Rekurzivne formule za neodreeni integral

1. Uvod
U ovom radu su obraene rekurzivne formule koje slue za izraunavanje neodreenih
integrala cjelobrojnih potencija nekih funkcija kako bi se sniavao red potencija.
Prvo je definiran pojam neodreenog integrala ,potom pojam rekurzivne formule.
Naskon toga u toki 4. detaljno je izvedeno osam rekurzivnih formula koje se najee
upotrebljavaju. Izvodi se temelje na raznim elementarnim transformacijama podintegralnih
funkcija, a potom primjenom parcijalne integracije. Na kraju je detaljno rijeen jedan
primjer.
2.Definicija neodreenog integrala
Neka su zadane dvije funkcije
y=f(x)

y=F(x)

za koje vrijedi

F ( x) f ( x)
Tada je funkcija y=f(x) derivacija funkcije y=F(x,) a za funkciju y=F(x) se kae da je
primitina funkcija funkcije y=f(x). Ako je y=F(x) primitivna funkcija funkcije y=f(x), tada je i
funkcija y=F(x)+C primitivna funkcija funkcija funkcije y=f(x), jer je F ( x) C F ( x) C
, iz ega proizlazi da funkcija koja ime jednu primitivnu funkciju ima ih beskonano i svake
dvije se razlikuju do na aditivnu konstantu.

Definicija: Skup svih primitivnih funkcija funkcije y=f(x) zovemo neodreeni integral. To se
zapisuje:

f ( x ) dx F ( x ) C

3.Definicija rekurzivne formule

Neke je zadan niz:
a1 , a2 , a3 ,..., an1an an1 ,....

Definicija: Rekurzivna formula je svaki izraz oblika:

an f anr , anr 1 ,...anr s

Kao to vidimo rekurzivna formula je formula u kojem je n-ti lan niza zadan pomou formule
koja ovisi o nekoliko prethodnih lanova niza. Najednostavnije su one kod kojih se n-ti lan
niza rauna pomou izraza koji ovisi o jednom od prethodnih. U naim primjerima formule e
biti tipa
an f (an1 )

Ili

a n f ( an 2 )

4. Izvodi rekurzivnih formula za neke neodreene integrale

4.1.

In

ln x

dx

Primjenom parcijalne integracije imamo:

1
du nln x dx n n1 1
n u ln x
x xln x x nln x dx
In ln x dx
x
dv dx v dx x
n1

n1

xln x n ln x dx xln x nIn1

n

rekurzivna formula glasi

ln x
odnosno

dx x ln x

n ln x

n 1

dx

I n x ln x nI n1
n

4.2.

In

e ax dx

Primjenom parcijalne integracije imamo:

u xn du nxn1dx

n ax ax
x
e e n1
ax
In x e dx ax e nx dx
dv e dx v a a
a
n ax

xneax n n1 ax xneax n
x e dx In1
a a
a a
rekurzivna formula glasi
n ax
x e dx

x n e ax
n

a
a

n 1

e ax dx

odnosno
In

4.3.

In

1
2

x2

x n e ax n
I n1
a
a

dx

Ralanivanjem podinegralne funkcije, a potom primjenom parcijalne integracije imamo:

1
a2
1 a2 x2 x2
1 a2 x2
x2
In
dx 2
dx 2
dx 2
dx
n
n
n
2
2 n
2
2
2
2
2
2
a a x
a
a a x
a x
a x
a2 x

ux

du dx

a2 x2 t
1
2 I n1
x
x
dv
dx
v

dx
a
1
1 n
1

2
2 n
2
2 n

xdx

dt

t
dt

a x
a x
2
2

2 n 1 a 2

1
x
2 I n1
2 n 1 a 2 x 2
a

1
x
2 I n1
a
2 n 1 a 2 x 2

1
x
2
2 2
2a 2n 1 a x

n1

dx

2 n 1 a x
2

2 n1

1
1
x

2
n

1
I

n 1
n1
n1
n1
2 n 1 a 2 2n 1
a2 x2

n1

2n 3 I n1

rekurzivna formula glasi

1
2

2 n

dx

1
x

2a 2n 1 a 2 x 2

n 1

2 n 3

1
2

2 n

dx

odnosno
In

1
2a 2n 1
2

a x
2

2 n 1

2n 3 I n1

n1

4.4.

In

x2

dx

Ralanivanjem podinegralne funkcije, a potom primjenom parcijalne integracije imamo:

I n a 2 x 2 dx a 2 x 2 a 2 x 2 dx a 2 a 2 x 2 dx x 2 a 2 x 2 dx
n1

n1

n1

u x du dx
a

a I n1
2

2 n1

dx

a
x

dv x a 2 x 2 dx
n1

x2
n

n
a2 x2 t

1 n1
a2 x2
v dv
1 t dt
2
n
xdx dt
2

2
2

1 a 2 x 2 n dx a 2 I n1 x a x 1 I n
n
n
n

sada izjednacimo pocetak i kraj racuna

x a 2 x 2 1
I n a I n1
In / n
n
n
n

nI n a 2 nI n1 x a 2 x 2 I n
n

I n n 1 a 2 nI n1 x a 2 x 2

x a 2 x 2 a 2 n
In

I n1
n 1
n 1
n

rekurzivna formula glasi:

x 2 dx

x a2 x2
n 1

a 2n
a2 x2
n 1

a 2n
I n1
n 1

n 1

dx

odnosno
x a2 x2
In
n 1
I n sin n xdx

4.5.

Ralanivanjem podinegralne funkcije, a potom primjenom parcijalne integracije imamo:

I n sin xdx sin x sin
n

n 1

xdx

u sin n1 x

du n 1 sin n2 cos xdx

dv sin xdx

v sin xdx cos x

cos x sin n1 x cos x n 1 sin n2 cos x dx cos x sin n1 x ( n 1) cos 2 x sin n2 xdx

cos x sin n1 x ( n 1) 1 sin 2 x sin n2 xdx

cos x sin n1 x ( n 1) sin n2 xdx ( n 1) sin n xdx cos x sin n1 x ( n 1) I n2 n 1 I n
ako izjednacimo pocetak i kraj racuna :
I n cos x sin n1 x ( n 1) I n2 n 1 I n
I n n 1 I n cos x sin n1 x ( n 1) I n2
I n 1 n 1 cos x sin n1 x ( n 1) I n2 / : n
cos x sin n1 x n 1

I n2
n
n
rekurzivna formula glasi:
In

n
sin xdx

cos x sin n 1 x (n 1)

sin n 2 xdx

n
n

odnosno:
In

cos x sin n1 x n 1

I n2
n
n

In

4.6.

cos

xdx

Ralanivanjem podinegralne funkcije, a potom primjenom parcijalne integracije kao u

prethodnom primjeru:
I n cos xdx cos x cos
n

n 1

xdx

u cos n1 x

du n 1 cos n2 sin xdx

dv cos xdx

v cos xdx sin x

sin x cos n1 x sin x n 1 cos n2 sin x dx sin x cos n1 x (n 1) sin 2 x cos n2 xdx

sin x cos n1 x (n 1) 1 cos 2 x cos n2 xdx sin x cos n1 x (n 1) cos n2 xdx (n 1) cos n
sin x cos n1 x (n 1) I n2 n 1 I n
ako izjednacimo pocetak i kraj racuna :
I n sin x cos n1 x ( n 1) I n2 n 1 I n
I n n 1 I n sin x cos n1 x (n 1) I n2
I n 1 n 1 sin x cos n1 x ( n 1) I n2 / : n
In

sin x cos n1 x n 1

I n2
n
n

rekurzivna formula glasi:

n
cos xdx

sin x cos n1 x ( n 1)

cos n2 xdx
n
n

odnosno:

In

In

4.7.

sin x cos n1 x n 1

I n2
n
n

1
dx
cos n x

Transformiranjem podinegralne funkcije, a potom primjenom parcijalne integracije :

2
2
2
2

In

1
sin x cos x sin x cos x
dx

dx n dx n dx
n
n

cos x
cos x
cos x cos x

u sin x du cos xdx

dv

I n 2
sin x
sin x cos x t
1
n
dx
v

dx

t
dt

cosn x sin xdx dt (n 1) cosn1 x

cosn x

sin x

1
1 cos x
sin x
1

dx

I n2 I n2
n1
n1
n1

(n 1) cos x n 1 cos x (n 1) cos x n 1

sin x n 2
sin x n 2 1

n2 dx
n 2
n1
n1
(n 1) cos x n 1 (n 1) cos x n 1 cos x

rekurzivna formula glasi:

1

cos

dx

sin x
n2
1

dx
n 1

( n 1) cos x n 1 cos n2 x

odnosno
I n

sin x
n2

I n2
n1
(n 1) cos x n 1

4.8.

In

1
dx
sin n x

Transformacijom podinegralne funkcije, a potom primjenom parcijalne integracije kao u

prethodnom primjeru:

1
sin 2 x cos2 x sin 2 x cos2 x
I n n dx n dx n dx n dx
sin x
sin x
sin x sin x
u cos x du sin xdx
I n2

cos x
cos x sin x t
1
n
dv n dx v n dx
t dt
sin x
sin x cos xdx dt
(n 1) sin n1 x

1
1 sin x
cos x
1
cos x
n1 dx
I n2 I n2
n1
n1
(1 n) sin x 1 n sin x (1 n) sin x 1 n

cos x n 2
cos x n 2 1

n2 dx
n2
n1
n1
(n 1) sin x n 1
(n 1) sin x n 1 sin x
9

rekurzivna formula glasi:

1

sin

dx

rdnosno
In

cos x
n2
1

dx
n 1

(n 1) sin x n 1 sin n2 x

cos x
n2

I n2
n 1
(n 1) sin x n 1

5. Rijeeni zadatak
Izloeni zadatak e se rijeti primjenom formule 4.7:

10

primjenimo formulu
1
sin x
82 1
dx

dx
7
8 2
cos8 x iz 4.7 za n 8

8 1 cos x 8 1 cos x
sin x 6 1
sin x 6 primjenimo formulu
7 6 dx 7

7 cos x 7 cos x 7 cos x 7 iz 4.7 za n 6

sin x 6 sin x 4 1 sin x 6 sin x 24 1

5 4 dx 7 5 4 dx
7
7 cos x 7 5 cos x 5 cos x 7 cos x 35 cos x 35 cos x

sin x 6 sin x 24 primjenimo formulu

7 5

7 cos x 35 cos x 35 iz 4.7 za n 4

sin x 6 sin x 24 sin x 2 1

5
2 dx
7
3
7 cos x 35 cos x 35 3 cos x 3 cos x

sin x 6 sin x 8 sin x 16

tan x C
7
5
3
7 cos x 35 cos x 35 cos x 35

6. Zakljuak
Skupina integrala kod kojih podintegralna funkcija ovisi o cjelobrojnim potencijama nekih
funkcija uzastopnom se primjenom izvedenih rekurzivnih formula svodi ne elemnetarno
raunanje na nain da se, svaki put kad se primjeni formula, potencija funkcije smanjuje sve
dok na koncu ne doemo do tablinog integrala. Kod izvoenja takvih formula uvijek se
primjeni isti princip: prvo se po pravilu za raunanje s potencijama napravi dekompozicija
podintegralne funkcije i potom primjen imetoda parcijalne integracije.
7. Literatura

11

1.
2.

B.P. Demidovi: Zadaci i rijeeni primjeri iz matematike analize za tehnike

fakultete, VI izdanje, Danjar d.o.o. , Zagreb, 1995.
M.tefan Trubi, L.Sopta, N.rnjari-ic, S.Maei: Matematika II, zbirka
zadataka, neodreeni integral, Tehniki fakultet Rijeka, 2010.

12