Professional Documents
Culture Documents
DOKTORA TEZ
Levent YALIN
ANKARA
2010
Her hakk sakldr
ZET
Doktora Tezi
ANKARA NVERSTES ZRAAT FAKLTES HAYMANA ARATIRMA VE
UYGULAMA FTLNN GNE ENERJS POTANSYELNN BELRLENMES
VE GNE ENERJSNDEN YARARLANABLME OLANAKLARI
Levent YALIN
Ankara niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Tarm Makinalar Anabilim Dal
Danman: Prof. Dr. Ramazan ZTRK
Bu alma kapsamnda, Haymana Aratrma ve Uygulama iftliinin teorik, saha ve
teknik gne enerjisi potansiyeli belirlenmi, saatlik detayda yllk elektrik tketim veri seti
oluturulmu ve elektrik tketiminin 2 farkl iletim tipinde ve 3 farkl fotovoltaik yapda
simlasyonu yaplm, fotovoltaik g elektrii sistemleriyle karlanma durumu
deerlendirilmitir. Blgenin yllk toplam gnelenme sresi 2607 saat ve saha gne
enerjisi potansiyeli 1743 kWh/m2 olarak hesaplanmtr. Yllk toplam teorik gne enerjisi
potansiyeli 2918 kWh/m2 olan bu tarmsal iletmede yatayda tam gneye bakan ve dikeyde
15 derece ayla yerletirilen fotovoltaik panellerle kurulacak bir gne elektrii retim
sisteminin teknik gne enerjisi potansiyeli 1891 kWh/m2/yl bulunmutur. Kurulu gc
400 kW olan iletmenin yllk elektrik tketimi 334 MWh olarak belirlenmitir. Bu yk
karlayabilecek, ebeke balantl tek kristalli silisyum yapda FV modl kullanlan sitemin
performans oran 0.85 iken oklu kristal silisyum FV modlde 0.83, ince film amorf
silisyum FV modlde 0.89; ebeke balantsz, akl, tek kristalli silisyum FV modll
sistemde performans oran 0.65, oklu kristal silisyum FV modlde 0.64 ve ince film amorf
silisyum FV modlde 0.65 olarak hesaplanmtr. ebeke balantl ince film amorf
silisyum FV modl kullanan FV sistemlerin, tarmsal iletme tketim davranlarna ve
evre artlarna en uygun donanm olduu sonucuna varlmtr.
2010, 207 sayfa
Anahtar Kelimeler: Gnelenme sresi, gne mas, gne enerjisi potansiyeli, tarmda
gne enerjisi kullanm, enerji denetimi, tarmsal iletmelerde enerji tketimi, FV gne
elektrii, FV sistem tasarm
ABSTRACT
Ph.D. Thesis
DETERMINATION OF SOLAR ENERGY POTENTIAL AND USING POSIBILITIES
FOR RESEARCH AND APPLICATION FARM OF AGRICULTURAL FACULTY OF
ANKARA UNIVERSITY IN HAYMANA
Levent YALIN
Ankara University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Agricultural Machinery
Supervisor: Prof.Dr. Ramazan ZTRK
In this study, both as theoretical, geographical and technical solar energy potential of
Haymana Research and Application Farm and as data set for annual hourly electricity
consumption of this farm were determined. Two operating types of photovoltaic systems,
each has three different structures of PV module were simulated to match the electricity
consumption of the farm. Total sunshine duration of the field is 2607 hours/year and
geographical solar energy potential of the field is 1743 kWh/m2. While the theoretical solar
energy potential of the field is 2918 kWh/m 2, technical solar energy potential of the field is
1891 kWh/m2/year in case of PV panels installed in the 0 degree to south horizontally and
in the 15 degrees vertically. HAVU has 400 kW of installed power and 334 MWh/year of
electricity consumption. Performance ratios of PV solar system interconnected to grid with
the PV modules of single crystalline silicon, multi crystalline silicon and thin film
amorphous crystalline silicon are 0.85, 0.83, 0.89 respectively. Performance ratios of
Autonomous PV solar system with the PV modules of single crystalline silicon, multi
crystalline silicon and thin film amorphous crystalline silicon are 0.65, 0.64, 0.65
respectively. PV solar system interconnected to grid with the PV modules of thin film
amorphous crystalline silicon is more suitable than others for electricity consumption
behavior of a agricultural enterprise and its environmental conditions.
2010, 207 pages
Key Words: Sunshine duration, solar radiation, solar energy potential, energy consumption
in agricultural farms, energy audit, application of solar energy in agriculture, PV solar
electricity, design of PV system
ii
TEEKKR
Levent YALIN
Ankara, Ekim 2010
iii
NDEKLER
ZET................................................................................................................................. i
ABSTRACT ..................................................................................................................... ii
TEEKKR ................................................................................................................... iii
SMGELER VE KISALTMALAR DZN ................................................................. v
EKLLER DZN ..................................................................................................... viii
ZELGELER ............................................................................................................... xi
1. GR............................................................................................................................ 1
1.1 Dnyada Enerji, Yenilenebilir Enerji ve Gne Enerjisi ..................................... 3
1.2 Trkiyede Enerji, Yenilenebilir Enerji ve Gne Enerjisi .................................. 8
1.3 Tarmda Enerji ........................................................................................................ 13
1.4 Gne Enerjisi ve Potansiyeli ................................................................................. 14
1.5 Gne Enerjisi Trevleri ........................................................................................ 19
1.6 Gne Elektrii ........................................................................................................ 21
1.7 Trkiyede Gne Elektrii .................................................................................... 27
1.8 Fotovoltaik Gne Elektrii Sistemleri ................................................................. 28
1.8.1 Denge bileenleri................................................................................................... 35
1.8.2 Ekonomik durum ................................................................................................. 37
1.9 Gelecee Hazrlk..................................................................................................... 38
1.10 Yaplan almann Amac................................................................................... 39
2. KAYNAK ZETLER ............................................................................................. 41
3. MATERYAL VE YNTEM .................................................................................... 81
3.1 Materyal ................................................................................................................... 81
3.1.1 Haymana Aratrma ve Uygulama iftlii ........................................................ 82
3.1.2 Meteorolojik veri .................................................................................................. 95
3.1.3 PVSYST yazlm ................................................................................................ 102
3.2 Yntem ................................................................................................................... 105
3.2.1 Gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi ...................................................... 105
3.2.2 Elektrik enerjisi tketim analizi ....................................................................... 107
3.2.3 Gne enerjisinin elektrik enerjisine dnm ............................................. 109
4. BULGULAR ............................................................................................................ 119
4.1 Gne Enerjisi Potansiyeli .................................................................................... 119
4.1.1 Teorik gne enerjisi potansiyeli ...................................................................... 127
4.1.2 Saha gne enerjisi potansiyeli.......................................................................... 128
4.1.3 Teknik gne enerjisi potansiyeli ...................................................................... 139
4.2 Elektrik Enerjisi Tketim Analizi ....................................................................... 139
4.3 FV Tasarm ............................................................................................................ 164
4.3.1 ebeke balantl FV gne elektrii retim sistemi tasarm ........................ 166
4.3.2 Bamsz FV gne elektrii retim sistemi tasarm ..................................... 187
5. TARTIMA VE SONU ........................................................................................ 195
KAYNAKLAR ............................................................................................................ 201
ZGEM ................................................................................................................. 207
iv
AA
Alternatif akm
Ah
Amper saat
ALESCO
AM
B$
BIPV
BOS
cal/cm2-gn
CBS
CdTe
CIS
DA
Doru akm
DM
DMT
Dnya
Meteoroloji
Tekilat
(World
Meteorological
Organization, WMO)
EE
EJ
ETSU
FV
Fotovoltaik
GaAs
Galyum arsenit
GENSED
GW
Gigavat
HAVU
HES
Hz
Hertz
Akm
I-V
Akm-gerilim
I0
Gne sabiti
IAM
IEEE
IMP
Isc
Berraklk indeksi
kcal/cm2-ay
KGK
Kesintisiz g kayna
kW/kii
kWh y-1
kWh/gn/aile
kWh/gn/kii
kWh/kWp
kWh/kWp/gn
kWh/kWp/yl
kWh/m2/ay
kWh/m /gn
kWh/m /yl
kWp
Tepe kilovat
kWp/hane
LPG
2
2
MJ/m /gn
Mtep
mV
Mili volt
NaS
Sodyum kkrt
NIST
Nanometre
NOCT
NOx
Azot oksitler
vi
NREL
OMG
PbO
Kurun oksit
PR
RES
SAM
SD
Si
Silisyum
SNL
SOx
Kkrt oksitler
STC
TEP
TET
UEA FVGS
VMP
Voc
W/m
Wh/m
Wh/m gn
2
Wm
-2
YEK
vii
EKLLER DZN
viii
ix
ekil 4.5 HAVU fatural yllk elektrik tketim seyri ................................................ 158
ekil 4.6 FV tasarma esas yk talep verisi ile kresel gne mas grafikleri .......... 164
ekil 4.7 ebeke balantl ve bataryal FV sistem emas ........................................... 167
ekil 4.8 ebeke balantl FV gne elektrii retim sistemi tasarm ....................... 168
ekil 4.9 Yaz mevsimi iin optimum FV panel as belirleme .................................... 168
ekil 4.10 Tm bir yl iin optimum FV panel as belirleme ..................................... 169
ekil 4.11 400 kW g talebi iin tek kristalli silisyum FV sistem donanm .............. 170
ekil 4.12 400 kW g ve saatlik tketim iin tek kristalli yapl FV elektrik retimi 171
ekil 4.13 ebeke balantl tek kristalli FV sistemde gne mas-enerji grafii ..... 172
ekil 4.14 ebeke balantl tekli kristal yapda FV sistem kayp ak emas ............ 174
ekil 4.15 400 kW g talebi iin oklu kristal silisyum FV sistem donanm ............ 175
ekil 4.16 400 kW g ve saatlik tketim iin oklu kristal FV elektrik retimi ......... 176
ekil 4.17 ebeke balantl oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii ... 177
ekil 4.18 ebeke balantl ok kristalli yapda FV sistem kayp ak emas ............ 179
ekil 4.19 400 kW g talebi iin amorf silisyum ince film FV sistem donanm ....... 180
ekil 4.20 400 kW g ve saatlik tketim iin ince film amorf FV elektrik retimi .... 181
ekil 4.21 ebeke balantl ince film amorf kristal FV sistemde ma-enerji grafii 182
ekil 4.22 ebeke balantl ince film amorf silisyum FV sistem kayp ak emas ... 184
ekil 4.23 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi ........... 188
ekil 4.24 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm .................................................... 188
ekil 4.25 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm ana sonular .............................. 189
ekil 4.26 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi ......... 190
ekil 4.27 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm ana sonular ............................ 190
ekil 4.28 Bamsz oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii ................ 191
ekil 4.29 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm yk talebi ve retilen enerji ..... 191
ekil 4.30 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem iin ak ve modl seimi ....... 192
ekil 4.31 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm ana sonular ............ 193
ekil 4.32 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm yk-enerji grafii ..... 193
ZELGELER DZN
izelge 1.1 Tre gre gerekleen ve beklenen dnya enerji talep art ......................... 3
izelge 1.2 Dnya sektrel enerji tketimleri ve deiim oranlar ................................... 4
izelge 1.3 Yenilenebilir enerji kullanm ve potansiyeli ................................................. 6
izelge 1.4 2007 itibariyle UEA FVGS yelerinin FV g kapasiteleri .......................... 8
izelge 1.5 Trkiyenin enerji hammaddeleri ve dorudan enerji ithalat ....................... 9
izelge 1.6 Trkiyede baz sektrlerin enerji tketim seyirleri..................................... 10
izelge 1.7 Trkiye'nin aylk ortalama gne enerjisi potansiyeli ................................. 12
izelge 1.8 Trkiye corafi blgeler gnelenme sresi ve gne mas..................... 12
izelge 1.9 Tarmda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm ................................. 14
izelge 1.10 FV dize performansna etki eden ikincil deikenler ve etkileri ............... 30
izelge 1.11 Tipik bir evsel FV sistemde donanmn toplam maliyetteki pay ve mr 37
izelge 2.1 Trk tarmndaki uygun fiziksel g kaynaklar .......................................... 54
izelge 2.2 Trk tarmnda tahmini fiziksel enerji girdisi .............................................. 55
izelge 2.3 Trk tarmnda gbre enerji girdisi .............................................................. 55
izelge 2.4 Yllk yataya ve al yzeye gnlk toplam ma ve enerji retimi .......... 57
izelge 3.1 HAVUdaki tesislerin yn alar ve boyutlandrmas .............................. 93
izelge 3.2 HAVU bitkisel retim seyri ...................................................................... 95
izelge 3.3 HAVU hayvansal retim seyri .................................................................. 95
izelge 3.4 Kipp&Zonen marka CMP11 modeli piranometre zellikleri ...................... 97
izelge 3.5 HAVU meteorolojik veriler .................................................................... 100
izelge 4.1 HAVU iin asal konum bilgisi ............................................................. 120
izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi .......................... 124
izelge 4.3 HAVU 2010 yl teorik gne mas ..................................................... 129
izelge 4.4 HAVU gnlk gnelenme sreleri ........................................................ 131
izelge 4.5 HAVU meteorolojik gne mas ortalamas ....................................... 132
izelge 4.6 HAVU yataya dorudan gne mas ................................................... 134
izelge 4.7 HAVU yataya yaynk gne mas ...................................................... 135
izelge 4.8 HAVU berraklk indeksi ......................................................................... 137
izelge 4.9 HAVU saha gne enerjisi potansiyeli.................................................... 138
xi
xii
1. GR
Gnmzde, retimin en temel girdisi elektrik enerjisi olup, onu snma veya stma amal
fosil yaktlar takip etmektedir. Gemiten gnmze elektrik genellikle hidroelektrik
santraller vastasyla retilmektedir. Arazi yaps ve nehir potansiyeli uygun olmayan
lkeler ise termik santraller vastasyla elektrik ihtiyacn giderirler. Tm lkeler yine
snma ihtiyac iin kmr, doalgaz veya petrol kullanmaktadrlar. Dier taraftan enerji ve
yakt talebi srekli olarak artmaktadr. Dolaysyla hidrolik veya termik santraller
vastasyla ve kmr veya petrol kullanmyla enerji talebinin karlanamaz hale gelmesi
kanlmaz bir gelecektir. zellikle kmr ve petrol rezervlerinin snrl ve bir gn mutlaka
bitecek olmas gelecek enerji talebini planlayan enerji projeksiyonlarnca nemle
deerlendirilmektedir (nalan 2000).
Fosil yaktlar iindeki karbonun havadaki oksijen ile birlemesiyle CO2 (tam yanma
halinde) veya CO (yarm yanma halinde veya yanma havasnn az olmas durumunda)
gazlar ortaya kmaktadr. Yine yakt ierisinde eser miktarda bulunan kurun, kkrt gibi
elementler yanma scaklnda oksijen ile birleerek insan sal asndan nemli tehdit
oluturan bileikler (SOx,PbO, NOx...) oluturmaktadr. Bu yanma rnleri atmosfere
braklmakta ve atmosfer ierisinde birikmektedir. Fotosentez ve rme gibi tabii
dnmler bu birikime engel olabilse de, ar yakt tketimi ksa srede byk bir
birikime neden olmaktadr. Atmosfer iinde biriken yanma gazlar gne ve yer arasnda
doal olmayan bir katman meydana getirmekte, bu katman insan ve bitki hayat zerinde
negatif etkiye neden olmaktadr. Sera etkisi olarak bilinen bu etki ve buna bal olarak insan
sal, bugn nemle zerinde durulan olgulardr. Tabiatn ve tabii deerlerin korunmas
amal evreci dnceler toplumlarda nemini hissettirmektedir. Dolaysyla endstrinin
veya toplumun enerji talebi dnlrken, seilecek enerji trnn evre ve insana olan
etkisi de dnlmelidir. lave olarak, fosil yaktlarn ana maddesi olan karbon endstrinin
en temel malzemesi olan eliin de nemli bir elementidir. Gelecek nesillerin sanayisinde
retilecek plastik-sentetik kuma, solventler, yalar, karbon lifli rnler iin de mevcut fosil
yakt kaynaklarnn muhafazas gerekir. Kmr rezervlerinin yaklak 200 yl, petrol
rezervlerinin yaklak 30 yl dayanacak olmas alternatif enerji kaynaklarna olan ihtiyac
daha nemli klmaktadr (nalan 2000).
Anonymous (2009a) raporuna gre Dnya 2006daki 6.5 milyar nfustan, yllk % 1 artla,
2030da 8.2 milyar nfusa doru gitmektedir. Dolaysyla insanlk refah dzeyi iin bir
gsterge kabul edilen enerji kullanm da hem bu nfus art, hem de yeni teknolojilerin
nda insan ve toplum davranlarndaki deiimin etkisiyle hzla artmaktadr. 2006da
18.921 TWh olan kresel elektrik retimi 2015de 25.000 TWhe, 2030da ise 33.000
TWhe ykselecektir. Son 25 yl iin yllk bazda enerji kaynaklarna olan talep deiimine
dikkat edilirse petrol (% 1) ve nkleerde (% 0.9) dier kaynaklara oranla bir talep azl
vardr. Yenilenebilir enerjide ise yllk art oran % 7.2 gibi olduka yksek bir deerdedir.
Toplam talepte yenilenebilir enerjinin pay hidrolik ve biyoktle ile birlikte 2000 ylnda
% 0.12 iken 2030 ylnda % 0.14e kmas beklenmektedir (izelge 1.1).
izelge 1.1 Tre gre gerekleen ve beklenen dnya enerji talep art
Kmr
1980,
Mtep
1788
2000,
Mtep
2295
2006,
Mtep
3053
2015,
Mtep
4023
2030,
Mtep
4908
Petrol
3107
3649
4029
4525
5109
1.0
Doal gaz
1235
2088
2407
2903
3670
1.8
Nkleer
186
675
728
817
901
0.9
Hidrolik
148
225
261
321
414
1.9
Biyoktle ve atklar
748
1045
1186
1375
1662
1.4
Dier yenilenebilir
12
55
66
158
350
7.2
7223
10034
11730
14121
17014
1.6
Enerji tr
Toplam
2006-30,
%*
2.0
Sektrel bazda baktmzda enerji tketimindeki en yksek talep art sanayi sektrnde
grnmektedir. Bu sektrde kmr hala ncln korurken, elektrikteki talep art
dikkate deerdir. Tamaclk sektrnde ise net bir ekilde biyoktle arz gerekecektir.
Tarm ve konut enerji tketiminde kmre olan ilginin azalmasnn yannda elektrik
enerjisini ciddi bir talep art (% 2.3) beklemektedir. Petrol rnlerinin de daha ok
motorlu tatlar tarafndan tketildii dnldnde tarm ve konut sektrnde enerji
tketiminin elektrik temelli olaca (elektrikte talep art yllk % 2.7, kmrde talep
d yllk % 0.5), dolaysyla CO2 salnmnda d beklenebilecei kanaatine
varlabilir (izelge 1.2). Anonymous (2009a) 2006 yl iin tm dnyada CO2 emisyonuna
sebebiyet veren enerji kullanmnn % 2sinin tarmsal amal kullanlan enerjiden
kaynaklandn aklamtr.
izelge 1.2 Dnya sektrel enerji tketimleri ve deiim oranlar (Anonymous 2009a)
Sektr /
1779
1879
2181
2735
3322
20062030,
%*
1.8
Kmr
421
405
550
713
838
1.8
Petrol
474
325
329
366
385
0.7
Doal gaz
422
422
434
508
604
1.4
Elektrik
297
455
560
789
1060
2.7
Dier
165
272
307
359
436
1.5
1245
1936
2227
2637
3171
1.5
1187
1844
2105
2450
2915
1.4
10
24
74
118
6.8
57
82
98
113
137
1.4
2006
2635
2937
3310
3918
1.2
Enerji kayna
Sanayi
Tamaclk
Petrol
Biyo dizel
Dier
Konut, hizmet,
tarm
Kmr
1980,
Mtep
2000,
Mtep
2006,
Mtep
2015,
Mtep
2030,
Mtep
244
108
114
118
100
-0.5
Petrol
481
462
472
493
560
0.7
Doal gaz
346
542
592
660
791
1.2
Elektrik
273
613
764
967
1322
2.3
Dier
661
910
995
1073
1144
0.6
Toplam
5378
7048
8086
9560
11405
1.4
Anonymous (2009a) raporuna gre tm dnyada 2006 ylnda kurulu bulunan gne
elektrii gc 6 GWtr. Bunun byk ksm Almanya (2.9 GW), Japonya (1.7 GW) ve
ABD (0.6 GW)de bulunmaktadr. Fotovoltaik (FV) 5500-9000 $/kWlk fiyat aralyla
hala en pahal kurulum maliyetli enerji retim teknolojisi olmasna karn bu tutarn 2030
ylnda 2600 $/kWa dmesi beklenmektedir. (http://www.solarbuzz.com/ sbqdata.htm,
2010) aratrma sitesi ise FV gne elektrii kurulu gcn tm dnyada 2009 yl itibariyle
7.5 GW olduunu hesaplam, 2010 tahminini ise 15.2 GW olarak aklamtr.
Kaynak
Halihazr
kullanm, EJ
Teknik
potansiyel, EJ
Teorik
potansiyel, EJ
Hidrolik
50
147
Biyoktle
50
>276
2900
Gne
0.1
>1575
3900000
Rzgar
0.12
640
6000
Dnya zerine gneten gelen 1.73x1014 kWlk toplam g, yllk olarak 1.9x1014 TEP (ton
edeeri petrol) karl 1.5x1018 kWhlik bir enerji anlamna gelmektedir (en 2007) ve bu
enerji dnyaya nmlarla ulamaktadr. Gnein sald toplam enerji gz nne
alndnda bu ok kk bir kesirdir. Ancak bu tutar, dnyada insanolunun bugn iin
kulland toplam enerjinin 15-16 bin katdr. Dnyaya gelen gne enerjisi eitli dalga
boylarndaki nmlardan oluur ve gne-dnya arasn yaklak 8 dakikada aarak
dnyaya ular (nmlar saniyede 300000 kmlik bir hzla yol alrlar). Havakrenin
(atmosfer) dna, gne nlarna dik bir metrekare alana gelen gne enerjisi, gne sabiti
(I0) olarak adlandrlr ve deeri 1373 W/m2dir. Bu deer, tanm gerei, yl boyunca
deimez alnabilir. Bu sabit lm yeri, zaman ve yntemine gre kk deiimler
gsterebilir. en (2007) gne sabitini 1367 W/m2 olarak vermektedir. nk dnyann
gne evresindeki yrngesi bir ember olmayp bir elips olduundan, yl boyunca bu
deerde % 3.3lk bir deiim sz konusudur. Dnya zerine herhangi bir zamanda gelen
ortalama gne mas (radyasyonu) deeri ise 340 W/m2dir (en 2007). Yer yzeyine
gelen ortalama gne mas ile enerjinin dalm yaklak ortalama deerlerle ekil 1.2de
karakterize edilmitir. Dnya ortalamas 4 kWh/m2/gn kabul edilir. Ortalama bir hesapla
ihtiya duyulan enerji iin ka m2 FV gerektii, FV veriminin % 10 verimle alt esas
alnarak hesaplanabilir. Yani her bir m2 FV modl 0.4 kWh/gn enerji retmektedir.
Gelimi lkelerde kii ba evsel elektrik tketimi 5 kWh/gn/kii, 4 kiilik bir aile iin ise
20 kWh/gn/ailedir. 20 kWh/0.4 kWh/m2den yola karak 50 m2lik bir FV sistem
standart bir ailenin elektrik ihtiyacn karlamaya yetecektir (Luque ve Hegedus 2002).
Ticari
ebeke balantl FV
kapasite toplam,
kW
Datk
Kurulu
toplam
FV g,
kW
Kii ba
Kurulu
toplam FV
g,
kW/kii
2007de
kurulan
FV g,
kW
14
0
23200
5500
65
39099
0
0
14353
830550
3862000
82491
27701
36200
3075
75232
53300
18090
655000
1819
6242
120200
1918894
25775
77601
20750
7992
17870
2.8
46.8
4.1
3.4
4.9
0.6
1.2
3.3
0.3
15.1
0.3
0.7
2.1
15.0
0.8
1.6
0.2
1.7
1.7
206500
1135000
12190
2116
6500
175
31299
1605
3810
512000
500
1392
70200
210395
5291
42868
1019
324
14454
2007de
kurulan
ebeke
balantl
FV g,
kW
151500
1131000
6280
2061
6300
125
30306
1023
3650
490000
0
1121
69900
208833
1403
42868
150
4
14254
1158557
7840732
2257638
2160778
Merkezi
134000
191000
35000
27713
38733
3224
3200
400
100
285
15881
6666
5300
420
1050
29800
1584
210
3878
688
5400
7700
1884
88266
8088
14776
983
4960
15487
4963
7450
410
2841
465000
3827000
15035
22721
30040
2690
52685
44500
16620
625200
11
1676
83900
1823244
2846
32559
300
132
676
265368
6019835
3696972
40500
1010
1756
2560
0
0
3500
0
2008 yl Trkiye toplam birincil enerji kaynaklar arz 106.27 Mtep olup bunun kaynaklara
gre dalmlar ekil 1.3de verilmektedir. 2008 yl Trkiye toplam birincil enerji arznn
9.319 Mtepi (% 9) yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanmaktadr. lkemizin orman,
bitki ve hayvan atklarndan oluan biyoktle kaynaklar ounlukla geleneksel yntemler
kullanlarak enerjiye dntrlmektedir. Bu miktar yllk birincil enerji arznn % 4.52sini
oluturmaktadr. Yenilenebilir enerji arznn % 51.64 biyoktle kaynaklar, % 32.2si
hidrolik ve jeotermalden elektrik retimi, % 0.72si rzgrdan elektrik retimi, % 10.8ini
jeotermal s ve dier s, % 4.5ini gne-s ve % 0.01ini biyo yaktlar oluturmaktadr.
lkemiz % 75 orannda enerjide da baml durumdadr (Anonim 2009a). Enerji
sektrnde hem enerji hammaddesi hem de dorudan enerji alm yapmak durumundadr.
Hem tm kalemlerdeki mutlak miktar hem de toplam ithalat ierisindeki enerjiye den
pay her geen yl art gstermektedir (izelge 1.5).
ekil 1.3 2008 yl Trkiye birincil enerji kaynaklar arz (Anonim 2009a)
Maden kmr
ve linyit
Ham petrol ve
doal gaz
Kok kmr ve
rafine petrol
Enerji ithalat
Toplam ithalat
Enerji
pay, %
ithalat
2003,
Mil. $
2004,
Mil. $
2005,
Mil. $
2006,
Mil. $
2007,
Mil. $
2008,
Mil. $
2009,
Mil. $
929
1222
1579
1978
2570
3315
3055
7766
9366
14140
19220
21784
31109
16378
2833
3797
5507
7631
9492
13829
10437
11528
14384
21226
28828
33846
48252
29870
69340
97540
116774
139576
170063
201964
140775
16.6
14.7
18.2
20.7
19.9
23.9
21.2
2007 ylnda yurtii retimi ile d almn toplamndan d satm ktktan sonra kalan
Trkiye elektrik enerjisi brt tketimi, yllk % 8.8 art ile 190 Milyar kWh; 2008 yl iin
204 Milyar kWh olarak tahmin edilen brt elektrik tketimi, yl ortalarnda ortaya kan
ekonomik durgunluun etkisi ile azalma eilimi gstermi ve yl sonunda bir nceki yln
tketimine gre % 4.3 art gstererek 198.1 Milyar kWh olarak gereklemitir. Trkiye
net tketimi 2007 ylnda 155.0 Milyar kWh, 2008 ylnda ise 161.9 Milyar kWh olmutur
(Anonim 2009a). lkemizde elektrik enerjisi tketiminin baz sektrlerle birlikte tarm
sektrn de alacak ekilde dalm izelge 1.6de verilmitir. Youn ve mekanizasyon
arlkl tarmn yaygnlamasyla tarm sektrnn elektrik tketimi de art gstermekte,
toplam lke elektrik enerjisi tketimindeki pay % 3-4 aralnda seyretmektedir.
izelge 1.6 Trkiyede baz sektrlerin enerji tketim seyirleri (Anonim 2008)
2005,
GWh
2006,
GWh
27619
30935
34466
9582
10940
11661
13398
1023
1166
1182
1291
1335
Tarm
3490
3657
3895
4113
4441
Dier
66802
72166
77506
82263
89430
Tarmn
pay, %
3.39
3.27
3.22
3.16
3.1
Toplam
102948
111766
121142
130263
143070
Sektr
2002, GWh
2003, GWh
2004, GWh
23559
25195
Demir elik
8074
Ulatrma
Konut
: 198
TWh
Kurulu g (2009)
: 44.3
GW
: 380
TWh
: 84
GW
: 39.7
GW
: 130
B$
: 400
TWh/yl
10
: 16
TWh/yl
: 1.58
TWh/yl
: 500
TWh/yl
: 430-450
TWh/yl
: 350
GW
: 74
GW
Trkiyede rzgr enerjisi bata olmak zere yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik
enerjisi retimi, 4628 Sayl Elektrik Piyasas Kanunu, 5346 Sayl Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun ve ikincil
mevzuat kapsamnda tevik edilmektedir. 5346 sayl Kanun ile YEK belgesine sahip
retim lisans sahibi tzel kiinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan rettii elektrik
enerjisi iin alm zorunluluu ile birletirilmi sabit fiyat sistemi uygulamas getirilmi ve
Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kanununda satn alma fiyat iin alt ve st snrlar
belirlenmitir. Ancak yenilenebilir enerji kaynaklar trleri ve kullanlan teknolojiler
arasnda satn alma fiyatlar asndan bir farklla gidilmemitir. Bunun yannda
yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal kurulu gc en fazla 500 kW olan retim tesisleri
irket kurma ve lisans alma ykmllnden muaftrlar (Anonim 2009a).
Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesinin Elektrik retimi Geliimi
ve 2023 Yl in Hedefler ksmnda yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retimindeki
paynn asgari % 30 olaca planlanmaktadr. Gne enerjisi iin % veya miktar cinsinden
hedef konulmamakla birlikte, lke potansiyelinin azami lde deerlendirilmesinin
salanmas, teknolojik gelimelerin takip edilmesi ve uygulanmas, elektrik retimini
zendirmek zere yasal erevenin glendirilmesi kararlatrlm ve kamuoyuna
duyurulmutur (Anonim 2009b).
DM (Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl) ve EE (Elektrik leri Etd daresi
Genel Mdrl)nin 1983 ylnda 1973 petrol krizinden sonra tm dnyada balayan
alternatif enerji kaynaklarn aratrmaya ynelik almalar dorultusunda tespit etmeye
alt gne enerjisi potansiyeli, aylk olarak birim alana gelen enerji miktarn zamann
koullarna gre birim zamanda birim alana gelen kilokalori (kcal/cm2-ay) cinsinden
11
izelge 1.7 Trkiye'nin aylk ortalama gne enerjisi potansiyeli (Anonim 1983)
Aylk toplam gne enerjisi
(kcal/cm2-ay)
(kWh/m2-ay)
4.4
51.8
5.4
63.3
8.3
96.6
10.5
122.2
13.2
153.9
14.5
168.8
15.1
175.4
13.6
158.4
10.6
123.3
7.7
89.9
5.2
60.8
4.0
46.9
112.7
1311.0
Aylar
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Toplam
308.0 cal/cm2-gn
Ortalama
Gnelenme
sresi (Saat/ay)
103
115
165
197
273
325
365
343
280
214
157
103
2640
3.6 kWh/m2-gn
7.2 saat/gn
Gnelenme sresi,
Saat/yl
Gneydou Anadolu
1460
2993
Akdeniz
1390
2956
Dou Anadolu
1365
2664
Anadolu
1314
2628
Ege
1304
2738
Marmara
1168
2409
Karadeniz
1120
1971
Blge
12
13
Teknoloji
Uygulama Alan
Doal aydnlatma
Aydnlatma giderleri
azalr.
retim art salanr.
Fotovoltaik
Elektrik retimi
Gne nm
engellenmemelidir.
Elektrik gereksinimi
karlanr. Bina
tasarmna veya atya
yerletirilebilir.
Ortam stma
Ortam stma
Ortam
stma/topla
n stma ve stma
Su stma
Scak su
Jeotermal s
pompas
Sera stma
Hayvan barnaklar
Balk iftlikleri
Toprak stma
rn kurutma
Mantar retimi
Toprak slah
Is deitiriciler ile
yaplan stma ve
soutma uygulamalarnda
yaam koullar iyileir.
Biyoenerji
yaktlar
Elektrik retimi
Ortam stma ve
soutma
Su stma ve
soutma
Biyodizel yakt
Tarm ve orman
atklarndan srekli
olarak salanlan
organik materyal
gereklidir.
Gne Enerjisi
Biyoktle Enerjisi
Yararlar
Tarmsal yaplar
doal aydnlatmaya
uygun olarak
tasarlanmaldr.
Aydnlatma
Jeotermal Enerji
Gereksinimler
Zeminden stma
yapmak gereklidir.
Duvarlarn gne
grmesi gerekir.
Gne nm
engellenmemelidir.
Rzgar Enerjisi
Rzgar trbini
Elektrik retimi
Mekanik g
Hidrolik Enerji
Hidroelektrik
Elektrik retimi
Gvenilir su akm
gereklidir.
Sanayileme ile birlikte artan enerji talebi ile geleneksel kaynaklardaki kstl ve evreye
zarar veren enerji arz yenilenebilir enerji kaynaklarna olan ilgiyi artrmtr. Gne bazl
rzgr, dalga, biyoktle, jeotermal gibi yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan
yararlanabilmenin temel koulu mevcut potansiyelin doru bir ekilde belirlenmesidir.
Gne enerjisinin kullanlabilir ekle dntrlmesi iin gerekli dntrclerin teknik
14
15
olarak ifade edilir. Piranometre her ne kadar toplam gne masn lyor olsa da,
dorudan gne masn srekli engelleyecek bir ember ile evrilen piranometreler
sadece yaynk may lerler ve pirhelyometre olarak adlandrlrlar.
lkemizde gnelenme sresi ve gne mas lm ve rasatlar 1936 ylnda yaplmaya
balanmtr (Anonim 1983). Meteoroloji istasyonlarnda dzenli olarak yaplan gne
nm, gnelenme sresi ve bulut kapall gzlem ve lmleri yaplmaktadr. Bu
rasatlarla birlikte gemite gzlemi ve lm yaplan bulanklk (turbidity) verisi
rasatlarn, DMT yeterli dorulukta bulmad iin, daha doru bir yntem veya lm
teknii gelitirilene kadar durdurmutur (Alnaser vd. 2004).
Her hangi bir noktadaki gne enerjisi potansiyeli, aklk dahil, genel olarak yzeyin tipi,
yzeyin gnee olan geometrik asal durumu, gne masnn tayfsal (spectral) dalm
gibi topografik ve morfolojik etkenlere baldr (en 2007). Gne tayf (spectrumu) (ekil
1.4), mutlak hava ktlesi (absolute air mass), youabilir su ierii (precipitable water
content), bulanklk, bulutlar, atmosferdeki partikllerin dalm, partikllerin cinsi ve
yerden yansma gibi faktrlerden etkilenir (Myers ve Emery 2002).
16
Yeryznn herhangi bir noktasnda, yln herhangi bir gn ve gnn herhangi bir
zamannda gnein gkyzndeki yerini syleyebilmek iin yn (azimuth, A), ykseklik
(altitude, ) ve geli as (zenit, z) deerlerini bilmek gerekir (ekil 1.5). Pusula
derecelendirmesinden ayr olarak gne yolunu hesaplarken gney 0 kabul edilir. Douya
gidi +, batya gidi derecelerle ifade edilmektedir. Ykseklik as ise gnein dnya
zerinde dz bir yzeyde ufka olan asdr ve gnein dou ve bat annda 0dir. FV
sistemlerin kurulumunda glgeleme etkisini hesaplamak iin bu zaman boyutundaki asal
deerlerden faydalanlr. Gnein tam gney dorultulu ve gn ierisinde gkyznde en
yksek noktada olduu gne lesi (solar noon) ise sanldnn aksine 12:00 deil, yerel
olarak gne dou ve bat zamanlarnn tam orta noktasdr (Anonymous 2009b). Bu
alara ek olarak, saat asndan bahsedilebilir. Gne doudan batya doru 15 derece/saat
(360 derece/gn) hzla hareket etmektedir. Gne lesinde saat as 0 derecedir ve o gn
iin gkyzndeki en yksek noktadadr. Bir baka deyile, leden nce saat ve azimut
alar eksi deerliklidir. Gnein ekvatora yapt deklinasyon asndan, daha ok uzay
aratrmalarnda faydalanlr. Gne lesinde ekvator zerine gnein dik geldii an,
deklinasyon as 0dr ve bu durum ilkbahar ile sonbaharn ilk gnlerinde meydana gelir
(Messenger vd. 2007).
17
18
Gne enerjisi potansiyelinden kapsaml ekilde sz edebilmek iin teorik, saha, teknik ve
ekonomik potansiyellerini incelemek gerekir. Teorik gne enerjisi potansiyeli dnya
zerindeki bir noktann enlem ve boylamna, yln gnne ve gnn saatine bal olarak
deiir. Inmsal ak yeryzne ulaana kadar atmosferde maruz kald yansma, salma
ve emilmelerden dolay kayplara urar. Gelen nmn yanstlarak uzaya tekrar gnderilen
ksmna albedo denir. Kresel ortalamas yaklak % 30-35 oranndadr (en 2007). Teorik
gne enerjisi potansiyeli, arazi kullanm kstlar, dnm verimlilii, depolama
gereksinimi gibi konulardan bamszdr (Luque ve Hegedus 2002).
Corafik veya blgesel potansiyel olarak da bilinen saha gne enerjisi potansiyeli, yerel
koullara gre FV sistem kurulumuna uygun karasal yzey zerine gelen yllk gne
masn kWh y-1 birimiyle ifade eder. Teknik gne enerjisi potansiyeli, gne
enerjisinin saha potansiyelinin elektrik enerjisine dntrlmesi srasnda oluan
kayplardan sonraki halini kWh y-1 birimiyle yllk olarak verir. Ekonomik gne enerjisi
potansiyeli ise gne enerjisinin teknik potansiyelinin, mevcut yatrm ve iletim durumlar
gzetilerek ekonomik olarak elektrik enerjisi retilebilecek ksm iin kullanlr. Ayrca
ekonomik gne enerisi potansiyelinin byk ksmn oluturan yatrm finansman, altyap,
estetik kayglar, mevzuat destei ve kstlardan ibaret olan bir uygulama gne enerjisi
potansiyelinden de bahsedilebilir (Hoogwijk 2004).
Gne nlar atmosfere girdikten sonra bir ksm dorudan yeryzne ularken kalan
ksm emilme, yansma ve sramalara maruz kalr ve enerji dnmleri doal olarak
balar. Bugn yenilenebilir olarak tanmladmz enerji trlerinin tamamnn kkeni
gnetir. Beeri hayatla birlikte ilkel yollarla, amzda ise teknolojik mdahalelerle n
enerjisinden, s ve elektrik enerjisine dntrlerek yararlanlr (ekil 1.6).
19
20
21
FV hcreler silisyum (Si) galyum arsenit (GaAs), bakr indiyum diselenit (CIS) ve
kadmiyum tellr (CdTe) bileikleri gibi belli baz yariletkenler ve elementlerden
retilmektedirler (Messenger vd. 2007). Piyasa artlarnda yaygn olarak kullanlan tm
FVlerin % 90 kadar silisyum retimidir. Silisyum tabiatta asla serbest halde
bulunmamasna karn oksijenden sonra gezegenimizde en bol bulunan elementtir (ekil
1.8).
22
Birden fazla hcrenin korunakl bir yap ierisinde seri ve paralel devreler olarak
balanmasyla ihtiya duyulan gc retebilecek modller (panel) elde edilir (Patel 1999).
Modllerin paralel ve seri balanmasyla dizeler (array) oluturulur (ekil 1.9).
dkme metoduyla, eriyik haldeki silisyumun bir kalba dklmesiyle retilirler. Dkme ii
maliyeti drr ancak kristal yapdaki mkemmellikten uzaklald iin verim de
dmektedir. Amorf silisyum ve ince film hcreler kolay kme ve balanma, inaat
malzemelerine ve erevesine kolay yerleme, ktle retiminin kolay oluu ve geni
uygulamalara yksek uyumluluk gibi bir ok avantaja sahiptirler. Ancak dier kristal
yapdaki hcrelere gre verimlilikleri dktr (Soto 2004).
Fotovoltaik hcrenin k gc, k younluu, hcre scakl, panel yerleimi ve ebatyla
dorudan ilintilidir. Ik younluu daha ok akm retimini etkilerken, hcre scakl
gerilim retiminde ncelikle etkilidir. Hcre scakl arttka retilen akm ayn kalmasna
karn gerilim retimi der, dolaysyla k gc azalr (Soto 2004). Modl herhangi bir
yke bal olmadnda (akm vermediinde) ak-devre gerilimi oluur. Eer modller seri
balanrsa, aklerde olduu gibi, gerilimler toplanr ve istenilen gerilim seviyesine ulaana
kadar seri balanan modl says arttrlr. Eer modller paralel balanrsa, yine aklerde
olduu gibi, istenilen akm seviyesine eriilene kadar paralel balanan modl says arttrlr
(Anonymous 2009b).
Blgesel artlar ve iklim deikenleri FV elektrik retimine dorudan etki eden gnelenme
iddetini ak ekilde etkilemektedir (Paatero ve Lund 2006). FV modller, dorudan gne
masyla beraber bulutlarn da nlar yanstmasyla bulutlu bir gnde, gneli bir gne
gre beklenen deerin zerinde bir retim yapabilirler (Paatero 2009). Panel ynelimi
(orientation), toplam ma, tayfsal ma, rzgar hz, hava scakl, topraklama ve sistemle
ilgili dier kayplar FV sistem k performansna etki eden unsurlardr. FV Hcre
scakl, modl dorudan gne na maruz kaldnda ortam scaklndan 20-30 derece
daha yksek scaklkta olabilir (Luque ve Hegedus 2002). FV bir modlde akm ve gerilim
modln scaklna bal olarak deikenlik gsterir. FV modl k gerilimi panel
scakl dtke artarken, modl k akm nm ile doru orantl artar. Kristal yapl
FV modller scaklk arttka akm ok az artarken gerilim yaklak her bir derece iin %
0.4 der. Dolaysyla FV modller en dk scaklkta en yksek gerilim ve gc retirler
(Anonymous 2009b). Scaklkla modl veriminin dne karlk rzgar etkisiyle
modllerin serinlemesi dolaysyla verimdeki art bir arada deerlendirildiinde her iki etki
de hesaplamalarda ihmal edilebilir (Hoogwijk 2004).
24
25
Fotovoltaik sistemler mstakil konut, toplu konut, alveri merkezi, spor tesisi, endstriyel
iletme, enerji santrali ve tarmsal iletmelerde elektrik ihtiyacnn tamam veya bir
ksmnn
karlanmas;
ebekedeki
arza,
kesinti
ve
gerilim
dalgalanmalarndan
etkilenmemesi; enerji retip elektrik datm irketlerine ticari olarak satmak amacyla
kurulmaktadr.
lkemizde FV gne elektrii sistemleri, ounluu Orman Gzetleme Kuleleri, Trk
Telekom haberleme istasyonlar, deniz fenerleri, niversite ve kurumlar bata olmak zere
baz yerlerde kk glerin karlanmasnda ve aratrma amal, otoyol ve park
aydnlatmasnda, su pompalama ve su artma sistemlerinde kk glerde atlarda veya
binaya tmleik (BIPV) olarak kullanlmaktadr. Halen kullanlmakta olan gne pili
sistemlerin toplam kapasitesi 3000 kWtr (Anonim 2009a).
Binaya tmleik ebeke balantl gne elektrii uygulamalar kk lekte baz
sistemlerde kullanlmakta olup bu sistemlerin toplam gc yaklak 1500 kWtr. FV gne
elektrii sistemleri uygulamalar:
Toyota Trkiye Sakarya Fabrikas giriinde (14 kWlk ebeke balantl sistem,
176 adet x 80 W FV panel),
Mula niversitesi Rektrlk Binas cephe kaplamas (40 kWp, 210 adet 140 Wp,
10 adet 75 Wp binada, 64 Wp kulelerde),
Trk Telekomun toplam 28 deiik ildeki 324 SDH merkezinde (Toplam 300 kW
gcnde gne enerjili sistem),
27
28
tahminleri yaplabilir (Luque ve Hegedus 2002). Enerji retimi tahmin edilmek istendiinde
tm bu girdiler gz nnde bulundurulmaldr (Soto 2004).
ebeke balantl FV sistem performansnn deerlendirilmesi amacyla gelitirilmi birden
farkl yntem vardr. Bu yntemlerin her birinin kendine has kriterleri olsa da baz kabul
grm deikenlerde birlik salanmtr. Bir ksm ma, scaklk gibi etkileri n plana
karrken, bir ksm da deiik sistem kayplar ile ma geli as ve tayfsal etkileri esas
alrlar (izelge 1.10) (Mayer vd. 2008).
Genel anlamda farkl uygulamalardaki FV sistem verimliliinin karlatrlmas iin
performans oran (PR) kullanlmaktadr. Performans oran:
PR (%) = FV sistem verimi (kWh/gn) / FV panele gelen gnlk ortalama gne
mas (kWh/gn)
ile hesaplanmaktadr (Gillet vd. 1991).
29
Oran, %
Scaklk
1-10
Geli as
1-5
Tayfsal dalm
0-3
0-5
Uygunsuzluk
Tozlanma
0-15
Kar
Yere bal
Glgelenme
Yere bal
Diyotlar ve kablolama
30
ekil 1.15 Gnei ift eksende takip eden A. Sun Company FV dzenei (Patel 1999)
FV sistemlerin avantajlar:
32
Ulusal ve yerel ekonomiyi canlandrr, yeni i olanaklar sunar (Hipp vd. 2008).
Yeni bir retim tesisi tasarlamak, kurmak ve altrmak iin tedarik sresi ksadr.
FV sistemlerin dezavantajlar:
33
Balantlarda kopmalar,
n yzeyin kirlenmesi,
Camn krlmas,
34
pay da denge bileenleri almaktadr (Anonymous 2007). FV gne elektrii retim tesisi
ekipmanlarnn boyutlandrlmas iin u drt admn doru tanmlanmas gerekir:
35
Dizi gc
: SD deerleri,
Inm faktr
Kablolama
: % 3 alnr,
Evirici
ebeke balantl, bamsz ve kesintisiz g kayna (KGK) eklinde alan tip evirici
vardr. IEEE (Amerikan Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits)nin 929.
standardna gre ebeke balantl bir dntrc, ebekenin gerilimini srekli olarak izler
ve eer ebeke gerilimi izin verilen limitlerin altna derse balanty keserek ebekeye
verdii akm durdurur. Bamsz sistem dntrcs bir gerilim kayna gibi
davranrken, ebeke balantl evirici bir akm kayna olarak alr. KGK ise her ikisinin
grevini stlenebilir, ebeke balants kesildiinde bamsz evirici olarak almaya
devam eder (Messenger vd. 2007).
Eviriciler ayrca FV donanma balant zelliklerine gre de modl evirici, dizi evirici ve
merkezi evirici olmak zere e ayrlrlar. Merkezi eviricide verim yksek, maliyet
dktr. Ancak glgeleme etkisi olmas durumunda serinin tamamnda enerji retimi
durur. Bu sebeple merkezi evirici glgelemenin kesinlikle olmayaca yerlerde tercih
edilmektedirler.
Bamsz bir FV sistem sz konusu olduunda denge bileenlerinin ana donanmlarndan
birisi de enerji depolama dzenei olan ak bankalardr. Bamsz FV sistemde tm
ekonomik mr boyunca maliyetin % 30undan fazlasn ak bankas oluturmaktadr.
ebeke balantsz FV gne elektrii retim sistemlerinde enerji depolamasndan, sadece
gece saatlerinde deil, gnein bulutlanmadan dolay uygun olmad ve 3-4 gn sreklilik
arz edebilecek bu durumda da yararlanlr. Seri balanan akler dizileri (string), paralel
balanan akler ak bankasn olutururlar. Ak arj denetleyicisi, yksek gerilimi ve ar
dearj nler, ak mrn uzatr; hibrit sistemlerde aklerin dengeli dolmasn ve reticiler
arasnda yk dalmn salar (Luque ve Hegedus 2002).
36
izelge 1.11 Tipik bir evsel FV sistemde donanmn toplam maliyetteki pay ve mr
Fiyat, $
Fiyat, %
Ekonomik mr
200
47
>20
Ak (70 Ah)
40
Ak arj denetleyicisi
35
10
Kablolama, anahtarlama
35
75
18
Harlar ve vergiler
40
10
425
100
Ekipman
FV modl (53 W) ve destei
Toplam
37
Gnmz elektrik retim ve iletim sisteminin ana alma ilkesinin vazgeilmez unsuru
olan natif akm, dntrlebilirliin ve iletimin mucidi Teslann 1883 ylnda yaynlad
dizayn esaslarna gre tasarlanm; merkezi retim, talep kontrol ve tek ynl iletim
sistemlerini ieren ve bugne kadar ciddi bir deiiklie ihtiya duymadan ilerliini
srdren bir yntemdir. Ancak zellikle yenilenebilir enerji kaynaklarnn sisteme dahil
edilmesi ve yk merkezlerinin farkllamas sonucu gnmz ihtiyalarn karlayamama
durumu olumaktadr (etinkaya 2009). Gnmz elektrik datm, merkezi devasa retim
santrallerinden salanan elektriin uzun ve youn bir ebeke trafiinden sonra tketiciye
ulatrlmasyla yrtlmektedir. Bu yap serbest piyasa artlarnda esnek olmamas, tek
ynl oluu, eitli ve yksek kayp oran, dolaysyla maliyetteki art ve idaresinin
gl sebebiyle gn getike verimsizlemekte ve yenilenmek zorunluluundadr (Luque
ve Hegedus 2002). Datk retim (distributed generation) datk ebekeye veya ebekenin
mteri tarafna bal elektrik g retimi iin kullanlan bir ifadedir. Trkiyede henz
balamam olsa da muhtemel yasal dzenlemeyle hayatmzn bir paras olacak ve ebeke
ykn hem retim hem iletim anlamnda rahatlatacaktr. Akll retim ve iletim
ebekesinde, akmn tek ynl olmasndan kaynakl ebeke yk ve hatalar azalacak;
ebeke arzalar ebekenin kalan ksmndan ayr tutulabilecek adalar/bloklar eklinde tespit
edilip genel kesintiye gerek kalmadan giderilebilecektir. Datk retim tesislerinin fazla
enerjisi ebekede gerekli dzenleme yaplmadysa ters ynl akmdan kaynakl sorunlar
yaratabilir (Paatero 2009).
Enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki
yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas amacyla enerji kaynaklarnn ve enerjinin
kullanmnda verimliliin artrlmasn amalayan 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu
yaymlanm, bu kanuna ilikin usl ve esaslar dzenleyen Enerji Kaynaklarnn ve
Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik ise yrrle
girmitir. Bahse konu ynetmelik toplam inaat alan en az 10.000 metrekare veya yllk
toplam enerji tketimi 250 TEP ve zeri olan kamu kesimi binalarnn ynetimleri, enerji
yneticisi grevlendirme veya irketlerden veya enerji yneticilerinden hizmet alma
zorunluluu getirmektedir. Bylece enerji tasarrufu, verimlilii, ynetimi ve denetimi
38
konularnda yasal alt yap olarak zm retilmeye allmtr. 2010-2020 yllar arasnda
Avrupa lkeleri iin enerji verimlilii ekonomik potansiyelinin % 15-20 orannda olduu
tahmin edilmektedir (Messenger vd. 2007). lkemizde, bina sektrnde %30, sanayi
sektrnde %20 ve ulam sektrnde %15 olmak zere nemli dzeyde enerji tasarruf
potansiyeli olduu tespit edilmitir (http://www.enerji.gov.tr/index.php?sf=webpages&b=
enerjiverimliligi, 2010).
39
40
2. KAYNAK ZETLER
Anonim (1983) tm Trkiye iin gne enerjisi potansiyeli belirleme almasn derli toplu
ilk yapan aratrma olmutur. O tarihten sonra da bu kapsamda bir almaya
rastlanlmamtr. Aratrma genel olarak lmlerin eitli istatistiki yntemlerle analiz ve
ayklanmas; lkemiz gnelenme sresinin zamansal ve alansal dalmnn belirlenmesi ve
buna bal olarak nm iddeti lmlerinin analizi ile hatal lmlerinin ayklanmas ve
sonu olarak da lkemiz gne enerjisi potansiyelinin zamansal ve alansal dalmnn
belirlenmesi konularn kapsamaktadr. Bu kapsamda aylk ve yllk Trkiye gne enerjisi
haritalar izilmi ve bu haritalar planimetrelenerek enerjinin alansal dalmlar
ekillendirilmitir (ekil 2.1). almada DM istasyonlarndan gnelenme sresi ve
iddeti lm yapan 54 tanesinin lm verilerinin kullanlabilir olduu tespit edilmi,
kalan 32 istasyon iin Angstrm yntemiyle veri tretilmesine gidilmitir. Sonu olarak
Trkiye gnelenme sresi 2640 saat/yl, yllk ortalama nm iddeti 308 cal/cm2-gn,
yllk toplam gelen gne enerjisi miktar 1.25x1011 TET ve kullanlabilir yllk toplam
gne enerjisi miktar da 37.5 106 TET olarak tespit edilerek zamansal ve alansal dalm
karlmtr (ekil 2.2).
Aksoyun (1996) aktinograf ve pirhelyometre verilerini karlatrd aratrmasnda 2
yllk gnlk bazda kresel gne mas verisini yeterli bulmutur. Bu aratrmaya gre
gnelenme iddeti (gne mas) lm iin tm dnyada uzun yllar kullanlan
aktinograf cihazlar lmlerinde yllk bazda % 14.7, aylk bazda % 42.1 oranlarna ulaan
hatal deerler olabildii saptanmtr. Aktinograf hassas ksmlarnn (sensr) mekanik
aksamnn scaklk duyarll dzenli olarak kalibre edilemediinden dolay, elde edilen
lmler yeterince gvenli deildir. Bu gerekeyle gnelenme sresi ile gne mas
arasndaki ilikiye dayanarak gelitirilen baz ikinci dereceden denklemler vastasyla gne
mas deerleri tahmin edilmeye allm, ulalan sonular ile allan nokta iin
llen piranometre deerleri karlatrldnda yllk bazda sadece % 4lk bir hata pay
tespit edilmitir.
41
42
ekil 2.2 Trkiye gne enerjisi alansal ve zamansal dalm, 107 TET (Anonim 1983)
Diner vd. (1996) TBTAK MAM'da yapt almalarnda, hava scaklyla kresel ve
yaynk gne mas arasndaki bantya dayanarak bir gne mas tahmin modeli
nermektedirler. Bu balamda 1990-92 yllar arasnda Gebzede kresel gne mas ve
yaynk gne mas cinsinden llm gnelenme verisi ile hava scakl arasnda bir
iliki kurulmutur. 1990-92 yllar arasndaki gnelenme verisi bu yntemle tahmin edilmi
ve 0.95'lik bir regresyon katsaysyla gerek lmlerle arasnda doru bir iliki tespit
edilmitir (ekil 2.3). Ancak ilikideki bu yksek oran her ne kadar gne mas
tahmininde kullanlabilir olsa da, hava scakl verisinin gne masyla arasndaki
ilikinin dorusal bir kant olarak alglanamayacan vurgulamlardr.
43
44
karmlardr. Bu bantya ulamak iin ilk olarak 1988de Gopinathann gelitirdii bir
tahmin modeli, ikinci olarak 1994 ylnda ayn modelden Abdallann Bahreyn iin
dntrerek oluturduu tahmin modeli ve nc olarak da bu alma iin gelitirilen
yeni bir tahmin modeli kullanlmtr. Sonuta elde edilen korelasyon, regresyon ve standart
hata katsaylarndan yararlanlarak Msr'n tamam iin gne mas tahmini MJ/m 2/gn
cinsinden yapabilmek adna, ncelikle konu edilen her bir nokta iin zel modeller
tretmilerdir. Kahire iin tretilen model % 99 ile en yksek korelasyon katsaysn
vermitir. Tm Msr iin korelasyon katsays % 89-99 ve tahmin hatas % 1-4 arasnda
km ve modellerin uygulanabilir olduu sonucuna varlmtr.
Kahire kresel gne mas tahmin modeli:
G/G0 = 0.179 + 0.021(S/S0) + 0.008T + 0.01V 0.002R + 0.002P
G
G0
S/ S0
: Gnelenme sresi,
: En yksek scaklk, C,
: Nispi nem, %,
formlletirilmitir.
Alnaser vd. (2004) aratrmalarnda 1998 senesinde Arap Birlii Eitim, Kltr ve Bilim
Organizasyonu (ALESCO)nun Arap dnyas iin yapt gne mas atlas almasn
anlatmaktadrlar. Bu atlas aylk ortalamalardan oluan, gnelenme sresi (ekil 2.4),
kresel gne mas (ekil 2.5) ve yaynk ma haritalarndan ibarettir. Atlasn oluumu
iin 19 Arap lkesinden farkl yksekliklerdeki 280 meteoroloji istasyonunun verisinden
yararlanlmtr. Gnelenme sresi lm iin tm dnyada yaygn olarak kullanlan ve
DMTnn referans cihaz olarak kabul ve tavsiye ettii Campbell Stokes helyograflar Arap
lkelerinde de tercih edilmitir. Gne mas lmleri iinse farkl tip ve markalarda
muhtelif piranometreler kullanlmaktadr. lmlerin depolanmas, kontrol ve analiz
45
ekil 2.4 Arap lkeleri aylk ortalama gnelenme sresi haritas, saat/gn
46
ekil 2.5 Arap lkeleri ortalama kresel toplam gne mas haritas, kWh/m2/gn
Tiba vd. (2004) yaptklar almada sabit al veya tek ya da ift eksende gnei izleyen
tipte kurulacak FV gne gc sistemlerinin tasarmnda FV panellerin zerine gelebilecek
gne masnn hesaplanabilmesine yardmc olmak amacyla Brezilya Gne Kayna
Atlas CD'si hazrlamlardr. alma kapsamnda Brezilyaya gelen gnlk, aylk, yllk
gne
mas
deerlerini,
kullanlan
veri
ileme
ve
haritalama
yntemlerinin
47
48
ekil 2.7 Tek bir katmanda 5 sinir hcresi kullanan YSA mimarisi (Szen vd. 2004)
49
ekil 2.8 Trkiye gne enerjisi potansiyeli Haziran tahmini, W/m2 (Szen vd. 2004)
Hepbal (2001) almasnda, enerji verimlilii asndan enerjinin, modern sanayi
toplumunun bir payandas olduunu vurgulayarak, genel anlamda, toplam kalite felsefesini
oluturan PUK (Planla, Uygulama, Kontrol et ve nlem al-dzelt) evriminin tekrarna
dayanan mantkl ve etkin bir ekilde, belirli bir amaca ulamak iin gerekli olan tm
etkinlikleri ieren enerji ynetimini, evresel zmn anahtar olarak sunmaktadr. Hangi
enerji kaynan kullanrsak kullanalm, enerji verimlilii ve buna giden etkin yol, enerji
ynetimidir.
letmelerde enerji tasarrufu almalarn gerekletirebilmek iin, ncelikle Enerji
Ynetim Sistemlerinin doru anlalp, iletmeye en st derecede yarar salayacak ekilde
uygulanmas gerekmektedir. Enerji Ynetim Sistemlerinin en nemli iki konusu elektrik
ynetimi ve s ynetimidir. Enerji tasarrufu olanaklarnn karllnn ok ynl olmasna
karn, yine de nlemler gerektiince alnamamaktadr. Maliyetlerin fiyatlara hemen
yansd piyasa ekonomilerinde bile, sanayi ve dier sektrlerde, enerji tasarrufu
yatrmlar olduka yava uygulanmaktadr. Bu yavalk az gelimi lkelerde daha da
fazladr ve bu durumun balca nedenleri u ekilde ifade edilebilir:
50
Enerji gider artlarn ynetime bildirmek ve gideri kontrol altna alan bir nlem
olarak bir enerji tasarruf programnn yaplmas iin motivasyonu salamak,
51
Mevcut Ynetim Bilgi Sistemlerine (YBS) entegre edilebilen srekli Enerji Bilgi
Sistemi (EBS) iin temeli salamak,
Enerji ve gider tasarruflarn her zaman verebilmek iin kolayca aresi bulunabilen
yetersiz sevk ve idare uygulamalarn aa karmaktr.
Esas enerji kullanan bileenleri belirlemek, enerji tasarrufu etd takmyla prosesin
genel enerji ve malzeme aklar arasnda iliki kurmak ve nemli enerji atk
kaynaklar ortaya koymak iin tesisin planlanmas,
Esas enerji kullanm sistemleri iin srekli izleme abasnn oluturulmas eklinde
sralanmaktadr.
zkan vd. (2004) almalarnda, 1975-2000 yllar arasnda Trk tarm sektrnde enerji
kullanmn irdelemilerdir. statistiki veriler TSE'nin Trkiye statistik Yll'ndan ve
DPT'nn zelletirme Komisyon Raporlarndan alnmtr. Daha nce yaplan tarmda enerji
analizi almalar ve aratrmalarndan da yararlanlmtr. Girdi-ktnn enerji oran,
retilen ana rnlerin verimleri ile retim iin harcanan girdilerin enerji edeerleri
kullanlarak hesaplanmtr. Buday, eker pancar, ttn, pamuk, ayiei, kays, elma,
52
fi, portakal gibi 36 tarmsal rnn tahmini kt enerji deerleri dikkate alnmtr. Girdi
olarak da insan ve hayvan gc, makine, elektrik, motorin, gbre ve tohum deerlerinden
yararlanlmtr. Tarmsal enerji girdisi tahmini iin, iftilerin ylda 210 gn, gnde 8 saat
altklar ve hayvanlarn ylda 360 saat altklar kabul edilmitir. Enerjinin tarmsal
retimde kullanm veya makina onarmnda kullanmn hesaplamak iin:
ME = (G x E) / (T x Ca)
ME
Ca
Ca = (S x W x Ef) / 10
W
: alma genilii, m,
Ef
Aktif tarmsal nfus, alma periyodunun balangc olan 1975deki 11.7 milyondan 25
ylda 7.1 milyona dmtr. Ayn ekilde tarm sektrndeki toplam insan gc 1975de
10.5 milyon BG iken 2000de 6.4 milyon BGe gerilemitir. Bylece aktif nfus ve toplam
igcndeki d % 39 civarnda gereklemitir (izelge 2.1).
53
izelge 2.1 Trk tarmndaki uygun fiziksel g kaynaklar (zkan vd. 2004)
Tarmsal
igc
G, BG
Eek, milyon
G, BG
kz, BG
G, BG
Sr, milyon
G, BG
hayvan
Toplam
gc, milyon BG
Traktr, bin
G, BG
Toplam fiziki g,
milyon BG
11.7
0.9
10.5
0.9
3.8
1.8
1.5
13.8
1.9
1.1
5.7
38.1
243066
38.5
58.0
1980
11.1
0.9
10.0
0.8
3.8
1.6
1.5
15.9
1.9
1.0
5.7
41.6
436369
49.4
73.1
1985
12.1
0.9
10.9
0.6
3.8
1.4
1.5
12.5
1.9
0.6
5.7
31.2
583974
51.3
72.1
1990
12.5
0.9
11.3
0.5
3.8
1.2
1.5
11.4
1.9
0.4
5.7
27.5
692454
54.1
76.2
1995
8.6
0.9
7.7
0.4
3.8
0.9
1.5
11.8
1.9
0.3
5.7
26.8
776863
57.4
79.1
2000
7.1
0.9
6.4
0.3
3.8
0.6
1.5
10.8
1.9
0.1
5.7
23.2
941835
58.7
84.9
G, BG
1975
Yl
Say, milyon
At, milyon
Mekanik igc
igc,
Toplam
milyon BG
Hayvan igc
54
izelge 2.2 Trk tarmnda tahmini fiziksel enerji girdisi (zkan vd. 2004)
Yl
nsan yllk
igc,
1015 J
1975
45.2
34.0
1.41
3.2
47.3
131.1
1980
42.9
36.9
1.48
7.8
84.9
174.0
1985
46.8
28.6
1.55
13.4
113.6
204.0
1990
48.3
25.4
1.64
24.7
134.8
234.8
1995
33.2
25.0
1.57
65.0
151.2
276.0
2000
27.4
21.9
1.56
104.0
183.3
338.2
izelge 2.3 Trk tarmnda gbre enerji girdisi (zkan vd. 2004)
Yl
P2O5,
000 ton
P2O5
enerjisi
K2O,
000 ton
K2O
enerjisi
1975
1750.2
112712
1909.8
22841
31.6
211.9
135765
2108.2
1980
3038.6
195684
2839.9
33966
89.0
596.2
230245
3575.2
1985
4383.7
282308
2800.1
33489
67.8
454.3
316251
4910.7
1990
5711.6
367827
3671.1
43906
126.8
849.6
412583
6406.6
1995
5016.6
323069
3405.4
40729
134.2
899.1
364697
5663.0
2000
6563.3
422676
3697.4
44221
164.2
1100.1
467998
7267.0
Meder vd. (2007) herhangi bir blgede, binalarn at yzeylerine gelen gne masnn
deerlendirilmesi iin topografya temelli kresel gne mas deerleri; bulut kapall ve
iklim temelli kresel gne masna etki eden gkyz geirgenlii; yaynk may
belirleyen yer sramas ve yansmasn esas alan albedo; belirli zaman ve periyotlarda
ekilmi hava fotoraflarndan salanan arazide glgelenen alanlarn lmne dayanan
glge katsays, yine hava fotoraflarnn analizine gre hazrlanm toplam at yzey
55
alanlar, grsel analizle tespit edilmi at eim, tip ve ynelimleri ile derlenen bu verilerden
elde edilen toplam bina at ma potansiyelini kapsayan bir yntem gelitirmilerdir. Bu
uygulama ile toplam gne mas potansiyelini deerlendirmiler ve binalara
uygulanabilecek FV g retim potansiyelini belirlemilerdir. Mapunapuna blgesinde
seilmi alanlar iin bilgisayar ortamnda alan gne masndan gne elektrii
potansiyelini hesaplayabilen bu gne mas modelleme program, arazinin topografik
olarak glgelenmesi, at yzeylerinin alan, eimi, ynelimi ve geometrisini ileyerek aylk
ve yllk gne mas potansiyeli ve bu ma potansiyeline dayanan elektrik enerjisi
retim
potansiyelini
hesaplayabilmektedir.
almada,
mann
sl
enerjiye
56
suyun zemin demesi altnda dolatrlmasyla stlan ortamlarn daha homojen dolaysyla
daha ekonomik sndklar sonucuna varlmtr.
Pontoriero vd. (1998) Arjantinnin San Juan ehrinde ebekeden uzak 14 krsal ev tipi gne
elektrii retim sisteminden gc, tketicileri ve yk talep davranlar birbirlerinden farkl
tanesini esas alarak yaptklar almada gerekleen sonularn, FV sistem ekipman
reticilerinin referans olarak verdikleri teknik niteliklerle, ekonomik mr boyunca tutarl
olup olmadn, ksa sreli bir temsil periyodunda denetlemilerdir. Tasarm aamasnda
detayl bir potansiyel talebi almas, donanm kalite ve tip seimi; sistemin iletim ve
bakmnn dzenli ve doru yaplabilmesi iin kullanc eitimi uygulamalar yaplmtr.
Sistem oluturulurken gne enerjisi arz ve yk talebi ngrlmeye allmtr.
Gerekleen deerlerin tahminlerden az da olsa yksek kmas gne potansiyeli olarak
kullanlan verinin o noktaya deil de komu blgeye ait olmasndan kaynaklanma
olaslna dikkat ekmilerdir (izelge 2.4). Ekipmanlarn ve sistem btnnn verimlilii
meteorolojik deikenlere, ekipman kalitesine ve yk talep davranlarna gre deikenlik
gsterse de, tasarm aamasndaki beklentiyle rtt tespit edilmitir.
Fark, %
5095
5420
-7
5374
6035
-13
Enerji (kullanlan)
2289
2571
-11
11447
12856
-11
Enerji (modl k)
57
sistemi ile FV su pompaj dzenekleri analiz edilmi, sistemin donanm ve yazlm mimarisi
ile performans test uygulamas irdelenmitir. Gelitirilen yntemle analiz ve performans
testinin yaplabilmesi iin uzun yllar gne mas verisine ihtiya duyulmu, ancak
Cezayirde gne mas lmleri yeterli sklkla yaplmadndan gne mas lmleri
ile scaklk lmleri elektronik cihazlarla proje kapsamnda yaplmtr. FV modllerin
kalibrasyonu piranometre ile Wh/m2 cinsinden llen kresel gne mas deerleri ile
FV panel kndan alnan mA cinsinden ksa devre akm deerleri kullanlarak
yaplmtr. Bu sayede elektronik bir ykten yararlanlarak FV panelin performansn
deerlendirebileceimiz akm-gerilim erisine ulalmtr. Tekrarlamal uygun bir
yazlmla sistemin en yksek g noktas tespit edilmitir. Pompann ve FV panelin I-V
grafiindeki kesiim noktas pompaj dzeneinin alma noktasdr. ou kaytta bu
kesiim noktas FV panelin en yksek g noktasndan farkl kmtr. llen gne
masndaki deiimi, FV sistem akmnn birebir izledii grlmtr (ekil 2.10).
ekil 2.9 Telefon hatl bilgisayarl su pompaj kontrol sistemi (Benghanem vd. 1999)
58
59
60
ise srasyla ngilterede 0.13 /kWh ve 0.25 /kWh; Yunanistanda 0.07 /kWh ve 0.18
/kWhdir. Gne mas Birmingham iin 1000 kWh/m 2/yl iken bu deer Atina iin 1500
kWh/m2/yldr. ngilterede kurulum maliyeti 13855 avro olan bir FV sistemin yllk
elektrik retimi 2894 kWh/yl iken, Yunanistanda ayn donanm ve kapasiteye sahip
sistemin kurulum maliyeti 17323 avroyu bulmakta ancak yllk elektrik retimi 4562
kWh/yla ulamaktadr. Bylece birim elektrik maliyeti ngilterede 0.25 /kWh olmasna
karn % 25 yksek kurulum maliyetli Yunanistanda elektrik maliyeti 0.19 /kWh
kmtr. Ayrca FV elektrik fiyat ile ebeke elektrik fiyat arasndaki iliki de nmzdeki
on yl iin hassasiyetle deerlendirilmitir. Asl aranan sonu FV gne elektrik fiyatlarnn
standart kullanclar iin ne zaman uygun olacan tahmin etmektir. Bu hassas analiz
muhtemel senaryolar zerine odaklanmtr. FV kurulumunun verimlilik arz edebilecei
tarih gereki bir yaklamla 2007-2011 aras olarak tahmin edilmektedir. Bu periyotta
ngiltere'de binaya tmleik FV sistem kurulumu Yunanistan'dan daha nce uygun duruma
geecektir. Muhtemel gelebilecek evresel vergi ve yaptrmlara dayanan en iyi, normal ve
en kt artlara gre hazrlanan senaryolar iin:
En iyi senaryo
yllk % 7.2 artacak, 2013e kadar FV elektrik fiyatlar ebeke fiyatlarndan daha
dk olacaktr.
Normal senaryo
yllk % 5 artacaktr.
En kt senaryo
yllk % 5 artacaktr.
Beise (2004) makalesinde FV enerji dnmne dayanarak lkelerin etkin biimde yeni
teknoloji iin nc bir pazar yaratabilirliklerini aratrmtr. Gne enerjisi dnmnn
petrol ve nkleer enerjiye bir alternatif olarak insanlar ve politikaclar umutlandrdna
dikkat ekerek FV hcrelerin gne masn dorudan elektrie dntrlebilmesinin
kefinden bu yana gne enerjisinin pek yaknda youn bir pazar olaca beklentisine vurgu
yapmaktadr. Bol gnei, dz ve bo arazileri ve elektrie a ve yksek gelirli nfusuyla
ABD gne enerjisi iin nc pazar grnmnde olmasna karn gne enerjisine ok
daha az uygun olduu bilinen Japonya ve Almanya yksek devlet destekleriyle youn bir
61
62
FV paneller yaygn olarak bulunabilen, tek kristalli, oklu kristal, ince film ve amorf
silisyum trlerinden seilmilerdir. NIST, reticilerden farkl olarak, FV paneller
hakkndaki en yksek g, ksa devre akm, ak devre gerilimi, en yksek g
noktasndaki akm-gerilim, normal iletim FV hcre scakl, ksa devre akm ve ak
devre gerilimi iin scaklk katsays, en yksek g noktasnda ksa devre akm ve ak
devre gerilimi iin scaklk katsays, serideki hcre says, bant aral enerjisi ve ksa devre
akmndaki akm-gerilim erisi ile g retimini belirlemek iin kullanlan Kings Model
sabitleri gibi detayl bilgileri de vermektedir. Hcre scakl ve gne mas biliniyor ise
5-Parameter Model ok yksek dorulukla akm-gerilim erisini tahmin edebilmitir (ekil
2.12). Bylece mteriler para ve zaman harcamadan herhangi bir panel iin fikir sahibi
olabilmektedirler. Tutarllk yzdesi tek kristalli, oklu kristal ve ince film iin % 5, amorf
silisyum iin % 10 (Kings Model % 15) kmtr. Bu tip modller iin daha fazla
aratrma yaplmas gerektii sonucuna varlmtr.
ekil 2.12 Tek kristalli silisyum FV modl iin llen ve tahmin edilen I-V erisi
63
Karabulut vd.nin (2004) yaptklar almaya gre enerji ynetimi, enerji datm
merkezleri ve elektrik irketleri tarafndan istenen bir teknik gerekliliktir. Enerji
pazarlamasnda mterinin doru bir ekilde beslenebilmesi ve arz talep dengesinin verimli
bir ekilde kurulabilmesi iin gvenilir bir enerji ynetimine ihtiya vardr. Yk tahmini
enerji ynetimi iin olmazsa olmaz arttr. yi bir yk tahmini gvenilir bir planlamay
dourur. zellikle uzun dnem yk tahmini elektrik kurulumu ve alt yap planlamasnn
bakm iin uygun bir rehber niteliindedir. Bu nedenle g sistemi mhendisleri ve elektrik
retim-datm irketleri, gvenilir ve gncel tahmin yntemlerine byk nem verirler.
Yk tahmin analizleri ksa vade, orta vade ve uzun vade olmak zere e ayrlr. Orta ve
uzun dnem tahminler haftalk, aylk, mevsimlik ve yllk tahminlerdir. Ksa vade yk
deiimleri saatlik ve dakikalk ksa sreli lmlere ve deiimlere dayal olduundan
dorusal olmayan yapdadr. G sistemi planlayclar bakm, yatrm, geliim, datm
programlar iin 1-10 yl gibi sreleri kapsayan uzun dnem tahminleri esas alrlar. Klasik
yk tahmin teknikleri istatistiksel yntemlere gre alrlar. Stokastik (raslantya dayal),
otoregresyon (her deer bir ncekiyle ksmen ilintili), parametrik olmayan regresyon
modelleri de yk tahmininde kullanlmaktadr. Trkiyede orta lekte bir ehrin uzun
vadeli elektrik g tketimini tahmin etmek amacyla genetik programlama yntemi
kullanlarak yaplan bu almada, gemi yllara ait yllk veriler kullanlarak sembolik
regresyon araclyla gelecek yllar iin tketim verisine ulalmtr. Bilinmeyen bir
fonksiyonu rnek veriyle tahmin etmek iin, fonksiyon eri uydurma denen yntemle
rnek
veri
noktalarna
yakacak
ekilde
yaplandrmaktadr.
Eri
uydurmann
64
65
saatleri, kamps elektrik talebinin de yksek olduu bir zaman periyodunu iine almas
sebebiyle, kamps iin bir talep ynetimi planlamasn gerekli klmtr. Kamps iin
yaplacak olan bu planlama, kampsn saatlik elektrik talep deerlerinin bilinmesini
gerektirmektedir. Baz olarak alnan bir haftann, saatlik elektrik taleplerinin bir talep ler
ile belirlenmesinin ardndan, llen deerlerin ortalama haftalk talebe oranlanmasyla,
yln her haftas iin saatlik elektrik talep verisi elde edilmitir. Bununla birlikte, ehir
ebekesinden ekilen elektrik enerjisinin, zellikle yksek tarifeye sahip zaman
aralklarnda, baka alternatif enerji kaynaklaryla karlanmas da talep ynetimi
sistemlerinin bir konusudur. Talep Ynetimi Metodu, fotovoltaik ve rzgar enerji
sistemlerinin oluturduu hibrit sistemin elektrik ebekesi ile btnletirilmesini
kapsamaktadr. Hibrit sistemi oluturan yenilenebilir enerji sistemleri iin hesaplanan
maliyet fonksiyonlar ve kampsn elektrik talebi, talep ynetimi sistemi ierisinde analiz
edilerek kamps iin optimum yerel enerji sistemi belirlenmitir. Ayrca, gelecek yllarda
fotovoltaik sistemin verimindeki muhtemel iyiletirmelerin sistemin toplam elektrik
maliyetine etkisi de aratrlmtr. Optimum yerel enerji sistemi tasarm yapabilmek iin
ilk olarak eit veri toplanmtr. Toplanan verilerden iki tanesi yerel karakteristie bal
olan yenilenebilir enerji potansiyeli ve yllk enerji talebi ile ilgili verileridir. nc veri
ise yenilenebilir enerji sistemlerinin yatrm ve iletim giderleri ile ilgilidir. Kamps iin
saatlik gne nm younluu verisi, literatrde geen ampirik formller ile retilmitir.
PV toplalardan alnan etkin gne nm younluu iin hesaplar, % 14 verime sahip olan
ve optimum iletim iin belirlenen a ile yerletirilen fotovoltaik toplalar temel alnarak
yaplmtr. Kamps elektrik maliyetini minimize etmek amacyla, yenilenebilir enerji
kaynaklarnn tasarm parametreleri, grid arama yntemi ile optimize edilmitir.
Kullanlan algoritma, bu almada talep ynetimi sistemi ierisinde kullanlan 1 kW ile 50
kW arasnda kapasiteye sahip yenilenebilir enerji kaynaklarnn btn kombinasyonlar iin
saatlik iletim maliyetini, saatlik enerji retimini, saatlik artan enerjiyi ve toplam sistem
maliyetini hesaplayabilmektedir. Hesaplama ilemi bir nceki yln saatlik rzgar hz,
saatlik gne nm younluu ve saatlik kamps talep deerlerine dayandrlmtr. Azami
anma gc, gne ve rzgar enerji sistemleri iin kampste kullanlabilecek alann kstl
olmas gibi sebeplerden dolay 50 kW olarak seilmitir. Toplam maliyet minimize
edildiinde, optimum sistemin, 120556 $/yl maliyete ve 14435 kWh/yl fazla enerjiye
neden olan 50 kW kapasiteye sahip rzgar enerji sistemi ile gerekletirildii
66
67
dalgalanmalar tespit edilmitir. Gne nm deeri FV panel akmn doru orantl, panel
scakl ise gerilim deerini ters orantl olarak etkilemitir. Pompalanan ortalama su debisi
anlk deerlerdeki dalgalanmalardan etkilenmemitir. FV panel parametrelerinden panel
k gc kullanlarak, debi tahmininde bulunulabilmitir. FV pompa sisteminin ilk yatrm
maliyeti yksek, sistem toplam verimi (salanan hidrolik g/gne nm gc) dk
kmtr. Toplam verim % 2 seviyelerindedir. Gnlk 4.1 ton su 5 m ykseklikte kullanma
hazr hale getirilebilmitir. Bu somut deeri yeterli bulan kullanclar dnda FV pompa
sistemleri srekli elektrik bulunan blgeler iin avantajl grnmemektedir.
68
PFv
: Sistem verimi.
Gne mas dorudan ve yaynk olarak iki ayr trde standart formllerle hesaplanmtr.
Sistem verimlilii ise modl verimlilii ve scaklk ilikisi ile kablo kayplar dahil DA-AA
(doru akm alternatif akm) dnm verimlilii gibi deikenlere baldr. Ayrca
glgeleme gibi etkiler bekleniyorsa bunlar da hesaba katlmaldr. Tketici yk verisi de
model vastasyla oluturulmutur. Ortalama elektrik tketim orann haftalk bazda
mevsimsel olarak ieren veri, cihazlarn gnlk tketim profillerine, kullanm sklklarna,
g seviyelerine ve beklemedeki tketimlerine ihtiya duymaktadr. Bylece ortalama
gnlk tketimleri ifade edilebilmektedir. Yaklak ev says da bilindii takdirde, blgenin
69
zamansal olarak elektrik tketimi hesaplanm olur. Lizbon iin standart bir evin yllk
elektrik talebi 2360 kWh, Helsinki iin 1859 kWh olarak benzer bir yaklamla
belirlenmitir. almann bir dier amac fazla retilen elektrii depolayp talebin artt
zamanda arz ederek FV kapasitesini dk tutmaktr. Depolama kapasitesini belirlemek
iin:
Tle
Qkapasite,gn
maxyl
Ile
AFv
: Sistem verimi
Wle
Blgesel iklim etkilerinin FV elektrik retimine dorudan etkisi olan gnelenme iddetini
ak ekilde etkiledii tespit edilmitir.
Chokmaviroj vd. (2006) almalarnda Taylandda gerekletirilen PHA BONG FV
projesinin 500 kWplik pilot santralinin ilk sekiz ayn incelemilerdir. Taylandn kuzey
batsndaki krsal blgenin yerel ann geniletilemiyor olmas sebebiyle 1680 modll
(140x12lik dizi; 300 W/modl) bir FV sistem kurulmutur. Sisteme iki adet 200 kVAlk
evirici ile 280 adet toplam 560 V, 1200 Ahlik ak bankas dahil edilmitir (ekil 2.14).
Referans deerlere gre SDnda % 13 olarak beklenen FV verimi, proje saha artlarnda
% 9 % 12, performans oran 0.7 0.9 aralnda seyretmitir. Hava scaklnn 32.4 C
iken, modl scaklnn 59.0 C olmas verimdeki % 2-4lk kaybn sebebi olarak
gsterilmitir. Gne nm deerleri 0-1080 W/m2 aralnda llmtr. lk sekiz ayda
383274 kWh elektrik retimi gereklemitir. Elektrik retimi 1453 kWh/gn ile 2042
kWh/gn aralnda ve ortalama 1696 kWh/gn olmutur. Gnlk mann 2.0 kWh/m 2
olduu gnler iin performans oran en yksek deer olan 0.81e ulam, baz gnler
70
gnlk mas 6.38 kWh/m2 olmasna karn performans oran, sistemin ebekede arzaya
yol amasn nlemek amacyla otomatik kapatlmas sebebiyle 0.70lerde kalmtr.
Fanney vd. (2006) ekonomik kararlar alabilmek iin FV sistemlerin enerji retim tahminini
yapan bilgisayar simlasyon aralarn incelemilerdir. Bu aralar farkl alma ve evresel
artlar altnda modl performansn karakterize eden deikenlere ihtiya duymaktadr.
Simlasyon modelinin karmak yaps sebebiyle istenen girdi deikenleri FV modl
etiketinde snrl yer alan bilgilerden, ok detayl veri setlerine bir deiim gstermektedir.
Bu bilgiler genelde kapal ortamlarda gne simlatrleriyle veya d ortamda doal k
altnda llmlerdir. ABDde bu konularda alan iki laboratuardan NIST ve SNL
(Amerikan Sandia Ulusal Laboratuarlar)'de d ortamda test amal llen FV modl
performans deikenleri karlatrlmtr. Denenen modlden ikisi tek kristalli silisyum
ncs ise balantl amorf silisyumdur. llen deerleri, uygulanan deneme
prosedrn ve performans deikenlerini kullanan bilgisayar simlasyonu, tahmin edilen
71
enerji retimlerindeki farkllklarn, her bir modln elektrik performansn etkileyen geli
asn, hava ktlesini ve modl scakln dikkate almaktadr. Her iki laboratuardan alnan
veriler birbiriyle ok uyumludur. Sadece, geli asnn 75 dereceyi getii durumlarda,
geli as deitiricisi etkisinde iki laboratuar arasnda bir uyumsuzluk tespit edilmitir.
Tek kristalli silisyum modln NIST ve SNL tarafndan farkl geli alarnda tahmin edilen
akmdaki deiimi gsteren nm geli as ve akm grafii olduka paralellik
gstermektedir (ekil 2.15). NIST ve SNL laboratuarlarnda yaplan lmlerde scaklk
katsaysnn % 2-17 arasnda deimesine karn, bu farklarn denenen tm modl
performanslar zerindeki etkisi, % 2 civarnda kmtr. Bir yllk sresi ierisinde FV
hcre scakl -13 ila 75 C, hava ktlesi 1.02 ila 30, gne mas 0 ila 600 W/m 2 ve geli
as 27 ila 90 derece aralklarnda deiim gstermitir. SNL, FV sistemlerin yllk elektrik
retimlerini tahmin etmek iin corafi konum, bina ynelimi, FV hcre teknolojisi bilgisini
kullanan ve farkl FV modllerin yllk elektriksel ktlarn llen deerlerden % 5 hata
ile ortaya koyan PV Design Pro isimli bir bilgisayar program da gelitirmitir.
ekil 2.15 NIST ve SNLnin geli as-akm grafii (Fanney vd. 2006)
72
Infantes vd. (2006) spanyann Ciudad Real kentindeki Endstri Mhendislii Lisesinde
2004-2005 yllar arasnda yrtlen projede elektrik yk talebi tahmin etmi, FV paneller
iin uygun yer tespiti yapm, merkezin ihtiyalar dorultusunda parasal konular dahil tm
ilgili verileri toplamlardr. Bu kapsamda ebeke balantl bir FV kurulumun tasarm iin
elektriksel, finansal ve ekonomik tm bilgileri girdi olarak kullanan bir bilgisayar program
hazrlamlardr. Bylece tasarm iin harcanacak zaman ksaltlm ve birden fazla zm
nerisi iin karlatrma ans domutur. Elektrik tketimi iin, lisenin aktif ve reaktif
elektrik tketimleri ile mevsimsel ve mevsim harici 2000-2004 arasnda llen deerleri
kullanlarak, merkezi ve merkez-d 6 nokta hareketli ortalamalar modeli yardmyla 2005
yl iin bir elektrik tketimi tahmininde bulunulmutur. Gne mas girdisi olarak
spanya Gne Imas Atlas yerine yaklak % 7 daha dk deerler veren NASA Yer
Meteoroloji ve Gne Tablosu deerleri kullanlmtr. FV kurulum iin finans kst da
gzetilerek, piyasada FV retecin ve eviricinin gcn esas alan yaygn sistemler yerine
performans, retim, fiyat, uygun destekleme, elektrik cretlendirme, cretlendirmeyi
etkileyen vergiler ile faturaya uygulanan indirimleri de dikkate alan daha esnek bir yntem
salayan bilgisayar yazlm faydal olmutur. Bylece 60 ayr deiken ilenebilmi, g,
alan, ynelim, elektrik retimi ve karllk gibi deikenler ayarlanabilmi, farkl senaryolar
iin hzl tasarmlar oluturulabilmi, yazlm gncellenebilir bir veri bankasyla ilintili
altndan FV panel ve eviricilerdeki deiiklikler annda yanstlabilmitir. Gelitirilen
yazlmn tasarmn ana unsurlarn oluturan ak ekil 2.16de ematize edilmitir.
Enlem ve boylam dikkate alarak aylk dnemlerde elektrik retimini hesaplamak iin:
Panma
Getkili
G*
Fglge
Fetkili
Evirici
kayplarn
ieren
verimlilik
yararlanlmtr.
73
faktr
( 0.7-0.9)
algoritmasndan
ekil 2.16 Yazlmn ve geleneksel yntemin FV tasarm ak emas (Infantes vd. 2006)
Paatero ve Lund (2007) almalarnda Helsinki ve Lizbon iin son kullanc tarafnda
byk lekli datk FV g retiminin orta gerilim datm ebekesindeki etkilerini
DESIGEN simlasyon aracyla modelleyerek incelemilerdir. Model iin ilk olarak bir yl
ierisindeki ortalama elektrik tketim oran verisini ve mevsimsel haftalk deiimli
ortalama yk verisini girdi olarak kullanmlardr. Kamuoyunun FV teknolojileri
desteklemesi ve artan pazar pay, zellikle elektrik datm ebekesi ve mteri tarafnda
ebeke balantl FV uygulamalarn artmasna neden olmaktadr. Odak noktalar gerilim
74
sklklar,
gnlk
tketim
profilleri
ve
beklemedeki
tketimlerinden
ekil 2.17 Lizbon ve Helsinki iin elektrik yk talebi ve FV retim seyri, 1kWp/hane
75
76
: Performans oran,
Ep
Pas
Ha
Gs
77
kWlk
bir
beslemesi
programlanm ve
uygulanabilmitir.
78
ngrlen
program
baaryla
ekil 2.20 ngrlen iletim program deneme sonular (Miwa ve Matsuno 2008)
79
80
3. MATERYAL VE YNTEM
3.1 Materyal
81
82
83
ekil 3.2 veekil 3.3de arlkl olarak idare binalarnn; yemekhane, kantin gibi dinlence
yerlerinin; depo, atlye, garaj gibi destek birimlerinin dzenli bir ekilde yerletii ynetim
yerlekesini grmekteyiz. Motopomp tesisi ile nizamiye binas ise iletmenin ana giri
blgesindedir (ekil 3.4). HAVUda uzun yllar iin uygulanacak muhtemel rn
eitlilii ve retim tekniklerinin ihtiyalarn karlamak amacyla tasarlanm bu hizmet
binalar kendi aralarnda uygun bir dzene ve uyuma sahip olmasna karn ynelim olarak
gneye 10-120 derece sapmayla yerletirilmi olmalar nemli bir eksikliktir. Binalarn
pencere gibi aklklar, avlu gibi kullanm alanlar ve at konstrksiyonlar gibi eimli
yzeyleri gnein n, k ve s enerjisinden en yksek fayday elde etmekten uzaktr.
Benzer durumun ekil 3.5de gsterilen C-005 kodlu sera iin de 57 derecelik sapmayla
geerli olmas, planlama ve uygulama aamasnda gneten optimum yararlanmay
hedefleyen mimari yaklamn dikkate alnmadnn bir gstergesidir.
Hindi kmesi, zgaral besi ve sera tarmsal iletmenin gney bat ksmnda
konulandrlmtr (ekil 3.5). ekil 3.6 ve ekil 3.7deki yerlekenin gney ksmn
kapsayan D paftasnda, bykba-kkba hayvanclk ve kmes hayvancl tesisleri ile
silaj, ot sundurmalar ve padoklar gibi destek birimlerin bir araya topland dzenli bir
yerleim deseni sergilenmektedir. Tarmsal iletmenin bu ksm toprak yaps asndan
bataklk tr olmas sebebiyle tarla ve bahe tarmna en elverisiz arazi yapsndan
ibarettir.
ekil 3.8deki E paftas ykseklik itibariyle yerlekenin en yksek ksmnda, araziye hakim
bir blgeyi gstermektedir. dari ve teknik personelin ikamet blgesi ve sosyal tesisler
yerlekenin en kuzey ucu olan bu blmde konulandrlmtr. me ve sulama suyu
salayan su deposu ve sulama havuzu da yksek kot sebebiyle bu ksmda yer almaktadr.
Dier tarmsal ve idari binalar iin sz konusu olan gneye ynelim problemi lojmanlar iin
geerli deildir. 3 adet lojman blou 10 derece gibi kk bir gneyden sapmayla ina
edilmilerdir.
84
85
86
87
88
89
90
ekil 3.8 HAVU boyutlandrlm E paftas sosyal tesis ve lojman ksm genel grnm
91
alannn yars
kullanl
edildii
92
Bina
kodu
A-001
A-002
A-003
A-004
A-005
A-006
A-007
A-008
A-009
A-010
A-011
A-012
A-013
A-014
A-015
A-016
B-001
B-002
C-001
C-002
C-003
C-004
C-005
D-001
D-002
D-003
D-004
D-005
D-006
D-007
D-008
D-009
D-010
E-001
E-002
E-003
E-004
E-005
Bina ad
dare Binas
Kantin Teras, Kantin
Marangozhane
Kaynak Atlyesi
letme Jeneratr KK Binas
Makina Garaj -Eski Selektr
Makina Garaj - Tahl Ambar
Yeni Selektr
Motor Atlyesi, Tamirhane
dari Oda
Deme Atlyesi
Yemekhane
Depo
Gbre Hangar
13 nolu Hangar
Yem Hangar
Nizamiye
Motopomp
Besi - Depo
Hindi Kmesi
Sulama naat Deposu
Izgaral Besi Ahr
Sera
Ak Besi Padoku
Stlk - Gen Hayvanlar
Samhane
Stlk
Sap Balyas Sundurmas
Silaj ukurlar
Ot Balyas Sundurmas
Broyler Kmesi
Yumurta Kmesi
Stlk - Ak Padok
Sosyal Tesis
Kk Ev
Lojman 1
Lojman 2
Lojman 3
Kesimhane
Yn as,
derece
60
150
150
150
150
240
240
30
30
240
240
30
30
30
60
30
68
38
33
33
33
33
57
36
36.1
57
32.3
33
33
33
33
33
33
25
50
10
10
10
50
93
at tipi
Basit krma
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Dz
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik, cam
Beik
Beik
Beik
Beik
Sundurma
Sundurma
Beik
Beik
Sundurma
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
En,
m
10
7.5
7.5
11
8
16
11
10
11
6.5
6.5
13
15
15
15
20
5
7.5
9
9
9
12
12
8
13
21
23
15
15
15
12
12
8
13
10
11
11
11
15
Boy,
m
25
25
16
12
13
56
19
24
17
5
5
21
16
24
40
42
8.5
10
28
28
28
35
30
87
50
25
39
40
40
40
46
48
98
70
15
26
26
26
20
at izdm
alan, m2
250
187.5
120
132
104
896
209
240
187
32.5
32.5
273
240
360
600
840
42.5
75
252
252
252
420
360
696
650
525
897
600
600
552
576
784
910
150
286
286
286
300
14455
Msr,
ton
.pancar,
ton
Yonca, ton
K.fasulye,
ton
Buday,
ton
Arpa,
ton
2003
2004
2005
2006
2007
2008
1363280
1458000
742000
1180000
613000
40000
438301
721000
515757
500000
208104
YOK
459505
377600
363500
459000
210000
53000
900
2350
yok
yok
yok
yok
322825
360380
319820
203680
151360
94080
169110
73250
139520
130000
21220
51120
6 yllk hayvansal retim toplamlar herhangi bir rndeki retim miktarnn dzenli olarak
art veya azalna iaret etmemektedir. letmede mevcut kapasite, evresel etkenler ve
piyasa talebi dorultusunda retim yaplmaktadr (izelge 3.3).
St,
ton
Doan buza,
adet
2003
2004
2005
2006
2007
2008
402
500
467
455
447
426
71
92
90
90
77
83
retilen yumurta,
viyol
27740
49803
25224
42586
14089
36908
Doan kuzu,
adet
492
441
127
227
350
97
lkemizde 3254 sayl kanunla meteorolojik faaliyetleri yrtme grevi DMne verilmitir.
DM de, bu faaliyetlerin banda gelen meteorolojik deikenlerin lm grevini, tm
dnyada bir standart oluturulabilmesi amacyla tek elden dzenleyen ve ayn zamanda
yesi olduu DMT kstaslarna gre yapmaktadr. DM yannda baz kamu kurulular,
niversiteler ve zel sektr firmalar da kendi ihtiyalar dorultusunda meteorolojik lm
yapabilmektedirler. Nitekim 2819 sayl kanunla kurulan EE lkenin elektrik enerjisine
95
sahalarnda
farkl
byklk
ve
kapsamda
meteoroloji
istasyonu
altrmaktadrlar.
Bu almada ihtiya duyulan tm meteorolojik veriler bu iki kamu kuruluunun altrm
olduu meteoroloji istasyonlarndaki gzlemler ile mekanik ve elektronik aletlere
dayanmaktadr. EE Ankarann hidrolojik etdn yapt proje kapsamnda HAVU
sahas ierisine, HAVUa 20 km mesafedeki Culuk Kyne ve 15 km mesafedeki
Glba lesine proje sresi boyunca lm yapacak meteoroloji istasyonlar kurmutur
(ekil 3.10). HAVU ve Culuk Kyndeki istasyonlar scaklk, basn ve nem gibi ana
deikenlerine ek olarak kresel gne masn len Kipp&Zonen marka CMP11 modeli
piranometre cihaz da iermektedir (izelge 3.4 ve ekil 3.11).
285 - 2800 nm
7 - 14 V/W/m
5s
< 10 W/m
1%
-40 C to +80 C
4000 W/m
180
97
98
99
Ay
Ortalama scaklk,
C
Ortalama yksek
scaklk, C
Ortalama dk
scaklk, C
En yksek
scaklk gn
En yksek
scaklk yl
En yksek
scaklk, C
En dk scaklk
gn
En dk scaklk
yl
En dk scaklk,
C
Ortalama bal
nem, %
En dk bal
nem, %
Ortalama
bulutluluk, 07:00
(0-10)
Ortalama
bulutluluk, 14:00
(0-10)
Ortalama
bulutluluk, 21:00
(0-10)
Ortalama
bulutluluk
(0-10)
Ortalama ak gn
(bulutluluk
0.0-1.9)
Ortalama bulutlu
gn (bulutluluk
2.0-8.0)
Ortalama kapal
gn (bulutluluk
8.1-10.0)
Ortalama toplam
ya miktar, mm
Gnlk en ok
ya miktar, mm
- 1.5
- 0.2
3.8
2.5
4.4
- 5.2
11
12
Yllk
10
9.4
13.7
17.9
21.5
21.3
17.0
11.7
5.1
0.5
10.0
9.2
14.9
19.5
24.3
28.4
28.5
24.1
17.9
10.3
4.1
15.7
- 4.4
- 1.4
3.7
7.5
10.8
13.9
14.1
10.1
6.0
0.5
- 2.9
4.4
30
28
27
11
28
27
30
13
17
30
2001
2004
2001
1998
1994
1996
2000
2002
1994
2003
2004
1985
2000
14.1
16.3
24.2
27.8
29.9
34.9
38.3
36.9
33.8
30.0
22.2
15.8
38.3
24
11
20
19
27
30
27
27
27
1992
1992
2000
1997
1988
2000
1985
1987
1992
2003
1995
2002
2002
- 2.0
1.9
5.0
6.2
1.1
79
78
78
76
73
70
63
63
67
73
78
82
73
25
33
12
18
20
16
19
16
17
17
24
19
12
5.6
4.7
4.1
4.2
3.1
2.1
1.1
1.1
1.5
3.2
4.3
5.8
3.4
5.1
4.8
4.8
5.0
4.6
3.6
2.6
2.5
2.5
3.7
4.4
5.7
4.1
4.3
3.8
3.3
3.4
2.8
2.0
1.2
1.2
1.2
2.5
3.2
4.7
2.8
5.0
4.4
4.1
4.2
3.5
2.6
1.6
1.6
1.7
3.1
4.0
5.4
3.4
4.4
5.5
6.6
5.3
7.3
11.8
19.5
19.6
17.3
11.1
6.8
3.3
118.5
22.3
20.0
22.7
23.8
23.2
18.1
11.5
11.4
12.8
19.0
21.3
22.7
228.8
4.3
2.8
1.7
0.9
0.5
0.2
0.1
0.1
0.9
2.0
4.3
17.8
35.7
33.2
40.2
47.0
46.6
29.7
14.7
13.8
15.7
29.4
38.9
53.8 398.7
38.4
20.1
36.0
26.2
29.9
33.4
27.5
20.2
39.7
29.1
36.4
39.4
100
39.7
izelge 3.5 HAVU meteorolojik veriler (1985-2004 kizce Meteoroloji stasyonu), (devam)
Meteorolojik
Ay
elemanlar
Ortalama kar
yal gnler
says
Ortalama sisli
gnler says
Ortalama dolulu
gnler says
Ortalama kral
gnler says
Ortalama rzgar
hz, m/s
5.3
5.7
5.1
1.4
0.3
0.1
4.3
1.5
0.4
0.4
0.1
0.2
0.2
0.5
0.1
5.6
4.7
4.6
2.2
0.3
3.23
3.42
3.42
3.42
3.23
101
0.5
3.23
0.1
3.23
11
12
Yllk
0.1
1.7
4.3
23.0
0.4
2.3
4.6
13.8
0.1
0.1
0.1
1.7
0.1
2.5
7.5
4.8
31.9
3.23
3.23
3.23
3.23
3.23
0.1
3.23
10
PVSYST, her ynyle FV sistem boyutlandrmasn ve veri analizini yapan bir yazlm
paketidir. FV sistemlerin ve ilgili donanmn geni bir yelpazede detaylandrlarak tutulduu
veri bankalarndan oluur. Bnyesindeki algoritmalar (ilemsel sreler) scaklk ve rzgar
gibi meteorolojik deikenlerin yan sra, kablo omik kayplar, geli as deitiricisi
(incidence angle modifier, IAM) kayplar, albedo, glgelenme ve ufuk izgisi etkilerinin
tmn dikkate alr. ebeke balantl, bamsz, su pompaj ve DA ebekeli FV sistem
trlerinde uzmanlam gne enerjisi aralarnn yan sra, gelimi meteoroloji ve FV
sistem donanm veribankalarna sahiptir. Yazlm mimarlar, mhendisler ve aratrmaclar
iin bu anlamda ideal bir ara ve grntleme arayzdr. Eitim amal yardmc materyal
olarak da kullanm tavsiye edilmektedir (ekil 3.14) (http://www.pvsyst.com/5.2/
index.php, 2010).
102
PVSYST, FV sistem almasn taslak tasarm, proje tasarm ve llm veri analizi
olmak zere aamada deerlendirir. Taslak tasarm aamasnda, aylk ortalama veriler ile
sistemin
genel
birka
karakteristii
veya
deikeni
kullanlarak,
taslak
verim
103
104
3.2 Yntem
Gneten gelen nm iddeti atmosfer dnda gne sabiti ile ifade edildii zere 1367
W/m2 ile sabittir. Dnyann yatk oluundan kaynakl yl ierisinde; dnyann dnnden
dolay da gn ierisinde gne nlarnn geli as srekli deimektedir. Bu asal
deiim, gne nlarnn atmosferde katettii yolun mesafesini ksaltp uzatt iin, nm
iddetini de dorudan etkilemektedir. Bu sebeple zaman boyutunda asal deiimin
bilinmesi, gne nm iddetinin de n grlmesine, dolaysyla gne masnn
tahminine yardmc olacaktr. Belli bir noktann belli bir anda azimut, zenit ve ykseklik
alar astronomik formlasyonlarla hesaplanabilmektedir. Bu amala hazrlanm
yazlmlardan SOLPOS Calculator HAVU iin oluturulan 2010 yl azimut, zenit ve
ykseklik alar izelgesi iin kullanlmtr. Bu hesaplamann bir rn olarak gnein yl
ierisinde gkyzndeki seyrini gsteren noktasal gne yolu kartlar hazrlanabilmektedir.
Belli bir yatay ve dikey ayla yerletirilmi FV panellerin birbirlerinin veya etraflarndaki
beeri ve doal engellerin glgeleme etkisinde kalp kalmayacaklar bu ekilde
ngrlebilmektedir. HAVUa ait gne yolu kart PVSYST yazlmn ek aralar
vastasyla hazrlanmtr.
Yine 2010 yl iin gnden gne deien gne dou ve bat saatleri ile gn sresi
matematiksel hesaplamalarla izelgelere aktarlmtr. Bu amala hazrlanan arayzlerden
Norve merkezli Time and Date AS firmasnn www.timeanddate.com adresindeki
internet tabanl yazlmndan yararlanlmtr (http:// www.timeanddate.com, 2010).
105
106
HAVU iletmesi tarmsal bir iletme olarak tarla ve bahe bitkileri trnde bitkisel retim;
besi ve st srcl, kkba hayvanclk, hindi, etlik pili ve yumurta tavukuluu
trnde de hayvansal retim yapmaktadr. Bu ana hedefler yannda idari, sosyal ve lojistik
iler de iletme bnyesinde yrtlmektedir. letmede kullanlan enerji trleri: motorin,
benzin, dkme propan, LPG, odun, kmr ve elektriktir. Bu sebeple bu tarmsal iletmenin
enerji analizinden bahsederken balca enerji trleri olan motorlu aralarn motorin ve
benzin yakt, zellikle stclarn dkme propan, LPG, kmr ve odun yakt ile birden
fazla araca kaynaklk eden elektrik enerjisi tketimleri birlikte konu edilmelidir. izelge 3.2
ve izelge 3.3deki yllk retimlerin bu balamda deerlendirilmesi doru olacaktr. Tez
gerekemiz dorultusunda odaklandmz enerji tr gne enerjisi olduundan, her ne
kadar sl ve biyokimyasal dnmleri mmkn olsa da, gneten gelen bu enerjinin
elektrik enerjisine dnm olanaklar, dolaysyla iletmenin elektrik kullanm davranlar
ve tketim analizleri zerine odaklanlm, dier enerji trleri bu almann kapsam
dnda tutulmutur.
Elektrik enerjisi kullanm gnmzde stclardan, pompalara, aydnlatmadan, elektrik
motorlarna geni bir yelpazedeki alet/ekipman tarafndan kullanlmaktadr. Bunlarn
tmne birden elektrik tketiciler denebilir. HAVUun halihazrdaki elektrik tketicisi
veya tketici grubu, iletme veya bina, hizmet veya retim temelli elektrik tketimi
incelenmitir. Bu yaklamla ncelikle iletmede ne tip ve ka adet elektrik tketici
alet/ekipman olduu sorgulanm, iletme kaytlar, idareci ve personel mlakatlar ile
bizzat tm iletme dolalarak her bir biriminde kullanlan veya kullanlmaya hazr elektrik
tketici kapsamna giren alet/ekipman dkm karlmtr. Bu ksmi envanter almas
srasnda tm tketiciler kodlanarak numaralandrlm, 2 veya 3 adan fotoraflanm,
hazrlanan kayt defterine cinsi, markas, modeli, ya, referans deerleri kaydedilmi;
kullanclarna hangi amalarla, hangi sklkta, ne kadar sreyle, hangi kademede bu
alet/ekipman kullandna dair sorular sorulup, her bir tketici iin kullanm davran ve
zamansal tketim bilgisine ulalmtr.
107
108
109
etkilendiinden srekli deimekle birlikte genel olarak 0.33 katsays ile ifade
edilmektedir. Elbette kresel gne masnn yaklak 1/3nn yerden yansd anlamna
gelen albedo deeri, FV panel yzeyine sadece FV panel eim asnn bir fonksiyonu
olarak yabildii akldan karlmamaldr.
FV sistemler bina yzeyi, at yzeyi, yol kenar ve eimli arazilere kurulabilir. Dz ve ak
arazilerde sabit sistemlerin gney bakl kurulmas esastr. Fakat yln herhangi bir
dneminde
glge
etkisinden
saknabilmek
adna
FV
sistemler
gney
bakl
110
111
Tropik blge dnda kalan enlemlerde, k artlarna gre tasarlanan bamsz sistemler iin
en iyi panel as enlem derecesine 15 derece eklenmesiyle elde edilmektedir. Eer tasarm
yaz artlarna gre yaplacaksa enlem derecesinden 15 derece karlarak en iyi panel
asna ulalr (Anonymous 2009b). FV panel dikey eimi, talep edilen ykn yl ierisinde
hangi dnemde en fazla olduuna bal olarak gnei optimum artlarda dik veya dike
yakn grecek ekilde belirlenir. ebeke bal sistemlerde, retimin yl boyu en yksek
olmas en faydal durum olacandan dolay, yllk bazda; ebeke balantsz bamsz
sistemlerde ise retimin yk karlamas esas alndndan, yk talebinin en yksek olduu
dneme gre FV panel dikey eiminin tasarlanmas uygun olacaktr. Gzetilmesi gereken
bir dier husus da al panel yzeyine gelen gne masnn, yataya gelen gne masna
oran olan aktarm faktrnn (transposition factor) en yksek, sistem kayplarnn da en
dk olaca bir optimum ann seilmesidir.
FV panel dikey eimi esas alnan tketim aralna gre sabit al olarak yerletirilmesinin
yannda, gnei gn ierisinde ve yl ierisinde otomatik olarak takip edebilen sistemler
zerine de yerletirilebilirler. Ayrca elle as deitirilebilen altlk dzeninde de paneller
yerletirilebilir. Bu durumda yllk panel a takvimi oluturulmaldr.
Karlamakla sorumlu olduu yk, iletim, ebeke ilikisi ve donanm eitlilii asndan
ok fazla girdinin olduu bir durumda FV tasarma basit hesaplarla ulamak kolay deildir.
zellikle talep edilen elektrik yknn ve girdi olarak yararlanlacak gne mas
deerlerinin zamansal olarak standart olamamas FV sistem tasarmn olduka kompleks
bir yapya sokmaktadr. Bu gerekelerle dnyada farkl niversite, enstit veya zel irkete
ait, farkl girdileri kullanarak, farkl amalar n plana karan FV sistem tasarm yazlmlar
hazrlanmtr. Bunlardan NREL Sandia Ulusal Laboratuarlar (Sandia National
Laboratories) tarafndan gelitirilen SAM (Solar Advisor Model), Amerikan Homer Energy
irketi tarafndan gelitirilen HOMER ve Cenevre niversitesi Enerji Grubu evre
Bilimleri Enstits (Institute fort the Science of the Environmental Group of Energy,
University of Geneva) tarafndan gelitirilen PVSYST paket programlar en yaygn
olanlardr. SAM Amerikan Enerji Bakanlnn siparii zerine hazrlanm bir paket
programdr. FV, odaklaycl FV, parabolik oluk, g kulesi ve evsel scak su sistemleri
tasarmna olanak vermektedir. FV tasarmda teknik zelliklerden ziyade Amerikada gne
112
enerjisine verilen mali destekler ve alm garantileri zerine uzmanlamtr. HOMER paket
program gne enerjisi retim sistemleri yannda, rzgar ve dizel jeneratr boyutlandrmas
ile teknik ve ekonomik analizini yapabilmektedir.
PVSYST 5.21 srm FV tasarm paket program, ebeke balantl ve bamsz FV
sistemler zerine uzmanlamtr. Bir FV sistemde bulunabilecek tm donanm
elemanlarnn detaylca en gncel haliyle tutulduu veri bankalarna sahiptir. letim
srasnda ortaya kabilecek sorunlar ngrebilmek adna tasarm aamasnda donanmlar
aras uyumluluk yoklamas yapmaktadr. 1200 akn donanm karakterize eden tm
teknik bilgiler reticilerin aklad ekilde veri bankasnda tantlmasnn yannda, svire
FV Donanm Test Enstits (TISO) ve Alman Photon Magazine tarafndan gerek artlarda
denenen ve lm yaplan bu donanmlara ait elektriksel karakteristikler de veri
bankalarna eklenmektedir.
PVSYSTin nemli bir zellii de kiisel lmle elde edilmi, saatlik hassasiyetteki gne
mas lmlerini ve elektrik tketim veri setini programa girdi olarak kabul etmesidir.
Bylece yaplan tasarmlar ve ulalan sonular, gerek ve lme dayal hassas veriye
dayandrlm olmaktadr. Yazlm, bnyesinde bulunan algoritmalar araclyla gne
mas ve yk talebi dorultusunda hazrlanan taslak tasarmlar simle ederek, simlasyon
verisi oluturmaktadr. PVSYST simlasyonlarndan salanan elektriksel deerler,
performanslar, verimlilikler ve sistem kayplar iletim artlarnda elde edilen gerek
lmlerle kyaslandnda aralarnda ancak +/- % 5lik bir fark kmaktadr.
HAVU elektrik tketim verisine esas tekil eden kurulu g 400 kWtr. Bu 400 kWlk
gce hizmet edecek bir FV sistem orta lekli (kk lekli < 10 kW, byk lekli >
1000 kW) ticari bir elektrik santrali olarak kabul edilir (Hipp vd. 2008). Bu lekte bir
elektrik santralinin tasarm ve boyutlandrmasnda detaylar nem arz etmektedir.
Tasarmdaki kk girdiler, arpanlar byk olduu iin ktda byk deerli sonulara
neden olabilmektedir. Bu sebepten dolay bir eviricinin giriine balanm tm modl
dizileri homojen olmal yani ayn modllerden olumal, seri bal modl saylar ayn
olmal, ynelimleri ayn alarla yaplm olmaldr (http://www.pvsyst.com/5.2/index.php,
113
2010). Ayrca seilen evirici ile modl dizilerinin gerilim ve akm klar birbirleriyle ve
ilikili olduklar donanmla u artlarda uyumlu olmaldr:
Ak devrede (-10 Cdeki Voc) dizinin retecei en yksek gerilim, FV modl iin
belirlenmi izin verilen en yksek sistem gerilim seviyesinin zerine kmamaldr
(http://www.pvsyst.com/5.2/index.php).
almada ncelikle ebeke balantl, merkezi eviricili, sabit al, en yksek enerji
tketilen mevsimin esas alnd; tek kristalli silisyum, oklu kristal silisyum ve amorf
silisyum ince filmden oluan ayr FV yapda sistem tasarm yaplm ve birbirleriyle
kyaslanmtr. Bylece tm artlar ayn olmak kaydyla, farkl FV yapdan hangisinin
tezimize konu iletmemiz (HAVU) zel ve corafik artlarna uygun olduu ortaya
konmutur. Yazlmda HAVUa ait saatlik meteorolojik lmler ve saatlik enerji tketimi
verisi girdi olarak kullanlmtr.
PVSYST yazlmna ncelikle corafi konum tanmlanmtr. Kendi veri bankasnda
alma sahamz kabaca temsil edebilecek Ankara yerleimi bulunmasna karn,
almann zgnl ve hassasiyeti bakmndan proje blgemiz HAVU ismiyle
koordinatlar, ykseklii ve saat dilimi ile yeni bir corafi mevki olarak tantlmtr (ekil
3.17).
HAVU corafi mevkisinin saatlik bazda yllk kresel gne mas W/m 2, hava scakl
C ve rzgar hz m/s cinsinden PVSYST yazlmna girilmi ve yazlmn alabilecei
formata dntrlmtr (ekil 3.18). Ayrca PVSYST, lmlerin yerel saate gre mi,
yoksa ulusal saate gre mi yapldn veri girii aamasnda seme ans tanmaktadr.
114
115
FV gne elektrii retelerinin ana unsuru olan paneller gnei gn ve yl boyu en verimli
grebilecek ayla yerletirilirler. Bylece meteorolojik olarak lm yaplan yatay
dzleme gelen toplam gne mas deerlerine ek olarak, panel asna bal olarak
deiim gsteren al yzeye gelen toplam gne mas miktar ve yerden yansyan,
albedo deerlerinin de hesaba katlmas gerekmektedir. Yazlmn bu ksmnda yanstma
zelliklerine gre farkl zeminler iin albedo katsaylarn seme ans bulunmaktadr.
Mevsimsel ve yerel artlar gzetilerek ilgili yere 0.33 byklnde genel bir albedo
katsays girilmitir (ekil 3.19).
116
ekil 3.20 HAVU yllk saatlik elektrik tketim verisinin PVSYSTe aktarlmas
117
118
4. BULGULAR
ekillendirilmesi
ile
alternatif
olarak
gne
enerjisi
kaynann
119
Ykseklik alar da yine beklenecei zere 15 Haziranda ~74 ile en yksek, Aralk
aynda ise ~27 ile en dk deerdedir. Bu noktada zenit ve ykseklik alarnn dik a
iin birbirlerinin tamamlaycs olduklarn hatrlatmakta fayda vardr. Bylece Aralk
aynn 27lik ykseklik as ile 63lik zenit alarnn toplam 90yi vermektedir.
Bu a bilgisine dayanarak yllk gne yolu kart hazrlanmtr. Gne yolu kartnda
gnein bir yl ierisindeki gnlerinde ayn saatte ekilen fotoraflarndan elde edilen 8
eklindeki gnsekizleri (analemma) de izlenebilmektedir (ekil 4.1). Bylece blgenin
glgelenme potansiyeli hakknda da bilgi sahibi olunaca iin tasarm aamasnda sistem
yneliminde ve yerleiminde evre ve ufki engeller ile panellerin birbirini glgelememesine
dikkat edilebilmitir.
izelge 4.1 HAVU iin asal konum bilgisi (15. gnler temsil gndr), 1/3
2010
Saat
03:00:00
04:00:00
05:00:00
06:00:00
07:00:00
08:00:00
09:00:00
10:00:00
11:00:00
12:00:00
13:00:00
14:00:00
15:00:00
16:00:00
17:00:00
18:00:00
19:00:00
20:00:00
Ocak, derece
ubat, derece
Mart, derece
Nisan, derece
Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk.
99
110
-9
99
99
-9
99
86
-9
99
70
-9
99
110
-9
99
99
-9
99
85
-9
99
70
-9
99
110
-9
99
99
-9
99
85
-9
93
74
-3
99
110
-9
99
99
-9
91
-1
82
84
8
92
92
116
-2
87
109
3
80
101
10
70
93
20
82
125
8
77
119
13
69
112
21
59
104
31
74
137
16
67
130
23
58
124
32
48
116
42
67
150
23
60
144
30
50
139
40
38
133
52
62
164
28
54
160
36
44
158
46
32
156
58
60
180
30
52
179
38
41
180
49
30
185
60
62
196
28
54
197
36
44
202
46
33
212
57
67
211
23
58
214
32
50
221
40
41
233
49
74
223
16
66
228
24
58
236
32
51
248
39
82
235
8
75
240
15
69
248
21
62
260
28
92
244
-2
86
250
4
80
259
10
74
270
16
99
250
-9
97
260
-7
91
-1
85
279
5
269
99
250
-9
99
261
-9
99
275
-9
97
289
-7
99
250
-9
99
261
-9
99
275
-9
99
291
-9
120
izelge 4.1 HAVU iin asal konum bilgisi (15. gnler temsil gndr), (devam)
2/3
2010
Saat
03:00:00
04:00:00
05:00:00
06:00:00
07:00:00
08:00:00
09:00:00
10:00:00
11:00:00
12:00:00
13:00:00
14:00:00
15:00:00
16:00:00
17:00:00
18:00:00
19:00:00
20:00:00
Mays, derece
Haziran, derece
Temmuz, derece
Austos, derece
Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk.
99
57
-9
99
50
-9
99
52
-9
99
63
-9
97
58
-7
94
55
-4
97
55
-7
99
63
-9
87
68
3
84
64
6
86
65
4
91
70
-1
76
77
14
74
73
16
76
74
14
80
80
10
64
86
26
62
81
28
64
82
26
69
89
21
53
96
37
51
90
39
53
91
37
57
99
33
41
107
49
39
101
51
41
102
49
46
111
44
31
124
59
28
116
62
31
117
59
36
127
54
23
150
67
19
142
71
22
142
68
28
151
62
21
189
69
16
188
74
18
183
72
25
183
65
26
223
64
22
228
68
22
222
68
29
214
61
35
244
55
32
249
58
32
245
58
37
236
53
46
258
44
43
263
47
43
259
47
48
251
42
58
269
32
54
272
36
54
270
36
59
263
31
69
278
21
66
281
24
66
279
24
71
272
19
80
287
10
77
290
13
77
287
13
82
282
8
91
296
-1
87
299
3
88
296
2
93
291
-3
99
304
-9
97
308
-7
98
306
-8
99
296
-9
3/3
2010
Saat
03:00:00
04:00:00
05:00:00
06:00:00
07:00:00
08:00:00
09:00:00
10:00:00
11:00:00
12:00:00
13:00:00
14:00:00
15:00:00
16:00:00
17:00:00
18:00:00
19:00:00
20:00:00
Eyll, derece
Ekim, derece
Kasm, derece
Aralk, derece
Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk.
99
78
-9
99
94
-9
99
106
-9
99
113
-9
99
78
-9
99
94
-9
99
106
-9
99
113
-9
97
80
-7
99
94
-9
99
106
-9
99
113
-9
85
5
90
100
0
97
108
-7
99
113
-9
90
74
100
16
80
110
10
86
118
4
91
119
-1
63
110
27
69
121
21
76
128
14
82
129
8
52
123
38
60
134
30
68
140
22
74
141
16
44
140
46
53
150
37
62
154
28
67
154
23
38
161
52
49
168
41
58
170
32
63
168
27
36
186
54
48
188
42
58
187
32
63
184
27
40
210
50
52
207
38
61
203
29
65
199
25
47
229
43
58
223
32
67
218
23
70
213
20
57
243
33
67
236
23
75
230
15
77
225
13
68
255
22
77
248
13
84
241
6
86
236
4
79
265
11
88
258
2
95
250
-5
96
245
-6
91
-1
99
266
-9
99
253
-9
99
247
-9
275
99
281
-9
99
266
-9
99
253
-9
99
247
-9
99
281
-9
99
266
-9
99
253
-9
99
247
-9
121
122
izelge 4.2de yln her bir gn iin gnein hangi saatte doaca, ka saat gkyznde
kalaca ve hangi saatte bataca detayl bir ekilde verilmitir. Buna gre gnein
gkyznde bir gnde en uzun kalaca sre 15sa:01da:12s ile 21 Haziran gn, en ksa
kalaca sre ise 09sa:19da:27s ile 21 Aralk gn gerekleecektir. HAVU iin 2010
ylnda 4454 saat 6 dakika 4 saniye gne gkyznde grlecektir. Gnelenme sresi
potansiyelin en yksek olduu ay 455sa:25da:19s ile Temmuz aydr. Mevsim itibariyle
hava kapallnn da en dk olduu ay olmas itibariyle, gne enerjisinden faydalanmak
iin yln en uygun zaman olduu sylenebilir. Aralk ay da 290sa:53da:32s ile gnein
gkyznde en az sreyle kalaca aydr. Bu ksa sreli teorik hesaba iklim, dolaysyla kar,
yamur, bulutluluk ve hatta sis gibi meteorolojik hadiselerin de dahil olaca
dnldnde bu bilgiler nda gne enerjisi asndan en fakir ay Aralk olarak
gzkmektedir. Ancak Temmuz gibi aylk ortalama scakl 21.5 C olan bir dnemde
panel scakl da 50-60 Clere ulaacak ve rzgar hznn da dk olduu gnlerde FV
modl veriminde yaklak 30C x % 0.4 = % 12ye varan kayplar oluacaktr. Yl
ierisinde herhangi bir zaman aralnda gnein aydnlatma, sl ve FV etkisinden
yararlanlmak istendiinde, tm bu bilgiler gz nnde bulundurularak, HAVU
iletmesinin tasarm ilerinin ve i planlamalarnn bu programa gre yaplmas gne
enerjisinden optimum faydalanmak adna uygun olacaktr.
ekil 4.2de ilenmi uydu grnts ve ekil 4.3de haritalanm halde sunulan alma
blgesi, 104x159 kmlik bir dikdrtgen olarak alndnda yaklak 16.5 km 2lik bir
corafya grntlenmi olur. 1/588000 lekli bu haritalarda verisinden yararlandmz
DMnin Ankara ehir merkezinde ve Etimesgut Havaalannda; EEnin Culuk Kynde
ve HAVUda altrd kresel gne mas len meteoroloji istasyonlar birbirlerine
ve evre yerleimlere olan mesafeleri ve konumlar ile gsterilmektedir.
123
2010
Gn
ubat, gn
Mart, gn
Nisan, gn
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
07:10
16:34
09:23:09
06:57
17:07
10:09:48
06:22
17:40
11:17:33
06:33
19:12
12:39:24
07:10
16:34
09:23:52
06:56
17:08
10:11:57
06:21
17:41
11:20:09
06:31
19:13
12:42:01
07:11
16:35
09:24:39
06:55
17:09
10:14:08
06:19
17:42
11:22:46
06:30
19:14
12:44:38
07:11
16:36
09:25:30
06:54
17:11
10:16:21
06:18
17:43
11:25:22
06:28
19:15
12:47:15
07:11
16:37
09:26:24
06:53
17:12
10:18:35
06:16
17:44
11:28:00
06:27
19:16
12:49:51
07:11
16:38
09:27:22
06:52
17:13
10:20:50
06:15
17:45
11:30:37
06:25
19:17
12:52:27
07:11
16:39
09:28:24
06:51
17:14
10:23:07
06:13
17:46
11:33:15
06:23
19:18
12:55:03
07:10
16:40
09:29:29
06:50
17:16
10:25:26
06:12
17:47
11:35:53
06:22
19:19
12:57:38
07:10
16:41
09:30:37
06:49
17:17
10:27:45
06:10
17:49
11:38:31
06:20
19:20
13:00:13
10
07:10
16:42
09:31:48
06:48
17:18
10:30:06
06:08
17:50
11:41:10
06:19
19:21
13:02:47
11
07:10
16:43
09:33:03
06:47
17:19
10:32:28
06:07
17:51
11:43:48
06:17
19:23
13:05:21
12
07:10
16:44
09:34:21
06:45
17:20
10:34:51
06:05
17:52
11:46:27
06:16
19:24
13:07:54
13
07:09
16:45
09:35:43
06:44
17:21
10:37:15
06:04
17:53
11:49:06
06:14
19:25
13:10:27
14
07:09
16:46
09:37:07
06:43
17:23
10:39:40
06:02
17:54
11:51:45
06:13
19:26
13:12:59
15
07:09
16:47
09:38:34
06:42
17:24
10:42:06
06:00
17:55
11:54:24
06:11
19:27
13:15:30
16
07:08
16:48
09:40:05
06:40
17:25
10:44:34
05:59
17:56
11:57:04
06:10
19:28
13:18:01
17
07:08
16:49
09:41:38
06:39
17:26
10:47:02
05:57
17:57
11:59:43
06:08
19:29
13:20:31
18
07:07
16:51
09:43:14
06:38
17:27
10:49:31
05:56
17:58
12:02:22
06:07
19:30
13:23:01
19
07:07
16:52
09:44:52
06:37
17:29
10:52:00
05:54
17:59
12:05:02
06:05
19:31
13:25:29
20
07:06
16:53
09:46:33
06:35
17:30
10:54:31
05:52
18:00
12:07:41
06:04
19:32
13:27:57
21
07:06
16:54
09:48:17
06:34
17:31
10:57:02
05:51
18:01
12:10:20
06:02
19:33
13:30:24
22
07:05
16:55
09:50:04
06:32
17:32
10:59:34
05:49
18:02
12:12:59
06:01
19:34
13:32:50
23
07:04
16:56
09:51:52
06:31
17:33
11:02:06
05:48
18:03
12:15:39
05:59
19:35
13:35:16
24
07:04
16:58
09:53:44
06:30
17:34
11:04:40
05:46
18:04
12:18:18
05:58
19:36
13:37:40
25
07:03
16:59
09:55:37
06:28
17:35
11:07:13
05:44
18:05
12:20:57
05:57
19:37
13:40:03
26
07:02
17:00
09:57:33
06:27
17:37
11:09:47
05:43
18:06
12:23:35
05:55
19:38
13:42:25
27
07:02
17:01
09:59:30
06:25
17:38
11:12:22
05:41
18:07
12:26:14
05:54
19:39
13:44:47
28
07:01
17:02
10:01:30
06:24
17:39
11:14:57
06:39
19:08
12:28:52
05:53
19:40
13:47:07
29
07:00
17:03
10:03:32
06:38
19:09
12:31:31
05:51
19:41
13:49:25
30
06:59
17:05
10:05:35
06:36
19:10
12:34:09
05:50
19:42
13:51:43
31
06:58
17:06
10:07:41
06:35
19:11
12:36:46
Toplam
300:41:19
299:19:42
370:29:58
4454
124
398:10:07
izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi, sa:da:s, (devam)
Mays, gn
2010
Gn
Haziran, gn
Temmuz, gn
Austos, gn
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
05:49
19:43
13:54:00
05:22
20:11
14:49:21
05:23
20:21
14:58:15
05:46
20:03
14:16:08
05:48
19:44
13:56:15
05:21
20:12
14:50:29
05:24
20:21
14:57:37
05:47
20:01
14:14:08
05:46
19:45
13:58:29
05:21
20:12
14:51:33
05:24
20:21
14:56:57
05:48
20:00
14:12:07
05:45
19:46
14:00:42
05:21
20:13
14:52:34
05:25
20:21
14:56:13
05:49
19:59
14:10:04
05:44
19:47
14:02:53
05:20
20:14
14:53:32
05:25
20:21
14:55:26
05:50
19:58
14:07:59
05:43
19:48
14:05:03
05:20
20:14
14:54:27
05:26
20:20
14:54:35
05:51
19:57
14:05:53
05:42
19:49
14:07:11
05:20
20:15
14:55:18
05:26
20:20
14:53:41
05:52
19:56
14:03:45
05:41
19:50
14:09:17
05:19
20:16
14:56:06
05:27
20:20
14:52:44
05:53
19:55
14:01:36
05:39
19:51
14:11:22
05:19
20:16
14:56:51
05:28
20:19
14:51:44
05:54
19:53
13:59:25
10
05:38
19:52
14:13:25
05:19
20:17
14:57:32
05:28
20:19
14:50:41
05:55
19:52
13:57:13
11
05:37
19:53
14:15:27
05:19
20:17
14:58:10
05:29
20:19
14:49:34
05:56
19:51
13:55:00
12
05:36
19:54
14:17:26
05:19
20:18
14:58:44
05:30
20:18
14:48:25
05:57
19:50
13:52:46
13
05:35
19:55
14:19:24
05:19
20:18
14:59:15
05:30
20:18
14:47:12
05:58
19:48
13:50:30
14
05:34
19:56
14:21:20
05:19
20:19
14:59:42
05:31
20:17
14:45:57
05:59
19:47
13:48:13
15
05:33
19:57
14:23:14
05:19
20:19
15:00:06
05:32
20:16
14:44:38
06:00
19:46
13:45:55
16
05:32
19:58
14:25:05
05:19
20:19
15:00:26
05:33
20:16
14:43:17
06:01
19:44
13:43:36
17
05:32
19:59
14:26:55
05:19
20:20
15:00:42
05:33
20:15
14:41:53
06:02
19:43
13:41:15
18
05:31
19:59
14:28:42
05:19
20:20
15:00:55
05:34
20:15
14:40:27
06:03
19:41
13:38:55
19
05:30
20:00
14:30:27
05:19
20:20
15:01:04
05:35
20:14
14:38:58
06:03
19:40
13:36:33
20
05:29
20:01
14:32:10
05:19
20:21
15:01:10
05:36
20:13
14:37:26
06:04
19:39
13:34:10
21
05:28
20:02
14:33:50
05:20
20:21
15:01:12
05:37
20:13
14:35:52
06:05
19:37
13:31:46
22
05:28
20:03
14:35:28
05:20
20:21
15:01:10
05:37
20:12
14:34:15
06:06
19:36
13:29:21
23
05:27
20:04
14:37:04
05:20
20:21
15:01:05
05:38
20:11
14:32:36
06:07
19:34
13:26:56
24
05:26
20:05
14:38:37
05:20
20:21
15:00:56
05:39
20:10
14:30:55
06:08
19:33
13:24:30
25
05:25
20:06
14:40:07
05:21
20:21
15:00:44
05:40
20:09
14:29:11
06:09
19:31
13:22:03
26
05:25
20:06
14:41:35
05:21
20:21
15:00:28
05:41
20:08
14:27:25
06:10
19:30
13:19:35
27
05:24
20:07
14:42:59
05:21
20:21
15:00:08
05:42
20:07
14:25:37
06:11
19:28
13:17:07
28
05:24
20:08
14:44:22
05:22
20:21
14:59:45
05:43
20:07
14:23:47
06:12
19:27
13:14:38
29
05:23
20:09
14:45:41
05:22
20:21
14:59:18
05:44
20:06
14:21:55
06:13
19:25
13:12:09
30
05:23
20:10
14:46:58
05:23
20:21
14:58:48
05:45
20:05
14:20:01
06:14
19:24
13:09:39
31
05:22
20:10
14:48:11
05:45
20:04
14:18:05
06:15
19:22
13:07:08
Toplam
446:13:39
449:01:31
455:25:19
125
425:10:03
izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi, sa:da:s, (devam)
Eyll, gn
2010
Gn
Ekim, gn
Kasm, gn
Aralk, gn
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
Do.
Bat.
Sr.
06:16
19:20
13:04:37
06:44
18:31
11:46:53
06:17
16:46
10:29:08
06:51
16:24
09:32:52
06:17
19:19
13:02:05
06:45
18:30
11:44:17
06:18
16:45
10:26:49
06:52
16:23
09:31:38
06:18
19:17
12:59:33
06:46
18:28
11:41:40
06:19
16:44
10:24:32
06:53
16:23
09:30:28
06:19
19:16
12:57:00
06:47
18:26
11:39:04
06:21
16:43
10:22:15
06:54
16:23
09:29:20
06:20
19:14
12:54:27
06:48
18:25
11:36:28
06:22
16:42
10:20:01
06:55
16:23
09:28:16
06:21
19:12
12:51:54
06:49
18:23
11:33:52
06:23
16:41
10:17:47
06:56
16:23
09:27:15
06:21
19:11
12:49:20
06:50
18:22
11:31:17
06:24
16:40
10:15:35
06:57
16:23
09:26:18
06:22
19:09
12:46:46
06:51
18:20
11:28:42
06:25
16:39
10:13:25
06:57
16:23
09:25:24
06:23
19:08
12:44:12
06:52
18:18
11:26:06
06:26
16:38
10:11:16
06:58
16:23
09:24:34
10
06:24
19:06
12:41:37
06:53
18:17
11:23:32
06:28
16:37
10:09:08
06:59
16:23
09:23:48
11
06:25
19:04
12:39:02
06:54
18:15
11:20:57
06:29
16:36
10:07:03
07:00
16:23
09:23:05
12
06:26
19:03
12:36:26
06:55
18:14
11:18:23
06:30
16:35
10:04:59
07:01
16:23
09:22:26
13
06:27
19:01
12:33:51
06:56
18:12
11:15:49
06:31
16:34
10:02:57
07:02
16:23
09:21:50
14
06:28
18:59
12:31:15
06:58
18:11
11:13:16
06:32
16:33
10:00:57
07:02
16:24
09:21:19
15
06:29
18:58
12:28:39
06:59
18:09
11:10:44
06:33
16:32
09:58:58
07:03
16:24
09:20:52
16
06:30
18:56
12:26:03
07:00
18:08
11:08:11
06:34
16:31
09:57:02
07:04
16:24
09:20:28
17
06:31
18:54
12:23:27
07:01
18:06
11:05:39
06:36
16:31
09:55:08
07:04
16:24
09:20:08
18
06:32
18:53
12:20:50
07:02
18:05
11:03:08
06:37
16:30
09:53:16
07:05
16:25
09:19:52
19
06:33
18:51
12:18:14
07:03
18:03
11:00:38
06:38
16:29
09:51:27
07:06
16:25
09:19:39
20
06:34
18:49
12:15:37
07:04
18:02
10:58:08
06:39
16:29
09:49:40
07:06
16:26
09:19:31
21
06:35
18:48
12:13:01
07:05
18:01
10:55:38
06:40
16:28
09:47:55
07:07
16:26
09:19:27
22
06:36
18:46
12:10:24
07:06
17:59
10:53:09
06:41
16:27
09:46:12
07:07
16:27
09:19:27
23
06:37
18:44
12:07:47
07:07
17:58
10:50:41
06:42
16:27
09:44:32
07:08
16:27
09:19:30
24
06:38
18:43
12:05:10
07:08
17:56
10:48:14
06:43
16:26
09:42:55
07:08
16:28
09:19:38
25
06:39
18:41
12:02:33
07:09
17:55
10:45:48
06:44
16:26
09:41:20
07:08
16:28
09:19:49
26
06:39
18:39
11:59:57
07:10
17:54
10:43:22
06:46
16:25
09:39:48
07:09
16:29
09:20:05
27
06:40
18:38
11:57:20
07:12
17:53
10:40:57
06:47
16:25
09:38:19
07:09
16:30
09:20:24
28
06:41
18:36
11:54:43
07:13
17:51
10:38:33
06:48
16:25
09:36:53
07:09
16:30
09:20:47
29
06:42
18:35
11:52:06
07:14
17:50
10:36:10
06:49
16:24
09:35:30
07:10
16:31
09:21:15
30
06:43
18:33
11:49:30
07:15
17:49
10:33:48
06:50
16:24
09:34:10
07:10
16:32
09:21:46
06:16
16:48
10:31:27
07:10
16:33
09:22:21
31
Toplam
373:37:26
345:24:31
299:38:57
126
290:53:32
Enlemi ve boylam belli bir noktann dnya d gne mas (extraterrestrial radiation)
deerleri hava ktlesi (air mass), geirgenlik (transparency), berraklk (clearness), bulut
kapall gibi atmosfer etkileri olmakszn sabit bir deer olarak hesaplanmtr. izelge
4.3de HAVU iin gnlk uzaysal gne mas deerleri, blgenin teorik gne enerjisi
potansiyeli olarak verilmitir. En dk gne mas deeri bir metrekareye 3899 Wh ile
beklendii zere en ksa gn olan 21 Aralkta, en yksek gne mas deeri de
metrekareye 11657 Wh ile en uzun gn olan 21 Haziranda gereklemektedir. Bir yl
boyunca gne mas deerlerinin katna kp (4 kWhten 12 kWhe) te birine
dyor olmas, planlama ve tasarm aamasnda girdi olarak kullanlan gne mas
deerlerinin stabil ve homojen olamayacann bir gstergesidir. Aylk olarak en dk
toplam 123.1 kWh/m2 ile Aralk ay, en yksek toplam da 350.2 kWh/m2 ile Temmuz
aydr. Blgenin yllk toplam teorik gne enerjisi potansiyelinin 2918 kWh/m 2 olduu
hesaplanmtr.
ekil 4.2 HAVU, Culuk, Etimesgut ve Ankara meteoroloji istasyonlar uydu grnts
127
128
izelge 4.3 HAVU 2010 yl teorik gne mas, Gnlk toplam, kWh/m2
Gn
/Ay
1
3.990
5.060
6.846
9.389
7.494
5.509
4.181
4.006
5.116
6.913
9.331
7.426
5.454
4.153
4.023
5.173
6.981
9.273
7.358
5.399
4.126
4.042
5.231
7.048
9.213
7.290
5.345
4.100
4.062
5.290
7.115
9.153
7.221
5.291
4.076
4.084
5.349
7.181
9.092
7.152
5.238
4.053
4.106
5.409
7.248
9.030
7.083
5.186
4.031
4.130
5.470
7.314
8.968
7.014
5.134
4.011
4.155
5.532
7.380
8.905
6.945
5.083
3.992
10
4.181
5.594
7.446
8.842
6.876
5.032
3.975
11
4.208
5.657
7.512
8.778
6.807
4.982
3.962
12
4.237
5.720
7.577
8.713
6.738
4.933
3.950
13
4.267
5.784
7.642
8.648
6.669
4.885
3.939
14
4.297
5.848
7.706
8.584
6.600
4.838
3.929
15
4.329
5.913
7.770
8.524
6.535
4.791
3.921
16
4.362
5.978
7.834
8.463
6.470
4.745
3.914
17
4.397
6.044
7.897
8.402
6.405
4.700
3.908
18
4.432
6.109
7.964
8.340
6.340
4.656
3.904
19
4.468
6.176
8.033
8.278
6.276
4.613
3.901
20
4.505
6.242
8.215
6.211
4.571
3.900
21
4.543
6.309
9.976
8.152
6.147
4.530 3.899
22
4.583
6.376
9.927
8.088
6.084
4.490
3.901
23
4.623
6.443
9.877
8.024
6.022
4.452
3.903
24
4.664
6.510
9.826
7.959
5.964
4.414
3.907
25
4.709
6.577
9.774
7.893
5.906
4.377
3.912
26
4.756
6.644
9.721
7.828
5.849
4.341
3.919
27
4.804
6.712
9.668
7.762
5.791
4.307
3.927
28
4.853
6.779
9.614
7.695
5.734
4.274
3.936
29
4.903
9.559
7.628
5.677
4.241
3.946
30
4.953
9.503
7.561
5.621
4.211
3.958
31
5.005
8.864
10.863
9.446
350.2
11.476
343.2
348.4
5.564
3.971
Top.
136.7
165.0
243.3
292.9
315.7
254.7
201.3
144.0
123.1
Ort.
4.409
5.894
7.848
8.491
6.493
4.801
3.971
129
kullanlarak almaya temel olan veri setine ulalmtr. Elde edilen bu deerler HAVU
proje blgesi iin meteorolojik gne enerjisi potansiyelini ifade etmektedir. En dk
deer 962 Wh/m2 ile 7 Aralka, en yksek deer de 8467 Wh/m2 ile 11 Temmuza aittir.
Aylk ortalamalarda da Temmuz ay 7752 Wh/m2 ile ilk srada, Aralk ay 1905 Wh/m2 ile
son srada yer almtr. HAVU iin saha gne enerjisi potansiyeline baktmzda gnlk
bazda 11 Temmuzdaki 8467 Wh/m2, aylk bazda da yine Temmuz ayndaki 240.3 kWh/m 2
en yksek deer olarak grnrken; 7 Aralktaki 962 Wh/m 2 gnlk, yine Aralk ayndaki
59.1 kWh/m2 de aylk en dk deer olarak grnmektedir. Yllk toplam saha gne
enerjisi potansiyeli 1743 kWh/m2 olarak hesaplanmtr. Teorik potansiyel izelgesinde
Temmuz ay Aralk aynn 3 kat iken saha potansiyelinde 4 katna kmtr (izelge 4.5).
Anonimde (1983) 1966-1982 yllarn kapsayan aktinograf lmleri ve Angstrm
tretmeleri ile elde edilmi Anadolu Blgesi iin yllk gne mas deeri olan 1314
kWh/m2-yldan % 33 yksek bir deer, 1743 kWh/m2-yl kmtr. Bu farkn kmasnda
en nemli etken, gncel olan bu verinin elektronik ve kalibrasyonlu piranometre cihazyla
yaplm olmasdr. Ayrca Aksoy (1996) aktinograf cihazlaryla alnan lmlerde % 15-42
hata pay bulunabileceini belirtmitir.
izelge 4.3deki teorik gne mas ve izelge 4.5deki meteorolojik gne masnn yl
boyu deiimi ekil 4.4de grafie aktarlmtr. Atmosfer ve meteorolojik olaylarn
etkisiyle srekli deiim gsteren atmosfer artlarnn meydana getirdii krkl hatt
karakterize eden 10. dereceden denklem MATLAB program ile ilenerek meteorolojik
gne mas ile teorik gne mas arasndaki paralellik ortaya konmutur.
130
M
4.4 5.7
3.1 5.7
2.8 5.1
2.8 6.2
4.2 5.8
2.9 5.5
4.0 6.3
6.1 5.0
5.9 5.7
3.8 5.0
5.2 4.1
4.9 6.3
2.9 5.8
4.3 5.5
3.6 6.7
4.2 6.4
4.3 5.1
3.7 4.1
4.4 4.9
4.2 5.7
4.4 4.6
5.1 4.8
4.4 4.8
5.2 5.6
6.5 6.5
5.5 5.7
5.4 6.8
4.1 5.7
5.2 5.3
6.4
5.6
1994-2008
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
O
3.1
2.7
1.9
1.5
2.4
1.6
2.1
3.0
3.9
3.0
3.2
3.0
2.8
2.9
2.5
1.7
2.8
2.6
2.1
2.6
2.3
3.3
3.8
3.6
3.2
4.4
4.1
1.9
4.3
2.8
3.8
K
6.9
6.3
5.4
6.0
5.6
5.3
4.5
5.6
5.8
5.5
5.8
5.6
3.8
5.0
4.2
5.3
5.0
4.0
4.6
2.8
3.9
3.7
4.0
4.4
3.8
4.1
2.9
3.4
4.0
4.1
A
3.0
2.5
2.6
4.2
2.9
3.6
1.2
2.1
3.1
3.8
3.0
2.1
2.2
2.2
3.2
1.6
2.8
3.0
2.6
2.1
3.6
2.6
2.8
1.0
2.0
2.1
1.6
2.5
2.7
2.6
3.1
Toplam
(2607)
89.1 127.5 172.5 200.1 282.6 323.0 367.4 341.7 275.6 205.8 141.3
80.1
Ortalama
(7.1)
2.9
4.4
5.6
N
4.7
4.8
6.6
6.9
6.5
7.1
6.5
6.1
7.5
8.0
6.7
6.6
5.1
5.1
7.6
7.7
7.0
3.8
4.3
7.8
6.5
5.4
4.9
7.9
9.1
8.1
8.6
6.5
7.2
9.7
6.7
M
8.6
7.7
7.0
7.9
8.3
9.0
9.2
9.0
9.3
10.5
11.1
9.1
8.2
9.2
8.9
9.1
9.6
10.2
11.1
8.5
9.3
9.5
10.0
9.3
9.4
7.6
9.8
10.5
9.4
8.2
8.3
9.1
H
9.0
10.1
10.3
9.6
10.6
9.2
10.4
9.5
8.7
10.3
10.5
11.0
11.5
10.5
11.0
11.6
11.5
10.4
10.6
11.4
10.6
12.2
12.4
11.7
11.7
12.0
11.3
10.7
10.7
11.8
10.8
T
12.4
12.2
11.4
12.4
12.3
12.4
11.7
11.9
12.2
12.4
12.3
11.5
11.3
11.1
11.3
10.6
10.8
11.3
12.8
12.4
12.2
12.6
11.8
10.9
12.1
12.1
11.5
12.1
12.1
11.6
11.5
11.9
131
A
10.7
11.1
10.9
12.1
11.7
11.3
11.6
11.9
10.9
10.9
10.8
11.2
11.2
11.7
11.7
11.5
11.3
10.8
11.4
10.7
11.4
11.3
11.0
10.4
9.7
10.8
10.4
9.5
10.7
10.8
10.3
11.0
E
10.1
10.1
10.8
10.0
9.6
9.9
9.8
10.3
9.9
10.1
10.0
9.6
9.9
9.6
9.7
9.0
8.9
9.6
9.0
8.4
7.7
8.1
7.8
7.5
8.1
9.2
8.6
8.5
7.7
8.0
9.2
E
7.6
7.6
8.2
8.3
8.9
8.8
8.6
7.8
7.4
7.1
6.5
7.0
5.9
6.3
6.4
7.5
6.3
6.4
7.7
5.7
5.9
5.9
5.3
5.0
4.9
5.6
5.6
3.8
6.2
5.9
5.7
6.6
4.7
2.6
izelge 4.5 HAVU meteorolojik gne mas ortalamas, gnlk toplam, kWh/m2
Gn/Ay
1.409 2.271 3.426 4.657 6.230 6.165 8.296 6.270 6.161 4.161 3.252 1.527
1.375 2.466 3.497 3.861 5.403 6.497 8.283 6.931 5.949 4.268 3.795 1.389
1.713 1.922 2.647 5.405 5.532 6.998 6.913 6.613 5.860 4.739 3.280 2.079
1.070
2.097 3.364 4.970 6.425 7.338 7.827 7.296 5.257 5.127 3.435 2.161
1.920 2.517 3.666 5.274 6.376 7.610 7.244 7.151 4.856 4.824 3.437 1.292
1.439 2.547 3.731 5.798 5.348 7.417 8.452 7.567 5.466 4.642 3.390 1.717
1.850 2.787 4.391 5.491 6.067 7.862 7.907 7.215 6.096 4.436 3.004 0.962
1.908 3.415 3.627 4.959 7.438 7.839 7.828 7.296 6.249 4.097 2.753 1.940
2.777 3.388 3.808 6.266 7.218 7.049 8.441 6.780 5.724 3.512 2.828 2.281
10
2.490 2.532 3.822 6.322 7.207 8.069 8.319 7.129 5.686 4.471 2.887 2.186
11
12
2.547 3.295 4.738 5.511 6.672 8.381 8.075 7.039 5.620 4.617 3.313 2.349
13
2.493 2.235 4.045 5.303 6.092 7.863 7.802 7.281 5.640 3.842 2.942 2.697
14
2.247 2.559 4.020 4.284 6.203 7.495 8.194 7.363 5.638 4.357 2.891 1.586
15
1.740 2.871 4.064 5.630 7.107 7.672 7.304 7.283 5.424 4.177 1.690 2.355
16
1.235 2.820 3.825 6.253 6.987 8.063 6.481 7.182 4.483 4.046 2.705 2.547
17
2.470 2.789 4.529 5.947 6.257 7.656 7.125 7.123 4.335 3.477 2.304 2.239
18
2.004 2.642 4.222 3.137 6.966 7.475 7.470 6.509 5.676 3.792 3.226 2.463
19
1.882 3.303 3.978 3.711 7.734 7.579 7.755 6.940 5.729 3.785 3.498 2.330
20
2.525 2.953 4.683 5.274 6.187 7.636 8.080 6.407 5.736 2.995 1.545 1.738
21
1.603 3.538 4.496 4.641 6.602 7.535 7.868 6.745 5.820 3.642 1.850 2.219
22
1.591 3.777 5.749 4.420 6.977 7.950 8.044 7.079 5.564 3.793 2.230 1.857
23
2.151 3.636 4.380 2.588 7.749 7.824 7.755 6.965 5.295 3.442 2.973 1.886
24
2.916 3.273 4.731 5.164 7.006 7.459 7.876 6.720 5.604 3.146 1.974 1.959
25
1.762 4.007 5.073 5.676 7.147 7.355 7.868 6.578 5.326 3.171 1.729 1.613
26
2.602 3.651 5.306 6.762 5.095 8.301 7.626 6.346 5.319 3.424 2.340 1.590
27
2.656 3.193 4.406 6.402 6.055 7.886 7.090 6.462 5.161 3.826 1.967 1.752
28
1.914 3.301 5.212 5.992 6.424 7.553 7.472 5.829 5.020 2.607 2.480 1.796
29
2.825
4.952 5.521 6.855 6.526 7.441 6.507 4.890 3.550 2.355 1.386
30
2.164
5.300 6.147 6.226 7.519 7.487 6.566 4.696 3.234 1.627 1.688
31
2.186
Toplam
Ortalama
63.7
4.891
6.712
7.531 6.644
2.926
1.785
80.2
59.1
2.053 2.962 4.255 5.247 6.558 7.551 7.752 6.852 5.471 3.897 2.673 1.905
132
ekil 4.4 Teorik gne enerjisi potansiyeli ve meteorolojik gne mas, Wh/ m2
Dz bir yzey zerine gelen toplam gne mas, dorudan gne nm ve yaynk gne
nm deikenlerinden olumaktadr. Dikkat edilecei zere, aylk ortalamalarda
dorudan ma Mays-Kasm arasnda yaynk madan daha yksek, Aralk-Nisan
aralnda ise yaynk ma dorudan madan daha yksektir (izelge 4.6 ve izelge 4.7).
Bu durumun gne nlarnn Aralk-Nisan aylarnda yeryzne yatk ayla gelmesinin
yannda, gnelenmeye ksmen veya tamamen mani olan o dnemki atmosfer bulutluluu
ve bulut cinsinden kaynakland da sylenebilir. Dorudan gne mas yllk toplam
gne enerjisi potansiyeli 1032 kWh/m2, yaynk gne mas yllk toplam gne enerjisi
potansiyeli de 711 kWh/m2dir. Dikkat edilecei zere her ikisin toplam kresel gne
masna ait yllk toplam gne enerjisi potansiyelini (1743 kWh/m 2) vermektedir. Proje
alanna ait yaynk ma deerleri, yaynk mann toplam maya oran ile berraklk
indeksi arasndaki tek deikenli banty esas alan ve genel kabul grm Liu ve Jordan
bants (1960) yardmyla elde edilmitir (http://www.pvsyst.com/5.2/index.php).
133
izelge 4.6 HAVU yataya dorudan gne mas, Gnlk toplam, kWh/m
Gn/Ay
0.161 0.570 1.346 2.022 3.521 2.659 6.399 3.289 4.151 1.975 1.793 0.230
0.255 0.794 1.282 0.894 2.078 3.234 6.375 4.512 3.854 2.193 2.838 0.135
0.425 0.271 0.383 3.110 2.214 4.084 3.878 3.937 3.710 3.124 1.933 0.895
0.048 0.401 1.045 2.284 3.758 4.746 5.567 5.241 2.717 3.853 2.279 0.939
0.694 0.771 1.487 2.717 3.614 5.211 4.577 4.988 2.028 3.388 2.313 0.107
0.294 0.848 1.575 3.646 1.931 4.826 6.673 5.729 3.097 3.148 2.267 0.465
0.533 1.168 2.703 3.075 2.995 5.635 5.752 5.169 4.323 2.833 1.674 0.034
0.549 2.116 1.319 2.106 5.427 5.593 5.603 5.337 4.633 2.263 1.295 0.639
1.948 2.033 1.503 4.401 5.003 4.132 6.664 4.445 3.759 1.283 1.402 1.205
10
1.396 0.671 1.530 4.434 4.956 5.944 6.495 5.101 3.701 2.987 1.599 1.118
11
0.868 1.551 0.971 3.905 4.568 5.771 6.726 4.244 4.058 3.419 0.948 0.467
12
1.459 1.745 2.951 2.884 3.938 6.523 6.128 5.010 3.676 3.363 2.371 1.349
13
1.342 0.367 1.691 2.657 2.995 5.565 5.625 5.468 3.758 1.972 1.724 1.920
14
1.032 0.672 1.654 1.119 3.057 5.000 6.353 5.621 3.816 2.989 1.675 0.389
15
0.339 1.037 1.676 2.982 4.671 5.258 4.798 5.523 3.477 2.692 0.180 1.394
16
0.076 0.840 1.328 4.043 4.523 5.944 3.317 5.406 1.889 2.502 1.444 1.718
17
1.185 0.806 2.395 3.489 3.050 5.253 4.444 5.317 1.746 1.601 0.849 1.158
18
0.552 0.594 1.827 0.240 4.304 4.866 5.134 4.253 4.089 2.195 2.417 1.618
19
0.476 1.464 1.359 0.483 5.710 5.100 5.667 5.062 4.206 2.216 2.840 1.363
20
1.252 0.961 2.504 2.275 2.980 5.199 6.249 4.124 4.274 1.011 0.143 0.514
21
0.231 1.768 2.096 1.369 3.667 5.006 5.910 4.778 4.473 2.056 0.377 1.147
22
0.171 2.133 4.275 1.086 4.239 5.730 6.215 5.422 4.056 2.342 0.776 0.594
23
0.623 1.889 1.927 0.099 5.633 5.522 5.746 5.241 3.644 1.732 2.094 0.687
24
1.787 1.293 2.356 1.925 4.334 4.822 5.989 4.864 4.244 1.338 0.589 0.755
25
0.242 2.447 2.903 2.656 4.555 4.665 5.979 4.638 3.798 1.459 0.315 0.330
26
1.262 1.821 3.284 4.588 1.392 6.390 5.580 4.238 3.831 1.886 1.140 0.331
27
1.285 1.112 1.742 3.899 2.570 5.669 4.663 4.516 3.603 2.636 0.593 0.524
28
0.368 1.137 3.027 3.177 3.190 5.066 5.338 3.477 3.392 0.718 1.366 0.581
29
1.487
2.530 2.388 3.919 3.234 5.314 4.691 3.244 2.220 1.147 0.157
30
0.520
3.089 3.344 2.836 4.986 5.426 4.834 2.944 1.760 0.278 0.453
31
0.528
2.303
Toplam
Ortalama
23.4
33.3
62.1
3.620
5.549 5.005
1.234
70.4
0.499
42.7
23.7
0.754 1.189 2.002 2.577 3.718 5.054 5.617 4.822 3.606 2.271 1.422 0.765
134
izelge 4.7 HAVU yataya yaynk gne mas, Gnlk toplam, kWh/m
Gn/
Ay
1
1.248
1.701
2.080
2.635
2.709
3.506
1.897
2.981
2.010
2.186
1.459
1.297
1.120
1.672
2.215
2.967
3.325
3.263
1.908
2.419
2.095
2.075
0.957
1.254
1.288
1.651
2.264
2.295
3.318
2.914
3.035
2.676
2.150
1.615
1.347
1.184
1.022
1.696
2.319
2.686
2.667
2.592
2.260
2.055
2.540
1.274
1.156
1.222
1.226
1.746
2.179
2.557
2.762
2.399
2.667
2.163
2.828
1.436
1.124
1.185
1.145
1.699
2.156
2.152
3.417
2.591
1.779
1.838
2.369
1.494
1.123
1.252
1.317
1.619
1.688
2.416
3.072
2.227
2.155
2.046
1.773
1.603
1.330
0.928
1.359
1.299
2.308
2.853
2.011
2.246
2.225
1.959
1.616
1.834
1.458
1.301
0.829
1.355
2.305
1.865
2.215
2.917
1.777
2.335
1.965
2.229
1.426
1.076
10
1.094
1.861
2.292
1.888
2.251
2.125
1.824
2.028
1.985
1.484
1.288
1.068
11
1.324
1.602
2.343
2.129
2.432
2.185
1.741
2.366
1.790
1.255
1.549
1.234
12
1.088
1.550
1.787
2.627
2.734
1.858
1.947
2.029
1.944
1.254
0.942
1.000
13
1.151
1.868
2.354
2.646
3.097
2.298
2.177
1.813
1.882
1.870
1.218
0.777
14
1.215
1.887
2.366
3.165
3.146
2.495
1.841
1.742
1.822
1.368
1.216
1.197
15
1.401
1.834
2.388
2.648
2.436
2.414
2.506
1.760
1.947
1.485
1.510
0.961
16
1.159
1.980
2.497
2.210
2.464
2.119
3.164
1.775
2.594
1.544
1.261
0.829
17
1.285
1.983
2.134
2.458
3.207
2.403
2.681
1.806
2.589
1.876
1.455
1.081
18
1.452
2.048
2.395
2.897
2.662
2.609
2.336
2.256
1.587
1.597
0.809
0.845
19
1.406
1.839
2.619
3.228
2.024
2.479
2.088
1.878
1.523
1.569
0.658
0.967
20
1.273
1.992
2.179
2.999
3.207
2.437
1.831
2.283
1.462
1.984
1.402
1.224
21
1.372
1.770
2.400
3.272
2.935
2.529
1.958
1.967
1.347
1.586
1.473
1.072
22
1.420
1.644
1.474
3.334
2.738
2.220
1.829
1.658
1.508
1.451
1.454
1.263
23
1.528
1.747
2.453
2.489
2.116
2.302
2.009
1.724
1.651
1.710
0.879
1.199
24
1.129
1.980
2.375
3.239
2.672
2.637
1.887
1.856
1.360
1.808
1.385
1.204
25
1.520
1.560
2.170
3.020
2.592
2.690
1.889
1.940
1.527
1.712
1.414
1.283
26
1.340
1.830
2.022
2.174
3.703
1.911
2.046
2.108
1.488
1.539
1.200
1.259
27
1.370
2.081
2.664
2.503
3.485
2.217
2.427
1.946
1.558
1.190
1.374
1.228
28
1.546
2.164
2.185
2.815
3.234
2.487
2.134
2.352
1.628
1.889
1.114
1.215
29
1.338
2.422
3.133
2.936
3.292
2.127
1.816
1.646
1.330
1.208
1.229
30
1.644
2.211
2.803
3.390
2.533
2.061
1.732
1.752
1.474
1.349
1.235
31
1.658
Toplam
Ort.
2.588
3.092
1.982
1.639
40.3
49.7
69.8
80.1
88.0
74.9
66.2
62.9
55.9
50.4
37.5
35.4
1.299
1.774
2.253
2.670
2.840
2.497
2.135
2.031
1.865
1.626
1.251
1.140
135
1.692
1.286
Berraklk indeksi toplam kresel mann dnya d maya orandr, K ile gsterilir.
Berraklk indeksi sadece mann atmosferde katettii fiziki yolla ilgili deil, ayn zamanda
atmosferdeki bulut ierii ve yapsyla da dorudan ilintilidir. Liu ve Jordan bants da
enlemden bamsz olarak gnlk toplam mann dorudan berraklk indeksi
parametresine bal olarak deitiini ortaya koymakta ve bu parametre al yzeylere
gelebilecek ma tahmininde kullanlmaktadr (Luque ve Hegedus 2002). Berraklk indeksi,
hava ktlesi, atmosferik basn vb etkenlerden dolay izelge 4.8deki oransal fark
domaktadr. izelge incelendiinde Temmuz ay berraklk indeksinin ortalama 0.684 ile
en yksek, Ocak ay berraklk indeksinin de 0.465 ile en dk oranda olmasna karn,
gnlk bazda en dk deer olan 0.266 ile 4 Ocak gibi beklenen bir tarihte karken, en
yksek deer beklenenin aksine 0.764 ile 19 Kasmda olumutur. Berraklk indeksi yllk
ortalamas 0.577 olarak hesaplanmtr.
FV panellerin yerletirildii yatay ve dikey ann oluturduu eimli yzeye gelen gne
mas, albedonun da devreye girmesiyle meteorolojik lm iin esas alnan yer yzeyine
paralel yzeye gelen gne masndan yksek olacaktr. Bu alma kapsamnda HAVU
iin en uygun yatay a gnei yl boyu en uzun sreli grebilecek 0 derece azimut as ve
15 derece dikey konumlanma asdr (izelge 4.21). Verilen bu asal eim ve
konumlanma iin blgenin saha gne enerjisi potansiyeli izelge 4.9de verilmitir. Gne
enerjisi potansiyelinin en dk olduu aylar 77.4 kWh/m2 ile Ocak ve 75.2 kWh/m2 ile
Aralk aylar, en yksek olduu ay 241.7 kWh/m2 ile Temmuz aydr. Yllk toplam saha
gne enerjisi potansiyeli 1891kWh/m2 olarak tespit edilmitir.
136
0.356 0.448 0.504 0.524 0.591 0.536 0.714 0.575 0.655 0.556 0.593 0.367
0.346 0.481 0.510 0.431 0.510 0.564 0.714 0.638 0.636 0.575 0.699 0.336
3
4
0.428 0.371 0.382 0.600 0.521 0.606 0.596 0.611 0.630 0.645 0.611 0.507
0.266
0.401 0.481 0.548 0.602 0.635 0.676 0.676 0.569 0.704 0.646 0.530
0.475 0.476 0.519 0.577 0.595 0.658 0.626 0.665 0.529 0.669 0.653 0.319
0.354 0.477 0.523 0.630 0.497 0.640 0.731 0.706 0.600 0.650 0.652 0.426
0.452 0.516 0.609 0.593 0.562 0.678 0.685 0.676 0.673 0.627 0.583 0.240
0.464 0.626 0.499 0.532 0.687 0.676 0.679 0.686 0.695 0.584 0.540 0.486
0.671 0.614 0.519 0.668 0.664 0.607 0.733 0.641 0.641 0.506 0.560 0.574
10
0.597 0.454 0.516 0.670 0.661 0.694 0.724 0.676 0.641 0.650 0.578 0.553
11
0.522 0.559 0.443 0.635 0.640 0.684 0.738 0.630 0.664 0.686 0.505 0.432
12
0.602 0.579 0.628 0.577 0.607 0.720 0.705 0.673 0.643 0.685 0.677 0.598
13
0.585 0.388 0.531 0.552 0.553 0.675 0.682 0.699 0.650 0.575 0.607 0.689
14
0.523 0.440 0.523 0.443 0.561 0.644 0.717 0.710 0.654 0.659 0.602 0.407
15
0.402 0.488 0.524 0.579 0.641 0.659 0.641 0.706 0.634 0.638 0.356 0.605
16
0.283 0.474 0.489 0.639 0.628 0.692 0.570 0.699 0.528 0.624 0.574 0.657
17
0.561 0.464 0.574 0.604 0.561 0.657 0.627 0.697 0.515 0.542 0.494 0.578
18
0.452 0.435 0.530 0.317 0.623 0.641 0.659 0.640 0.679 0.597 0.698 0.637
19
0.420 0.539 0.496 0.373 0.690 0.650 0.686 0.686 0.691 0.602 0.764
20
0.559 0.476 0.578 0.527 0.551 0.655 0.716 0.636 0.697 0.481 0.341 0.451
21
0.352 0.565 0.551 0.462 0.586 0.647 0.699 0.673 0.713 0.592 0.411 0.576
22
0.346 0.597 0.699 0.437 0.618 0.682 0.717 0.710 0.687 0.622 0.500 0.482
23
0.463 0.569 0.528 0.255 0.685 0.672 0.693 0.702 0.660 0.571 0.673 0.490
24
0.622 0.507 0.566 0.506 0.618 0.640 0.705 0.682 0.704 0.527 0.451 0.508
25
0.373 0.614 0.602 0.553 0.629 0.632 0.707 0.671 0.675 0.537 0.398 0.418
26
0.545 0.554 0.625 0.656 0.447 0.713 0.687 0.651 0.680 0.586 0.543 0.412
27
0.550 0.479 0.515 0.618 0.531 0.678 0.640 0.666 0.665 0.662 0.460 0.453
28
0.393 0.491 0.604 0.576 0.562 0.649 0.677 0.605 0.653 0.456 0.584 0.464
29
0.574
0.570 0.528 0.599 0.561 0.676 0.679 0.642 0.627 0.559 0.357
30
0.435
0.605 0.586 0.543 0.647 0.682 0.689 0.622 0.578 0.389 0.434
31
0.435
0.554
Ortalama
0.584
0.688 0.701
0.528
0.604
0.458
0.465 0.503 0.542 0.540 0.592 0.650 0.684 0.670 0.644 0.598 0.557 0.485
137
1.507 2.577 3.867 5.004 6.467 6.146 8.255 6.350 6.685 4.696 4.076 1.676
1.527 2.866 3.926 4.001 5.537 6.493 8.255 7.119 6.465 4.875 5.035 1.462
2.002 2.046 2.756 5.914 5.635 6.997 6.865 6.792 6.368 5.588 4.178 2.648
1.090 2.287 3.698 5.342 6.650 7.390 7.779 7.534 5.642 6.167 4.479 2.767
2.351 2.894 4.135 5.690 6.590 7.611 7.211 7.354 5.156 5.783 4.517 1.353
1.613 2.940 4.206 6.338 5.457 7.355 8.399 7.832 5.918 5.527 4.483 2.031
2.200 3.328 5.167 5.944 6.227 7.876 7.836 7.485 6.731 5.261 3.794 0.977
2.285 4.409 4.015 5.264 7.670 7.792 7.775 7.575 6.937 4.781 3.381 2.391
3.978 4.310 4.246 6.857 7.401 7.027 8.419 7.040 6.308 3.923 3.544 3.084
10
3.376 2.834 4.253 6.891 7.376 8.027 8.298 7.446 6.284 5.399 3.710 2.965
11
2.756 3.846 3.580 6.544 7.188 7.934 8.449 6.897 6.515 5.740 2.997 2.039
12
3.458 4.056 5.526 5.885 6.788 8.307 8.088 7.365 6.247 5.684 4.510 3.269
13
3.334 2.384 4.504 5.653 6.225 7.852 7.815 7.629 6.295 4.514 3.866 3.951
14
2.860 2.838 4.443 4.413 6.272 7.545 8.205 7.735 6.319 5.347 3.807 1.828
15
1.936 3.303 4.492 5.987 7.252 7.606 7.366 7.664 6.070 5.098 1.782 3.297
16
1.267 3.184 4.155 6.702 7.181 7.983 6.521 7.584 4.851 4.920 3.494 3.733
17
3.211 3.115 5.103 6.343 6.302 7.624 7.133 7.540 4.680 4.054 2.809 3.141
18
2.337 2.883 4.663 3.134 7.048 7.411 7.522 6.859 6.470 4.575 4.558 3.544
19
2.166 3.879 4.298 3.732 7.892 7.565 7.786 7.361 6.559 4.581 5.066 3.236
20
3.251 3.317 5.249 5.521 6.263 7.590 8.144 6.766 6.596 3.384 1.622 2.093
21
1.720 4.220 4.969 4.777 6.665 7.497 7.975 7.177 6.734 4.412 2.063 3.023
22
1.680 4.577 6.632 4.510 7.014 7.876 8.152 7.558 6.422 4.692 2.738 2.278
23
2.503 4.312 4.794 2.569 7.841 7.732 7.842 7.456 6.094 4.148 4.161 2.350
24
3.919 3.736 5.227 5.325 7.100 7.352 7.979 7.194 6.533 3.685 2.319 2.481
25
1.885 4.846 5.662 5.897 7.244 7.305 7.968 7.049 6.191 3.768 1.911 1.861
26
3.269 4.275 5.952 7.115 5.105 8.230 7.765 6.788 6.207 4.198 3.023 1.827
27
3.332 3.564 4.741 6.705 6.027 7.798 7.249 6.957 6.020 4.897 2.349 2.106
28
2.099 3.696 5.786 6.238 6.481 7.515 7.636 6.215 5.846 2.918 3.318 2.200
29
3.587
5.423 5.697 6.903 6.496 7.595 7.059 5.689 4.485 3.085 1.487
30
2.438
5.861 6.378 6.206 7.467 7.674 7.131 5.443 4.014 1.807 1.990
31
2.452
5.302
Toplam
Ortalama
77.4
6.727
7.749 7.242
3.480
96.5 146.6 166.4 206.7 225.4 241.7 223.8 184.3 144.6 102.5
2.129
75.2
2.496 3.447 4.730 5.546 6.669 7.513 7.797 7.218 6.143 4.664 3.416 2.426
138
Teknik potansiyel, saha potansiyelin sistem verimi ile arplmas ile elde edilmektedir.
Hoogwijk (2004) ve Anonim (2009c) dnyada mevcut teknolojiyle FV sistem veriminin
ortalama % 10.5 olduunu ifade etmektedirler. HAVU iin teknik gne enerjisi
potansiyeli hesab da lm ve hesaplamayla elde edilmi gnlk bazda HAVU saha
gne enerjisi potansiyeli verisinin % 10.5i alnarak hesaplanmtr. Bu hesaplama
sonucunda HAVU sahasna kurulacak ortalama bir FV gne elektrii retecinin 1
metrekareden evirici knda AA olarak elde edebilecei yllk elektrik enerjisi miktar
177 kWhtir. Yl ierisinde en dk retim Aralk aynda 6.1 kWh, en yksek retim ise
Temmuz aynda 23.7 kWh iken yllk metrekare bana elektrik retimi yl boyunca 0.2-0.8
kWh/gn aralnda kalmtr (izelge 4.10). Teorik olarak gne enerjisi potansiyeli 2918
kWh/m2 hesaplanmasna karn bu deer saha gne enerji potansiyeli olarak 1743
kWh/m2ye ve teknik gne enerjisi potansiyeli olarak da 177 kWh/m2ye dmektedir.
HAVU iin gnlk teknik gne enerjisi potansiyelinin 483 Wh/m2 olduu sylenebilir.
139
O
146
136
174
112
202
151
194
193
288
261
226
259
258
236
179
127
257
210
192
242
164
167
226
306
185
268
277
198
297
222
230
212
6584
234
252
202
220
264
257
292
355
356
266
329
339
226
269
301
294
289
273
347
306
365
388
382
342
416
383
335
340
355
356
363
277
351
382
392
451
373
382
387
346
492
421
408
419
385
457
418
418
465
453
579
441
475
516
537
457
541
498
556
493
310 435
8976 13490
N
467
388
562
502
533
583
552
494
632
636
600
553
533
437
583
636
602
322
384
552
482
464
267
535
582
688
638
608
580
633
645
551
556
656
637
549
612
740
723
717
714
679
634
621
703
710
652
701
803
624
653
707
785
709
711
501
629
662
672
621
660
534 662
16027 20537
637
641
687
729
750
744
792
773
727
781
782
814
762
720
744
803
748
731
743
767
742
790
769
780
756
827
778
746
637
730
809
806
674
760
700
808
757
759
830
808
825
786
768
805
716
656
713
784
795
796
771
789
765
786
780
762
709
746
733
758
747
748
765
22427 23702
621
687
673
760
714
750
730
751
690
719
664
711
739
736
720
709
706
664
695
634
682
708
696
668
656
635
645
579
663
656
663
688
21325
615
599
596
523
480
563
622
623
572
580
590
584
566
564
540
470
455
596
602
602
611
584
556
589
559
559
542
527
514
493
437
448
498
538
506
488
466
430
369
469
491
485
403
457
439
418
358
405
386
309
381
393
358
330
328
554
392
272
365
333
307
562 413
16873 12814
K
340
397
341
358
361
365
311
285
294
302
261
345
305
299
175
284
238
339
367
162
194
234
312
202
182
245
205
257
244
171
279
8373
A
160
146
218
223
136
180
97
204
240
225
177
244
278
158
247
263
232
257
243
178
229
191
185
203
166
167
184
185
142
175
182
197
6114
Gece ile gndz arasnda yl ierisindeki sre deiimi gnlk olarak deimektedir. Enerji
denetimi ile elde edilen HAVU enerji tketim dalmn gece ve gndz saatlerinde
hesaplayabilmek iin, aylk bazda izelge 4.12deki sreler esas alnmtr. HAVU enerji
denetimi, her bir tketicinin hangi retim veya hizmete ait olduunu ve yln hangi
zamanlar gnn hangi saatlerinde ne younlukta altnn bir dkmn vermektedir
(izelge 4.13).
140
Tr
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
141
Adedi
4
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
2
3
2
2
4
1
2
2
1
2
G, kW
Toplam G, kW
44
2.4
2.4
2.4
6
0.8
1.782
2.2
0.396
0.9
3.2
1.98
0.5
18.2
8.0
3.2
0.8
1.2
0.2
1.2
0.7
0.7
0.7
0.6
0.9
0.3
2.4
2.4
8.8
1.0
3.4
1.5
1.5
2.4
2.4
0.4
0.4
0.6
0.6
1.2
0.3
1.8
0.3
176
2.4
2.4
4.8
6
0.8
1.782
2.2
0.396
0.9
3.2
1.98
0.5
18.2
8
3.2
0.75
1.162
0.2
1.2
0.72
0.72
0.72
0.6
0.85
0.3
2.4
2.4
8.8
0.95
6.8
1.5
1.5
4.8
7.2
0.8
0.8
2.2
0.55
2.4
0.6
1.8
0.6
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
1
1
1
81
TOPLAM
erii
Tr
Sokak lambas
Floresan lamba
Akkor ampul
Adedi
Aydnlatma
Aydnlatma
Aydnlatma
1.8
0.4
0.3
0.2
0.9
2.4
1.6
0.9
0.9
0.9
1.2
1.2
0.6
0.2
0.2
0.1
0.1
33.0
G. kW
Toplam G. kW
0.125
0.04
0.075
13.75
11.48
5.55
30.78
110
287
74
471
TOPLAM
Tr
1.8
0.4
0.3
0.2
0.9
2.4
1.6
0.9
0.9
0.9
1.2
1.2
0.6
0.555
0.555
0.06
0.06
33
333.61
Toplam G. kW
Adedi
Elektrik motoru
Aydnlatma
Dier
81
471
333.61
30.78
36.44
400.83
TOPLAM
izelge 4.12 Gece ve gndz enerji tketimine esas aylk sre dalm, saat
Yaklak sre, saat
Gece
14
13
12
12
11
10
10
11
12
12
13
14
Gndz
10
11
12
12
13
14
14
13
12
12
11
10
142
Adet
143
261
522
2088
0.0
5.2
5420.9
15.1
G, kW
20.9
20.9
360
1 Ocak
Dier
Tr
Tketim Balang
Bilgisayar
erik
Pafta kodu
Sokak
Lambas
77.8
77.8
4.3
0.0
1944
108
108
150
30 Ekim
18
5400.0
0.0
0.5
77.8
540.0
0.1
43200
4320
12
360
360
1 Ocak
10
Aydnlatma
Floresan
Lamba
dare binas
A-001
78.3
78.3
39.2
0.1
1044
522
261
360
1 Ocak
125.3
125.3
20.9
0.0
3132
522
261
360
1 Ocak
52.2
52.2
52.2
1.0
52.2
52.2
.2
261
360
1 Ocak
31.3
31.3
15.7
0.0
1044
522
261
360
1 Ocak
Su stcs
Dier
Floresan Mikrodalga
Lamba
frn
Aydnlatma
Akkor
Lamba
1879.2
1879.2
1879.2
0.3
6264
6264
24
261
360
52.2
52.2
52.2
0.1
522
522
261
360
1 Ocak
Elektrik
motoru
1
1 Ocak
Aspiratr
Buzdolab
Kantin
A-002
52.2
52.2
52.2
0.1
522
522
261
360
1 Ocak
Tost
makinas
13.1
13.1
13.1
0.1
130.5
130.5
.5
261
360
1 Ocak
Rezistans
Izgara
52.2
52.2
6.5
2336.0
52.2
0.1
522
522
261
360
1 Ocak
ay oca
Adet
144
501.1
501.1
11.9
11.9
220.0
220.0
60.0
60.0
60.0
36.0
36.0
36.0
2.4
15
15
0.6
25
360
1 Ocak
0.5
0.5
0.5
0.3
1.6
1.6
0.1
16
360
1 Ocak
4.3
4.3
4.3
0.9
0.2
25
360
1 Ocak
3.2
3.2
3.2
0.6
0.2
25
360
1 Ocak
28.1
28.1
28.1
0.7
39
39
0.3
130
360
1 Ocak
18.7
18.7
18.7
0.7
26
26
0.2
130
360
1 Ocak
37.4
0.7
52
52
0.4
130
360
1 Ocak
El matkab
(Makita)
37.4
37.4
2.6
220.0
2.4
25
25
25
360
1 Ocak
Dekupaj
11.9
8.8
25
25
25
360
1 Ocak
Elektrik motoru
921.2
83.5
1.0
12.5
12.5
0.5
25
360
1 Ocak
Tank
Komple
erit testere
zmpara
planya
0.0
G, kW
12528
261
360
1 Ocak
Aydnlatma
Tr
Tketim Balang
Floresan
Lamba
Marangozhane
erik
A-003
Pafta kodu
Adet
145
12288
491.5
491.5
9.6
9.6
4.8
4.8
208.0
208.0
728.0
728.0
728.0
8.0
91
91
0.7
130
360
1 Ocak
364.8
18.2
20
20
100
360
1 Ocak
364.8
364.8
5.0
208.0
3.2
65
65
0.5
130
360
1 Ocak
Elektrik motoru
anta kaynak
makinas
4.8
0.2
20
20
0.5
40
360
1 Ocak
Talama
1806.7
9.6
1.2
0.2
40
360
1 Ocak
Krc
Kaynak atlyesi
A-004
81.9
2048
0.0
256
G, kW
360
1 Ocak
Aydnlatma
Tr
Tketim Balang
Floresan
Lamba
erik
Pafta kodu
32.0
32.0
1.5
523.5
2.0
0.0
800
50
50
360
1 Ocak
16
Aydnlatma
Floresan
Lamba
Makine
garaj
A-006
0.0
0.0
0.0
0.0
360
1 Ocak
pompa
Temiz su derin
kuyu pompas
0.0
0.0
0.0
0.0
1 Ocak
Dier
Trafo
Selektr (108)
A-008
146
4800
0.0
24.0
G, kW
192.0
192.0
Toplam Gndz
Tketim, kWh/yl
Toplam Tketim,
kWh/yl
Toplam Gece
Tketim, kWh/yl
600
7.5
7.5
7.5
0.5
15
15
15
150
360
360
Tketim sresi
toplam, saat/yl
Tketim Sresi,
saat/gn
Muhtemel alma
Sresi, gn/yl
Tketim Sresi,
gn/yl
1 Ocak
237.6
237.6
237.6
2.0
120
120
1.2
100
360
1 Ocak
0.4
3.4
144.0
54.0
54.0
54.0
1232.5
144.0
54.0
0.9
60
60
30
144.0
3.2
45
45
0.5
90
360
1 Ocak
149
17.8
17.8
17.8
0.4
45
45
0.5
90
360
1 Ocak
1 Ocak
1 Mays
Tketim Balang
633.6
633.6
633.6
2.2
288
288
12
24
360
1 Ocak
Adet
Elektrik motoru
Aydnlatma
Tr
anta kaynak
Boru bkme Redresr
Floresan Diki
Termosifon
Talama
Lamba makinas
makinas
makinas (Ak arj)
Motor Atlyesi
A-009
erik
Enerji Tketici,
letme / Bina
Pafta kodu
26.7
26.7
0.4
26.7
26.7
1.8
15
15
0.5
30
60
20 Temmuz
Seyyar
kompresr
273.0
273.0
3.2
1168.7
18.2
0.0
6825
455
3.5
130
360
1 Ocak
15
Aydnlatma
Floresan
Lamba
6.0
6.0
6.0
0.1
60
60
.5
120
120
1 Haziran
Dier
Sebil
637.0
637.0
637.0
1.4
455
455
3.5
130
360
1 Ocak
258.7
258.7
0.1
6.0
258.7
2.0
130
130
130
360
1 Ocak
Bulak
Su stcs
makinas
Elektrik
Rezistans
motoru
Yemekhane
A-012
54
Adet
147
8
1680
90720
48.0
11340
11340
0.4
54
48.0
12.0
0.1
480
120
120
120
1 Haziran
Dier
stirahat Evi
48.0
11340
A-014
Floresan
Lamba
162.0
162.0
1.4
162.0
27.0
0.1
2160
360
120
120
1 Haziran
104.4
104.4
10.4
0.0
2610
261
261
360
1 Ocak
10
Aydnlatma Aydnlatma
Akkor
Lamba
Gbre hangar
210.0
0.1
210
G, kW
210
30 Mart
Aydnlatma
Tr
Tketim Balang
Sokak
Lambas
Depo
erik
A-013
Pafta kodu
Nizamiye
B-001
104.0
104.0
104.0
0.8
130
130
130
360
1 Ocak
576.0
576.0
576.0
6.0
96
96
12
12
1 Ocak
7516.8
7516.8
3758.4
2.4
3132
1566
261
360
1 Ocak
Elektrik motoru
1872.0
1872.0
1872.0
2.4
780
780
130
360
1 Ocak
1248.0
1248.0
31.7
11421.2
1248.0
2.4
520
520
130
360
1 Ocak
Dier
0.0
0.0
0.6
360
0.0
0.0
0.0
0.0
1 Ocak 1 Ocak
pompa
Ykleme Kk yem
ekili deirmen ve Motorin
Helezon
Kantar
band
makinas
pompas
kartrma
Yem Hangar
A-016
148
27.0
27.0
66000
132000
1080.0
1080.0
733
3.0
132027
132000
44.0
3000
3000
20
150
180
1 Mays
66000
1080.0
13.5
0.1
360
180
180
180
1 Mays
Sulama
Pompas
Elektrik
motoru
540.0
0.1
G, kW
8640
12
360
360
1 Mays
Akkor
Lamba
Aydnlatma
Tketim Balang
Adet
Tr
Sokak
Lambas
Motopomp
erik
B-002
Pafta kodu
576.0
576.0
3.8
576.0
48.0
0.0
14400
1200
150
150
1 Austos
12
C-004
Sokak
Lambas
7560.0
7560.0
21.0
7560.0
540.0
0.1
60480
4320
12
360
360
1 Ocak
14
10
1074.0
1074.0
107.4
0.1
14320
1432
179
179
572.8
572.8
9.2
1646.8
57.3
0.0
14320
1432
179
179
19.2
19.2
0.1
19.2
4.8
0.0
480
120
120
360
10
Sera
C-005
62.6
62.6
0.2
62.6
10.4
0.0
1566
261
261
360
1 Ocak
Aydnlatma
41.8
41.8
0.1
41.8
10.4
0.0
1044
261
261
360
1 Ocak
Aydnlatma
Akkor
Lamba
Gbre,
sulama, Izgaral Kapal besi
bahe depo
C-003
Aydnlatma Aydnlatma
Floresan
Lamba
Hindi
kmesi
C-002
4660.5
4660.5
19.5
4660.5
358.5
0.1
37284
2868
12
239
239
1 Nisan
13
Aydnlatma
Sokak
Lambas
Ak besi
padoku
D-001
149
12
4320
34560
75.6
3456.0
7.6
0.0
1890
189
21
60
75.6
2592.0
Elektrik
motoru
8
5280.0
2640.0
2640.0
89.3
5355.6
5280.0
33.0
160
160
20
60
864.0
864.0
108.0
0.1
11520
1440
360
360
Stlk - Samhane
D-004
806.4
806.4
57.6
0.0
20160
1440
360
360
1 Ocak
14
15552
15552
5184.0
2.4
6480
2160
360
360
1 Ocak
6912.0
6912.0
3456.0
2.4
2880
1440
360
360
1 Ocak
3240.0
3240.0
3240.0
1.5
2160
2160
360
360
1 Ocak
Elektrik motoru
3240.0
3240.0
3240.0
1.5
2160
2160
360
360
1 Ocak
9676.8
9676.8
111.9
40291.2
4838.4
3.4
2880
1440
360
360
1 Ocak
Aydnlatma
Akkor
Lamba
10
Aydnlatma
Selektr
Stlk
D-003
Floresan
Lamba
3456.0
16.8
172.8
6048.0
324.0
0.0
86400
4320
12
360
360
1 Ocak
20
0.1
360
G, kW
360
1 Ocak
Floresan
Lamba
Aydnlatma
Tketim Balang
Adet
Tr
Akkor
Lamba
Gen hayvan
erik
D-002
Pafta kodu
24
7200
150
8640.0
8640.0
633.6
316.8
4320.0
4320.0
316.8
4320.0
49.8
316.8
0.4
288.0
0.0
1440
720
360
360
1 Ocak
17913.6
540.0
0.1
216000
7200
24
300
360
1 Ocak
30
Yem
datm
Elektrik
motoru
G, kW
115200
300
1 Ocak
16
360
Floresan
Lamba
Aydnlatma
Tketim Balang
Adet
Tr
Akkor
Lamba
Broyler kmesi
erik
D-008
Pafta kodu
156.0
156.0
78.0
1.2
130
65
.5
130
360
1 Ocak
Helezon
143.6
143.6
143.6
0.6
261
261
261
360
1 Ocak
Elektrik motoru
Temizleme
dzeni
633.6
633.6
316.8
0.4
1440
720
360
360
1 Ocak
Yem
datm
Yumurta kmesi
D-009
15034
15034
44
15967
259.2
0.0
375840
6480
18
360
360
1 Ocak
58
Aydnlatma
Flresan
lamba
360
360
1 Ocak
20
1080.0
1080.0
54.0
0.1
14400
720
Floresan
Lamba
2073.6
2073.6
8.8
3153.6
172.8
0.0
51840
4320
12
360
360
1 Ocak
12
Aydnlatma
Akkor
Lamba
Koyunculuk
D-010
151
417.6
792.0
792.0
14.9
41.8
0.0
10440
1044
261
360
891.0
19800
19.8
495
11
0.0
45
G, kW
60
15 Haziran 1 Ocak
Tketim Balang
40
Adet
10
Aydnlatma
Frn
99.0
99.0
99.0
0.2
495
495
11
45
60
0.0
0.0
0.0
0.6
360
0.0
0.0
0.0
1.6
10
360
192.0
192.0
192.0
2.4
80
80
10
360
1 Ocak
0.0
0.0
0.9
261
360
1 Ocak
2073.6
1036.8
1036.8
2073.6
0.2
8640
8640
24
360
360
1 Ocak
2764.8
1382.4
1382.4
2764.8
0.3
8640
8640
24
360
360
1 Ocak
Et buzdolab
3456.0
1728.0
1728.0
3456.0
0.4
8640
8640
24
360
360
24
360
360
24
360
360
0.3
1.8
0.3
17280
8640
24
360
360
2557.4
2557.4
137.6
49546.6
1.8
24
360
360
Elektrik motoru
Hindi Kyma
Bulak Standart Byk
Derin
Sebze
kesme makinas makinas buzdolab buzdolab dondurucu buzdolab
Rezistans
Floresan
Su stcs
Lamba
Tr
Floresan
Lamba
erik
E-001
Pafta kodu
152
384.0
9180
9180
26
9180
48.0
384.0
540
0.0
9600
1200
10
120
120
0.1
G, kW
73440
12
4320
360
360
0.0
0.0
0.0
0.1
120
150
0.0
0.0
0.0
0.1
120
150
249.8
249.8
83.3
0.2
1350
450
150
150
Tketim Balang
17
Adet
Aydnlatma
Tr
Brlr
(116)
1998.0
1998.0
666.0
0.2
10800
3600
24
150
150
0.0
0.0
0.0
0.6
150
150
86.4
86.4
86.4
1.2
72
72
24
150
230.4
230.4
17.1
2564.6
230.4
1.2
192
192
24
150
169.0
169.0
169.0
0.9
192
192
24
120
169.0
169.0
169.0
0.9
192
192
24
120
337.9
337.9
8.8
1059.8
337.9
0.9
384
384
16
24
120
Brlr
(116)
Elektrik motoru
Devirdaim
Hidrofor
pompas
erik
E-001
Pafta kodu
153
0.9
345.6
0.9
345.6
0.4
0.0
22
11
11
30
1 Aralk
1.0
0.0
G, kW
8640
345.6
4320
12
172.8
360
360
1 Ocak
Tketim Balang
Adet
Akkor
Lamba
0.0
0.0
0.9
0.0
10
30
1 Aralk
Rezistans
Istc
Kmes hayvan
kesimhane
Aydnlatma Aydnlatma
Floresan
Lamba
erik
Tr
Bahe
Pafta kodu
1.9
1.9
0.0
1.9
1.0
0.0
48
24
24
360
1 Ocak
Aydnlatma
Akkor
Lamba
Bykba
kesimhane
50
1 Ocak
10
50.0
50.0
0.1
50.0
5.0
0.1
500
50
Floresan
Lamba
20.0
20.0
0.1
20.0
2.0
0.0
500
50
50
360
1 Ocak
10
Aydnlatma
Floresan
Lamba
324209
160659
163550
324209
100.0
49.6
50.4
letme jeneratr KK
Toplam Oran, %
Binas
Bylece iletme/bina ve hatta tketici bazl o aya ait gnlk (izelge 4.14), gndz (izelge
4.15) ve gece (izelge 4.16) ortalama yk talepleri belirlenmi, elektrik beslemesi yapacak
ebeke, ak veya dorudan retim gibi muhtemel kaynaklarn tasarmna esas tekil edecek
zamansal elektrik yk veri seti oluturulmutur. zellikle gndz ve gece tketim verisi
0.06
0.17
0.14
31.73
0.96
3.00
A-013: Depo
B-001: Nizamiye
B-002: Motopomp
154
0.01
0.00
8.76
0.00
0.00
514.6
stirahat evi
Koyunculuk
Sokak lambas
TOPLAM. 341671
Bykba kesimhane
180.23
21.00
44.35
Bahe
49.76
D-004: Stlk
0.00
111.92
E-002: Kk ev
0.00
16.80
0.12
3.25
A-012: Yemekhane
9.20
3.42
C-005: Sera
0.00
0.09
0.05
5.02
2.56
A-003: Marangozhane
0.00
6.49
15.58
A-002: Kantin
514.6
0.00
0.00
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
180.23
44.35
49.76
111.92
16.80
0.00
0.12
9.20
0.05
0.00
3.00
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.58
514.6
0.00
0.00
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
180.23
44.35
49.76
111.92
16.80
0.00
0.12
9.20
0.05
0.00
3.00
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.58
587.6
54.00
0.00
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
180.23
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
9.20
0.05
0.00
3.00
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
1295.2
54.00
0.00
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
163.13
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
0.00
0.05
0.00
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.79
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
1320.7
54.00
0.00
8.76
0.40
0.01
21.00
1.35
186.81
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
0.00
0.05
0.00
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
3.79
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
1410.4
54.00
0.00
8.76
0.40
0.01
21.00
1.35
186.81
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
0.00
0.05
0.00
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
89.26
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
1414.2
54.00
0.00
8.76
0.40
0.01
21.00
1.35
186.81
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
0.00
0.05
3.84
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
89.26
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
1399.4
54.00
0.00
8.76
0.40
0.01
21.00
1.35
171.96
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
0.00
0.05
3.84
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
89.26
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
1298.7
54.00
0.00
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
163.13
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
0.00
0.05
3.84
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.06
538.0
0.00
0.00
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
180.23
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
9.20
0.05
3.84
3.00
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.58
518.5
0.00
0.03
8.76
0.00
0.01
21.00
0.00
180.23
44.35
49.76
111.92
16.80
0.00
0.12
9.20
0.05
3.84
3.00
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
15.58
1441.1
54.00
0.03
8.76
0.40
0.01
21.00
1.35
203.91
44.35
49.76
111.92
16.80
19.50
0.12
9.20
0.05
3.84
736.48
0.96
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
89.26
0.09
5.02
2.56
6.49
15.58
100
3.38
0.93
0.01
2.24
0.05
18.72
4.73
5.3
11.92
1.79
1.39
0.01
0.48
0.01
0.17
39.82
0.1
3.38
0.01
0.02
0.01
0.35
0.39
1.65
0.01
0.53
0.27
0.69
1.63
Pay, %
izelge 4.14 letmelerin gnlk ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay, kWh
0.17
155
86.60
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
0.00
0.00
280.1
E-002: Kk ev
Bahe
Bykba kesimhane
stirahat evi
Koyunculuk
Sokak lambas
TOPLAM: 175628
280.1
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
86.60
3.10
24.88
0.00
0.00
3.10
0.00
0.00
0.00
0.00
C-005: Sera
0.00
0.05
0.00
0.00
0.00
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
111.92 111.92
0.05
0.58
D-004: Stlk
0.00
0.00
0.06
A-013: Depo
B-002: Motopomp
3.25
A-012: Yemekhane
0.00
3.42
B-001: Nizamiye
0.00
0.14
0.09
31.73
5.02
2.56
A-003: Marangozhane
6.49
A-002: Kantin
O
0.58
280.1
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
86.60
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
0.00
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.58
279.5
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
86.60
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
0.00
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
660.1
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
69.50
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
397.30
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.79
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
703.0
0.00
0.00
0.00
0.40
0.01
0.00
1.35
79.98
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
427.87
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
3.79
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
748.7
0.00
0.00
0.00
0.40
0.01
0.00
1.35
79.98
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
427.87
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
45.25
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
718.1
0.00
0.00
0.00
0.40
0.01
0.00
1.35
79.98
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
397.30
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
45.25
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
685.9
0.00
0.00
0.00
0.40
0.01
0.00
1.35
78.33
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
366.74
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
45.25
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
629.2
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
69.50
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
366.74
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.06
280.1
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
86.60
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
0.00
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.58
280.1
0.00
0.03
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
86.60
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
0.00
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.25
3.42
0.00
0.09
5.02
2.56
6.49
0.58
735.7
0.00
0.03
0.00
0.40
0.01
0.00
1.35
97.08
3.10
24.88
111.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.05
0.00
397.30
0.00
31.73
0.14
0.17
0.06
3.30
4.23
45.25
0.09
5.02
2.56
6.49
0.58
51.40
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
0.05
8.51
0.33
2.65
11.92
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
21.40
0.00
3.38
0.01
0.02
0.01
0.35
0.39
0.83
0.01
0.53
0.27
0.69
0.03
100.00
0.00
0.00
0.00
0.03
0.00
0.00
0.09
16.55
0.64
5.16
23.20
0.00
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00
41.62
0.00
6.58
0.03
0.04
0.01
0.68
0.76
1.62
0.02
1.04
0.53
1.34
0.06
Toplam,% Gndz,%
izelge 4.15 letmelerin gndz ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay, kWh
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.96
3.00
0.00
0.00
9.20
0.12
0.00
16.80
0.00
24.88
41.25
93.63
0.00
21.00
0.00
0.00
8.76
0.00
0.00
234.6
A-002: Kantin
A-003: Marangozhane
A-012: Yemekhane
A-013: Depo
B-001: Nizamiye
B-002: Motopomp
C-005: Sera
D-004: Stlk
E-002: Kk ev
Bahe
Bykba kesimhane
stirahat evi
Koyunculuk
Sokak lambas
TOPLAM: 166044
O
15.00
156
234.6
0.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
0.00
0.12
9.20
0.00
0.00
3.00
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
234.6
0.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
0.00
0.12
9.20
0.00
0.00
3.00
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
308.1
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
9.20
0.00
0.00
3.00
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
635.1
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
0.00
0.00
0.00
339.18
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
617.7
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
106.84
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
0.00
0.00
0.00
308.62
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
661.7
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
106.84
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
0.00
0.00
0.00
308.62
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
44.01
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
696.1
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
106.84
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
0.00
0.00
3.84
339.18
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
44.01
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
713.5
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
0.00
0.00
3.84
369.74
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
44.01
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
669.5
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
0.00
0.00
3.84
369.74
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
257.9
0.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
9.20
0.00
3.84
3.00
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
238.4
0.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
93.63
41.25
24.88
0.00
16.80
0.00
0.12
9.20
0.00
3.84
3.00
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
705.3
54.00
0.00
8.76
0.00
0.00
21.00
0.00
106.84
41.25
24.88
0.00
16.80
19.50
0.12
9.20
0.00
3.84
339.18
0.96
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
44.01
0.00
0.00
0.00
0.00
15.00
48.60
3.38
0.00
0.93
0.00
0.00
2.24
0.00
10.21
4.39
2.65
0.00
1.79
1.39
0.01
0.48
0.00
0.17
18.42
0.10
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.81
0.00
0.00
0.00
0.00
1.60
100.00
6.96
0.00
1.92
0.00
0.00
4.60
0.00
21.02
9.04
5.45
0.00
3.68
2.87
0.03
1.00
0.00
0.35
37.91
0.21
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
1.67
0.00
0.00
0.00
0.00
3.29
Toplam,% Gece,%
izelge 4.16 letmelerin gece ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay, kWh
157
Yl
2004
483899.33
2005
294418.80
2006
Tketim art
oran, %
Yllk tketim,
(TL)
Fiyat art
oran, %
Birim fiyat,
TL/kWh
78384.37
0.16
-39.2
57197.12
0.19
18.8
372043.18
26.4
75329.85
0.20
5.3
2007
295489.71
-20.6
62685.76
0.21
5.0
2008
252505.05
-14.5
56360.29
0.22
4.8
2009
301644.57
19.5
77866.87
0.26
18.2
67970.71
0.20
Ortalama (2004-09)
333333.44
Ortalama (2005-09)
303220.26
-5.7
65887.98
0.22
10.4
Ortalama (2006-09)
305420.63
2.7
68060.69
0.22
8.3
Ortalama (2007-09)
283213.11
-5.2
65637.64
0.23
9.3
Ortalama (2008-09)
277074.81
2.5
67113.58
0.24
11.5
2009
2008
(b)
200,000
200,000
2007
(d)
158
2009
300,000
2009
300,000
2008
400,000
2007
400,000
2006
Elektrik tketimi,
kWh
500,000
2008
Elektrik tketimi,
kWh
500,000
(c)
2006
2005
2009
200,000
2008
200,000
2007
300,000
2006
300,000
2005
400,000
2004
400,000
(a)
Elektrik tketimi,
kWh
500,000
2007
Elektrik tketimi,
kWh
500,000
159
O
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
M
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
N
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
M
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
H
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
T
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
A
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
E
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
E
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
K
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
A
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
16.0
14.4
16.0
17.4
40.2
39.4
42.0
43.6
41.1
40.3
15.9
16.1
515
515
515
579
1295
1314
1355
1407
1369
1299
530
519
160
izelge 4.19 HAVU fatura bazl ortalama elektrik tketim (2004-2009), kWh
Gn
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Toplam,
MW
(334)
Ortalama
O
755
755
755
755
755
782
782
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
709
709
709
709
653
572
572
572
667
667
667
667
667
667
667
716
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
777
955
M
712
712
712
712
699
590
590
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
615
615
580
580
580
N
573
573
573
576
540
540
540
540
540
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
971
969
969
M
969
973
945
945
945
945
945
945
945
945
992
992
992
992
992
1106
1106
1106
1106
1106
1106
1106
1106
1106
858
858
896
896
896
896
896
H
896
983
983
983
983
983
1158
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1244
1244
1244
1244
1158
T
1289
1289
1292
1292
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1417
1417
1417
1417
A
1222
1222
1222
1222
1222
1195
1195
1195
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1561
1561
1561
1561
1561
1561
1561
1506
1506
1506
E
1464
1464
1464
1464
1464
1464
1486
1486
896
930
930
949
949
949
949
949
949
949
949
949
949
949
949
930
930
918
918
918
918
918
E
918
918
918
756
756
758
758
758
758
758
758
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
679
K
654
654
654
654
663
663
663
663
617
611
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
652
652
652
652
717
717
A
717
766
768
768
768
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
808
808
808
808
808
780
780
22.7
21.3
19.0
18.0
30.6
35.1
42.0
45.3
32.4
23.5
19.8
24.2
731
735
616
600
987
1171
1353
1461
1078
757
661
782
Genel toplamlara baktmzda bu veri setinden denetimle yllk 342 MWh/yl, faturayla
334 MWh/yl ve bizzat lmle yaklak 320 MWh/yl elektrik tketimi hesaplanmtr.
Genel toplamdaki % 98 gibi yksek oranl paralellie karn, aylk toplamlarda zellikle
Aralk, Ocak, ubat ve Mays aylarnda denetim ile fatura arasnda % 25ten fazla fark
kmtr. Temmuz ve Austos aylar ise % 100e yakn oranda denklik tespit edilmitir.
2009 yl Temmuz-Aralk arasn temsil eden dorulama verisi ile fatura verisi arasnda
161
Kasm ve Aralk aylarnda olduka yksek paralellik olmasna karn, Temmuz, Austos ve
Eyll aylarnda % 30dan fazla sapma tespit edilmitir. Denetim ile dorulama verisi
arasndaki ilikiye baktmzda yeterli bir paralellik tespit edilememitir. +/- % 30 gibi
yksek oranda bir sapma sz konusudur. Toplamda ise tutarllk % 80de kalmtr. Ancak
burada dikkat edilmesi gereken husus enerji denetimi ile elde edilen verinin mutlak
deerinden ziyade oransal olarak iletme/bina veya gece/gndz gibi alansal ve zamansal
tketim analizini detaylandrmasdr. Bu karlatrma izelgesindeki tketim veri
setinden denetim verisinde k aylar toplam tketimin % 5i, yaz aylar % 12-13 iken;
fatura verisinde k aylar % 5-7, yaz aylar % 9-14; dorulama verisinde ise k aylar
% 6-7, yaz aylar % 9-11 karak makro dzeyde genel bir uyumluluk gstermilerdir.
Veri
Yllk
Fatura
lmden
sapma, %
Dorulama
lmleri
Ort.
137.5
131.2
146.9
79.6
97.4 106.6
117.2
99.8
103.9
78.8
58.3
124.8 150.8
97.6
Denetimden
sapma, %
Aylk tm
gn, kWh
22657 21327 19082 18014 30608 35126 41950 45297 32355 23471 19844 24239 333970
Toplamdaki
pay, %
6.8
6.4
5.7
5.4
76.2
9.2
89.1
12.6
13.6
9.7
7.0
Denetimden
sapma, %
72.6
79.2
53.6
73.2
Aylk tm
gn, kWh
10.5
Toplamdaki
pay, %
Aylk tm
gn, kWh
Enerji denetimi
9.5
10.8
6.9
9.2
5.9
7.3
100.0
128.2 141.4
80.3
6.4
7.1
49.9
15954 14410 15954 17372 40151 39412 42017 43603 41084 40258 15900 16074 342190
Aylk
8682
gndz, kWh
Aylk gece,
7272
kWh
54.4
Gndz, %
45.6
Gece, %
Toplamdaki
4.7
pay, %
7842 8682
8162
8683 175908
6568 7272
7738
7391 166282
54.4 54.4
46.8
51.0
53.4
53.2
51.0
49.0
48.4
51.3
54.0
51.4
45.6 45.6
53.2
49.0
46.6
46.8
49.0
51.0
51.6
48.7
46.0
48.6
5.1
11.7
11.5
12.3
12.7
12.0
11.8
4.6
4.7
100.0
4.2
4.7
162
Bu bilgi nda HAVU elektrik enerji ykn karlamay hedefleyen bir FV sistemin,
tketimin en ok olduu yaz dnemi baz alnarak tasarlanmas gerekmektedir. HAVU
corafyasnda yaz dneminde asal deiim faktrnn (transition factor) en yksek ve
kayplarn en dk olduu FV eim as PVSYST a optimizasyon aralar araclyla
15 derece olarak bulunmutur. FV tasarma esas tekil eden optimum FV panel as, tm
bir yllk dnem iin asal dnm faktrn 1.15, kayplar % 0.0 ve yzey masn
1999 kWh/m2 yapan 33 derece; k dnemi iin asal dnm faktrn 1.50 kayplar %
0.0 ve yzey masn 800 kWh/m2 yapan 55 derece ve yaz dnemi iin asal dnm
faktrn 1.03 kayplar -% 0.1 ve yzey masn 1241 kWh/m2 yapan 15 derece olarak
tespit edilmitir. Tasarmda hedef elektrik retip satmak ise bu durumda asal deiim
faktr ve kayp yzdesi tm bir yl iin deerlendirilir (http://www.pvsyst.com/5.2/
index.php) (izelge 4.21).
izelge 4.21 Tasarma esas tekil eden enerji tketim dnemi iin a seimi (PVSYST)
FV
eim
55
40
33
30
15
Yl (Ocak-Aralk)
Asal dnm
faktr, Ft
1.09
Yaz (Nisan-Eyll)
0.90
-14.2
1037
K (Ekim-Mart)
Yl (Ocak-Aralk)
1.50
1.15
0.0
-0.5
800
1933
Yaz (Nisan-Eyll)
1.00
-4.8
1152
K (Ekim-Mart)
1.47
-2.3
781
Yl (Ocak-Aralk)
Yaz (Nisan-Eyll)
1.15
1.02
0.0
-2.7
1999
1177
K (Ekim-Mart)
1.44
-4.3
765
Yl (Ocak-Aralk)
1.15
-0.2
1940
Yaz (Nisan-Eyll)
1.04
-1.2
1195
K (Ekim-Mart)
1.40
-6.9
745
Yl (Ocak-Aralk)
1.08
-2.5
1889
Yaz (Nisan-Eyll)
K (Ekim-Mart)
1.03
1.20
-0.1
-15.3
1241
648
163
Optimum eime
gre kayp, %
-5.4
Yzey mas,
kWh/m2
1839
ekil 4.6da grlecei zere gne enerjisinin yksek olduu yaz periyodunda, elektrik
tketiminde de ak bir ykseli izlenmektedir. Mart ve Nisan aylarndaki tketim
dkl haricinde, elektrik tketim seyri yl boyu kresel gne mas seyriyle bir
dorusallk gstermektedir.
ekil 4.6 FV tasarma esas yk talep verisi ile kresel gne mas grafikleri
4.3 FV Tasarm
164
zamansal elektrik yk talebi verisi yl boyu saatlik olarak karlm ve gnlk toplamlar
halinde izelge 4.22de verilmitir.
944
944
944
944
944
978
978
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
887
887
887
887
816
715
715
715
834
834
834
834
834
834
834
895
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
971
889
889
889
889
874
738
738
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
768
768
725
725
725
716
716
716
720
675
675
675
675
675
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
1214
1211
1211
1211
1216
1181
1181
1181
1181
1181
1181
1181
1181
1240
1240
1240
1240
1240
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1072
1072
1120
1120
1120
1120
1120
1120
1229
1229
1229
1229
1229
1448
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1555
1555
1555
1555
1447
1612
1612
1615
1615
1632
1632
1632
1632
1632
1632
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1771
1771
1771
1771
1528
1528
1528
1528
1528
1494
1494
1494
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1951
1951
1951
1951
1951
1951
1951
1883
1883
1883
1830
1830
1830
1830
1830
1830
1858
1858
1120
1162
1162
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1163
1163
1147
1147
1147
1147
1147
1147
1147
1147
945
945
947
947
947
947
947
947
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
848
818
818
818
818
829
829
829
829
771
763
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
815
815
815
815
897
897
897
958
960
960
960
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
1010
1010
1010
1010
1010
975
975
22517
38260
43907
52438
56621
40444
914
751
1234
1464
1692
1826
1348
946
909
769
827
977
165
aynn son gnleri ne kmaktadr. Aylk toplam tketimde de yine toplam 56621 kWh/ay
ve ortalama 1826 kWh/gn ile Austos ay ilk sradadr. Tm bir yl iin beklenen toplam
tketim 416 MWh/yldr (ekil 4.6).
Bu tip iletimde FV sistem sorumlu olduu ykleri karlayabilmek iin kendi retimini
kullanr, ebekeden elektrik eker veya kendi retimine paralel olarak ehir ebekesinden
destek alr. FV elektrik retiminin ykten fazla olduu durumda ise elektrik datc
kurumun ters besleme iletimine izin vermesi durumunda ebekeye elektrik ak olabilir.
Luque ve Hegedusa (2002) gre, ebeke balantl FV sistemler yl boyunca en yksek
retimi yapacak ekilde tasarlanrlar. ebeke balantl FV sistemlerde yedekleme ebeke
tarafndan saland iin, belirli bir yk karlayacak ekilde tasarlama zorunluluu
yoktur. Sistem sadece ebekeyle veya hem ebekeyle hem de ak bankasyla yedeklenebilir
(ekil 4.7). Ancak yine de almann amacna uygun olarak iletmenin yl boyu elektrik
tketiminin gn ve yl ierisindeki dalm gzetilerek tasarm yaplmtr.
FV gne elektrii retim sistemi tasarmlar PVSYST program yardmyla yaplmtr. Bu
dorultuda HAVU blgesinin fiziki ve corafi bilgileri ile meteorolojik lmlerinin
yannda elektrik tketim verisi de retecei simlasyonlara ve tasarmlara girdi olmas
bakmndan saatlik (8760 adet/yl) detayda programa girilmitir. Corafik mevkisi,
meteorolojik elemanlar, glgelenme kstlar ve elektrik yk dalm belirlenmi olan
HAVUun FV g santralinin tasarm iin ncelikle iletim tarznn seilmesi
gerekmektedir (ekil 4.8).
Tasarmda karar verilecek dier bir nemli husus FV panellerin yerleiminin sabit mi,
hareketli mi olacadr. Sabit ise hangi ann amacmza en uygun pozisyon olaca
seilmelidir. Gnein gn ve yl ierisinde deiken gzergh izlemesi ve gkyznde kal
sresinin yazn ka gre daha uzun olmas sebebiyle elektrik yk talebinin yksek olduu
yaz dnemine gre FV panel as hesabnn yaplmas asal deiim katsaysn ve
dntrme kayplarn dorudan etkileyecektir (ekil 4.9). Eer amacmz sadece HAVU
iletmesinin elektrik yk talebini karlamak deil de, ayn zamanda ebekeye elektrik
166
satmak da olsayd, ilk yatrm maliyetini arttrmay gze alarak dikeyde optimum FV panel
asn yllk gne masna gre yapmamz gerekirdi (ekil 4.10).
167
168
169
ekil 4.11 400 kW g talebi iin tek kristalli silisyum FV sistem donanm
izelge 4.23 FV sistem donanm ve iilik cret tarifesi (vergisiz) (Polatkan 2010)
Donanm
Tekli kristal
silisyum
ok kristalli
silisyum
nce film
silisyum
0.6 (0.3-0.9)
0.6
0.6
1.2 (0.6-1.8)
1.2
1.2
1.5
1.5
1.5
FV modl, /Wp
170
FV elektrik retime etki eden unsurlardan bazlar, panel scakl, panele gelen gne
mas, etkili gne mas, panel elektrik retimi, ebekeye verilen elektrik retimi, panel
verimlilii ve sistem verimliliidir (ekil 4.12).
ekil 4.12 400 kW g ve saatlik tketim iin tek kristalli yapl FV elektrik retimi
ekil 4.13de toplam gne masna karlk zaman boyutunda deimekle birlikte
paralellik gsteren bir kullanlabilir elektrik retimi izlenmektedir.
Tasarmn muhtemel sistem gstergeleri izelge 4.24de gsterilmektedir. Aylk ortalama
rzgar hz, hava scakl ve yataya gelen piranometre lm ile elde ettiimiz kresel
gne mas deeri tasarm aamasnda girdi olarak programa saatlik bazda verilmitir.
Teknik gne enerjisi potansiyeli olarak asal dnm faktrnn zellikle k aylarndaki
olumlu etkisiyle panele gelen toplam gne mas deeri ykselmitir. FV panellerin yl
boyu farkl byklklerde 4264 saat retim yapmas beklenmektedir. Teorik gnelenme
171
ekil 4.13 ebeke balantl tek kristalli FV sistemde gne mas-enerji grafii
172
Yl
Rzgar hz,
m/s
2.70
3.40
3.90
3.10
2.80
3.10
3.10
2.90
2.80
2.60
2.60
2.50
3.00
Hava scakl,
C
-1.45
1.13
5.66
10.12
13.08
19.14
21.60
22.08
16.70
12.53
5.78
0.67
10.64
Yataya kresel
gne mas,
kWh/m
63.7
82.9
131.9
157.4
203.3
226.5
240.3
212.4
164.1
120.8
80.2
59.1 1742.7
Panele gelen
toplam ma,
kWh/m
77.4
96.5
146.7
166.4
206.7
225.4
241.7
223.8
184.3
144.6
102.5
75.2 1891.2
Asal
dnm
katsays
1.216
1.164
1.112
1.057
1.017
0.995
1.006
1.053
1.123
1.197
1.278
1.273
1.085
Dize FV retim
sresi, saat
291
281
362
378
429
420
434
418
355
339
281
276
4264
Dize gerilimi,
V
7.8
4.5
5.3
8.3
4.0
16.2
2.7
5.2
11.1
1.2
7.7
1.8
6.3
Dize akm,
kAh
690
869
133
151
189
206
221
205
168
132
922
670
1721
Yk talebi,
MWh
28.3
25.5
23.9
22.5
38.3
43.9
52.4
56.6
40.4
29.3
24.8
30.3
416.3
Evirici
kndaki
retim, MWh
28.7
35.6
52.6
58.1
70.5
73.5
77.4
71.4
61.4
49.5
36.4
27.6
642.6
Sistem hasad,
kWh/kWp/gn
2.31
3.18
4.24
4.84
5.69
6.13
6.24
5.76
5.12
3.99
3.04
2.23
4.40
Referans dize
verimi, %
13.00 12.89
12.54
12.22
11.93
11.40
11.19
11.18
11.65
11.97
12.44
12.88
11.89
Referans
sistem verimi,
%
12.7
12.6
12.3
12.0
11.7
11.2
11.0
11.0
11.4
11.7
12.2
12.6
11.7
Performans
oran
0.926
0.922
0.896
0.873
0.853
0.815
0.800
0.798
0.833
0.855
0.889
0.919
0.850
Ykn
karlanma
oran
1.012
1.397
2.203
2.580
1.843
1.675
1.475
1.262
1.518
1.687
1.469
0.912
1.544
173
FV sistemde dikkate alnmas gereken nemli bir dier etken de sistem kayplardr. ekil
4.14de detayl bir ekilde verilen FV panel ve denge bileenleri kayplar, sistem verimlilik
orann ve kullanlabilir elektrik enerjisini dorudan etkilediinden tasarm srasnda
mutlaka dikkate alnmaldr.
ekil 4.14 ebeke balantl tekli kristal yapda FV sistem kayp ak emas
Bata elektrik yk talebi ve evresel artlar olmak zere, denge bileenlerinin de ayn
kald durumda FV modl yaps oklu kristale deitirildiinde sistem donanm ekil
4.15deki gibi elektrik retim durumu ekil 4.16daki gibi olacaktr.
174
ekil 4.15 400 kW g talebi iin oklu kristal silisyum FV sistem donanm
K aylarnda her ne kadar yk talebinde bariz bir azalma grlse de, gne mas
deerlerindeki azalma daha byktr. K aylarnda yk talebinin tam karlanabilmesi iin
sistem boyutlandrmas yksek tutulmutur. Sistemin byk boyutlandrlmas yaz
aylarndaki yksek gne masyla birlikte yk talebinden 1.5 (izelge 4.25) kat daha
fazla retim yaplmas sonucunu dourmutur (ekil 4.17).
175
ekil 4.16 400 kW g ve saatlik tketim iin oklu kristal yapl FV elektrik retimi
ok kristalli silisyum FV panellerin yl boyu dk performansla bile olsa 4265 saat retim
yapmas beklenmektedir. HAVU iletmesinde Temmuz aynda 120 W/m 2yi geecek
gne mas yani muhtemel gnelenme sresi 367 saat iken, paneller 434 saat retim
yapacak, yani gnein yeterince grnmedii zamanlarda da elektrik retimine devam
edecektir. Sistemin yk karlanma oran hep 1 olacak ekilde tasarlandndan,
toplamda 416 MWh enerji tketimine karlk, tm gnlerde yk karlayabilmek adna,
toplamda 629 MWh/yllk bir retim sz konusu olmaktadr. oklu kristal silisyum FV
panellerde kWp bana elektrik retimi (4.30 kWh/kWp/gn) aylk bazda tek kristalli
silisyum FV panellere gre (4.40 kWh/kWp/gn) az da olsa dktr. Performans oran ise
0.80 ile 0.88 arasnda yl ierisinde deikenlik gstermektedir.
176
ekil 4.17 ebeke balantl oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii
Meteorolojik olarak yatay dzleme gelen toplam gne masna ek olarak, gne
panellerinin dikey ayla durularndan kaynakl % 8.5 orannda bir art sz konusudur. Bu
art geli as deitiricisi, FV panel ve evirici kayplar izlemekte, kalan kullanlabilir
enerji yk talebini karlamakta kullanlmaktadr. Fazla enerji eer elektrik kurumu ile
yaplan szleme uygunsa ebekeye verilebilecektir (ekil 4.18).
177
Rzgar hz,
m/s
2.7
3.4
3.9
3.1
2.8
3.1
3.1
2.9
2.8
2.6
2.6
2.5
3.0
-1.5
1.1
5.7
10.1
13.1
19.1
21.6
22.1
16.7
12.5
5.8
0.7
10.6
Hava scakl,
C
Yl
Yataya kresel
gne mas,
kWh/m
63.7
82.9
131.9
157.4
203.3
226.5
240.3
212.4
164.1 120.8
80.2
59.1
1742.7
Panele gelen
toplam ma,
kWh/m
77.4
96.5
146.7
166.4
206.7
225.4
241.7
223.8
184.3 144.6
102.5
75.2
1891.2
Asal
dnm
katsays
1.216
1.164
1.112
1.057
1.017
0.995
1.006
1.053
1.123
1.197
1.278
1.273
Dize FV
retim sresi,
saat
291
281
363
378
429
420
434
418
355
339
281
276
4265
Dize gerilimi,
V
6.8
3.8
4.1
7.3
3.5
14.2
2.3
11.4
10.1
1.0
6.7
1.6
6.0
Dize akm,
kAh
75.0
94.3
144.2
164.0
204.2
222.8
239.3
221.8
182.0 142.2
99.9
72.8
1862.3
1.085
Yk talebi,
MWh
28.3
25.5
23.9
22.5
38.3
43.9
52.4
56.6
40.5
29.3
24.8
30.3
416.3
Evirici
kndaki
retim, MWh
27.4
34.1
50.8
56.5
69.0
72.7
76.9
71.0
60.4
48.2
35.1
26.4
628.7
Sistem hasad,
2.21
kWh/kWp/gn
3.05
4.10
4.70
5.56
6.05
6.20
5.72
5.03
3.88
2.92
2.13
4.30
Referans dize
verimi, %
12.8
12.8
12.5
12.3
12.1
11.6
11.5
11.5
11.8
12.0
12.4
12.7
12.0
Referans
sistem verimi,
%
12.5
12.5
12.3
12.0
11.8
11.4
11.3
11.2
11.6
11.8
12.1
12.4
11.8
Performans
oran
0.884
0.883
0.866
0.848
0.834
0.806
0.795
0.792
0.818
0.832
0.856
0.877
0.830
Ykn
karlanma
oran
0.967
1.340
2.130
2.510
1.805
1.657
1.467
1.254
1.492
1.643
1.416
0.872
1.510
178
179
ekil 4.19 400 kW g talebi iin amorf silisyum ince film yapl FV sistem donanm
Kurulu g bana elektrik retimi, ebeke balantl sabit al ince film amorf kristalli FV
panelli tasarmda tm bir yl iin 1689 kWh/kWp/yl ile tek kristalli (1607 kWh/kWp/yl) ve
oklu kristal (1570 kWh/kWp/yl) FV panellerden daha yksek olmaktadr. Sistem kayplar
tip FV panelde de 0.09 kWh/kWp/yl iken, dize kayplar en dk 0.46 kWh/kWp/yl ile
ince film panellerde (tek kristal: 0.69, oklu kristal: 0.79 kWh/kWp/yl) olmutur (ekil
4.20).
180
ekil 4.20 400 kW g ve saatlik tketim iin ince film amorf kristal FV elektrik retimi
nce film amorf kristal silisyum FV panelli tasarmda kurulu gcn Aralk ve Ocak
aylarndaki dk performans telafi etmek iin yksek tutulmas, yl iinde 2.7 katna
ulaan ar retime neden olmakta, maya karlk elektriksel retim grafiindeki ara
almaktadr (ekil 4.21).
Performans orannn 0.87 ile 0.92 arasnda deitii bu tasarmda, toplam elektrik retimi
yl ierisinde bir homojenite salanamad iin toplam tketim verisinin 1.62 katna
ykselerek 674 MWhe ulamtr. Referans deerlere dayanan dize ve sistem verimi her ne
kadar % 5-6 gibi dk deerlerde olsa da kurulu g bana den retim 4.63
kWh/kWp/gn ile tek kristal (4.4 kWh/kWp/gn) ve oklu kristal (4.3 kWh/kWp/gn)den
yksektir. Dizelerin FV retim sresi ise kristal yapdakilerden 87 saat daha dktr
(izelge 4.26).
181
ekil 4.21 ebeke balantl ince film amorf kristal FV sistemde ma-enerji grafii
Meteorolojik olarak yatay dzleme gelen toplam gne masna ek olarak, gne
panellerinin dikey ayla durularndan kaynakl % 8.5 orannda bir art sz konusudur. Bu
art geli as deitiricisi, FV panel ve evirici kayplar izlemekte, kalan kullanlabilir
enerji yk talebini karlamakta kullanlmaktadr. Fazla enerji eer elektrik kurumu ile
yaplan szleme uygunsa ebekeye verilebilecektir (ekil 4.22).
HAVU iletmesi elektrik ykn karlayabilecek ebeke balantl FV gne elektrii
retim sistemi iin merkezi alan, 400 kW gc ile HAVUun kurulu gcnn yk
talebini karlayabilecek, % 98.2 gibi yksek verimlilik oranyla hizmet veren, 50-60 Hz ve
220 V ile lkemiz ebeke altyapsna uygun, Trkiye pazarnda bulunabilen bir evirici
seilmitir (izelge 4.27).
182
izelge 4.26 ebeke balantl ince film amorf kristalli sabit al FV sistem gstergeleri
Aklama
2.7
3.4
3.9
3.1
2.8
3.1
3.1
2.9
2.8
2.6
2.6
2.5
3.0
Hava scakl,
C
-1.5
1.1
5.7
10.1
13.1
19.1
21.6
22.1
16.7
12.5
5.8
0.7
10.6
Yataya kresel
gne mas,
kWh/m
63.7
80.2
59.1
1742.7
Panele gelen
toplam ma,
kWh/m
77.4
96.5 146.7 166.4 206.7 225.4 241.7 223.8 184.3 144.6 102.5
75.2
1891.2
1.216 1.164 1.112 1.057 1.017 0.995 1.006 1.053 1.123 1.197 1.278 1.273
1.085
Asal dnm
katsays
Yl
Dize FV retim
sresi, saat
274
280
355
368
419
420
434
405
352
334
273
264
4178
Dize gerilimi, V
16.8
4.4
8.6
12.5
9.1
13.6
2.3
11.5
11.4
3.9
11.4
8.6
9.5
71.7
96.2
69.1
1847.6
Yk talebi,
MWh
28.3
25.5
23.9
22.5
38.3
43.9
52.4
56.6
40.5
29.3
24.8
30.3
416.3
Evirici
kndaki
retim, MWh
28.2
35.6
53.6
60.7
74.5
79.5
84.5
77.9
65.1
51.2
36.5
27.1
674.4
Sistem hasad,
kWh/kWp/gn
2.28
3.18
4.34
5.06
6.02
6.64
6.83
6.30
5.43
4.14
3.05
2.19
4.63
Referans dize
verimi, %
5.7
5.7
5.7
5.6
5.6
5.5
5.4
5.4
5.5
5.5
5.5
5.6
5.5
Referans sistem
verimi, %
5.5
5.6
5.6
5.5
5.5
5.4
5.3
5.3
5.4
5.4
5.4
5.5
5.4
Performans
oran
0.913 0.924 0.916 0.913 0.902 0.884 0.875 0.872 0.885 0.887 0.893 0.901
0.893
Ykn
0.996 1.397 2.248 2.694 1.946 1.811 1.611 1.376 1.609 1.746 1.473 0.893
karlanma oran
1.620
183
ekil 4.22 ebeke balantl ince film amorf silisyum yapda FV sistem kayp ak emas
FV panelleri sabit al yerletirilmi, yazlk tketim seyri baz alnarak tasarlanan ve denge
bileenleri sabit kalmak kouluyla, ayr ayr simlasyonlar altrlp elektriksel ve
davransal zellikleri izlenen; tek kristalli silisyum, oklu kristal silisyum ve ince film
amorf silisyum yaplarndaki farkl FV modln karlatrmalar yaplmtr (izelge
4.28). Tek kristal ve oklu kristal yapdaki modller 200 Wp, ince film modl ise 288 Wp
gcndedir. Kristal yapdakilerin modl alanlar hemen hemen ayn (~1.5 m 2) iken ince
filmin modl alan ~ 5 m2 kadardr. Bu sebeple toplamda kristallere gre 2.5 kat fazla alan
(6600 m2) kaplayan ince film modl says kristallerin (~2000) 2/3 kadardr (1386).
ebeke balantl FV sistem simlasyonunda tek kristalli silisyum yapda FV modl
kullanm performans oran 0.85, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1608
kWh/kWp/yl ve birim maliyet 0.23 /kWh; oklu kristal silisyum yapda FV modl
kullanm performans oran 0.83, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1570
kWh/kWp/yl ve birim maliyet 0.22 /kWh ile ince film amorf silisyum yapda FV modl
184
kullanm performans oran 0.89, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1689
kWh/kWp/yl ve birim maliyet 0.20 /kWh kmtr.
SMA
Model
En dk giri gerilimi, V
300
600
FV anma gc, kW
409
FV en yksek g, kW
450
FV en yksek akm, A
1400
Frekans, Hz
50-60
ebeke gerilimi, V
200
AA anma gc, kW
400
AA anma akm, A
1155
En yksek verimlilik, %
98.2
280 x 85 x 212
1700
185
Ana sonular
Evirici
giriinde
FV sistem
FV modl
186
Tekli kristal
FV
Yocasol
PCA 200
15
0
0.33
200
8.68
7.78
0.05
32.8
25.7
54
2000
2916
1.46
1
400
373
400
20.8
37.3
16
125
1
1058
1085
1180
373
333
416
597
643
1608
0.85
4.41
0.69
0.09
5.31
0.23
Bamsz (ebeke balantsz veya bataryal) FV sistem tasarmnda birincil koul talep
edilecek ykn belirlenmesidir. Yk talebinin aylk, haftalk, gnlk veya saatlik ifade
edilmi olmas, enerji depolama kapasitesinin doru boyutlandrlmasna olanak salar.
Enerji tketimi belirli tketicilerin dzenli bir program dahilinde almalar sonucunda
oluabilecei gibi, muhtemel tketicilerin dzensiz olarak altrlmalar sonucunda sabit
olmayan bir ekilde de olabilir.
Zamansal yk dalm (enerji tketimi) ifade edildikten sonra, FV modl ve batarya
sisteminin tarif edilmesine geilir. Bamsz sistemlerde yksek scaklk altnda ak dolma
ve boalma, en yksek g izleyici (MPT-maximum power tracer) ve kablo kayplarn
karlayabilmek adna, 1.25 faktr toplam yk iin arpm olarak kullanlr (Messenger vd.
2007). ekil 4.23de 4 gn enerji kayna olmadan (autonomy) yk talebini karlayacak bir
ak bankas tasarlamak amacyla her biri 12 V 100 Ah, dizileri 480 V kl, toplam
kapasitesi 20000 Ah olan ve 340 kWp anma gcnde ak seti seilmitir (ekil 4.23).
Akl FV gne elektrii retim sistemlerinde FV panellerden gelen dzensiz voltaj
depolanabilir ekilde dzenlemek amacyla bir arj dzenleyiciye ihtiya vardr. arj
dzenleyici FV panellerden gelen gerilimin en yksek noktasn izleme yeteneindedir.
Bylece sistem kayplar en aza indirgenmi olur. Saatlik olarak girilen elektrik tketim
talebini karlayabilecek depolama birimi 40 x 200lk dizilerden oluan 8000 adetlik bir
ak bankas oluturur. Ykn karlanamamas durumu iin yedek bir elektrik reteci
sisteme dahil edilebilir (ekil 4.24).
Sistemin muhtemel retecei toplam elektrik enerjisi 565 MWh/yldr. Dikkat edilecei
zere ebeke balantl sistemden ok daha kk boyutlarda (2000 yerine 1722 adet
modl) tasarlanmtr. Bylece elektrik yk talep verisine yakn bir sonuca ulalmtr.
Birim g bana retim 3.38 kWh/kWp/gnlk bir byklkle ebeke balantl tasarm
alternatiflerinden (~4.5 kWh/kWp/gn) dk bulunmutur. Bunun nedeni ise sistemin
depolama biriminden dolay dolma-boalma kayplarnn artm olmasdr (ekil 4.25).
187
ekil 4.23 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi
189
ekil 4.26 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi
ekil 4.29 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm enerji yk talebi ve retilen enerji
191
Mevcut elektrik yk talep verisi, meteorolojik girdiler ve depolama birimi ile denge
bileenleri donanm zellikleri ayn kalmak kaydyla FV modl teknolojisi ince film amorf
kristal silisyuma dntrlerek tasarm yeniden simule edilmitir. 17 x 69luk gruplar
halinde 1173 adet modl 339 kWplik bir FV dize gc oluturmaktadr. Dize gerilimi ve
dize akm evirici giri eiklerine uygun olarak srasyla 555 V, 585 A olarak belirlenmitir
(ekil 4.30).
ekil 4.30 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi
Toplam sistem retimi 617 MWh/yl, birim kurulu gten elde edilecek elektrik miktar da
3.37 kWh/kWp/gn kmakta, toplam maliyetse 2 milyon 450 bin avroyu bulmaktadr.
retilen elektriin birim maliyeti 0.28 /kWh olarak bulunmutur. Sistem performans oran
da 0.65lere dmekte, ebeke balantl sistem seeneklerinin (0.85-0.92) ok altnda
kalmaktadr (ekil 4.31). Aralk ve Ocak aylar ak bankas araclyla takviye
beslemesiyle enerji yk talebi karlanabilmekte, Mart-Austos aras da retim talebin ok
zerinde olmaktadr (ekil 4.32). seenek karlatrldnda kk farkla da olsa
performans orannn yksek (0.65), dizi kayplarnn dk (1.27) ve yatrm maliyetinin
(7.24 /kWp) ve birim fiyatn (0.28 /kWh) dk olduu modl ince film amorf silisyum
FVdir (izelge 4.29).
192
ekil 4.31 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm ana sonular
ekil 4.32 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm yk-enerji grafii
193
Tekli kristal FV
nce film FV
Trina solar
Kyocera
Parabel
Panel model
TSM200T05
KC 200 GHT2
Uniflat 288
15
15
15
FV modl
ok kristalli FV
Panel marka
Albedo
0.33
0.33
0.33
P (anma gc), W
200
200
288
8.21
10.6
7.55
8.72
Scaklk katsays, % / C
0.04
0.05
V (ak devre), V
32.9
46.2
26.5
33
54
44
1725
1173
1680
Toplam alan, m2
Modl alan, m2
1.41
4.76
Modl serisi
21
23
17
Dizi says
80
75
69
531
546
559
FV sistem
FV en yksek g, kWp
AA anma gc, kWAA
V (en yksek g noktas, 60 C), V
V (ak devre, -10 C), V
Performans oran
I (en yksek g noktas, SD), A
I (ksa devre, SD), A
I (ksa devre, en yksek), A
Evirici
giriinde
Ana sonular
565
567
585
1682
1644
1825
Performans oran
0.65
0.64
0.65
3.38
3.3
3.37
1.28
1.38
1.27
0.52
0.51
0.54
7.74
7.61
7.24
0.33
0.33
0.28
194
5. TARTIMA VE SONU
195
HAVU iin saha gne enerjisi potansiyeline baktmzda gnlk bazda 11 Temmuzdaki
8467 Wh/m2, aylk bazda da yine Temmuz ayndaki 240.3 kWh/m 2 en yksek deer olarak
grnrken; 7 Aralktaki 962 Wh/m2 gnlk, yine Aralk ayndaki 59.1 kWh/m2 de aylk
en dk deer olarak grnmektedir. Yllk toplam saha gne enerjisi potansiyeli ise 1743
kWh/m2 olarak hesaplanmtr. Anonimin (1983) Anadolu Blgesi iin hesaplam
olduu 1314 kWh/m2-yllk gne enerjisi potansiyelinden % 33 daha yksek kmtr.
Yllk saha gne enerjisi potansiyelini oluturan iki unsurdan, dorudan gne masnn
yllk toplam 1032 kWh/m2, yaynk gne masnn yllk toplam da 711 kWh/m2dir. En
dk deeri 4 Ocakta 0.266 ve en yksek deeri 19 Kasmda 0.764 bulunan berraklk
indeksinin yllk ortalamas 0.577 olarak hesaplanmtr.
FV panellerin optimum asnn 15 derece ile sabit tutulduu bir sistem iin teknik gne
enerjisi potansiyeli en dk Aralk aynda 75.2 kWh/m 2 ve en yksek Temmuz aynda
241.7 kWh/m2 hesaplanmken, yllk toplam 1891kWh/m2 bulunmutur. Bu deer
optimum panel as 30 derece olmak kaydyla Birmingham/ngiltere iin 1000 kWh/m2/yl
ve Atina/Yunanistan iin 1500 kWh/m2/yldr (Spanos ve Duckers 2004).
HAVU iin FV amal teknik gne enerjisi potansiyeli ise, FV sistem veriminin % 10.5
olduu durum iin, 177 kWh/m2/yl olarak ortaya kmaktadr. Beklendii zere en dk
deer 6.1 kWh/m2/ay ile Aralk ay toplam, en yksek deer 23.7 kWh/m 2/ay ile Temmuz
ay toplamdr. Ortalama gnlk teknik gne enerjisi potansiyeli HAVU iin 0.5 kWh/m 2
olarak belirlenmitir.
HAVU tarmsal iletmesi 81 farkl boyutta elektrik motoru, 110 adet sokak lambas, 74
adet akkor ve 287 adet floresan lamba ile 400.83 kWlk bir kurulu elektrik gcne sahiptir.
Bu kurulu gcn son 6 yllk elektrik tketim ortalamas yllk 334 MWhtir. En dk
elektrik tketimi 18.0 MWh/ay ile Nisanda, en yksek elektrik tketimi ise 45.3 MWh/ay
ile Austosta gereklemitir. Ortalama gnlk tketim Nisan aynda 600 kWh iken
Austos aynda 1461 kWh olmutur. Ekim-Nisan aras ortalama gnlk tketim 697
kWhte kalrken, Mays-Eyll arasnda 1210 kWhe ulamaktadr. Bylece ebekeden
ekilen elektriin % 37si k periyodunda, % 63 yaz periyodunun tketilmektedir.
196
Faturalardan elde edilen yllk elektrik tketimi 334 MWh iken, ayn deer enerji denetimi
yntemiyle 342 MWh, bizzat llerek de 320 MWh bulunmutur. Bu ayr yntemle %
98e varan paralellikte kan elektrik tketim deerleri aylk bazda % 30lara varan
sapmalar gstermitir. Buna karn mevsim itibariyle bakldnda, kn her bir ayn toplam
tketimdeki pay enerji denetimiyle % 5, fatura bilgisiyle % 5-7, lm verisiyle % 6-7
iken; yazn her bir ayn toplam tketimdeki pay enerji denetimiyle % 12-13, fatura
bilgisiyle % 9-14, lm verisiyle % 9-11 oranlarnda kmtr.
FV tasarma esas tekil eden optimum FV panel as, tm bir yllk dnem iin asal
dnm faktrn 1.15 yapan 33 derece iken; k dnemi iin asal dnm faktrn
1.50 yapan 55 derece en uygun ve yaz dnemi iin de asal dnm faktrn 1.03 yapan
15 derece en uygun a olarak seilmitir.
ebeke balantl FV sistem simlasyonunda tek kristalli silisyum yapda FV modl
kullanm performans oran 0.85, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1608
kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 5.31 /Wp ve birim maliyet 0.23 /kWh; oklu kristal
silisyum yapda FV modl kullanm performans oran 0.83, sistem kayplar 0.09
kWh/kWp/gn, zel retim 1570 kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 4.96 /Wp ve birim
maliyet 0.22 /kWh ile ince film amorf silisyum yapda FV modl kullanm performans
oran 0.89, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1689 kWh/kWp/yl, yatrm
maliyeti 4.84 /Wp ve birim maliyet 0.20 /kWh kmtr.
Bamsz FV sistem simlasyonunda tek kristalli silisyum yapda FV modl kullanm
performans oran 0.65, sistem kayplar 0.52 kWh/kWp/gn, zel retim 1682
kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 7.74 /Wp ve birim maliyet 0.33 /kWh; oklu kristal
silisyum yapda FV modl kullanm performans oran 0.64, sistem kayplar 0.51
kWh/kWp/gn, zel retim 1644 kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 7.61 /Wp ve birim
maliyet 0.33 /kWh ile ince film amorf silisyum yapda FV modl kullanm performans
oran 0.65, sistem kayplar 0.54 kWh/kWp/gn, zel retim 1825 kWh/kWp/yl, yatrm
maliyeti 7.24 /Wp ve birim maliyet 0.28 /kWh kmtr.
197
198
neriler:
Gne mas bata olmak zere blgede meteorolojik lmlere devam edilmesi,
HAVUa yeni ina edilecek binalarn gne enerjisinden doal aydnlatma, ortam
stma, scak su ve elektrik retimi amal yararlanabilecek ekilde tasarlanmas,
Enerji tasarruf etd almas yaplarak, tketim izleme, kayp belirleme, atk
kaynaklarn tespiti, tasarruf potansiyelinin tahmin edilmesi ve enerji tasarruf
olanaklarnn ayrntl karlmas,
HAVU iin rzgar ve biyoktle bata olmak zere dier yenilenebilir enerji
kaynaklarnn potansiyellerinin aratrlmas ve bu kaynaklardan yararlanma
frsatlarnn ifade edilmesi salanmaldr.
199
200
KAYNAKLAR
Abdulkarem, A. 2008. Ankara artlarnda gne enerjisi ile bir ortamn demeden
stlmas ve sistemin sl performansnn belirlenmesi. Yksek Lisans Tezi.
Gazi niversitesi, 88 s., Ankara.
Aksoy, B. 1996. Estimated monthly average global radiation for Turkey and its comparison
with observations. Renewable Energy, 10 (4), 625-633., Ankara.
Al-Ali, A.R., Rehman, S., Al-Agili, S., Al-Omari, M. H. and Al-Fayezi, M. 2001. Usage of
photovoltaic in an automated irrigation system. Renewable Energy, (23), 17
26., Dhahran.
Alnaser, W. E., Eliagoubi, B., Al-Kalak, A. and Trabelsi, H. 2004. First solar radiation atlas
for the Arab world. Renewable Energy, (29), 10851107., Isa Town.
Anonim. 1983. Trkiye gne enerjisi potansiyeli - zamansal ve alansal dalm. DM, (83
- 29), 83 s., Ankara.
Anonim. 2008. Trkiye statistik Yll 2007. TK, 373 s., Ankara.
Anonim. 2009a. Trkiye Enerji Raporu 2009. DEKTMK, (0013/2009) 98 s., Ankara.
Anonim. 2009b. Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Stratejisi Belgesi. DPT, 11 s.,
Ankara.
Anonim. 2009c. Dnyada ve Trkiyede Gne Enerjisi. DEKTMK, (0011/2009) 246 s.,
Ankara.
Anonymous. 2001. A Guide to Photovoltaic (PV) System Design and Installation. CEC, 40
p., California.
Anonymous. 2007. Cost and Performance Trends in Grid-Connected Photovoltaic Systems
and Case Studies. IEA, Report IEA-PVPS T2-06:2007, 54 s.
Anonymous. 2008. Trends in photovoltaic applications: Survey report of selected IEA
countries between 1992 and 2007. IEA, Report IEA-PVPS T1-17, 40 s.
Anonymous. 2009a. World Energy Outlook 2008., IEA, 578 s., Paris.
Anonymous. 2009b. Study guide for photovoltaic system installers. NABCEP, 77 s., ABD.
Beise, M. 2004. The international adoption of photovoltaik energy conversion. Kobe
University, 24 s., Kobe.
201
Benghanem, M., Arab, A.H. and Mukadam, K. 1999. Data acquisition system for
photovoltaic water pumps. Renewable Energy, (17), 274-285., Algiers.
Brooks, B. 2009. Inspecting photovoltaic (PV) systems for code-compliance.
Chokmaviroj, S., Wattanapong, R. and Suchart, Y. 2006. Performance of a 500 kWP grid
connected photovoltaic system at Mae Hong Son Province, Thailand.
Renewable Energy, (31); 1928.
etinkaya, H.B. 2009. Akll ebeke teknolojisi smart grid. Gnee Dernei, 10 s.
stanbul.
Diner, ., Dilma, ., Tre, .E. and Edin, M. 1996. A simple technique for estimating solar
radiation parameters and its application for Gebze. Energy Conversion, 37 (2);
183-198., Kocaeli.
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2010. Web sitesi. http://www.enerji.gov.tr/
index.php?sf=webpages&b=enerjiverimliligi. Eriim tarihi: 01.08.2010
Fanney, A.H., Davis, M.W., Dougherty, B.P. and King, D.L. 2006. Comparison of
photovoltaic module performance measurements. Journal of Solar Energy
Engineering, 128 (152), ABD.
Gillet, W.B., Hacker, R.J. and Kaut, W. 1991. Photovoltaic demonstration projects. CEC
Directorate-General
Telecommunications,
Information
Industries
and
Innovation. Luxembourg.
Harmon, C. 2000. Experience curves of photovoltaic technology. Interim Report IR-00-014,
Laxenburg.
Hepbal, A. 2001. Enerji ynetim sisteminin altn anahtarlar: Enerji denklii ve enerji
tasarrufu etd. V. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi, zmir.
Hipp, G.S., Chrometzka, T. and Knaack, J. 2008. Photovoltaics: Solar electricity for a
sustainable energy supply. German Solar Industry Association, 28 s., Berlin.
Hoogwijk, M. 2004. On the global and regional potential of renewable energy sources.
Universiteit Utrecht, 256 s., Utrecht.
Infantes, A.F., Contreras, J. and Agustin, J.L.B. 2006. Design of grid connected PV systems
considering electrical, economical and environmental aspects: A practical case.
Renewable Energy, (31), 20422062., Ciudad Real.
202
Ik, M.A. 2007. Gne enerjisi destekli mahal stma sisteminin Van ilinde salad enerji
tasarrufunun incelenmesi. Yksek Lisans Tezi, Yznc Yl niversitesi, 67 s.,
Van.
Kaldellis, J.K., Koronakis, P. and Kavadias, K. 2004. Energy balance analysis of a standalone photovoltaic system, including variable system reliability impact.
Renewable Energy, (29), 11611180., Atina.
Karabulut, K., Alkan, A. and Ylmaz, A.S. 2008. Long term energy consumption
forecasting using genetic programming. Mathematical and Computational
Applications, 13 (2); 71-80., zmir.
Luque, A. and Hegedus, S. 2002. Handbook of Photovoltaic Science and Engineering. John
Wiley & Sons Ltd., 1179 s., Madrid.
Mayer, D., Wald, L., Poissant, Y. and Pelland, S. 2008. Performance prediction of gridconnected photovoltaic systems using remote sensing. IEA PVPS Task 2
Report IEA-PVPS T2-07, 47 s., Paris.
Meder, S.E., Pennetier, O.A., Ansberry, D.M. and Brunner, M.I. 2007. Assessment of solar
energy potential on existing buildings in a region. US 7305983, (10), Honolulu.
Messenger, R., Goswami, D. Y., Upadhyaya, H.M., Razykov, T.M., Tiwari, A.N., Winston,
R. and McConnell, R. 2007. Photovoltaics fundamentals, technology and
application. Handbook of Energy Efficiency and Renewable Energy, 23, 1510
s., Taylor & Francis Group.
Miwa, S. and Matsuno, N. 2008. Wakkanai mega-solar project 1-year result. 23rd European
Photovoltaic Solar Energy Conference, Valencia.
Myers, D.R. and Emery, K.E. 2002. Terrestrial solar spectral modeling tools and
applications for photovoltaic devices. 29th IEEE PV Specialists Conference,
(NREL/CP-520-31407), Louisiana.
NREL, 2010. Web sitesi. http://www.nrel.gov. Eriim tarihi: 01.02.2010
Ongun, ., Kazandr, B., Pelit, A. ve Bykhelvacgil, T. 2009. Fotovoltaik Gne Elektrii
Enerji Sistemleri Terimler, Tarifler ve Semboller. TSE (baslmam), tst
CLC/TS 61836, 78 s., Ankara.
zkan, B., Akaz, H. and Fert, C. 2004. Energy inputoutput analysis in Turkish
agriculture. Renewable Energy, (29); 3951., Antalya.
203
ztrk, H.H. 2005. Tarmda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm. III. Yenilenebilir
Enerji Kaynaklar Sempozyumu Bildirileri. ukurova niversitesi., Mersin.
Paatero, J.V. and Lund, P.D. 2004. A model for generating household electricity load
profiles. International Journal of Energy Research, 30 (5); 273-290.
Paatero, J.V. and Lund, P.D. 2006. Impacts of energy storage in distribution girds with high
penetration of photovoltaic power. International Journal of Distributed Energy
Resources, 3 (1); 31 - 45.
Paatero, J.V. and Lund, P.D. 2007. Effects of large-scale photovoltaic power integration on
electricity distribution networks. Renewable Energy, (32); 216234.
Paatero, J. 2009. Computational studies on variable distributed energy systems. Ph.D.
thesis. Helsinki University of Technology, 86 s., Espoo.
Patel, R. 1999. Wind and Solar Power Systems. CRC Press, 350 s., New York.
Polatkan, D.S. 2010. Szl grme. Motif Proje naat Ltd. ti., Ankara.
Pontoriero, D., Bilasco, I. and Hoese, A. 1998. Efficiency analysis on solar home PV
systems in rural areas. Renewable Energy, (15); 602-605.
PVSYST,
2010.
Web
sitesi.
http://www.pvsyst.com/5.2/index.php.
Eriim
tarihi:
15.01.2010
Solar Buzz, 2010. Web sitesi. http://www.solarbuzz.com. Eriim tarihi: 01.05.2010
Soto, W.D. 2004. Improvement and validation of a model for photovoltaic array
performance. Master of Science. Solar Energy Laboratory University of
Wisconsin, 235 s., Madison.
Spanos, I. and Duckers, L. 2004. Expected cost benefits of building-integrated PVs in UK,
through a quantitative economic analysis of PVs in connection with buildings,
focused on UK and Greece. Renewable Energy, (29); 12891303.
Szen, A., Arcaklolu, E. and zalp, M. 2004. Estimation of solar potential in Turkey by
artificial neural networks using meteorological and geographical data. Energy
Conversion and Management, (45); 30333052.
en, Z. 2007. Solar Energy Fundamentals and Modeling Techniques: Atmosphere,
Environment, Climate Change and Renewable Energy. Springer-Verlag
London Limited, 280 s., stanbul.
Tiba, C., Fraidenraich, N., Gallegos, H.G. and Lyra, F.J.M. 2004. Brazilian Solar Resource
Atlas CD-ROM. Renewable Energy, (29); 9911001.
204
Time And Date, 2010. Web sitesi. http:// www.timeanddate.com. Eriim tarihi: 23.03.2010
Torul, .T., Torul, H. and Evin, D. 2000. Estimation of global solar radiation under clear
sky radiation in Turkey. Renewable Energy, (21); 271-287.
Trabea, A.A. and Shaltout, M.A.M. 2000. Correlation of global solar radiation with
meteorological parameters over Egypt. Renewable Energy, (21); 297-308.
Tua, M.G. ve Torunlar, H. 2007. Tarm arazilerinin tarmsal kullanm uygunluklarnn
belirlenmesi zerine bir alma. Tarm Bilimleri Dergisi, (13); 157-165.
nalan, S. 2000. Alternatif enerji kaynaklar. Ders Notu, 106 s., Kocaeli.
Yavuzcan, G. 1994. Enerji Teknolojisi, Gelitirilmi 3. Bask. Ankara niversitesi Ziraat
Fakltesi Yaynlar: 1324, Ders kitab: 383., Ankara.
Yeilata, B., Aydn, M. ve Yusuf, I. 2006. Kk lekli bir FV su pompalama sisteminin
deneysel analizi. Mhendis ve Makina, 47 (553); 31-38.
Ylmaz, P., Hocaolu, M.H. ve Konukman, A.. 2005. Bir eitim kamps iin
yenilenebilir enerji potansiyelinin deerlendirilmesi. III. Yenilenebilir Enerji
Kaynaklar Sempozyumu Bildirileri., Mersin.
205
206
ZGEM
Ad Soyad
: Levent YALIN
Doum Yeri
: Ankara
Doum Tarihi
: 16.09.1973
Medeni Hali
: Evli
Yabanc Dili
Eitim durumu
Lise
Lisans
Yksek Lisans
Kurs
2000-2001
2006-2007
2010
yaam
1991-1992
1992-1993
1993-2001
2001-2010
2010-
Yaynlar
Yaln, L. 2005. Gne radyasyonu lmleri. TMMOB III. Gne Enerjisi Sempozyumu.,
Mersin.
Yaln, L. 2006. Site selection criteria and sensor park requirements for AWOS. WMO
TECO., Cenevre.
Yaln, L. 2010. Operational management of 400 AWOSs. WMO TECO., Helsinki.
207