EVROPSKI STANDARDI ZA KONSTRUKCIJE - EUROKODOVI

EUROPEAN STANDARDS FOR CONSTRUCTIONS - EUROCODES

Amer Harai
Univerzitet u Zenici
Mainski fakultet u Zenici
Fakultetska 1. 72000 Zenica

Dr.Naija Harai
Univerzitet u Zenici
Mainski fakultet u Zenici
Fakultetska 1. 72000 Zenica

Kljune rijei: eurokodovi, konstruiranje, vrste elika, podjela elika

SAETAK:
Cilj rada je da olaka strunjacima i pedagozima preuzimanje i lake razumjevanje evropskog
naina oznaavanja materijala. Predmet rada su evropske norme za proraun raznih vrsta
konstrukcija.

Key words: eurocodes, construction, steel types, division of steels.

ABSTRACT:
The goal of this seminary is to make easyer accepting and unedrstanding of european way of
labeling materials to experts and pedagogs. The subject of this work are the european norms
for calculating different types of constructions.

1. UVOD
Sredinom 70-tih godina se pojavila potreba za usklaivanjem normi iz podruja
graevinskog projektiranja konstrukcija. Tako je 1976.godine Povjerenstvo Evropske
zajednice (CEC) poelo sa programom njihovog razvoja, formiravi Upravni odbor od
predstavnika vlada drava lanica, predstavnika meunarodnih tehnikih organizacija i
lanova koordinirajue skupine koja je ve bila formirana. Zadatak Upravnog odbora je
bio pregled stanja u tako opsenom podruju. Smatralo se da e se pripremiti zajednika
pojednostavljena pravila za proraun svih vrsta konstrukcija bez obzira na materijal od
kojeg su izraene i da e se postaviti zajedniki sigurnosni zahtjevi.
Pod pokroviteljstvom Povjerenstva Evropske zajednice objavljeno je nekoliko dijelova
eurokodova. Povjerenstvo je odluilo, 10.januara 1990.godine, posao izrade i
objavljivanja eurokodova prenijeti na europsku organizaciju za normizaciju (CEN), s
namjerom da se eurokodovi kao europske norme (EN) uine dostupnim u zemljama
Europske unije (EU) i zemljama Europske udruge za slobodnu trgovinu (EFTA).

1.1. Struktura CEN/TC 250

CEN je 23. marta 1990.godine osnovao tehniki odbor CEN/TC 250 Konstrukcijski
eurokodovi (Structural Eurocodes), koji je odgovoran za njihov razvoj i
objavljivanje. Rad tehnikog odbora CEN/TC 250 se odvijao u devet (9) pododbora
(SC1SC9), po jedan pododbor za svaki eurokod. Istovremeno postojale su i tri (3)
horizontalne radne skupine: Nazivi, Poar i Mostovi.
Tabela 1. Tehniki odbori [6]

Naziv tehnikog odbora

Djelovanja i potres
Betonske konstrukcije
Metalne konstrukcije
Drvene konstrukcije
Zidane konstrukcije
Geotehnike konstrukcije

Norme

CEN/TC

Eurokod 1
Eurokod 8

250 (SC 1; SC 8)

Eurokod 2
Eurokod 3
Eurokod 4
Eurokod 9
Eurokod 5
Eurokod 6
Eurokod 7

250 (SC 2)
250 (SC 3; SC 4; SC 9)
250 (Sc 5)
250 (SC 6)
250 (SC 7)

1.2. ta su eurokodovi
Eurokodovi [5] su europske norme za proraun raznih vrsta graevinskih konstrukcija.
Oni obrauju i sve predvidive vrste optereenja i njihovo djelovanje na konstrukcije. U
razvoju eurokodova osnovna ideja je stvaranje ujednaenog sistema konstrukcijskih
pravila pridravajui se CEN-ovih normizacijskih pravila.
Znai, cilj je da eurokodovi postanu europske norme vodei rauna da su povezani sa
drugim usklaenim ili neusklaenim europskim normama za graevinske proizvode.
Svaki eurokod je podijeljen u vie dijelova, a neki dijelovi imaju i poddijelove. Norme
su veoma opsene, pa pojedini dijelovi imaju vie od stotinu stranica.
Dogovoreno je da se eurokodovi prvo pripreme kao prednorme (ENV). To su:
ENV 1991
ENV 1992
ENV 1993
ENV 1994
ENV 1995
ENV 1996
ENV 1997
ENV 1998
ENV 1999

Eurokod 1: Osnove projektiranja i djelovanja na konstrukcije

Eurokod 2: Projektiranje betonskih konstrukcija
Eurokod 3: Projektiranje elinih konstrukcija
Eurokod 4: Projektiranje elinobetonskih spregnutih konstrukcija
Eurokod 5: Projektiranje drvenih konstrukcija
Eurokod 6: Projektiranje zidanih konstrukcija
Eurokod 7: Geotehniko projektiranje
Eurokod 8: Projektiranje konstrukcija otpornih na potres
Eurokod 9: Projektiranje aluminijskih konstrukcija

Eurokod 1 daje ope osnove projektiranja konstrukcija bez obzira na vstu materijala od
kojeg je konstrukcija izraena, dakle naela projektiranja, optereenja i zahtjeve koji su
primjenjivi na sve konstrukcije. Prema CEN/CENELEC-ovim Unutranjim propisima 2. dio: Opa pravila za normizacijski rad, evropska prednorma (ENV) budua je norma
2

koju je razradio CEN/CENELEC u skladu sa svojim pravilima za privremenu upotrebu,

dok nacionalne norme koje su sa njom u suprotnosti mogu uporedo ostati na snazi.
Navedene prednnorme (ENV) bit e prihvaene kao nacionalne norme nakon pripreme
nacionalnih dokumenata za primjenu (NAD), koje mora prirediti svaka drava lanica.
Radi se dakle o razliitim optereenjima (npr.snijeg, vjetar, potresno optereenje i sl.)
koja ovise o zemljopisnom poloaju, o razliitim koeficijentima sigurnosti, tzv.
uokvirenim vrijednostima (Boxed Values) koje propisuje vlada svake drave i sl.
Eurokodovi su trenutno povezani sa cijelim sistemom od oko 85 evropskih normi ili
prednormi. Izdavanje engleske verzije eurokodova u statusu prednormi poelo je 1993.
godine i prema planu treba biti dovreno ove godine. Njihovo izdavanje kao evropskih
normi (EN) oekivalo se od 1999-2004.godine.
1.3. Trenutno stanje [6]
Eurokodovi u statusu prednormi imaju 64 dijela, dok e kao evropske norme imati 60
dijelova. Osim toga uvodi se nova evropska norma EN 1990 Eurokod 0: Opa pravila,
koja e sadravati ono to je sada obuhvaeno u ENV 1991-1. Uporedo s tim
prenumerirat e se dijelovi Eurokoda 1. Dakle, eli se postii jednostavnost u
obiljeavanju i snalaenju pri njihovoj upotrebi.
Tako bi svaki Eurokod (njih devet) morao imati isti broj za dio koji se odnosi na npr.
poar, mostove i sl. Status eurokodova kao evropskih normi jo nije definisan i jo se
raspravlja o mogunosti smanjenja broja tzv.uokvirenih vrijednosti kao i skraenju
razdoblja u kome e uporedo vrijediti i nacionalne norme zemalja lanica.
2. VRSTE I KVALITETI ELIKA
2.1. Podjela elika
Za odreivanje pojmova kod podjele elika primjenjuje se EN 10020. Openito se
podjela moe provesti prema:
1. hemijskom sastavu (legirani i nelegirani elici)
2. glavnim svojstvima i osobinama s obzirom na primjenu (osnovni, kvalitetni i
oplemenjeni elici) [8].
Za oznaavanje elika [7] koriste se dva sistema:
-

kratki naziv prema EN 10027 (dio 1 i IC 10),

oznaka brojevima prema EN 10027 (dio 2).

Kratki naziv predvia podjelu elika u dvije skupine:

Grupa 1 daju se podaci o primjeni elika i mehanikim ili fizikalnim

svojstvima,
Grupa 2 daju se podaci o hemijskom sastavu.

2.1.1. elici grupe 1

Glavni simboli grupe 1 su sljedei:
S - konstrukcioni elici,
P - elici za rad pod pritiskom ( elici za rezervoare),
L - elici za cjevovode,
E - elici za mainogradnju (strojogradnju),
- elici za armirani beton praeni brojem koji je karakteristika napona teenja*) u
N/mm2,
Y - elici za prednaprezanje (prednapinjanje),
R - elici za oblike tranica,
H - hladno valjani ravni (ploasti) proizvodi u visokovrstoj kakvoi izvlaenja,
DC - mekani elici za hladno oblikovanje odreenih vrue valjanih ravnih
(ploastih) proizvoda,
DD - mekani elici za neposredno hladno oblikovanje odreenih vrue valjanih
ravnih (ploastih) proizvoda,
DX - mekani elici za ravne (ploaste) proizvode iji nain valjanja (vrui ili hladni)
nije poznat,
TH - tanki i bijeli lim i traka kao i posebno kromirani lim i traka kod jednostrukog
smanjenja,
T - isto kao TH samo kod dvostrukog smanjenja,
M - elektro lim i traka.
B

2.1.2. elici grupe 2

U grupu 2 ubrajaju se sljedee grupe elika:

nelegirani elici s prosjenim udjelom mangana manjim od 1%,

nelegirani elici s prosjenim udjelom mangana veim od 1%; legirani
elici s manje od 5% legirajuih elemenata,
legirani elici s vie ili 5% legirnih elemenata,
brzorezni elici.

2.1.3. Dopunske oznake

Vrste elinog liva dobivaju ispred ranije navedenih oznaka slovo G.
Tvorba oznake elika za navedene etiri podgrupe moe se detaljno vidjeti u IC 10.
esto glavne oznake nisu dovoljne za jednoznanu oznaku elika, pa se zato koriste
dvije grupe dopunskih oznaka:
Dopunske oznake za elik
Dijele se na dvije grupe. Oznake druge grupe mogu se koristiti samo povezano sa
prvom grupom oznaka,
Dopunske oznake elinih proizvoda.
Dopunske oznake u svom znaenju su ovisne o glavnim oznakama. Nemogue je
navesti sve mogue kombinacije glavnih i dopunskih oznaka, te e se zato navesti samo
one vanije, i to za grupu elika za konstrukcije.

elici za konstrukcije - oznaavanje

Slovne oznake

Glavna oznaka:

S
- elici za konstrukcije,
XXX - najnii napon teenja (ReH) izraena u N/mm2 za najmanju debljinu
proizvoda.

Dopunske oznake:

Za elik grupe 1 to su oznake: J,K,L,M,N,Q,G.

JR - ilavost 27J, temperatura ispitivanja +20C,
KO - ilavost 40J, temperatura ispitivanja 0C,
L2 - ilavost 60J, temperatura ispitivanja -20C,
M - valjano termomehaniki,
N - normalno areno ili valjano normalizirano,
Q - poboljan,
G - druga obiljeja, ukoliko je potrebno s jednom ili dvije znamenke.
Napominje se da su oznake M,N i Q predviene samo za sitnozrnate elike.
Za elik grupe 2 predviene su sljedee dopunske oznake:
C
D
E
F
H
L
M
N
O
P
Q
S
T
W
an

- s posebnim hladnim oblikovanjem,

- za prevlake dobivene postupkom uranjanja u talinu,
- za emajliranje,
- za kovanje,
- uplji profili,
- za niske temperature,
- valjano termomehaniki,
- normalno areno ili valjano normalizirano,
- rezano,
- ljuteno,
- poboljan,
- za brodogradnju,
- za cijevi,
- otporan na koroziju,
- oznake za propisane dodatne elemente, npr.Cu.

Brojane oznake [6]

1. XX XX (XX)
Budue potrebe (rezerva)
Redni broj
Broj grupe elika
Broj materijala 1 elik
2 nikal, kobalt
3 titan
1.00xx i 1.90xx
- osnovni elici
1.01xx do 1.07xx i 1.91xx do 1.97xx
- nelegirani kvalitetni elici
1.08xx, 1.09xx, 1.98xx i 1.99xx
- legirani kvalitetni elici
2. HARMONIZACIJA EVROPSKIH (EN) I NJEMAKIH (DIN EN) NORMI
Tabela 2. Usklaivanje evropskih i (EN) i njemakih (DIN) standarda [5]

VRSTA
ELIKA ILI
PROIZVODA
Graevinski
elici

SADANJE STANJE

RANIJE STANJE

EN

IZDANJE

DIN

IZDANJE

EN 10 025

03.04.

17 100

01.80.

Sitnozrnati elici

EN 10 113
dio 1 do 3

04.93.

17 102

10.83.

elici otporni na
koroziju

EN 10 155

08.93.

SEW 087

01.81.

Nerajui elici

EN 10 088
dio 1 do 3

08.95.

17 440
17 441

07.85.

EN 10 083
dio 1 i 2 + A1

10.91.
bijelo izdanje 97.

17 200

03.87.

uplji profili,
vrue valjani:
o,, graevinski i
sitnozrnati elici

EN 10 210
dio 1
dio 2

09.94.
bijelo izdanje 96.

17 100, 17 120
17 121, 17 123
17 124, 17 125

01.80., 06.84.
06.84., 05.86.
05.86.

uplji profili,
vrue valjani
(kao hladno
valjani)

EN 10 219
dio 1
dio 2

bijelo izdanje 96.

bijelo izdanje 96.

17 119

06.84.

elici za
poboljanje

3. ELICI POVIENE VRSTOE S POBOLJANOM ZAVARLJIVOU

elici poviene vrstoe s poboljanom zavarljivou proizvode se u HISTAR odnosno
FRITENAR kvaliteti. Dijele se u tri vrste kako slijedi:

Tabela 3. Mehanike osobine elika poviene vrstoe [5]

VRSTA ELIKA

NAJNII NAPON TEENJA

ReH (N/mm2)

HISTAR 355
HISTAR 420
HISTAR 460
FRITENAR 355

355
420
460
355

ILAVOST
(CHARPY PROBA)
(KV)
Moe se zahtijevati do -50 C
-20 C

Kod ovih se kvaliteta elika najnii napon teenja ReH ne smanjuje u ovisnosti debljine
elementa t.
Ako valjani profili imaju oznaku HI znai da se mogu isporuiti u HISTAR kvaliteti.
Kod ovih elika ekvivalent ugljika iznosi najvie 0,39%.
4. ELICI ZA PLATFORME ZA EKSPLOATACIJU ENERGENATA
elici za platforme isporuuju se prema normama EN 10225, a prikazani su u sljedeoj
tabeli:
Tabela 4. elici za platforme[5]

VRSTA ELIKA
*

FRITENAR355 )
FRITENAR 355 TZK OS
HISTAR 355 TZ OS
HISTAR 355 TZK OS
HISTAR 420 TZ OS
HISTAR 420 TZK OS
HISTAR 460 TZ OS
HISTAR 460 TZK OS
*)

NAJNII NAPON
TEENJA
ReH (N/mm2)
355
355
355
355
420
420
460
460

ILAVOST
(CHARPY PROBA)
(KV)
-20 C
-40 C
-20 C
-40 C
-20 C
-40 C
-20 C
-40 C

Vrsta elika za profile grupe HE (h<280mm) i IPE (h<500mm)

Sve ostale vrste elika raspoloive za profile s oznakom HI; ostali profili prema
zahtjevu.

5. USPOREDBA STANDARDA O KVALITETI ELIKA

Uobiajeno je da se danas strunjaci susreu kako s elinim proizvodima tako i s
projektima iz raznih zemalja Evrope i svijeta. Zbog toga je korisno poznavati
nacionalne oznake osnovnih grupa elika usporedivih s oznakama elika po novim
evropskim normama. U sljedeoj tabeli su dane usporedne oznake elika 9 nacionalnih
tehnikih regulativa s oznakama prema EN.

Tabela 5. elici openito za konstrukcije [5]

EN
10 025

NF A
35-501

DIN
17 100

S 235 JR

E 24-2

St 37-2

S 235
JRG2

BS
4 360

RSt 37-2

40 B

S 235 JO

E 24-3

St 37-3
U

40 C

S 275 JR

E 28-2

St 44-2

43 B

S 275 JO

E 28-3

St 44-3
U

43 C

S 355 JR

E 36-2

S 355 JO

E 36-3

S 355
J2G3
S 355
J2G4
S 355
K2G3
S 355
K2G4

UNI
7070

AE 235B

Fe 360 B
Fe 360
B-FN

A 235-C
AE 255B
AE 255C
AE 355B
AE 355C
AE 355D
AE 355D
AE 355DD
AE 355DD

50 B
St 52-3
U
St 52-3
N

NBN
A21101

50 C
50 D
50 D

E 36-4
E 36-4

Fe 360 C
Fe 430 B
Fe 430 C
Fe 510 B
Fe 510 C
Fe 510 D
Fe 510 D

UNE 36
080

NOR
M 1316

AE 235
B-FN
AE 235
C
AE 275
B
AE 275
C
AE 355
B
AE 355
C
AE 355
D
AE 355
D

RSt 360
B
St 360 C
St 430 B
St 430 C

St 510 C
St 510 D

Tabela 6. elici poviene vrstoe[5]

EN
10 113
S 355 M
S 355 ML

NF A
35-504/36-201

DIN
17 102

BS
4360

UNI
7382

E 355

St E 355
TSt E 355

50 D
50 EE

Fe E 355 KG
Fe E 355 KT

St E 420
TSt E 420
St E 460
TSt E 460

55 C
55 EE

Fe E 460 KG
Fe E 460 KT

E 375
E 420 R
E 420 FP
E 460 R
E 460 FP

S 420 M
S 420 ML
S 460 M
S 460 ML

Tabela 7. elici HISTAR kvalitete[5]

HISTAR

EN
10
113

EN
10 025

NF A
35-504/
36-201

NF A
35-501

DIN
17 102

DIN
17 100

BS
4360

ASTM
A
572
913

355

S
355

S 355

E 355

E 36

St E
355

St 523

50 D

gr. 50

420

S
420

E 420

60

S460

E 460

St E
420
St E
460

JIS G
3106

SM49
0B/C/
YB

gr. 60
55 C

gr. 65

SM
570

6. GRAEVINSKI ELIK

Uslovi obrade

Grupa elika
S

graevinski elik

Mehanike osobine
XXX Minimalni napon teenja
ReH (N/mm2 )

termomehaniko valjanje

obino valjanje

AR

valjano (bez specijalnih

zahtjeva za valjanje i/ili
termiku obradu)

Primjer:
EN 10025-2:

355

J2

Z35

Posebni zahtjevi

Mehanike osobine
Stepen ilavosti
KV min.
27 J

min.40 J

Temp. C

JR
J0
J2

KR
K0
K2

20
0
-20

Z15

min. 15% suenje

Z25

min. 25% suenje

Z35

min. 35% suenje

Fizike osobine grupa 2

L

za sniene temperature

termomehaniko valjanje

obino valjanje

elici otporni na dejstvo

atmosfere

Primjer:

EN 10025-4: S 355 ML
Slika 1. Uobiajne oznake kvaliteta graevinskog elika prema standardima:
EN 10027-1: 2005, EN 10025-2 : 2004, EN 10025-4 : 2004 [8]

7. ZAKLJUAK
Preuzimanje evropskog sistema oznaavanja materijala i u Bosni i Hercegovini je jo jedan
korak pribliavanja Bosne i Hercegovine Evropskoj Uniji i doprinos lakem strunom
sporazumijevanju. Zato bi morali taj sistem oznaavanja to prije savladati strunjaci u praksi i
pedagozi na svim nivoima strunog obrazovanja, ustvari svi oni koji se susreu sa materijalima
te vrste.

8. LITERATURA
[1.]

***

Standard BAS EN 10020 : Definiranje i klasificiranje vrsta elika

[2.]

***

Standard BAS EN 10027-1: Sistemi oznaavanja elika: Dio 1: Oznake elika,

glavni simboli (EN 10027-1: 1992 IDT).

[3.]

***

Standard BAS EN 10027-2: Dio 2: Brojane oznake.

[4.]

***

Standard CR 10260: Sistemi oznaavanja elika : Dodatni simboli.

[5.]

I. Deba, B. Androi, D. Dujmovi, Metalne konstrukcije 3 - brzi proraun prema

eurocode 3 europski, britanski i ameriki profili tablice otpornosti presjeka i elemenata,
IA PROJEKTIRANJE, Zagreb, 1993 god.

[6.] Gaea-Mori V.: Eurokodovi-europske norme za konstrukcije, Glasilo DZNM; 910/1999.

[7.] ***

Oznaevanje materialov - Reports, Strojniki vestnik 46(2000)1, 53-56 Poroila

[8.] Harai N.: Ininjerski metalni i nemetalni materijali, Mainski fakultet Zenica 2005.
[9.]

www.alc.arcelor.com

10