DOLGU KAYNAKLARI

Esas konuya girmeden nce baz teorik tanmlamalar ksaca hatrlamakta fayda vardr.

Austenit: ok yksek scaklklarda normal bir bileen olup yeterli derecede alamlandrlm
eitleri soukta zelliklerini muhafaza ederler. Dokusu magnetik olmayan
(amagnetik), yumuak, snek, krlmaya dayankldr. ekil deimesi ile
(deformasyon-ezilme) 50-55 HRC ye kadar sertleir. Sert darbelere maruz
kaldnda bylece, krlmaya dayankl bir mesnet zerinde sert bir yzey tabakas
hasl eder.

Martensit:Su alma bileeni olup magnetiktir; sertlii ve bir lde de krlganl, karbon
oranna baldr. Elstik olarak yutulan darbelere dayanr. Metal stne melal
anmasna ve ok ar olmayan abrazyona iyi dayanr.
Karbrler:Homogen dokularn anmaya dayanma olanaklar ok snrldr. Daha ok homogen
olmayan dokular kullanlr. Anmaya mukavemet austenitik veya martensilik bir
birletirici "yatak" (matris) iinde yksek oranda sert bileenler tarafndan temin
edilir. Genellikle sert bileenler karbrler olmakla beraber borrler, nitrrler ve
oksitler de kullanlabilir.
Anmaya mukavemet sert bileenlerin oran ve sertliine baldr. Darbelere
dayanma "yatak" (matris)' in oran, zellikleri ve sert bileenlerin ekil ve dalna
baldr.

Ledeburitik
karbrler:Fe3 C tipinde, iinde Cr, Mo vs. bulunabilen karbrlerdir. Ortalama sertlikleri 1000
il 1500 HV dir. Austenitik veya martensitik matris iinde srekli bir ebeke arz
etmeye meyillidirler. Ledeburitik karbrler dierlerine oranla krlgandr.

ne eklinde (asikler)
karbrler:Yksek C ve Cr' lu (4C, 30Cr) hipertektik alamlarn karakteristii olan Cr7 C3
tipinde karbrlerdir.
Bunlar daha sert (1500 il 2500 HV) olup matris genellikle austenitiktir.
Anmaya ok mukavim olmakla beraber sert darbelere dayanmazlar.

Dank
karbrler:zel elementler (Nb, Ti, V) eklenmesiyle yksek scaklklarda muntazam ekilde
dalm, ok sert (2400 il 3200 HV), toplu ekilli (krecik, yldz) karbrler tekil
edebilirler. Bunlar tek balarna kalabildikleri gibi baka karbrlerle de beraber
bulunabilirler. Matris austenitik veya martensitiktir.
Bu dank karbrler abrazyonla sert darbeye kar mukavemeti uzlatrma olanan
salarlar.

B.1 LEMN ESASLARI

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

Tanmlama ve genel betimleme

Dolgu, istenen zellikler veya boyutlar elde etmek zere bir metalin yzeyine dolgu metali
koymak eklinde tanmlanr. lem genellikle, baka trl bir mhendislik uygulamas iin tm
gerekli nitelikleri haiz olamayacak bir parann mrn uzatmak veya korozyona uram
metalin yerini almak iin kullanlr. Dolgu, tam en ok gereksinme duyulan yerde korozyona
mukavemet, anmaya mukavemet, salamlk veya antifriksiyon zellikler salamaktadr.
Dolgunun abrazyon mukavemetine yardmc olduu yerlerde bu, genellikle, sert dolgu
olarak anlr. Bu terim keza, darbe mukavemeti veya alak srtnme nitelikleri iin bir salam
veya tufal dkmeyen (pullanp kalkmayan) dolgunun yapld yerlerde kullanlr. "Sert" ad
szlk anlam yerine burada dayankllk-kalclk' ifade eder. Sert dolgunun amac uzatlm
alma mr olduuna gre, sertliin anma mukavemeti iin herzaman geerli bir gsterge
olmad bilinmelidir.
lemin prensipleri
Dolgular mutat olarak ark ya da gaz kaynak yntemleriyle yaplr. Her iki srete de el,
yar veya tam otomatik teknikler kullanlabilir. Yapma, ergime ya da metalrjik balant ile
olur.
Aada zerinde uzunca duracamz sl pskrtme, genellikle bir ergitme balants
meydana getirmeyen bir pskrtme kaplama teknii olup bir metalrjik balant ile sonulanan
br dolgu yntemleriyle kartrlmayacaktr. Bu, srtnme nedeniyle metalin and
evreleri yeniden eski haline getirmekte kullanlabilir. Mikroskobik gzeneklik nedeniyle
yalanan yzeylerde metal-metala mkemmel anma mukavemeti arz ederse de abrazyona
dayanm zayf olma eilimindedir.
Dolgu malzemesine ait spesifikasyonlar aada ayrntlaryla verilmitir. Bu alamlarn
salayabilecekleri nemli zellikler unlardr:
1.Sertlik
A.) Makrosertlik (kitle sertlii)
B.) Mikrosertlik, ya da bir heterogen (homogen olmayan) yapnn bireysel
bileenlerinin sertlii
C.) Scak sertlik, yani scakln zayflatc etkisine mukavemet
D.) Srnme mukavemeti; statik olarak yklenmi cisimlerin grnr sertlii zerine
scaklkta zamann etkisini tazammun eder.
2.Abrazyon mukavemeti
A.)Alak gerilme koullar altnda
B.)Yksek gerilme talamas koullar altnda
C.)Farkl abrasifler ve hzlarn yksek basma gerilmeleriyle birlikte oyulma koullan
altnda
3.Darbe mukavemeti
A.)Tekrarlanan darbe altnda plastik deformasyona mukavemet (akma mukavemeti)
B.)Darbe altnda atlamaya mukavemet (hem kopma dayanm hem de sneklikle
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

ilgili)
C.)Basma mukavemeti
D.)Basma sneklii
4. Isya mukavemet
A.)Temperlenmeye mukavemet
B.)Scakta mukavemeti muhafaza etme (scakta sertlik dahil)
C.)Srnme mukavemeti (B ye ek olarak zaman faktr)
D.)Oksitlenme veya scak gaz korozyonu mukavemeti
E.)Isl yorulma mukavemeti
5. Korozyon mukavemeti
6. Srtnme nitelikleri ve kaynaa eilimler
A.)Srtnme katsays
B.)Pullanma (tufal dkme) eilimi
C.)Yzey filmleri
D.)Kayganlk
E.)Plastiklik
Dolgudan beklenen niha sonu, alan alann uzun ya da uzatlm mrdr. Daha nce
ayrntlaryla grdmz gibi anma koullarnn eitli ve alabildiine aprak olmas
nedeniyle, alma ile nitelikler arasnda basit bir karlkl iliki kurmak zordur. En iyi
yaklam, alma koullarnn byk dikkat ve sabrla tahlili ve uygun fiziksel, mekanik
veya anma deney verilerinin mantk uygulamasdr. Anma tipinin saptanmas, iin hem
en nemli, hem de en nazik yandr. Yksek izleme kabiliyetini, muhakeme ve sabr gerektirir.
Baars da gzlemcinin deneyimine baldr. Buna kar karlan "kolay" alternatif,
alamlar imaltsnn hretine ya da rasgele alma deneyine gre sralamak, mhendislik
asndan kabul edilemez.
Gerekten, dolgu metallerinin seimine esas oluturan mhendislik prensipleri ksmen
anlalmtr. Tipik uygulamalar iin baz dolgu metalleri kabul edilebilir olarak
kaydedildiklerinden, bunlar aada irdeleneceklerdir.
Bu mlhazalara gre dolgunun yararlan yle sralanr :
1.)Tam gerektii yerde anma ya da korozyon mukavemetini pekitirme
2.)ok sert birleimler ve anmaya dayankl alamlarn kolayca kullanlmalar
3.)yerinde kolayca uygulama
4.)Pahal alam elementlerinin ekonomik kullanm
5.)Salam bir yatakla pekitirilmi bir sert yzey tabakas
6.)Aadaki hususlar, kullancya ekonomik karlar salar :
A.)Daha uzun alma mr
B.)Bakm ve para deitirmenin azaltlmas
C.)Anm paralarn kurtarlmas
D.)Daha ucuz temel malzeme kullanm.
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

Dolgunun kalitesi ok geni lde uygulama, dolgu malzemesinin cinsi ve kaynaknn

maharetine gre deiebilir. rnein bir supapn, Cr-Co-W alamnn oksiasetilen kayna ile
dolgusunun (ek..1) mkemmel olmas gerekir. maltta kaynak ubuunun zenli kalite
kontrol gerekli olup yapt i kabul edilebilir hale gelene kadar kaynaknn uzun eitim
dneminden gemesi lzmdr. Korozyona dayankl dolgular daha da zorlatrcdr yle ki
yzey mkemmel olmakla kalmayp

ek. 1.- Korozyon, darbe ve abrazyona maruz motor supaplarna uygulanan tipik dolgular.
(bir kusur muhtemel bir felaketli hasara gtrebilecek hzl korozif atakla sonulanabilir) yzeye terk edilen malzeme
ar karma ya da bileim deiiminden korunacaktr. Bu karma^, mutlaka korozyona dayanm zayflatr.

Dolgu kaynaklarnn yaratt sorunlar

Her ne kadar ayr bir konu olarak irdeleniyorsa da dolgu kaynaklar, genel kaynak teknii
ve sorunlarndan ayr olarak dnlemez. Gerekten, bu sorunlar, dolgu kaynanda da aynen
mevcut olup bunlar esas itibariyle "kaynak" in beraberinde getirdii "s" dan ileri
gelmektedirler. Ezcmle :

Isl gerilmeler.
Bir yzey dolgu uygulamasnn baars bazen i gerilmeler dzeyinin bykl ve d
gerilmelerin makaslama, basma veya ekme gerilmeleri olmalarna baldr. Kaynak ileminden
arta kalan bakiye gerilmeler, alma srasnda meydana gelenlere kar koyabilir ya da bunlara
eklenebilirler ki bylece, kullanm srasnda atla kar koyma ya da bunu arlatrma
eiliminde olabilirler.
Dolgular genellikle gerilimi giderme ilemine tbi tutulmadklarndan engellenmi sl
genleme ve ekmenin sonucu olan bakiye sl gerilmeler mthi olabilirler. Bu gerilmelerin
arplmalar (distorsiyonlar), atlama ya da baka skntlar yaratp yaratmamas geni lde
dolgu ile ana metalin mukavemet ve snekliine baldr.
Dolgu kaynanda ou kez ana metalle dolgu metali birbirinden farkl niteliktedir.
Genleme katsaylar, elastikiyet modlleri deiiktir. Bu nedenle ekme, her iki metalde ayn
olmayacaktr (buna ek olarak da dolgunun ekildii yzey derhal snp alt ksm souk kalr).
Souk bir A ana metali zerine bir D ergimi dolgu metali ekildiinde (ek. 2) st yzey
daha ok genleecek ve para, ekilde grlen dbkey hali alaktr. Soumada olay tersine
dner (alt tabakalar snrken sttekiler sour) ve dolgu tabakasnn stn ekmesi paray
ibkey hale getirir (ek. 3). Bu konuya ilerde tekrar dneceiz.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

Ana para dolgudan nce bir nstmaya tbi tutulmusa ekil deitirme daha az olur.
Ana para ok kalnsa, ekil deitirme azalr veya hi olmaz, ama para iinde gerilmeler kalr
(bakiye gerilme).
Dolgu alamlar iinde austenitik elikler en salam, hem de ekme ve basmada yksek
sneklik ve lml mukavemet arz edenidirler. Martensitik eliklerin, sneklikten yana aa iseler
de, ekme ve basma mukavemetleri yksektir. Bu eliklerden terkedilmi tabakalar
souduklarnda, yukarda grdmz gibi zayf ana metali eeceklerdir. Yksek karbonlu
elikler ise basmaya kuvvetli ama ekmeye zayf ve gevrek grnrler. Yumuak bir kaln ve
ekil deitirmeyecek ana metal zerinde ekme mukavemeti muhtemelen souma srasnda
alacak olup atlaklar meydana gelecektir.
Yksek frn kampanasnn dolgusu, ibu sl gerilmeler ve bunlarn etkilerini vurgulamtr.
Byk ve kk kampanalarn hepsi, yklenmenin ar olduu blgede erozyona veya alak
gerilme kaymas ve kaznma abrazyonuna urarlar. Yksek frn uygulamalarndaki son
deiiklikler daha stn abrazyon mukavemetini elzem klm olup bu da, sert dolguya
gtrmtr. Bu tr anma mukavemeti iin en iyi alamlar arasnda martensitik ve yksek
kromlu demirler vardr. Kampanalarda birok metre kare zerine srekli atomatik ark kayna
ile bu dolgu uygulanr (ek. 4). Kaide kaln ve ar olup soumada dolgu byk zorlamaya
maruz kalr. Bunun sonucunda meydana gelen ok geni atlak ebekesi, bu yzey atlaklarnn
daha salam kaideye yaylma olasln gze alamayanlarca kabul edilemez olarak telakki edilir.
Abrazyon mukavemetinden, salamlk ve atlaktan kurtulma lehine fedakrlkla baz dolgular,
zerine dolgunun yapld karbonlu elikten daha stn anma mukavemeti arz etmeden
kullanlmlardr. zetle, anma mukavemeti ile salamlk arasndaki optimum uzlama sorunu
henz aklk kazanm olmayp deiik grlere gre fark etmektedir. Isl gerilme bahis
konusu olmasayd seim kolay olurdu.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

ek. 4.- Byk bir yksek fnn kampanasnn otomatik sert dolgusu. Kaynak sresince srekli olarak n stlm
ve kaynaktan sonra da gerilim giderme tavlamasna tbi tutulmu. Kampanann kendisi de st te birde bir dkme
para ile alt konide 2 ~ in kalnlkta ekillendirilmi elik parann kaynakla birletirilmelerinden olumutur.
Anm kampana yeniden sert dolgu ile hizmete devam edebilir.

Karma ve bulama
Kaynak banyosunda kansan birbirinden farkl alamlarla kaynak, deien bileimler ve
muhtemelen metalrjik yaplardan doan bir dizi metalrjik sorunu ortaya karr. Belli bir
kaynak dikiinde melez bileim, ergimi ana metal miktarnn tm diki hacmine oranndan
hesaplanabilir.
Bu oran, dalanm bir kesitin alan lmlerine dayandrlabilir. Bazen, yntemden
beklenen davrana dayanan tahminler memnunluk verici olurlar ama kritik uygulamalar,
zellikle korozyon mukavemetini tazammun edenler, daha kesin bilgi ve yzeyde terk edilen
metal bileiminin kontroln gerektirir. Snrl demir ieren demir d dolgu metalleri, rnein,
bir elik kaide zerine terk edildiklerinde ciddi ekilde bulatrlm olurlar. Bazen bu bulamay
asgaride tutmak iin bunlarn arasna farkl bir alamdan bir yastk (tampon) tabaka gerekir. yi
mhendislik pratii, korozyon mukavemeti veya sair kritik zellik zerine bileimin etkisi hususunda bilgiyi, karmann nicel tahminini ve belki de kaynaktan sonra msaade edilebilecek
souma temposu ve bunun metalrjik deimeler zerindeki etkisinin bilinmesini gerektirir.
Bir ilk takribiyetle, elle yaplm bir ark kaynanda birinci tabaka muhtemelen %50 ana
metal, %50 de dolgu metalinden ierecektir. Dikkat ve zenle bu, %30 ana metal, %70 dolgu
metaline indirilebilir. kinci tabaka bylece ana metalden % 25 il 10; nc tabaka da %12 il
3 ierecektir. Sradan toz alt ve gaz alt ark kaynaklar ayn karma deerlerini verebilirler. Seri
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

balanm iki elektrot arasnda bir ark veya kaynak banyosunu bir ilve souk dolgu metaliyle
besleme, ana metalin daha az snmas ve karmann %10 gibi dk bir miktara inmesini sonulandrr. Ksa bir arkla gaz alt kayna (DADK-doru akm dz kutup, elektrot-) karmay
%5' e kadar indirebilir.
Btn yntemlerle elektrodun salnm, karmay azaltma eilimini gsterir. Kaynak
dikiinin biim ve mteakip tabakalarda bunun yeri de karmay etkileyebilir. Geni kaln
dikiler yelenir.
TIG, modifiye MIG ve oksi-asetilen kayna, asgari karma oranlarnn arand yerlerde,
rnein elik zerinde baz demir d dolguda, genellikle seilir. Dolgu malzemesinin en dk
ergime noktasn haiz olmas halinde oksi-asetilen yntemi az ok hi metal karm olmadan iyi
bir metalrjik balant salar, ama bu birlemede karbrlenme veya karbondan yana fakirleme
vaki olabilir.
Korozyona dayankl dolgu metallerinin kullancs muhtemelen kendi z hesaplarn
yapmak ve karm bileimlerini kontrol etmek durumunda olacaktr, ama bu faktrler zgl
uygulamalar iin sert dolgu elektrotlarnn tasarmnda ou kez telfi edilmilerdir. Buna
ramen, sre ve teknikler (ark voltaj, akm iddeti, tabaka says ve diki evresi) mmkn
olduu kadar tasarm koullarna ve elektrot imalcisinin tavsiyelerine yakndan uyacaktr.
ok sk yaplan bir yanllk, karbonlu elik zerine terkedilmi haliyle bir sert dolgu
metalini deerlendirip bunu, gerekli mlhazalara yer vermeden doruca bir %13 manganezli
elik zerine kullanmaktr. Dolgu metali, soumada martensite dnmeye bal bir havada
sertleen tipten ise, ana metalden manganez alnmas terk edilmi kaynak metalinin austenitini
o denli stabilize eder ki bu artk normal olarak sertlemez. Bunun yerine, yzeyde manganez
ieriini asgariye indirmek zere (yksek karbonlu dolguda istenmez) ok tabaka uygulamas,
veya manganez alnmasna izin veren formlde elektrot kullanlmas tavsiye edilir.
Paslanmaz elikte karma bazen daha yksek alaml dolgu malzemesi kullanlarak telfi
edilebilir. rnein, yzeyde 18 Cr - 8 Ni zelliklerinin arand durumlarda, E308 elektrodu
yerine E309 (24 Cr - 12 Ni) veya E310 (26 Cr - 20 Ni) elektrotlar kullanlabilir.

B.1.2 Korozyona mukavemet iin yzey dolgusu

Her ne kadar her iki uygulamaya dair ok sayda teknik mlhaza mevcutsa da korozyon
mukavemeti zerine, abrazyonunkine gre, ok daha geni bir literatr el altnda
bulunmaktadr. Keza ok sayda da kesin deikenler vardr.
Sadece bir alamn bileiminde veya bir korosif evrede ufak bir fark nemli olmakla
kalmayp ayn zamanda bir alamn i yapsnda deimeler de korozyon davran zerinde
derin etkide bulunabilirler. Paslanmaz eliklerin taneler aras korozyonundan ileri gelen "kaynak
rmesi" buna misaldir. Bundan baka, evre gerilme korozyonunda olduu gibi mekanik
faktrlerle almay aprak hale getirebilir. Dolaysyla korozyon mukavemeti iin kaynakl
dolguyu tasarlayanlarn aada belirtilecek hususlar dikkatle incelemeleri gerekir.
Korozyon mukavemeti faktrleri, karmann etkisi ve kaynakla metal terk edilmenin hz ve
maliyeti, korozyona kar dolgunun seim ve uygulamasnda mir durumunda olacaklardr.
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

Byk tanklarn ilerinin kaplanmasnda olduu gibi (aada rnek verilecektir), ou kez
byk alanlar bahis konusu olup bunlar otomatik kaynan hz ve ekonomisini gerektirirler. Elle
kaynak genellikle yzeyin mahall tamiri veya kaplamal levhalarn birletirilmeleri ileriyle
snrl kalr. ok tabakal dolgular tek tabakalsna gre daha pahal olduundan, ok daha
yksek alaml elektrod seimiyle karmann uygun ekilde telfi edilebilmesi halinde tek
tabakal bir dolgu tercih edilir. Bununla birlikte, bileimin denetili veya bulamadan kanma,
ok tabakaya mecbur edebilir ve belki ana metalin hemen stne bir koruyucu tabaka (tampon)
gerekebilir. Korozyona kar dolgularn ounda paslanmaz elik, nikel esasl alamlar veya
bakr esasl alamlar kullanlr.
Karma-bulamann denetimi seilen donanm ve kaynak teknii ile yaplan seri
balanm ark kayna (ark, ana metalle elektrot arasnda deil de, iki elektrot arasnda tutuur)
ve belki de buna ilveten bir nc "souk" dolgu teli, arkn enerjisini ana metalden ok dolgu
metalini ergitmeye younlatrr. %10 kadar aa bir karma elde edilebilir, oysa ki tek
elektrotlu toz alt kaynanda bu, %30 il 50 olur. Seri ark kaynanda metal terk etme oranlar
da daha yksek olur. Ayn karma muhtemelen MIG kayna ile de olur ama bir ek "souk"
dolgu teli ile ve ark bir nceki dikie ynelterek bunu %10' a indirmek mmkn olur. Karma
yine DATK (elektrot +) ksa ark teknii kullanlarak kslabilir. TIG ynteminin elverisizlii
alak metal terk etme oran olmakla birlikte bunda karma iyice snrldr ve ayrca satan
kesilmi bantlarn dolgu metali olarak kullanlabilme avantajna sahiptir. Bazen bu, tel halinde
elektrotla elde edilemeyen dolguya imkn verir. Baka bir yntem de toz alt kaynanda dolgu
metali olarak paslanmaz elik bantlar kullanr ve bylece geni dikiler ve yksek metal terk
etme oranlan elde edilir. ift bant kullanan bir varyant A.B.D.' de gelitirilmitir (ek. 5).

ek. 5.- Alak alaml bir eliin bir korozyona dayankl alamla, otomatik kaynak vastasyla dolgusu. Srecin
bu varyant, metal terk etme oranlarn artrmak, ark gcn daha etkin klmak ve terk edilen metalin ergimi ana
metal tarafndan bulatrlmasn asgariye indirmek zere iki yardmc dolgu metali bandm kullanr.

Btn bu teknikler geni, yass ve olabildiince kaln dikileri amalayacaktr; bu arada

dikite hem ince ty kenarlar (karma ve atlama eilimi), hem de cruf tutabilecek dik

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

kenarlardan kanlacaktr. Aralklar ve alak alaml alanlardan kanmak iin de dikiler bir
ncekine bindirilecektir. Bir salnml kaynak kafas geni dikiler yapmada yardmc olur.
Btn nlemlere ramen karmann msaade edilen dzeyi amas veya ana metal
bulamasnn dolgunun niteliklerini bozmas halinde, bir koruyucu yastk tabakas gerekebilir.
Yksek alaml dolgu metalleri bunda tercih edilir. Bakr dolgular iin nikel, Tnconel veya
alminyum bronz yastk tabakas uygun olabilir.
Korozyon tercihen kk kusurlarn stne ker. Yzeyin mkemmellii bir zorunluktur.
atlaklardan, karnca ve cruf girmelerinden kanmak, ou abrasif almadakinden ok daha
nemlidir. Yzeyin niha kontrol ihmal edilmeyecektir. Bu, mutat olarak bir sv penetrant
yntemiyle yaplr yle ki magnetik toz yntemleri, magnetik olmayan austenitik alamlara
uygun deillerdir.
Austenitik paslanmaz elikler korozyon mukavemetlerinin artrlmas iin sk sk eriyik sl
ilemine tbi tutulup hzla soutulurlar. ASME Kazan ve Basnl Kap Kodu, elik ana metal
iin bunu icbar etmektedir.
Gerilim giderme de sl ilem iin bir tevik olabilir. Karbonlu ve alak alaml eliklere
uygun scaklklar, dolguya ters etki yapmaz gibi olmakla birlikte yksek alaml yzey, gerilim
giderme ilemine tbi tutulacaksa, ihtiyat gereklidir. Burada uygulanacak scaklklar, paslanmaz
eliklerin ve nikel esasl alamlarn daha yksek scak mukavemeti nedeniyle daha yksektir.
482 il 871 C (900 il 1600 F) arasnda stma, ya karbrlerin, ya da sigma faznn ^
kelmesiyle gevrekleme hasl edebilir ki bu da korozyon mukavemetini ters ynde etkiler.
Kaynakl konstrksiyonun sl yks bir basit korozyona dayankl parannkinden
muhtemelen ok daha apraktr. Bu nedenle de, mteakip kaynak dikilerinin yeniden
stmasndan alma scaklnn etkisine kadar iin her yn bir dikkat ve zenle mtala
edilecektir. "Kaynak rmesi" ne gtren koullar zellikle ktdr.
Nikel alamlaryla kaplamada ou kez ana metala bileim bakmndan yakn ve ou
evrede kyaslanabilir korozyon mukavemeti arz eden bir dolgu metali seilebilir.
Nikel, nikel-bakr, nikel-krom veya nikel-demir-krom alamlarnn korozyon mukavemetini eski haline getirmek iin genellikle kaynak sonras sl ilemler gerekmez. Buna
belirgin istisnalar, ergimi kostikli temasta nikel-krom 600 alam ile hidroflorik asit ile temasta
nikel-bakr 400 alam iin gerekli gerilim giderme ilemleridir.
Nikel krom ve nikel-demir-krom alamlar, baz austenitik paslanmaz elikler gibi, sdan
etkilenmi blgede karbr kelmesi arz edebilir. ou evrede, hzlandrlm atakta bu tr
hassaslatrma vaki olmaz. Baz alamlar titanium veya ko-lumbium ilaveleriyle stabilize
edilmilerdir. Bunlara rnek nikel krom 625 ve nikel-demir-krom 801, 825 ve 20 Cb 3
alamlardr.
Nikel - molibden ve nikel-silisyum alamlarnn sdan etkilenmi blgeleri, alamlarn
korozyon mukavemetini etkileyebilir. Genellikle, sdan etkilenmi blgenin mukavemetini eski
haline iade etmek iin bir kaynak sonras eriyik tavlamas ilemi uygulanmaldr. Tavsiye edilen
sl ilemler iin alamlarn imaltlarna danlacaktr.
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

Her trl kaynak crufu ve dekapan (fluks) bakiyeleri, bitmi kaynaklardan kaldrlacaktr.
Bu, zellikle kaynakl parann yksek scaklklarda kullanlmas halinde zellikle nemlidir.
Redkleyici atmosferlerde yksek scaklklarda kkrt kaynak crufunda hzla birikir.
Oksitleyici evrelerde, ek 6' da grlenler gibi ar korozif atak, scaklk crufun ergime
noktasn anca vaki olur.

ek. 6- Nikel 200' de rtl metal-ark kayna yksek scaklk cruf korozyonu. Numuneler 3 saat sreyle 775 C
a stlm. Yukarda solda, stmadan nce cruf kaldrlm, sada korozyona uram numunede, kaldrlmam.

Korozyona mukavemet salama amacyla nikel ve alamlaryla dolgu, dme demirler,

karbon elikleri ve alak alaml elikler dahil, ok eitli malzemeler zerine uygulanabilir.
nemli llerde kkrt, fosfor, kurun, zirkonium ve bor ieren ana metaller kaplama iin
kabul edilemezler.
Dolgu metali, hi deilse birinci tabaka iin, % 30' a kadar karmaya msaade edip buna
ramen kabul edilebilir bir dolgu metali verecek kabiliyette olacaktr.
Tablo 1, birbirinden farkl eitli metallerin kombinasyonunu vermekle hangi metalin
hangisinin zerine doldurulabilecei hakknda fikir verir.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

10

Tablo 1.- Tipik birbirinden farkl metal kombinasyonlar.

rtl elektrot kayna, pozisyon d dolgularda ve hacim snrlamalarnn baka yntem

kullanlmasna olanak vermedii hallerde geni lde kullanlr. Dikiler bir ncesinin yansnn
stne binecek olup ark, ana metal zerine deil, kaynak banyosuna ynelecektir.

B.1.3 Abrazyon mukavemeti iin yzey dolgusu

Abrazyon mukavemeti, yzey dolgusunun ilk ve en nemli uygulamas olmaktadr. Dolgu
metalleri, anmaya neden olan koullarn dikkatli tahlili ve bu metallerin en ekonomik kaynak
yntemine uygunluklar esasna gre seileceklerdir. Tahlilde egemen olan, abrazyon ve darbe
faktrleri olup s ve bazen korozyon da mevcut olabilir. Hatta yorulma da bunlara dahil olabilir.
Her ne kadar, daha nce grdmz gibi, sertlikle abrazyon mukavemeti arasnda bir kaba
iliki varsa da sertlik, gvenilir bir deer gstergesi olmamaktadr. Ayn ey alam ierii iin de
dorudur. En iyi yaklam, abrasifin mahiyeti, tabiat, sertlii, keskinlii ve salaml gibi
eitli faktrleri, ie kansan gerilme dzeylerini, birlikte mevcut olan darbe miktarn, dolgu
tabakasna salanan destein trn, uygulanan gerilmenin cinsini (ekme, basma veya
makaslama), alma scakl ve sair grnrde nemli evresel koullar iyice saptamaktr;
bundan sonra, dikkatli kontrol altnda koullar iin bu faktrlere kar koyma kabiliyeti esas
zerinde dolgu alamlar kyaslanacaklardr.

Ayrntlaryla teorik esaslarn grdmz abrazyonu bu kez pratik adan, belirgin

olarak farkl olan tipe ayracaz. Bunlar, (1) alak gerilme kazma abrazyonu veya erozyon,
(2) yksek gerilme tme abrazyonu ve (3), oyulma abrazyonu olup yle rneklenebilirler :
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

11

(1), bir oluktan kayan kum veya kumlu bir toprak zerinde alan saban demiri; (2), abrasif
maden paralarnn metal yzeyler arasnda ezildii bir toplu (sert kreler) tc iindeki
oluum; (3), keskin kayalarn dalc dileri ve dnel konkasr yzlerini oyma fiili. Bunlara
tekabl eden atlye ilemleri (1), bir yumuak bez zerinde gevek abrasifle parlatma; (2),
laplama ve (3), bir kesici takm veya talama ark tarafndan metal kaldrlmasdr. Bu koul
ou kez abrazyona dayankl malzemeleri ayn sraya gre dizerse de buna nemli istisnalar ve
sralamay ters dndrme durumlar da vardr.
Sertlik mutat olarak erozyon koullar altnda, zellikle bir alamn bireysel bileenlerinin
mikrosertlikleri deerlendirildiinde bir fayda unsurudur. Tungsten karbr, sert yksek kromlu
dkme demirler, ve martensitik dkme demirler, bu tr anmaya dayanmakta mkemmeldirler.
Nispeten yumuak ama salam alamlarn daha sert malzemeleri eskittiklerine dair
tc abrazyon misalleri vardr. Darbe de mevcut olabilir ve anma ile darbenin eitli
birleimlerini karlamak zere, salam austenitik manganez eliinden (hava elikleri dahil)
martensitik demirlere kadar mutat olarak, uygulamaya gre, kullanlmaktadr.
Keza oyma abrazyonu da sertlik yerine salaml yeleyecektir. ok yksek zorlamalar
ve darbe muhtemelen ie dahil olup ar darbeyi karlamak zere salamlk, seime egemen
olacaktr. Kitlesel paralar krlmaya dayanmak iin yeterince salam olacak ve yzeyleri daha
yksek abrazyon dayanml ama gevrek alamlarla korunduunda tasarm yle olacak ki st
dolgu uygun ekilde desteklenmi ve ekme veya makaslama yerine basmaya gerilmi olsun.
Bu koullar altnda sert yzey dolgusu ok nemli ekonomiler salayabilir. Bazen koullar o
denli ar olur ki byk salamlk zorunlu olabilir. Bu durumlarda austenitik manganezli elik
tercih edilen malzeme olup yzey dolgusu, anm eliin yerine uygun manganezli elik dolgu
metalini ikame etme sorunu haline gelmektedir.

Abrazif anma durumlarnda kullanlacak malzemeler

Burada iki tip malzeme tetkik edilecektir: abrazif anma istenildii zaman abrazif olarak
kullanlacak malzeme ile abrazyonun nlenmesi gerekip de abrazif maddelerin var olmalar
halinde birbirleri zerinde kayacak malzemeler.
Abrazif malzemenin, iyi bir kesme yeteneine sahip olabilmesi iin kriter sertlik ve
keskinliktir. Sertlik kriteri, abrazifin andraca malzemeden daha sert olmas gerekir anlamna
gelmekle beraber etkili kesme bakmndan sertlik farknn ok fazla olmas gerekmez. rnein:
sertlii andrlacak malzemeninkine kyasla %50 fazla olan bir abrazif ok daha sert bir
bakas kadar abrazif anma oran temin eder. Abrazif madde, andrlacak malzemeden az
miktarda daha sert ise keskin keleri plastik deformasyon ve abrazyonla yuvarlanr ve dolaysyla
kendi abrazif karakteri zayflar. Bu itibarla ok sert bir abrazif kullanmak, abrazyon orann
artrmak iin deil, ibu oran uzun mddet srdrebilmek iin faydaldr.
Bir abrazifte aranan ikinci zellik keskin olmasdr. Dolaysyla yksek zorlamalar
karsnda keskin nokta ve keler gstererek dalan gevrek abrazifler daha faydaldr ve bu
nitelik, metal olmayan abraziflerin tercih sebebini tekil eder.
Sz konusu niteliklerin her ikisi de metal olmayan sert malzemelerin abrazif olarak en
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

12

uygun olduklarn gsterir. Zira bunlar hem en sert olandrlar, hem de gevrek krlma ile
dalrlar. Gerekten daima bu abrazifler kullanlr.
Alminyum oksit ve silisyum karbr 2000 kg/mm2 stnde bir sertlie sahip olup ayrca
gevrek ve ucuz olmalar itibariyle tercih edilirler (aadaki tabloya baknz). Bor karbr ile
elmas daha sert olmakla beraber ok pahaldrlar.
Ahap gibi nispeten yumuak malzemeler iin abrazifin ok sert olmasna gerek yoktur.
Zmpara ta ve kum marangoz zmpara ktlarnda geni lde kullanlrlar.
Kum pskrtme ileminde abrazif miktar bol olduundan abrazifin bozulmas sorun
deildir. Bu itibarla kum, ok sertleri hari, metalleri ve metal olmayan malzemeleri andrmada
kullanlr.
Abrazif olarak sert metaller sadece ee eklinde vazife grr. eliin azami sertlii 1000
kg/mm2 civarnda olup sert bir ee yumuak melalleri, cam, metal olmayan yumuak malzemeleri
keser, ancak sertletirilmi elii kesemez.
Abrazif olarak kullanlan malzemeler

Birbirleri zerinde kayan sistemlerde abrazif etkilerin nlenmesi konusunda yine sertlik
birinci derecede nemlidir. Abrazif anmaya dayanmas gereken yzeyler, abrazif zerrelerden
daha sert olmaldr. En ok bulunan abrazif dnyada yaygn kat cisim olan silisyum
taneleridir. Metallerde elde edilen sertlie yakn sertlikte olup andrmasna dayanacak metal
cinsleri ise sayldr.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

13

Abrazyona Dayankl malzemeler

Kayan sistemlerde abrazif maddeler yok edilmelidir. Bu da, en iyi ekilde, devreden ya
filtre ederek elde edilir. Bununla beraber birbirleri zerinde kayan malzemelerden birisinin sert,
dierinin yumuak olmas, koruyucu tedbiri arttrr. Zira, yumuak malzeme abrazif zerreyi
toplar ve kendi iine gmer.
Sert elik yzeylerle (aft-mil yzeyleri) en ok kullanlan yumuak yatak malzemeleri
aadaki tabloda gsterilmitir.
Yataklar iin tavsiye edilen yumuak malzemeler

Dtan giren abrazif maddelerin yansra kayma esnasnda ortaya kan zerrelerin meydana
getirdikleri zararlar da gz nne alnmaldr. Bunlar yumuak metalden kopacaklarna gre
onun sertliini haizdirler. Sertlik, sert metalinkinin te birinden fazla olmamaldr. Yukardaki
tabloda gsterilen malzemeler bu koula uyarlar, te ortaya kan bu abrazif zerrelerin
zararlar, iriliklerine baldr. Kk zerrelerde zarar az olur, zira ya filmi kayan yzeyleri
birbirlerinden uzaklatrr. Bu itibarla, byk para kopmalarn nlemek gerekir.
Byk para kopmas ou zaman malzemenin yzey yorulma krlmasndan meydana gelir. Bu
nedenle seilecek metalin iyi bir yorulmaya mukavemet zellii bulunmaldr. Bir bakmdan bu
zellik, krlganlk nedeniyle yukarda szn ettiimiz yksek sertlik koulunu deitirir.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

14

B.1.4 Malzeme snflarnn tanmlanmas:

I)

% 14 Mn (+ Ni veya Mo) li elikler:

Austenitik alamlar; Ni sneklii artrr, Mo elastikiyet snrn ykseltir.
Alamsz elikler zerinde ilk tabaka martensitik ve krlgandr; bu ekilde kullanlmas
tavsiye edilmez.
Kullanl: Metal stne metal, sadece yuvarlanma veya arpma durumlarnda
(sarma ya meyilli).
Abrazyona mukavemet aranp darbelerin daha dayankl bir alam kullanlmasna engel
olduu durumlarda. Yzey alt tabakalarda, %14 Mn' li elikler stne.

II)

Deiik % 14 Mn' I elikler:

Cr ve Ni, bazen de biraz Mo ile alamlandrlm. Kullanma yerleri (I) ile ayndr.
Bazlar %14 Mn' li elikleri birletirmede uygun olabilir.

III)

%14Cr, % 14 Mn1 l elikler:

Austenitik, oksitlenmeye daha dayankl, sl etkilere ve karmaya daha az hassas.
Birletirmede ve alamsz elikler zerine kullanlabilirler. I ve II ile kullanma yerleri
ayn olmaktan baka herhangi bir elik zerine yzey alt tabakas olarak da kullanlrlar.

IV)

Austenitik ve austenitik-ferritik paslanmaz elikler:

Yzeyalt tabakas olarak paslanmaz elik elektrotlarnn ou kullanlabilir.
AWS3O7,3O8,31O, 312, 327 vs.
Burada sadece dolgu malzemeleri ele alnmtr: yol-toprak makineleri, kavitasyon.
Yksek karbonlu eitler (USA) souk kesme makaslarnda da kullanlr.

V)

Martensitik paslanmaz elikler:

Cr-C lu, bazen baka elementleri de bulunduran bu elikler, metal stnde metal
anmas, erozyon-korozyon' un beraber bulunduu hallerde kullanlr. Abrazyona kar
dayanklklar nispeten azdr.
VI, VII, VIII) 200-300, 300-400,400-550 HB:
Bu elikler, doku, alam dzeyi (genellikle az alaml) ve kaynan sl koullarna bal
anma mukavemetine sahiptirler. yap ferrit' ten ferrit-bainit, bainit, bainit-martensit
ve sonra martensit' e geer. Yenileme (build-up) yzeyalt tabakalarnda ve ok ar
olmayan metal stne metal srtnmesinde, zellikle yuvarlanmada (tekerler)
kullanlrlar. Abrazyona dayanklklar azdr. Darbelere iyi kar koyarlar.

IX)

>550 HB:
Genellikle az alaml martensitik elikler.
Uygulama: Ar olmayan abrazyon ve metal stne metal srtnmesi.
Elstiki olarak yutulan darbelere mukavemet ederler.

X)

Cr-Si' lu martensitik elikler:

V ve IX aras snf zelliklerine sahiptirler. Cr ve Si (9Cr, 3Si) oksitlenmeye ve
korozyonun baz ekillerine iyi bir mukavemet gsterirler. Uygulama: Metal stne metal
srtnmesi, abrazyon-korozyon, ar olmayan abrazyon. (Scakta yumuamalar daha ge
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

15

olur).
XI)

Abrazyon iin alaml elikler:

Yksek karbon ve/veya zel elementler (Mo, V, W, Nb, Ti) ile dayanklklar artrlr.
Uygulama: IX ile ayndr, ancak anmaya kar daha yksek mukavemete sahiptirler.

XII)

Alaml scak ekme elikleri:

ounluu ilenebilir. zellikle metal metal stne scak alma takmlarnda
kullanlrlar: Makas, zmba, kalp v.s.

XIII)

Hava elikleri:
W veya Mo' li eitleri darbelere daha iyi dayanr. Uygulama: Metal stne metal
srtnmesi (takmlar, makaslar, zmbalar, gaytlar); baz abrazyon eitlerinde iyi sonu
salarlar.

XIV)

Kromlu dkme demirler (fontlar), zel elementler < % 12:

Kromlu dkme demirler genellikle abrazyon veya erozyon hallerinde ok sk
kullanlan bir alam grubu tekil ederler. zellikle abrazif tanecikler ilvesiyle metal
stne metal srtnmelerinde kullanlrlar.
XV ve hatta XVI snflarna eit anma mukavemetlerinin yansra bu XIV nc snf
daha ucuzdur. Martensitik matris, ar ykleme altnda abrazyon iin iyi bir avantajdr.

XV)

Kromlu dkme demirler, %12 il %22 zel elementli:

Yukardakinin ayn. Oksitlenmeye, bazen de anmaya kar daha iyi mukavemet
gsterirler.

XVI)

Kromlu dkme demirler, zel elementler > %22, C <%4:

Yukardakinin ayn. Oksitlenme ve scakla kar daha yksek mukavemet
gsterirler.
Dokularna gre dolgular orta darbelere dayanabilir.

XVII)

Kromlu dkme demirler, zel elementler > %22, C >%4:

Yukardakinin ayn. Orta darbeli anmaya kar yksek mukavemet gsterirler.
Yalnz abrazyon iin tipik bir grup meydana getirirler.

XVIII) Scakta anma iin zellikle alamlandrlm dkme demirler:

Kullanma snrlar alama baldr; genellikle 400 ile 600C arasnda kullanlrlar. Bu
scakln altndaki uygulamalar iin XVII. snf yeterlidir; yukar scaklklarda kobaltl
alamlar gerekir.
XIX, XX, XXI Kobalt alamlar, p 1,6,12:
Klasik Satellite alamlar scak veya soukta, dk srtnme katsaylar nedeniyle
metal stne metal srtnmelerinde kullanlrlar. Uygulama: Erozyon ve korozyonun
beraber bulunduu haller; tip 1,600 C' in stnde abrazyon iindir. rnein: Supaplar,
vana yataklar, pompa milleri, scak alma takmlar vs.
XXII) eitli kobalt alamlar:
ok eitli olan bu alamlar, genellikle bileime gre scak almalarda kullanlrlar.
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

16

XXIII) Ni-Cr-Mo alamlar:

Hastelloy C tipi. Korozyona dayankll dnda yksek scaklkta, hatta tekrarlanan
sl ve/veya mekanik darbelerle birlikte metal stne metalde kullanlr.
Scak kesme makaslar, rsler, yksek frn kampana yataklar vs. Abrazyona zayf
mukavemet.
XXIV) Tungsten (Wolfram) karbrleri:
Sinterlenmi (scakta sktrlm tozdan mamul) veya dkme teller (WC-W2C+
birletirici) veya bir elik boru (tp) iinde karbr taneleri.
Farkl uygulamalar olan iki gruba ayrlrlar.
Biri ok ince (veya ergimi) karbrler; lml darbe ile beraber anmaya, 400 C ' in
altnda mukavemetleri ok yksektir. Dieri, nispeten yumuak bir matris iine
sktrlm iri karbrler. alma esnasnda karbrler matrisin dna kntlar
meydana getirirler. Toprak, sondaj ileri iin takm olarak kullanlrlar.

Darbeye kar yzey dolgusu

Darbe hafif (kinetik enerjinin yutulup elastik fiille geri dndrld hal), orta (elastik
fiilin i grd ama bir miktar plastik deformasyonun kanlmaz olduu hal) ve ar (en
kuvvetli malzemelerin ya krlaca, ya da deformasyona urayaca hal) olarak
snflandrlabilir. Bu snflandrma dolgu alamlarnn mantk bir seimine olanak verir.;
martensitik elikler ve austenitik manganez elii darbe snflandrmasnda ayn mertebededirler.
Baz austenitik demirler (dk karbonlu elikler), salamlk bakmndan martensitik
demirlerle martensitik elikler arasnda bulunurlar. Tipik bileimler yaklak %15 krom ierirler.
Bunlar martensitik demirlerin yksek basma akma mukavemetinden yoksun olup dolaysyla
hafif darbelere daha az uygundurlar, ama buna karlk sl gerilme atlamas ile lml darbeye
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

17

daha dayankldrlar.
Baz uygulamalar, elik haddehane makineleri ve demiryolu hatlarnda olduu gibi, ar
darbe ile birlikte metal-metala anmay tazammun eder. Ana malzeme ou kez %13 manganez
elii olup dolgu, hrpalanm ve km alanlar eski haline getirmek iin yaplr. Bu
uygulamalar iin nispeten yksek akma mukavemetli bir manganez elii dolgu metali aranr.
Bazen bir manganez elii dolgusu bir karbon elii ana metal zerine yaplr. Bu i ok
dikkatle yaplacaktr zira karm metallerin ergime blgesi sert, nispeten gevrek bir martensitik
elie dnebilir. Bununla birlikte bu uygulamalarn bazlar tamamen baarl olmaktadr.
Manganez elii kolayca akar ve akma mukavemetini aan ykler altnda alma
sertlemesine urar. Kayma, (ek. 8), her kristal iinde bir veya daha fazla

ek. 8.- alma sertlemeli austenitik manganez elii (x 250)

dzlemde vaki olur, yn de tane ynelmesi tarafndan tayin edilir. Dzlemleri bir
uygulanm kuvvetin ynnde olan taneler daha kolaylkla ynlenip ilk nce bunlar kayar
(gerilme ynne 45 de olanlar ilk nce akarlar). Bunlar sertleince, akma br tnellere intikal
eder, bunlarn her biri kendi ynnde hareket eder. ite bu tane hareketi, ar souk alma
altnda bulunan dkme austenitik alamlara buruuk bir yzey verir.
Austenitik eliin alma sertlemesi ou kez martensit olumasna atfedilir. (Yzeyde
martensit varln gsteren) bir magnetik yank alnan yerlerde bu, standart analiz aralnn
dnda bir bileimden ileri gelmitir. Bu, ou kez, sl ilemden sonra dme veya dkme
paralar zerinde ince deri eklinde vaki olur. alma sertlemesinin tam mekanizmas henz
aka anlalamamtr. Mamafih tane paralanmas veya kristallografik ynelmesinin nemli
olduu ileri srlmtr.
Bunlar sertleince, akma br tanelere intikal eder, bunlarn her biri kendi ynnde hareket
eder. te bu tane hareketi, ar souk alma altnda bulunan dkme austenitik alamlara buruuk
bir yzey verir.
Manganez eliinin akma snr, yumuak snek karbon eliklerininkinden daha yksek
ama nispeten gevrek sertletirilmi eliklerinkinden aadr. Akma noktalar aldnda bunun
haylca ekil deitirebilme kabiliyeti bir balca olumlu nitelik olup uygulanm gerilme iddetli
doruunu ekil deitirme iinde massetme (absorbe etme) olanan verir. Bu davran akma
snrn, aka daha dayankl dzeylere ykseltir, ama bununla ayn zamanda llerde de
AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

18

deime vaki olur. Baz uygulamalarda ak iin bir boyut paynn dnlmesi gerekebilir.
Aka mukavemeti ile akma snr birbirlerine skca bal olup bunlar artrmak iin ok sayda
yntem gelitirilmitir.

ek. 9.- Austenitik manganez eliinin gevreklemesi zerinde scaklkta tutma srecinin etkisi. Alam nce 2 sa
sreyle 2000 F (~ 1100 C) da tavlanp suya daldrlm

Tablo 3.- Austenitik elik yzey dolgu metallerinin bileimleri (a) (b)

(a) Baka trl belirtilmedike tek deerler max. Yzdelerdir.

(b) AWS Specification A5.15

Yeniden stldnda, dnmn balatlmas iin ok daha fazla nokta hasl olur ve
gevrekleme daha hzl vaki olur. Souk allm metal, dnmn balatlmas iin noktalar
hasl edebilir. Bu souk almann derinlii ounlukla s olup kaynak srasnda souk
allm deri genellikle ark tarafndan nfuz edilip geilir. Mamafih, en st niteliklerin
arand uygulamalarda, kaynak ilerinden nce btn souk allm metalin talanmas veya
oksijenle kaldrlmas gerekir.
Kaynakta sdan kanmak mmkn deildir; beceri ve teknik sayesinde bu snmann
etkisi asgariye indirilebilir (ama tamamen yok edilemez); ancak uygun srelerle, rnein ana
metali 600 F (~ 325 C) m altnda tutarak, bu etki azaltlabilir.
Austenitik manganez eliinin darbe zellikleri yksektir. Bazen kesin deerlerin elde
edilmesi g olmaktadr yle ki deney ubuu hazrlanmas srasnda numuneler etkilenirler.
Charpy deneyi numuneleri bazen makinede krlma yerine erilir ve srklenirler. Bir V entiinin talal ilenmesini mteakip, yerel alma sertlemesi dolaysyla fevkalde yksek
sertlik deerlerine varlr. entikler zenle talanacaklardr.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

19

Darbe mukavemeti keza sl ilemden etkilenir. 38 C (100 F) da dkme manganez

elikleri, oda scaklndaki darbe mukavemetlerinin %50 il 85' ini muhafaza ederler. Sv hava
scaklnda (- 183 C), profillendirilmi alamlarda ok az salamlk kalr. Demiryolu hatlar,
madencilik ve bayndrlk hizmetlerinde denenmi btn atmosferik scaklklarda, dkme
manganez iin (fersitik eliklerde kyaslandnda) ok deerli bir emniyet unsuru olmaktadr.
atlak ilerlemesi ve yaylmasna yksek mukavemet, ani hizmet krlmas yerine yava
tedrici tehlike iareti vermesi anlamnda olup yorulma atlaklarnn saptanmas ve tam krlma
vaki olmadan nce hizmetten karlmasna olanak salar. Bu, zellikle demiryolu ilerinde ok
belirgin bir avantajdr.
Her ne kadar %12 manganezli elik baz anma tiplerine dayankl ise de, her zaman en iyi
seim saylmaz. Bu eliin seiminde, beklenen salamlk, onun abrazyon mukavemetine gre,
daha ar basar. Ar darbenin beklenmesi, ya da darbeye kar byk bir emniyet faktrnn
gerekmesi halinde, austenitik manganez elii en mantk seim olur.
ok darbe (ve beraberinde alma sertlemesi) nin mevcut olduu yerlerde, %12
manganezli elik baka metallere o denli stndr ki bunun performans yanl olarak perlitik
elikleri, hatt alma sertlemesi olmadan, andrdn gstermitir.
Manganezli eliin korozyona mukavemeti yoktur. Kolaylkla paslanr ve korozyonla
abrazyonun bir arada olmalar halinde ok erken anp gider.

B.1.5 Sert dolgular iin ana metaller

ou kez sert doldurulmu paralarda ana metali yapsal tasarm ya da ekillendirme
mlhazalar saptar. Byle malzemelerin kaynaklanabildikleri ve niteliklerinin balca sorun
olduu ok durum mevcut olup burada ana metal seiminde olduka serbesti vardr.
Basit bir ilem iin en iyi ana metal seimi genellikle alamsz karbon eliidir. Bunun
pratik alan AISI-SAE 1020' den 1095' e kadar (%0,20 il 0,95 karbon) uzanr; ama karbon oran
arttka kaynak zorluklarnn da artt gz nnde tutulacaktr.
yi bir kaynak kabiliyeti ve kaynaktan sonra iyi bir mukavemeti birletiren elverili bir ana
metal 1045 eliidir. elik temiz ve deokside (ldrlm) ise, kaynak glkleri asgari olur.
1045 eliinin mikroyaps genellikle ferrit ve perlitten ibarettir. Perlit miktar, karbon oran
artrlarak ykseltilebilir ve perlitin kendisi dahi ok az alam ilvesiyle az ok daha sert hale
getirilebilir. Ancak bu deiiklikler ana metalin kaynak kabiliyetini bozma eilimine neden
olurlar. Ana metalin mukavemetinin ykseltilmesinin gerektii haller dnda bu yola
gidilmemelidir.
ok salam bir ana metal gerekiyorsa austenitik manganez elii buna en uygunudur;
dkme halde son derece ekonomiktir. Ancak kaynak bunun zelliklerini iyi bilecektir yle ki
dikkatsiz bir alma gevreklemeye gtrebilir; ama kaynak edilebilir ve 40 kg/mm2 (55.000 psi)
kadar bir akma snr arz eder. Daha yksek akma snrl grade' ler de vardr.

AINMA SORUNLARI ve DOLGU KAYNAKLARI, Burhan Ouz, OERLIKON Yayn, 1993

20