Salajdin SALIHU

NJ Z NDRYSHE

Lulzim Haziri sht sivllai im. Pa kt miqsi jeta ime do t ishte

shum m e varfr. N kt miqsi ndrmjetsoi letrsia, libri, poezia. M
1989, n edicionin e Rilindjes, u botua libri i tij i par me titullin Knga
lind n vetmi, q shnoi kthes n poezin shqipe. Autori nga Gostivari, nj
student makinerie n Universitetin e Prishtins, shkruante ndryshe nga
shum krijues t afirmuar. Ai nuk kishte studiua pr letrsi, kurse do t
zgjonte interesimin e studiuesve t letrsis. Ai nuk kishte studiuar pr
gjuhsi, por gjuha e tij artistike reflektonte magji. N koh moralizimesh t
lodhshme, ai joshej nga krijues q shkruanin pa konsiderata morale dhe
krijonte poezi t ksaj natyre. N poezin e tij, sikurse ndodhte n filma
moralizues, nuk ndrrohej kuadri kur duhej t ndodhte puthja dhe prekja.
N poezin e tij asnj simbol i eksploatuar. Madje, prjashtonte edhe hnn
nga poezia e tij, si simbolik e nj dashurie platonike. Ndjehej se autori
kishte qen me shum fat: kishte lexuar libra q e kishin joshur, q vet i
kishte zgjedhur dhe jo libra duhet lexuar me detyrim e q harrohen shpejt,
veanrisht n kohra kur letrsia shihet si mundsi pr arritje qllimesh
prtej letrare. Pr krijuesit, n prgjithsi, katedra shndrrohet n njfar
burgu torturues, nga i cili nuk mson asgj. Jan t tjer hyjni q e joshin,
t tjer emra sundojn kokn e tij, t tjer demon. M shum se sa katedra
poett msojn nga universitas vitae, si thoshte Cvajgu. Haziri duket se
kishte shptuar nga kjo ngarkes, por gjithsesi ai ishte poeti i cili ishte
krijues dhe lexues. Pavarsisht prapsinave q i bn nj krijues i madh,
srishmi ai nuk mund t jet i till pa nj kultur t madhe. Nse poezis s
Lulzim Haziri i bjm nj lexim intertekstual dhe jo tekstual apo
kontekstual, do t dgjojm zrat e teksteve t tjer, si thon studiuesit e
shkolls intertekstuale.
1

N kohn kur u botua Knga lind n vetmi krijoja pa mallin e

shtamps. Ndjeja m shum knaqsin e leximit se sa knaqsin e
krijimit. Knga lind n vetmi ishte njri nga librat q m krijonte kt
knaqsi (ri)leximi. Nj libr i shkruar pr vete, n vetmi, q duhet ti bsh
vend n kndin e librave q rilexohen, bashk me librat tjer sikurse: Kur
dyer hapen me zile, Dalje nga safari (przgjedhje) etj.
Pra, poezia e Lulzim Hazirit lexohet q t prjetohet dhe jo me
synimin q t komentohet. Kritika letrare e ka komentuar, por kritiku nuk
sht vese nj lexues. Sipas Rolan Bartit shkenca e letrsis nuk mund t
na msoj kuptimin prfundimtar t veprs, sepse libri sht nj bot. T
lexosh do t thot ta dshirosh veprn, do t thot t duash t jesh vepra,
do t thot ta refuzosh ta dyfishosh veprn jasht do t folurit tjetr pos t
folurit t vet veprs (...) T kalosh nga leximi n kritik do t thot ta
ndryshosh dshirn, do t thot ta dshirosh jo m veprn, por ligjrimin e
vet (...) Sa shkrimtar kan shkruar vetm se kan lexuar. Sa kritik kan
lexuar vetm pr t shkruar1.
Ose mund t shrbehemi me konstatimin e Jurij Llotmanit, sipas t
cilit: Duke rrfyer poezin me gjuh t rndomt ne e shkatrrojm
strukturn dhe, pr kt shkak, nuk arrijm q ti kumtojm pranuesit
fluksin e informacioneve q prmban ajo2. Ky informacion, gjithsesi, sht i
nj shkalle m t lart.
Edhe para se t lexoja Bartin, Lotmanin e shum t tjer, q
ndihmojn pr t br studime mbi letrsin, por nuk ndihmojn pr t br
letrsi, n asnj rast se kam lexuar poezin e Lulzim Hazirit me iden se
duhet q ta komentoj. Kam shkruar nga dashamirsia ndaj lexuesve t
poezis, duke i informuar pr dika q i vjen rrall bots s poezis.
Gjithmon m ka plqyer dhe m plqen magjia e tij gjuhsore q,
nse i referohemi Josif Brodskit, hap portat e mendimit. Poezia mundson
1 Roland Barthes, Aventura semiologjike, Dukagjini, Pej, 2008, f. 208
2 Jurij Llotman, Struktura e tekstit artistik, Shkup, .....f.30.
2

m shum se sa hapja e ktyre portave: sht m shum se sa mendim sht plurale, emocion, figuracion, botshikimin mbi botn. Dhe m shum
se sa gjith kto s bashku. Poezia sht asgjja pr t ciln kemi nevoj.
Kemi nevoj pr poezin e Hazirit, e cila nuk na ofron dika utilitare, por na
krijon knaqsin estetike.
T shkruash pr poezin e Hazirit asnjher nuk t mjafton diskursi i
kritikut. T ndodh q gjat ksaj tentative t krijosh palimpseste. Pr mua
sht gjithka e shumka nj vepr letrare q t lind kt dshir. Vepra t
ktilla jan ato q na zbulojn dika t re pas do leximi.
T shkruash pr poezin e Hazirit do t thot, q n fillim, t kesh
kujdesin e zgjedhjes s diskursit, ti shmangesh do konformizmi. Ai sht
nj z ndryshe; nj krijues q ka sjell dika t re n poezin shqipe.
Fillimisht, mund t mos e ket pasur kt qllim. Knga e tij lind n vetmi,
lind pr tu knduar s brendshmi. Megjithat i solli letrsis shqipe nj
poezi t ndjeshmris urbane, trajtoi motive q hasen n vepra t letrsis
botrore, por nuk ishin aq t pranishme n letrsin shqipe.
Kryefjala e krijimtaris poetike t Lasgush Poradecit sht vargu:
Kng e vjetr pleqrishte m plqeu fare pak, kurse e Lulzim Haziri
sht vargu: Deri kur rrugve t letrsis shqiptare do t enden makina t
vjetra. Ai, sikurse thot n nj varg t tij, krijoi letrsin shqipe me
autostrada. Nj poezi e re, sikurse ndodh me zhanre t tjera, veanrisht
me romanin, mund t lind jo nprmjet pohimit, por nprmjet kontestimit
t nj pjese t madhe t krijimtaris q sht shkruar paraprakisht.
Ndryshe nga shum t tjer, Lulzim Haziri nuk e konsideroi poezin si
pamflet t shkruar me refrene t zakonshme. Poezia e tij se duron
trivialitetin, se duron mungesn e kreativitetit, se duron gjuhn e
eksploatuar figurative, si duron normat e ngurta. Bota q e rrethon sht e
ngusht pr shpirtin e tij dhe krkon m shum po nga ajo bot. Ai, sikurse
thot Dostojevski, nuk pretendon q ta ndryshoj kt bot, por me artin e
tij e bn m t bukur. Haziri frymzohet edhe nga e shmtuara, pr t ciln
shkruan bukur. Poezia e tij shpesh ngjan si proz, por thot shum, si thot
3

Ferlingeti. N poezin e Lulzim Hazirit gjrat e rndomta gjallrohen.

Krijohet komunikim i uditshm ndrmjet subjektit me objektet, q nuk jan
thjesht objekte t pashpirt. Krevati nuk sht thjesht krevat. sht simbol
universal. Aty ka ndodhur dika dhe vazhdon q t ndodh. Dika q ngjall
nj kujtim, nj mall, nj dhembje. Ai merr materialin bruto nga
prditshmria e lodhur nga e rndomta, e zakonshmja dhe krijon dika q
sht universale, e prtejbotshme. Kjo prditshmri urbane sht mbrujtur
me preokupime, dilema dhe shqetsime urbane. Kemi ngulfatjen e njeriut
brenda nj hapsire jo aq dashamirse pr subjektin lirik q krkon t
prmbys kaosin e paketuar si harmoni.
Kto preokupime q ndrlidhen me aktualen, njkohsisht jan edhe
tema universale. Krijimtaria e Lulzim Hazirit, si thoshte Borevi, i ka dy
shtresat: shtresn aktuale dhe universale. Prandaj sht krijimtari q sht
lexuar nga lexuesi i kohs dhe vazhdon t jet me horizont t hapur pritjeje.
***
Haziri shkroi ndryshe mbi vetmin, dashurin, prplasjen etr e bij,
prostitucionin, hipokrizin, trivialitetin ngulfats etj. Shkroi me diskurs
poetik urban. Shkroi poezit m t bukura q mund t shkruhen pr
Prishtinn, qytetin para t cilit ohet n kmb si para flamurit. Ashtu si
Bodleri njeh shpirtin dhe frymmarrjen e Parisit, apo Xhojsi t Dublinit, po
ashtu edhe Haziri njeh shpirtin dhe frymmarrjen e Prishtins. Nj lidhje
fatale edhe kur poeti nisi nj jet t re n vendlindjen tjetr t tij, n
Gostivar. Duke shfletuar prmbledhjet e tij (Knga lind n vetmi, Kur
dyert hapen me zile ose przgjedhjen Dalje nga safari) t fanitet
Prishtina e largt, q mund ta dashurosh si grua q t shkakton nj mal
dhembje q nuk kalbet si ftua n dollapin e harress... Dhe vargje t
ktilla, q fiksohen menjher n kujtes, jan t shumt, sikurse edhe:
Vrtet nj shikim sht dashuri, por dashuria nuk sht nj shikim e
shum t tjer...
***
4

Poezia e Lulzim Hazirit sht prkthyer n disa gjuh, sht prfshir

n shum panorama dhe antologji kombtare dhe t huaja. Pr krijimtarin
e tij kan shkruar kritik shqiptar dhe t huaj. sht vlersuar me mime
letrare. sht quajtur poeti i pjekur me rokenroll, q qndron prtej
normave (M. Limani); poet q krijon nprmjet nj hipersenzibiliteti, q
gjakon mvetsi tematike, q ka kndvshtrim autentik ndaj probleme dhe
mvetsi t shprehjes (Ramadan Musliu); poet q ka ndrtuar ka ndrtuar
nj Utopi t re - Letrsin shqipe me autostrada! (Migjen Kelmendi); poet
i cili krijon figurshmri q fokuson situat, ambient dhe prmes imazhit
global e komunikon botn e vet t shqetsuar (Ali Aliu); poet q vjershron
me ngulm pr njrn nga kryetemat e poezis bashkkohore Vetmin;
dhe sht prfaqsues i nj brezi dshprimesh e zhgnjimesh t thella,
me vlerat morale, profesionale, politike e atdhetare t brezit m t vjetr
(Abdullah Konushevci) etj.
***
Librat me poezi t Lulzim Hazirit jan m inteligjent se sa autori. Jan
libra q do t vazhdojn t flasin me lexues kohsh t ndryshme. Jan libra
ndryshe n koh refrenesh t bezdisshme pr t shituarin nga magjia e
gjuhs; jan libra ndryshe n koh klounsh poetik q do ideal e bjn t
rndomt gati qesharak...
Poeti ters, Lulzim Haziri, sht jasht turms, fjalimeve dhe
inaugurimeve. Ai rndomson sendet, fjalt, metaforat. Hedh pshtym
n vokabularin rustikal; nuk joshet nga celofan idealesh t rrejshme apo
nga retorika e shprdorimit. Ai sht heretiku dhe mendjetjetrsi q nuk
bn sikur...
***
Lulzim Haziri sht shquar edhe pr shkrimet e tij eseistike e
publicistike. Ai sht kritiku i par i rokut shqiptar. N shkrimet e ktilla
her sht analitik, her ironik, her cinik, por gjithmon e karakterizon
humanizmi i thell. Bota, n kndvshtrimin e tij, mbetet hapsir

komunikimi ndrmjet kulturave, t cilat, n interaksion, pasurohen n

vijimsi.
Lulzim Haziri, si poet e eseist, e ka pasuruar sistemin ton artistik e
kulturor me krijimet e tij, me idet e tij, me botshikimin e tij, por edhe me
informacionin q sjell, si produkt i kulturs s tij t gjer. Duhet t jemi t
lumtur q e kemi.