1

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Blm1
GR VE TEMEL
KAVRAMLAR

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Amalar
Termodinamiin ilkelerinin gelitirilmesinin salam bir
alt yap zerine oturmas iin temel kavramlarn ak bir
ekilde tanmlanmas ile ilgili termodinamie zg dilin
belirlenmesi.
Metrik SI ve ingiliz birim sistemlerinin incelenmesi
Sistem, hal, hal varsaym, denge, hal deiimi ve
evrim gibi termodinamiin temel kavramlarnn
aklanmas.
Scaklk, scaklk lei, basn ile mutlak ve
gsterge basn kavramlarnn incelenmesi.
Sistematik problem zme tekniinin tantlmas.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

TERMODNAMK VE ENERJ
Termodinamik: Enerjinin bilimi.
Enerji: Deiikliklere sebep olma
yetenei.
Termodinamik szc, Latince therme
(s) ile dynamis (g) szcklerinden
tremitir.
Enerjinin korunumu prensibi: Bir
etkileim esnasnda, enerji, bir formdan
baka bir forma dnebilir, ama enerjinin
toplam miktar, sabit kalr.
Enerji yaratlamaz veya yok edilemez.
Termodinamiin birinci yasas:
Enerjinin korunumu ilkesini ifade eder.
Birinci yasa enerjinin termodinamikle ilgili
bir zellik olduunu ne srer.
Enerji var veya yok edilemez
sadece biim deitirebilir (1.yasa)
4

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Termodinamiin ikinci yasas: Enerjinin

niceliinin (miktarnn) yann da niteliinin
(kalitesinin) de dikkate alnmas gerektii
zerinde durur ve doadaki deiimlerin
enerjinin niteliinin azald ynde
gerekletiini belirtir.
Klasik Termodinamik: Her bir paracn
davrannn bilinmesine gerek
duyulmadan, termodinamik ile ilgili
almalarn makroskopik olarak ele
alnmas yaklamna denir.
Mhendislik problemlerinin zm iin
dorudan ve kolay bir yntem oluturur
statiksel termodinamik: Tek tek
paracklarn oluturduklar byk
kmelerin ortak davranlarn gz nne
alr.
Bu blmde konuya destek olmas
amacyla kullanlacaktr.
5

Prof. Dr. Ali PINARBAI

nsan vcudu iin enerjinin

korunumu ilkesi

Is geii scakln azald yne

doru olur.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Termodinamiin Uygulama Alanlar

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

BOYUTLAR VE BRMLERN NEM

Herhangi bir fiziksel byklk boyutlar ile nitelenir.
Boyutlara atanan byklkler birimlerle ifade edilir.
Ktle m, uzunluk L, zaman t ve scaklk T gibi baz
temel boyutlar birincil veya esas boyutlar olarak
seilmilerdir. Hz V, enerji E ve hacim V gibi baz
boyutlar ise ana boyutlar kullanlarak ifade edilir ve
ikincil boyutlar veya tretilmi boyutlar diye
adlandrlr.
Metrik SI sistemi: Deiik birimlerin kendi
aralarnda onlu sisteme gre dzenlendii, basit ve
mantkl bir sistemdir.
ngiliz sistemi: Birimler arasndaki ilikiler dzenli
bir yapda deildir ve sistemdeki birimler birbirleri ile
biraz keyfi olarak ilikilendirilmitir.
7

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Baz SI and ngiliz Birimleri

= Kuvvet Yol
1 J = 1 Nm
1 cal = 4.1868 J
1 Btu = 1.0551 kJ

SI birim sistemindeki nekler btn

mhendislik dallarnda kullanlr.

Kuvvet birimlerinin tanm.

8

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

W Arlk
m ktle
g Yerekimi
ivmesi
Dnyada 750 N arla
sahip olan bir kii ayda
sadece 125 N gelir.

Bir birim
ktlenin deniz
seviyesindeki
arl.
9

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Greceli kuvvetin
byklkleri (N) newtonun
olduu birimler, kilogramkuvvet (Kgf), ve (Lbf) librekuvvet.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Boyutlarn trdelii
Mhendislik problemlerinde tm denklemler boyutsal
olarak trde olmas zorunludur.

Teklik dnm oranlar

Esas birimlerin kombinasyonlar ile tm tretilmi birimler
(ikincil birimler) oluturulabilir.rnek olarak kuvvet birimi
aadaki ekilde ifade edilebilir:

Bunlar ayn zamanda kullanm daha kolay olan, teklik

dnm oranlar eklinde de tarif edilebilirler:

Teklik dnm oranlar benzer ekilde 1e eittirler ve

birimsizlerdir. Bu yzden sz konusu oranlar (veya tersleri)
birimlerin dzgn bir ekilde dntrlmesi iin herhangi
bir hesaplama ileminin iine yerletirilebilirler.
10

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Boyutlarn uyumas iin

bir denklemdeki tm
terimlerin birimleri ayn
olmaldr.

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

SSTEMLER VE KONTROL HACMLER

Sistem: Belirli bir ktleyi veya uzayn incelenmek zere ayrlan bir blgesini belirtir.
evre: Sistemin dnda kalan ktle veya
blge
Snr: Sistemi evresinden ayran gerek
veya hayali yzey
Sistemin snrlar sabit veya hareketli olabilir.
Sistemler kapal veya ak diye
nitelendirilirler.

Kapal sistem
(Kontrol nitesi):
Snrlarndan
ktle geii olmayan
sabit bir ktledir.
11

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Ak sistem(kontrol hacmi): Problemin zmne

uygun bir ekilde seilmi uzayda bir blgedir.
Genellikle kompresr, trbin, lle gibi iinden ktle
aknn olduu bir makineyi iine alr.
Hem ktle hem de enerji kontrol hacmi snrlarn
geebilir.
Kontrol yzeyi: Kontrol hacminin snrlarna kontrol
yzeyi ad verilir ve gerek ya da hayali olabilirler.

Tek girili ve tek kl ak

sistem (kontrol hacmi)
12

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

SSTEMN ZELLKLER
zellik: Herhangi bir sistemin
karakteristii.
Baz zellikler basn P, scaklk T,
hacim V ve ktle m'dir.
zelikler ya yein ya da yaygn
olarak dikkate alnrlar.
Yein zellikler: Scaklk, basn,
younluk gibi sistemin ktlesinden
bamszdrlar.
Yaygn zellikler: Sistemin
ktlesiyle (bykl) orantldrlar.
zgl zellikler: Birim ktle iin
yaygn zelikler zgl n eki ile
ifade edilir.
13

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Yein ve yaygn zelliklerin ayrt

edilmesi lt.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Srekli Dizi (Continuum)

Bir maddenin atomik yapsnn nasl olduunun
nemsenmemesi ve boluklar olmakszn
srekli, ayn cinsten bir zde olarak dikkate
alnmas daha rahat bir yaklam olup, buna
srekli dizi(continuum) ad verilir.
Srekli dizi idealletirmesi bize zeliklerin
nokta fonksiyonu olarak ele alnmasna ve
sreksizliklerden kaynaklanan sramalar
olmakszn zeliklerin uzayda srekli deitii
kabulnn yaplmasna olanak salar.
Bu yaklam dikkate alnan sistemin boyutlar,
molekller aras boluklara gre bal olarak
byk olduu srece geerlidir
Gerekte bu durumla tm problemler de
karlalr.
Bu blmde yalnzca continuum kapsamnda
modellenebilen maddeler ile almalar
snrlandrlacaktr.
14

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Bir madde, molekller arasndaki

byk boluklara ramen, ar lde
kk bir hacimde bile ok fazla
sayda molekl bulunduu iin srekli
ortam olarak dnlebilir.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

YOUNLUK VE ZGL AIRLIK

Younluk

zgl hacim

zgl (Bal) younluk:

Maddenin younluunun
standart bir maddenin belirli bir
scaklktaki (genellikle 4 C
scaklktaki suyun younluu)
younluuna oran
zgl arlk: Bir
maddenin birim hacminin
arlna denir.

Younluk birim
hacimdeki ktle,zgl
hacim ise birim ktledeki
hacimdir.
15

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

HAL VE DENGE
Termodinamik denge halleri ile ilgilenir.
Denge: Bir uzla halini tanmlar.
Denge halinde bulunan bir sistem
iinde, deiimi zorlayan eitlenmemi
bir potansiyel (ya da itici kuvvet)
yoktur.
Isl denge: Sistemin her noktasnda
scaklk ayn ise
Mekanik denge: Sistemin herhangi bir
noktasnda basncn zamana gre
deimedii anlamna gelir.
Faz dengesi: Eer bir sistemde iki faz
bulunup, her fazn ktlesi bir denge
dzeyine eritiinde orada kalyorsa
Kimyasal denge: sistemin kimyasal
bileiminin zamanla deimemesi,
baka bir deyile sistemde kimyasal
reaksiyon olmamas anlamna gelir.
16

Prof. Dr. Ali PINARBAI

ki farkl halde bulunan bir sistem.

Isl dengeye ulaan bir kapal sistem.

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Hal nermesi
Sistemin halini belirlemek
iin gerekli zeliklerin says
hal nermesi ile bulunabilir
Basit sktrlabilir bir
sistemin hali iki bamsz
yein zelii ile
tanmlanabilir.
Basit sktrlabilir sistem:
Elektrik, manyetik, yerekimi,
hareket ve yzey gerilmesi
gibi olgularn etkisi altnda
olmayan sisteme denir.
17

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Azotun hali iki bamsz

yein zellik tarafndan
belirlenmitir.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

HAL DEMLER VE EVRMLER

Hal deiimi: Sistemin bir denge halinden dier bir denge haline geii
Yol: Bir hal deiimi srasnda sistemin getii hallerden oluan diziye de hal deiiminin
yolu denir. Bir hal deiimini tmyle tanmlayabilmek iin, sistemin ilk ve son halleri ile
hal deiimi srasnda izledii yolu ve evreyle etkileimlerini belirlemek gerekir.
Sanki-statik veya sanki dengeli sreci: Bir hal deiimi srasnda sistem her an denge
haline son derece yakn kalyorsa, sanki satatik veya sanki dengeli olarak tanmlanr.

18

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Koordinat olarak alnan termodinamik

zelikleri kullanarak izilen hal deiimi
diyagramlar, hal deiimlerinin aklda
canlandrlmas asndan ok kullanldr.
Koordinat olarak kullanlan baz bilinen
zelikler scaklk T, basn P ve hacim V
(veya zgl hacim v) olarak sralanabilir.
Baz hal deiimlerinde zeliklerden biri sabit
kalabilir ve izo- neki hal deiimi ile birlikte
kullanlr.
zotermal hal deiimi: Bir hal deiimi
srasnda T scakl sabit kalr.
zobarik hal deiimi: Bir hal deiimi
srasnda P basnc sabit kalr.
izokorik (veya izometrik) hal deiimi : Bir hal
deiimi srasnda zgl hacminin sabit kalr.
evrim: Bir sistem geirdii bir dizi hal
deiimi sonunda yeniden ilk haline
dnmesine denir.
19

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Sktrma ileminin P-V diyagram.

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Srekli Ak Hal Deiimleri

Srekli terimi zamana bal
deiim gstermeyen anlamn
iermektedir. Sreklinin kelime
olarak tersi sreksiz veya kararsz
olmaktadr.
ok sayda mhendislik aygt
uzun sreler boyunca ayn
koullarda alrlar ve srekli ak
makineleri olarak snandrlrlar.
Srekli ak hal deiimi: Bu hal
deiimi bir kontrol hacmi iinden
bir akkann srekli olarak akt
bir hal deiimi olarak
tanmlanabilir.
Aralksz alma amac ile
kullanlacak trbin, pompa, kazan,
younlatrc, s deitirici gibi
cihazlar ile soutma ve elektrik
santral gibi sistemlerde srekli
ak koullarna olduka yaklalr.
20

Srekli ak
ileminde,
akkan
zellikleri kontrol
hacmi iinde
konumdan
konuma
deiebilir, fakat
zamanla
deimez.

Sabit ak altnda, kontrol hacmi iindeki

ktle ve enerji sabit kalr.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

SICAKLIK VE TERMODNAMN
SIFIRINCI YASASI
Termodinamiin sfrnc yasas : iki ayr cismin bir nc cisimle sl
dengede olmas durumunda, birbirleri ile de sl dengede olduklarn belirtir.
nc cisim bir termometre ile yer deitirirse, sfrnc yasa u ekilde
yazlabilir: her ikisi de ayn scaklk deerine sahip iki cisim birbirleriyle
temas etmeseler bile sl dengededirler.

zole bir evrede

temas halinde
bulunan iki cisim
termik dengeye
ularlar.
21

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Scaklk lekleri
Tm scaklk lekleri suyun donma ve
kaynama noktalar gibi, kolayca elde edilebilir
hallere dayanr.
Buz noktas: Bir atmosfer basntaki buharla
doymu hava ile su-buz karmnn denge
halinde bulunmas buz noktasnda
gerekleir.
Buhar noktas: bir atmosfer basntaki su
buhar (hava olmakszn) ile sv halindeki su
karm dengededir.
Celcius lei: SI birim sisteminde
Fahrenheit lei: ngiliz birim sisteminde
Termodinamik scaklk lei: herhangi bir
madde veya maddelerin zeliklerinden
bamsz bir scaklk leine denir.
Kelvin lei (SI) Rankine lei (E)
Kelvin lei ile hemen hemen ayn olacak
ekilde oluturulan bir scaklk lei de ideal
gaz scaklk leidir. Bu lekte scaklklar
sabit hacimli gaz termometresi ile llr.
22

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Farkl fakat
dk
basnlarda
drt
ayr gaz
kullanan sabit
hacimli gaz
termometresi
ile elde edilen
deneysel
lmlerin PV erileri.

Sabit hacim gaz termometresi mutlak sfr

basnta 273.15 C deerini gsterir.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Scaklk
leklerinin
karlatrlmas.

Deiik scaklk
birimlerinin
byklklerinin
karlatrlmas

Orijinal Kelvin leinde referans noktas buz noktasyd, ve bu nokta suyun donma
(veya buzun erime) scakl 273.15 Kdi.
Referans noktas olarak suyun l noktasnn scaklnn 273.16 K olmas tayin
edilmitir.
23

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

BASIN
Pressure: bir akkann birim alana
uygulad kuvvet.

68 kg

136 kg

Afeet=300cm2

0.23 kgf/cm2

0.46 kgf/cm2

P=68/300=0.23 kgf/cm2

Baz etkin
basn
lm
cihazlar.
24

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Kilolu birinin ayaklar zerindeki

normal gerilme (ya da "basn") zayf
birininkinden ok daha fazladr.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Mutlak basn: Verilen bir konumdaki gerek basnca mutlak basn denir ve
mutlak vakuma (yani mutlak sfr basnca) gre llr.
Etkin basn: Mutlak basnla yerel atmosferik basn arasndaki farktr.
Bununla birlikte ou basn lme cihazlan atmosferde sfra kalibre edilir.
Dolaysyla bu cihazlar mutlak basn ile yerel atmosferik basn arasndaki
fark gsterir. Bu farka etkin basntr.
Vakum basnc: Atmosferik basncn altndaki basnlar

Bu yazda aksi
belirtilmedike
P mutlak
basnc
gstermek iin
kullanlacaktr.

25

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Basncn Derinlikle Deiimi

Younluun ykseklikle
deiimi bilindiinde

Durgun haldeki bir akkann

basnc toplanan arlnn bir
sonucu olarak derinlikle artar.
26

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Dengede bulunan dikdrtgen bir

akkan elemannn serbest cisim diyagram.
Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Bir gaz ile dolu odada

basncn ykseklikle
deiimi ihmal edilebilir.
Durgun bir akkan
ierisindeki basn,
serbest yzeyden
itibaren derinlik ile
doru orantl
olarak artar.

Noktalar birbirleriyle ayn akkan

araclyla irtibatl olmak kouluyla,
bir akkan ierisinde yatay bir
dzlemde tm noktalardaki
basnlar geometriden bamsz
olarak ayndr.
27

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Pascal yasas: Kapal durumdaki bir akkana

uygulanan basncn, akkan ierisindeki basnc her
yerde ayn miktarda arttrmasdr.

A2/A1 oran, hidrolik

kaldracn ideal mekanik
faydas olarak adlandrlr.

Byk bir arln,

Pascal yasas
uygulanarak kk bir
kuvvetle kaldrlmas.
28

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Manometre
Manometreler kk ve orta lekteki basn
farklarn lmede yaygn olarak kullanlmaktadr. Bir
manometre temelde, civa, su, alkol veya ya gibi
ierisinde bir veya daha fazla akkan bulunan
cam ya da plastik bir U borusundan oluur
Bir ak blm
veya ak dzenei
boyunca
gerekleen basn
dnn
diferansiyel
manometre ile
llmesi.

st ste akkan tabakalarnda, r

younluuna sahip h yksekliindeki bir
akkan tabakasnn bir ucundan
dier ucuna basn deiimi rgh'dr.
29

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Basit
manometre.

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

Dier Basn lme Cihazlar

Bourdon borusu: Bu cihaz, ucu kapal ve bir kadran
gsterge inesine bal bulunan kanca eklinde bklm bir
metal boru halkasndan oluur.
Basn dntrcler: Basn etkisini gerilim, diren veya
sadaki (kapasitans) bir deiim eklinde elektriksel etkiye
dntrmek iin eitli teknikler kullanr.
Basn dntrcler kk ve hzldr. Buna ek olarak
mekanik olanlara kyasla daha duyarl, daha gvenilir ve daha
hassas olabilirler.
Etkin basn dntrcleri: Basn alglama diyaframnn
arka yzn atmosfere ak tutarak atmosferik basnc bir
referans olarak kullanr.
Piyezoelektrik dntrcler: Kat-hal basn
dntrcler olarak da adlandrlrlar. Mekanik basnca
maruz kaldnda kristal bir madde ierisinde elektriksel
potansiyel meydana gelmesi ilkesine gre alr.

Basn lmede kullanlan deiik

tiplerdeki Bourdon borular.
30

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

BAROMETRE VE ATMOSFERK BASIN

Atmosferik basn barometre denen bir cihazla llr ve bu yzden
atmosferik basn iin genellikle barometrik basn deyimi kullanlr.
Ska kullanlan bir baka basn birimi de, standart yerekimi ivmesi (g
9.807 m/s2) altnda, 0C'deki 760 mm civa stununun (rHg 13,595kg/m3)
tabanna yapt basn olan standart atmosferik basntr.

Basit barometre.
31

Yzey gerilimi
(klcallk) etkilerine
yol amayacak kadar
byk olmas
kaydyla boru
apnn, boru
uzunluunun veya
en-kesitinin
borudaki akkan
stunu yksekliine
etkisi yoktur.
Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

PROBLEM ZME TEKN

Adm 1: Problemin ifade Edilmesi
Adm 2: ematik
Adm 3: Kabuller ve yaklamlar
Adm 4: Fiziksel yasalar
Adm 5: zellikler
Adm 6: Hesaplamalar
Adm 7: Sorgulama dorulama ve irdeleme
Mhendislik Denklem zcs (EES): EES, dorusal ya da dorusal
olmayan cebirsel veya diferansiyel denklemleri saysal yntemlerle
zen bir bilgisayar programdr. Bu yazlmda, matematiksel
fonksiyonlarn yan sra termodinamik zellik fonksiyonlar da ykl olup
kullancnn ilave zellik verileri girmesine olanak salamaktadr. Baz
yazlm paketlerinin aksine, EES mhendislik problemlerini zmez,
sadece kullancnn verdii denklemleri zer.
32

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar

zet
Termodinamik ve enerji
Termodinamiin uygulama alanlar

Boyutlar ve birimlerin nemi

Baz SI ve ngiliz birimleri, boyutlarn trdelii, teknik dnm oranlar.

Sistemler ve kontrol hacimleri

Sistemin zellikleri
Younluk ve zgl arlk
Hal ve denge
Hal nermesi

Hal deiimleri ve evrimler

Srekli ak hal deiimleri

Scaklk ve termodinamiin sfrnc yasas

Scaklk lekleri

Basn
Basncn derinlikle deiimi

Manometre ve atmosferik basn

Problem zme teknikleri
33

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 1: Giri ve Temel Kavramlar