AGIM

HAMITI

P O L I N A
ROMAN

Pjesa e par
PRJETIM KUJTIMESH

Ishte hera e par q ai pritej gjat rruajtjes dhe shtangu para

pasqyrs. Me nj kureshtje pothuajse fmijrore po shikonte pikn e
gjakut q sa vinte e zmadhohej n ann e majt t mjekrs. Kur
parashikoi se ajo mund t shkputej e ti njolloste pizhamet, e fshiu me
pecetn e bardh q mbante n qaf. Pastaj shplau fytyrn, e leu me nj
solucion aromatik dhe vendosi pak pomad t verdh mbi vendin e
prer.
Eja, Martin, mos u vono m, se po t ftohet kafja, i thirri e shoqja
q nga kuzhina. Apo do ta pish n ballkon?
Pr fajin q kam br, nuk meritoj kafe sot as n kuzhin, as n
ballkon, qe prgjigjja e tij.
mkat paske br q ke vendosur ta dnosh kaq ashpr veten? u
interesua ajo, kureshtare.
Humba virgjrin.
Duro dhe nj muaj, sa t festojm tridhjet vjetorin e martess,
pastaj prit ngushllime pr humbjen e virgjris, ia ktheu e shoqja duke
kukurisur.
Virgjria nuk sht vetm seksuale, grua, protestoi ai tek po
frkonte leht fytyrn me krem.
Pr nj grua q flet me burrin e saj nuk ka virgjri tjetr
ve asaj q sht viktima e par e martess, kur nusja ka br
gabimin q ta ruaj deri at nat, e plotsoi Martini me nj ton q e
vshtirsonte dallimin e ironis prej seriozitetit.
Ka br gabimin q ta ruaj deri at nat, th? u habit ajo.
Po. Harrove q jemi n Franc, ku koncepti i virgjris sht i
tejkaluar n koh?
N Franc jam fizikisht, por moralisht e shpirtrisht un jetoj me
normat e vendit tim, u shpreh me ton kategorik gruaja.
Ai doli nga banja dhe ndaloi tek dera e kuzhins me syt mbi t
shoqen.
Oh, qenke prer gjat rrojs sot, prandaj je i trishtuar, thirri ajo
duke iu afruar pran. Jam e gzuar q e humbe kt virgjri, se do
her q un thyeja ndonj pjat apo got e kishe n maj t gjuhs
shprehjen: Je e pavmendshme. Un i kalova t gjashtdhjetat e nuk
jam prer ndonjher gjat t rruajturit. E humbe prgjithmon t
drejtn pr t ma br kt vrejtje t hidhur.
Kshtu humbasin virgjrit, buzqeshi ai. Kafen sillma n
ballkon, shtoi pas pak.
Zakonisht i plqente q kafen e mngjesit ta pinte prball detit, duke
soditur portin e gjer t Marsejs, apo duke shfletuar ndonj libr, q
kishte pr zemr. E shoqja nuk donte q ai t lexonte duke pir kafe, por
3

nuk guxonte tia prishte qetsin. Mirpo ajo dit kishte nisur e mbar
pr gruan, e cila nuk ngurroi tia bnte at vrejtje, q e kishte
konservuar pr nj koh t gjat thell n shpirt:
Pse nuk e pi i qet kafen, por t mbetn syt mbi libr? do
veprim duhet br n kohn e tij.
Njeriu nuk do t jetonte dot as prgjysm, grua, po t priste q pr
do veprim n jet t kishte nj koh t caktuar, u prgjigj ai, pa i
shkputur syt prej librit.
E kur i kam fituar debatet me ty un, belbzoi ajo duke u kthyer
srish n kuzhin. Edhe kur t t vij fundi, ti do t heqsh dor m
par prej ushqimit, pastaj nga leximi.

II

Bir i nj familjeje t kamur, Martini i kishte kryer studimet e larta n

Marsej dhe ishte diplomuar arkitekt. Disa vjet pas diplomimit, ishte
martuar dhe kishte nj djal e dy vajza. Pr gati dy dekada ai kishte
punuar n Marsej, ku kishte ndrtuar dhe nj shtpi pr familjen. Pastaj
ishte kthyer n Tiran, si arkitekt i njohur.
Pr shkak t nj astme kronike, mjekt i kishin rekomanduar nj
klim t but mesdhetare pr vitet e pensionit. Martini zgjodhi Marsejn,
q e njihte mir, ku kishte dhe shtpin e tij. Ndrkoh i biri vazhdonte
studimet e larta pr psikologji n Paris. Kshtu do t ndodhej edhe m
afr djalit, n nj koh q vorbullat e politiks kontinentale po
trazoheshin, duke krijuar gradualisht koniunkturat e nj konflikti t ri
botror.
Martini kishte qen gjithmon lexues i zellshm. N kohn e lir ai
rrinte me libr n dor, nj veprim q e privonte t shoqen nga bisedat
intime me burrin. Ishte kjo arsyeja q gruaja e quante librin nj rival n
marrdhniet e saj me bashkshortin.
Nuk ka gj m t mir, se nj libr i mir, shprehej Martini.
As nj grua e mir nuk mund t krahasohet me nj libr t mir?
kishte guxuar ta pyeste ajo nj her.
Nj grua e mir edhe mund t ndryshoj, ndrsa nj libr i mir
mbetet i till prgjithmon, ishte prgjigjur prerazi ai.
At mngjes shtatori t vitit 1937, duke pir kafen n ballkonin e
shtpis s projektuar sipas shijeve t tij, ai po shfletonte Krim e
Ndshkim t Dostojevskit. Megjithse, gjat viteve, e kishte lexuar dy
her me vmendje kt libr, nuk i durohej pa e marr her pas here nga
rafti i biblioteks s tij t pasur, pr tiu rihedhur nj sy disa faqeve t
nnvizuara. Mprehtsia e psikanalizs s ktij eksperti t shpirtit njerzor
e mrekullonte dhe e trondiste njherazi. Pse kjo prirje natyrore e njeriut,
pr ta vn n shrbim me djallzi intelektin e tij?
Intelekti dhe shpirti bjn dallimin e njeriut nga kafsha, mendonte
Martini. Kur shpirti ia lejon njeriut ta vr n shrbim pr keq
intelektin, ai bie n nivelin e kafshs. Intelekti i varfr n nj shpirt t
pasur sht m i dobishm se nj intelekt i pasur n nj shpirt t varfr.
Martinit i vinte keq q Dostojevski e kishte paguar shtrenjt njohjen e
skutave t errta t shpirtit njerzor; i tradhtuar prej shokve t idealit, ai
kishte qen dnuar me vdekje.
Natyrisht, mimi i lavdis sht shum i lart por, tekefundit, ato
shkrime t mrekullueshme ia shptuan jetn n prag t ekzekutimit,
ngushllonte veten Martini pr fatin e keq t shkrimtarit t tij t
preferuar.
5

Sa her q rivendoste n raft ndonj libr t Dostojevskit, ai nuk

harronte t prsriste shprehjen:
Sikur t t kishin ekzekutuar aq t ri, letrsia botrore do t ndiente
boshllkun e veprave, q ti shkrove pas vuajtjeve n Siberi.
Kur u kishte lindur djali, e shoqja e kishte pyetur:
Martin, ke menduar pr emrin e tij? Apo do ti osh at t babait
tnd?
Jo, emrin e babait do tia ojm ndonj djali tjetr, apo le ta
gzoj ndonj nip. Kt do ta quajm Fjodor.
h, e mora vesh, ishte prgjigjur ajo duke mbledhur buzt.
Dashkemi ta bjm edhe pjestar t familjes at q t mori mendjen me
librat e tij!
Ato libra skan nevoj pr mendjen time, grua, mendja ime ka
nevoj pr to, ia kishte kthyer Martini. Do t ishte fat i rrall pr
familjen ton q t kishim nj Fjodor me gjysmn e aftsis s atij
shkrimtari.
Pse sta nx goja t thuash me dyfishin e aftsis s atij, i kishte
br vrejtje gruaja.
Se un, si arkitekt, nuk e kam projektuar aq t lart tavanin e
shtpis sime, sa t nxr brenda nj gjigant t till, ia kishte pritur ai,
duke e fshikulluar me shikimin e tij ironik.

III

Martini e ndiqte me vmendje ecurin e fmijve n shkoll. T tre i

kishte t dalluar, por syt e tij ishin prqendruar kryesisht tek Fjodori.
Arkeologjia dhe psikologjia ishin pasion i djalit t ri. Ai abonohej
rregullisht n revista shkencore q trajtonin tema t ktyre fushave dhe
diskutonte shpesh me t atin artikuj t ndryshm, t shkruar prej
autorsh t njohur.
T dyja kto deg t shkencs jan nga m interesantet, e
inkurajonte Martini. Arkeologjia synon t nxjerr n drit misteret e
shekujve t kaluar, ndrsa psikologjia orvatet t ndrioj trsin e
veorive t bots shpirtrore t njeriut. Jam entuziast pr shijet e tua dhe
kureshtar pr zgjedhjen prfundimtare, q do t bsh lidhur me studimet
e larta.
Kur Fjodori prfundoi liceun me rezultate t shklqyera, Martini i
bri dhurat veprn e plot t Dostojevskit n frngjisht, duke i thn
buzagaz:
Kur t kemi uar emrin, un t kam uruar t arrije gjysmn e
suksesit t ktij shkrimtari, ndrsa mami dyfishin e tij. Nuk e di se kush
sht treguar m objektiv prej t dy prindrve t tu.
Asnjri, ishte prgjigjur me buzqeshje Fjodori i ri, i cili i kishte
lexuar me ndje shumicn e librave t adashit t tij rus.
Pse kaq pesimist, biri im? ishte interesuar i ati.
Nj gjeni si ai sht meteor me gjurm t zjarrta, baba; sht e
vshtir t shkelsh n ato gjurm.
Ke t drejt, bir.
Megjithat, shpresoj tju a plotsoj dshirn n nj form tjetr,
kishte premtuar djali. Duke vazhduar studimet e larta pr psikologji,
do t njihem edhe m nga afr me veprn e ktij mjeshtri t psikanalizs.
E ku i dihet mund t m rezervoj e ardhmja?
Ide e shklqyer, Fjodor, ishte ngazlluar i ati, duke e prqafuar. Sa
e leht sht ta njohsh njeriun si fytyr, po aq e vshtir sht t
njohsh botn e tij shpirtrore, prapamendimet e tij. Zgjedhja q ke br
sht nj lajm i gzuar pr prindrit e tu, por un dshiroj q ti t mos
heqsh dor prfundimisht as nga arkeologjia. Pr kt arsye, t kshilloj
q javn e fundit t muajit nntor t shkosh n Egjipt, mbasi sivjet atje
do t kremtohet dhjetvjetori i zbulimit m t madh arkeologjik, varrit t
pacenuar t faraonit Tutankhamon. Duke qen i pranishm n
veprimtarit e ndryshme shkencore, ti do t kesh rastin t prfitosh prej
tyre, pr tiu dhn kshtu nj impuls njohurive t tua t vyera n kt
fush.
Megjith prirjen natyrore pr studime psikologjike, djaloshi nuk e
kishte prmbajtur dot veten dhe i ishte hedhur babait n qaf.
7

IV

Tek po pinte kafen at mngjes shtatori, Martini buzqeshi kur iu

kujtua kjo sken e para pes vjetve dhe mbresa e thell q i kishte ln
Fjodorit vizita e par n Egjipt. Ai e mbylli librin dhe e treti shikimin n
horizontin e kaltr t portit, si at dit kur prisnin me padurim ankorimin
e anijes prej nga do t zbriste i biri. Ishte udhtimi i par i largt q bnte
Fjodori i vetm, sinjal i fillimit t jets s tij t pavarur.
Ky ast domethns kishte mbjell nostalgji n shpirtin e nns,
ndrsa pr Martinin mbeteshin t paharruara prshtypjet q i kishte
transmetuar me aq pasion i biri, pas kthimit nga Egjipti. Ai i kujtonte ato
me ndje, si nj moment i rndsishm n formimin intelektual e
shpirtror t djalit.
Soditja e asaj pjese t portit, ku ata kishin pritur ather Fjodorin, e
nxiti imagjinatn e Martinit t shtegtonte n at udhtim emocionues, q
kishte ndikuar aq shum n ndrgjegjen e t birit

Para se t nisej pr n Egjipt, Fjodori kishte lexuar mjaft rreth

zbulimeve arkeologjike t bujshme t kryera atje, prfshi edhe at t
varrit t pacenuar t faraonit Tutankhamon, i cilsuar si apogjeu i
sukseseve t arkeologjis botrore, mesazh i plot i nj qytetrimi t
pavdekshm lidhur me pajisjen funebre t nj faraoni, q prbnte
pasaportn e tij pr prjetsi. Ai habitej se si po transformohej ajo
shkrettir n nj burim t pashtershm surprizash, n saje t atyre
zbulimeve t pakrahasueshme arkeologjike.
Asnj qytetrim i lashtsis nuk kishte arritur ti transmetonte
njerzimit aq shum informacion befasues mbi historin dhe kulturn e
tij. Piramidat me misteret e tyre, sfinksi, zbulimet n vazhdimsi t
varrezave luksoze t faraonve t dinastive t ndryshme n Luginn e
Mbretrve, arti arkitektonik, sekreti i jetgjatsis s ngjyrave t
prdorura nga egjiptiant e i balsamosjes s prkryer t mumieve, si dhe
mrekullit e tjera t mbuluara end prej rrs e kishin kthyer Egjiptin n
epiqendr t arkeologjis botrore. Ndoshta pr her t par bota e
qytetruar po e kuptonte pse vendsit e quajn shkrettirn Kopsht i
Zotit.
Habia e djaloshit shtohej, kur mendonte se si e kishte zgjidhur
enigmn e leximit t hieroglifve egjiptologu gjenial 34 vjear,
Zhan-Fransu Shampoli. Deri ather hieroglift e panumrta kishin
qen memece dhe mesazhet e qytetrimit faraonik t padeshifrueshm.
Nj pllak guri me nj mbishkrim dygjuhsh n sistemin hieroglifik
dhe n greqisht , e transportuar n Paris prej ushtarve t Napoleonit
pas fushats s Egjiptit, e ndihmoi shkenctarin e shquar ti bnte t
njohur bots mnyrn e leximit t hieroglifve dhe t dhnat e
domosdoshme gramatikore.
Kureshtar pr t shkelur sa m par tokn e shumprfolur t
faraonve, Fjodori 18 vjear ishte i paknaqur nga shpejtsia e anijes q
po e onte atje n nntor t vitit 1932.

VI

Martini kishte qen disa her n Egjipt me shrbim, kur punonte n

Marsej. Duke e ditur q at fund muaji turistt do t ishin t shumt
atje, ai u interesua n koh pr t porositur n emr t djalit nj dhom
n hotel Luksor, n Kairo.
Fjodorit i ra n sy nj gjallri e pazakont e hotelit. Larmia e
klientels dhe prania e gazetarve i jepnin atij pamje festive. Babai i
kishte thn se personalitetet m t shquara t shkencs, t cilt do t
merrnin pjes n ceremonin prkujtimore, do t sistemoheshin me
siguri n Winter Palace.
Si do t jet mbushur ai tani !, mendoi djaloshi duke i hedhur syt
mbi nj ekspozit fotografike, t hapur n sallonin e katit t par t
hotelit ku ishte vet bujts.
Ajo pasqyronte peripecit e zbulimit m t rndsishm arkeologjik,
q po bnte jehon duke zn faqet e para t gazetave, si dhjet vjet t
shkuara. Para ekspozits kishte gjithmon kureshtar. Fjodori soditi me
ng fotografit e protagonistve t ktij zbulimi n astet e triumfit
historik. Sa shum dshironte t kishte qen njri prej tyre!
Jeta nuk ka kuptim pr ne t dy, vese me kusht q ta orientojm
drejt s pamundurs. Me nj karakter t palakueshm si i juaji,
ekzistenca sht nj dyluftim i prditshm, zoti Karter. Le ti bashkojm
marrzit tona, se kshtu ndoshta do t bhemi t arsyeshm.
Kto fjal t miliarderit Lord Karnarv drejtuar arkeologut t
talentuar Hovard Karter, ditn q i propozoi t bashkpunonte me t,
ishin shkruar me grma t ndritshme n krye t ekspozits fotografike.
Nj foto e zmadhuar tregonte t dy burrat duke i shtrnguar dorn
njri-tjetrit. Nj miqsi e rrall, e pashembullt pr shtresn e lart t
shoqris angleze, kishte lindur nga ky shtrngim duarsh, q trhiqte aq
shum vmendjen e vizitorve jo t rastsishm. Ndonse ishin dy tipa
krejt t kundrt, me prejardhje diametralisht t kundrt, bashkpunimi i
sinqert, respekti i ndrsjellt dhe mirkuptimi i tyre i plot qen po aq
gjurmlns tek bashkkohsit, sa edhe vepra e tyre n historin e
arkeologjis.
Kont Karnarv, brez i pest lordsh i nj prej familjeve m t
respektuara angleze. Ish-student i shklqyer i Kembrixhit e poliglot, i
aft pr t zgjidhur me buzqeshje e diplomaci edhe problemet m t
ndrlikuara q ndeshte n jet, miliarder i ngeshm n krkim t nj
ideali. Nj aksident automobilistik i shkaktoi shum fraktura dhe mjekt
e kshilluan ti kalonte dimrat n Egjipt, pr t mos ndjer dhimbjet e
kockave t nxitura prej lagshtis s klims britanike. Fati i drrmoi
trupin pr ti hapur shpirtin. N tokn e faraonve ai do t takonte
njeriun e domosdoshm pr t realizuar ndrrn e tij t madhe.
Hovard Karter, bir i nj familjeje t varfr me shum fmij, me
prirje pr tu br piktor kafshsh si babai. Nj tek e fatit e rrmbeu
10

befasisht n moshn 17 vjeare prej fushs s Norfolkut, n jug-lindje t

Anglis, pr ta vendosur n Egjipt, i cili u b atdheu shpirtror i
Hovardit, q kaloi atje afro nj gjysm shekulli. Autodidakt, egjiptolog i
formuar n terren, puntor i palodhur, shum krkues ndaj vetes dhe
bashkpuntorve, i pasionuar n profesion, ai arrin t bhet arkeologu
m i madh i kohs. Karter fliste arabishten me dialekte, guxonte t
ndeshej personalisht me bandat q plakitnin varret e faraonve, njihte
do pllmb tok t Lugins s Mbretrve. Aftsia e tij superiore nxirrte
n pah dobsit e arkeologve t tjer t aktivizuar n Egjipt, t cilt u
bashkuan n luft kundr Hovardit. Temperamenti i veant i ktij
personi i ndihmonte kundrshtart e tij: Karter nuk ngurronte t
sakrifikohej pr t drejtn edhe n rrethanat m t pafavorshme.
Duke i njohur nga afr kto cilsi t rralla t arkeologut t shquar,
miliarderi i paras e i intelektit, lord Karnarv, u b mburoja, financuesi,
bashkpuntori dhe miku m besnik i Hovardit. Pa hequr dor prej
detyrimeve t shtress s tij t lart me cilsin e Sekretarit Britanik
pr Kolonit, lord Karnarv zhvillonte bisedime sekrete me shtetart
egjiptian , ai i flet me nj sinqeritet t paimagjinueshm pr kastn e
tij Karterit idealist:
Epokn ton e karakterizon materializmi cinik, Hovard. Ajo i
shkatrron ata q nuk i prshtaten voglsis s saj. M vjen keq t t
shikoj t vuash, se ti je miku im i vrtet.
Kur i erdhi vdekja e parakohshme n kulmin e lavdis s tij vetm
pes muaj pas zbulimit m t bujshm arkeologjik, q realizoi n
bashkpunim me Karterin lord Karnarv e befasoi Londrn zyrtare me
testamentin e tij:
Asnj personalitet politik, apo prfaqsues pushteti i do niveli
qoft, t mos marr pjes n ceremonin e thjesht t varrimit tim.

VII

11

N prag t nisjes s Fjodorit pr n Egjipt, babai i kishte thn:

N qoft se gjith bota e kujton me respekt t thell Lordin
Karnarv pr zbulimin e varrit t faraonit Tutankhamon, ne shqiptart i
detyrohemi moralisht e shpirtrisht shum m tepr familjes s tij t
nderuar.
Pse baba? kishte pyetur i habitur djali.
I biri i tij, koloneli Aubrey Herbert, njohs i mir i lindjes dhe
perandoris otomane, ishte nj prej mbshtetsve kryesor n Londr t
aspiratave t shqiptarve pr pavarsi. N saje t interesimit t tij pr
Shqiprin, ai trhoqi vmendjen e pjestarve t tjer t familjes.
Meqense koloneli Herbert vdiq i ri, nna e tij, Kontesha Almina
Karnarv, shum e njohur prej autoriteteve m t larta londineze, e
vlersoi si nj amanet shpirtror simpatin e t birit pr shqiptart. Lady
Karnarv ushtroi nj veprimtari me vler n t mir t Shqipris. Pr t
ndihmuar n strehimin e refugjatve kosovar t przn prej represionit
serb, ajo ngriti nj sr godinash me shpenzimet e saj, duke themeluar
nj fshat n zonn e Kavajs. Ndikimi i Konteshs Karnarv tek i vllai,
i cili ushtronte detyrn e ambasadorit britanik n SHBA, bri t mundur
ndrtimin e shkolls s par bujqsore n Kavaj me financimin e
Fondacionit Rockfeler.
M 1928 lady Karnarv i dhuroi kryeqytetit shqiptar nj bibliotek
t pasur prej disa mijra vllimesh n shqip, anglisht, frngjisht,etj., pr
rinin studentore. Ajo financoi gjithashtu edhe ndrtimin e godins s
biblioteks. Salla e leximit kishte nj oxhak t madh me fytyrn e djalit
t saj t skalitur n gur. Dshira e vetme e konteshs bamirse ishte q
biblioteka t mbante emrin e djalit t saj, Aubrey Herbert. Pr fat t keq,
at vit lady Almina vdiq, pa arritur ta inauguronte bibliotekn e re n
Tiran. Gjat prurimit q u b vitin pasardhs, ministri i athershm i
Arsimit u shpreh me mirnjohje t thell pr Konteshn Karnarv:
Shrbimet e saj do t shkruhen me shkronja t arta n historin e
Rilindjes Shqiptare. Por a do t ndodh vrtet kshtu, Fjodor?
Edhe po ndodhi ndryshe, lavdia e saj mbetet e pacenuar, baba.
Jemi ne shqiptart q do t humbitnim shum, sikur emri dhe vepra e
asaj familjeje t madhe aristokratike t mbulohej nga pluhuri i harress e
i mosmirnjohjes. Kontributi i pamuar i Lordit Karnarv n zbulimin e
varrit t pacenuar t faraonit Tutankhamon e ka skalitur nj her e
prgjithmon n kujtesn botrore emrin e familjes s tij t ndritur. E
do t humbiste ajo, nse ne shqiptarve do t na plqente t mohonim
nj miqsi t madhe, n vend q t krenoheshim me t?
VIII

12

Inventarizimi dhe restaurimi i objekteve q prbnin thesarin e varrit

t faraonit Tutankhamon (vetm sarkofagu i fundit prej ari t pastr, ku
prehej mumia, peshonte m se 1100 kg) i tejkaloi gjersisht parashikimet
e specialistve. Ai zgjati nnt vjet e gjysm. Si rrjedhoj, kremtimi i
prvjetorit t dhjet t ksaj ngjarjeje ishte si vazhdim i atij procesi.
N orn 20, prfaqsues t pushtetit lokal dhan nj deklarat pr
shtypin. Nga gjith sa u tha atje, Fjodori fiksoi kt njoftim:
N ceremonin e rastit q do t zhvillohet pasnesr, m 25 nntor,
do ta marr fjaln edhe autori i ktij zbulimi t madh, arkeologu i
famshm Hovard Karter.
Pr Fjodorin ai ishte nj hero i gjall, vullneti, vendosmria dhe
prkushtimi i t cilit n dobi t s drejts ishin shndrruar n legjend.

IX

Megjithse kishte rn von pr t fjetur, Fjodori u zgjua n orn

13

tet. Duke e ditur q Lugina e Mbretrve priste shum vizitor ato dit,
ai kishte vendosur t nisej pr atje m kmb, sa pa filluar t nxehtit.
Kur doli nga qyteti e kuptoi se ishte i vonuar. Vapa kishte nisur dhe
frynte nj er e ngarkuar me pluhur q vshtirsonte frymmarrjen,
ndrsa karvani i vizitorve po dendsohej. N hapsirn e rrafsht q
shtrihej para tij, ku palmat e pazhvilluara mir dyluftonin me thatsirn,
shkrettira prvluese nuk dukej aspak joshse. Megjithat kopshtet e
pamirmbajtur anash rrugs ishin plot me lule shumngjyrshe t
harlisura, q lironin arom t kndshme. Banort e ngeshm pinin
duhan e u buzqeshnin miqsisht kalimtarve. Fjodorit iu kujtua thnia e
Napoleonit 29 vjear gjat fushats s Egjiptit:
Nuk kam par tok m pjellore dhe njerz m dembel.
N afrsi t Lugins s Mbretrve Fjodori mbeti i shtangur. Kaosi i
gurve e i rrs s zhvendosur, pamja e transformuar e lugins s
shumprfolur pr shkak t krkimeve intensive arkeologjike dhe heshtja
q sundonte atje i krijuan prshtypjen se po dilte nga bota e t gjallve
dhe po hynte n nj univers t huaj pr t.
Fjodor, ti qenke? Oh, knaqsi t t takoj ktu, ku se prisja
kurr!
Si sht e mundur, Mishel, belbzoi ai, pa ditur t thoshte prej
hutimit t dyfisht.
Duke u prqafuar me shokun e liceut, Fjodori pshpriti srish:
Po si sht e mundur kjo
gj quan t pamundur, takimin e dy shokve t klass n
Egjipt? qeshi Misheli, duke e shtrnguar srish n krah.
Jo, takimin e imagjinats sime me realitetin. Nn ndikimin e
jehons botrore t zbulimeve t ktushme arkeologjike, un kisha
krijuar prshtypjen e nj parajse pr Luginn e Mbretrve, megjithse e
dija q ishte shkrettir. Kur u ndodha pr her t par prball saj para
pak minutash, kjo pamje m tronditi dhe gati po pendohesha pr kt
udhtim n Egjipt i vetm. N ast mendova me vete: Pse nuk bisedova
me ndonj shok t klass, p. sh. me Mishelin, q filloi studimet e larta n
egjiptologji, t vinim bashk ktu? Ti, sikur t ishe jehon e zrit tim,
m thirre n at moment. A nuk sht dika e mahnitshme kjo?
Mos harro vendin ku gjendemi, Fjodor. Jemi n tokn e shenjt,
n tokn e mrekullive. Kta gur e pirgje rre t zhvendosur nuk jan
memec, por ne nuk arrijm dot ta kuptojm gjuhn e tyre.
T paskan transformuar thellsisht muajt e par t studimeve n
egjiptologji, Mishel, buzqeshi Fjodori.
Jo, un i kam pasur m hert kto bindje, prandaj e kisha ndar
mendjen prej kohsh pr t vazhduar studimet n kt deg t shkencs,
megjith kshillat e babait pr t studiuar diplomaci.
Babai paska dashur t ecje n gjurmt e tij, tha i buzqeshur
14

Fjodori. Akoma sekretar ambasade ktu n Kairo vazhdon t punoj

ai?
Po, dhe ka t ngjar q s afrmi t zvendsoj ambasadorin, q
del n pension. Por mua vet nuk m trheq aspak diplomacia. sht e
gjashta her q vij n Egjipt kta katr vjett e fundit dhe do her m
forcohet bindja se ky vend, me nj qytetrim katr mij vjear, mbetet
nj bot misteresh.
N pamje t par Lugina e Mbretrve mu duk e egr.
E till sht vrtet, e pannshtruar. Por ajo duhet zbutur, duhet
msuar gjuha e saj, duhet respektuar madhshtia e vrazhdsis s saj.
Duhet t tregohemi t denj pr t, q ajo t na i besoj sekretet.
Mjerisht, ne jemi t rrmbyer, t pakomunikueshm, t pasjellshm.
Edhe sot vazhdojn plakitjet e varreve luksoz. Atyre q kan ditur ta
respektojn, Lugina e Mbretrve u ka besuar thesaret e saj t pamuar.
Hovard Karterit, pr shembull.
Pikrisht. Dekada me radh, ky arkeolog i madh ka rrezikuar
shpesh interesat dhe jetn e tij, pr t mbrojtur luginn legjendare, para
se ajo ti besonte amanetin e saj.
E pres me krshri fjalimin q do t mbaj ai nesr, me rastin e
dhjetvjetorit t triumfit t tij.
Jan t shumt simpatizantt, q presin ta shikojn e ta dgjojn
at nesr, dhe jo t pakt ata q do t krcllijn dhmbt nga fjalimi i tij.
Pata rastin ta dgjoja mbrm gjat nj konference shtypi n Winter
Palace, ku m ka zn nj dhom babai. iltrsia dhe guximi i tij n t
shprehur t bjn pr vete. M erdhi shum keq, kur msova nga goja e
tij, se nuk ia kishin pranuar krkesn pr t filluar pun si profesor
arkeologjie n Londr. Kur e pyeta baban se cila mund t kishte qen
arsyeja e mospranimit t kandidaturs s tij prej autoriteteve angleze,
mu prgjigj me nj buzqeshje t hidhur:
T qndrosh nj shpirt i lir, t cilin nuk e blen dot askush,
kushton shum shtrenjt n kohn ton, bir.

Le t vizitojm zbulimin e Karterit sot, nesr do t dgjojm

15

mesazhin e tij, tha buzagaz Fjodori. Meqense ti e njeh mir Luginn e

Mbretrve, je dakord t m shoqrosh, Mishel?
Kjo sht knaqsi pr mua, mbasi nuk m rrihet dot pa folur n
raste t tilla. Si e shikon, Lugina e Mbretrve sht e madhe dhe e pasur
me surpriza, por ne sot do t shkelim n gjurmt e lord Karnarvs e t
Hovard Karterit, t cilt i dhuruan bots zbulimin m t rndsishm
arkeologjik, duke mposhtur pengesa t shumta e t shumllojshme. Le ta
fillojm nga vendi ku Karteri ngriti pr her t par bazn e tij t
krkimeve arkeologjike, si drejtor i Misionit Karnarv. Ajo ndodhet ktu
lart, jo n Luginn e Mbretrve.
Kur ata t dy shkuan atje, gjetn nj grup turistsh, q flisnin
anglisht. Kta po vizitonin ish-banesn modeste t Karterit dhe zyrn e
puns n form katrori, t ndrtuara prej tullash, pa harruar ti
fotografonin n disa pamje. Ajo godin e thjesht ndodhej n nj suk,
q dominonte nj kryqzim rrugsh, rreth njzet minuta ecje m kmb
larg Lugins s Mbretrve. Mbi nj pllak n ann e djatht t ders s
jashtme ishte shkruar n anglisht e frngjisht:
Ktu nisi bashkpunimi i suksesshm 16 vjear lord Karnarv
Hovard Karter, i cili mbetet epopeja m e lavdishme e historis s
arkeologjis botrore.
Megjithse Misheli kishte pranuar se nuk rrinte dot kollaj pa folur, dy
t rinjt po sodisnin n heshtje mjedisin e thjesht, ku Karteri stoik kishte
kaluar nett plot ankth, pas puns s lodhshme n dyluftim me t
nxehtin, me gurt e zhvendosur e tonelatat e rrs s transportuar me
krah. Kurthet e rivalve xheloz, t bandave q plakitnin varret
faraonike dhe sorollatjet burokratike t autoriteteve zyrtare ia kishin
rnduar edhe m tepr misionin e tij fisnik. Shum net ai i kishte kaluar
pa gjum, duke skicuar me saktsi mbi nj hart t madhe t Lugins s
Mbretrve, t prgatitur vet, punimet e tij dhe t ekspeditave t tjera
arkeologjike. Nprmjet shenjash konvencionale, ai njihte me imtsi
zonat end t paeksploruara. Kjo hart ishte arma e tij m e fort
shkencore dhe rivalt ishin orvatur tia rrmbenin, duke i vrar edhe rojet
e bazs s krkimeve. Net t tjera Karteri ishte endur si hije n
shkrettir, duke biseduar me yjet e me Nilin, pr ta ndihmuar t
zbulonte varrin e faraonit misterioz Tutankhamon.
Sa her do t ket ndrruar pr faraonin m t ri n mosh, para se
ta nxirrte n drit e tia bnte bots dhurat!, mendoi Fjodori duke
hedhur syt mbi krevatin prej drrase, ku kishte fjetur Hovardi.
Gjithmon n heshtje, t dy shokt morn rrugn pr n Luginn e
Mbretrve. Megjithse bnte vap dhe frynte nj er e ngroht, q e
ngjiste pluhurin n fytyrat e djersitura, radha e vizitorve para hyrjes pr
n varrin muze t faraonit Tutankhamon ishte e gjat. Kushtet e vshtira
t pritjes n diell e shtonin padurimin pr t soditur sarkofagun e art, ku
16

prehej faraoni.
Misheli prfitoi nga rasti, pr t rinisur bisedn me Fjodorin:
Kur kam zbritur pr her t par n varrin e Tutankhamonit, kam
provuar shum emocione. Babai e kishte parashikuar kt dhe nuk ma
lshoi dorn gjat tr kohs. Prball sarkofagut t florinjt, m pushtoi
nj ndjenj e uditshme. Kisha prshtypjen se ndodhesha midis dy
botsh. Mumia faraonike m ngjante si mishrim i prjetsis, ndrsa ne,
vizitort, ishim udhtar t prkohshm t nj bote q ai e kishte sunduar
dikur. Shikimi yn nuk e deprtonte dot misterin e tij, ndrsa shikimi i tij
ndehej n nj horizont t pakapshm prej t gjallve. Jam i bindur, se kur
ka qen n fuqi ky faraon nuk ka pasur aq pushtet shpirtror sa n
sarkofag. T gjith vizitort, sa fillojn t zbresin shkallinat, i ndrpresin
bisedat e prfshihen nga ankthi i s panjohurs. Edhe pallati mbretror
m i bukur nuk krijon kurr emocione t ngjashme me ato q provon
njeriu duke vizituar varrin e ktij faraoni. Kto q po t them mund t t
krijojn vetm nj ide t zbeht t asaj q do t prjetosh pas pak.
Dy metra para zbritjes pr n varrin muze, nj mbishkrim i gdhendur
mbi nj pllak guri nxiste emocionet e vizitorve:
Gjashtmbdhjet shkallina dhe nj korridor i shkurtr ju ndajn
nga kufiri i nj bote tjetr.

XI

M vjen keq q nuk fillova edhe un studimet e larta pr

17

egjiptologji.
Kto qen fjalt e para t Fjodorit t emocionuar, pas vizits n
varrin e Tutankhamonit. Ai i shqiptoi ato me nj pamje serioze e t
menduar. Misheli qeshi e i rrahu kraht.
Psikologjia nuk sht m pak interesante, Fjodor. Ndrkoh
zgjedhja q ke br nuk t mohon t drejtn pr t qen n korrent t
zbulimeve t reja arkeologjike, apo t thellosh njohurit n fushn e
egjiptologjis. Un do t t ndihmoj pr kt, ashtu sikundr ti do t m
sugjerosh leximin e studimeve psikologjike m n z. Ky lloj
bashkpunimi do ti forcoj edhe m shum marrdhniet tona n t
ardhmen.
T vizitosh nj varr dhe ai t t frymzoj iden e prjetsis sht
nj dukuri kontradiktore n pamje, n saje t s cils njeriu kupton
cektsin e njohurive t tij, vazhdoi Fjodori me temn e tij t preferuar.
Ky sht msimi m i madh q un do t marr me vete, pas vizits s
par n tokn e faraonve.
Njerzimi sht n hapat e para t njohjes me mesazhet shpesh
misterioze t ktij qytetrimi t admirueshm mijra vjear. Ne jemi t
rinj e ndoshta do t na buzqesh fati t msojm dika m tepr rreth
qytetrimit egjiptian.
Pas prfundimit t studimeve t larta, mos ngurro t angazhohesh
n krkime arkeologjike ktu, n Egjipt, Mishel. Pate t drejt kur e
quajte tok e mrekullive.
Po m detyron t t besoj nj sekret, pr t cilin nuk i jam hapur as
babait. Pikrisht angazhimi n nj ekspedit arkeologjike ktu n t
ardhmen, ka qen arsyeja e vrtet q m nxiti pr t vazhduar studimet
n egjiptologji. Kjo ide m ka lindur qysh kur kam vizituar pr her t
par varrin e faraonit Tutankhamon. Tani eja t shkojm pr t ngrn
drek bashk, se njoh nj restorant shum t mir pran tempullit t
famshm t Ramseut II.
Kur shkuan atje, Misheli i tha Fjodorit me z t ult:
Nj prej traditave t trashguara t egjiptianve sht bujaria. Ata
t shrbejn me nj iltrsi t rrall. Dhe nuk iu rrihet pa t dhuruar dika
nga ana e tyre. Kur blen ndonj gj q duhet peshuar, t hedhin pak m
tepr, se i tremben pasaktsis s peshores dhe e quajn gjynah t t
hyjn n hak.
Duke dal prej restorantit, Fjodori i tha shokut t tij:
Qytetrimin ton po e mbyt hipokrizia, Mishel. Sa t lehtsuar
ndjehen shpirtrisht kta njerz t thjesht, buzqeshja e sinqert e t
cilve t ngjall mirbesim!
*

18

Me propozim t Mishelit, t dy shokt shkuan n Winter Palace, ku

t nesrmen do t zhvillohej ceremonia prkujtimore. Fjodorit nuk i
durohej t shikonte Hovard Karterin, fotografit e t cilit i kishin br nj
prshtypje t veant. Shikimi deprtues i arkeologut m t famshm t
bots ia kishte trhequr vmendjen Fjodorit, n revistat ku e kishte par.
Por, megjithse ata qndruan m tepr se nj or n ambientet luksoze t
Winter Palace, rastsia nuk i ndihmoi. T dy shokt morn vesh se
Hovardi ndodhej n ato aste n muzeun qendror t Kairos, n shoqri t
autoriteteve m t larta vendore.
M mir q ndodhi kshtu, i tha Misheli duke buzqeshur. Kjo
do t t ngjall edhe m tepr krshrin pr zhvillimet e dits s
nesrme.

XII

Misheli kishte pasur t drejt.

Me tu kthyer n dhomn e tij n hotel Luksor, Fjodori filloi t
shfletonte disa revista arkeologjie q kishte marr me vete. Fakti q nuk
19

arriti dot ta shikonte Hovardin n Winter Palace, e nxiti tiu hidhte nj sy

fotografive t tij. Kur ndeshte shikimin e prqendruar t arkeologut
guximtar, Fjodori fillimisht buzqeshte nga simpatia. Pastaj dalngadal
buzqeshja i fikej dhe psikologu i ardhshm prpiqej t kuptonte dika
m shum nga bota shpirtrore e Karterit, duke kryqzuar shikimin me
t.
Prej gjith far kishte lexuar mbi individualitetin e ktij personi t
shquar, gatishmria e tij pr tu sakrifikuar pa ngurrim pr t drejtn i
bnte nj prshtypje t veant. I ardhur prej fushave t gjelbruara t
Norfolkut qysh n rinin e hershme, Hovardi e kishte rrezikuar disa her
jetn n shkrettirn egjiptiane, pr t mbrojtur thesaret e saj t muar q
i prkisnin mbar njerzimit.
Ndonse vazhdonte t mbante nnshtetsin angleze, Karteri prej
kohsh e ndiente veten egjiptian. iltrsia e natyrshme e njerzve t
shkrettirs e bnte arkeologun e talentuar ti ohej t pshtjellt kur
kujtonte shkrettirn shpirtrore t krijuar prej qytetrimit modern. Kjo
dukuri kishte ndikuar edhe m tepr n ndjeshmrin e tij t lart ndaj
cenimit t drejtsis. Ndrkoh Hovardi e dinte mir se drejtsia ishte
viktima historike e politiks. Dhe pr udi, pikrisht ky fakt i hidhur e
nxiste edhe m tepr t tregohej i paepur n luft pr t drejtn,
megjithse ai ishte i ndrgjegjshm q prfundimisht do ti prkiste
pals s mundur. Por si fitoren edhe humbjen Hovardi nuk i vlersonte
materialisht. Madj e prbuzte kt lloj vlersimi, duke e cilsuar si
burimin e t kqijave pr njerzimin. Pikrisht ky kndvshtrim i veant
i problemeve madhore t jets ishte br frymzimi dhe nyja lidhse e
miqsis s rrall midis arkeologut idealist dhe Lordit rebel.
Mirpo ky formim i veant shpirtror e moral i Hovardit, i
prforcuar n tokn e faraonve, binte ndesh me mentalitetin e
vendlindjes s tij, q shquhej pr hipokrizin dhe prapaskenn. Kjo e
bnte edhe m t huaj Karterin pr Anglin. Ishte kjo arsyeja q
arkeologut m t madh t kohs Londra i refuzoi edhe nj vend pune n
katedrn e arkeologjis, ku jepnin leksione kuadro me emrin e t cilve
nuk lidhej asnj veprimtari e mirfillt shkencore.
*
I ftuar n Amerik n kulmin e acarimit t marrdhnieve t tij me
vendlindjen, Hovardi u prit atje si hero. T gjith donin ta shikonin e ta
dgjonin at q kishte nxjerr n drit misterin m t madh t
egjiptologjis, pajisjen funebre t pacenuar t nj faraoni. Fakti q
shkenctart m t shquar t kohs pranonin se n Egjiptin e lasht
besimi nuk bazohej mbi dogma, por mbi njohjen n thellsi t
fenomeneve n prshtatje t nj Rregulli universal, i jepte nj rndsi t
20

veant zbulimit t pajisjes funebre t nj faraoni. Ajo do t shrbente

pr shkencn si alfabet i leximit t sekreteve t mdha t qytetrimit t
lasht egjiptian. Pr kt arsye edhe autori i atij zbulimi arkeologjik nuk
shikohej si njeri i zakonshm, por si nj misionar historik.
Hovard Karter sht amerikan, dgjoheshin zra n t gjith
qytetet kryesore t SHBA.
Kjo ide e uditshme u ngulit aq fort n opinionin publik t atjeshm,
sa q po i rezistonte edhe prgnjeshtrimeve t medias. Natyrisht, kjo qe
nj sfid e hapur pr konservatorizmin anglez, lidhur me trajtimin e
arkeologut me fam botrore.
Titullin e par honorifik n SHBA - antar nderi i Metropolitan
Museum - Hovardi e mori gjat nj ceremonie solemne n salln
madhshtore t Waldorf Astoria, n pranin e nj numri t madh
gazetarsh q do ta shoqronin gjat gjith turneut t tij. Orator i aft pr
t elektrizuar t pranishmit kureshtar, Karter u prit nxehtsisht n New
York, Filadelfia, New Haven, Baltimore, Worcester, Boston, Hartford,
Pittsburg, ikago, Cincinnati, Detroit, etj.. Universiteti i famshm i Jalit
i dha titullin Doktor. I ftuar n Shtpin e Bardh, Hovardi foli pr
faraonin Tutankhamon prball nj auditori t ngusht t privilegjuarish,
n prani t Presidentit t SHBA, Calvin Coolidge. Pr udin e Karterit,
Presidenti amerikan ishte shum i informuar rreth veprimtaris s tij
arkeologjike n Egjipt.
Me ftes t autoriteteve kanadeze, Hovardit iu desh ta vazhdonte
turneun e tij triumfal edhe n Toronto, Montreal, Otava e qytete t tjer.
Por, megjith suksesin e tij t jashtzakonshm gjat vizits n Botn e
Re, vendlindja nuk denjoi ti jepte as medaljen m t thjesht yllit t
arkeologjis bashkkohore.
Ithtart guximtar t drejtsis shpallen n heshtje persona non
grata prej Londrs, lexoi Fjodori n revist.
Ky konstatim ia turbulloi qetsin at nat nntori djaloshit, n pritje
t njohjes nga afr t Karterit. Ndrkoh i prforcoi simpatin pr
arkeologun e madh lufttar drejtsie dhe krshrin pr ceremonin e
dits s nesrme.

XIII

Misheli i buzqeshi Fjodorit sapo e pa t hynte n der t restorantit.

Ata e kishin ln t takoheshin n orn nnt n Winter Palace, pr t
ngrn mngjesin bashk. Pastaj do t interesoheshin t zinin me koh
21

ndonj vend sa m t prshtatshm n salln e madhe t konferencave,

ku n orn dhjet do t fillonte ceremonia solemne.
Para se t bnin porosin, Misheli i tha duke qeshur Fjodorit:
T hash peshk Nili t freskt n mngjes, ndjehesh gjith ditn me
humor t mir, shprehen egjiptiant. Ta provojm?
Ia vlen; aq m tepr n nj dit si e sotmja.
Pasi hngrn mngjesin, Misheli e ftoi shokun e tij t shikonin disa
gazeta t afishuara rishtas n salln e konferencave, ku do t zhvillohej
ceremonia prkujtimore. Ato ilustronin jehonn q kishte br para
dhjet vjetsh n bot zbulimi i varrit t pacenuar t faraonit
Tutankhamon.
Megjithse n nntor t vitit 1922 plagt e Lufts s Par Botrore
ishin end t hapura, lajmi sensacional i atij zbulimi historik kishte qen
e vetmja ngjarje, q mundi t bnte t harrohej prkohsisht marrzia e
prgjakshme njerzore, e shkaktuar prej politikansh ambicioz e t
paprgjegjshm. Njzet gazetat m prestigjioze t bots n at koh i
rezervuan pr shum dit faqen e tyre t par ksaj mrekullie
arkeologjike.
Me siguri, kto organe serioze shtypi kishin ndjer neverin e
gjakderdhjes s transmetuar me buj n kryeartikujt e tyre pr vite me
radh dhe provonin nj lehtsim shpirtror e moral, tek iu ofronin m s
fundi lexuesve t trishtuar mesazhin inkurajues, se jeta nuk e kishte
humbur bukurin edhe pas shmtirs q kishte ndodhur.
Fotografit e grmadhave t djegura prej bombardimeve, t
viktimave civile e ushtarve t vrar a t zn robr, t figurave t
shquara politike t kohs, q bnin llogarit n kulisa se sa e si duhej t
vazhdonte akoma lufta pr tu arritur objektivat e parashikuara prej tyre,
ishin zvendsuar prkohsisht prej pamjeve paqsore t faraonit
Tutankhamon n sarkofagun e florinjt. Flladi i qytetrimit t lasht
egjiptian freskonte disi klimn e nxeht politike t bots moderne t
prgjakur.
Duke lexuar titujt e kryeartikujve t atyre gazetave, dy t rinjve u ra
n sy qndrimi i ftoht i shtypit anglez ndaj zbulimit m t madh
arkeologjik, t realizuar prej dy bashkatdhetarve t tyre. Pr 16 vjet me
radh gazetat londineze kishin shkruar vetm fejtone pr Misionin
Karnarv. Suksesi i tij i befasishm kishte qen nj shuplak morale pr
to. Ky agresivitet i pajustifikueshm i kushtoi shtrenjt British Museum
t Londrs, t cilit lord Karnarv e Karter nuk pranuan ti jepnin asnj
objekt me vler prej varrit shum t pasur t faraonit Tutankhamon.
Eja t zm ndonj vend nga fillimi i salls, se po shtohen t
pranishmit, i pshpriti Misheli shokut t tij q ishte prqendruar n
leximin e nj artikulli.
Dhjet radht e para u ishin rezervuar t ftuarve dhe gazetarve.
22

Misheli me Fjodorin gjetn dy vende t lir n radhn e

gjashtmbdhjet. Prej aty shikohej shum mir presidiumi i mbledhjes
solemne.
A do ta njohsh dot Hovardin pa ta treguar un? e pyeti Misheli
duke qeshur shokun e pushtuar prej emocioneve.
Nuk do t kesh koh t ma tregosh, se un do ta njoh m shpejt
nga ti, ia priti Fjodori.

XIV

Sfondin e salls pas presidiumit e zbukuronte nj pamje e zmadhuar e

Lugins s Mbretrve. Fotografia e sarkofagut t florinjt me mumien
brenda tregonte pozicionin ku ndodhej varri i Tutankhamonit.
Disa minuta para ors 10, personalitetet q do t prbnin
23

presidiumin e mbledhjes hyrn n sall prej nj porte tjetr. T

pranishmit u uan n kmb duke duartrokitur.
Ja Hovardi, ai me kostum blu, kmish t bardh e kravat flutur,
q nuk sht ulur akoma, nxitoi ta prshkruante Fjodori.
Prfitove prej atyre q e pritn me ovacione, duke thirrur emrin e
tij, ndrkoh q ai vazhdon ti prshndes n kmb, e ngacmoi
Misheli.
Qetsi tani, t lutem, ia ktheu shoku, duke e prqendruar
vmendjen tek idhulli i tij.
Me nj buzqeshje t prmbajtur, Karteri po prshndeste t
pranishmit, q vazhdonin ta brohorisnin. Flokt e zes t krehur anash me
kujdes, syt e mdhenj t shndritshm dhe mustaqet e prera shkurt e
bnin mjaft trheqse fytyrn e tij pa asnj rrudh. Duke prfituar nga
rasti, gazetart e pranishm po i shkrepnin aparatet fotografike pa
kursim, ngaq Hovardi nuk i preferonte kontaktet e rregullta me shtypin.
Ai ishte i gatshm t jepte intervista vetm n ato raste kur e krkonte e
mira e puns, por jo pr ti br jehon emrit t tij.
Karteri u ul n vendin q i kishin rezervuar, midis ministrit egjiptian
t Kulturs dhe kryetarit t bashkis s Kairos. Ky i fundit e mori fjaln i
pari. Mbasi theksoi rndsin historike t zbulimit t varrit t pacenuar t
faraonit Tutankhamon, t cilin e quajti thesar t egjiptologjis, ai vlersoi
s teprmi rndsin e Misionit Karnarv, q bri t mundur kt arritje
historike.
Pr disa dekada me radh, shum ekspedita arkeologjike, nga m
t specializuarat e bots, u angazhuan n krkime serioze n zona t
ndryshme t Egjiptit e veanrisht n Luginn e Mbretrve, vuri n dukje
kryetari i bashkis s Kairos. Populli dhe qeveria egjiptiane u jan
shum mirnjohs ktyre t huajve q harxhuan pasuri dhe mund n
tokn ton t begat, pr t mirn e mbar njerzimit. Puna e tyre me
pasion asnjher nuk ka shkuar dm, edhe n ato raste kur zbulimet kan
qen modeste. Kjo shrbente si nj ndihm e madhe pr arkeologt
pasardhs, t cilt jepnin kontributin e tyre n zona t tjera end t
paeksploruara. Midis gjith ktyre ekspeditave, vlen t veohet njra pr
nga serioziteti i punimeve dhe rndsia e suksesit t saj: Misioni
Karnarv nn drejtimin e arkeologut t talentuar, Hovard Karter, i cili na
nderon me pranin e tij.
N ast shprthyen ovacionet. E ngritur n kmb, salla brohoriste
srish Karterin. Ky u ua pr t prshndetur simpatizantt e shumt.
Meq ovacionet po zgjasnin, pjestart e tjer t presidiumit u detyruan
gjithashtu t ngriheshin n kmb duke duartrokitur.
Kryetari i bashkis s Kairos rimori fjaln:
N shenj mirnjohjeje pr zbulimin m t madh arkeologjik t
derisotm, zotit Hovard Karter i jepet titulli i lart Mik i Egjiptit.
24

Ovacionet shprthyen prsri. Ato u intensifikuan kur ministri

egjiptian i Kulturs i dorzoi Hovardit medaljen prkatse. N pritje t
ktij asti, gazetart iu afruan presidiumit pr ta fotografuar nga sa m
afr t dekoruarin.
Kur u rivendos qetsia, Karteri nisi prshndetjen e rastit:
Shpreh mirnjohjen time t thell ndaj autoriteteve egjiptiane, pr
nderin e madh q po m bjn, duke m quajtur Mik i Egjiptit. Deri sot
un njihesha si mik i faraonit Tutankhamon, ndrsa tash e tutje do t
njihem si mik i toks s faraonve dhe i popullit t saj t lasht e fisnik.
Kjo sht arritja m e madhe morale q mund t rrokte imagjinata ime.
Tashm ajo sht nj realitet, fal bujaris s natyrshme t bijve t toks
s faraonve.
Nuk prbn sekret fakti q Egjipti mbetet atdheu im shpirtror. Un
kam lindur dhe kalova 17 vjett e par t jets sime n nj vend prej nga
iltrsia tipari kryesor i toks s faraonve sht mrguar, duke ia
ln vendin hipokrizis. N vendlindjen time, sado i pasur q t jesh, nuk
e blen dot nj buzqeshje t iltr, mbasi ajo nuk ekziston m atje, e
vrar prej hipokrizis. N tokn e faraonve, sado i varfr q t jesh,
buzqeshja e iltr e atyre q t rrethojn t ndihmon pr t kuptuar se sa
superiore sht pasuria shpirtrore n hijeshimin e jets, krahasuar me
ftohtsin e pasuris materiale, e cila ka sjell mjerimin shpirtror t
qytetrimit bashkkohor.
sht ndoshta pr kt arsye q qytetrimi modern i ka quajtur pr
nj koh t gjat faraont despot dhe ndrtuesit e veprave madhshtore
t kultit n Egjiptin e lasht skllevr. Dokumentet historike t zbuluara
rishtas dshmojn krejt t kundrtn. N kohn e faraonve skllavria
ndalohej me ligj, ndrsa ndrtuesit e veprave monumentale prbnin nj
shtres shoqrore t privilegjuar, t cilt zgjidheshin n baz t aftsis
dhe pastrtis morale. N kohn ton kolonializmi sht nj skllavri
moderne, q ka zvendsuar zinxhirt e zymt me pranga t ndritshme,
kamxhikun klasik me shkop bambuje, kazermat me geto. Parimi
faraonik i zhvillimit t nj feste ishte shembull i prkryer prgjegjsie
morale ndaj popullit t tyre: Ne nuk kemi t drejt t festojm, n qoft
se n tokn egjiptiane edhe nj familje e vetme vuan apo derdh lot.
Ndrkoh q qytetrimi yn modern u la n gjak e n lot pr disa
vjet t lufts botrore, politikant e nderuar, q e shkaktuan at
gjakderdhje, nuk e privuan veten pr asnj ast nga jeta luksoze n
shoqrin e sekretareve me sqim. Par nga ky kndvshtrim, politikant
modern kan pasur t drejt t paraplqenin trajtimin historik t
faraonve si despot, mbasi vezullimet e qytetrimit faraonik do t
nxirrnin akoma m tepr n pah njollat e qytetrimit modern.
Personalisht ndjehem i lumtur q jam mik i toks s faraonve e jo i
politikanve t sotm, shtoi Hovardi duke treguar medaljen e sapomarr.
25

Fjalt e tij u pasuan prej duartrokitjesh t zgjatura.

N pritje t ktij asti, gazetart nxituan ti drejtonin pyetjet e para
arkeologut t dekoruar.
Zoti Karter, kujt ia kushtoni dekoratn tuaj?
Natyrisht, mikut tim t paharruar, lord Karnarv, pa kontributin e
t cilit faraoni Tutankhamon do t vazhdonte t dergjej n errsirn e
shekujve.
Duke prfituar nga ky ast, nj gazetar i Times t Londrs ndrhyri
me nj pyetje tendencioze:
Dikur ju jeni shprehur, se do t preferonit m mir t mos jetonit,
se sa ta siguronit jetn duke ngritur valixhet e lordve. A mos vall
miqsia me Kontin Karnarv ju ka br t ndryshoni mendim pr kt?
Prkundrazi, kjo miqsi e sinqert m ka bindur edhe m tepr pr
drejtsin e pikpamjes sime. Ve dua t shtoj se, sikur vetm 20 % e
antarve t Dhoms s Lordve t ishin Karnarv, un do t krenohesha
me vendin tim.
Pse, sot nuk krenoheni me t?
Mendoni vrtet se kam arsye t krenohem?
Pas ksaj replike, gazetari anglez i ndrpreu pyetjet, duke br nj
kryq t madh me nervozizm n bllokun e tij.
I nxitur prej ktij asti t tensionuar, nj gazetar egjiptian e pyeti:
A jeni mik i shtypit ju, z. Karter?
Kur ai sht mik i s vrtets, po.
Si mendoni, a sht shtypi i sotm mik i s vrtets?
N prgjithsi, jo.
Pse ndodh kjo, sipas mendimit tuaj?
Se ata q kan forcn, nuk e plqejn t vrtetn.
A nuk sht shtypi kontrollor i atyre q kan forcn?
Brenda limiteve q i caktojn ata vet.
Duke marr fjaln, nj gazetar francez i Le Figaro e pyeti i
buzqeshur:
Z. Karter, a e konstatoni se vrejtjet tuaja jan si shum t
hidhura?
Nuk ka ilae t mbla.
A jeni optimist, se me qndrimin tuaj kategorik mund t ndikoni
sadopak n prmirsimin e gjendjes?
do mjek i mir prpiqet t kryej detyrn, ndonse e di q as ai
vet nuk i shpton dot vdekjes.
Me far medaljeje ju ka nderuar vendi juaj, pr zbulimin m t
madh arkeologjik?
Me at t papunsis. Aktualisht un jam nj i papun.
Jeni i zhgnjyer prej ktij trajtimi?
Aspak, gjersa sht padrejtsia ajo q drejton botn.
26

Pas deklarats s ashpr t Karterit, pllakosi nj heshtje e thell.

Ministri egjiptian i kulturs prfitoi nga rasti ta deklaronte mbledhjen
t mbyllur, duke i falnderuar t pranishmit pr pjesmarrjen.

XV

Fjodori nuk kishte lvizur end prej vendit, ndonse salla pak nga
pak po boshatisej.
Misheli po e priste pak m tej. Ai e kuptonte se shoku i tij gjendej
nn efektin magjepss t njohjes nga afr me idhullin jashtkohor dhe
ndiente nevojn e meditimit n vetmi. Ndjenjat e tij n ato aste
meritonin respekt e durim m tepr se kurr.
N t vrtet, diskutimi i guximshm i Karterit e kishte befasuar
27

Fjodorin. Megjithse ai kishte dgjuar e lexuar shum mbi

temperamentin e veant t arkeologut t shquar, ajo ka kishte
prjetuar at dit i tejkalonte parashikimet e tij.
Me sjelljen dhe mnyrn e t shprehurit, Hovardi krijonte
prshtypjen se peripecit e jets kishin pak rndsi pr t, krahasuar me
origjinalitetin e t menduarit e t t vepruarit. Kjo ishte nj krkes e
natyrshme ndaj vetvetes, si pjes e temperamentit t tij, jo si qllim
demonstrimi egoist, pr tu paraqitur si misionar drejtsie. Prkundrazi,
m shum se do gj tjetr n jet Karteri urrente pikrisht falsitetin e
sjelljes, i cili prbnte elementin baz t hipokrizis bashkkohore n
shrbim t interesit material. Ai i prkiste asaj kategorie t veant
njerzish, tek t cilt kompromisi me ndrgjegjen, n dm t moralit e n
dobi t interesit, sht i pamundur. Natyrisht, kta jan t detyruar ta
paguajn rebelimin ndaj shoqris s infektuar nprmjet vuajtjesh
shpirtrore e materiale, t cilat e kalisin edhe m tepr karakterin e tyre
sfidues.
Shpirti i lir i Karterit gjente prehje n botn e faraonve, nprmjet
veprimtaris arkeologjike pr t nxjerr n drit shklqimin e qytetrimit
t lasht egjiptian. Asnjher ai nuk e kishte ndier veten m t lumtur, se
sa kur ishte ndodhur pr her t par ball pr ball me mumien e
Tutankhamonit n sarkofagun e art. Pajisja funebre e pacenuar e
faraonit ishte nj mesazh prjetsie, prball s cils voglsia shpirtrore
e qytetrimit modern tkurrej edhe m shum n syt e Hovardit. Sa her
q dilte nga varri i Tutankhamonit n paqe, ai linte dika prej shpirtit t
tij atje, para se t kthehej n botn e zhurmshme t t gjallve.
Kt udhtim imagjinar npr spiralen shpirtrore t Karterit po
bnte psikologu i ardhshm, kur Misheli e goditi leht n sup duke i
pshpritur:
Eja t dalim, Fjodor. Vetm ne t dy kemi mbetur n sall.

XVI

Duke i prshkruar skenn e msiprme babait, pas kthimit prej

Egjiptit, Fjodori ishte rrfyer i skuqur n fytyr:
T them t drejtn, e kam nder veten t brisht prball
lirshmris s Hovardit, pr t shprehur pa rezerva mendimet e tij t
guximshme, q shumkush ndihej ngusht tek i dgjonte. Nga mnyra e
t folurit, ai linte t kuptohej se pr t ishte sa i huaj aq edhe i
papranueshm do lloj respekti shoqror q cenon respektimin e s
drejts, e s vrtets. Bil, etiketn bashkkohore t shprehjes me nuanca
28

diplomatike e sofizma, ai e vlersonte si bazn e hipokrizis shoqrore t

qytetrimit t sotm dhe nj ndr shkaqet e bjerrjes s drejtsis.
Megjithse e admiroja duke e dgjuar, ndihesha i pafuqishm t bja t
njjtn gj, po t ndodhesha n pozitn e tij. Dhe kam bindjen se nuk
kam qen i vetmi n sall, q provova dika t till.
I knaqur prej reagimit t sinqert t t birit ndaj prjetimeve
emocionale n tokn e faraonve, Martini i kishte hedhur dorn n qaf
duke buzqeshur.
E dija, Fjodor, q udhtimi n Egjipt nuk do t ishte thjesht nj
shtitje turistike pr ty. Prandaj t propozova t shkoje. Egjipti sht
mma e bots. Atje njeriu thith ajrin e origjins s tij dhe njihet me
madhshtin e nj qytetrimi simbol prjetsie. N nj far mase, kt e
kam provuar edhe vet. Aq m tepr ti q ke prirje t natyrshme pr
psikologji, e cila njihet si shkenca e syve t mendjes. Nse shikimit t
zakonshm mund ti shptojn edhe dukuri t jashtme t objekteve t
vzhguara, syt e mendjes s nj psikologu arrijn t dallojn edhe
zhvillimet e bots s brendshme njerzore. Ky superioritet shqisash i
ndihmon ata pr ta njohur njeriun m mir se t tjert. Dhe jo rrall
ndodh q psikologt t fajsojn veten, pse nuk bjn m tepr pr t
prmirsuar gjendjen e tyre dhe t t tjerve. Mirpo prirjet natyrore t
njeriut jan t pavarura prej atij vet dhe t orientuara n nj drejtim t
caktuar. Pr pasoj, mund ta konstatosh se far sht e dobishme pr tu
br n planin shoqror dhe ndrkoh t ndihesh i pafuqishm pr t
vepruar si individ.
Po personat si Hovardi, pse nuk vuajn nga ky ngr pr t
vepruar edhe vetm? kishte insistuar Fjodori. Megjithse ishte i papun
dhe e ardhmja e mirqenies s tij materiale varet sigurisht prej atyre q
kan pushtetin, ai nuk ngurronte t shprehte me z t lart akuza t
mprehta ndaj politikanve edhe n nj ceremoni zyrtare.
Pr individ t rrall si ai, vlerat materiale jan t paprfillshme
ndaj atyre shpirtrore e morale. Kjo nuk sht nj zgjedhje e tyre, por
prirje e natyrshme karakteri e njerzve me brumosje heronjsh.
Kjo sht dhurata m e madhe q mund ti bj natyra njeriut,
kishte pshertir Fjodori, duke nxjerr nga xhepi nj fotografi t
Hovardit.
Babai e kishte kuptuar pshertimn e t birit dhe e kishte shtrnguar
n krah.

29

XVII

Kishin kaluar pes vjet qysh ather. Fjodori e kishte prfunduar me

rezultate t larta fakultetin e psikologjis n universitetin e Sorbons. Ato
dit shtatori t vitit 1937 ai ndodhej n Paris pr t marr diplomn, s
bashku me student t tjer, gjat nj ceremonie t posame. Kthimi i tij
n Marsej pritej me ankth prej prindrve. Djali i tyre i vetm nuk ishte
m nj student, por nj psikolog i diplomuar.
Martini u ngrit nga karrigia n ballkon, ku piu kafen e mngjesit, dhe
e oi filxhanin me pjat n kuzhin. E shoqja kishte dal pr t psonisur.
Si lau filxhanin, ai shkoi n dhomn e Fjodorit. I buzqeshur, iu afrua
30

nj fotografie t zmadhuar t Karterit, t ciln djali e kishte vendosur

prball krevatit t tij, qysh para pes vjetsh q ishte kthyer prej
udhtimit t par n Egjipt. Me t njjtn krshri e simpati si vet
Fjodori, ai e prqendroi shikimin mbi fytyrn e arkeologut me fam
botrore. N astin q Martini zgjati dorn pr ta marr fotografin ta
shikonte nga afr, tinglloi zilja e ports.
Bn shaka gruaja, se ka fituar duelin me mua sot, mendoi duke
qeshur me vete.
Megjithat fotografin nuk e hoqi prej vendit ku ishte varur, n pritje
t hyrjes t s shoqes. Tingllimi pr her t dyt i ziles e bindi se
dikush tjetr priste ti hapej porta; gruaja kishte els me vete. Martini
shkoi n korridor dhe shtypi butonin q mundsonte hapjen e ports nga
jasht.
Surpriza e turbulloi.
Fjodor, biri im! thirri duke dal nga shtpia me nxitim.
Ai i zbriti shkallt me nj vrull, q nuk do ta kishte besuar m par se
e zotronte. Ata e shtrnguan njri tjetrin n krah. Nuk ishte n natyrn
e Martinit q t manifestonte tepr ndjenjash ndaj t birit, por befasia e
ardhjes s Fjodorit me diplom n xhep e gjeti t paprgatitur.
Megjithse vetm para disa ditsh jemi ndar, nuk di pse m
kishte marr malli kt her, i tha Martini me nj ton shfajsimi. Kur i
re ziles, un ndodhesha n dhomn tnde, q m ngjall gjithmon
kujtime, kur ti nuk je ktu.
Ja ku jemi prsri bashk, i buzqeshi Fjodori. Po mamaja, ku
sht?
Ka dal t bj pazarin. Tani vjen, besoj.
Ata nuk i kishin ngjitur akoma shkallt, kur ajo hapi portn. Duke
par Fjodorin, e ma lshoi nj klithm gzimi, e la karrocn e psonisjes
prbrenda ports dhe nxitoi pr tek djali. Ndrsa ata po prqafoheshin,
Martini shkoi t merrte karrocn.
Fjodori la valixhen n dhomn e tij dhe, pa ndrruar rrobat, kaloi n
sallon e u ul n t njjtn kanap me maman. Martini u bashkua me ta.
Mendoj se nuk je nisur sot prej Parisit, gjersa mbrrite paradite
ktu, hamendsoi babai.
Ashtu sht, u prgjigj djali, q i kishte hedhur dorn n qaf
mamas. Jam nisur qysh dje nga Parisi, por mu lut nj shok t qndroja
n shtpin e tij n Lion. Nuk doja tia prishja qejfin.
Shum mir ke vepruar. sht e natyrshme q jeta do tju ndaj
pas prfundimit t studimeve t larta dhe ia vlen do ta kujtoni me
nostalgji njri-tjetrin m von.
Me far dshiron t t qeras mami? nuk iu durua asaj pa e pyetur
djalin, duke ndrhyr n bised.
Po lere t ndrrohet nj her, t shplaj djersn e pastaj gostite, i
31

tha Martini duke u rrudhur n fytyr.

Ti nuk ke t drejt t m bsh vrejtje sot, ia ktheu gruaja duke
qeshur. Ke humbur virgjrin.
far thua kshtu, mama? u habit Fjodori prej fjalve t saj.
Martini qeshi duke tundur kokn, ndrsa ajo u prgjigj:
Shikoje me vmendje n fytyr baban dhe do ta kuptosh se far
po them.
Sa i habitur edhe i joshur prej ksaj skene t ngroht familjare,
Fjodori e prqendroi shikimin buzagaz mbi fytyrn e babait. Ky vuri
gishtin tregues mbi vendin e prer gjat t rruajturit at mngjes dhe e
afroi kokn m pran djalit.
Ou, si paska br vak t pritesh ti n t rruar! thirri Fjodori duke
qeshur. Nuk mbaj mend t jesh prer ndonjher tjetr m par. Tani e
mora vesh pr far virgjrie e kishte fjaln mamaja.
Ardhja jote e papritur do t na shrbej si motiv pr amnisti,
premtoi Martini i buzqeshur.
Gzohem, u prgjigj po me t qeshur Fjodori. Ndrkoh un do
t bj nj dush t zgjatur, pr tu lodhur pak.

XVIII

Meq kam bler mish qengji, tju gatuaj tav kosi pr drek? e
pyeti gruaja Martinin.
Un nuk kam t drejt vote sot, u prgjigj ai duke shfletuar
gazetn e dits.
Nuk ke t drejt vetoje, ndrsa t drejt vote ke, ia ktheu ajo duke
qeshur.
Kujt i kalon e drejta e vendimmarrjes? pyeti Martini, pa i
shkputur syt prej gazets.
E kujt tjetr, ve mua? Fjodori jo vetm q vjen si mik tek ne, por
sht djali yn dhe nuk mund t marr vendime, q i prkasin familjes s
32

prindrve.
Por ti n mngjes m the: N Franc jam fizikisht, por moralisht
e shpirtrisht un jetoj me normat e vendit tim. E lejojn normat tona
zakonore q burri t ket t drejt vote e gruaja t drejt vetoje?
Po jetojm n Franc dhe, helbet, dika duhet t ndryshojm n
sjelljen ton, u prgjigj ajo me t qeshur, duke mbuluar fytyrn me duar.
T ndryshosh nga mngjesi n drek sht goxha ndryshim. Duhet
t t pshtyj, se mos t ha me sy.
Mos harro se i ke dhn fjaln djalit, q ardhja e tij e papritur do
t na shrbej si nj amnisti pr kundrshtit tona. Ja, doli nga banja ai.
Tani pyete se me far i plqen ta qerassh, si edhe pr gatimin e
dreks.
Qerasjen e kam gati, se mu kujtua far i plqen t shijoj m
tepr tani n vjesht Fjodorit. Por dua ta pyes se kur parashikon t
interesohet pr pun, gjersa e ka diplomn n xhep.
Martini i bri shenj me kok t mos tia bnte at pyetje t
parakohshme, mirpo Fjodori i kishte dgjuar fjalt e mamas. Ndrsa
po shijonte mblsirn e servirur prej saj t shoqruar me nj pije t
freskt, ai u prgjigj:
Un kam n plan q ti prkushtohem mbrojtjes s ndonj titulli
shkencor n psikologji, para se t interesohem pr pun. Pr mendimin
tim, kjo ka dy t mira. E para, shrben si nj periudh e dobishme
tranzicioni pr kristalizimin e njohurive teorike t fituara n universitet.
N kt mnyr ajo ka vlern e nj stazhi pasuniversitar.
E dyta, duke fituar nj titull shkencor, si rezultat i nj pune
krejtsisht t pavarur, do t ndihem m i sigurt n vetvete dhe kshtu do
t kem t drejt t pretendoj pr nj vend pune sa m premtues. Fillimi i
mbar sht gjysma e puns, thot nj proverb, q m ka msuar babai.
Je kshilluar me ndonj pedagog pr kt shtje? u interesua
Martini.
Pardje pata rastin t zhvilloja nj bised t lir me pedagogun e
psikologjis. I krkova t m orientonte ndopak mbi mnyrn e
organizimit t puns s pavarur, mbasi e kuptoj vshtirsin e saj. Mund
t lodhesh shum dhe t mos arrish at q duhet.
T dha ndonj mendim t dobishm?
Po, ideja e tij mu duk interesante. Ai ishte i mendimit se studimi
psikologjik sht m rezultativ tek njerz me gjendje disi t ekuilibruar
psikike, ose q prjetojn tronditje shpirtrore. Sipas tij, dukurit psikike
t ktyre individve jan m t ekspozuara e, rrjedhimisht, m t
lexueshme. N fakt, npr mjedise t tilla i bnim ne ditt e praktiks
edhe kur vazhdonim studimet.
Arsyetimi i tij ka qen binds. Vese duhet ditur ku t drejtohesh,
pr t takuar raste t tilla.
33

 Ia bra kt pyetje pedagogut dhe ai nuk u kursye pr t m

ndihmuar edhe n kt drejtim. Pr mendimin e tij, spitali psikiatrik
ofron nj mozaik rastesh t lakmueshme pr nj studiues serioz.
Un e kam mik njrin prej mjekve m t mir t spitalit
psikiatrik t Marsejs. Para disa vjetsh, i kam br projektin e shtpis
t shkatrruar nga lufta. Rindrtimin e saj, ashtu si kishte qen m par,
ai e kishte shum merak, pr nj arsye familjare t dhimbshme.
Prfundimisht mbeti shum i knaqur dhe nuk dinte si t ma shprehte
mirnjohjen. Pr do vit, vazhdojm ti urojm Krishtlindjet njri-tjetrit.
M duket se sivjet ai sht emruar shef i personelit t spitalit. Madj,
jep edhe leksione n universitet. Jam i sigurt, se ai do t jet i gatshm t
t ndihmoj, po pate nevoj pr t.
Ksaj i thon t t dal asi, buzqeshi Fjodori. Si mjek me
prvoj, ai do t dij t m orientoj n prpjekjet e mia.
Pas shijimit t tavs s kosit n drek, ata foln prsri pr kt
shtje. Bab e bir ishin t mendimit, se mbrojtjes s disertacionit duhej
ti paraprinte nj pun individuale serioze.
Ndrkoh Fjodori po provonte nj ndjenj ankthi, n startin e vnies
n praktik t njohurive t prfituara n universitet: a kishte ditur vrtet
ta zgjidhte fakultetin e t ardhmes s tij?

Pjesa e dyt
ZHGNJIM

34

Shtpia e madhe e familjes Kutr (Coutard) bnte pjes n fondin e

ndrtesave karakteristike t Marsejs, t vlersuara si monument kulture
arkitektonike t qytetit t lasht bregdetar. E trashguar prej pes
brezash, ajo mishronte nj cop histori t ksaj familjeje. Njkohsisht
prbnte dhe krenarin e saj. Nj godin antike e nj qyteti t lasht, e
ndrtuar dhe e trashguar prej brezave t t njjtit trung familjar,
dshmon shtrirjen e rrnjve t tij n koh. Pr kt arsye, secili brez e
kishte mirmbajtur at me kujdes, jo thjesht si banes, por edhe si nj
detyrim moral ndaj paraardhsve dhe pasardhsve.
Mjerisht, gjat nj bombardimi n vitin 1918 shtpia e familjes Kutr
u rrafshua, s bashku me ndrtesa t tjera prqark. Meqense fatkeqsia
kishte ndodhur natn, atje humbn jetn shum persona t ksaj
35

familjeje.
Pas prfundimit t lufts dhe pastrimit t grmadhave, vendi ku
ngrihej dikur shtpia u kthye n nj shesh ndrtimi pr banesn e re t t
mbijetuarve t familjes Kutr. Kta ishin dy vllezrit Daniel e Zhan. I
pari kishte shrbyer, gjat viteve t lufts, si mjek psikiatr n nj spital
t traumatizuarish. Pr prkushtimin dhe arritjet n pun, ai ishte
dekoruar dy her.
Danieli ishte martuar disa vjet para fillimit t lufts dhe kishte nj
djal 14 vje dhe nj vajz 11. Pr fat t mir, natn q ishte bombarduar
shtpia, e shoqja me fmijt ndodheshin n fshat, tek prindrit e saj.
Megjithat zemra e Danielit ishte plagosur rnd at nat fatale. Ve
nns s moshuar, bombardimi u kishte marr jetn motrs s tij t
pamartuar, si edhe gruas e dy fmijve t Zhanit, vllait t tij m t
vogl. Pr m tepr, muajt e fundit t gjakderdhjes botrore, Zhani kishte
humbur krahun e majt n front dhe jetonte me pensionin e invalidit t
lufts.
Si rrjedhoj, Danieli e kishte filluar jetn e paslufts me plag
shpirtrore, ashtu si vet Marseja e Franca e tij. Pamja e vllait t
gjymtuar e t mbetur pa familje e trishtonte edhe m tepr, ngaq fati atij
vet ia kishte kursyer shndetin dhe fmijt.
Mjek me nj prvoj t pasuruar prej ngjarjeve t lufts, Danieli nisi
pun si prgjegjs pavijoni n spitalin psikiatrik t Marsejs. Trajtimi i t
smurve t shumt, pr shkak t traumave t lufts, duhej t prballohej
prej nj personeli mjeksor m t pakt n numr nga ai i paralufts. N
kto kushte, mjekt ishin t detyruar jo vetm t punonin me orar t
zgjatur n spital, por edhe gjat kohs s lir tiu shrbenin n banesat e
tyre pacientve t tjer.
Puna e teprt e ndihmonte Danielin t harronte pjesrisht brengat e
pasojave t lufts. Megjithat ato mbeteshin pjes e jets s prditshme,
mbasi ai i ndeshte n spital, n rrug, n banesat e pacienteve q trajtonte
jasht spitalit, apo n mjediset e tjera ku e onte puna.
*
Vendi ku ngrihej dikur shtpia, n t ciln kishte lindur e ishte rritur,
mbetej nj burim kujtimesh q e lndonin Danielin. Megjithse prpiqej
t mos kalonte andej, me mendje ai e vizitonte at prdit. Fakti q vetm
Danieli dhe familja e tij e kishin mbijetuar pa pasoja luftn dhe
bombardimin e shtpis, i krijonte atij prshtypjen se rindrtimi i
godins monument kulture ishte nj detyrim shpirtror ndaj nns dhe t
afrmve t tjer, q humbn jetn nn grmadhat e saj. Si edhe ndaj atyre
brezave, q kishin jetuar dhe e kishin mirmbajtur me dashuri at objekt
krenarie.
36

Danieli ishte n gjendje ekonomike ta niste rindrtimin e shtpis.

Vetm disa kilometra larg periferis s Marsejs, familja Kutr kishte n
pronsi t saj 12 ha vreshta pjellore. Ndrsa n qytet, krahas shtpis s
rrafshuar, ata kishin pasur edhe nj hotel-restorant, i cili kishte mbetur i
pacenuar gjat viteve t lufts.
Danieli me familjen e tij dhe Zhani e kishin kthyer n banes njrin
krah t hotelit. Duke banuar pran vllait sakat e pa familje, Danieli dhe
bashkshortja kishin mundsi tia lehtsonin jetesn atij.
Nga ana tjetr, n saje t puns me orar t zgjatur, Danieli prfitonte
rrog dhe honorar t mir. Ndrkoh, n kuadr t fushats pr
rindrtimin e vendit, qeveria jepte kredi t leverdishme me afat t gjat.
T gjith kta faktor ishin t favorshm pr rindrtimin e shtpis.
Mirpo Danieli po prballej me nj vshtirsi tjetr, pr fillimin e
punimeve n terrenin e mbetur bosh. do her q shkonin atje, n kujtim
t t dashurve t aksidentuar, Zhani tronditej shum, deri n humbjen e
ndjenjave. N kto rrethana, gjith duke e dshiruar s teprmi
rindrtimin e shtpis, Danieli nuk ia lejonte kurrsesi pakujdesin vetes,
q ky veprim t kthehej n nj tortur shpirtrore pr vllain e gjymtuar.

II

Nj mbrmje t bukur maji me hn, Danieli kishte shkuar t

vizitonte nj pacientin e tij t dal prej spitalit para disa ditsh. Ndonse
ai nuk kishte qen plotsisht i shruar, e kishin nxjerr para kohe prej
spitalit, si shum t tjer, pr t shtruar t smur n gjendje m t
rnd.
Meqense i plqente t shtiste pak n nj mbrmje t till n vetmi,
Danieli vendosi ta zgjaste rrugn e kthimit, duke kaluar nga trualli i
shtpis s dikurshme. Nuk i duhej m shum se njzet minuta ecje me
hap normal, pr t mbrritur atje. Rruga ishte rregulluar rishtas dhe kjo e
bnte edhe m trheqse shtitjen.
Si rrall her qysh prej fillimit t lufts, Danieli nisi t fishkllente
melodin e nj knge gazmore. Pr kt ndikoi gjendja e mir
shndetsore e pacientit t tij q sapo kishte vizituar.
37

Ai ishte nj djal 17 vjear i cili, para dy vjetsh, kishte ngritur

kastile moshn pr ta pranuar t luftonte n front. Fati e kishte ndihmuar
deri n prag t mbarimit t lufts. E keqja i kishte ndodhur pikrisht
ather, kur ai dhe bashklufttart e tij prisnin me padurim kthimin
triumfues pran familjeve.
Ndrsa ishin duke ndjekur trupat gjermane n trheqje t plot,
shprthimi i nj predhe i kishte vrar shokun n krah, kurse djaloshi vet
ishte plagosur. Nj mas dheu kishte mbuluar pjesrisht trupat e tyre.
Duke i menduar t dy t vrar, shokt kishin vazhduar ndjekjen e
gjermanve.
T nesrmen pasdite, kompania q kujdesej pr grumbullimin e
trupave t t vrarve, s bashku me nj ekip mjeksor, kishin gjetur
djaloshin e plagosur. Mbasi i kishin dhn ndihmn e par, mjekt e
kishin prcjell at urgjentisht pr n spital. Pr fat t mir, plaga nuk
kishte qen vdekjeprurse, megjithse ai kishte humbur gjak.
Pas nj muaji djaloshi e kishte marr veten fizikisht. Mirpo kalimi i
nats n vetmi pran nj t vrari e nn krcnimin e vdekjes, e kishte
tronditur shum. Dy-tri her n dit, nj rrqethje e fort i prshkonte
trupin, ai humbiste vetdijen dhe fliste n kllapi: Jo, nuk dua t vdes.
Jam i ri, dua t jetoj. Pastaj e kapnin ethe me dridhm rreth nj erek
ore. Prej ktij sikleti, djaloshi ndjehej i rraskapitur.
Qysh n fillim, Danieli ishte kujdesur posarisht pr t. Fakti q ai
pucarak kishte ngritur moshn pr t shkuar t luftonte n front, i ngjallte
shum simpati psikiatrit. Ndonse Danieli ishte mjaft i kujdesshm e i
prkushtuar ndaj jets s do t smuri, ai shkonte drejt tek krevati i
djaloshit do mngjes hert q vinte n spital. Duke i buzqeshur me
dashamirsi, e pyeste si e kishte kaluar natn dhe e vizitonte me
vmendje. Mbarvajtja e shndetit t atij e ngazllente.
At nat maji, Danieli e kishte gjetur pacientin simpatik n nj
gjendje shndetsore m t mir nga e mendonte. Djaloshi i ishte lutur
q t merrnin nga nj got shampanj bashk. Danieli nuk ia kishte
prishur qejfin. N ndarje, ai e kishte prcjell deri tek porta dhe i kishte
dhuruar mjekut nj trndafil t bardh me arom t kndshme.
*
Duke u ndier n humor t mir, Danieli i mori er thell trndafilit
dhe vazhdoi t fishkllente.
Pas disa minutash, ai po ecte n nj pjes t rrugs, prej nga dukej
qart trualli pr ku ishte drejtuar. Atje i zun syt nj njeri, i cili po bnte
disa lvizje t uditshme. Kureshtar, e la rrugn dhe vendosi ti afrohej t
panjohurit pa rn n sy, duke ecur anash nj radhe ndrtesash.
Habia q prjetoi psikiatri, pas pak, nuk kishte t prshkruar. Ai ngriu
38

n kmb tek cepi i ndrtess m t afrt me sheshin, ku ngrihej dikur

shtpia.
Disa metra m tej, n mes t truallit t ndriuar nga hna, vllai i tij,
Zhani, nxirrte lule prej nj shporte q kishte prpara e i flakte n t gjitha
drejtimet, duke folur me vete me nj z t tjetrsuar. I tronditur, Danieli
nuk po arrinte t kuptonte gj prej monologut t vllait. Kur mbaruan
lulet, Zhani zgjati dorn e vetme drejt hns, duke prsritur me z t
lart emrin e djalit t vrar natn e bombardimit dhe shprtheu n t qara
me dnes.
I prlotur edhe vet, Danieli flaku nj gur tek sheshi, pr ti trhequr
vmendjen t vllait t emocionuar. Pastaj iu afrua dhe e pushtoi n
krah, duke i pshpritur:
Mblidhe veten, Zhan, mos bj kshtu! Ti nuk je i vetmi prind, q
lufta mizore ndshkoi shpirtrisht. Eja t shkojm n shtpi e ta ndajm
dhimbjen bashk, si gjithmon. Pse ke ardhur vetm ktu sonte?
Zhani hoqi n zemr dhe, pa u shkputur prej krahve t vllait, u
prgjigj me nj fije zri:
Ju silleni t gjith shum mir me mua; faleminderit. Por meq ti
sishe n shtpi, nuk doja ta shqetsoja Marien me fmij dhe erdha ktu
vetm, pr t kujtuar dhjetvjetorin e lindjes s Alenit...
Dnesave t Zhanit iu shtuan edhe ato t Danielit. I preokupuar me t
smurt e shumt, mjekut psikiatr i kishte dal nga mendja data e
dhjetvjetorit t lindjes s nipit t aksidentuar dhe ky fakt e trishtoi.
M fal, Zhan, belbzoi i prlotur, duke e shtrnguar srish n
krah t vllain. Duke qen shum i ngarkuar me pun, m ndodh t
harroj edhe gjra t rndsishme si kjo. M fal!
Mos u mrzit, Dan; ti nuk ke faj, ia ktheu ai duke e mbledhur
paksa veten. Un e di q ti ke vizituar ndonj t smur, nuk ke shkuar
pr tu dfryer. Nuk ka veprim m t mir, se sa t shptosh jet njerzish,
pas asaj lufte gjakatare.
Je vrtet shum i sjellshm, Zhan; t faleminderit. Gjynah q fati
nuk u tregua dashamirs me ty.
Si e the edhe ti vet, un nuk jam i vetmi me nj fat t till. N
kt koh sht vshtir t gjesh njerz t lumtur, pa fatkeq shikon
gjithandej. Un t paktn kam nj vlla t mir, i cili ma qan hallin e m
ndodhet gjithmon pran.
Kjo sht m e pakta, q un duhet t bj patjetr pr vllain tim.
Ndrkoh Danielit i shkuan syt tek nj lodr fmijsh n fund t
shports, q kishte pasur lule. Ishte nj aeroplan i vogl. Ai u prkul dhe
e mori shportn me kujdes. Duke e ledhatuar me dhembshuri aeroplanin,
Danieli pshertiu.
E kan prekur dokat e Alenit dikur, i tha Zhani me z t mbytur.
Kur u nisa pr n front, e mora me vete. Gjithmon e mbaja n xhep
39

gjat luftimeve. Edhe ditn q u plagosa, me dorn e vetme kontrollova

xhepin nse e kisha akoma. Ky sht i vetmi kujtim q m ka mbetur
prej tij, pas shkatrrimit t shtpis.
T dy vllezrit e shtrnguan njri-tjetrin n krah, duke lotuar n
heshtje.

III

Eja t shkojm n shtpi, Zhan! i tha pas pak Danieli me nj ton

luts. Ligshtimi nuk e pakson dhimbjen, prkundrazi. Kjo e dmton
shum shndetin tnd t tronditur nga plagt shpirtrore e fizike.
Shkojm, se mund t bhen merak edhe Maria me fmijt, u
prgjigj ai, duke fshir syt me shami.
Danieli, pak m i shkurtr n shtat se i vllai, i hodhi dorn n qaf
e u nisn.
Dil ktej, nga ana tjetr, q t kem mundsi t ta hedh edhe un
dorn n qaf, i tha Zhani.
Danieli pshertiu e i plotsoi dshirn.
Para se t merrnin kthesn, pas s cils trualli i dhimbjes nuk dukej
m, Zhani ndaloi. Ai u kthye me gji andej dhe po e sodiste truallin n
heshtje.
Pamja e menduar e t vllait e bindi Danielin t mos tia prishte
meditimin, duke i propozuar t vazhdonin rrugn. Me t njjtin
40

prqendrim q Zhani vrojtonte sheshin, Danieli shikonte t vllain. Duke

e njohur mir natyrn e Zhanit, psikiatri e kuptonte se at e kishte zhytur
n mendime nj motiv serioz. Ndrhyrja e tij e pavend n at ast do t
ishte jo vetm munges takti, por edhe nj rast i humbur pr t njohur
brengn q mundonte t vllain. Ndrkoh ai ishte i gatshm t kryente
do veprim, q mund t ndikonte n lehtsimin shpirtror t Zhanit.
Danieli nuk ia lejonte luksin e gzimit vetes me vlla t dshpruar.
*
Pa i shkputur syt prej truallit, Zhani foli me nj z si t ngjirur:
Kam nj merak, Dan, i cili po ma trazon edhe at thrrime qetsie,
q m ka rezervuar fati im koprrac. Kjo sht nj koh e vshtir n t
gjitha drejtimet, por un dua t t bj nj krkes.
Ti je shum i kursyer n krkesa, Zhan, megjithse un do t
dshiroja t kundrtn. Duhet ta dish, se plotsimi i krkesave t tua t
rralla, mua m sjell knaqsi shpirtrore si asgj tjetr.
E di dhe t falnderoj pr kt. Mirpo krkesa, q dua t t bj
tani, kushton shum.
Por kurr sa vllai im, u shpreh Danieli, duke i rrahur leht
shpatulln pa krah.
Sa her q m kan dal n ndrr gruaja dhe fmijt, e kam par
veten bashk me ta n hyrjen q kishim tek shtpia e dikurshme. Edhe
natn q kaloi, i pash prsri atje dhe Aleni m tha: Mos harro, babi, t
vish nesr mbrma ktu, ta festojm bashk dhjetvjetorin tim. Un tani
nuk pres m gzime nga jeta, Dan. E vetmja dshir q kam, sht
rindrtimi i shtpis son, ashtu si ka qen dikur. Dua t vdes nj dit
tek ajo hyrje, n pranin e shpirtrave t atyre q m presin tiu shkoj
pran.
E di, Dan, q ky do t jet nj shpenzim i madh, por kam menduar
edhe pr kt. Kuptohet q, pr shkak t moshs, t gjendjes fizike dhe
asaj shpirtrore n t ciln ndodhem, un nuk do t martohem m. Pra,
nuk do t kem trashgimtar. Sa pr t ngrysur ditt q m kan mbetur,
m mjafton pensioni i invalidit t lufts. Pr kt arsye, kam vendosur ta
shes pjesn time t vreshts, e cila nuk kushton pak sot. Kjo do t jet e
mjaftueshme, pr tiu dhn nj hov t mir punimeve.
Danieli pickoi fort krahun e tij t majt, pr tu bindur q nuk ishte n
ndrr. Pengesa e pakaprcyeshme pr rindrtimin e shtpis, po kthehej
papritur n forcn m t madhe nxitse pr fillimin e menjhershm t
punimeve.
T jap fjaln, Zhan, se do t porosis urgjentisht projektin e
shtpis, ashtu si ka qen, i premtoi Danieli, duke i shtrnguar dorn e
vetme.
41

 Jo vetm nga pamja e jashtme, por edhe struktura e brendshme

duhet t jet e njjt, i tha Zhani, pr tu siguruar.
Identike. Nuk do t ket asnj dallim midis hyrjes s mparshme
ku jetoje me familjen tnde dhe asaj ku do t jetosh me kujtimin e tyre.
T faleminderit, Dan. Tani mund ta shesim pjesn time t
vreshts, kur t duash.
Nuk kemi nevoj ta shesim. E kemi mundsin ekonomike ta
rindrtojm shtpin, pa e shitur vreshtn. Si pjes e trashgimis s t
parve tan, edhe at duhet ta respektojm, duke e ruajtur.
Por un dshiroja ti fillonim punimet shpejt, murmuriti Zhani
paksa i zhgnjyer.
Menjher, sapo t jet gati projekti. Madj do t angazhojm
ndonj firm ndrtimi nga m t mirat. Ti e di q, nga ana financiare, ne
kemi qen mir edhe m par. N saje t puns me orar t zgjatur, un
prfitoj t ardhura t mira. N kto kushte, mund t marr kollaj nj kredi
t mjaftueshme nga shteti. Shtpin do ta rindrtojm m shpejt nga e
pret ti; t siguroj pr kt.
T knaqur si asnjher tjetr pas lufts, t dy vllezrit e shtrnguan
njri-tjetrin n krah.

IV

Si n gjith shtetet e mdha me industri t zhvilluar, rindrtimi i

shpejt i vendit t dmtuar nga lufta ishte objektivi kryesor i programit
ekonomik t qeveris franceze pr kohn. Ndrsa industria duhej t
ngrihej mbi nj baz teknologjie bashkkohore, strehimi i qytetarve me
banesa t dmtuara nga lufta mbetej shtje parsore. Krahas kredive t
leverdishme afatgjata pr shtetasit, q kishin humbur shtpit, ligji
stimulonte n t gjitha format e mundshme firmat e ndrtimit.
Arkitekt i njohur prej shum vjetsh n Marsej, Martini priste n
studion e tij nj klienteln t larmishme n kt periudh ndrtimesh t
hovshme. Jo vetm qytetar t thjesht t interesuar pr ndrtim
banesash apo objektesh t tjera, por edhe firma t rndsishme kishin
nevoj pr projektet dhe konsultat e tij. I pakursyer n pun e i
komunikueshm me do lloj klienti, Martini ia kishte rritur ndjeshm
kredin vetes. Por, natyrisht, ishin veprat e projektuara prej tij ato q i
jepnin m tepr z aftsis profesionale, pr t ciln kishin nevoj
klientt.
42

Fill pas prfundimit t lufts, nj ndr investimet e para t bashkis

s Marsejs qe ai pr zgjerimin e spitalit psikiatrik. Kjo ishte nj
domosdoshmri e kohs, pr shkak t numrit t lart t t smurve, si
pasoj e lufts. N tenderin e organizuar me kt rast, projekti i Martinit
u zgjodh si m i miri.
Punimet filluan pa vones. Kureshtar, Daniel Kutr ishte dshmitar i
prditshm i tyre. Vetm kur godina e re po merrte form t plot, ai e
kuptoi prparsin e projektit. Ndonse volumi i investimit parashikonte
fillimisht nj zgjerim prej 50 % t kapacitetit ekzistues t spitalit, n
realitet ai do t arrinte t paktn 60 %. Mnyra se si e kishte ideuar
arkitekti i talentuar strukturn e brendshme t shtess s spitalit prbnte
nj koncept revolucionar pr kohn, i cili do t aplikohej gjersisht m
pas.
Danieli i admironte punt mjeshtrore dhe ndjente knaqsi ti njihte
autort e tyre. Ai kishte porositur q ta njoftonin, kur arkitekti i atij
projekti do t vinte t shikonte mbarvajtjen e punimeve. At dit, q
43

kishte ndodhur kjo, Danieli kishte nxituar ta takonte Martinin dhe e

kishte ftuar pr kafe.
Ata kishin biseduar gjat bashk. Fakti q arkitekti, vepra e t cilit i
kishte trhequr vmendjen, ishte prej nj vendi t vogl e pak t njohur
n Franc, ia kishte shtuar edhe m tepr kureshtin Danielit. Ata kishin
folur pr luftn, pr pasojat e saj n Franc, n Evrop si edhe n
atdheun e vogl t Martinit.
Meqense arkitekti me nnshtetsi t huaj prjashtohej prej ligjit t
mobilizimit pr n front, Martini ishte br mbshtets aktiv i
administrats lokale t Marsejs, pr normalizimin e jets s popullats
civile. Gjat dy vjetsh, jetimorja e qytetit kishte qen nn kujdestarin
e tij. Jo vetm q Martini atje kishte kontribuar pa shprblim, por, pr t
prmirsuar kushtet e jetimores n at koh lufte, ai kishte derdhur nj
shum t konsiderueshme prej ekonomis s tij. N shenj mirnjohjeje,
bashkia e Marsejs i kishte akorduar titullin Qytetar Nderi.
Danieli e msoi kt fakt rastsisht, gjat biseds me Martinin. Ky
ishte skuqur kur ia kishte prmendur kt fakt, tek po i prshkruante
veprimtarin e tij n Marsej gjat viteve t lufts. Edhe kjo skuqje e
arkitektit kishte ndikuar pozitivisht n konsideratn e psikiatrit ndaj tij.
N ndarje, ai i kishte krkuar adresn e studios Martinit. Ky i kishte
dhn kartvizitn.

VI

Kur dy vllezrit shkuan n shtpi, Maria i pshpriti t shoqit:

Pse u vonove kaq shum, Daniel? Sonte takon prvjetori i ...
Un kisha harruar, por ma tha Zhani, ia ndrpreu fjaln ai. Ke
br ndonj prgatitje?
Sigurisht. Ti m the se vetm nj vizit kishe pr t br, prandaj
t prisja t ktheheshe shpejt. As Zhani nuk ndodhej ktu, sdi ku ishte.
Pr shkak t tij u vonova m tepr edhe un. Kishte shkuar atje...
E mora vesh, tha duke pshertir Maria. Thirre tani t ulemi t
gjith n tavolin.
Gjat ceremonis prkujtimore, Maries i ra n sy nj lloj gjallrie e
Zhanit, q nuk e kishte konstatuar m par tek ai. Nuk iu desh ta vriste
shum mendjen, pr t gjetur shkakun e ktij ndryshimi.
A tia them Maries at q vendosm sonte bashk? e pyeti Zhani
t vllain, ndrsa i ndrisnin syt nga knaqsia.
Pse jo? buzqeshi Danieli.
Kujtimi i prvjetorit t ksaj ngjarjeje t hidhur u b shkak q
Dani e un t merrnim nj vendim t rndsishm, Mari. S shpejti do t
44

fillojn punimet pr rindrtimin e shtpis s rrafshuar, ashtu si ka qen

m par.
Faleminderit pr sihariqin, Zhan, iu prgjigj e buzqeshur ajo.
Rindrtimi i asaj shtpie do t na lumturoj t gjithve. N kt mnyr,
edhe shpirtrat e t dashurve tan, q humbn jetn atje, do t rehatohen.
Kur do ta bjm porosin e projektit, Dan? nuk iu durua dot pa
pyetur Zhanit.
Nesr, iu prgjigj pa mdyshje Danieli.
Faleminderit shum.
M takon mua t t falnderoj, mbasi ti u bre shkak pr
rindrtimin e shtpis. Madj, pr kt mirsi, nuk do t t falnderojn
vetm t gjallt, shtoi psikiatri.
Megjithse ajo ishte nj ceremoni lnduese, biseda e ngroht rreth
rindrtimit t shtpis e shkriu disi akullin e trishtimit. Por gjithka u
kthye n origjin, kur Zhani, duke marr nj luleshtrydhe prej pjats q
kishte prpara, murmuriti:
Ky ishte fruti q shijonte m shum Aleni.
Fjalt e tij u pasuan nga lot.

VII

T nesrmen pasdite, Danieli shkoi n studion e Martinit. Ky iu

prgjigj i buzqeshur prshndetjes s mjekut, e ftoi at t ulej dhe
vazhdoi bisedn me klientin q kishte prball. Sapo mbaroi pun me
kt, Martini u ua dhe shkoi t takohej me Danielin. Ata i shtrnguan
dorn njri-tjetrit, si miq t vjetr .
Do dalim t marrim nj kafe, doktor, apo nuk jeni kthyer rastsisht
n studio? e pyeti Martini, duke qndruar n kmb prball tij.
Jo, kam ardhur kastile, u prgjigj Danieli. Kafen do ta marrim
mbasi t mbarojm pun.
Ather, ulemi, buzqeshi arkitekti.
Ata zun vend prball njri-tjetrit tek tavolina e puns s Martinit.
Danieli hapi antn, nxori nj zarf dhe e vuri prpara. Pastaj filloi t
fliste:
Familja jon kishte trashguar nj shtpi t mome, e cila u
shkatrrua gjat bombardimit ku ne humbm t afrmit. Pr kt
fatkeqsi ju kam folur hern e par, q u takuam bashk. Tani vllai dhe
un kemi vendosur ta rindrtojm at. Mirpo, pr nj sr arsyesh
shpirtrore, dshirojm q pamja e saj e jashtme dhe struktura e
45

brendshme tiu ngjajn sa m shum atyre t mparshmeve, nse sht e

pamundur t jen identike. Pa hyr n detajet e problemit, do t dshiroja
t dija gjykimin tuaj n parim si profesionist: A mund t realizohet dika
e till?
Martini buzqeshi.
N parim, imitimi i projektit t nj objekti ekzistues nuk sht i
pamundur, por realizimi n praktik krkon dy kushte t domosdoshme:
njohjen n detaje t objektit q duhet imituar dhe aftsin teknike t
firms ndrtuese, q do t zbatoj projektin. N rastin tuaj, gjersa bhet
fjal pr rindrtimin e nj shtpie t mome, kushti i dyt aftsia e
zbatuesit t projektit nuk prbn ndonj problem, besoj. Sot ka firma
ndrtimi t specializuara, t cilat realizojn projekte mjaft t vshtira, jo
m nj shtpi e fardo prmase qoft.
Pra, gjith problemi konsiston n hartimin e projektit, gj q sht
detyra ime. Meqense objekti q duhet imituar na mungon, ju duhet t
m ndihmoni me fotografi q tregojn qart pamjen e jashtme e, deri
diku, edhe strukturn e brendshme t shtpis s dikurshme. Pastaj, me
ndihmn e skicave q ruhen zakonisht n hipotek pr ndrtimet, un
besoj se do ta realizoj projektin e dshiruar.
Pr sa i prket strukturs s brendshme t shtpis, ne jemi
veanrisht t interesuar pr hyrjen ku ka jetuar vllai, i cili humbi
bashkshorten me dy fmijt natn q ndodhi fatkeqsia. Dshirojm q
ajo t dal sa m e prafrt me hyrjen e dikurshme. Pr fat, disponojm
mjaft fotografi t saj br gjat ceremonive familjare, t cilat tregojn
pamje t ndryshme t asaj hyrjeje. Gjithashtu prshkrimet tona t
hollsishme do ta plotsojn imazhin e saj t sakt n imagjinatn tuaj.
Pjesa tjetr e strukturs s brendshme t shtpis nuk na preokupon n t
njjtn mas.
Mbetet m kryesorja, pamja e jashtme e saj, vrejti arkitekti.
Pr at ju kam sjell nj sr fotografish, tha Danieli, duke treguar
zarfin q kishte prpara. Meqense shtpia e dikurshme ka qen
monument kulture, n Institutin e mbrojtjes s vlerave arkitektonike t
qytetit kam gjetur fotografi, q e tregojn n shum pamje shtpin nga
jasht. Gjithashtu kam trhequr nga hipoteka skicat pr t cilat folt ju.
Danieli i zgjati arkitektit zarfin q kishte prpara.
Martini e falnderoi dhe nxori fotografit. Ato ishin t ndara n dy
pjes, pr pamjen e jashtme dhe t brendshme t shtpis.
Pasi i shikoi me vmendje seciln prej fotografive t pamjes s
jashtme, arkitekti i rreshtoi ato njrn pas tjetrs. Jo sipas radhs q i
kishte par, por sipas imagjinats s tij prej profesionisti n prfytyrimin
trsor t pamjes s jashtme t shtpis, nisur nga imazhet q kishte
prpara. Pas pak, ua ndryshoi pozicionin dy prej fotografive, i hodhi nj
shikim t prqendruar rreshtit t ri, ia bri h! dhe iu drejtua Danielit:
46

 M jepni skicn e hipoteks, ju lutem.

Ai i zgjati nj zarf tjetr. Martini nxori skicn e shtpis dhe nisi ta
shqyrtonte. Pastaj filloi ta zhvendoste gradualisht shikimin prej skics
mbi rreshtin e fotografive dhe anasjelltas.
Mendoj se do ta gjejm fjaln me pamjen e jashtme t shtpis,
tha buzagaz arkitekti. Le t shpresojm t njjtn gj edhe pr ann
tjetr t medaljes.
Si ju thash qysh n fillim, pr sa i prket strukturs s
brendshme t shtpis ne jemi t interesuar kryesisht pr hyrjen q ka
pasur vllai. Dshirojm q ajo t dal sa m e ngjashme me hyrjen e tij
t dikurshme. Pjesa tjetr nuk prbn problem.
Martini nuk foli. Ai filloi t vrojtonte n heshtje skicat e secils prej
hyrjeve, q prbnin shtpin e dikurshme t familjes Kutr. Pastaj i
vendosi t gjitha ato prbri njra tjetrs mbi tavolin dhe shikoi me
vmendje pjesn tjetr t fotografive.
Besoj se hyrja 3 ka qen e familjes s Zhanit, hamendsoi
arkitekti.
Po. Arritt ta gjeni nprmjet fotografive? pyeti pa e fshehur nj
doz knaqsie e optimizmi Danieli.
Nuk sht e vshtir kjo pr nj arkitekt, ndrkoh q nj psikiatr
imagjinon se ndodh n botn e brendshme t njeriut, duke u nisur nga
reagimet e pacientit, buzqeshi Martini.
Faleminderit pr komplimentin. Ather, konkluzioni?
Projektin e shtpis do ta keni gati pas dy javsh.
Gzohem shum.
Kafja shijohet m tepr, kur njeriu sht i gzuar, buzqeshi
Martini duke u uar n kmb.

47

VIII

Nj i ri elegant, shtatlart, bnte ecejake t shkurtra prball ders s

zyrs s psikiatr Danielit n spital. Veshja e tij me sqim sillte flladin e
mods parisiane t paslufts n qytetin jugor t Francs. Kaurrelat
gshtenj u jepnin nj hijeshi joshse tipareve t tij harmonike. Shikimi i
mbl i syve t tij t zes krijonte prshtypje dashamirsie. Refleksi i nj
buzqeshjeje t leht shoqronte prgjigjet q u kthente infermiereve, t
cilat i kalonin afr, pr ta prshndetur. Prania e tij n at spital
psikiatrik, t mbingarkuar me t smur, ndihmonte pr tu kuptuar m
leht, se sa shum i kishte kushtuar njerzimit kacafytja botrore, q
kishte asgjsuar miliona t rinj si ai.
Danieli po dilte nga zyra, kur djaloshi, pasi e prshndeti, iu drejtua
me mirsjellje:
M falni, doktor, por nj miku juaj m ka autorizuar tju jap kt
letr.
Psikiatri i buzqeshi me simpati t panjohurit dhe hapi zarfin. Pa
prfunduar leximin e paragrafit t par, atij i ndrioi fytyra.
Si, djali i Martinit qenke ti? e pyeti me nj ton t ngroht. M
bre t kthehem prsri n zyr.
N qoft se jeni i zn me pun, mund t vazhdoni, doktor. Un
do t qndroj disa or n spital, i tha Fjodori.
48

 Un nuk jam asnjher i ngeshm edhe sikur ti t qndrosh disa

dit n spital, ia ktheu Danieli duke hyr n zyr.
N t vrtet un mund t jem m shum se disa dit ktu, tha me
vete Fjodori duke u futur pas doktorit.
Danieli e ftoi t ulej. Pasi prfundoi leximin e letrs, ai i zgjati dorn
djaloshit:
Urime pr diplomimin me rezultate t larta n psikologji. S
afrmi dshiroj t t thrras koleg. Kjo do t m sillte knaqsi t
veant, mbasi t kam djalin e nj miku, q i ka rikthyer dshirn e t
jetuarit vllait tim t vetm, t mposhtur dikur prej depresionit.
E kush mund ta meritonte nj nder t till m shum nga ju, q
keni shptuar prej traumave psikike kushedi sa jet njerzish!
Kto fjal t sinqerta i doln prej shpirtit Fjodorit. Midis t tjerash,
babai i kishte thn se psikiatri, q do t takonte, ishte dekoruar dy her
gjat viteve t lufts.
Babai sht i interesuar pr mbarvajtjen e puns tnde t pavarur,
q do ti paraprij mbrojtjes s diploms, vazhdoi bisedn Danieli, duke
anashkaluar komplimentin e merituar. Ka t drejt. Dihet se starti i
aplikimit n jet t asaj far ke arritur t kultivosh n mendje gjat
studimeve universitare, sht nj periudh vendimtare pr t ardhmen e
do studenti. Ka ndodhur q student me rezultate t larta n teori, si ti,
t mos ken qen t suksesshm n praktik. Sikundr ka br vaki q,
student t nivelit mesatar, t ken shklqyer n veprimtarin e tyre t
mvonshme n psikologji. Pr nj rast t till, jam dshmitar edhe vet.
Njri prej zrave m prestigjioz t psikologjis s sotme franceze ka
qen student pa pretendime i brezit tim. Nj dukuri e till shpjegohet nga
fakti, se kjo deg e shkencs sht tepr teorike dhe e vshtir n
aplikim. Ajo sht nj bankprov e vrtet, pr do student t diplomuar
n psikologji.
Megjithat, ti nuk ke asnj arsye ta shikosh me druajtje t ardhmen,
pr shkak t fjalve t mia. Prkundrazi, me rezultatet e tua t larta, ti
premton t bhesh nj psikolog i mir. Un i prmenda surprizat e
msiprme, pr t t trhequr vmendjen mbi rndsin vendimtare t
ksaj bankprove q do ti nnshtrohesh, mbasi dikur kam qen edhe vet
n pozicionin q je ti sot. Nga na tjetr, jam end n korrent t
problematiks dhe ecuris s studentve t universitetit ku jap msim. T
jesh i sigurt, se kto fjal do ti thosha edhe djalit tim, po t ishte n
vendin tnd.
Ju faleminderit shum, profesor, i tha Fjodori, i prekur prej fjalve
t fundit t psikiatrit.
Dua t shtoj se kjo periudh nuk do t jet nj bankprov vetm
pr ty, por edhe pr mua. Kam dshiruar q t m paraqitej rasti, pr tia
shprblyer sadopak Martinit t mirn e madhe q m ka br. Nisur nga
49

prvoja ime, un do t t rekomandoja q ta fillosh kontaktin me t

smur, diagnoza e t cilve nuk paraqit ndrlikime serioze. Ashtu do ta
kesh edhe m t leht penetrimin n botn e tyre t brendshme.
Un do t respektoj me prpikri udhzimet tuaja, profesor.
Sot un do t merrem me nj pacient t vshtir, pasi t ndahemi
bashk. Pr kt arsye, nuk do t jem i ngeshm q t t shpjegoj dika t
dobishme. Prve ksaj, nuk sht e kshillueshme q kontakti yt i par,
n kuadr t nj studimi t pavarur, t bhet me nj t smur t ksaj
shkalle. Ndryshonte puna kur ju shkonit si grup studentsh t shoqruar
prej profesorit t lnds n spital dhe mbanit shnime, sipas udhzimeve
e shpjegimeve t tij, mbi nj tem msimi t caktuar. Ky sht fillimi i
nj pune t pavarur pr ty, tek e cila nuk dua t ndikoj drejtprdrejt as
un, mbasi nj veprim i till nuk do t ishte n t mirn tnde. Un do t
t ndihmoj pr t kuptuar m qart simptomat e smundjes s pacientve
t ndryshm, q do t jen objekt vzhgimi pr ty, por analizat prkatse
dhe konkluzionet do ti nxjerrsh vet.
Kur mund t fillojm nga puna, gjersa sot ju jeni i zn, profesor?
u interesua Fjodori.
Nesr, n orn dhjet, un do t vizitoj nj pacient, q vuan nga
mania e madhshtis, nj smundje psikike t ciln ju e keni studiuar n
fakultet. Ai nuk sht i shtruar n spital, por paraqitet ktu do tremujor
pr ta mbajtur nn kontroll gjendjen e tij, nga frika e degradimit. Ky
sht nj rast i volitshm pr fillimin e puns tnde, besoj. Sot mund ti
hedhsh nj sy gjendjes s prgjithshme t spitalit. Tani mua m duhet t
largohem. Mirupafshim nesr.
Mirupafshim, profesor. Faleminderit.

50

IX

T nesrmen, n orn e caktuar, Fjodori shkoi tek zyra e profesorit.

Pas u prshndetn, Danieli filloi ta sqaronte:
Pacienti, q presim t vij, manifeston nj dukuri t uditshme n
sjellje. Tregohet shum i kujdesshm n marrdhniet me t tjert, pr t
krijuar prshtypjen, q ai nuk vuan nga asnj lloj smundjeje. N t
vrtet, pr ata q e shikojn nga pamja e jashtme apo komunikojn pa
hyr n bised intime me t, ai sht nj person tejet i rregullt. sht i
matur, i respektuar, gjakftoht dhe nuk krijon kurr mosmarrveshje me
t tjert. Madj di tiu shmanget me takt situatave t pakndshme. Mund
t flassh me t normalisht pr probleme nga m t ndryshmet, pa arritur
t kuptosh se ke t bsh me nj t smur nga mania e madhshtis. E
keqja manifestohet kur si tem e biseds bhen shtje t bujshme, me
jehon publike, q ln gjurm tek t tjert. T dhimbset, kur konstaton
se si fillon t rrshqas nga realiteti nj njeri, q skishte asnj
simptom t till deri para pak astesh. sht edhe i ri n mosh, mbi t
gjitha.
sht m e keqja, ajo vazhdon t mbetet nj smundje e
pashrueshme, apo jo, profesor?
Deri sot, po. Vese bhet kujdes t shmanget prkeqsimi i saj, gj
q nuk sht e leht. Pacientit i kshillohet nj mnyr t jetuari sa m e
thjesht, larg mjediseve q nxisin unin t ngrej krye. Ndrkoh ai nuk
duhet t jetoj i vetmuar, gj q e trheq. N vetmi, fantazia e tij merr
51

krah dhe i smuri prjeton nj realitet imagjinar, q prbn botn e tij t

ndrruar. Meqense nuk ka kush ta kundrshtoj, ai e prjeton at
plotsisht, kur sht vetm. Sigurisht, kjo dukuri ndikon n pjekjen e
smundjes. Mirpo, duke qen nj problem fantazie, mjetet pr
kufizimin e saj jan t trthorta e jo aq efikase.
*
Nj trokitje n port e detyroi mjekun ti ndrpriste shpjegimet.
Erdhi, m duket, i tha ai Fjodorit.
Danieli hapi dern, prshndeti pacientin dhe e ftoi t hynte.
Ky sht nj mjek i ri, i cili bn stazhin n spitalin ton, i tha
profesori duke treguar me dor Fjodorin. Ndrsa ky sht nj pacient i
jashtm i imi, shtoi ai duke prezantuar t sapoardhurin.
Gzohem q po ju njoh, i tha Fjodori duke i zgjatur dorn.
Gjithashtu, u prgjigj ai duke ia shtrnguar.
Psikiatri e ftoi pacientin t ulej.
Ai ishte rreth t tridhjetave, me shtat mesatar e fytyr t hequr. Flokt
e shtruar t zes i ishin rralluar mbi ball, ndrsa tek tmthat kishin filluar
ti thinjeshin.
Ku e paske grvishtur dorn e majt? e pyeti Danieli.
Pacienti ngriti pak mngn e xhakets, i hodhi nj sy grvishtjes e u
prgjigj duke qeshur:
Un bja kujdes, q ju t mos ta shikonit at, doktor, por nuk arrij
dot tju fsheh gj juve, me sa duket, u prgjigj ai i buzqeshur.
Fundjavn e kaluar isha n fshat. Hipa n nj arr, pr ta shkundur, dhe
rrshqita. N prpjekje pr t evituar rrzimin, grvishta dorn pas nj
dege t vogl.
T paktn ke arritur t mos rrzohesh, kjo sht e rndsishme, i
tha mjeku.
I kapur pas degs, rifitova ekuilibrin dhe u lshova me kujdes n
tok, se nuk kishte zgjidhje tjetr. Megjithse isha goxha lart n pem,
kaloi pa pasoja serioze, ve ksaj grvishtjeje.
Shkon shpesh n fshat? vazhdoi me pyetje Danieli.
Nj her n muaj, t paktn. Atje kam gjyshin nga nna, i cili ka
nj kopsht t madh me pem nga m t ndryshmet. Ka qen agronom
dhe e ka selitur pr qejf t tij at kopsht, i cili sht br sebep q ai t
mbaj edhe disa blet. N pranver, kur elin pemt, dhe n periudhn e
vjeljes s frutave, atje e kaloj pothuajse do fundjav.
Po kur pret blett gjyshi, shkon?
Edhe sikur t mos dua t shkoj un, nuk m ndahet ai. Me
kmbnguljen ton, ne agronomt kemi br edhe bimt e pemt t na
binden e jo m njerzit, m thot her pas here.
52

T tre qeshn pas ktyre fjalve.

Fjodori, q po e shikonte me simpati e keqardhje pacientin, i drejtoi
pyetjen e par:
Ku punoni?
Sportelist n stacion t trenit, shes bileta.
Me turne?
N prgjithsi atje punohet me dy turne, por un punoj vetm
turni i par, u prgjigj ai, duke u skuqur leht n fytyr.
Fjodori nuk bri pyetje tjetr. Pr disa aste u vendos heshtje e plot.
At e theu zri i profesorit, i cili e gjykoi se kishte ardhur asti t vinte
n prov pacientin, n prani t Fjodorit.
I dgjove lajmet n radio mbrm lidhur me reparacionet e lufts,
q i detyrohet Gjermania Francs?
Ai buzqeshi, tundi leht kokn dhe u prgjigj me nj z t zvarritur:
Eh, m mir t mos i kisha dgjuar...
Pse?
Politikanve francez siu ka dal akoma frika prej gjmimeve t
topave t Gjermanis. Megjith kmbnguljen time tek ministri i Punve
t Jashtme, reparacionet q ka krkuar qeveria franceze prej pals
gjermane, nuk mbulojn m shum se 70 % t humbjeve, q ka psuar
Franca n njerz e n pasuri kombtare.
Po pse kshtu?
Se politikant tan jan lepuj. U duket se Gjermania mund ta
rimarr shpejt veten dhe ata do t jen viktimat e para t hakmarrjes s
atyre, n rast se fillon luft tjetr.
Po me vet ministrin e Punve t Jashtme je takuar ndonjher pr
kt problem?
Dy her. Madj hern e dyt m premtoi se do t ndrhynte tek
Presidenti i Republiks, q t m ftonte pr t diskutuar s bashku rreth
reparacioneve q Franca duhej ti krkonte Gjermanis.
E mbajti fjaln?
Sigurisht.
Po Presidenti si reagoi ndaj sugjerimeve t tua?
E urdhroi sekretaren ti shnonte nj pr nj ato, mbasi do t
diskutoheshin n nj seanc t jashtzakonshme t Asambles
Kombtare, kushtuar reparacioneve t lufts.
T ftuan ty n at seanc?
M ftuan, po nuk shkova.
Pse?
Mora vesh se i kishin cilsuar si shum t forta sugjerimet e mia
dhe i kishin hequr paraprakisht gjysmat e tyre.
Pas ksaj prgjigjeje t pacientit, psikiatri iu shmang tems
provokuese dhe, gradualisht, e riktheu bisedn n rrjedh normale.
53

N prfundim t ktij takimi, profesori i bri t ditur Fjodorit se nuk

do ta shoqronte dot ditt e ardhshme. Pr t kompensuar sadopak
mungesn e tij, ai e prezantoi Fjodorin me nj koleg pune. Ky i dha
fjaln se do ta lajmronte n ato raste, q do ta gjykonte me interes
kontaktin e tij me pacient t veant.
Nj jav m von, ai e takoi Fjodorin e i tha:
Nesr un do t vizitoj nj t smur t shtruar rishtas n spital. Ai
ka psuar traum, si pasoj e nj aksidenti rrqeths: ka shtypur me
vetur djalin 3 vjear, q i ishte futur tek rrotat pa e par. Pamja e tij
sht tronditse, por ktu nj gj e till sprbn risi.
Faleminderit shum, do t vij, ra dakord Fjodori.
Ather, nesr n orn 9, m prit para hyrjes s pavijonit 4.
*
I zbeht si fildishi, i smuri e kishte fiksuar shikimin n dritare. Nuk
dihej, nse syt e tij me qepalla t palvizshme ishin end n gjendje t
shikonin. Nj tendosje e uditshme e bnte t padeshifrueshme shprehjen
e fytyrs s tij.
Ndjenjat e atij prindi t drrmuar shpirtrisht ishin paralizuar prej
dozs s lart t hidhrimit. Natyrisht, dshira e tij m e madhe do t
kishte qen t derdhte lot, sa m shum lot. T njjtn dshir kishte
edhe psikiatri, q ndiqte nga afr gjendjen e t smurit. Por lott kishin
ngrir, s bashku me ndjenjat e t traumatizuarit. Krahas tyre, edhe
54

shpresa e mjekut, pr ta rikthyer at n gjendje normale.

I smuri nuk iu prgjigj prshndetjes s psikiatrit e t Fjodorit dhe
as ndryshoi pozicion.
Pa lot nuk ka zhbllokim t hidhrimit dhe gjendja e tij do t
prkeqsohet, i pshpriti mjeku Fjodorit. Sot do t bj nj prov t
vshtir, pr ti impulsuar dhimbjen; ndoshta shprthen n lot. Ky
ngujim n vetvete do t rezultoj fatal pr t.
Ai iu afrua me hap t ngadalshm dritares. Nxori nga anta nj send
t mbshtjell dhe e shpalosi. Ishte nj bluz fmije jeshile me vija t
bardha e t verdha. E djalit t aksidentuar. Mjeku e vendosi at t
shpalosur mbi kanatn e hapur t dritares, afrsisht n drejtim t shikimit
t pacientit. Pastaj u trhoq pas, me syt mbi t smurin. Ky vazhdonte t
qndronte si m par. Pas pak minutash, ai lshoi papritur nj klithm
rrqethse dhe goditi murin me kok. Ndrhyrja e psikiatrit qe e vonuar.
I smuri u shemb pa ndjenja n dysheme, me kokn t lar n gjak.
Fjodori u dha alarmin infermiereve dhe vrapoi n ndihm t
psikiatrit. Ndrkoh q t smurin po e prcillnin pr n repartin e
urgjencave, ai shkoi t merrte nj kafe n barin e spitalit, pr t mbledhur
veten pas skens tronditse.

55

XI

Bashk me kafen, Fjodori porositi dhe nj frnet. N prgjithsi ai

nuk i preferonte pijet e forta me ngjyr, por e ndiente se kishte nevoj
pr t, pas asaj q ndodhi. Fjodori mendonte se prania e tij kishte ndikuar
tek psikiatri, q t tregohej m pak i vmendshm ndaj t smurit. Duke
qen vetm me pacientin, ai do t kishte arritur ndoshta ta pengonte at,
pr t goditur murin me kok. N nj far mase, Fjodori ndjehej fajtor
pr plagosjen e rnd t personit t ndshkuar shum rrept shpirtrisht.
Edhe kjo dhurat nga un iu desh, t shkretit!, pshertiu ai, duke
zgjatur dorn tek gota e frnetit t pir prgjysm.
Dikush, i ardhur nga pas krahve, e mbrtheu tek kyi, pa e ln ta
ngrinte gotn.
bn kshtu, Fjodor? Si e ke punn, q paske vendosur t dehesh
me frnet sot?
Hijernd, doktor Danieli qndronte n kmb ndan t tavolins.
M falni, profesor, nuk ju pash, i tha Fjodori duke nxituar t
ohej n kmb.
Mos lviz prej vendit, e urdhroi psikiatri, duke i mshuar mbi
sup me dor. Por pi vetm kafen. Pse e glltite gjysmn e gots me
frnet njhersh?
M paskeni vzhguar? e pyeti Fjodori, me nj pamje fajsie.
Rastsisht. Un isha ulur dy tavolina m tej me nj shok, por ti
sm vure r fare.
Un nuk shikoja, si ai fatkeqi...
Nuk m dukesh i qet, Fjodor, e ndrpreu profesori. Un po
shkoj t ulem me at kolegun, tek tavolina ku isha. Pasi t mbarosh
56

kafen, pritm jasht.

XII

Kur Danieli shkoi tek stoli, ku ishte ulur Fjodori, ky filloi t fliste pa
pritur q profesori ti drejtonte ndonj pyetje.
Kam prjetuar nj sken shum tronditse sot, e cila m ka...
Nuk pritet t shikohen skena gazmore n nj spital psikiatrik, ia
ndrpreu srish fjaln profesori. Kjo ssht gj e re pr ty, besoj.
Sigurisht, por mendoj se prania ime ndikoi pr keq n at q
ndodhi me t smurin.
Por tek ai q u hodh nga kati i dyt parmbrm, ti ndikove pr
keq? Fjodor, un mund t ta falja nj ndjeshmri t till, po t ishe n
vitin e par t fakultetit, por jo pas diplomimit. Nj sjellje si kjo nuk
sht e justifikueshme, as tek studenti m i rndomt. Sikur njerzit t
ishin kaq t brisht shpirtrisht, nuk do t kishte mjek n bot, e
veanrisht kirurg.
M falni, profesor, por, kto koht e fundit, nuk e di se nga m
vjen nj lloj trishtimi, i paprovuar m par, prej kontaktit me dhimbjen
njerzore.
Psikiatri e kuptoi, se ky rrfim i sinqert kishte nj kosto t lart
shpirtrore pr djaloshin. Ai i buzqeshi atij miqsisht, pr ta qetsuar,
pastaj vazhdoi bisedn:
Njeriu duhet t prpiqet ti njoh dhimbjet, pr t msuar ti
mjekoj ato, Fjodor. Por jo t bhet viktim e tyre. Ndrkoh sht e
drejt, e njhersh edhe detyr e njeriut, ti shijoj gzimet e jets, si
dhurat e prkohshme, e jo t konsumohet npr labirintet filozofike t
mistereve t saj. Ky do t ishte nj absurditet vetvrass, i papranueshm
pr nj qenie t arsyeshme. Orientimi dramatik i jets sht dukuri
natyrore, gjersa stacioni i saj i fundit sht vdekja. Pikrisht pse sht e
till, njerzimi e gzon dhe e shijon at m me pasion. Imagjino pr nj
ast faktin, q pas 80 vjetsh pothuajse gjith banort e sotm t globit
nuk do t jen m. Sipas mendimit tnd, ky fund dramatik i
paevitueshm prligj m shum t drejtn dhe detyrn e njeriut ta gzoj
jetn sa m mir q t jet e mundur, pr aq sa ta ket fat, apo nj vajtim
n kor t shoqris njerzore, duke e shndrruar at n nj marsh funebr
botror? Sigurisht un nuk e v n dyshim prgjigjen tnde t arsyeshme,
por u thellova disi n kt bised, pr t t thn dika tjetr. Un e
konstatova, qysh ditt e para, at lloj trishtimi q ti po provon rishtas, pr
57

t cilin t falnderoj q ma pohove me gojn tnde. Prandaj t propozova

t kontaktonim, si fillim, nj t smur nga mania e madhshtis. As n
at rast ti nuk arrite ta zotroje si duhej veten. Detyra jote ishte t
silleshe si nj studiues smundjeje, jo si nj njeri i zakonshm, i brisht
prball fatkeqsis.
Shpresova se, ndoshta, do t ndryshoje qndrim, po t bashkpunoje
me nj mjek t panjohur, jo me mua. Prandaj t rekomandova tek kolegu
im. Me at ty t ndodhi surpriza m e madhe. Megjithse un dshiroja
shum q tia plotsoja dshirn Martinit, duke t ndihmuar nga afr n
spitalin ton, e shoh se nj veprim i till mund t kthehet n dmin tnd.
Pr mendimin tim, ti ke dhuntin e nj studiuesi t mirfillt t shkencs
s psikologjis, por jo t nj mjeku psikiatr, mbasi ke ndjeshmri t
lart. Un shpresoj se do ta vrtetoj n praktik iden time, duke t
propozuar t ndryshosh mjedisin studimor. Ktu ka shum dram, shum
m tepr dhimbje nga mund t suportoj nj tip i ndjeshm si ti. Pr ty
do t ishte m i dobishm nj ambient m i qet, t paktn n pamjen e
jashtme, por patjetr me problematik shpirtrore. Prndryshe, ai do t
ishte shterp, vetkuptohet.
Ju po m njihni m mir nga sa e njoh un veten time, profesor,
buzqeshi Fjodori. Arsyetimi juaj sht shum i drejt. Mirpo,
ndrkoh q un e kuptoj se ky sht nj mjedis i paprshtatshm pr
qllimin tim, nuk e imagjinoj dot se cili mund t jet ai i prshtatshmi.
Nuk zgjidhet aq thjesht me imagjinat kjo enigm, Fjodor. M pak
akoma, duke i vlersuar mjediset n aparenc. Pr nj psikolog, mund t
jet objekt studimi rezultativ nj eremit n maj t malit e aspak nj
pavijon t traumatizuarish. Megjithat problemi yt sht urgjent e nuk
duhet t vrasim kohn me supozime. Un mund t t sugjeroja dika,
ndoshta t dobishme, por nuk e di nse...
Retienca e profesorit i bri prshtypje Fjodorit, i cili nuk po arrinte
ta kuptonte psen e saj. T folurit pa rezerva t psikiatrit me t, ishte e
nj rndsie t dors s par pr Fjodorin. Prandaj ai e theu pa ngurrim
heshtjen:
Profesor, un i moj shum mendimet tuaja. Prandaj, ju lutem,
shprehuni pa asnj lloj rezerve me mua, pavarsisht se nuk jam francez
nga origjina.
Hm, godite n shenj m duket, ia bri psikiatri Un nuk kam
asnj paragjykim pr vendin tuaj t vogl. Prkundrazi, njohja me
Martinin m ka frymzuar respekt pr popullin shqiptar. Megjithat,
sht normale q do popull t ket konceptet dhe zakonet e tij, lidhur
me dukuri t caktuara shoqrore. Prandaj do t dshiroja t dija
paraprakisht, nse ti ke mbaruar vetm studimet e larta n Franc, apo
m tepr?
Gjith arsimimi im sht francez, profesor; qysh prej ciklit t ult
58

e deri n prfundim t Sorbons

Kjo m bn m tepr optimist, pr sugjerimin q dua t t bj. A e
ke t vshtir, Fjodor, q, pr qllime studimore, t frekuentosh nj
shtpi publike?
Djaloshi buzqeshi i lehtsuar. Pengesa e imagjinuar prej profesorit,
lidhur me propozimin e tij, nuk ekzistonte.
Shtpi publike ka edhe n vendin tim, profesor, u prgjigj ai.
Dhe, natyrisht, jo pr qllime studimore, shtoi duke buzqeshur.
Faleminderit pr iltrsin. E, pra, nj shtpi publike mund t jet
mjedisi yt studimor m i prshtatshm, pr mendimin tim. Kjo, pr dy
arsye. E para, duke qen nj vend dfrimi n shikim t par, ajo e
ndihmon nj tip t ndjeshm si ti q ti zotroj emocionet dhe t
vzhgoj me syrin penetrues t psikologut. E dyta, n kt t
ashtuquajtur vend qejfi prfundojn jo rrall edhe femra, q nuk do ta
dshironin kurr at rol. E till sht jeta. Ekstremet takohen, thot nj
aforizm. Edhe qejfi me mjerimin ndodh t ken pikpjekje mes tyre tek
portat me drita t kuqe. Femra sht nj qenie e brisht dhe tallazet e
jets mund ta prplasin, kundr dshirs s saj, tek nj port e till, ku
ushtrohet profesioni m i lasht i bots. Mendo pr nj ast, Fjodor, far
drame sht t kthehesh n objekt dfrimi pr t tjert, kur shpirti yt
loton!
Ju kuptoj mir, profesor, dhe e vlersoj shum sugjerimin tuaj.
Ve nuk duhet t shkosh n ndonj shtpi publike t rndomt, se
ndodh t jen t pshtira dhe ti je i ndjeshm. Pr ta evituar kt,
frekuento zonn e gjelbr t Marsejs, ose periferin e saj. A nuk jan
vetm t pasurit, q kan t drejtn e zgjedhjes s t mirave t bots
son?

59

Pjesa e tret
PERNDIMI I NJ LUMTURIE

60

Padronia e Paradis du Sex (Parajs e Seksit) vendosi tia onte vet

gotn e mirseardhjes me pije t zgjedhur falas djaloshit t hijshm, t
ulur n nj cep t sallonit tundues. Duke shijuar pijen, klienti duhej t
bnte pas nj erek ore zgjedhjen e partneres, me t ciln do t darkonte
bashk.
Padronia kishte tri kameriere me veshje eksituese, t gatshme pr ti
shrbyer me prkushtim klientels mondane, por prania e atij t riu i
trhoqi vmendjen. Sipas prvojs s saj shumvjeare, nj mashkull kaq
i ri e i bukur nuk e ndjente nevojn e frekuentimit t nj shtpie publike,
sado luksoze t ishte ajo. Aq m tepr n at periudh t paslufts, kur
vejushat e reja nuk numroheshin.
Lre tabakan, se do tia oj un mysafirit t rrall, i tha ajo
kamerieres, q po prgatitej ti shrbente Fjodorit.
Me hap t sigurt, padronia shkoi tek tavolina e klientit t ri dhe e
prshndeti, duke i buzqeshur gjith przemrsi:
Mirmbrma, djalosh, e faleminderit pr vizitn. Gjith duke
shijuar pijen e mirseardhjes, ju lutem ti hidhni nj sy albumit t
luleve t Parajss s Seksit, pr t br zgjedhjen tuaj.
Krahas gots s pijes, n tabaka ishte vendosur edhe nj album
fotografish.
Faleminderit, iu prgjigj shkurt Fjodori, duke marr albumin.
Prgjigjja lakonike e klientit t ri e detyroi padronen t trhiqej, pas
nj prkuljeje t leht t koks.
Parajsa e Seksit ndodhej n zonn e gjelbr t Marsejs, n mes t
nj kopshti pemsh t rrethuar me kangjella t larta, brenda t cilit
klientela mondane parkonte makinat. Nuk ishin as kangjellat e larta e as
dy rojet e fuqishm tek porta, q bnin przgjedhjen e klientels. Kjo
realizohej nprmjet mimeve shum t larta t shrbimit special. Nj
61

mjet demokratik n pamje, pr t br nj diskriminim t pranueshm.

Fjodori kishte vizituar edhe dy simotra t Parajss s Seksit, para se
t vinte aty. Por nuk ia kishte trhequr vmendjen ndonj gj e veant, e
cila mund t meritonte t bhej objekt i studimit t tij. At nat ai
ndodhej n shtpin publike m t shtrenjt e m t mirnjohur t
Marsejs, e cila mbante nj emr joshs. Nga jasht kangjellave, ajo nuk
dukej fare, pr shkak t pemve t larta q e rrethonin.
Ndryshe prej simotrave t saj, edhe reflektimet e drits s kuqe n
fasadn e Parajss s Seksit ishin t kufizuara. Ato realizoheshin vetm
nga nj seri llambushkash t purpurta, q formonin emrin e saj. Por,
sigurisht, ishte luksi i brendshm q e bnte at t pakrahasueshme me t
tjerat.
*
Ant dhe tavani i sallonit t klientels imitonin nj peizazh qiellor.
Ndriimi realizohej n saje t nj alternimi t studiuar nuancash t drits
blu, ndrsa n tavanin e lart t ngjyrosur n t kaltr xixllonin si yje t
vegjl nj mor llambushkash.
Pr t stimuluar intimitetin, mbi seciln prej tavolinave dyvendshe,
t distancuara prej njra-tjetrs, hapej nj ombrell e gjer boj qielli me
ant t ulura, q i fshihte prgjysm trupat e partnerve. N dy faqet
ansore t sallonit, mezi dalloheshin konturet e dyerve me t njjtn
ngjyr si muri, prej nga hynin iftet n dhoma, kur dshironin t
intensifikonin dfrimin. Lulet e zgjedhura prej klientve hynin n sallon
nga nj der e posame n fund t tij, n krah t kundrt me at prej nga
vinin mysafirt e shquar.
Fjodori ishte prpir n studimin e vmendshm t albumit
fotografik. Secila prej luleve t Parajss s Seksit prezantohej atje me
emr, mbiemr, datlindje dhe muajin e vitin kur kishte filluar pun n
Parajs. Tri fotografi t pastra e tregonin at pothuajse t zhveshur n
pozicione provokuese, gjithmon t buzqeshur. Posht fotografive,
shnohej shtatlartsia dhe pesha trupore e lules.
Fjodori kishte mbrritur n fund t albumit, kur shikimi i tij ngriu
mbi fotografit e vajzs q mbyllte paradn e luleve t Parajss. do
tregues i saj e bri t shtangej nga habia. Ajo nuk ishte vetm m e
freskta e atyre luleve plotsonte 18 vjee javn e fundit t tetorit ,
por edhe m e reja n profesion. Ajo e kishte kaprcyer pragun e
Parajss vetm pes muaj m par.
Vshtir se njeriu mund t imagjinoj nj bukuri m mbreslnse,
qe ideja q i lindi me shikimin e par psikologut t ri.
Ishte nj vajz bionde me flok pak t gjat, t sistemuar natyrshm.
Dy sy t kadifenjt, me qerpik t spikatur, hijeshonin fytyrn e saj
engjllore, soditja e s cils zbuste edhe shikimin m t vrazhd. Shtati i
62

saj i derdhur 176 cm i lart, me prmasa n harmoni t plot, ishte frut i

nj bujarie t rrall t natyrs. Ajo do t shrbente si model i prkryer
edhe pr piktorin m tekanjoz.
Nse ndokush do ti krkonte n ato aste Fjodorit ta shprehte vetm
me dy fjal befasimin, q po prjetonte prball pamjes s ksaj krijese
t privilegjuar nga natyra, ai do t murmuriste: freski magjepsse. Si
fytyra edhe trupi i biondins s re mishronin end njomshtin trallisse
t adoleshencs. Megjithse ishte i prkor lidhur me seksin, Fjodori nuk
e mposhti dot iden apkne q i lindi at ast:
far gostie dehse i sht br risk atij q e ka zhvirgjruar kt
perl!
*
Shpejt kjo ide iu duk nj sakrilegj, kur syt e psikologut t ri diktuan
se buzqeshja e perls s Parajss s Seksit nuk ishte e natyrshme. Vajza
kishte qen e porositur t buzqeshte, duke pozuar pr tri fotografit
erotike t albumit, por kuptohej se buzqeshja ishte e siprfaqshme, jo n
pajtim me gjendjen e saj shpirtrore.
Ajo kishte nj mosh, n t ciln iltrsia sht end pjes e
natyrshme e karakterit t nj krijese t brisht, dhe kjo e bn t
pamundur mosreflektimin e bots s brendshme, edhe n ato raste kur
ajo duhet maskuar. Pr mendimin e Fjodorit, Parajsa e Seksit duhej t
kishte harxhuar nj film t tr, pr t prgatitur ato tri fotografi, ku
buzqeshja e vajzs t dukej sa m pak artificiale.
Cili ishte shkaku i mpirjes s entuziazmit t asaj krijese t lindur si
dshmi e bukuris njerzore? Prse ishte privuar nga knaqsia e jets
ajo q shrbente si burim knaqsie pr t tjert? Pse ia kishin plagosur
gzimin asaj q falte gzim?
Prgjigjet e mundshme t ktyre pyetjeve ndodheshin matan ders
prej nga hynin lulet e Parajss n sallon. Atje gjendej gjithashtu edhe
prgjigjja e pyetjes m t rndsishme t psikologut t ri pr momentin:
a mos vall ai e kishte gjetur m s fundi objektin e studimit, t sugjeruar
prej profesor Danielit?

63

II

Fjodori shkputi syt prej albumit t hapur dhe i drejtoi mbi

padronen e ulur n vendin e saj t posam. Kjo e kuptoi se kishte ardhur
asti, kur djaloshi do t bnte zgjedhjen e tij.
Kureshtare, padronia shkoi tek tavolina e Fjodorit.
Nuk u zhgnjeva, i pshpriti ajo e buzqeshur mysafirit simpatik,
duke par faqen e hapur t albumit. E parashikoja, se kjo do t ishte
zgjedhja juaj. Dhe mund tju them se jeni me fat, mbasi sot sht dit e
enjte. Ajo sht disponibl vetm dy her n jav: t enjten dhe t dieln.
Ne e trajtojm me kujdes t veant margaritarin e Parajss son. Si t
enjten edhe t dieln, ajo pret vetm nj klient. Vrtet mimi i saj sht
katr her m i lart se i lules tjetr m t mir t shtpis son, por
cilsia e dfrimit me t nuk ka mim.
Fjodori i dgjonte si n prhumbje fjalt e padrones, q ishte futur
posht ombrells s gjer, duke e vzhguar nga afr klientin e rrall, i
denj pr t marr pjes n ndonj konkurs bukurie mashkullore.
Psikologu i ri nuk po i shkpuste dot syt prej buzqeshjes, q nuk
arrinte t maskonte nj vel trishtimi t syve t kadifenjt boj kafe. Pr t
hequr qafe padronen, ai bri nj lvizje t leht n ndenjsen e rehatshme
dhe vendosi gishtin mbi emrin e t zgjedhurs s tij: Pauline Mallarmais
(Polin Malarm).
E regjur n profesion, padronia e deshifronte menjher edhe gjestin
m t vogl t klientve. Ajo e falnderoi djaloshin dhe u nis nga kishte
ardhur. Fjodori u prqendrua srish mbi buzqeshjen e pavullnetshme.
Pas pak minutash, nj pshprim e klientve t pranishm i trhoqi
vmendjen. Ai ngriti kokn pr t kuptuar arsyen.
Polina kishte hyr n sallon dhe, si nj vegim magjepss, po i afrohej
tavolins s tij. Ecja e saj me nj eleganc superiore t lindur nxirrte
edhe m n pah hiret e fytyrs dhe t trupit t zhdrvjellt, q shquante
posht veshjes gjysmtransparente. Jo vetm meshkujt, por edhe
partneret e tyre po e ndiqnin me shikim admirues, q posht ombrellave
64

blu, parakalimin e saj triumfal. N saje t magjis s bukuris, ajo krijes

e brisht po ushtronte nj ndikim dominues mbi klienteln mondane,
duke pezulluar momentalisht intimitetet e ifteve t pranishm n sallon.
Fjodori ndjeu prshpejtimin e rrahjeve t zemrs. Psikologu i ri po
provonte se edhe brishtsia ka forcn e saj, madj nj forc robruese, q
e ushtron ndikimin drejtprdrejt n shpirtin e njeriut. Ky ishte msimi i
par praktik, q po i ofronte Parajsa e Seksit.
Ndrkaq Polina mbrriti pran tavolins s tij. Ajo e shoqroi
prshndetjen me nj prthyerje t hijshme t gjunjve e me nj prkulje
t leht t koks. Fjodori u shkput nga ndenjsja, i zgjati dorn dhe e
ftoi t ulej. Ndrsa vajza po rregullonte veshjen e leht, para se t zinte
vend prball tij, djaloshi po mendonte me vete:
Sa i ngeshm paska qen Zoti ditn q ka ngjizur kt perri! Edhe
mblsia e zrit t saj t deh. Ve n fat qenka treguar shum
dorshtrnguar.
Kur Polina u ul dhe hodhi syt mbi Fjodorin, ky instinktivisht e pyeti
me nj z q nuk iu duk i tij:
Si je?
Si n Parajs, u prgjigj ajo me nj buzqeshje t zbeht, q ve
gzim nuk reflektonte dot. Po ju?
M quajn Fjodor. Nuk dshiroj t m flassh n shums.
Faleminderit, Fjodor. Besoj se emrin tim e ke lexuar, nuk sht
nevoja t ta them, shtoi vajza, duke u sforcuar ta ruante buzqeshjen e
zbeht.
Ishte po ajo cilsi buzqeshjeje, q kishte pikasur psikologu i ri n
fotografit e albumit. Por, natyrisht, m shprehse, mbasi prball tij ai
tani kishte vet vajzn. N kt rast, buzqeshja e hidhur e Polins
reflektonte sikletin q provonte n pozicionin ku ndodhej. Ajo ishte e
ndrgjegjshme se djaloshi q kishte prball, ashtu si do klient i
mparshm, i njihte tashm jo vetm emrin, por edhe detaje t trupit t
saj, t cilat prbjn misterin joshs t nj femre t lir. Por ajo e kishte
humbur t drejtn e femrs s lir, mbasi punonte n Parajs.
Megjithat, n padijenin e saj, Polina kt her kishte prball nj
klient q interesohej posarisht pr nj tjetr mister, shum m t
rndsishm nga ai i femrave t zakonshme, t lira. Ai interesohej pr
misterin e asaj buzqeshjeje, q nuk arrinte t maskonte trishtimin e
vajzs. Pra, pr misterin e jets s saj, q e kishte detyruar t prfundonte
n Parajsn-ferr.
Fjodori i tha me nj buzqeshje t prmbajtur:
Edhe emrin e ke t but e joshs, si shikimin e syve, Polin.
Prindrit ta kan zgjedhur at n harmoni me bukurin.
Ah, prindrit...!
Asaj i ngeci zri n fyt dhe dy bula lotsh iu shfaqn tek cepat e syve.
65

 M fal, Polin, nxitoi ti krkonte ndjes Fjodori i prekur, duke i

kapur mblsisht dorn.

III

Nj rrqethje i prshkoi shtatin vajzs prej zrit prdllestar t

djaloshit dhe gjestit t tij miqsor, tek po i mbante dorn. Ndonse
shum e re, ajo kishte prvojn e mjaftueshme, pr t dalluar qart nj
gjest epshor prej nj manifestimi keqardhjeje. Megjith tisin e lotve,
syt e saj diktonin dashamirsi n fytyrn e klientit t ri.
M fal, Polin, nse t lndova pa dashje, i tha prsri Fjodori, pa
ia lshuar dorn. Nuk ishte ky qllimi im, prkundrazi. Mua m
mallngjen trishtimi i njerzve n prgjithsi dhe ai i krijesave t brishta
si ti, n veanti. I kam kqyrur me vmendje fotografit e tua. Megjith
buzqeshjen e mbl, syt e tu nuk reflektojn gzim. Kjo sht nj arsye
m tepr, q un t mos ti bj t lotojn ata sy.
Faleminderit, Fjodor, u prgjigj ajo me nj fije zri. Nuk sht
faji yt, q un u trishtova, por prindrit...
Polina nuk vazhdoi dot m tej. Asaj iu bllokua zri dhe fshiu syt me
nj shami t vogl, t bardh.
M fal, pshpriti me z t mekur.
Jam un q duhet t t krkoj ndjes, ia ktheu Fjodori i
mallngjyer.
Jo, sht faji im. Mua nuk m lejohet t sillem kshtu n kt
vend pune dhe padronia mund t m trheq vrejtjen.
T kuptoj, Polin, por padronia nuk ta shikon dot fytyrn n kt
pozicion. Ve kujdes, se po vjen kamerierja t marr porosin e darks.
sht mir t tregohesh pak entuziaste, q gjithka t kaloj pa u vn r.
Kamerierja i prshndeti buzagaze dhe u zgjati listn e gjellve e t
pijeve. Pr t nxitur Polinn t ndryshonte m kollaj humor, Fjodori i tha
kamerieres duke qeshur:
Un sonte kam oreks ujku, ve dua t m ndihmoni partneren t
zgjedh gjell sa m t mira, pr t m shoqruar.
Me gjith qejf, iu prgjigj ajo shend e ver. Ndonse Polina
sht pak nazeqare n t ngrn, ktu nuk mungojn gjellt e shijshme q
mund ta knaqin.
66

Polina shikoi Fjodorin e buzqeshur. Ky i bri shenj t tregohej e

interesuar pr pjatat, q do ti rekomandonte kamerierja; prshtypjet e
saj, ajo do tia transmetonte padrones.
Kamerierja u largua e knaqur prej porosis me kosto t lart q
mori. Padrones do ti bhej qejfi dhe pr kt mirnjohja do ti prkiste
Polins. Ky ishte preokupimi kryesor i Fjodorit, pas shqetsimit t vajzs
se mos i bnte vrejtje padronia pr sjelljen e saj.
Kam prshtypjen se u harxhove shum, Fjodor, i tha Polina me
ton miqsor kur mbetn vetm. Mos harro edhe mimin tim t lart.
Duke shqiptuar fjalt mimin tim, nota e trishtimit n buzqeshjen
e saj u theksua. Fjodori pshertiu leht.
Ti nuk ke mim, Polin. sht fati yn i mir ose i keq, q na i on
mimet n jet sipas kapriiove t tij. Sa pr harxhimin, mos u shqetso,
se e kam marr parasysh dika t till, para se t hyja n Parajs. Un
sapo jam diplomuar n psikologji dhe po prgatitem t mbroj nj titull
shkencor. I knaqur prej rezultateve t mia, babai ka hapur nj llogari
bankare n emrin tim, pr ti dhn shtysn e par jets sime t pavarur.
Aq m tepr q m ka edhe djal t vetm.
Si vajz, edhe un e vetme jam, por kam edhe nj vlla.
Tisi i lotve u shfaq prsri n syt e saj t bukur, kur Polina
prmendi vllain. Fjodori bri sikur nuk e vuri re kt dhe vazhdoi
normalisht bisedn:
Edhe un jam i vetm si djal, por kam edhe dy motra. Mirpo
ndryshe prej francezve, sipas normave zakonore t vendit tim, prindrit
bashkjetojn me djalin, jo me vajzat e martuara. N kt mnyr, un
mbetem trashgimtar i pjess kryesore t pasuris prindrore.
Nuk qenke francez me origjin, Fjodor? udi, ti flet nj
frngjishte m parisiane nga e imja!
Un kam mbaruar studimet n Paris, ndrsa ju, marsejezt, keni
diksionin e Jugut t Francs.
*
Kamerierja solli shishen me ver t kuqe pesvjeare, gotat, pjatat
me pirun e thika, pecetat dhe nxitoi t merrte gjellt e sapoprgatitura.
Fjodori filloi t hapte shishen e vers. N astin q po mbushte
prgjysm gotn e Polins, atij iu drodh dora dhe nj pjes e vers u
derdh jasht. T dy qeshn me z si fmij, gj q i solli knaqsi t
veant Fjodorit. Ndrkoh kamerierja vendosi pjatat me gjell mbi
tavolin.
Gzuar, Polin, e uroi ai buzagaz, duke zgjatur gotn n drejtim t
saj.
Gzuar, Fjodor, e faleminderit, iu prgjigj ajo, duke takuar gotn
67

me t tijn.

IV

Ndrsa po shijonte havjarin e kuq q kishte prpara, Fjodori

vzhgonte me bisht t syrit lvizjet e Polins. Porosin pr at lloj
havjari ajo e kishte br vet, me sugjerim t kamerieres. Pr ti br
qejfin, edhe ai kishte porositur t njjtin lloj havjari, ndonse preferonte
m mir t ziun.
Me nj prdorim shembullor t pirunit dhe thiks, Polina po shijonte
gjithashtu havjarin e kuq. Fjodorit iu krijua prshtypja se ajo ishte e
shpenguar n veprime, pa ndrojtjen e natyrshme t lules s re prball
klientit autoritar. Bashkbisedimi midis tyre e kishte shkrir disi akullin e
raportit t nnkuptuar, midis asaj si objekt qejfi n krye t detyrs dhe
klientit, q e kishte bler, pr aq sa do t qndronin bashk.
Komunikimi me sa m pak emocione i vajzs ishte objektivi kryesor
i Fjodorit, pr nj arsye t dyfisht. S pari, ai kishte ardhur n Parajs
jo me epshin seksual t klientit t zakonshm, por me misionin e
studiuesit. S dyti, keqardhja e thell q ndjente pr Polinn e nxiste q
tia lehtsonte sa m shum brengn asaj.
Fjodori vazhdonte t merrte havjar, duke e shoqruar her mbas here
me ver. Ai e dinte mir, se Polina nuk mund tia lejonte vetes ta
shqetsonte me t folur, pr sa koh ai dukej i interesuar pr t ngrn.
N kto rrethana, edhe ajo ishte e detyruar t hante sadopak.
N t vrtet Polina kishte ngrn afrsisht t njjtn mas havjari me
t, por gotn e vers e kishte ngritur m pak. Ndrkoh ajo kishte fiksuar
dy her syt mbi Fjodorin, me dshirn e kuptueshme pr t lidhur
bised me t, por duke vn re prqendrimin e djaloshit tek pjata, nuk
kishte guxuar ta thyente heshtjen.
Mirpo, disa minuta m von, asaj nuk iu durua m dhe i foli e
buzqeshur:
Paske vendosur t m vsh n ushqim, Fjodor? Nuk m bn mir,
se po kalova peshn e parashikuar, m duhet t lodhem shum pastaj, pr
t zbritur atje ku duhet. Parajsa jon ka rregulla ferri.
E qeshura e iltr e Polins ishte shprblimi m i mir pr Fjodorin
68

n ato aste. Kjo dshmonte, se ai po ia arrinte pak a shum qllimit.

Gzohem, kur t shikoj t qeshur, Polin. Nuk do t ngurroja t
bja gjithka duhet, q buzqeshja jote t mos fikej m.
T faleminderit pr dashamirsin, t ciln e kam ndier qysh n
minutat e para. Por, si e the edhe vet, jan kapriiot e fatit ato q
vendosin pr jetn ton. Mjerisht, fati nuk sht treguar dashamirs me
mua, megjithse...
*
Asaj iu drodh zri, uli kokn dhe heshti. Fjodori e kuptoi se me kt
lvizje vajza donte t fshihte syt e prlotur. Ai pshertiu dhe piu nj
gllnjk t madhe vere. Polina fshiu syt me shami n pozicionin q
ndodhej, pastaj ngriti kokn.
Kt her ajo nuk krkoi ndjes me fjal, por me nj buzqeshje
kuptimplote, e cila shprehte mirnjohje ndaj personit q kishte prball.
Ky ishte niveli i mirkuptimit t ndrsjellt t dshiruar prej Fjodorit.
Tek nj mirkuptim i till, psikologu i ri shpresonte shum. I inkurajuar
prej ktij fakti, ai mori fjaln:
Polin, lott nuk jan gjithmon shenj dobsie dhe nuk meritojn
n do rast ti fshehim. Lott din t flasin, kur neve na mungon zri.
Ata na ndihmojn tiu shprehim dhimbjen ton atyre q na i duan vrtet
t mirn dhe jan gati t na i lehtsojn brengat. Kta lloj lotsh ne duhet
ti lm t derdhen lirshm, pr t komunikuar me dashamirsit tan, kur
e kemi t vshtir t flasim.
Faleminderit, Fjodor, por ky sht vend dfrimi e jo rrfimi. Ne q
punojm ktu, nuk kemi t drejt t derdhim lot, as kur na qan zemra.
Nuk ka rndsi, nse e kemi zgjedhur vet vendin e puns, apo na i ka
imponuar fati. Ne jemi t gjitha t detyruara t respektojm me prpikri
udhzimet q na jepen. Klientt tan nuk vijn ktu, pr t na fshir lott.
E di. sht e leht pr mua ta kuptoj mir pozicionin tnd, Polin.
Por shpresoj se edhe pr ty nuk sht e vshtir ta kuptosh, q un nuk
jam nj klient si gjith t tjert. Prndryshe, edhe sikur ti t dshiroje t
derdhje lot, un do t dija ti bja parapritat e duhura qllimit tnd mbasi,
si e the vet, ky sht vend dfrimi. Aq m tepr q un jam m i riu n
mosh prej klientve t tjer, q m kan zn syt sonte ktu. Un jam i
bindur, q ti e ke kuptuar qart dshirn time pr nj komunikim t
pazakont mes nesh, prndryshe biseda jon nuk do t ishte zhvilluar n
at mnyr dhe ti nuk do t kishe derdhur dot lot. Un t shpreh
mirnjohjen time pr kt.
M takon mua t t jem mirnjohse, por, mjerisht, nuk di se si
mund ta shpreh at, n pozicionin q ndodhem.
Ta tregoj un si mund ta shprehsh, Polin, nse je e gatshme ta
69

zgjerojm mirkuptimin dhe komunikimin ton t veant.

Kjo do t ishte knaqsi pr mua.
Pr mua gjithashtu. Q dshira jon e dlir t bhet realitet, ti
duhet ta shtjellosh deri n fund bisedn e ndrprer nga lott.
M fal, Fjodor, por lott do t ishin t paevitueshm pr mua me
vazhdimin e asaj bisede. Bil do t shtoheshin dhe do ta bnin t
pamundur qndrimin ton ktu.
Besoj se ky problem ka ndonj lloj zgjidhjeje, u shpreh Fjodori,
duke u skuqur leht n fytyr.
Sigurisht q ka, u prgjigj Polina, duke i treguar nj els t vogl.
Ishte elsi i dhoms, ku ata mund t intensifikonin marrdhniet
intime. Ajo e kishte kuptuar qart aludimin e djaloshit.

70

Ata vazhduan t darkonin t qet. Humori i tyre ishte prmirsuar

prej vendimit q kishin marr.
Kt her Polina do t hynte n dhomn intime me nj partner t
interesuar m shum pr shpirtin e saj, se sa pr trupin, ndonse ishte
klienti m i ri e m i pashm, q kishte takuar gjat atyre pes muajve q
ndodhej n Parajs. Ky ishte nj privilegj i rrall, q po i ofronte fati
koprrac. Nse salloni ku darkonin klientt me lulet e tyre nuk ishte nj
vend i prshtatshm rrfimi, si ishte shprehur me t drejt Polina,
dhoma intime mund t kthehej kollaj n nj t till. Atje ata nuk i
shqetsonte kurrsesi njeri dhe i prkisnin vetm njri-tjetrit.
Ndrkoh pr Fjodorin kishte ardhur nj ast i shumpritur. Ai
shpresonte t kishte gjetur personin, q i duhej pr t vn n prov
aftsit e tij njohse e zhbiruese, e jo ta vriste kohn me hallakatje t
pafrytshme. Sa her q i telefononte profesor Danieli, pr t msuar
dika rreth mbarvajtjes s hulumtimeve t tij, pas shkputjes prej
spitalit psikiatrik, Fjodori e ndiente veten ngusht tek i jepte prgjigjen
monotone:
Faleminderit pr interesimin tuaj, profesor, por deri tani, asgj.
Ndrsa Martini e kishte kuptuar vshtirsin q po haste i biri dhe, sa
her q e shikonte t trishtuar, mundohej ta qetsonte:
Duhet durim n kto shtje, Fjodor. Dhe m tepr besim n vetvete
e tek rastsia. Mund t sorollatesh dy muaj pa rezultat, kur n nj or t
bekuar ta bn fati kollaj t arrish pa mundim at q t ishte dukur e
pamundur.
Mos kishte ardhur ajo or e bekuar pr Fjodorin?
Gjithsesi dy t rinjt ishin njsoj t interesuar pr t prjetuar
intimitetin shpirtror m shum se at fizik, kur t braktisnin sallonin.
Pikrisht pr kt arsye, mbasi shijuan mblsirat (ajo pak e ai m
shum), ata ia mbrthyen syt njri-tjetrit pr disa aste.
H, po tani?, deshifrohej ky shikim prej secilit.
Ata qeshn njkohsisht dhe prplasn duart si dy t dashuruar. Si t
till po hynin edhe n dhomn intime, t shoqruar prej shikimeve
kureshtare a xheloze (pak rndsi kishte pr ta) t t pranishmve n
sallon.

71

VI

Nuk paska karrige ktu? shprehu habin Fjodori kur u futn n

dhom.
Polina buzqeshi e iu prgjigj:
Kur iftet hyjn n dhom, bisedat kan mbaruar, Fjodor.
Dhe fjaln e merr krevati, e plotsoi ai. Megjithat, edhe ulur
mbi krevat mund t bisedohet, i dha karar Fjodori.
Ve duhet lehtsuar pak veshja, pr t ndenjur rehat, vrejti
Polina.
Ai hoqi xhaketn e kravatn dhe i oi n varse. Pastaj zbathi
kpuct, u ul pran kreut t krevatit me kmb t shtrira dhe mbshteti
shpinn n jastkun e vendosur vertikalisht. Me sugjerimin e tij, t
njjtn gj bri edhe Polina. Ky ishte pozicioni m i mir i mundshm,
pr t biseduar mbi krevat. Fjodori e ktheu pak trupin djathtas, q t
shikoheshin m mir midis tyre.
T kishte shkuar ndonjher ndrmend, se mund t hyje n kt
dhom vetm pr t biseduar, Polin? e pyeti Fjodori, ndrsa po paloste
mngt e kmishs.
Kurr. Aq m tepr me nj klient kaq t ri, megjithse...
Fjodori e la n mes palosjen e mngs s djatht t kmishs dhe u
prqendrua t dgjonte vijimin e biseds. Kur konstatoi se Polina nuk e
oi deri n fund mendimin e saj, ai vazhdoi t paloste mngn e
kmishs. Pastaj fiksoi nj shikim pyets mbi vajzn. Kjo buzqeshi
leht, por nuk e theu heshtjen. Ai e pa t arsyeshme ta bnte vet nj gj
t till.
Retienca sht enigma e nj bisede, s cils i shton hijeshin dhe
thellsin e analizs, Polin. Por ndodh q t jet nj enigm e vshtir
pr bashkbiseduesin. N kt rast, efekti i saj nuk sht pozitiv, mbasi
ajo e bllokon bisedn, duke e futur n nj rrug pa krye. Kuptohet q, n
rrethana t tilla, komunikimi zbehet e bhet jo frutdhns.
Mendoj se ne t dy nuk duhet t pajtohemi me nj fund t till t
njohjes son, gjersa pranuam q tia ndryshonim disi destinacionin ksaj
dhome sonte. Un hyra ktu optimist se, n mirkuptim me ty, do ti
jepja z retiencs tnde t par, q e bri t pamundur vazhdimin e
biseds son n sallon, ku kishte ndenjse t rehatshme. Mirpo qysh n
nisje t biseds ktu, nj tjetr retienc po na i vshtirson
komunikimin. Shpresoj se nuk do ta kemi t vshtir bashk t dalim nga
72

kjo gjendje e amullt, mbasi n t dy rastet retienca ka pasuar lidhzn

megjithse...
Me durim e me qetsi, le t fillojm zgjidhjen e ktyre dy enigmave
s bashku, duke nisur me t parn. Pr kujtes, un do t ta prsris t
plot frazn, se kshtu do ta kesh edhe m t leht lidhjen e mendimit.
Biseda jon n sallon u ndrpre n astin q ti shprehe me vshtirsi kt
mendim t prfunduar me retienc:
Mjerisht, fati nuk sht treguar dashamirs me mua, megjithse...
Polina kafshoi leht buzn e poshtme dhe, duke pulitur syt,
belbzoi:
Ajo megjithse sht kanata e dritares prej nga duket e kaluara
ime. E parandiej se ti do t trishtohesh, Fjodor, po e hapa un at. M fal
pr turbullimin q do t shkaktoj.
Kjo sht zgjedhja ime e vullnetshme, nuk ke pse t m krkosh
ndjes, Polin. Prkundrazi, un t falnderoj q, pr hatrin tim, ti je e
gatshme t lndosh zemrn tnde. Duke e respektuar sakrificn q po
merr parasysh, un t bj t ditur se do ta mbyll vet at kanat dritareje,
sapo t konstatoj se lndimi yt shpirtror e kaloi masn e arsyeshme. Ve
dshiroj ta rifillosh bisedn pikrisht me at fjali q e nise n sallon dhe
e mbylle me retienc.
Dakord, u zotua Polina me nj buzqeshje t zbeht.
Dhe nisi rrfimin me z t ult.

73

VII

Mjerisht, fati nuk sht treguar dashamirs me mua, megjithse, si

familje, arritm ta provonim prkohsisht lumturin. Ndrkoh q babai
ushtronte profesionin e avokatit, mamaja ishte spikere n Radio Marseja.
Gazeta lokale Mid i kishte kushtuar martess s tyre nj artikull n faqe
t par me titull: Avokati m i mir i Marsejs dhe spikerja m e bukur
krijojn familje bashk. Mamaja e ruan gjithmon at numr gazete me
nostalgji.
Polina pshertiu dhe filloi t frkonte pr disa aste tmthat me duar.
Pasi i krkoi ndjes Fjodorit me nj buzqeshje t leht, ajo vazhdoi
tregimin:
Prindrit e mi kan qen gjithmon nj ift i gzuar, sipas thnieve
t mamas. Kt e prjetova edhe vet, qkurse u ndrgjegjsova n jet.
Un isha fmija i par dhe ata m rritn me pekule. N t njjtn mnyr
u rrit edhe vllai, tre vjet m i vogl nga un. Nuk na mungonte asgj
dhe nuk kishim ti krkonim m tepr fatit. Syt e prindrve shklqenin,
tek na shikonin duke luajtur bashk dhe babai i thoshte her pas here
mamas: Edhe fmijt i lindm si i dshironim vet; vajza, kopja jote e
djali, shmblltyra ime. Mbarvajtja jon n msime qe nj sadisfaksion
tjetr pr ta. Festat e ndryshme gjat vitit i prisnim me shum dshir, si
nj mundsi q t prjetonim haren familjare jasht rrjedhs s
prditshme. N t vrtet jeta e familjes son i ngjante nj feste n
vazhdim.
Pikrisht ather fati na dha nj shuplak t fort. N pranvern e
vitit 1932, babai humbi jetn n nj aksident automobilistik n Paris, ku
kishte shkuar pr t mbrojtur nj shtje t bujshme, lidhur me nj
ngjarje t Lufts s Par Botrore. Kjo qe nj goditje trallisse pr
familjen ton t mbetur pa kryefamiljar. Mamaja kishte humbur jo vetm
dashurin e saj, por edhe mbshtetjen kryesore n jet, pa t ciln do t
ishte e paevitueshme tronditja e siguris dhe e begatis son familjare.
Nga ana tjetr, babai kishte qen aq shum i lidhur me mua dhe me
vllain, sa q ne na dukej e pamundur jetesa pa t. Nuk na besohej se ai
sdo t kthehej m mes nesh.
Mamaja e kuptoi n koh rrezikun q na kanosej si familje dhe e
mblodhi shpejt veten. I mori frenat e drejtimit familjar n duar dhe bri
gjithka duhej, pr t na bindur mua dhe vllain se e kishim pr detyr
q, s bashku me maman, t realizonim ndrrn e babait pr t ardhmen
74

ton. Fal kujdesit t saj t shtuar ndaj shqetsimeve tona, mamaja arriti
t na ndrgjegjsonte, se ne nuk ishim e vetmja familje q psonim nj
fatkeqsi t till, ndrkoh q jeta rridhte njsoj, si pr fatkeqt edhe pr
t lumturit. Ajo i shtoi edhe m tej prpjekjet e saj n pun, me qllim q
t mos na mungonte gj n aspektin material, krahasuar me periudhn q
jetonim me baban pran.
Gjasht muaj pas vdekjes s babait, mamaja u emrua drejtoresh e
Radio Marsejs. Kjo qe nj ndihmes e vyer pr prmirsimin e
mtejshm t gjendjes son ekonomike. Mamaja ndihej e knaqur tek
konstatonte se un e vllai u ishim prkushtuar msimeve me t njjtin
pasion, si n kohn kur na kontrollonte babai nga afr. Megjith plagn e
madhe shpirtrore, familja jon po e merrte gradualisht vetveten.
Natyrisht, dhimbja e mamas mbetej m e pakurueshme nga e jona. Pr
shkak t moshs, ne fmijve na rrmbente rrjedha intensive e jets
rinore, e cila i fshinte m leht brengat. Kjo i sillte knaqsi mamas,
mbasi n kt mnyr ajo shikonte t mishruar realizimin e misionit t
saj familjar, i cili ishte njhersh edhe detyrim shpirtror ndaj babait
ton.
Parvjet familja jon e vogl po prjetonte periudhn m premtuese
pas vdekjes s babait. N muajin korrik un u shpalla Miss Marseja
1935, n moshn 16 vjeare. N shtator, vllai filloi liceun me medaljen
e nxnsit m t mir t Marsejs n prfundim t shkolls fillore. Ky
triumf familjar u b shkak q mamaja t na onte n Venecie pr
pushimet verore t vitit t kaluar. Qysh prej vdekjes s babait, ishte hera
e par q do ti kalonim pushimet jasht Francs. Por sna shkonte kurr
ndrmend se ajo do t ishte edhe hera e fundit...
Polina heshti pr nj ast dhe uli kokn, duke e mbshtetur n dy
pllmbt e bashkuara t duarve. Nj dridhje e leht e shpatullave linte t
kuptohej se ajo po lotonte. Fjodori e la t qet disa minuta, q t shfrente
dufin. Pastaj lvizi mbi krevat dhe iu afrua pran. Duke e ledhatuar tek
qafa, filloi ti fliste me mblsi:
Polin, un t kisha dhn fjaln se do ta mbyllja kanatn e
dritares prej nga duket e kaluara jote, n qoft se kujtimi i saj do t
lndonte. Jam gati ta bj nj gj t till, por druaj se braktisja e ksaj
teme t diskutimit ton mund t m shndrroj n nj klient tndin t
zakonshm. Mirpo kjo gj nuk sht n pajtim as me qllimin e ardhjes
sime n Parajs, as me trheqjen ton n kt dhom. Prandaj e shikoj
m t arsyeshme q ti t derdhsh lot e t m flassh pr t kaluarn
tnde, se sa t ngujohesh n vetvete e t m largosh mua. Kuraj, Polin!
Bj si duhet, e jo si e ke m t kollajshme pr t br! Megjithat, ti ke
t drejt t vendossh vet pr gjithka.
Duke thn fjalt e fundit, Fjodori pushoi s ledhatuari Polinn dhe u
trhoq n pozicionin e mparshm mbi krevat.
75

*
Toni miqsor, me t cilin i kishte folur ai vajzs, pati t njjtin efekt
pozitiv tek ajo si edhe arsyetimi i tij dashamirs. Megjith shtrngatn e
ndjenjave q po prjetonte, Polina e kuptoi se sjellja e saj n ato aste
mund t bhej shkak t humbiste miqsin e nj t riu, i cili e vlersonte
si viktim t fatit n at rol t vshtir, q i duhej t luante n Parajs.
Kjo do t ishte nj humbje e madhe pr Polinn, ndrkoh q gjith
shikimet e tjera q binin mbi t ishin lakmitare, si ato t skifterit q
msyn thllzn.
Ajo hoqi n zemr dhe fshiu me kujdes syt n pozicionin q ishte.
Pastaj ngriti kokn dhe foli me nj pamje keqardhjeje t dukshme n
fytyr:
M vjen keq q po t zhgnjej kshtu, Fjodor, ndrkoh q e
kuptoj qllimin tnd t mir. Q kjo t mos ndodh m sonte, po t
sugjeroj nj sjellje tjetr ndaj meje. Trajtom me dashamirsi, se kjo m
vlen shum n pozicionin ku ndodhem, por jo me delikates, se n kt
mnyr nxit dobsin time. Mos t t vij keq pr lott e mi, se ata m
lehtsojn shpirtrisht e m pas un flas lirisht. Pr dijeni, un qaj edhe
n vetmi, kur shkoj pr t fjetur, dhe kjo nuk ka ndikuar n shndetin
tim. Edhe fizikisht ndihem m n form, pasi kam lehtsuar shpirtin me
derdhje lotsh. M ka ndodhur t kem par n ndrr skena t jetuara n
kohn e lumturis son dhe, kur m ka dal gjumi, kam qar me dnes.
Prandaj t lutem q, krahas dashamirsis tnde, t tregohesh pak m
imponues ndaj meje, pr t m detyruar t bj at q duhet e jo at q e
quaj m t kollajshme pr t br. A nuk u jepen kundr dshirs ilaet
pr t pir fmijve t smur?
Fjodori qeshi i knaqur dhe i foli me ton urdhrues:
Vazhdo shpejt tregimin atje ku e ndrpreve; kemi mbetur n
Venecie. Pastaj po deshe qaj, po deshe qesh. Pr fat t mir, origjina ime
m ndihmon pr t qen pak brutal.
Faleminderit, ia ktheu ajo duke pshertir dhe rinisi rrfimin:
Knaqsia q kemi ndier si familje n Venecie ka ln gjurm t
thell n kujtesn time. Natn me hn, bnim shtitje me gondol deri
von, duke knduar me maman. Hoteli, q kishim zn, ishte nga m t
shtrenjtt. Vizitat n muzet e pasur t qytetit i bnim t shoqruar
prher prej nj ciceroni. Ditt na kalonin sikur t ishin or dhe dy javt
na u dukn shum t shkurtra. 14 gushti ishte dita e fundit q do t
qndronim n Venecie. T tre po ktheheshim nga plazhi n hotel, t
veshur leht. Dielli, n perndim e sipr, i kishte prflakur qiellin dhe
detin larg n horizont.
N astin q po i drejtoheshim hotelit, nj fallxhesh na preu rrugn,
76

duke na u lutur q t na shtinte fall. Mamaja, e cila e flet rrjedhshm

italishten, i zgjati nj bakshish, duke u justifikuar se ishim t nxituar e
nuk kishim koh ta dgjonim. Dhe na ftoi t vazhdonim rrugn. Pr udi,
fallxhesha nuk e pranoi bakshishin, pa e dgjuar. Ajo insistoi, duke i
thn mamas se e ndjente q kishte nj mesazh t rndsishm pr ti
transmetuar familjes son, prandaj duhej ta dgjonim, vetm nj minut,
jo m shum. Kureshtare, mamaja buzqeshi dhe ndaloi. Bashk me t
edhe un e vllai. Fallxhesha filloi t fliste: Jeni nj familje, q e keni
gjetur rishtas lumturin. Por kjo nuk do t zgjas shum. E shikoni
diellin n t pernduar, si e ka ndezur qiellin zjarr? Ashtu do t perndoj
edhe lumturia juaj s shpejti. Lamtumir!
Me kto fjal, fallxhesha u zhduk si nj vegim dhe ne mbetm n
kmb, si t ngrir. E vetmja prov, se kjo nuk qe nj ndrr, ishte
bakshishi i refuzuar, i mbetur n dor t mamas.

77

VIII

Fjodori e gjykoi t arsyeshme t mos ta linte Polinn t ngacmonte

m tej plagn e zemrs s saj me kujtime lnduese. E rndsishme ishte
q ajo i kishte dhn fjaln, se do ti hapej deri n fund, dhe kt po e
bnte realitet. Ndjenja e mass ishte prgjegjsi morale e shpirtrore e
vet Fjodorit dhe ai nuk duhej ti lejonte vetes asnj abuzim n kt
drejtim. Prndryshe, ai do t tregohej po aq cinik, sa klientt e tjer t
mparshm. Pra, kishte ardhur momenti q, pr at nat t paktn,
Fjodori duhej ta mbyllte kanatn e dritares, duke mbajtur premtimin e
dhn. Me kt qllim t mir, ai mori fjaln:
Faleminderit shum, Polin, pr besimin q po tregon ndaj meje.
T jesh e sigurt, se un do t di ta justifikoj si duhet konsideratn tnde.
M vjen mir q arritm kt nivel mirkuptimi bashk, i cili shpresoj t
jet i dobishm pr t dy. Un tani jam optimist, se komunikimi mes
nesh do t bhet i natyrshm, mbasi ti i kaprceve tashm vshtirsit,
fal qartsis s gjykimit tnd. Pr kt arsye, un nuk e shikoj t udhs
q ti t vazhdosh m tej sonte me lndimin e plags s zemrs tnde.
Prandaj po e mbyll kanatn e dritares, pr t ciln t kisha dhn fjaln,
mbasi jam i bindur se ti nuk do t ngurrosh ta hapsh at prsri, n do
rast q do ta krkoj mbarvajtja e komunikimit ton.
Si t duash, Fjodor. Vazhdimi i prshkrimit t drams son
familjare sht mjaft i dhimbshm, por un jam e gatshme ta bj at,
nse ti e mon t domosdoshme. Qysh prej dits q m ka prplasur fati
n Parajs, sht hera e par q po m krijohet mundsia t flas pr
brengat e mia. Natyrisht, nj veprim i till m lndon, por ai sht mimi
me t cilin un paguaj lehtsimin shpirtror, q ndiej m pas. N heshtje
brenga t bren, Fjodor, t bluan pak e pak. Vetmia, q prjetoj un ktu, e
zymton m shum lngimin tim shpirtror. Imagjino sa bajate m duken
bisedat me klientt e zakonshm, t cilve u intereson vetm bukuria ime
fizike. Dhe un duhet tiu buzqesh patjetr, ndrkoh q ata rrin si mbi
gjemba n sallon, se mezi presin t vijn ktu.
Mendoj ta mbyllim kapitullin e trishtimit pr sonte dhe t
zhvillojm bised t lir, Polin. Nse dshiron, jam gati t dalim srish
n sallon.
Pr tu trhequr m von prsri n dhom?
kuptim do t kishte nj veprim i till?
Kuptimin e profesionit tim, Fjodor, buzqeshi hidhur Polina.
Un jam disponibl n Parajs vetm dy her n jav, t enjten dhe t
dieln. Ky vlersohet nj privilegj i madh ktu dhe, n t vrtet, sht i
till. Pikrisht pr kt arsye, padronia vigjilon n kryerjen e profesionit
78

nga ana ime. Kjo dhom do t kontrollohet me vmendje nesr n

mngjes. Po qe se ajo konstaton q un nuk i kam plotsuar dshirat e
klientit, m privon dy jav nga trajtimi i privilegjuar, gj q mua m
kushton shtrenjt. Kjo mas ndshkimore sht e sanksionuar n kontrat
dhe padronia nuk do tia dij fare, nse un jam apo jo fajtore pr
pasivitetin e klientit. Ajo shkak krkon pr nj mas t till, q shton
fitimet e saj.
Ksaj i thon t bsh qejf me detyrim, vrejti i habitur Fjodori.
Asnj klient nuk vjen i detyruar ktu dhe qllimi pr t cilin ai
vjen, dihet. N parim, padronia ka t drejt. Mirpo nse klienti nuk
sht n formn e duhur fizike, ajo prsri m bn mua fajtore, pse nuk
kam ditur t ndikoj n rigjallrimin e ndjenjave t tij. Nj rast si i yti
sht i jashtzakonshm, por pasojat pr mua mbeten po aq t rnda.
Mos kishte lidhje pikrisht me kt moment t marrdhnieve
tona retienca jote e dyt q pasoi lidhzn tjetr meqense? pyeti
Fjodori me nj pamje t menduar.
Nj buzqeshje domethnse i parapriu prgjigjes s Polins:
Pikrisht. N astin q ti m pyete: T kishte shkuar ndonjher
ndrmend se mund t hyje n kt dhom vetm pr t biseduar,
Polin?, un tu prgjigja: Kurr. Aq m tepr me nj klient kaq t ri,
megjithse...
Megjithse sht e pamundur hyrja n kt dhom vetm pr t
biseduar, kishe dashur t thoshe besoj, hamendsoi Fjodori.
Pikrisht. N qoft se sonte un do t bja pushim, kt do ta
paguaja me dy jav ndshkim t rrept.
Sa Parajs e uditshme qenka kjo! tha djaloshi me qesndi.
Parajs me rregulla ferri, Fjodor. Kt ta thash qysh n fillim t
takimit.
*
Ai u afrua srish pran Polins. I shtrir n brinj mbi krevat, Fjodori
kishte mbshtetur kokn n pllmbn e dors s djatht me brrylin mbi
jastk. Duke e shikuar vajzn n sy, i foli me nj ton t but:
Nuk ndihem mir, Polin, kur mendoj se un duhet t
shndrrohem n nj klient t rndomt pr ty, pas biseds s ngroht q
zhvilluam bashk. M ngjan vetja si njeri dyfytyrsh.
Kjo nuk do t ndodh pr fajin tnd, Fjodor. Un u shpjegova
qart, m duket. Nse sonte bj pushim fal bujaris tnde, nesr m
pret ndshkimi dyjavor. Ndrkoh, ti nuk do t jesh pr mua nj klient si
gjith t tjert, edhe n aspektin e ndjenjave. Mirsjellja dhe
dashamirsia jote ndaj meje t bjn t dallohesh shum prej klientve t
tjer. Nga ana tjetr, nj djal i ri kaq trheqs do t ishte zgjedhja ime
79

edhe n gjendje t lir.

Duke thn kto fjal, ajo i hodhi duart n qaf dhe e afroi fytyrn
me t djaloshit. Mjaftuan vetm disa sekonda sy ndr sy, q ndjenjat e dy
t rinjve t bheshin inkandeshente.

80

IX

Ishte mesnat, kur ata po prgatiteshin pr t dal n sallon. Po

afronte asti i ndarjes.
Le t qndrojm edhe pak ktu, i propozoi Polina me z luts.
Aq sa ngadal rrjedh koha e trishtimit, po aq shpejt fluturojn astet e
knaqsis. Ta vonojm edhe pak ndarjen ton. Sa her q do t hyj n
kt dhom, do t jetoj me kujtimin tnd t ksaj nate dhe klienti do t
m duket edhe m i huaj.
Deri sa t prfundosh rrfimin tnd, klienti yt do t jem un.
Po sikur ta zgjas at sa m shum?
1001 net?
Pse jo m tepr?
Knaqsia do t jet e t dyve.
Buzt e saj u ngjitn pas t tijave, si pr t vulosur traktatin e
rrfimit.
*
N sallon ata qndruan pak. Ngaq nuk donte ta zgjaste dhimbjen e
ndarjes, Polina nuk pranoi t merrte kafe e asnj lloj pije tjetr. N kohn
q i shtrnguan dorn njri-tjetrit, Fjodori vuri r se ajo u rrmbush.
Vajza i ktheu me t shpejt kraht, q ai t mos shikonte rrshqitjen e
lotve.
Padronia po i vrojtonte n distanc. Kur Fjodori shkoi atje, ajo e
pyeti kureshtare:
Pse nuk mort kafe me Polinn?
Se kisha vendosur ta merrja me ju.
Megjith prvojn e saj t pasur n pritje e prcjellje klientsh t
ndryshm, padronia u befasua nga kjo prgjigje dhe nuk po orientohej
dot, nse djaloshi fliste seriozisht apo jo. Fjodori e kuptoi dyshimin e saj
dhe shtoi:
Nuk besoj se jeni kundr propozimit tim.
Prkundrazi, kjo sht nj knaqsi e veant pr mua, nxitoi t
prgjigjej buzagaze padronia, pr t mos humbur rastin.
Ndrsa po pinin kafet, padrones nuk iu durua pa e ngacmuar pak
djaloshin; instinkt i profesionit.
Besoj se ju ka knaqur Polina sonte, i tha duke i shkelur syrin.
Pa dyshim. Vese knaqsit dehse t robrojn zemrn e nuk
lirohesh dot kollaj nga mbresat e tyre.
Nuk keni pse ta vrisni mendjen pr kt. Ky sht nj problem
lehtsisht i zgjidhshm. Polinn e keni n gatishmri, do t enjte e t
diel, n Parajsn ton. Madj, edhe mund tju a rezervoj, nse
81

parashikoni t vini me vones. Pr kt, mjafton t m bni nj

telefonat. Klient kaq t rinj e t bukur meritojn edhe privilegje t
veanta.
Duke thn kto fjal, padronia i shkeli srish syrin dhe i pickoi
pllmbn e dors s majt mbi tavolin. Fjodori nuk reagoi, pr t mos
zbehur shansin e ujdis q synonte.
Faleminderit, por kjo nuk e zgjidh plotsisht problemin tim, u
prgjigj ai. M duket larg e diela e, m tepr akoma, e enjtja pas s
diels. Nse ju m vlersoni vrtet si nj klient q meritoj t
privilegjohem nga ana juaj, nuk e keni t vshtir ti gjeni nj zgjidhje
m t prshtatshme problemit tim, besoj.
Kaq keq ju paska zn qymyri me Polinn ton? e pyeti padronia
duke i frkuar pllmbn e dors.
T them t drejtn, po, u prgjigj Fjodori, pa e trhequr dorn.
Ather do tia gjejm zgjidhjen, vese do tju duhet t
shpenzoheni pr kt.
Dakord.
Sa sakrifica bhen n emr t dashuris! murmuriti padronia duke
intensifikuar frkimin e dors s djaloshit.

82

Ndonse i kishte kaluar t dyzetat, padronia e Parajss gzonte nj

form t mir fizike. Teksa profesionistja e seksit po vazhdonte ti
frkonte dorn, psikologu i ri dalloi shenjat e qarta t epshit mbi fytyrn
e saj t ndezur. Ky ishte nj tregues i favorshm pr qllimin e Fjodorit,
por, pr momentin, ai nuk e imagjinonte dot, se cili do t ishte stacioni i
fundit i aventurs s nisur. Vese pr nj gj ai ishte i sigurt: qejfmbetja e
padrones do t thoshte ndarje e prhershme me Polinn, e cila kishte
nnshkruar kontrat njvjeare me Parajsn. Kjo ide i ngjethi misht.
Me nj buzqeshje t sforcuar, Fjodori vazhdoi bisedn:
sht e vrtet q, n emr t dashuris, jan br gjithmon
sakrifica t mdha, prball t cilave shpenzimi ekonomik mbetet i
paprfillshm. Do t dshiroja t dija konkretisht, se cili do t ishte
shpenzimi im n kt rast.
Ajo u prgjigj pa e ndrprer frkimin e dors s djaloshit:
Para se tju flas pr shpenzimet q duhet t prballoni, dua t m
qartsoni krkesn tuaj. Dshironi q t kontaktoni m tepr se dy her
n jav me Polinn ktu n Parajs, apo far?
Dshiroj ta trheq prkohsisht n nj hotel.
Ather ndryshon puna, tha padronia duke ndrprer frkimin e
dors s djaloshit e duke drejtuar trupin mbi kolltuk. Pr hatrin tuaj,
un mund ta bj nj lshim t till, por me nj kusht: ju duhet t
parapaguani mimin e saj t vendosur n Parajs pr do dit t javs q
parashikoni ta mbani n hotel. Nga ana tjetr, Polina duhet t m
telefonoj tri her n dit, mngjes, drek, dark, pr t m vn n
dijeni t gjendjes s saj shndetsore. Po qe se un do ta moj t
nevojshme, kam t drejt ti bj vizit n hotel, pr ta par me sy
gjendjen e saj fizike. Natyrisht, orn e nj takimi t till do ta caktoni ju
vet.
I pranoj kushtet, deklaroi prerazi Fjodori.
Sa e lumtur do t isha t ndodhesha sot n pozicionin e Polins!
tha me z t ult padronia duke i frkuar srish dorn djaloshit. - Ju jeni
nj mashkull magnetik.
Faleminderit, belbzoi Fjodori, pa guxuar ta trhiqte dorn, nga
frika se mos padronia e fyer ndryshonte mendje.
Pr sa koh mendoni ta merrni Polinn? e pyeti ajo.
Fillimisht pr nj jav, por me t drejt riprtritje t
marrveshjes.
Ather do tju duhet t paguani 10 % m shum.
Dakord.
Pr hir t Polins, vetm dakord dini t thoni. T shikojm, nse
do t vazhdoni me kt fjal deri n fund sonte. Ejani t shkojm n
zyr, pr t nnshkruar marrveshjen.

83

*
Zyra e padrones ishte luksoze, si e gjith Parajsa. Mbi tavolinn e
ndritshme ishin dy aparate telefoni, nj makin shkrimi e nj dosje.
Tablo t shtrenjta erotike zbukuronin muret e zyrs, ndrsa nj krevat
dopjo ndodhej n fund t saj, n krahun e majt.
Padronia hoqi xhaketn, e vendosi n nj varse vertikale druri t
lustruar ndan t krevatit, dhe u ul n kolltukun e rehatshm para
makins s shkrimit. Bluza q kishte veshur ishte e holl e me jak q
zbulonte fillimin e gjoksit. Ajo e ftoi Fjodorin t ulej n nj ndenjse
ndan t kolltukut t saj dhe filloi t shkruante tekstin e marrveshjes.
Kjo do t prpilohej n dy kopje njhersh; njra origjinale e tjetra me
letr karboni.
Mbasi e prfundoi s shkruari marrveshjen, ajo e hoqi prej makins
s shkrimit dhe u ua n kmb. T njjtn gj bri edhe Fjodori.
Padronia lexoi tekstin dhe ia zgjati atij pr ta verifikuar. Pas nj leximi t
shpejt, Fjodori i tha:
Jam dakord me prmbajtjen e saj.
Ather i firmosni t dy kopjet.
Fjodori firmosi dhe i shtyu letrat mbi tavolin n drejtim t padrones.
N vend q t firmoste, ajo u afrua pran djaloshit. Me nj lvizje t
shkatht, padronia hapi dy kanatat e bluzs s holl, q bashkoheshin me
nj zinxhir t imt. Duke rrshqitur pllmbn e dors n vijn ndarse
midis dy gjinjve t fryr, ajo i tha me fytyrn shpuz:
Rruga pr tek Polina kalon ktej. Po nuk that dakord edhe pr
kt, i keni thn lamtumir! asaj.
Ndonse i befasuar, Fjodori e kuptoi se fjalt e padrones nuk ishin
shantazh, por nj rrezik real pr ndarjen e tij prfundimtare me vajzn e
pafajshme.
M fal, Polin!, tha me vete, duke u prfshir n kraht e
profesionistes s seksit.
Pas gjysm ore, padronia akrrqejf firmosi marrveshjen. Duke i
zgjatur kopjen e tij Fjodorit, ajo i tha:
N orn katr pasdite, sillni detyrimin financiar dhe do t merrni
Polinn.

XI

84

Dy or para se t nisej pr n Parajs, Fjodori parapagoi nj dhom

pr ift n hotel Sans Rival. Pozicioni, si pik vrojtimi, n periferi t
qytetit, qetsia dhe gjelbrimi prqark e justifikonin m s miri emrin e
tij, si hotel pa rival.
Komoditeti i dhoms i plqeu Fjodorit. Prej dy dritareve t saj,
soditej pjesa veriperndimore e Marsejs dhe hapsira blu e detit.
Natyrisht, kaltrsia n horizont do t ishte mjaft lodhse pr syt e
kadifenjt t Polins, krahasuar me blun robruese t Parajss.
N orn e caktuar, Fjodori shkoi atje me taksi. Padronia, e veshur me
shije e me nj tualet t prmbajtur, e priti e buzqeshur. Ajo e shtrngoi
fort dorn e zgjatur t Fjodorit dhe u prqafua me t. Parfumi i leht e i
kndshm, q i ledhatoi nuhatjen djaloshit, ishte nj tregues binds i
prvojs s saj si femr qejfi.
Fjodori mori nj karafil t kuq prej shports s vogl me lule q
mbante n dorn e majt dhe ia dhuroi padrones. Kjo e falnderoi
przemrsisht e i tha duke i shkelur syrin:
Simbol kuptimplot pr seancn ton seksuale t mbrmshme.
Duke e interpretuar heshtjen e Fjodorit si nj shenj paknaqsie pr
fjalt e saj, ajo e goditi miqsisht n shpatull e bri shaka me t:
Si, paskeni vendosur t na i merrni vrtet Polinn?
Jo, do t ma jepni ju vet, ia ktheu ai, me nj buzqeshje t leht.
Prgjigje e sakt. Ejani t shkojm n zyr, pr t br pagesn.
Atje padronia numroi parat, duke i ndar kartmonedhat sipas
vlers s tyre.
Keni uar 50 franga m shum djalosh, i tha duke ia zgjatur
kartmonedhn e teprt.
Nj kafe pr ju, n shenj mirnjohjeje, ia ktheu Fjodori pa e
marr at.
Faleminderit, por kafen, q un kisha merak, ma dhat mbrm, i
tha e buzqeshur padronia duke i shkelur srish syrin, gj q i ishte br
zakon pr shkak t vendit t puns, me sa dukej.
Psikologut t ri i kishte br prshtypje, qysh hern e par, stili i
shkeljes s syrit prej padrones s Parajss. N t spikaste dika e
veant, q e bnte shum shprehs at gjest apknrie t profesionistes
s seksit. Ai e ndiente efektin e asaj dikaje, por nuk arrinte dot ta
shpjegonte psen.
Meqense Fjodori nuk e theu heshtjen, padronia vazhdoi:
Kam prshtypjen se ju dhe Polina jeni dy gjysmat e nj lumturie.
M duket sikur keni lindur pr njri-tjetrin. Ju shikoja me vmendje
mbrm, kur bisedonit n sallon. Asnjher m par ajo nuk ka qen aq e
interesuar n komunikim me ndonj klient tjetr, sa me ju. Dhe shkak pr
kt nuk ishte vetm rinia dhe joshja juaj si mashkull i bukur, prndryshe
do t kishit hyr m shpejt n dhom. Baruti dhe zjarri nuk qndrojn dot
85

gjat pran njri-tjetrit. Jo, dika tjetr, m serioze se afshi i ndjenjave

rinore, ju preokuponte n at bised. Pikrisht pr kt arsye Polina nuk i
rezistoi dot trishtimit t ndarjes me ju dhe nxitoi tju kthente kraht, pa
marr kafe apo ndonj pije tjetr. Pavarsisht se ju m that, q e kishit
ln pr ta pir kafen me mua.
Nj mashkull i hovshm si ju, i cili sht n gjendje t knaq m s
miri, brenda nj intervali t shkurtr kohe, epshin e dy femrave
profesioniste t seksit, nuk e ka problem fare t pij dy kafe. E
kontrollova posarisht dhomn, ku u futt, dhe konstatova se e kishit
vaditur pr s mbari Polinn, para se t bnit t njjtn gj edhe me mua.
Kto q thash nuk jan hamendje t rastsishme, por nj
konkluzion i nxjerr mbi baz provash bindse. Pr shikimin tim t
regjur me kto pun, Polina sht e tejdukshme. Natyra e saj e brisht
dhe mungesa e prvojs pr kamuflim, ia bjn t pamundur asaj
maskimin e ndjenjave. Veanrisht prball meje. Q t bindesha pr
cilsin e komunikimit tuaj t mbrmshm, un sot kisha nj kart t
fort n dor: lajmin q do ti jepja Polins, se do t largohej nj jav
prej Parajss, nn kujdesin dhe intimitetin tuaj. Nuk e kisha t vshtir
ta imagjinoja efektin q do t bnte ky njoftim tek ajo. Pr arsye t
kuptueshme, qndrimi nj jav larg ksaj qendre pune sht nj
frymmarrje lirie, pr seciln prej luleve t Parajss. Aq m tepr pr
Polinn, e cila sht duke prjetuar muajt e par t ksaj karriere t
veant. Mirpo ajo q ndodhi me t, kur ia dhash kt lajm t gzuar, i
tejkaloi parashikimet e mia.
Polina u orodit deri n at mas, sa nuk dinte si t reagonte, e
humbi toruan. Fillimisht lshoi nj klithm gzimi dhe po m puthte
duart, duke mi njomur me lot. Papritmas lott iu than dhe nisi t
prsriste pareshtur pyetjen sht e vrtet?, derisa i ra t fikt. Pr fat
t mir, mjeku ndodhej ktu dhe u kujdes menjher pr t. Un jam e
bindur, se Polins i ndodhi kshtu, ngaq ajo gjat ksaj jave nuk do t
fitoj vetm lirin, por edhe dashurin e saj. Madj, kjo e dyta sht m
kryesorja, mbasi vlera e liris zbehet, kur sht e kufizuar n koh,
ndrsa dashuria e zjarrt e sfidon kohn dhe bhet pjes e prjetsis.
T gzohesh kaq shum, pse i kthen kraht Parajss..., murmuriti
Fjodori i zymt n fytyr.
Ai u pendua n ast pr at q tha, por ishte von. Padronia e kishte
dgjuar mir dhe, me nj buzqeshje ironike e me ton t ftoht, ia priti:
Askush n kt bot nuk mundohet t ndrtoj parajs pr t tjert,
djalosh, por vetm pr vete. Edhe figurat m t mdha t fes jetojn n
luks e pasuri prrallore dhe nuk nxitohen t vdesin, pr t shijuar
parajsn q u predikojn t mjerve pas vdekjes. Parajsa e Seksit sht
nj parajs e vrtet pr mua. Edhe pr ato, q prfundojn aty, sht t
paktn nj purgator, mbasi i shpton nga ferri ku kan qen. Prndryshe,
86

ato nuk do t bnin krkes me shkrim pr t ardhur ktu, ndrkoh q

nuk do ti sillte dot njeri me forc kurr. Pr dijeni, ne marrim aq shum
krkesa prej femrave t ndryshme, saq nuk jemi n gjendje t
plotsojm as 10 % t tyre n vit, pas nj zgjedhjeje cilsore. Kjo sht
jeta, djalosh. Gjithmon n kt bot ka pasur e ka vetm dy kategori
njerzish: pakica q urdhron e shumica q bindet. Jasht ktij kuadri,
gjithka sht demagogji e iluzion.

XII

Nga mnyra se si po fliste padronia, Fjodori e kuptoi q ajo ishte

indinjuar prej fjalve t tij t pamatura mir. Megjithse marrveshja
tashm ishte firmosur prej t dy palve dhe ai i kishte paguar t hollat
87

prkatse, ideja e anulimit t saj n prag t zbatimit bri ti shkonin

mornica Fjodorit.
Ai u prpoq ta zbuste, sa t mundej, zemrimin e padrones prej
sjelljes s tij t pakujdesshme:
M falni, zonj, por un nuk doja t thosha at q nnkuptuat ju. E
kisha fjaln pr fatin e keq t Polins, q e ka detyruar t prfundoj ktu
kaq e re. Un nuk jam naiv t mendoj se bota jon karakterizohet prej
bamirsis e altruizmit dhe ju bni prjashtim prej ksaj dukurie t
prgjithshme festive. N vesht e t pafajshmve oshtijn end gjmimet
e topave e t bombardimeve t Lufts s Par Botrore. Askush nuk e ka
marr mundimin ti krkoj ndjes njerzimit, pr kt gjakderdhje t
papar ndonjher. Ju prkundrazi, si e theksuat edhe vet, bheni
streh pr kto viktima t fatit, q trokasin vet n portn tuaj.
T dashuruarit gjykojn m shum me zemr, sesa me mendje,
djalosh. E kam provuar edhe vet kt dikur. Sot ju e gjykoni botn n
emr t Polins, prandaj un nuk ju bj fajtor pr ndonj gabim t
mundshm. Ndoshta jeni edhe i shqetsuar pr shndetin e saj, meqense
ju thash q i ra t fikt prej lajmit t gzuar. Mos u bni merak fare;
Polina gzon shndet t plot dhe sht br me krah prej gzimit, pr
javn e mjaltit q do t kaloni bashk. Ejani t shkojm tek vendi im n
sallon pr t pritur Venusin tuaj.
Fjodorit i shndriti fytyra kur dgjoi kto fjal. Syve t sprovuar t
padrones nuk u shptoi pa diktuar ky fakt, t cilin ajo e parashikonte.
*
Pas pak minutash, dera n fund t sallonit u hap. E shoqruar prej nj
kolegeje t Parajss, Polina nisi t prshkonte sallonin me hijeshin e saj
magjepsse. N dorn e majt mbante nj ant t vogl t bardh,
ndrsa n t djathtn dy trndafila. Nj t bardh e nj t kuq. Fustani i
purpurt, i prer sipas shtatit, nxirrte n pah bukurin e saj trupore. Tek
po afrohej, i shndriste fytyra paksa e skuqur, ku reflektonte nj
buzqeshje sugjestionuese. Nn ritmin e ecjes s saj elegante, flokt
biond prkundeshin leht, si pr t plotsuar harmonin e tipareve t saj
joshse.
Entuziaste pr skenn q kishte prgatitur, padronia shikonte e
buzqeshur Polinn, ndrkoh q ndiqte me cep t syrit fizionomin e
Fjodorit. Ky dukej sikur nuk po merrte frym. I zhytur n nj prhumbje
dehse, djaloshi po prjetonte nj ndrr. Ai harroi ku ndodhej e pse. At
ast koha pr t kishte ndaluar; e kaluara nuk ekzistonte dhe e ardhmja
ishte fshir nga mendja e tij, pr t mos penguar shijimin e momentit t
paprsritshm. Venusi q vinte drejt tij e buzqeshur eklipsonte
njhersh botn dhe kohn.
88

 Polin, thirri papritmas, si i zgjuar prej nj ndrre.

Ai brofi n kmb dhe i doli asaj prpara. Shoqruesja e vajzs
qndroi dy hapa pas. Polina hapi kraht dhe u prgjigj po me nj fjal:
Fjodor!
Ato dy fjal ishin dy hemisferat e bots pr ta n ato aste. Nga
mnyra se si i shqiptuan, ata kishin thn gjithka midis tyre.

XIII

E mbshtetur pas trungut t nj akacieje t re, me duart t

kryqzuara mbi gjoks, padronia ndiqte me sy taksin, q po i afrohej
ports. Pran saj qndronte n heshtje lulja e Parajss, q kishte
shoqruar Polinn. Asaj po i bnte prshtypje pamja e menduar e
89

padrones, e cila e kishte prqendruar vmendjen mbi taksin. N

prgjithsi padronia ishte autoritare n sjelljen ndaj luleve, e prer n
urdhrat q jepte dhe hermetike lidhur me zhvillimet brenda Parajss s
Seksit. Ky stil pune i siguronte nj funksionim t prkryer institucionit t
qejfit, q ajo drejtonte.
Lulja dshmitare okulare e pamjes s pazakont t padrones po vriste
mendjen, se cili mund t ishte shkaku i rnies n meditime t superiores
s saj, q dinte ti evitonte m s miri emocionet n kuadr t puns.
Padronia nuk nxehej asnjher n marrdhniet me vartset, por u
impononte atyre me takt respektimin e distancs me t. Ato nuk duhej t
kuptonin far ndiente apo mendonte padronia pr gjith sa ndodhte n
Parajs, ndrkoh q ajo vet mundohej ta njihte me hollsi botn
shpirtrore t secils prej luleve.
Mirpo skena e prcjelljes s Polins me Fjodorin po bnte nj efekt
t paprovuar m par tek padronia dhe kt her ajo nuk po mundohej ta
fshihte rnien e saj n meditime prej syve kureshtar t vartses. Pr m
tepr, ajo i dha z ides, q po e turbullonte n ato aste:
Ata ishin dy shpirtra endacak, n krkim t njri-tjetrit. Ja ku u
bashkuan, m s fundi, n nj taksi.

XIV

Me t dal taksia prej ports s Parajss, Fjodori i zgjati nj cop

letr me adresn e hotelit shoferit dhe u lshua n kraht e Polins. N
ato aste, ai nuk ishte m nj klient i Parajss. As Polina nj lule e saj.
Ata ishin dy t rinj t dashuruar, t etur pr ta shijuar dashurin e tyre n
90

liri, jasht kangjellave q e transformonin at n profesion. Dashuria i

bn ball do mungese, ve asaj t liris. Mungesa e liris e asfikson
dashurin, e vyshk at lule shpirti. Liria i jep jet e natyrshmri.
T prfshir n zjarrmin e dashuris s lir, pa kangjella e pa
padrone, Polina e Fjodori bnin gar puthjesh, duke i vshtirsuar
frymmarrjen njri-tjetrit.
Polin! thirri ai si n kllapi, i liruar pr nj ast prej buzve t saj
t ethshme.
Asnj fjal, Fjodor; dashurit e fuqishme jan memece, ia priti
ajo, duke e bllokuar srish me buz.
Prej atij asti, dihatjet, prplitjet e puthjet e nxehta dshmonin se
taksia po transportonte nj ekstaz dashurie.
Shoferi, rreth t pesdhjetave, shikonte i buzqeshur me cep t syrit
n pasqyr betejn dashurore, q po zhvillohej n ndenjsen e pasme t
taksis.
Ky zjarr ndjenjash djeg edhe vdekjen, mendoi me vete duke tundur
kokn me admirim.
Pas nj erek ore, taksia ndaloi para hyrjes s hotelit. Shoferi hodhi
syt n pasqyr. Pasagjert e tij simpatik, t ngujuar n dashurin e tyre,
nuk e kishin mendjen aty. Ata preferonin nj udhtim pa fund. Shoferi
qeshi dhe bri pak durim. Pastaj hapi dern e u kollit fort. Dy t rinjt u
kthjelluan disi dhe nxituan t dilnin nga taksia.
Na falni, nse ju vonuam, i tha Fjodori.
Dashuria nuk krkon falje, djalosh, ia priti shoferi i buzqeshur.
I knaqur prej prgjigjes s tij, Fjodori ia dyfishoi bakshishin.

XV

Me t hyr n dhom, ai lshoi valixhen e Polins prbrenda ders

dhe e mbylli kt me els.
Do t bjm dush? e pyeti Polinn.
Pyetje sht kjo? ia priti ajo e buzqeshur.
Ai nxitoi t mbushte vaskn me uj t vakt. Pastaj ftoi Polinn:
91

 Eja, t zhytesh e para; uji sht gati.

Mos thirr fort, se ja ku jam, iu prgjigj ajo e buzqeshur, duke u
shfaqur lakuriq tek dera e banjs.
Bukuria trallisse e trupit t saj i imponoi heshtje soditse Fjodorit.
Pastaj ai qeshi e i zgjati kraht. Polina u afrua, e kapi tek mjekra e i foli
me nj ton qortues:
Pse duhet t zhytem un e para n uj? Ke frik se mos t mbys, po
u futm bashk n vask?
Me kto fjal, ajo filloi tia shkopsiste me nxitim kmishn. Pas pak,
t dy ishin n vask, t ngjeshur pas njri-tjetrit.
Ktu ngjisin edhe m mir puthjet prej lagshtis, belbzoi Polina
duke dihatur.
M ke thn se dashurit e fuqishme jan memece, ia ktheu ai,
duke i bllokuar zrin me buz.
Jan memece n tok, por uji u jep z, ia ktheu ajo e liruar pr
nj moment prej buzve t tij.
T dy qeshn fort me justifikimin humoristik t Polins.
Pas t qeshurave, prplitjet n kraht e njri-tjetrit u intensifikuan,
pa u shqetsuar fare pr ujin, q her pas here dilte nga vaska.
Kur Polina u lshua e shkrehur mbi trupin e tij, Fjodori i pshpriti
tek veshi:
Sa sust t mir q kishte krevati!
Le ta provojm, murmuriti ajo.
T mbshtjell me peshqirt e gjat, ata fshin flokt dhe shkuan n
dhom. Pasi ndihmuan njri-tjetrin pr t fshir shpejt trupin, u shtrin
lakuriq n krevat.
Nuk gjendet sust m e mir se kjo, tha Polina duke u prkundur.
Pr mua po, ia priti ai duke iu hedhur prsipr.
Sht, tani sjemi m n uj! vrejti vajza.
Edhe pa vrejtjen e saj, fjalve nuk u mbetej m vend n at krevat.
Qysh se ishin nisur me taksi prej Parajss, ata ndiheshin mjaft t
eksituar nga prania e njri-tjetrit. Kishte ardhur momenti q t
liroheshin prej mbingarkess epshore.
Pas aktit gjith ndje, t dy i zuri nj gjum i thell.
XVI

Kur u prmendn, ishte ora 9 e darks. Mbasi bn nga nj dush n

kmb, ata u veshn gati pr t dal.
N restorantin e ktushm do t darkojm, apo dshiron t
shkojm gjetk? e pyeti Fjodori.
Po pati peshk t freskt, ham ktu.
92

Ata zbritn n katin e par dhe takuan kryekamerierin, prgjigjja e t

cilit i knaqi pa mas:
Ktu nuk sht vetm hoteli pa rival, por edhe restoranti. Peshkun
ne e disponojm t gjall, tek ata dy akuariumet e mdhenj, n fund t
salls. Ju vetm duhet t caktoni cilin peshk dshironi tju serviret n
pjatanc dhe, pas nj erek ore, do ta keni t gatshm n tavolin. Ejani
me mua, t bni zgjedhjet tuaja.
Polina, konsumatore e peshkut t freskt, i shtrngoi krahun e
buzqeshur Fjodorit. Ajo ndiente uri, ngaq n drek kishte ngrn fare
pak, e emocionuar prej shtegtimit njjavor q e priste. Mirpo kur
shkuan pran akuariumeve, at e rrmbeu pamja e peshqve, q notonin
n qejf t tyre, dhe i tha Fjodorit me nj ton keqardhjeje:
Nuk mund t v gishtin mbi asnj prej ktyre krijesave t bukura,
q ti marr jetn, pr t shuar urin time. Jam gati t porosis gjell tjetr.
Ndrsa Fjodori po qeshte, e mori fjaln kryekamerieri:
Zonjush, atyre peshqve do ua marrin jetn kuzhiniert tan, jo ju.
Pr kt pun kan ardhur ktu. Peshku q do t zgjidhni ju do t jet
fatlum, mbasi ai vrtet sht i bukur, por me mishin e tij do t ushqej
nj bukuri tjetr superiore.
Faleminderit, murmuriti Polina, por un nuk kam kuraj t drejtoj
gishtin mbi asnjrin prej peshqve.
T tregoj un si t veprosh, i tha Fjodori gjithmon duke qeshur.
Mbylli syt dhe drejto gishtin mbi akuarium. Pastaj largohu, pa e shikuar
peshkun e zgjedhur. Kryekamerieri do t respektoj zgjedhjen n
padijenin tnde. Kjo t shkarkon prej mkatit.
Polina u bind. Pasi mbylli syt, ajo drejtoi gishtin mbi akuarium. Pa i
ln koh kryekamerierit t dallonte se cilin peshk zgjodhi, ajo nxitoi t
largohej prej vendit t mkatit. Fjodori dhe kryekamerieri qeshn me z.
Kt peshkun ktu e prgatisni pr vajzn, ndrsa at tjetrin atje
pr mua, i pshpriti Fjodori kryekamerierit.
Pastaj shkoi tek Polina. Pr t qen t qet, ata zun nj tavolin n
cep t salls. Kamerierja nxitoi tiu sillte aperitivin.
Mua po m pret uria edhe pa marr aperitivin, tha duke qeshur
Polina.
Aq m mir. T siguroj, se ti nuk do t kesh pir as gjysmn e
gots, kur kamerierja do t t sjell peshkun e gatuar.
E kisha zgjedhur t madh?
Pak m t vogl nga i imi.
Kjo do t thot, se ai ka jetuar m pak, gjynah! u trishtua ajo.
Pr jetn e atyre peshqve prgjigjen peshkatart dhe kuzhiniert,
jo ne, ia ktheu duke qeshur Fjodori.
Peshkatart do ti linin t qet peshqit, po t mos i hanim ne.
Nuk filozofohet me barkun bosh, Polin. Me far vere do ta
93

shoqrosh peshkun?
Burgonj e kuqe, e holluar me pak uj, m shijon m shum.
Nga ajo do t marr edhe un.
Vese nuk do ta hollosh me uj, buzqeshi Polina.
Sigurisht.
Kamerierja solli shishen e vers me gotat. Pak minuta m von, dy
pjatancat me peshkun e ngroht e garnitur.
Tek shikonte Polinn ta shijonte me oreks peshkun e freskt, Fjodori
po mrekullohej prej asaj darke.

XVII

At dit, ai po tregohej dorlshuar n bakshishe.

Gzimi shtohet kur e ndan me t tjert, mendoi, duke vn re
knaqsin e kamerieres n mbyllje t llogaris.
Ata u ngritn nga tavolina dhe doln prej restorantit.
Sa nat e bukur, Fjodor! i tha Polina. Bjm nj shtitje n park?
94

 Pse jo? sht hert pr t fjetur dhe ne jemi t ngopur me gjum.

Ishte nj nat e ngroht mesdhetare me qiell t kthjellt xixllues.
Nj er e vakt iu sillte aromn e lagsht t detit. Rrugicat e parkut, t
shtruara me gur t rrumbullakt uniform, ndrioheshin nga drita t
zbehta, q e bnin disi romantike shtitjen e mbrmjes. Kjo i prshtatej
mjaft gjendjes shpirtrore t dy t dashuruarve.
Ata po apiteshin n heshtje t plot. Nj kor karkalecash nate iu
shtinte n mendje se nuk ishin t vetmit, q po e shijonin bukurin e asaj
mbrmjeje. Madj, t zhytur n nj sinkroni meditimi, dy t rinjt nuk po
e prjetonin hijeshin e mbrmjes marsejeze me qetsin e natyrshme t
karkalecave.
Ishte nata e par e dashuris s tyre t lir, por liria ishte e kushtzuar
pr ta. Nj jav... po pastaj? Shuma suplementare prej 10 % e pajiste
Fjodorin me t drejtn e riprtritjes s marrveshjes me padronen e
Parajss, por a do t mjaftonin vetm disa jav pr t fashitur dashurin
e tyre t zjarrt? Apo ato vetm se do tia shtonin flakt atij zjarri? Fundi
i nj dashurie nuk mund t vij kurrsesi nprmjet lulzimit t saj. Ata e
ndienin kt, ashtu si e kishte ndier edhe vet padronia e Parajss, tek i
prcillte. Po, ather, cila do t ishte e ardhmja e dashuris s tyre?
*
Pikrisht kjo pyetje ankthndjellse u kishte imponuar dy t rinjve t
dashuruar meditimin nn melodin e karkalecave t nats. Megjithse
njiheshin vetm prej 24 orsh, ata t dy kishin prshtypjen se skishin
qen ndonjher t panjohur. Magjia deprtuese n shpirt e dashuris bn
t mundur njohjen respektive n thellsi t t dashuruarve, duke sfiduar
nocionin koh, e cila nuk e realizon dot n t njjtn mas e cilsi
njohjen njerzore n kushte normale.
Oh, sa t lumtur jan kta! Askush nuk i shqetson n dashurin e
tyre, mendoi Polina duke prqendruar shikimin mbi nj ift
karkalecash, q kndonin tek mbshtetsja e nj stoli t parkut.
Ndrkoh asaj i ra ndrmend se kishte nisur nj rrfim, q duhej uar
deri n fund. Kshtu i dashuri do t msonte fatkeqsin q e kishte
detyruar vajzn e pafajshme t prfundonte n Parajs.
Polina pshertiu leht dhe u ul n stol.
T kujtohet, Fjodor, ku e kam ndrprer rrfimin tim? e pyeti duke
e shikuar n sy.
Megjithse ajo po buzqeshte, djaloshi e kuptoi se mimi i asaj
buzqeshjeje ishte i lart pr vajzn e dashuruar e t brengosur
njhersh.
Polin, t kam thn se nuk je e detyruar ta vazhdosh rrfimin. M
pak akoma, t vihesh n siklet, se mos harrosh ndonj gj pa rrfyer.
95

 Dikur kam lexuar nj shprehje q m ka plqyer shum, Fjodor:

T folurit, kur duhet heshtur dhe t heshturit, kur duhet folur tregojn
munges menurie.
Je e lir t veprosh si t duash.
Faleminderit. Mu kujtua se ku e kam ln tregimin.

XVIII

Fallxhesha na ktheu kraht e u zhduk, ndrsa mamaja, vllai e un

mbetm n kmb si t ngrir. T tre shikonim t hutuar njri-tjetrin. E
vetmja prov se ajo nuk qe nj ndrr e keqe, ishte bakshishi i refuzuar, i
mbetur n dor t mamas. Megjithse e kam kaluar npr mendje me
qindra her at sken lajmtare stuhie, nuk kam arritur dot kurr t
kuptoj, pse na paralizoi ashtu t treve mesazhi i zi i asaj fallxheshe.
96

Prrallisjet e fallxhinjve t rrall q kishim dgjuar deri at dit na bnin

pr t qeshur vllain dhe mua. Ndrsa at pragmbrmje vere ai fall i
padshiruar na i fiku haren, q prjetonim deri at ast.
Mamaja e mblodhi veten e para dhe, duke buzqeshur me pahir, na
ftoi ti harronim prartjet e fallxheshs dhe t shkonim n hotel. Mirpo
fakti q fallxhesha nuk pranoi ti merrte t hollat e ofruara tregonte se ajo
skishte gnjyer pr interes, t paktn. Jam e bindur, se ky arsyetim e
kishte tronditur m tepr maman.
T nesrmen morm rrugn e kthimit pr n Franc. Megjithse
dihet q ikja prej nj qendre pushimi nuk bhet kurr me t njjtin
entuziazm q shkohet atje, kthimi yn n Marsej kt her ishte m i
ankthshm. Megjithat rifillimi i puns pr maman dhe nisja e vitit t ri
shkollor pr ne, e futi jetn familjare n rrjedhn e saj t zakonshme.
Mirpo kjo nuk do t zgjaste shum. Fallxhesha nuk kishte qen as
mashtruese, as provokatore. Fatkeqsit kishin zn tashm radh para
ports s shtpis son...
Polina pshertiu dhe heshti pr nj ast. Fjodori u b gati t
ndrhynte, por ajo i bri shenj me dor, q t mos ta ndrpriste, dhe
vazhdoi rrfimin:
Nj dit para se t fillonin pushimet e Krishtlindjeve, vllai ishte
duke luajtur me nj shokun e tij t ngusht n ballkonin e katit t dyt t
liceut. N loj e sipr, ndrsa po bnin shaka me njri-tjetrin duke qeshur
me z t lart, vllai e shtyu padashur shokun q kishte kaluar gjysmn e
trupit mbi hekurin ansor t ballkonit. Pr fat t keq, ai humbi ekuilibrin
e u rrzua. I tronditur jasht mase prej fatkeqsis q i shkaktoi shokut,
t cilin e donte shum, vllai e humbi gjykimin dhe u hodh pas tij. Pr
fat, asnjri nuk e humbi jetn, por t dy psuan lndime t shumta. Mbi
t gjitha, shoku mbeti ulok, pr shkak t nj dmtimi n shtylln
kurrizore. Ndrsa vllai pati fraktura t rnda n gjymtyr. Megjithat,
me koh ai u ngrit prsri n kmb. Por ndjenja e fajsis pr gjymtimin
e shokut t tij m t mir e fundosi n nj trishtim t thell.
Mamas i telefonuan pr fatkeqsin q kishte ndodhur n shkoll,
duke ia minimizuar pasojat. Mirpo kur ajo shkoi n spital dhe e pa me
sy gjendjen e t aksidentuarve, u trondit pa mas. Ndrsa kur msoi atje
se vllai ishte br shkak pr rrzimin e shokut t tij nga ballkoni dhe
pastaj ishte hedhur pas tij, n tentativ vetvrasjeje, ajo psoi traum dhe
e shtruan urgjentisht n spital. Un mbeta e vetme n shtpi duke qar.
Ndrkoh m duhej t kujdesesha pr vllain dhe maman, t dy n
gjendje t rnd shndetsore. N kto rrethana, u detyrova t ndrprisja
shkolln.
Ktyre fatkeqsive iu shtuan edhe vshtirsit ekonomike t
paevitueshme. Krahas shpenzimeve spitalore t vllait e t mamas, na u
desh t paguanim edhe kurimin afatgjat t shokut t aksidentuar pr
97

shkak t vllait, si edhe nj kontribut invaliditeti vjetor pr t. Gjith

kursimet familjare, qysh nga koha e babait e n vijim, po shteronin pr t
prballuar kto pagesa. Ndrkoh mamaja e humbi vendin e puns pr
shkak paaftsie shndetsore dhe doli n pension t parakohshm. T
ardhurat e saj ishin t pamjaftueshme pr t prballuar shpenzimet tona
familjare, kurimin e vllait dhe detyrimin financiar pr invaliditetin e
shokut t vllait. E vetmja baz ekonomike, ku mund t hidhnim dorn,
mbetej shtpia jon. Un e kundrshtova iden e mamas lidhur me
shitjen e shtpis pr dy arsye. S pari, ajo shtpi ishte kujtimi i saj m i
shtrenjt i jets bashkshortore. Babai e kishte ndrtuar at n prag t
martess dhe t dy e kishin pagzuar erdhja e lumturis. Humbja e asaj
erdheje kujtimesh t shtrenjta pr maman do t ishte nj goditje
shpirtrore, me pasoja t rnda n gjendjen q ndodhej. S dyti, fakti q
ne duhej t paguanim nj qira t prhershme n apartamentin ku do t
banonim, ishte nj tregues q duhej mbajtur mir parasysh. Mamaja nuk
donte t ma prishte qejfin n krizn shpirtrore q po prjetonim si
familje dhe u pajtua me vendimin tim. Mirpo shpenzimeve t
detyrueshme duhej tiu gjendej nj zgjidhje. Pr kt arsye, un fillova t
krkoja pun.
N pavijonin e spitalit, ku ndodheshin t shtruar vllai im dhe shoku
i tij, shrbente si kryeinfermier djali i tezes s padrones t Parajss s
Seksit. Ai m shikonte mua kur shkoja atje. Bile disa her m kishte
thirrur me t qeshur Miss Marseja. Duke prfituar prej qndrimit
afatgjat n spital t vllait dhe rnies s tij shpirtrore, kryeinfermieri
ishte informuar me hollsi rreth gjendjes s prgjithshme t familjes
son. Pra, ai e njihte mir pozitn ton t vshtir ekonomike. Pr kt e
ndihmonin edhe bisedat me shokun e vllait, i cili ia kishte br t qarta
rrethanat e aksidentit dhe detyrimet tona financiare ndaj tij.
Prillin e kaluar, ne nuk qem n gjendje t paguanim plotsisht
shpenzimet spitalore t shokut t vllait dhe kstin e tremujorit t dyt t
vitit n vazhdim t kontributit pr invaliditetin e tij. Avokati i familjes s
t smurit, e cila gjithashtu nuk ishte n gjendje t mir ekonomike, na
paditi n gjyq pr pagesn e munguar. Ndrkoh q mua po m detyronin
rrethanat t pajtohesha me iden e shitjes s shtpis, mamaja kishte
ndryshuar mendim kryekput pr kt shtje. Kur un i fola pr padin
q na kishin ngritur dhe shitjen e shtpis, si e vetmja mundsi pr
shlyerjen e detyrimeve financiare, ajo shprtheu n t qara me dnes
dhe m lutej si fmij:
Po t prgjrohem pr kokn tnde e t djalit q t m helmosh e t
m varrossh mua, para se ta shessh kt shtpi. N qoft se fati i zi nuk
deshi q ajo t ishte erdhja e lumturis son bashkshortore, si e
kishim parashikuar, le t bhet streha e vdekjes sime t afrt. Por nuk
dua t shkoj pran tim shoqi si tradhtare, duke shitur ndrrn ton t
98

prbashkt.
E ndodhur prball ksaj dileme t vshtir, po e humbisja toruan.
Vllai vazhdonte t kurohej, detyrimet financiare ndaj shokut t tij t
gjymtuar duheshin shlyer pa u zhvilluar seanca gjyqsore, q do ti
shtonte m tej shpenzimet. N moshn 17 vjeare, pa njohur asnj
profesion, un e kisha t vshtir t gjeja pun. Me pensionin e mamas
nuk ia dilnim dot mban. E mbetur fillikat, nuk kisha me k t qaja
hallin, nuk dija kujt ti drejtohesha pr nj kshill t mir, ndrsa koha
nuk priste...
Duke ndjekur tinzisht oroditjen time, t ciln un nuk arrija ta
fshihja dot m, kryeinfermieri me sy prej rrqebulli ia kishte
rekomanduar emrin tim padrones s Parajss s Seksit, si nj rast me
leverdi pr t. Ajo nuk ngurroi t m takonte, duke m propozuar nj
kontrat joshse, pa e fshehur faktin q i kushriri ia kishte prshkruar
me hollsi situatn e vshtir n t ciln ndodhej familja jon. Padronia
merrte prsipr t paguante, pr nj periudh trevjeare, kontributin
financiar pr invaliditetin e shokut t vllait, me kusht q un t pranoja
nnshkrimin e nj kontrate pune njvjeare me Parajsn e Seksit,
kundrejt nj pagese t lart. Para se t ndaheshim, ajo m la numrin e saj
t telefonit. Oferta ishte e vlefshme deri n orn 18 t dats 25 prill,
mbasi m 1 maj un duhej t filloja pun atje.
Vetkuptohej q nnshkrimi i asaj kontrate i jepte nj kthes
rrnjsore jets sime, duke ma kompromentuar keqas t ardhmen.
Mirpo familja jon ndodhej n prag t falimentimit t plot dhe mua m
duhej t vendosja, nse do t ishte m mir t shkatrroheshim si familje,
apo t rrezikoja t ardhmen time, pr t shptuar familjen. Mua nuk m
lejoi ndrgjegjja dhe shpirti t mendoja m shum pr t ardhmen time,
sesa pr jetn e atyre. Ndrkoh doja ta shtyja sa m tepr momentin e
telefonats fatale, me shpres se Zoti ndoshta do t m ndihmonte
papritur n ndonj form. Mirpo nuk qe e thn. N orn 17 e 50
minuta t 25 prillit i rash ziles s telefonit, ku do t lija peng t ardhmen
time. Megjithat, Zoti nuk m harroi pr fare. Pa i plotsuar t pes
muajt n Parajs, drgoi ty pr t m lehtsuar dhimbjet.
Polina u ngashrye dhe mbshteti kokn n gjoksin e Fjodorit. I
mallngjyer, ky filloi ta ledhatonte me dhembshuri dhe ngriti syt n
qiell, pr t evituar lott. Ylli polar n bishtin e qerres s Arushs s
Vogl i ngjau me Polinn e braktisur nga qerrja e fatit.
Karkalecat e nats vazhdonin kngn e tyre...

99

XIX

Pr Fjodorin, enigma ishte zgjidhur. Atij nuk i duhej m t

hamendsonte, se n rrethana mund t kishte prfunduar vajza e re n
Parajsn e padshiruar pr t. Mirpo ai e ndjeu n ast se fatkeqsia e
rnd familjare, pr shkak t s cils Polina kishte sakrifikuar t ardhmen
e saj, do t ndikonte si nj arsye m tepr pr t mos ta braktisur t
dashurn. Akti i saj i vetsakrifikimit, pr hir t mbijetess s familjes,
ishte mishrim i virtytit t pastr dhe skishte asgj t prbashkt me
vesin. A i lejohej atij ta prbuzte sakrificn e vajzs pr hir t jets s
vllait e t nns? Dashuris s zjarrt t djaloshit pr Polinn iu shtua
100

edhe zri i ndrgjegjes s psikologut n vlersimin e aktit t saj sublim.

*
Me kokn t mbshtetur pas gjoksit t Fjodorit, vajza vazhdonte t
lotonte. Ai e shtrngoi n krah e i foli me mblsin e zrit t zemrs s
dashuruar:
Polin, mos qaj, t lutem. N qoft se ti do t vazhdosh t
derdhsh lot, kjo do t thot se mendon q brenda gjoksit, ku ke
mbshtetur kokn, rreh nj zemr e padenj pr dashurin tnde. N kt
mnyr ti gjykon se njohja jon n Parajs nuk mund t jet starti i nj
dashurie jetgjat. Ndoshta pr kt arsye ishe e nxituar t m rrfeje
dramn familjare. Dshiroje t shkarkoje ndrgjegjen tnde t pastr. Pas
rrfimit tnd, motivi i dashuris time sht i dyfisht. Bukuris s rrall
fizike t Miss Marsejs tashm iu shtua dhe bukuria e pakrahasueshme
shpirtrore e Miss Sakrifics. Po t mendosh se ne ndoshta nuk do t
ishim njohur fare, po t mos t t kishte prplasur fati n Parajs, a nuk e
justifikon plotsisht njohja jon aforizmin jo do e keqe vjen pr keq?
oje kokn, Polin, ta gzojm pa lot dashurin ton! Me siguri, kjo
dashuri do tiu qetsoj dhimbjet nns e vllait tnd, t cilt do ti
vizitojm s bashku nesr.
E befasuar, vajza lshoi nj pasthirrm habie dhe shkputi kokn nga
gjoksi i Fjodorit. Lajmi i gzuar, tej do parashikimi, ia bri t pamundur
ndrprerjen e t qarit. Vese tani ajo derdhte lot gzimi. Ndonse e
prlotur, Polina i dhuroi nj buzqeshje mirnjohjeje t thell Fjodorit.
Ky e puthi fort n buz.
N heshtje t plot, ata vazhduan t shijonin dashurin e tyre memece
nn melodin e karkalecave t nats.

XX

Sapo kishte shkuar ora dhjet, kur ata t dy ndaluan para ports s
shtpis. Fjodori i bri shenj Polins, t mos i binte menjher ziles. Ai
e endi shikimin n oborr, prgjat shkallve e ballkonit dhe i fiksoi syt
n katin e dyt.
E paskan ndrtuar t rrumbullakt, q ti ngjante sa m shum
erdhes s lumturis t ndrrs s tyre t vrar,, mendoi me vete.
Projekti i veant i jepte nj pamje trheqse shtpis. Kati i par
kishte form tetkndshe t rregullt, ndrsa i dyti krijonte nj streh
rreth e qark tij, pr t arritur rrumbullaksin e plot. Qysh me shikimin
101

e par, krijohej prshtypja se porositsi i atij projekti kishte pasur shije

artistike. Fal forms dhe ngjyrs s katit prdhes, erdhja e lumturis
dukej sikur qndronte mbi nj trung baobabi t sharruar.
Nj arom e kndshme vinte prej luleve q qarkonin oborrin. Ato
ishin t sistemuara me kujdes e t mirmbajtura. Kuptohej q e zonja e
shtpis e kalonte nj pjes t mir t dits duke u kujdesur pr to.
Rrugica, prej ports deri n hyrje t shtpis, zbukurohej nga nj mozaik
pllakash guri. Shumica e dritareve ishin t hapura.
Ndrsa Fjodori po sodiste, i zhytur n mendime, at erdhe ku kishte
lindur e pernduar nj lumturi, nj grua e veshur me pantallona gri e
bluz ngjyr qumshti doli n ballkon.
Mamaja, i pshpriti Polina, duke e kapur pr krahu.
Ai i hodhi nj shikim dashamirs fytyrs s skuqur t vajzs e i tha:
Mund ti biesh ziles.
Gruaja n ballkon vuri dorn si streh mbi ball, pr t dalluar m
mir personin q i ra ziles. Duke njohur Polinn, e cila po e prshndeste
me dor, ajo i buzqeshi, e salutoi nga ana e saj dhe shkoi e shtypi
butonin, pr t hapur portn. Polina ftoi Fjodorin t hynte i pari.
Ndjenjat e nns jan shum m t shtrenjta, se etiketa e
mirsjelljes, Polin, i tha ai. Ec takohu shpejt me t, q t qetsohet, e
pastaj m prezanto mua.
m e bij u takuan n sallonin e katit t par. Pr ti ln
momentalisht t qeta, Fjodori nuk e kaprceu pragun. Tek po shtrngonte
Polinn n krah, mamas i rrodhn lot.
Shpirt i mamit, sa hert i njohe hallet e jets! i pshpriti.
Rndsi ka tju gjej prher mir, pa hallet harrohen me koh, iu
prgjigj me nj buzqeshje t sforcuar vajza. Po Lysieni, ku sht?
Ka shkuar n spital, se kishte ditn e kontrollit mjeksor sot.
Polina i bri shenj Fjodorit t hynte dhe e ftoi t mn t takohej me
t:
Mama, njihu me mikun tim.
Fjodor Petrela, u prezantua ai, duke i zgjatur dorn me nj
prkulje t leht t koks.
Fjodor..., oh emr i bukur! tha e buzqeshur gruaja, duke i
shtrnguar dorn. Ai sht n harmoni me pamjen tuaj fizike.
Ju lutem, zonj, m flisni n njjs, sugjeroi djaloshi. Duke qen
miku i Polins, un e ndiej veten mik t gjith familjes suaj.
Faleminderit, Fjodor. Ne kemi nevoj pr miq, mbasi shtrngatat e
jets na i kan rralluar s teprmi.
Tek po shqiptonte kto fjal, nj tis lotsh u shfaq n syt e saj. E
skuqur leht n fytyr, ajo klasifikohej pa ngurrim grua e bukur.
Polina ka trashguar bukurin e saj por, ndoshta, jo fatin, mendoi
Fjodori.
102

 Me rritjen e fmijve tuaj, do tju shtohen prsri edhe miqt,

zonj, iu prgjigj ai me nj buzqeshje t leht. Sot ju erdhi Polina e
shoqruar, nj dit tjetr, do tju vij Lysieni.
Faleminderit pr fjalt e ngrohta. Doni t uleni ktu, apo do t
ngjitemi lart? pyeti ajo.
Besoj se do t jemi m mir n ballkon, u prgjigj Polina duke
shikuar Fjodorin.
Un preferoj gjithmon horizontet e hapura, buzqeshi ky.
Kur u ngjitn n katin e dyt, ai ndihmoi Polinn pr t nxjerr n
ballkon nj tavolin me tri karrige. Tek i shikonte dy t rinjt t
sistemonin s bashku tavolinn, gruas shndettronditur i gufoi zemra e
tha me vete:
Sa shkojn me njri-tjetrin, sikur t donte Zoti t...
Ajo nuk guxoi ta onte iden deri n fund, kur kujtoi vendin e puns
t Polins.
Eja ulu, mama, e ftoi e buzqeshur e bija.
Dua tju sjell dika pr t pir, para se t ulem, u prgjigj ajo.
Shrbej un. Ti eja rri me Fjodorin, sa ti sjell un pijet.
Mir. Na sill nga nj liker vishnje.

XXI

Ndrkoh q Polina hyri n dhom, e zonja e shtpis nisi bisedn

me mysafirin.
Nga Marseja je, Fjodor ?
Jo, un nuk jam francez, buzqeshi ai.
Edhe ajo buzqeshi, para se ti drejtonte pyetjen e pritshme:
Po prej cilit vend je?
Nga Shqipria. Megjithse sht shtet i vogl, besoj se keni
dgjuar t flitet ndonjher pr t.
Ajo e theksoi buzqeshjen n mnyr mjaft shprehse. Nj hije
trishtimi i kaloi mbi fytyr, tek po prgjigjej:
Jo vetm kam dgjuar t flitet pr vendin tuaj, por kam pasur
103

rastin t flas edhe vet pr t. Dikur, kam qen spikere e Radio Marsjejs
dhe m ka takuar t transmetoj lajme pr ngjarje t veanta t Mbretris
Shqiptare.
Ajo fliste me diksionin e pastr t ish-spikeres, ndonse smundja e
kishte lodhur e her pas here detyrohej ta ndrpriste t folurin pr tu
mbushur me frym. Kjo vshtirsi theksohej m tepr, si pasoj e dozs
s emocioneve t paevitueshme prej kujtimeve t kohs s art.
*
Polina solli pijet. Duke vn re interesimin e Fjodorit pr bisedn, ajo
i tha mamas me t qeshur:
Po u hahet mir muhabeti bashk, m duket.
Mos u habit fare pr kt, Polin, ia ktheu ajo. Edhe arkitekti i
shtpis son, me t cilin babai juaj lidhi miqsi, shqiptar ishte. Sa her
q ai vendoste pr ta ftuar m thoshte: M plqen shum t bisedoj me
at person, se ka muhabet t mbl.
Pse shqiptar je ti, Fjodor? pyeti Polina e habitur.
Akoma nuk ia ditke kombsin mikut tnd, Polin? ndrhyri e
ma pa pritur t prgjigjej Fjodori. Sa naive q tregohesh!
Un e dija q nuk ishte francez, mama, se kt ma kishte thn
vet Fjodori. Por kisha harruar ta pyesja se prej cilit vendi ishte, ngaq
dashuria ime pr t nuk ndikohej fare prej origjins s tij.
Ndrsa dgjonte dialogun e atyre t dyjave, mendja e Fjodorit
punonte gjetk. Ai prfitoi prej nj intervali t shkurtr t
bashkbisedimit t tyre, pr t br pyetjen q po e mundonte:
E mbani mend emrin e arkitektit shqiptar, q ju ka projektuar
shtpin, zonj?
Sigurisht. Un thash q im shoq e kishte ftuar disa her n
familje, prej knaqsis q ndjente t bisedonte me t, si edhe n shenj
mirnjohjeje lidhur me realizimin e prkryer t projektit t shtpis son,
t cilin bashkshorti im ia kishte prshkruar si e kishte par n nj film.
Aq m tepr q ai mbante nj emr me origjin franceze; e quanin
Martin. Ai qe i pranishm n ceremonin mortore t tim shoqi, por m
von, natyrisht, nuk erdhi m n shtpin ton.
Fjodori uli syt i menduar, ndrsa Polina ndrhyri energjikisht n
bised:
Un ruaj nj kujtim t muar prej atij. Babai e kishte ftuar me
rastin e dhjetvjetorit t ditlindjes sime dhe ai m solli nj dhurat
shum t bukur, karakteristike pr vendin tuaj, t ciln un e mbaj t
ekspozuar n kutin e saj t posame prej xhami.
E knaqur s teprmi prej rrjedhs q mori biseda, Polina vrapoi n
dhom t sillte kujtimin e muar.
104

I befasuar nga surpriza e kndshme, Fjodori po mendonte me vete:

sht kjo seri ngjarjesh t habitshme? Fati sqenka gj tjetr,
vese nj kombinim skenarsh qesndiss n jet.
Polina, e buzqeshur, i tregoi dhuratn e Martinit. Djaloshi u
emocionua kur e pa. Ajo ishte nj shqiponj argjendi dykrenore e punuar
n mnyr t admirueshme. Dora e artistit i kishte dhn jo vetm bukuri
t rrall shpendit krenar, por edhe pamjen sikur ishte i gjall.
Fjodori po e sodiste shqiponjn me mallin e mirnjohur t
vendlindjes. Ajo i dukej nj cop atdhe. Mallngjimi iu shtua kur n
gjoks t shqiponjs dalloi inicialet e imta t dhuruesit: MP.
Duke konstatuar emocionin e dukshm t Fjodorit, e zonja e shtpis
i tha e knaqur:
Si e shikon, familja jon ka pasur miqsi me shqiptart qysh
hert. Le ti shprehim mirnjohjen e prbashkt arkitektit t shtpis
son, si lajmtar i miqsis s ardhshme mes ju t dyve.
Mirnjohja ime ndaj tij ka lindur bashk me mua, zonj, u prgjigj
Fjodori me nj buzqeshje domethnse.
N kuptim?
Arkitekti i shtpis suaj sht babai im.
Uaaa!, ia bn njhersh ato t dyja, duke vn duart n kok.
Polina u lshua n kraht e Fjodorit dhe e mbuloi me t puthura.
Me sy t prlotur, e ma u shkoi pran dhe filloi tiu frkonte kokat,
si pr t bekuar dashurin e tyre memece.

XXII

E zonja e shtpis zuri vend srish n karrigen e saj dhe po shikonte

e buzqeshur dy t rinjt e prqafuar, t pakursyer n t puthura. Kur
Polina, e skuqur n fytyr, u ul, e ma mori gotn e likerit dhe iu drejtua
Fjodorit:
Gzuar e gjith t mirat, se na solle nj knaqsi, q e kisha
harruar qysh prej vers s vjetme!
Knaqsia sht e prbashkt, zonj; gzuar!
Pastaj ai takoi gotn me Polinn q nuk e mbante vendi prej gzimit.
Fakti, q babai i Fjodorit e njihte familjen e saj, i shtonte optimizmin pr
t ardhmen e dashuris s tyre.
Jeta nuk do t ishte kaq trheqse, pa qen disi e uditshme, e
mori prsri fjaln mamaja. udin e saj e bjn pikrisht rastsit e
105

pashpjegueshme, pa t cilat rrjedha e jets do t bhej monotone, e

mrzitshme. Ato kan vlern dhe rolin e tyre t pazvendsueshm,
qofshin pozitive, apo negative. Un i kam provuar t dy llojet e rastsive
n jet.
Kisha mjaft koh q punoja spikere e Radio Marsejs, kur pronarit
t saj, q ishte njhersh edhe drejtor, i vdiq e bija n moshn 20 vjeare
prej nj smundjeje t rnd. Kjo ndodhi gjasht muaj pasi familja jon
kishte humbur kryefamiljarin, si pasoj e nj aksidenti automobilistik n
Paris. Natyrisht, i gjith personeli i Radio Marsejs mori pjes n
ceremonin mortore t vajzs s re. Disa dit m von, shkuam si
kolektiv pune, pr nj vizit ngushllimi n familjen e drejtorit.
Qysh prej astit q u ulm n sallonin e tyre t pritjes, e shoqja e tij,
ndonse e tronditur prej fatkeqsis, nuk po mi ndante syt. Kur njri
nga kolegt m thirri n emr, asaj i shkuan lott urg. Mbasi u qetsua
pak, me kujdesin e nj zonje t moshuar t ulur pran saj, ajo mu drejtua
mua me nj z t dridhur: Ju jo vetm q i ngjakeni shum t ndjers
sime bije, por paskeni edhe t njjtin emr me t. Dhe qau srish. N t
vrtet, drejtori ma kishte prmendur faktin q e bija ngjante me mua, por
nuk m kishte thn q edhe ajo quhej Elvira.
Pas largimit ton, e shoqja e hidhruar i ishte lutur me lot n sy
bashkshortit q t m bnte mua ndonj t mir, n kujtim t s bijs.
Kt ma tha vet drejtori, ditn q m emroi n postin e tij. Ai kishte
vendosur t trhiqej n jetn familjare, pr t ndar hidhrimin me gruan
q e donte shum.
Vern e vitit t kaluar un dhe fmijt prjetuam nj rastsi t
padshirueshme n Venecie, e cila qe ogur i furtuns q do ti kanosej s
shpejti familjes son. Por le t shpresojm se miqsia e baballarve tuaj
ka qen nj rastsi pozitive, e cila do ti paraprinte miqsis midis ty dhe
Polins. Un si nn dshiroj q dashuria juaj t ket bekimin e tyre dhe
t Zotit.
Dy t rinjt u shikuan sy n sy t buzqeshur. N ato aste
emocionuese, asgj nuk mund ta impulsonte dashurin e tyre m shum
sesa ai urim nne.

106

XXIII

Polin, ec na sill ndonj album fotografish, ku t jet edhe babai i

Fjodorit, e porositi pas pak e ma.
Do t sjell at t ceremonis s dhjetvjetorit t ditlindjes sime,
propozoi vajza. Ato jan fotografit e fundit t z. Martin me familjen
ton.
Ajo hyri n dhom dhe gjeti albumin q prmendi. E hapi n nj faqe
ku ishte fotografia e Martinit, dal me baban e saj dhe Polinn mes tyre.
Ia tregoi at Fjodorit dhe e pyeti duke qeshur:
Njeh ndonjrin prej ktyre personave?
Edhe Fjodori qeshi. Pastaj e prqendroi vmendjen mbi fotografin
me instinktin e psikologut. Aparati ishte shkrepur n nj koh q erdhja
e lumturis vazhdonte t ishte end e till. Ndoshta ajo ceremoni
shnonte edhe apogjeun e asaj lumturie jetshkurtr, para se stuhit e
kohs ta shthurnin erdhen. Babai i Polins, nj burr i pashm me flok
107

biond e fytyrqeshur, kishte ngritur lart dorn e majt t s bijs me

pes gishtat t hapur. T njjtn gj kishte br edhe Martini me dorn e
djatht t voglushes s bukur. Dhjet gishtat e ngritur prpjet
simbolizonin prvjetorin e ditlindjes.
Nj buzqeshje e hareshme i ndrionte fytyrn Martinit, ku spikatnin
mustaqet e shkurtra, t trajtuara me kujdes t prhershm. Megjith
prkushtimin e tij pr mbarvajtjen e punve t familjes dhe rritjen e
fmijve pa mungesa materiale, Martini shquhej si nj prind autoritar.
Gjith duke u ofruar ngrohtsin e nevojshme t babait dy vajzave e
djalit t tij, ai kishte ditur ti edukonte pr t respektuar marrdhniet e
ndrsjella. Fmijt e ndienin q kishin nj baba sa t dashur, aq edhe
serioz n jet. Derisa ata u rritn dhe u shkolluan, buzqeshjet e babait
ishin t matura e jo t shpeshta. Fjodorit nuk i kujtohej ta kishte par
ndonjher t atin t qeshte me gurmaz t shpalosur. Fmijt u msuan
aq shum me baban e prkor, saq, duke u ndrgjegjsuar n jet, ata
nuk e konceptonin dot m ndryshe at.
Me rritjen e shkollimin e fmijve dhe kalimin e moshs s tij,
Martini e kishte zbutur gradualisht korrektsin e sjelljes ndaj tyre, n
dobi t konfidencialitetit me djalin dhe vajzat tashm t formuar n jet.
Metoda e suksesshme e prdorur prej tij pr edukimin e fmijve n vite
ia kishte trhequr me koh vmendjen Fjodorit. Bil ky ishte njri prej
faktorve q i kishte frymzuar dashurin pr psikologjin djaloshit.
Kt shtegtim imagjinar n t kaluarn e formimit t tij po bnte
psikologu i ri, ndrkoh q kishte fiksuar shikimin mbi fotografin q i
dha Polina. Ai kishte qen 17 vje, kur ishte prgatitur ajo fotografi. N
at periudh adoleshence, buzqeshjet e babait manifestoheshin
gjithmon me rezerv pr t.
Ather Fjodori vazhdonte shkolln e mesme n Marsej dhe Martini
i kujdesshm vigjilonte q i biri t prvetsonte vetm virtytet e atij
vendi t huaj e t begat ku, natyrisht, nuk mungonin as veset. N ato
vite, djaloshi nuk kishte pasur rastin kurr t shikonte mbi fytyrn e
dashur t babait nj buzqeshje kaq t iltr sa n at fotografi. Ndrsa
kishte ngritur lart dorn e djatht t Polins me gishtat e hapur n
maksimum, Martini e ledhatonte biondinn e vogl me nj buzqeshje
tejet t mbl.
A mund ta mbaj un kt fotografi? pyeti befas Fjodori.
Ndrkoh q ai vet e gjykoi t nxituar pyetjen q bri nn ndikimin
e meditimit t tij, e zonja e shtpis iu prgjigj e buzqeshur:
Me gjith qejf, Fjodor. Po t duash, mund t zgjedhsh edhe t
tjera.
Faleminderit shum, ia ktheu djaloshi duke vendosur fotografin
n portofol.
Pastaj ai iu drejtua Polins:
108

 Kjo vizit ishte nga m t veantat q kam br ndonjher. Besoj

se t tilla do t jen edhe frutet e saj. Njohja mbreslnse me maman
tnde dhe kjo fotografi, q po e marr me vete, mendoj se do t shrbejn
si nj trokitje efikase n portn e s ardhmes son. Dshiroj q sot t
njihem edhe me Lysienin, po t jet e mundur.
Jehona e fjalve t Fjodorit qe kumbuese n zemrat e atyre t dyjave.
Nn e bij shikuan t mallngjyera njra-tjetrn.
Pastaj Elvira u prgjigj:
Normalisht Lysieni duhet t kthehet nga spitali pasdite, sepse i
duhet t bj nj sr analizash. Por ne do t drekojm bashk dhe, derisa
t kthehet ai, ti nuk do t mrzitesh duke u prrallur me ne, besoj.
Prkundrazi, do t ndjehesha vrtet i privilegjuar. Mirpo kto dit
jan t mbingarkuara me pun pr mua. M duhet t zgjidh pa vones
disa probleme t ndrlikuara zyrtare e familjare dhe nuk kam koh pr t
humbur. Prndryshe, kostoja e secils prej shtjeve me t cilat do t
prballem mund t rritet me shpejtsi, deri n pamundsi zgjidhjeje. N
kto rrethana, jam i bindur se ju do t m mirkuptoni e do t na lejoni
mua e Polinn t shkojm ta takojm Lysienin n spital. Sot ne t dy nuk
do t rikthehemi m ktu, por t jeni e sigurt se vizita jon e ardhshme
nuk do t jet e largt. Dshiroj shum q ajo t jet nj vizit e
rndsishme si pr mua e Polinn edhe pr ju vet.
Me instinktin e nns, ajo e ndjeu q bhej fjal pr t ardhmen e dy
t rinjve dhe u shpreh me z t prdllyer:
Qofshin t bekuara kto dit dhe ta bft Zoti diell ti zgjidhsh
si ta do zemra do problem, me t cilin do t prballesh. Un do t
lutem pa u lodhur pr kt. Duke qen nj nn e dshpruar, shpresoj q
Zoti do ta dgjoj zrin tim. Tani jeni t dy t lir t largoheni, gjersa
puna qenka kshtu. N qoft se je i ngutshm, Fjodor, mos shkoni n
spital me Polinn. Lysienin do ta takosh, kur t vish hern tjetr.
Faleminderit shum pr mirkuptimin dhe prkushtimin tuaj n t
mir t zgjidhjesh s favorshme t preokupimeve tona aktuale. Sa pr
Lysienin, un i kam dhn fjaln Polins se do ta vizitojm sot bashk.
N qoft se vonesa mund t t prish pun, angazhohu n zgjidhjen
e problemeve q prmende. Ska rndsi se i ke dhn fjaln Polins q
do t takoheni me Lysienin qysh sot.
Fjodori u prgjigj duke qeshur:
Meq Polina e mori vesh m s fundi q un jam shqiptar, dua ti
bj t ditur se n vendin tim fjala e dhn respektohet. Ne do t shkojm
n spital ta takojm Lysienin qysh sot.
Edhe Elvira ia ktheu po me t qeshur:
Jam e sigurt se un nuk mund t tregohem dot m kmbngulse
nga ti. Ejani t zbresim pr t mos humbur koh.
N sallonin e katit t par Fjodori u takua me Elvirn dhe doli pr ti
109

ln ato vetm.
Atje... e ke njohur Fjodorin? e pyeti e ma duke i zvarritur fjalt.
Po.
Ka shum koh?
Dy dit.
E sigurt q Polina ishte ngatrruar, mamaja provoi ta korrigjonte:
Dy muaj, thuaj, apo... dy jav, t paktn.
Para dy ditsh un e njihja Fjodorin aq sa e njihje ti.
Dashurin e zjarrt kalimtare, si flak kashte, italiant e quajn
sventatella. Pr fat t keq, un nuk e di si e emrtojn at shqiptart.
Shikimi i syve t kadifenjt u b flakrues, pas ktyre fjalve t
Elvirs. Me nj skrmitje t pazakont pr t, Polina ia ktheu e indinjuar:
Mjafton t dish se do t thot n frngjisht Paradis du Sex dhe
fodullku yt shumzohet me zero, mama. M fal, jo me zero, por me -1.
Edhe sikur dashuria e Fjodorit pr mua t jet nj flak kashte, ajo
mbetet vlersimi m i madh q mund ti bhet nj vajze t prfunduar n
shtpi publike.
T lutem Polin, mos m lndo zemrn, duke ma prmendur kt.
Ty t dnoi fati t prfundoje atje, jo se ishe e till.
Nuk jam vetm un atje e dnuar nga fati, mama; ka edhe t tjera
q kan psuar nj fat t ngjashm. Por mendoj se nnat e tyre do ti
vlersonin lart ndjenjat e nj djali q do tiu dashuronte vajzn n shtpi
publike, edhe sikur ajo dashuri t ishte nj flak kashte. Pr opinionin
shoqror, vajzat q prfundojn atje jan mall tregu, jo krijesa t brishta,
q meritojn dashuri e respekt. E askush nuk do ta dij nse ke
prfunduar nga qejfi apo nga halli n shtpi publike. E till sht jeta n
kt bot t shurdhr shpirtrisht, mama; ti e di m mir nga un kt. E
par me sy realist, dashuria e Fjodorit pr mua meriton respektin m t
lart nga ana jon, edhe sikur t jet nj flak kashte. Kush rrezikon n
kt mes? Un, q nuk i prkas m vetes dhe blihem si objekt dfrimi,
apo ai djal i hijshm 25 vjear, i sapodiplomuar shklqyeshm pr
psikologji n Sorbon, me nj familje t konsoliduar n do pikpamje e
me t ardhme t sigurt?
M ndje, Polin, nse gabova, por kjo m ndodhi nga meraku pr
t ardhmen tnde. Pas tronditjes q psova, jam br edhe m dyshuese
dhe kjo dukuri ma ka dobsuar ndoshta gjykimin. Sidoqoft, gabimet e
nj zemre nne nuk jan kurr keqdashs dhe meritojn t falen. Ec, se
po t pret Fjodori. N far ore ndahesh me t pasdite, pr t shkuar...
atje?
Un nuk do t shkoj m atje gjat ksaj jave, mama. Fjodori i ka
paguar dmshprblimin prkats padrones, bil me t drejt rizgjatjeje t
marrveshjes. Kshtu, ne qndrojm tr kohn bashk. Por, si t tha
edhe vet, aktualisht ai sht shum i preokupuar.
110

 Ndoshta...
Nuk di gj, mama, ia ndrpreu fjaln vajza, duke e kuptuar ku
donte t dilte e ma me hamendjen e saj. Un nuk kam t drejt t flas
n emr t Fjodorit.
T kuptoj. Mirupafshim, shpirti i mamit, e ju prift e mbara pr
gjithka! Un do t lutem pr ju.
Faleminderit e mir t gjetshim!
Ato u prqafuan me dhembshuri e u ndan.
Ndrsa dy t rinjt po largoheshin krah pr krah, Elvira po i ndiqte
me sy duke murmuritur nj lutje. Pamja e tyre iu mjegullua shpejt prej
lotve.

XXIV

Kur ata t dy mbrritn n pavijonin e ortopedis, t smurt po

hanin drek. Meqense Lysieni nuk ishte nj pacient i shtruar, ata nuk
dinin ku ta krkonin.
Polina kishte bler nj buqet trndafilash, pr tia dhuruar shokut t
Lysienit q vazhdonte t trajtohej n spital. Me at rast, ajo do ta pyeste
at se ku mund ta takonte t vllain. Ajo ishte e bindur q Lysieni kishte
qen pr vizit tek shoku i tij, para se t fillonte kontrollin mjeksor. Ata
t dy u drejtuan pr atje.
Duke u takuar me Polinn, i smuri i buzqeshi miqsisht dhe nxitoi
ti bnte t ditur nj lajm t gzuar:
Un tani kam filluar t ohem nga pak n kmb, Polin. Pas nj
kontrolli t vmendshm n radiografi, mjekt konstatuan se unaza e
kolons, q m krijon dhimbje, ka psuar shembje, por nuk sht
dmtuar. Ata jan optimist se, me koh, un do t filloj t eci, vese pr
kt do t m duhet t strvitem me vullnet.
Zri i tij i hareshm dhe emocioni n t shprehur tregonin se
adoleshenti po prjetonte rilindjen e nj shprese t madhe, pr nj t
111

ardhme t paimagjinuar m par. Ringritja n kmb ishte rifillimi i jets

pr t.
Polina u mallngjye. Duke e prqafuar sikur t ishte Lysieni, ajo iu
prgjigj me mblsi:
Ky sht vrtet nj sihariq i madh, q u ngroh zemrat gjith
dashamirsve t tu e t Lysienit. Un jam e bindur se ty nuk t mungon
vullneti, pr t br ushtrimet e nevojshme fizike t rekomanduara prej
mjekve. Dhe jo vetm q do t arrish t ohesh normalisht n kmb,
por ti edhe do t ecsh pa problem si m par. Sa e lumtur do t ndihem,
kur tju shikoj t luani prsri bashk me Lysienin, si dukur!
Edhe Lysieni vet u gzua pa mas. Bil atij i shkuan lot, shtoi
duke qeshur i smuri.
Ka pasur t drejt, mbasi ai t konsideron si vlla. Ashtu si
rrodhn punt, smundja jote e ka munduar shpirtrisht Lysienin m
shum nga e tija.
E di. Kt e kisha konstatuar gjat kohs q edhe Lysieni ishte i
shtruar ktu. Ai i dgjonte shpjegimet e mjekve rreth smundjes sime
m i interesuar sesa pr shndetin e tij. Kur e mori vesh sot lajmin e
mir, m tha me sy t prlotur: Po t ishte e mundur, jam gati t t
dhuroj nj pjes t shndetit tim, pr t t ndihmuar t ecsh sa m par.
Ajo ka qen ndrra e tij e prhershme, qysh kur ju ndodhi
fatkeqsia. Lysienin e kan torturuar m shum brejtjet e ndrgjegjes,
sesa dhimbjet e plagve. Sot pr at dhe pr gjith familjen ton sht
nj dit feste.
Kto ishin dhe fjalt e Lysienit. Tani ai ka shkuar t bj nj
kontroll radiografie pr t gjitha frakturat, pastaj do t rikthehet srish
ktu.
N katin e nndheshm bhen radiografit? u interesua Polina.
Po. Pr t shkuar atje, ju mund t merrni ashensorin n fund t
korridorit.
*
Polina e Fjodori u prshndetn me t smurin, duke i uruar shrim
sa m t shpejt.
Ndrsa ata u drejtuan pr tek ashensori, nj antar i personelit t
shrbimit doli prej infermieris dhe po ecte n drejtim t kundrt me ta.
Sapo njohu Polinn, ai e ngadalsoi hapin dhe po i shikonte me nj
vmendje t bezdisshme dy t rinjt. Vajza i futi krahun Fjodorit dhe i
pshpriti:
sht ai..., kryeinfermieri syrrqebull.
Ky vazhdonte ti shikonte ngultas, megjithse e kuptoi q Polina i tha
dika lidhur me t djaloshit q kishte n krah.
Kryeinfermierin po e habiste miqsia e atij t riu simpatik me nj
112

vajz q n mbrmje duhej t paraqitej n shtpin publike t kushrirs.

Mbasi u shkmbye me Polinn e Fjodorin pa ua ndar syt, ai hyri
rrmbimthi n zyrn m t afrt, pr t zhvilluar nj bised telefonike.
Ata t dy zbritn me ashensor n katin e nndheshm.
Lysieni po priste n sall ti sillnin pamjet filmike t radiografive. Ai
e pa i pari Polinn dhe i thirri. Ajo nxitoi t prqafohej me t vllain.
Mandej e ftoi t takohej me t dashurin e saj:
Lysien, njihu me mikun tim, Fjodorin.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit t buzqeshur.
Ndien dhimbje prej frakturave kto koht e fundit, Lysien? e pyeti
Fjodori, pr ti dhn pak rrug biseds.
Jo prher; vetm gjat ndryshimit t kohs. Por m e
rndsishmja sht q edhe shoku im nuk do t mbetet ulok, si
mendohej m par, shtoi ai duke i hedhur nj shikim entuziast s motrs.
Lysienit po i ligjronte zemra. Polina e prqafoi prsri e i tha:
Ky lajm na gzoi s teprmi mua dhe Fjodorin. Ne shkuam pr
vizit tek shoku yt dhe ai ishte br me krah prej premtimit t mjekve,
se do ngrihej normalisht n kmb e do t ecte prsri. Tani edhe ti duhet
t interesohesh sa m shum pr shndetin tnd, q t luani nj dit
prsri bashk.
Qeshja e iltr e Lysienit reflektonte knaqsin shpirtrore t
mrguar qysh prej dits s aksidentit n lice.
Do t m prisni t shkojm bashk n shtpi, apo do t niseni m
par ju, se mos vonohen prgjigjet e radiografive? i pyeti ai.
Jo, ne prej shtpis vijm dhe nuk do t kthehemi m atje, u
prgjigj Polina. Fjodori sht shum i zn me pun kto dit, por
dshironte t njiheshit sa m par bashk, prandaj erdhm t t takonim
ktu.
Mund t shkojm t marrim nga nj pije, para se t ndahemi,
propozoi Fjodori.
Do t vija me gjith qejf, por kam hall se mos m sjellin pamjet
filmike t radiografive n sall e un nuk do t jem ktu, tha Lysieni.
Ke t drejt, nuk duhet t largohesh prej ktej derisa t marrsh
prgjigjet e radiografive, ia ktheu Polina. Rndsi ka q ti u njohe tani
me Fjodorin dhe s shpejti do t keni rast t takoheni prap bashk.
Ata u prshndetn e u ndan me premtimin se do t takoheshin s
shpejti.

113

XXV

Ndryshe prej rregullit t saj t prhershm, padronia e Parajss nuk

po nxitohej ta ngrinte receptorin e telefonit me zile kumbuese. Ajo ishte
duke vzhguar prej nj cepi t dritares s zyrs takimin e njrs prej
luleve me prgjegjsin e rojeve. Dika kishte dgjuar pr marrdhniet e
tyre t fshehta, por ishte hera e par q ajo po i shikonte me syt e saj n
nj pozicion t dyshimt.
Prballja me kt akt flagrant t shkeljes s disiplins n at vend
pune delikat i kishte prishur qetsin. Nj prgjegjs rojesh i korruptuar
dhe nj lule e shthurur mund ti sillnin pasoja t dmshme namit t
Parajss s Seksit. Padronia duhej t aplikonte menjher masat
ndshkimore prkatse, sipas rregullores s brendshme t nnshkruar
prej do t punsuari atje. N kto rrethana, si prgjegjsi aventurier i
rojeve edhe lulja apkne meritonin t pushoheshin nga puna, pa asnj t
drejt kompensimi financiar. Pikrisht nj vendim i till po kristalizohej
n intuitn e mpreht profesionale t padrones, ndrsa zilja e telefonit po
tingllonte pr t disatn her.
Ajo tashm e kishte marr vendimin prkats dhe iu afrua qetsisht
telefonit.
Me t dgjuar zrin e kushririt kryeinfermier, humori i saj ndryshoi
114

pr mir. Padronia e shkatht i plqente shum informatort, veanrisht

kur ata e bnin punn falas. Ndrsa kushriri syrrqebull argtohej duke
penetruar misterin e jetve t tronditura. Kjo simbioz shijesh i kishte
intensifikuar marrdhniet midis tyre shum m tepr se sa t qent
kushrinj. Polina ishte lulja e dyt e Parajss q menaxheri vullnetar i
kishte rekomanduar padrones. Pr kt arsye, asaj i erdhi keq q nuk e
kishte ngritur receptorin m par. Zri i kushririt, gjithmon ledhatues
pr veshin e saj, ksaj here po e hutonte:
Nuk di nga ta filloj bisedn. Skena q kam par m ka turbulluar
fare. Megjithse ti m flet Tigrush, un e kam ndier veten sot si nj
maok hiri. Jam detyruar ti frkoj syt fort, pr tu bindur se skena q po
prjetoja nuk ishte iluzion optik. Si moj, t m kalonte tjetra ndan t
supit pa mi hedhur syt fare, duke u kapardisur si parvjet kur u shpall
Miss Marseja? E kujt, mua do t m hiqet buzfshir ajo? A nuk jam un
q e rrasa at n shtpi publike? Apo i duket se...
paske kshtu sot, Tigrush? Nuk po t marr vesh fare pr k po
flet, e ndrpreu padronia, ngaq nuk e vinte dot n vij kuptimin e
fjalve t tij t nakatosura.
Lepurush folm, jo Tigrush, ia priti ai i indinjuar. far Tigrushi
qenkam un, kur ajo m tundet para syve si n sfilat mode e m
fshikullon me shikim prmues, pa m prshndetur as me nj lvizje t
leht koke?
Kush ajo, nuk paska emr ky person? e ngriti zrin padronia
durimhumbur.
Polina, pra; Polin Malarm, Miss Marseja 1935, e kush tjetr?
Po shyqyr q ia prmende emrin, se m torturove, ia ktheu ajo me
ton ankues. Shpjegom tani, si sht puna?
far t t shpjegoj, injorimin q m bri bukuroshja jote? T
shpjegosh nj injorim do t thot t baltossh veten.
Tigrush, ke pir gj sot?
Jo vetm q nuk kam pir, por ti e di mir q mua nuk m z
kollaj pija. Ndryshe nuk do t m flisje Tigrush.
Po far t ka zn, ather, q po flet kodra pas bregut?
M kan zn ethet e kompleksit t inferioritetit, gjersa qenkam i
padenj edhe pr nj prshndetje me maja t buzve t Miss Marsejs,
q un e katandisa n nj lule t Parajss tnde.
Nuk i ka hije nj Tigrushi t pranoj se ndihet inferior prball nj
qenieje t brisht, t ardhmen e s cils ai e manipuloi si i deshi qejfi.
Ashtu mendojm un e ti, por pa pyet zonjush Polinn. T
kapardisur q m ishte br n krah t nj djaloshi azgan, njsoj si at
nat kur fitoi titullin e Missit! Me siguri ai qafiri nuk di gj fare q lulja
jote e zgjedhur i kalon nett n Parajs.
Gabohesh, Tigrush. Ai djal e di shum mir q Polina sht nj
115

lule e Parajss sime, mbasi ktu e ka njohur.

Tani kam un t drejt t t pyes, a mos je dehur gj kushrira
ime e mir? Ku e di ti pr cilin djal bhet fjal, q m flet me kaq
siguri?
Un e di shum mir pr cilin djal bhet fjal se, dy dit m par,
i prcolla vet prej ktej at me Polinn.
Pr ku i prcolle, moj? pyeti ai me rrmbim.
Padrones s seksit i nxiti t qeshura shqetsimi i pakuptimt i t
kushririt pr prcjelljen prej saj t Polins me Fjodorin. Dihatja e
sforcuar e Tigrushit, q ndihej qart n telefon, i ngjalli dshirn q t
luante pak macja-miu me menaxherin vullnetar. Ajo bllokoi receptorin
me dorn e majt dhe qeshi me z, para se ti prgjigjej:
I prcolla prej Parajss s Seksit pr n parajsn e dashuris s
lir. Ndjenjat e nj Missi jasht shtpis publike jan m superiore se ato
t nj luleje t Parajss sime, Tigrush, apo jo?
Qysh kur qenke br kaq romantike, kushrira ime enigmatike?
Padrones ia shtoi qeshjen toni i theksuar ironik i bashkbiseduesit, i
cili gjith hert e tjera i kishte folur me z lajkatar. Ajo nuk e kishte
dgjuar kurr kushririn t prdorte nj fjalor t till me t dhe kjo i
ngjalli krshrin pr ta intensifikuar ngacmimin.
Romantizmi ka qen prher i pranishm n shpirtin tim, Tigrush,
mbasi ai sht nj element i natyrs sime. Kushrira jote, si padrone e
shtpis publike, nuk sht e njjta me kushrirn si femr. Kjo prbn
enigmn e personit tim n syt e tu. Un e dua Parajsn e Seksit dhe i
prkushtohem mbarvajtjes s saj, mbasi ajo sht parajsa ime mbi tok.
Por un nuk jetoj vetm materialisht, Tigrush, se ky do t ishte dnimi
m i madh q do ti bja vetes n jet. Duhet pranuar se Polina dhe
Fjodori bjn nj ift t rrall bashk.
Ou, zotrote i paske msuar edhe emrin jaranit t lules tnde t
zgjedhur, ndrsa un t telefonova duke menduar se ti nuk dije gj fare
me cilin e shijon Polinka parajsn e dashuris s lir gjith ditn!
Ajo e shijon at parajs edhe gjith natn, Tigrush, i tha kushrira
duke qeshur mbyturazi anash receptorit.
Natn shijon Parajsn e Seksit, jo parajsn e lir.
Prkundrazi, Fjodori e ka trhequr Polinn pr nj jav prej ktej,
pr t br orgji n nj hotel turistik.
Ti po flet jerm, m duket, apo ke qejf t m bsh luft nervash
mua? shkroftiu ai i akrdisur.
Nuk qndron as njra, as tjetra, Tigrush i dashur. Po t them vetm
t vrtetn. Un nuk kisha nga ta msoja emrin e adhuruesit t Missit
ton, ve gjat prpilimit t marrveshjes me t.
Si nuk m lajmrove mua, para se t nnshkruaje marrveshjen?
pyeti ai, pik e vrer.
116

 Ti nuk ma ke br m par nj krkes t till.

Por un nuk kisha par ndrr q ti do ta shisje Polinn.
Nuk e kam shitur; e kam dhn me qira.
Ndoshta edhe do ta shessh nj dit, tha ai me ton ironik.
Ndoshta. Tekefundit ajo nuk sht skllavja ime, por nj punonjse
me kontrat.
Seriozisht e ke?
Sigurisht. Ti e di mir q ajo ka nnshkruar nj kontrat pune
njvjeare me Parajsn dhe kaq. Secila prej palve mund ta zgjidh
kontratn para kohe, kundrejt nj dmshprblimi t parashikuar n
tekstin e saj, asgj m tepr.
Por kshtu mund t na shptoj zogu nga dora nj her e
prgjithmon, moj, apo si bn fare kto llogari ti. Aktualisht, familja e
Polins sht n pritje t nj rrethane lehtsuese ekonomike. Ajo mund t
shkarkohet s shpejti prej kontributit t invaliditetit pr t smurin, q
mjekt parashikojn se do t riaftsohet e do t eci normalisht. Ndoshta
ky lajm mund ti ket dhn zemr lules kapriioze, q nuk denjoi as t
m prshndeste sot. Prandaj un jam gati t t jap nj bakshish t madh,
me kusht q t mos ta miratosh largimin e Polins prej Parajss s
Seksit, para afatit t parashikuar n kontrat. Kshtu, besoj se do ta
marrin vesh mir se kush jam un, zonjusha kapriioze edhe bandilli i saj
kokorosh.
Un nuk mund ta ndaloj dot at t largohet kundrejt
dmshprblimit pr t cilin t fola, prndryshe shkel ligjin.
Ather duhet t bj un, pr ta penguar patjetr largimin e saj t
parakohshm nga Parajsa?
T marrsh prsipr vuajtjen e burgut, n vendin tim, pr
sekuestrim personi.
Tigrushi e prplasi receptorin me forc, ndrsa padronia, e liruar
prej dialogut, u shkreh s qeshuri.

117

Pjesa e katrt
DILEM

118

Kur Polins i doli gjumi t nesrmen n mngjes, vuri r se Fjodori

nuk ndodhej n krevat. E shtrir si ishte, ajo filloi t bnte lvizje
shpirse t trupit. Pas nj seance t zgjatur dashurie natn e kaluar, gjumi
kishte qen lodhs pr t.
Polina mendoi se Fjodori kishte shkuar n banj. Meqense ai po
vonohej, asaj nuk iu durua pa i folur. N munges t prgjigjes, Polina i
thirri prsri me z m t lart. E njjta heshtje, e cila nga e ankthshme u
b e frikshme pr vajzn e re, vetm n hotel. Zemra e Polins, e
dridhmuar prej fatkeqsive t njpasnjshme, i ngjante tashm nj
amplifikuesi t jehons s friks.
Ashtu si pes muajt e kaluar n Parajsn e Seksit, edhe tri ditt e
dashuris s lir me Fjodorin prbnin pr vajzn e pafat nj periudh s
cils i mungonte perspektiva. Ajo ishte nj faz e ndrmjetme pr t
ardhmen e saj afatgjat dhe Polina nuk e dinte se nga do t anonte
prfundimisht balanca e fatit. Ksisoj, ankthi pr t mbetej i
pashmangshm.
Dashuria dehse gjat ditve t kaluara me Fjodorin e ndihmonte pr
t harruar trishtimin e s shkuars dhe pasigurin e s ardhmes. Ajo
kishte nevoj prkohsisht pr at harres dhe e stimulonte nprmjet
pranis s prhershme t Fjodorit. Mungesa e ktij e bnte t ndiente
menjher ftohtsin e realitetit t trisht dhe t s ardhmes s dyshimt.
Ishte kjo arsyeja q, pas thirrjes s dyt pa prgjigje, Polina u
119

shqetsua. Ajo u ua me vrtik prej krevatit, duke thirrur fort emrin e t

dashurit.
Jam ktu, n ballkon, mos u shqetso, u prgjigj Fjodori duke hyr
me nxitim n dhom.
Ajo u lshua n kraht e tij, duke u shkrehur n vaj.
Mblidhe veten, Polin, far ke kshtu? Pse derdh lot pa shkak? i
tha Fjodori i shqetsuar, duke e shtrnguar n krah.
Mendova se kisha mbetur vetm n dhom, u prgjigj ajo me
iltrsi fmijrore, duke hequr n zemr.
Si e kalon n mendje iden e braktisjes nga ana ime dhe arrin ta
besosh, Polin? Sidomos pabesin, q t t l ty n gjum e t
largohem... Nuk e di ku paskam gabuar duke t dhn shkas q ti t
krijosh nj prshtypje t till, u shpreh ai me nj ton t theksuar
keqardhjeje.
T siguroj se ti nuk ke gabuar askund, Fjodor, prkundrazi, i tha
ajo duke e puthur e prlotur. Por fatkeqsit ma kan dridhmuar
zemrn dhe hija e friks m bn ta humbas toruan. Un nuk dyshoj kurr
se ti mund t m braktissh n mnyr aq t pahijshme, duke m ln n
gjum, por imagjinata ime tani far nuk sajon nn ndikimin e friks!
Un isha n ballkon, se m plqen shum flladi mngjesor i detit,
u justifikua ai.
Po pse t ka dal gjumi hert sot? u interesua Polina duke frkuar
syt. Un nuk t kam ndier fare kur je uar prej krevatit.
Ti ishe n gjum t thell, flije si qengj. T sodita disa minuta i
knaqur, para se t dilja n ballkon. Qetsia jote prligj vlern e
dashuris son, Polin. Pr kt arsye, shqetsimi yt m rndon mjaft n
ndrgjegje.
Faleminderit, Fjodor. Por nuk duhet q ti t sakrifikosh gjithmon
qetsin tnde pr hir t simes, prndryshe, edhe mua m rndon n
ndrgjegje nj akt i till. A mos vall t ka dal gjumi hert sot, ngaq po
e vret shpesh mendjen pr fatin e dashuris son?
Duke vn gishtin mbi plag, syt e saj u rrmbushn prsri.
Sy t bukur t destinuar t lotojn shpesh prej fatit t shmtuar, tha
me vete i prekur Fjodori.
Ai iu prgjigj pyetjes me pyetje:
Ti mendon se dashuria jon nuk e meriton nj preokupim t till,
Polin?
Dashurin e fisnikrojn sakrificat n emr t saj, m ke thn at
nat q shtisnim n park. Un e besoj dhe e ndiej n vetvete kt t
vrtet. Mirpo ka ndonj lloj sakrifice q bie ndesh me normat e
pashkruara morale t bots son hipokrite, Fjodor. Ajo e fisnikron vrtet
dashurin, por mund t sjell pasoja, edhe m t padshiruara se sa vet
humbja e dashuris, pr at q sht i gatshm t sakrifikoj.
120

 T kuptoj mir, Polin, dhe e admiroj kurajn tnde pr t m

folur rreth ksaj shtjeje, q ndodhet n rend t dits t s ardhmes
son. Un e kam bluar gjat n mendje kt problem dhe i kam dhn nj
zgjidhje prfundimtare, t pakthyeshme. Hipokrizia sht helmi i
ndjenjave. Pr mua si psikolog, t jetosh hipokrizisht sht m e pavler
se sa t mos jetosh fare. Un nuk kam ndrmend ti nnshtrohem ktij
mohimi t vetvetes, pr hir t normave morale t pashkruara t bots
son hipokrite, si e cilsove ti me t drejt. Dhe ky prbn nj mision t
dyfisht pr mua, si njeri dhe si psikolog.
Si njeri, un dua ta shijoj jetn ashtu si m plqen mua vet dhe jo
si do tiu plqente spektatorve t jets sime, opinionit publik. Si
psikolog, me aktin e sakrifics sime n emr t dashuris s pastr, un
shpreh protestn ndaj hipokrizis shoqrore, e cila krijon viktima t
pafajshme pr munges moraliteti dhe i lejon pastaj vetes ti gjykoj ato
n emr t moralit !
Kto analiza po t vrasin qetsin, Fjodor, murmuriti me z t
dridhur Polina, duke i ledhatuar flokt. Prandaj t ka dal gjumi hert
sot, besoj. Mirpo kjo bot ka krijuar prher viktima t shumta e t
pafajshme dhe ne jemi t pafuqishm pr ta ndryshuar at dhe fatin ton.
Un jam nj e humbur dhe nuk dshiroj kurrsesi q ti t bhesh pjestar i
humbjes sime, Fjodor. Prndryshe, un do tregohesha egoiste, jo nj
vajz e dashuruar iltrsisht me gjith fuqin e ndjenjave t saj. Ky do t
ishte nj ndshkim shpirtror i pamerituar pr mua. Pr kt arsye, nuk
sht mir ta vrasim t tanishmen n emr t nj t ardhmeje t
pamundur. Le ta shijojm disa jav dashurin ton t lir, pa breng, dhe
pastaj secili n fatin e tij, i dashur. M pas, un do t jetoj me kujtimin
tnd dhe do t lumturohem kur t dgjoj q ti je i lumtur.
Duke thn fjalt e fundit, Polina u ngashrye.

121

II

Fjodorit i kaluan mornica nga ideja e ndarjes prej Polins pr hir t

nj mentaliteti, q ai e prmonte. Guximi i saj pr ta shikuar n sy
realitetin e zymt, q ia errsonte t ardhmen, i prforcoi admirimin pr
vajzn e dashuruar psikologut t ri.
Ndonse Polina kishte lindur n kushte q premtonin rritjen e saj si
nj lule e bukur saksie, goditjet e ashpra t fatit e kishin detyruar t
prballej qysh hert me stuhit e jets. Prkdheljet e prindrve n
erdhen e lumturis ishin pasuar prej buzqeshjeve hipokrite t klientve
n Parajsn e Seksit. Ky realitet i vrazhd e kishte shndrruar kt lule
saksie n nj lule mali, kur erdhja e lumturis u shprb prej fatalitetit.
Megjithse nj vajz e brisht, Polina e kishte prballuar me dinjitet
kt shuplak t rnd t fatit. Akti sublim i sakrifikimit t s ardhmes s
saj, pr hir t mbijetess s familjes, ia shtonte ndjeshm bukurin
shpirtrore n syt e psikologut t ri.
Dashuria e Fjodorit ishte nj dhurat e papritur e fatit pr Polinn.
Mirpo vajza e pafajshme ishte zhgnjyer n mnyr t prsritur prej
fatit t saj tinzar dhe nuk e kishte t leht ta besonte tani at. Por petalet
e shpirtit t saj t ndrydhur brenda kangjellave t Parajss s Seksit ishin
hapur prej rrezatimit t ndjenjave t pastra t djaloshit simpatik. Nj
zemr e lodhur deri n lndim prej dashuris profesion, t imponuar nga
fati mizor, sht m e denj se do zemr tjetr femre pr dashurin
ndjenj.
Fjodori e kishte ndier kt qysh natn e njohjes me Polinn. E
122

detyruar nga fatkeqsia, ajo u kishte ofruar trupin e saj klientve t

Parajss, por kurrsesi zemrn. N zemr ajo kishte mbetur virgjresh.
Psikologu i pasionuar ishte bindur pr kt. Ndonse n Parajsn e
Seksit Polina ndihej e tejngopur me seksin-profesion, seancat e dashuris
s saj me Fjodorin kishin qen t zjarrta, deri n lot t nxeht. Fizikisht
organizmi i saj nuk ndiente uri seksuale, por zemra e Polins ishte e
uritur pr dashuri.
Prjetimi i ksaj gjendjeje kontradiktore prbnte aspektin m
dramatik t jets s brengosur t ish-Missit n Parajsn-ferr. Tejndrydhja
shpirtrore shfrehej prmes lotsh gjat seancave dashurore me Fjodorin.
Kjo ishte dashuria e saj e ndrruar prej kohsh, dashuria e vrtet.
Psikologu i ri e imagjinonte leht sesa do ti kushtonte Polins humbja e
ksaj dashurie, ndrkoh q edhe pr at vet reagimi ndaj dashuris s
saj ishte nj prov e madhe n jet pr formimin e tij si njeri e si
psikolog.
*
Me nj buzqeshje t trishtuar, ai prqendroi shikimin mbi vajzn e
veshur vetm me kmish nate, e cila po dridhej.
Polin, ec vishu se mos ftohesh, i tha duke e shtrnguar n krah.
Pastaj vazhdojm bisedn.
Nuk kam ftoht, Fjodor, mos u bj merak. Dridhmat m vijn prej
zemrs, jo nga trupi. E mbshtetur mbas ty, un nuk e ndiej as ftohtsirn
e ambientit e as at t jets.
T jap fjaln se kshtu do t jesh gjithmon n jet, Polin, e
mbshtetur mbas meje. Nuk po ta fsheh se mua m doli gjumi hert sot
duke menduar pr rrugn jo t leht, q do t na duhet t prshkojm
drejt s ardhmes son. Vese pr mua sht mbyllur nj her e
prgjithmon kapitulli i diskutimit, nse ne do t kemi t ardhme t
prbashkt apo jo. Ky sht nj vendim i pakthyeshm, prandaj ti mos
mundo as veten tnde e as mua duke hamendsuar t ardhme tjetr.
Prkundrazi, un kam nevoj pr qetsin tnde tani, se vetm ashtu ti do
t jesh n gjendje t m japsh ndonj kshill a sugjerim t dobishm n
udhkryqet e t ardhmes son t prbashkt.
Me vizitn e djeshme tek nna dhe vllai yt, ne hodhm hapat e par
drejt zyrtarizimit t bashkimit ton. Por, pr hir t s vrtets, duhet t
pranojm se ata ishin hapat m t leht n rrugn q sapo kemi nisur.
Mos mendo kurr se hapat m t vshtir do t jen shpenzimet e mia
pr t t trhequr prfundimisht prej Parajss s Seksit, apo shlyerja e
detyrimeve financiare t familjes suaj ndaj t smurit, i cili pr fat t
mir do t riaftsohet pr t ecur srish. Jo, kto nuk prbjn fare
problem pr gjendjen ekonomike t familjes son. Aq m tepr q babai
123

im i ka njohur prej vitesh prindrit e tu. Jam i sigurt se ai do t ndiej nj

detyrim shpirtror t dyfisht pr ti ndihmuar Elvirn dhe Lysienin.
Faleminderit, Fjodor, pr fjalt e ngrohta. Un nuk dyshoja se e
ardhmja jon mund t rrezikohej pr motive ekonomike. N fund t
fundit ne jemi t rinj dhe do t punojm t dy. N kt mnyr, do t
kemi mundsi q tia shprblejm n t ardhmen babait tnd bujar
sakrificn ekonomike n t mir t nns dhe t vllait tim. Un e vura
theksin atje ku duhej, Fjodor, tek hipokrizia e moralit shoqror. Edhe pr
nj t ri francez sht pothuajse e pamundur sot t krijoj normalisht
familje me nj vajz t prfunduar n shtpi publike, qoft edhe si
viktim fati. Ndrkoh q mua vet nuk do t m plqente q kjo t
ndodhte me Lysienin, pse ta thjeshtoj problemin, kur bhet fjal pr t
ardhmen time?
iltrsia deri n vetmohim e vajzs s re reflektonte madhshtin e
nj virtyti t rrall. N vend q ajo ta stepte djaloshin e dashuruar me
kt mnyr t foluri, po e trhiqte m shum. Kjo vrtetonte se efekti i
virtytit sht gjithmon i dobishm, kur jehona e tij mbrrin tek njerz t
denj pr t.
Delikatesa e ndjenjave t tua sht nj dhunti e rrall, q po m
robron, Polin, iu prgjigj Fjodori. Orvatja jote pr t m bindur ta
rishikoj vendimin tim, lidhur me t ardhmen ton, sht nj prov m
tepr q ti e meriton plotsisht dashurin time. Sikur ne t dy t lexonim
s bashku n ndonj libr nj ngjarje t ngjashme me kt q po
prjetojm vet sot, jam i sigurt se do ta dnonim njzri djalin q do ta
braktiste nj vajz t till. Ather, pse u dashka q un t veproj ndryshe
nga do dshironim t vepronte personazhi i librit? Pse jam psikolog?
Ky fakt do t ishte nj rrethan rnduese n gjykimin e veprimit tim t
gabuar, Polin.
Lejom ta shpreh gjith shqetsimin tim, i dashur. Un t thash
pak m par se edhe nj francez e ka t vshtir ta quaj t mirqen
martesn me nj vajz t prfunduar n shtpi publike, qoft edhe si
viktim. T siguroj se prindrit e tij do ta kishin edhe m t vshtir ta
pranonin nj gj t till, Fjodor...
Papritmas Polina e ndrpreu t folurin dhe e ledhatoi djaloshin me
nj shikim luts. N kt mnyr ajo po i krkonte ndjes pr aludimin e
saj q mund ta lndonte Fjodorin. Mirpo n vend q ta anashkalonte
iden e ndrydhur t Polins, ai i dha z asaj:
Aq m tepr kur bhet fjal pr dy prindr shqiptar, mentaliteti i
t cilve nuk i prgjigjet nivelit bashkkohor francez.
Duke u shprehur kshtu, Fjodori e shikoi drejt n sy Polinn. Kjo bri
nj buzqeshje t sforcuar n t ciln lexohej leht keqardhja, por nuk e
kundrshtoi mendimin e tij. Gjat gjith ksaj bisede serioze, ajo po
tregohej e sinqert deri n dhimbje.
124

 Po, ke t drejt Polin, kjo sht dilema ime sot, vazhdoi t fliste
Fjodori. Ve duhet t kuptosh qart nj gj t rndsishme. Nuk
ekziston dilem pr bashkimin ton, por pr bekimin e tij prej prindrve
t mi. Natyrisht, un do t dshiroja shum q edhe babai e nna ime ta
bekonin martesn ton si Elvira, por e di q kjo nuk do t jet e leht.
Veanrisht pr nnn time, ndrkoh q mentaliteti i babait sht
pothuajse identik me at t prindrve francez. Por, si e pohove vet,
edhe shumica e prindrve francez nuk do t dshironin q djali i tyre t
martohej me nj vajz t dal nga shtpia publike, pavarsisht se si do t
reagonin prball faktit t kryer.
Megjithat un shpresoj shum tek reagimi i babait ndaj vendimit
tim pr t krijuar familje bashk. Njohja e tij prej kohsh me prindrit e
tu sht nj faktor q do t ndikoj pr mbar n shpirtin e tij t mir. E
di q ai do ta ket t pamundur miratimin e martess son me dasm,
mbasi pr kt ekziston nj penges e pakaprcyeshme: kundrshtimi
kategorik i nns. Ajo nuk do ta pranonte kurr nj gj t till. Por, n
mirkuptim me baban, un shpresoj ti gjej nj zgjidhje t pranueshme
prej tij problemit tim jetik. Duke njohur natyrn, mendimet dhe
shpirtmirsin e babait, kam bindjen se ai do t dij ti jap rrugn e
duhur ksaj pune.
M fal, Fjodor, q t shkaktova nj siklet t till, i tha Polina me
z t prdllyer. Sa trishtues paska qen asti i njohjes son!
Ai ka qen nj ast fatlum, Polin, ia ktheu djaloshi. Por gjrat e
muara kan gjithmon mim t lart. A ka gj m t shtrenjt se
dashuria jon?
Dashuria q t krijon brenga familjare bhet e mundimshme,
Fjodor.
Brengat jan pjes e mimit t nj dashurie. Duke qen bashk, ne
do t dim ti prballojm ato. Dje kaluam nj dit t bukur e premtuese
n shoqrin e Elvirs dhe t Lysienit. Sot n drek do t vizitojm
prindrit e mi. Kjo vizit do t jet nj hedhje zaresh pr t ardhmen
ton, Polin.
Prandaj t doli gjumi hert sot? pyeti ajo e merakosur.
Po. Un e prjetoj n meditim e sipr sikletin e nj vshtirsie, me
t ciln m duhet t prballem patjetr. Kjo m ndihmon ti shkarkoj
emocionet para kohe dhe t ndihem i qet e i prgatitur mir gjat
prballjes me t. Aq m tepr q zemra e nj nne t munduar, zemra e
Elvirs, sht duke u lutur pr mbarsin e synimit ton.
Zoti qoft me ne! uroi Polina duke u puthur me t dashurin.

125

III

Megjithse rrjedha e turbullt e jets s saj e kishte detyruar Polinn t

provonte zhgnjime e trishtime t shumllojshme, ajo po prjetonte nj
ndjenj t paprovuar m par, duke udhtuar pr n shtpin e Fjodorit.
Rezultati i asaj vizite do t prcaktonte natyrn e marrdhnieve t iftit
t ri me prindrit e djalit n t ardhmen e afrt. Fakti q Fjodori nuk e
vinte n dyshim bashkjetesn e tij me Polinn, cilido q t ishte reagimi
i prindrve t tij, ia shtonte s teprmi emocionet vajzs s pafajshme.
Ajo ishte gati t bnte gjithka pr mbarvajtjen e asaj vizite por,
mjerisht, nuk mund t bnte dot asgj. Polina do t ishte thjesht figurante
n nj sken ku do t luhej fati i saj dhe i njeriut m t dashur pr t. Ajo
do t ishte objekt diskutimi n nj gjykim familjar, ku nuk do t asistonte
as si pal mbrojtse, as si dshmitare e pafajsis s saj. Kjo situat
delikate e persekutonte shpirtrisht vajzn.
O Zot, brishtsin time paske gjetur t prshtatshme pr kto
eksperimente shpirtrore kaq therse?, tha me vete Polina, tek po
zbriste nga autobusi.
Pr ta ndihmuar t lirohej sadopak prej emocioneve t natyrshme,
Fjodori provoi t bnte shaka me t:
Polin, shtpia jon ndodhet tek ato ndrtesat prball. N qoft se
je e zonja, provo ta gjesh vet se cila prej tyre sht.
Polina qeshi me shakan e kndshme t tij dhe e pyeti:
Sa minuta koh kam t drejt t mendohem?
Derisa t shkojm atje me nj hap t ngadalshm; afrsisht, nj
erek ore. Kjo sht koh e mjaftueshme, besoj.
Pr gjrat q nuk gjenden dot me mend, nuk ka koh t
mjaftueshme, buzqeshi Polina.
Sidoqoft, provoje. Nse do ta gjeje, un kt do ta vlersoja si
126

nj ogur t mir pr rezultatin e vizits son.

Oh, m mir t mos mi kishe thn fare kto fjal, se do t m
hutojn m tepr, u ankua Polina.
Prkundrazi, tani ti do t prqendrohesh m shum.
A mund t t bj dy pyetje, pr ta lehtsuar zgjidhjen e enigms?
Patjetr.
Vet e ka projektuar babai shtpin tuaj, apo e ka bler t
ndrtuar?
Jo, sht projekt i tij.
Cila sht dukuria m karakteristike e projekteve t babait tnd?
Veantia. I plqen q projektet e tij t dallohen nga t tjert.
Faleminderit. Pas pes minutash do t shfaq mendimin tim.
Polina ndaloi dhe po endte shikimin ngadal mbi fasadat e ndrtesave
prball. Fjodori po e shikonte i buzqeshur e kureshtar. Pas pak, ajo e
prqendroi shikimin vetm mbi tri-katr prej atyre shtpive.
Pes minutat kaluan, e njoftoi Fjodori buzagaz.
Besoj se duhet t jet njra prej dy shtpive q po m bjn m
tepr prshtypje, por nuk vendos dot se cila prej tyre sht, u shpreh
Polina e menduar.
Ather m trego dy shtpit pr t cilat mendon. Nse njra prej
tyre do t jet vrtet e jona, ti ke fituar 50 % t pikve t mundshme.
Pas ksaj ke t drejt t vendossh gishtin mbi njrn prej tyre. Po e
gjete, i fitove t gjitha pikt.
Polina ia tregoi me dor dy shtpit n fjal:
Ajo atje me fasadn bezh dhe kjo tjetra me ngjyr t trndafilt.
Prgjigje interesante, thirri Fjodori i knaqur. Ke fituar 75 % t
pikve t mundshme, jo 50 % sa kishim parashikuar, mbasi t dyja kto
shtpi jan projektuar prej babait. Forca, Polin, t fitosh edhe erekun e
pikve t mbetura. Cila sht shtpia jon?
Ajo me fasadn e trndafilt, u prgjigj Polina duke mbyllur syt.
Fjodori u shkreh s qeshuri.
Jo, sht tjetra. Megjithat un jam m i knaqur q nuk i fitove t
gjitha pikt. Ather do t m zbehej ideja e ogurit t mir, mbasi e di q
nna ime nuk do t votonte kurr pro bashkimit ton. Pikt e humbura
jan pjesa e saj.

127

IV

Po afronte mesdita, kur ata t dy u drejtuan pr n shtpin me fasad

bezh. Fjodori e kishte zgjedhur kastile kt or, mbasi ather Martini
vinte n shtpi pr t ngrn drek.
Nuk e di nse do t ket ardhur babai apo jo, mendoi ai duke i rn
ziles.
Ishte nna q doli n ballkon, pr t shikuar kush priste ti hapej
porta. Ajo iu prgjigj e buzqeshur prshndetjes me dor t Fjodorit dhe
shkoi t shtypte butonin pr hapjen e ports.
Na paske ardhur i shoqruar sot, Fjodor; qoft sahati i hairit! e
uroi nna, ndrkoh q ata t dy po ngjisnin shkallt.
Njihu me kandidaten pr nuse, mama; e quajn Polin, ia ktheu ai
i buzqeshur.
Ato u prqafuan me njra-tjetrn.
Polin..., oh, sa emr i bukur! tha nna e ngazlluar. Am
bukuria e saj ia kaloka edhe emrit, sa mir! Ku e paske gjetur kt yll,
Fjodor?
Frngjishtja e al e mamas e bnte gjithmon pr t qeshur
Fjodorin. Ai u prgjigj buzagaz:
N qiell, mama; n parajs.
Polina u skuq dhe shqeu syt nga habia prej prgjigjes s Fjodorit.
Si n parajs e kalofshi jetn, shpirti i mamas! i uroi ajo me
gjith zemr. Ejani t ulemi brenda.
Babai nuk paska ardhur akoma? e pyeti djali.
Jo, pas gjysm ore vjen, se do t vonohet pak me nj klient.
Kshtu m tha n telefon.
Derisa t vij babai, le t rrim m mir n ballkon.
Si t doni. Ather do tju bie nga nj karrige.
I nxjerr un karriget; ti rri me mikeshn.
Nna qeshi e knaqur dhe ia ktheu:
128

 Ajo nuk sht mikesh; s shpejti do t bhet zonj shtpie.

Pastaj prqafoi srish Polinn e i tha me dhembshuri:
Nuk m kishin zn syt ndonjher biondin kaq t bukur n
qytet. Jam e lumtur q po t shikoj n ballkonin e shtpis sime.
Faleminderit, iu prgjigj vajza duke u skuqur prsri.
Mbasi u uln t tre, nna e pyeti:
Nga Marseja je, Polin?
Po.
Sa fmij jeni?
Nj vlla dhe un.
I keni t dy prindrit?
Jo, babai ka humbur jetn n nj aksident automobilistik, para disa
vjetsh, u prgjigj ajo me z m t ult.
Jet t gjat e t lumtur ju t tjert! far shkolle vazhdon ti?
Nj tjetr skuqje i parapriu prgjigjes s Polins:
Fatkeqsisht u detyrova ta ndrpres shkolln, pr arsye
ekonomike.
Nns nuk i la shije t mir kjo prgjigje dhe uli kokn.
Duke e kuptuar se pyetjet e mtejshme mund ta vinin n pozit t
vshtir Polinn, Fjodori ndrhyri pr t ndryshuar rrjedhn e biseds:
Me far do t na qerassh, mama? Ke gjsendi nga Shqipria?
Polins do ti plqente shum t shijonte dika prej vendlindjes sime.
Vajza qeshi dhe e aprovoi thnien e t dashurit me nj lvizje koke.
Po, kam ca fiq t that, arra dhe mjalt. Jan vrtet gosti e
shijshme, rrofsh q t shkoi mendja, u prgjigj e gzuar nna duke
shkuar n kuzhin.
Fjodori e shoqroi pr ta ndihmuar.
Duke i vendosur pjatat mbi tavolinn prej xunkthi n ballkon, ai iu
drejtua Polins:
Zakonisht ne i shijojm fiqt e that dhe arrat t shoqruara me
mjalt lulesh maji. Provoje dhe do ta kuptosh q shqiptart din t
zgjedhin.
Polina ia priti e buzqeshur:
Kjo flet n favorin tim, Fjodor, gjersa jam e zgjedhura e nj
shqiptari.
E sakt. Vese duhet pranuar q edhe marsejezt t zgjodhn
Missin e bukuris s tyre.
Pse, paske qen Miss Marseja ti, Polin? pyeti kureshtare nna.
Po, jam shpallur parvjet, u prgjigj vajza duke u skuqur.
E ke merituar plotsisht, i tha ajo e qeshur. Kjo do t t ket
ndihmuar pr t gjetur ndonj pun t mir, t paktn.
Ejani ti shijojm kto fruta q po na i bjn me sy, ndrhyri
Fjodori n bised. Polin, un do t tregoj se si duhen kombinuar ato,
129

pr t arritur shijen m t mir.

Ai preu n mes nj fik t that, i futi nj thelb arre brenda, e ngjeu n
mjalt dhe po e prtypte me syt t mbyllur prgjysm nga knaqsia.
Duke e par Fjodorin symbyllur, Polina qeshi me gjith zemr. Por
tingllimi i ziles s ports e pengoi q ta shijonte edhe vet kombinimin
e rekomanduar prej tij t frutave q kishte prpara.
Babai, thirri Fjodori, duke u uar n kmb.
Ai nuk shkoi t shtypte butonin e hapjes automatike, por vrapoi tek
porta.
Polina u ngrit nga tavolina dhe po shikonte me vmendje Fjodorin
tek shkmbente disa fjal me baban.
V

Martini i ngjiti shkallt buzagaz, me shikimin t prqendruar mbi

mysafiren e bukur.
Oh, surpriz e kndshme, t lsh nj plak vetm n shtpi dhe
ta gjesh me nj nimf n ballkon! bri shaka ai duke u takuar me
Polinn.
Vajza u skuq dhe e falnderoi me z t ndrojtur.
Martini i ftoi t uleshin prsri rreth tavolins prej xunkthi.
Sa t ndrrohem, do t vij edhe un ktu ti shijojm bashk kto
fruta, shtoi ai duke qeshur.
Un po shkoj t nxjerr nj karrige pr ty, i tha Fjodori.
Tek po hynin brenda, Martini e pyeti t birin:
Do t qndroni ktu sonte, Fjodor?
Jo, baba, na duhet t ikim. Por, natyrisht, duhet t flasim pak
bashk.
E kuptoj, ia ktheu babai dhe shkoi t zhvishej.
Fjodori doli prsri n ballkon me karrige n dor dhe e vendosi at
n ball tavolins, ku do t ulej Martini.
Provoje shijen e fikut t that me arr e me mjalt sa ska ardhur
babai, i tha Polins. Kur t jet ai ktu, ti do ti bsh naze t ngrnit, e
di.
far thua kshtu Fjodor! ia priti e ma e habitur. Polina nuk
sht nuse e brezit tim, q t ket turp t haj n prani t vjehrrit. Aq m
tepr q ajo sht franceze.
Kjo ia bn edhe m t vshtir, mama. Duke e ditur q ne jemi
pak m fanatik se francezt, Polina druhet m shum nga duhet.
Sot sht dita e par q ajo vjen ktu dhe ti nuk ke t drejt ta
paragjykosh sjelljen e saj, ia ktheu e ma.
Polina i shtrngoi dorn vjehrrs s supozuar dhe qeshi; frngjishtja e
saj ia nxiste edhe m tepr t qeshurit.
Duke par Martinin t afrohej, Polina u ua n kmb.
130

 Ulu, rri e qet, karrigia ime sht e lir, i tha ai duke zn vend.
T qeshurit tuaj si tavolin m knaqi, por m bri edhe kurioz. A mund
ta di shkakun e atij humori familjar? Ndoshta bhem pjestar i tij, se sot
jam lodhur pak e kam nevoj pr t qeshur.
Fjodori ia prshkroi shkurt bisedn q i kishte paraprir t qeshurit t
tyre. Martini qeshi edhe vet e iu drejtua Polins:
Ti jo vetm q do i shijosh kto fruta n pranin time, por
kombinimin e tyre do ta bj un dhe do t ti oj n goj me pirunin tnd.
Mysafirja buzqeshi, duke menduar se ai po bnte shaka. Mirpo
Martini preu nj gjysm fiku t that, i shtiu brenda nj thelb arre dhe me
pirunin e Polins e ngjeu n mjalt dhe e drejtoi tek goja e vajzs. Kjo u
b lulkuqe n fytyr dhe spo e hapte gojn. Mirpo Martini nuk po e
trhiqte dorn. E detyruar, Polina kapi me buz gostin e shijshme.
Fjodori dhe e ma duartrokitn duke qeshur. Edhe vajza nuk e prmbajti
dot t qeshurin dhe vuri nj letr pecet para gojs.
Jepi Polin, se duke ngrn, vjen oreksi, bri shaka Martini.
M tej ata filluan ti shijonin frutat n heshtje.
Pas dhjet minutash, e zonja e shtpis u ua prej tavolins.
Un do t shkoj t prgatis drekn, se po t shkon von ty Martin
pr tu kthyer n pun, i tha gruaja.
N t vrtet un me vones erdha dhe tani nuk kam m koh pr t
pritur prgatitjen e dreks. M mir po shkoj t ha me kta t rinjt tek
nj restorant afr zyrs sime, mbasi pres nj klient pas treerek ore. Po t
duash, mund t vish edhe ti me ne.
Jo, un kam pun n shtpi, por m vjen keq q Polina nuk e
provoi gatimin tim ditn e par q na erdhi.
Rndsi ka q Polina shijoi frutat e toks ton dhe i plqyen mjaft.
E pe se me sa dshir i prtypte? Sa pr gatimet, ti i je prshtatur
kuzhins franceze, t ciln Polina e njeh mir.
Kemi edhe gjell karakteristike t vendit ton ne q Polina nuk i
njeh fare, insistoi mamaja.
Ejani t nisemi se mua po m shkon von, i ra shkurt Martini.
Ata u takuan dhe u ndan me premtimin se do t vinin prsri ditt e
ardhshme.

131

VI

T tre u futn n veturn e Martinit dhe u nisn. Gruaja n ballkon i

ndoqi me sy derisa kaluan kthesn e fundit.
N cilin restorant dshironi t shkojm? i pyeti Martini n timon,
pa i shkputur syt prej rrugs.
Atje ku mendon se mund t gjejm peshk t freskt, u prgjigj
Fjodori, duke i shkelur syrin Polins.
Ather m duhet ta ngas pak m shpejt veturn.
Atyre iu desh t udhtonin m shum se nj erek ore. Kur zbritn
pr t hyr n restorant, Fjodori e pyeti t atin:
Vrtet duhet t shkosh n studio pas gjysm ore baba?
Martini u prgjigj duke buzqeshur n mnyr kuptimplote:
Gnjeshtra sht nj ves i urrejtshm, Fjodor, por bhet e
domosdoshme n rrethana t caktuara. Un duhet t shkoj n studio pas
nj ore.
Shum mir, ather. Kemi koh t ham me ng. Bashk mund t
bisedojm edhe n zyr.
Pa problem. Sot pasdite vetm nj klient pres.
Restoranti ndodhej n buz t detit dhe u plqeu shum dy t rinjve.
Fjodori qeshi me z kur i zun syt nj akuarium t madh peshqish.
Martini e shikoi i habitur dhe e pyeti me ironi:
Pse t bka kaq prshtypje, hera e par sht q shikon nj
akuarium?
Ah, ta dish pse qesh un, baba, do t shkriheshe gazit edhe ti vet.
Duke thn kto fjal, Fjodori e prqendroi shikimin mbi Polinn.
Kjo e kishte kuptuar shkakun e humorit t tepruar t djaloshit dhe kishte
ulur kokn e turpruar.
Ather ma thuaj edhe mua arsyen e qeshjes, se sot kam nevoj
pr humor t mir m tepr se kurr, ia ktheu Martini.
Tia them, Polin? e pyeti kastile Fjodori.
Nse Polina mund t bezdiset nga qeshja ime, sht m mir t
mos ma thuash, i dha karar Martini.
132

 Sidoqoft, Polina nuk i bn dot bisht situats q do t na shkaktoj

t qeshura neve, vrejti Fjodori duke i treguar me dor akuariumin
babait.
Martini nuk po arrinte ta kuptonte end motivin e humorit t t birit
dhe, duke par Polinn kokulur, e pyeti:
Cili prej jush e preferon m shum peshkun e freskt, ti apo
Fjodori?
T dy, u prgjigj vajza me z t ult.
Pse po e zgjasim, ather? Ejani shkojm tek akuariumi pr t
zgjedhur secili peshkun q i plqen.
Ejani t shkojm n estrad, thuaj m mir, baba, ia ktheu Fjodori
duke qeshur fort.
Ndrkoh pran tyre u afrua kryekamerieri me uniformn
karakteristike. Pasi u uroi mirseardhjen duke i prshndetur gjith
mirsjellje, ai i ftoi t shkonin s bashku tek akuariumi pr t br
zgjedhjet prkatse, nse do t porositnin peshk t freskt. Ai restorant
gatuante vetm prodhime deti.
Ndrsa po i afroheshin akuariumit, Fjodori shikonte me cep t syrit
Polinn q ecte me hap t menduar. Ai ishte m i interesuar pr skenn
humoristike t zgjedhjes s peshkut prej saj, se sa pr drekn e shijshme
q i priste. Polina e kuptonte kt dhe e kthente kokn anash t mos i
ndeshej shikimi me t dashurin. Kjo e nxiste edhe m tepr Fjodorin t
tregohej kmbnguls n provokimin e tij.
Cilin peshk dshiron ti, Polin? e pyeti Martini kur mbrritn
pran akuariumit.
Fjodori shprtheu n t qeshura. E zn ngusht, vajza iu drejtua
Martinit me sy t rrmbushur:
Kam nevoj pr ndihmn tuaj; ju lutem ta zgjidhni ju peshkun pr
mua.
T qeshurat e Fjodorit u intensifikuan. Kjo e detyroi vajzn t afrohej
pran Martinit dhe ti pshpriste:
Ju lutem!
Pamja mshirndjellse e Polins dhe zri i saj preks e mallngjyen
Martinin. Duke kuptuar sikletin e vajzs n ato aste, ai iu drejtua t birit
me nj ton qortues:
Jo pa dogan t qeshurat, Fjodor; respektoje sensin e mass.
Po un t paralajmrova baba, se po shkojm n estrad. A nuk
shkohet pr t qeshur atje?
Pa ua vn veshin fjalve t Fjodorit, Martini i ledhatoi me
dhembshuri flokt Polins e i tha:
Pse pr kt shqetsohesh ti? E zgjedh un peshkun pr ty. Nuk e
besoja q ndjeshmria jote shpirtrore do t shrbente si subjekt humori
pr nj psikolog, shtoi ai me ironi.
133

 Sensi i mass sht i vlefshm edhe pr limitet e ndjeshmris

shpirtrore, baba, u mbrojt Fjodori.
Ata bn porosit e tyre dhe shkuan e zun vend n tavolin.
Zakonisht Martinit nuk i plqente t fliste duke ngrn. Prania e
Polins e prforconte n kt rast rregullin e tij.
*
Duke dal prej restorantit, Fjodori i tha Polins:
Un do t qndroj ca n studio me baban. sht mir q ti ta
kalosh mbasditen tek mamaja, ku do t vij t t marr un.
Dakord, iu prgjigj e buzqeshur Polina, q e dinte mir se pse do
t qndronte Fjodori me baban.
Tani duhet t gjejm ndonj taksi q t shkosh atje.
E ojm ne me makin, pse duhet krkuar taksi? pyeti i habitur
Martini.
Jo, sht larg dhe ty t kalon orari i hapjes s studios, kmbnguli
Fjodori, i cili nuk donte q Martini ta merrte vesh para kohe se bij e
cils familje ishte Polina.
Ather u themi ktyre t restorantit t telefonojn n agjencin e
taksive pr t na drguar nj ktu.
Mir u kujtove, ia ktheu Fjodori duke nxituar t hynte n
restorant.
T mbetur vetm, Martini nisi bisedn me Polinn:
Prej sa kohsh njiheni me Fjodorin?
Rishtas jemi njohur, u prgjigj vajza duke u skuqur.
Dashurit e fuqishme nuk maten me kohzgjatjen e tyre,
buzqeshi Martini. Po prindrit e tu e njohin Fjodorin?
Un kam vetm nnn dhe nj vlla. Ai sht njohur me t dy.
Ku punon nna?
Nuk punon m. Pr arsye shndetsore, ka dal n pension t
parakohshm.
Fjodori doli prej restorantit dhe u afrua pran tyre.
Pr pes minuta vjen taksia, tha ai i buzqeshur.
Me hap t ngadalshm, ata iu afruan veturs s Martinit.
Ndrkoh q Polina po i prshndeste me dor prej taksis, ata u
futn n vetur dhe morn rrugn pr n studio.

134

VII

Kur shkuan atje, klienti po e priste Martinin i ulur n nj lulishte t

vogl prball studios. Arkitekti shikoi orn i habitur, duke par klientin
t afrohej. Ky e kuptoi shqetsimin e tij dhe, pasi e prshndeti, i tha:
E di q kam ardhur pak hert, por isha n nj magazin jo larg
prej ktej, ku mbarova pun m shpejt nga mendoja. Megjithat, nse
jeni i zn, un mund t pres tek lulishtja, derisa t mbaroni pun me
kt zotrin.
Ky nuk sht klient, por djali im, e sqaroi Martini duke
buzqeshur. Ju mund t hyni menjher.
Ai e falnderoi dhe u fut n studio pas tyre.
*
Ndrsa Martini filloi t diskutonte me klientin nj projekt q shpalosi
mbi tavolin, Fjodori nuk u ul. Ai filloi tiu hidhte nj sy peizazheve dhe
disa projekteve t varura n mur.
Vmendjen ia trhoqi nj pamje e Lugins s Mbretrve, q ai ia
kishte dhuruar vet babait, pas vizits s par n Egjipt. Pr t kaluar
kohn, Fjodori u prpoq t saktsonte vendndodhjen e varrit t faraonit
Tutankhamon, t cilin e kishte vizituar s bashku me shokun e liceut,
Mishelin. Aktualisht ky drejtonte punimet n nj qendr krkimesh
arkeologjike t hapur pikrisht n Luginn e Mbretrve. Nuk ishte thjesht
ndihma e babait, t emruar para dy vjetsh ambasador n Kairo, q ia
kishte siguruar Mishelit drejtimin e asaj ekspedite t rndsishme
arkeologjike. Ai ishte diplomuar me rezultate t larta n egjiptologji dhe
kishte fituar titullin Mjeshtr Arkeologjie pr nj zbulim me vler q
kishte br n krye t nj ekspedit t vogl arkeologjike, ndrkoh q
kryente stazhin n Egjipt.
Para nj jave Fjodori kishte marr nj letr t gjat prej Mishelit, me
t cilin mbante korrespondenc t rregullt. Ky i shkruante me hollsi
rreth veprimtaris s tij t prditshme n Luginn e Mbretrve. I tregonte
se si e mahniste feksja e agimit n shkrettir dhe shtitjet netve me
hn npr Kopshtin e Zotit, si e quanin indigjent shkrettirn.
135

Misheli i prshkruante me nj krenari t maskuar leht takimin e tij t

par me Hovard Karterin, i cili kishte pasur mirsin t bnte nj vizit
pran ekspedits s drejtuar prej tij. Arkeologu i ri nuk kishte ngurruar ti
drejtonte nj sr pyetjesh Karterit, prvoja e t cilit n njohjen e Lugins
s Mbretrve ishte e pakrahasueshme.
Nj ndjesi e veant e nxiti Fjodorin t riprodhonte n mendje pjesn
prmbyllse t letrs s Mishelit:
Kam fatin e ndrruar prej kohsh t punoj dhe t jetoj n nj vend
t bekuar, ku pasuria e shkrettirs e sfidon ndjeshm at t qytetrimit
bashkkohor. Shurdhria shpirtrore e bots s sotme, pangopsia e pafr
materiale dhe hipokrizia globale po e orientojn njerzimin drejt kaosit
total, drejt hiit. Sa konfuz m ngjan qytetrimi yn, krahasuar me at
egjiptian, kur kthehem n Paris! Tani kam arritur ta kuptoj shkakun e
vrtet t revolts s Karterit ndaj politikanve t sotm. Pr syt e tij
inteligjent, t ndriuar nga vezullimet e qytetrimit t pavdekshm
egjiptian, drejtuesit e bots s sotme nuk jan vese profan, meskin e
dritshkurtr.
Pr t kuptuar m mir kto q po t them si edhe element t tjer
t rndsishm t jets, t lutem t vish edhe ti n Egjipt, Fjodor. Un
jam interesuar dhe t kam gjetur nj vend pune t mir n spitalin m t
rndsishm t Kairos, t ndrtuar prej anglezve. I kam folur drejtorit t
spitalit pr diplomimin tnd n Sorbon me rezultate t larta n
psikologji dhe njohjen e mir t gjuhs angleze. Ai u tregua entuziast pr
ardhjen tnde ktu, mbasi ka munges mjeksh q njohin njhersh
anglishten dhe frngjishten, t cilat jan gjuht zyrtare q prdoren n at
spital krahas arabishtes. N kto kushte ka t ngjar q ti t kesh t
drejtn e zgjedhjes s vendit t puns, ndonse je mjek fillestar. Mos e
refuzo kt ofert, q do t t krijonte mundsin t njohsh nga afr nj
mjedis end t painfektuar prej hipokrizis dhe veseve t tjera t
qytetrimit modern. T jetosh pran Lugins s Mbretrve, do t thot t
jetosh n kufijt e parajss. Tiktaku i ors ktu nuk kumbon n koh, si
n Evrop, por n prjetsi. Vetm mbasi t kesh jetuar dy muaj n kt
tok t bekuar, do ta kuptosh se far humbjeje e pariparueshme do t
kishte qen pr ty mosardhja n Egjipt.
Me syt mbi Luginn e Mbretrve dhe mendjen n tokn e faraonve,
Fjodori nuk e dgjoi thirrjen e babait pas largimit t klientit prej studios.
Martini e kuptoi se psikologu i ri ishte prhumbur n mendime prball
Lugins s Mbretrve dhe iu afrua nga pas me hap t leht. Ai po e
shikonte t birin n heshtje. Ishte shum kureshtar t dinte se po
ndodhte n trurin e djaloshit n ato aste.
Nn efektin e shikimit t prqendruar t Martinit, Fjodori e ndjeu
pranin e atij dhe e mblodhi veten.
Paska ikur klienti, baba? e pyeti buzagaz.
136

 Klienti ka disa minuta q ka ikur, por ti sapo u ktheve prej

Egjiptit, iu prgjigj ai po me buzqeshje.
M par m duhet t shkoj atje, pastaj t mendoj pr tu kthyer.
Kto fjal t thna me nj pamje t menduar prej Fjodorit e bindn
Martinin se i biri po bluante n mendje dika t rndsishme.
Eja t bisedojm, i tha ai, duke e shikuar n sy.
VIII

Ata u uln prball njri-tjetrit. Martini n vendin e tij, ndrsa

Fjodori n kolltukun ku uleshin klientt. Bisedn e filloi babai:
N kohn ton, preokupimi i par dhe m kryesor i nj djali q
mbaronte universitetin ishte martesa. Kjo ndodhte ngaq prindrit tan
jetonin n Shqipri, ku krijimit t familjes i kushtohet rndsi e veant.
Ndonse ti je akoma i ri, Fjodor, normalisht e ke arritur moshn e
martess sipas mentalitetit shqiptar. Mirpo ne jetojm n Franc, n nj
shoqri t emancipuar, krahasuar me at t vendit ton. Aq m tepr q
arsimimi yt sht trsisht francez, mbasi e ke filluar shkolln ktu qysh
n klasn e par. Pr kt arsye un nuk do t t kisha shqetsuar edhe
disa vjet, t paktn, pr problemin e martess, mbasi e kam provuar n
veten time bezdin prindrore lidhur me kt shtje jetike.
Mirpo duke qen ti vet nismtar i krijimit t familjes tnde, un
nuk kam t drejt t t kundrshtoj pr kt. Prkundrazi, si prind, e kam
pr detyr t t jap ndihmesn time n t gjitha drejtimet. Q kjo ndihm
t jet sa m efikase, sht mir q un t njoh m par gjendjen e
familjes s Polins. Me sa m tha ajo vet, kur ti hyre n restorant t
telefonoje pr taksi, Polina nuk e ka baban, ndrsa nna e saj ka dal n
pension t parakohshm, pr arsye shndetsore. Kjo tregon nj far
vobektsie t asaj familjeje, por sht e udhs q ti t m informosh me
hollsi rreth gjendjes familjare t Polins. Pastaj do t vendosim s
bashku se duhet br.
Ti e njeh familjen e Polins shum m mir nga un, baba. Madj,
ti i ke njohur edhe t atin, q nuk jeton m.
Seriozisht po flet, Fjodor? e pyeti Martini i habitur.
Kjo tem e prjashton mungesn e seriozitetit; aq m tepr q jam
duke folur me baban tim t dashur.
Duke thn kto fjal, ai nxori nga portofoli nj fotografi dhe ia
zgjati Martinit:
Ja familja e Polins, baba.
Martini u zverdh n fytyr dhe u glltit. Pastaj murmuriti:
Po ky sht miku im, avokati i ndjer Alfons Malarm.
Dhe ajo n mes tuaj sht Polina, e plotsoi Fjodori.
Martini nuk e vazhdoi dialogun me t birin.
137

Me syt mbi fotografin, q fiksonte nj ast hareje t familjes

Malarm ndoshta n apogjeun e lumturis s saj, ai po kujtonte me
nostalgji marrdhniet miqsore me avokatin guximtar e elokuent.
Martini kishte shkuar ta dgjonte me knaqsi n disa seanca t veanta
gjyqsore Alfonsin.
Ndrgjegjja profesionale e avokatit Malarm nuk orientohej prej
interesit material, por prej vrtetsis s fakteve pr shtjen gjyqsore
q merrte n ngarkim. Alfonsi i kishte uditur jo rrall, si gjykatsit edhe
kolegt avokat, me prkushtimin e tij ndaj s vrtets. Ndonse i paguar
shum mir, n dy procese gjyqsore t rndsishme ai kishte dhn
dorheqjen nga mbrojtja e klientve t tij, mbasi kishte qen bindur se
ata kishin siguruar prova t rreme pafajsie, pr akuzn e bazuar q u
ishte ngritur. Qysh ather, kolegt e tij e thrrisnin samuraj i drejtsis.
Duke sjell ndrmend aksidentin automobilistik, q i kishte marr jetn
mikut t tij n prag t fitores s gjyqit t bujshm t zgjatur me vite,
Martini tha me vete:
Alfons Malarm punoi, jetoi dhe vdiq si samuraj.
Tek kujtoi se vajza e avokatit t shquar, sipas gjasave, do t bhej
bashkshorte e t birit, Martini e harroi n ast gjendjen ekonomike t
familjes s mir t rn nga vakti.
Dhnt Zoti ti lind ndonj Alfons edhe djalit tim!, uroi me gjith
zemr Martini, duke i shkputur syt prej fotografis.

138

IX

Polina ta ka dhn kt fotografi, Fjodor? e pyeti i ati kureshtar.

Jo, mamaja e saj, Elvira, kur isha pr vizit atje. Jam befasuar
shum nga kjo rrjedh e uditshme e ngjarjeve.
Un jo m pak nga ti. Kjo m kujton nj thnie t shkrimtarit tim
t preferuar, adashit tnd: Ndonjher realiteti bhet m fantastik nga
fantastikja. Sa e habitshme m duket pjesmarrja ime n ceremonin e
kremtimit t prvjetorit t dhjet t ditlindjes s vajzs, q do t ishte
nj dit kandidate pr bashkshorte e djalit tim t vetm! Fjala rastsi m
ngjan e zbeht, pr t shpjeguar mistere t tilla.
Ashtu sht vrtet. Rastsia mbetet nj dukuri q i shkon pr shtat
nj ndodhie momentale n jet, por jo nj serie ngjarjesh q kan pasur
shtrirje n koh dhe q, papritur, ngren krye prsri n nj ast t
mvonshm. Kjo i ngjan m shum nj regjie misterioze n prapaskenat
e jets, sesa nj rastsie.
Sidoqoft, ia vlen m shum tiu jepet zgjidhja e duhur ktyre
ngjarjeve e jo t vrasim kohn me analizn e tyre. E ke ndar
prfundimisht mendjen pr t krijuar familje me Polinn, apo je end
duke u menduar, Fjodor?
Nuk kam prse t mendohem m, e kam vendosur.
Ather le t kalojm n shqyrtimin konkret t shtjes. Gjersa
bhet fjal pr vajzn e ish-mikut tim t respektuar prej gjith Marsejs,
un ndiej knaqsi t veant pr riprtritjen e asaj miqsie. Prandaj
nuk m shqetson aspak gjendja e dobt ekonomike e familjes Malarm.
Un do t kisha qen i gatshm edhe m par pr ta ndihmuar
ekonomikisht at familje, thjesht pr hir t miqsis s kahershme. Por
pas vdekjes aksidentale t kryefamiljarit, un nuk shkoja dot m n
shtpin e tyre pr arsye t kuptueshme. Ishte e natyrshme q Elvira, nj
grua e bukur, e mbetur e v n mosh t re, t bezdisej prej vizitave t
mia. Kjo solli shkputjen time me at familje dhe harresn graduale.
Elvira ka qen e njohur si spikere e Radio Marsejs. Madj ajo ishte
drejtoresh e asaj radioje, kur humbi bashkshortin. Nuk e di sesi ka
ndodhur q paska dal n pension t parakohshm, pr arsye
shndetsore. Sidoqoft, ne do ta prmirsojm shpejt gjendjen e tyre
ekonomike, mos u merakos pr kt.
Faleminderit, baba. Ve po t bj t ditur se vdekjen e Alfonsit e
139

kan pasuar nj sr fatkeqsish t familjes Malarm. Dhe sht m e

keqja, ato nuk kan qen t gjitha t karakterit ekonomik.
Fjodori e shqiptoi shprehjen e fundit me ton m t ult dhe shikoi t
atin n sy. Nga prvoja e komunikimit me djalin, Martini e kuptoi q ai
po prgatitej ti fliste pr dika t rndsishme. Pra, nuk ishte vobektsia
ekonomike e familjes Malarm arsyeja e vrtet, q e shqetsonte
Fjodorin pr t ardhmen e dashuris s tij me Polinn.
Martini hoqi syzet, i futi n kllf dhe prqendroi shikimin tek i biri, i
cili gjithashtu nuk po ia ndante syt. Kuptohej q t dy po prjetonin
ankthin e nj t papriture, e cila mund t ndryshonte jo vetm rrjedhn e
biseds, por edhe t ngjarjeve q do ta pasonin at.
*
Po t dgjoj, Fjodor, i tha pas pak Martini.
Faleminderit, baba. Pas humbjes aksidentale t bashkshortit,
Elvira, me prpjekje t shumta, kishte arritur ta stabilizonte gradualisht
gjendjen e familjes. Madj, ajo ia kishte dal mban tiu krijonte
fmijve kushte jetese t njjta, si n kohn kur rriteshin me t dy
prindrit. Parvjet ata ishin duke prjetuar nj pranver t re n erdhen e
lumturis, t projektuar nga ti. Elvira drejtonte Radio Marsejn me nj
sukses n rritje. N muajin korrik, Polina u shpall Miss Marseja 1935.
Ndrsa n shtator, djali i saj, Lysieni, kishte filluar liceun me medaljen e
nxnsit m t mir t shkollave fillore t Marsejs. Pr familjen
Malarm frynte nj er e re lumturie, e cila po i shtinte frik n zemr
kryefamiljares, sipas fjalve t saj sot. Parandjenja e nns, q prpiqej
t luante edhe rolin e babait, nuk kishte gabuar. N vjeshtn pasardhse
ishte prmbysur gjithka.
Tek po luante me shokun e tij t ngusht n ballkonin e katit t dyt
t liceut, djali i Elvirs, Lysieni, ishte br shkak q ai t rrzohej prej
andej. I traumatizuar prej fatkeqsis q i shkaktoi shokut, ai ishte
hedhur pas tij. T dy e kishin mbijetuar aksidentin, por me dmtime t
rnda fizike. Bile fillimisht mjekt kishin menduar se shoku i Lysienit do
t mbetej prgjithmon ulok. Ndrkoh spitali e kishte lajmruar Elvirn
pr fatkeqsin e ndodhur, duke ia minimizuar at. Mirpo kur ajo i
kishte par dy t aksidentuarit n reanimacion dhe mori vesh q Lysieni
kishte kryer tentativ vetvrasjeje, si shkaktar i fatkeqsis s shokut,
Elvira kishte psuar traum. Me vllain dhe nnn t shtruar n spital,
Polina kishte mbetur fillikat n shtpi. M pas ajo ishte detyruar t
ndrpriste shkolln q t kujdesej pr Lysienin dhe Elvirn.
Ndrkoh gjendja e tyre ekonomike kishte filluar t merrte
tatpjetn. Krahas shpenzimeve mjeksore pr kurimin e nns dhe
vllait, Polins i duhej t paguante edhe trajtimin mjeksor t shokut t
aksidentuar pr faj t Lysienit. Bil ajo kishte qen e detyruar t
140

paguante prkohsisht nj kontribut invaliditeti pr shokun e aksidentuar

t Lysienit. Pr fat t mir, ai nuk mbeti ulok dhe familja Malarm u
shkarkua m von prej atij detyrimi financiar. Megjithat kursimet
familjare shtern prej shpenzimeve t tjera t paevitueshme. E vetmja
baz ekonomike, ku ata mund t hidhnin dorn n ato dit t vshtira
mbetej shtpia.
E shitn erdhen e lumturis? nuk iu durua Martinit pa ia
ndrprer fjaln t birit.
Fjodorit i bri prshtypje shqetsimi i babait pr fatin e shtpis s
mikut t projektuar prej tij. Arkitekti i pasionuar i quante projektet q
hartonte si fmij dhe interesohej pr fatin e tyre.
Jo, nuk e shitn, u prgjigj me nj buzqeshje t zbeht Fjodori.
Shkak pr kt ishte br Elvira, e cila e quante si pabesi ndaj
ish-bashkshortit shitjen e saj.
Ka pasur t drejt. Alfonsi m kishte thn me goj t tij:
Kolonat e jets sime jan kto tri dashuri: pr Elvirn, pr fmijt dhe
pr erdhen e lumturis.
N kto rrethana, gjendja e vshtir ekonomike e detyroi Polinn
t krkonte pun. Mirpo mosha e saj e re dhe mosnjohja e ndonj
profesioni ia vshtirsonin gjetjen e nj vendi pune me t ardhura t
mjaftueshme, pr t prballuar shpenzimet mujore.
As fitimi i titullit Miss Marseja nuk e ndihmoi pr kt?
Kur fitoi konkursin e bukuris Polina ishte vetm 16 vjee.
Ather ajo vazhdonte shkolln dhe nuk shtrohej fare shtja e punsimit
t saj. Nga ana tjetr, borxhet e mvonshme familjare n rritje e
detyronin Polinn t krkonte nj pun me t ardhura t mira, prndryshe
shitja e erdhes s lumturis do t bhej e paevitueshme. Kjo do ti jepte
nj goditje t rnd gjendjes s traumatizuar t Elvirs. Sigurisht, edhe
n rrethanat e reja, titulli i Missit e ndihmoi Polinn pr t gjetur pun t
leverdishme, por ajo qe nj ndihm pr t keqen e saj.
*
Fjodori pushoi s foluri dhe, pr t evituar shikimin e t atit, hodhi
syt n dritare. Defekti i papritur i motorit t nj veture kishte krijuar
pshtjellim n rrug. Qarkullimi ishte ndrprer, duke krijuar nj varg
makinash n t dy kraht. Disa persona po prpiqeshin ta zhbllokonin
rrugn, duke e shtyr veturn me defekt, pr ta nxjerr anash saj.
Edhe Martini e prqendroi shikimin tek ndodhia n rrug. Jo nga
kureshtja, por pr ti krijuar mundsi t birit q t mblidhte forcat dhe t
shprehej pr at ka e mundonte. Fal prvojs s tij n jet dhe njohjes
s mir t djalit, Martini e kuptonte q bhej fjal pr nj shtje
delikate, e cila e vinte n siklet t birin. Por ata kishin ardhur aty pr t
141

biseduar me propozimin e atij vet. Dhe duhej ta onin patjetr deri n

fund bisedn.
Pas disa minutash, rruga u zhbllokua dhe qarkullimi n t u
normalizua.
X

Ata e zhbllokuan rrugn e tyre, Fjodor, i tha i ati. Po ne do ta

zhbllokojm bisedn ton?
Nuk ka alternativ tjetr, baba, u prgjigj djali me nj buzqeshje
t hidhur dhe rimori fjaln:
Polina kujdesej rregullisht pr Lysienin dhe shokun e tij n
pavijonin e ortopedis ku ata ishin shtruar pr shkak t frakturave t
shumta. Prgjegjsi i atij pavijoni, nj njeri tinzar, duke prfituar prej
depresionit t dy pacientve t rinj, kishte arritur t informohej deri n
detaje pr gjendjen e vshtir ekonomike t familjes Malarm. Pr kt e
ndihmonin sigurisht edhe kolegt e financs t spitalit, ku Polina duhej t
bnte pagesat e ndryshme.
Kur gjendja u prkeqsua ndjeshm, Polina e paprvoj nuk arrinte
dot ta fshihte shprqendrimin e saj. Kryeinfermieri, si nj hien q priste
astin e rrzimit t kafshs s plagosur, u hodh n msymje. Ai i
rekomandoi kushrirs s tij pronare e nj shtpie publike luksoze n
periferi t Marsejs t vihej urgjentisht n kontakt me Polinn e
oroditur, e cila nuk konsultohej dot m as me nnn e traumatizuar.
Prillin e kaluar Polina nuk kishte qen n gjendje t paguante shpenzimet
spitalore t shokut t vllait dhe kstin e tremujorit t dyt t vitit n
vazhdim t kontributit pr invaliditetin e tij. Familja Malarm ishte n
prag t shkatrrimit. Ditn q pronarja e shtpis publike i bri ofertn e
studiuar mir, Polina ndodhej para alternativs s vshtir: t shptonte
nnn dhe vllain e smur nga nj fund i tmerrshm, apo t kujdesej pr
t ardhmen e saj. Ajo zgjodhi t parn.
Martini ndrhyri n bised me nj frymmarrje t prshpejtuar prej
astms s acaruar nga drejtimi q po merrte biseda:
Nse t kuptova drejt, Polina prfundoi n...
Ai nuk u shpreh deri n fund prej dhimbjes q i krijonte ajo ide. Me
vetmohimin e prindit stoik, Martini po bnte nj tentativ t dshpruar
drejt t pamundurs, me shpres se do t dgjonte dika m t
pranueshme prej gojs s t birit. Por prgjigjja qe po aq e
pandryshueshme sa e vrteta:
Po, baba, Polina prfundoi n shtpi publike.
Atje je njohur me t? mundi ta pyeste i ati me z t tjetrsuar.
Po.
Martini u zverdh dhe po merrte frym me zor. Ai zgjati dorn dhe
142

nxori prej sirtarit t tavolins aparatin e vogl, q ia lehtsonte disi

frymmarrjen me solucionin e pompuar n trajt avulli. Bula djerse po i
mbulonin ballin.
Fjodori u ngrit nga vendi i shqetsuar. Ai i fshiu djersn me shami
dhe filloi ti frkonte leht damart e qafs.
M fal, baba, i pshpriti me nj fije zri.
Martini e futi aparatin n sirtar dhe iu prgjigj fytyrngrysur:
E ka fajin fati im, bir, jo ti.

143

XI

Ai mbshteti kokn n mes t dy duarve me brrylat mbi tavolin.

Fjodori vazhdoi ti ndryste shpatullat n heshtje. Prkeqsimi i gjendjes
shndetsore t babait, si pasoj e tronditjes shpirtrore, ishte nj
vshtirsi e paparashikuar prej Fjodorit pr realizimin e planit t tij. Ai
kishte pasur gjithmon besim t plot tek forca e karakterit t theksuar
burrror t Martinit prball do situate. Fjodori nuk e kishte par
ndonjher t atin t ligshtohej, apo t humbiste gjakftohtsin.
Mirpo ky lajm ia kishte rrudhur zemrn Martinit dhe i biri po e
shikonte n nj gjendje q nuk e kishte par kurr m par. Babai po
prjetonte ksisoj krizn e rnd shpirtrore t martess s djalit t vetm
me nj vajz t dal nga shtpia publike. Asnj lloj emancipimi nuk bn
dot t mundur pr zemrn e nj babai pranimin pa mdyshje t nj
martese t till. Aq m tepr pr zemrn e nj babai shqiptar, n nj koh
q n atdheun e tij shumica e gjakmarrjeve kishin origjin morale.
Martinit i kishte ndodhur pikrisht ajo, s cils ai nuk ia gjente dot
ilain. Ai burr krenar e intelektual i respektuar n qytetin m t madh
jugor t Francs ndihej i pafuqishm n prballimin e asaj goditjeje
smbuese t fatit. Pr tia br edhe m therse dhimbjen shpirtrore asaj
zemre babai, fati i servirte si nuse pr djalin e vetm pikrisht vajzn e
nj ish-miku t nderuar.
N do rast Martini do ta quante detyr parsore t kujdesej
posarisht pr t ardhmen e asaj vajze jetime. Fotografia q kishte
prpara syve tregonte se ai i kishte uruar asaj dikur nj t ardhme t
lumtur, n prani t babait q nuk jetonte m. Nj borxh moral pr
karakterin e tij burrror.
Ky kombinim i jashtzakonshm rrethanash e kishte detyruar
Martinin t nxirrte nga thellsia e shpirtit si pshertim fjalt: E ka fajin
fati im, bir, jo ti. Ai e dinte mir se goditjet e fatit jan t
gjithpushtetshme e t paevitueshme.
Nga ana tjetr, Martini e njihte mir natyrn e t birit. Ai ishte i
bindur se Fjodori e kishte analizuar gjat kt problem jetik, para se t
vendoste. Shpresa se psikologu i ri mund t ndryshonte tani vendimin e
tij ishte nj iluzion. Mirpo kriza e rnd familjare q po merrte form e
detyroi Martinin ta tentonte prsri t pamundurn:
A mund ta rishikosh edhe nj her kt shtje, Fjodor? Ndoshta i
gjendet ndonj zgjidhje e pranueshme prej t gjithve.
Polina e pranon pa mdyshje t drejtn time t ndahem prej saj, si
144

pasoj e rrzimit q ka psuar n jet. Por kjo pastrti ndjenjash vetm se

ia shton vlerat n syt e mi dhe m shton dashurin pr t. Un nuk gjej
asnj justifikim moral t qndrueshm n ndrgjegjen time q t ndahem
prej Polins s pafajshme dhe, m pas, t jem i qet pr nj veprim t
till. Prkundrazi, kjo mund t m kalonte n ndonj lloj krize tjetr, me
pasoja edhe m t rnda pr prindrit e mi dhe pr mua vet.
E kuptoj do t thuash, Fjodor, dhe si baba t qortoj q prmend
marrzi t tilla n pranin time. M par ti duhet t eliminosh prindrit e
tu, para se t kalosh npr mend ide kaq t errta pr jetn tnde. Me
kt rast, un t bj thirrje q t mos ta shikosh vetm me sy romantik
jetn. Romantizmi njihet si periudha m trheqse e m melankolike e
njerzimit. Kujtimet e tij krijojn nostalgji edhe sot tek shpirtrat poetik
dhe tek gjith njerzit me ndjenja t holla e imagjinat aktive. N do
epok ka pasur e do t ket njerz romantik, mbasi romantizmi lind nga
natyra, nga mma e jets. Por vet jeta ka ligjet e saj t pashkruara, q
nxisin prparimin e pandalshm t njerzimit, jo rrall edhe n dm t
natyrs. Pr t mos dshtuar n jet, njeriu duhet ti prshtatet kohs s
tij, gjith duke u prpjekur t mos bhet mbarts i veseve q jan t
pranishme n do koh.
Vesi m i madh i epoks son sht makutria, prej s cils lindin nj
sr vesesh t tjera. Nga ky kndvshtrim, edhe un do ta quaja t
neveritshme ndarjen tnde me Polinn pr shkak t vobektsis
familjare. Prkundrazi, un t jap fjaln se, edhe sikur ti t ndahesh me
Polinn, rimkmbja ekonomike e familjes Malarm mbetet nj detyr
pr mua. Ajo sht familja e nj ish-mikut tim t mir dhe fatkeqsit e
saj i konsideroj si t miat. Un nuk mund t ndihem i qet n ndrgjegje,
ndrkoh q Polina - vajza s cils un i kam uruar prvjetorin e
ditlindjes n prani t babait t saj - ka prfunduar n shtpi publike. Un
do ti kthej patjetr lirin dhe pavarsin ekonomike asaj, pr t pasur nj
t ardhme tjetr. Mundsisht pa influencuar n t ardhmen e birit tim t
vetm.
Kjo sht nj prov bindse se, pr parimet e mia n jet,
materializmi cinik i epoks son mbetet nj lnd e huaj; un e neveris
at. Por nuk mund t them t njjtn gj edhe pr normat morale t
pranueshme t kohs son. T siguroj, Fjodor, se asnj familje serioze
franceze nuk do t dshironte kurr q djali i saj t martohej me nj vajz
t dal nga shtpia publike, pavarsisht se ajo nuk ka prfunduar atje pr
faj t saj, por e ka syrgjynosur fati. E till sht jeta, biri im. Gjithmon
do t ket t pasur e t varfr, t llastuar nga fati e viktima t fatit, njerz
me vese q triumfojn e njerz t virtytshm q dshtojn. Njeriu i
moralshm e ka pr detyr t mos pajtohet me padrejtsin dhe vesin, ti
prkrah me sa t mund viktimat e fatit, por jo t bjer vullnetarisht n
mjerimin e tyre, n emr t nj humanizmi utopik. N fund t fundit, kjo
145

filantropi absurde nuk e ndihmon aspak prmirsimin e mjerimit

njerzor. Le t supozojm pr nj ast se martesa jote me Polinn shptoi
nj vajz fatkeqe nga shtpia publike, ku e ka prplasur fati. Sa vajza t
tjera, po aq t pafajshme, prfundojn n shtpit publike t Francs apo
gjetk? A e quan vrtet ti se zgjidhja e ktij problemi t mpreht shoqror
do t realizohej n saje t altruizmit t djemve vullnetar, q do t
pranonin t martoheshin me to? Nj utopi ekstreme.
Nga ana tjetr, a nuk kan t drejt familjet e rregullta t ktyre
djemve q t shqetsohen pr t ardhmen e bijve t tyre? Sa t smur ka
n bot, t cilt do t shptonin nga vdekja, sikur dikush tjetr tiu
dhuronte nj mushkri, shpretk apo mli prej s cils po iu vjen fundi?
Por a do t quhej akt njerzor i pranueshm flijimi i dikujt tjetr, pr t
shptuar nj t smur t dnuar nga fati i tij? Sigurisht q jo. Jan t
tjera rrug e t tjera mjete q po prdorin shoqrit e civilizuara, pr t
luftuar me efikasitet mjerimin njerzor. Ne jemi t pafuqishm ti
shrojm plagt e ksaj bote, biri im. Mjafton q, si qytetar t
ndrgjegjshm t saj, t mos iu krijojm kurr plag t tjerve.
Prkundrazi, me sa t mundim, sht mir tua lehtsojm dhimbjet. Por
kjo nuk nnkupton ti shkaktojm dhimbje vetes. Q ta shptojm
Polinn prej shtpis publike, duke rimkmbur ekonomin e rrnuar t
familjes Malarm, kjo sht detyra jon q do ta kryejm patjetr. Polina
sht shum e re dhe po aq e bukur. Duke e shptuar prej shtpis
publike dhe duke i siguruar nj baz ekonomike t mjaftueshme familjes
s saj, ne i sigurojm Polins nj t ardhme t denj, pa cenuar t
ardhmen e djalit ton. Ndrkoh q ne do t angazhohemi t zgjidhim
problemet e familjes Malarm, nuk paskemi t drejt t mendojm pr
familjen ton?

146

XII

Fjodori e kishte dgjuar me vmendje diskutimin e argumentuar t

babait. Gjykuar me logjik t shndosh, ai e kuptonte se linja e
arsyetimit t Martinit ishte e drejt. Por tek Fjodori e merrte fjaln
zemra, sa her q flitej pr Polinn. Meqense zemra ndien pa arsyetuar,
djaloshi i dashuruar nuk pajtohej me asnj lloj arsyetimi, q binte ndesh
me vendimin e tij pr t ardhmen e prbashkt me Polinn. Fjodori
kishte ardhur ta takonte baban pr t diskutuar rreth raporteve t tij me
prindrit pas shpalljes s martess me Polinn, por jo t shqyrtonte
mundsin e ndarjes me t.
Duke e njohur mir kapacitetin intelektual t Martinit dhe aftsin e
tij argumentuese lidhur me problemin q do t diskutonin, Fjodori ishte i
ndrgjegjshm se nuk i mbetej rrug tjetr, ve vnies s babait para
faktit t kryer. N t vrtet, nga mnyra se si kishin rrjedhur ngjarjet, kjo
ishte m tepr nj zgjedhje e fatit sesa e tij. Edhe Fjodorin vet fati e
kishte vn para faktit t kryer: Polina ishte br sinonim i jets pr t.
Ndarja me vajzn e dashuruar ishte ndarje nga jeta pr Fjodorin.
Ai fiksoi shikimin mbi fytyrn e zverdhur t babait. Vuajtja, q po i
shkaktonte atij n kto aste, e trishtoi Fjodorin. Ndrkoh ai e kuptonte
se zgjatja e diskutimit midis tyre nuk do t ishte gj tjetr, vese zgjatje e
nj torture pr t dy. Psikologu i ri e gjykoi veprim t palogjikshm kt
dhe iu drejtua Martinit me fjal t qarta e t prera:
Baba, mendimet e tua jan t drejta si gjithmon. Asnj gjykats i
paanshm nuk u heq dot atyre asnj presje. Un e di q jeta nuk sht nj
mision bamirsie donkishoteske, por nj dhurat e paprsritshme e
natyrs, q duhet jetuar n mnyr t virtytshme, por pa abuzuar me t.
Kjo i prket ans teorike t jets, por praktika flet me nj gjuh tjetr. Ti
e di mir, baba i dashur, se lufta e prhershme midis mendimeve dhe
ndjenjave t njeriut sht delikate. Kjo mbetet nj nga luftrat
psikologjike m t komplikuara e m problematike t qenies njerzore
dhe prbn subjektin kryesor t psikologjis. Mjerisht, n kt duel t
heshtur t pranishm tek do individ, n shumicn e rasteve, nuk
triumfon mendimi, arsyeja. Kjo ndodh m pak akoma tek nj zemr e
dashuruar. Aktualisht jeta pr mua sht zbrazti pa Polinn dhe ndarja
me t e pamundur. E di q t lndoj zemrn me kto fjal, por kjo sht e
paevitueshme; ndofta nj dnim pr t dy.
Ashtu si jan goditjet e fatit n trsi, tha duke pshertir
Martini.
M fal, baba, pshpriti Fjodori me nj fije z.
Jo, bir, ske pse t m krkosh falje. Un ta thash qysh n fillim,
147

se e ka fajin fati im q m dnon n kt mnyr nprmjet djalit t

vetm. T tjerat jan llafe boshe. Ve doja t t bja edhe nj pyetje.
Pres do lloj pyetjeje nga ana jote, baba.
A ke menduar pr reagimin e nns tnde lidhur me vendimin q
ke marr?
Sigurisht. Un e di q vendimi im sht jo vetm i papranueshm,
por edhe i paprballueshm nga mamaja. Ajo nuk do ta pranonte kurr
pr nuse Polinn.
far zgjidhje ke menduar pr kt problem?
Baba, duke analizuar kt shtje, un kam menduar edhe pr
shqetsimin tnd, pa le m pr at t mamas. Un nuk mund ti krkoj
asaj t pamundurn. Prania e Polins n Marsej, pas martess me mua,
do ti ngacmonte vazhdimisht dregzn edhe zemrs tnde. Prandaj kam
vendosur q un e Polina t ikim nga Franca dhe t krijojm familje n
ndonj dh t huaj, larg bots s njohur. N kt mnyr, ju do t jeni m
t qet dhe ne do t krkojm ndonj streh paqeje diku larg.
Ne Egjipt, pr shembull, buzqeshi hidhur Martini.
Ti m njeh mir baba, ia ktheu Fjodori.
Ashtu mendoja edhe un m prpara, por sot mbeta i zhgnjyer.
Nuk t kam njohur dot sa duhej, psikologu im.
Je i trishtuar, baba?
Nuk kam arsye t jem i gzuar.
Do ma japsh bekimin pr martesn me Polinn n tokn e
faraonve?
Zemra nuk m thot jo bir.
Faleminderit shum, baba.
Por as goja nuk m thot po.
Prsri t faleminderit.

148

XIII

Fjodori i emocionuar u ua nga kolltuku dhe shkoi e prqafoi fort t

atin. Atje ndjeu se frymmarrja e Martinit ishte vshtirsuar prsri.
M duket se ke nevoj pr aparatin e frymmarrjes, baba, i tha.
Lejom t t shrbej un kt her, se jam shkaktari i krizs.
Shrbem si djali im, jo si fajtor, ia ktheu Martini.
Fjodori mori aparatin, e tundi pak dhe e prdori n gojn e hapur t
babait. Ky u kaprdi dhe gradualisht frymmarrja iu lehtsua.
Mbasi u qetsua pak, Martini mori prsri fjaln:
Me sa t kuptova un, ti mendon q mamaja nuk duhet ta marr
vesh se ku je njohur me Polinn, apo jo? e pyeti.
Po. Nuk besoj se ti mendon ndryshe.
Jo, ska zgjidhje tjetr. Hidhrimi i saj ekstrem vetm se do ti
shkatrronte shndetin, pa ndryshuar asgj nga rrjedha e ngjarjeve.
Pikrisht. Kur u ndam me maman, para se t vinim ktu, ti m
the nj shprehje t goditur: Gnjeshtra sht nj ves i urrejtshm,
Fjodor, por bhet e domosdoshme n rrethana t caktuara.
Nuk kan t njjtn pesh t gjitha gnjeshtrat, biri im. Bhet fjal
pr nusen e djalit t saj t vetm.
Le t ngushllohemi me faktin q as ne nuk do ta gnjejm
maman n kt rast, gjersa ajo nuk m ka pyetur se ku jam njohur me
Polinn. T heshtsh pr nj t vrtet, nuk do t thot se ke gnjyer.
Ashtu qoft! Kur mendon t niseni pr n Egjipt?
Shum shpejt. Sapo t kemi prfunduar prgatitjet e
domosdoshme. Nuk dua ti krijoj mundsi mamas t m bj ndonj
pyetje pr rrethanat e njohjes me Polinn, se nuk do ta gnjeja dot n
prag t ndarjes. Kjo do t sillte pasoja t paparashikuara.
T kuptoj. E ka br shkputjen zyrtare prej...andej Polina?
Jo, me at shtje do t merremi nesr.
Pr sa koh e ka nnshkruar kontratn?
Nj vit.
N kt rast do ti duhet t paguaj dmshprblimin prkats pals
tjetr, pr zgjidhjen e parakohshme t kontrats.
E di. Shuma, q ti ke depozituar tashm n emrin tim n bank,
sht e mjaftueshme pr t gjitha shpenzimet tona t domosdoshme, si
dhe pr fillimin e jets s re n Egjipt.
Jo, at shum do ta prdorsh vetm n Egjipt. Gjith shpenzimet
e tjera do ti paguaj un, prfshir edhe udhtimin. Mbasi ti kesh kryer
t gjitha punt, ti do t m japsh faturat prkatse dhe un do t derdh
n llogarin tnde bankare gjith shpenzimet q do t kesh br.
Faleminderit, baba. Ve mos harro, se do t t duhet t
149

interesohesh edhe pr gjendjen ekonomike t Elvirs dhe t Lysienit.

Megjithat un e Polina e kemi vendosur q, me kalimin e kohs, t ti
kompensojm shpenzimet pr familjen Malarm.
Jo, n asnj mnyr. Ju jeni t rinj dhe duhet t interesoheni pr t
ardhmen tuaj. Ti e di q ne ekonomikisht jemi mir dhe un dua ta shlyej
detyrimin moral ndaj ish-mikut tim. Aktualisht un kisha nevoj pr m
tepr fat, se pasuri kam mjaft. Por mjerisht fati nuk blihet dot me lek.
T krkoj prsri falje pr brengn q po t shkaktoj, baba.
Jan shum t rrall prindrit pa brenga, biri im. Un nuk e pata
at fat. Tani duhet t t oj tek shtpia e Elvirs pr t marr Polinn,
besoj, shtoi ai pr t ndryshuar bised.
Po. Qysh t nesrmen e njohjes, un e Polina jemi strehuar n
hotel Sans Rival.
Shum drejt ke vepruar. Eja nisemi, t mos humbasim kohn kot.
*
Pas biseds me ngarkesa emocionale, t dy kishin nevoj pr qetsi.
Qndrimi i mtejshm n studio mund t bhej shkak pr rifillimin e nj
diskutimi t pafrytshm e lndues.
Udhtimin e bn n heshtje. Nj heshtje q fliste shum pr t dy.
Kur iu afruan rrugs q t onte tek ish-erdhja e lumturis, Martini e
ndaloi makinn.
Ktu duhet t ndahemi, Fjodor, i tha t birit. Po u afruam m
tepr, mund t na shikojn rastsisht dhe nuk sht e hijshme pastaj q
un t mos vij atje. Ndrkoh vizita ime tek familja Malarm sot sht e
pakuptimt. Qysh nga dita q do t prcjellim ty me Polinn, un do t
bisedoj shtruar me Elvirn, pr t vn n vij punt e saj.
Si t duash, baba. Sa mir e paske mbajtur mend rrugn!
M ka ftuar disa her i ndjeri Alfons. Ishte shum mirnjohs pr
projektin e vils. Pr her t fundit kam ardhur nj muaj pas vdekjes s
tij. I lash nj shum leksh Elvirs, me justifikimin se ia kisha marr
borxh burrit t saj t ndjer para disa muajsh.
Nuk qenka hera e par q do ta ndihmosh familjen Malarm.
Martini bri sikur nuk i dgjoi kto fjal.
Fjodori rimori fjaln:
Sa her shikoj godinat e bukura q ke projektuar ti, mbushem me
krenari, baba, i tha, duke i treguar me dor nj shtpi prball tyre. Ato
shquajn si vepra t nj arkitekti t talentuar.
Martini vuri buzn n gaz e u prgjigj:
Pr arritjet si arkitekt godinash, nuk mund t ankohem. Por si
arkitekt i t ardhmes s fmijve t mi, kam dshtuar.
Fjalt e Martinit ishin nj prov m tepr pr Fjodorin, se n zemrn
150

e babait ishte hapur nj plag q nuk do t mbyllej m, derisa ajo t

pushonte s rrahuri.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit t emocionuar.
Kur vetura u nis, Fjodori u drejtua pr n nj zyr poste.

XIV

151

Duke par Fjodorin ti afrohej shtpis s tyre, Polina brofi n kmb

e gzuar dhe po e prshndeste me dor. Lysieni ndoqi shembullin e saj.
Elvira nuk u ua prej karriges, por po e shikonte me t njjtn krshri
Fjodorin q hyri tek porta.
Polina vrapoi ti dilte prpara. Prve dshirs pr ta takuar sa m
par t dashurin, ajo donte t zbulonte paraprakisht dika prej
fizionomis s Fjodorit, lidhur me zhvillimet e bisedimeve midis tij e t
atit. Ajo iu hodh n qaf duke i pshpritur:
I lodhur po m dukesh, shpirt.
Lodhja harrohet, kur mundimi nuk shkon dm, ia ktheu ai.
Si, qenke i knaqur prej bisedimeve me baban? u interesua vajza,
e skuqur n fytyr.
Nuk mund t prisja m tepr nga sa kam arritur. Pr kt duhet t
jemi t gjith t knaqur.
Ajo e prqafoi prsri duke e shtrnguar fort n krah.
Gjesti i saj i shtoi optimizmin Elvirs, q nuk po ua ndante syt.
Polina ia kishte shpjeguar mamas natyrn e bisedimeve q do t
zhvillonte Fjodori me baban n studio dhe prqafimi i dyt i vajzs me
t dashurin ishte nj mesazh shpresdhns pr t.
Elvira u ua n kmb, ndrkoh q ata t dy po ngjisnin shkallt.
Fjodori u prshndet przemrsisht me at dhe Lysienin.
Polin, ec sill edhe nj karrige tjetr, e urdhroi mamaja. Ulu,
Fjodor, e ftoi ajo kandidatin pr dhndr.
Elvira dhe Lysieni zun vend prsri n karriget e tyre, ndrsa
Fjodori u ul n at ku kishte qen ulur Polina. Kjo e sistemoi karrigen q
solli ngjitur me at t t dashurit.
I more prgjigjet e radiografive, Lysien? e pyeti Fjodori.
Po, i mora.
Si t kishin dal?
Shum mir.
Gzohem. Ka qen nj dit e mbar pr t gjith kjo e sotmja, tha
ai i buzqeshur duke shikuar Polinn.
E entuziazmuar, kjo e prqafoi srish pr sihariqin q po i
transmetonte trthorazi.
Kt her do t t prqafoj edhe un, Fjodor, i tha Elvira duke u
uar prej karriges. Lumturia juaj na lumturon edhe mua e Lysienin.
Jo vetm kaq, por ju t dy do t keni gjithashtu pjesn tuaj t
dobis materiale, si pasoj e bisedimeve t mia me baban sot. Ai u
mallngjye shum, kur i tregova fotografin e ceremonis s
dhjetvjetorit t ditlindjes s Polins q m dhat ju. Trishtimi i tij u
shtua ndjeshm kur msoi fatkeqsit e familjes suaj, pas humbjes s
kryefamiljarit. Me kt rast, babai m ka dhn fjaln, se do t bj
152

gjithka duhet pr rimkmbjen ekonomike t familjes suaj. Kjo do t

jet nj bamirsi falas, n emr t miqsis son t re, t ciln ai e
konsideron si vazhdimsi t miqsis s tij t dikurshme me
bashkshortin tuaj t ndjer. Madj, babai nuk pranoi n asnj mnyr q
un e Polina tia kompensojm n t ardhmen, qoft edhe pjesrisht,
shpenzimet q ai ka vendosur t bj pr prmirsimin rrnjsor t
gjendjes tuaj ekonomike.
Elvirs i shkuan lot. Fjodori e prqafoi srish, pr ta qetsuar.
Prqafimit t tyre iu bashkngjit edhe Polina. Lysieni e gjykoi t
paarsyeshm qndrimin indiferent dhe bri t njjtn gj.

XV

153

Ata qndruan t prqafuar pr disa aste. E para u shkput Elvira, e

cila qe edhe nismtarja e ktij prqafimi familjar. Ndrsa e fundit,
Polina.
Pastaj t tre antart e familjes Malarm e prqendruan shikimin mbi
Fjodorin. Ky e kuptoi se ishte momenti t merrte fjaln, pr t prshkruar
detajet e sihariqit.
Polina i kishte sqaruar maman dhe vllain, se Fjodori nuk priste nj
miratim t plot prindror pr martesn e tyre, por do t synonte ti
gjente nj zgjidhje t ndrmjetme me ndihmn e babait. Kjo ishte nj
formul e paqart dhe gama e zgjidhjeve q mundsonte, e larmishme.
Kompromisi me baban mund t ishte sinonim i nj prishjeje t
padeklaruar, apo nj manovr inteligjente, q do t ruante unitetin e
familjes Petrela, pa vrar ndrrn e iftit t ri, gjith duke respektuar
edhe ndjenjat e mentalitetin prindror. Nj zgjidhje komplekse dhe e
pasigurt, mbasi optimizmi i Fjodorit pr qndrimin e babait zbehej prej
bindjes s tij pr kundrshtimin e prer t nns.
far ishte sakrifikuar dhe far ishte realizuar prej synimeve t
Fjodorit n bashkbisedimin vendimtar me baban? Kt pyetje po i
drejtonin n at ast djaloshit tre pal sy t ankthshm, q ishin
mbrthyer mbi t.

*
Ai e kuptoi kt dhe iu drejtua Elvirs:
Dashuria jon triumfoi mbi vshtirsit e shumta. Babai e miratoi
martesn time me Polinn, por me nj kusht: nuk do t zhvillohet
ceremoni martese as n Franc e as n Shqipri. Ne t dy do ta krijojm
familjen atje ku do t vendosim t bashkjetojm, pa ceremoni t
posame. Kjo pr arsye se nna ime nuk do ta miratonte kurrsesi
martesn ton. Ndrkoh babai dhe un nuk pranojm ta gnjejm nnn
pr rrethanat n t cilat jam njohur un me Polinn, n rast se ajo do t
na pyeste. Fatmirsisht, ajo nuk na ka pyetur deri sot pr kt shtje.
Pr ta evituar dika t till ditt e ardhshme, Polina dhe un duhet t
largohemi sa m shpejt q t jet e mundur nga Franca...
Si sa m shpejt q t jet e mundur? Pr pun ditsh? nuk iu
durua Elvirs pa ia ndrprer fjaln.
Jo vetm ditt por edhe ort mund t sjellin rrezikun, pr t cilin
fola. Pasnesr ne duhet t nisemi.
Pr ku, Fjodor? guxoi t pyeste Elvira me z t dridhur.
Drejt toks s bekuar t faraonve, n Egjipt.
Por un sjam shkputur end prej... murmuriti Polina duke
154

ndrhyr n bised.
Nesr n orn 11 prfundon ajo pun, ia ndrpreu fjaln Fjodori,
q e kuptoi prse aludonte vajza.
Si, paske folur me padronen? u habit Polina.
I telefonova, para se t vija ktu. Ajo m befasoi me fjalt q m
tha: E prisja kt veprim nga ana juaj.
Diskutuat pr hollsit
N parim, kemi vendosur pr gjithka. Nesr vetm sa do t
kryhen formalitetet.
Ishte i lart dmshprblimi?
A ka mim dashuria jon, Polin?
Vajza u rrmbush dhe u prqafua me t. Pastaj Fjodori i shtrngoi
dorn Elvirs dhe Lysienit, t cilt e uruan przemrsisht.
E zonja e shtpis u ua dhe hyri n kuzhin. Ajo u kthye prej andej
me nj shishe ver t kuqe n dor, t ciln e vendosi n mes t
tavolins.
Kjo sht ver e zgjedhur 25 vjeare. Alfonsi e ruante prej kohsh,
se kishte vendosur q t kremtonte me t fitimin e gjyqit t bujshm, q i
kushtoi jetn. Sot sht nj prej ditve m t lumtura t familjes son,
pas fatkeqsive t njpasnjshme q prjetuam. Gjithashtu kjo sht nj
dit e riprtritjes s miqsis midis dy familjeve tona. Ky fakt prligj
festimin e ksaj ngjarjeje me kt shishe vere, t ciln un e kam ruajtur
si dika t shenjt, n kujtim t burrit tim. Ndoshta edhe im shoq do ta
ndiej, atje ku prehet, se sot po festohet prsri n erdhen e lumturis.
Ajo i mbushi t katr gotat me dorn e saj. T uar n kmb, ata
uruan njri-tjetrin pr t ardhmen e iftit t ri dhe t familjes Malarm.

XVI

155

T nesrmen, disa minuta para ors njmbdhjet, taksia me Polinn

dhe Fjodorin ndaloi para ports s Parajss s Seksit. Pasi foli me
padronen, roja hapi portn dhe taksia hyri brenda.
M shum kureshtare se sa pr respekt, padronia doli ti priste tek
dera e jashtme e Parajss iftin e ri. Asaj i bri prshtypje hareja q
reflektohej prej fytyrs s Polins, e veshur me nj fustan t shtrenjt
boj qielli t ndritshme. Ditt e liridaljes dukej sikur e kishin freskuar
lulen m t bukur t Parajss. Veli i trishtimit, q prvijohej zakonisht
midis syve dhe ballit t saj, ishte zhdukur.
Polina po e kaprcente pr her t fundit n jet portn e
Parajss-ferr dhe kjo e bnte me krah. Ajo do ti linte lamtumirn
padrones, e cila nuk kishte ngurruar ta peshkonte pes muaj m par n
ujin e turbullt t mjerimit. Pasi ti kthente kraht nj her e prgjithmon
ports q i plagosi t ardhmen, Polina do t fluturonte si mjellm drejt
vendeve ekzotike, ku do t ngrinte erdhen e saj t dashuris. Kjo ide i
jepte forc e gzim, tek po i afroheshin padrones s buzqeshur.
Polin, mrekulli paska ndodhur me ty kto dit? Sot po m
dukesh nj Venus e vrtet, i tha padronia duke e prqafuar. Por edhe i
dashuri yt sht i denj pr nj perndesh bukurie si ti, e komplimentoi
ajo Fjodorin, duke i shkelur syrin.
Pasi u takuan, padronia i ftoi t shkonin n zyrn e saj. Atje ishte
shtruar nj koktej i vogl pr tre vet, mbi nj tavolin t rrumbullakt.
Padronia i kishte br gati t gjitha shkresat. Ata firmosn t tre. Pastaj
Fjodori i dha shumn q i detyrohej. Pasi numroi t hollat, padronia u
mat ti kthente 100 frangat e teprta. Fjodori nuk e mori kartmonedhn
e i tha duke qeshur:
Sot e meritoni plotsisht nj bakshish dy her m t madh nga
hera e kaluar.
E drejt, mbasi ky sht bakshishi i lamtumirs, ia ktheu padronia
duke e falnderuar. Tani ejani t marrim nga nj got bashk, pr tju
br urimin e rastit, i ftoi ajo duke treguar me dor tavolinn.
Kt her ishte Polina q i shkeli syrin Fjodorit, duke i treguar me nj
lvizje t leht koke padronen, q po u mbushte gotat me dorn e saj. Ky
ishte nj gjest domethns pr t. Nuk ndodhte kurr q gruaja e
pushtetshme e Parajss s Seksit ti mbushte gotn nj luleje; e kundrta
ishte dika e zakonshme. Mirpo formalitetet prkatse tashm kishin
prfunduar dhe Polina mund t quhej e shumta ish-lule. Ky ast
vendimtar pr t ardhmen e saj po e magjepste, gjith duke i shtuar
dashurin pr Fjodorin.
Si pr tiu dhn z mendimeve t Polins, padronia ngriti gotn:
Ju uroj me gjith zemr jet t gjat e t lumtur; u trashgofshi!
Ata e falnderuan n nj goj dhe takuan gotat me t.
Ku mendoni ta kaloni muajin e mjaltit? i pyeti ajo kureshtare.
156

 N Egjipt, u prgjigj Polina para Fjodorit.

Zgjedhje e prkryer. N do katr-pes vjet, un shkoj patjetr
atje. Vendet ekzotike m rrmbejn shpirtrisht. Do t knaqeni pa mas.
Un kam prshtypjen se nj ift i ri, q e kalon muajin e mjaltit n
Egjipt, prfiton bekimin e toks s faraonve pr t ardhmen e tij.
Dshirojm shum q t jeni zdhnse e Zotit pr kto q that, u
shpreh Fjodori, i knaqur prej urimit t saj.
Tashm un jam afirmuar si zdhnse e fatit t Polins, t paktn,
buzqeshi ajo. N qoft se ju nuk do t ishit njohur bashk ktu, e
ardhmja e secilit do t ishte e ndryshme. Tani mund t niseni, se edhe
minutat ju duken t gjata, e di, shtoi ajo gjithmon e buzqeshur.
Kur doln tek dera e jashtme, Polina e Fjodori u befasuan prej
surprizs s prgatitur nga padronia. Me urdhr t saj, gjith lulet e
Parajss ishin rreshtuar pr t prcjell Polinn. Secila prej tyre i
dhuronte ish-koleges nj lule simbolike n astin e lamtumirs. E fundit
n rresht ishte lulja m me prvoj e Parajss. N momentin e
lamtumirs, ajo i oi nj varse floriri n qaf Polins. Kjo u mallngjye
e i rrodhn lot.
Pasi i prshndeti edhe nj her e emocionuar ish-koleget me n krye
padronen, Polina hyri n taksi bashk me Fjodorin. N nisje ajo nxori
dorn n dritare, pr ti prshndetur srish lulet q skishin lvizur prej
vendit.
Nj sken vrtet emocionuese, pshpriti Fjodori i mallngjyer.
Mbresa e saj do t mbetet e pashlyeshme n shpirtin tim, ia ktheu
Polina duke pshertir.

XVII

Kur Martini i tha s shoqes se Fjodori me Polinn do t niseshin t

157

pasnesrmen pr n Egjipt, ajo shtangu nga habia. Kto fjal iu dukn

m tepr si nj shaka provokuese e burrit.
Po ceremonin e martess kur do ta zhvillojm, nesr? e pyeti ajo
me nj ton ironik.
Rinia e sotme franceze quan muajin e mjaltit ceremoni martese,
grua. N prgjithsi dasma sht fshir nga defteri i tyre.
Po ne m duket se jemi shqiptar, jo francez, ia ktheu ajo, pa e
ndryshuar tonin ironik t t folurit.
N dokumente, sigurisht. Por mos harro se Fjodori, qysh kur ka
shkuar pr her t par n kopsht e deri sa mbaroi universitetin, sht
rritur e edukuar n Franc. N kombsi e n gjak ai sht dhe mbetet
shqiptar, por konceptimin e jets e bn me mendsi franceze. Dhe kjo
sht krejt e natyrshme. Madj, ky ka qen edhe qllimi yn i arsimimit
t tij n Franc.
Cili paska qen qllimi yn, q ai t bhej m shum francez e m
pak shqiptar? insistoi n ironin e saj gruaja e pezmatuar.
Qllimi yn ka qen q djali t bhej nj shqiptar i mir me
kultur franceze, u prgjigj Martini, duke e ngritur tonin.
Ky ndryshim i zrit prej burrit ishte nj sinjal paralajmrues pr
gruan, q t hiqte dor prej polemiks tendencioze e t mirkuptohej me
t shoqin. Nga prvoja e bashkjetess me Martinin, ajo e dinte se
bashkshorti e respektonte mjaft dialogun, por kmbngulja e zhveshur
prej arsyetimit n mbrojtjen e nj pikpamjeje e revoltonte. Jo rrall ai i
kishte br vrejtje pr kt, duke i thn:
Krahas virtyteve tona si popull, kemi nj t met (midis t tjerave)
q na pengon t ecim prpara: e ngatrrojm shpesh vendosmrin me
kokfortsin. Mirpo e para sht nj cilsi superiore, nj virtyt, ndrsa
e dyta nj ves prej m t kqijve. sht detyr, pr do njeri t
mirformuar n jet, q t mbroj me vendosmri nj shtje apo nj
pikpamje t drejt. Ky sht nj virtyt q e lartson moralisht njeriun
dhe i siguron nj t ardhme premtuese shoqris. Ndrsa kokfortsia
sht krejt e kundrta e saj; ajo sht nj vendosmri me shenj negative.
T tregohesh kokfort, do t thot t mbrosh nj shtje apo nj
pikpamje t padrejt, duke mos dashur q ti bindesh arsyes dhe
argumenteve q t parashtron dialoguesi, apo vet jeta. Dikush e bn
kt nga padija, pjesa tjetr nga djallzia, pr ti shrbyer nj interesi t
pamoralshm, n emr t nj ideali t rrem. Kjo kategori individsh
jan kontingjent renegatsh, q prbjn nj rrezik t prhershm pr t
ardhmen e shoqris. Historikisht vendi yn ka qen nj parcel e
rendimentit t lart pr renegat t till, t cilt nuk e kan ln t bj
prpara.
Duke e kuptuar se Martini priste me t drejt nj reagim m serioz
prej s shoqes rreth tems q po diskutonin, ajo e ndryshoi mnyrn e t
158

folurit:
Ndoshta nuk i gjeta dot fjalt e duhura, pr t shprehur
dshprimin tim si nn pr ikjen e nxituar t Fjodorit. Sigurisht ai do t
ndahej nj dit prej nesh, duke krijuar familjen e tij, por q ta martojm
pa dasm djalin e vetm, kjo m smbon.
Po mua, m gzon dika e till, mendon ti? ia priti Martini
fytyrvrenjtur.
Edhe pr ty sht hidhrim, e di. Por ti je burr dhe gjen forca pr
ta ndrydhur brenda vetes marazin.
Duhet t jesh e bindur, grua, q un nuk do ta miratoja kurr
nisjen e nxituar t Fjodorit, sikur ajo t mos ishte e vetmja zgjidhje n
rrethanat aktuale. Mirpo at e ka njoftuar nj shoku i tij i ngusht, q
punon n Egjipt si arkeolog, se i ka gjetur nj vend pune shum t mir
n spitalin kryesor t Kairos. Prandaj Fjodori sht i detyruar t shkoj
urgjentisht atje, pr t mos humbur at vend pune t preferuar. Ti e di
prej kohsh q yt bir e ka pasion arkeologjin, njsoj si psikologjin. Ai
ka ndrruar prher t punsohet n Egjipt, me qllim q t ndjek nga
afr zbulimet arkeologjike m n z. Ne si prindr e kemi pr detyr ta
ndihmojm at udhve t jets, me sa t mundim. Por, mbi t gjitha, nuk
duhet tia lejojm vetes kurr q ta pengojm n realizimin e ndrrave t
tij. Vonesa pr t shkuar n Egjipt do t sillte si pasoj humbjen e atij
vendi pune, q ai ndoshta nuk do ta gjente dot m kurr. Kjo do t na
shkaktonte ne, si prindr, nj brejtje ndrgjegjeje m therse sesa martesa
e tij pa dasm. Po ta prsris edhe nj her se, n rrethana t tjera, un
nuk do ta miratoja n asnj mnyr nisjen e menjhershme t Fjodorit.
T jesh e bindur pr kt.
Jam plotsisht e bindur, Martin, i tha ajo duke vn re
dshprimin e thell t t shoqit. M fal q t mrzita me
kmbnguljen time, por doja ta dija shkakun e ndarjes urgjente me djalin
e vetm, se ndoshta do t m lehtsohej dhimbja si nn. Ikja dihet,
ardhja sdihet, thot populli.
Ka gjra n jet q sht m mir t mos i dish, se ta shtojn
dhimbjen, i tha ai me sy flakrues.
Ajo e kuptoi se ta zgjaste m tej diskutimin, ishte njsoj si t
ngacmonte koren e nj plage.

159

XVIII

Ashtu si i gjith muaji shtator, edhe ditt e para t tetorit 1937 i

ngjanin nj behari pa miza, si e quan populli vjeshtn e but.
E till ishte edhe ajo e dats 4, kur vapori Piramida, i linjs s re
detare Marsej Aleksandri, do t ngrinte spirancn n mesdit prej
portit t madh t Marsejs. Midis pasagjerve t tij do t ishin edhe
Polina me Fjodorin, t cilt do t udhtonin n nj kabin t klasit t
par. Dhjet ditt e lundrimit npr detin Mesdhe do t ishin preludi i
muajit t mjaltit.
ifti e ri e kishte kaluar n hotel Sans Rival edhe natn e fundit t
qndrimit t tyre n Marsej. N orn njmbdhjet, ata kishin ln
takim me familjart q do ti prcillnin. Pikpjekja e tyre ishte prball
vaporit Piramida t ankoruar n portin e Marsejs. Ata kishin planifikuar
t qndronin sa m pak me t afrmit, pr t evituar emocionet e
ndrsjella.
Katr valixhe prbnin gjith bagazhet e Polins e t Fjodorit. Ata
kishin vendosur t merrnin me vete vetm gjrat e domosdoshme. T
tjerat do ti blinin n Egjipt. Nprmjet letrkmbimit t rregullt me
Mishelin, Fjodori kishte msuar se mimet atje ishin m t lira, ndrkoh
q nuk mungonin prodhime vendi t cilsis s lart, si edhe artikuj
importi t fardollojshm. Duke i kryer psonisjet e veshjeve t tyre n
Egjipt, ata do t dinin ti prshtateshin edhe m mir mjedisit shoqror t
atjeshm, t ndikuar prej mods evropiane.
*
Elvira dhe Lysieni kishin shkuar tek vendi i takimit 20 minuta para
orarit t caktuar, me shpres se Polina e Fjodorin do t vinin pak m
hert, pr t qndruar m tepr bashk n prag t ndarjes. Mirpo, pas
dhjet minutash, erdhi Martini me bashkshorten, ndrkoh q ifti i ri
nuk po dukej end.
Ndonse kishte koh pa e par Elvirn, Martini e njohu pa vshtirsi.
Pr kt e ndihmonte edhe fakti q ai e dinte se ajo do t vinte aty, pr t
prcjell t bijn. Nj buzqeshje e leht e Elvirs, kur kryqzoi shikimin
me Martinin, i la t kuptonte ktij se edhe ajo e njohu. Elvira e pati m t
leht pr ta njohur, mbasi kishte marr me vete nj fotografi t Martinit
dal me burrin e saj, Alfonsin.
Pas buzqeshjes s leht t Elvirs, Martini i tha s shoqes:
Ata atje jan mamaja dhe vllai i Polins. Eja shkojm t
takohemi me ta.
Ndrkoh edhe Elvira me Lysienin po afroheshin me hap t
160

ngadalshm drejt tyre. Ata u takuan przemrsisht, pa pasur nevoj t

prezantoheshin. Krushqia e br rrmbimthi i kishte bashkuar aty pr t
njjtin qllim.
Ne erdhm ktu pr t prcjell fmijt, por ata spo duken
akoma, megjithse ora kaloi nga njmbdhjet, i tha Martini Elvirs me
buz n gaz.
Besoj se do t jen n kt taksin q po vjen, hamendsoi
Lysieni.
T gjith e prqendruan shikimin atje. Taksia ndaloi pran tyre, gjest
ky q iu linte t kuptonin se kush ishte brenda saj. Ndrsa Fjodori filloi
t nxirrte valixhet, Polina takoi vjehrrin, vjehrrn, vllain e maman. Kjo
e fundit e shtrngoi n krah e nuk donte t shqitej prej saj.
Jo kshtu, mama, se na vjen turp, i pshpriti Polina tek veshi.
Un zvendsoj edhe baban sot pr ty, iu prgjigj Elvira, duke u
prpjekur t mblidhte veten.
Pikrisht pr kt arsye duhet t tregohesh edhe m e fort, i
sugjeroi e bija.
Kto jan gjith bagazhet tuaja? pyeti Martini, duke treguar me
dor katr valixhet.
Po, iu prgjigj Fjodori.
Mir keni br q nuk jeni mbingarkuar. N Egjipt nuk mungon
asgj nga ato q do tju duhen. Ejani t afrohemi tani se, sipas rregullit,
deri n orn njmbdhjet e gjysm, t gjith pasagjert duhet t ken
hipur n vapor.
Ethet e ndarjes u intensifikuan. Veanrisht pr dy nnat.
Pr ta evituar pjesrisht situatn e tensionuar, Fjodori ftoi Lysienin q
ti onin bashk valixhet deri tek kontrollort e biletave. Kur ata u
kthyen srish tek t tjert, dy nnat e kishin vn n mes Polinn dhe po
e mbulonin me t puthura e pshertima.
Mjaft m, lreni vajzn t niset tani, se do u kaloj ora, u bri
vrejtje Martini, duke u afruar pran tyre.
Polina u shkput prej dy nnave dhe u kthye me fytyr nga Martini.
Ky hapi kraht dhe e ftoi t prqafoheshin.
Mirupafshim, baba! i tha ajo me z t dridhur e sy t prlotur.
N portretin tuaj un shikoj edhe Alfonsin n kto aste.
Martini u mallngjye dhe e puthi n ball. Ai u prgjigj me z t
tjetrsuar:
Edhe un po t prshndes e po t uroj n emr t t dyve, Polin.
Mirupafshim engjlli yn i plagosur! Ti ktheft Zoti n lumturi brengat
e derisotshme e t trashgohesh me Fjodorin!
Ju faleminderit, baba i mir! Do t keni mirnjohjen time t
prjetshme pr kt urim, q ka vlern e nj testamenti shpirtror pr
mua.
161

Ajo e shtrngoi fort n krah dhe u shkput kur Fjodori e goditi leht
n shpatull.
Bab e bir mbetn prball njri-tjetrit, duke u shikuar sy ndr sy.
T lutem t m falsh, baba! i tha djali i rrmbushur.
Babai q nuk di t fal, smeriton t jet baba, Fjodor, u prgjigj
Martini, duke e puthur n ball. Fat e jet t lumtur me Polinn, biri
im!
T dy ishin zbehur n fytyr, tek po i shtrngonin dorn njri-tjetrit.
Nj lot rrshqiti prej syrit t djatht t Martinit deri tek cepi i mustaqes
s trajtuar me kujdes. Fjodori i ktheu rrmbimthi kraht, q babai t mos
ta shikonte t prlotur.
Kur, vite m von, do ti kujtohej kjo sken prekse, Fjodori do t
thoshte duke pshertir:
Loti i vetm i babait shprehte m shum sesa gjith urgu i lotve t
mi.
*
Mbasi hipn n vapor, Polina me Fjodorin lan valixhet n kabinn e
tyre dhe doln n kuvert. Atje filluan t prshndesnin me dor t
afrmit q po linin pas. Meqense ndodheshin larg prej njri-tjetrit, t dy
palt mund ti shfrenin lirshm ndjenjat e tyre. Ata shikonin vetm duart
q prkundeshin, por jo syt.
Nnat sigurisht lotonin, por edhe ifti i ri nuk i kishte syt t that.
Veansia e njohjes dhe e martess s tyre urgjente qndronte n baz t
brengosjes s prgjithshme. Ata e ndjenin m tepr se kurr kt n ato
aste q ndrra e tyre po kthehej n realitet. Ndarjet krijojn gjithmon
trishtim, por ndarjet e veanta krijojn edhe trishtim t veant.
Ndrkoh q vapori po shkputej nga skela, prkundjet e duarve u
prshpejtuan. Lott gjithashtu. Kumbimi i sirens, q sinjalizonte nisjen
e Piramids pr n det t hapur, i ngjethi misht Martinit. Pa e kuptuar
pse, ajo i ngjau me kumbimin e kambanave t kishs, kur lajmrohet nj
mort.
Pr t larguar nga mendja kt ide t keqe, ai iu drejtua Elvirs:
N munges t dasms, sonte do t festojm s bashku martesn e
fmijve tan.
Argumenti i tij binds nuk i linte vend mdyshjes; Elvira e miratoi pa
ngurrim propozimin.
Para se t hynin n veturn e Martinit, t katr e prqendruan
instinktivisht shikimin mbi vaporin q po ante kaltrsit.

162

Pjesa e pest
N TOKN E FARAONVE

Polina me Fjodorin nuk lvizn prej pozicionit q kishin zn n

163

kuvert t vaporit, derisa porti i Marsejs filloi t mjegullohej n

shikimin e tyre. Ata kishin rn n meditim, duke soditur me nostalgji
at port q po i ndante me t dashurit e tyre e q, nj dit ndoshta, do ti
bashkonte prsri me ta. Mirpo ndarja ishte nj realitet q po e
prjetonin, ndrsa bashkimi nj dshir, nj shpres
Polin, Marsejn po na i shkpusin avujt e detit prej syve, por
harresa nuk do t bjer kurr mbi t, i tha Fjodori duke vn re se ajo u
mallngjye, ngaq nuk po e dallonte dot m qytetin e lindjes. Ve kur
t rikthehemi ktu, nuk do t jemi vetm, besoj. Familja jon do t jet
shtuar dhe cicrimat e voglushve nuk do t na ln t meditojm t
qet si sot. Tani le t shikojm prpara, drejt horizonteve t reja t s
ardhmes son.
Ai e trhoqi pran vetes Polinn dhe nj seri puthjesh t nxehta
sinjalizuan startin e muajit t mjaltit. Klithmat e nj tufe pulbardhash,
q po fluturonin prqark Piramids, ua prmirsoi m tepr humorin.
Pulbardhat jan mikeshat e dashuris, i murmuriti Polina tek
veshi.
Por sot ato jan pak xheloze ndaj pulbardhs sime, ia ktheu
Fjodori.
Nj antar i personelit t shrbimit u afrua pran tyre me nj regjistr
n dor. Pasi u krkoi ndjes, ai u tha:
Pasagjert e kabinave t klasit t par jan t lutur t shkojn
npr vendet e tyre, se sht ora e shrbimit t dreks.
Ata e falnderuan dhe zbritn n kabin.
*
Pas pak, njri prej kamerierve u solli listn e gjellve. Pasi bn
porosin pr drekn, kamerieri u paraqiti nj list t dyt, duke u thn:
Ju lutem t porositni edhe gjellt e darks. Normalisht porosit ne
i marrin nj vakt para, q t kemi mundsi ti prgatisim n koh pr t
gjith. Darka shrbehet n orn njzet.
Duke lexuar porosit q bri Polina, Fjodori i tha me shaka:
Nj proverb latin thot: Kur je duke udhtuar n det, nuk duhet t
hash peshk.
Polina ia ktheu menjher:
Nj proverb tunizian thot: Kush nuk plqen peshkun, nuk di t
ushqehet.
T qeshurs s tyre me z t lart iu bashkua edhe ajo e kamerierit, i
cili i tha Polins:
Un jam tunizian dhe konfirmoj saktsin e proverbit q cituat.
Pastaj ai bri nj prkulje me dor n zemr dhe u largua duke
pshpritur npr dhmb:
164

Natyrisht, ngjalat vetm me peshq mund t ushqehen!

II

Pas darks, Polina me Fjodorin doln srish n kuvert. Atje gjetn

mjaft pasagjer t tjer, t moshave t ndryshme. T gjith donin t
165

shijonin bukurin e lundrimit n nj nat t qet e me hn n formim e

sipr. Zbehtsia e reflektimit t dritave t qyteteve bregdetare rivalizonte
dobt me at t yjeve.
Polins i ra n sy kjo dukuri dhe nuk iu durua pa ia shprehur
prshtypjen e saj Fjodorit:
Fenomenet qiellore jan gjithmon dominuese n tok. Shiko si
duken dritat e atij qytetit prbri nesh, si qirinj, krahasuar me ndriimin e
yjeve. Dhe kur mendon sa afr jan kto e sa larg ata
sht m mir t mos mendosh fare pr kto gjra, veanrisht n
nj nat t till, i sugjeroi ai. Muaji i mjaltit shrben pr t shijuar
mblsin e jets, Polin, jo t merresh me studimin e fenomeneve t saj.
Njeriu nuk ka arritur e nuk do t arrij dot kurr t zbuloj gjith misteret
toksor, pa le m ata qiellor. sht abuzim me jetn, ta orientosh
qllimin e saj drejt s pamundurs. Jan heronj t veant ata q bjn
prapje t tilla.
At ast Fjodorit iu kujtuan fjalt e lord Karnarvs drejtuar Hovard
Karterit, t cilat i kishte lexuar para pes vjetsh posht fotografis s
zmadhuar t ktyre dy burrave t shquar n ekspozitn e hapur n hotel
Luksor n Kairo, me rastin e dhjetvjetorit t zbulimit t varrit t faraonit
Tutankhamon. Atij i rrahu zemra fort, kur mendoi se ishte duke udhtuar
prsri pr n Egjipt, ku do ta priste shoku i tij q drejtonte tashm nj
ekspedit arkeologjike.
Sa surpriza t kndshme do t kemi n kuadr t muajit t mjaltit!,
mendoi i knaqur.
Ua, u kput nj yll, ia bri Polina romantike, duke pulitur syt
drejtuar qiellit.
Zri elektrizues i s dashurs ia ndrpreu meditimin Fjodorit. Ai e
prfshiu Polinn n krah me afsh duke murmuritur:
Un nuk e l yllin tim t kputet, jo.
Buzt e ngrohta t t dashurit e bindn shpejt vajzn t hiqte dor
prej filozofimeve mbi jetn dhe t prqendrohej n shijimin e saj.
*
Piramida lundronte me shpejtsi t knaqshme, krahasuar me anijen
me t ciln kishte udhtuar Fjodori pr her t par n Egjipt, para pes
vjetsh. Ajo i ngjante nj piramide lvizse, q po ante kaltrsit drejt
atdheut t piramidave historike.
Orkestra profesioniste e vaporit, e ngjitur gjithashtu n kuvert, filloi
t interpretonte pjes t njohura. Jehona e melodive t zgjedhura krijoi
prshtypjen tek t pranishmit se atij lundrimi t kndshm nate i kishte
munguar vetm muzika, pr t plotsuar magjin e tij. Dalngadal ata
filluan t zhvendosen drejt asaj pjese t kuverts, ku kishte zn vend
166

orkestra.
Prqark Polins e Fjodorit nuk kishte m njerz. T ulur n nj stol
me mbshtetse, ata po i prkushtoheshin trsisht njri-tjetrit. Ai
qndronte gjysm i shtrir me kokn n an t stolit, ndrsa ajo i ishte
ngjitur pas trupit. Nuk kishin ng t flisnin, se buzt i kishin vazhdimisht
t okupuara. Prkundjet e lundrimit, t shoqruara prej tingujve t mbl
t orkestrs, shrbenin si nanurisje pr dashurin e tyre.
Cila sht njsia matse e intensitetit t dashuris, Fjodor? e pyeti
papritur Polina, duke i shkputur pr nj ast buzt.
Mirpo ajo nuk i la koh atij ti prgjigjej pyetjes, mbasi e bllokoi me
t puthurn e radhs. Meqense buzt i kishte t zna, Fjodorit po i
hidheshin ijt prej t qeshurit pa z.
far ke q qesh? i tha ajo duke ia bllokuar srish buzt me t
br pyetjen.
Atij po i mbahej fryma nga t qeshurit mbyturazi dhe nuk rezistoi dot
m. I vuri dorn mbi gjoks Polins dhe e u prpoq ta kthente kokn pak
anash, por ajo nuk po ia ndante buzt, duke rezistuar tej parashikimit t
Fjodorit q spo mbushej dot me frym. I befasuar prej forcs q po
demonstronte Polina, ai u dorzua duke hapur kraht anash.
T munda, i tha ajo entuziaste.
E pranoj humbjen, u prgjigj ai, duke rregulluar me vshtirsi
frymmarrjen.
E msove tani cila sht njsia matse e intensitetit t dashuris?
Ti sma ke thn akoma.
Ta kam thn me veprime, jo me fjal.
Frymmbajtja n zgjatjen e puthjes?
E kush tjetr, zoti psikolog?
Faleminderit pr leksionin.
Ky sht i pari, por jo i fundit.
Po i dyti?
N kabin.

III

Orkestra po luante muzik vallzimi. Kjo i trhoqi vmendjen

Polins.
Eja shkojm t krcejm tani, i propozoi ajo Fjodorit, duke e
167

kapur pr krahu.
Ai nuk ia bri dy. Ideja e vallzimit n det t hapur e nn yje e joshi.
E nxitur prej pjesmarrjes masive t t pranishmve n vallzim, orkestra
e intensifikoi muzikn.
Polina me Fjodorin nuk e ndrpren krcimin, derisa filluan t
djersinin. Mirpo, pikrisht ather, prgjegjsi i orkestrs u propozoi t
pranishmve t tjer:
Meqense ky ifti i ri vallzon n mnyr t shklqyer, ju lutemi
t na lejoni t luajm posarisht pr ta muzikn e nj krcimi t njohur.
Ju t tjert mund ti shoqroni me duartrokitje. Si do ta konstatoni edhe
vet, lkundjet e kuverts s vaporit e bjn shum trheqs
interpretimin mjeshtror t vallzimit q kemi zgjedhur.
Propozimi i tij u miratua me nj duartrokitje t zgjatur prej t
pranishmve kureshtar, t cilt krijuan nj rreth t madh prqark iftit t
mbetur n qendr. Polina kafshoi buzn dhe shikoi Fjodorin n mnyr
pyetse. Ky buzqeshi dhe i bri shenj t ruante qetsin. Nj heshtje e
prgjithshme i parapriu fillimit t muziks.
*
Qysh prej tingujve t par q erdhn nga orkestra, Polina dhe Fjodori
e kuptuan se vallzimi i zgjedhur pr ta ishte rumba.
Ky krcim afro-kuban kishte pushtuar Amerikn n vitet 1920-1930
dhe, m pas, ishte eksportuar me buj n Evrop. T dy e njihnin mir
rumbn, q vazhdonte t ishte n mod. Pr m tepr, Polina e kishte
msuar at gjat nj kursi vallzimi, q kishte ndjekur kur vazhdonte
shkolln.
Nn duartrokitjet nxitse t t pranishmve, ata nisn krcimin.
Lvizjet harmonike t shpatullave dhe t belit t holl t ngjals
marsejeze, nn ritmin joshs t muziks, dhe valvitja e flokve biond
prej ers s detit e eksituan turmn. N momente t veanta,
bashkrendimi i lkundjeve t Piramids n lundrim me lvizjet elegante
e t vrullshme t Polins, u krijonte prshtypjen t pranishmve se
krcimtarja do t fluturonte si mjellm prej kuverts s vaporit.
Duartrokitjet filluan t shoqroheshin me thirrje admirimi.
Suksesi personal i Polins n at vallzim ift nuk e shqetsonte fare
Fjodorin. Prkundrazi, ai po bnte gjith prpjekjet e mundshme q ta
impulsonte suksesin e saj, pa e shuar pr asnj ast buzqeshjen
inkurajuese gjat vallzimit.
Ndrkaq Polina ndihej n ekstaz. Ajo po shijonte natn e par t
muajit t mjaltit, duke vallzuar prball t dashurit n kuvertn e
vaporit q po i onte n tokn e faraonve, pr t thurur erdhen e tyre t
dashuris. Krcimtarja po i dgjonte si n ndrr muzikn, duartrokitjet
168

dhe thirrjet admiruese t t pranishmve.

Rumba i ngjallte kujtime prekse Polins. Ai kishte qen vallzimi i
preferuar i prindrve t saj qejflinj pr muzikn. Sa her i kishte par
vajza ata duke krcyer t gzuar rumbn n kohn e tyre t art! Pr kt
arsye Polina i ishte prkushtuar me shpirt interpretimit me prsosmri t
ktij krcimi gjat kursit. Por fati e detyroi ta ndrpriste shkolln dhe
kursin
E prfshir nga kjo val kujtimesh, Polina po ia dedikonte me
imagjinat krcimin e zjarrt t nats s 4 tetorit n kuvertn e Piramids
mozaikut t uditshm t jets s saj: t kaluars s hidhur, martess
problematike, muajit t mjaltit dhe misterit t s ardhmes drejt s cils
lundronte. N vallzim e sipr ajo u prkiste t gjitha ktyre kohve, ndaj
i mbetej pak vmendje pr t tashmen. ndrrimi po bhej m dominues
se realiteti tek ajo. Ndrsa Piramida po lundronte npr Mesdhe, Polina
po lundronte n detin e ndrrave. Interpretimi emocional i rumbs po e
bnte magjiplot vallzimin e saj prej shtojzovalleje. Finalja e krcimit e
elektrizoi turmn.
Jehona e brohoritjeve prshndetse ushtoi n kuvertn e Piramids.
Mjaft prej t pranishmve e uruan iftin e ri, duke i ofruar t holla
Polins. Kjo i falnderonte dhe ua dhuronte kartmonedhat pjestarve t
orkestrs, t cilt u mrekulluan me tepr se gjith t tjert prej bukuris
fizike e shpirtrore t interpretueses model t rumbs.
T djersitur e paksa t lodhur, Polina e Fjodori u prshndetn me t
pranishmit dhe, t kapur dor pr dor, u larguan t duartrokitur si heronj
t mbrmjes.
Me t hyr n kabin, ata bn dush dhe
*
Jam gati pr leksionin e dyt, i tha Fjodori.
Nuk kalohet n leksionin e dyt, pa dhn prova se e ke
prvetsuar mir t parin, i bri vrejtje ajo. A mund ti prgjigjesh
praktikisht pyetjes se cila sht njsia matse e intensitetit t dashuris?
Ai u shtri n shpin, e trhoqi Polinn sipr tij, i ngjiti buzt pas t
sajave dhe po ia mbante kokn me t dy duart pr t mos ta lvizur. Ajo
vendosi n vetvete t mos dorzohej e para. Por kur sekondat filluan ti
dukeshin minuta, e kuptoi se nuk e fitonte dot garn. Vetm ndonj
dredhi mund ta shptonte prej sikletit. Polina rrshqiti gishtat e holl
anash trupit t Fjodorit dhe filloi ta guduliste me t dy duart. Ai ia lshoi
kokn dhe shprtheu n t qeshura.
Pse kshtu i prvetsoke leksionet e dashuris ti? e pyeti Polina
me seriozitet t shtir. Dhe doje t kalonim n leksionin e dyt, pa le!
Vshtir ti kalosh provimet e muajit t mjaltit me kt prgatitje t
169

dobt.
Fjodori i krceu prsipr, duke i pshpritur tek veshi:
Tani po t jap un nj leksion shqiptar.
Sa kureshtare jam! ia bri Polina duke i hedhur duart n qaf.
A mund ta shuaj edhe un kureshtjen time me nj pyetje, para se t
filloj leksionin?
Patjetr, iu prgjigj ajo duke e trhequr tek qafa dhe e puthi n
buz.
Si ke mundur ta ruaje kt form t shklqyer t gjinjve, sikur t
ishe virgjresh e prhershme?
Shijoi ata, pa e vrar mendjen pse jan t till. Ti m the n
kuvert se muaji i mjaltit shrben pr t shijuar mblsin e jets, jo pr
t studiuar fenomenet e saj. Apo shqiptart jan t prir t predikojn
parime, pa i zbatuar vet? N kt rast, sht m mir t mos ma japsh
at leksionin, pr t cilin isha shum kureshtare.
Mbasi t ta kem dhn un at leksion, me siguri ty do t t vij
keq pr fjalt q m th, ia ktheu ai.
Fjodori filloi t luante me gjinjt e fort t Polins, me t cilt ajo
nuk kishte lejuar asnj abuzim n Parajsn e Seksit. Pr kt e kishte
ndihmuar trajtimi i posam q i ishte rezervuar atje n baz t kontrats,
pr hir t moshs dhe t statusit t Missit.
Fal prvojs s tij n marrdhnie me vajza t zgjedhura dhe intuits
s psikologut n njohjen e efektit t masazheve speciale, Fjodori i
kombinonte frkimet e buta dhe thithjen e mbl t gjinjve kapriioz t
Polins me puthjet e nxehta dhe ngacmimet joshse n pjest m t
ndjeshme t trupit t saj t bukur. Leksioni i tij praktik prej eksperti nuk
vonoi ti sillte pasojat e parashikuara.
E prflakur n fytyr prej eksitimit, Polina i hapi kraht anash dhe,
me nj rnkim t leht, filloi t lakonte trupin duke ekspozuar pjes t
veanta t tij, me qllimin e dukshm pr t prshpejtuar aktin final.
Shikimi i syve t saj po perndonte.
Zotrues kompetent i situats, Fjodori vazhdonte leksionin pa u
ngutur. Me kalimin e minutave, ritmi i lakimit t trupit t Polins po
ngadalsohej, ndrsa rnkimi i saj po dilte m i mbytur e m i zgjatur.
Papritur ajo ngriti kokn dhe e kafshoi Fjodorin n gjoks duke
klithur:
I pashpirt!
bn kshtu, se m le shenj, u shqetsua ai.
Nuk pata at qllim, por nj lkundje e vaporit u b shkak q ta
tejkaloja masn padashur, u prgjigj ajo me z t mekur.
Ather mos u habit nse ndonj lkundje e vaporit, pas pak,
bhet shkak q un ta tejkaloj masn tek ti n ndonj drejtim tjetr.
Ai rifilloi leksionin e ndrprer, derisa Polina mezi po shqiptonte me
170

nj fije zri t zvargur:

I pashpiii paaashpiii i paaaaaa

171

IV

Qysh prej krcimit t rumbs, ata u bn mjaft t njohur midis

pasagjerve t Piramids, t cilt i shpalln ifti m simpatik. Edhe ajo
pjes e udhtarve, q nuk kishte asistuar n shfaqje, e morn vesh
nprmjet rrfimeve t t tjerve jehonn q kishte br vallzimi i tyre.
Suksesi i imagjinuar sht m miklues nga i jetuari.
Natyrisht, kjo pati t mirat dhe telashet e saj. Polina e Fjodori nuk i
prkisnin m vetm njri-tjetrit, si dshironin. Hapsira e nj vapori nuk
iu ofronte mundsi t mjaftueshme pr t siguruar vetmin joshse.
Qndrimi i gjat n kabin nuk iu plqente, ndrkoh q ishin duke
lundruar n detin m t bukur t bots.
Veanrisht pr orkestrn, prania e Polins dhe e Fjodorit bnte
efektin e nj katalizatori. Tek i shikonin t afroheshin, muzika bhej m
kumbuese. Bile instrumentistt kishin pikasur se cilat pjes muzikore i
trhiqnin m shum ata t dy dhe i luanin ato kastile, pr t zgjatur
qndrimin e iftit t ri n shoqrin e tyre.
Sa pr rumbn, t dy palt kishin rn n ujdi: ajo do t ishte qershia
mbi tort e mbrmjeve t vallzimit dhe do t interpretohej do nat n
orn nnt e gjysm t darks. N ato aste kuverta e Piramids priste
mysafir m shum se n do or tjetr. Ky fakt u sillte knaqsi Polins
e Fjodorit. Emocionet, q u krijonin t tjerve, ua kthenin n fest
vallzimin. Ideja se muaji i tyre i mjaltit mblsonte edhe jet t tjera ua
shumfishonte gzimin. Ditt dhe nett n Piramid rridhnin t
hareshme pr ta.
Drekn e dits s shtat t udhtimit, Polina e Fjodori qen t ftuar
nderi n tryezn e kapitenit t vaporit. Ky privilegj u rezervohej vetm
pasagjerve t veant t kabinave t klasit t par me nj motivacion t
caktuar. N ftesn drejtuar Polins dhe Fjodorit shkruhej:
sht knaqsi pr mua t jet i pranishm n tryezn time ifti i ri
q ka fituar simpatin e gjith pasagjerve, duke u a hijeshuar atyre
lundrimin me vaporin ton.
Por atmosfera festive e prjetuar n vapor nuk arrinte tia shqiste nga
mendja Egjiptin Fjodorit. Kureshtja e tij e pashuar pr zbulimet
arkeologjike do t gjente fush veprimi, m tepr se kudo, n tokn e
begat t faraonve, ku aktivizoheshin ekspeditat m t kualifikuara t
bots. Midis tyre, edhe ajo e drejtuar prej shokut t tij, Mishelit.
Egjiptologjia ishte br sinonimi i kurors s arkeologjis.
*
N Egjipt do t niste nj jet tjetr pr Fjodorin dhe Polinn; jeta e
familjes s re. Ai e quante fat q do ta krijonin familjen n nj vend t
172

qet, t banuar nga njerz t thjesht, t padjallzuar. Larg Evrops

zhurmmadhe e hipokrite, prej nga humanizmi e iltrsia ishin mrguar
prej kohsh.
N nj letr q i drgonte nj muaj m par, Misheli i shkruante:
Pas lufts s madhe, Evropa e ka humbur qetsin dhe vshtir se
do ta gjej m. Erra t trazuara po fryjn prsri n qiellin e saj t
zymt, ndrkoh q toka e kontinentit plak sht grryer n brendsi prej
urithve t diplomacis s fsheht. Ndrsa n barkun e toks egjiptiane
flen thesaret m t muar t njerzimit, dshmit e qytetrimit m
gjurmlns q ka lulzuar ndonjher n planetin ton. Eja t jetosh nj
tjetr realitet, vlerat shpirtrore t t cilit ndihen, por nuk shpjegohen dot
kollaj.
Duke njohur mir temperamentin e Mishelit, Fjodori ishte i bindur se
pohimet e shokut t tij ishin t sinqerta. Ai e monte mjaft kapacitetin
intelektual t Mishelit, i cili i kishte prfunduar studimet n egjiptologji
me rezultate premtuese. Punimi i tij shkencor pr mbrojtjen e diploms
ishte vlersuar lart, duke i siguruar n mnyr t parakohshme drejtimin
e nj ekspedite arkeologjike n Luginn e Mbretrve. Kjo trev u
rezervohej vetm ekspeditave m kompetente. N saje t mirkuptimit
dhe t respektit t ndrsjellt me Mishelin, Fjodori do t luante rolin e
nj bashkpuntori t jashtm t ekspedits gjeologjike t drejtuar prej
shokut t tij.
Ndrkoh q knaqsia e ditve t lundrimit e kishte theksuar
freskin e ehres s Polins, ajo e kishte kuptuar q mendja e Fjodorit
shtegtonte her pas here n Egjipt, kur rrinin vetm. Ajo e quante kt
dika t natyrshme, q lidhej me t ardhmen e tyre t afrt. Fjodorit nuk i
durohej dot pa e prmendur t paktn nj her n dit spitalin e Kairos
ku do t punsohej, Luginn e Mbretrve, ku do t gjente fush veprimi
pasioni i tij pr arkeologjin, mundsit pr punsimin e Polins dhe
fmijt q do t lindnin. Kta do t ishin knaqsia dhe ngushllimi m i
madh i tyre pas martess problematike, e cila nuk mund t kalonte pa
pasoja shpirtrore pr prindrit q lan pas.
ndrrat e prbashkta t iftit t ri po bheshin tema m e preferuar e
bisedave t tyre, ndrkoh q po i afroheshin Egjiptit.

173

N mesditn e 15 tetorit vapori Piramida u ankorua n portin e

Aleksandris. Misheli ishte nga t part q e dalloi at me nj pal dylbi
t vogla, qkur ishte n det t hapur. Ai kishte ardhur t priste Fjodorin
me nuse.
Ishte dit e premte, dit faljesh. Ritet fetare e trhiqnin thjesht si
shfaqje djaloshin francez, pa ndikuar n gjendjen e tij shpirtrore.
Misheli kishte marr nj karroc me qira, pr t shkuar deri n stacionin
e trenit, prej nga do t niseshin pr n Kairo.
Prej minareve m t afrta po dgjoheshin lutjet e dreks, kur Misheli
u nis pr tek pjesa e portit ku ishte ankoruar Piramida. Pak pas
mbrritjes s tij atje, filloi zbritja e pasagjerve.
Misheli ishte kureshtar pr t njohur nusen e Fjodorit. Ndrkoh e
kishte marr malli pr shokun e tij t liceut, me t cilin ishte mirkuptuar
gjithmon. Ai e kishte njohur nga afr natyrn e shqiptarit t zgjuar, si i
plqente ta quante Fjodorin, kur fliste pr t me t tjert.
Misheli e dinte q shoku i tij nuk prirej nga dshira pr t krijuar
marrdhnie intime me do vajz q mundte. Prkundrazi, ai trhiqej nga
cilsia e spikatur, nga e veanta. Aq m tepr q n kt rast bhej fjal
pr bashkshorten e tij. Misheli dinte vetm q nusja e Fjodorit ishte
marsejeze dhe quhej Polina. Pr kt arsye, ai priste me ndje surprizn e
afrt.
Ai u habit kur pa Fjodorin t zbriste me dy valixhe n duar e, pas tij,
nj person tek t dyzetat. Ky gjithashtu mbante nj valixhe si ato t
Fjodorit dhe nj ant n dorn tjetr. Pas tyre vinin dy nuse t reja, t
cilat kishin kapur nga t dy ant nj valixhe t njjt me ato t parat.
I maskuar prej karrocs, Misheli vendosi t mos lvizte nga vendi, pa
i kuptuar lidhjet midis t dy ifteve. Sapo t dy nuset uan valixhen q
transportonin pran tri t tjerave, iftet u prshndetn przemrsisht
midis tyre dhe u ndan. Kjo i la t kuptonte Mishelit se ifti tjetr i kishte
ndihmuar pr mirsjellje Fjodorin me nuse n transportimin e valixheve.
Ndoshta ngaq ishin njohur n vapor.
*
I befasuar nga bukuria e Polins, Misheli nuk po ia ndante syt. Ai e
vlersoi me notn maksimale zgjedhjen e shokut t tij. Pr Mishelin kjo
ishte nj prov, se Fjodori i kishte qndruar besnik parimit t tij n
vlersimin e t veants edhe pr krijimin e familjes. Ai e ndjeu veten
krenar pr shokun e tij.
Ndrkaq Fjodori po endte shikimin rreth e rrotull mos dallonte
gjkundi Mishelin. Ky doli nga pas karrocs, duke qeshur, dhe u drejtua
174

pr atje. Fjodori ishte me krah andej nga po vinte Misheli. Polins i bri
prshtypje buzqeshja e personit q po afrohej dhe i pshpriti:
Mos sht Misheli ky q po vjen duke qeshur?
Fjodori u kthye rrmbimthi dhe u gjend ball pr ball me shokun.
M par dua t uroj patrioten time pr martesn, i tha Misheli pa e
fikur buzqeshjen. Jet t lumtur bashkshortore me shokun tim m t
mir, Polin.
Ai i shtrngoi dorn asaj, duke e shoqruar urimin me nj prkulje t
leht t koks. Ajo buzqeshi dhe e falnderoi.
Pasi u takua me Fjodorin, Misheli i tha me shaka:
Me bukurin q ka Polina, egjiptiant do t mendonin se u ngjall
mbretresha Nefertiti. Por, fatmirsisht, nusja jote sht bionde.
Ata t dy qeshn, ndrsa Polina u skuq dhe e falnderoi Mishelin pr
komplimentin. Ky i bri shenj karrocierit q ta afronte atje karrocn.
Mbasi sistemuan katr valixhet, ata zun vend edhe vet n karroc.
Misheli i ftoi ata t uleshin n dy vendet n ball.
sht hera e par q do t udhtoj me karroc, tha Polina duke
buzqeshur.
Ka edhe gjra t tjera q do ti bsh pr her t par n Egjipt, ia
priti Misheli. Ktu sht tjetr bot, Polin.
Deri ku do t shkojm me karroc? pyeti Fjodori.
Deri n Kairo, u prgjigj Misheli duke shprthyer n t qeshura.
Arrijm dot para Krishtlindjeve n Kairo? bri shaka Fjodori.
Nuk ka rndsi edhe po nuk arritm; ktu nuk festohen
Krishtlindjet.
Nuk i festojn arabt, por ne vet sna ndalon dot kush pr ti
festuar.
Festa familjare zbehet, kur mungon mjedisi festiv shoqror.
Megjithat ju keni zbritur n Egjipt n nj dat t shnuar.
Pse qenka dat e shnuar 15 tetori? pyeti i habitur Fjodori.
Si, harrove? M 15 tetor 1815 zbriti n Shn Elena Napoleoni.
Ai zbriti si i burgosur atje; kjo nuk sht nj dat q ndjell
mbarsi.
Ne t dy jemi simpatizant t lavdis napoleoniane, Fjodor. Edhe
datat e trishtueshme kan shklqimin e tyre, kur bhet fjal pr nj njeri
t shndrruar n legjend.
N fakt si Misheli edhe Fjodori ishin br ithtar t Napoleonit nn
ndikimin e baballarve t tyre. Librat mbi jetn dhe karriern e
jashtzakonshme t Bonapartit kishin qen gjithmon t pranishme n
bibliotekn e babait t Mishelit. Ai i kishte folur shpesh me admirim t
birit pr mrekullit e realizuara prej korsikanit, q u b zot i Francs dhe
i Evrops pr rreth 20 vjet. Edhe n bibliotekn e tij n Kairo, ku babai i
Mishelit kryente funksionet e ambasadorit francez, nuk mungonin librat
175

e historis tronditse t Napoleonit.

E njjta gj mund t thuhej edhe pr baban e Fjodorit. Nse
shkrimtari i preferuar i Martinit mbetej Dostojevski, librat historik m
t plqyer t tij ishin ata t epoks napoleoniane. Sa her q ai i tregonte
ndonj ngjarje t jashtzakonshme Fjodorit lidhur me guximin e pakufi
t Bonapartit apo gjenin e tij t rrall, Martini e mbyllte bisedn me
kto fjal:
Gjynah q nuk e pati fat edhe vendi yn ndonj Napoleon t vogl,
q ta bnte Shqiprin shtet pr t qen!
Kjo ishte br shkak q prmendja e legjends napoleoniane ti
kujtonte t atin Fjodorit.
Ndrsa t dy shokt po diskutonin pr persekutimin e Napoleonit n
Shn Elena prej kryegardianit t pashpirt anglez, Hudson Llou, Polinn
kureshtare po e impresiononin rrugt e Aleksandris. Atje qarkullonin
shum karroca e pak automobila, ndrsa trotuaret ishin plot me
kalimtar. Nj pjese t tyre u trhiqte vmendjen biondina e bukur n
karroc, e veshur evropiane, dhe e prshndesnin gjith przemrsi. N
raste t veanta i flaknin edhe ndonj lule q mbanin n dor. Kjo i sillte
knaqsi Polins dhe i krijonte prshtypjen se po udhtonte midis t
njohurish t vjetr. Duke kujtuar indiferentizmin evropian, ajo tha me
vete: Modernizimi e ka pasuruar materialisht njeriun, po aq sa e ka
varfruar shpirtrisht.
Si pr t ilustruar vrtetsin e ides q i lindi, at ast po e
prshndesnin Polinn, duke tundur duart e tyre t vogla, nj grup
fmijsh t shoqruar prej msueses q po buzqeshte. E prekur, Polina
nxori nj qesk karamelesh prej ants s saj dhe e flaku n drejtim t
msueses, e cila e falnderoi me nj prkulje t leht t shtatit.
Ky veprim i trhoqi vmendjen Fjodorit.
Pak si hert po krijon miqsi me egjiptiant, Polin, bri shaka ai.
Kjo sht merit e tyre, jo e imja, ia ktheu ajo.
Misheli ndrhyri n bised:
Polina ka t drejt. Jo vetm nj grua, por edhe nj burr nuk
mund t mos reagoj me dashamirsi ndaj buzqeshjes miqsore t
banorve vends. Aq m tepr ndaj buzqeshjes engjllore t fmijve.
T kuptoj, Mishel, se kemi diskutuar edhe m par bashk pr
kt shtje, i tha Fjodori.
E di, por mua m plqen t flas gjithmon pr kto cilsi t tyre.
M pas ata e vazhduan rrugn n heshtje, duke soditur secili pr
hesap t tij pamjet e larmishme q u ofronin rrugt e Aleksandris. Pas
nj erek ore arritn n destinacion.
Ua, sa modern q e paskan stacionin e trenit! u habit Polina kur po
hynin atje.
Kjo sht linj e re hekurudhore. Udhtimi sht i kndshm e
176

nuk do ta ndjeni lodhjen, e sqaroi Misheli. Megjithat stacioni i trenit

t Kairos sht edhe m madhshtor se ky, shtoi ai.

VI

Misheli ishte interesuar n koh dhe u kishte gjetur nj apartament t

prshtatshm me qira n Kairo, jo larg spitalit ku do t fillonte pun
177

Fjodori. Bil ai kishte paguar edhe tre muajt e par t qiras, t ciln e
kishte cilsuar dhurat pr iftin e ri.
Misheli vet banonte n Luksor, qendra m e madhe urbane afr
Lugins s Mbretrve, ku ai punonte. Atje shkohej me nj tren tjetr. Por
Misheli kishte vendosur ta kalonte fundjavn me iftin e ri, mbasi ditn e
hn duhej t prezantonte Fjodorin tek drejtori i spitalit. Si njohs i mir
i qendrave t pasura turistike t Kairos dhe i muzeve t tij t shumt,
Misheli donte ti knaqte mysafirt e ardhur nga Franca me surprizat q
u ofronte Egjipti.
*
T dieln paradite ata shkuan t vizitonin piramidn e Keopsit. Me
at rast, Misheli kishte vendosur ti tregonte Fjodorit vendin ku
Napoleoni 29 vjear kishte zhvilluar t famshmen Beteja e Piramidave
kundr gjasht mij kalorsve t mirnjohur mamluk, nj kontingjenti
jeniersh dhe 50 mij kmbsorve. Pas fitores s ksaj beteje t ashpr,
e cila sipas historianve shpalosi m qart se kurr m par gjenin
ushtarake t korsikanit t ri, egjiptiant u detyruan t njihnin autoritetin e
Napoleonit si i drguar i Zotit.
Epiqendra e sheshit t betejs prej disa kilometrash ndodhej karshi
piramids s madhe. Duke u treguar Polins e Fjodorit pozicionet se si i
kishte rreshtuar Napoleoni divizionet franceze prball forcave t Murad
Beut para fillimit t luftimeve, Misheli nisi t prshkruante me pasion
strategjin e prdorur prej korsikanit pr t shpartalluar mamlukt
guximtar.
Napoleoni e dinte mir q mamlukt ishin jo vetm kalors t
rrall e sypatrembur, por edhe shum dinak. Madj Murad Beu njihej si
nj komandant i shquar pr kavalerin. Mirpo fatkeqsia e tij at dit
ishte fakti se ndodhej prball nj gjeniu t strategjis ushtarake. N at
betej vendimtare pr nnshtrimin e Egjiptit Napoleoni aplikoi nj
taktik t re luftimi, t mbiquajtur kuadratet e hekurt. Secili prej gjasht
divizioneve franceze, q do t merrnin pjes n luftime, formoi nj
kuadrat kompakt me artilerin t vendosur n katr cepat e tij. Kuadratet
kishin nj largsi prej njri-tjetrit t llogaritur me saktsi, n mnyr q
forcat armike, t cilat mund t deprtonin midis tyre n rast msymjeje,
t goditeshin me efikasitet t plot prej t dy palve. Napoleoni
parashikonte se, me distancat ndrmjet kuadrateve, do ti frymzonte
iden e gabuar Murad Beut se goditja ve e ve e divizioneve do t ishte
taktika m e mir e luftimit pr t.
Ndrkoh kuadratet duhej t zhvendoseshin me kujdesin m t
madh, sipas skics q u kishte dhn Napoleoni komandantve t
divizioneve. Pr asnj arsye, ata nuk duhej t ndryshonin formacionin, pa
178

urdhr korrieri t nisur prej Shefit t tyre. N rast se armiku do ti

sulmonte me synim pr ti rrethuar e asgjsuar, kuadrati duhej t
ndalonte n vend dhe t katr brinjt e tij duhej t hapnin zjarr n t
gjitha drejtimet prkatse, me shikimin nga jasht, duke e goditur kshtu
armikun njhersh n t gjitha frontet dhe duke mbrojtur njkohsisht
kraht e njri-tjetrit. Artileria do t bnte punn e saj. Ndrkoh kuadrati
pasardhs do t godiste forcat armike q do t deprtonin midis dy
kuadrateve.
Meqense 60 mij forcat mamluke e jeniere ishin rreshtuar paralel
me Nilin, forcat e krahut t majt t frontit francez u vendosn deri n
buz t lumit, me qllim q ti mbyllej armikut ai shteg kalimi pr
trheqje gjat luftimeve. Kuadratet e divizioneve t tjera u rreshtuan mbi
vijn e nj gjysm rrethi q i vendoste forcat armike midis tyre dhe Nilit.
E vetmja mundsi trheqjeje pr mamlukt dhe aleatt e tyre, n rast
rreziku, mbetej vetm ajo drejt Egjiptit t Siprm. Pr ti privuar edhe
nga ky shteg shptimi, Napoleoni ia besoi ekstremin e djatht t
kuadrateve franceze gjeneralit t tij m t talentuar, Dezeksit. Ky po e
ngushtonte gradualisht shtegun e fundit t trheqjes s armikut, duke e
zhvendosur n mnyr shembullore divizionin e tij.
Murad Beu e kuptoi planin e Napoleonit dhe vendosi t godiste dy
divizionet ekstreme, at t krahut t majt t forcave franceze dhe at t
krahut t djatht, t cilt po e krcnonin m tepr. Duke grumbulluar
rreth vetes elitn e kavaleris s mirnjohur mamluke, ai sulmoi pr her
t par divizionin e ekstremit t majt francez dhe, n saje t nj gjysm
rrotullimi taktik, iu drejtua divizionit t Dezeksit q po mbyllte morsn.
Mirpo ky e kishte kuptuar menjher manovrn mamluke dhe u dha
urdhr pr pozicion luftimi forcave t tij, qyshkur kavaleria e Murad
Beut goditi divizionin e ekstremit t majt francez. Kshtu q divizioni i
Dezeksit u gjend i prgatitur pr t prballuar sulmin.
Pluhuri i madh q krijohej prej kavaleris mamluke, e cila po
trondiste vendin me msymjen e saj, nuk i pengoi artiljert dhe
pushkatart francez t eliminonin nj t dhjetn e tyre. I befasur nga kjo
rrjedh dramatike e ngjarjeve, Murad Beu i hodhi n ofensiv t
prgjithshme forcat e tij, me objektiv kryesor goditjen e dy divizioneve
ekstreme franceze, q synonin t mbyllnin morsn e rrethimit. Ndrkoh
edhe divizionet e tjera franceze nuk bnin sehir, por kaluan prej
formacionit t kuadrateve n nj front t prgjithshm msymjeje me
radh t shtrnguara. Artileria franceze villte zjarr pa pushim mbi
mamlukt dhe kmbsorin e tyre t prfshir n luftime, ndrkoh q
baterit armike me dyzet topa nuk ishin efikase, pr shkak t
pozicionimit t gabuar.
Bilanci i fundit t betejs qe katastrofik pr Murad Beun, i cili arriti
t shptonte me vshtirsi s bashku me tre mij mamluk t tjer.
179

Gjysma e kavaleris s tij nuk ekzistonte m, ndrsa humbjet e

kmbsoris s saj ishin edhe m t rnda. Francezt numronin dyzet t
vrar e 260 t plagosur.
N trheqje e sipr, t mundurit i vun zjarrin flots s tyre prej 600
anijesh q t mos binte n duart e francezve. N orn shtat t darks,
flakt e mdha prskuqnin minaret e xhamive dhe fasadat e piramidave
t largta. Nj kronist egjiptian, dshmitar okular i ngjarjeve, do t
shprehej: Ky spektakl i rrall nuk shnonte vetm epilogun e nj
beteje, por edhe shembjen e nj bote.
*
Kur Misheli heshti, Polina, q e kishte ndjekur me kureshtje tregimin
e tij, i tha:
Me kt stil t mbl prshkrimi t ngjarjeve historike q ke ti
Mishel, do t m bsh edhe mua simpatizante t Napoleonit.
t keqe do t kishte kjo, Polin? Megjithse Napoleoni, pr
udi, ka shum m tepr simpatizant t huaj sesa francez. Megjithat,
po t citova ligjratn e shkurtr drejtuar ushtarve francez n prag t
fillimit t ksaj beteje, sht e pamundur t mos bhesh simpatizante e
tij.
Ma cito, t lutem! i tha Polina e interesuar.
Misheli qeshi, imitoi qndrimin e Napoleonit dhe, duke drejtuar
dorn nga piramida e Keopsit, foli me nj z ku ndihej emocioni:
Ushtar e Oficer trima! Ju bij t denj t Francs krenare!
Nga lartsia e asaj piramide, dyzet shekuj po na bjn sehir. Le tiu
tregojm atyre, se far jan n gjendje t bjn francezt.
Polina murmuriti e emocionuar:
E habitshme, kur mendon se ai ather ishte vetm 29 vje! Si t
jesh pro ose kundr veprs s tij, madhshtia e nj gjeniu me prmasa t
tilla t imponon respekt.

VII

T nesrmen, n orn dhjet, t tre shkuan n spitalin ku do t

fillonte pun Fjodori. Misheli i la ata t dy n salln e pritjes dhe shkoi e
i paraqiti sekretares s drejtorit shkresn q i kishte dhn ajo vet pr
180

takimin e parashikuar. Asaj i la gjithashtu nj zarf me dokumentet e

Fjodorit, prfshir edhe diplomn. Sekretarja e falnderoi duke i
propozuar t prisnin n sall, derisa ajo ti thrriste.
Pas disa minutash, dikush doli prej zyrs s drejtorit. Atje hyri
sekretarja me zarfin e Fjodorit n dor. Ajo doli prej andej pa zarf dhe u
ul srish n vendin e saj.
Nj erek ore m von, sekretarja i ftoi Mishelin dhe Fjodorin t
shkonin n takim. Ndrkoh ajo bri nj vrejtje:
Sipas protokollit, drejtori pret q t shkoni vetm ju t dy, jo
zonjusha.
Keni t drejt, i tha Misheli. Normalisht vetm ne t dy duhet t
takohemi me drejtorin. Mirpo kjo zonjusha sht e fejuara e shokut tim,
e cila ka ardhur n Egjipt pr tu br zonj. Prandaj do t ishte mir q ne
t mos ta lm vetm n sall, shtoi ai duke buzqeshur.
Edhe sekretarja buzqeshi.
Ju kuptoj, i tha ajo. Por q un t jem n rregull me detyrn,
duhet ta lajmroj paraprakisht drejtorin si qndron puna.
Ata e falnderuan dhe pritn prgjigjen e saj. Sekretarja u kthye
shpejt dhe i ftoi t hynin t tre n zyr.
Drejtori, rreth t pesdhjetave, takoi s pari Polinn duke i uruar
mirseardhjen n Egjipt me nj frngjishte t al. Ndrkoh q ai e
prshndeti frngjisht edhe Fjodorin, ky ia ktheu prgjigjen me nj
anglishte t pastr.
Ku e keni msuar kaq mir anglishten? e pyeti drejtori.
N Sorbon. Pedagog t gjuhs angleze atje kishim nj profesor
londinez, shtoi Fjodori i buzqeshur.
Ju prgzoj pr rrjedhshmrin e t folurit t gjuhs sime. Ve kjo
do tju a shtoj pak ngarkesn n pun, mbasi un do tju krkoj t m
ndihmoni pr t prmirsuar t folurin e frngjishtes.
Ngarkesa e puns sht nj privilegj, kur je n moshn time e n
startin e karriers. Ndrkoh un do t ndihmoj edhe dik tjetr n
prvetsimin e nj gjuhe t huaj, tha Fjodori duke shikuar buzagaz
Polinn.
Nusja juaj dshiron t msoj anglisht? e pyeti drejtori.
Fillimisht ajo duhet t msoj gjuhn amtare t bashkshortit,
pastaj anglishten, iu prgjigj Fjodori.
Si, ju nuk qenkeni francez?
Jo, jam shqiptar.
Ky fakt ju bn m interesant n syt e mi, z. Petrela.
E njihni vendin tim, z. Drejtor?
E di se ku ndodhet, megjithse nuk kam qen asnjher atje. Por
jam admirues i poetit ton romantik, Bajronit. ajd Haroldin e tij t
pavdekshm e kam lexuar disa her. Vargjet e zjarrt kushtuar popullit e
181

vendit tuaj jan nga m mbreslnsit. Kjo m ka frymzuar simpati pr

Shqiprin.
Faleminderit. Shpresoj se un do ta justifikoj at, buzqeshi
Fjodori.
Nuk e v n dyshim nj gj t till. Tani le t diskutojm pr
temn e takimit. Ju jeni diplomuar me rezultate t larta n njrin prej
universiteteve m prestigjioz t kontinentit ton. Ndrkoh zotroni
mjaft mir gjuhn angleze. Kta dy tregues m nxisin q tju besoj nj
vend pune t denj, me hapsir t mjaftueshme veprimi e studimi pr
nj psikolog. Ju nuk jeni nj mjek psikiatr, pr t cilin do t ishte i
domosdoshm stazhi, para se ti besohej vendi i merituar i puns.
Prandaj un mendoj se kontributi juaj do t jet i dobishm pr t
smurt q vuajn nga depresioni n prmasa t ndryshme, apo q e kan
humbur besimin n shrimin nprmjet trajtimit mjeksor, pr shkak t
kohs s gjat t qndrimit n spital. Ju e dini tashm se edhe ilai m i
mir nuk e bn efektin e duhur n organizmin e nj t smuri, i cili nuk
ka besim t plot tek dobia e mjekimit spitalor. Ne po vuajm mjaft nga
kjo dukuri, ngaq na kan munguar psikologt cilsor pr t ndikuar
pozitivisht tek pacientt tan. Kjo bie m tepr n sy tek pacientt
vendas. Besimi i tyre i theksuar tek Zoti e eklipson n mas t ndjeshme
besimin n shkenc. Ju do t jeni nj psikolog shtits n spitalin ton,
duke qarkulluar n pavijonet q do tju rekomandohen, ku dukuria e
lartprmendur sht m problematike. Do tju duhet t punoni me t
smur t ndryshm, ose me grupe t smursh, sipas planit q do t
hartoni vet, duke u konsultuar me prgjegjsit e pavijoneve dhe me
mua. Shpreh bindjen se me rezultatet e puns suaj do t krenoheni jo
vetm ju, por edhe ne. Ve mos harroni zotimin, se do t m ndihmoni n
perfeksionimin e t folurit t frngjishtes, shtoi duke qeshur drejtori.
Edhe Fjodori qeshi i knaqur. Vendi i puns q i ofrohej ishte
trheqs pr t, ndrkoh q drejtori i krijoi prshtypjen e nj njeriu
komunikues e kompetent n detyr. Kjo i shtonte optimizmin pr t
ardhmen e karriers s tij.
Ai u prgjigj duke e theksuar buzqeshjen:
Prparimi juaj n prvetsimin e mtejshm t frngjishtes do t
shkoj paralel me rezultatet e mia n pun. Sa m premtuese t jen
arritjet e mia n detyrn e re, aq m t shpeshta do t jen edhe kontaktet
tona, gjat t cilave do t flasim vetm frngjisht. Nj nxits tjetr i
puns sime me ju, n prvetsimin e frngjishtes, do t jet edhe kujdesi
i prhershm q nusja ime, Polina, t msoj gjuhn shqipe.
far profesioni njeh Polina? u interesua drejtori.
Ajo ka mbaruar liceun, por nuk ka arritur t prvetsoj ndonj
profesion. Ndrkoh martesa n mosh t re e privoi prej studimeve t
larta.
182

 A do ti plqente Polins t bhej nj infermiere e mir? pyeti

drejtori frngjisht duke hedhur shikimin mbi t interesuarn.
Patjetr; kjo do t ishte knaqsi pr mua, u prgjigj Polina, pa
pritur t konsultohej me Fjodorin.
Pavijone t veanta t spitalit ton, si ai i pediatris dhe i
kirurgjis, vuajn prej mungess s infermiereve, shpjegoi drejtori.
Do t m plqente shum t punoja n pediatri, tiu shrbej
fmijve, tha duke buzqeshur Polina.
Aq m tepr q s shpejti do t keni edhe fmijt tuaj, e plotsoi
drejtori i ndikuar prej buzqeshjes sugjestionuese t marsejezes s bukur.
Natyrisht, u prgjigj ajo duke u skuqur leht.
Pr t prvetsuar profesionin e infermieres, ju duhet ti
nnshtroheni nj kursi nntmujor me t drejt page t plot. N fund t
kursit, do t pajiseni me nj dshmi mjeksore q ju mundson
punsimin n do spital t Kairos. Por nuk besoj se do t gjeni ndokund
kushte m t mira se sa ktu. Aq m tepr q prania e bashkshortit sht
nj arsye m shum q ju t qndroni n spitalin ton.
Kjo sht e padiskutueshme, tha Polina duke shikuar Fjodorin me
sy t qeshur.
Ather, a kam t drejt t besoj se e arritm marrveshjen n
parim edhe pr punsimin tuaj n kt spital, Polin? e pyeti drejtori me
nj ton zyrtar.
Pa asnj dyshim, z. Drejtor.
Faleminderit. Formalitetet prkatse, pr punsimin e t dyve,
prfundojn s shpejti. Por ju, si turist t rinj n Egjipt, nuk do jeni t
gatshm t nisni nga puna para fillimit t muajit nntor, besoj.
Gjykim i drejt, i tha Fjodori. Fazn e par t udhtimit n
Egjipt ne e vlersojm si muajin ton t mjaltit. N datn 1 nntor do t
jemi t gatshm t fillojm rregullisht punn.
Nntori sht nj ndr muajt m t bukur t vitit n Egjipt. Kjo
mund tju sjell mbarsi juve, si ift i ri, n fillim t puns. Sipas
rregullit t spitalit ton, ne u japin t punsuarve rishtas nj rrog qysh
ditn e par q vijn n pun, me qllim q ti ndihmojm n startin e
jets s re. Meqense ju jeni duke shijuar muajin e mjaltit, un do ta
autorizoj degn e financs s spitalit tju jap rrogat e para sapo t ken
prfunduar formalitetet zyrtare. Kjo do tju shrbej si nj ndihmes n
kuadr t shpenzimeve q do t bni.
Me kto fjal, drejtori u ua n kmb. T njjtn gj bn edhe ata
t tre. Pasi u prshndet me Polinn dhe Fjodorin, drejtori i zgjati dorn
Mishelit e i tha me nj ton miqsor:
Ju jam mirnjohs pr rekomandimin tuaj. Sa her t keni
kandidat kaq simpatik pr punsim n spitalin ton, mos ngurroni pr
asnj ast.
183

 Faleminderit pr mirnjohjen, z. Drejtor, por nuk besoj se do t

kem her tjetr kandidat t ktill, u prgjigj Misheli me nj buzqeshje
domethnse.
Kur doln jasht, Misheli entuziast i rrahu kraht Fjodorit e i tha
duke qeshur:
Sa fillim i mbar ky pr ju! Erdhm ktu pr punsimin tnd dhe u
punsuat t dy. Tani do t merrni edhe dy rroga pr ti shijuar si duhet
kto dit t muajit t mjaltit deri n fund t tetorit. A e kishit imagjinuar
nj fillim kaq t mbar?
T them t drejtn, jo, u prgjigj me sinqeritet Fjodori. Kjo na
shton optimizmin pr t ardhmen.

VIII

Meqense mbaruan pun n koh, ata vendosn t shtisnin m

kmb udhve t Kairos, pr t shuar kureshtjen. Fjodori kishte dgjuar
dhe lexuar shum pr kt qytet antik, t cilin e konsideronte si Roma e
Lindjes s Mesme.
Asnj madhshti e vrtet historike nuk mund t afirmohet pa kaluar
nga Aleksandria dhe Kairo, ishte shprehur Napoleoni gjat fushats s
Egjiptit.
184

N t vrtet Aleksandri i Madh dhe Jul Qezari e kishin vlersuar si

apogjeun e lavdis s tyre zotrimin e Egjiptit. Pr t prjetsuar kt
fitore, Aleksandri themeloi qytetin port me emrin e tij, ndrsa Qezari
vendosi Kleopatrn n fronin e Egjiptit.
Edhe Pompeu, kundrshtari jo pak i lavdishm i Qezarit, e prjetsoi
emrin e tij n tokn egjiptiane duke ngritur kolonn e famshme n
periferi t Aleksandris. N t gdhir t nats q zbarkoi n Egjipt,
Napoleoni qndroi n heshtje i vetm pran ksaj kolone, duke br nj
udhtim imagjinar n histori nn trysnin e ndrrave t mdha pr
karriern e tij t nisur rishtas. Pr t nderuar ushtart e rn n luftimet
pr pushtimin e Aleksandris, ai urdhroi q ata t varroseshin me
ceremoni prqark kolons s Pompeut.
Ndrkoh q Fjodori po meditonte rreth ktyre ngjarjeve me gjurm
t thella n histori, Misheli i propozoi:
Dshironi t bjm nj vizit n Muzeun e Antikitetit, meqense
ndodhet ktu pran? Atje sht i ekspozuar edhe thesari i gjetur n varrin
e faraonit Tutankhamon.
Patjetr, u prgjigj menjher Fjodori. Ne atje do t shkonim
kastile nj dit.
Nuk sht as nj erek ore prej ktej, u tha Misheli duke u kthyer
djathtas.
*
Qysh n shikimin e par, muzeu binte n sy pr vlerat e rralla
arkeologjike q prmbante. Ai mund t cilsohej pa ngurrim si
enciklopedia e egjiptologjis. do dinastie faraonike i kushtohej nj
pavijon i veant n ekspozimin e objekteve prkatse. Kjo ua
thjeshtonte vizitorve krijimin e nj ideje fillestare mbi historin dhe
qytetrimin e Egjiptit t lasht. Ndrsa pr specialistt e egjiptologjis
prmbajtja e muzeut ishte nj libr i hapur historie.
Fjodorit po i trhiqnin vmendjen shum objekte t rndsishme
arkeologjike, pr t cilat ai kishte lexuar, por nuk kishte pasur rastin ti
shikonte m par. Mirpo ai priste me padurim t ndodhej prball
thesarit t faraonit Tutankhamon. Sikur t mos ishte nj amator i flakt i
arkeologjis q respektonte do zbulim t saj, Fjodori do t kishte
nxituar t shkonte sa m par tek ajo pjes e muzeut, ku ekspozoheshin
objektet arkeologjike t dinastis s XVIII-t. Polinn po e habiste pasioni
me t cilin diskutonin dy shokt midis tyre.
M s fundi ata u ndodhn prball thesarit t pacenuar t faraonit
Tutankhamon. Megjithse Polina kishte qen e heshtur dhe indiferente
qysh se kishin hyr n muze, papritur ajo thirri me admirim:
Oh, bukuri qiellore paska maska e florinjt e Tutankhamonit!
185

Syt e tij duket sikur shikojn end! Si shpjegohet q pamja e tyre nuk
shpreh mosh?
Shikimi i syve t tij ndehet n prjetsi, nuk i prket kohs q t
tregoj mosh, u prgjigj Misheli me devocion.
Kur ata prfunduan s sodituri me ng objektet kryesore t thesarit t
Tutankhamonit, kishte shkuar ora tre pasdite.
A keni ndrmend t ham drek sot, apo jo? i pyeti Polina.
Meqense Fjodori po lexonte dika i prqendruar, prgjigjen ia ktheu
Misheli:
Na fal, Polin, por un e Fjodori e humbasim nocionin e kohs,
kur ndodhemi n mes t ktyre mrekullive arkeologjike.
Ata doln prej muzeut me dshirn pr tu kthyer srish nj her tjetr.
IX

Me ftes t Mishelit, ata shkuan pas dy ditsh n Luksor. Ndryshe

nga pes vjet m par, Fjodori zuri nj dhom n hotelin luksoz
Metropolitan. Muaji i mjaltit i justifikonte shpenzimet suplementare.
Dy shokt e lan me fjal t takoheshin t nesrmen rreth ors dhjet
n Luginn e Mbretrve. Misheli mezi priste ti tregonte Fjodorit
punimet e kryera prej ekspedits arkeologjike q drejtonte. Ato
ndodheshin vetm 600 m larg varrit muze t faraonit Tutankhamon. Kjo
ishte br shkak q Hovard Karteri, pas nj vizite tek mumia e faraonit t
tij t preferuar, tiu hidhte nj sy pr kureshtje punimeve t kryera prej
ekspedits s Mishelit.
Kur Polina e Fjodori shkuan t nesrmen atje, ora ishte njmbdhjet.
Gjashtdhjet puntor egjiptian zhvendosnin rr e gur me karroca
dore. Prania e Polins e pengonte Fjodorin ta zgjaste vizitn sa t
dshironte, ndrkoh q t nxehtit ishte shtuar. Duke qen profane n
fushn e arkeologjis, ajo mezi e duronte bezdisjen prej pluhurit dhe
djerss n mjedisin mbyts t shkrettirs, ku zhvilloheshin punimet.
Megjithse Polina nuk ankohej pr kt, Fjodori e kuptoi sikletin q
provonte marsejezja e re, e msuar t shkelte n asfaltin e freskt t
qytetit t saj bregdetar.
Fakti q atje punohej ishte nj arsye m tepr q vizita e tyre t ishte
sa m e shkurtr, pavarsisht nga gatishmria e Mishelit pr ti
shoqruar.
Fjodorit i plqeu mjaft sistemi i grmimeve t organizuara prej
shokut t tij. Puntort e zhvendosnin t gjith materialin e lvizshm
(rr e gur) t terrenit ku po punonin, derisa arrinin n taban. N kt
mnyr Misheli ishte i sigurt se syrit t tij nuk i shptonte asnj objekt
arkeologjik me vler.
186

Kur po afronte ora 12, Fjodori vendosi ti jepnin fund vizits.

Polina mezi e duron t nxehtit, prandaj ne do t largohemi tani, i
tha ai Mishelit. Ndrkoh edhe ti duhet t prqendrohesh n pun, se
dje mungove pr shkakun ton.
Pr punn mos u bj merak, se nuk kam njeri mbi kok t m
urdhroj, ia ktheu Misheli. Nse Polina nuk e duron dot t nxehtin,
ktij problemi nuk i gjendet zgjidhja ktu. Ju do t bnit mir t shkonit,
n form shtitjeje, deri n buz t Nilit, duke ndjekur gjithmon
drejtimin veri-lindor. Atje do t shikoni nj xhami t vjetr, t rrethuar
me trndafila e shkurre dekorative. Jo m shum se 100 m matan asaj,
do t takoni n nj ranisht t kndshme, nn hijen e nj tufe pemsh
tropikale. Indigjent nuk pranojn ta shfrytzojn at si vend dfrimi,
meqense ndodhet afr xhamis. Atje do t knaqeni, mbasi nuk do t
shqetsoheni prej kurrkujt. Me ecje normale, nuk do tju duhet m shum
se gjysm ore t arrini n vend.
*
Propozimi joshs i Mishelit e nxiti iftin e ri t nisej n ast n
krkim t oazit t vogl. Duke imagjinuar knaqsin q do t ndjenin
atje, Polina filloi ta prshpejtonte hapin. Fjodori i tha duke qeshur:
Mos nxito, Polin, se Nili nuk ndryshon dot shtrat dhe ranishtja
me hije slviz prej vendit.
E di, por mua nuk m durohet t shkoj t freskohem sa m par, u
prgjigj ajo, pa e ulur ritmin e t ecurit.
Her pas here Fjodori shikonte orn.
Ja ku duket xhamia e vjetr, tha ai pas 20 minutash ecje.
Oh, do t knaqemi! ia bri Polina, duke flakur prpjet adrn
boj qielli q e mbronte prej rrezeve t diellit.
Kur mbrritn atje, pamja e ranishts s kndshme (si e kishte
quajtur Misheli) i la gojhapur. Ajo sishte asgj m pak se nj plazh i
vogl rreth 200 m me rr t imt, pjesrisht i mbrojtur prej rrezeve t
forta t diellit nga nj sr pemsh. Shtrati i gjer i Nilit krijonte aty nj
gji t qet me uj t kthjellt. Nj dhurat magjepsse e natyrs bujare n
at cep t shkrettirs s vaditur prej lumit me prurjen m t madhe n
bot.
Pse nuk na kujtove t merrnim rrobat e banjs, gjersa do t vinim
ktu, Fjodor? pyeti me ton ankues Polina.
Nuk m shkoi mendja se do t bnim plazh sot. Megjithat kjo
sna prish pun.
Si sna prish pun? Ku m durohet mua pa u freskuar n kt uj
t kthjellt, t paktn pr t shplar djersn.
Ktu ska njeri dhe ne mund t lahemi lakuriq.
187

 Seriozisht flet? u habit ajo.

Po.
Po sikur t vij ndokush papritur?
N radh t par kuptohet q ktu svjen njeri, mbasi nuk dallohet
asnj gjurm apo shenj tjetr se dikush ka qen ktu, qoft edhe para
disa ditsh. Nuk sheh kund ndonj cop letr, apo nj send t prdorur
nga njeriu. Pastaj vendi nuk sht krejt i zhveshur. Edhe sikur t vij
njeri papritur, mjafton t maskohemi pas nj peme apo t mbulohemi me
ndonj rrob dhe gjithka kalon shpejt. Mos harro q myslimant e
respektojn shum personalitetin e femrs dhe i shmangin vet situatat
delikate. Ata nuk ngjajn me t rinjt evropian, q ti ngulin syt pa
teklif.
Sidoqoft, personalitetin ton ne duhet ta respektojm vet
njher, pastaj t presim kujdesin e t tjerve.
Dakord. Ndrkoh q ti do t lahesh, un do t vzhgoj se mos
afrohet ndokush. Ti bj banj e qet, se un e shikoj n largsi nj person
q mund t drejtohet pr ktu. Po dgjove fishkllimn time, ti ke koh
t dalsh nga uji e t strukesh pas nj peme, duke u maskuar me adrn e
diellit.
Po kur t lahesh ti, un do t bj roj ? pyeti Polina me ironi.
Mos u bj merak pr kt, se un nuk kam nevoj pr roj.
Maskimi im m i mir sht qndrimi n uj.
Ather ec n krye t detyrs, e urdhroi ajo duke qeshur.
*
Polina u zhvesh dhe i sistemoi rrobat posht adrs s hapur. Pastaj
shkoi tek gjiri i vogl dhe filloi t lagte trupin me uj. Kur e gjykoi se
temperatura e organizmit iu prshtat asaj t ujit, ajo u fut n lum, pa e
zhytur kokn.
Nn kujdesin e babait, Polina kishte msuar t notonte pa shkuar
end n shkoll. Me kalimin e viteve, ajo e perfeksionoi notin deri n at
shkall, sa filloi t hynte n gar me baban. Ky kishte dashur ta
regjistronte vajzn n klubin e notarve t Marsejs, por kundrshtimi i
Elvirs dhe ngurrimi i Polins ia kishin pamundsuar kt. Megjithat,
fal t dhnave fizike dhe frekuentimit t rregullt t plazhit, Polina ishte
afirmuar si nj notare e shkatht.
Ndrkoh q Fjodori vigjilonte, ajo po knaqej duke i rn cep n cep
gjirit me uj t kthjellt. Polinn e joshte gjersia e lumit dhe do t
dshironte t dilte me not n bregun matan, por trembej nga prania e
ndonj rinoqeronti apo kafshe tjetr grabitqare ujore, me t cilat fauna e
Nilit ishte e pasur. Pr kt e porositi edhe Fjodori, para se t shkonte n
vendroj.
188

Pas nj erek ore, ai e braktisi shrbimin e rojs dhe u afrua buz ujit.
Polina erdhi aty me not dhe i trhoqi vrejtjen me ton protestues:
Nuk tu durua edhe pak? Kaq shpejt u mrzite?
Nuk jam mrzitur fare. Prkundrazi, knaqem duke t par n
notim e sipr. Mirpo erdha t t bj nj propozim. Meqense orari i
dreks po kalon, un mendoj q ti t dalsh nga uji dhe t qndrosh pa u
veshur sa t t thahet trupi. Ndrkoh un do t zhytem n uj pr t
shplar djersn dhe do t dal shpejt q t thahem e t vishem. Pran
tempullit t Ramseut II, jo aq larg prej ktej, ndodhen disa restorante
shum t mir. N njrin prej tyre kam drekuar me Mishelin, para pes
vjetsh. Pasi t kemi ngrn, do t vijm prsri ktu t qetsohemi nn
hijet e freskta. M von do t lahemi me ng, deri n perndim t diellit.
Nj ide e mrekullueshme! M fal q t trhoqa vrejtjen pa t
drejt. Po dal menjher prej ujit.
Ndrsa Polina ekspozoi pjesrisht n diell trupin, duke qndruar pas
trungut t nj peme, Fjodori u zhvesh dhe shkoi t lahej. Ai e lagu
gjoksin disa her me uj t freskt, para se t zhytej me kok n gjirin e
bukur. Megjithse i premtoi Polins se do t hynte n uj sa pr t
shplar djersn, Fjodori po zhytej e rizhytej pa u ngutur pr t dal.
Freskia e ujit pas t nxehtit t shkrettirs i sillte nj knaqsi q nuk e
refuzonte dot leht.
Ndrkoh Polins iu tha trupi dhe u vesh. Ajo shkoi nn hijen e
freskt t nj peme dhe po priste me durim Fjodorin t dilte prej ujit.
Meqense ai nuk po jepte shenj se kishte ndrmend t dilte, Polina u
afrua buz ujit dhe filloi ti thrriste. Fjodori qeshi dhe notoi drejt saj.
Lejom t bj edhe dy vajtjeardhje deri tek cepi tjetr i gjirit, i
tha ai me ton luts.
Shpejt se m griu uria.

Kur shkuan tek tempulli i famshm i Ramseut II, Polina u habit prej
madhshtis s tij dhe i tha Fjodorit me nj ton qortues:
Prse nuk na solle ktu qysh paradite, po na ove t shikonim si
lvizin rrn prej vendit egjiptiant?
Kemi koh ti vizitojm t gjitha kryeveprat e Egjiptit t lasht,
mos u mrzit. Vetm dshir t kesh. Ajo puna, q ty t duket e rndomt
dhe e quan thjesht lvizje rre, sht nj veprimtari e pamuar shkencore,
Polin. Pa arkeologjin, njerzimi nuk do ta njihte si duhet t kaluarn e
tij t largt, pr tu orientuar drejt prparimit. Ky tempull q ty t trhoqi
189

me t drejt vmendjen sht vrtet madhshtor, por pa ndihmn e

arkeologjis vlerat e tij historike do t mbeteshin t panjohura pr
njerzimin. Ai do t ishte memec pr ne, ndrkoh q gjith muret e tij
flasin nj gjuh q na i bjn t njohur vetm arkeologt. N saje t tyre
ne kemi msuar se ky tempull madhshtor e ka emrin Kshtjella e nj
milion viteve. Arkitektt e famshm, q e kan projektuar kt vepr t
pavdekshme, kan parashikuar nj jetgjatsi t saj prej nj milion
vjetsh! Mendo se sa e re sht ajo n mosh, krahasuar me jetgjatsin
e parashikuar: vetm katr mij vjeare! Nisur nga konkluzionet e
nxjerra prej studimeve shumplanshe, shkenctart e sotm mendojn
se jetgjatsia e Kshtjells s nj milion viteve ka t ngjar t jet e
mundshme pr t. Mjafton vetm ky tregues, pr t imagjinuar
madhshtin e qytetrimit t Egjiptit t lasht! u shpreh me pasion
Fjodori.
Imagjinata ime bllokohet, kur jam e uritur, u prgjigj Polina.
M fal! Harrova pr nj ast q ne njerzit e sotm jemi shum
m tepr toksor, sesa egjiptiant e lasht. Tek cili restorant t plqen t
shkojm?
Atje ku ka peshk t freskt Nili.
Ky sht nj artikull konsumi q nuk mungon n asnjrin prej
ktyre restoranteve.
Ather na o tek restoranti ku ke drekuar me Mishelin.
Bukur. At e kemi edhe m pran se t tjert.
Polina e uritur e shijoi s teprmi drekn. N mbarim t ngrnies,
kamerierja e buzqeshur u solli nga nj pjat me hurma t thata falas.
Ngaq ato i plqyen shum, Polina i tha duke qeshur Fjodorit:
M vjen keq q do ti l n pjat kto fruta kaq t mbla.
Mos u shqetso pr kt, se do ti kesh t prditshme n tavolin,
iu prgjigj ai. Toka egjiptiane sht e njohur pr shumllojshmrin e
prodhimit t frutave. Ka t ngjar q nesr ta harrosh kt lloj hurme,
ngaq do t plqesh m tepr ndonj tjetr. Tani eja t shkojm pr t
vapuar tek hijet e kndshme buz Nilit.
Oh, mos mi kujto, se mezi duroj pr to!
Kur arritn atje, ora po shkonte 4. Ata u zhveshn dhe zgjodhn nj
pozicion q dielli t binte pjesrisht mbi trupat e tyre. Prej Nilit frynte
nj fllad i leht q ua bnte pushimin t kndshm. Ecja npr shkrettir
dhe t qndruarit n kmb, gjat vizits tek ekspedita arkeologjike e
Mishelit, i kishin lodhur. Banja dhe ngrnia i vun shpejt n gjum.
*
I pari u zgjua Fjodori. Gjumi i thell e kishte oroditur. Atij iu desh t
mendohej pak, pr t kuptuar se ku ndodhej. Kur hodhi syt n horizont,
190

dielli ishte n perndim e sipr. Kishin fjetur shum.

Ai filloi t frkonte Polinn pr ti nxjerr gjumin. Ajo u prmend
dhe e pyeti sa ishte ora.
E kam ln n xhep t pantallonave, u prgjigj Fjodori. Por ne
kemi fjetur aq shum, sa nuk do t na zr gjumi natn.
Aq m mir, ia ktheu Polina, duke br lvizje shpirse.
Tundu prej vendit, se dielli sht duke pernduar, i bri vrejtje ai.
Do t lind prsri nesr. Pse duhet t lviz prej vendit un, nuk
jemi mir ktu?
Do t vishemi apo jo?
Ktu kemi ardhur pr tu zhveshur, jo pr tu veshur.
A do t zhytemi n uj?
Po u futm n uj, do t na ngjitet rra pas trupit kur t dalim dhe
kjo do t na pengoj t...
Vazhdimin e fjalis ajo e plotsoi me nj shkelje syri t zgjatur.
ohu, Polin, se m ka marr etja.
Pi ktu! i tha ajo duke i treguar gjinjt e saj, pa lvizur prej vendit.
Nuk i kam br akoma t kullojn qumsht ata; skam t pi.
Thithi se nuk mbetesh pa gj; dika do t prfitosh.
Do t prfitojm t dy nj ngritje temperature t ndjeshme,
ndrkoh q duam t freskohemi.
Vijn veprime t tjera m pas q do t na freskojn, ia ktheu ajo
duke i zgjatur duart.
apknria e dialogut t veant, lakuriq buz Nilit, i eksitoi t dy. Ai
zbatoi urdhrin e asaj duke murmuritur:
M trbove, Polin, me kta gjinj kryene!
T kam thn se dashurit e trbuara jan memece.
Toka e faraonve u jep z edhe memecve. far paska pritur fati
im, q sma mbushi mendjen para pes vjetsh t qndroja n kt tok
t begat?
Q un t bhesha 18 vjee dhe t t trboja me gjinjt kapriioz
buz Nilit.
Prmes puthjesh t ethshme, ata filluan t rrokulliseshin mbi rr,
duke shtrnguar njri-tjetrin n krah me keqardhjen e pamundsis pr
tu shkrir n nj.
Pooliin!
Fjoodoooor!
Valt e Nilit, lumit t perndive, merrnin me vete jehonn e nj
dashurie t zjarrt, si rekuiem pr ditn q po jepte shpirt.

191

XI

Nj muaj pasi kishin filluar pun n spital, ata ndjeheshin t dy t

knaqur. Polina prparonte pa vshtirsi n kursin pr infermiere. Ort e
praktiks n pavijonin e pediatris i ngjanin si argtim n botn
engjllore t fmijve. Ajo tregohej e gatshme q t shrbente atje m
tepr nga sa i krkohej sipas rregullit.
T njjtin prkushtim manifestonte Polina edhe n prvetsimin e
gjuhs shqipe. Ajo e vlersonte msimin e shqipes si respekt pr
bashkshortin dhe detyrim ndaj t ardhmes s saj. Polina kishte
prshtypjen se dika do ti mungonte harmonis s tyre familjare, pr sa
koh q ajo nuk do t fliste me Fjodorin gjuhn e tij amtare. Prandaj
Polina e nxiste at q t tregohej sa m krkues ndaj saj.
Fjodori i jepte rndsi t veant cilsis s prvetsimit t gjuhs
192

shqipe prej Polins. Ai synonte q ajo, pas disa vjetsh, ta fliste shqipen
ashtu si fliste ai frngjishten. Fjodori ishte alergjik ndaj gjrave
gjysmake. Punn me rezultat t pjesshm ai e vlersonte si energji dhe
koh e humbur kot. Ditn q filloi ti msonte gjuhn shqipe Polins,
Fjodori i tha:
Un po e nis kt pun me synimin e vetm q nj dit ti ta
flassh shqipen, pa u kuptuar kollaj q je e huaj. Vullneti nuk t mungon,
ndrkoh q gatishmria ime pr t t ndihmuar sht knaqsi pr mua.
Kur t flasim s bashku rrjedhshm shqip, kjo do t shrbej si prov
suplementare e forcs s pamposhtur t dashuris son.
N emr t dashuris son, ti ke sakrifikuar shum, Fjodor, iu
prgjigj Polina. T jap fjaln se gjuhn shqipe un do ta dua si fmijn
ton dhe nuk do t lodhem kurr s msuari at.
Nj puthje e nxeht vulosi kontratn e tyre m t re.
Ndrkoh Fjodori ndihmonte edhe drejtorin e spitalit pr
perfeksionimin e frngjishtes. Por ai nuk kishte plan pune pr kt;
gjithka varej prej interesimit t vet drejtorit. Ky shfrytzonte rastin pr
t folur frngjisht me Fjodorin gjat orarit t dreks, apo kur takoheshin
n kafenen e spitalit. Drejtori interesohej edhe pr rregulla t veanta t
fonetiks s gjuhs frnge dhe mbante shnime pr to. Nganjher ai
bnte shaka me Fjodorin:
Cilin nxns ke m t zellshm, Polinn apo mua?
T dy, prgjigjej Fjodori duke qeshur.
Jo, jam i bindur q ma kalon Polina. Dashuria pr ty i frymzon
asaj dashurin pr gjuhn shqipe. do veprim q bhet n emr t
dashuris sht i suksesshm, bnte humor drejtori.

XII

Ushtrimi i profesionit po i sillte knaqsin e pritur Fjodorit. Ai

merrte kontakt me t smur q kishin prirje e temperamente t
ndryshme. Edhe problematika e secilit ishte e ndryshme, n vartsi t
diagnozave prkatse. Fjodorit i duhej t njihej nga afr me t smurin
dhe t tregohej i duruar, pr t deprtuar n botn e tij t brendshme, ku
strukej e keqja.
Ai, si psikolog, duhej t ndikonte me takt n prmirsimin e gjendjes
shpirtrore t t smurve q i bnin bisht kurimit, apo i nnshtroheshin
me zemr t thyer. Pr t mundsuar kt, Fjodori hartonte nj plan pune
t detajuar pr secilin t smur. N prshtatje me rrjedhn e mtejshme
t ngjarjeve, ai e prmirsonte apo e ndryshonte planin e tij fillestar.
193

Vshtirsit i kalisnin vullnetin, ndrsa suksesi e ngazllente. Me

rezultatet pozitive t puns s tij, ai ndihmonte pr t shptuar jet
njerzish. N konsideratn e Fjodorit dhe t kolegve t tij, jeta e njeriut
mbetej vlera m e lart e bots son. Ata nuk ishin politikan, q t
mendonin ndryshe.
Natyrisht, puna nuk u sillte vetm knaqsi shpirtrore Polins e
Fjodorit. Me kalimin e kohs, ata e forcuan ndjeshm gjendjen
ekonomike. ifti i ri nuk i trembej shpenzimit pr t shijuar knaqsit e
jets. Megjithat, ata jo vetm q nuk vinin m dor n shumn q
Martini kishte derdhur n llogarin bankare t t birit, por dika shtonin
rregullisht atje. Atyre nuk u mungonte asgj pr ta ndjer veten ift i
lumtur.
*
Ndrkoh Polina e Fjodori mbanin korrespondenc t rregullt me
familjet n Franc. Pr do muaj, ata u drgonin letr Martinit dhe
Elvirs. Kur nuk merrnin prgjigje prej tyre brenda muajit, ata u nisnin
telegram. Polina i shkruante shqip prshndetjet n fund t letrave
adresuar Martinit. M von ajo filloi t shkruante edhe paragraf t letrs
shqip. Kjo e entuziazmonte Martinin. N prgjigjet e tij, ai e inkurajonte
Polinn q ti shkruante letrat vetm shqip. Me koh, kjo dshir e
Martinit u b realitet.
Nprmjet letrave q i drgonin Elvira me Lysienin, Polina kishte
msuar se gjendja e tyre ekonomike kishte ndryshuar rrnjsisht, n saje
t ndihms s Martinit. Elvira kishte hapur nj floktore, ku kishte
punsuar edhe tri gra t tjera. E inkurajuar prej klientels s shumt, ajo
ishte n krkim t nj lokali t madh me qira, pr ta zgjeruar aktivitetin
edhe me disa punonjse t tjera.
Suksesi n pun kishte ndikuar shum n prmirsimin e gjendjes
shpirtrore e shndetsore t mamas s saj. Ishte Lysieni q e sqaronte
hollsisht Polinn pr gjendjen e Elvirs, mbasi at vet ajo e besonte me
rezerva, ngaq mendonte se mamaja ia zbukuronte gjendjen pr ti hequr
merakun. Por, si letrat e Elvirs edhe ato t Lysienit, kishin prher dika
t prbashkt: t dy e quanin Martinin shptimtari yn. Lysieni ishte
shruar plotsisht dhe vazhdonte rregullisht liceun.
Mirqenia e familjeve t tyre n Franc ishte nj tregues tjetr i
rndsishm, i cili ndikonte pr mir n gjendjen shpirtrore t iftit t ri.
Kjo er e mbar e fatit po reflektonte edhe n gjendjen shndetsore t
Polins. lirimi prej ankthit, q kishte prjetuar n Parajs pr t
ardhmen e saj dhe t familjes n prag t shkatrrimit, po i rikthente
shklqimin disi t venitur fytyrs engjllore t Missit. Ajo ndihej plot
gjallri dhe nj dit iu ankua Fjodorit pr munges fushe veprimi, ku t
194

derdhte energjin e saj:

Puna n spital nuk m lodh fare. Detyrat, q m jep ti pr msimin
e gjuhs shqipe, jan t pamjaftueshme q un ta ndiej se jam duke
punuar seriozisht. Ushqimin e kemi t prkryer, argtimin t larmishm,
lajmet nga Franca na bjn me krah. Gjith kta faktor ndikojn n
shtimin e energjive tona. Ti vet punon me orar t zgjatur pr ta derdhur
at energji, ndrsa mua m l t dembelosem, t squllem. Nuk pranon t
mi shtosh detyrat n msimin e shqipes. Megjithse je ithtar i
Napoleonit, i harron fjalt q ka thn kryeheroi yt n Shn Helena:
Dikur punoja 17 or n dit dhe forcohesha prher. Sot dergjem i
papun dhe e ndiej se energjia e akumuluar me shumic n organizmin
tim do m vras nj dit.
Fjodori ishte armiku i dembelizmit dhe akuza e Polins e shqetsoi.
Ai iu prgjigj asaj me seriozitet:
Detyrat e prditshme, q t caktoj un pr msimin e gjuhs
shqipe, jan t llogaritura mir, pr t mos dmtuar cilsin e t msuarit.
Kur ti e gjykon se ajo sht ngarkes e pamjaftueshme pr energjin dhe
vullnetin tnd, prsrit sa m shum msimet e kaluara. Vetm n kt
mnyr ti mund ta shpenzosh energjin e teprt me dobi. Un nuk do tia
lejoj vetes kurr t bhem shkak q ti ta msosh gjuhn shqipe me
gabime. Duhet ta dish mir, se sht shum e vshtir ta korrigjosh n t
ardhmen nj fjal q e ke msuar gabim qysh n fillim. Sa pr
Napoleonin, mos harro se sht e vshtir t gjesh nj t dyt si ai n
histori.
Ather po t flas me gjuhn e R. Rolanit, jo t Napoleonit. Pr
situata si kjo q flas un, Rolani ka shkruar: Kali i mir nuk ia fal kurr
kalorsit budalla neglizhencn n t ngar. Un jam nj mz i mir dhe
dua t m ngassh sa m shpejt, o kalors i zgjuar!
Duke thn kto fjal, ajo iu hodh n qaf kalorsit, i cili nuk hezitoi
fare ti tregonte se dinte ta ngiste me t katra mzin e tij.

195

XIII

Flladi i lumturis q po frynte n tokn e faraonve ishte nj

pranver pr jetn rinore t Polins n lulzim e sipr. Nga nj vajz me
freski adoleshenteje, ajo po transformohej n nj nuse me hire
vezulluese. E veshur gjithmon me rrobat e mods s fundit, ashtu si
vet Fjodori, Polina trhiqte instinktivisht shikimet e t tjerve. Nj taks
e paevitueshme q u paguan e bukura admiruesve t saj.
Pr fat t mir, edhe n kt drejtim Polinn e ndihmonte shum fakti
q jetonte mes nj populli t thjesht e t sinqert, i cili e adhuronte t
bukurn pa xhelozi e djallzi. Kur u ndeshej shikimi me t, ata i
buzqeshnin miqsisht, duke i br nj shenj me dor n zemr,
kuptimin e s cils ia deshifroi pr her t par Misheli: e dashur e
Allahut. Edhe kur ndokush i shkelte syrin, Polina e kuptonte prej
fizionomis s tij, se domethnia e asaj shenje miqsore nuk ishte e
196

njjt me at q deshifrohej sipas kodit evropian.

Ky kombinim rrethanash favorizuese pr lumturin e iftit t ri e
gzonte Polinn deri n hutim. Herher i krijohej prshtypja se ky
ishte nj kompensim i stuhis familjare, q e katandisi t prfundonte n
shkalln e fundit t mjerimit me emrin ironik Parajs.
Mirpo kjo doz e lart lumturie ndodhte ti shtinte nj lloj frike t
pashpjegueshme Polins. Shpirti i saj i tkurrur prej fatkeqsive
dridhmohej nga bymimi nn efektin e lumturis. Polina trishtohej dhe
shpesh i rridhnin lot, tek shtrngonte Fjodorin n krah.
far ke kshtu? Pse e lshon veten n kt mnyr? ankohej ai, i
mallngjyer edhe vet.
M fal, Fjodor, por kjo lumturi, e paimagjinuar m par, nuk e di
pse m shtie frik. E till do t vazhdoj jeta jon deri n fund?
Pse jo? Nuk e ndien veten t denj ti pr nj jet t lumtur, pas
fatkeqsive q psove? Kush kalon fatkeqsin m t madhe, meriton
edhe lumturin m t madhe, ka shkruar Alfred d Myss.
Ngjarjet n jet nuk rrjedhin sipas logjiks njerzore, prndryshe
poett nuk do t ishin n prgjithsi t trishtuar.
Mos ndill t keqen, Polin, se m mrzit. Nuk dua t t shikoj
tjetr her me lot.
Dakord, i dashur, i jepte fjaln ajo, pa e mbajtur gjat.
Por nj dit lott e Polins tronditn edhe vet Fjodorin.
*
Ishte data 1 qershor 1939.
Prej nj viti e gjysm ata prjetonin pranvern e lumturis si ift i ri
n Egjipt. Ndonse po shkonte ora pes e pasdites, Fjodori nuk ishte
kthyer end prej puns. Nj dukuri e zakonshme, q nuk e habiste m
Polinn.
Pr t kaluar kohn n pritje t kthimit t Fjodorit, ajo shkoi e mori
n nj sirtar tri kukulla t bukura, t cilat i kishte bler para nj viti si
shenj ndjellse e lindjes s fmijs s tyre t par. Ajo filloi t luante me
to n kuzhin.
Pas gjysm ore Fjodori erdhi. Kur hyri n sallon, atij i trhoqi
vmendjen zri i Polins duke knduar nj kng vajtimtare. E
prhumbur n botn e saj shpirtrore, ajo e kishte ngritur zrin m tepr
nga duhej. Fjodorit i kaluan mornica. Ai hyri qetsisht n dhom pr t
ndrruar rrobat, duke e ln dern hapur q t dgjonte Polinn.
Knga q po kndonte ajo ishte shum e njohur n Francn e
paslufts. Teksti i saj mallngjyes bnte fjal pr dhimbjen e mpreht
shpirtrore t nj nne, e cila kishte prkundur nj nat dimri foshnjn e
saj, pa e ditur q ajo kishte vdekur.
197

Dera e kuzhins ishte paksa e hapur. Fjodori u afrua qet-qet atje.

Skena q iu shfaq para syve e tronditi. Polina shtrngonte n gji njrn
prej kukullave dhe e nanuriste duke lotuar. Kuptohej q ajo e prjetonte
n thellsi t shpirtit tekstin melankolik t kngs.
Pamja e dhimbshme e Polins e smboi n zemr Fjodorin. I
turbulluar, ai shtyu dern e kuzhins e hyri brenda.

XIV

Befasia e ardhjes s Fjodorit e hutoi Polinn. E ndrgjegjshme pr

shqetsimin q i shkaktonte atij kjo sken prekse, ajo u trondit e lott iu
than n ast. Polina u zverdh dhe fiksoi mbi Fjodorin shikimin luts t
syve t saj burim trishtimi. N qoft se pr Polinn kishte dika q nuk
do ta dshironte kurr n marrdhniet e saj me Fjodorin ishte pikrisht
nj sken e till.
far ka ndodhur, Polin, q po t gjej n kt pik t hallit? e
pyeti ai i prishur n fytyr.
Fjodori nuk u ul; ehrja e tij fliste m shum se sa zri. Ajo e kishte
t vshtir t gjente n ato aste fjalt e duhura pr tu prgjigjur.
M fal, Fjodor. Por n jetn e nj gruaje t re ka edhe momente
dobsie t pashpjegueshme.
Kta lot nuk ngjajn me ata q ti derdhje prej lumturis s
paimagjinuar, si shpreheshe vet. Kta jan lot trishtimi t thell, t
shkaktuar prej nj arsyeje konkrete. Nuk ngjasojn me lott e derdhur
198

spontanisht, nn ndikimin e nj emocioni t astit. Ashtu si nuk ka qen

e rastsishme as zgjedhja e kngs pr nanurisje e as shtrngimi i
kukulls n gji. Dihet se far personifikon kukulla pr nj nuse t re,
Polin. Prandaj, t lutem, folm hapur pr brengn e sotme, prndryshe
un mund t imagjinoj ndonj fatkeqsi m t rnd.
Duke thn fjalt e fundit, Fjodori u ul n karrige. Syt e rrmbushur
t Polins filluan t shkarkoheshin. Ajo pshertiu thell dhe u prgjigj
me nj fije zri:
Ve vdekjes, nuk ka fatkeqsi tjetr m t rnd nga ajo q m ka
ndodhur, Fjodor.
Nga ajo q t ka ndodhur, apo nga ajo q na ka ndodhur?
Vetkuptohet q pasojat i kemi t prbashkta, por fatkeqsia
lidhet me emrin tim, si gjithmon.
Fol hapur, Polin, mos m mundo; t lutem.
T folurit hapur do t t mundoj m shum, Fjodor.
ka ndodhur nuk kthehet m pas, Polin.
Asaj iu drodh buza kur shqiptoi lajmin farmak:
Un nuk do t lind fmij, Fjodor
Dnesat i mbytn zrin.
Si th?
Qarja me ngashrim e pengoi Polinn t prgjigjej.
Mirpo Fjodori e kishte dgjuar birinxh dhe nuk kishte nevoj pr
prgjigjen e saj. Pyetja i rrshqiti nga buzt n mnyr t pavullnetshme,
mbasi goditja shpirtrore q mori ishte trallisse.
Kukulla q shtrngonte Polina n gji fliste tashm m shum se
gjithka pr intuitn e tij prej psikologu. Katr fjalt q kishte shqiptuar
Polina kryqzonin n mnyr t pamshirshme ndrrn e tyre m t
madhe pr t ardhmen familjare: pranin e fmijve. Shterpsia sht
gjithmon vrastare shpresash, por kur ajo godit vazhdimsin e jets,
bhet fatale.
Ndrkoh q Polina vazhdonte t qante duke hequr n zemr, Fjodori
nuk po arrinte t qetsohej pr vete. Ky thrrmim ndrrash i papritur
sterronte t ardhmen e familjes s krijuar prmes nj labirinti
vshtirsish.
Fjodori e kishte tashm t qart se periudha m e bukur e
bashkjetess s tyre do t mbetej 18 mujori i par n tokn e faraonve,
i cili niste me lundrimin mbreslns n vaporin Piramida. Mirpo
vapori i ndrrave t tyre t bukura ishte mbytur dhe atyre tani e tutje do
tiu duhej t jetonin t sotmen, pa e uar mendjen tek e nesrmja, e cila
vetm mund ti brengoste.
Por a ishte e sigurt Polina pr at q thoshte?
*
199

Kjo ide, q i shkreptiu n mendje Fjodorit n ato aste brengosse,

ngjante me nj rreze shprese.
A nuk kishte pasur raste kur gjinekologt ishin gabuar n
parashikimet e tyre? A nuk kishte ndodhur q me kurime t ndryshme,
nganjher edhe popullore, nj grua e dyshuar pr shterpsi t bhej
nn? Pse t vinin kujn pr nj dyshim, q mund t rezultonte i gabuar?
Edhe sikur kto hamendsime t shndrroheshin n zhgnjim nj
dit, momentalisht ato kishin vler t pazvendsueshme pr t mbajtur
gjall shpresn e pr tiu lehtsuar dhimbjen, q i kishte fundosur n
trishtim. Fjodori qortoi veten q po tregohej nj psikolog i plogt pr
plagt e tyre shpirtrore, ndrkoh q u predikonte t kundrtn
pacientve t tij n spital. Kjo sjellje i kujtoi thnien e nj njeriu t
shquar: Ne t gjith kemi forca t mjaftueshme n vetvete, pr t
prballuar dhimbjet e t tjerve.
Me nj ndjenj fajsimi ndaj vetes, Fjodori iu drejtua nuses s
prlotur:
Polin, mjaft lotove, tani duhet t flasim bashk. Para s gjithash,
ne duhet t bindemi pr vrtetsin e problemit q na shqetson. Ti e di
mir q ka pasur raste q gjinekologt jan gabuar n parashikimet e tyre
pr pjellorin e pacienteve t ndryshme. Prandaj ne duhet ta analizojm
me gjakftohtsi e me vmendje t posame gjendjen tnde shndetsore,
para se t bindemi q shqetsimi yt sht i bazuar. Pr kt nevojiten nj
sr analizash t kujdesshme.
I kam br dy her ato analiza, Fjodor, u prgjigj Polina me z t
mbytur prej dnesave.
Pse nuk m ke folur m par pr kt problem?
Nuk dshiroja t t shqetsoja. Tekefundit ato ishin vetm
dyshime nga ana ime, meqense po vonohej shtatznia. Nuk ndieja
ndonj shqetsim shndetsor, pr t cilin do t t kisha vn patjetr n
dijeni.
Po si qenke bindur ather pr pamundsin e shtatznis?
Mbasi analizat e prgjithshme t bra n t dy rastet prcaktuan t
njjtn diagnoz.
Ciln?
Polins iu shtuan lott, kur shqiptoi me vshtirsi diagnozn:
Sterilizim prmes injeksionit.
Fjodori ndjeu nj therje n zemr. Ajo ishte nj diagnoz pa shpres
shrimi, s cils ai i trembej shum pr shkak t qndrimit t Polins n
Parajsn e Seksit. Duke dgjuar prgjigjen m t padshiruar pr pyetjen
q kishte br, Fjodorit po i buitnin vesht.

200

XV

Pr ti ln koh Polins t mblidhte veten, ai qndroi n heshtje pr

disa minuta. Edhe Fjodori vet kishte nevoj pr pak qetsi, pas
turbullimit q i shkaktoi prmendja e diagnozs s kobshme prej Polins.
Ai u ua nga karrigia dhe u afrua pran dritares.
Larg n horizont shklqente zbehtas nj ylber. E fiksoi atje shikimin,
me shpres q larmia e ngjyrave ti lodhte sadopak nervat e tendosura.
Por ngjyrat iu przien shpejt e ai nuk i dallonte dot m. Mbizotronte e
zeza. Edhe shikimi po i errsohej, n vend q ti kthjellohej. E keqja
gjendej brenda tij; as n kuzhin e as n qiell.
Duke i hedhur syt tek nj revist q Polina kishte ln mbi tavolin,
Fjodori e kuptoi se data 1 qershor, dita ndrkombtare e fmijve, ishte
br shkak pr ti lnduar asaj plagn e mahisur shpirtrore. Ai gjykoi se
i vetmi mjet efikas, pr t nxjerr hidhrimin prej zemrs s tij e t
Polins n ato aste, ishte intensifikimi i dhimbjes, ashtu si nxirret
shtrati i nj t thati duke e shtrydhur plagn fort. Pra, Fjodori duhej t
vazhdonte bisedn smbuese.
Ai u prpoq ti fliste me z sa m t ngroht:
201

 Ky lajm i hidhur sht nj shigjet q i prshkon njhersh t dy

zemrat tona, Polin. Plaga sht e prbashkt, dhimbja gjithashtu. S
bashku do ti prballojm edhe pasojat. Vese nuk kemi pse ti hedhim
armt, pa u bindur se e keqja ka ndodhur vrtet dhe pasoja e saj sht e
pakthyeshme. A t kujtohet, Polin, t t ken br n Parajs ndonj
injeksion pr evitim t prkohshm t shtatznis? Apo mund t kesh
qen n narkoz, kur e kan br dika t till?
Ndonse ishte end e tronditur, Polina e kuptonte rndsin e atij
dialogu dhe nuk mund ti shmangej n asnj mnyr. Ajo fshiu syt,
rregulloi flokt dhe, duke prqendruar shikimin tek Fjodori, u prgjigj
me z t ult por qartazi:
Jo, nuk kan prdorur narkoz, vese na kan bindur pr dobin e
asaj mase parambrojtse n evitimin e shtatznis.
Ta kan krkuar mendimin ty, para se t t bnin injeksionin ?
Me nj pamje fajsie n fytyrn e zbeht, Polina u prgjigj duke u
prlotur srish:
Kur m njohn me kushtet e privilegjuara t punsimit tim atje,
m foln edhe pr rndsin e atij injeksioni lidhur me sigurin time.
Ndrkoh m garantuan se efekti i tij vazhdonte vetm nj vit dhe nuk
sillte ndonj dm afatgjat n organizm.
sht e shkruar kjo shprehje n tekstin e kontrats?
Nuk m kujtohet.
Po gjinekologt e ktushm si e shpjegojn aksidentin?
Ata pretendojn se doza q m kan injektuar ka qen 25 % m e
lart nga sa duhej pr moshn time.
Dhe, sipas tyre, sterilizimi sht i plot?
Si prgjigje shrbyen t qarat me dnes.

202

XVI

Preokupimi kryesor i Fjodorit gjat ditve t ardhshme n spital ishte

hetimi deri n fund i ktij problemi jetik pr iftin e ri. Ai prpiqej t
ruante qetsin e zakonshme n pamjen e jashtme dhe tempin normal t
puns. Kt gj ia krkoi edhe Polins, e cila i dha fjaln se do ta
respektonte me rigorozitet kshilln e tij.
Fjodori i kontrolloi me vmendje rezultatet e t dy analizave q
kishte br Polina. Mjerisht, ato ishin t qarta. Megjithat, n
marrveshje me Polinn, ai vendosi t bnin edhe nj analiz t tret nn
kujdesin e tij t posam.
Nj veprim pr t shkarkuar ndrgjegjen, e cilsoi Fjodori analizn
e tret q do t bnin.
Dhe ajo ashtu rezultoi. Prgjigjet e dy analizave t para ishin identike
me t tretn. Njeriu nuk i ndryshon dot vendimet e fatit.
Prej asaj dite, Fjodori i dha karar q ata t vazhdonin t qet jetn e
tyre, duke e pranuar mungesn e fmijve si nj ndshkim t
paevitueshm t fatit. Por Polina mendonte ndryshe.

*
203

N mbrmjen e dits q morn prgjigjen e analizs s tret, ajo e

ftoi Fjodorin t bisedonin pr t ardhmen. Me nj buzqeshje
domethnse, ai u shpreh i uditur pr propozimin e saj:
Bisedn pr t ardhmen ton ne e kemi zhvilluar nj her e mir
n hotel Sans Rival n Marsej, Polin. Pr marrveshjet me vlera jetike
flitet vetm nj her.
Faleminderit pr besnikrin tnde, Fjodor, e cila u b
shptimtarja e jets sime. Pr hir t dashuris son, ti ke br nj
sakrific t rrall pr mua, t ciln un nuk do ta harroj sa t jem e gjall.
Qysh prej dits q dolm s bashku me taksi pr her t fundit nga porta
e Parajss, ti nuk je vetm njeriu m i dashur n jet pr syt dhe pr
zemrn time, por edhe nj gjysmshenjt. Bamirsia e rrall e babait tnd
ndaj Elvirs e Lysienit, t cilt e quajn at sot shptimtari yn, m
prforcon bindjen se Zoti e ka mundsuar transferimin e familjes suaj
prej Shqipris n Franc, pr t shptuar familjen ton prej shkatrrimit.
Un e kuptoj mir se forc morale e shpirtrore duhet t disponoj
nj burr shqiptar si Martini pr t miratuar, qoft edhe me zemr t
thyer, martesn e djalit t vetm me nj vajz franceze t dal nga
shtpia publike. Edhe prindrit francez, si m t emancipuar n
konceptet shoqrore, jan t rrall q mund ta bjn dika t till. Ndrsa
babai yt nuk u mjaftua vetm me kaq. Mbasi prcolli ne t dy, duke na
uruar jet t lumtur, ai u angazhua pr stabilizimin e familjes s mikut t
tij t dikurshm.
N kto rrethana, un ndihem kaq shum e detyruar moralisht e
shpirtrisht ndaj teje, saq nuk mund tia lejoj vetes q t pranoj sakrifica
t tjera nga ana jote. Sakrificat e njanshme, t prsritura, e
ekuilibrojn dashurin. Njra pal nuk mund t ket vetm detyra,
ndrsa pala tjetr vetm t drejta, Fjodor. Un do t t jem prjet
mirnjohse q m shptove prej ferrit Parajs, si nuk do ta harroj kurr
bamirsin e babait tnd fisnik pr Elvirn e Lysienin. Por e them me
shum dhimbje, se nuk mund t pranoj q ti t mbetesh pa fmij pr hir
tim, gj pr t ciln do t rnkonte edhe shpirti i mir i Martinit. Un do
t prkulem gjithmon me respekt para kujtimit t babait tnd, q m
pranoi nuse pr djalin e vetm, por nuk dshiroj ti krijoj nj plag t
dyt zemrs s tij t madhe, duke t par ty pa trashgimtar.
Mbarove Polin ? e pyeti buzagaz Fjodori, kur ajo heshti pr nj
ast.
Asaj i gufoi zemra nga buzqeshja e Fjodorit, por u prgjigj pa hequr
dor prej pikpamjes s saj:
N qoft se ti bie dakord me mendimin tim, un mund ta quaj t
mbyllur pr sonte kt bised. Nesr diskutojm pr detaje t ndryshme.
N rast t kundrt, do t shprehem prsri, pasi t kesh folur ti.
204

 Nj nga gjrat q un urrej m tepr n jet jan punt gjysmake,

Polin. Ato nuk vlejn pr asgj tjetr, ve pr t vrtetuar se autort e
tyre jan edhe vet gjysmak nga logjika, morali, bota shpirtrore apo
vendosmria pr t vepruar.
Kur un vendosa t t trhiqja prej Parajss s Seksit pr t krijuar
familje bashk, iu binda zrit t zemrs sime, ndjenjave t mia, bots
sime shpirtrore si njeri e si psikolog. Por n peshoren e logjiks sime,
n prag t vendimmarrjes, nuk vura kurr ndonj argument t karakterit
material, i cili mund t fliste pro apo kundr vendimit q do t merrja.
Natyrisht, fmijt jan fruti i shumdshiruar i martess, por jo qllimi
dhe kuptimi i vetm i saj. E drejta e bashkjetess s nj ifti t
dashuruar sht themelore n jet. Flijimi i saj pr munges fmijsh
prbn nj sakrilegj. N emr t cilit humanizm apo morali t
shndosh meritojn t privohen me gjakftohtsi nga njra-tjetra dy jet
t pafajshme, t dashuruara midis tyre, pr hir t faktit q nuk mundn t
sillnin dot n jet nj krijes t prbashkt, jo pr faj t tyre? N emr t
cils s drejte, nj jet q nuk ekziston akoma, duhet t shkatrroj jetn
e dy krijuesve t saj t supozuar? Pse nj ift q lind fmij dhe i vdesin
gzon t drejtn e bashkjetess, ndrsa nj ift tjetr i dnuar nga fati
pr t mos lindur duhet t shprbhet ?
ndrra m e madhe e do ifti jan pikrisht fmijt, n saje t t
cilve sigurohet vazhdimsia e jets. Por kjo ndrr e bukur nuk mund
dhe nuk duhet t bhet kurrsesi vrastare e vet iftit t pafajshm.
Prndryshe, vritet jeta reale, n emr t jets s imagjinuar; mohohet e
drejta pr ta gzuar jetn, n emr t krijimit t jets. Ky sht nj
absurditet gjykimi, q on detyrimisht n nj mkat. Un si njeri e si
psikolog jam kategorikisht kundr ktij interpretimi t prmbysur t
parimit t s drejts pr t jetuar, ndrsa si bashkshort nuk do tia lejoja
vetes n asnj mnyr t vras dashurin time t pafajshme, pr shkak t
moslindjes s fmijve. Jo vetm q kjo nuk ka pr t ndodhur kurr, por
un do ta neveritja veten time sikur t ngurroja, qoft edhe pr nj ast,
t respektoja vendimin tim t pakthyeshm.
Tani dua t them dy fjal lidhur me shprehjen tnde Sakrificat e
njanshme, t prsritura, e ekuilibrojn dashurin. Dashuria e vrtet
dhe llogaria e prjashtojn njra-tjetrn, Polin. N zemrat ku hedhin
rrnj dashurit e fuqishme, nuk ka vend pr llogaritje interesash. Ndrsa
pr mendjet e mbizotruara prej llogarive paraprake e prfitimeve
reciproke, n kuadr t martess, dashuria sht nj mask justifikuese.
N nj dashuri t vrtet, si e jona, nuk ka dy pal, por dy zemra t
dashuruara q prbjn nj jet ifti. Prandaj shprehja e prdorur nga ti
Sakrificat e njanshme, t prsritura, e ekuilibrojn dashurin sht
e gabuar. sht e ekuilibruar prej natyre ajo dashuri q numron me
gishta sakrificat e secilit bashkshort, si kusht pr mbijetesn e saj.
205

Prandaj nuk dua t ma zsh m kurr n goj diskutimin pr t ardhmen.

Bashkjetesa jon do t marr fund vetm pas vdekjes s njrit prej nesh,
Polin.
Problemit t fmijve do ti gjejm zgjidhjen e duhur me koh. Nuk
i dihet se mund t bjer e ardhmja. Nse ne nuk do t lindim edhe pas
disa vjetsh t tjer, mund t birsojm ndonj fmij t motrave t mija,
apo ndonj fmij t panjohur. Kemi koh t diskutojm pr kt. Tani
pr tani ti e ke nj fmij, shtoi duke buzqeshur Fjodori.
E knaqur deri n mallngjim prej diskutimit t bashkshortit besnik,
Polina iu prgjigj buzqeshjes me buzqeshje. Por ajo u hutua prej
fjalve t fundit t Fjodorit. Duke par se Polina nuk po arrinte dot ta
kuptonte aludimin e tij n ato aste hutimi, ai i tha duke qeshur:
Kaq shpejt e harrove premtimin se do ta doje gjuhn shqipe njsoj
si fmijn ton?
Oh, m fal ! Po m zien truri dhe e humba toruan. Por prgjigjen e
ksaj pyetjeje un ta kam dhn me vepra, jo me fjal. E ke pohuar me
gojn tnde, se un po prparoj me shqipen si ti me frngjishten q e
msoje n Franc. Ti e ke kuptuar edhe vet q gjuha shqipe m sht
ngjitur n zemr. Ajo na bashkon t dyve si nj fmij.
Turbullimi i Polins tek po shqiptonte fjalt e fundit e nxiti Fjodorin
ta trhiqte at pran e ta puthte n buz. Kur u shkput prej krahve t tij,
ajo i tha duke pshertir:
Nuk m mbetet gj tjetr pr t br, ve ti lutem Zotit t m
krijoj mundsin ta tregoj me prova sesa e gatshme jam t sakrifikoj pr
ty Fjodor.
Ai u prgjigj duke qeshur me z t lart:
Ksaj i thon ti lutesh Zotit t m oj mua n vshtirsi, pr t t
ofruar ty rastin t sakrifikosh pr hir tim. M duket lutje e gabuar kjo.
Zoti e kupton gjithmon si duhet nj zemr t dashuruar, edhe kur
ajo gabon, ia ktheu Polina. Ve eja ta provojm para Tij fuqin e
dashuris son.
Duke thn kto fjal, ajo e trhoqi drejt vetes Fjodorin, i cili nuk
ngurronte kurr pr t dhn prova t tilla.

206

XVII

Nj nga krkesat kryesore t Fjodorit ndaj Polins, pas diskutimit t

fundit pr t ardhmen, ishte prpjekja pr ta prballuar me buzqeshje
kt shuplak t re t fatit.
Nuk ka kuptim, Polin, q ne t bjm nj jet t zymt s bashku,
t zhytur n dshprim, i tha ai. Kjo do t ishte nj fitore si e Pirros pr
bashkjetesn ton. Ne jemi shum t rinj dhe duhet ti prballojm
vshtirsit e jets me entuziazmin e moshs, pa u ligshtuar prej tyre.
Dashuria jon duhet t ngadhnjej mbi dshprimin, ta davarit at.
Prndryshe, ne do t jemi t detyruar t paguajm nj mim shum m t
shtrenjt nga sa vlen bashkjetesa e zymt. Nj dashuri e vaditur me lot i
ngjan nj kufome n arkivol. Vetm buzqeshja jote e prhershme do t
m bind, se kemi br zgjedhjen e duhur n jet. Ajo do t jet shenja
m e lart e respektit pr mua dhe pr dashurin ton. Le t qeshim s
bashku, Polin, me marrzin e fatit q mundohet m kot t na ndaj.
Duke u prqafuar fort, ata filluan t qeshnin me z si fmij. Kur u
shkputn, Polina i tha e mallngjyer:
T jap fjaln Fjodor, se ajo buzqeshje do t shuhet bashk me
mua. Pr t ma br m t kollajshme kt, t lutem q sot e tutje, sa her
t jemi vetm, le t flasim shqip bashk. Kur ti t m korrigjosh gabimet,
ne do t qeshim s bashku ngaq bebja jon shqipja nuk i shquan dot
rrokjet mir.
Kto fjal e goditn n zemr Fjodorin. Ata e shtrnguan fort n
207

krah njritjetrin duke murmuritur:

Fjoodooor !
Poliin... !
Kta tinguj zemre, q treteshin n eter, mbartnin kt her nj
dridhrim t veant simbol i dramacitetit t dashuris s tyre t
pacak.

XVIII

Korrekte si prher, Polins nuk i zbehej kurr buzqeshja n prani t

Fjodorit. T njjtn gj bnte ajo edhe gjat kontakteve me kolegt e
puns. Ndrsa buzqeshjeve t padjallzuara t kalimtarve teveqel, me
t cilt i kryqzohej rastsisht shikimi i syve t kadifenjt n rrug,
Polina u prgjigjej me nj buzqeshje m t theksuar se m par.
Por n momente t veanta gjat orve t puns n spital, ajo
prjetonte situata lnduese, t cilat nuk i prballonte dot vetm me
buzqeshje. Polina punonte midis fmijve, atyre qenieve engjllore q i
mungonin n shtpi. Edhe sikur t bhej nj dit me fmij n vatr, ata
nuk do ti prkisnin gjakut t saj.
Midis pacientve t vegjl, asaj i kishte trhequr vmendjen nj
fmij katrvjear me flok biond. Ai quhej Alfons. Vuante nga anemia.
Ngaq ndihej i pafuqishm pr shkak t smundjes, ai rrinte i veuar prej
fmijve t tjer, me pamje prher melankolike. Emri, flokt biond dhe
melankolia e Alfonsit i ngjallnin kujtime trishtuese Polins. Si shpirt i
ndjeshm q ishte, ajo mallngjehej sa her q i ndeshej shikimi me syt
e zbeht t fmijs anemik.
Alfonsi nuk kishte oreks dhe Polina prpiqej q ta nxiste t hante.
Ushqimi ishte mjeti kryesor i lufts kundr anemis. Kur vuri r se
Alfonsit i plqenin mlit e pjekura t puls, Polina u gzua dhe
interesohej kastile n kuzhin q atij t mos i mungonte ai artikull n
drek.
Ndrkoh fmija anemik e kishte kuptuar interesimin e veant t
Polins pr t dhe i buzqeshte sa her q ajo e ledhatonte. Kjo shenj
mirnjohjeje fmijrore e mallngjente Polinn, duke i shtuar
dhembshurin pr Alfonsin.
N prgjithsi fmijt u thrrisnin Teta infermiereve q u shrbenin.
Nj mbrmje Polina me nj kolege t saj po u jepnin ilaet pacientve t
tyre t vegjl. Nj fmij, pak m i rritur, po grindej me Alfonsin dhe e
krcnoi pr ta goditur. I pafuqishm pr tu vetmbrojtur, voglushi
208

nxitoi t krkonte ndihmn e Polins, duke e trhequr nga prparsja:

Mama, mama, ai do t m rrah! .
Gjith duke e marr n mbrojtje Alfonsin, Polina filloi t qante. Nj
fmij po e thrriste mama
*
Kjo sken i trhoqi vmendjen infermieres tjetr. Ajo kishte dgjuar
dika rreth analizave t prsritura t Polins, por respektimi i sekretit
shndetsor, n baz t kodit mjeksor, ia kishte br t pamundur
informimin e mtejshm.
Megjithat ajo foli me shoqet e saj pr skenn q kishte prjetuar dhe
jehona e ksaj ngjarjeje arriti deri n veshin e vmendshm t drejtorit t
spitalit. Si titullar i institucionit, ai u interesua t dinte dika m tepr
rreth shkakut t vrtet t tronditjes s Polins deri n at mas.
Informacionet e vartsve e ndihmuan pr t kuptuar arsyen e brengosjes
s saj.
*
Pas dy ditsh, drejtori improvizoi nj takim t rastsishm me
Fjodorin n kafenen e spitalit.
Si t shkojn punt me pacientt, z. psikolog ? e pyeti ai frngjisht
duke qeshur.
N prgjithsi mir, por jo pa probleme, iu prgjigj Fjodori
buzagaz.
Nuk mund t kuptohet nj spital pa probleme. Po nga ne, studentt
e frngjishtes dhe t shqipes, je ndopak i knaqur?
Shprehja humoristike e drejtorit e bri pr t qeshur Fjodorin.
Sikur ta dija se do ti kisha t gjith studentt t vullnetshm si ju
t dy, do t dshiroja m mir t isha pedagog sesa psikolog spitali.
N prgjithsi kto gjra na imponohen nga rrjedha e jets dhe
njeriut rrall her mund ti bjer rasti t ket t drejtn e t zgjedhurit.
Zgjedhja sht privilegj i t llastuarve t fatit, zoti Drejtor.
Un mendoj se edhe ti me Polinn hyni n numrin e njerzve t
prkdhelur nga fati. Nuk sht pak t cilsoheni ifti m simpatik i
spitalit m t madh t Kairos. Bukuria fizike dhe zgjuarsia jan dhurata
t fatit. Njeriu nuk i rrmben dot me forc ato, apo jo ?
Sigurisht, por ato vetm nuk mjaftojn. Megjith bujarin n
pamje, ngandonjher fati di ku t ta ngrej kurthin n jet, pr t mos ta
gzuar si duhet bukurin dhe zgjuarsin.
Jeta ruan nj far ekuilibri universal, Fjodor; nuk mund t ket
vetm t lumtur dhe t mjer. Prndryshe, bota jon do t dominohej nga
ngjyrat bardh e zi. Ather jeta do ta humbiste larmin e saj, q e bn
209

joshse, dhe do zvetnohej nga monotonia. Por meq ra fjala pr

zgjedhjen, mendoj t t bj nj propozim n favor t nuses tnde. A mos
do t ishte m mir pr Polinn t shrbente n ndonj pavijon m t qet
t spitalit ton? Pediatria sht sa trheqse pr nj femr, po aq edhe e
mundimshme. Ankesat dhe t qarat e fmijve e shqetsojn shpirtrisht
nj vajz t re si Polina. Meqense ajo, krahas puns, sht e angazhuar
edhe n studimin e nj gjuhe t huaj, mendoj se do t ishte m e
prshtatshme pr t q t shrbente n ndonj pavijon t qet. Kshtu
nuk do t kishte t drejt t justifikohej, po qe se do ta fitoj un garn n
msime, shtoi drejtori duke qeshur.
Edhe Fjodori qeshi i knaqur. Atij i kishte shkuar mendja n dobin e
ndrrimit t pavijonit t pediatris pr Polinn, por zgjidhja e ktij
problemi paraqiste dy momente t vshtira pr Fjodorin. E para, ai nuk
dshironte t diskutonte me Polinn pr nj shtje q do ti lndonte
asaj plagn e freskt shpirtrore. S dyti, ai nuk dinte si tia shtronte
problemin drejtorit, pr t motivuar krkesn e tij, ndonse ishte i bindur
q ai nuk do tia bnte dy.
Parashtrimi i ksaj shtjeje prej vet drejtorit i shkonte shum pr
shtat situats. Pak rndsi kishte pr Fjodorin nse anglezi e bnte
rastsisht nj propozim t till, apo i nxitur prej pshpritjeve t
brendshme t personelit t spitalit. Vese ai duhej ta zgjidhte m s miri
kt problem, n t gjitha detajet, meqense ishte vet drejtori nismtar i
biseds.
Fjodori u prgjigj me nj buzqeshje t sinqert:
Ju faleminderit pr interesimin tuaj t njerzishm, z. Drejtor.
Konstatimi juaj sht i drejt, por reparti i kirurgjis, q mund t ket
vende t lira, nuk sht m i qet nga ai i pediatris. Rnkimet e
prhershme t pacientve t operuar rishtas do ta ligshtonin m tepr
Polinn. Ather ajo do t kishte t drejt t mendonte se ju e transferuat
n at pavijon t zhurmshm, me qllim q ta sabotonit prparimin e saj
n msimin e gjuhs shqipe dhe t deklaroheshit studenti im m i mir,
shtoi ai duke qeshur.
Edhe drejtori qeshi e mblodhi supet.
Po un nuk jam shprehur akoma, se n cilin pavijon duhet t
transferohet Polina, ia priti ai.
M falni, i tha Fjodori, por kisha parasysh fjalt tuaja ditn e par
t takimit ton. Kur i propozuat ather Polins pr t filluar pun n
spital, ju prmendt faktin q pavijonet e pediatris dhe t kirurgjis nuk
kishin numrin e mjaftueshm t infermiereve.
Sa gjra kan ndryshuar qysh ather! Pas nj viti e gjysm pun,
ju t dy nuk jeni vetm ifti m simpatik i spitalit ton, por nj psikolog i
rndsishm dhe nj infermiere e dalluar. Ndrkoh ne kemi punsuar
nj kontingjent tjetr infermieresh dhe pavijoni i kirurgjis sht i
210

kompletuar. Por edhe sikur t ishte ndryshe, si mund t mos i plotsoja

un nj dshir kaq t thjesht profesorit tim t frngjishtes, duke i
njohur nuses s tij t drejtn e zgjedhjes s pavijonit ku dshiron t
punoj?
Faleminderit. Ky lajm do ta gzoj Polinn.
Vlersuar nga puna dhe sjellja e saj, ajo e meriton plotsisht
gzimin n jet, ia ktheu drejtori duke e shikuar n sy Fjodorin.
Privilegji q po i bj un sht i parndsishm.
Por mjaft i dobishm pr Polinn. Ne do tju jemi mirnjohs pr
kt.
Mirnjohja sht e ndrsjellt, Fjodor, i tha drejtori duke u uar n
kmb.
Ata i shtrnguan dorn miqsisht njri-tjetrit.

XIX

At mbrmje Polina e priti m e buzqeshur se zakonisht Fjodorin.

Sapo u prshndet me t, ajo i tha:
Prgatitu t dgjosh nj lajm t mir.
Pr lajmet e mira nuk duhet prgatitje e posame; hair qoft! ia
ktheu Fjodori duke qeshur.
Javn e ardhshme filloj pun n pavijonin e kardiologjis.
Pr nj jav apo prgjithmon?
Prgjithmon.
Qenka vrtet lajm i gzuar. Mbarsi! e uroi ai duke e prqafuar.
Ai sht reparti m i qet e m i pastr i spitalit.
Domethn, paskam br zgjedhje t goditur, i tha Polina duke
qeshur e knaqur.
Pse kishe t drejtn e zgjedhjes? e pyeti Fjodori po me t qeshur.
Po. I autorizuar prej vet drejtorit t spitalit, mjeku prgjegjs i
pavijonit t pediatris erdhi e m tha: Polin, duke filluar nga java e
ardhshme, ti do t shrbesh n nj repart tjetr t spitalit. Pr punn e
mir q ke br ktu dhe pr faktin q je duke studiuar nj gjuh t huaj,
drejtori t lejon t zgjedhsh vet pavijonin ku dshiron t punosh. Dhe
un zgjodha repartin e kardiologjis.
Nuk kishte si ndodhte ndryshe, gjersa ti je eksperte e problemeve
t zemrs, i tha Fjodori duke i shkelur syrin.
Kjo rrjedh e biseds u b shkak q Polina t tregonte edhe nj her
tjetr aftsin e saj t spikatur n ndikimin ndaj mistereve t zemrs.

211

XX

Ve telefonatave t rregullta mes tyre, Fjodori me Mishelin e kalonin

s bashku nj fundjav do muaj. Polina ishte e pranishme, si gjithmon.
Nj her shkonte Misheli n Kairo, hern tjetr shkonin ata t dy n
Luksor.
Misheli i fliste Fjodorit rreth ecuris s punimeve t ekspedits
arkeologjike q drejtonte. Ai tregohej entuziast, kur kishin nxjerr n
drit objekte t ndryshme me vler, dhe i ftonte t shkonin ti shikonin s
bashku. Ndrsa kur ndodhte t mos kishin gjetur asgj gjat nj muaji,
Misheli prpiqej t mos ta humbiste optimizmin:
Arkeologjia kshtu e ka. Mund t punosh vite t tra duke nxjerr
n drit vetm voglsira dhe nj dit papritur t buzqesh fati e hyn nga
porta e madhe n histori. A nuk i ndodhi kshtu edhe vet Karterit?
Nga ana e tij, Fjodori i prshkruante peripecit e puns n spital dhe i
jepte rregullisht revista shkencore me studime psikologjike, duke i
rekomanduar pr t lexuar artikujt m t mir.
N kt mnyr takimet e tyre bheshin interesante dhe ditt q
kalonin bashk u dukeshin m t shkurtrat e vitit. Bisedat e tyre me
pasion i trhiqnin vmendjen Polins, e cila, pak nga pak, po prfitonte
njohuri empirike mbi arkeologjin dhe psikologjin. T dy palt i prisnin
me knaqsi datat e takimeve.
Por nj telefonat e Mishelit m 3 mars 1939 u b shkak q ata t
mos ta respektonin pr her t par grafikun e takimeve midis tyre:
Ndonse m takon mua t vij nesr n Kairo, kam arsye tju ftoj t
vini ju n Luksor, Fjodor. Sqarimet do ti bjm ktu.
*
212

E nesrmja ishte dit e shtun. Normalisht Misheli duhej t vinte n

mbrmje n Kairo dhe t qndronte deri t dieln n dark. Ftesa e tij u
nxiti kureshtjen Fjodorit dhe Polins. Ata ishin t bindur q Misheli
kishte nj arsye t fort q e bnte at. Por hamendjet e tyre nuk i
afroheshin dot realitetit.
N stacionin e trenit n Luksor i priste Misheli, i veshur me rroba
ngjyr t errt. N dor mbante nj dosje t holl. Ideja e par q i lindi
Fjodorit, kur e pa shokun me veshje t pazakonshme, ishte ndarja nga
jeta e ambasadorit t Francs n Egjipt, babait t Mishelit. Pastaj u
kujtua se nekrologjin e nj personaliteti t till do ta kishin transmetuar
patjetr radiot kryesore, q ai i dgjonte rregullisht.
Pasi u takua me mysafirt, duke u uruar mirseardhjen pa
entuziazmin e zakonshm, Misheli qndroi prball tyre dhe hapi dosjen.
N njrn an t saj ishte nj fotografi e zmadhuar e Hovard Karterit,
pjesn e poshtme t s cils e ndrpriste pjerrtas nj shirit i zi.
Si, paska ndrruar jet Karteri? pyeti Fjodori me nj z t
tjetrsuar.
Misheli i bri nj shenj aprovimi me kok.
T tre morn drejtqndrim dhe mbajtn nj minut heshtje.
Ndrsa udhtart e tjer nxitonin pr n destinacionet e tyre at
mbrmje t ngroht t Luksorit, Fjodori, me sy t mbyllur, shikonte
Hovardin duke mbajtur fjalimin e guximshm m 25 nntor 1932, ditn e
dekorimit t tij.
Kur ka ndodhur? e pyeti Mishelin me z t ult, pas minuts s
heshtjes.
Pardje. Lexoje nekrologjin e tij t botuar n gazetn Morning
Post t Kairos. sht interesante.
Fjodori u afrua pran nj feneri t stacionit t trenit dhe filloi t
lexonte:
Ai q i fali pavdeksin Tutankhamonit ton nuk jeton m.
M 2 mars 1939, ka ndrruar jet, n moshn 66 vjeare, arkeologu
m i madh i kohs son, Hovard Karter. Atdheu i tij, Anglia, pati rastin
ta tregonte pr her t fundit urrejtjen e saj ndaj atij lufttari t
paprkulur t s vrtets. Prve varrmihsve, n prcjelljen e t ndjerit
merrte pjes vetm nj personalitet, prfaqsuese e shtress m t lart
t shoqris angleze: Lady Evelin Herbert (Boshamp), vajza e vetme e
Kontit Karnarv. Anglia i preferon shum varrimet e heshtura t
heronjve q duan tiu japin z t vrtetave q dmtojn interesat e saj.
Karter do t takohet me Tutankhamonin e me lordin Karnarv dhe do t
qeshin s bashku me marrzit e bots son.

213

XXI

T nesrmen ata shkuan t tre tek godina e vogl, ku kishte pasur

zyrn dhe fjetoren Karteri pr m se nj dekad e gjysm, gjat
bashkpunimit me lordin Karnarv. Ndan t pllaks prkujtimore, ata
vendosn nj kuror dhe ndezn dy qirinj. Me at rast, ata i vizituan edhe
nj her tjetr mjediset ku kishte jetuar e punuar Hovardi. Si Fjodori
edhe Misheli nuk ngurronin ti prgjigjeshin Polins pr do pyetje, q
ajo drejtonte lidhur me jetn dhe veprn e Karterit.
Megjithse vizitort ishin t shumt, at dit mbretronte nj heshtje
e prgjithshme si tek godina modeste, q vizituan fillimisht ata t tre,
edhe tek varri muze i faraonit Tutankhamon. Heroi i Lugins s
Mbretrve nuk jetonte m dhe vizitort nderonin me heshtje mungesn e
madhe.
Kur po shkonin pr t vizituar varrin muze, Misheli iu shpreh me
dhimbje Fjodorit:
Vdekja e parakohshme e Hovardit m ka krijuar nj boshllk t
pashpjegueshm n shpirt. Kam prshtypjen se kjo ngjarje do t ndikoj
n nj far mnyre n veprimtarin shkencore t ekspeditave
arkeologjike t angazhuara n Luginn e Mbretrve. Gjat vizits q bri
tek ekspedita jon, un e ndieja pushtetin shpirtror t Karterit mbi
misteret e bots faraonike. Ndoshta ai e mori me vete lavdin e lugins
legjendare.
Kjo ide e uditshme e Mishelit pati nj jehon t veant n
ndrgjegjen e Fjodorit t piklluar nga humbja e idhullit t tij. Ai po e
provonte n vetvete ndjesin pr t ciln foli Misheli. Ndryshe nga
kishte ndier gjat vizitave t mparshme n varrin muze t
Tutankhamonit, at dit Fjodori pati prshtypjen se edhe vet mumia e
faraonit kishte humbur dika prej magjis s saj t zakonshme. Ndoshta
214

shpirtin e faraonit, i cili i bnte shoqri ato dit shpirtit t zbuluesit t tij.
Kur t dieln pasdite treni q do ti onte n Kairo po shkputej prej
stacionit t Luksorit, ku po i salutonte me dor Misheli, Fjodori i tha
Polins:
do her kam ardhur me nj knaqsi t dyfisht n Luksor.
Prve takimit me Mishelin, m joshte s teprmi ideja se, duke shkelur
n gjurmt e Hovard Karterit n Luginn e Mbretrve, ai do ta ndiente
kudo q t ishte, mbasi shpirtin e kishte gjithmon aty. Mirpo tani
shpirti i tij sht bashkuar me at t lord Karnarvs dhe t
Tutankhamonit n qiellin e kaltr t lugins s paharruar. Nuk e di nse
do t m josh m apo jo shkrettira e ftoht e Lugins s Mbretrve,
mbetur jetime.

XXII

Luksori vazhdoi ta trhiqte Fjodorin edhe pr nj vit tjetr pas

vdekjes s Karterit, ndrkoh q Lugina e Mbretrve e joshte gjithmon
e m pak. Ai e respektoi me prpikri rregullin e vendosur qysh n fillim
me Mishelin. Nj her n do dy muaj, Fjodori me Polinn shkonin n
Luksor, pr ti kthyer atij vizitn q bnte n Kairo.
Mirpo n prill t vitit 1940, nj telefonat me prmbajtje prekse e
Mishelit e prishi pr her t dyt rregullin e vizitave:
Pas dy ditsh m duhet t nisem pr n Franc, Fjodor, se do t m
mobilizojn. Ejani t takohemi, miqt e mi t shtrenjt, se nuk e dim
mund t sjell e ardhmja n frontin e lufts.
Fjodori e uli receptorin i trishtuar. Miku i tij i vetm q kishte n
Egjipt do t braktiste ekspeditn arkeologjike, pr t shkuar n front.
Politika kishte dal srish prej shinave t konsumuara nga abuzimi dhe
njerzimi do ti paguante mimin m t shtrenjt n historin e tij
marrzis s politikanve egoist.
Fjodori ngriti srish receptorin pr ti telefonuar drejtorit t spitalit.
Mbasi i shpjegoi si qndronte puna, ai i krkoi dy dit leje pr vete dhe
pr Polinn, q ti kalonin me shokun e tij t ngusht n prag t nisjes
pr n front. Drejtori ia miratoi menjher krkesn.
*
Fjodori dhe Polina morn trenin e par q nisej pr Luksor.
N kt takim ndarjeje me Mishelin ata prjetuan emocione t
veanta. Ndonse asnjri nuk dshironte ta pohonte me goj, t tre e
mendonin se ky takim mund t ishte i fundit midis tyre.
Ata bn nj mori fotografish s bashku, pa harruar t pozonin disa
215

her n mjediset ku kishte jetuar e punuar Karteri, lufttari emblematik i

s vrtets, figura e t cilit kishte ndikuar mjaft n forcimin e
marrdhnieve midis tyre. Nj idhull i prbashkt sht nyje e fort
lidhse midis dy shoksh intelektual.
N prani t Fjodorit e t Polins, Misheli bri nj ndarje emocionuese
me punonjsit e ekspedits arkeologjike q kishte drejtuar. T rreshtuar
pr nj, 60 egjiptiant e prvuajtur, q kishin zhvendosur mijra tonelata
rre e gursh me krah, po prcillnin t trishtuar drejtuesin e tyre t
sjellshm, q i kishte trajtuar gjithmon si shok. Edhe ndarjen me ta
Misheli e bri n mnyr po aq dinjitoze. Pa pyetur pr higjienn e
rrobave t tyre t puns, ai i shtrngonte n krah. Duke e prshndetur
me dor n zemr, ata i premtuan se do ti luteshin Allahut ti shptonte
jetn n luft e t kthehej shndosh e mir, pr t vazhduar punn e ln
prgjysm.
Fjodori me Polinn i dhuruan Mishelit pr kujtim nj album t vogl
me fotografi t tyre si ift i ri, t prgatitura n vaporin Piramida. Ai i
falnderoi przemrsisht, duke br nj premtim preks:
Ju jap fjaln se kt album do ta mbaj me vete edhe n front.
fardo q t ndodh, dshiroj q tju kem gjithmon pran zemrs,
miqt e mi.
*
Ndarja n platformn e stacionit hekurudhor t Luksorit qe nj prov
e vshtir pr ta. Emocionet ua kishin bllokuar fjalt. N heshtje t plot,
t tre kishin bashkuar kokat, duke hedhur duart mbi supet e njri tjetrit.
Disa aste para nisjes s trenit, Misheli u la porosin e fundit:
Pr fat t mir, ti Fjodor je i prjashtuar prej mobilizimit t
prgjithshm, meqense ke nnshtetsi t huaj. Kjo m gzon pa mas,
mbasi patriotja ime mund t ngelej vetm. N zyrn e babait, n
ambasad, kam ln nj kuti t vogl druri me relikte arkeologjike t
zgjedhura. E kam porositur baban q, n rast se mua m ndodh gj n
front
Jo, nuk dua ta dgjoj kt shprehje nga goja jote, thirri Fjodori i
tronditur, duke ia prer fjaln n mes.
Me nj buzqeshje t zbeht, Misheli u prshndet me Polinn q
nuk i mbajti dot lott.
Dy ish-liceistt u prqafuan nxehtsisht me njri-tjetrin.
Mirupafshim, miku im! murmuriti Misheli n prqafim e sipr.
Zoti qoft mburoja jote e u kthefsh shndosh! e uroi Fjodori me
z t dridhur.
Polina e Fjodori nxituan t hipnin n tren, mbasi u dgjua sinjali i
nisjes. T dy doln n dritare pr tiu prgjigjur prshndetjeve me dor
216

t Mishelit. N muzgun e mbrmjes egjiptiane, ata arritn ta shquanin

vetm pr pak aste dorn e arkeologut t talentuar, q do t rrmbente
pushkn. Me shikimin t tretur n errsir, Fjodori mendoi i pezmatuar:
A do t takohem m vall me Mishelin pas lufts?.

XXIII

Pr t larguar mendimet e errta si nata q po e pengonte t shikonte

dorn e shokut t tij, Fjodori prqafoi Polinn duke e ftuar t ulej.
Eja t rrim ndenjur, e dashur, se udhtimi sht i gjat. Nuk ka
jet pa ndarje; e rndsishme sht q ajo t jet e prkohshme.
Gjersa t vij, nj dit, edhe asti i paevitueshm i ndarjes s
prhershme, e plotsoi Polina me pamje melankolike duke e puthur.
sht end hert pr ne q t mendojm pr ndarjen
prfundimtare. Bil, n do mosh, duhet menduar vetm pr jetn e jo
pr vdekjen. Gzimi i jets sht nj e drejt universale pr t gjitha
krijesat e gjalla, ndrsa pr njeriun, si qenie e arsyeshme, sht edhe
detyr. Prandaj do gj n botn ton ka nj mim, prve vdekjes q
vjen falas. Asgjja nuk vlen asgj. Prse t humbasim, qoft edhe nj
ast t vetm t jets, duke menduar pr asgjn?
Pr t treguar se ajo e kishte kuptuar mir leksionin e psikologut,
Polina u lshua n kraht e tij. Meqense ata ishin vetm n
kompartimentin e trenit, e shijuan me kapacitet t plot hijeshin e atij
udhtimi nate drejt Kairos.

217

XXIV

Mungesa e Mishelit i privoi prej universit t vogl francez Fjodorin

dhe Polinn. Prve telefonatave me t, si nj variacion i kndshm i
jets s prditshme n botn arabe, ata humbn edhe takimet mujore q i
prisnin me interes t dy palt.
Gjat ktyre takimeve Fjodori me Polinn kishin pasur mundsi t
lexonin buletinet e Ministris s Punve t Jashtme franceze mbi
gjendjen n Franc dhe n Evrop n at periudh t vshtir lufte.
Misheli merrte kastile nj kopje do muaj n zyrn e babait, t cilit i
kishte folur me hollsi pr marrdhniet e tij miqsore me ish-shokun e
liceut.
Fjodori ndiente nj zbrazti n zemr, sa her q kujtonte se nuk do
ta dgjonte m zrin e Mishelit n telefon. Ai e grisi kalendarin q
mbante n zyr, ku kishte nnvizuar me ngjyr jeshile t gjitha datat e
muajve q ata duhej t shkonin n Luksor dhe, me blu, datat q Misheli
duhej tiu kthente vizitn n Kairo.
Megjithat Fjodori me Polinn i rralluan ndjeshm vizitat n Luksor,
por nuk i ndrpren. Ata i nxiste nostalgjia t shkelnin do tre-katr muaj
n ato vende q i kishin vizituar shum her bashk me Mishelin. U
dukej sikur atje do t dgjonin jehonn e t qeshurave t tij.
Ata nuk kishin harruar t shkonin as tek plazhi i vogl buz Nilit q u
kishte treguar Misheli, ku ishin lar lakuriq. Mjerisht aty pran sapo ishte
ngritur nj repart ushtarak, q vzhgonte ditn dhe natn luginn e Nilit.
Ishte koh lufte, koh urrejtjeje njerzore, jo koh plazhi e dashurie
Shtegtimi i Fjodorit dhe Polins npr ato shtigje kujtimesh bhej
veanrisht i dhimbshm, kur shkonin tek vendi ku ishin ndrprer
punimet e ekspedits arkeologjike t drejtuar prej Mishelit. A do t
kthehej nj dit arkeologu i talentuar, pr ti vazhduar punimet e
ndrprera nga lufta ?
218

XXV

Duhej pritur akoma, para se ti jepej prgjigje pyetjes s msiprme.

Nj dit qershori t vitit 1943, telefoni i Fjodorit tinglloi pa shkuar
ora 7 e mngjesit. Ata nuk ishin nisur end pr n pun. I habitur, Fjodori
ngriti receptorin. Notat e emocionit dalloheshin qart n zrin q filloi ti
fliste:
Jam ambasadori i Francs n Kairo, babai i mikut tuaj, Mishelit.
Para se t nisej pr n Franc, djali m ka ln nj porosi pr ju. Ejani ta
merrni.
Si, Misheli sht
Nga ana tjetr receptori u ul.
Fjodori nuk i prmbajti dot lott. Ngaq po i dridheshin gjunjt, ai
mbshteti brrylat mbi parvazin e dritares.
Polina ndodhej para pasqyrs n dhomn e gjumit. Duke dgjuar
zilen e telefonit dhe dialogun shum t shkurtr, ajo shkoi me nxitim tek
Fjodori. N xhamin e dritares, ajo pa t shoqin me sy t prlotur.
Kush telefonoi kaq hert ? e pyeti e merakosur.
Babai i Mishelit pr kutin
Oh, fatkeqsi!
Polins s ndjeshme i ran lott urg. Duke kujtuar takimet e
hareshme me Mishelin, ajo e kishte t vshtir ta besonte se arkeologu i
pasionuar nuk do t shkelte m kurr n Luginn e Mbretrve.
Pse duhej t ndodhte kshtu midis njerzve? Sa marramendse i
dukeshin kto brigje t thepisura t jets!
*
Fjodori e mblodhi veten dhe u mundua t qetsonte Polinn:
Nuk bjm mir ta njomim me lot kujtimin e nj djali t ri, q ka
219

rn si hero n fush t betejs pr t ardhmen e atdheut t tij krenar,

Polin. Qetsohu, se na duhet t shkojm patjetr n ambasad, pr ti
paraqitur ngushllimet e rastit ambasadorit dhe pr t marr kutin e ln
amanet. Ndrkoh q un duhet ti telefonoj drejtorit pr ti krkuar leje
t shkojm me vones n pun, ti ndrro veshjen.
Drejtori i spitalit ishte amator arkeologjie dhe njihej prej nj kohe t
gjat me Mishelin. Ai i shprehu keqardhjen e thell Fjodorit pr humbjen
tepr t parakohshme t mikut t tij dhe i dha leje t mos shkonin asnjri
n pun at dit.
T veshur t dy me kostume t errt, Polina e Fjodori u paraqitn n
zyrn pritse t ambasads. Ambasadori nuk vonoi ti thrriste.
Nj fotografi e zmadhuar e Mishelit me shenjn e zis ndodhej mbi
tavolinn e tij t puns. Fjodori e Polina u trishtuan kur e pan.
Pas ngushllimeve t rastit, ambasadori u krkoi ndjes q nuk kishte
koh t qndronte m gjat me ta, pr arsye pune. Duke i dhn kutin e
vogl Fjodorit, ai i tha me nj emocion t dukshm:
Ju keni qen miku m i shtrenjt i tim biri. Kur t jem pak m i
ngeshm, un do tju telefonoj t kalojm disa aste s bashku, mbasi ju
m sillni aromn e djalit.
Duke shtrnguar duart n ndarje, ata dalluan lot n syt e njri-tjetrit.

220

XXVI

Rnia e Mishelit n front ua vshtirsoi s teprmi Fjodorit e Polins

vizitat n Luksor. Ai qytet ishte br pr ta sinonim i emrit t mikut t
tyre, q i kishte pritur prher i buzqeshur tek stacioni i trenit.
Megjithse Fjodori kishte dshir ti vizitonte nganjher punimet
arkeologjike, q vazhdonin end n Luginn e Mbretrve edhe n at
koh lufte, lndimi q i krijonte kujtimi i Mishelit e bnte t ngurronte
pr ta marr at rrug. Mirpo ai nuk e evitonte dot kt siklet. Kutia me
reliktet arkeologjike ishte nj jehon dhimbjeje, n kujtim t mikut q
nuk jetonte m.
N Krishtlindjet e vitit 1943 Fjodori dhe Polina shkuan prsri n
Luksor, pr ti br homazh kujtimit t Mishelit. Udhtimit t tyre me
tren i mungonte entuziazmi i zakonshm me t cilin e kishin prshkuar
at itinerar. Ather miku i tyre i priste krahhapur.
Dhimbja shpirtrore u b m e mpreht kur zbritn n stacionin e
trenit. Atje i priste kujtimi i Mishelit. Fjodori dhe Polina u uln pr
disa aste tek stoli i platforms s trenit, ku takonin zakonisht mikun e
tyre t buzqeshur. U plqente t meditonin n heshtje.
Pastaj hipn n nj karroc pr t shkuar deri afr Lugins s
Mbretrve. Nuk ndiheshin energjik si m par, kur e prshkonin m
kmb rrugn pr qejf. Kujtimi i Mishelit ua mpinte fuqit, ndrkoh q
skena t tjera edhe m lnduese do tiu shfaqeshin para syve n Luginn
e Mbretrve.
Kur po i afroheshin vendit ku ishin ndrprer punimet e ekspedits
arkeologjike t drejtuar prej Mishelit, ata nuk shkmbenin asnj fjal
midis tyre. T ecurit mbi rr nuk u ishte dukur ndonjher aq i vshtir.
Aty pran ndodhej vendi ku ishin rreshtuar puntort egjiptian, q t
prcillnin pr her t fundit Mishelin. Allahu nuk i kishte dgjuar lutjet e
tyre t sinqerta pr shptimin e arkeologut t pasionuar. Ata nuk do ta
takonin m at. T paktn n kt bot, jo.
221

*
Dy vizitort e trishtuar shikonin, kujtonin dhe meditonin
Polina ndezi dy qirinj para kangjellave q rrethonin hyrjen pr n
sektorin e punimeve. Fjodori vendosi nj buqet me lule pran tyre. T
dy mbajtn nj minut heshtje n drejtqndrim. Pastaj u mbshtetn
mbas kangjellave dhe po endnin shikimin mbi sektorin e punimeve.
Sillnin ndrmend vendet ku kishin ndenjur pr t biseduar me
Mishelin, pasionin me t cilin arkeologu i ri u shpjegonte planet e tij pr
t ardhmen e atyre punimeve. Plane q ai i mori me vete, s bashku me
albumin e fotografive t tyre. N rrethana kishte rn? far kishte
menduar n astet e fundit?
Kto pyetje nuk do t merrnin kurr prgjigje, megjithse do t
formuloheshin jo rrall n mendjet e tyre. Brengat e mundojn njeriun,
por pa ato jeta do t ishte m pak njerzore.
N astin q Fjodori me Polinn po u kthenin kraht kangjellave, n
vesht e tyre oshtinte thirrja prekse e Shatobrianit:
O kujtime, ju e prshkoni zemrn si shigjet e zjarrt!

222

XXVII

Nektari i jets n tokn e faraonve, i paraprir prej muajit t mjaltit,

mbajti vlag gjat nj viti e gjysm pr Fjodorin dhe Polinn. M tej
horoskopi e zbehu haren e atij fillimi t mbar. Lajmi i moslindjes s
fmijve ia veniti shpresat e s ardhmes familjare iftit t ri. Kjo breng
e prhershme do t kishte ndikim t ndjeshm n jetn e tyre.
Entuziazmi i moshs, premtimi q i bn njri-tjetrit pr ta prballuar
me buzqeshje kt shuplak t fatit dhe miqsia me Mishelin ishin
faktor frymzues, pr ta mbajtur gjall optimizmin. Ndarja e
prkohshme me mikun e tyre i dshproi, ndrsa ndarja e prhershme me
t i piklloi. Toka e faraonve po i zhgnjente. Ndoshta pshertima
planetare e gjakderdhjes botrore po bnte efektin e nj mallkimi
mbarnjerzor.
N spital vinin shum t plagosur. N at koh kasaphane shija e
jets po ndryshonte cilsi dhe interesi pr t kishte rn. Llogarit
bheshin me numr vdekjesh, me numr t vrarsh, jo me numr lindjesh
e martesash. Uragani i urrejtjes rrafshonte shpresa kombesh e popujsh.
Dhuna ekstreme po bnte historin.
Polina dhe Fjodori po ndienin pr her t par lodhje shpirtrore. Pa e
ditur pse, atyre po u krijohej prshtypja se jeta e tyre kishte nevoj pr
nj lloj ndryshimi. Polina i kishte folur Fjodorit pr nj ndjesi t
uditshme q provonte n vetvete: Kam prshtypjen se dika e
rndsishme do t ndryshoj n jetn ton, Fjodor.
Toka e faraonve kishte qen simbol paqeje pr ta, prandaj ata kishin
lundruar me knaqsi drejt saj. Mirpo, si pr inat t tyre, qyteti i Kairos
ishte br nj nga qendrat kryesore t shtatmadhorive q drejtonin Luftn
e Dyt Botrore. Kjo nuk pajtohej as me shijet, as me ndrrat, as me
qllimin e ardhjes s iftit t ri n Egjipt. Prandaj ndjesia e Polins pr
ern e ndryshimit, q mendohej t ndikonte s shpejti n t ardhmen e
tyre, vlersohej si nj ogur i mir prej Fjodorit.

223

*
Nj pasdite maji t vitit 1944, Fjodori dhe Polina po rrinin n ballkon
t apartamentit t tyre. Ishin duke dgjuar lajmet n radio. Po
transmetohej Buletini i Lufts. N zrin e spikerit ndihej optimizmi pr
fitoren prfundimtare t lufts s madhe prej Aleatve. Por edhe humbjet
njerzore ishin shum t mdha. Polina trishtohej kur dgjonte numrin e
t vrarve e t plagosurve n front dhe pr ta evituar kt i ishte br
zakon ta shtegtonte mendjen gjetk.
Papritur ajo e tundi tek supi Fjodorin dhe duke i treguar me gisht
qiellin e prflakur prej rrezeve t diellit n perndim e sipr, e pyeti me
ehre t zbeht:
T kujtohet q t kam folur pr nj perndim dielli t prflakur n
Venecie ditn q fallxhorja parashikoi dramn e familjes son?
Po, e far pastaj? ia ktheu Fjodori, q e kishte bezdi ti trhiqej
vmendja kur dgjonte lajmet.
Ky perndimi i sotm i diellit sht identik me at t athershmin
n Venecie. Sa udi!
far ka pr tu uditur? I njjti diell ndrion si ktu edhe n
Venecie, ia preu shkurt ai duke u prqendruar n dgjimin e lajmeve.
Por tingllimi i ziles s ports e shprqendroi srish Fjodorin.
Postieri kishte sjell nj telegram. Polina zbriti ta merrte. Ajo po i
ngjiste shkallt ngadal, pa i shqitur syt nga copa e letrs q mbante n
dor.
Nga Franca na i kan drguar? e pyeti Fjodori.
Jo, nga Tirana.
far thot ?
Duke br pyetjen, Fjodori u ua n kmb nga padurimi.
Megjithse un e njoh mir shqipen tani, nuk po i lexoj dot dy
fjal t shkruara jo qart. Por jam e bindur se flitet pr nj udhtim tonin
n Shqipri, shtoi ajo me nj ndjenj knaqsie t prmbajtur.
Fjodori mori telegramin dhe u prqendrua n leximin e tij:
Babai sht mjaft i smur dhe dshiron tju shikoj ju t dy patjetr.
Nxitoni. Jemi n Tiran. Mamaja.
I zbehur n fytyr, Fjodori tha npr dhmb: nxitoni.
Pastaj ai iu drejtua Polins:
Si e ke lexuar edhe vet, babai sht shum i smur dhe krkon
t na takoj. Duhet t nisemi pr n Shqipri.
Kur?
Nesr, sapo t kemi prfunduar formalitetet e shkputjes me
spitalin. sht koh lufte dhe linjat detare nuk funksionojn normalisht.
Mund t udhtojm edhe me tren. Do t na duhet t bjm nj udhtim t
vshtir.
224

 Jam e lumtur t sakrifikoj pr tu takuar me baban tnd; ai sht

nj njeri i rrall. Do ti bhet zemra mal, kur un ti flas rrjedhshm
shqip. A nuk t kisha thn, Fjodor, se e ndieja q do t kishim nj
ndryshim n jetn ton?

Pjesa e gjasht
RRSHQITJE N HUMNER

225

Udhtimi i tyre pr n Franc zgjati tri jav; dy her m tepr nga ai i

vajtjes n Egjipt.
Nj dit t nxeht qershori Fjodori me Polinn mbrritn n Marsej.
Ata nuk e kishin lajmruar Elvirn pr udhtimin q do t bnin, nga
frika se mos iu ndodhte gj rrugs dhe ajo alarmohej, pa qen n gjendje
ti ndihmonte.
Kur Elvira i pa t hynin tek porta pas shtat vjetsh, u ngashrye. E
njjta gj i ndodhi edhe Polins nn ndikimin e kujtimeve t larmishme.
Fjodori me Lysienin prpiqeshin ti mposhtnin emocionet nprmjet
buzqeshjeve.
Pse nuk na lajmruat pr ardhjen? i pyeti Elvira, kur u futn n
sallon.
Nuk donim tju shqetsonim. sht koh lufte dhe t papriturat
mund t ndodhin n do moment, u prgjigj Fjodori.
Po pse duhej t ishim t qet ne, kur ju mund t ndodheshit n
rrezik?
A mund t na shptonte nga rreziku shqetsimi juaj?
Keni t drejt, por meraku i nns sht i prhershm.
Kur kan shkuar n Shqipri prindrit e mi? e pyeti Fjodori duke
hyr n tem.
Para afro nj muaji.
Cila ishte gjendja shndetsore e babait, kur e keni par pr her
t fundit?
Pak e rnduar. Astma po e shtrngonte gjithmon e m tepr;
ndrkoh i kishte filluar edhe nj dhembje n zemr.
Ishte shtruar n spital ktu n Marsej?
Jo. Kishte br analiza t ndryshme mjeksore dhe vazhdonte nj
kur pr zemrn. Gjendja e tij shndetsore nuk ishte aq problematike,
por Martini vendosi t kthehej n Shqipri pr t evituar do t papritur,
meqense sht koh lufte e nuk i dihet si vijn punt.
Ne na njoftoi mamaja me telegram pr t shkuar t dy sa m
226

shpejt n Shqipri, se dshiron t na takoj babai. Udhtimi na zgjati

shum, tri jav, e nuk e di se cila do t ket qen ecuria e gjendjes
shndetsore t babait gjat ksaj kohe.
Para dhjet ditsh un i nisa nj telegram mamas tnde, pr t m
njoftuar rreth shndetit t Martinit. Prgjigjja na erdhi n frngjisht, gj
q tregonte se e kishte shkruar vet Martini. Ec e sille pak telegramin,
Lysien; sht tek bufeja n kuzhin, i tha ajo djalit.
Fjodori e prpiu tekstin me nj frym:
Martini nuk sht mir, por le t shpresojm tek Shptimtari.
Ne duhet t vazhdojm rrugn pr n Shqipri, tha ai me ton t
vendosur.
Por qndroni vetm sot ktu, t paktn, q t mallemi bashk,
pastaj nisuni pr n Tiran, sugjeroi Elvira me nj pamje lutse n fytyr.
U bn 7 vjet q sjemi par.
Keni t drejt, por bashk do t shikohemi prsri, ndrsa me
baban, kushedi
Duke thn fjalt e fundit, Fjodori u zymtua n fytyr.
Mama, ka t drejt Fjodori, ndrhyri Polina.
Veproni si tju duket m mir, i dha karar Elvira. Por me far
mjeti do t udhtoni?
Me taksi, deri n Ankona. Prej andej, me anije pr n Durrs. Un
jam interesuar dhe kam marr vesh se lundrimi n detin Adriatik nuk
paraqit vshtirsi, u prgjigj Fjodori.
Taksit jan t rralla dhe krkojn shum t holla, pr t udhtuar
n kt koh plot rreziqe.
E di, por nuk ka rrug tjetr. I kemi marr masat t paguajm
shtrenjt, por t arrijm sa m par n Tiran.
Fjodori i telefonoi agjencis s taksive n Marsej. Pr ta uar deri n
Ankona, taksisti i krkoi 14 her m shum nga sa do ti krkonte n
koh paqeje. Fjodori nuk ngurroi asnj sekond dhe i dha adresn ku
duhej t vinte pr ti marr.
Elvirs iu desh t derdhte lott e ndarjes me Polinn e Fjodorin, pa iu
thar end ata t takimit pas 7 vjetsh.

227

II

Pas tri ditsh, ata mbrritn n Tiran. Ishte buzmbrmje e ngroht.

Kalimtart shikonin me krshri iftin e ri, q kontrastonte n t gjith
treguesit me mjedisin prqark. Ata ngjanin si nj mostr moderniteti n
nj sfond primitiv. Tek-tuk nuk mungonin edhe romuzet n adres t
iftit t ri t veshur allafrnga. Pr fat t mir Polina nuk i kuptonte dot
kto dialektizma, megjithse i dgjonte me kureshtje, pr t vlersuar
aftsin e saj komunikuese n mjedisin e mirfillt shqiptar.
N dy tavolina t vendosura n trotuarin para nj mejhaneje, dy
grupe sarhoshsh shkmbenin llafe me z t lart midis tyre, pa e dgjuar
njri-tjetrin. Duke par Polinn e Fjodorin t kalonin tej tyre, njri prej
pijanecve i tha ortakut t tij:
Vallahi, or Zek, ve njajo bejka q asht tuj kalu ta mbledh
zemberekun ty.
Nj kor t qeshurash me z t jerr e pasoi romuzin e sarhoshit.
Kt her as Fjodori nuk e prmbajti dot t qeshurn dhe ktheu kokn
nga ana tjetr. Polina iu lut q tia shpjegonte skenn humoristike.
Po e gjetm mir baban, do t qeshim bashk, duke t
prshkruar detajet e ksaj skene t dehurish, ia preu shkurt Fjodori.
*
Hyrja n kryeqytetin shqiptar i krijoi emocione t paprovuara
Polins. Ndonse pr syt e bukuroshes franceze Tirana kishte pamjen e
nj qyteti mesjetar, imazhi i asaj mbrmjeje do t skalitej prgjithmon
n kujtesn e saj. Dashuria pr Fjodorin dhe adhurimi ndaj Martinit
bnin q Polina ta shikonte me simpati vendlindjen e tyre. Syt e
dashuruar shikojn vetm interesanten, trheqsen, tek objektet q lidhen
me dashurin e tyre.

228

III

Duke iu afruar shtpis, rrahjet e zemrs s Fjodorit u shpeshtuan.

Pas pak astesh, ai do t msonte t vrtetn mbi gjendjen shndetsore
t babait, q ia kishte prishur qetsin qysh para m se tri javsh. Polina
e imagjinonte leht gjendjen shpirtrore t Fjodorit n ato momente
heshtjeje. Pr tia shkputur vmendjen prej mendimeve trishtuese, ajo e
pyeti:
Ndodhet larg prej ktej shtpia, Fjodor ?
Jo, pothuajse arritm. Ja, ajo shtpia e veuar atje me dritn e
madhe n fasad; e rrethuar me kangjella.
Shtpia e nj arkitekti bie gjithmon n sy, tha Polina pr t
zgjatur bisedn.
At shtpi e ka ndrtuar gjyshi, nuk sht projekt i babait.
*
Ata e gjetn portn hapur. Kur iu drejtuan hyrjes s shtpis, Fjodori
pa maman duke biseduar me nj person t panjohur n t dal t ders.
Ajo i kishte kthyer kraht ports. Bashkbiseduesi i pa Fjodorin e
Polinn q po afroheshin.
Po kta kush jan? e pyeti i habitur.
u, djali me nusen! thirri mamaja duke nxituar ti takonte.
E hutuar prej surprizs, ajo e la vetm mysafirin q po prcillte.
Mbasi u prqafua nxehtsisht me Polinn dhe Fjodorin, mamaja u tha
e knaqur:
Shyqyr q ua bri zoti kollaj t vinit n koh! Ma jep mua
valixhen, Fjodor.
E marr vet valixhen, mama, por e ke ln vetm at zotrin, i
bri vrejtje Fjodori.
M fal, Kujtim, se e humba pusulln fare. Kisha 7 vjet pa i par
djalin e nusen, u prpoq t justifikohej ajo tek personi i mbetur vetm.
Pastaj prezantoi Fjodorin e Polinn me t panjohurin:
Ky sht doktor Kujtimi, i cili interesohet posarisht pr
shndetin e Martinit. sht patolog, i diplomuar n Marsejn tnde
229

Polin, shtoi ajo duke qeshur.

Mbasi e sqaroi shkurt Fjodorin lidhur me gjendjen shndetsore t
babait, doktor Kujtimi i foli frngjisht Polins.
Un kam koh q flas vetm shqip me Fjodorin, ia ktheu ajo e
buzqeshur.
Doktori qeshi dhe e prgzoi. Pastaj ai iu drejtua t zonjs s
shtpis:
Meqense ju erdhn kta miq t rndsishm, po kthehem edhe
un t shikoj reagimin e Martinit, mbasi e kishte merak takimin me ta.
Ndrsa po hynin brenda Polina kureshtare e pyeti doktorin:
N far periudhe i keni kryer studimet n Marsej?
N vitet 1923-1928. Un jam i ri krahasuar me Martinin, por kemi
pasur rastin t njihemi si shqiptar n Marsej, ku kam punuar deri m
1939. Sapo filluan t turbulloheshin srish ujrat n Evrop, u ktheva n
vendin tim.
Kur u ngjitn n katin e dyt, doktori i krkoi ndjes Polins q po e
ndrpriste bisedn me t dhe iu drejtua Fjodorit:
sht mir q ju t qndroni pr pak aste ktu, sa ta prgatis un
shpirtrisht Martinin pr takimin me ju. sht prov me zarar q t hyni
befasisht n dhomn e tij, mbasi at po e shqetson mjaft edhe zemra.
Faleminderit pr kujdesin, u prgjigj Fjodori me z t ult.
E zonja e shtpis hapi ngadal dern e dhoms s t smurit, ndrsa
Fjodori me Polinn u trhoqn anash q t mos dukeshin. Doktori shkoi
tek krevati i pacientit. Pa u plotsuar dhjet minuta, ai u afrua prsri tek
dera dhe u bri shenj atyre t hynin.

230

IV

I mbshtetur n tre jastk, Martini qndronte n krevat me pjesn e

siprme t trupit paksa t shtrir. Sipas mjekut, ky ishte pozicioni m i
prshtatshm pr nj pacient q vuante nga astma dhe nga zemra
njhersh. Natyrisht, gjat dits dhe nats, Martini e ndryshonte
qndrimin pr tu shpir sadopak. Por asnj mngjes ai nuk harronte t
rruhej. Ndonse pr do dit e m tepr po i binte ehrja e vdekjes,
Martini tregonte t njjtin kujdes pr mustaqet e hijshme.
Djalin me nuse ai vendosi ti priste me trupin sa m drejt. Karakteri i
tij burrror nuk duhej ta humbiste shklqimin deri n fund. Martini e
ndiente se ishte duke zbritur t tatpjetn e fundit t jets, q do ta onte
pa vones tek shtegu i varrit. Mirpo itinerarin fatal t lamtumirs ai
donte ta prshkonte me t njjtin dinjitet, si gjith udht e jets q po
linte pas.
Me shikimin e ankthshm t mbrthyer tek dera e hapur, Martini po
mblidhte forcat e pakta, q i kishin mbetur, pr t pritur sa m natyrshm
t birin dhe t ren, t cilt i kishte krkuar vet.
Polin! thirri ai me z t dobt, me ta par t hynte tek dera dhe
hapi kraht.
Baba! u prgjigj ajo duke u prqafuar me t. Gzohemi shum
q po t gjejm mir.
Po ti paske msuar ta flassh shqipen njsoj si un, bij e babait, e
prgzoi ai duke e ledhatuar.
Tani duhet t oheni sa m shpejt n kmb, q t flasim do dit
bashk. Fjodori m ka ndihmuar shum, por nganjher edhe mrzitet
prej pyetjeve t mia t shpeshta.
Helbete, huqe psikologsh! ia bri Martini duke buzqeshur.
Pastaj, me nj lvizje t gishtit tregues, ai ftoi t birin pr tu takuar.
Bab e bir u prqafuan t prmalluar.
Si ia kaluat n Egjipti? e pyeti.
Fillimi shum i mir, vazhdimi m pak i mir dhe fundi jo i mir,
iu prgjigj Fjodori.
Jeta sht si nj shfaqje teatrale, ku akti i fundit mbahet mend m
shum se t tjert.
Regjisor i jets son sht fati, jo ne vet.
231

 Ashtu sht, psikologu im, i tha Martini me nj buzqeshje t

leht. Polin, i ke msuar foljet e parregullta t gjuhs shqipe?
ndryshoi tem i smuri.
Po, kam msuar nj pjes t madhe t tyre dhe m jan dukur
shum interesante. Por duhet ti prsrisim bashk, q ti prvetsoj sa
m mir.
Kur t takoj Alfonsin, do ti them q ti e ke msuar shklqyeshm
shqipen, gjuhn e bashkshortit tnd. Jam i bindur q ai do t gzohet,
kur t marr vesh q jemi br krushq me njri-tjetrin.
Shpirti i Alfonsit do tju jet prjet mirnjohs pr gjithka ju
keni br aq bujarisht pr familjen e tij. Por do kalojn shum vjet, para
se ju t shkoni tek Alfonsi, tha Polina duke u prlotur.
Mos qaj, Polin, se vdekjen e trheqin lott, mbasi ajo ushqehet
me ta. Aq m tepr tani q t korrat e saj jan t bollshme, pr shkak t
gjakderdhjes botrore. Prdit vriten me mijra djem e vajza n lule t
moshs, jo un, nj plak i smur, q i kam br ditt e perndis. Njeriu
nuk ka n dor as jetn, as vdekjen e tij. Veanrisht kt t dytn. Jam i
lumtur q arrita tju shikoja pr her t fundit dhe ti mbyll syt duke ju
par t dyve bashk. Pr t tjerat nuk
Zri, q kishte ardhur gjithmon duke u mekur, m s fundi u fik. I
smuri oi dorn mbi zemr e u rrudh n fytyr. Shikimi po i venitej.
Polina ia plasi t qarit, ndrsa Fjodori thirri i tronditur:
Jo baba, jo tani!
Hapuni pak, ju lutem, u tha mjeku, duke ndrhyr energjikisht.
Takimi me ju ia konsumoi fuqit e fundit.
Ai filloi ti bnte masazh mbi gjoks t smurit. Pas pak, Martini i
hapi me vshtirsi syt. Me nj hije buzqeshjeje n fytyr, ai e ngriti
paksa pllmbn e dors s djatht, duke br nj shenj t leht
lamtumire.
Jo, baba, t lutem! thirri prsri Fjodori, pa marr parasysh
krkesn e mjekut pr t ruajtur gjakftohtsin.
Nj lot rrshqiti prej syrit t djatht t Martinit n mbyllje e sipr.
Ky ishte loti i dyt dhe i fundit n jet q Fjodori pa t derdhej prej
syve t dashur t babait, shikimi i t cilve ishte nder tashm n
horizonte t tjera.

232

Doktor Kujtimi ishte rreth 50 vje, i martuar. T shoqen e kishte

shtpiake. Kishin dy vajza. M e vogla vazhdonte vitin e fundit t
shkolls s mesme. Vajza e madhe e kishte prfunduar at tre vjet m
par. Ishte e fejuar dhe kishte hapur nj rrobaqepsi pr gra.
Kujtimi vet punonte shef pavijoni i patologjis n spital. Ndrkoh
bnte vizita edhe n shtpi, ku i shkonin pacient t shumt.
Ekonomikisht ishte n gjendje t mir. Edhe ai kishte nj shtpi private,
pak m t vogl se ajo e familjes Petrela, t rrethuar me mur.
Martini kishte qen nj nga miqt e tij t preferuar n Franc.
Kujtimit i plqente karakteri burrror dhe serioziteti i arkitektit t njohur
n pun e n jet. Ai kishte shkuar me knaqsi n studio pr ta takuar
her pas here Martinin e t merrnin nga nj kafe bashk, si dy
intelektual shqiptar n dh t huaj.
Me t marr vesh se Martini ishte kthyer n Tiran i smur, doktor
Kujtimi i shkoi n shtpi pr ta takuar e pr ta vizituar. Qysh n
kontaktin e par me t, ai e kuptoi se i smuri po jetonte fundin e tij. Pr
kt arsye, ai shkonte dy her n dit tek ai.
Pr kurimin sa m t efektshm t pacientit t respektuar, patologu
nuk kishte ngurruar t prdorte edhe ilae t rezervs spitalore, t
destinuara pr autoritete t veanta t pushtetit. Ndarja nga jeta e
Martinit, e dshproi doktor Kujtimin, sikur t kishte humbur nj
familjar t tij.
Pishat e larta i thyen era, iu prgjigj ai s shoqes, kur e pyeti pr
shndetin e Martinit natn q ky ndrroi jet.
*
Dy muaj pas vdekjes s Martinit, doktor Kujtimi i ftoi pr drek n
shtpin e tij Fjodorin me Polinn. Ai jo vetm q i kishte ata djalin dhe
nusen e mikut, por edhe vet kishte nevoj pr marrdhnie miqsore me
iftin e qytetruar. Ajo q i nevojitej m shum se gjithka n Tirann e
asaj kohe nj intelektuali t diplomuar n Perndim, ishte pikrisht oazi i
kulturs n shkrettirn e injorancs ku jetonte. Kjo i lidhte m tepr ata
midis njri-tjetrit, pr t krijuar mikrobotn e tyre t domosdoshme. Kur
ksaj i shtohej miqsia e njohjes s hershme, si n rastin e doktor
Kujtimit me baban e Fjodorit, marrdhniet e ndrsjella bheshin m
233

intensive.
Kur po merrnin kafen pas dreks, patologu nisi nj bised t
rndsishme me psikologun:
Megjithse ti sapo je kthyer aksidentalisht n Shqipri, do t
dshiroja t dija se mendim ke pr situatn n vendin ton.
Me sa kam mundur t informohem, mendoj se horizonti i s
ardhmes shqiptare sht i kuq. Tani ata kan mbetur pa rival pr pushtet
m duket, megjithse ju i njihni m mir kto pun.
Nj sugjerim nga ana ime: sot e tutje do t m flassh me ti, jo me
ju. Ne jemi miq dhe un nuk jam plak, q ti t m thrrassh n shums
pr respekt moshe. Tani t rikthehemi n temn m t rndsishme t
dits. Aktualisht pothuajse i gjith vendi administrohet prej komunistve.
Pritet vetm largimi i gjermanve, q ata t hyjn zyrtarisht n Tiran.
Me nj fjal, pun muajsh. Gjermant jan n trheqje t
prgjithshme kudo.
E sakt. Tani nj pyetje m konkrete: pas vdekjes s babait, ke
ndrmend t kthehesh prsri n Franc me Polinn, apo do t qndroni
n Shqipri?
Pyetje e vshtir. Nuk di t them. Pas martess son, ne n fakt
kemi jetuar n Egjipt. Por edhe atje gjendja u katandis keq dhe krkesa e
babait pr tu kthyer na gjeti t prgatitur shpirtrisht. Tani mamaja e ka
ndar mendjen q nuk ikn m nga Shqipria. Un nuk kam si ta l at
vetm, n kulm t dshprimit. Ndrkoh Polina do ta ket t vshtir t
ambientohet ktu. E ndiej q do ta kem t vshtir ti gjej zgjidhjen e
duhur ksaj situate t komplikuar.
Nuk sht vetm shtja e vshtirsis s ambientimit t Polins.
Pasi ta stabilizojn pushtetin n duart e tyre, komunistt ka t ngjar t
fillojn reprezaljet ndaj shtress s prmbysur, si i quajn ata t pasurit
e sotshm. Bile kt ata e kan shpallur edhe n programin e qeveris
provizore koht e fundit. Pr ty nuk sht e vshtir ta kuptosh se, qysh
prej nj viti t paktn, komunistt po zhvillojn luft civile pr
prqendrimin e pushtetit n duart e tyre. Natyrisht, t mundurit e ksaj
lufte do t paguajn edhe dmshprblimet m pas.
Ata nuk kan ndonj llogari pr t lar me mua. Un kam jetuar
gjith kohn larg Shqipris.
Ke pasur rast ta lexosh korrespondencn sekrete ndrmjet Leninit
dhe ministrit t tij t brendshm, Xherxhinskit, q u botua n Franc m
1936?
Jo, nuk m kan plqyer asnjher librat politik. lidhje ka ajo
korrespondenc me t ardhmen e Shqipris?
Kan lidhje ideologjike. Urdhrat e Mosks do t zbatohen n
Tiran.
far msimi mund t nxirret prej asaj korrespondenc?
234

 Nj msim i madh pr t ardhmen ton t afrt. Q t bindesh pr

kt, po t citoj nj fragment t saj:
Cilt jan armiqt m t mdhenj t komunizmit? pyet
Xherxhinski.
Ata q e njohin m mir, prgjigjet Lenini.
Komunizmin e njohin m mir personat q kan mbaruar studimet
e larta n universitetet perndimore, shprehet Xherxhinski.
Ata jan edhe armiqt m t mdhenj t tij, deklaron Lenini
Por, si njerz t kulturuar, ata din ti respektojn ligjet, pr ti
shptuar dnimit, arsyeton Xherxhinski.
Po ne nuk dim tua heqim mundsin e shptimit? Nuk duhet t
presim q ata t vijn ti fusin vet duart n pranga, por do t ojm
prangat tek duart e atyre. Pr t edukuar masat e pashkoll, duhet t
sakrifikojm pikrisht t shkolluarit m t spikatur, udhzon Lenini.
Nj leksion i mir, apo jo? pyeti i buzqeshur patologu.
Mjerisht, po, pr kohn q po jetojm. Por duke e njohur kaq mir
rrezikun e s ardhmes s afrt, po ti vet far masash ke marr, pr ti
br paraprita e duhura?

235

VI

Kujtimi vuri buzn n gaz n mnyr kuptimplote dhe u prgjigj:

Edhe sikur ti t mos ma bje kt pyetje t rndsishme, un do t
flisja vet pr punn time. Kt diskutim q po bj un me ty sot, ka
zhvilluar djali i xhaxhait tim me mua para nj viti, pas prishjes s
Marrveshjes s Mukjes. Aktualisht ai sht komisar i nj brigade
partizane. Ka ndrprer studimet e larta n Itali, pr t marr pjes n
luft. Ai e kupton t ardhmen m mir se ata q e rrethojn. Mua m ka
dashur shum gjithmon, se nuk ka vlla. Si t thash, para nj viti ai
m foli hapur: Kujtim, komunizmi do t fitoj n Shqipri, se ashtu ka
vendosur tjetrkush. Prandaj duhet ti vsh mir pikat mbi i, pr t mos
marr n qaf as familjen e as veten tnde. Ose duhet t largohesh
familjarisht nga Shqipria sa ssht von, ose duhet t ndihmosh
lvizjen ton. Nuk t them q t rrmbesh armt. Jo, ti je nj mjek i mir
dhe kontributi yt sht m i dobishm n kryeqytet sesa n mal. Her me
ndihm financiare, her duke strehuar njsite guerile n shtpi, apo duke
i mjekuar fshehurazi t plagosurit tan, ti duhet t afirmohesh doemos si
mbshtets aktiv i lufts son. M mir rreziko sot, q t jetosh i qet pas
lufts, se sa t jetosh i qet sot dhe t t kaloj e gjith jeta n luft. Sido
q t vij puna, un nuk t ndihmoj dot nesr, po qe se do t akuzohesh
nga pushteti i ri si armik i kamufluar me prejardhje prej shtress s
pasur.
Un i dhash fjaln kushririt se do t qndroja n Shqipri dhe do
t veproja si m udhzonte ai.
Duke mbshtetur komunistt?
Patjetr.
E harrove leksionin e kobshm t letrshkmbimit midis
Xherxhinskit dhe Leninit?
Pikrisht pse nuk e harrova, po veproj kshtu. Prndryshe, m
duhet t braktis Shqiprin bashk me familje. Para ksaj alternative
gjendesh edhe ti tani.
Nuk m bn zemra ti ndihmoj ithtart e Stalinit, i cili sht m
gjaksor se vet Lenini, Kujtim.
Ather prgatit bagazhet dhe nisu sa m par.
Fjodori pshertiu thell, u zymtua n fytyr dhe u prgjigj me nj z
q linte t kuptohej, se ajo q po thoshte i shkaktonte dhimbje t
mpreht:
Pr nj arsye t fort subjektive, un kam qen i detyruar ti
braktis me urgjenc prindrit, fill pas martess. Nuk mund t bj t
236

njjtn gj edhe tani, kur nna sht n pikun e dshprimit dhe nuk
pranon t largohet nga Shqipria.
N qoft se ty t ndodh gj e keqe n t ardhmen e turbullt, i merr
lumi si nnn edhe gruan tnde t huaj. fitove ather me qndrimin
n Shqipri?
Edhe sikur un me Polinn t iknim nga Shqipria dhe nna t
vdiste e vetme ktej, fitorja ime do t ishte si e Pirros, Kujtim.
T kuptoj. Por, i detyruar nga rrethanat, mendoj se ia vlen t
zgjedhsh t keqen m t vogl.
E keqja m e vogl nuk sht gjithmon ajo q duket n shikim t
par.
Si po rrjedhin ngjarjet, nuk do t t mbetet mjaft koh pr tu
menduar, Fjodor.
Ka t ngjar, por syt e nns s piklluar m akuzojn.
Po syt e Polins, nuk t thon gj?

237

VII

Duke i drejtuar kt pyetje n frngjisht Fjodorit, doktor Kujtimi e

prqendroi shikimin tek Polina, q po dgjonte n heshtje dialogun.
Patologu hodhi kshtu letrn e fundit n loj, me shpres q ta detyronte
Fjodorin t ndryshonte qndrim n vendimmarrje. Por qe vet Polina q
ia ktheu prgjigjen n shqip:
Zoti Kujtim, familja ime n Marsej i detyrohet aq shum t
ndjerit vjehrrit tim, sa q un nuk do tia lejoja kurrsesi vetes egoizmin
q t mendoj pr t ardhmen time, duke anashkaluar prestigjin dhe
interesat jetike t vjehrrs s veshur me t zeza. Fjodori duhet ta marr
vendimin e duhur pa u ndikuar nga prania ime. Ose le t kujtoj kto
fjal q i kam thn n Kairo, kur diskutonim pr t ardhmen ton:
Nuk m mbetet gj tjetr pr t br, ve ti lutem Zotit t m krijoj
mundsin ta tregoj me prova sesa e gatshme jam t sakrifikoj pr ty,
Fjodor.
Rash nga shiu n breshr, tha patologu duke qeshur me simpati.
Ather, Fjodor, prano nj propozim tjetr nga ana ime.
Po t dgjoj.
Eja fillo pun n spitalin ku punoj un. Duke qen n kontakt t
prhershm bashk dhe duke diskutuar pr kto probleme, ndoshta do
tia gjejm ilain edhe plags tnde s afrmi.
N Kairo un kam punuar psikolog. Nuk e di nse parashikon
nomenklatura e spitalit tuaj vend pr nj specialist t till.
Nuk paska vend n spitalin ton pr nj psikolog t diplomuar n
Franc e t punsuar n Kairo? Sa pr dijeni, n mjaft raste punn e
mjekut tek ne po e bjn infermiert me prvoj, pr munges kuadri.
Meq prmende infermiert, a mund t punsohet edhe Polina n
t njjtin spital?
Pse, far pune ka br Polina n Egjipt?
Pasi mbaroi nj kurs special, ajo ka punuar gjasht vjet infermiere
n spitalin ku isha un.
Ky fakt m gzon. Polina ka t ngjar t shpallet kandidate pr
mjeke, pas ca kohsh. Shyqyr q e mbyllm diskutimin ton t lodhshm
me kt marrveshje t dobishme pr t dy palt.

238

VI

Kur mori vesh se djali dhe nusja do t fillonin pun n spital, nna i
tha Fjodorit:
Pasi u nisi juve telegramin pr tu kthyer, Martini m dha kt
porosi: Po qe se un nuk do t arrij t takohem me Fjodorin, duhet ti
thuash t lexoj shnimet e mia n regjistrin e inventarit t pasurive tona
t patundshme. Lidhur me rndsin jetike t pronave, populli yn ka nj
proverb t muar q tingllon si mallkim: E bfsh punn tnde para!
Paraja sht e paqndrueshme, ndrsa pronat jan themeli i jets
ekonomike. Mirpo n vendin ton po fryjn erra t mbrapshta. T jesh
i pasur, do t thot t jesh i urryer e t luftohesh prej atyre q do t vijn
n pushtet s shpejti n Shqipri. Fjodori duhet ta shes nj pjes t
madhe t pronave, sipas shnimeve q po i l un. N qoft se do t ikin
prsri n Franc me Polinn, le ta marrin shumicn e t hollave me vete.
Po qndruan n Shqipri me ty, thuaj t mos i fus lekt n bank, por ti
siguroj diku. Priten koh t vshtira.
Faleminderit t dyve, mama. Un do ti respektoj porosit e
babait, se ato jan shum t vlefshme pr t ardhmen ton t prbashkt.
Edhe Kujtimi ma ka hedhur fjaln me lezet pr kto probleme. Por un e
Polina e kemi vendosur t mos t t lm vetm. Do t qndrojm n
Shqipri me ty.
Por ajo sht e huaj, more bir, nuk sht vajz shqiptare, q t
vuaj bashk me ne, n qoft se vijn koh t vshtira, si mendonte yt
at. Polina i ka nnn dhe vllain n Franc. Pse t vuaj ajo n dh t
huaj? Pr hir t saj, ti duhet t shkosh t jetosh bashk me t atje.
Pr hir t saj, un ju kam ln nj her vetm e jam nisur me
urgjenc pr n Egjipt, mama. Nga ky shkak, ti me baban nuk bt dot
as dasm pr martesn e djalit t vetm. Polina i kupton t gjitha kto
dhe e ka vendosur q ne t qndrojm ktu me ty.
Ajo sht shum e re, Fjodor, e lindur dhe e rritur n Franc.
Ndoshta nuk i kupton dot si duhet vshtirsit, pr t cilat bnte fjal
Martini.
Polina i ka dgjuar me hollsi nga goja e doktor Kujtimit ato
vshtirsi. Kryesisht pr kt qllim na kishte ftuar pr drek. Edhe ai
kmbnguli q ne t ktheheshim sa m par n Franc, por ishte vet
Polina q e kundrshtoi m me forc sesa un.
Kujtimi e njeh m mir nga ti gjendjen n Shqipri dhe e di sesi
mund t jet e nesrmja. Ai ka biseduar edhe me Martinin pr kto pun,
gjat ditve q e kuronte. Dgjoja fjaln, bir.
Nuk t l dot vetm n kt gjendje, mama. Pranon t nisemi qysh
nesr t tre bashk pr n Franc?
239

 Un po afroj t shtatdhjetat, more djal! N kt mosh njeriu

kthehet n tokn e tij ku do t prehet prgjithmon, nuk niset pr n
kurbet. sht turp pr mua ti kthej kraht varrit t sapohapur t tim
shoqi.
As pr mua nuk sht nder ti kthej kraht nns sime t veshur
me t zeza dhe varrit t sapohapur t babait.
Duke thn kto fjal, Fjodori prqafoi maman e doli.

240

VII

Mjaftoi vetm nj jav pun e Polins, q shefi i pavijonit t

patologjis t bindej se spitali ku punonte nuk kishte infermiere kaq t
prgatitur. Ai e caktoi pa mdyshje prgjegjse t reanimacionit n
pavijonin q drejtonte.
Ndrsa Fjodorin doktor Kujtimi e mbante si kshilltarin e tij. Ai
konsultohej me t pr shum probleme t spitalit me mungesa t
ndjeshme. Prvoja disavjeare e Fjodorit n spitalin m t madh t
Kairos e bnte at nj kshilltar shum t dobishm. Fal kulturs
profesionale e qytetare t tij, doktor Kujtimi nuk ngurronte ti trhiqte
mendimin edhe pr shtje t dors s dyt Fjodorit, pavarsisht se ai
ishte m i ri dhe t dy i kishin kryer studimet e larta n Franc. Kjo veti e
spikatur e mjekut prgjegjs t patologjis ia ngrinte atij vlern n syt e
psikologut t ri, i cili ndjente knaqsi t bashkpunonte me t.
Mirpo doktor Kujtimi donte q t mirkuptohej me Fjodorin jo
vetm pr problemet q lidheshin me spitalin. Me kalimin e javve po
bhej gjithmon e m e qart q komunistt ndodheshin n prag t
marrjes s pushtetit. Ndrkoh bota jasht spitalit nuk paraqiste interes
pr Fjodorin. Ai ishte i prqendruar n profesionin e tij humanitar; pr t
tjerat nuk donte tia dinte. Kjo e shqetsonte doktor Kujtimin dhe
prpiqej q ta ndrgjegjsonte pr situatn e re, q po trokiste tek porta.
Meqense propaganda dashamirse e tij nuk po bnte efektin e duhur
tek psikologu, doktor Kujtimi vendosi t aplikonte nj metod tjetr,
gjithmon pr t mirn n perspektiv t Fjodorit dhe t familjes Petrela.
Ai provoi ta vinte prball faktit t kryer psikologun, pr t konstatuar
sesi do t reagonte.
*
Nj mngjes shtatori, duke ndaluar para ders s nj dhome n
repartin e kirurgjis, doktor Kujtimi i pshpriti tek veshi Fjodorit:
Ky pacienti i plagosur, q do t vizitojm tani, sht antar i
njsitit gueril t kryeqytetit. Mbrm e mbajta disa or n shtpi. Pastaj
prfitova prej shprthimit t nj bombe n rrug, q shkaktoi disa t
plagosur, dhe e solla bashk me kta t fundit n spital. Prpiqu t
tregohesh dashamirs me t, se opinioni i tij n t ardhmen e afrt do t
jet nj favor i madh pr ty dhe familjen tnde.
sht detyra ime, si mjek, q t tregohem dashamirs me do
pacient t shtruar n spital, u prgjigj Fjodori.
Sigurisht. Por do t ishte n t mirn tnde q un ti l atij t
kuptoj, se ti je bashkpuntori im besnik pr trajtimin mjeksor t tij
241

dhe t bashklufttarve t tij.

Psikologt nuk bhen dot aktor, ia ktheu duke buzqeshur
Fjodori. Megjithat, pr hir tnd, jam gati ta provoj edhe rolin e aktorit.
Jo pr hir tim, Fjodor, por pr hir t s ardhmes tnde dhe te
familjes tnde, i tha doktor Kujtimi duke hapur dern.
Nj her tjetr, tek po pinte kafe me Fjodorin, patologu i bri nj
propozim po t ksaj natyre:
Tre antar t njsitit gueril kan nevoj t qndrojn dy net n nj
baz t prkohshme, kalimtare. M duket rast i prshtatshm pr ty, q ti
pranosh t strehohen n shtpin tuaj. Para se t largohen, ata do t t
lshojn nj vrtetim strehimi, i cili do t ket nj vler t madhe pr
familjen tuaj s shpejti.
Nuk e di se si do t reagonte nna pr kt, mbasi ajo do mngjes
hert vajton pr baban dhe do ti vinte rnd ndoshta nga prania e atyre
t panjohurve.
Kjo do tia shtonte edhe m shum kredibilitetin familjes suaj n
syt e atyre. T bj t ditur, Fjodor, se muajin e ardhshm qeveria e
prkohshme komuniste do t hyj n kryeqytet n mnyr ceremoniale.
Po npr rrugt e Tirans duken end uniformat gjermane.
sht arritur marrveshja prkatse midis t dy palve. Brigadat
partizane do tiu ln rrug t lir kalimi forcave t fundit gjermane t
trhiqen drejt veriut t vendit, ndrsa ata do ta braktisin Tirann pa br
reprezalje. Mirpo, para se t hyj qeveria provizore n kryeqytet, ka t
ngjar t ket flijime midis emrave t shquar t intelektualve shqiptar,
pr ta nnshtruar gjendjen duke zhdukur do shenj disidence.
Po kjo sht m keq nga nj luft civile.
Ne nuk mundim ta ndryshojm dot situatn n vend, Fjodor. T
paktn t kujdesemi pr t ardhmen e familjeve tona.
Nuk jam i bindur se mund t sigurohet e ardhmja me nj qeveri q
paska vendosur ta festoj instalimin e saj n kryeqytet duke derdhur gjak
intelektualsh t pafajshm, t cilt jan t domosdoshm pr prparimin
e vendit. Nj shtet pa intelektual t mirfillt i ngjan nj miopi q nuk
shikon dot rrugn nga duhet kaluar.
Megjithat, fal kmbnguljes s doktor Kujtimit, Fjodori pranoi ti
strehonte tre antart e njsitit gueril n shtpin e tij.

VIII
242

Nj mbrmje dhjetori, Fjodori ishte kthyer prsri n spital bashk

me doktor Kujtimin. U duhej t kujdeseshin pr nj familje prej nnt
frymsh t shtruar qysh paradite nga helmimi i ushqimit. Pas nj trajtimi
intensiv, ata i kishin shptuar vdekjes, por gjendja e dy adoleshentve
nuk ishte plotsisht jasht rrezikut. Doktor Kujtimi dhe Fjodori kishin
ardhur posarisht q t kujdeseshin pr jetn e dy t rinjve.
Ndrsa t smurt po trajtoheshin me serum, Fjodori u afrua tek nj
dritare e katit t dyt, pr t vzhguar shiun q binte me shtamba. N t
vrtet, psikologu kishte vetm syt tek shiu, ndrsa mendja e tij rrihte
gjetk
*
Vetm pak dit m par ishin pushkatuar pa gjyq nj numr i madh
intelektualsh t shquar n Tiran. Fjodori njihte disa prej viktimave dhe
nuk e besonte kurrsesi q ata t ishin armiq t popullit, si trumbetohej
prej pushtetit t ri. Prkundrazi, ata ishin kthyer n Shqipri pr ti
shrbyer popullit t tyre, pavarsisht se gzonin vende pune t preferuara
e privilegje n shtetet perndimore, ku kishin kryer studimet e larta dhe
ishin punsuar. Pse t pushkatoheshin pa gjyq, gjersa lufta kishte
mbaruar?
Nj vettim e fort, e pasuar prej nj bubullime shurdhuese, e
detyroi Fjodorin t hidhte nj hap pas, pr tu larguar nga dritarja.
Nat dimri e vrtet, ? i tha doktor Kujtimi duke u afruar pran
tij.
Nj dimr i tensionuar, u prgjigj Fjodori duke e shikuar n sy.
T kuptoj. Eja shkojm t marrim nj kafe.
N at or, kishte pak klient n kafene. Ata bn porosin n banak
dhe u uln n nj tavolin t veuar. T dy qndruan n heshtje derisa u
erdhi porosia.
T kuptoj edhe pa folur, se ke ndrmend t m thuash, Fjodor, e
theu heshtjen i pari doktor Kujtimi. Ve mos harro, se un t kisha
paralajmruar pr dika t till.
Nuk mund t them jo. Por nj krim t ktyre prmasave nuk e
imagjinoja dot kurr.
Kush vret me qetsi nj njeri t pafajshm, nuk e ka aspak t
vshtir t vras edhe njqind t tjer pas tij.
Dhe kjo u quajtka qeverisje?
Nj pushtet abuzues e on etiketn si t doj.
Si do t vej ky hall kshtu, Kujtim?
N qoft se ke ndryshuar mendje, un mund t t ndihmoj t ikni
nga Shqipria me gjith Polinn. N veri t vendit ka akoma nj shteg
243

kalimi t lir, i cili do prdoret prkohsisht si valvul pr t ulur

tensionin, gjersa t stabilizohet qeveria.
As mos ma zr ngoje m kt pun.
As ti mos m fol m kurr pr paknaqsit ndaj regjimit t ri.
Pse?
Se ashtu sht m mir.
Pr ty, apo pr mua?
Pr t dy. Madj as Polins nuk duhet ti flassh kurr pr gjra t
tilla, se ia zymton m keq jetn.
Ke t drejt.
Shkresn q ke marr prej njsitit gueril ruaje mir.
Si e kan nisur kta, ska shkres t t shptoj nga kasaphana.
Bj t mundurn. Pr t pamundurn, st vret ndrgjegjja, t
paktn.

IX

244

Ballafaqimi i par i Fjodorit me pushtetin e ri ndodhi gjasht muaj

m von. At e lajmruan t kthehej n shtpi, se e krkonin.
Kujdes, mos e humb gjakftohtsin, sido q t jet puna, e porositi
doktor Kujtimi, duke e prcjell tek dera e zyrs.
Para ports s shtpis, Fjodorit i zun syt nj makin t vogl
ushtarake. Me ta par t shoqin, Polina nxitoi ti dilte prpara:
Kan ardhur tre persona t veshur ushtarak, i tha.
Ku jan?
N sallonin e katit t par.
far i than nns?
Mos u shqetsoni, i than, se do t bjm vetm nj bised t
shkurtr me Fjodorin dhe do t ikim. Mos kan ardhur pr keq,
Fjodor
Kt her, t paktn, jo.
Nga sigurohesh?
Nuk kujdesen shum pr etiketn ata. Prkundrazi, ndihen t
lumtur, kur u shkaktojn dhimbje t tjerve.
Kur Fjodori hyri tek dera, i bri prshtypje fakti q tre mysafirt ishin
kapardisur n kolltuk n krye t sallonit, ndrsa nna e veshur me t zeza
rrinte n nj karrige paksa prbrenda ders. Pasi i prshndeti, ai u tha
me nj buzqeshje t sforcuar:
M falni, por aty ku jeni ulur ju sht vendi i t zonjs s shtpis.
M i madhi n grad prej atyre t treve u prgjigj:
Duke filluar nga nesr, vendi i t zonjs s shtpis do t jet n
katin e dyt. N katin e par do t banoj familja e nj kuadrit ton.
Shtpia sht private, zotri.
Zotrinjt i fshiu revolucioni popullor. Tani jemi t gjith t
barabart, prandaj m fol shok.
Duke qen t barabart, duhet ta respektojm edhe m shum
shtpin e njri-tjetrit.
Shtpit jan t popullit. Edhe pushteti sht i popullit. Kur i
nevojitet shtpia pushtetit e krkon at n emr t popullit. do veprim
n emr t popullit mbshtetet nga ligji pr t mirn e prgjithshme.
Ligji mbron edhe shtpin time.
Patjetr. Shqipria e re demokratike nuk ngjan me vendet
kapitaliste, ku se njeh qeni t zotin. Prandaj ne kemi ardhur t t bjm
t ditur, si pronar i shtpis q je, se me urdhr t komandantit t qarkut
t Tirans, nesr e tutje n katin e par do t banoj me qira familja e nj
shoku t vlersuar mjaft nga Partia, t cilit ia ka djegur shtpin
pushtuesi.
Por un, si zot shtpie, nuk kam planifikuar t jap hyrje me qira.
Planet i bn pushteti, populli i zbaton. Apo nuk je dakord me
vendimet e pushtetit popullor ti?
245

 Sigurisht q jam. Por pushteti popullor duhet t mendoj edhe pr

familjen time.
Doemos. Prandaj ju sht br favor, duke ju ln katin e dyt
juve, si pronar t ksaj shtpie. Bile edhe familja q do t banoj ktu
do tju paguaj qira.
Kush do ta caktoj shumn e qiras?
Pushteti popullor, e kush tjetr? Populli yn i ka zgjidhur nj her
e mir kto probleme me revolucionin q bri. Mendon pushteti pr
gjithka; populli le ta kthej kapeln mbi sy tani.
Faleminderit pr sqarimet.
Kjo sht detyra jon ndaj popullit. Ne nuk jemi pushtues, q tju
marrim shtpin pa pyetur.
Kur mendoni se do t vij familja e kuadrit tuaj t banoj ktu?
Nesr, thash; nesr pasdite.
Ju lutem ti bni t ditur asaj familjeje t nderuar, se babai yn ka
ndrruar jet para disa muajsh dhe ndodh q mamaja t qaj ndonjher
me z n kujtim t tij. T na falin pr shqetsimin.
jan kto fjal? Ne jemi t gjith shqiptar dhe i respektojm
rregullat e zis. Aq m tepr q ajo sht familje labe dhe gruaja e shokut
Kanan di t qaj me ligje. Ajo mund ti bj shoqri nns suaj. Viktim
lufte sht babai?
Jo, vdiq i smur.
Pjesrisht viktim lufte, mbasi shrbimi mjeksor nuk ka qen i
rregullt dhe ilaet kan munguar pr shkak t lufts. Pr kt shtje
mund t bisedoni direkt me major Kananin, se ai sht kompetent edhe
pr probleme t tilla.
Faleminderit.
Ska prse. Pushteti sht i popullit, populli sht i pushtetit.
Derdhet vaji, bie n lakra, apo jo?
Po, po.
Tani ne do t largohemi. Mund t shihemi prsri, kur t vijm pr
ndonj vizit tek familja e shokut Kanan.

Fjodori u kthye prsri n spital.

246

Mbasi dgjoi shpjegimet e tij, doktor Kujtimi e porositi:

Mundohuni t ruani marrdhnie korrekte me familjen q do ju
vij n shtpi. As mos i qndroni ftoht, as mos u afroni shum me t.
Prve t tjerash, shoku Kanan do t jet edhe vzhguesi juaj.
Bela e madhe! T t zr tjetri shtpin dhe ti thuash edhe
faleminderit.
Po deshe mos i thuaj, pa e shikon t gjen pastaj.
Tani q do t na vij shoku Kanan n shtpi, kam nevoj t m
ndihmosh pr dika, Kujtim.
Urdhro fol!
Me porosi t babait, kam shitur dhe po vazhdoj t shes disa nga
pronat tona.
Veprim i menur. Bile duhet ta nxitosh pak hapin pr kt pun.
Faleminderit pr porosin. Mirpo lekt nuk mund ti oj dot n
bank.
Bah, sht ajo fjal! Ksaj i thon ti varsh ujkut mlit n
qaf.
Pikrisht. Shifrat e tatimeve dhe t detyrimeve pr pronat, q nuk i
kam shitur akoma, po na marrin frymn. N kto kushte, ata do ti
sekuestronin menjher parat n bank me justifikimin fitime
spekulative gjat lufts.
As q vihet n dyshim kjo.
Por pas ardhjes s shokut Kanan un nuk guxoj ti ruaj m n
shtpi time t hollat.
Natyrisht. Si mendon t veprosh?
N qoft se ti do t ishe dakord, un mendoj t mi ruash n shtpi
tnde. Njeri m besnik un nuk gjej dot, ndrkoh q edhe pushteti i ri ty
t shikon me sy t mir.
sht e vrtet. Harrova t t jepja edhe nj lajm t mir: m kan
emruar drejtor spitali.
Prgzimet e mia! e uroi Fjodori duke i shtrnguar dorn i
buzqeshur. Kur fillon nga detyra e re?
Qysh nesr paraardhsi im bn dorzimet. Por le t kthehemi n
temn q na preokupon. Ti mendon se fshehja e lekve n shtpin time
sht domosdoshmri?
Po. Si po dgjojm, kontrollet e befasishme npr banesat e
ish-familjeve t pasura jan n rend t dits. N nj rast t till, un jo
vetm q do t humbisja nj shum leksh t konsiderueshme, por edhe
do t arrestohesha pr fshehje pasurie.
E kuptoj. N t vrtet, vetm n shtje leku nuk do t dshiroja t
przihesha kurr. Jeta ka vrtetuar se paraja sht e mbarsur me
keqkuptime. Po pranova q t ti ruaj parat n shtpin time, un do ta
bj kt gj n padijeni t plot t gruas dhe t vajzave t mia. Mirpo
247

kushedi si rrjedhin punt n kto koh t turbullta dhe un nuk dua q

djersa e familjes suaj t mbetet peng n shtpin time, Fjodor. Njerz
jemi; ja, vdiqa un nj dit papritur p .sh., ti mbetesh me gisht n goj.
Kjo mos ndodht kurr, por edhe sikur t ndodhte, un do t qaja
humbjen e mikut tim t vetm n kt vorbull jete t pasigurt, por
kurrsesi at t parave. Un e di q ti nuk do ti marrsh me vete n botn
tjetr ato. Dhe, mbi t gjitha, ajo gjendje leksh n shtpi time m vret
qetsin, duke pasur n kat t par nj kuadr t rndsishm t pushtetit
t ri. Un nuk mendoj se respekti dhe mirbesimi yn reciprok vlen m
pak se ajo shum leksh.
Ke t drejt. Brenda dy ditsh, un do t siguroj nj vend t
fsheht pr ato lek n qilarin e shtpis sime. Nj skic t sakt t
vendndodhjes do ta jap ty. Sido q t vrtiten punt, njri prej nesh do t
mbijetoj. Tani t rikthehemi n temn e spitalit. Ku mendon ta
sistemojm Polinn s afrmi?
Atje ku sht. Lakmia e teprt t l duarthat n fund.
At e kam parasysh mir un, sidomos n nj koh t till. Por
nuk sht lakmi t pretendosh at q meriton. Asnjra prej infermiereve
t tjera t spitalit ton nuk mund t krahasohet me Polinn, pr nga
aftsia profesionale dhe cilsia e shrbimit. Pr m tepr, ajo e ka gjuhn
e saj frngjishten, n t ciln jan t shkruara rregullat e prdorimit t
shumics s ilaeve.
sht m mir pr ty dhe pr vet Polinn q personeli i spitalit t
krijoj prshtypjen se ajo meriton m tepr, por drejtori tregohet
dorshtrnguar. Opinioni i kundrt do t ishte i dmshm, ndrkoh q
ne punojm si ift n kt spital.
Ky nuk sht privilegj, Fjodor. Aktualisht spitali ka m shum
nevoj pr ju, nga keni ju pr spitalin. Shoku Kanan nuk e bn dot
punn e psikologut, apo jo?
Ishte hera e par q qeshn qysh prej fillimit t biseds.

XI

Marrdhniet e familjes Petrela me fqinjt e katit t par ishin

248

reciprokisht t matura. Bnin dallim vetm nna e Fjodorit me

bashkshorten e Kananit. Kjo e fundit ishte ngjitur disa her n katin e
dyt, kur dgjonte vajtimin e fqinjs n zi. Ajo ishte grua e muhabetshme
dhe nna e Fjodorit dalngadal po msohej me pranin e saj.
Bashkshortes s Kananit i ishte vrar nj vlla n luft para nj viti.
Kjo ia lehtsonte detyrn humanitare pr ti qetsuar dhimbjen nns s
Fjodorit, t ciln e shoqronte n vajtim. Vetkuptohet q secila prej tyre
vajtonte pr plagn e saj shpirtrore. Por t dyja kishin plag dhe e
njihnin dhimbjen. Kjo i bashkonte, ndrkoh q origjina dhe prkatsit
klasore t aplikuara prej pushtetit t ri i ndanin.
Nna e Fjodorit e kishte t qart se gruaja me t ciln bisedonte do ti
transmetonte t shoqit opinionin e saj pr familjen e katit t dyt. Prandaj
ajo, megjithse ishte n zi, bnte kujdes q ti linte t kuptonte asaj se
Fjodori dhe Polina e shikonin me simpati pushtetin e ri dhe e kishin
ndihmuar at, sapo ishin kthyer n Tiran. Si prov pr kt, ajo i tregoi
nj dit mysafires vrtetimin e strehimit t njsitit gueril n shtpin e
tyre. Kjo i dha nj shtys s re fqinjsis s mir.
Por jo do gj e mir vjen gjithmon pr mir.
*
Nj relacion pozitiv i Kananit n favor t fqinjve t katit t dyt bri
q n prill t vitit 1947 Fjodorin ta thrrisnin n Ministrin e Mbrojtjes.
Atij i propozuan t fillonte pun si psikolog n radht e ushtris
shqiptare n reformim e sipr. Fjodori e refuzoi ofertn, me justifikimin
se nuk mund ti linte vetm nnn dhe bashkshorten e re franceze.
Reagimi i pushtetit t ri qe i menjhershm. Pas nj jave, drejtori i
spitalit mori urdhr q ta pezullonte nga puna psikologun.
Urdhri sht i forms s prer, Fjodor, i tha doktor Kujtimi i
pezmatuar. E ka firmosur komandanti i qarkut t Tirans.
Mos u mrzit, miku im. I lutem Zotit t mbetet vetm me kaq.
Pse e thua kt?
Propozimin pr t kaluar me shrbim n ushtri ma bri vet shefi i
kuadrit t Ministris s Mbrojtjes. Ngaq kishte qen i bindur se un do
ta pranoja me entuziazm ofertn, u befasua prej kundrshtimit tim dhe
filloi t m bnte propagand. Kur e pa q un nuk kisha ndrmend t
hiqja dor prej vendimit tim, ai m tha duke u skrmitur: Nuk sht faji
yt q po na i prplas dern n fytyr, por faji i atij q na del garant pr
simpatin ndaj pushtetit t ri t nj biri pasaniku q na vjen nga Franca.
Pse sylesh na quan ti ne, q pretendon t maskosh urrejtjen tnde ndaj
pushtetit popullor, duke prdorur si mask nj cop letre? Nuk e ditkemi
ne q personat, t cilt e prkrahn luftn ton vetm gjat muajve t
fundit, e bn kt pr t na hedhur hi syve? Kjo jo q po m thua sot
249

sht maksimumi q ti mund t bsh kundr nj pushteti q t djeg syt.

Do t pendohesh shum pr kt qndrim aventurier, por do t jet tepr
von. Lamtumir!.
Po pse nuk pranove t shkoje prkohsisht, t paktn, gjersa t t
rregulloja un ndonj raport mjeksor paaftsie pr t shrbyer n ushtri?
Ishte e pamundur. Pr t m bindur se sa i nevojshm ishte sot n
ushtrin shqiptare nj psikolog i prgatitur mir, shefi m shfaqi disa
sekuenca filmi q m tmerruan. Atje tregohej se si ishin pushkatuar me
gjyq rrufe shum ushtar t rinj me biografi t keqe, t cilt gjoja kishin
br propagand kundr pushtetit pr mungesn e theksuar t ushqimit
dhe t veshmbathjes n ushtri. Pra, ata ishin thjesht viktima pr t
mbjell terror, q t tjert t kynin gojn. Para se t kalohet n veprime
t tilla kriminale, me siguri krkohet edhe firma e atij q gjoja ushtron
detyrn e psikologut n ushtri. A mund ta bj dot un nj detyr t till,
Kujtim?
Ke t drejt, por
Nga ankthi q po prjetonte, doktor Kujtimi nuk e oi deri n fund
mendimin e tij. Por fjalt e tij t pakta qen t mjaftueshme pr Fjodorin
q u prgjigj:
E di q ndodhem prball nj rreziku eventual. Por edhe sikur t
m thrrisnin prsri, un nuk do ta pranoja kurr at vend pune.
Do ti thuash gj Polins?
Patjetr. M duhet q ta prgatis pak shpirtrisht pr ndonj ndarje
t befasishme. Prndryshe, ajo do t lebetitet kur t mbetet e vetme. Me
kt rast, po t krkoj nj favor, miku im.
Favoret e mundshme ndaj nj miku jan detyr.
N kushtet aktuale, m duhet ta v n dijeni Polinn pr t hollat
q na ruan ti. Natyrisht, ajo nuk do t dij asgj t sakt pr shumn, por
vetm ta marr vesh q nuk do t jet me gisht n goj ditn e hallit. Pr
nj gj t garantoj Kujtim: Polina di ti vlersoj e ti ruaj si duhet
sekretet; mos ki merak.
Un kam prova bindse pr kt. Pr hir t s ardhmes s familjes
suaj, un i kam folur gjat Polins rreth situats q do t krijohej n
Shqipri, pas vendosjes s pushtetit t ri, dhe i kam br thirrje t
bashkpunonte me mua pr kurimin e disa t plagosurve klandestin. Ajo
m ka kuptuar shum mir dhe ka vepruar me guxim prkrah mua. Sot
ky sht nj lajm i mir pr ty, se Polina disponon disa dshmi t
rndsishme, q m japin dor mua pr ta prkrahur n qoft se
Ajo do t ndodh, miku im, pa n qoft se Gjuha e shefit t
kuadrit t Ministris s Mbrojtjes ishte gjuh hetuesi.
I turbulluar, doktor Kujtimi nxori nj stilograf t bukur nga xhepi i
brendshm i xhakets dhe ia zgjati Fjodorit, duke i folur me mallngjim:
Ruaje kujtim nga un; e kam bler n Paris.
250

Fjodori e mori duke e falnderuar. Pastaj nxori nga ana e tij nj

stilograf dhe i tha doktor Kujtimit:
Ky sht stilografi i babait, t cilin e kam prdorur un pas
vdekjes s tij. Pr kt arsye, ai do t jet nj kujtim i dyfisht pr ty.
T dy miqt e shtrnguan njri-tjetrin n krah t mallngjyer. N
mendjen e secilit vrtitej pyetja torturuese:
Edhe sa koh do t jemi akoma bashk?

XII

Nnn e Fjodorit po e shqetsonte nj dhimbje e mpreht zemre

muajt e fundit. Doktor Kujtimi kishte angazhuar kardiologun m t mir
t spitalit q t kujdesej pr t. Ky kishte konstatuar nj ngushtim t
ndjeshm n dalje t aorts, pr shkak t depozitimit t yndyrave n faqet
251

e brendshme t saj. Diabeti, prej t cilit ajo vuante qysh n rini, e

rndonte edhe m tepr gjendjen.
Ditn e ceremonis mortore t Martinit, asaj i kishte rn t fikt. E
njjta gj i ndodhi edhe ditn kur Fjodorin e kishin thirrur n Ministrin
e Mbrojtjes. Ajo e priti me ankth kthimin e tij prej andej.
Pse t thirrn, bir? e pyeti nna e merakosur.
M propozuan t filloja pun n ushtri, mama.
Po ne t dyjave vetm do t na lsh?
Jo, mama, mos u mrzit; nuk e pranova propozimin e tyre.
Ky fakt m mrzit edhe m shum mua, Fjodor. E marrin pr keq
ata mospranimin e nj djali pasaniku, pr t shrbyer n ushtri. Si e
justifikove kundrshtimin?
Me gjendjen e familjes sime. U thash se nuk i lija dot vetm
nnn e smur dhe gruan me origjin franceze.
E pranuan si justifikim ata kt?
Jo.
Nuk i paskemi mir punt, m duket.
Ndoshta.
Mos ishte m mir q t shkoje, Fjodor?
Tju lija juve vetm?
Ku i dihet, more bir, sesi shkojn punt m tej. Kta krkojn
mahana pr trahana. Prsri mund t mbetemi vetm, n ndonj form
tjetr
Un nuk ju l vetm me dshirn time, mama. Se mund t bj
qeveria, sht pun e saj.
Ai i fshiu djersn mbi ball, e puthi dhe doli.
Kur dera e dhoms u mbyll, nna pshertiu thell e u ngashrye.

XIII

Polina ishte prpjekur ti kalonte n heshtje shqetsimet q po

trokisnin n portn e tyre, pas uzurpimit t katit t par t shtpis. Ajo e
merrte leht me mend gjendjen shpirtrore t Fjodorit dhe nuk dshironte
t diskutonte pr probleme q do ta lndonin at, pa ia lehtsuar
vshtirsit. Mirpo pas pushimit t tij nga puna, heshtja ishte e
252

pakuptimt.
*
Kur Polina u kthye at dit n shtpi, e gjeti Fjodorin duke djegur nj
sasi letrash n oxhakun e kuzhins. Ajo e prshndeti dhe u ul n nj
karrige prball tij. Fjodori kishte vendosur ndan t vatrs dy kasa t
vogla plot me dokumente. Ai e shikonte me vmendje do letr q merrte
n dor, para se ta hidhte n zjarr. Rrall linte ndonj dokument anash,
pa e djegur.
N nj rast Fjodori mbeti n mdyshje. Ai e lexoi dy her me
vmendje dokumentin dhe nuk po vendoste si t vepronte me t. Polins
i bri prshtypje ngurrimi i Fjodorit. Ajo ishte mjaft kureshtare ta dinte
arsyen e mdyshjes s zgjatur t psikologut, por n nj situat aq t
tendosur kureshtja dhe mendjelehtsia ishin sinonime.
Pa e kuptuar pse, Polins i erdhi keq kur pa q dokumenti i veant
prfundoi n zjarr. Keqardhja iu shtua edhe m tepr, kur ajo dalloi lot n
syt e Fjodorit, i cili e kishte prqendruar shikimin mbi dokumentin q
po prpihej nga flakt. Mbi t shquheshin disa vula.
Mbasi prfundoi seleksionimin e dokumenteve, Fjodori foli pa e
shkputur shikimin prej flaks q po fashitej:
Historia e katr brezave t nj familjeje t pasur prfundoi n hi.
Nj komb n rrokullim!
Nuk kishte zgjidhje tjetr, Fjodor? e theu heshtjen pr her t par
Polina.
Aktualisht, jo. Nj pjes tjetr dokumentesh t ktill i kam ln
n shtpin ton n Marsej. Por tani nuk dihet m si do t prfundojn
dhe ato.
Fytyra e Fjodorit reflektonte nj dhimbje t thell. Polina u ngrit prej
karriges dhe shkoi e prqafoi, pr ta qetsuar.
Mos u mrzit, i dashur, se n Marsej kemi Elvirn dhe Lysienin,
q do t kujdesen pr gjithka. Ata nuk e harrojn kurr shtpin ton, se
ajo sht edhe e shptimtarit t tyre. Jo q ne do t kthehemi nj dit atje,
ndoshta.
Ti po, Polin; un, vshtir
Ose t dy, ose asnjri, Fjodor, i tha ajo duke i vendosur duart mbi
supe, me shikimin drejt n sy.
Ngjarjet kan marr rrjedh t keqe, Polin. T paktn lumturia
jote do t ishte nj ngushllim pr mua n fatkeqsi.
Polina ia shtrngoi me gjith forcn supet dhe iu prgjigj me nj
indinjat t dukshme:
Personi q po m flet me kt gjuh nuk sht Fjodori i shtrenjt,
q kam njohur un. Nuk e besoja kurr se mund ti dgjoja ndonjher
253

fjal t tilla nga goja e njeriut shpirtmadh, q m dashuroi atje ku

dashuria zvetnohet. Ti mendon vrtet se un mund t jem e lumtur pa ty
pran, Fjodor? Prania jote sht lumturia ime, ndrsa mungesa jote sht
fatkeqsia m e madhe, q mund t m ndodh n jet.
Fati ka tronditur her pas here jetn ton, Polin. Ka t ngjar q
un t t mungoj jo pr fajin tim, ndrkoh q mamaja i ka ditt t
numruara n gjendjen q ndodhet. Mos harro, se je nj e huaj n mes t
nj populli t orientuar, i cili po marshon duke knduar drejt mjerimit
m t madh njerzor t eksperimentuar qysh n kohn e Komuns s
Parisit.
E kam kuptuar deri diku situatn, Fjodor, por nuk kam dashur ta
prmend t keqen, se m dukej sikur do ta ndillja t afrohej. Ndoshta
nna, megjithse me shndet t brisht, do t vazhdoj t jetoj, po
ndodhi q ti t m mungosh fizikisht jo pr fajin tnd. Por prania jote n
zemrn time do t jet e prhershme dhe un do t bj t pamundurn q
t t gjendem pran, kudo q t ndodhesh. T jap fjaln se do t pranoj t
rripem si gjarpri n mjerimin shqiptar, por kurrsesi t ndahem pr s
gjalli prej teje. Ti je kuptimi dhe prmbajtja shpirtrore e jets sime.
Vetm duke i ndar bashk si lumturin edhe fatkeqsin, dashuria jon e
rrall do t mbijetoj. Ky ka qen pakti i prhershm shpirtror i
bashkjetess son dhe ai do t na shoqroj deri n varr.
Duke thn fjalt e fundit, Polina e shtrngoi fort n krah dhe e
puthi me sy t prlotur.
Fjodori prfitoi nga rasti pr ti dhn disa porosi t rndsishme:
Edhe po vazhdoi t jetoj, nna nuk sht n gjendje t t
ndihmoj pr asgj, Polin. Miku im i vetm mbetet doktor Kujtimi. Pr
fat t mir, ti e njeh tashm nga afr at dhe ju do t vazhdoni t punoni
bashk, besoj. Kshillat e tij do t jen shum t dobishme pr ty, mbasi
ai e njeh realitetin shqiptar si rrallkush. Tek doktor Kujtimi un t kam
ln nj shum t konsiderueshme t hollash q
Jooo, ne do t jemi gjithmon bashk, thirri Polina duke u
ngashryer dhe e futi kokn n gji t Fjodorit.
Tregohu e fort, e dashur, ashtu si je n t vrtet. Ndodhemi n
nj udhkryq t vshtir t jets dhe na duhet t shpalosim gjith vlerat
tona, pr t prballuar stuhin e fatit q po na kanos. Nj proverb
shqiptar thot: sjell ora, se sjell moti. Duhet t jemi t prgatitur pr
gjithka. Dikur m ke thn kto fjal t paharruara: Nuk m mbetet gj
tjetr pr t br, ve ti lutem Zotit t m krijoj mundsin, q ta tregoj
me prova sesa e gatshme jam t sakrifikoj pr ty, Fjodor. Un nuk kam
dshiruar kurr q t vinte nj ast i till, por me sa duket Zoti ta paska
dgjuar kt lutje fatale.
T hollat q kemi tek doktor Kujtimi do ti trheqsh pjes-pjes,
si do ta lyp nevoja, kryesisht pr t paguar tatimet q synojn rrnimin e
254

familjeve si e jona. Meqense jeta ka edhe t papritura, ti duhet ta dish

mir vendin ku i ka fshehur ai parat n qilarin e shtpis s tij. N kt
letr ke nj skic t qart t vendndodhjes s tyre. Me ndihmn e doktor
Kujtimit, ti do t vazhdosh t shessh edhe disa prej pronave tona, t
cilat un i kam shnuar me nj kryq jeshil n regjistrin e pasurive t
patundshme t familjes. Zoti u bft mburoja jote, e shtrenjta Polin!
Mburoja jon, shpirti im! murmuriti ajo duke hequr thell n
zemr.
Ata qndruan t prqafuar n heshtje, ndrkoh q zjarri n vatr po
venitej.

XIV

Ashtu si gladiatort q prisnin radhn pr t dal n arenn e vdekjes

q t argtoheshin sovrant mizor, Fjodori ishte n pritje t reagimit t
mtejshm t pushtetit popullor, pas pushimit t tij nga puna. Heshtja
gjat ditve q pasuan i ngjante qetsis s detit n prag t shprthimit t
stuhis.
Kt reflektonte edhe ndryshimi i sjelljes s fqinjve t katit t par.
Qysh prej dits s kundrshtimit t Fjodorit pr t shrbyer n ushtri,
255

Kanani prshndetej ftoht me t kur shkmbehej n hyrje apo n dalje

t ports, ndrsa e shoqja e tij nuk ishte ngjitur m n katin e dyt t
shtpis. Acari i lufts s klasave po ngrinte jetn shpirtrore
ndrshqiptare, duke shprfytyruar nj popull t pafajshm.
Ndrkoh Fjodori prpiqej ti linte sa m n rregull punt e familjes
n prag t shprbrjes. Ai nxitoi t shiste prona t tjera me mime t
ulta, por me kusht q ti jepeshin parat n dor. Pr gjithka e sqaronte
rregullisht Polinn, s cils i kputej shpirti tek e dgjonte ti fliste me
nj gjuh q nnkuptonte ndarjen e mundshme. Por ajo i kishte dhn
fjaln se do ta prballonte me guxim do goditje t fatit dhe premtimin e
respektonte me rigorozitet.
Prndryshe, ajo do ta lndonte Fjodorin, i cili ia kishte br t qart
se ishte e lir t nisej pr n Franc, n do moment q do ta gjykonte t
paprballueshme jetn n munges t tij. Polina kishte pasaport dhe
nnshtetsi franceze, ndrkoh q ruante edhe korrespondencn me
nnn dhe vllain e saj n Marsej.
*
Doktor Kujtimi prjetonte n mnyr t trthort dramn e familjes
Petrela dhe t simotrave t saj. Ai trishtohej, tek shikonte sesi flijohej
ajka e shoqris shqiptare prej llumit t ardhur n pushtet, n saje t
prapaskenave politike me nj piksynim cinik: asgjsimin e s ardhmes
s nj populli t virtytshm, por t pakulturuar. N kllapin e ideologjis
m makabre t njohur prej njerzimit, populli shqiptar, duke knduar
marshet revolucionar t pansllavizmit armiqve t tij tradicional , po
ndrtonte Botn e re: Atdheun-burg.
Nprmjet kontakteve t prditshme me Polinn n spital, doktor
Kujtimi ishte n korrent t zhvillimeve t atjeshme. Pr t mos dmtuar
interesat e mjekut bamirs, Fjodori ia kishte ndaluar atij komunikimin n
telefon, apo takimet me njri-tjetrin. Prgjegjshmria e lart morale e
mikut t tij psikolog, ia shtonte respektin pr Fjodorin doktor Kujtimit.
Drejtori i spitalit e shikonte me keqardhje Polinn e prkushtuar n
pun. Ndonse ajo e kishte humbur qetsin shpirtrore pr vete t saj,
infermierja e zellshme u falte gjithmon buzqeshje t smurve dhe
kolegve t personelit. Vetm syt e doktor Kujtimit arrinin t
konstatonin trishtimin e maskuar prej buzqeshjes s mbl t francezes
s bukur. Trishtim q kishte gjas t shtohej

256

XV

Qershori i vitit 1947 filloi i nxeht si nga klima edhe nga tensionet e
brendshme politike n Tiran.
Nj dit doktor Kujtimi kishte hapur dritaren e zyrs dhe po sodiste
nj bli t ngarkuar me lule, vetm pak metra m tej. Aroma e tij dehse i
plqente shum. Nj mori bletsh zukatnin npr degt e blirit, t
knaqura prej asaj gostie t natyrs. Duke i ndjekur me sy, drejtori i
spitalit tha me vete:
Ah, sikur t arrinte edhe njeriu t punonte me prkushtimin e blets,
257

sa prpara do t ishte shoqria njerzore! Blett japin jetn pr

mbretreshn e tyre, se ajo u siguron vazhdimsin e jets n koshere,
ndrsa njerzit shpesh u binden verbrisht mbretrve, q ua nxijn
jetn.
Meditimin ia ndrpreu shefja e kuadrit t spitalit, e cila hyri me nj
regjistr n dor.
Shoku drejtor, shefi i mparshm i kuadrit ka br disa gabime t
rnda n regjistrin e personelit t spitalit, i tha ajo.
Shefja me arsim fillor kishte punuar nj vit si infermiere pran nj
brigade partizane.
Gabimet jan njerzore, shoqja shefe, iu prgjigj buzagaz drejtori.
M duket gabim i qllimshm, se sht prsritur tek shnimet
lidhur me stazhin n pun t pothuajse gjith antarve t personelit t
spitalit, insistoi ajo.
Dika e uditshme, se ai ishte nj profesionist i mir, tha drejtori
duke marr regjistrin.
Profesionist i mir, por pa partishmri, vrejti shefja, duke harkuar
vetullat.
Kjo sht e vrtet, prndryshe ai nuk do t pushohej nga puna.
Por t lutem m trego ku konsistojn gabimet e tij, mbasi un nuk po
arrij ti gjej vet.
Shefes s re n mosh i gufoi zemra. Ajo po kapte n gabim jo vetm
paraardhsin e saj n detyr, por edhe vet drejtorin!
Shiko se far ka br ai borgjezi: antarve t personelit t
spitalit u ka njohur vjetrsi pune, para se t fillonin pun ktu. Kuptohet
qllimi i tij antiklasor: punonjsit t merrnin, nj dit, m shum pension
nga sa do tiu takonte, ndrsa pushteti yn t harxhohej, n mnyr q t
dobsohej ekonomikisht. Dhe thuaj, pastaj, q ai nuk e meriton ti hidhen
hekurat.
N spital ne nuk kemi hekura, ia ktheu drejtori serioz. Prandaj
detyra jon sht t prcaktojm qart gabimin e tij dhe pastaj relacionin
prkats tua prcjellim atyre q kan hekura.
Pse akoma nuk e paske kuptuar gabimin e qllimshm t atij
borgjezit, shoku drejtor? pyeti ajo e habitur.
Un nuk po gjej asnj gabim n regjistr. Ki mirsin t mi
tregosh ti gabimet e atij borgjezit.
Ajo u pozicionua prkrah drejtorit dhe nisi ti shpjegonte gabimet:
Marrim emrin e par. Ja data e fillimit t puns, ja diferenca e
Shefes iu bllokua zri kur e pa se nuk e argumentonte dot gabimin e
supozuar t gjykuar prciptas. Doktor Kujtimi filloi tia sqaronte
funksionin e do kolone t regjistrit dhe ajo arriti m s fundi t kuptonte
se borgjezi nuk kishte sabotuar dot kt her.
Megjithat shefja entuziaste nuk i hodhi armt:
258

 Partia na mson t vigjilojm ndaj npunsve t regjimit

antipopullor. Prandaj jam m e knaqur q e akuzova pr gabime, t cilat
ai nuk i paska br, se sa t mos konstatoja dot gabime t qllimshme.
Apo jo, shoku drejtor? e pyeti ajo e buzqeshur.
Patjetr. At nuk e gjeti asgj e keqe nga akuza jote e pabaz,
ndrsa spitalit ton mund ti kushtonin shum gabimet e qllimshme t
tij.
Shefja e prshndeti dhe doli nga zyra shend e ver.
Eh, regjim i antivlerave !, tha me vete doktor Kujtimi, duke u
avitur srish tek dritarja prball blirit.
*
Pas pak minutash, tinglloi zilja e telefonit. Drejtori nxitoi t ngrinte
receptorin. Dialogu qe i shkurtr. Ai u zverdh n fytyr dhe uli
receptorin. Pshertiu thell dhe filloi t frkonte leht tmthat me gishta.
Pastaj doli nga zyra dhe me nj hap t menduar u drejtua pr tek salla e
reanimacionit t pavijonit t patologjis.
Polina po i bnte gjilpr nj t smuri. Kur ajo mbaroi pun, drejtori
i bri shenj t dilte prej andej.
Eja shkojm tek zyra ime, i tha ai, pa e shikuar n sy.
Si sht puna, z. Drejtor? e pyeti ajo e shqetsuar.
Polin, un pr ty dua t mbetem prgjithmon Kujtim; as shoku e
as zoti Drejtor. Ruaj qetsin si prher; kur t hyjm n zyr, do t
shpjegohem.
Vrejtja me vend e drejtorit ia shtoi shqetsimin Polins. Koht e
fundit shpirti i saj parandiente se duhej prgatitur pr t dgjuar lajme jo
t mira. Dhe ajo i ishte zotuar Fjodorit se do ti prballonte me guxim
goditjet e fatit.
Doktor Kujtimi e ftoi Polinn t hynte e para n zyr dhe mbylli
dern. Ai u mundua t fliste me nj z sa m t qet:
M telefonuan se ti duhet t shkosh n shtpi, Polin. Ndoshta i ka
ndodhur gj vjehrrs s smur, apo ndonj problem tjetr
Kush ju telefonoi? nxitoi t pyeste Polina.
Personi q m telefonoi nuk mu prezantua as si institucion, as si
individ. Ishte nj z femre q m bri t ditur vetm kaq: njoftimi sht
zyrtar.
Polins iu mbushn syt me lot. Doktor Kujtimi mori fjaln prsri:
Sido q t jet puna, ti duhet t ruash gjakftohtsin, Polin.
Prandaj mblidhe veten, para se t dalsh nga zyra. Kt kshill po ta jap
si mik i familjes suaj, jo si drejtor spitali.
Faleminderit shum. Sipas porosive t Fjodorit, ju do t jeni
kshilltari im besnik n munges t tij.
259

 E kam pr detyr dhe pr nder t luaj kt rol n t mir t nj

familjeje fisnike, me t ciln m lidhin kujtime t shumta. Prve
miqsis s hershme me Martinin, un pata fatin e mir t bashkpunoja
gjat tre vjetsh me Fjodorin. Mbresat q ruaj prej tij jan t
pashlyeshme. Ai sht nj intelektual i holl dhe nj psikolog i talentuar,
me t cilin do t krenoheshin edhe klinikat m t mira t bots. Por, me
sa duket, n vendin ton do t asgjsohet gjithka e mir dhe Shqipria
do t bhet djepi ku do t prkundet e keqja. Prandaj m ndan dhe me
Fjodorin.
Telefonata enigm q keni marr mund t jet sinjal i nj ndarjeje
prfundimtare me t
Qetsohu, Polin, pastaj nisu pr n shtpi.
Pas dy minutash, ajo doli nga zyra.

XVI

Polina e gjeti shtpin n gjendjen m dshpruese q mund t

imagjinonte. Nj xhips kishte ndaluar para ports. Prej tij zbritn tre
burra dhe nj grua, kur Polina u afrua atje. Ata i bn t ditur se burri i
saj ishte arrestuar pr agjitacion e propagand kundr pushtetit popullor
dhe u ishte dorzuar organeve kompetente.
Sipas ligjit, ata t katr do t ushtronin nj kontroll banese, ku duhej
t ishte patjetr i pranishm edhe nj pjestar i familjes Petrela.
Meqense vjehrra e saj ishte e smur, ata nuk donin ta shqetsonin dhe
kishin njoftuar spitalin t lejonte Polinn t vinte n shtpi.
Pr t evidentuar sjelljen e tyre t njerzishme, femra e veshur
260

ushtarake i tha Polins:

Pavarsisht se burri yt ka kryer veprimtari armiqsore ndaj
pushtetit popullor, Partia na ka msuar t sillemi n mnyr t
njerzishme edhe me armiqt e saj. Meqense i arrestuari na u lut q
nna e tij e smur t mos merrte vesh gj rreth arrestimit t djalit, pa
ardhur ti nga spitali, ne vendosm q ta bnim kontrollin e baness
vetm n pranin tnde. Tani nuk duhet t humbasim m koh.
Ata filluan ti spostonin prej vendit t gjitha plakat e katit t dyt t
shtpis. Ngaq kontrolluesit ishin vonuar duke pritur Polinn, ata i
bnin veprimet shpejt e pa kujdes. Polins iu dhimbsn ent prej
porcelani, q po cifloseshin nga flakja mbi njra-tjetrn, por ajo nuk e
shqepi gojn.
Duke dgjuar zhurmn e kontrollit, nna e Fjodorit n krevat filloi t
thrriste me z t lart t birin. Ajo nuk po kuptonte asgj se po
ndodhte n shtpi t saj. Polina i krkoi leje prgjegjses s grupit t
kontrollit q t shkonte t qetsonte vjehrrn e smur, por ajo ia preu
shkurt:
E dim q vjehrra jote sht msuar me jet luksi, por ne nuk
kemi m koh pr t humbur. N qoft se ajo donte t jetonte n qetsi,
le ta edukonte t birin q t mos ta shqetsonte pushtetin e popullit.
Kontrolli vazhdoi me t njjtin intensitet. Meqense e smura e
merakosur nuk i reshti t folurat me z t lart, prgjegjsja shkoi me
hap t rnd tek dhoma e nns s Fjodorit. Kjo u lebetit duke par nj
grua t panjohur, t veshur me rroba ushtarake, dhe e pyeti e tronditur:
Kush je ti q paske hyr n shtpi ton e po bn rrmuj ?
Jam prfaqsuese e posame e pushtetit popullor.
Po Fjodori, ku sht?
N burg; sht arrestuar pr krim kundr
Nj klithm dhimbjeje e t smurs, e cila vuri dorn e djatht mbi
gjoks, ia ndrpreu fjaln shefes ushtarake. Ajo thirri n emr njrin prej
bashkpuntorve t saj dhe i ftoi t vinin t gjith n dhomn e t
smurs.
Duke par vjehrrn q dergjej pa ndjenja, Polina filloi t qante me
dnes.
Duhet ti telefonojm spitalit; e ke numrin e urgjencs? e pyeti
njri prej kolegve prgjegjsen.
Jo; kam vetm numrin e drejtorit t spitalit.
Njsoj sht. Telefonoi atij t drgoj ambulancn.
Prgjegjsja u afrua pran bashkbiseduesit dhe i tha me z t ult:
Si thua ti, ia vlen ta shqetsojm drejtorin e spitalit pr kt
plakaruqe aristokrate?
N kt rast, po. Ajo i humbi ndjenjat mbasi shkove ti atje.
Prgjegjsja rrudhi turinjt nga paknaqsia dhe formoi si me pahir
261

numrin e telefonit t drejtorit t spitalit. Doktor Kujtimi iu prgjigj

menjher.

XVII

Polina vendosi ta linte shtpin n rrmuj t plot dhe u prgatit t

shoqronte vjehrrn n spital. Mirpo prgjegjsja e kontrollit nuk e
lejoi:
Ti nuk do t largohesh n asnj mnyr, se duhet t firmossh
procesverbalin n prfundim t kontrollit.
Meqense ajo po shkon pa ndjenja n spital, ka t ngjar ta
shtrojn n reanimacion. Un punoj atje dhe ndoshta ndihma ime
mund
Spitali nuk mbahet n kmb vetm nga ti. Po t mos kishe ardhur
ti nga Franca, si do t bnim ne? Ka t tjer atje q do t kujdesen pr
vjehrrn tnde, prandaj mos lviz prej vendit pa prfunduar kontrolli, se
262

jemi vonuar shum.

Polina iu bind urdhrit.
Pas nj ore ajo firmosi procesverbalin dhe grupi i kontrollit u largua.
Ata morn me vete dokumentet q kishte ln pa djegur Fjodori,
regjistrin familjar t pasurive t patundshme, dy ditar t Martinit dhe
disa libra.
*
Kur xhipsi u zhduk pas kthess s par t rrugs, Polina mbylli dyert
me els dhe nxitoi pr n spital. Para hyrjes pr n salln e
reanimacionit, ajo pa doktor Kujtimin duke br ecejake me duart t
kapura pas shpine.
Qetsohu, Polin, qetsohu! i tha ai duke e par t skuqur n
fytyr prej nxitimit dhe emocionit.
Si sht m, apo
Jo, jeton akoma, e ndrpreu doktor Kujtimi. Por nuk sht mir.
A mund t shkoj ti shrbej pak?
Mund t shkosh pr ta par, mbasi nuk ke far shrbimi ti bsh.
Pr at sht fat ti kthej kraht bots q l pas, por mua m merr
n qaf se mbetem vetm. Do t shkoj ti shrbej sadopak.
I vetmi shrbim, pr t cilin ajo do t ket nevoj s shpejti, sht
prcjellja pr n banesn e fundit, Polin. Pr kt duhet t bisedojm s
bashku; t pres n zyr.
Ndrsa Polina hyri n salln e reanimacionit, drejtori i spitalit u nis
me hap t matur drejt zyrs, duke knduar n surdin dy vargje t nj
knge t lasht franceze q e kishte pr zemr:
Mjer ata q do jetojn
Nj jet m t zez se vdekja!

XVIII

Kur Polina trokiti, doktor Kujtimi nuk i tha hyr!, por shkoi e i hapi
263

dern. ehrja e saj e vrar e preku mjekun me prvoj t gjat. Arrestimi

i Fjodorit dhe agonia e vjehrrs kishin qen nj goditje e dyfisht pr
Polinn brenda disa orsh. N mngjes ajo kishte ln burrin dhe
vjehrrn n shtpi, ndrsa n mbrmje do ti duhej t mblidhej vetm.
Ose do ta kalonte natn n salln e reanimacionit, pran t vjehrrs, n
qoft se do ta gdhinte e gjall.
Pr syt e strvitur t doktor Kujtimit, ajo dit e kishte lodhur
shpirtrisht Polinn sa tre vjet vuajtje fizike. N cepat e syve t
kadifenjt pr her t par dalloheshin rrudha n moshn 28 vjeare.
Polin, e kuptoj mir pozitn tnde t vshtir dhe m vjen keq q
rrethanat nuk m lejojn t t ndihmoj aq sa duhet, e filloi bisedn doktor
Kujtimi me z t prdllyer.
Faleminderit shum pr aq sa keni br dhe po bni pr mua, zoti
Kujtim. Pavarsisht se jam lindur e rritur n Franc, un arrij ta kuptoj
realitetin e vrazhd shqiptar. Pr kt m ndihmon mjaft fakti q im at e
kishte studiuar me hollsi historin e Komuns s Parisit dhe, her pas
here, prsriste shprehjen e nj historiani t shquar: Udhheqsit
shpirtror t asaj lvizjeje, agresive e regresive, meritojn nj vend
nderi n muzeun e prbindshave t kombit.
Ather pse nuk pranove propozimin e prsritur t Fjodorit, q t
ktheheshe n Franc ?
Pa Fjodorin, pr mua sht Shqipri kudo; ndrsa me Fjodorin,
sht kudo Franc.
Ke akoma koh t mendosh pr kt shtje, Polin.
M vjen keq q po e dgjoj nj sugjerim t till nga miku i vetm i
Fjodorit.
Doktor Kujtimi u skuq n fytyr dhe u orvat ti justifikonte fjalt q
tha:
Komuna e Parisit sht lule, n krahasim me komunizmin primitiv
e barbar q po rrnjoset n Shqipri, Polin. do vler e vrtet e ktij
populli dhe e ktij vendi po shkatrrohet, pr tu prdorur si karburant i
makineris s rnd shkatrrimtare t shtetit, q po tjetrson edhe vet
njeriun. E vrteta po flijohet pr hir t gnjeshtrs, e drejta mohohet n
emr t s padrejts, atdhedashuria sht shpallur mkat klasor prej
internacionalizmit hipokrit e mashtrues. Virtyti po luftohet pr tu
zvendsuar nga vesi, turpi po akuzon nderin, dinjiteti sht shpallur
dukuri antiklasore dhe detyrohet ti lshoj vendin depersonalizimit t
skajshm t individit robot. Dhe njeriu tronditet kur mendon se kjo
dram kombtare sht n fillimet e saj Pr kt arsye t bra thirrje
pr ta rishikuar vendimin e qndrimit n Shqipri. T krkoj ndjes,
Polin, nse t kam lnduar pa dashje.
Me takon mua tju krkoj ndjes pr shprehjen e nxituar, zoti
Kujtim. Por jam e sigurt q ju e kuptoni turbullimin tim n nj dit kaq t
264

tensionuar sa e sotmja. Nuk di se bhet me Fjodorin, nuk di sa do t

zgjas agonia e vjehrrs, ndrkoh q shtpin e kam ln n nj rrmuj
t plot, pas kontrollit t rrept q u ushtrua atje.
far morn me vete ata q bn kontrollin?
Disa dokumente q kishte ln Fjodori pa i asgjsuar, dy ditar t
babait t tij dhe disa libra.
Ke nevoj pr lek tani?
Nuk besoj. Ndoshta do t m duhen s afrmi pr ceremonin
funebre t vjehrrs.
Kryesisht pr kt problem doja t bisedonim. Ti e di q, sipas
rregullores s spitalit, t smurt pa shpresa shptimi ne i nxjerrim pr t
vdekur pran familjeve t tyre. Vjehrra jote sht pikrisht n kt
gjendje. Mirpo ty nuk t leverdis aspak q ne t ta sjellim at n shtpi.
Aq m tepr q atje mbretron rrmuja tani. Un kam vendosur q ta
mbajm n spital, derisa t ndrroj jet. Jo vetm q ky veprim do t t
shptoj ty nga telashet, por duke vdekur ktu, spitali sht i detyruar q
ti bj arkivolin dhe ta prgatis pr n varreza. Ather un do t
lajmroj ndrmarrjen komunale pr ta uar n banesn e fundit. N kt
mnyr, ti lirohesh nga t gjitha shpenzimet. Pr shkak t lufts s
klasave, familja juaj nuk ka m miq pr t krijuar kortezhin e prcjelljes
s fundit, q ti t mos jesh dakord me planin tim.
Faleminderit shum pr kujdesin tuaj atror, zoti Kujtim. Un do
t jem e vetme n varrimin e vjehrrs.
Meq ra fjala, doja t t pyesja se ku gjenden dy motrat e Fjodorit.
E di q e madhja sht martuar hert n Amerik, por pr tjetrn nuk di
gj.
Edhe e dyta n Amerik sht martuar, por ka shum koh q
jeton e paralizuar, si pasoj e nj aksidenti automobilistik. Motra e
madhe e Fjodorit erdhi n Tiran, kur mori vesh pr vdekjen e babait, por
qndroi vetm pes dit dhe iku e trembur prej ngjarjeve t ktushme.
Ather prcjellja e vjehrrs nga spitali pr n varreza eviton edhe
nj dhimbje morale: mungesn e kortezhit.
Po. Pr kt arsye un ju falnderoj edhe nj her tjetr.
Nuk duhet t m falnderosh, Polin, por vetm t m falsh, q
un nuk mund t t shoqroj dot n varreza.
sht kjo fjal, zoti Kujtim? Pas pushimit t Fjodorit nga puna,
ai nuk pranonte m q ju ta takonit as fshehurazi, natn, e jo t vini
ashiqare n varrimin e nns s nj t arrestuari pr veprimtari
armiqsore.
Njeriu i virtytshm di ta prezantoj veten n t gjitha rrethanat
por, mjerisht, jetojm n epokn e gjeneral vesit, e mbylli bisedn duke
pshertir doktor Kujtimi.

265

XIX

Polina vendosi t qndronte pran t vjehrrs. Atje do ta kalonte edhe

natn. Kur t mos i rezistonte dot gjumit prej lodhjes fizike e nervore, ajo
do t flinte me intervale t shkurtra n ndonj krevat bosh. Nuk i bnte
266

zemra t kthehej n shtpi, ku plakat ishin hedhur lesheli me nj

harbutri ekstreme. Pamja e rrmujshme e shtpis ishte nj
shmblltyr e kaosit shpirtror t Polins n at dit t kobshme t jets
s saj.
Pulsi i vjehrrs n agoni ishte mjaft i dobt. Fal prvojs s fituar n
spitalin e Kairos e n at t Tirans, Polina e kuptoi se fikja organike e t
smurs ishte e afrt.
*
Me shikimin e fiksuar mbi fytyrn dyll t verdh t vjehrrs, Polina
kujtoi ndarjen me prindrit e saj e t Fjodorit n portin e Marsejs at
dit t largt tetori, kur ifti i ri do t merrte vaporin Piramida, pr t
lundruar drejt toks s faraonve. Prej gjith familjarve t pranishm
atje, vetm nna e Fjodorit nuk e dinte t vrtetn e njohjes s t birit me
Polinn. Dhe ajo nuk e msoi at kurr.
Polina ndjeu nj smbim n zemr, kur mendoi se e vjehrra po
largohej nga kjo bot pa e msuar t vrtetn e martess s djalit t
vetm. Ky iu duk nj borxh moral ndaj saj dhe syt iu rrmbushn, tek
po shikonte fytyrn e zverdhur n ekstrem.
Polina lagu nj shami t pastr n nj pjat me uj, q mbante pran,
dhe i njomi buzt e thara nga zjarrmia e brendshme e organizmit, prej
nga jeta po mrgohej. Asnj reagim prej t smurs.
Rreth ors katr t mngjesit, pulsi i saj mezi ndihej dhe frymmarrja
iu rrallua. Polina lajmroi urgjentisht mjekun e shrbimit t nats. Njzet
minuta m von, ajo i ndaloi akrepat e ors s dors t lviznin, duke
fiksuar astin e shpirtdhnies s vjehrrs.

XX

267

Dy muaj pas arrestimit t Fjodorit, Polinn e njoftuan q ti onte nj

pal ndrresa t brendshme n burgun e vjetr t Tirans. Oficeri i rojs
nuk ia pranoi disa paketa cigaresh dhe 1 kg sheqer, q oi Polina bashk
me ndrresat. N realitet Fjodori nuk e pinte duhanin, por doktor Kujtimi
e kishte porositur Polinn tia onte nj pako paketa, q ai i kishte bler
vet, mbasi shpesh t arrestuarit rishtas e fillonin duhanin nga mrzia e
teprt.
Kur Polina shkoi n spital t nesrmen, doktor Kujtimi gjeti rastin q
ta pyeste se far kishte msuar rreth fatit t Fjodorit. E piklluar, ajo iu
prgjigj me z t mekur:
Atje nuk t fliste njeri me goj, jo m t t jepnin edhe shpjegime.
Ata m shikonin mua, sikur do t m prpinin me sy. Kur u paraqita n
sportel t oficerit t rojs dhe i thash emrin e Fjodorit, ai krclliti
dhmbt e mu prgjigj i acaruar: Paske ardhur pr at armikun e betuar
t pushtetit popullor, ? Atij nuk i mjafton ka br para se ta sillnin
ktu me byzylyk ndr duar, por filozofon edhe n hetuesi mbi gjoja t
metat e regjimit ton. Partia jon tregohet shum zemrgjer me armiq t
betuar si ai. N vend q ti jap nj kokrr plumbi pas koks si shum t
tjerve, i jep edhe pr t ngrn. Ndrresat po ti pranoj kt her, por
asgj tjetr ve tyre.
Po her tjetr do t pranojn t osh ndrresa, apo jo?
Po, vetm nj her n muaj. Ndrsa t arrestuarve t tjer, me sa
mora vesh, u pranojn ndrresa dy her n muaj dhe pak sende
ushqimore t thata e cigare.
Kjo varet prej udhzimeve q japin hetuesit. Po ndrresat, q
kishte pasur veshur Fjodori kta dy muaj, ti kthyen?
Po. Bobo, si ishin br ato, zoti Kujtim!
Si?
Shum pis e plot me morra. Dhe mbi t gjitha
Polins iu bllokua zri n gryk dhe iu mbushn syt me lot.
far kishin t veant, Polin? u interesua doktor Kujtimi.
Ato ishin gjith gjak, sikur vinin nga gijotina, jo nga hetuesia, u
prgjigj ajo me nj fije zri.
Edhe hetuesia e ktushme nj lloj gijotine sht, i a ktheu ai me
pamje t zymt n fytyr dhe u largua.

XXI

268

Gjyqi i Fjodorit u zhvillua me dyer t mbyllura n nj sall t vogl

t burgut, ku i ishte br edhe hetuesia e tij pr nj vit rresht. Me nj
vendim t posam t gjykats s kryeqytetit, atij i ishte mohuar e drejta
e fjals pr tu mbrojtur ndaj akuzs q i bhej. Rrjedhimisht, iu mohua
edhe e drejta e avokatit mbrojts, q ishte katandisur nj formalitet pa
vler.
Motivacioni i privimit prej t drejts pr tu mbrojtur n gjyq ishte i
qart: I pandehuri vjell vrer kundr pushtetit popullor q prmbysi
shtresn e pasur, s cils ai i prket.
Pas gjysm ore gjyq, i pandehuri Fjodor Petrela u dnua me 10 vjet
heqje lirie, sekuestrimin e pjess s tij t pasuris, mohimin e t drejts
s votimit prgjithmon dhe me vuajtjen e dnimit n burgun e Burrelit.
Fjodori vendosi t mos ta apelonte vendimin e gjykats s rrethit t
Tirans, ngaq ishte i bindur se dnimi i tij do t mbetej i pandryshuar.
Mirpo ai formalitet juridik parashikohej nga procedura penale,
meqense t pandehurit i ishte mohuar e drejta e mbrojtjes gjat gjykimit
n shkalln e par. Kjo bri q Fjodori t priste edhe tre muaj t tjer n
burgun e Tirans, gjersa dnimi i tij i pandryshuar mori form t prer.
*
N shtator t vitit 1948 ai prfundoi n burgun e Burrelit. Kjo ishte
periudha m kritike pr t dnuarit politik t atij burgu famkeq, me
numrin m t lart t t vdekurve prej keqtrajtimit.
Ishte koha kur u tha qershia e famshme n territorin e rrethuar t
burgut, ngaq po i priteshin shpesh rrnjt, pr t varrosur cekt, n
nxitim e sipr, t burgosurit e vdekur, me kufomat e t cilve
ushqeheshin derrat e komands. Kta ishin intelektualt m t prgatitur
q kishte njohur ndonjher toka shqiptare e mbingarkuar me rnkime.

XXII

269

Sekuestrimi i pjess s pasuris t Fjodorit, i parashikuar n

vendimin e dnimit t tij, e vuri n pozit t vshtir francezen Polin
Malarm, e cila prpiqej me shpirt ndr dhmb pr mbijetesn e
familjes shqiptare Petrela, q kanosej prej asgjsimit nga agresiviteti i
bashkatdhetarve t saj. Kt gj ia rekomandonte edhe Elvira n letrat e
rralla e t kujdesshme, pr t evituar censurn. Mosmirnjohja sht nj
ves i pshtir, bija ime, i shkruante ajo n letrn e fundit.
N emr t Fjodorit, u sekuestrua nj shtpi n Durrs e familjes
Petrela, nj tjetr n Golem, dy punishte vaji n Kavaj dhe 40 ha tok
po atje. Ndrkoh Polina duhej t derdhte n bankn e shtetit shqiptar nj
shum prej 600 mij leksh, si dmshprblim pr veprimtarin
armiqsore t Fjodorit. Kjo i shtohej shums prej 350 mij leksh t
kstit t fundit t tatimeve.
far mendurie! shkroftiu doktor Kujtimi, kur Polina i tha se i
duheshin 950 mij lek brenda dy javsh.
Pastaj ai u prqendrua dhe e porositi:
Kto krkesa tendencioze kan nj objektiv t qart, Polin:
rrnimin ekonomik t shtress s pasur. Por je e detyruar ti paguash,
prndryshe rrezikon sekuestrimin e shtpis ktu n Tiran. T paktn sa
ta kesh at dhe vendin e puns, ti do t arrish ti prballosh vshtirsit e
jets s prditshme.
*
N tetor 1948, Polina mori telegramin e par nga Fjodori, pas 16
muajsh heshtje: Ndodhem n burgun e Burrelit. Jam mir.
Ajo mezi e priti mngjesin e s nesrmes, q tia tregonte telegramin
doktor Kujtimit.
Prgzimet e mia, Polin, pr mirqenien e Fjodorit! i tha ai i
buzqeshur. T them t drejtn, isha i shqetsuar sa pa marr ndonj
njoftim t drejtprdrejt prej tij. far nuk pret, i ziu njeri, nga kjo koh
e azdisur!
M duhet t shkoj ta takoj Fjodorin sa m par, zoti Kujtim.
Patjetr. Por edhe kjo pun ka vshtirsit e saj, shtoi ai pas pak
duke pshertir.
Pr far lloj vshtirsish e keni fjaln?
N realitet ka dy lloj vshtirsish, lidhur me kt shtje. Por e di
q njrn prej tyre ti nuk e merr parasysh; dhe un t njjtn gj t
kshilloj. Vshtirsia tjetr sht e paevitueshme. Bhet fjal pr nj
rrug t gjat e t vshtir, ku n prgjithsi mungon komunikacioni.
Hallexhinjt si ti e bjn nj pjes t mir t udhtimit m kmb.
T njjtn gj do t bj edhe un.
Natyrisht. Por, si t thash, rruga vajtje-ardhje sht goxha e
270

gjat dhe udhtimi natn sht i detyrueshm. Ti nuk udhton dot e

vetme n ato zona t shkreta.
Polins i rrodhn lot. Vshtirsia, pr t ciln po i fliste doktor
Kujtimi, iu duk penges e pakaprcyeshme.
Un nuk duroj dot pa e takuar Fjodorin, zoti Kujtim. M
ndihmoni, ju lutem, ti gjej nj zgjidhje problemit t udhtimit.
Ai u mallngjye prej lotve t saj q po shtoheshin.
Mos u trishto, Polin. Do t mundohem t ta zgjidh hallin.
Faleminderit; ju jeni Zoti pr mua.
Jo, Polin; un jam thjesht nj mik familjar, q i prjetoj me
dhimbje vuajtjet tuaja t pamerituara.

XXIII

271

Pas tri ditsh, doktor Kujtimi shkoi pr t takuar Polinn n

reanimacion. Ajo ishte ulur n karrige ndan t krevatit t nj smuri, t
cilit po i maste temperaturn. Drejtori priti derisa shikimet e tyre u
kryqzuan rastsisht dhe i bri shenj t shkonte tek ai.
Polin, sonte duhet t qndrosh n pun edhe gjat turnit t dyt, i
tha ai.
Pa problem, zoti Kujtim. Bil kjo mua m intereson t jet sa m e
shpesht, pr t siguruar disa dit pushimi, q do t m duhen pr t
shkuar t takoj Fjodorin.
Pikrisht pr kt shtjen e fundit jam i interesuar edhe un.
Sonte, n orn 7 t mbrmjes, do t marrsh kontakt me nj grua q ka
bashkshortin prej tre vjetsh n burgun e Burrelit. Jan familje e mir.
Ne i njohim prej nj kohe t gjat, mbasi banojn afr shtpis son. Un
gjeta rastin t flisja me t pr punn tnde dhe ajo m sht zotuar, se do
t kujdeset pr ty, njsoj si pr vajzn e saj. sht afr t pesdhjetave.
Shpresoj se ajo do t jet nj bashkudhtare e denj vuajtjesh pr ty.
Sikur t mos ishin n korridorin e bardh t spitalit, Polins nuk do
ti ishte duruar pa e prqafuar doktor Kujtimin.
Ky sht nj lajm i gzuar pr mua, i tha ajo duke mbuluar fytyrn
me duar.
T pres n zyrn time n orn 7 t darks, i tha drejtori duke u
larguar.
Ndonse ishte e preokupuar me nj t smur t ri n mosh at dit,
Polins i punonte mendja tek prezantimi i mbrmjes. N bised me
bashkudhtaren e saj t ardhshme, ajo do t fiksonte ditn e takimit me
Fjodorin. Polina kishte 16 muaj pa par at q e kishte t vshtir ta
nxirrte nga mendja pr 16 minuta rresht.
*
Kur shkoi tek zyra e drejtorit n orn e caktuar, Polina e gjeti atje
shoqen e saj t ardhshme.
Polin, kjo sht Aneta Dema; njihuni bashk, i tha me nj
buzqeshje t prmbajtur doktor Kujtimi.
Ato u prqafuan si dy t njohura t vjetra. E ndjenin reciprokisht se
halli, q po i bashkonte, do ta forconte shpejt miqsin midis tyre.
Doktor Kujtimi mori prsri fjaln, duke iu drejtuar Anets:
Kjo sht francezja Polin Malarm, pr t ciln t kam folur
gjat. Rreth nj vit e gjysm m par, i kan arrestuar burrin q punonte
psikolog n spitalin ton. Qysh ather, Polina as e ka par e as ia ka
dgjuar m zrin njeriut t saj m t dashur. Kuptohet me far ankthi e
malli e pret ajo takimin e par me t. Tani bisedoni pr organizimin e
udhtimit tuaj pr n burgun e Burrelit. Fal prvojs s saj t hidhur,
272

Aneta duhet t kontribuoj m shum pr kt. Natyrisht, n t ardhmen

ju nuk do t keni m nevoj pr ndrmjetsin time.
Me bukurin q ka Polina, duhet t udhtoj e maskuar n ato
zona te shkreta, ku ne do t jemi t detyruara t udhtojm ditn edhe
natn, tha Aneta duke buzqeshur.
Zri dhe mnyra e t shprehurit t saj i ngjalln optimizm Polins.
Aneta linte t kuptohej, se kishte besim n vetvete dhe n at q thoshte.
Ju duhet t diskutoni pr gjithka, mbasi ka detaje mjaft t
rndsishm, si ky q prmendi Aneta, t cilt mund t bhen burim
rreziku pr ju. Tani u njoht bashk dhe mund t shkmbeni vizita me
njra-tjetrn, pr ti rrahur mendimet me ng. Duke dal nga kjo zyr, ne
duhet ta harrojm bisedn q zhvilluam.

XXIV

Ky sht trimi q do t na shoqroj ne, Polin, i tha Aneta, duke i

prezantuar djalin e saj 11 vjear. E quajn Arsen. Un kam edhe nj
273

vajz t martuar dhe nj tjetr t fejuar, t ciln do ta martoj s shpejti.

Arsenin e krijuar me vones e kam lindur dhjet vjet pas vajzs s dyt.
Megjithse qe nj fmij i paplanifikuar, ai ka qen i domosdoshm pr
mua pas burgosjes s tim shoqi. do her e bjm bashk rrugn e
Burrelit. Ndonse sht end i vogl, ai ka qen nj mbshtetje e madhe
pr mua. Pr fat t mir apo t keq, tani u bm tre bashkudhtar.
Arseni buzqeshi duke zbuluar dy dhmbt e par katarosh, t cilt
e bnin mjaft trheqse fytyrn e tij njomzake. Polina e prqafoi dhe i
dha nj okollat. Ai e falnderoi, duke i buzqeshur iltrsisht.
Aneta vazhdoi shpjegimet:
Ne kishim vendosur q t shkonim tek im shoq n fund t tetorit,
por meqense ti ke nj koh t gjat pa e par burrin, mund t nisemi
bashk qysh n datn 20.
Ju faleminderit shum, i tha Polina. Ky sht nj nder i madh q
po m bni.
Ke kpuc t forta pr t udhtuar gjat m kmb, Polin? e pyeti
Aneta.
Po, kam nj pal kpuc me qafa.
Duhet t mos jen t rnda, se t lodhin shum e t vrasin kmbt.
Jo, jan t prshtatshme, besoj.
Normalisht, ti duhet t udhtosh e veshur me pantallona, mendoj
un.
Ashtu kisha menduar edhe vet.
Ke ndonj pelerin, apo dika tjetr, pr tu mbrojtur nga shiu?
Po, kam nj pelerin t vjehrrs.
Me kapu sht?
Po.
Kapui sht i domosdoshm pr ty, jo vetm q t t mbroj nga
shiu, por edhe t t maskoj fytyrn gjat udhtimit. Ka astar t mir
pelerina?
Po, sht astar i plot.
Duhet t jet i ngroht, mbasi edhe do t flesh e mbshtjell me
pelerin. Mundsisht edhe veshjet e brendshme duhet t jen t lehta e t
ngrohta. Nj pal orap rezerv jan t domosdoshme pr udhtimin.
Do ta kem parasysh.
Varse floriri, vath, unaza, apo byzylyk nuk do t marrsh kurr
me vete. Ora e dors sht e nevojshme pr tu orientuar kryesisht natn.
At mund ta mbaj edhe n xhep, i tha Polina.
Patjetr. Sipas rregullores s burgut t Burrelit, nuk lejohen m
tepr se 6 kilogram ushqime pr do t burgosur, q bn takim me
familjen. sht mir t mos osh gjell t gatuara, mbasi, gjat kontrollit
me urrejtje q bn policia, ato dalin jasht prdorimit e nuk hahen.
Sheqeri, makaronat, mishi me feta apo kafeja jan artikujt m t
274

prshtatshm.
Pse, nuk ua siguron ushqimin shteti t burgosurve? pyeti e habitur
Polina.
Shteti u jep atyre 400 gram buk misri n dit, nj garuzhde aj
bajat n mngjes dhe po aq lng qepe t zier n drek. Kaq.
Po sa do ti mbajn ata 6 kg ushqim, q do tiu ojm ne?
Ne kemi pr detyr t bjm at q mundemi, Polin; reston e ka
Zoti n dor.
Ke t drejt. Po veshmbathje, sa lejojn?
Kur takohesh pr her t par me njeriun tnd t burgosur, si puna
jote s afrmi, t lejojn t osh 4 kg veshmbathje. Hert e tjera, vetm 2
kg n do gjasht muaj. Ve duhet t mbash parasysh kt fakt: nuk
duhet t osh kpuc t mira, apo kostum t ri. Polict ti shqyejn ato
nga inati, gjoja pr ti kontrolluar se mos ke futur ndonj letr brenda
tyre. Nuk meritojn veshmbathje t reja armiqt e Partis, thon ata.
Po Fjodori kostumet i ka t mirmbajtur, u shpreh Polina e
menduar.
Ja do t bsh: nuk do ti osh kostum, por xhaketn ndryshe nga
pantallonat. Po qe se jan t reja, zhubraviti n disa vende.
N anta lkure i transportoni ushqimet dhe veshmbathjen pr
atje?
Shyqyr q ma kujtove kt problem t rndsishm! Po t pan ti
afrohesh ports s burgut me anta lkure, polict ti flakin tej me
prbuzje duke klthitur: Posht aristokracia gjakpirse!. Dhe nuk t
lejojn t bsh takim fare me njeriun tnd.
Po si veproni ju?
Ushqimet dhe artikujt e veshmbathjes i ojm n trasta plhure t
vogla, t cilat i fusim pastaj n nj trast m t madhe doku. Atje
mbajm edhe dika pr t ngrn pr vete gjat udhtimit, mbasi n
lokalet e rralla q takojm ushqimi kushton shtrenjt.
Por un nuk kam trasta dhe nuk di si prgatiten.
Bli vetm rrobn, se ti prgatis un trastat.
T faleminderit shum.
Nuk kemi pse ta falnderojm njra-tjetrn, se na lidh i njjti hall.
Edhe dika tjetr, Polin, se pr pak harrova. Duhet t msosh patjetr ti
ngarkosh n shpin me litar t holl trastat, prndryshe nuk i transporton
dot n ato rrug pa fund, ditn dhe natn. Sidomos kur fryn er e bie shi,
duhet ta shtrngosh patjetr pelerinn pas trupit; pra, duhet ti kesh duart
t lira.
M fal, Anet, por nuk po t kuptoj dot.
Do m kuptosh dalngadal, kur t ta tregoj konkretisht se si
duhet t veprosh, ia ktheu ajo.
Aneta shkoi n dhomn tjetr, mbushi shpejt e shpejt nj trast me
275

rroba, mori mushaman e shiut, litarin e holl q prdorte vet pr

ngarkes dhe u kthye srish tek Polina. Ajo i futi kraht mushamas,
mori n dor trastn me rroba dhe filloi ti shpjegonte Polins:
Kur fryn er e fort e bie shi, si ditn edhe natn, nuk mund t
ecsh dot duke e mbajtur trastn e mbushur n dor. N radh t par ajo
t kput kraht dhe lodhesh shpejt, ndrkoh q udhtimi sht shum i
gjat. Nga ana tjetr, duart duhet ti kesh patjetr t lira, ti mbash n
xhepa, q t mos t t ngrijn nga t ftohtit, dhe t shtrngosh
mushaman e shiut ose pelerinn pas trupit. Gjithashtu duart e lira jan t
domosdoshme edhe pr tu mbrojtur nga qent, kur t na sulmojn.
Pse do na sulmojn, jan t trbuar? pyeti e habitur Polina.
Aneta u shkreh s qeshuri dhe e prqafoi me dhembshuri.
Jo, Polin, nuk jan t trbuar, por gjat udhtimit m kmb ne
nuk ecim gjithmon prgjat rrugs automobilistike. Pr t fituar koh,
prdorim udh t shkurtra, t cilat ndodh t kalojn afr banesave t
fshatarve. Qent e ktyre banesave na sulmojn si keqbrs.
Ne na kan br keq t tjert, pa i br keq njeriu, tha Polina duke
pshertir.
Por qent nuk e din kt, ia ktheu Aneta duke qeshur prsri.
Ather duhet t m msosh si ngarkohet trasta n shpin me litar.
Tani u fute n tem. Ja shikom mua si veproj.
Aneta e prsriti ngadal tri her ngarkimin dhe shkarkimin e trasts
prej shpine.
M duket se e kuptova, i tha Polina.
Provoje.
Polina nuk arriti ta ngarkonte dot trastn n shpin, pa ndihmn e
Anets. Por mbasi e prsriti disa her t njjtin veprim, ajo e msoi. Me
trastn n krah, e veshur me pelerinn e shiut t Anets dhe duart n
xhepa, Polina u shpreh e habitur:
Sa shkoll e madhe q sht prvoja, Anet! E ngarkuar n kt
mnyr, mund t ecsh pa shum vshtirsi.
Mos u entuziazmo shpejt, Polin, se do e mir ka t keqen e saj, i
tha Aneta me t qeshur.
Cila sht e keqja n kt rast? e pyeti Polina kureshtare.
Me koh, litari i kryqzuar mbi gjoks do ta vras gjirin tnd t
bukur.
Derisa t dal Fjodori nga burgu, gjirin tim do ta ken vrar
vuajtjet dhe mosha, u prgjigj Polina me sy t prlotur.
M fal; bra shaka, i tha Aneta e skuqur n fytyr, duke e
prqafuar.

276

XXV

Ato e vendosn q n datn 20 tetor t shkonin tek agjencia e

kamionve, qysh n orn katr t mngjesit. Pr t mos ta ln Polinn t
qarkullonte vetm rrugve t Tirans n at or, Aneta me Arsenin do t
flinin bashk me t n shtpin e familjes Petrela. Ato i kishin prgatitur
bagazhet e udhtimit s bashku.
Kur shkuan tek agjencia e kamionve, nuk gjetn udhtar t tjer.
Nata ishte e ftoht, pr shkak t nj thllimi q frynte nga veriu. Kamioni
i par q erdhi ndaloi matan agjencis. Shoferi hyri n nj banj me
der t thyer pr nevoja personale. Pastaj shkoi n agjenci pr t firmosur
fletudhtimin.
Ejani shkojm afr kamionit, propozoi Aneta.
Kur shoferi u afrua aty, ajo e prshndeti dhe e pyeti:
Keni mundsi t na merrni? Jemi dy gra dhe nj fmij.
Ku shkoni ju?
N Burrel.
Un jam pr n Bulqiz. Po ju marr, n qoft se pranoni t
paguani t tre nga 700 lek.
Dakord, i dha karar Aneta pa ngurruar.
Parat i dua qysh n nisje.
Mir.
Hipni t tre prpara, meqense bn ftoht. Po na doli kontroll
rrugs, njra nga ju t dyja duhet t bj si e smur.
Un n t vrtet jam ca e smur, u prgjigj Aneta.
Aq m mir; hipni.
Aneta me Arsenin u uln nga ana e shoferit; Polina, nga dritarja.
E lam fjaln q do t mi jepni parat qysh n nisje, tha shoferi
duke ndezur dritn e brendshme t kabins.
Patjetr, u prgjigj Aneta.
Ajo pagoi pr t tre dhe i tha Polins:
Mi jep m von lekt e tua, sprish pun.
Po shkonte ora 9, kur ato zbritn nga kamioni.
Do t ecim shum m kmb, pr t mbrritur tek burgu? pyeti
Polina.
Jo, rreth dy or, u prgjigj Aneta. Kemi pasur shum fat sot;
paske kmb t mbar, Polin. Asnjher nuk m ka ndodhur q ta bj
kaq kollaj kt rrug. Tani duhet t ham mngjes, para se t nisemi.

277

XXVI

Ja i ziu burg, i tha Aneta, kur godina e zymt u shfaq para syve t
tyre t lodhur e t trishtuar.
Prball ports s burgut kishte persona t tjer q prisnin.
Po tani do t bjm? pyeti Polina e stresuar.
Do t paraqitemi tek zyra e oficerit t rojs, ku do t dorzojm
pasaportat dhe do t japim emrat e njerzve tan t burgosur.
Dhe ata do ti thrrasin pastaj?
M ngadal pr ti thirrur, durim. Pa kaluar t paktn tri or, nuk i
takojm dot njerzit tan. Pastaj, si e shikon, ka t tjer njerz n radh
para nesh.
Ato i shkarkuan trastat nga shpina dhe lan Arsenin pran tyre. Aneta
e Polina u futn n radh para sportelit t oficerit t rojs.
Ti kalo para meje, meqense sht hera e par q vjen, i tha Aneta.
Ndoshta do t kesh nevoj ti japsh ndonj shpjegim oficerit t rojs
dhe un mund t t ndihmoj pr kt. Tani hiqe kapuin nga koka.
Oficerit t rojs i trhoqi vmendjen pasaporta e Polins dhe
fizionomia e saj.
Ke qen ndonjher tjetr ktu ti? e pyeti duke hapur pasaportn
pr t br regjistrimin.
Jo, sht hera e par.
Si quhet i burgosuri q do t takosh?
Fjodor Petrela.
h, e paskeni gjetur si me pish njri-tjetrin, ia bri oficeri i
rojs. Pak borgjez ka Franca q paske grisur tri pal kpuc ti, pr t
psonisur kt peshqeshin ton ktu? Apo ke ardhur me mision.
Misioni im sht t takoj burrin e burgosur, zotri.
Zotrinjt ec e gjeji atje n Franc, n qoft se t ka marr malli
pr ta. N Shqipri ka vetm shok. Ndonjrit q e mban veten pr zotri
ktu tek ne, si ai kapadaiu yt, ia thyen hundn Partia, si do ta shikosh
me syt e tu. Tani largohu dhe prit t dgjosh emrin, kur t t thrrasin
pr takim.
*
Emrat i thrriste nj polic ezmer, shtatlart e pak i krrusur. Ai
kalonte her pas here dorn tek hunda prej t ftohtit dhe lista q mbante
n dor ishte br gjith njolla. Kishte z t trash dhe i ishte br zakon
q ta prsriste dy her do emr q lexonte. Prej shtat emrave q kishte
thirrur pr takim, qysh kur kishin mbrritur Aneta me Polinn, asnjrin
nuk kishte shqiptuar dot t sakt.
Nj punonjs i kartoteks s burgut, q kishte dal t pinte cigare
278

jasht zyrs, iu afrua pran policit e i tha me z t ult duke qeshur:

Po lexove nj emr t sakt, do t t fal tri cigare.
Nuk sht faji im. Listn e bn oficeri i rojs, q shkruan si me
kmbt e puls; shiko.
Polici i tregoi listn dhe shtoi:
Un vrtet dy klas shkoll kam, por klasn e dyt e mbarova me
fletlavdrimi. Oficeri i rojs ka br vetm gjasht muaj kurs, kur ka
qen partizan. Ma ka thn me goj t tij kt.
Punonjsi i kartoteks qeshi dhe hyri n godinn e administrats s
burgut.

XXVII

279

Anetn e thirrn pr takim para Polins, megjithse ishte regjistruar

m pas tek oficeri i rojs.
Takimet zhvilloheshin n nj dhom ngjitur me zyrn e oficerit t
rojs. I burgosuri hynte nga brenda, i shoqruar me polic, dhe gjendej
prball nj kangjelle hekuri t mbrthyer n tavan. I afrmi, q kishte
ardhur pr ta takuar, hynte nga nj der e jashtme e dhoms deri tek nj
kangjell tjetr, e cila ishte mbi nj metr larg asaj pas s cils qndronte
i burgosuri. Distanca midis dy kangjellave ishte llogaritur n mnyr t
till q ata ti takonin me vshtirsi duart me njri tjetrin.
Nga ana e qytetarit t lir qndronte nj polic tjetr. Ky ishte edhe
prgjegjs i zhvillimit t takimit. Secili prej policve duhej t vzhgonte
me vmendje fizionomin e personit prball, se mos i bnte ndonj
shenj tjetrit. N rastin m t mir, takimi nuk duhej ti kalonte 6
minutat.
Potin Mashame, thirri dy her polici q lexonte listn.
Askush prej atyre, q prisnin me ankth takimin me t afrmin e
burgosur, nuk u prgjigj.
Polici dika lexoi n an t emrit q shqiptoi dhe thirri me z t fort:
Nuk sht ktu ajo franceska?
Polin, po t thrrasin pr takim, i tha Aneta duke e tundur pr
supi.
Kur?
Ajo ndoqi instinktivisht Anetn dhe t dyja iu afruan policit.
Kjo sht francezja q krkuat, i tha Aneta.
N gjum ishe ti, q nuk u prgjigje? pyeti polici i hakrruar.
Nuk kupton aq mir shqip, nxitoi t prgjigjej Aneta me nj
buzqeshje fajsie.
Nuk t fola ty, prandaj qepe gojn, iu hakrrua polici. Si e ke
emrin ti? iu drejtua ai francesks.
Polin Malarm.
Shkruaje ktu, i tha duke i treguar nj vend n cep t lists dhe i
zgjati nj laps.
N rrethana t tjera, njollat e gishtave t policit mbi list do tia
kishin prmbysur miden Polins, por mendja e saj punonte tjetrkund
n ato aste. Ajo e shkroi qart emrin t shqipruar dhe i ktheu lapsin
policit, duke e falnderuar.
Ec hyr atje, e urdhroi ai, duke ia treguar me dor dern e
jashtme t dhoms s takimit.
Pastaj polici u prqendrua n leximin e emrit q shkroi Polina.
Emrin e francesks mezi po e lexoj un, pa le m oficeri i rojs q
bn kokolmsh edhe emrat e shqiptarve, tha me vete.
XXVIII

280

Me gjunj t dridhur, Polina hyri n dhomn e takimit t ndriuar

prej nj llambe gjith pluhur, t varur n tavanin e palyer prej kohsh. E
emocionuar, ajo u orientua prball dy pal kangjellave t hekurta dhe
ia nguli syt policit q kishte n krah, sikur po e pyeste se duhej t
bnte.
Polin! thirri Fjodori me fytyrn t ekspozuar n nj kuadrat t
kangjellave nga ana e tij.
Ndrkoh ai po zgjaste sa mundte krahun e djatht midis dy pal
kangjellave, pr t nxitur Polinn t bnte t njjtn gj.
Fjodor! u prgjigj ajo e lott iu derdhn si breshr.
Sikur t mos kishte njohur zrin karakteristik t Fjodorit, Polina nuk
do ta kishte besuar dot se fytyra e sakatuar, q kishte prball, ishte
vrtet ajo q e kishte magjepsur prej kaq kohsh. Hunda e bukur e
Fjodorit ishte deformuar keqas, pr shkak t nj thyerjeje t dukshme t
kocks. Pr munges t trajtimit mjeksor t nevojshm, ishte krijuar nj
disnivel midis pjess s prparme t hunds dhe vendit t kocks, ku
lkura ishte e rrudhosur. Nj shenj plage n buzn e poshtme tregonte
qart se ajo kishte qen e ar n ann e majt, duke filluar prej
dhmbve e deri afr mjekrs. Pasi iu ambientua shikimi gjat minutave
t takimit, Polina arriti t dallonte edhe vendet e qepjeve t buzs s ar.
Si je me shndet, Fjodor? mundi ta pyeste ajo me z t dridhur,
duke i shtrnguar dorn n hapsirn midis kangjellave.
Un jam shum mir; mos u bj merak fare. Po ju si keni qen? Si
sht m nna?
Polins i shkuan lot prsri. Polici n krah t saj brtiti:
Po vazhdove t qash, un do ta ndrpres takimin.
T lutem, Polin, kuraj, i tha Fjodori. Je munduar shum t
vish deri ktu, mos i humb minutat e takimit.
Polina i krkoi falje policit dhe e mblodhi veten:
Un kam qen shum mir, Fjodor. Pr fat t keq, nna na la.
Fjodori nuk i mbajti dot lott.
Nxirri shpejt ushqimet dhe veshmbathjet nga trasta, se minutat e
takimit po mbarojn, urdhroi polici.
Ndrsa ai po peshonte dhe kontrollonte ushqimet dhe teshat, q nxori
Polina nga trasta, Fjodori nxitoi ta pyeste:
Vazhdon akoma n punn q ke qen?
Po.
T kushtuan shtrenjt sekuestrimet, pas dnimit tim?
Shiko shndetin, Fjodor; pr t tjerat mos u bj merak.
Duhet ta dish q un kam t drejt t t shkruaj vetm nj letr n
muaj. Ti mund t m shkruash edhe m tepr.
Do t shkruaj rregullisht.
Me k erdhe?
281

 Kam nj shoqe shum t mir, me t ciln do t vij gjithmon.

Armiqt e gjejn kollaj njri-tjetrin, tha duke qeshur polici. Tani
ndahuni, se takimi mbaroi, urdhroi ai.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit t mallngjyer:
Poolin!
Fjoodooor!
Npr labirintin e korridoreve t zymt t burgut kumboi jehona e
dhimbshme e dashuris s flijuar.

282

XXIX

Nat. Ato vazhdonin t ecnin qysh prej tri orsh. N mes t tyre,
Arseni. Aneta dhe Polina e kishin kapur pr dore q ti jepnin zemr atij
dhe t merrnin zemr edhe vet. Ideja se ishin tre persona e bnte tri her
m t fort secilin prej tyre.
Mu mpin kmbt, mama; nuk eci dot m, u dgjua zri ankues i
Arsenit.
Forca edhe pak, xhani i mamit. Pas nj erek ore, arrijm tek
Shpella e Lotve. Atje bn m ngroht dhe mund t lodhemi e t flem
dy-tri or.
Po un nuk eci dot m t thash; vetm t zvarritem.
Do t t ndihmojm un e Polina, shpirt.
Ato e kapn fort prej krahsh dhe filluan ta onin pjesrisht pesh. Ai
qeshi me z t lart.
Ule zrin se filluan t lehin qent, vrejti Polina.
Po n Franc shqip lehin qent, Polin? pyeti kureshtar Arseni.
Ishte radha e atyre t dyjave t qeshnin me z.
Oh, t keqen nna, na lodhe me kto fjal! i tha Aneta.
Me t mbrritur tek shpella, Arseni u shtri q n hyrje t saj.
Jo aty, se ka lagshtir, i tha e ma duke ndezur nj qiri. M
tutje ka disa drur t shtruar prtok me kasht prsipr. Hallexhinj si ne
kan qen edhe ata q e kan br kt shrbim t mir.
Pse quhet Shpella e Lotve? e pyeti Polina kureshtare.
Edhe un e kam br kt pyetje dikur. Prgjigjja ka qen se
banorve t zons prqark u ka rastisur t dgjojn t qara natn, kur
kalojn kndej pari.
Dhe ti na sjell ne ktu pr t fjetur? protestoi Arseni, duke e kapur
t mn pr krahu.
Sa her kemi fjetur bashk ktu dhe jemi zgjuar si kokrra e thans,
t kujtohet?
Por ather nuk dija gj un.
Mos e vazhdo m kt bised, Arsen, se Polina do t mendoj q
ti trembesh vrtet, nuk je trim si burrat shqiptar.
Jo, moj; un bra shaka, u trhoq me dinjitet adoleshenti.
Nn dritn e zbeht t nj qiriu, ata hngrn disa kafshata buke, para
se t shtriheshin. Nga lodhja e madhe, i zuri menjher gjumi.
*
Nuk dihej sa kishin fjetur, kur Polina e pa veten n ndrr, duke
luajtur me Fjodorin n vaskn e banjs t kabins s tyre n vaporin
Piramida. Ndrsa ata po gajaseshin me njri-tjetrin, nj dor e zez doli
283

papritur prej ujit, i kapi hundn me pinc Fjodorit e ia shqeu. Polina

ulriu dhe u hodh prpjet.
pate? e pyeti Aneta e alarmuar.
M fal! U zgjova nga nj ndrr e keqe, u prgjigj Polina me z t
ndrojtur dhe u ngashrye.
Qetsohu, Polin, bn kshtu? Ti shyqyr q na zgjove, se paska
vajtur von, i tha Aneta, duke par hyrjen e shpells t ndriuar nga drita
e dits s re.

XXX
284

Polina punonte turni i dyt at jav. N mbrmje doktor Kujtimi

shkoi kastile n spital, q ta pyeste pr shndetin e Fjodorit.
far tju them, z. Kujtim, e kishin shprfytyruar fare, i tha Polina
me sy t prlotur.
Pse, far i kishte ndodhur? pyeti ai i zymt n fytyr.
Kockn e hunds ia kishin thyer krejt, ndrsa buzn e poshtme ia
kishin ar n gjith gjersin e saj.
Ai stan at bulmet ka, Polin, pshertiu ai. Atje bhet luft pr t
shptuar kokn, jo bukurin. Jeta e nj njeriu atje vlen sa kolona e
regjistrit t burgut, ku sht shkruar emri i tij. T paktn Fjodori sht i ri
dhe i fort fizikisht, pr ta prballuar nj dekad vuajtjesh t tilla.
Le t shpresojm tek ndihma e Zotit. Nuk ka gj m t tmerrshme,
z. Kujtim, sesa t t mbeten eshtrat n at skterr. N luft njeriu vdes i
lir t paktn, kurse atje
Kjo sht e vrtet, prandaj t thash t mos t t bjn prshtypje
plagt e jashtme fizike. Rndsi ka q Fjodori t mbetet organikisht i
fort, pr t dal nj dit prej andej. Po me tatimet, si i ke punt?
Tatimet i pagova, por m ka ardhur nj shkres detyrimesh pr
tokn, ku m krkojn nj sasi leshi, mishi, djathi e vezsh q un nuk
kam ku ti gjej. At pjes toke Fjodori e ka dhn me qira t arsyeshme
tek disa njerz t mir, se nuk arriti ta shiste dot. Po a pjell toka mish,
lesh, djath a vez, si m krkojn ata mua?
T kam sqaruar, Polin, se cili sht objektivi i fushatave t
tatimeve e detyrimeve. Bhet fjal pr asgjsimin ekonomik t shtress
s pasur.
Ku sht kjo shtres e pasur, z. Kujtim? Me qiran q marr prej
toks, un nuk shlyej dot as tatimet, pa le m detyrimet. Paraqita krkes
me shkrim, pr tia dorzuar me dshir shtetit t gjitha tokat q
figurojn akoma n emr t familjes Petrela, me kusht q t lirohesha
nj her e mir prej tatimeve e detyrimeve, shkresat e t cilave m
ngrijn gjakun kur mi sjell postieri.
far prgjigjeje t kthyen?
Skandaloze: Kjo sht nj manovr borgjeze, pr tiu br bisht
shlyerjes s borxheve q i kan popullit shqiptar gjakpirsit e tij.
t bsh? Skandali sht etalon i ndershmris shtetrore sot. T
paktn t interesoheshe t ti kthenin edhe detyrimet n tatime, se ti nuk
ke ku ti gjesh mishin, leshin, djathin e vezt q t krkojn ata.
U interesova dhe kt krkes ma pranuan me nj kusht: shums
s prgjithshme t tatimeve t prejardhura nga vlersimi financiar i
detyrimeve do ti shtohet 20 %. Kjo shifr, sipas tyre, korrespondon me
shpenzimet pr t siguruar artikujt ushqimor t parashikuar n shkresn
e detyrimeve.
285

 Dhe sa arrinte shifra e prgjithshme?

640 mij lek.
Kur duhet ta paguash kt shum?
Pr tri jav.
Po t llogarissh edhe ato t parat, shkojn mbi nj milion e
gjysm lek brenda dy muajsh. Mjer shoqria, kur marroset shteti!

XXXI

Letrkmbimi me Fjodorin mbetej ngushllimi m i madh pr

286

Polinn. Atij nuk i lejohej t shkruante m shum se dy faqe letr nj

her n muaj. I burgosuri nuk kishte t drejt ta mbyllte zarfin e letrs,
q do ti drgonte familjes. Prndryshe, letra grisej.
Ishte detyr e oficerit kartelist t burgut q ti lexonte letrat e t
burgosurve, para se ta mbyllte zarfin. Nse ai konstatonte ndonj
shprehje t dyshimt n letr, apo nuk arrinte ta lexonte dot at, letra
grisej dhe autori i saj dnohej me nj muaj izolim n biruc.
Sipas rregullores s burgut, familjart nuk kishin ndonj kufizim n
numrin e letrave q do ti drgonin njeriut t tyre t burgosur, por n
realitet kartelisti nuk u jepte m tepr se dy letra n muaj t burgosurve.
Letrat e familjarve hapeshin e lexoheshin prej tij. T burgosurve u
jepeshin t gjitha letrat t hapura. Kur kartelisti lexonte dika q nuk i
plqente n letrat e familjarve, e griste at dhe i burgosuri privohej prej
korrespondencs pr nj periudh tremujore, t paktn.
Aneta ia kishte shpjeguar Polins gjith hollsit e censurs s rrept
t burgut. Pr t mos i krijuar probleme Fjodorit, Polina i shkruante letrat
me shum kujdes. N tekstin e tyre ajo nuk prdorte kurr shprehje me
dy kuptime, ndrsa shkrimin e bnte gjithmon t qart. Nuk shkruante
m tepr se dy letra n muaj dhe asnjher nuk i plotsonte t dy faqet e
letrs.
Fjodori i kishte shprehur knaqsin dhe mirnjohjen e tij pr
kujdesin e treguar n korrespondenc. As ai vet nuk i mbushte
plotsisht t dy faqet me t shkruar, q t mos ti trhiqte vmendjen pr
keq kartelistit, i cili mund ta ndshkonte me ndrprerje korrespondence,
apo grisje letrash n heshtje.
Ndrkoh Fjodori ia kishte br t qart Polins, se nuk e priste q ti
shkonte n takim m tepr se nj her n stin. Ai e kshillonte q ti
evitonte sa m tepr mungesat n pun, si edhe mundimin e shpenzimet,
pr shkak t rrugs s gjat e pa komunikacion t sigurt. Polina duhej t
prqendrohej n administrimin e ekonomis dhe ruajtjen e vendit t
puns, mbasi ushqimin dhe veshmbathjen mua mi siguron shteti, i
shkruante ai. Bisedat me Anetn dhe sjellja e personelit t burgut me
qytetart e lir ia kishin br t qart Polins, se n far kushtesh
jetonin t burgosurit. Pr kt arsye, udhzimet e Fjodorit pr at kishin
vlern e ligjit.
N t vrtet un kam shkuar pes her n vit tek im shoq n burg,
megjithse ai kmbngulte q t shkoja vetm tri her, i tha Aneta
Polins, kur kjo i lexoi letrn e Fjodorit. Sot e tutje, nn shembullin tnd,
edhe un katr her n vit do t shkoj tek burri.
*
Polina i ruante me kujdes t gjitha letrat. Her pas here ajo i rilexonte
287

me mall dhe i dukej sikur bisedonte me Fjodorin. Franceska tashm po

msonte t lexonte edhe midis rreshtave t atyre letrave. Pra, ajo kishte
filluar t kuptonte edhe at q Fjodori nuk e shkruante dot, pr shkak t
censurs s rrept t burgut. Polina e njihte mir stilin e t shprehurit dhe
t t shkruarit t psikologut t saj.
Krahas letrkmbimit me Fjodorin, ngushllimi i dyt i Polins ishte
ditari q ajo kishte filluar t mbante qysh n Kairo, mbasi mori vesh
lajmin e hidhur se nuk do t bhej kurr nn. Me nj shkrim t imt, ajo
kishte derdhur shum dhimbje e nostalgji n flett e ditarit t saj.
Fjodori e kishte kuptuar qysh n Egjipt q Polina mbante ditar, por ai
e kishte gjykuar m t arsyeshme q ajo t mendonte se ai nuk dinte gj.
N kt mnyr, Polina do t ishte m e shpenguar n shfrimin e
ndjenjave dhe mendimeve t saj. Tani q at e rrethonte vetmia e ftoht,
letrkmbimi me Fjodorin dhe faqet e ditarit ishin serumi i shpirtit t saj.

XXXII

Doktor Kujtimi po e lexonte pr t dytn her relacionin e shefes s

kuadrit. Ai po i shkaktonte revolt dhe humor njhersh. Cektsia e
288

gjykimit dhe 31 gabimet ortografike n 14 fjalit q prbnin tekstin, i

shkaktonin t qeshura. Cinizmi i tejskajshm dhe agresiviteti i t
shprehurit t prpilueses s relacionit po e nervozonin:
Si mund t presim ne shrbimin e duhur mjeksor n spitalin ton,
kur n salln e reanimacionit t repartit t patologjis shrben nj
borgjeze e deklaruar, me nnshtetsi t huaj, e cila i bn vizita nj
armiku t betuar t Partis n burgun e Burrelit?
Ky paragraf i relacionit po bnte efektin e nj elektroshoku n trurin
e drejtorit t spitalit. Infermierja me prgatitjen m t lart t mundshme,
e specializuar pr disa vjet n njrin prej spitaleve m t mir t bots,
me edukat qytetare e profesionale t pakrahasueshme me koleget e saj,
dmtonte cilsin e shrbimit n spitalin primitiv t Tirans! Ndrsa
interesimi i saj pr bashkshortin e burgosur prdorej si argument i
antihumanizmit t saj!
O tempora, o mores! murmuriti doktor Kujtimi, duke e flakur me
prbuzje relacionin mbi tavolin.
Qysh prej arrestimit t Fjodorit, ai kishte dyshuar q Polina mund t
bhej objekt i lufts s klasave. Pr ti br parapritat e duhura s keqes,
doktor Kujtimi e kishte kshilluar me koh Polinn q ti ruante me
kujdes vrtetimet e antarve t njsitit gueril, q kishte strehuar Fjodori
n shtpi, si edhe ata q kishte siguruar ajo vet, duke mjekuar t
plagosurit ilegal.
At dit ai e kishte porositur Polinn tia sillte vrtetimet n zyr.
Pastaj njoftoi shefen e kuadrit dhe sekretaren e partis, se n orn 15
kishin mbledhje pr shtje pune.
*
I pari e mori fjaln vet drejtori:
Dua t falnderoj para jush shefen e kuadrit lidhur nj relacion q
m ka drejtuar, i cili sht dshmi e vigjilencs s saj klasore. N t
bhet fjal pr prgjegjsen e salls s reanimacionit t pavijonit t
patologjis, Polin Malarm. Dihet q ajo sht qytetare franceze dhe
bashkshorti i saj pinjoll i nj familjeje t pasur tiranase. Pr m tepr,
para dy vjetsh ai sht arrestuar e dnuar pr veprimtari armiqsore.
Megjithat un nuk e kam vlersuar pushimin nga puna t infermieres
Malarm si nj veprim n t mir t spitalit ton, mbasi ajo sht pa
asnj dyshim infermierja m e prgatitur profesionalisht q kemi. Polin
Malarm sht formuar si infermiere n nj shkoll mjeksore shum
cilsore dhe ka nj stazh pune disavjear n njrin prej spitaleve m t
mir t bots. Gjat gjith kohs q ka punuar n spitalin ton, ajo sht
shquar pr nj shrbim shembullor. Mjaft pacient, q kan qen trajtuar
prej saj, i kan drguar letra falnderimi drejtoris s spitalit. Un mund
289

tju tregoj disa prej tyre.

Duke thn kto fjal, drejtori u shprndau nga nj letr n zarf
kolegve t tij.
Shefja e kuadrit mori fjaln, pa e lexuar fare letrn q i dha doktor
Kujtimi:
Partia na mson se shpesh armiqt e klass, pr t fshehur gjurmt
e tyre, sillen e punojn mir nga frika e ligjeve t pushtetit popullor, jo
nga ndrgjegjja. N relacionin tim bhet fjal pr nj qytetare franceze
q nuk dihet pse nuk kthehet n vendin e saj, por pranon t sakrifikoj
jetn pr nj armik t popullit shqiptar. A nuk sht ky nj solidarizim i
hapur i saj me veprimtarin armiqsore t bashkshortit, i cili ka qen
gjithashtu nj punonjs i ktij spitali? Ne nuk mund ti mbyllim syt
prball sjelljes s saj antiklasore, shoku drejtor, pr hir t faktit se kjo
far borgjezeje na qenka infermiere e mir.
Shprehja e fundit ironike e shefes s kuadrit dhe nj harkim
tendencioz i vetullave t saj e indinjuan doktor Kujtimin.
I prmbajtur por i vendosur, ai u kundrprgjigj:
Partia jon dallohet nga largpamsia dhe qartsia e gjykimeve
dhe e veprimeve t saj, shoqja shefe. Ajo e trajtoi me dashamirsi
psikologun Fjodor Petrela n spitalin ton, pr sa koh ai punoi me
ndrgjegje. Kur ai shkeli ligjet, ajo ia tregoi vendin, pavarsisht se
doktor Petrela kishte sakrifikuar pr strehimin e njsitit gueril t Tirans,
duke u shptuar jetn antarve t tij.
Mos sht ndonj prrall e treguar nga ish-kolegu juaj i puns
kjo, shoku drejtor? ndrhyri n bised sekretarja e partis.
Shefja e kuadrit nuk e prmbajti dot veten dhe ia shkrepi t qeshurit;
sekretarja i bri shoqri n humor.
Kjo sjellje arrogante e dy shoqeve me partishmri i la shije t hidhur
drejtorit, por ai u prgjigj me qetsin dhe maturin e tij t zakonshme:
N t vrtet mua m kan plqyer shum prrallat kur isha fmij,
shoqja sekretare. Por ngaq kisha dgjuar shum, filluan t m krijonin
alergji pas adoleshencs. Un disponoj prova shkresore pr at q thash
dhe ju mund ti lexoni vet ato.
Doktor Kujtimi nxori prej sirtarit tri fleta letre. Ai u dha nga nj
secils prej t pranishmeve, ndrsa t tretn e la mbi tavolin duke i
porositur:
Mbasi ti lexoni dshmit q keni n duar, i shkmbeni me
njra-tjetrn, se jan t ndryshme. Gjithashtu duhet t lexoni edhe at
fletn e tret.
Nj heshtje e thell i pasoi fjalt e drejtorit. Dy shoqet partiake
shkmbyen letrat dhe, pas pak, filluan t pshpritnin me njra-tjetrn.
Tani po e kuptoj pse u interesua shoku Rexhep pr Fjodor
Petreln, pas arrestimit t tij, i tha sekretarja e organizats baz doktor
290

Kujtimit duke i kthyer njrn nga letrat.

Shoku Rexhep nuk do t ishte sot kuadr i rndsishm n
Ministrin e Brendshme, po t mos ia kishte shptuar jetn Fjodor
Petrela dikur, ia ktheu drejtori, duke i theksuar mir fjalt.
E uditshme! E paska br si lopa ish-psikologu i spitalit ton, tha
shefja e kuadrit Megjithat objekt i diskutimit ishte bashkshortja e tij,
jo ai vet, shtoi ajo.
Po, por infermierja e reanimacionit u b objekt diskutimi pr
shkak t bashkshortit, ama, vrejti drejtori.
Dhe pr shkak t nnshtetsis s saj, e plotsoi shefja e kuadrit.
Ju siguroj se un nuk kam punsuar asknd n spital, pa njohur
m par personalitetin e tij si njeri. Polin Malarm ka merita, m
shum edhe nga vet bashkshorti i saj, n mbshtetje t njsiteve
guerile t Tirans. Pr kt edhe ajo m ka paraqitur provat shkresore
prkatse, tha drejtori duke nxjerr prej sirtarit disa letra t tjera.
Ai ua zgjati ato dy shoqeve t pranishme dhe priti reagimin e tyre.
Pr udi t tij, kt her qe vet shefja e kuadrit q shprehu opinion t
kundrt pr Polinn:
Faleminderit pr sqarimet e argumentuara, shoku drejtor. N saje
t dokumentacionit q disponoj n zyrn time, un jam e bindur q
shumica drrmuese e punonjsve t spitalit ton nuk i kan meritat e
infermieres prgjegjse t reanimacionit. Pavarsisht se ajo sht nj
qytetare e huaj, Partia na mson q njerzit ti gjykojm vetm nprmjet
puns. E trheq relacionin q ju paraqita.
Sekretarja e partis u solidarizua me mendimin e koleges parafolse.
Admirues i parimit pragmatist, mishi t piqet, por helli t mos digjet,
drejtori nuk e mbshteti iden e trheqjes s relacionit:
Kur bhet fjal pr luftn e klasave, ne duhet t kemi parasysh
fjaln popullore: Kujdesi nuk sht asnjher i teprt pr shtjet
delikate. Relacioni juaj shpreh vigjilencn klasore q ju karakterizon n
pun, shoqja shefe e kuadrit. Vese, pr hir t s vrtets, ne do ta
marrim at n konsiderat vetm pjesrisht. Pra, infermierja Polin
Malarm do t vazhdoj t punoj n reanimacionin e patologjis, por pa
ushtruar detyrn e prgjegjses nesr e tutje. Pavarsisht prej meritave t
saj personale, pr t cilat tashm jemi t gjith n dijeni, ajo sht gruaja
e nj t burgosuri politik dhe kt fakt ne duhet ta mbajm parasysh. Un
ju falnderoj pr relacionin q m drejtuat dhe shpreh dshirn q t jeni
gjithmon po kaq vigjilente, shoqja shefe.
T tre kuadrot drejtues t spitalit doln t knaqur si rrallher prej
mbledhjes. Vese knaqsia e drejtorit ndryshonte rrnjsisht n cilsi,
krahasuar me at t kolegeve t tij.
T nesrmen n mngjes ai e thirri Polinn n zyr e i tha:
Sot e tutje do ta vazhdosh punn thjesht si infermiere n
291

reanimacion, jo si prgjegjse. Nga kjo detyr ti jo vetm q nuk prfiton

asgj, por ajo tani bhet shkak q t bjer m tepr n sy mungesa jote,
sa her q shkon tek Fjodori.

XXXIII

N periudhn e zis s buks n vitin 1951, doktor Kujtimi e

kshilloi Polinn:
Brenda mundsive q ke, duhet ta shtosh pak ndihmn ekonomike
pr Fjodorin. Si pasoj e zis s buks q ka pllakosur vendin, t
292

burgosurit ka t ngjar t vuajn nga uria. Apo ua kufizon rregullorja e

burgut atyre sasin e ushqimeve q mund tiu oj familja?
Deri para nj viti, t burgosurve u lejohej nj ndihm ekonomike
krejt simbolike prej familjeve t tyre. Mirpo, pas dnimit t Koi
Xoxes, sht hequr peshorja tek dhoma e takimit dhe u lejohen ndihma
m tepr.
Gj e mir kjo n kt situat. E di q e ke t vshtir pr ti
transportuar gjat rrugs bagazhet, por mungesa e ushqimit mund t
bhet shkak pr ndonj smundje n kushtet e izolimit q jan ata.
Faleminderit pr kshilln, z. Kujtim. Por kisha dhe nj krkes
lidhur me punn.
Shprehu.
Meqense aktualisht ndihet mungesa e infermiereve n spital, do
t dshiroja q tri-katr dit n jav t punoja nga dy turne, pa marr dit
pushimi.
Pse kshtu? pyeti doktor Kujtimi, duke zhubravitur nj cop letr
q mbante n dor.
M duhet t siguroj patjetr t ardhurat e nevojshme, pr t
ndihmuar Fjodorin sa m mir.
Mos u shqetso pr kt shtje, Polin. Ti ke akoma lek gjendje
tek un. Kur ato t jen drejt prfundimit, un do t njoftoj.
Fjodori nuk ka vuajtur as gjysmn e dnimit akoma. Un mund t
kursej tani q kam, buzqeshi Polina. Kur ato t jen drejt prfundimit,
nuk do t kem t kursej m, z. Kujtim.
Por edhe shndeti yt duhet kursyer, se nuk kthehet m. Edhe sikur
un t mos t ta them t vrtetn pr rnien tnde shndetsore, ty ta
tregon at pasqyra. Katr vjett e ndarjes me Fjodorin ty t kan kushtuar
m shum se 14 vjet t nj jete normale, Polin.
Jam e ndrgjegjshme pr kt. Por mua nuk ka m duhet
shndeti, po u smur Fjodori n burg dhe
Asaj iu rrmbushn syt dhe i krkoi ndjes bashkfolsit.
Un t kshillova ta shtoje ndihmn pr Fjodorin pr ti br
paraprita n koh do t keqeje, jo pr t dhn alarmin, i tha doktor
Kujtimi me nj keqardhje t dukshme.
Ndoshta ju mund ta vinit edhe alarmin, po ta shikonit si sht
katandisur Fjodori, z. Kujtim. N qoft se katr vjett e ndarjes mua m
kan kushtuar sa 14 vjet jet normale, atij i kan kushtuar sa 20 vjet.
Kuraj, Polin, mos u trishto, i tha ai duke vn re q ajo u
rrmbush prsri. Fjodori sht i ri, i shndetshm, burr guximtar dhe
psikolog q e njeh mir jetn. Nga burgu i Burrelit kan dal edhe
persona t moshuar.
Por kan mbetur edhe t rinj pa dal, me sa po marr vesh atje, ia
ktheu Polina me pamje t trishtuar.
293

 Pr sa i prket krkess tnde pr t punuar me orar t zgjatur, do

ta kem parasysh, tha doktor Kujtimi duke i dhn drejtim tjetr biseds.
Por edhe kjo ka limitet e saj. sht e vrtet q spitali yn ka mungesa
t ndjeshme pr infermiere, por rregullorja nuk na lejon t paguajm
asknd m shum se 30 % t rrogs baz. Kshtu q ti mund t punosh
vetm disa turne suplementar n muaj. Me tatimet ke ndonj problem?
Si gjithmon. Pr t zbutur krizn ekonomike q prjeton vendi,
tatimet jan shtuar mjaft. Muajin e ardhshm duhet t paguaj 450 mij
lek t tjera. Prandaj doja t punoja sa m shum q t ishte e mundur,
po t m lejonte rregullorja e spitalit.
Pr fat t keq, shteti i krkon lekt me trast, Polin, ndrsa rroga
jepet me pikatore, i tha ai me nj pshertim t leht.

XXXIV

N takimin e radhs me Polinn, fjalt e para t Fjodorit qen vrejtje

pr gjendjen e saj shndetsore:
Pse m paske sjell kaq shum ushqime, Polin? Mua ktu m
mban shteti me t ngrn e me t pir, ndrsa ti duhet t kujdesesh pr
shndetin tnd. E ke par veten sa je dobsuar?
294

 Mos u shqetso, Fjodor, se pamjen zhgnjyese t fytyrs e kam

nga lodhja e udhtimit dhe nga pagjumsia. Edhe ne na trajton shteti m
s miri. Bil e kemi t garantuar edhe ushqimin tek vendi i puns. Un e
di q ktu nuk ju mungon asgj, se kt ma ke thn edhe n letra. Por
gjersa kam far t t sjell, ti nuk duhet t mrzitesh. Prkundrazi, duhet
t gzohesh.
T faleminderit pr fjalt e ngrohta. Me pun si ia kalon?
Shum mir. Ndonjher m krijohet mundsia q t punoj edhe
dy turne.
Hiq dor nga lakmia, se dmton shndetin. Mjaftohu me rrogn, si
gjith t tjert.
Nuk e kam br nga lakmia, por ka pasur nevoj tek vendi i
puns.
Pas katr vjetsh burg, ishte hera e par q polict po e linin Fjodorin
ti bnte t plota gjasht minutat e takimit me familjen. Madj ata po e
dgjonin t kapardisur bisedn gjith partishmri t atyre t dyve.
Duke prfituar nga rasti, Fjodori e pyeti Polinn edhe pr probleme
q i kishin mbetur merak:
Ata fqinjt e mir, q kishim n katin e par, aty banojn akoma?
Jo, kan tre vjet q jan larguar. N vend t tyre na kan ardhur t
tjer, njsoj si ata. Tani banojm ne n katin e par, ata n t dytin.
Rndsi ka t mbani marrdhnie t mira me ta, si gjithmon. Po
djali i halls, Kujtimi, q punonte drejtor shkolle, atje vazhdon t jet?
Drejtor sht prsri, n t njjtn shkoll. Ke shum t fala prej
tij, se e takova rastsisht nj dit para se t nisesha pr ktu.
Transmetoi prshndetjet e mia t prmallshme.
Patjetr.
N kt ast ndrhyri polici prgjegjs i takimit, i cili tha me nj ton
normal:
Gjersa filluat nga apeli i miqve, do t thot se u sqaruat pr t
gjitha. Tani takohuni pr tu ndar.
Polina e falnderoi policin dhe i shtrngoi dorn midis grillash
Fjodorit. T dy po ndaheshin t knaqur, si asnjher m par.

XXXV

N maj t vitit 1953, Polina prjetoi nj t papritur sa t kndshme aq

edhe prekse.
Nj lajmthirrje e drejtoris s prgjithshme t Kryqit t Kuq Shqiptar
e ftonte t paraqitej n zyrat e ktij institucioni, pas nj jave. Personi q
ia solli fletthirrjen i krkoi Polins q t firmoste nj shkres t
295

posame me shnimin: mora dijeni pr thirrjen e Kryqit t Kuq. Krahas

firms, Polina duhej t shkruante edhe numrin e pasaports s saj
franceze n nj vend t posam t shkress.
Pse kjo thirrje? e pyeti ajo pr kureshtje personin q ia solli.
Un nuk di gj t hollsishme, por kam dgjuar se do t merrni
kontakt me t drguar t Kryqit t Kuq Ndrkombtar, u prgjigj ai.
Kur Polina ia tregoi fletthirrjen doktor Kujtimit dhe i prmendi
fjalt q i kishte thn prursi i saj, ai buzqeshi e i rrahu kraht me
dashamirsi, duke i thn:
M duket se do t na lsh shndetin, Madam Malarm. Qysh prej
tre vjetsh, Kryqi i Kuq Ndrkombtar po bn t gjitha prpjekjet zyrtare
pr t riatdhesuar qytetart me nnshtetsi evropianoperndimore t
mbetur, pr arsye t ndryshme, gjat Lufts s Dyt Botrore n kt an
t perdes s hekurt. Ndoshta ka br ndonj krkes nna jote n Franc.
Jo, un mbaj korrespondenc me maman dhe ajo e di mir q un
nuk pranoj kurr t kthehem n Franc, duke e ln Fjodorin n burg.
Pse e di mamaja q Fjodori sht burgosur?
Po, ia kam thn n mnyr t trthort dhe ajo e ka kuptuar
shum mir.
Ather do t jet interesim i vet qeveris franceze pr qytetart e
saj, q mungojn n rrethana t paqarta.
Ka t ngjar. Kur ne u nism nga Kairo pr n Tiran, ambasador i
Francs n Egjipt ishte babai i nj shoku t ngusht t Fjodorit. Sipas
rregullit, ne e vum n dijeni ambasadorin, para se t niseshim nga
Egjipti, dhe ai na tha se do ti bnte nj relacion t posam qeveris
franceze pr udhtimin ton n Shqipri. Bile ai e porositi n konfidenc
Fjodorin t mos qndronim shum koh n Tiran, mbasi fitorja e
mundshme e komunistve mund t na krijonte probleme m pas.
Jam kureshtar, aq sa ti vet, pr takimin q do t zhvillosh n zyrat
e Kryqit t Kuq Shqiptar.
Un nuk jam shum kureshtare, mbasi nuk pres asnj ndryshim
pr mir n jetn time, pr sa koh q Fjodori do t jet n burg.
Doktor Kujtimi tundi kokn e u largua.

XXXVI

Polina dorzoi fletthirrjen tek punonjsja e zyrs pritse t Kryqit t

Kuq Shqiptar.
M jep pasaportn, i tha ajo, pa i shkputur syt prej tekstit t
fletthirrjes.
Pastaj zyrtarja e Kryqit t Kuq bri nj telefonat t shkurtr.
296

 Eja me mua, i tha Polins.

Ato u ngjitn n katin e dyt t godins. Npunsja i bri shenj
Polins ta priste n sallon, ndrsa vet hyri n nj zyr. Disa minuta m
von, ajo doli.
Un po zbres n zyrn time, i tha Polins. Ti prit ktu, derisa t
t thrrasin.
Polina e falnderoi dhe mori nj gazet Zri i Popullit q ndodhej
mbi tavolinn e sallonit.
*
Pr t kaluar kohn, ajo filloi t lexoj vetm titujt.
Dy muaj pa udhheqsin e madh t proletariatit botror J. Stalin,
ishte kryeartikulli q zinte treerekt e faqes s par. Nj fotografi e
mustaqeprgjakurit t Gjeorgjis okuponte qendrn.
Asgjsohet nj band e rrezikshme diversioniste, ishte artikulli q
mbushte pjesn e mbetur t faqes s par. Artikulli kryesor i faqes s
dyt bri ti kalonin mornica Polins: Asnj mshir pr gjakpirsit e
dikurshm t popullit, q nuk paguajn n koh tatimet dhe detyrimet
shtetrore.
Meqense prmbajtja e atij artikulli i interesonte, Polina vendosi ta
lexonte pr t msuar n koh ndonj mas represive, q parashikonte t
ndrmerrte pushteti popullor n rast vonese t pagess s tatimeve. Hyrja
e artikullit ishte nj shfrim dufi ndaj shushunjave t dikurshme t
popullit. Kur Polina nisi t lexonte pjesn q i interesonte, tre burra t
kollarisur po ngjisnin shkallt duke folur frngjisht midis tyre.
Tingllimi i gjuhs s mms n mjedisin e ashpr shqiptar e
mallngjeu. Ajo e la gazetn mbi tavolin dhe ua mbrtheu syt tre
zyrtarve, q po prshkonin sallonin. Me shikimin e par, iu krijua
prshtypja se prej atyre t treve vetm njri ishte shqiptar. Ky dika u tha
me z t ult dy t tjerve, kur pa Polinn. Dy t huajt e ngadalsuan
hapin dhe nuk po ia ndanin syt asaj. Ajo gjithashtu. T buzqeshur, ata e
prshndetn frngjisht. Polina u prgjigj duke u uar n kmb. Personi
i tret e prshndeti shqip. Pa buzqeshje, por edhe pa urrejtje n pamje.
N t njjtn mnyr iu prgjigj edhe ajo.
Ndrsa po i drejtoheshin ders s nj zyre, dy t huajt kthyen kokn
t buzqeshur nga Polina, para se t hynin.

297

XXXVII

Nuk vonoi shum dhe npunsi shqiptar doli tek dera. Ai i bri
shenj Polins q t shkonte atje dhe hyri prsri n zyr, duke e ln
dern hapur. Ai i tregoi me dor Polins ndenjsen nga ana tjetr e
tavolins s gjat. Ajo e falnderoi dhe u ul.
Un jam sekretar pr marrdhniet me jasht i Kryqit t Kuq
Shqiptar, iu prezantua ai Polins. Kta dy zotrinjt jan t drguar t
298

posam t Kryqit t Kuq Ndrkombtar, me qendr n Gjenev, pr tu

interesuar pr shtjen tnde. Meqense ti je nj qytetare me kombsi e
nnshtetsi franceze, ata jan t interesuar pr riatdhesimin tnd mbi
baza vullnetare. Shqipria, si nj shtet antar i OKB-s, e ka nnshkruar
Konventn mbi t Drejtat e Njeriut dhe i respekton me rigorozitet aktet e
prejardhura prej saj. Me autorizim t qeveris, Kryqi i Kuq Shqiptar ka
bashkpunuar me Kryqin e Kuq Ndrkombtar, pr riatdhesimin e
mundshm t disa qytetarve t huaj t mbetur n vendin ton n
rrethana lufte. Lidhur me hollsit e dosjes tnde do t t informojn dy
zotrinjt e pranishm. Ti ke t drejt t komunikosh n frngjisht me ta,
mbasi un e njoh at gjuh.
Zyrtari shqiptar ua kaloi fjaln t drguarve t Kryqit t Kuq
Ndrkombtar, t cilt mbanin prpara nj dosje. Njri prej tyre ishte
zviceran, ndrsa tjetri francez. Ky nisi nj bised t ngroht me
bashkatdhetaren:
Si jeni me shndet, zonja Malarm?
Mir, ju faleminderit.
Sa koh keni q jetoni n Shqipri?
9 vjet.
Jemi n dijeni se keni ardhur ktu pas martess me nj nnshtetas
shqiptar. sht e vrtet?
Po.
Ku ndodhet aktualisht bashkshorti juaj?
N vend q ti prgjigjej pyetjes, Polina shikoi n sy npunsin
shqiptar.
Prgjigju sakt, se ata e din t vrtetn, i tha ky shqip.
Francezi e kuptoi shqetsimin e bashkatdhetares, u skuq n fytyr
dhe e ledhatoi Polinn me nj shikim keqardhjeje. Pasi mori ok e
shqiptarit, ajo iu prgjigj pyetjes s mbetur pezull:
N burg politik.
Si mendoni, kjo rrethan e lehtson apo e vshtirson kthimin tuaj
vullnetarisht n Franc? vazhdoi me pyetje bashkatdhetari i Polins.
E vshtirson.
Pse?
Un e braktisa vendin tim pikrisht pr hir t dashuris s atij
personi. Si mund t pranoj t kthehem n Franc duke e ln at n burg?
Edhe sa koh burg i ka mbetur pr t vuajtur end?
Katr vjet.
Po pas daljes s tij nga burgu, do t pranonit t ktheheshit si
person n Franc?
sht hert ti prgjigjem ksaj pyetjeje.
N marrveshje me qeverin shqiptare, Kryqi i Kuq
Ndrkombtar i ka br tashm t gjitha prgatitjet e nevojshme zyrtare
299

pr riatdhesimin tuaj brenda muajit maj 1953. Ky takim, i realizuar me

ndrmjetsin e Kryqit t Kuq Shqiptar, prbn aktin prmbylls t
dosjes suaj, e cila do ti kaloj pastaj Ministris s Jashtme shqiptare pr
tju lshuar vizn e largimit pr n Franc. Natyrisht, pr kt duhet
doemos deklarata e juaj, se jeni e gatshme t riatdhesoheni vullnetarisht.
Prfitoj nga rasti te falnderoj Kryqin e Kuq Ndrkombtar,
qeverin shqiptare dhe Kryqin e Kuq Shqiptar pr gjithka kan br pr
riatdhesimin tim. Por un nuk pranoj t largohem nga Shqipria.
Francezi u zbeh n fytyr, sikur t ishte ai vet q do t mbetej peng
n Shqipri, pas deklarimit verbal t Polins pr refuzimin e riatdhesimit.
Pastaj ai foli me z t ult me kolegun zviceran. Ky i pshpriti dika
npunsit shqiptar.
Pr t marr dijeni m t hollsishme rreth dosjes, do t t
ndihmoj bashkatdhetari yt, Polin, i tha shqiptari. Un me kolegun
zviceran do t shkojm n nj zyr tjetr, pr t shqyrtuar mundsin e
pezullimit t prkohshm t mbylljes s dosjes tnde, pr shkak t
refuzimit pr tu riatdhesuar.

XXXVIII

Mbasi u mbyll dera pas krahve t dy personave q doln, npunsi

francez i tha Polins:
M quajn Moris Kutr. Ju sjell gj ndrmend mbiemri im, zonja
Malarm?
M falni, z. Kutr, por pr mua sht e domosdoshme t kuptoj
mir rrethanat n t cilat po flasim, para se t zhvilloj bised t lir me
nj bashkatdhetarin tim. Nuk sht n natyrn e kuadrove t diktaturs
300

shqiptare q tiu krijojn lehtsi t tilla dy t huajve, prkundrazi.

Ju kuptoj drejt, zonja Malarm. Dyshimi juaj sht i
shpjegueshm, meqense e njihni prej afro nj dekade natyrn e vrazhd
t diktaturs shqiptare. Ve duhet t mbani parasysh nj fakt t
rndsishm: frika prej shtetit dhe disiplina e ndrgjegjshme profesionale
e nj kuadri ndryshojn rrnjsisht nga njra-tjetra. Npunsi i Kryqit t
Kuq Shqiptar, q na la vetm n kt zyr, ka siguruar me kt veprim
nj or dore zvicerane t kushtueshme. Ne kemi disa dit q punojm s
bashku me t dhe e arritm kompromisin pa vshtirsi. Me sa kemi vn
re, ai sht nj njeri i besuar i diktaturs, ndoshta kuadr i policis s saj
sekrete. N kto rrethana, ju duhet t jeni plotsisht e qet n bised me
mua.
Pr arsye e keni vlersuar t nevojshm komunikimin
konfidencial me mua, ndrkoh q kan prfunduar t gjitha formalitetet
zyrtare pr riatdhesimin tim?
Kjo pyetje m l t kuptoj se mbiemri im nuk ju ka sjell asgj
ndrmend, zonja Malarm. Shpresoj q t mos ndodh e njjta gj edhe
me fotografin q do tju tregoj. Njri prej dy personave, q kan pozuar
bashk, sht babai im, mjeku psikiatr, Daniel Kutr, ndrsa tjetri
Morisi nxori nj fotografi nga xhepi i brendshm i xhakets dhe ia
zgjati Polins. Ndonse rrethanat i diktonin vetprmbajtje, syt e saj u
mbushn me lot, duke i mjegulluar pamjen e fotografis.
Moris Kutr vazhdoi shpjegimet:
Pas prfundimit t universitetit pr psikologji, Fjodori kishte
filluar praktikn n spitalin psikiatrik t Marsejs, ku punonte babai. Me
at rast, ata kan br kt poz bashk. Ndrkoh im at njihet mir me
maman tuaj, Elvirn, q nga koha kur ajo punonte spikere n Radio
Marseja. Elvira ia ka shpjeguar me hollsi gjendjen tuaj n Shqipri
babait. Meqense un punoj prej disa vjetsh n Kryqin e Kuq
Ndrkombtar n Gjenev, babai ma kishte caktuar si detyr q t
shfrytzoja t gjitha mundsit pr tju ndihmuar. Ai ruan nj respekt t
veant pr t atin e Fjodorit dhe pr at vet, meqense ka pasur rast ta
njihte nga afr. Tani besoj se e keni t qart, zonja Malarm, pse jam
prpjekur ta zhvilloj kt bised kok m kok me ju.
Ajo i tha faleminderit me z t mekur, pa i shkputur syt nga
fotografia q po i ngjallte kujtime mallngjyese. Prball syve t Polins,
me shikim t rnduar tashm nga brengat, shfaqej fytyra simbol shprese
e jets s saj. Fjodori 25 vjear, me tipare harmonike, kryqzonte
shikimin deprtues t psikologut t pasionuar me at t syve t lodhur t
Polins. Ishte bash ajo fytyr magjepsse q i ishte shfaqur pr her t
par, nj nat t largt shtatori Miss Marsejs, n sallonin e kaltr t
Parajss s Seksit, dhe q do ti transformonte jetn. Magjia e asaj fytyre
dhe e atij shpirti do t vulosnin prgjithmon t ardhmen e saj.
301

*
Morisi nuk po ia shqiste syt fytyrs s Polins, e cila, nga e zbeht,
u b e purpurt prej emocioneve t kujtimeve q po prjetonte.
A do t shkojm s bashku n Marsejn ton t dashur, zonja
Malarm? e pyeti ai me nj ton luts.
Polina fshiu syt dhe iu prgjigj me z t ult:
Shpirti im sht burgosur bashk me Fjodorin, z. Kutr. Pa at,
un jetoj thjesht si kufom, qoft n Tiran, qoft n Marsej.
Marseja nuk e harron Missin e saj.
Ishte dashuria e Fjodorit q m krijoi mundsin t jetoja vrtet si
Miss. Marseja ia dorzoi Missin e saj Parajss s Seksit.
Tani jan prmirsuar shum gjra n Marsej e n gjith Francn,
zonja Malarm. Ndrkoh q n Shqipri ka ndodhur e kundrta.
Shpirti i njeriut nuk ndryshon me t njjtin ritm si bota materiale,
z. Kutr. Edhe ather, kur un prfundova n Parajsn e Seksit, Marseja
nuk ishte e varfr ekonomikisht. Por u desh nj zemr shqiptare q t m
nxirrte nga gremina, ku m kishte flakur fati.
Dhe pr hir t ktij fakti ju pranoni ta kaloni jetn n greminn
shqiptare?
Kamja nuk bhet dot kurr oaz i shkrettirs shpirtrore, ndrsa
pasuria shpirtrore e mbush zbraztin ekonomike, z. Kutr. Kur fati
cinik m prplasi n Parajsn e Seksit, un kam njohur atje edhe klient
shum t pasur, q bnin nj jet mjerane. Ata vinin atje pr t degdisur
trishtimin, se jeta e tyre bashkshortore ishte tradhti e ndrsjellt, e
dshtuar. Ndrsa Fjodori im, edhe tani q dylufton me vdekjen n nj
burg t tmerrshm, m porosit pareshtur: interesohu pr shndetin tnd,
n qoft se dshiron q un t kujdesem pr timin.
Jeta nuk duhet vlersuar si nj roman sentimental, zonja Malarm.
As si nj treg interesash egoiste, z. Kutr.
Me sa po kuptoj, ju nuk keni ndrmend t ndryshoni qndrim. Kjo
m trishton vrtet. E di q babai do t mrzitet me mua, se mendon q
un nuk jam interesuar aq sa duhej pr shtjen tuaj. Ve t tjerash, ai m
porositi q tju thosha, se ju mund ta ndihmoni shum m mir
ekonomikisht Fjodorin duke qen n Franc.
Natyrisht. Por Fjodori nuk ka nevoj vetm pr ndihm
ekonomike. Megjithse un jam e bindur q ai do t mrzitet kur t
marr vesh q kam refuzuar riatdhesimin, un i kuptoj vet detyrimet e
mia ndaj tij. Ato nuk jan vetm ekonomike, z. Kutr. Fjodori ka nevoj
q, n munges t tij, dikush tia mbaj hapur shtpin, t interesohet pr
pronat q i kan mbetur, t oj nj tuf lule tek varri i prindrve n emr
t tij, ti shkruaj pr t gjitha kto, apo ti trokas tek dera e burgut.
302

 Javn e ardhshme, un do t shkoj n Rumani, s bashku me

kolegun tim, lidhur me mundsin e riatdhesimit t nj qytetari tjetr
francez. Nisur nga sa m tha mamaja juaj, un e parashikoja deri diku
refuzimin tuaj pr riatdhesim. Pr kt arsye kisha vendosur q tju lija
koh t mendoheshit mir, para se t m jepnit prgjigjen prfundimtare.
Prandaj do ta pezullojm prkohsisht mbylljen e dosjes suaj. Pas nj
muaji, ne do t vijm srish n Tiran, pr t marr prgjigjen tuaj
definitive.
Ju faleminderit pr interesimin tuaj, z. Kutr, por un jam e bindur
q prgjigjja ime nuk do t ndryshoj.
Sidoqoft, un dua t shkarkoj ndrgjegjen time, zonja Malarm. I
kam dhn fjaln babait, se do t bj gjithka t mundur pr riatdhesimin
tuaj. Me sa duket, mamaja dhe vllai juaj ju njohin mir. Ata ishin
pesimist n pranimin e riatdhesimit nga ana juaj.
Sepse ata jan t ndrgjegjshm q ky do t ishte nj akt
mosmirnjohjeje nga ana ime.
Ju do t merrni prsri fletthirrje prej Kryqit t Kuq Shqiptar pr
takimin ton t ardhshm. N qoft se, pr fat t keq, nuk do t
ndryshoni qndrim, un jam i gatshm t marr dorazi nga ana juaj letr
apo do lloj materiali shkresor q do tju interesonte. Ne do t kemi
rastin t flasim prsri kok m kok. Mirupafshim pas nj muaji, zonja
Malarm!
Ju falnderoj przemrsisht pr gjithka jeni duke br n t mir
time. Mirupafshim, zoti Kutr!

XXXIX

Kur Polina ia prshkroi doktor Kujtimit bisedn me z. Kutr, ai i tha:

Prpiqu ta vsh n dijeni sa m par Fjodorin pr kt shtje. Ti
duhet t kshillohesh me at patjetr, para se tiu japsh prgjigjen
prfundimtare t drguarve t Kryqit t Kuq Ndrkombtar. Bhet fjal
pr nj problem jetik, Polin. Vnia n dijeni e Fjodorit, pasi t jet
mbyllur dosja jote, sht nj dyfek pas dasme dhe ai ka t drejt t
indinjohet pr kt.
Do ti nis letr qysh sot.
303

 Nuk sht e sigurt mbrritja e letrs atje. Por edhe sikur letra t
shkoj, kushedi sa vonohet. Nga ana tjetr, mbaj parasysh faktin q
Fjodori ka t drejt t t shkruaj vetm nj her n muaj. Pr kt arsye,
atij mund ti duhet t pres edhe dy-tri jav akoma, para se t t
prgjigjet. Po t llogarissh edhe dy javt e tjera pr t mbrritur letra e
Fjodorit ktu, rezulton se njoftimi me letr sht nj formalitet pa vler.
Ather do ti nis telegram.
Je e sigurt se do tia japin atij nj telegram me at prmbajtje?
Por si t veproj ndryshe?
Duhet t shkosh ta takosh patjetr. N kt rast, nuk sht nevoja
t marrsh shum ushqime me vete.
Sipas programit q kemi hartuar me Anetn, ne na takon t
shkojm n Burrel pas nj muaji.
Pas nj muaji ky problem sht mbyllur.
Do t flas nj her me Anetn, kushedi tha Polina e menduar.
Je dakord q ti them un Anets t shkoni?
Jo, se n at rast ajo do t detyrohet nga turpi q t vij, pr t mos
ua prishur juve. Me mua, ndryshon puna.
*
Mbasi Polina ia shpjegoi si e kishte hallin, Aneta pranoi t shkonin
nj muaj para dats s parashikuar, pr t takuar njerzit e tyre t
burgosur.
Nga biseda me Fjodorin, Polina e kuptoi sa t drejt kishte pasur
doktor Kujtimi, q insistonte n kt pik. Mbasi e pyetn pr shndetin
njri-tjetrin, Polina nuk vonoi t fliste pr shtjen q kishte ardhur:
Fjodor, Kryqi i Kuq Ndrkombtar, n marrveshje me qeverin
shqiptare, m ka propozuar t riatdhesohem brenda ktij muaji.
Urimet e mia, Polin! Kt lajm t gzuar duhet t ma kishe dhn
q n fillim, u prgjigj ai i buzqeshur.
Lajm i gzuar pr mua do t jet vetm lirimi yt nga burgu,
Fjodor. Shqipria m sht dukur vendi m i lumtur n bot, kur jetonim
bashk.
Sidoqoft vendlindja nuk duhet harruar, Polin. Mamaja dhe
vllai yt t presin me mall.
Ata kan jetn e tyre, Fjodor, un timen. ndrra ime m e madhe
sht bashkimi yn sa m i shpejt, me rastin e ndonj amnistie t
qeveris shqiptare.
Ti nuk ke t drejt ti biesh me shkelm fatit tnd, e dashur.
Fati im je ti, Fjodor. Po t ktheva kraht ty, un i kam rn me
shkelm fatit tim.
Dgjoma lutjen, Polin: respektoje vendimin e qeveris shqiptare
304

pr riatdhesim! Un e pranoj me gjith zemr nj ndarje, q i shrben

mirqenies tnde.
Nuk do t ket ndarje pr s gjalli midis nesh, Fjodor. Ky vendim
do t tretet bashk me mua.
Polici prgjegjs lajmroi fundin e takimit. Ai e kishte dgjuar me
kureshtje bisedn, prandaj nuk i ndrpreu m par.

XL

Ditari i saj dhe nj letr pr maman ishin materialet shkresore q

Polina vendosi ti jepte Morisit.
Ajo e kishte titulluar ditarin Jehon e jets sime. N t trajtoheshin
ngjarjet m mbreslnse t 15 viteve t fundit t jets s Polins. Ditari
fillonte n Kairo, ditn e konfirmimit mjeksor t pamundsis s saj pr
t lindur fmij, dhe mbyllej n Tiran me refuzimin e riatdhesimit. Nj
jet n rnie.
Nse ditari ishte nj jehon e jets s Polins, letra drejtuar Elvirs
ishte nj jehon e shpirtit t saj poetik, i cili ndiente edhe notat e mekura
t muzikalitetit t jets n pentagramin e mjerimit:
305

E shtrenjta Mama,
Mirqenia jote dhe e Lysienit sht burim knaqsie e optimizmi pr
mua. Sa her q m takon t ndiej lodhje apo mrzitje dukuri t
zakonshme t jets, pa t cilat ajo do t bhej monotone un mbyll syt
dhe vij pran jush n Marsej. Shikoj maman time t dashur duke
punuar me pasion n sallonin e saj t bukuris dhe gjallrohem. Askujt
n at qytet t lasht nuk do ti shkonte pr shtat nj sallon bukurie m
shum se sa Elvirs s Radio Marsejs, e cila ia ruan edhe sot
fotografin e zmadhuar spikeres s saj m t mir q ka pasur. Jam e
bindur se Elvira, s cils i kndoi me aq pasion Lamartini, nuk ka qen
m e bukur se mamaja ime. Por ajo q m mbush m tepr me krenari
pr Elvirn time, sht bukuria e saj shpirtrore. M erdhi t fluturoja
nga gzimi, kur personi q do tju sjell letrn m tha:
Me sa duket, mamaja dhe vllai juaj ju njohin mir. Ata ishin
pesimist n pranimin e riatdhesimit nga ana juaj.
Natyrisht, Elvira ime nuk mund ta harroj kollaj at q ka br
Fjodori pr mua, si edhe at q bri babai i Fjodorit pr maman dhe
vllain tim. N astet e fundit t jets s tij, babai i Fjodorit m
mallngjeu me kto fjal:
Kur t takoj Alfonsin, do ti them q ti e ke msuar shklqyeshm
shqipen, gjuhn e bashkshortit tnd. Jam i bindur q ai do t gzohet,
kur t marr vesh se jemi br krushq me njri-tjetrin.
N nj prej letrave q m ke drguar, mesazhi yt ishte i qart n kt
drejtim: Mosmirnjohja sht nj ves i pshtir, bija ime.
Faleminderit pr kt kshill t urt, jetdhnsja ime!
Fatmirsisht t njjtin mentalitet manifeston edhe Lysieni, sipas
fjalve t z. Kutr q do tju sjell letrn. Nuk kishte si t ndodhte
ndryshe, gjersa n dejet e tij qarkullon gjaku i Alfons dhe Elvira
Malarms. Ai e kishte treguar qysh adoleshent ndjeshmrin e tij
shpirtrore, duke u hedhur prej ballkonit t katit t dyt t kolegjit, kur
aksidentoi pa dashje shokun e tij t shkolls.
Krenaria pr nj nn e nj vlla t till mua m shumfishon
optimizmin dhe rezistencn n vshtirsi. Prandaj nuk duhet t ndieni
aspak keqardhje pr refuzimin e riatdhesimit nga ana ime. Duhet ta dini
se un nuk jam m ajo Polina e brisht e dikurshme. Vshtirsit e jets
shqiptare ma kan kalitur vullnetin dhe kaprcimi i tyre m sjell nj
knaqsi t paprovuar m par. Triumfi mbi nj jet t vshtir
shprblehet natyrshm prej vetsiguris q fiton njeriu n prballimin e
shuplakave t fatit. Ka visare t shpirtit njerzor q mbeten t panjohur
pr gjith ata q bjn jet t qet. Nuk dihet kush sht i humburi i
vrtet, n bilancin e fundit.
Aktualisht Fjodori sht duke vuajtur n nj burg mizor, prball t
cilit ferri i Dantes ngjan me nj gogol pr t trembur fmijt. Ai sht
306

tjetrsuar fizikisht deri n at shkall sa q ti dhe Lysieni nuk do ta

njihnit dot, sikur ta takonit sot. Natyrisht, as un nuk jam m ajo q
mbani mend ju. Letrprursi m ka fotografuar disa her dhe ju do ta
konstatoni vet ndryshimin tim. Vese, pr t qen sa m afr realitetit n
imagjinimin e gjendjes shndetsore t Fjodorit pas 6 vjetsh burg
barbar, ju duhet ta trefishoni ndryshimin e konstatuar tek un. Por
rrnimi fizik e ka nxjerr m tepr n pah botn e pasur shpirtrore t
Fjodorit. Ai u trishtua prej vendimit tim pr t mos pranuar
riatdhesimin. N takimin e posam q zhvillova me t n burg pr kt
shtje, ai m tha me prgjrim:
Dgjoma lutjen, Polin: respektoje vendimin e qeveris shqiptare
pr riatdhesim! Un e pranoj me gjith zemr nj ndarje, q i shrben
mirqenies tnde.
far qndrimi stoik dhe shpirt sakrifice i rrall, Mama, po t kesh
parasysh gjendjen n t ciln ndodhet Fjodori! Ai nuk e llogarit fare
veten e tij, pr t mos m penguar mua t kthehem n Franc. Dhe t
mendosh q Fjodori ka sakrifikuar n ekstrem dy her pr mua: kur m
mori me taksi prej Parajss-ferr dhe kur msoi se un nuk do t bhesha
kurr nn. Dashuria e pamas, q un ndiej pr Fjodorin, bn q t m
sjellin knaqsi vuajtjet si dshmi besnikrie ndaj tij. Bekimi yt pr
vendimin tim t mosriatdhesimit sht mbshtetja, pr t ciln kam
nevoj n situatn q ndodhem, e pazvendsueshmja Mama. Lutjet e tua
mi lehtsojn vshtirsit q m duhet t prballoj.
Meqense kjo sht letra ime e vetme q ka fatin e rrall ti shptoj
censurs s rrept shqiptare, dshiroj t t informoj pr rrethanat dhe
njerzit q ndikojn n jetn time t prditshme. E di q zemra e nns
sht e ndjeshme ndaj ktyre dukurive.
Virtytet e spikatura t Fjodorit dhe t babait t tij m kan frymzuar
prej kohsh nj aleanc shpirtrore me popullin e tyre. Kt e ndjeva
qart, kur fillova t msoja gjuhn shqipe n Egjipt. Kisha prshtypjen se
dika e pandashme m lidhte me t. Natyrisht, ather un as q mund ta
imagjinoja dot, se do t jetoja n mes t ktij populli pr nj koh t
gjat. Gjithsesi kjo m ndihmoi s teprmi pr tu integruar m leht
shpirtrisht, kur fati i sfidoi parashikimet e mia.
Miku i vetm i Fjodorit dhe i imi ktu sht nj mjek, i cili i ka kryer
studimet n Marsej, ku edhe e ka ushtruar profesionin shum vjet. Nuk
sht njohur me ju, prndryshe do t m kishte thn. Aktualisht ai sht
drejtor i spitalit ku un punoj infermiere, si n Kairo. Doktor Kujtimi
sht njkohsisht edhe nj kshilltar shum i vyer pr mua, mbasi e njeh
si rrallkush skenn dhe prapaskenn e jets politiko-shoqrore
shqiptare. Nuk sht mik i regjimit n fuqi, prkundrazi. Mirpo sht nj
pragmatist, q di ta ruaj si duhet dinjitetin. Pr kt e ndihmon edhe
fakti q djali i xhaxhait t tij, me t cilin ai ka pasur gjithmon
307

marrdhnie t ngrohta, aktualisht sht zvendsministr i Mbrojtjes.

Megjithat doktor Kujtimi e di shum mir q diktatura shqiptare ka
alergji ndaj intelektualve t diplomuar n Perndim dhe ai nuk i shtrin
asnjher kmbt jasht jorganit. N rrethanat e ktushme, doktor
Kujtimi po zvendson Alfonsin pr mua.
Ai m ka njohur me nj grua, q e ka burrin n t njjtin burg me
Fjodorin. E quajn Aneta. Njohja me t m ka vlejtur shum. Aneta sht
bashkudhtarja ime e prhershme pr n Burrel, qyteti ku ndodhet burgu
i zi. sht pr tu uditur q mbreti i vetm i shqiptarve i ka br si
dhurat nj burg kryeqendrs s rrethit ku ka lindur vet. Pikrisht n
at burg po vdesin sot edhe ithtart e tij.
Aneta sht grua e zgjuar dhe e shkatht, e zonja pr t br humor
edhe n ato rrethana ku shumica e njerzve ligshtohen. sht tamam
tipi m i prshtatshm, pr ta pasur bashkudhtare vshtirsish. Ka dy
vajza t martuara dhe nj djal, q sht rritur duke shoqruar qysh n
vogli nnn rrugve t burgut. Njeriu i tyre lirohet pas nj viti e gjysm,
por Aneta ma ka br t qart, qysh tani, se djali i saj do m shoqroj
mua pr n Burrel, derisa t dal Fjodori prej burgut. A nuk meriton
admirim t posam fisnikria e ktyre njerzve t vuajtur?
Kur shkojm n Burrel, ndodh q nj pjes t madhe t rrugs ta
bjm m kmb, pr munges komunikacioni. Ndonj fshatar, q kalon
rastsisht me kafsh andej, ndalon pr t na marr bagazhet, t cilat i
mbajm n krah. Meqense ne jemi dy gra, ai kalon nga ana tjetr e
xhades me kafshn e tij, pr t mos na bezdisur. T lutem, Mama,
imagjinoje, pr nj ast t vetm, pastrtin shpirtrore t ktyre
njerzve t pikur, q t qytetruarve u plqen ti quajn primitiv! A
meriton nofka prbuzse virtyti?
Djali i Anets e ka emrin Arsen. Prania e tij na jep zemr kur
prshkojm zonat e shkreta, nga kalon rruga pr n Burrel. Sa
shpirtmir q sht, Mama! Nj dit ishim ulur t lodheshim. Arseni po
hante pak buk. Un nuk po ia shqisja syt, mbasi dy dhmbt e par i ka
katarosh dhe duket shum simpatik kur prtypet. Ai mendoi se un kisha
uri, q po e shikoja ashtu, dhe pushoi s ngrni, duke m thn:
Polin, mua nuk m hahet m; do ta marrsh ti bukn e mbetur?.
Sa m mallngjeu bujaria e tij prej adoleshenti t uritur! Un isha e
bindur q atij i hahej edhe m tepr nga kishte, por donte ta ndante
kafshatn me mua. Arseni meriton q un ta knaq me ndonj dhurat.
Prandaj, kur t t krijohet mundsia, duhet t m nissh nj pako me kto
sende t nevojshme:
Tri mushama t mira shiu, dy femrash dhe nj pr mashkull, pr
Arsenin. Ti i ke parasysh vet prmasat e trupit tim. Aneta sht rreth 1m
e 60 cm e lart, por m e mbushur se un n trup. Arseni sht rreth 1m e
65cm, me trupin e rregullt t nj 17 vjeari.
308

 Dy pal kpuc me qafa nr. 40 dhe 41 pr femra. T jen t lehta, t

ngrohta e rezistente pr t ecur m kmb. Si dhe nj pal kpuc nr. 40
pr Arsenin. Pr kt mund t osh edhe ndonj bluz t bukur, nj
stilograf dhe nj biak t mir, se ai e ka qejf dhe ne na duhet gjat
udhtimit. Pr gjra t tjera, si ta gjykosh vet.
Pr kureshtje, dua t t them dy fjal rreth nj vetie dalluese t
banorve vendas, e cila m ka trhequr vmendjen si tek kolegt e puns
edhe tek Aneta e Arseni. N qoft se pr popujt e tjer n prgjithsi
shpresa sht nj stimulues i optimizmit, kam prshtypjen se shqiptart e
kan mnyr jetese t shpresuarit. Kur t flasin pr planet e tyre n t
ardhmen, ata besojn shum se gjithka do t ndodh sipas parashikimit
t tyre. Zhgnjimet e prsritura pothuajse nuk ndikojn n besimin e
tyre t tepruar tek shpresa. Sikur nj dit ky popull t shprbhej, ka t
ngjar q historiant t shprehen pr t me kto fjal: Vdiq se i vdiq
shpresa. Por sht n t mir t vet bots q ky popull t jetoj
prgjithmon, mbasi sht mbarts i disa virtyteve t rralla, me t cilat
mund t krenohet mbar njerzimi.
Disa rreshta po ia kushtoj letrprursit. Ai sht i shqetsuar nga
mospranimi im pr tu riatdhesuar. Babai i tij, i cili ka qen mik i
Martinit dhe i vet Fjodorit, e ka porositur q t bj gjithka t mundur
pr riatdhesimin tim. Dhe ai nuk ka ngurruar ta bj nj gj t till.
Madj, prpjekjet e tij n kt drejtim e kan tejkaluar do parashikim.
Ai ka arritur t korruptoj, nprmjet ryshfetit, prfaqsuesin e Kryqit t
Kuq Shqiptar, duke m krijuar mua mundsin q t flas vetm pr vetm
me t. Duhet t njohsh mir realitetin e vrazhd shqiptar, pr t kuptuar
se sa shum sht prpjekur z. Kutr pr riatdhesimin tim.
Pas kundrshtimit kategorik nga ana ime, ai arriti ta pezullonte
mbylljen e dosjes sime pr nj muaj, q t m krijonte mundsi t
mendohesha m gjat dhe ta diskutoja problemin edhe me Fjodorin. Pas
nj udhtimi pr shtje shrbimi n Rumani, z. Kutr do t kthehet
srish ktu, me shpres se mos un kam ndryshuar mendim, gj q nuk
ndodh kurr.
do t bnte m tepr se kaq Lysieni, po t ishte n vendin e tij?
Prandaj duhet ti transmetosh z. Daniel Kutr, babait t letrprursit,
falnderimet e mia t przemrta dhe mirnjohjen time t thell pr
prkushtimin e tij dhe t t birit n t mir time.
Dhe tani fundi i letrs?
Ah, si nuk ka asgj pa fund n kt botn ton! T paktn ta gzonte
kt privilegj dialogu me nnn.
N t vrtet nj privilegj t till e gzon dialogu me shpirtin e nns.
Cili njeri n bot nuk ia bn oh, nn! n astin m t vshtir t jets
s tij, edhe kur nna nuk i jeton m?
Ky sht homazh i prjetshm kushtuar nnave, burimit t jets.
309

Fatkeqsisht mua m ka privuar Zoti nga ky privilegj madhor i

nns. Asnj thirrje oh, nn! nuk do t m adresohet mua e as shpirtit
tim t plagosur. Prandaj homazhi im kushtuar Elvirs do t jet i
dyfisht; edhe n emr t atyre q un nuk i solla dot n jet
Lamtumir, e shtrenjta Nn! Sa her t t zr lemza, thuaj
Polina! dhe ajo do t pushoj.
Prqafoje fort Lysienin dhe bekoje q erdhja e lumturis, e ideuar
nga Alfonsi, t gzohet prej t birit. Ky do t jet ngushllimi m i madh
pr t gjith ne.
T adhuroj, Polina.

XLI

Krishtlindjet e vitit 1953 nuk erdhn t mbara pr Polinn.

At nat ajo punonte turni i dyt. T nesrmen kishte vendosur t
bnte nj vizit tek Aneta. Me rastin e festave t fundvitit, Elvira i kishte
drguar nj pako me gjith far i kishte krkuar Polina n letr, si edhe
dhurata t tjera. Peshqeshet e saj do ta knaqnin Anetn, ndrsa Arsenin
do ta bnin me krah. Duke imagjinuar haren q do t krijonte vizita e
saj n shtpin e Anets, Polina buzqeshi e knaqur. Por knaqsia e saj
qe kalimtare.
Ajo hodhi rastsisht shikimin n dern gjysm prej xhami t salls s
reanimacionit. Ndonse po afronte mbrmja, doktor Kujtimi qndronte
me duar t kryqzuara prball saj. Fytyra e drejtorit nuk iu duk e
310

buzqeshur, si prher. Pa pritur sinjal prej tij, Polina doli pr ta

prshndetur. Ai iu prgjigj prshndetjes n t njjtin pozicion, pa e
shkputur shikimin prej fytyrs s saj. Polina e parandjeu se do t
msonte dika t paplqyer nga takimi n at or me doktor Kujtimin,
por pr mirsjellje nuk i drejtoi pyetje.
M kan emruar n nj detyr tjetr, Polin; do t ndahemi pas
nj jave, e theu m s fundi heshtjen doktor Kujtimi.
Ajo u zbeh n fytyr dhe iu mbushn syt me lot. Largimi i doktor
Kujtimit nga spitali do t thoshte humbje e nj mburoje n prballimin e
lufts s klasave, q po bnte krdin. Polina humbiste njkohsisht edhe
kontaktet e prditshme me kshilltarin e saj aq t dobishm, ndrkoh q
Fjodorit i mbeteshin edhe tre vjet e gjysm burg pr t vuajtur akoma.
Megjithat ajo u prpoq ta zotronte disi veten.
Urime pr detyrn e re, z. Kujtim. Ku ju kan emruar? pyeti me
nj fije zri.
Shef i seksionit t shndetsis t Tirans. Un nuk e kam krkuar
dhe as e kam dshiruar kt detyr. Por m e keqja sht se as nuk e
kundrshtoj dot tani q ma komunikuan, shtoi ai duke br nj gjest
paknaqsie me dor.
Humbja e vrtet sht e imja, z. Kujtim, tha ajo duke pshertir.
Nuk mund t them se ky sht nj lajm i mir pr ty, Polin.
Megjithat duhet ta dish se pozita jote shoqrore sht forcuar ndjeshm
n konsideratn e shefes s kuadrit t spitalit dhe t sekretares s partis,
qysh ditn q fillove punn si infermiere e thjesht. Ato u befasuan prej
vrtetimeve q u paraqita un dhe kan krijuar nj opinion tjetr pr ty.
Megjithat n kt klim agresiviteti, q sht krijuar, zbutjet e konfliktit
shkojn kundr rryms. N mngjes mund t dekorohesh e n mbrmje
t arrestohesh.
Kshillat tuaja t vyera do t m mungojn n nj koh q kam
shum nevoj pr to, murmuriti Polina.
Ato do t rrallohen pr shkak t vendeve tona t puns, por nuk do
t mungojn trsisht. Un do t t jap numrin e telefonit tim t shtpis
dhe do her q ti do ta quash t nevojshme t takohemi, m njofto.
Ju falnderoj pr prkushtimin tuaj n ndihm t familjes son.
Jam e ndrgjegjshme q do ta kem t vshtir t msohem me mungesn
tuaj n spital.
Ti je e fort, Polin, dhe ke ditur t prballosh edhe mungesa m
t rndsishme nga e imja. Me rastin e ndarjes, dua t t bj t ditur se ke
edhe nj milion lek akoma n shtpin time.
550 mij duhet thn, se 450 mij do ti paguaj me fillimin e vitit
t ri, buzqeshi hidhur ajo.
Gzuar festat, Polin, dhe t prift e mbara! e uroi doktor Kujtimi
pr t mbyllur bisedn trishtuese.
311

 Gzuar e gjith t mirat, z. Kujtim.

Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit me nj buzqeshje t sforcuar.

XLII

Duke dgjuar trokitje, Arseni e mbylli librin q po lexonte dhe shkoi

t hapte dern.
Mirserdhe, Polin, e gzuar Krishtlindjet! e uroi ai duke qeshur.
Mi jep mua antat, se paske psonisur rnd.
Gzuar, Arsen! u prgjigj ajo duke e prqafuar. Kto nuk jan
psonisje por pjesa juaj e dhuratave pr festat. Na i ka drguar mamaja
nga Franca.
Sa bujare q je, Polin! Edhe emrin e ke t but, si nj ledhatim.
Faleminderit, Arsen. Por merita sht e mamas, si pr dhuratat
edhe pr emrin. Ku sht Aneta?
N kuzhin, po na gatuan gjell t shijshme. Sot do t drekojm
bashk, besoj.
312

Polina qeshi dhe shkoi n kuzhin. Pasi u prshndetn, ajo i tha

Anets:
far po na gatuan, se yt bir m ka ftuar t drekojm bashk.
Edhe sikur t mos t t kishte ftuar Arseni, nuk t lija un sot t
ikje kollaj.
M duhet t shkoj n pun, se jam turni i dyt, Anet. Por eja t t
jap disa dhurata q na i ka drguar mamaja nga Franca.
Faleminderit shum, ty dhe mamas. Kur duhet t jesh n spital?
N orn dy pasdite.
Paske koh ta shijosh gatimin tim.
Ato i thirrn Arsenit dhe t tre shkuan t kontrollonin peshqeshet e
Elvirs.
N kt antn ktu ka dhurata pr festn, ndrsa n kt tjetrn
jan mushamat e shiut tuajat, kpuc t posame pr udhtime t gjata,
disa pal orape pr secilin, dy peshqir, nj kostum sportiv dhe dy bluza
pr Arsenin.
Un dua t provoj mushaman e shiut dhe kpuct, tha Aneta.
Ndrsa un do t hap antn tjetr, pr t br inventarin e
dhuratave, ia priti Arseni duke qeshur.
Secili u prqendrua n antn q i interesonte m shum.
Kjo sht mushamaja e shiut jotja, ndrsa kjo tjetra sht e
Arsenit, i tha Polina.
Po kjo duket si gabardin luksoze, jo mushama shiu, u shpreh
shum e knaqur Aneta kur e veshi. far astari t ngroht q paska!
Do t na thrrasin borgjez, kur t na shikojn n rrug veshur me
kto, qeshi ajo duke u shikuar n pasqyr.
Rndsi ka t mos lagemi e t mos ftohemi, pa le t na thrrasin si
t duan. U msuam me kto gjra ne tani, ia ktheu Polina.
Po kjo m rri n mas pas trupit, sikur e kam prer me porosi, tha
Aneta e habitur.
Ia kam prshkruar afrsisht prmasat e trupit tnd dhe t Arsenit
mamas. Si duket, ajo qenka orientuar mir, e sqaroi Polina.
Tani dua t provoj kpuct.
Pas pak Aneta filloi t ecte tutje-thu npr dhom.
Me kt mushama shiu e me kto kpuc, nuk m lodh dot m
rruga e Burrelit, tha ajo duke qeshur. Po ti, ore, e mbarove inventarin e
dhuratave, apo jo? pyeti pastaj t birin.
Jo, akoma, u prgjigj buzagaz Arseni. Paska drguar gjith kto
gjra t mrekullueshme mamaja e Polins.
Shijo ndonj okollat, se ato t kishin mbetur merak.
Kan nj ambalazh kaq t bukur, sa m vjen keq ti hap, i tha
Arseni.
T tre qeshn me z.
313

Duke i par nn e bir shum t gzuar pr sendet q u solli, Polins

iu kujtua thnia e nj njeriu t shquar:
Lumturia e vrtet kushton pak; po qe e shtrenjt, ajo nuk sht e
llojit t mir.

XLIII

Ishte e para her q Fjodori i kishte dhn tesha t tijat n takim

Polins. Dy pal pantallona pr ti ngushtuar, mbasi ai ishte dobsuar
dhe ato nuk i qndronin m.
Polina po i mbante pantallonat para duarve me mall. Nganjher u
merrte er. Ndonse ato mbanin nj si er myku nga ndenjja pr nj koh
t gjat n dhomn e paajrosur mir t lngimit, Polina kishte
prshtypjen se e ndiente aromn e trupit t Fjodorit n t gjitha rrethanat.
Tek po kalonte npr duar me vmendje pantallonat, ajo pati
prshtypjen se n shtratin e njrs prej tyre duhej t ishte fshehur dika e
vogl. Polina shqepi me kujdes paln e brendshme t shtratit t
pantallonave, prej nga doli nj gjysm flete letre e palosur disa her.
Mbasi e kishte vendosur atje letrn, Fjodori e kishte qepur prsri me
314

kujdes paln e shtratit t pantallonave. Polina e dinte se t burgosurve u

lejoheshin gjilprat e vogla dhe peri, pr ti shrbyer vetvetes. Ajo ia
kishte uar vet ato Fjodorit n takim, pas krkess q ai i kishte br n
njrn prej letrave t para.
Polins i rrahu zemra fort. Leximi i asaj letre i ngjante nj bisede
sekrete kok m kok me Fjodorin. Ajo e shpalosi me kujdes fletn dhe,
e emocionuar, prqendroi shikimin mbi shkrimin e imt t Fjodorit:
E dashur Polin,
Pas gati shtat vjetsh ndarje, u dshirova t shprehem nj her
lirshm, pa i maskuar mendimet e ndjenjat e mia, si veproj gjat
minutave t ankthshme t takimeve tona n prani t policve, apo n
letrat mujore t censuruara me fanatizm e urrejtje. Kjo ndrydhje e
prhershme mendimesh e ndjenjash ka nj kosto po aq t lart sa edhe
vuajtjet ekstreme fizike n kt burg ideologjik, ku fjala armik populli,
e prdorur qllimisht e djallzisht prej armiqve t vrtet t popullit, t
zhvesh automatikisht prej do t drejte njerzore. Nj menduri e
ligjruar e abuzuesve t forcs kundr s drejts.
Personalitete t shquara t kulturs e t jets politike shqiptare t
mparshme, t cilt dergjen ktu me mua, mendojn se kjo egrsi
njerzore e ngritur n sistem qeverisjeje do t sjell nj transformim
moral e shpirtror regresiv t popullit ton, me pasoja negative
afatgjata. Lidhur me kt shqetsim t ajks s inteligjencies shqiptare, e
cila po tretet n kt burg, do t citoj m posht fjalt e nj kleriku t
shquar prej qytetit verior t Shkodrs. Ai sht cilsuar prej
bashkvuajtsve si nj krijes e jashtzakonshme, e vendosur midis
Zotit dhe njerzve, i aft pr t na lehtsuar s teprmi prballimin e
vuajtjeve dhe pr t na msuar t vdesim duke mshiruar persekutort
tan t degraduar mendrisht.
Fjalt e ktij atdhetari t ndritur jan nj apel drejtuar ndrgjegjes s
popullit shqiptar, i cili po prjeton aktualisht nj traum t rnd
shpirtrore e morale:
Vllezr Shqiptar,
Diktaturat jan pasoja smundjesh psikike t njerzve gjysmak
mendrisht, moralisht e shpirtrisht. Nprmjet terrorit, kjo kategori
individsh agresiv shfre mllefin ndaj shoqris s pafajshme pr
defektet e tyre. Hakmarrja e verbr e fajtorit ndaj t pafajshmit krijon nj
vazhdimsi krimesh mizore, pr t justifikuar krimet e mparshme. Kjo
shpjegon edhe faktin pse diktatort e rinj nuk nxjerrin msimin e duhur
prej fundit t trishtuar t paraardhsve t tyre.
Mirpo, si do epidemi njerzore, edhe diktatura ka fundin e saj t
pashmangshm. Por duhet treguar shum vmendje ndaj asaj q do ta
pasoj diktaturn nj dit, mbasi nj popull pa tradita lirie e demokracie,
i sapodal nga nj shtypje e rrept, ka prirjen t knaqet me pak. Kur
315

popullit i bhet zakon t duartrokas diktaturn e shpallur me ligj, ai e ka

t leht t duartrokas nj diktatur t kamufluar. Por nuk ka diktatur
m t rrezikshme, se ajo q i serviret popullit me maskn e demokracis.
Autokracia me makijazh demokratik lshon rrnj m t shndosha, sesa
vet diktatura e shpallur, tek nj popull i lodhur e i demoralizuar, i cili
bie n prehrin e saj symbyllas. Si rrjedhim, pasojat e saj jan m
afatgjata se ato t nj diktature t ligjruar, mbasi populli shpreshumbur
gjunjzohet prej dshprimit, duke u br nj pr e leht pr despott e
rinj me grim demokratik.
Ndokush mund t pyes me t drejt: si mund ta dalloj nj popull
apolitik demokracin e vrtet nga pseudodemokracia, q mund t pasoj
diktaturn? Prgjigjja sht e thjesht dhe e qart edhe pr nj njeri t
pashkoll. Nuk mund t jet kurr demokraci nj sistem politik, i cili
pason nj diktatur, dhe nuk mjekon urgjentisht plagt e shkaktuara prej
saj. Duke i ln kastile t hapura e t pamjekuara plagt e diktaturs, ato
do t infektohen dhe shoqria shqiptare do t gangrenizohet, duke u
dobsuar e orientuar progresivisht, derisa t katandiset n nj turm t
hallakatur lypsarsh t nnshtruar. Pseudodemokracia sht nj anarshi e
organizuar, me qllim q pushtetart despot dhe bashkpuntort e tyre
mkatar t prfitojn n mnyr t paligjshme at q ua ndalon ligji i
tyre fasad mashtrimi.
T dashur bashkatdhetar! O Ju q do t mbeteni pas nesh!
Mos gaboni t mendoni se mund t jetoni ndonjher t lumtur mbi
kt tok, q po mbillet me eshtra atdhetarsh t zhdukur pabesisht, pa e
liruar at m par prej tyre dhe pa i ndshkuar me ligj shkaktart e ksaj
vllavrasjeje pa fund. Nuk mund t ngrihen kurr themelet e nj
demokracie t vrtet dhe t nj shteti juridik, t domosdoshm pr t
ardhmen tuaj, mbi nj tok q rnkon prej shpirtrave t bijve t saj m t
mir, t cilt faln gjakun pr t. Po gabuat n kt pik vendimtare, vet
ky truall me emrin Atdhe do tju a bj t pamundur paqen sociale dhe
begatin mbi t. Ather ju do t endeni t zhgnjyer mbi tokn mm
dhe do t shikoheni sy ndr sy t hutuar, pa e shpjeguar dot kaosin q do
t prjetoni e pa qen n gjendje ta ndryshoni mjerimin kolektiv. Jeta do
tju duket nj lodr bajate n duart e atyre q i ndihmuat vet tju
nanurisnin me nj parodi demokratike, e cila do tju kushtoj m
shtrenjt nga diktatura e sotme, po rat n kurthin e saj. Dhe bota do tju
qesh e nuk do tju a qaj hallin, mbasi ajo do t jet demokracia q ju
do ta keni zgjedhur vet dhe do ta keni brohoritur, pa u menduar gjat.
Ju ndihmoft Zoti q, t paktn ather, t kujtoheni se Mkati Juaj,
q do tju pengoj ta gzoni jetn si popujt e tjer, sht se po shkelni pa
teklif mbi eshtrat e mohuara t martirve q luftuan pr begatin e
truallit Atdhe, rnkimet e t cilit i dgjon Ai vet edhe po nuk desht ti
dgjoni ju. Dhe rruga e shptimit sht vetm nj: pendohuni me
316

ndrgjegje pr at q keni br symbyllas, pr hir t interesave t astit.

Pastrojeni vendlindjen prej eshtrave t martirve t shpallur tradhtar dhe
t tradhtarve t shpallur martir. I jepni vendin q i takon do shqiptari
n historin e hidhur t popullit t tij dhe trualli Atdhe do tju fuqizoj si
Toka Anteun, pr t ndrtuar t ardhmen tuaj t lumtur e t merituar, si
gjith popujt e tjer.
Polin, un e di q ti arrin ta kuptosh mir gjith dramacitetin e
ksaj kllapie politike vrastare, q po prjeton vendi im, mbasi je bij e
nj populli q ka zhvilluar revolucione m tepr se kushdo n kontinentin
plak t Evrops. Ishte pikrisht temperamenti francez, n funksion t
dashuris son t fuqishme q nuk psoi firo as n kushtet m t
disfavorshme, i cili t nxiti t vendosje pa ngurrim pr t qndruar n
Atdheun tim, ku aktualisht populli i oroditur e i friksuar prkulet para
piedestalit t padrejtsis e t krimit. Un t falnderoj pr zgjedhjen e
vshtir q bre, megjithse dshiroja t kundrtn.
Un ndiej smbim n zemr, duke konstatuar rnien tnde fizike nga
takimi n takim. do tremujor, i mbingarkuar me vuajtje shpirtrore e
fizike, ty t konsumon t paktn sa pr nj vit. Prandaj nuk m mbetet
merak sikur polict e burgut, t cilt i kontrollojn teshat q ne u japin
familjarve n takim, ta gjejn kt letr. N kt rast, pushkatimi im do
t jet i paevitueshm. E humba un, po ndodhi kjo? Shptoj nga
vuajtjet e tre vjetve, q duhet t kaloj akoma n ferrin Burrel, dhe nga
persekutimet e pafund, q m presin n burgun Shqipri. Dhe kur t mos
jem m un, ti do t riatdhesohesh e detyruar nga rrethanat. Ky sht nj
ngushllim i madh pr mua.
Po qe se kjo letr do t arrij n dorn tnde, t dhuroj nj puthje t
zjarrt, si ato q kemi shkmbyer tek plazhi i vogl magjepss buz Nilit,
q na i tregoi Misheli.
N qoft se letra do t prfundoj n kthetrat e nj polici, i uroj atij
gradim t suksesshm, me rastin e pushkatimit tim.
A e shikon, e dashur, q kur jeta katandiset n nj letr bixhozi, t
luash me t nuk sht e vshtir?

317

XLIV

Ishte fundi i prillit t vitit 1954. Drejtori i ri i spitalit, q kishte

zvendsuar doktor Kujtimin, kishte krkuar informacion t hollsishm
prej shefes s kuadrit dhe sekretares s organizats baz mbi francezen
q punonte infermiere. Ai kishte punuar n Ministrin e Brendshme m
par dhe e habiste toleranca disavjeare ndaj nj qytetareje me
nnshtetsi t huaj, e cila guxonte ti shkonte pr takim nj t burgosuri
politik, pa humbur vendin e puns. At dit ai e kishte ndar mendjen ti
vinte pikat mbi i si duhej pr kt shtje.
Drejtori i priti i buzqeshur dy shefet me t cilat do t diskutonte,
para se t urdhronte zbatimin e vendimit q kishte marr form t prer
n kokn e vet. Me qllim q ligjrata e tij t krijonte sa m tepr efekt
tek koleget, drejtori e nisi at me nj vrejtje pr t kaluarn:
Megjithse e kam vrar mendjen gjat, un nuk kam arritur dot ta
kuptoj se si nuk ua ka djegur syt, ju t dyjave t paktn, prania n kt
spital e nj francezeje, e cila i bn vizita nj armiku t betuar t Partis
son n burgun e Burrelit. A mund t ma shpjegoni ju vet kt, si dy
318

komuniste t prkushtuara t ktij institucioni?

Meqense drejtori, i sklldisur nga hataja q kishte br vak n at
spital, nuk e saktsoi se cila prej t dy shefeve duhej ti prgjigjej pyetjes
s tij, ato e shikuan njra-tjetrn n sy. Pastaj shefja e kuadrit u kujtua se
Partia ishte mbi t gjitha dhe i bri shenj koleges ta merrte fjaln e para.
Kjo buzqeshi dhe theu akullin:
Shefja e kuadrit e ka trajtuar me koh kt problem n prani t
drejtorit t mparshm.
Cili qe reagimi i tij? pyeti ai me nj ton q tregonte habi.
Ai paraqiti prova shkresore, se Polin Malarm ka ndihmuar
njsitet guerile t Tirans gjat vers dhe vjeshts s vitit 1944. Por ne
nuk e lam me kaq. N padijeni t tij, ne ia kaluam pr verifikim
Ministris s Brendshme problemin e qytetares franceze. Prej kontrollit
t organizuar nga ana e atyre, rezultoi se ajo e ka kryer vrtet aktivitetin
e lartprmendur.
Drejtori buzqeshi n mnyr ironike, tundi kokn, dhe u prgjigj:
Un vij prej Ministris s Brendshme, ku punohet sipas parimit:
mos iu beso kollaj as veshve, as syve. A del kush t na siguroj ne, se
francezja nuk ka br loj t dyfisht n kt rast? Po sikur n njrn an
ajo ti ket mjekuar ilegalisht antart e njsiteve guerile dhe nga ana
tjetr ti ket denoncuar tek pushtuesi?
Uni i oratorit u shprblye nga nj thirrje habie uaaa! e t dy
shoqeve t pranishme. Ato u shikuan sy ndr sy t buzqeshura, sikur
donin t pohonin n heshtje: ja drejtori q na duhej!
I stimuluar prej pikve q fitoi, drejtori e shtjelloi m tej tezn e tij:
Botn e kalbur ideologjike t ksaj borgjezeje franceze e nxjerrin
m s miri n pah vizitat e saj t rregullta tek armiku i popullit Fjodor
Petrela. Ajo nuk duhet t shkel m n spitalin ton, mbasi ka shkelur n
at burg. Meqense i paska ruajtur shkresat e shrbimeve t saj ilegale, le
ti gjejn nj vend pune tjetr si infermiere.
N kt rast ajo mund t fitoj, mbasi detyrn e shefit t seksionit
t shndetsis pr Tirann e ushtron ish-drejtori i spitalit ton, i cili
kuptohej q kishte konsiderat t mir pr t.
Kam menduar edhe pr kt shtje un; nuk m kan kaluar kot
dy vjett q punova n Ministrin e Brendshme, tha ai me nj ton
triumfatori.
Ato buzqeshn t habitura dhe e prqendruan shikimin tek drejtori,
q po i befasonte gjithmon e m tepr. Ky gjithashtu buzqeshi dhe
filloi t shpaloste planin e tij tinzar:
Ne t tre do t prpilojm s bashku nj relacion t posam pr
kt problem. Pastaj, di un se cilit duhet tia adresojm at n aparatin e
Ministris s Brendshme. N kt mnyr, ne do ta evitojm me siguri
ndrhyrjen e seksionit t shndetsis t kryeqytetit pr transferimin e
319

francezes. N relacion, ne do t rekomandojm azilin e pleqve, si vend t

prshtatshm pune pr at. Le ta tregoj atje aftsin profesionale t
infermieres borgjezja marsejeze, mbasi n azil nuk ka pleq komunist, q
t ndyhen prej duarve t saj gjat shrbimit. Partia ua ka krijuar t gjitha
kushtet e nevojshme familjeve komuniste, q ti mbajn n shtpi e ti
respektojn prindrit e tyre.
Dy shoqet i shtrnguan dorn t entuziazmuara drejtorit revolucionar.

XLV

Anets i doli gjumi nga meraku dhe hodhi syt n hyrje t Shpells s
Lotve. Ajo ndrionte e tra. E shqetsuar, Aneta nxitoi t zgjonte
Polinn dhe Arsenin:
ohuni shpejt, se jasht ka rn dielli! Na vajti shum von, u tha
ajo e shqetsuar.
Ndrsa Polina u ua menjher duke frkuar syt, Arseni u ankua:
Nuk mbaj mend t m kesh ln ndonjher rehat, derisa t m
dilte gjumi vet, mama.
T jap fjaln, se kur t lirohet babai nga burgu, nuk do t t zgjoj
asnjher pa u ngopur me gjum, i premtoi ajo.
Ashtu thua ti prher, por harron pastaj, i tha Arseni duke u uar
ndenjur.
Kur doln jasht, vun re se ishte hna n t prishur q ndrionte.
End nuk ishte gdhir.
Sa sht ora, Polin? e pyeti Aneta.
Katr pa nj erek.
E po mir, nuk qenka aq hert. Pas gjysm ore ne duhej t
320

oheshim patjetr.
*
Nuk kishin as nj or q po udhtonin, kur u dukn dritat e nj
kamioni n largsi.
Sa mir do t ishte t na merrte kjo makina q po vjen, mama, i
tha Arseni.
Un do ta provoj nj her fatin; do tia bj me dor pr t ndaluar,
i tha Aneta.
Megjithse nata ishte e kthjellt, ata t tre kishin veshur mushamat e
shiut me kapuat n kok pr t zn ngroht.
ZISI ndaloi.
Njri t hipi n karroceri me bagazhet, dy t tjert n kabin,
porositi shoferi.
Ngjitu lart, Arsen, e urdhroi Aneta.
Pas nj or e gjysm udhtim, ata zbritn.
Ti me Arsenin ulni bagazhet, se i paguaj un lekt e udhtimit, i
tha Polina Anets, kur doln nga kabina.
Ajo hipi n parafango t makins dhe i zgjati shoferit pesqind lek.
Ky filloi t grmonte npr xhepa pr ti kthyer reston, me syt tek
pasqyra e ZIS-it. Arseni dhe Aneta i shkarkuan bagazhet dhe po prisnin
Polinn n ann tjetr t xhades.
Era e malit i hoqi kapuin e mushamas s shiut Polins.
Po ti qenke e bukur, moj kuk! i tha shoferi, duke e kapur pr
gjoksi.
Polina krceu nga parafangoja e kamionit, ndrsa shoferi e mbushi
me gaz dhe u largua me shpejtsi.
Vrave kmbn, Polin? e pyeti Aneta e shqetsuar, duke par q
ajo po alonte.
E kam ndrydhur pak, por shoferi m mori pesqind lek, pa m
kthyer resto, u prgjigj ajo me ton ankues.
Do ta ndajm n mes humbjen, mos u shqetso. Por a je n
gjendje t ecsh m kmb?
Patjetr; dika kalimtare sht, besoj.
N t vrtet ajo e bri gjith udhtimin duke aluar n kmbn e
majt. Aneta u interesua dhe i gjeti nj shkop, pr t mos i mshuar
shum kmbs s smur gjat ecjes. Kur arritn tek burgu, kyi i
kmbs i ishte njtur.
Preokupimi kryesor i Polins ishte q Fjodori t mos ta vinte re
alimin e saj. Kur i erdhi radha pr takim, ajo iu afrua ders s dhoms,
duke ecur anash murit. Me t hyr tek dera, Polina shtrngoi dhmbt,
pr ta minimizuar alimin. Por syve t vmendshm t Fjodorit nuk i
321

shptonte asgj lidhur me personin e saj.

Pse po alon, Polin? qe pyetja e par e tij.
Rrija ndenjur, derisa m thirrn emrin pr takim, dhe m ishte
mpir kmba.
Edhe fizionomia jote po m bn pesimist; dika nuk shkon n
shndetin tnd, m duket, Polin.
sht i gjat e i lodhshm udhtimi, Fjodor, prandaj t krijon at
prshtypje pamja ime, iu prgjigj ajo duke nxituar t ndryshonte tem:
Pantallonat ti ngushtova t dy palt, aq sa m the ti vet. Ti kam sjell
prsri dhe shpresoj se do t t qndrojn mir. Shtrati i atyre t zezave
m ka munduar m shum, se i kishte palat t trasha. Por tek po i qepja
prsri, m dukej sikur bisedoja me ty dhe e harrova mundimin.
Mesazhi i qart i Polins e bri t buzqeshte Fjodorin.
T faleminderit shum, Polin, pr kujdesin tnd t prhershm.
Dshiroj q po ashtu t kujdesesh edhe pr shndetin tnd.
Mos ki merak fare, Fjodor. Pr sa koh t jesh ti mir, mua nuk
m mposht dot asnj e keqe.
Hajde, takohuni tani, mjaft na prrallist! urdhroi polici
prgjegjs i takimit.

XLVI

Pas dy muajsh, doktor Kujtimi bri nj vizit n azilin e pleqve me

cilsin e shefit t seksionit t shndetsis pr Tirann. N zyrn e tij
kishin mbrritur shum ankesa me shkrim pr mungesat e mdha n at
institucion, i cili shrbente si stacion i fundit n jet i t moshuarve t
braktisur. Transferimi me pun i Polins atje ishte nj motiv suplementar
pr doktor Kujtimin, pr ta par me syt e tij gjendjen e azilit.
Kushtet e mjerueshme e skandalizuan. Ushqimi i pamjaftueshm dhe
i paprshtatshm pr pleqt me dhmb t dmtuar apo pa dhmb, uji
me orar t rralluar dhe ngushtsia e strehimit e kishin transformuar at
nga nj azil prehjeje n nj qendr mortore. Para se Polina t fillonte
pun atje, shrbimi formal mjeksor pr kta pleq t rraskapitur
sigurohej prej nj infermiereje tjetr, q shkonte n azil tri her n jav.
Pyetjes s shefit t seksionit t shndetsis se si ndiheshin n azil,
nj pjes e mir e pleqve iu prgjigj:
Jan t lumtur ata q vdesin.
Pleqt e leqendisur nuk trembeshin m se mos i dnonin pr
agjitacion e propagand dhe prgjigjeshin pa kokarje.
Kur i gjalli ka zili t vdekurin, shoqria njerzore sht
322

shprfytyruar, mendoi me vete mjeku me mentalitet perndimor.

*
N kundrshtim me gjendjen e prgjithshme t institucionit q
drejtonte, prgjegjsi i azilit ishte i shndetshm e i knaqur. Kishte trup
t bshm me bark pak t fryr. Afronte tek t pesdhjetat.
N bised me t, doktor Kujtimi msoi se ai ishte nga Kui i Vlors
dhe kishte dy vllezr dshmor. Lvdohej se kishte arritur t msonte
pr t shkruar e lexuar fal kurseve kundr analfabetizmit.
Nuk m duket edhe aq e mir gjendja n azil, vrejti me takt shefi
i seksionit t shndetsis.
Ne nuk i kemi prur ktu pleqt q ti vm n majmri, i tha
duke qeshur vesh m vesh prgjegjsi. Ata duhet t thon saba e dark
rroft Partia q i bashkoi t hallashtisen me njri-tjetrin, para se t
mbyllin syt. Pse, pak sht kjo?
Jo, nuk sht pak, por Partia po na i prmirson kushtet e jetess
t gjithve. Prandaj edhe kta pleq n prag t vdekjes duhet t fitojn
dika m tepr se kaq, fal kujdesit t saj.
Nuk duhet tua prmirsojm shum kushtet, se mos na
handakosen pastaj e na krkojn edhe nuse. Ktu ka edhe plaka e
kushedi se na ndodh, tha prgjegjsi duke qeshur me gurmaz t
shpalosur.
Edhe doktor Kujtimi qeshi. Sjellja dhe t shprehurit prej njeriu
baballk i prgjegjsit t azilit po e trhiqte, pavarsisht se sa ishte
dakord me mendimet e tij.
Qenke tip i lezetshm, i tha pa e fikur buzqeshjen. sht vrtet
dika e veant t t shkoj mendja, se edhe n azil mund t dashurohet.
Po un t thash q jam nga Kui i Vlors.
E do t thot kjo?
Ne njihemi n t gjith rrethin pr grupin e gjakut barut dashurie.
Banort e zons labe prreth fshatit ton thon: As mushkn mos e bli n
Ku, se rri gjith ditn duke kruar bythn pas trungut t pemve.
Doktor Kujtimi qeshi si nuk kishte qeshur prej nj kohe t gjat.
Njerzit q din t bjn humor nuk jan shpirtligj, mendonte ai.
Pavarsisht nga mjerimi q mbretronte n azil, me siguri ishte paaftsia
e jo keqdashja e prgjegjsit q ndikonte n zgjatjen e asaj gjendjeje.
Gjithmon duke qeshur, shefi i seksionit t shndetsis i tha
bashkbiseduesit:
Ti vet qenke goxha mir me shndet, ama.
Drejtuesi i azilit u prgjigj duke frkuar barkun me dor:
Ky miku zhdpet prdit me plndsa e me kmb bagtish,
prandaj jam i shndosh.
323

 Ku i gjen plndsat e kmbt e bagtive prdit ti?

A t thash q kam dy vllezr dshmor?
E lidhje kan dshmort me plndsat e me kmbt e bagtive?
pyeti i habitur doktor Kujtimi, duke e mbajtur me vshtirsi t qeshurin.
Si ore, lidhje kan? Kshilli popullor i lagjes u lshon vrtetime
mujore familjeve t dshmorve q t blejn plndsa e kmb bagtish
pa radh e me mim t ult n dyqanet e lagjes. Un njoh prgjegjsin e
thertores, se sht nga Kui, dhe gruaja shkon e merr direkt atje do dit.
Po ktu n azil u sjellin ndonjher plndsa e kmb bagtish?
Na kan sjell nj jav, por kta lummdhenjt i zuri barku t
gjith dhe u qelb dynjaja, nuk hyje dot n azil, u prgjigj ai duke u
rrudhur n fytyr.
Si po punon infermierja q ju ka ardhur? ndryshoi tem shefi.
sht e paprtuar dhe e kujdesshme, por, si jan katandisur kta,
ska iu bn m ajo e shkreta.
Polina sht nj infermiere e prgatitur mir. Un e njoh se ka
punuar n spitalin q drejtoja un, para se t m emronin shef t
seksionit t shndetsis. N pun sht ajo sot?
Po. Por ka shkuar n spital, pr t shoqruar n urgjenc nj t
smur rnd t azilit.
Ne kemi siguruar nj fond pr t ndihmuar azilin tuaj. N fillim t
muajit q vjen do t furnizoheni me batanije e araf t rinj si edhe me
pajisje t reja pr kuzhinn. Nga pranvera, shpresojm t sigurojm
investimin e nevojshm pr nj zgjerim t kapacitetit strehues t azilit.
Po nuk harrove t na vizitosh nganjher, do t kujtohesh edhe pr
t mbajtur kto premtime. Prndryshe, aha
Prgjegjsi qeshi, duke tundur kokn me mosbesim.
T jap fjaln q do t vij her pas here, se m plqeu muhabeti q
bm sot, i tha shefi duke u uar n kmb.
Kur po dilnin tek dera e jashtme, ata takuan Polinn q po kthehej
nga spitali. Doktor Kujtimi nuk e kishte par, qysh kur i ndau vendi i
puns dhe ehrja e verdh e saj e shqetsoi:
Polin, ti je e smur, prandaj duhet t vizitohesh patjetr, e
porositi.
E kam nga tronditja, se e smura q prcolla pr n spital ndrroi
jet rrugs, u prgjigj ajo e pezmatuar.
Pr ty nuk sht hera e par q shikon nj t smur duke vdekur,
q t tronditesh sa t bhesh dyll e verdh. As pr mua nuk sht hera e
par q konstatoj simptomat e nj smundjeje tek dikush. Po ta prsris
q je e smur dhe duhet t vizitohesh patjetr, kmbnguli ai.
Ajo e falnderoi pr interesimin dhe hyri n azil.
Doktor Kujtimi i shtrngoi dorn prgjegjsit, duke i premtuar edhe
nj her tjetr se do t rishikoheshin.
324

XLVII

N dhjetor t vitit 1954 burri i Anets u lirua nga burgu. Polina bri
nj vizit urimi tek familja e gzuar. Asaj i ra n sy zbehtsia e fytyrs s
ish-t burgosurit dhe thinjat.
Ai e njihte shum mir Fjodorin. Gjat ndrrimit t dhomave t
fjetjes n burg, i cili bhej do gjasht muaj, ata kishin takuar t ishin n
t njjtn dhom dy her. Pra, ata kishin kaluar nj vit s bashku. Burri i
Anets e lavdroi Fjodorin pr karakterin e fort, respektin ndaj
bashkvuajtsve t tij dhe vullnetin pr t lexuar.
Aneta i kishte thn gjat nj takimi t shoqit, se ajo e bnte
rregullisht rrugn me gruan e t burgosurit Fjodor Petrela. Ky fakt i
kishte forcuar m tepr marrdhniet midis dy burrave t burgosur. N
bised e sipr, ai i tha:
Fjodori e kishte shum merak shtjen e riatdhesimit tnd, Polin.
Ai prsriste her mbas here fjalt: Riatdhesimin e Polins un e vlersoj
m tepr se sa lirimin tim nga burgu. Mua m burgosi diktatura n
Burrel, kurse ajo po vetburgoset n Shqipri pr shkakun tim.
Pr t mos merakosur Polinn, ai i tha se Fjodori gzonte shndet t
mir. Por me Anetn ai ishte shprehur ndryshe:
Fjodori vuante nga mushkrit. Sipas mjekut t burgosur q na
vizitonte, ai kishte shum nevoj pr nj kur kundr tuberkulozit dhe
325

pr ushqim t mir. Mua m vjen keq ta trishtoj Polinn, por shndeti i

Fjodorit mund t marr rrokullimn n ato kushte dhe do t m vras
ndrgjegjja pastaj. Ti e njeh mir Polinn dhe mund tia gjesh mnyrn si
tia shpjegosh gjendjen shndetsore t burrit.
Duke e kuptuar rndsin e situats, Aneta e vuri n dijeni Polinn
pr shndetin e Fjodorit. Pr gjykimin e saj, ia vlente m mir q Polina
t shqetsohej n koh pr kt problem, se sa kur t bhej von dhe
ndihma mjeksore t ishte e paefektshme. N kt rast Polina do t
kishte t drejt t mrzitej me Anetn.
*
Lajmi i keq e tronditi Polinn, por edhe e mobilizoi pr ti br ball
hallit. N mbrmje, ajo mori n telefon doktor Kujtimin, i cili i fiksoi nj
takim jo larg shtpis s saj qysh at nat.
Ai mori prsipr tia siguronte kurn kundr tuberkulozit me parat e
tij, mbasi kushtonte shtrenjt dhe Polina nuk kishte m lek n bodrumin
e mjekut, ndrkoh q rrogn n azil e kishte m t ult se n spital.
Mirpo doktor Kujtimi i krkoi asaj tia onte Fjodorit sa m par kurn
e domosdoshme.
Polin, do jav q kalon smundja e mushkrive prparon,
sidomos n kushtet e burgut, e sqaroi ai.
Do t nisem pr n Burrel, sapo t ma siguroni kurn, i tha Polina.
Un e di q ti je n vshtirsi ekonomike tani, por duhet t bsh
mos q ti osh edhe ushqim t mir Fjodorit. Kura sht e fort dhe
nuk e bn efektin e duhur, po nuk u shoqrua me ushqim cilsor. N t
kundrt, ajo e dmton organizmin vetm me gjelln e kazanit t burgut.
Do t mundohem ti bj derman patjetr.
Po pr vete je vizituar, Polin?
Un jam mir, por edhe sikur t vuaj nga ndonj gj e vogl, nuk
ia kam ngen shndetit tim, ndrkoh q Fjodori sht i smur.
Tekefundit un nuk jam n burg.
N burg jemi t gjith, Polin, por nuk i kemi telat me gjemba
para syve, si i ka Fjodori. Edhe kur u takuam n azil t thash q t
vizitoheshe patjetr. Po ta prsris edhe sonte q nuk je mir me shndet,
prandaj bj kujdes.
Pa shndetin e Fjodorit, nuk ka m duhet shndeti im, z. Kujtim.
Faleminderit shum pr gjithka po bni pr shptimin e mikut tuaj.
Natn e mir!
Doktor Kujtimi iu prgjigj prshndetjes s saj pa lvizur nga vendi.
Ai e ndoqi Polinn me sy, derisa u zhduk n errsir. Fjalt e saj pr
shndetin e Fjodorit i kishin shtuar respektin dhe shqetsimin njhersh
mjekut kompetent. Pr doktor Kujtimin Polina ishte e smur por, e
326

mbytur n halle, ajo zvarritej me shpirt ndr dhmb fal moshs s re.

XLVIII

Kur doktor Kujtimi ia siguroi ilaet e premtuara, Polina takoi Anetn.

E gjeta kurn pr Fjodorin, i tha. Tani m duhet q tia oj sa m
par.
Patjetr. Si t kam thn, t gjitha udhtimet pr n Burrel ktej e
tutje do ti bsh e shoqruar me Arsenin. Tani ai sht i rritur dhe mund
t udhtosh pa merak me t.
Faleminderit shum. Ua shprbleft Zoti!
Ve harrova t t bj t ditur porosin e burrit tim. Arseni do ta
bj udhtimin vajtje-ardhje me shpenzimet e tij.
Oh, kjo sht e teprt! Pak se do mundohet por edhe
Ky sht kusht i domosdoshm i tim shoqi, prndryshe ai nuk e l
Arsenin t vij me shpenzimet e tua, e ndrpreu Aneta. Burri m tha
tekstualisht: Un Fjodorin e kam mik; kam ndar kafshatn gjat nj viti
me t. Nuk ka turp m t madh pr mua, po t mos ta ndihmoj sadopak
at, tani q u lirova vet.
Shum faleminderit, o njerz t mir! i tha Polina duke u
prqafuar me t.
*
T pasnesrmen, n orn 4 t mngjesit, Polina me Arsenin prisnin
327

makin tek agjencia e kamionve n Tiran. Nuk po u ecte. Vetm rreth

ors 7 ata mundn t hipnin n karrocerin e nj Skode bashk me disa
pasagjer t tjer. N hyrje t Urs s Matit, ata u detyruan t zbrisnin,
mbasi makina shkonte n Shkodr.
Udhtimin e vazhduan m kmb, pa e braktisur rrugn
automobilistike, me shpres se mos kalonte ndonj makin e i merrte.
Por ajo dit nuk po dukej e mbar pr ta. Ndonse kaluan disa makina,
asnjra nuk ndaloi.
N orn dy pasdite, vendosn t hanin drek. E lan xhaden pr tu
ulur tek disa trungje t sharruar rreth 20 m m larg. Arseni ecte prpara.
Kur iu afruan trungjeve, papritur doli prej andej nj qen duke lehur.
Arseni u tremb dhe u kthye mbrapsht rrmbimthi. Polina shtrngoi
shkopin ,q mbante n dor gjat udhtimit, dhe slvizi prej vendit.
Qeni vazhdonte t lehte, pa u afruar. Arseni e mblodhi veten e i tha
Polins:
Si duket sht ndonj bushtr, q ka strehuar t vegjlit e saj tek
trungjet, prandaj nuk na l t afrohemi. Shkojm ulemi m lart.
Pasi hngrn buk, Arseni bri autokritik:
M fal, Polin, q u tremba q par. N t vrtet kjo nuk shkon,
gjersa un vij si mbrojtsi yt.
Sulmi n befasi i nj qeni tremb do burr, Arsen. Mos u mrzit
fare pr kt.
Po ti, si qndrove n vend?
E kuptova q qeni lehte pr t mos u afruar ne, jo se donte t na
qepej pas. Sipas shpjegimit tnd, qllimi i bushtrs ka qen i mir:
mbrojtja e fmijve.
M fal, Polin, po ti pse nuk ke fmij?
Ajo u zverdh m tepr n fytyr e syt iu mbushn me lot. Megjithat
iu prgjigj pyetjes sfilitse:
Pr shkak t nj problemi shndetsor, Arsen.
Nuk duhej ta kisha br kt pyetje, tha ai i trishtuar.
Polina nuk foli m. Ajo mbshteti kokn n mes t dy duarve, ndrsa
djers t ftohta po i mbulonin ballin. Pastaj e vendosi kokn mbi trastn
me ushqime ndan saj dhe humbi ndjenjat.
I tronditur, Arseni filloi t thrriste pr ndihm. Mirpo nuk kishte
kush ta dgjonte tjetr, ve bushtrs q i kishte n rregull klysht e vet.
Pastaj ai nisi ti thrriste Polins n emr me nj z luts. Por e kuptoi q
edhe ky ishte nj veprim i kot.
Arseni i pozicionoi m mir kokn Polins mbi trastn e ushqimeve
dhe i fshiu djersn e ballit. Pas pak minutash, ajo filloi t prmendej dhe
m s fundi hapi syt.
A e ndien veten m mir tani, Polin? e pyeti Arseni i gzuar.
Nj po e mekur doli nga ato buz t zbehta, dikur magjepsse. Ajo po
328

vlente shum pr Arsenin e oroditur n at zon t shkret, ku ankthi

pushtonte edhe nj zemr burri.
Ata qndruan edhe nj or atje, para se Polina ta ndiente veten n
gjendje pr t udhtuar e ngarkuar. Me krkesn e saj, Arseni i dha fjaln
se nuk do ti tregonte askujt pr ka ndodhi.
*
Pamja e Polins e tronditi m shum se do her tjetr Fjodorin. Pas
prshndetjeve t rastit, ai i tha i shqetsuar:
Polin, udhtimi i gjat e i lodhshm ty t kushton shtrenjt n
kt gjendje shndetsore q je katandisur. A shikohesh ndonjher n
pasqyr, apo jo? Sot e tutje nuk duhet t m vish m n takim. Ndihmn
ekonomike drgoma me pako, t cilat vijn rregullisht. N kt mnyr,
ti kursen shpenzimet e udhtimit, eviton telashet q t kushtojn shtrenjt
pr shndetin n rnie t dukshme dhe nuk mungon as n pun. N t
gjitha drejtimet, del e fituar. Vetm udhton tani?
Jo, do t m shoqroj gjithmon djali i asaj shoqes, me t ciln
kam ardhur prher.
Sot e tutje nuk ke pse ta mundosh as at, as veten tnde. Letrat
dhe pakot jan m se t mjaftueshme pr mua.
Djali i halls, Kujtimi, m ka dhn nj kur kundr smundjes s
mushkrive pr ty. Ta kam sjell s bashku me pak ushqim t mir, q
sht i domosdoshm pr efektshmrin e saj.
Do t kishe br m mir q t mos ma kishe sjell pa m pyetur.
Megjithat, gjersa e ke sjell, tani un do ta prdor. Transmetoi
mirnjohjen dhe falnderimet e mia Kujtimit. N t ardhmen do t pres
t m vish pr takim vetm nj her n vit pr tu shmalluar, jo m
shpesh, e porositi srish Fjodori.
Mir t gjetsha kurdo q t vij, i tha ajo duke i zgjatur dorn midis
kangjellave, pr tu ndar.
Kujdesu pr shndetin tnd, n rast se dshiron q un t
kujdesem pr timin, qen fjalt e fundit t tij.

329

XLIX

Fqinjt e katit t dyt u interesuan t takonin Polinn, kur morn vesh

se ajo kishte vendosur t shiste disa prej plakave t vyera t shtpis.
Ata kishin pasur rast ti shikonin mobiliet e Petrelajve, kur dy familjet
kishin ndrruar katet e banimit me urdhr t pushtetit. Dy dollap, dy
komo, tri sixhade dhe nj takm kafeje porcelani me mime badihava
qen trofeu i par q fituan fqinjt komunist, prej falimentimit t nj
familjeje t madhe. Pr m tepr, ata e porositn Polinn q sa her t
vendoste pr t shitur dika duhej ti lajmronte.
N realitet biografia diametralisht e kundrt e fqinjve nuk prbnte
ndonj motiv q t nxiste tek Polina mrin ndaj tyre. Ajo e kishte
tashm t qart, se fati i Petrelajve nuk varej nga sjellja e fqinjve t
padshiruar. Edhe sikur t mos ishin ata, ndonj familje tjetr do t
banonte n katin e dyt. Ndoshta ajo mund t ishte m e pasjellshme.
Nga ana tjetr, pr Polinn nuk kishin m rndsi kto detaje, gjersa
jeta e familjes Petrela kishte marr rrokullimn. Kur ta shtrngonte
prsri halli q t shiste plaka t tjera t shtpis, Polina e kishte m
kollaj tua jepte ato fqinjve, se sa t krkonte blers t jashtm. Pr kt
arsye, ajo ua dha fjaln se do ta mbante parasysh porosin e tyre.

330

E shtrir mbi krevat, ajo po shikonte nj album fotografish. Ishte

mesi i shtatorit 1955. Megjithat t nxehtt vazhdonte.
Me porosi t prgjegjsit t azilit, at dit Polina do t shkonte n
pun pasdite. N mbrmje duhej t kujdesej pr dy pleq n gjendje
gripale. N pritje t orarit q t nisej pr n pun, ajo po u hidhte nj sy
fotografive.
Duke shfletuar albumin, Polina po bnte nj shtegtim imagjinar n
vitet e begat t kaluar n tokn e faraonve. Ndonse jeta e saj
asnjher nuk kishte qen krejt e qet, ata vite mbeteshin kujtimi m i
mir pr Polinn. Ajo kishte qen nj periudh prehjeje pas goditjes s
rnd t fatit, q kishte psuar familja e saj dhe ajo vet. Ndrkoh ata
vite kishin shrbyer gjithashtu si nj armpushim i prkohshm me fatin,
para se Polina t prjetonte shkatrrimin e familjes s pasur Petrela n
Shqipri.
Bilanci ishte i hidhur. Prindrit e Fjodorit nuk jetonin m. E ardhmja
e vet Fjodorit t burgosur, me mushkri t smura, nuk dihej se rrug
do t merrte. Ndrkoh Polina rezistonte me vetmohim, pr t ndihmuar
me do kusht njeriun e jets s saj n vshtirsi. Ajo druhej t vizitohej,
mbasi dyshonte se do ta shtronin n spital. Kjo do t thoshte q Fjodori i
smur t mbetej n mshir t t pamshirshmve dhe kishte shptuar
prej ekonomis s tij t prfundonte n kthetrat e shtetit t pangopur,
nprmjet sekuestrimit pr mospagim t tatimeve. Meqense kto ishin
normalizuar disi, Polina sfilitej pr t ruajtur kishte mbetur nga ajo
ekonomi e madhe.
331

Ajo e respektoi porosin e Fjodorit, pr t mos i shkuar do tremujor

n takim si m par, por vetm nj her n vit. Polina e pranoi kt kusht
nga frika se mos mbetej rrugs, pr shkak t dobsis fizike. Ajo e
ndiente q gjendja e saj shndetsore po prkeqsohej dhe donte ta
evitonte ndonj t papritur t padshiruar gjat udhtimit t
mundimshm. Zalia e psuar, kur shkoi me Arsenin n Burrel, i kishte
shtir frik. Jo pr jetn e saj, por pr at t Fjodorit.
Tani Polina i shkruante atij dy letra n muaj, ndrsa do dy muaj i
drgonte nj pako me ushqime t zgjedhura, q nuk dmtoheshin rrugs
nga vonesa. Ashtu si i kishte thn vet Fjodori, nj veprim i till e
shptonte Polinn prej shpenzimeve dhe telasheve t udhtimit t gjat
dhe nga mungesat n pun.
Pasi e shfletoi deri n fund albumin fotografik, Polina u ua nga
krevati dhe shkoi para pasqyrs. Qysh kur kishte rn Fjodori n burg,
asaj i ishte br zakon t mos ta shikonte me vmendje veten n pasqyr.
Por kt her u shikua e prqendruar. Ngjyra e verdh e fytyrs bri ti
kalonin mornica. Vetm ather e kuptoi arsyen e shqetsimit t doktor
Kujtimit, i cili kmbngulte q ajo t vizitohej. Por shpejt e mblodhi
veten dhe pshpriti:
Kjo sht ngjyra q m shkon m shum, gjersa Fjodori pshtyn
gjak prej tuberkulozit n burg. Sado i kujdesshm t tregohet njeriu pr
shndetin e tij, ai nj dit do ta humbas at prfundimisht.
Polina i ktheu kraht pasqyrs dhe u nis e qet pr n pun.
Prkushtimi i pacak ndaj shndetit t Fjodorit po bhej shkak i lnies pas
dore t shndetit t saj. Mirpo abuzimi me shndetin sht nj betej
paraprakisht e humbur pr njeriun.
*
Disa or m von, ndrsa ishte duke u kujdesur pr njrin prej pleqve
me grip n azil, Polina humbi ndjenjat e u shemb prtok. Pleqt e tjer
vun kujn pr at q u kishte shrbyer si vajza e tyre muaj me radh.
Nj shrbyese u kujtua t merrte n telefon urgjencn e spitalit. Pak para
ors tet t mbrmjes, Polin Malarm prfundoi n salln e
reanimacionit, ku kishte shrbyer vet.

332

LI

Kolegia, q kishte punuar bashk me t, u mallngjye kur e pa n at

gjendje. Ajo kishte kaluar shum mir me Polinn gojmjalt dhe po i
shrbente si motrs s saj. Ndihma e par mjeksore qe nj gjilpr pr
forcim zemre dhe serumi. Por Polina vazhdonte t dergjej n koma,
ndrkoh q n at or n spital nuk kishte mjek kompetent, pr ti br
diagnozn. Si mjek roje at nat ishte nj ndihmsmjek reumatolog. Pr
t mos qndruar duarkryq, ai vendosi ti bnte nj analiz t
prgjithshme gjaku t smurs.
T nesrmen n mngjes, gjith personeli i pavijonit t patologjis
mori vesh se ish-prgjegjsja e salls s reanimacionit, me nnshtetsi
franceze, kishte prfunduar atje e smur rnd. Ata sajonin ndonj rast
pune, pr t shkuar ta shikonin.
Ndrkoh q mjekt specialist po prpiqeshin ti prcaktonin
diagnozn me analiza t prsritura gjaku dhe konsultime midis tyre,
Polina nuk po prmendej end. Organizmi i saj i kishte br rezistenc t
sforcuar smundjes, e cila m s fundi e kishte nnshtruar at plotsisht.
*
Pr udi, edhe treshja bamirse e Polins drejtori i spitalit,
sekretarja e partis dhe shefja e kuadrit nuk i qndruan dot tundimit pr
ta par nga afr t ndshkuarn e tyre. Atje gjetn dy mjek t
patologjis dhe nj t repartit t smundjeve infektive.
Nga se vuan? i pyeti drejtori ata t tre.
333

 Verdhz n faz t avancuar, u prgjigj mjeku i pavijonit infektiv.

Dyshohet pr kt diagnoz, apo sht vrtetuar nga analizat?
I jan br dy her analizat e gjakut dhe prgjigjja ka qen e
njjt. Por fshati q duket sdo kallauz, shtoi ai duke i ngritur qepalln e
syrit t djatht t smurs pa ndjenja. Shikoni si i sht zverdhur e
bardha e syrit.
Si e paska ln veten n kt gjendje? Ajo punon dhe vet n
mjeksi, vrejti drejtori.
Pyetjes s tij nuk iu prgjigj askush.
Drejtori vazhdoi me nj sugjerim:
Meqense vuan nga verdhza, ajo duhet izoluar patjetr n
pavijonin e smundjeve infektive.
Pr at pun kam ardhur un, i tha mjeku i atij pavijoni.

LII

At dit doktor Kujtimi kishte vendosur t bnte vizitn e dyt n

azilin e Tirans. Ai e kishte mbajtur fjaln pr furnizimin me batanije e
araf t rinj, si edhe pr pajisjet e reja t kuzhins. Ndrkoh do ti
onte edhe nj lajm t mir prgjegjsit t muhabetshm: fondi i
zgjerimit t mjediseve t azilit ishte miratuar. Lvrimi i investimit do t
bhej n fillim t vitit pasardhs.
Shefi i seksionit t shndetsis e gjeti prgjegjsin e azilit n zyrn e
tij. Ky po fliste n telefon dhe e prshndeti me dor buzagaz shefin, pr
t mos ndrprer bisedn. Pas pak e uli receptorin.
Mirserdhe shoku shef, i tha duke i zgjatur dorn. Po flisja n
telefon me spitalin, se mbrm sht shtruar me urgjenc infermierja
jon.
Kush, Polina? pyeti doktor Kujtimi me nj ton ku ndihej
shqetsimi.
Po; vetm at infermiere kemi ne ktu.
Nga se vuan?
Un nuk e di t ket qen e smur. Ajo punonte e prkushtuar,
megjithse kushtet ktu jan t vshtira. Mbrm i ka rn t fikt dhe e
kan shtruar me urgjenc.
far t than n telefon pr gjendjen e saj?
Nuk sht prmendur akoma, por, sipas analizave, paska dal me
verdhz.
N pavijonin e smundjeve infektive e kan shtruar?
Fillimisht ka qen shtruar n patologji. Por kur telefonova atje, m
334

than se duhej t lidhesha me repartin e smundjeve ngjitse. Me sa

duket, atje ka prfunduar.
Un erdha t t sillja sihariqin e aprovimit t fondit pr zgjerimin
e azilit. Por nuk paskam zgjedhur nj dit t mir.
T gjitha ditt t mira jan pr nj lajm t gzuar, shoku shef.
Njerzit kan ler e do t vdesin, kshtu ka qen e do t jet prher kjo
mesele. Por t them t drejtn, mua m vjen keq pr infermieren, se
shoqe veten kishte pr pun. U shrbente ktyre pleqve, sikur t ishin
prindrit e saj. Kam marr dhe un urata prej pleqris s ktushme, se u
dukej sikur ua solla un at infermiere. Ku ta din kta t shkrett q at
e transferuan pr inat ktu. Pr shtjen e Polins, m ka marr tri her
n telefon sekretarja e partis s spitalit, ku kishte punuar ajo m par.
far t thoshte? pyeti buzagaz shefi i seksionit t shndetsis.
Gjykim grarisht! M jepte porosi: Kujdes me at borgjezen nga
Franca, se ajo bn sikur punon mir, pr t na hedhur hi syve. Para nj
jave, ajo m mori prsri n telefon pr kt gjoja problem. Un at dit
e kisha par me syt e mi Polinn, nga dritarja e nj dhome, se si po
pastronte nj plak nga t pgrat, sikur t ishte shrbyese, jo infermierja
e azilit. Mua mu prmbys stomaku kur e pash dhe erdha e po rrija n
zyr, kur ra zilja e telefonit. Sapo sekretarja e partis filloi t m kujtonte
porosin e saj t muar, ia preva shkurt: T siguroj se ti do t bhesh
Sekretare e Par e Komitetit t Partis s rrethit t Tirans, po punove si
Polin Malarm. Po e di se m bri, shoku shef? Brram! e prplasi
telefonin, pa m prshndetur fare.
Doktor Kujtimi qeshi dhe i rrahu miqsisht shpatullat.
Partia na mson ti vlersojm njerzit nprmjet puns, jo nga
llafet q dgjojm posht e prpjet, shoku prgjegjs. Kafen pr
sihariqin q t solla do t ma japsh ndonj dit tjetr, se sot jam i zn.
M ra rruga t kaloja ktej dhe thash tju vija n dijeni t lajmit t mir.
Dhe nuk bra keq, se ju e paskeni nj mrzitje t vogl sot.
T them t drejtn, nuk sht edhe aq e vogl mrzitja e banorve
t azilit. Polina ishte vajz e re dhe ktu ka punuar si asnj tjetr. Ishallah
e kalon pa pasoja smundjen. Nse ishte shqiptare apo e huaj, kjo nuk na
interesonte fare. Ka kush merret me kto pun.
Ata i shtrnguan dorn njri-tjetrit e u ndan.

335

LIII

Personi m i besuar, q kishte doktor Kujtimi n seksionin e

shndetsis, ishte nj mjek i moshuar, i cili i kishte kryer studimet n
Itali. Ai ishte pensionist, kur doktor Kujtimi iu lut ti bashkohej ekipit t
tij n seksionin e shndetsis, n nj koh kur smundjet ngjitse
shfaqeshin shpesh n popull. Pr fat t mir, ai nuk shikohej me dyshim
prej pushtetit t ri, ngaq ishte i moshuar. Prve ksaj, fisi i tij nuk ishte
i shtuar dhe nuk figuronte asnj emr i dgjuar as pro, as kundr regjimit
n fuqi.
Doktor Kujtimi ishte njohur hert me kt specialist t mirnjohur t
smundjeve infektive, t cilit pacientt e shumt mirnjohs i kishin
ngjitur nofkn doktor Dermani. Prve aftsive profesionale, ai shquhej
pr nj takt t veant komunikimi edhe me pacientt m pesimist, t
cilve u ngjallte besimin n shrimin e tyre. Me arritjet e tij n pun, ai e
kishte justifikuar plotsisht nofkn miqsore .
Doktor Dermani e kishte pranuar krkesn kmbngulse t shefit t
seksionit t shndetsis me nj kusht: ai kishte t drejt t trhiqej nga
detyra q mori prsipr, sapo t kuptonte se ndokush prej pushtetarve
nuk e shikonte me sy t mir. Por, deri ather, ai vazhdonte punn i
patrazuar nga kurrkush.
*
Pas ndarjes me prgjegjsin e azilit, doktor Kujtimi shkoi t takonte
specialistin e mirnjohur t smundjeve ngjitse. Ai i shpjegoi historin
dhe fatkeqsin e Polins, q vazhdonte t dergjej n koma, duke e vn
336

theksin tek sakrifica e saj:

Qysh prej disa muajsh e kisha kuptuar q ajo ishte e smur. I
kisha trhequr vmendjen dy her mbi domosdoshmrin pr tu vizituar,
por Polina mendonte vetm pr shndetin e bashkshortit t prekur. Nj
nat ma tha tro: pa shndetin e Fjodorit, nuk ka m duhet shndeti im.
udi! Sakrifica t tilla jan t rralla n jetn e sotme, u shpreh me
simpati doktor Dermani.
Polina ka br nj seri sakrificash, pr hir t dashuris s saj. Mbi
t gjitha, ajo refuzoi riatdhesimin n Franc, ndrkoh q ishte duke
hequr t zit e ullirit ktu, si nnshtetase e huaj dhe si nuse e nj
ish-familjeje t pasur. Dhe ja prfundim i dhimbshm!
Ndoshta ky nuk do t jet fundi i saj.
Dyshoj shum pr t kundrtn. Verdhza n faz t avancuar
sht e pashrueshme edhe n Franc, jo m ktu.
Nuk t them dot gj, pa e vizituar.
Ec n mbrmje, kur t mos ket m zyrtar n spital. Megjithse
ata, nuk para shkojn n pavijonin e smundjeve ngjitse, se mos i gjen e
keqja.
Largqoft, se mbetet populli pa ta! ia bri doktor Dermani, duke
bashkuar pllmbt e duarve.
T dy qeshn. Pastaj shefi i tha:
Kur t shkosh pr t vizituar Polinn, do t ishte mir t merrje me
vete ndonj kur nga ato t rezervuarat.
E kisha vet parasysh.
Mirupafshim nesr.
Mirupafshim.

337

LIV

Aneta kishte disa dit pa u takuar me Polinn dhe vendosi ti bnte

nj vizit n shtpi. Por e gjeti dern mbyllur. Ishte pikrisht dita q
Polina kishte shkuar turni i dyt n pun, me porosi t prgjegjsit t
azilit. T nesrmen Aneta drgoi dy her t birin, paradite dhe pasdite,
pr t shikuar nse Polina ndodhej n shtpi. T dy hert Arseni e kishte
gjetur dern t mbyllur me els.
Aneta dhe i shoqi u bn merak. I nxitur prej shqetsimit t
prindrve, Arseni vendosi tiu tregonte se Polins i kishte rn t fikt
rrugs, hern e fundit q kishin shkuar s bashku n Burrel. Ajo ndoshta
ishte e smur. Arseni nuk harroi ti porosiste prindrit, q t mos ia
zinin n goj Polins at q u tha, prndryshe do t turprohej para saj.
Ec pyet tek vendi i puns pr t, e porositi Anetn i shoqi.
*
Po afronte mbrmja, kur ajo u nis bashk me Arsenin t interesohej
n azil. Nj shrbyese i vuri n dijeni se Polina kishte dy dit e shtruar
me urgjenc n spital. Ajo nuk dinte gj si i kishte vajtur filli m tej.
Nn e bir shkuan m kmb deri n spital. Reparti i urgjencave i
adresoi n pavijonin e patologjis. Atje msuan se Polina ishte shtruar n
repartin e smundjeve ngjitse.
Atje nuk na l njeri t hyjm brenda, se sht e ndaluar, i tha
Aneta t birit. Megjithat shkojm e pyesim si sht, t paktn.
N dritaren e hapur prgjysm e t veshur me rrjet teli t nj zyre,
nj ndihmsmjeke u prgjigjej t interesuarve pr t smurt e shtruar
atje. Pr t marr informacion, duhej t jepje emrin e t smurit dhe ditn
338

kur ishte shtruar n spital, nse bhej fjal pr shtrime t javs s fundit.
Polin Malarm, e shtruar para 48 orsh, i tha Aneta
ndihmsmjekes.
Ajo sht franceze, nga e njihni ju? pyeti ndihmsmjekja duke
shfletuar nj regjistr.
sht nj franceze q jeton prej 11 vjetsh n Shqipri, ia ktheu
Aneta. Jemi komshinj.
Polina sht shum e smur; vazhdon t jet akoma pa ndjenja, i
sqaroi ajo.
Nga se vuan?
sht me verdhz n faz t avancuar. Tani sht duke e vizituar
nj mjek me prvoj i smundjeve infektive. Mendimi i tij pritet me
interes.
Ka mundsi q ta pyes un vet mjekun, kur t dal?
Pse jo? Ai sht i moshuar dhe i komunikueshm. Gjersa ju keni
ardhur natn ktu, kuptohet q jeni t interesuar pr shndetin e saj.
A mund t vonohet shum pr t dal mjeku?
Nuk besoj. E smura gjendet n koma dhe ai nuk bisedon dot me
t, q t vonohet.
Aneta e falnderoi ndihmsmjeken pr sqarimet dhe vendosi t
priste.
Pa kaluar nj erek ore, dera e repartit t smundjeve ngjitse u hap.
Eja t afrohemi, i tha Aneta djalit.
Mjekun po e prcillnin tek dera dy koleg t pavijonit. Atij i trhoqi
vmendjen afrimi me hap t ndrojtur i Anets dhe i foli i pari:
Mos interesohesh pr ndonj t smur?
Po. Doja t dija pr gjendjen shndetsore t nj mikeshs sime;
Polin Malarm e quajn.
Ajo nuk sht mir, u prgjigj n mnyr lakonike mjeku, duke
tundur kokn.
Pa ndjenja vazhdon t jet end?
Po. Por nuk sht ky rreziku kryesor. Pas nj ose dy ditsh, ajo do
t prmendet, por vshtir se do ta hedh lumin.
Faleminderit e natn e mir, i tha Aneta me z t dridhur.
Mjeku me prvoj e kuptoi q ajo u largua duke qar.

339

LV

Doktor Kujtimi po e priste me ankth lajmin pr gjendjen

shndetsore t Polins. Ai e kishte porositur kolegun q t mos flisnin
n telefon pr kt problem, por vetm kur t takoheshin t nesrmen n
zyr.
Mbasi u prshndetn, doktor Dermani filloi sqarimet pa pritur
pyetje:
Verdhza ia ka dmtuar rnd mlin Polins. Pavarsisht se nuk
i bjm dot radioskopi n at gjendje q sht, jam i bindur se fundi i saj
sht i afrt.
I le ndonj kur t mir, t paktn?
Po. Por ajo vetm se do ta ndihmoj t dal nga koma dhe ti
shtyj me sy hapur ditt q i kan mbetur.
Sa mund t zgjas?
Maksimumi dyzet dit.
Nuk e priti dot Fjodorin, tha duke pshertir leht doktor Kujtimi.
Dhe sa i kan mbetur atij pr t vuajtur?
M pak se dy vjet.
N gjendjen q sht, Polina nuk do ta priste dot as dy muaj at.
Sa e dhimbshme, kur mendon se s afrmi do t plotsonte 36
vjett!
Me siguri nuk do t vdiste n kt mosh, po t kishte pranuar
riatdhesimin. Ja bn fati!
Polina i prket asaj kategorie njerzish, t cilt nuk e vlersojn
me vite jetn. Un besoj se ajo do t vriste veten, po t vdiste Fjodori n
burg.
Fati sht mkatari m i madh i ksaj bote. Nj shqiptar, vagabond
340

i rrugve t Francs, vjen e bhet tiran i popullit t tij, n emr t

urrejtjes. Ndrsa nj bij e denj e Francs krenare vendos t vdes n
skterrn shqiptare, n emr t dashuris. Fati ledhaton vesin dhe
ndshkon virtytin; far anomalie!

LVI

Interesimi i Anets pr ecurin e gjendjes shndetsore t Polins

ishte i prditshm. Her ajo vet e her Arseni, ata informoheshin
paradite dhe pasdite pr t.
Ditn e tret pas shtrimit n spital, Polina kishte hapur syt qysh n
ort e para t mngjesit. Por ajo nuk kishte qen n gjendje t shqiptonte
asnj fjal, pr shkak t shkrehjes s prgjithshme t organizmit gjat
prhumbjes n kllapi.
Megjithat mjeku i pavijonit t smundjeve infektive, i cili trajtonte
Polinn sipas udhzimeve t doktor Dermanit, e kishte cilsuar si rikthim
n jet prmendjen e saj. Por autori i vrtet i daljes nga koma t Polins
nuk ndante t njjtin opinion me t. Pr doktor Dermanin, Polina ishte
prmendur vetm sa pr tiu thn lamtumir miqve t saj t rrall. Nj
ndr m kryesort ishte pa dyshim shefi i tij, doktor Kujtimi. Ky e kishte
porositur kolegun q ta lajmronte, kur Polina do t ishte n gjendje t
komunikonte.
Mirpo doktor Dermani, besnik i prhershm i parimeve t tij, ia
kishte prer shkurt shefit, se ai do ta njoftonte vetm kur t bindej q
Polina ishte n gjendje ta prballonte nj bised emocionale. Kjo ndodhi
vetm dhjet dit mbasi ajo ishte prmendur.
*
Me at rast, shefi i seksionit t shndetsis shkoi pr inspektim n
spital pasdite von. Ai nuk kishte lajmruar asnj prej kuadrove drejtuese
t spitalit, mbasi prania e tyre at nat ishte e padshirueshme pr t.
Doktor Kujtimi kishte planifikuar q pavijonin e smundjeve infektive ta
341

vizitonte n fund.
Kur shkoi atje, kishte kaluar ora shtat e darks. Shefi i seksionit t
shndetsis i tha mjekut shoqrues, se dshironte ta vizitonte vetm t
smurn Malarm. Ai e hapi ngadal dern e dhoms s vogl me nj
krevat. Zakonisht n kto dhoma t pavijonit t grave shtroheshin t
smurat rnd, pa shpres shrimi.
Polina kishte vendosur dy jastk njri mbi tjetrin dhe ishte duke
dremitur, me pjesn e siprme t trupit t zbuluar. Drita e zbeht e
dhoms ndrionte mbl fytyrn e saj t verdh. Flokt biond, t cilt
skishin humbur asgj prej bukuris s tyre t natyrshme, derdheshin mbi
jastkun e bardh duke krijuar nj alternim ngjyrash, q i jepnin pamjen
e nj ikone Miss-it t dikurshm. Frymmarrja e saj e leht ngjante si nj
pajtim i organizmit t kapitulluar me qetsin e udhtimit misterioz drejt
paqes s amshuar.
Skena, q po prjetonte n at dhom paravdekjeje, i frymzoi doktor
Kujtimit nj besim mistik t paprovuar ndonjher. Ai imagjinoi Polinn
magjepsse t qershorit 1944, kur e kishte par pr her t par, dhe
pyeti veten:
Si sht e mundur q, prej qenies delikate t nj perrie franceze, t
dal nj heroin q sfidon skterrn shqiptare, n emr t dashuris?
Fal formimit t lart intelektual dhe intuits s zhdrvjellt, doktor
Kujtimi e dinte mir se diktatura e egr kishte prgjunjur mjaft burra e
gra shqiptare, duke i detyruar ta shkmbenin dinjitetin me nj cop
mbijetes t prbuzur. Dhe, mjerisht, ky proces makabr po e shtonte
prher revanin. Pikrisht n qendr t vorbulls s ksaj katrahure, e
brishta Polin Malarm kishte gjetur forca t mjaftueshme n dashurin e
saj, pr t refuzuar riatdhesimin: nj e drejt e ligjshme dhe e
moralshme, q do ta rikthente n Francn e saj t lir.
N diktatur shumkush prqafon urrejtjen, pr hir t nj ekzistence
t rndomt materiale, ndrsa rrallkush nuk tundohet prej mirqenies s
moralshme, q sakrifikon dashurin; far paradoksi!, mendoi doktor
Kujtimi me syt mbi fytyrn prej meiti t Polins.
I emocionuar, ai shtoi instinktivisht me z:
Jo, ti nuk je nj njeri i zakonshm, Polin Malarm.

342

LVII

E sfilitur prej kllapis s gjat, Polina i mbante syt mbyllur nga

pamundsia, por nuk flinte. Kur doktor Kujtimi shqiptoi emrin e saj, ajo
ngriti ngadal qepallat e rnduara dhe fiksoi shikimin mbi njeriun q
qndronte n kmb prball saj. Doktor Kujtimi buzqeshi dhe iu afrua
pran duke e prshndetur:
Mirmbrma, Polin. Gzohem q po t shikoj m mir nga ke
qen.
Mirmbrma, z. Kujtim. Ju falnderoj pr interesimin tuaj t
prhershm.
Zri i saj doli i mekur.
Si e ndien veten tani?
M afr varrit, se sa ders s shtpis, u prgjigj ajo me nj
buzqeshje t zbeht.
N moshn tnde nuk duhet prmendur varri, Polin.
Ju e dini mir q shum t tjer vdesin edhe m t rinj se un.
Bota e prtejvarrit sht po aq e larmishme n mosh, sa edhe bota jon,
z. Kujtim.
N pritje t Fjodorit, ti duhet t mendosh vetm pr jetn, Polin,
jo pr vdekjen.
Nuk jam un q po e zgjedh me dshir vdekjen, por sht ajo q
m ka zgjedhur mua. Gjithsesi jetn un e quaja nj detyr n shrbim t
dashuris sime t burgosur, pa t ciln ajo e humbiste kuptimin pr mua.
Por ja q ligjet e natyrs na kan caktuar edhe nj detyr tjetr ne t
gjallve: vdekjen. Kjo vjen pa ftesn ton. Edhe duke vdekur, un do t
kryej nj detyr, pr t ciln Fjodori do t m fal, se nuk varet prej
vullnetit tim.
Ndien dhimbje? ndryshoi tem doktor Kujtimi.
343

 Jo shqetsuese. Por ndiej se prdit rrshqas drejt shtegut t varrit,

pr t cilin ju m kritikuat q e prmenda. Megjithat un e ndiej, z.
Kujtim, q i kam ditt t numruara. Prandaj ju lutem t m ndihmoni
pr dika.
sht kjo lutje, Polin? sht detyra ime t t ndihmoj sa t
mundem, pa mu lutur fare ti.
Ju m keni ndihmuar gjithmon, dhe un ju falnderoj
przemrsisht pr gjithka keni br n t mirn ton, z. Kujtim. E kam
vn n dijeni edhe Fjodorin pr kt gj. Por kt her krkesa ime bie
ndesh me rregullat e shndetsis. Prandaj ndjehem e detyruar tju lutem,
mbasi ju jeni personi prgjegjs i respektimit t ktyre rregullave. Aq m
tepr q ka shum sy q ju shikojn.
Shprehu, Polin, dhe un do t prpiqem tia gjej nj zgjidhje
problemit q t shqetson.
Ju faleminderit. N radh t par, kam elsat e shtpis n rrobat
e mia n dollap. Duhet tia jap patjetr Anets, mbasi un nuk do ta hap
dot m me dorn time dern e asaj shtpie, ku jetova e vuajta bashk me
Fjodorin. Aneta do t kujdeset pr mirmbajtjen dhe ajrosjen e shtpis,
derisa tia dorzoj elsat Fjodorit.
Porosi e mbaruar. Kur t dal prej ktej, un do t shkoj ti marr
vet elsat tek teshat e tua dhe do tia jap Anets me dorn time. far
krkese ke tjetr; fol pa ndrojtje.
Faleminderit. M duhet patjetr ti shkruaj letr Fjodorit, mbasi ai
do t bhet merak nga ndrprerja e korrespondencs. Meqense gjendja
ime shndetsore mund t prkeqsohet, kam vendosur t shkruaj disa
letra pa dat dhe tia jap Anets ti postoj n do dy-tri jav seciln,
duke e vendosur ajo datn. Ndrkoh un duhet t shkruaj edhe adresat
n po aq zarfe, se prndryshe Fjodori do t dyshonte po t ishin me
shkrim tjetr. Qllimi im i vetm sht q ai t dal doemos prej burgut.
Mirpo lajmi i vdekjes sime do ta trondiste shum Fjodorin dhe do ta
rndonte smundjen e tij t mushkrive. Prandaj ai nuk duhet ta marr
vesh n asnj mnyr vdekjen time, pa dal nga burgu. Atij i kan
mbetur m pak se dy vjet pr t vuajtur. M von, Aneta do ta justifikoj
mungesn e letrave t mia me nj paraliz timen. Pavarsisht se Fjodori
mund t dyshoj pr keq, zemra e tij e dashuruar e beson m kollaj t
vrtetn q dshiron; faktin q un jam gjall.
Pr sa ju thash, z. Kujtim, kam nevoj pr nj takim me Anetn n
kt dhom. E di q ligji e ndalon kontaktin fizik t nj njeriu t jashtm
me nj person q vuan prej nj smundjeje ngjitse, veanrisht n kt
grad ku gjendem un. Mirpo, duke pasur parasysh faktin se kjo sht
krkesa e fundit q po ju bj n jet dhe prkushtimin tuaj n ndihm t
Fjodorit, shpresoj se do tia gjeni zgjidhjen edhe ktij problemi t
koklavitur.
344

 Patjetr, Polin; rri e qet. Vese, pr shkak t vshtirsive q

prmende edhe vet, Aneta do t vij vetm nj her t takohet me ty
ktu. Prandaj, q ta prfundojm do gj n rregull, ti duhet ti shkruash
sa m par letrat dhe adresat q prmende, si edhe do gj tjetr q mund
t t kujtohet m von. Mjeku i moshuar i smundjeve infektive, i cili
vjen ktu me rekomandimin tim, do t t sjell qysh nesr letr t
mjaftueshme, zarfe e stilograf pr t shkruar. Kur t mendosh se ke
shkruar gjithka duhet, thuaj kolegut tim t m njoftoj. Un do t
organizoj takimin tnd me Anetn qysh at nat.
Ju m keni lumturuar gjithmon me gatishmrin tuaj pr ndihm,
z. Kujtim. Rrofshi e lumturofshi ju dhe fmijt tuaj!
Faleminderit. Ti e Fjodori e meritonit lumturin si rrallkush,
Polin, por fati i keq e mposht njeriun. Tani un po dal dhe do t shkoj t
marr elsat e shtpis suaj. Po sonte, do tia jap Anets. Qetsohu; natn
e mir.
Natn e mir e gjith t mirat, z. Kujtim.

345

LVIII

Pas nj jave, doktor Dermani e njoftoi shefin e tij se Polina donte t

takonte personin, t cilit do ti dorzonte disa materiale t shkruara.
Ai i shtoi nga vetja kto fjal doktor Kujtimit:
Do t ishte mir q ta organizosh sa m par at takim, se nuk i
dihet ndodh e do t na mbetet merak t dyve. Ndoshta ato q ka
shkruar e kan tronditur Polinn, se gjendja e saj sht rnduar dy ditt e
fundit.
Ai takim do t realizohet patjetr sonte. Me sebep t prkeqsimit
t gjendjes shndetsore t Polins, ti do t shkosh si pr ta vizituar n
orn tet t darks. Para hyrjes s pavijonit do t gjesh at gruan me
djal, q t kishin pyetur pr Polinn dy net pas shtrimit t saj. Pr
garanci njohjeje, pas prshndetjes, ajo do t t thot: M quajn Aneta.
Ti do ta ftosh t hyni bashk dhe do ta osh n dhomn e Polins. Djali i
saj do t pres jasht. Justifikimin pr hyrjen e Anets sajoje vet.
Sprbn problem kjo. do rregull ka prjashtimet e tij. Pothuajse
do her, kur bhet fjal pr t takuar nj person t pashpres, hyjn t
afrm n dhomn e tij t paravdekjes. Kjo sht njerzore.

346

LIX

Ajo nat tetori ishte e ftoht. Aneta me Arsenin kishin shkuar, njzet
minuta para ors s caktuar, tek hyrja e pavijonit t smundjeve
infektive. Pr tu mbrojtur prej thllimit, ata kishin veshur mushamat
franceze t shiut me astar t ngroht. Kapuat i kishin ngjeshur n kok.
Nn e bir lviznin tutje-thu, pr tu nxehur dhe pr t vrar kohn.
Kur ora po shkonte tet, ata i hoqn kapuat dhe lvizjet i kufizuan n
distanca t shkurtra para ders s pavijonit.
Nj vetur ndaloi rreth 30 m tej tyre. Dikush zbriti prej saj, ndrsa
vetura u largua. Pas pak, doktor Dermani ngadalsoi hapat, kur pa ata t
dy.
Mirmbrma; m quajn Aneta, i foli ajo e para.
Mirmbrma, Anet. Eja me mua; djali t t pres jasht, i tha
mjeku.
Ata shkuan drejt e tek dera e dhoms s Polins. Mjeku trokiti dhe
hyri, duke prshndetur t smurn:
Mirmbrma Polin; si ndihesh sonte?
Me trupin e tij kaba, ai e pengonte t smurn pr t par Anetn.
Mirmbrma, doktor. Ndihem nj dit m afr fundit tim, u
prgjigj ajo me z t dobt, por e buzqeshur.
Pr do dit q kalon, t gjith njerzit hedhin edhe nj hap m
tepr drejt fundit t tyre. Ky nuk sht nj prjashtim vetm pr ty,
Polin. Prkundrazi, sonte ti gzon nj privilegj t veant, ndryshe prej
t smurve t tjer. Mikesha jote, Aneta, t ka ardhur pr vizit.
Ua, far surprize! ia bri Polina me z t gjallruar, duke hapur
kraht.
Mjeku u shmang anash, pr t kaluar Aneta. T emocionuara, ato u
prqafuan si motra. Dashuria dhe respekti pr njra-tjetrn e bnin
qesharake pr Anetn iden e mbrojtjes prej infeksionit.
Keni njzet minuta koh pr t qndruar bashk. Pastaj Aneta do
dal prsri me mua, u tha mjeku me dorn n dorez t ders.
347

 Faleminderit shum, doktor, i than ato pothuajse n nj goj.

*
Kur mjeku mbylli dern, ato u prqafuan prsri t prmalluara.
Oh, e kam pritur me padurim takimin me ty! i tha Polina duke i
kapur dorn e djatht me dy t sajat.
Aneta u trishtua prej dobsis s duarve t Polins, ku venat ngjanin
sikur ishin n siprfaqe. Atyre u mungonte fuqia pr ta shtrnguar dorn
e Anets. Por kjo u orvat ta inkurajonte shoqen e smur:
Ja ku jemi bashk, Polin. Dhe bashk do t jemi pr nj koh t
gjat akoma. Ti do ta marrsh veten dhe nj dit do t dalsh mir e
shndosh prej spitalit.
Nj buzqeshje mosbesimi ndaj optimizmit t Anets i parapriu
prgjigjes s Polins:
Jo, Anet, ky sht takimi yn i lamtumirs. Un e ndiej se do t
dal nga spitali pr t m uar n morg, jo n shtpi.
T lutem, Polin, mos m dshpro. Ti ke qen gjithmon
kurajoze; mos ndill t keqen sonte, i tha Aneta me z t mbytur.
Polins i erdhi keq pr mallngjimin e shoqes besnike.
Un nuk kam pasur motr n jet, Anet, dhe ty t konsideroj nj
motr t vrtet. Ne jemi dy motra t sprovuara n vshtirsi t
pabesueshme pr popullin tim. M fal q t trishtova, por motra e hap
zemrn me motrn e saj.
Ti do t shrohesh e do t dalsh nga spitali, se je e re dhe akoma
e fort, motra ime. Ne do t shkojm bashk n Burrel ditn q do t
lirohet Fjodori.
Ah, sa e kam ndrruar at dit! Por, mjerisht, nuk do ta arrij dot.
Sonte do t jap katr letra pa dat, t shkruara pr Fjodorin, dhe katr
zarfe me adres t plotsuara nga un. Datn do ta shkruash ti n letra,
para se ti postosh. Seciln prej letrave do ta nissh me nj distanc
kohore prej dy-tri javsh nga e mparshmja. Un jam munduar t
shprehem ndryshe n do letr, por n thelb subjekti i tyre mbetet i
njjt. Nj muaj mbasi t kesh postuar letrn time t katrt, burri yt duhet
ti shkruaj vet ish-bashkvuajtsit t tij, Fjodorit, pr ti njoftuar
paralizn time n krah t djatht. Duke imituar prmbajtjen e letrave t
mia, yt shoq le ti shkruaj Fjodorit se letrn po ma dikton Polina.
Ti do ti shkruash gjithmon vet letrat e Fjodorit, i tha Aneta
duke mos i mbajtur dot m lott.
M fal, motr, t shprehem deri n fund, se po na mbarojn
minutat q kemi n dispozicion. Ditn e lirimit t Fjodorit, ti do t
shkosh ta pressh at tek dera e burgut me burrin tnd t mir,
ish-bashkvuajtsin e tij. Shpirti im do tju shoqroj. Mungesn time
348

atje do ta justifikoni me fjalt se Polina nuk sht n gjendje t udhtoj

gjat m kmb, pr shkak t paralizs.
N kt zarfin pa adres, mbi t cilin kam shkruar Pr Fjodorin,
kam vendosur letrn e lamtumirs. At do tia jepni Fjodorit ditn q do
t kthehet n shtpi. Vetm at dit ai duhet t marr vesh edhe pr
vdekjen time.
Jo, ti do t takohesh patjetr me Fjodorin, thirri Aneta duke
mbuluar syt me duar.
Ndoshta do t takohem gjetk.
Dera e dhoms s vogl u hap dhe u dgjua zri i mjekut bamirs:
Takohuni tani, se duhet t dalim.
Aneta u lshua n kraht e Polins.
Mirupafshim s shpejti, motr! i tha ajo duke u prqafuar
nxehtsisht me t.
Puthe fort Arsenin pr mua dhe transmetoi prshndetjet dhe
mirnjohjen time burrit. Lamtumir, besnikja Anet!
Motrat nuk ndahen duke thn lamtumir, por vetm
mirupafshim, ia ktheu Aneta duke lotuar.
Mirupafshim n botn tjetr, motr e sikleteve t Burrelit!
Aneta mezi u shkput prej krahve t Polins, duke qar me
ngashrim.

349

LX

Katr dit m von, ylli Polin Malarm u shua. Larg t dashurit t

zemrs, larg vendlindjes, larg Elvirs e Lysienit, larg ngrohtsis
njerzore. N vetmin e akullt t paradhoms s vdekjes, mbi muret e
plasaritur t s cils prplasej mria absurde e lufts s klasave ndaj
francezes, pshertima e saj e shpirtdhnies kumboi si nj not
keqardhjeje pr prartjen shoqrore t nj populli, q po vetflijohej
duke knduar himnin e urrejtjes.
Drejtoria e spitalit dha urdhr t prer q xhenazja e borgjezes t
largohej sa m par prej morgut. Karrocieri i Komunales nuk priti q
arkivoli t lyhej. E trhequr prej nj kali griv, q i numroheshin brinjt,
karroca nisi udhtimin funebr n rrugn e baltosur. Njri spond i saj
ishte thyer. Karrocieri e kishte lidhur me tel me spondin tjetr, q t mos
shkputej.
Krcitja e rrotave dhe e spondeve ishte muzika e mjerimit, q po
prcillte pr n banesn e fundit viktimn e nj shoqrie paranjerzore, e
cila po bnte harakiri duke brohoritur marrin e vet. Pikat e nj shiu t
but vjeshte shmbllenin si lot t natyrs, pr kt shprfytyrim t
shmtuar t krijesave t saj t arsyeshme.
*
Aneta me t shoqin dhe Arseni prbnin kortezhin e vobekt.
Varrmihsit mezi e kishin thelluar nj metr gropn n nj vend q
buronte uj. Ndoshta i zgjedhur posarisht pr borgjezen.
Arkivoli u fundos pjesrisht n uj. Balta, q mezi shqitej prej
lopatave, filloi t prpinte bukuroshen e re, e cila po i linte lamtumirn
barbaris njerzore.
Duke qar n heshtje, Aneta kalonte nprmend vuajtjet disavjeare
me Polinn rrugve t shkreta t Burrelit. Kujtoi gjumin e shqetsuar q
bnin n Shpelln e Lotve, torturn e prhershme fizike e shpirtrore
para ports s burgut, mngjesin e ftoht kur Polina krceu nga
350

parafangoja e makins dhe ndrydhi kmbn. E t kujtonte m par prej

asaj skterre njerzore, ku m pak se gjithka vlersohej pikrisht njeriu?
Ndrsa arkivoli i rndomt po mbulohej prej balts, Arseni kujtoi i
trishtuar udhtimin e fundit pr n Burrel me Polinn. Prsri u skuq n
fytyr, kur solli ndrmend trembjen e tij prej bushtrs q mbronte
klysht e vet. Por Arsenit i erdhi m keq akoma kur iu kujtua pyetja e
pakujdesshme, q i kishte drejtuar Polins pr mungesn e fmijve. Ajo
pyetje e kishte lnduar aq shum at, sa humbi ndjenjat. Polina po
zhdukej tani para syve t tij, pa ln fmij n jet
M fal, Polin, murmuriti adoleshenti dhe lott iu derdhn breshr.
Babai i Arsenit ruante nj kujtim t pashlyeshm nga koha kur Polina
i vinte n takim Fjodorit, ndrsa ai ishte n t njjtn dhom me t. T
burgosurit e tjer e kishin marr vesh q Fjodori e kishte gruan franceze
dhe mrekulloheshin ta shikonin Polinn t ngarkuar me litar si shqiptaret.
Ditn q kishte takim Fjodori, ata hipnin me kmb n qaf t njritjetrit, pr t arritur tek dritarja me shufra hekuri, q ti hidhnin nj sy
francezes s ngarkuar. Pas ksaj, n dhom ndizej diskutimi mbi nj
tem q i shlodhte disi shpirtrisht t burgosurit.
I shoqi i Anets e imagjinonte dhimbjen q do ti shkaktonte Fjodorit
vdekja e Polins. Ai kishte biseduar gjat me t n burg dhe e njihte mir
botn shpirtrore t Fjodorit. Pa asnj dyshim, lumturia e Polins kishte
qen ndrra e tij m e madhe n jet. Ndrkoh Polina u flijua pr t. Kjo
do t ishte nj goditje e dyfisht shpirtrore pr psikologun e ndjeshm.
T lodhur nga balta q shqitej me zor prej lopatave, varrmihsit u
prgatitn ta linin punn, kur arkivoli sdukej m. Ish-bashkvuajtsi i
Fjodorit iu lut njrit prej puntorve ti jepte disa minuta lopatn e tij. N
shkmbim t saj, ai i zgjati paketn e cigareve varrmihsit duke i thn:
Pini nga nj duhan ju t dy, se po punoj pak un.
Para se t fillonte pun, ai tha me vete:
Polin, kto lopata dh po ti hedh n emr t Fjodorit.

351

LXI

Nat. Asnj yll nuk dukej n qiellin e ngarkuar me r. Kjo e bnte

errsirn m t plot. Er nuk frynte.
Nj burr me biiklet e me kasket n kok hyri n nj rrugic midis
dy radhsh t largta varresh. Megjithse ishte errsir, ai ecte i sigurt.
Kuptohej q e njihte mir si rrugn ku po kalonte, edhe destinacionin e
tij. Pas disa minutash, ai e uli shpejtsin e biiklets. Pak m tej, zbriti
prej saj. E mbshteti biikletn pas murit t nj varri dhe ndezi nj
elektrik dore t vogl, duke ia maskuar dritn me nj gazet. N dor
mbante nj qesk letre.
Ja ku sht, foli me vete, kur pa varrin e freskt t Polins.
Hoqi kapeln me njrn dor, nxori nj tuf lulesh nga qeska dhe, i
prkulur, e vendosi me kujdes tek koka e varrit. Pastaj fiku elektrikun,
drejtoi trupin dhe nisi nj monolog t trishtueshm n errsir:
T qoft e leht balta e toks son, q ti e deshe aq shum,
zemrbardha Polin! Me kraht e dashuris, ti fluturove si nj mjellm
mbi kt vend pshertimash, ku vuan nj popull zullumqar n kllapi
ideologjike. Mjerisht, mendimet dhe ndjenjat e tua ishin tepr t
parakohshme pr pjesn drrmuese t atyre q t rrethonin, por nuk t
kuptonin dot. Kur studioja mjeksi n Marsejn tnde t bukur, msova
nj aforizm q nuk do ta harroj kurr: Prej t gjitha epidemive q ka
kaluar historikisht njerzimi, injoranca sht ajo q ka shkaktuar shum
m tepr viktima sesa gjith t tjerat t marra s bashku.
Kjo duket ashiqare sot n Shqipri. Armiqt e popullit n litar! sht
refreni i kobshm q dgjohet prej m se nj dekade anemban atdheut
ton fatkeq, i cili po lahet me gjak t pafajshm shqiptarsh. Ktyre
turmave t ndrkryera nuk u shkon ndrmend se, kur t mbarojn
armiqt e sotm t popullit, do ti vij radha gjakut t tyre pr t shrbyer
si karburant i makins kriminale t diktaturs, e cila nuk funksionon dot
ndryshe. Ti e kuptoje, Polin, prandaj vuaje edhe m shum se t tjert.
Ashtu si e kupton i dashuri yt, Fjodori, q sht prekur n burg prej
brengave. Nuk ka siklet m t madh pr nj intelektual t mirfillt, sesa
prballimi me histerin kolektive t injorancs. Ai ndihet i pafuqishm
352

prball verbris masive, q diktatura di ta prdor me sukses kundr

intelektualve t vrtet. Vuajtja e intelektualit n kt rast sht e
dyfisht.
Lejom t t flas nj ast me gjuhn e pleqve t azilit, ku ti shrbeve
me prkushtim, si kudo: Ti shptove, Polin, q i ktheve kraht skterrs
shqiptare. Pas daljes nga burgu, Fjodorin e presin vuajtje po aq t mdha
n hipokriten jet e lir. N Burrel ai i justifikonte vuajtjet, t paktn, se
ishte dnuar me ligj si armik populli dhe bashkvuajtsit e tij ishin njerz
t kulturuar, q mirkuptoheshin midis tyre. Ndrsa ktu Fjodorit do ti
duhet t flas ndryshe nga mendon dhe t ngujohet n burgun e
vetmis. Pate fat q nuk arrite ta shikoje n gjendjen denigruese t
qytetarit t lir t vetburgosur. Edhe vet Fjodorit do ti vij mir q ti
nuk e pe asnjher skllav t lir, por vetm t burgosur ligjrisht.
Ndonse fillimisht ai do t dshprohet pr vdekjen tnde, m von do ta
kuptoj se pr t dy ishte m mir q ndodhi kshtu. Lamtumir o
mishrim i besnikris superiore, q as mjerimi e as smundja nuk ta
fikn dot buzqeshjen e pafajsis e t mirsjelljes! Balta shqiptare do t
tres kurmin tnd t bukur, por shpirti yt i lir e poetik sht shkrir
tashm me kaltrsin e qiellit t Marsejs.

353

LXII

Aneta po lexonte letrn e par t Polins, q do tia postonte Fjodorit.

Duke rrshqitur shikimin npr rreshtat e shkruar pastr, asaj i dukej
sikur po dgjonte zrin e mbl t Polins:
Sa e lumtur do t isha, Fjodor, sikur ti t merrje frym me mushkrit
e mia, derisa t shroheshin plotsisht t tuat, shpirti im!
E turbulluar, Aneta tha me vete:
Organizmi i asnj femre nuk mund ta prballonte dot pa pasoja kt
ciklon dashurie. Fundi i Polins qe i dhimbshm, por i natyrshm.
*
N letrn e katrt dhe t fundit, Polina i uronte festn e Krishtlindjeve
Fjodorit. Aneta e postoi at n mes t dhjetorit.
Pas nj muaji, burrit t saj do ti duhej ti shkruante
ish-bashkvuajtsit letrn e par t diktuar nga Polina e paralizuar. Pr
fat t mir, rrjedha e ngjarjeve e bri t panevojshme manovrn e
parashikuar.
N prag t fests s vitit t ri 1956, Diktatori bri falje pr t
burgosurit e pafajshm, me rastin e dhjetvjetorit t shpalljes s
Republiks. Sipas klauzolave t faljes, midis t burgosurve politik, q
do t liroheshin m 8 janar, ishte edhe Fjodor Petrela.
Aq sa u gzuan Aneta dhe i shoqi pr lirimin e parakohshm t
Fjodorit, po aq u dshpruan pr fatin e keq t Polins, e cila nuk
rezistoi dot edhe dy muaj, pr ta par t realizuar ndrrn e saj t madhe.
Na duhet t shkojm me taksi n Burrel at dit, pr t shoqruar
Fjodorin, i tha bashkshorti Anets.
Kushton shtrenjt taksia, vrejti ajo me droj e keqardhje.
E di. Por skemi si t veprojm ndryshe. Ne nuk do t dergjemi
rrugve me Fjodorin, duke pritur makin, ndrkoh q ai nuk di gj fare
pr vdekjen e Polins. Kjo ssht serioze. Aq m tepr q at dit do t
ket edhe t liruar t tjer dhe ne do ta kemi t vshtir t gjejm makin
rasti.
Mir q mi kujtove t burgosurit e tjer, q do t lirohen nga
falja, u hodh e tha Aneta e gzuar. Un njoh nj person q ka baban n
354

burg t Burrelit, i cili lirohet me siguri, se sht 76 vje. Ai sht i

detyruar t shkoj ta marr me taksi baban e moshuar. Duke i propozuar
q ta paguajm bashk taksin, nuk ka arsye q ai t mos pranoj.
Shyqyr q u kujtove pr kt! Takoje sa m par at person, se
mos bisedon me dik tjetr pr kt shtje.
LXIII

Marrveshja q arriti, e gzoi dhe e pezmatoi njhersh Anetn. I

interesuari e pranoi me knaqsi propozimin, q e lironte prej gjysms
s shpenzimeve, por taksia nuk merrte dot m shum se katr pasagjer.
Pra, krahas dy t burgosurve t liruar, me t mund t udhtonin vetm dy
shoqrues. N Burrel do t shkonte ish-bashkvuajtsi i Fjodorit.
*
Ndryshe nga hert e tjera, familjart e qeshur, q ndodheshin at dit
para ports s burgut, nuk do t hynin n dhomn e takimit, pr tu
shmalluar me t afrmit e tyre kokqethur. Ishin kta t fundit q do t
dilnin ksaj here nga porta e zez, duke iu lutur Zotit pr t mos ta par
m me sy at. Por, n prgjithsi, Zoti nuk i kishte dgjuar lutjet e tyre.
Fjodorin e kishin njoftuar me telegram, se Polina ishte bllokuar prej
nervit shiatik dhe nuk vinte dot n Burrel. N vend t saj, do t shkonte
ish-bashkvuajtsi i tij i dhoms.
T burgosurit q liroheshin filluan t dilnin nj e nga nj tek porta,
pas apelit dhe kontrollit q u bhej brenda. Prqafimet plot emocion me
familjart, q i prisnin me padurim, shoqroheshin me lot gzimi.
I katrti doli 76 vjeari q do t udhtonte bashk me Fjodorin pr n
Tiran. Pasi u takua me baban, djali e mori pr krahu q ta onte tek
taksia. I shoqi i Anets e kapi nga ana tjetr plakun e lodhur, pr ta
ndihmuar.
Fjodori doli i gjashti. Ish-bashkvuajtsi i thirri n emr dhe ata u
takuan prmallshm me njri-tjetrin.
Fjodori ishte dobsuar e thinjur m shum nga sa e kishte ln ai.
Rratht mavi t syve i jepnin nj pamje t lodhur fytyrs s tij.
Eja t shkojm tek taksia t rehatohesh pak, se kto dit nuk do t
keni fjetur t qet, besoj, i tha ish-bashkvuajtsi.
Mbrm pothuajse skemi mbyllur sy, u prgjigj buzagaz Fjodori.
Duke par n taksi plakun e sapoliruar, Fjodori tha me t qeshur:
Bashk me kt kriminel lufte do t udhtojm ne pr n Tiran?
Sot jam i falur me ligj, prandaj mos u tremb t ulesh pran meje, u
prgjigj me humor plaku.
355

Ata njiheshin mir midis tyre dhe e uruan njri-tjetrin pr lirimin.

Taksia u nis pr rrug. I shoqi i Anets ishte i knaqur nga prania e
dy t tjerve, pr shkak t t cilve Fjodori nuk do ti bnte pyetje pr
Polinn.
Kur mbrritn n Tiran, taksia kaloi m par tek shtpia e Fjodorit.
Ata u prshndetn me dy t tjert, falnderuan taksistin dhe u futn n
portn e hapur prgjysm.

356

LXIV

Aneta kishte br gjithka gati, pr ta pritur Fjodorin n mnyr t

denj. Kati i par i shtpis, i lyer rishtas, llamburiste. Mobiliet e
pastruara me kujdes ndrisnin. Aneta i kishte lar t gjitha ent, meqense
kishin disa muaj q nuk prdoreshin. As lulet mbi tavolina nuk
mungonin. Aneta i kishte mbledhur lulet n dy lehet e mbjella prej
Polins, pr t cilat ishte kujdesur posarisht, qysh prej dits q ajo i
kishte dhn elsat e shtpis.
Krahas artikujve ushqimor t domosdoshm, n kuzhin kishte edhe
kafe, raki e disa paketa, ndonse Fjodori nuk e pinte duhanin. Meqense
ata do t vinin shpejt me taksi, Aneta kishte prgatitur drek. Nj sup t
shijshme dhe byrek me mish. Ajo po priste n nj gjendje t ankthshme
kthimin e t zotit t shtpis, i cili nuk dinte gj pr vdekjen e Polins.
Aneta e njihte Fjodorin vetm nprmjet fotografive, e bindur se ai nuk
ngjante shum me pamjen e dikurshme fizike.
Me ti par t hynin tek porta, ajo doli tek dera pr ti pritur.
Kjo sht ime shoqe, i tha shoqruesi Fjodorit.
Urime pr lirimin dhe vuajtjet qofshin t shkuara, i tha Aneta duke
u takuar me t.
Fjodori e falnderoi przemrsisht dhe ftoi t shoqin e Anets t
hynte i pari.
Sot je ti mysafiri dhe ne t zott e shtpis; nesr e tutje
ndrrohen rolet, i tha ai duke buzqeshur.
Fjodori pshertiu e hyri n sallon.
Polina sht shtrir n dhom, apo ndodhet n spital? pyeti ai
papritur, me syt tek Aneta.
Kjo u hutua dhe, e skuqur n fytyr, shikoi t shoqin. Ky e kuptoi se
fshehja e mtejshme e fatkeqsis do ta kthente dramn n komedi.
Shndosh vet, Fjodor, se Polina na la, i tha bashkshorti i
Anets duke i zgjatur dorn.
Ah, si kshtu? ia bri ai duke shtrnguar mekanikisht dorn e
ngushlluesit.
Ulu, mblidhe veten, se do ti shpjegojm t gjitha.
Fjodori u ul, i zbeht n fytyr. Prania e Anets e ndihmoi t glltiste
lott.
Kur ka ndodhur? pyeti me nj fije zri.
Dy muaj e gjysm m par; m 23 tetor.
357

 Oh, paska vdekur n t njjtn dat q kishte lindur! u shpreh ai i

pezmatuar.
Pastaj, sikur t kishte br papritmas ndonj zbulim, Fjodori pyeti me
rrmbim:
Por si sht e mundur q un kam marr letra t shkruara prej saj
deri n Krishtlindje?
Ato letra i kishte prgatitur para kohe Polina, pa e vendosur datn
n to. Mbi tavolinn e dhoms s gjumit ke letrn e saj t lamtumirs, ku
t shpjegon gjithka, besoj.
Ka pasur hall se mos m rndohej smundja prej dshprimit, tha
Fjodori, duke tundur leht kokn. Ajo gjithmon ka menduar pr mua.
Edhe ti po ashtu pr t, e plotsoi ish-bashkvuajtsi.
smundje ia solli fundin? u interesua ai.
Verdhza n faz t avancuar.
Pse n faz t avancuar? Polina n spital punonte, apo jo?
Jo gjith kohn; e kishin transferuar n azil si infermiere.
Nuk ma ka thn kt, pr t mos m mrzitur.
Fjodori nuk foli m.
*
Aneta i ftoi t hanin drek.
N t vrtet un nuk kam uri, megjithse ora e dreks ka kaluar,
tha Fjodori.
Pas lirimit nga burgu, sht gjynah t mos ta hash vaktin e par n
shtpi, vrejti bashkfolsi. Nj got raki t qetson, pas lodhjes s
madhe dhe mrzitjes.
Supa e shijshme me limon ia hapi oreksin Fjodorit. Ndonse kishte
shum vjet pa vn raki n goj, ai piu kastile m tepr nga duhej, pr
t vrar mrzin. Kur filluan ti mbylleshin syt, i shoqi i Anets i tha me
shaka:
Fjodor, po t qmton gjumi, m duket.
sht e vrtet. Do m falni, por nuk rezistoj dot m.
Nga meraku se mos e kishte zn rakia dhe rrzohej, ai e shoqroi
Fjodorin deri n dhom t gjumit. Kur ky u fut n krevat, i shoqi i Anets
i la elsat e shtpis ndan t letrs s lamtumirs t Polins. Pastaj doli
bashk me gruan.

358

LXV

Lodhja dhe rakia e ndihmuan Fjodorin t bnte nj gjum t thell.

N orn gjasht t mngjesit iu hapn syt vetiu. Ishte ora e zgjimit t
prditshm n burg.
Ai bri disa lvizje shpirse dhe u fut n dush. Pasi u vesh, prgatiti
kafen e mngjesit. Mandej shkoi e mori letrn e lamtumirs t Polins n
dhom t gjumit dhe u ul n kuzhin. I emocionuar, nuk e lexoi
menjher.
Vetm pasi kishte pir gjysmn e kafes, e hapi zarfin. Para syve iu
shfaq teksti i letrs s fundit q shkroi Polina n jet:
I paharruari im, Fjodor,
Nuk m kishte shkuar kurr ndrmend, se ndarja jon do t ishte e
till. Por punt e Zotit i prkasin vetm Atij dhe njerzit duhet ti
mirpresin vendimet e Tij. Po e pres e qet fundin tim, t siguroj. E
vetmja breng, q do t marr me vete nga kjo bot absurde, sht kafazi i
hekurt ku po l t burgosur dashurin time. Kshtu qe thn. Por zemrat
tona nuk duhet t protestojn ndaj ktij vendimi qiellor, mbasi zemrat q
din t dashurojn, din edhe t vdesin n emr t dashuris.
Me t njjtin devocion q un po pres fundin tim, ti duhet t jetosh
pr hir t dashuris son, i shtrenjti Fjodor. Varret e prindrve t tu dhe
imi kan nevoj pr kujdesin tnd. Shpirtrat tan do ta ndiejn pranin e
Fjodorit t dashur. Un jam e bindur q ti do t dalsh shndosh e mir
prej burgut. Kjo ide ma lehtson vdekjen. Ve po t l nj amanet: pas
daljes nga burgu, martohu. Shtpia e Petrelajve nuk meriton ti mbyll
syt prgjithmon, kur ti t mos jesh m nj dit. Amanetin se tret
dheu, thot nj proverb i bukur shqiptar. Ky amanet sht n pajtim t
plot me paktin ton t dashuris, gjersa un nuk do t jem gjall
ather.
Pr hir t dashuris son, ti e more parasysh t mbeteshe pa fmij,
gj pr t ciln un t kushtoj nj mirnjohje t prjetshme. Por nuk
duhet kurrsesi q ti t jetosh qyqar, ndrkoh q fati na ndau bashk.
Krijimi i familjes sht nj domosdoshmri pr jetn tnde t pasburgut
dhe pr t ln trashgimtar. Prndryshe do sakrific e denj
shndrrohet n sakrilegj, kur e tejkalon masn e saj. Dhe ky do t ishte
nj ndshkim pr shpirtin tim, meq u bra sebep t mbyllej dera e
familjes s madhe Petrela.
359

Besoj se do t m mirkuptosh pr katr letrat q do t vijn n burg

n emr tim, ndrkoh q un nuk do t jem m n mes t t gjallve.
Gjithashtu e kam porositur Anetn q t mos t t njoftojn pr vdekjen
time, gjersa t dalsh nga burgu. Tronditja prej fatkeqsis do t
ndikonte pr keq n smundjen e mushkrive dhe kjo do t ishte nj
humbje e madhe pr t dy. Lirimi nga burgu, krijimi i familjes s re dhe
lindja e fmijve do t jet fitore e madhe pr ty dhe nj ngushllim i
madh pr mua, mbasi nuk do t mbetesh trung i that pr fajin tim.
Jeta n Shqipri, krahas vuajtjeve, ka pasur edhe nj trheqje t
veant pr mua. M ka plqyer natyrshmria deri n vrazhdsi e
shqiptarve. Ndonse virtytet e tyre n prgjithsi nuk jan aq t arrira,
pr shkak t nivelit t mangt kulturor, mungesa e hipokrizis i bn ata
interesant. Sikur shqiptart t kishin pasur fat t mir, shpreh bindjen se
ata do t bheshin nj prej popujve m vital e m miqsor t
kontinentit. Nuk mund t gjendet tjetr vend n Evrop, ku besimet e
ndryshme t bashkjetojn kaq paqsisht sa n Shqipri. Por druaj se
komunizmi do ta shndrroj n antivler potencialin shpirtror e moral
t shqiptarve. Kjo do t ishte nj fatkeqsi afatgjat pr ta. Zoti i
ndihmoft!
Un kam kaluar me Anetn njsoj sikur t ishte motra ime. I
detyrohem shum asaj familjeje. N sirtarin e bufes do t gjesh dy copa
drrase t lmuara rreth 40 cm t gjata e 8 cm t gjera secila. Nuk ka
mendje francezi q mund ta gjej pse jan prdorur ato! Fantazia
shqiptare, e zhvilluar nn ndikimin e vuajtjeve, di ti gjej zgjidhje
adekuate do situate t vshtir. Me rekomandim t Anets, un dhe
Arseni i onim ato copa drrasash kryq n shpatulla, me kapse llastiku
nga brenda mushamas s shiut, pr t krijuar prshtypjen gjat
udhtimit m kmb n zonn e shkret t Burrelit, se ishim dy burra me
kokn t mbuluar me kapu. Meqense e solli fati q un t prehem n
kt tok, dua t jem e sinqert deri n fund me kta njerz t mir, q
mi kan lehtsuar vuajtjet. Prandaj t lutem t shkruash nj epitaf mbi
varrin tim, i cili duhet t ndrioj t kaluarn time n Parajsn e Seksit.
Vetm kshtu do t jem e denj pr parajsn e vrtet, ku do t
bashkohemi nj dit. N pritje t atij amshimi, po e mbyll
bashkbisedimin ton t fundit n botn e mundimeve me kt ofsham
shpirti: Lamtumir, o ndrra ime e pashuar!

360

LXVI

Fjodori mbushi nj got raki dhe nisi ta rilexonte ngadal letrn. N

fund t do paragrafi, pinte nj gllnjk.
Prmbajtja e letrs shpaloste shpirtin e madh t Polins.
Ajo i trajtonte vshtirsit e jets q po braktiste me guximin e nj
heroine t gatshme pr sakrifica deri n fund, pr hir t njeriut t zemrs.
Madj, Polina kishte menduar pr shndetin e Fjodorit edhe kur t mos
ishte m vet. Ajo dshironte t bhej e gjall edhe pas vdekjes,
nprmjet letrave q kishte ln, vetm e vetm pr ti lehtsuar vuajtjet
atij.
Ndrkoh, letra dshmonte qart se Polina e kishte pritur vdekjen me
qetsin e nj shenjtoreje. Me t njjtn pastrti shpirtrore, ajo donte t
ndrmerrte edhe udhtimin misterioz t prtejvarrit. Prgjithsisht, do
femr do t dshironte t prehej e qet n banesn e prjetshme, pa e
marr vesh t gjallt, se fati at e kishte prplasur kundr dshirs n
shtpi publike.
do femr, por jo Polin Malarm. Shpirti i saj i lir donte t
lirohej prej do sekreti njolloss t bots vulgare, q po linte pas.
Nprmjet epitafit, Polina dshironte ta denonconte publikisht at thyerje
fatale t jets s saj, e cila i kishte paraprir nj drame tronditse.
Me shikimin e turbulluar mbi letrn prekse, Fjodori pshertiu thell
duke murmuritur:
O Zot! Aq sa shum bukuri shpirtrore e fizike i fale ksaj krijese
delikate, po aq siklete i hodhe prsipr! Pse kshtu?

361

LXVII

N tetor t vitit 1937, para se t niseshin pr n tokn e faraonve,

Polina i kishte propozuar Fjodorit t bnin nj vizit s bashku tek varri i
babait t saj n Marsej. Ai nuk ia kishte prishur.
Kur kishte vendosur buqetn me lule mbi pllakn e mermert, Polina
18 vjeare ishte shprehur e emocionuar:
Ky tip varri m plqen shum, Fjodor. Nj t till do t dshiroja
t kisha edhe un nj dit.
Ai i kishte trhequr vrejtjen pr shprehjen e paprshtatshme n ball
t jets s saj.
Kjo sken trishtuese iu kujtua Fjodorit, kur prfundoi s lexuari pr
her t dyt letrn e Polins. Me sy t rrmbushur, ai murmuriti:
Do ta kesh patjetr nj varr t atill, gjersa u bre pr t parakohe, o
plag e zemrs sime! Por amaneti yt pr epitafin nuk mund t pres deri
at dit. Un do ta oj at qysh sot, q ti ta ndiesh lirimin tim nga burgu,
fal ndihms dhe lutjeve t tua.
Fjodori u ua e shkoi tek sirtari i bufes. Me kujdesin q preken
gjrat e shenjta, ai nxori prej andej dy copat e lmuara t drrasave, q
prmendte Polina n letrn e lamtumirs. Secila prej tyre mbante emrin e
prdoruesit.
Fjodori filloi ta puthte me afsh at me emrin e Polins dhe e
shtrngoi prmallshm n gji, sikur t ishte ndonj foshnj. Ndoshta i
ngjante si foshnja e munguar e saj
Ai u ul pran tavolins dhe filloi t shkruante epitafin pikrisht mbi
at cop drrase, q i dukej se ruante end aromn dehse t trupit t
Polins. Pastaj i bashkoi n form kryqi t dy drrasat e vogla. N
horizontalen binte n sy shkrimi i bukur i Fjodorit. Ai e futi kryqin e
drunjt n nj ant doku, s bashku me tufn e luleve q ishte mbi
tavolinn e dhoms s gjumit.
Me antn n dor, Fjodori u nis t dilte. Kur hapi dern, pa se po
binin pika shiu e frynte er. U kthye pr t nxjerr pardesyn prej
dollapit. Kur e hapi pr ti futur mngt, vuri re se n disa vende e kishte
grir mola. E veshi pa kokarje, mori ombrelln dhe doli.
*
Kur mbrriti tek varrezat, shiu dhe era ishin shtuar. Duke hyr n
bllokun e varreve m t fundit, nj shakullin ia prishi ombrelln.
Fjodori e flaku tej dhe vazhdoi t ecte npr shi, pa u ngutur. Nuk e pati
362

t vshtir ta gjente varrin e Polins. Bashkshorti i Anets nj njeri q

i shikonte syri, i bnte dora , kishte vendosur tek kreu i varrit nj
pllak imentoje, ku lexoheshin emri, datlindja dhe dita e vdekjes s
Polins.
Pa pyetur pr shiun e dendur, Fjodori la antn mnjan dhe, i
prkulur mbi dy gjunjt n balt, filloi t puthte pllakn duke shfryer
dufin e zemrs s brengosur:
Erdha Polin; ja ku jemi prsri bashk. Un e di q ti po m shikon
e buzqeshur, por un i verbri nuk e dalloj dot buzqeshjen tnde
hyjnore. Ti dije t buzqeshje edhe n pikun e mjerimit, jo m aty ku t
ka rehatuar Zoti, pas vetmohimit tnd prej shenjtoreje. Vetm nj njeri
me shpirt t madh si i yti mund t gjej forca n vetvete n prag t
agonis, pr t menduar si t ndihmoj edhe pas vdekjes njeriun e
zemrs. Letrat q mora n burgun e Burrelit, ndrkoh q ti preheshe
pran Zotit, m adresoheshin mua, por ato i prkasin universit t paan t
dashuris. Letra t tilla nuk kan epok, ato jan aktuale n do koh,
mbasi dashuria siguron vazhdimsin e jets dhe ajo i koleksionon perlat
e saj. Data q shkruante Aneta n to vlente vetm pr mua. Por ato do t
mbeten letra pa dat, pa koh, ashtu si i shkrove ti, dhe do t shrbejn
si simbol i nj dashurie q diti ta mbijetoj vdekjen.
Ti je engjlli im mbrojts dhe engjjve nuk u thuhet kurr
lamtumir. Mirupafshim, engjlli im, kur Zoti t vendos pr t na
ribashkuar prgjithmon!
Fjodori e puthi pr t fundit her pllakn e imentos. Era e fort dhe
shiu e detyruan ti mbshteste duart n balt, pr tu ngritur n kmb.
Nga anta e dokut nxori buqetn me lule dhe e vendosi prpara pllaks
s imentos. Pastaj mori kryqin e drunjt. I erdhi keq kur vuri re se duart
e baltosura e njollosn pjesrisht epitafin. Ai e nguli kryqin ndan t
pllaks dhe shkoi e mori drejtqndrim prball tij, n fund t varrit.
Fjodorit i kaluan mornica, kur mendoi se pirgu i balts, q po e
sulmonin pa mshir rrket e shiut nga t gjitha ant, kishte qen
shtojzovallja krcimtare e mbrmjeve t paharruara n kuvertn e vaporit
Piramida, perria q u trhoqi aq shum vmendjen kalimtarve udhve
t Aleksandris, ditn e par t mbrritjes s tyre n Egjipt. Atij iu
kujtuan fjalt e mikut t tij, Mishelit, lidhur me at sken mbreslnse:
Me bukurin q ka Polina, egjiptiant do t mendonin se u ngjall
mbretresha Nefertiti. Por, fatmirsisht, nusja jote sht bionde.
Fjodori ndjeu ti bnte mir shiu i furishm; ai i ulte zjarrmin e
shkaktuar nga emocionet. Vitin e fundit mushkrit e tij t prekura kishin
manifestuar shenja t smundjes s trashguar t astms. Gjithmon n
drejtqndrim, Fjodori po merrte frym me zor. Ndrkaq uji i shiut e
kishte pastruar prej njollave t balts kryqin, duke nxjerr n drit tekstin
e epitafit:
363

VIRTYT, A GUXON T MATESH ME SHPIRTMADHSIN E KSAJ HEROINE T DAL NGA

SHTPIA PUBLIKE ?

364