Statistika ekonomske aktivnosti

Statistika ekonomske aktivnosti

Sadraj predavanja
Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna
Osnovni makroekonomski agregati u sistemu
nacionalnih rauna
Redosled i okvirna sadrina rauna za ukupnu
ekonomiju

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

ta predstavlja sistem nacionalnih rauna?

Nacionalni proizvoai zvanine statistike izrauju i

publikuju tri vrste ekonomskih rauna:
Nacionalni rauni
Platni bilans
Statistika dravnih finansija
Platni bilans i statistika dravnih finansija se
zasnivaju na nacionalnim raunima, ali se prikazuju
i posebno

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

ta predstavlja sistem nacionalnih rauna?
Nacionalni rauni predstavljaju:
Skup integrisanih makroekonomskih rauna, bilansa
i tabela koje se baziraju na meunarodno
usaglaenoj metodologiji (koncepti, definicije,
klasifikacije i raunovodstveni standardi)
Nacionalni rauni prikazuju:
Stanje i tokove ekonomske aktivnosti koji su
pogodni za ekonomske analize i formulisanje
ekonomske politike

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

ta predstavlja sistem nacionalnih rauna?
Sistem nacionalnih rauna (SNR) se zasniva na
irem konceptu ekonomske aktivnosti (proizvodnja
materijalnih dobara i usluga, kao i nematerijalne
usluge)
Nacionalni rauni prikazuju:
Proizvodnju, potronju i akumulaciju bogatstva
Dohodak
Raspodelu dohotka
Upotrebu dohotka
Ekonomsku razmenu zemlje sa inostranstvom
5

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

ta predstavlja sistem nacionalnih rauna?
Pored rauna za ukupnu ekonomiju, SNR obuhvata
detaljnije raune:
Sektorske raune (npr. drava, domainstva i
preduzea)
Finansijske raune
Input-autput tabele
Satelitske raune
SNR prikazuje vrednost stanja imovine i obaveza u
odreenom trenutku (na poetku i kraju perioda),
promene koje nastaju kao posledica proizvodnje i
transfernih dohodaka
6

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Osvrt na razvoj sistema nacionalnih rauna
Razvoj Sistema nacionalnih rauna
Potreba da se definie jedinstven i sveobuhvatan,
meunarodno
uporediv
nain
prikazivanja
ekonomskih aktivnosti
Poetak razvoja SNR - prve procene nacionalnog
bogatstva: Viljem Peti (William Petty) i Gregori
King (Gregory King)-Engleska
Prvi nacrti nacionalnih rauna u Australiji

Osnovne
karakteristike
sistema
rauna
Doprinos razvoju
nacionalnih
raunanacionalnih
dali su:
Osvrt na razvoj sistema nacionalnih rauna

Kenej (Quesney)
Kejns (Keynes)
Tinbergen (Tinbergen)
Fri (Frsch)
Maral (Marschal)
Rikardo (Ricardo)
Marks (Marx)
Leontijev (Leontief)
Mid (Meade)
Stoun (Stone)
Kuznjec (Kuznets)

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Osvrt na razvoj sistema nacionalnih rauna
Prvi zvanini sistem nacinalnih rauna - Sistem
nacionalnih rauna i pomonih tabela (UN 1953.)
Ova verzija je revidirana 1968. kada su objedinjeni svi
osnovni elementi sistema:
Raun formiranja, raspodele i upotrebe BDP-a
Input-autput tabele
Finansijski tokovi
Bilansi stanja
1993. objavljen je SNR (System of National Accounts
SNA 1993), kao rezultat viegodinje saradnje
meunarodnih organizacija (UN, EZ, MMF, SB,
OECD...)
9

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna Osvrt na razvoj sistema nacionalnih rauna
Poslednja revizija Sistema nacionalnih rauna iz
1993. izvrena je 2008. godine i bie primenjena u
veini zemalja izmeu 2009. i 2014. godine
Na nivou Evrope, zajednika metodologija izrade
sistema nacionalnih rauna sadrana je u Evropskom
sistemu rauna 1995 (European system of account
ESA, 1995)
U toku je usvajanje nove verzije ESA 2010 koja je
bazirana na SNA 2008.
10

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
U SR Jugoslaviji, izrada nacionalnih rauna prema
metodologiji
nacija iz 1993.
zapoela je
Osvrt
na razvojUjedinjenih
sistema nacionalnih
rauna
u drugoj polovini 1990-ih
Prvi obrauni objavljeni su za 1997.
Nacionalni rauni u Srbiji su u skladu sa Sistemom
nacionalnih rauna 1993. i Evropskim sistemom
rauna 1995.

11

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Osvrt na razvoj sistema nacionalnih rauna
RZS izrauje nacionalne raune sa godinjom
dinamikom za institucionalne sektore i za ukupnu
ekonomiju
Izrauju se:
Svi tekui rauni
Raun kapitala
Rauni odnosa sa inostranstvom
Finansijski rauni i bilansi stanja jo uvek se ne
sastavljaju
12

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

Tri
osnovne namene korienja podataka SNR-a:
rauna
1)
Praenje
performansi
ekonomije
jednerauna
zemlje
Znaaj
i primena
sistema
nacionalnih
2) Makroekonomske analize i prognoze
3) Meunarodna poreenja

 Podacikarakteristike
Osnovne
nacionalnih rauna
nacionalnih sistema
rauna omoguavaju
da se
Znaaj
stekne
i primena
uvid usistema
stanjenacionalnih
i kretanje
rauna
performansi
ekonomije
Omoguavaju merenje nivoa ekonomskog razvoja
zemlje i stope ekonomskog rasta, praenje kretanja
osnovnih
ekonomskih
varijabli
(potronja
domainstva, potronja drave, bruto investicije,
izvoz, uvoz itd.)
Mogue je sagledati ponaanje sektora drave
(deficit/suficit drave), stanovnitva (deo dohotka
domainstva koji se izdvaja za tednju ili investicije)
i ekonomije u celini (BDP, trgovinski bilans)
14

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

Kljuni
rauna agregat koji se dobija iz sistema nacionalnih
rauna
je bruto sistema
domai proizvod
Znaaj
i primena
nacionalnih rauna
Ostali ekonomski indikatori koji se direktno izvode iz
nacionalnih rauna su:
Finalna potronja i bruto investicije
Stopa tednje (odnos tednje i BDP-a)
Stopa investicija (odnos investicija i BDP-a)
Bruto investicije prema BDP-u
Budetski deficit prema BDP-u
Tekui bilans spoljnotrgovinske razmene prema
BDP-u itd.
15

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna

Makroekonomska
analiza
podrazumeva
Znaaj
i primena sistema
nacionalnih
rauna ocenu
parametara funkcionalne zavisnosti izmeu razliitih
varijabli u modelu (ekonometrijski metodi podataka
vremenskih serija)
Input-output tabele koriste se u analizi strukturnih
uticaja i analizi produktivnosti (sektorski nivo ili
nivo proizvoda)

16

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Trea oblast korienja podataka SNR-a je za
meunarodna
osnovnihrauna
agregata kao npr.
Znaaj
i primena poreenja
sistema nacionalnih
BDP i BDP per capita
SNR se zasniva na meunarodno usaglaenim
principima,
konceptima,
definicijama,
klasifikacijama i raunovodstvenim standardima koji
su usvojeni na nivou Evropske unije i itavog sveta
Time je omoguena upredivost podataka razliitih
zemalja
17

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

SNR
obuhvata:
rauna
Obuhvat
sistema dobara
nacionalnih
raunakoja je namenjena
Proizvodnju
i usluga

tritu za prodaju
Dobra i usluge koja se razmenjuju za druga dobra ili
usluge (trampa), ili se koriste za plaanja u naturi
(npr. nadoknade zaposlenima u naturi)
Dobra i usluge koje se pruaju besplatno
individualnim domainstvima ili celokupnoj
zajednici
Proizvodnju dobara za sopstvene potrebe, tj. za
potronju u domainstvu
18

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Uslugesistema
stanovanja
vlasnika stanova
Obuhvat
nacionalnih
rauna
Usluge koje domainstva plaaju drugim licima da
ih obavljaju umesto njih (domaa posluga, vozai i
sl.)
SNR ne obuhvata:
Usluge koje obavljaju lanovi
besplatno za sopstvene potrebe

domainstva

19

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Obuhvat sistema nacionalnih rauna

20

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Obuhvat
sistema
nacionalnih
raunai skrivena dobra i
SNR takoe
obuhvata
sledea ilegalna
usluge:
Proizvodnju i distribuciju dobara i usluga ija je prodaja,
distribucija i posedovanje zabranjeno zakonom (droga,
prostutucija, krijumarenje)
Proizvodnju dobara i usluga koje su skrivene od poreskih
vlasti kako bi se izbeglo plaanje poreza ili zakonskih
standarda ili koja nije u skladu sa administrativnim
procedurama
Iako se jedan deo ovih aktivnosti obuhvata SNR, znatno
vei deo sive ekonomije ostaje neobuhvaen

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Konceptualni
Institucionalne
obavljaju rauna
ekonomske
okvirjedinice
sistema nacionalnih
aktivnosti i transakcije s drugim insitucionalnim
jedinicama za svoj raun, poseduju dobra i imovinu,
preuzimaju finansijske obaveze i donose odluke
Dve velike grupe: domainstva i pravna lica
Pravna lica mogu biti preduzea i neprofitne
institucije ili dravne institucionalne jedinice
(institucije osnovane u politikom procesu)

22

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Ekonomska
aktivnost
u sistemu
nacionalnihrauna
rauna
Konceptualni
okvir sistema
nacionalnih
registruje se na dva naina:
promene-tokovi
stanja-stokovi

23

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Konceptualni
Ekonomski okvir
tokovisistema
odraavaju
promenurauna
ekonomske
nacionalnih
vrednosti u odreenom periodu (stvaranje,
transformaciju, razmenu ili nestanak ekonomske
vrednosti)
Stanja mere ekonomsku vrednost u odreenom
trenutku

24

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Konceptualni
sistema nacionalnih
raunaizmeu

Transakcijeokvir
predstavljaju
ekonomske tokove
institucionalnih jedinica na osnovu zajedninog
sporazuma ili unutar samih jedinica
Mogu biti novane (u novcu) i nenovane (trampa, u
naturi)

25

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Transakcije
se dele
na:sistema nacionalnih rauna
Konceptualni
okvir
1) Transakcije dobara i usluga opisuju poreklo i namenu
dobara i usluga
2) Transakcije raspodele, dodata vrednost se
raspodeljuje na rad, kapital i dravu, ukljuujui
transakcije preraspodele dohotka i bogatstva
3) Finansijske transakcije obuhvataju nabavku neto
imovine ili nastanak neto obaveza posredstvom
finansijskih instrumenata
4) Ostale transakcije odnose se na akumulaciju i druge
ekonomske tokove koji nisu prethodno obuhvaeni, a
utiu na promenu vrednosti imovine ili obaveza

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Institucionalneokvir
jedinice
se agregiraju
u institucionalne
Konceptualni
sistema
nacionalnih
rauna
sektore:
1) Sektor nefinansijskih preduzea (obavljaju
proizvodnju dobara i nefinansijskih usluga
namenjenih tritu)
2) Sektor finansijskih institucija (Centralna banka,
ostale monetarne finansijske institucije, ostali
finansijski posrednici, osiguravajua drutva i
privatni penzijski fondovi)

27

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
3)
Sektor opteokvir
drave
(obezbeuje
uslugerauna
i robe za
Konceptualni
sistema
nacionalnih
linu i kolektivnu potronju, preteno na netrinoj
osnovi, i preraspodeljuje dohodak i bogatstvo)
4) Sektor domainstva (ine pojedinci ili grupe
pojedinaca - domainstva, ija je osnovna funkcija da
obezbede rad, da troe dobra i koriste usluge, i da kao
preduzetnici, proizvode dobra i vre nefinansijske
usluge)
5) Sektor neprofitnih institucija koje pruaju usluge
domainstvima (sastoje se od pravnih lica koja
pruaju ne-finansijske usluge domainstvima ili
itavoj zajednici na dobrovoljnoj osnovi)

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Alokacija
institucionalnih
jedinica
u sektore
vri se na
Konceptualni
okvir sistema
nacionalnih
rauna
osnovu tri pitanja:
1) Da li institucionalna jedinica proizvodi dobra i
usluge namenjene tritu ili ne?
2) Da li je netrina institucionalna jedinica deo drave
ili je kontrolisana od strane drave ili nije?
3) Da li trine institucionalne jedinice pruaju
finansijske usluge ili ne?

29

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Konceptualni okvir sistema nacionalnih rauna
Institucionalna jedinica je rezidentna u zemlji ako
postoji ekonomski interes na teritoriji te zemlje,
odnosno, ako je angaovana u ekonomskim
aktivnostima te zemlje due vreme, obino
najmanje godinu dana
Rezidentne institucionalne jedinice obavljaju
transakcije sa ne-rezidentnim (stranim) jedinicama
Transakcije sa ne-rezidentnim institucionalnim
jedinicama su predstavljene u posebnom raunu
inostranstva
30

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih

rauna
Domai koncept
podrazumeva
da se
obuhvata
Konceptualni
okvir sistema
nacionalnih
rauna
proizvodnja (dohodak) ostvarena u okviru
geografskih granica jedne zemlje
Nacionalni koncept podrazumeva da se domaa
proizvodnja (dohodak) proiruje i na proizvodnju
(dohodak) rezidentnih institucionalnih jedinica koja
je ostvarena u inostranstvu, a umanjuje za
proizvodnju
(dohodak)
koju
nerezidentne
institucionalne jedinice ostvare unutar granica
zemlje
31

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Nain evidentiranja transakcija
SNR bazira se na dvojnom knjigovodstvu
Svaka transakcija evidentira se u raunima dva puta
na strani svakog uesnika u transakciji, i prodavca i
kupca
Transakcije dobara i usluga se prikazuju u trinim
cenama
Tri vrste trinih cena jer iznos koji plaa kupac nije
isti kao iznos koji dobija prodavac
Bazne cene
Proizvoaka cena
Kupovna cena
32

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Bazna cena predstavlja iznos koji proizvoa prima
Nain
evidentiranja transakcija
od kupca za jedinicu proizvoda, koji je umanjen za
sve poreze na proizvode i uvean za subvencije na
proizvode
Proizvoaka cena je cena koju zaraunava
proizvoa kada roba naputa fabriku, tj. bazna
cena uveana za poreze na proizvode (ukljuujui i
neodbitni PDV) koje plaa proizvoa umanjene za
subvencije
Kupovna (nabavna) cena jeste cena koju plaa
kupac, a koja ukljuuje sve poreze minus
subvencije na proizvode (osim odbitnog PDV-a),
kao i transportne trokove i trgovinsku maru
33

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Nain evidentiranja transakcija
Rauni se sastoje od leve i desne strane rauna
Tekui rauni - leva strana rauna predstavlja
upotrebu sredstava, a desna strana rauna
predstavlja izvore sredstava
Raun akumulacije i bilans stanja imovine - desna
strana rauna prikazuje promene u obavezama, a
leva strana promene u imovini

34

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Nain evidentiranja transakcija
Svaki raun se zatvara sa bilansnom stavkom
Poslednja stavka na levoj strani rauna upotrebe
predstavlja razliku izmeu desne i leve strane rauna
Bilansna stavka jednog rauna prenosi se na drugi,
sledei u nizu rauna, i prva je stavka na desnoj strani
tog rauna
Bilansna stavka zatvara jedan, a otvara drugi raun i
na taj nain povezuje raune u jednu celinu
35

Osnovne karakteristike sistema nacionalnih rauna

Nain evidentiranja transakcija
Bilansna stavka moe da bude izraena u bruto i
neto iznosu
Bruto vrednost bilansne stavke, odnosno,
odgovarajueg
agregata
obuhvata
potronju
osnovnih fondova (amortizaciju), dok neto vrednost
ne obuhvata potronju osnovnih sredstava

36

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Osnovne ekonomske relacije u sistemu nacionalnih
rauna
Osnovna relacija od koje se polazi u SNR je:
ukupna ponuda dobara i usluga = ukupna upotreba
dobara i usluga
Ukupna ponuda dobara i usluga sastoji se od domae
proizvodnje (P) i uvoza (U)
Ukupna upotreba dobara i usluga obuhvata meufaznu
potronju (MP), finalnu potronju (FP), bruto investicije
(BI) i izvoz (I)

37

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Osnovne ekonomske relacije u sistemu nacionalnih
rauna
Meufazna potronja sastoji se od dobara i usluga
utroenih u procesu proizvodnje
Finalna potronja obuhvata dobra i usluge koji su
namenjeni finalnim potroaima
P + U = MP + FP + BI + I
Ukupna proizvodnja umanjena za meufaznu
potronju je bruto dodata vrednost (BDV)

38

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Osnovne ekonomske relacije u sistemu nacionalnih
rauna
Zanemarili smo poreze i subvencije na trenutak
Bruto dodata vrednost (BDV) predstavlja vrednost
svih dobara i usluga koji su raspoloivi za razliite
vrste upotrebe, izuzev meufazne potronje
BDV = P MP
P MP = FP + BI + I U

39

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Osnovne ekonomske relacije u sistemu nacionalnih
rauna
Sve kategorije potronje dobara i usluga meufazna potronja, finalna potronja, bruto
investicije i izvoz vrednuju se sa aspekta krajnjeg
kupca u kupovnim cenama
Ukupna proizvodnja se vrednuje sa aspekta
proizvoaa u baznim cenama

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Osnovne ekonomske relacije u sistemu nacionalnih
Poreze na proizvode (Pr) treba dodati na vrednost
rauna
ukupne proizvodnje, a subvencije na proizvode (Sb)
treba oduzeti od vrednosti ukupne proizvodnje, kako
bi vrednovanje ponude i vrednovanje upotrebe
dobara i usluga na nivou ukupne ekonomije bilo
jedinstveno
P + Pr Sb MP = FP + BI + I U

41

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Tri metoda obrauna BDP-a:
Proizvodni
Prihodni
Rashodni

42

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Proizvodni metod obrauna BDP
Bruto domai proizvod se moe izraunati
agregiranjem
vrednosti
ukupne
proizvodnje
umanjene za meufaznu potronju po sektorima
BDP = P + Pr Sb MP
BDP = BDV + Pr Sb

43

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
BDP po rashodnom metodu predstavlja zbir
finalne potronje, bruto investicija i izvoza umanjen
za vrednost uvoza
BDP = FP + BI + I U

44

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Finalna potronja obuhvata dobra i usluge koje
koriste domainstva ili drutvo za zadovoljavanje
linih ili zajednikih potreba
Obuhvata finalnu potronju domainstva, finalnu
potronju drave i finalnu potronju neprofitnih
institucija koje pruaju usluge domainstvima

45

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Finalna potronja domainstva obuhvata :
izdatke za kupljene proizvode, sopstvenu
proizvodnju i primljene poklone
vrednost izdataka za hranu
vrednost ostalih tekuih izdataka (odea,
obua, stanovanje, nametaj itd.)
Finalna potronja domainstva pored izdataka za netrajna potrona dobra, obuhvata izdatke za trajna
potrona dobra
Izdaci za kupovinu stana ili za rekonstrukciju stana
tretiraju kao bruto investicije u osnovna sredstva
46

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Bruto investicije obuhvataju trokove za proizvode
koji e se koristiti za buduu proizvodnju
Kupovina vozila za domainstvo tretira se kao
finalna potronja domainstva, dok se kupovina
vozila u poslovne svrhe tretira kao bruto investicije
u osnovne fondove

47

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Finalna potronja drave i neprofitnih institucija
koje pruaju usluge domainstvima obuhvata
netrinu proizvodnju
Obraunava se kao trokovi proizvodnje umanjeni
za povremene prodaje na tritu i bruto investicije za
sopstvene potrebe, i rashode za nabavku trinih
dobra i usluge koje se besplatno obezbeuju
domainstvima (socijalni trasferi u naturi)
Primeri dobara koje obezbeuje drava su usluge
dravne administracije, odbrane, sprovoenje
zakona i sl., koje po pravilu drava obezbeuje
besplatno
48

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Dohodovni (prihodni) metod obrauna BDP-a
Faktori proizvodnje : rad, kapital i drava
BDP je jednak sumi vrednosti dohodaka od rada,
kapitala i drave
BDP se moe izraunati kao zbir plata zaposlenih
ukljuujui doprinose koje plaaju poslodavci
(bruto plate) PL, poreza umanjenih za subvencije na
proizvodnju i uvoz i bruto poslovnog vika (BPV) i
meovitog dohotka (BMD)
BDP = PL + Pr Sb + BPV + BMD

49

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Tri naina obrauna BDP-a

50

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Sva tri metoda, bar teorijski, treba da daju istu
vrednost BDP-a
U praksi, obino dolazi do manjih ili veih
odstupanja
Konaan obraun BDP-a dobija se usklaivanjem
rezultata dobijenih na osnovu ova tri metoda

51

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Struktura BDP-a po tri metoda obrauna za EU-27

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto domai proizvod
Bruto domai proizvod je jedan od najpoznatijih i najvie
korienih agregata u Sistemu nacionalnih rauna
Iako predstavlja meru proizvodnje, a ne dohotka, BDP se
veoma esto koristi kao aproksimativna mera
blagostanja/ivotnog standarda stanovnitva
Kada se izoluje efekat razliitih nivoa cena meu
zemljama, BDP se koristi za poreenje proizvodnje
izmeu zemalja
Kada se izoluje efekat promena cena tokom vremena
poreenje proizvodnje tokom vremena
BDP per capita
53

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih
rauna

Nominalne varijable predstavljaju koliine izraene u

Realni i nominalni bruto domai proizvod
tekuim cenama, a realne varijable su koliine
izraene u stalnim cenama, odnosno cenama iz neke
odabrane bazne godine
Nominalni BDP obuhvata finalne prodaje po
trinim cenama

54

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni
i nominalni
bruto
domai
Porast
nivoa cena
dovee
do proizvod
rasta BDP-a, ak i
kada je koliina ostvarenih prodaja ostala ista
Da bi se eliminisao uticaj cena, BDP se izraunava u
realnim vrednostima, odnosno u nepromenjenim
cenama iz neke odabrane bazne godine

55

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna

Realni
Primer
obrauna bruto
BDP-adomai
(pretpostavka:
i nominalni
proizvodu ekonomiji
postoje samo dva proizvoda, uvoz nije potreban)
BDPn=P1tQ1t +P2tQ2t
Pt cene iz tekueg perioda
Qt koliine iz tekueg perioda
BDPr=P10Q1t +P20Q2t
P0 cene iz baznog perioda
Qt koliine iz tekueg perioda

56

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Odnos nominalnog i realnog BDP-a je deflator BDP
Deflator BDP-a meri prosean rast cena svih finalnih
dobara i usluga koji su ukljueni u obraun BDP-a

57

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Dva naina obrauna BDP-a u stalnim cenama
Deflacija
Ekstrapolacija
Deflacija - vri se stavljanjem u odnos komponenti
BDP-a u tekuim cenama sa odgovarajuim
indeksima cena
Ekstrapolacija - vrednost BDP-a u baznoj godini u
tekuim cenama mnoi se sa indeksom fizikog
obima
58

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Indeksi cena koji se koriste za deflaciju su indeksi
potroakih cena, indeksi cena proizvoaa, indeksi
uvoznih cena, indeksi izvoznih cena i drugi

Postupak dvostruke deflacije: proizvodni i

rashodni obraun BDP-a

59

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Deflacija ako je BDP obraunat po proizvodnom
metodu (BDV=P-MP)
Prvo se deflacionira nominalna vrednost proizvodnje
po baznim cenama sa indeksom cena proizvodnje da
bismo dobili realnu vrednost proizvodnje
Potom se meufazna potronja po kupovnim cenama
deflacionira sa odgovarajuim indeksom cena
meufazne potronje da bismo dobili realnu vrednost
meufazne potronje
Realna dodata vrednost se izraunava kada se od
realne vrednosti proizvodnje oduzme realna vrednost
meufazne potronje
60

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna

Deflacija
ako je bruto
BDP domai
obraunat
po rashodnom
Realni i nominalni
proizvod
metodu (BDP = FP + BI + I U)
Uvoz u tekuim cenama deflacionira se sa indeksom
uvoznih cena i tako dobijena vrednost oduzme od
vrednosti finalne upotrebe (FP+BI+I) u stalnim
cenama
dobijena deflacioniranjem vrednosti finalne
upotrebe u tekuim cenama sa indeksom cena
finalne upotrebe

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Greke dvostruke deflacije se mogu javiti u
obraunu dve serije podataka:
proizvodnje i meufazne potronje ako se
koristi proizvodni metod
vrednosti finalne upotrebe i uvoza ako se
koristi rashodni metod
Posebno su greke velike gde dodata vrednost
predstavlja mali udeo u BDP

62

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
U nekim sluajevima bolje je izraunati promene
dodate vrednosti u stalnim cenama na osnovu jedne
serije podataka, nego na osnovu dve serije podataka
kao kod metoda dvostruke deflacije
Primer: ekstrapolacija dodate vrednosti iz bazne
godine u tekuim cenama indeksom fizikog obima
proizvodnje koji meri promenu u tekuem u odnosu
na bazni period
Ovaj metod se koristi kada podaci za primenu
metoda dvostruke deflacije nisu dovoljno pouzdani
ili za kvartalne obraune BDP-a
63

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Kod nekih trinih i netrinih usluga nije mogue
dobiti zadovoljavajue podatke o promeni fizikog
obima autputa (npr. finansijske i poslovne usluge,
obrazovanje, odbrana)
Trei nain obrauna:
Procenjuju se promene u dodatoj vrednosti u stalnim
cenama na osnovu promena obima inputa koji se
koriste u ovim uslugama
Inputi mogu biti ukupni inputi, radni inputi ili
meufazni inputi
64

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Realni i nominalni bruto domai proizvod
Kombinovanjem ovih metoda moe se izvesti
obraun BDP-a u stalnim cenama
Obraun BDP-a u stalnim cenama u Srbiji po
delatnostima izvren je upravo po metodu
ekstrapolacije bruto dodate vrednosti uz upotrebu
jednostrukih autput i input indikatora

65

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto nacionalni dohodak i bruto raspoloiv
Bruto nacionalni dohodak ukljuuje i primarne
dohodak
dohotke koji rezidenti ostvaruju u inostranstvu, a ne
ukljuuje primarne dohotke nerezidenata na teritoriji
jedne zemlje
Primarni dohodak definie se kao dohodak ostvaren
od vlasnitva nad faktorima proizvodnje: rada,
neproizvedene nefinansijske imovine i kapitala

66

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Bruto nacionalni dohodak i bruto raspoloiv dohodak
BND = BDP + primarni dohoci rezidenata u
inostranstvu primarni dohoci nerezidenata u zemlji
Primarni dohoci (primljene naknade zaposlenima i
dohodak od svojine)
Na nivou EU je razlika izmeu BDP-a i BND-a
veoma mala
Izuzetak: Irska i Luksemburg

67

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto nacionalni dohodak i bruto raspoloiv
dohodak
BNRD = BND + primljeni tekui transferi iz
inostranstva plaeni tekui transferi inostranstvu
Tekui transferi obuhvataju:
Doprinose za socijalno osiguranje
Socijalnu pomo
Poreze na dohodak
Doznake iz inostranstva
Ostali transferi
BNRD = FP + B
68

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto tednja, bruto investicije i neto zaduenja
B = BNRD FP
Domainstva predstavljaju najvaniji izvor domae
tednje iz koje se finansiraju investicije u zemlji ili
inostranstvu
Stopa bruto tednje domainstva koja predstavlja
odnos bruto tednje i bruto raspoloivog dohotka
Ovaj indikator pokazuje koliki deo
raspoloivog dohotka domainstva utede

bruto

69

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto tednja, bruto investicije i neto zaduenja
Odnos duga prema dohotku domainstva - odnos
duga domainstva iz kredita, prema stanju na kraju
kalendarske godine i bruto raspoloivog dohotka
koji su domainstva primila tokom te godine

70

Osnovni makroekonomski agregati u sistemu

nacionalnih rauna
Bruto tednja, bruto investicije i neto zaduenja

Odnos duga prema dohotku domainstva u EU, 2008.

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto tednja, bruto investicije i neto zaduenja
Bruto tednja zajedno sa neto kapitalnim trasferima
izvori sredstava za investicije u nefinansijsku
imovinu (bruto investicije)
Bruto investicije obuhvataju neto kupovine fiksne
imovine, kao to je poslovni prostor, stanovi,
postrojenja, oprema, zatim sticanje minus prodaja
dragocenosti i/ili promene u zalihama
Kada se od bruto investicija oduzmu promene u
zalihama i dragocenostima dobijamo bruto
investicije u osnovne fondove
72

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto tednja, bruto investicije i neto zaduenja
Stopa bruto investicija
Za sektor domainstva
odnos bruto investicija i bruto raspoloivog
dohotka (9,7% EU-27)
Za sektor nefinansijskih preduzea
odnos bruto investicija i bruto dodate
vrednosti (23,2% EU-27)

73

Osnovni makroekonomski agregati u

sistemu nacionalnih rauna
Bruto tednja, bruto investicije i neto zaduenja

Neto pozajmice (+)/neto zaduenja () = B + NKT

BI
Upotreba > izvori sredstava
potreba za zaduivanjem
Upotreba < izvori sredstava
izvor za pozajmice
Neto pozajmice (+)/neto zaduenja () = NFI NO

74

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Rauni se grupiu u tri osnovne grupe:
1) Tekui rauni
2) Rauni akumulacije
3) Bilansi stanja

75

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Tekui rauni
Tekui rauni
Raun proizvodnje

Rauni dohotka
Raun stvaranja dohotka
Raun raspodele primarnog dohotka
Raun preraspodele dohotka
Raun upotrebe dohotka

76

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Tekui rauni
Raun proizvodnje
Prikazuje ukupnu vrednost proizvodnje i vrednost
meufazne potronje
Za pojedinane institucionalne sektore bilansna
stavka je bruto dodata vrednost (ukupna proizvodnja
umanjena za meufaznu potronju)
Na nivou ukupne ekonomije bilansna stavka je bruto
domai proizvod - BDP
(zbir bruto dodatih
vrednosti svih rezidentnih institucionalnih jedinica
uveanih za vrednost poreza na proizvode i
umanjenih za subvencije na proizvode)
77

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Rauni
dohotka prikazuju kako se dohodak
Tekui rauni
Stvara u procesu proizvodnje, tj. kako se dodata
vrednost raspodeljuje na faktore
rad, u vidu naknada zaposlenih
dravu, u vidu poreza na proizvodnju i uvoz
kapital, u vidu poslovnog vika ili meovitog
dohotka
Raspodeljuje institucionalnim jedinicama
Preraspodeljuje izmeu institucionalnih jedinica
Upotrebljava: raspodeljuje na finalnu potronju i
tednju izmeu sektora koji su krajnji potroai
78

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Tekui rauni
Raun raspodele primarnog dohotka prikazuje
Raspodelu BDP-a (naknade zaposlenih, poreze na
proizvodnju i uvoz i dohodak od svojine) koja se
potiru izmeu institucionalnih sektora u okviru
zemlje
Primanja jednog sektora su istovremeno plaanja
drugog sektora
Ostaju samo transakcije sa inostranstvom

79

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Tekui rauni
Raun sekundarne raspodele dohotka
Dohodak se preraspodeljuje putem tekuih transfera
u novcu i naturi domainstvima od strane drave i
neprofitnih institucija koja pruaju usluge
domainstvima
Primanja jednog sektora su plaanja drugog sektora
Na nivou ukupne ekonomije transakcije sekundarne
preraspodele unutar zemlje se potiru
Ostaju samo transakcije sa inostranstvom

80

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Tekui rauni
Raun upotrebe dohotka
Prikazuje kako se bruto raspoloiv nacionalni
dohodak alocira na finalnu potronju i bruto tednju
u sektorima koji su finalni potroai (sektor
domainstva, drave i NPID)
Bruto tednja predstavlja deo raspoloivog dohotka
koji nije utroen za finalnu potronju, i koristi se za
sticanje finansijskih i nefinansijskih sredstava
Bruto tednja je bilansna stavka kojom se zavravaju
tekui rauni i koja se prenosi na prvi od rauna
akumulacije
81

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Rauni
akumulacije
prikazuju
transakcije kapitala i
Rauni
akumulacije
i bilansi
stanja
finansijske transakcije
Dele se u tri grupe:
Raune kapitala
Finansijske raune
Raune ostalih promena imovine
Prikazuju promene nastale tokom obraunskog
perioda u imovini i obavezama

82

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Raun
Raunikapitala
akumulacije i bilansi stanja
Prikazuje
transakcije
vezane
za
nabavku
nefinansijske imovine, kao i kapitalne transfere koji
dovode do redistribucije bogatstva
Kapitalni transferi su transakcije u kojima se
imovina vlasnika prenosi sa jedne insitucionalne
jedinice na drugu
Bilnasna stavka rauna upotrebe dohotka prenosi se
na desnu stranu rauna kapitala (bruto tednja)
83

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Rauni
Kada akumulacije
se bruto tednja
uvea za
neto kapitalne transfere
i bilansi
stanja
dobija se iznos raspoloiv za nabavku nefinansijske
imovine, odnosno za bruto investicije
Primljeni i dati kapitalni transferi izmeu rezidentnih
institucionalnih sektora se potiru na nivou ukupne
ekonomije, pa ostaju samo neto kapitalni transferi
vezani za transakcije sa inostranstvom
Bilansna stavka rauna kapitala je neto pozajmica (+)
ili neto zaduenje () koja se nalazi na levoj strani
rauna
84

Redosled i okvirna sadrina rauna za

Finansijski
raun
ukupnu ekonomiju
Rauni
akumulacije
stanjakoje dovode do
Prikazuje
finansijskei bilansi
transakcije
promena u finansijskoj imovini (leva strana rauna) i u
obavezama (desna strana rauna)
Bilansna stavka ovog rauna je takoe neto pozajmica
ili neto zaduenje koja se sada nalazi na desnoj strani
rauna
Svaka transakcija mora biti registrovana u jednom od
tekuih rauna ili u raunu kapitala, a istovremeno
registrovana i kao novana transakcija u finansijskom
raunu
85

85

Redosled i okvirna sadrina rauna za

Finansijski
rauni za sektore pokazuju :
ukupnu ekonomiju

Rauni
Kako akumulacije
sektori koji isu
u deficitu
bilansi
stanja dobijaju potrebna
finansijska sredstva zaduujui se ili smanjujui
svoju finansijsku imovinu
Kako sektori koji imaju viak, taj viak koriste za
kupovinu nove finansijske imovine i smanjenje
dugovanja
Rezidentne jedinice obavljaju transakcije i sa
nerezidentima
Zbir neto zaduenja ili neto pozajmica svih
institucionalnih sektora daje vrednost neto zaduenja
ili neto pozajmica ukupne ekonomije prema
inostranstvu
86

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Raun
promena
u imovini
Rauniostalih
akumulacije
i bilansi
stanja
Prikazuje promene u imovini, obavezama i neto
vrednosti pod dejstvom faktora koje su rezultat
nepredvidivih neekonomskih dogaaja (otkria
rudnih nalazita, ratovi, prirodne katastrofe, poplave,
zemljotresi)
Promene nivoa i strukture cena takoe moe uticati
na promenu vrednosti imovine, obaveza i neto
vrednosti i one se prikazuju u posebnom raunu
revalorizacije

87

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Bilans
pokazuje
:
Raunistanja
akumulacije
i bilansi
stanja
Stanje imovine, obaveza i sopstveni kapital u
odreenim vremenskim takama, tj. na poetku i na
kraju obraunskog perioda
Promene u imovini, obavezama i sopstvenim
sredstvima izmeu ove dve vremenske take
posmatranja (promene se prikazuju u bilansu
promene stanja)

88

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Rauni
Svi akumulacije
pomenuti rauni
i bilansi(tekui
stanja rauni, rauni
akumulacije i bilansi stanja) izrauju se za svih pet
institucionalnih sektora pojedinano i za ekonomiju
u celini
Sektor inostranstva prikazuje transakcije koje
obavljaju rezidenti sa nerezidentnim jedinicama, i
oni se izrauju samo za ekonomiju u celini

89

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Pojednostavljena ema rauna za ukupnu
ekonomiju

90

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Pojednostavljena ema rauna za ukupnu
ekonomiju

91

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Osnovni rauni, bilansne stavke i osnovni agregati
u sistemu nacionalnih rauna

92

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Osnovni rauni, bilansne stavke i osnovni agregati u
sistemu nacionalnih rauna

93

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Dohodak domainstva (raun primarne i raun
sekundarne raspodele dohotka)

94

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Pojednostavljen raun odnosa sa inostranstvom

Upotreba

Uvoz
Minus

Izvoz

Plus

Naknade zaposlenima i dohodak od svojine

primljen iz inostranstva

Minus

Naknade zaposlenima i dohodak od imovine

isplaen inostranstvu

Plus

Primljeni tekui transferi iz inostranstva

Minus

Dati tekui transferi inostranstvu

Plus

Primljeni kapitalni transferi iz inostranstva

Minus

Dati kapitalni transferi inostranstvu

Jednako

Neto zaduenja iz inostranstva

-7

Finansijski rauni
Promene u finansijskoj imovini

Imovina
0

Minus

Jednako

Promene u finansijskim obavezama

Izvori
10

15
1
4
2
1
1

Obaveze
7

Novac

Zajmovi

Neto zaduenja iz inostranstva

95
-7

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Ostali rauni i tabele
Raun odnosa sa inostranstvom obuhvata:
Raun dobara i usluga sa inostranstvom
Raun primarnih dohodaka i tekuih transfera sa
inostranstvom
Raun akumulacije sa inostranstvom ( obuhvata
raun kapitala, finansijski raun, raun ostalih
promena u imovini i raun revalorizacije)
Raun imovine i obaveza inostranstva

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Ostali rauni i tabele
Sistem nacionalnih rauna sadri i input-autput
tabele - matrini prikaz celokupne ekonomske
aktivnosti zemlje
Sadre informacije o finalnoj upotrebi po
osnovnim kategorijama (lina potronja, javna
potronja, bruto investicije i izvoz) i po granama
delatnosti proizvoaa, kao i podatke o ukupno
raspodeljenim sredstvima po granama delatnosti
Sadre i podatke o strukturi meufazne potronje
po delatnostima porekla autputa i po
delatnostima namene inputa u kojima su
upotrebljeni (kao materijalni trokovi)
97

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Izvori podataka za izradu nacionalnih rauna
Tri glavna izvora podataka za izradu nacionalnih
rauna :
Statistika istraivanja zasnovana na izvetajnom
metodu prikupljanja podataka
Administrativni podaci na osnovu administrativnih
evidencija (registara)
Popisi i ankete (popis stanovnitva, domainstava,
stanova, poljoprivrednih gazdinstava, anketa o
potronji domainstva, anketa o radnoj snazi)
98

Redosled i okvirna sadrina rauna za

Najznaajnija
statistika istraivanja (sprovodi ih
ukupnu ekonomiju

RZS),
na bazizaizvetajnog
metoda rauna
prikupljanja
Izvori
podataka
izradu nacionalnih
podataka:
Kompleksni godinji izvetaj za finansijske
institucije kojim se prikupljaju podaci poslovnih
banaka i osiguravajuih drutava (zaposlenost,
zarade, tekui i kapitalni transferi)

99

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju
Izvori podataka za izradu nacionalnih rauna
Kompleksni godinji izvetaj za korisnike
budetskih sredstava obuhvata:
Sve jedinice koje su prema zakonu u obavezi da
sastavljaju zavrni raun za korisnike budetskih
sredstava
Republike Srbije
Lokalne uprave
Organizacije obaveznog socijalnog osiguranja
(zavrni rauni: npr., podaci o prihodima i
rashodima itd.)
Godinji izvetaj o investicijama u osnovna sredstva
pravnih lica koja su neposredni investitori
100

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Administrativni
izvori
podataka
koji rauna
se koriste za
Izvori podataka za
izradu
nacionalnih
izradu nacionalnih rauna obuhvataju podatke iz
razliitih oblasti statistike:
Statistika dravnih prihoda i rashoda (tradicionalno
ove podatke prikuplja Ministarstvo finansija za
potrebe sastavljanja dravnog budeta)
Statistika spoljne trgovine (izvoz i uvoz robe, putem
carinske slube)
Monetarna statistika (centralna banka)

101

Redosled i okvirna sadrina rauna za

ukupnu ekonomiju

Izvori
Statistika
poslovnih
i osiguravajuih
podataka
za izradu banaka
nacionalnih
rauna
drutava (centralna banka)
Poreska evidencija (poreska uprava)
Finansijski izvetaj pravnih lica (bilans stanja, bilans
uspeha itd; kod nas, pravna lica dostavljaju ove
podatke Agenciji za privredne registre)

102