Galego Eso Xunta Imp

LINGUA GALEGA
iniciacin
LINGUA GALEGA
iniciacin
Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria:

Celso Currs Fernndez
Director xeral de Poltica Lingstica:
Xess P. Gonzlez Moreiras
Subdirector xeral de Promocin e Ensino da Lingua Galega:
Xos A. Pombo Mosquera
Xefe do Servizo de Plans e Programas do Ensino da Lingua Galega:
Xos Snchez Puga
Autores:
Carme Lpez Taboada
Iolanda Otero Lpez
Carlos Xabier Rodrguez Brandeiro
Margarita Souto Fraga
Coordinacin:
Manuel Rico Verea
Deseo da portada:
Cibrn Rico Lpez
Edita: XUNTA DE GALICIA
Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria
Direccin Xeral de Poltica Lingstica
Depsito legal: C. 722-2004
ISBN: 84-453-3298-8
NDICE
Limiar ........................................................................................................................................
11
UNIDADE 1:
Lectura: A Galicia anfibia ............................................................................................................
Comentmo-lo texto ................................................................................................................
Traballamos co lxico: Fenmenos atmosfricos .........................................................................
Gramtica: A perfrase verbal ir + infinitivo ..................................................................................
Os nmeros ata vinte. Multiplicativos e partitivos .........................................................
O presente de indicativo e subxuntivo dos verbos ser, estar e ir.....................................
A expresin da identidade e do lugar de nacemento....................................................
Como expresmo-la situacin e a proximidade? .........................................................
Apuntamentos de ortografa: O alfabeto ................................................................................
Comunicacin e expresin: Situacin comunicativa ..................................................................
Carta director ............................................................................
Historia da lingua: mbito xeogrfico ........................................................................................
Substrato preindoeuropeo .............................................................................
Os celtas .....................................................................................................
Complementos: Antroponimia e toponimia ..................................................................................
13
13
14
15
16
16
17
18
19
20
21
21
21
21
22
UNIDADE 2:
Lectura: Os oficios ......................................................................................................................
Traballamos co lxico: Os oficios .............................................................................................
Gramtica: Presente de indicativo e subxuntivo de haber, dicir e facer............................................
A perfrase haber (de) + infinitivo ...............................................................................
Os nmeros de vinte en diante ...................................................................................
Os adverbios de tempo .............................................................................................
Apuntamentos de ortografa: Palabras dubidosas ....................................................................
Comunicacin e expresin: Texto sociolingstico: A diglosia .....................................................
A instancia....................................................................................
Historia da lingua: A chegada dos romanos...............................................................................
A romanizacin lingstica............................................................................
A Gallaecia romana ....................................................................................
Complementos: Os amores que o ro separa ...............................................................................
Cancin: Milho verde, milho verde......................................................................
23
23
24
26
26
29
29
30
30
31
31
31
31
32
32
UNIDADE 3:
Lectura: As comidas ....................................................................................................................
Traballamos co lxico: As comidas ...........................................................................................
Gramtica: Presente de indicativo e subxuntivo de vir, ver e ter.......................................................
Vogais abertas e pechadas ........................................................................................
Adverbios de lugar e locucins prepositivas .................................................................
As contraccins dos demostrativos coas preposicins de e en ........................................
33
33
34
35
36
37
38
5
A perfrase verbal ter que / de + infinitivo ...................................................................

Apuntamentos de ortografa: Emprego do h ............................................................................
Alternancia c / cc ......................................................................
Comunicacin e expresin: Texto sociolingstico: Sempre en Galiza ..........................................
A reclamacin ...............................................................................
Historia da lingua: O superestrato xermnico.............................................................................
Repercusin lingstica dos xermanos ............................................................
A influencia rabe.......................................................................................
Complementos: Declaracin universal dos dereitos lingsticos.......................................................
Cancin: Campanas de Bastabales .....................................................................
38
40
40
40
41
41
41
41
42
42
UNIDADE 4:
Lectura: A Manolo Snchez Pea .................................................................................................
Comentmo-lo texto ...............................................................................................................
Traballamos co lxico: A cidade...............................................................................................
Mapa dos concellos galegos...................................................................
A cocia ...............................................................................................
Gramtica: Presente de indicativo e de subxuntivo de poer / pr, dar e saber ...............................
A perfrase verbal dar + participio .............................................................................
Contraccins dos indefinidos coas preposicins ...........................................................
Segredo e secreto .....................................................................................................
As preposicins deica e ata .......................................................................................
Apuntamentos de ortografa: Emprego do s e do x..................................................................
Comunicacin e expresin: Fbula del castellano parlante .........................................................
Historia da lingua: O nacemento da lingua galega.....................................................................
Primeiros textos en galego ............................................................................
A lingua galega entre os sculos VIII e XII ......................................................
Complementos: Carta europea das linguas rexionais ou minoritarias .............................................
Cancin: Lela, Lela.............................................................................................
43
43
44
45
46
48
48
49
49
49
50
51
51
51
51
52
52
UNIDADE 5:
Lectura: A roupa e as cores .........................................................................................................
Traballamos co lxico: A roupa e as cores ................................................................................
Gramtica: Valores de xeito........................................................................................................
Presente de indicativo e subxuntivo de valer, poder e querer .........................................
A perfrase poder + infinitivo .....................................................................................
Locucins adverbiais de modo ...................................................................................
As preposicins segundo e cara a ..............................................................................
Apuntamentos de ortografa: O uso do punto e da coma .........................................................
Comunicacin e expresin: Texto sociolingstico: Sempre en Galiza...........................................
O currculum vitae ..........................................................................
Historia da lingua: Sculos XII e XV: o galego lingua da lrica peninsular ......................................
Sculos XIII-XIV: a poesa relixiosa..................................................................
Sculos XIII-XV: a prosa literaria .....................................................................
Complementos: A Constitucin espaola e as linguas...................................................................
Cancin: Unha noite na eira do trigo ..................................................................
53
53
54
56
56
57
58
58
59
60
60
61
61
61
62
62
UNIDADE 6:
Lectura: O dilogo telefnico .......................................................................................................
Traballamos co lxico: O dilogo por telfono...........................................................................
Gramtica: O pronome de solidariedade .....................................................................................
O verbo...................................................................................................................
6
63
63
64
65
65
Os tempos de perfecto do verbo andar.......................................................................

As perfrases verbais estar + xerundio e andar + xerundio............................................
O posesivo. Formas e valores ....................................................................................
Acentuacin grfica e diacrtica .................................................................................
Enderezo e direccin ................................................................................................
Comunicacin e expresin: Texto sociolingstico: Pensamento e sementeira ................................
Historia da lingua: Sculos XIII-XV: o galego na vida laboral........................................................
Sculos XIV-XVI: situacin anormal do galego .................................................
Sculos XV-XVI: o papel da Igrexa .................................................................
Complementos: Estatuto de autonoma de Galicia ........................................................................
Cancin: Himno galego......................................................................................
66
67
67
69
71
71
71
71
71
72
72
UNIDADE 7:
Lectura: As partes do corpo: a cabeza..........................................................................................
Traballamos co lxico: O corpo humano: a cabeza....................................................................
Gramtica: A perfrase verbal botar(se) a + infinitivo ....................................................................
Os tempos de perfecto de ir, ser e estar .....................................................................
Locucins adverbiais de modo ...................................................................................
As contraccins dos pronomes el(es) / ela(s) coas preposicins de e en.........................
Apuntamentos de ortografa: Emprego do l e do r. Grupos cultos e semicultos............................
Comunicacin e expresin: As interferencias lingsticas............................................................
Historia da lingua: Separacin do galego e do portugus............................................................
Os Sculos Escuros.......................................................................................
Sculo XVIII: Sarmiento .................................................................................
Complementos: Lei de normalizacin lingstica ...........................................................................
Cancins: Os meus amores .................................................................................
Os teus ollos.......................................................................................
73
73
74
76
77
79
79
80
81
81
81
81
82
82
82
UNIDADE 8:
Lectura: A incerteza e a dbida ...................................................................................................
Traballamos co lxico: A expresin da incerteza e da dbida .....................................................
Gramtica: Luar e lunar. Xeral e xeneral ......................................................................................
O artigo determinado. A segunda forma do artigo ......................................................
Os tempos de perfecto de dicir, facer e haber .............................................................
A perfrase haber (en pasado) + (de) + infinitivo .........................................................
Os adverbios de dbida............................................................................................
Os pronomes tonos de segunda persoa te e che ........................................................
Comunicacin e expresin: Que lingua se falar no futuro en Galicia? .....................................
O cadro sinptico..........................................................................
Historia da lingua: Sarmiento (2)...............................................................................................
O sculo XIX ...............................................................................................
O galego volve ser lingua escrita ..................................................................
Complementos: Os dereitos lingsticos do cidadn en Galicia .....................................................
Cancin: A rianxeira .........................................................................................
83
83
84
84
85
87
87
88
89
90
91
91
91
91
92
92
UNIDADE 9:
Lectura: As partes do corpo .........................................................................................................
Traballamos co lxico: O corpo humano ...................................................................................
93
93
94
Gramtica: O adverbio interrogativo u .........................................................................................
95
7
Adverbios de lugar....................................................................................................
A perfrase verbal ter + participio ...............................................................................
Os pronomes tonos de terceira persoa.......................................................................
As partculas ben e mesmo.........................................................................................
Os tempos de perfecto de vir, ver e ter........................................................................
Apuntamentos de ortografa: Palabras xuntas e separadas .......................................................
Comunicacin e expresin: O galego hoxe no ensino ...............................................................
Historia da lingua: O Rexurdimento: as gramticas .....................................................................
O Rexurdimento: dicionarios .........................................................................
Rosala, Curros e Pondal...............................................................................
Complementos: O galego, lingua oficial da Administracin educativa en Galicia ...........................
Cancins: Unha casia branca ...........................................................................
Romance de don Sancho......................................................................
95
96
97
98
99
100
101
101
101
101
102
102
102
UNIDADE 10:
Lectura: O material da clase ........................................................................................................
Traballamos co lxico: O material da clase ...............................................................................
Gramtica: Locucins adverbiais de tempo ...................................................................................
Os tempos de perfecto de poer / pr, dar e saber .....................................................
A perfrase verbal verse + participio ...........................................................................
Apuntamentos de ortografa: A interrogacin e a exclamacin .................................................
Comunicacin e expresin: Artigo de opinin no Diario de Galicia ............................................
Historia da lingua: Finais do sculo XIX......................................................................................
Creacin da Real Academia Galega..............................................................
Complementos: Galicia e o mundo ............................................................................................
Cancin: O sancristn de Combra .....................................................................
103
103
104
106
108
108
110
111
111
111
112
112
UNIDADE 11:
Lectura: Formas de pedir algo......................................................................................................
Comentmo-lo texto ...............................................................................................................
Gramtica: Maneiras de pedir algo.............................................................................................
Significados de coller e recoller..................................................................................
O xnero dos nomes .................................................................................................
A perifrase verbal ser a + infinitivo.............................................................................
Os tempos de perfecto de poder, querer e caber .........................................................
A partcula mais .......................................................................................................
Familias lxicas irregulares ........................................................................................
O obxecto directo introducido polas preposicins con, por e de....................................
Apuntamentos de ortografa: Familias lxicas irregulares..........................................................
Comunicacin e expresin: O planeta Galicia ..........................................................................
Historia da lingua: As Irmandades da Fala .................................................................................
A Xeracin Ns ...........................................................................................
O Seminario de Estudos Galegos...................................................................
Complementos: As campaas de normalizacin lingstica ............................................................
Cancins:Veo da Virxe da Barca.......................................................................
Amorios colln....................................................................................
113
113
114
114
115
116
117
118
119
120
120
121
121
121
121
122
122
122
UNIDADE 12:
Lectura: A praza de abastos ........................................................................................................
Traballamos co lxico: A praza de abastos ...............................................................................
Gramtica: O nmero dos nomes ................................................................................................
O participio .............................................................................................................
A formacin do futuro e do pospretrito ......................................................................
8
123
123
124
125
127
128
Os substantivos derivados de verbos ...........................................................................

A construccin coller, agarrar, ir(se) + e + verbo .........................................................
Apuntamentos de ortografa: Parellas dubidosas .....................................................................
Historia da lingua: O sculo XX: 1900-1936 .............................................................................
O Estatuto de 1936 .....................................................................................
A Guerra Civil .............................................................................................
Complementos: As palabras dos nosos poetas .............................................................................
Cancin: Que lonxe, que lonxe ests ...................................................................
129
130
131
131
131
131
132
132
UNIDADE 13:
Lectura: A fauna e a flora ............................................................................................................
Traballamos co lxico: A fauna e a flora ...................................................................................
Gramtica: Os morfemas de xnero para a expresin doutros valores ............................................
Verbos que acaban en -ar, -oer e -or .........................................................................
A perfrase verbal volver + infinitivo............................................................................
Os pronomes tonos de terceira persoa lle / lles .........................................................
Colocacin do pronome tono ...................................................................................
As preposicins e locucins prepositivas ags, por mor de, por causa de ......................
Apuntamentos de ortografa: A letra g. Grupos consonnticos ..................................................
Comunicacin e expresin: Dilogo entre A e B ........................................................................
Historia da lingua: O galego baixo o franquismo .......................................................................
Situacin do galego despois da guerra ..........................................................
Os anos cincuenta .......................................................................................
Complementos: O cancioneiro de tradicin oral galego ................................................................
Cancin: Cantos de berce...................................................................................
133
133
134
135
136
137
137
138
139
140
141
141
141
141
142
142
UNIDADE 14:
Lectura: Os xentilicios..................................................................................................................
Traballamos co lxico: Os xentilicios e os topnimos ..................................................................
Gramtica: Os sufixos -n / -, -n / -ana e -ano / -ana ...............................................................
As locucins prepositivas en vez de, no canto de, en lugar de, en / a troco...................
A comparacin.........................................................................................................
Verbos como sentir e durmir.......................................................................................
A perfrase verbal dar en + infinitivo...........................................................................
Comunicacin e expresin: A declaracin xurada.....................................................................
Historia da lingua: Os anos sesenta ..........................................................................................
O galego e a universidade ...........................................................................
Normativizacin do galego ..........................................................................
Complementos: Mil primaveras mis .........................................................................................
Cancin: A dama que a no branco cabalo .........................................................
143
143
144
146
146
147
149
150
151
151
151
151
152
152
UNIDADE 15:
Lectura: A expresin da necesidade..............................................................................................
Traballamos co lxico: A expresin da necesidade.....................................................................
Gramtica: O infinitivo conxugado ..............................................................................................
As locucins prepositivas amais de, ademais de, parte de
Verbos terminados en -ur...........................................................................................
A reflexividade de certos verbos.................................................................................
Perfrase verbal chegar a + infinitivo...........................................................................
Apuntamentos de ortografa: Emprego do n e o . O x e o ll ...................................................
Comunicacin e expresin: Texto sociolingstico: prlogo de Cantares galegos ..........................
O telegrama ..................................................................................
153
153
154
154
156
157
158
160
160
161
9
Historia da lingua: O galego no Estatuto de autonoma...............................................................

O galego na Constitucin espaola ...............................................................
A Lei de normalizacin lingstica..................................................................
Complementos: A identidade coa terra e coa fala ........................................................................
Cancin: Un adis a Mariquia...........................................................................
161
161
161
162
162
UNIDADE 16:
Lectura: As palabras cultas e os substantivos abstractos ..................................................................
Traballamos co lxico: As palabras cultas .................................................................................
Gramtica: Os substantivos abstractos. O sufixo -mento .................................................................
A terminacin -n / -ona, -oa .....................................................................................
As preposicins preto, encol e perante ........................................................................
Os verbos crer, ler e rir..............................................................................................
Verbos da segunda conxugacin bater, verter e discorrer ..............................................
Os verbos como advertir............................................................................................
A construccin en + xerundio .....................................................................................
Comunicacin e expresin: Publicidade e lingua galega............................................................
Historia da lingua: Transcendencia do momento actual................................................................
Complementos: Mitos e lendas ..................................................................................................
Cancin: A Virxe do Cristal................................................................................
10
163
163
164
166
167
167
168
169
170
170
171
171
172
172
LIMIAR
A Orde do 1 de marzo de 1989 regula os cursos de iniciacin e perfeccionamento de
lingua galega para os diversos colectivos profesionais e sociais de Galicia.
Esta regulacin nace de acordo co mandado do Estatuto de Galicia que, despois de
establecer que a lingua propia de Galicia o galego e que idioma oficial no noso pas xunto
co casteln, determina que os poderes pblicos de Galicia garantirn o uso normal dos dous
idiomas e potenciarn o emprego da lingua propia en tdolos planos da vida pblica, cultural
e informativa, e disporn os medios necesarios para facilita-lo seu coecemento.
A Lei de normalizacin lingstica incide na obriga que ten o Goberno galego de
difundi-lo coecemento oral e escrito da lingua galega entre os cidadns de Galicia.
A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria, a travs da Direccin Xeral de
Poltica Lingstica, vn convocando anualmente cursos de lingua galega dirixidos a tdolos
colectivos da nosa sociedade.
Despois de diferentes publicacins institucionais e privadas cmpre ofertar un novo
material didctico institucional que lle sirva de gua profesorado e alumnado, en xeral,
estruturado segundo os temas que figuran no anexo da orde marco e cos seguintes apartados:
lectura, comentario de texto, lxico, gramtica, apuntamentos de ortografa, comunicacin e
expresin, historia da lingua e complementos.
Conclumos este limiar con das citas, unha de Vicente Risco: cada terra coma se fose
mundo enteiro; e outra, de Ramn Pieiro: Unha das grandes creacins dos homes e
mulleres desta terra, a sa lingua, o froito do esprito por acada-la sa propia identidade
colectiva.
Coa lingua tdalas culturas tratan de captar e de lle dar forma sa realidade
circundante e expresa-lo seu pensamento. Ns, coa nosa lingua, interpretamos ese mundo,
expresmo-la forma de pensar, as nosas arelas e os nosos sentimentos; manifestmo-la nosa
forma de ser, de estar e de vivir nesta aldea global e, por iso, queremos que o herdo da palabra
permaneza entre ns.
CELSO CURRS FERNNDEZ

Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria
11
-1LECTURA
A GALICIA ANFIBIA
fin de milenio propicia para as

revelacins. Vnse de producir
agora un gran descubrimento: en
Galicia chove. E, s veces, chove
moito ().
Os indxenas levan o paraugas como
un apndice, suxeito s vrtebras dorsais,
maneira de aleta de peixe (...). Como
bo anfibio, o que mis lle gusta ao
galego falar do tempo. Se de poltica,
remtese meteoroloxa:
Mexan por ns e dicimos que chove.
Os galegos abducidos mteselles unha

especie de to cachas de Vigilantes de
la playa que se amouca cando chove
como se caera augarrs.
Trtase dunha mentalidade que considera
exticas as chuvieiras, os orballos,
as brtemas, a rosa dos ventos e
toda a paisaxe indmita do ceo. E
constrense as cidades e vilas de maneira
trapalleira, sen ter en conta o eterno
retorno das augas, como se as borrascas
das Azores foran un conto do Xestal.
Notas o nords, Andrs?
O galego anfibio sabe que Galicia non

sera Galicia sen a chuvia. Respira
polas branquias e leva o paraugas coa
elegancia dun brazo ortopdico. O
abducido anda doente cando chove,
vai con cara de turista cabreado na
propia terra, e leva o paraugas calado
como se fora unha baioneta de guerra.
Si, vai maruxa, Mara.

Quen me quentara os ps!
A chuvia arte, ho! dille con irona

o galego anfibio.
Home, nunca choveu que non

escampara! ().
Tamn para facer unha proposicin
amorosa. Como o galego anfibio
tmido, ten sempre o recurso potico
do tempo:
O galego anfibio est en perigo de

abducin. s abducidos de Expediente X mteselles un ser estrao na
cabeza (...).
Pues si pillara al artista ese di o

galego abducido le haca yo un retrato
de carallo.
La Voz de Galicia, 14.03.1999
QUEN O AUTOR?
? Un saxo na nboa un dos

tres relatos da obra que acadou
o premio Torrente Ballester e
o Nacional de Narrativa nos
que est baseado o filme dirixido
en 1999 por Jos Luis Cuerda.
? Naceu en 1957 na cidade

galega que ten o faro mis antigo
do mundo (s. II).
? Segundo el envolto en nboa

hai un pequeno universo no que
se reflicten, como nun prisma
de vidro polidrico, os mltiples
rostros dun pas endiaadamente
complexo que constite o centro
da sa obra.
O AUTOR : -------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O texto anterior un fragmento literario. De que tipo cres que : potico, xornalstico, narrativo,
ensastico, descritivo ou dramtico? Cres que pode ter caractersticas de mis dun tipo?
A narrativa un xnero literario constitudo pola novela, a novela curta e o conto. Nrrase un feito real ou inventado,
o que se pode facer de forma oral ou escrita. Pretende abrir un camio cara imaxinacin dos lectores ou ontes.
ORALIDADE:
1. Por que os galegos falamos tanto do tempo?

2. Repara nestes refrns. Cres que reflicten nalgn sentido o modo de vida dos galegos?
- Se o mes de agosto vn claro, bo magosto e bo nabo; se vn nubrado, poucas castaas e
nabos furados.
- En outono bota as patacas e garda cedo as vacas.
- Se por San Xon chora, a silveira non d amora.
- Abril chovedeiro enche o cabaceiro.
- Poucas chuvias en xaneiro enchen o celeiro.
13
TRABALLAMOS CO LXICO
Comenta as palabras do texto referidas tempo atmosfrico.
O galego presenta unha gran riqueza de matices para expresa-los fenmenos atmosfricos.
Repara no seguinte cadro de lxico.
Fenmenos atmosfricos
Vento
borrasca
brisa
cifra
corisco
furacn
refacho
temporal
vendaval
xistra
Auga
Luz
Neve/Xeo
Nboa
arco da vella
balloada
choiva
chuvasco
chuvisca
dioivo
humidade
orballo
seca
centella
chispa
raio
alude
carambelo
carazo
farrapo
folerpa
pedrazo
salpedrs
sarabia
xeada
borraxeira
lstrego
relampo
alustro
relustro
tronada
trono
brtema
calixe
fuscallo
mera
neboeiro
nebrn
nebra
bruma
Como expresan os galegos?

Que chove moito:
chover a cachn
-----------------------------------------------------------
Que vai moito vento:
refolada
REPARA
A expresin do tempo atmosfrico
adoita facerse cos verbos ir e
haber, e non co verbo facer,
como ocorre en casteln:
-----------------------------------------------------------
Que vai moita calor:
calmizo
-----------------------------------------------------------
Os ventos:
mareiro
------------------------------
- Ir mal tempo / ir bo tempo.

- Vai un calmizo que caen os
paxaros.
- a un sol queimn.
- Vai unha friaxe que nin os
cans paran.
- Vai un fro que atrapa.
- Vai un vento que cimbrea.
------------------------------
REDACTA un informe meteorolxico semellante que escoitariamos na informacin do

tempo dun telexornal.
A partir dos adxectivos que seguen, cualifica meteoroloxicamente as estacins e os anos:
nubrado, caloroso, chuvioso, chuvioso, friento, nevarento, quente, morno, hmido, lento,
seco, mollado, xeado, xlido...
14
Perfrase verbal ir + infinitivo

Que unha perfrase? un grupo verbal formado por dous verbos entre os que pode ou non ir
intercalado outro elemento (preposicin, conxuncin) e que ten un significado global distinto
significado que cada un deses verbos ten por separado.
A perfrase ir + infinitivo pode expresar:
futuridade (Vas mete-lo coche na gabia se conduces pola beirava)
movemento (Bocexou e deseguido foi deitarse).
Nesta perfrase nunca aparece a preposicin a entre os verbos, anda que vaian separados
(Vou ir cedo. Foi trasantonte buscar uns repolos feira de Betanzos).
Se chove, deixa chover,

se orballa, deixa orballar;
eu ben sei dun abriguio
onde me ir abrigar.
REPARA
Vouche dicir unha copla,

vou acabar decontado;
que as teas todas odas,
vas acabar atontado.
Dentro da accin de movemento que

expresa o verbo ir, a lingua pode
indica-lo repouso da accin coa
preposicin en:
A muller a no prado;
a vaca faca o xantar;
a cadela varre a casa
e a vasoira vai lavar.
- Mia irm vai no mdico.

- O meu pai vai na tenda.
(Popular)
EXPECTEIXON / ENNUMERACIN
1. Expecteixon. (Instrucins: crear calquera situacin de
expectacin errada).
2. Ennumeracin.
un fumaba el/ela pitillos de tdalas marcas
dous a hostia non se pode tocar
tres nunca houbo un papa negro
catro los nios de hoy son los hombres del maana
cinco los hombres no lloran
seis s veces as aguias poden voar mis baixo cs galias
sete un estante intil no teito
oito escoita-la radio con interferencias
nove esa cara de cona no espello
dez afirmar cunha lene cada de cabeza
O a eutanasia
N a fimose
C o autismo
E son enfermidades tipicamente tropicais
doce evitar ennumeracins estpidas
trece mal nmero
QUEN O AUTOR?
? Foi califa dunha repblica.

? A sa Historia do Rock And
Roll obtivo en 1984 o Premio
Galicia da Universidade de
Santiago de Compostela.
? un autor multimedia.
? A sa obra creativa comezou
no colectivo ROMPENTE e
caracterzase polo vangardismo
e a ruptura formal.
? De que outra maneira diras

que vai un sol de xustiza?
O AUTOR : -------------------------------------------------------15
Antn Reixa fai unha composicin potica a partir da ennumeracin do un trece.

Completa a serie de numerais ata o vinte.
E se no canto de cuantificar ou de expresar cantidades, o que queremos ordenar,
cales seran os ordinais correspondentes s anteriores? Escrbeos neste cadro.
primeiro
undcimo ou
stimo
MULTIPLICATIVOS
(unha cantidade multiplicada por un
nmero de veces)
PARTITIVOS
dobre, duplo/a
triplo/a
cudruplo/a
quntuplo/a
sxtuplo/a
1. Ata 10: medi@, metade; terzo;
(indican a parte dun todo)

cuart@, quint@, sext@, stim@,
oitav@, noven@, dcim@.
2. Mis de 10: frmanse apoendo a
partcula avo forma do cardinal:

doceav@, vinteav@.
dcuplo/a
Os restantes frmanse co cardinal correspondente

seguido da palabra veces.
PRESENTE DE INDICATIVO E SUBXUNTIVO DE SER, ESTAR E IR
O indicativo o modo que expresa a realidade, a certeza, coma nestes exemplos do presente:
- O enxoval e o dote das noivas son cousas de antano.
- Agora aprendemos o que correcto en galego e o que non.
O subxuntivo o modo que serve para expresar accins irreais referidas presente ou futuro, como
se reflicte nos seguintes exemplos:
- Para que esteades al s catro vos mellor que vos vaiades aquelando.
- que vaiamos chegando casa, telefonarmosvos mbil.
- Anda que sexa tarde pode que vaia cinema.
SER
son
es
somos
sodes
son
ESTAR
sexa
sexas
sexa
sexamos
sexades
sexan
estou
ests
est
estamos
estades
estn
IR
estea
esteas
estea
esteamos
esteades
estean
vou
vas
vai
imos
ides
van
REPARA
O til diacrtico (que estudiars nas seguintes unidades) distingue ortogrfica
e foneticamente a 3 persoa do singular do presente de indicativo do verbo
ser () da conxuncin copulativa (e). as, e imposible cambialo.
16
vaia
vaias
vaia
vaiamos
vaiades
vaian
FRASEOLOXA:
Introduce as formas verbais correspondentes dos cadros anteriores nestas frases:

- Agora ---------- entre a bigornia e o martelo porque esta ---------- unha situacin apurada, pero
coida que desta vez non se che ---------- a forza toda pola boca porque ti ---------- mis
retorcido cs cambas do carro.
- Anda que eu ---------- un bocapodre e ti ---------- sempre de mala gaita, pode que contigo de
enchente e de troulada porque posiblemente ---------- cortados pola mesma tesoira.
REDACTA e contina o fragmento utilizando os tempos de subxuntivo que xa vimos.

O que nos espera! Imos ter que pasar aqu metidos horas e horas mirando os uns para os
outros, como nun idilio. E eu sen idea de cal o problema. (Terra Queimada, Xess Manuel
Marcos)
A EXPRESIN DA IDENTIDADE E LUGAR DE NACEMENTO

NOMES PROPIOS
Liberdade de eleccin
Hai que felicitarse de que volvamos liberdade absoluta para

elixir nome e de que medre a conciencia colectiva de aprezo
s pautas onomsticas tradicionais; non hai que felicitarse do
exceso e superficialidade nas modas, que nos fan lembrar que
plaxio o que non tradicin (...).
Pero, por riba de todo, est o respecto iniciativa de cada cal
e o ter dado cerrazn a aqueles tempos de santoral pechado
no que un pai quixo chamarlle Democracia sa filla e non
llo permitiron porque non era un nome de pa... e pxolle Tudor
Alcalina... (...)
Volver enxebre
Boa a recuperacin do propio, ben est volver enxebre,
anda que poida haber algn resultado chusco, por exemplo,
imaxinen que Norma Duval galeguizase o seu nome e pasase
a ser Regulamento Doval (...). Con tdolos respectos gusto
alleo direi que non moi positivo que as Ermelindas e as
Cristalinas sexan as avoas de Vanesa, Tamara, Jessica e demais
modas co seu tufo a indefensin e asimilacin cultural(...).
Vesti-lo nome
En fin, que isto dos nomes unha cousa moi curiosa e espero
que non acabe o ano 1993 sen que na Corua lle poan Bebeto a
un neno e en Santiago a outro lle poan Consorcio. Que menos!
Juan Jos Moralejo lvarez
(Traducin dos autores)
Para nos identificar e situar (Eu son de...)

pdenos servir coece-la denominacin de:
- Os puntos cardinais: norte (N), sur
(S), leste (L) e oeste (O). Algunhas
combinacins dos puntos cardinais
serven para designa-los ventos (nordeste
ou nords, sueste, sudoeste, lessueste, etc.).
- Os topnimos: os galegos tern como
nica forma oficial a galega e correspndelle
Xunta de Galicia determina-los nomes
oficiais dos municipios, dos territorios,
dos ncleos de poboacin, das vas de
comunicacin interurbanas e dos topnimos
de Galicia. (Lei 3/1983, de normalizacin
lingstica).
- Entidades de poboacin como a
comarca, bisbarra, concello, lugar, vila,
aldea e parroquia.
Sabas que...? Parroquia
pode ter catro significados distintos:
Freguesa
Igrexa
Divisin administrativa
Clientela
17
Cal o xentilicio correspondente teu lugar de nacencia?

Sbe-lo que son os XENTILICIOS? Son os nomes que designan o lugar
de nacencia e frmanse tomando como base o lugar xeogrfico e
engadindo un sufixo. Exs: monfortin@, lugus/a, betanceir@, fisterrn/,
american@
ORALIDADE:
1. Trala lectura do texto da pxina anterior, consideras que este reflicte anda a situacin
actual dos nomes de persoa en galego?
2. Coce-la lexislacin que rexe actualmente para a galeguizacin do nome e os apelidos?
COMO EXPRESMO-LA SITUACIN E A PROXIMIDADE?
1. Empregmo-los demostrativos para situar persoas ou cousas no espazo e no tempo con respecto s
persoas gramaticais:
preto
mis prximo a min
este(s)/esta(s)
isto
menos preto
mis prximo a ti
ese(s)/esa(s)
iso
lonxe
lonxe de min
aquel(es)/aquela(s)
aquilo
REPARA
Malia existiren tres paradigmas distintos de demostrativos que se corresponden
cunha distribucin xeogrfica propia, as nicas normativas, as vlidas na
escrita, son as recollidas no cadro.
2. A proximidade expresmola tamn por medio de diferentes locucins:

beira, lado, cabo de, a carn, p, preto de, cerca de, lonxe de, esquerda/dereita, detrs de, diante
de, en fronte, cara a, a contramn, a desmn, fronte por fronte, a rente, par de, enriba de, redor de.
Fxate no comezo dun clsico da literatura galega:

Eu son...
BALBINO. Un rapaz da aldea. Coma quen di, un ningun (...). No vern descalzo. O po
quente dos camios faime alancar (...). No inverno, fro. Ganas de estar a reo p do lume.
Muos apeados. Faladuras de neves e lobos (...)
Que saben desto os nenos da vila!
Eles ignoran o que eu penso mentres boto corpo un gurruncho de caldo con broa. Ou o que
sinto cando estou no monte pingando, aterecido, vendo por entre a chuvia unha pantasma
bretemosa en cada rbore.
A aldea unha mestura de lama e fume, onde os cans ouvean e a xente morre cando est de
Deus, como di a madria.
18
As como o protagonista de Memorias dun neno labrego se presenta indicndono-la sa
identidade. Trata de facer ti o mesmo incorporando o lxico e as locucins que aprendiches

nesta unidade.
APUNTAMENTOS DE ORTOGRAFA
De seguro que xa coce-lo noso alfabeto. Lembra que tdolos nomes das letras son masculinos (o a
<a>, o be <b>...). Ademais do alfabeto galego, sanse outros signos como o <j> (iota), <> (cedilla),
<k> (ka), <w> (uve dobre) ou <y> (i grego), que aparecen en palabras que chegaron galego
procedentes doutros idiomas: whisky, Valena do Minho, hippy, etc.
Pode que encontres algn cambio na ortografa dalgunhas palabras, pero isto dbese a que, tanto a Real
Academia Galega como o Instituto da Lingua Galega, seguen a traballar na recuperacin das grafas mis
etimolxicas. Por iso hai que coece-las ltimas
novidades e soluciona-las dbidas a travs das
Queres coecer algunha curiosidade filolxica que
Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma
explique algunhas grafas?
galego e os dicionarios que publican estas
Bolboreta: escrbese as porque probablemente a sa orixe est
entidades. E lembra: as linguas estn permanentemente
no latn vulgar *belbellutia, de *bellu (fermoso).
evolucionando en funcin das investigacins
e mesmo dos cambios da norma motivados
polos propios falantes.
Pneumtico: do grego pnuma (sopro, alento).

Av/avoa: Proceden do latn *aviolu/avolu e como xa nas sas
orixes non levan b nin p temos que escribilas con v en
galego.
LFABETO
GRAFA
a
b
c
d
e
f
g
h
i
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
x
z
Marabilla: do latn mirabilia (cousas estraas).
Avogado: Procede do latn advocare (convocar).
NOME
a
be
ce
de
e
efe
gue
hache
i
ele
eme
ene
ee
o
pe
que
erre
ese
te
u
uve
xe
zeta
Mbil: Escribmola con b porque a sa orixe est na forma

latina mobile.
Polbo: Procede da forma latina polipu e esta da forma grega
polypous (polys = moito + pous = ps).
[Non debemos confundila coa palabra po que procede do latn
pulvus].
Asasino: Escribmola con dous a porque procede do rabe
hassas (bebedor de hass).
Voda: Procede de vota (os votos). Os votos eran as promesas
pronunciadas no compromiso.
Varrer: Escribmola con v porque procede do latn varrere
(limpa-lo chan).
Se queres coece-la orixe doutras grafas podes consultar un
dicionario que recolla o timo de cada entrada.
DGRAFOS
ch
gu
ll
nh
qu
rr
ce hache
gue u
ele dobre
ene hache
que u
erre dobre
19
BARULLO DE LETRAS: busca dezaseis palabras que leven b ou v.

V A R R E R O D A B O R T X A
F U C Z
R A T N E B E R U V
B O L B O R E T A H X H E W O
A B O T L E V S E D R A V O C
Z E Z V O D A V O G A D O V D
A L L
B A O V A Z R E V O H
Tamn levan b:
Tamn levan v:
COMUNICACIN E EXPRESIN
SITUACIN COMUNICATIVA:
Interaccin de compra-venda.
Lugar: Supermercado en Santiago de Compostela.
Participantes: Vendedor (V), mozo duns 30 anos.
Comprador (C), seora duns 70 anos.
C
V
C
Pngame un quilo de carne.

Con so ou sen so?
Bueno pues que lleve un ghuesio.
(...)
V
C
V
C
V
20
Algo ms?
Ms nada...
Bueno, pame das pechugas de polo.
Se las abro?
Non, dixeas ir enteiras.
Ah tiene. Le va todo en la bolsia...
Gracias.
R E F L E X I O N A M O S
Que outros interlocutores
poderan responder a C
e V?
Que protagonismo teen
os dous idiomas e que papel
ten cada un deles?
En que outras situacins
comunicativas se produce
esta alternancia de cdigos?
Cal a intencionalidade
do emisor cambiar para
o idioma do interlocutor?
A carta director un escrito cun destinatario pblico (xornal ou revista) que alude a un tema
de actualidade e que habitualmente se usa para expoer unha opinin.
ESQUEMA DE CARTA DIRECTOR
1. ENCABEZAMENTO
a. Data
b. Sado
c. Peticin de publicacin
2. CONTIDO OU CORPO
d. Motivo
e. Achega de datos
f. Exposicin da opinin
g. Peche
3. P
h. Despedida
i. Sinatura
k. Identificacin
(a)
(b)--------------------------------------(c)---------------------------------------------------------------------------------
(d)---------------------------------------------------------------------------------
(e)--------------------------------------(f)---------------------------------------------------------------------------------
(g)--------------------------------------(h)--------------------------------------(i)
(k)---------------------------------------
Tendo en conta as cuestins ortogrficas, morfolxicas e lxicas, escribe unha carta director
dun xornal na que exprse-la ta opinin sobre un tema de actualidade, algunha nova apararecida
nun peridico, etc.
HISTORIA DA LINGUA
mbito xeogrfico
O galego flase:
- Nas catro provincias administrativas
galegas;
- Na zona mis occidental de
Asturias, Len e Zamora;
- En certos ncleos urbanos
pertencentes, sobre todo, a pases
sudamericanos onde houbo unha
forte emigracin de galegos que
souberon garda-la sa lingua no seo
das familias.
Lingisticamente limita:
- Polo leste co casteln.
- Polo sur co portugus.
Substrato
preindoeuropeo
Na Idade de Pedra existiu certo
parentesco entre moitos pobos que
ocuparon boa parte do territorio
que vai desde Galicia norte de
frica e por toda Europa Meridional.
Isto explica que hoxe existan no
galego palabras preindoeuropeas
que se atopan tamn noutras zonas
nas que nin se falan nin se falaron
idiomas preindoeuropeos. Tal o
caso, por exemplo, de voces como:
amorodo, carrasco, lastra, veiga,
caxigo, etc.
Os celtas
Polo 800 a. C. produciuse a primeira
vaga de celtas, pero ten maior
importancia para a zona do noroeste
da Pennsula Ibrica a que tivo lugar
dous sculos mis tarde (arredor
do 600 a. C.).
O galego dbelles s celtas palabras
como: berce, bugallo, croio, camba,
etc., e abundantes topnimos como:
Sar, Sarela, Callobre, Barallobre,
etc.; os mesmos nomes galego e
Galicia son de orixe celta.
21
COMPLEMENTOS
Antroponimia e Toponimia
Toda comunidade lingstica ten dereito a preservar e usar en
tdolos mbitos e ocasins o seu sistema onomstico e a usa-los
topnimos na lingua propia do territorio, nos usos orais e
escritos e nos mbitos privados, pblicos e oficiais.
Declaracin universal dos dereitos lingsticos
Toponimia
Toda comunidade lingstica ten dereito a facer uso dos topnimos na
lingua propia do territorio, nos usos orais e escritos e nos mbitos
privados, pblicos e oficiais.
Toda comunidade lingstica ten dereito a establecer, preservar e revisala toponimia .
A esta preocupacin de respecto toponimia non allea a Comunidade
Europea que, na sa Resolucin do ano 1987, sobre linguas e
culturas das minoras rexionais e tnicas da CE, lles recomenda s
estados membros recoecer oficialmente os patronmicos e topnimos
establecidos nas linguas rexionais.
O artigo 10 da Lei de normalizacin lingstica dispn que os
topnimos de Galicia tern como nica forma oficial a galega e
as comeza o camio da restauracin.
Antroponimia
Toda comunidade lingstica ten dereito a autodesignarse na sa lingua
e toda persoa ten dereito uso do seu antropnimo na lingua que lle
propia en tdolos mbitos e a unha transcricin foneticamente tan fiel
como sexa posible a outro sistema grfico cando sexa necesario.
Declaracin Universal dos Dereitos Lingsticos
Cando unha persoa galeguiza o seu nome ou unha familia

escolle un nome en galego para o seu fillo ou a sa filla, non
s amosa o seu compromiso individual senn que se transforma
en cidadn activo no proceso de normalizacin da nosa lingua.
A Lei 40/1999, do 5 de novembro, sobre nome e apelidos e a sa
orde (BOE do 6 de novembro de 1999) substite a Lei 17/1977 e
proporciona un estatuto xurdico que respecta as distintas linguas
do Estado e permite regularizar ortograficamente o nome e os
apelidos, cando a forma inscrita no rexistro non se adece gramtica
e fontica galega ou a substitucin do nome propio polo seu equivalente
onomstico en galego.
Polo tanto, galeguiza-lo nome ou os apelidos tan sinxelo como
na lei se indica: Por peticin do interesado ou do seu representante
legal, o encargado do rexistro substituir o nome propio de
aquel polo seu equivalente onomstico en calquera das linguas
do Estado.
22
Moraima
Cando quero vivir
digo Moraima.
Digo Moraima
cando semento a esperanza.
Digo Moraima
e ponse azul a alba.
Cando quero soar
digo Moraima.
Digo Moraima
cando noite pechada.
Digo Moraima
e ponse a luz e marcha.
Cando quero chorar
digo Moraima.
Digo Moraima
cando a anguria me abafa.
Digo Moraima
e ponse o mar en calma.
Cando quero sorrir
digo Moraima.
Digo Moraima
cando a ma clara.
Digo Moraima
e ponse a tarde mansa.
Cando quero morrer
non digo nada.
E mtame o silencio
de non dicir Moraima.
Onde o mundo se chama Celanova,
C. E. Ferreiro
Msica: Milladoiro
Intrprete: Ana Beln
-2LECTURA
OS OFICIOS
on todo e que en A. non se salvaba ningun de calquera

cousa que lle quixesen botar a un enriba, o caso que
quizais a nica chata que se lle pua aos meus pais, era o non
iren igrexa e o andaren nas cousas dos socialistas e do Centro
de Sociedades Obreras. Moitos non podan entender cmo xente
de tan bos modais dentro da sa clase artes, e tan respectuosos
e *serviciais pra todo o mundo, fose quen fose e pensase como
pensase, puidesen andar naqueles rebumbios nos que se mesturaban
Adolfo o Charomba, o mdico Barada, o procurador Tramancos,
o Cartao, legoeiro, o telegrafista Alans, a Roxelia, dona dunha
casa de mulleres, que *cotizaba pra o gremio dos carpinteiros de
obra, nunca se soubo por qu; o latoeiro Maure, o avogado Quero,
os mestres Sas, donos dun colexio pra o seoro; Quintn o ebanista,
curmn da mia nai (cun irmn crego); a filla do capataz da Fundicin,
Luca do Quirino, que *noustrante ser o seu pai da Adoracin Nocturna
e gran vela en todas as procesins, o *denanterior primeiro de
maio a Luca levara a fermosa bandeira do gremio dos canteiros
que acababan de perder a folga dos catro meses (nove feridos, sete
presos, canta fame sandis, anque moitos traballadores deran, durante
toda a folga, medio xornal semana).
nos xornais e revistas mis importantes

de Ro de la Plata. Tamn foi correspondente
en Espaa de La Nacin de Buenos
Aires.
A Luca, que sendo como era, costureira de luxo, a mellor da cidade,

fraselle a parroquia dun da para outro e algunhas mandranlle
a pedir a roupa sen rematar.
? Se anda tes dbidas recorda que o
Nin que a bandeira dos canteiros, como dica o Mosquera,

estivera inzada de piollos; o pai *cau doente do desgusto unha chea
de das, qu escndalo [...]
Xente ao lonxe, ed. Galaxia.
*
Estas palabras comentarmolas na parte de Apuntamentos de ortografa.
QUEN O AUTOR?
? O autor da obra que pertence este

fragmento naceu na cidade das Burgas
al polo ano 1897 e finou en Vigo en 1979.
? Foi un xornalista afamado e escribiu
? Ten, en galego, tres libros en verso

e outros tres en prosa. Un deles ademais
deste de onde sacamos o texto foi
levado cine. Alfredo Landa e Fernando
Fernn Gmez foron dous dos
protagonistas desa pelcula.
Xa sabes de quen falamos?
nome dese filme La parranda, traducin
de A esmorga que o ttulo da novela
na que est baseada.
O AUTOR : ----------------------------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O texto anterior un fragmento literario. Segundo o que viches na unidade 1, de que tipo
cres que : potico, xornalstico, narrativo, descritivo, ensastico, dramtico...?
Basendote nos argumentos que manexaches para contesta-la
pregunta anterior, comenta algunha das caractersticas deste

tipo de textos.
Sabes a que poca histrica fai referencia?
ORALIDADE:
Hai profesins que teen unha consideracin social superior a
outras. Que opinin che merece este feito?
23
Escribe unha oracin onde quede claro o significado destas palabras que aparecen na lectura.
latoeiro:
chata:
legoeiro:
Cos sufixos eiro, eira e ario, aria podemos formar moitas palabras que indican oficios ou
profesins. Escribe os empregos que che suxiran os seguintes substantivos:
xoias
zapato
cerrollo
empresa
prata
notara
botica
ferro
arquivo
pezas de barro
secretara
empresa
Ademais dos sufixos que vimos antes, para formar nomes de profesins temos algns mis. Como
no exemplo, forma nomes de profesins a partir da palabra que se che proporciona:
ebanista
moble
xornal
coitelo
venda
ollos
ensino
debuxo
violn
embaixada
esmola
ouro
coche
Con cada letra da palabra encadernador escribe, tomando esas por iniciais, outros nomes de
profesins.
E
N
C
A
D
E
R
N
A
D
O
R
24
REDACTA unha solicitude de traballo indicando posibles oficios ou profesins que constan
nas listaxes do INEM e que non se citaron anteriormente.
Enche os ocos desta cantiga co nome do oficio que creas mis axeitado segundo o contexto:
Sega sega co foucio, sega sega o
Rema rema co seu remo, rema rema o
Serra serra co serrn, serra serra o
Non hai barca sen barqueiro nin bailar sen
Temos en galego moitos refrns referidos tempo e s sas divisins. Explica o significado
dos seguintes:
pasado dselle adis1 para que non volva onda ns.

Con ben pan e moita lea, o inverno a ningun empea.
Cando a moza madura, xa pinta a uva.
Outono quente trae o demo no ventre.
Cando no inverno ores tronar, vende os bois e btao en pan.
A forma *adis incorrecta

no galego estndar. Neste caso,
emprgase para logra-la rima
desexada.
1
Relaciona cada unha das comidas coa parte do da na que se realizan:

1 merenda / 2 parva / 3 xantar / 4 cea / 5 almorzo
_ medioda / _ noite / _ da alto / _ amencer _ / _ tardia
A continuacin temos unha listaxe de palabras que se corresponden coas diferentes partes do
da. Sitaas no cadro. Podes engadir algunha que non apareza nesta relacin e que ti coezas.
a luzada, o medioda, a noite, o solpor, da alto, o sern, rompe-lo da, abrente, o amencer, a tarde,
o rir da alba, empardecer, raiolar, entre lusco e fusco, da largo, a alborada, a tardia baixa,
postura do sol, lumbriga-lo da...
8h
12 h
20 h
22 h
REDACTA
Narra un da calquera detallando, mediante as referencias cronolxicas precisas, a actividade
desenvolvida.
Tenta saber a que fan referencia as seguintes adivias:

Xeme sobre a terra
Largo de dente,
fozando en curto leiro,
fondo de ventre,
ata que nela atope
bo de deitar
cobixo derradeiro.
e malo de levantar.
Non teo auga

e por iso bebo auga;
se tivese auga,
bebera vio.
25
PRESENTE DE INDICATIVO E SUBXUNTIVO DE HABER, DICIR E FACER

FACER
DICIR
HABER
presente de indicativo
fago
fas
fai
facemos
facedes
fan
digo
dis
di
dicimos
dicides
din
hei
has
ha/hai
habemos
habedes
han
presente de subxuntivo
faga
fagas
faga
fagamos
fagades
fagan
diga
digas
diga
digamos
digades
digan
haxa
haxas
haxa
haxamos
haxades
haxan
A perfrase haber (de) + infinitivo

Pode te-los seguintes valores:
Futuridade (principalmente co presente de indicativo)
- Hei de facelo cando poida.

Obriga
- Has merca-lo que mande.

Accin que estivo a piques de realizarse (co pretrito perfecto de indicativo)
- Houbo de morrer naquel accidente.

Hiptese
- Esa rapaza ha de andar polos vinte anos.
Dramatiza cun compaeiro ou compaeira o seguinte dilogo.

Eu fago o que me peta!
Xa ho! Pero... fagas o que fagas sempre dis o que non debes.
Xa che digo que hei de atopa-la maneira de facerlle a vida imposible!
Mira, se non calas, ma heiche cantar as corenta na casa da ta sogra; as has de sabe-lo
que bo.
Por moito que digas non me vas intimidar.
Anda, anda... colle o carro e tira. Tal vez ma haxa unha oportunidade para que te
desculpes co seor alcalde. Dende logo, mira que querer levalo no carro ata a porta do
concello!
Sinala e identifica os tempos verbais que aparecen no texto anterior.

26
Fixndote no significado que teen as perfrases no texto, cmbiaas por outro tempo verbal.
Introduce nos seguintes enunciados as persoas dos verbos haber, facer e dicir segundo
corresponda:
- Talvez --------------- unha maneira de aprende-las perfrases verbais.

- Por telfono vs --------------- as cousas mis claras.
- Se --------------- o traballo mis a modo sairache mellor.
- Ns --------------- de ir a Viana no vern.
- mellor que eles --------------- a verdade cando ns --------------- algo bo.
Tenta explicar coas tas palabras o significado destes catro fraseoloxismos que teen o verbo
haber nas sas construccins:
- Non ha de morrer da cornada dun burro.
- Non hai can que a roia.
- Han nacer moitas herbas en lugar cativo.
- Hasmas pagar ben pagadas.
Transforma as seguintes frases introducndoas polo adverbio cando. Fxate no exemplo:

- Despois de dicilo sentireime ben Cando o diga sentireime ben.
- Para facrmo-los exercicios teremos que traballar mis.
- Se hai, ters algo.
- Por dicir iso, ters un castigo.
- Antes de face-la gabeta, precisars ferramentas.
O seguinte cadro de contraccins est incompleto. ncheo correctamente:

O
A
OS
AS
UN
UNHA
UNS
UNHAS
A
/ao
DE
EN
CON
nos
POR
TRAS
polos
tralas
cunha
duns
[...] Lmbrome dunha vez que apareceu un can rabioso xunta as aceas de Lourido.
Andabamos tdolos nenos da escola s amorodos [...] e ficaches al, cubrndome co teu corpo
mentres o can daba voltas arredor de ns regaando os dentes [...] o que tiamos na testa eran
contos de cans rabiosos, de xente que morra botando escuma pola boca e arrolndose polo
chan ou toupando contra as paredes porque os trababa un can rabioso. Era a peor das mortes,
s comparable dos enterrados vivos.[...]
Marina Mayoral, Unha rbore, un adeus.
27
No texto hai varias contraccins de preposicin mais artigo. Que elementos as compoen?
REPARA
Con + o, a, os, as = co, coa, cos, coas.
Ca + o, a, os, as = c, c, cs, cs (estas formas s nas comparativas).
Da contraccin da preposicin a co artigo o resultan das formas posibles
na escrita: ao ou . Non debes esquecer que a pronuncia sempre ser
a dun o aberto.
Completa estas oracins con: con + artigo (co, coa...); ca + artigo (c, c...); que + artigo
- Fun --------------- mia avoa dar unha volta polos xardns do pazo.
- Es mis lento --------------- o cabalo de Matusaln.
- Ti xoga --------------- teus rapaces --------------- os meus xa cansaron.
- Ide --------------- o av --------------- as entradas xa as collo eu.
Fai as contraccins necesarias nestas oracins:

- Mandouno o av a o banco con a cartilla de aforros.
- Tras a porta est o chapeo de os convidados.
- Antn chegou en o seu coche onte por a ma.
- Apareceu con un caderno de notas en uns pantalns rachados.
Substite nestes enunciados os artigos indeterminados por determinados e viceversa; atende s

contraccins:
- Tras unha porta de entrada estn unhas cabinas telefnicas e mais unha aula de audiovisuais.
- Por perder un tren tamn perdiches un traballo.
- Fora el e mais un amigo, pois ns daquela estabamos fra.
- Apareceron os sos do can tras un valado. Tivo que ser un lobo pois osos por aqu non hai.
[...] Os babilonios usaban consistentemente dende unha data antiqusima a base b=60. [...] Con
respecto s demais nmeros enteiros que podemos representar como un produto de potencias dos seus
factores primos dentro do intervalo N=1 a N=60, temos tamn:
a) 14 primos, a saber:
7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 37, 41, 43, 47, 53, 59;
20 mltiplos a partir do 14, a saber:
b) 14, 21, 22, 26, 28, 33, 34, 35, 38, 39, 42, 44, 46, 49, 51, 52, 55, 56, 57, 58. [...]
Escribe en letra os nmeros que estn subliados:
28
Completa os ocos que

faltan nestes cadros:
CARDINAIS
ORDINAIS
MULTIPLICATIVOS
PARTITIVOS
vinte
vinte e un
vinte e tres
trinta
trinta e un
corenta
cincuenta
sesenta
setenta
oitenta
noventa
cen
vixsimo
vinte veces
vinteavo
trixsimo
corenta veces
sesaxsimo
centsima parte
douscentos
ducentsimo
trescentos
tricentsimo
Se continumo-la
lista teremos:
mil
milsimo
milln
millonsimo
mil veces
milsima parte
billn
REPARA
Completa con letra os numerais que se indican:

- Na primeira volta caeu o piloto xapons que a no
---------------- (4) lugar.
- O Deportivo e o Celta xa xogaron mis de ------------(50) partidos.
- Temos ----------------- (500) euros para gastar hoxe.
- Faltan ----------------- (16) minutos para as das e media.
- Teo unha parella de polas e ----------------- (40) pitos.
Dentro dos numerais cardinais

hai algns que posen variacin
xenrica:
- un / unha
- dous / das
Tamn teen variacin xenrica
todos aqueles nos que aparecen
os anteriores e as centenas:
vinte e das, duascentas,
douscentos.
Escribe cinco frases empregando os seguintes numerais:

quincuaxsimo
corenta
billn
triple
vixsimo
primeiro
Os adverbios de tempo
Un adverbio unha palabra que modifica a accin dun verbo, dun adxectivo ou doutro adverbio.
Os adverbios de tempo sitan no espazo temporal un feito ou unha accin. Imos ver cales son:
ANTERIORIDADE
onte
antonte
trasantonte
antes
antano
cedo
outrora
noutrora
SIMULTANEIDADE
hoxe
anda
agora
xa
daquela (entn)
mentres
namentres
entrementres
arestora
POSTERIORIDADE
TOTALIDADE
ma
pasadoma
sempre
decote
logo (despois)
axia (logo)
tarde
despois
nunca
xamais
endexamais
seguido
29
Sublia os adverbios de tempo que atopes no seguinte fragmento:

[...] Agora o asunto empezaba a amocarme.
Escoita, Xulin Telleiro. Nunca na mia vida tiven un irmn de nome Henrique, ningn
irmn, oes, e segundo tdolos clculos de probabilidade xa non vou ter ningn, porque meus
pais hai xa moito tempo que morreron. [...]
Home non te alporices agora por cousas insignificantes. Podera xurar que tias unha irm,
pero cos anos vai arrefriando a memoria. Anda segues a ter dores de cabeza coma antes?
Endexamais tiven dores de cabeza, nin hoxe nin hai vinte anos [...]
rsula Heinze, Remuos en coiro
Substite o subliado por un adverbio equivalente:

Agora deben estar en Vigo.
Noutro tempo non tiamos estes problemas.
Axia me vou, non te preocupes.
Est a diario na taberna
Ditate despois.
Ese home coecino eu naquel tempo.
Nun momento anterior sera posible.
Nos tempos que corren hai mquinas para todo.
REDACTA un texto breve onde aparezan os adverbios que che indicamos a seguir:
despois
sempre
trasantonte
entrementres
endexamais
- No texto de Eduardo Blanco Amor altrnanse as formas para e *pra. Anda que a segunda se
pode empregar na fala, s a primeira a correcta na escrita.
- O autor emprega a forma *caiu, que non correcta, por caeu. Os verbos da segunda
conxugacin (er) fan a terceira persoa singular do pretrito en eu [colleu]; e os da terceira
conxugacin (-ir ) fana en iu [partiu].
A locucin conxuntiva *noustrante unha forma vulgar que debemos desbotar. O
correcto emprega-la locucin non obstante.
A forma popular *denanterior unha creacin lxica formada a partir do adverbio
denantes forma correcta para diferenciarse do adxectivo comn casteln anterior.
1. TEXTO
Por diglosia aludo a aquelas situacins nas
que se produce unha superposicin lingstica
entre unha variedade ou lingua alta (A), que
se emprega na comunicacin formal escrita
literatura, relixin, ensino, mass media, etc.,
e unha variedade ou lingua baixa (B), con
frecuencia pouco cultivada, que se usa nas
conversas de carcter non formal ou familiar.
30
Coeces algn caso que se poida
encadrar dentro das situacins que nos
sinala o texto?
Cres que o galego se pode considerar
unha lingua A?
Que avances significativos aprecias no
emprego do galego nos ltimos anos?
Que medidas seran necesarias por
riba dos esforzos das institucins para
lograr que a nosa lingua acadase o
estatus de lingua normalizada?
2. A INSTANCIA
A instancia un escrito dun particular no que solicita dun rgano
administrativo a tramitacin ou resolucin dun asunto. Presenta
tres partes diferenciadas cos seguintes datos:
1. Encabezamento
a. Datos persoais
do solicitante:
- Nome e apelidos
- Lugar e data de
nacemento
- Profesin
- Enderezo
- Telfono
- Nmero do DNI
2. Corpo
b. Exposicin
c. Solicitude
d. Localidade e
data
e. Sinatura
3. Peche
f. P:
Tratamento, cargo
e localidade
que se dirixe
CARACTERSTICAS:
Redctase nunha pxina.
A marxe esquerda ten entre
30 e 35 milmetros.
Na parte inferior ir o
nome da institucin ou
cargo a quen se dirixe.
O corpo podmolo rematar
coas frmulas por isto
ou por esta razn.
Vexamos un exemplo de instancia:

(a) D./D. --------------- , con domicilio en --------------------------------------------------------------.
(b) EXPN
Que ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.
Que ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.
(c) SOLICITA
Que ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.
(d) ---------------.
(e) ---------------.
(f ) NOME DA INSTITUCIN ou CARGO QUE SE DIRIXE
HISTORIA DA LINGUA
A chegada dos romanos

No sculo III a. C. chegan os
romanos a Espaa, pero s no sc.
I d. C., e tralos intentos fracasados
de Dcimo Xunio Bruto e Xulio
Csar, Augusto consegue conquistar
Galicia, Asturias e Cantabria
incorporndoas Espaa Citerior.
Comeza aqu unha tarda romanizacin,
cando xa o resto da pennsula
estaba grandemente romanizada.
A Gallaecia romana
A romanizacin
lingstica
romanizacin administrativa
sucedeu a romanizacin dos costumes
e a incorporacin dos celtas e outros
pobos prerromanos lingua dos
conquistadores.
A lingua latina constite a base
principal do galego.
Galicia e Asturias chegaban polo

sur ata o ro Douro e polo leste ata
Cantabria. No ano 216 pasaron a
constitur unha provincia parte,
co nome de Gallaecia.
Os lindeiros xeogrficos desta
provincia teen moita importancia,
xa que este territorio presenta ata
hoxe un lxico comn, nel producronse
os mesmos fenmenos de evolucin
lingstica que van separa-lo conxunto
de falas pertencentes NO peninsular
da fala castel.
31
COMPLEMENTOS
Os amores que o ro separa
No sculo XII creouse a artificiosa fragmentacin poltica entre Portugal
e Galicia que traera consigo a creba da unidade lingstica que
pareca destinada: Afonso VI casa as sas das fillas cos irmns do
Papa Calistro II e do primeiro arcebispo de Compostela, Xelmrez.
Urraca, desposada con don Ramn ser a condesa de Galicia e o
seu fillo Afonso VII consolidar a anexin definitiva reino de Castela
e Len.
Hoxe, no marco da Unin Europea, a vella Galicia, que daquela chegaba
ata o Douro, est chamada a traballar nun espazo comn e os seus
habitantes a ollarse coma irmns.
Dous poetas personifican a historia dun pobo separado polo Mio
que sempre soou con que o tempo ha chegar polo menos para
coecernos e entendernos mellor.
Joo Verde, nado na vila miota de Mono, manifestou a sa admiracin
por Galicia facndoa a sa segunda morada.
O ro Mio foi para el smbolo de unin entre a sa rexin e
Galicia. Este profundo sentimento quedou reflectido nos seguintes
versos:
Vendo-os assim to pertinho

A Galiza mailo Minho,
So coma dois namorados
Que o ro traz separados
Quasi desde o nascimento
Deixal-os, pois, namorar,
J que os paes para casar
Lhes nao do consentimento.
Amador Montenegro Saavedra, membro da Real Academia Galega
e fundador do semanario rexional integramente escrito en galego, A
Monteira, sempre mostrou unha especial sensibilidade pola cultura
portuguesa e el deu resposta a aqueles versos que contaban o namoramento
da Galicia e mais do Mio.
Se Deus os fixo decote

Un para outro e teen dote
En terras emparelladas,
Pola mesma auga regadas
Con ou sen consentimento
Dos pais, o tempo ha chegar
En que tean que pensar
En facer o casamento.
Msica: Grupo A Quenlla
32
Milho verde, milho verde

Milho verde, milho verde,
Ai, milho verde, milho verde,
Ai, milho verde, maaroca.
sombra do milho verde,
Ai, sombra do milho verde,
Ai, namorei uma cachopa.
Ai, millo verde, miudinho.
Ai, namorei un rapacinho.
Ai, millo verde, folha larga.
Ai, namorei uma casada.
Mondadeiras do meu milho,
Ai, mondadeiras do meu
milho,
Ai, mondai-lo meu milho ben.
No olheis para o caminho,
Ai, no olheis para caminho
Ai, que a merenda ja l vem.
Cancioneiro tradicional
Interpreta: Jos Afonso*
* Jos Afonso, poeta e trobador portugus, estivo
vinculado cancin galega e mesmo incluu
diferentes temas do cancioneiro tradicional galego
na sa obra. Coa emisin da sa cancin,
Grndola, vila morena comezou a Revolucin
dos Caraveis.
-3LECTURA
AS COMIDAS
nda que nestes tempos corra mis o lacn, sempre se

atopar un fato de galegos citndose para xantar un
cocido. Como se acostuma dicir no pas, un cocido de crego.
Un bo cocido leva moitas cousas: leva xamn e lacn,
leva carne fresca, leva toucio e chourizos, leva verdura que
poden ser uns grelos pero pode ser tamn repolo, e leva
galia, e tamn leva garavanzos. E as patacas, por descontado.
E carne de porco que vai no cocido anda se lle pode
engadir a orella, e se hai costela salpresa, pois costela. E
na auga na que se coceu a carne, e pinchando nela un
par de chourizos, faise unha boa sopa, que pode ser de
fideos ou de arroz. Fan falla tres fontes para servir un cocido,
que nunha vai a carne de porco, noutra a galia coa
carne fresca, e noutra as patacas cos chourizos e os garavanzos.
Eu anda me lembro de cocidos, cando rapaz, na casa
dos meus avs, en Riotorto, na vella terra luguesa de Miranda,
que via tamn mesa unha fonte con castaas cocidas,
peladas de todo, e con elas unha pelota de carne picada co
seu ovo duro e o seu allo, e algo picante. Xarrete e falda
son as mellores carnes de vitela para un cocido.
A cocia galega, ed. Biblioteca da Cultura Galega.
QUEN O AUTOR?
? Naceu en Mondoedo en 1911 e

morreu en Vigo en 1981.
? Dedicronlle o Das das Letras

Galegas do ano 1991.
? Foi un home polifactico: poeta,
narrador, dramaturgo, ensasta,
gastrnomo e xornalista (dirixiu durante
anos o Faro de Vigo).
? Algunhas das sas obras mis

importantes son: Merln e familia,
Xente de aqu e acol e O incerto
seor don Hamlet.
? A sa grande imaxinacin, o gusto

polo fantstico e o humor fan que sexa
considerado unha das figuras mis
sobranceiras da narrativa deste sculo.
O AUTOR : --------------------------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
A que xnero literario (narrativo, potico ou dramtico) pertence o texto que acabamos de ler?
Poderiamos clasificar este texto como pertencente a un libro tpico de receitas ou non
responde a esas caractersticas?
Que cres que quere dici-la expresin cocido de crego?

ORALIDADE:
1. Cres que est xustificada a fama de que en Galicia se come ben ou en abundancia?
Intentade buscar algunha posible explicacin en grupo.
2. Fxate nos seguintes refrns, todos estn relacionados coa comida. Poderas engadir algn mis?
A comida, repousada, e a cea, paseada.
O primeiro comer e o derradeiro facer.
Comida fina en corpos gordos fai mal s sos.
A quen lle has dar cea non lle chores a merenda.
O cabrito, cmeo dun mes, e o ao, de tres.
33
Escribe o significado e constre unha oracin coas palabras do texto:
- costela salpresa:
- xarrete:
- falda:
- vitela:
FRASEOLOXA:
Escribe o significado das seguintes frases:
- Vai roe-los sos palleiro:
- Enche-la andorga:
- Comer en mesa de frade:
- Te-lo estmago pegado espiazo:
Fxate no seguinte cadro de lxico relacionado cos produtos comestibles:

As comidas
Froitas
Carnes
Peixe
Mariscos e moluscos Verduras e hortalizas
abel
coello
abadexo
ameixas
cenoria
amndoa
galia
bacallau
lagosta
grelos
amorodo
paspalls
ollomol
lumbrigante
leituga
cereixa
polo
peixe sapo
lura
nabizas
cirola/ameixa
porco
pescada
polbo
porro
laranxa
vitela
robaliza
vieira
repolo
REDACTA unha receita de cocia seguindo o modelo do texto da lectura.
A ver se ds adiviado:
Son fillo de pais cantantes,
mia nai non tia dentes
nin ningn dos meus
parentes.
34
Fun femia de natural,

macho me foron facer;
hei de morrer afogado
e femia volverei ser.
branca, non papel;

verde, non limn;
vermella, non sangue;
negra, non carbn.
BARULLO DE LETRAS: busca dez palabras pertencentes campo semntico das verduras e
hortalizas no primeiro, e dez de froitas no segundo.
A
A
I
R
O
N
E
C
M
Z
O
R
R
O
P
O
A
A
I
L
B
V
R
G
S
H
L
B
O
F
X
O
P
C
I
O
A
P
E
M
E
N
T
O
B
N
E
B
O
L
L
A
U
E
G
R
E
L
O
S
N
D
C
O
L
E
I
T
U
G
A
E
A
D
N
I
U
G
W
B
E
X
K
A
A
T
S
A
C
I
A
Z
H
M
Z
O
N
A
E
B
A
F
O
D
G
A
L
R
I
M
A
R
M
E
L
O
E
F
I
G
O
E
X
I
R
C
A
M
U
D
R
E
K
I
Z
T
E
L
O
C
P
O
C
PRESENTE DE INDICATIVO E SUBXUNTIVO DE VIR, VER E TER

VIR
veo
vs
vn
vimos
vides/vindes
veen
VER
vea
veas
vea
veamos
veades
vean
vexo
ves
ve
vemos
vedes
ven
TER
vexa
vexas
vexa
vexamos
vexades
vexan
teo
tes
ten
temos
tedes
teen
tea
teas
tea
teamos
teades
tean
Cambia os verbos das seguintes oracins polas persoas indicadas entre parnteses:
- Non ve nada con esa nboa. (1 p. sg.)
- Anda que teen moitos cartos, non veen nunca de vacacins. (2 p. pl.)
- Espero que vea axia e que tea ganas de sar. (3 p. pl.)
- Eles veen hoxe pola tarde pero noite teen que ir traballar. (3 p. sg.)
- Vides en avin ou en tren? (2 p. sg.)
- Para que vexan menos televisin teen que ler mis. (1 p. pl.)
- Sempre vimos pola autoestrada, veamos ou non veamos con prsa. (2 p. pl.)
- Ns ben vemos que vimos un pouco bbedos. (3 p. sg.)
- Non vexo ben que o neno tea demasiados xoguetes. (2 p. sg.)
- Tean ou non tean necesidade, eu vou axudar. (2 p. pl.)
- Que vea xa e que vexa o que fixo, as aprender. (2 p. sg.)
Completa o presente de indicativo en tdalas sas persoas na seguinte frase: Ir e vir coma a
faba na ola:
- Eu vou e veo coma a faba na ola
- Ti
- El/ela
- Ns
- Vs
- Eles/elas
35
FRASEOLOXA:
Completa cos verbos anteriormente vistos as seguintes frases:
- Anda que --------------- das e caian noites, non sei se o dars acabado.
- Iso non --------------- a conto.
- Se lle --------------- as orellas lobo, non te arrisques.
- Ata que non se --------------- atado de ps e mans, non se decatar do que vale a liberdade.
- Vs --------------- a cabeza coma pelouros dende ben novos.
- Todo son desgrazas, parece que --------------- un pauto co demo.
- Non pasan ningn apuro, --------------- moito millo na cabeza.
- Custa traballo razoar con el pero, final, sempre se --------------- s boas.
- E non levanta cabeza, --------------- lle todas tortas.
- moi desobediente, non son capaz de que --------------- rego.
- Parece boa persoa, ben se lle --------------- as trazas.
REPARA
Algunhas persoas dos verbos vir e ver diferncianse, na escrita, polo
acento diacrtico:
vir
ver
Ti vs
Ti ves
El vn
Eles ven
Vogais abertas e pechadas

Fxate nas palabras subliadas no seguinte texto. Todas levan un e ou un o tnicos pero, pronncianse
da mesma maneira?. Comprbao coa sa lectura en voz alta. Son ou non son iguais? Como
acabas de comprobar, o sistema voclico galego consta de sete fonemas xa que hai un [ ] aberto
] aberto e un [o] pechado. Segundo a vogal sexa aberta ou pechada
e un [e] pechado, e un [
indica diferenza de significado entre das palabras e tamn tempos diferentes no caso dos verbos.
la
p
pola
me
c
come ti
rama
galia / contraccin por + a
pte. indic.
imperativo
ra
f
fora
m te
mete ti
adv. lugar
antepretrito verbo ser/ir
pte. indic.
imperativo
pe
b be
bebe ti
nome de letra
pte. indic.
imperativo
extremidade
a eu pola eira adiante cando, p da porta do galieiro, atopei unha pola morta. Fora, polo que
parece, cousa do raposo, que aproveitou que o animal quedara fra para atacalo, e non deba
levar prsa, porque case non deixa nin os sos. A partir de agora vou pr mis atencin porque
supoo que anda andar por a, mellor polle unha corda con dous ns; se vs, ves todo o
que fixen.
36
Adverbios de lugar e locucins prepositivas

Os adverbios de lugar indican a situacin de algo ou de algun no espazo. Algns dos
mis usuais son:
Absolutos: aqu, a, al, ac, al, ac, al, acol (Aqu te-la ta aula, al est a sala de
estudo e acol o ximnasio).
Relativos: dentro, fra, preto, cerca, lonxe, arriba, enriba, derriba, abaixo, embaixo,
debaixo, atrs, diante, en fronte, arredor, derredor... (Preto do colexio est a biblioteca
municipal, un pouco mis lonxe o centro cultural e, en fronte, o teatro).
Presentativos: vela, velaqu (Vela vn a persoa que ests esperando. Velaqu est a ta
carteira).
Indefinidos: algures algunha parte, ningures ninguna parte e xalundes por a
adiante, por outro sitio (Mira ben se deixche-la mochila no colexio, por algures ter que
andar. Busqueino por todas partes e non o atopei por ningures. che unha persoa moi viaxeira,
sempre anda xalundes).
As locucins prepositivas son palabras que equivalen a unha preposicin. Algunhas son:
- Cabo de, xunta e onda significan lado de (Vai onda el e anmao un pouco).
- Canda significa mesmo tempo ca (Fixo a mili canda min, al polos anos sesenta).
- En cas (de) equivale a na casa de(Os noivos celebraron a voda en cas Toms).
Sublia no seguinte texto os adverbios de lugar e as locucins prepositivas.

Vela vn o meu irmn e cabo del, coma sempre, o seu can inseparable. Agora xa
non vive con ns, senn en cas dos avs, porque est estudando fra da aldea. Al, xunta
eles, ten tdalas comodidades, vive en fronte da facultade, moi preto da biblioteca e,
polos arredores, todo son comercios, cines, etc. Ademais, os nosos tos viven enriba e o
seu fillo, o curmn Xurxo, estuda onda el. A sa irm, a curm Sabela, acabou a carreira
canda min, pois somos dun tempo, e acaba de comprar un piso diante da farmacia.
Introduce agora adverbios e locucins nos seguintes oracins:

- Anta acaba de sar, vai en --------------- dunha amiga.
- Empezou na escola --------------- o meu fillo, pero agora vai algo atrasado.
- Ma irei --------------- a ta Carme e axudareille a verniza-los mobles.
- --------------- , na ra, vai moito fro pero --------------- , na casa, estase moi ben.
- Perdn as chaves e non as encontro por --------------- .
- Dxenche que aqu non est, bscao --------------- .
- Viven --------------- min, no meu mesmo edificio.
- O concello est moi
---------------
de aqu e --------------- del, o xulgado.
- Sei que teo eses papeis --------------- , pero non sei onde.
- A, --------------- a porta, est a vasoira que buscas.
- Se queredes podedes vir --------------- ns.
- Como non estea ---------------, aqu non o dars atopado.
37
Copia as palabras do texto da pxina anterior que expresen parentesco e completa a relacin
coas que falten:
Fxate no seguinte cadro, nel aparecen algunhas contraccins dos demostrativos coas
preposicins de e en. Intenta completalo:
este (s)
en
esta(s)
ese (s)
esa (s)
aquel (es)
aquela (s)
neste (s)
isto
iso
aquilo
nisto
de
desa (s)
daquilo
Tendo en conta o cadro, fai as contraccins necesarias no seguinte texto:

De aquela, cando os meus avs eran
novos, non haba froitas de esas que hai
agora como kiwis, pias, aguacates, etc.
En estas terras s se coecan as mazs,
pexegos, castaas, figos e pouco mis.
En cambio, en aquela parte do mundo,
a onde emigrou o bisav, haba froitas
de estas que comedes vs agora, as tropicais,
de iso lmbrome moi ben porque el mo
contou.
Teo de ir e vir Marco

pola colleita do millo;
teo de ir e vir Marco
do Marco non me despido.
(Popular)
Xantei na casa do crego

e hei de volver a cear;
se un non se arrima a quen ten,
quen non ten, non ten que dar.
(Popular)
REPARA
A contraccin daquela ten un dobre
significado:
- adverbio naquel tempo:
Daquela, anda non haba luz elctrica.
- conxuncin entn, logo, polo tanto:
Vai chover, daquela, vou colle-lo
paraugas.
A perfrase verbal
ter que/de + infinitivo
Nesta cantiga aparece a perfrase verbal ter de
+ infinitivo que, igual que ter que + infinitivo,
expresa obrigatoriedade.
Exs. Tes que o ir ver.
Tedes de vos abrigar se non queredes enfermar.
Temos que ir a modo porque hai xeada na
estrada.
Intenta introducir esta perfrase nos seguintes enunciados:

- Debes de estudar se queres mellorar
- Tde-la obriga de vestir de uniforme
- O deber do mdico axuda-lo enfermo
- Os alumnos estn obrigados a asistir escola
- Farmo-lo traballo para poder ir cine
- Se queres chegar a tempo, dbeste espelir
38
REDACTA un pequeno texto empregando nomes de parentesco. Procura ter en conta os

elementos gramaticais explicados no tempo (verbos, adverbios e locucins prepositivas,
demostrativos, perfrases, etc.).
FRASEOLOXA:
Explica o significado das seguintes frases feitas, todas relacionadas coas relacins humanas:
- De tales terras tales nabos
- Estar cortados pola mesma tesoira
- Facer bo xugo
- Fillo de detrs do valado/Fillo de palleiro
- Non ter quen lle poa a tapadeira
- Ter moito con algun
- Vir revoltallo
- Xente do noso pao
Os refrns que aparecen a continuacin teen relacin co parentesco. Explica o significado

Coeces algn mis?
- Sogra e nora e can e gato non comen ben nun mesmo prato.
- Obra comezada non cha vexa sogra nin cuada.
- Amizade de xenro, sol de inverno.
- Metn galo no poleiro e fxose meu fillo e meu herdeiro.
- De cuado nunca esperes bocado.
As seguintes palabras pertencen campo lxico da comida, saberas cales son se considermolas sas slabas:
charosch:
daxar:
deicorro:
xoqueire:
vanrazosga:
gualindo:
rareiten:
lomarme:
renbenaxe:
loxure:
xora:
xsfrei:
tellaslen:
badalloro:
oa:
dasrrato:
39
O h non representa ningn son, s se mantn na escrita por razns etimolxicas. Deste xeito,
escrbense con h as palabras que o teen etimoloxicamente, por exemplo: herba, hora, heroe
pola contra, non o levan palabras como: orfo, ermida, irmn, so, oco
Completa as palabras seguintes con h, caso de o precisaren, e escribe lado unha palabra
derivada:
_ombro:
a_:
_so:
alco_ol:
_inchar:
_oco:
ve_ culo:
_erdar:
_encher:
ad_erencia:
co_erente:
des_erdar:
_irmandade:
in_bil:
ad_esivo:
an_elo:
_inflar:
in_ibir:
Completa as palabras seguintes se procede con c/cc segundo convea, e escribe lado unha
palabra relacionada coa raz:
reda_in:
v_tima:
cole_in:
infla_in:
afli_in:
co_in:
adxe_tivo:
inxe_tar:
estru_tura:
obxe_to:
adi_to:
afe_ionado:
obxe_tivo:
adi_in:
a_idente:
fra_in:
equino_io:
condu_ta:
suxei_in:
pr_tica:
abstra_to:
1. TEXTO
Ten Galiza un idioma propio?
Estamos fartos de saber que o pobo galego fala un
idioma de seu, fillo do latn, irmn do casteln e pai do
portugus. Idioma apto para ser vehculo dunha cultura
moderna e co que anda podemos comunicarnos con mis
de sesenta millns de almas
Un galego pode fala-lo casteln co mesmo interese con que
fala calquera outra lingua estranxeira; pero en canto un
galego fale o casteln como lingua propia deixa de ser galego
sen que por iso chegue a ser casteln.
Sempre en Galiza, Alfonso R. Castelao
40
Que cres que quere dicir
este texto? Indica as ideas
principais.
Ests de acordo co que
nel se expresa? Contrapn
as tas ideas s do texto.
Ser a lingua o elemento
fundamental de identidade?
2. A RECLAMACIN
un escrito mediante o cal nos diriximos a un organismo administrativo coa finalidade de

realizar unha protesta formal por algo que consideramos inxusto.
ESQUEMA DE RECLAMACIN
1. ENCABEZAMENTO
a. Cabeceira: nome da institucin ou da persoa,
segundo quen o enve.
b. Localidade e data.
c. Organismo que se dirixe a reclamacin,
enderezo e localidade.
2. CORPO
d. Sado inicial.
e. Exposicin da reclamacin.
f. Despedida.
3. P
g. Identificacin da institucin ou da persoa que
emite o escrito.
h. Sinatura.
(a)------------------
(b)----------
------------------
--------------
(c)---------------------------------------------------------------------------------
(d)---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(e)---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(f)-------------(g) ----------------(h)-------------
Tendo en conta o anterior, escribe unha reclamacin dirixida oficina do consumidor para
expoe-lo seguinte: a venda de produtos en mal estado, a mala atencin prestada por un
dependente, etc.
HISTORIA DA LINGUA
O superestrato
xermnico
A partir dos comezos do sculo V
chegan a Galicia, en sucesivas vagas,
pobos de raza e de linguaxe xermnica,
fundamentalmente:
-Os vndalos.
-Os suevos (que fundaron en Galicia
un reino que durou mis dun sculo
e medio, desde o 411 585).
-Os visigodos (que dominaron Galicia
desde a cada dos suevos ata a
chegada dos rabes).
A influencia rabe
Repercusin lingstica
dos xermanos
Estes pobos, lingisticamente non
foron capaces de asimila-los galegoromanos, pero do contacto con
eles o latn galaico recibiu un gran
nmero de prstamos lxicos: laverca,
espeto, roupa, etc.; nomes de persoa
como: Fernando, Alberto, Lus, Elvira,
Xeraldo, etc.; e nomes de lugar como:
Suevos, Samil, Ramil, A Gudia, etc.
O contacto lingstico cos rabes

redcese prstamo dalgns
antropnimos (Mamede) e topnimos
(Mezquita, Ceide, Rbade). Nomes
de lugar como Moldes (mulads),
Mourisco... de Mouros, e mesmo
Cumbraos (coimbrns), mostran
a existencia de ncleos rabes
ou mozrabes asentados ou inmigrados
en terras de Galicia.
No lxico comn son moi abundantes
as palabras de orixe rabe (laranxa,
aceite, alforxa, azucre, alfaiate e
outras moitas).
41
COMPLEMENTOS
Campanas de Bastabales
Declaracin universal dos dereitos lingsticos
Os poderes pblicos deben toma-las medidas oportunas para a aplicacin

dos dereitos proclamados e garantir que as autoridades, as organizacins
e as persoas concernidas sexan informadas dos dereitos e dos
deberes correlativos que se desprenden desta declaracin.
Campanas1 de Bastabales
Campanas1 de Bastabales,
Cando vos oio tocar,
Mrrome1 de soidades.
Cando vos oio tocar,
Campanias1, campanias*,
Sen querer torno a chorar.
Cando de lonxe vos oio,
Penso que por min chamades
E das entraas me doio.
Diome de dor ferida,
Que antes tia vida enteira
E hoxe teo media vida.
Solo2 media me deixaron
Os que de al me trouxeron,
Os que de al me roubaron.
Non me roubaron, traidores3,
ai!, uns amores tolios,
ai!, uns tolios amores.
A situacin de cada lingua o resultado da confluencia e da interaccin

de multiplicidade de factores diferentes: poltico-xurdicos, ideolxicos
e histricos; demogrficos e territoriais; econmicos e sociais; culturais;
lingsticos e sociolingsticos; interlingsticos; e finalmente subxectivos.
Que os amores xa fuxiron,

As soidades vieron...
De pena me consumiron.
O comit de seguimento a prol dunha Declaracin dos

dereitos lingsticos defende o principio de que tdalas comunidades
lingsticas son iguais en dereitos.
Protexe-la diversidade lingstica e promove-la educacin plurilinge
son dous obxectivos intimamente ligados que propn a Unesco.
Para corrixi-los desequilibrios lingsticos de maneira que se

asegure o respecto e o pleno desenvolvemento de tdalas linguas e
para que se establezan os principios dunha paz lingstica
planetaria xusta e equilibrada, a Declaracin universal dos
dereitos lingsticos dispn que:
Esta declaracin entende como comunidade lingstica toda sociedade

humana que, asentada historicamente nun espazo territorial determinado,
se autoidentifica como pobo e desenvolveu unha lingua comn como
medio de comunicacin natural e de cohesin cultural entre os
seus membros.
Tdalas linguas son a expresin dunha identidade colectiva e
dunha maneira distinta de percibir e de describi-la realidade.
Cada lingua unha realidade constituda colectivamente e no seo
dunha comunidade onde se fai dispoible para o uso individual, como
instrumento de cohesin, identificacin, comunicacin e expresividade
creadora.
Toda comunidade lingstica ten dereito a que a sa lingua sexa
utilizada como oficial dentro do seu territorio.
Para acadar mis informacin consulte as pxinas da Unesco:

www.linguistic-declaration.org
am.majlof@unesco.org
unesco.cat@cc.uab.es
42
camps
s
(3)
traedoes
(1)
(2)
Letra: Rosala de Castro

Intrprete: Amancio Prada
-4LECTURA
A MANOLO SNCHEZ PEA

Habana, 17 outubro 1910
sta repblica moita repblica (...). Os norteamericanos

son os nicos donos de tdalas grandes empresas tranvas,
iluminacin pblica, trust de tabacos, grandes hoteis, compaas
navieiras ; os espaois teen acaparado o comercio vveres,
cafs, fondas, peleteras, roupas; (...) os negros ocpanse
como varredores, msicos, cocieiros...(...).
As ras en xeral son malas; pero malia non haber rede de
sumidoiros nin urinarios pblicos, estn tan ben, tan ben
organizados os servizos de limpeza e sanidade, que a vila,
a cidade unha das mis aseadas do mundo (...).
O xefe de sanidade nos municipios ten unha autoridade
independente e moi superior do alcalde (...). Ten facultades
ditatoriais, ordena derribos, inspecciona persoalmente os
edificios, ordena s propietarios a construcin de inodoros,
a pintura dunha casa ou o derribo dun teito, e se desobedecido,
dispn a obra por conta do dono.
Obra completa. vol. III, ed. Akal.
QUEN O AUTOR?
? A aventura migratoria do autor na Habana

durou cinco anos: desde a publicacin naquela
cidade de No desterro. Visins gallegas (1913)
ata o seu segundo libro Vento mareiro (1915).
? Foi considerado o continuador do bardo

de Celanova, Curros Enrquez.
? Del dixo Eduardo Blanco Amor que

expresou o mundo do sentimento e o ser
persoal a travs dunha raza, un idioma e
unha arte.
? Segundo o de Cambados, o Santo Graal,

o fermoso cliz onde se tera realizado a
Sagrada Eucarista, consrvase na montaa
do Cebreiro.
O AUTOR : ---------------------------------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O texto da lectura unha carta do autor seu amigo cambads na que lle describe a cidade da
Habana e que forma parte dun epistolario que figura na Real Academia Galega.
Como se chama o xnero literario no que o autor, mediante a estrutura da carta, se dirixe a
algun, real ou imaxinario?
ORALIDADE:
1. Repara nestes refrns. Fan referencia a das formas de vida ben distintas. Que cres que
queren dicir?
Vive na cidade, por pequena que sexa; casa con moza, por pobre que pareza; e come
carneiro por caro que se venda.
A vida da aldea, Deus lla dea a quen a queira.
2. Fxate no seguinte cadro. Cales cres que poden se-las causas da diminucin da poboacin
rural e do crecemento das urbes?
Evolucin da poboacin rural/urbana

Poboacin rural
Poboacin urbana
1900
1960
Dcada 90
90%
76%
30%
10%
24%
70%
43
Revisa as palabras que se sinalaron no texto. Cales seran indicadores do comezo do sculo
XIX?
Coezamos agora algn lxico relacionado coa cidade. Fxate no cadro:

A cidade
Vas de
comunicacin
autoestrada
beirarra
beirava
calella/o
cruzamento
embocadura
paso de pens
redondela
ra
ra cega
ruela
Os tipos de
construcins
andar
casa do concello
chal acaroado
choupana
faio/faiado
garaxe*
pavilln
piso
raaceos
rueiro
soportal
Ncleos de
poboacin
alfoz
alqueidn
arrabalde
bisbarra
contorno/a
ncleo antigo
ncleo urbano
* Garaxe , xunto con traxe, paxe

e personaxe, unha das excepcins
norma de que tdalas palabras
acabadas en axe son femininas
en galego.
Recoce-lo lugar que describe Otero Pedrayo neste percorrido?

O chfer mtese polas Casas Reais, a Praza do Pan, a
Acibechera, a Praza do Hospital, a Ra Nova, para sar
estrada de Ourense. Adrin endexamais sentira un
asoballamento igual. As grandes laxes, as disformes arquitecturas
na noite, un cantigar de fontes, a fuga de ras embozadas
en tebras, todo lle produca un deslumbramento, unha vertixe
grave, de grandeza infinda e mesmo tempo familiar. Adrin
decatbase de qu xeito se encha no seu ser un oco ata entn
angustioso, agora cheo de seguridade e esperanza. Na grande
praza, detvose un instante. Conta o desenvolvemento dos
soportais do Pazo de Raxoi.
Sabas que...?
Un ano antes de morrer Otero Pedrayo
un trebn derribou unha araucaria
plantada o mesmo da do seu nacemento
e que el chamaba a sa irmancia.
Por desexo dun amigo, da madeira desa
rbore fixronlle o cadaleito no que
repousa no camposanto de Ourense.
REDACTA un percorrido desde o centro da ta cidade, vila ou parroquia ata os alfoces. Descrbeo
empregando o lxico que agora coeces.
Sbe-lo nome oficial do teu concello? Localzao no mapa da pxina seguinte e fxate nas
formas oficiais dos concellos galegos. Lembra o que di sobre isto a Lei de normalizacin lingstica.
Fai unha clasificacin dos topnimos relacionados coa oronimia, a hidronimia e a fauna e flora.
44
MAPA DOS CONCELLOS GALEGOS
FRASEOLOXA:
1. Pon o verbo en presente no modo que cumpra e explica o significado das frases subliadas:
-
--------------- me (dar) o nariz que non sbe-los verbos porque non --------------- (poer) interese.
- mellor que te --------------- (pr) mans obra porque isto pan comido, e o que non
(dar) feito porque non --------------- (dar) p con bla.
- Non
---------------
- O que
(dar) a cara por ningun que
---------------
(saber) quen o fixo que
- un teimudo. Est todo o da
---------------
---------------
---------------
-----
(poder) sar escaldado.
(dar) a cara.
lle (dar) que
---------------
lle (dar).
45
A COCIA
Le este fragmento de A vida das mulleres na Galicia medieval 1100-1500 de Mara Carmen Pallars
e comenta as caractersticas da casa urbana medieval. Selecciona o lxico referido cocia:
Diversos elementos podan mellora-lo acondicionamento dunha casa: dende o punto de

vista da hixiene, a presenza de pozo ou a existencia de letrinas e retretes, no tocante
proteccin contra os rigores do clima, os poxigos, as contras e o lume da cocia ou cheminea.
Xunto coa distribucin do espazo exterior, a descricin da casa urbana pode completarse
cunha aproximacin mobiliario existente dentro dela. Dous inventarios do sculo XV permtennos
achegarnos a el (...). Nos dous inventarios sobresaen os obxectos que teen que ver, por unha
banda, co lugar de descanso: colchns, almofadas, cabezais, colchas, mantas de diversas cores,
sabas; pola outra, coa alimentacin: utensilios de cocia tixolas, grellas, caldeiros, cazos, cuncas,
culleres, pratos, mesas para comer e asentos para sentar mesa e tamn diante do lume (...)
arcas de diversos tamaos, cubertas ou sen cubrir, armarios, tinas, bacas, huchas, baos para
salga-la carne. Todo isto compltase con candeeiros de ferro para alumear.
Define o significado das palabras seleccionadas no exercicio anterior.

Escribe tdalas palabras relacionadas con calquera moble ou obxecto que sirva de asento.
A cocia
Mobiliario
armario
alzadeiros
andeis
aparador
artesa
hucha
Electrodomsticos
lavalouza
enxugadora
ferro de pasar
torrador
batedor
quentador
frixideira
cambota
Utensilios
domsticos
tixola
tarteira
cazo
pota
ola
cazola
cullern
garfela
trinchante
escumadeira
viradeira
vinagreira
vasoira
recolledor do lixo
caldeiro do lixo
pichel
Cubertos
garfo
culler
culleria
coitelo
pa do peixe
Louza
prato chan
prato de sobremesa
prato fondo
vasos
cuncas
xcaras
xerra
Outros utensilios
luvas
baeta
rodo/estropallo
hule
mantel
panos de mesa
mantelo/sabelo
Completa:
Para torra-las rebandas do almorzo usmo-lo
Contina a serie: cazo, ola,
Coeces algn sinnimo de tixola?
Para non lixarse cocinar pomo-lo
O cuberto o
,o
e maila
Para frega-la louza usmo-lo
e para limpa-lo po unha
Onde pomo-la a louza a enxugar? No
Que electrodomsticos adoita haber nunha cocia?
Completa: garfela/cullern, escumadeira,
e
Para varrer usmo-la
e mailo
e logo botmolo todo no
Arrdate al que me luxas, dxolle o
46
Le este fragmento literario que recorda como era a cocia tradicional galega:
A cocia era a mellor da vila. Mellor dito,
haba das cocias. Unha de labor, coa sa
lareira e o seu gran caldeiro de cobre para coce-las patacas e os nabos s ranchos da ceba e da
cra. Al se facan tamn os magostos polo
castaal, asando as castaas nun tambor. A
outra cocia serva de comedor para os criados
e para os obreiros. Non tia lareira, senn
unha gran cocia de ferro arredada da parede
e rodeada de escanos, coa sa mesa de mrmore
branco. As paredes lucan unha banda de
azulexos vermellos e brancos. Al ceaba tamn
o seor cura polas noites de inverno.
Sabas que...?
A LARARIA, de onde deriva o noso lareira,
o altar da casa na honra do deus LAR.
Enriba dela est o canizo, de onde se colgan os
chourizos e xamns para afumar. Da lareira
pendrase tamn a gramalleira, unha cadea
de ferro cun garfo que suxeita o pote.
QUEN O AUTOR?
? A sa imaxe caracterstica a gorra

na cabeza e o caxato colgado do brazo.
? Os seus relatos son unha mestura
de misterio narrados cun estilo oral e
ambientados nas montaas de Lugo.
? Premonicins, aparecidos, historias
inquedantes, mortes... tdolos contos
co feito das historias populares de
tradicin oral.
? O autor de lus do candil, Contos
da nboa, Terra brava e Historias
que ningun cre era moi afeccionado
conversa, e dela dica que o intercambio
de ideas rexuvenece e fortalece o
esprito.
O AUTOR : -------------------------------------------------------------------------------------------
CONTINA o fragmento e describe ou conta algunha historia relacionada coa cocia dunha
casa de aldea que coezas. Recupera o lxico especfico e emprega o que agora xa coeces.
Recordo que cando eu era un/unha cativo/a iamos tdalas fins de semana do inverno casa
dos meus avs, e al
47
PRESENTE DE INDICATIVO E SUBXUNTIVO DE POER/PR, DAR E SABER

POER/PR
poo
pos
pon
poemos/pomos
poedes/pondes
poen
DAR
poa
poas
poa
poamos
poades
poan
dou
ds
d
damos
dades
dan
SABER
dea
deas
dea
deamos
deades
dean
sei
sabes
sabe
sabemos
sabedes
saben
saiba
saibas
saiba
saibamos
saibades
saiban
REPARA
Pr e poer significan o mesmo pero o seu paradigma verbal difernciase
nalgns tempos que irs vendo nas seguintes unidades.
RECORDA: pr leva acento diacrtico para o diferenciar da preposicin
por, e as formas d e ds do verbo dar lvano tamn para as diferenciar
da contraccin da preposicin co artigo: da,das: D da que ten.
Perfrase verbal dar + participio

Quen traballa e mata a fame
non come o pan de ningun;
Nin che dan feito o traballo
que debe facer algun.
Eu non canto por cantar,
que ganas non teo, non;
canto por lle dar quitado
a tristura corazn.
(Popular)
A perfrase dar + participio caracterstica do galego,

pois constite unha das interferencias mis frecuentes
falarmos casteln. Indica que unha accin rematou
(se vai en positivo) ou que non se puido rematar
(en forma negativa).
A maiora das veces sase na forma negativa ou tamn
para expresar unha accin futura ou hipottica.
Equivale a ser capaz de/ser quen de.
Exs: Non creo que dea feito o traballo para as oito.
E, final, deches chegado a tempo?
Escribe de novo estes enunciados empregando a perfrase anterior:

- Pesa tanto que non creo que o poida levar lombo.
- Non creo que sexa capaz de chegar para as catro.
- Se nos mergullamos no encoro dubido que despois sexamos quen de sar.
- Os moi nugallns din que non van ser capaces de gaa-lo partido.
- Por moito que apure, non creo que o albanel logre remata-las obras da cabaceira antes da
seitura deste ano.
- Se lle encomendamos tamn a presentacin non lle dar tempo a preparara-lo relatorio.
- Contesta: faras iso?
- Isto demasiado para min. Non podo!
- Se consegue superar esta etapa da sa vida, ser mis feliz.
- Cando por fin chegues al vai ser noite.
48
CONTRACCINS DOS INDEFINIDOS COAS PREPOSICINS

OUTRO/S
OUTRA/S
ALGN/S
ALGUNHA/S
doutro/s
noutro/s
doutra/s
noutra/s
dalgn/s
nalgn/s
dalgunha/s
nalgunha/s
DE
EN
REPARA
Os indefinidos algun e algo non contraen coas preposicins na
escrita, inda que adoitan facelo na fala. Ser de algun; en algo se nota
Fai as contraccins que convean no seguinte texto:

De algn xeito teo que afacerme a esta cidade. Teo que pensar en algo para me distraer.
En algunha das outras vilas nas que estiven non me dei acomodado casa ata pasados varios
meses. Amlame pensar que podera estar en outra vila, en algunha desas vilas costeiras con tanta
vida, ou polo menos en outro lugar menos incomunicado. Este pode se-lo sitio de algun mis introvertido,
pero non o meu. De algunha forma terei que sar de aqu; de outro xeito acabarei turrando contra
as paredes. Pero non podo pensar niso. Agora teo aqu o meu traballo. En outras circunstancias,
conformareime con estar en outro bloque de casas, quizais en algn outro rueiro, en algunha pracia
preto da zona vella.
Segredo e secreto
Fxate nestes refrns:
Non hai cousa secreta que tarde ou cedo non se coeza.

Di o segredo amigo e faraste o seu cativo.
No primeiro deles emprgase o adxectivo, que a forma culta, e no segundo a forma patrimonial
que substantivo.
Segredo: s.m. Aquilo que se mantn oculto, que non se d a coecer. un segredo entre ns.
Secreto: adx. Que coecido por un grupo reducido de persoas. Tian un acordo secreto.
Estar tanto de cousas caladas coecer cousas --------------- , saber algns --------------- .
As preposicins deica e ata

As preposicin deica e ata teen o mesmo valor cando indican lmite no tempo e no espazo, se ben deica
ten un valor mis restrito que ata, porque necesita un punto de partida no espazo (de aqu a, desde aqu
a) ou no tempo (desde agora). Ex: Deica/ata a porta da catedral temos 15 m. Deica/ata a tarde non teo
que facer nada. Non son equivalentes cando ata unha preposicin co valor de ìncluso ou `mesmo . Ex:
Ata o meu pai lembraba iso con exactitude.
Fxate no emprego de deica e ata no dilogo. Intercambia as formas para comprobares que non en tdolos
valores son equivalentes.
Ola, Felipe, ata onde vas?

Deica a praza da catedral.
Vou contigo deica al entn. Quedei s tres cunha amiga.
Para as tres ben damos chegado. Podemos parar a tomar un caf.
Pois imos logo ata ese caf novo da ra das pescantinas.
Oe, sabes que ata hai uns das non me entregaron o coche?
49
Introduce deica ou ata (ou as das) nestas oracins segundo cumpra:

- --------------- Compostela hai 90 Km.
- Fomos --------------- o camposanto visita-la campa da avoa.
- Pois entn --------------- esta noite s oito, vmonos!
- --------------- o final dos sculos escuros, o galego non volveu escribirse.
- Pxose tan doente que --------------- chegou a insultarme.
- Imos --------------- a tasca do Gaspar?
- Non vou sar ra --------------- que me recupere da gripe.
- Non creo que teas que chegar --------------- eses extremos, non si?
- Queres crer que --------------- quera que o convidase a cear?
- Es tan sandeu que --------------- pensas que a xente cre as tas lerias.
Unha das confusins mis frecuentes na grafa de certas palabras galegas a que se produce
entre s e x. Imos dar algunhas normas sobre o seu uso:
Escrbense con s e non con x as palabras patrimoniais ou populares: escavar, escavacin,
estender (pero extensin e extenso), estranxeiro, estrao...
Cando a palabra empeza por es- (non se debe confundir co prefixo ex-): espremer, escusa,
escorrer, espoliar, estremar, estremeo...
Algunhas palabras pdense desviar da etimoloxa e substitur o primeiro x por un s: exixir,
oxxeno, sexaxenario...
Cal o significado destas parellas de palabras?
esterno
externo
misto
mixto
estremar
extremar
sesta
sexta
Escribe palabras relacionadas con:

osxeno ------------------------- esixir------------------------- esaxerar----------------- estraar-------------------aproximar---------------------- estender-------------------- expoer----------------- exceso---------------------BARULLO DE LETRAS: busca as palabras que responden s seguintes definicins:
E S P O
50
S A I
C N
H A
C O R
N A R
U E X
F M A
S E N
A R
A M I
N O B A
1. Conxunto de cousas que se lle quitan a

algun ou a algo dun xeito violento.
2. Pretexto, xustificacin.
3. Persoa doutro pas.
4. Enxeoso, listo, espelido.
5. Redimir unha culpa mediante un sacrificio.
6. Fsforo para prender lume.
7. Gabar unha persoa; eloxiar, loar.
8. Carne que cobre a raz dos dentes e
maxilares.
9. Medio de transporte pblico.
10. Prezo ou importe fixado de algo.
11. Substancia alucinxena feita de cnabo.
12. Pedimento imperativo.
13. Facer un pedimento imperativo.
1. FBULA DEL CASTELLANOPARLANTE
En mis ya largos aos de vida en Galicia he observado que si no sabes
hablar gallego ests perdido en esta tierra, porque nadie te respeta,
nadie te entiende y te consideran un pobrecito paleto (...) cuando no
un sospechoso extremista de carcter espaol. La discriminacin es brutal.
Todos los documentos oficiales se escriben en gallego, igual que los
contratos privados o pblicos y la correspondencia privada, empresarial,
publicitaria u oficial. A los nios se les obliga a estudiar todas las asignaturas
en gallego, menos dos (una de ellas la Lengua Espaola).
Las televisiones y los canales de radio emiten exclusivamente en gallego
y los peridicos, como es evidente, niegan espacio a los textos en castellano,
relegados en exclusiva al mbito cultural. Todos los juicios han de celebrarse
en gallego y es muy raro que te autoricen un traductor al castellano
(). En las tiendas no se pueden comprar ordenadores porque su lenguaje
es el ingls o el gallego (...). Los nombres de las calles de ciudades
como La Corua estn rotulados en el idioma colonizador. (...) te
miran con desprecio o a lo sumo como un pjaro extico si te expresas
en la lengua de Cervantes (...). Las misas, rezos y homilas se hacen en
gallego nicamente. No entiendo el empeo de los ciudadanos de esta
tierra por imponer una lengua que (...) no es la propia de Galicia.
Tanta colonizacin ha provocado en nosotros un histrico complejo
de inferioridad hasta el punto de que padres castellano hablantes
educan a sus hijos en gallego.
Cres que est xustificada
a irona da autora desta
carta director?
Parceche que existe algunha
clase de agresin s casteln
falantes en Galicia?
Cal cres que a situacin
lingstica real dos mbitos
que a autora menciona?
Cales deses mbitos che
parecen mis importantes
no proceso de recuperacin
lingstica do galego?
Felisa Conde Pena, Cartas al director,

HISTORIA DA LINGUA
O nacemento da
lingua galega
Primeiros textos en
galego
A lingua galega entre os

sculos VIII e XII
A transformacin do latn en galego

produciuse de maneira progresiva.
imposible dar unha data precisa
a partir da cal o latn xa galego.
No sc. VIII a lingua da igrexa e
da administracin dista tanto da
fala que xa se pode pensar en dous
sistemas diferentes: o latn e o
galego. A rea deste romance
hispnico inicial podemos caracterizala pola ausencia de ditongacin
en palabras como pedra e porta
fronte leons e casteln piedra,
puerta. Polo sur o lmite imposible
de precisar.
O latn, como lingua literaria e

relixiosa, mantvose sen alteracins
e continuaba a ser vehculo da liturxia,
da literatura e dos actos xurdicos
e administrativos, mesmo cando xa
resultaba incomprensible para o
pblico xeral. Este bilingismo cultural
mantvose na nosa terra ata o
sc. XII, no que aparecen os primeiros
textos integramente en galego.
Durante a emerxencia dos reinos

cristins na poca da Reconquista,
Galicia constite unha unidade
poltica con Asturias e Len, coa
excepcin dos reinados de Don
Garca (1065... ) e Alfonso Raimndez
(1111...). A pesar desta dependencia,
o poder de que gozaban a nobreza,
a igrexa e os mosteiros galegos, as
como a importancia que acada Santiago
como centro relixioso e cultural
permiten o desenvolvemento do
galego sen mis competencia c
latn para certos usos escritos.
51
COMPLEMENTOS
Carta europea
das linguas rexionais ou minoritarias
A Carta europea das linguas coherente cos obxectivos xerais dunha
Europa integrada na que tdolos cidadns poidan cumpri-los seus
obxectivos nun contorno social adecuado.
Este respecto valor da diversidade dos pobos para acada-lo
desenvolvemento econmico e a integracin europea fundamntase na
importancia da lingua de cada pobo.
No pasado, no seu empeo por instaurar unha lingua oficial
nica, os gobernos nacionais procuraron deliberadamente elimina-las
linguas minoritarias. Hoxe a defensa das linguas, da sa variedade e
da sa pluralidade, ten cada vez mis valedores.
A lingua un elemento central da diversidade e, se a diversidade
a pedra angular dun desenvolvemento innovador, recrdalles s estados
membros que deben velar por conserva-lo acervo de diversidade existente.
En materia de linguas rexionais ou minoritarias, nos territorios
nos que estas linguas son utilizadas e segundo a situacin de cada lingua,
as partes fundamentan a sa poltica, a sa lexislacin e a sa
prctica nos obxectivos e principios seguintes:
- O recoecemento das linguas en canto expresin da riqueza

cultural e o respecto da rea xeogrfica de cada lingua.
- A necesidade dunha accin decidida da sa promocin co fin de
Lela, Lela
Estn as nubes chorando
por un amor que morreu
estn as ras molladas
de tanto como choveu.
Lela, Lela,
Lelia por quen eu morro
quero mirarme
nas menias dos teus ollos.
Non me deixes
e ten compaixn de min.
Sen ti non podo,
sen ti non podo vivir.
Dme alento coas tas palabras,
dme celme do teu corazn,
dme lume coas tas miradas,
dme vida co teu doce amor.
Lela, Lela,
Lelia por quen eu morro
quero mirarme
nas menias dos teus ollos.
salvagardalas.
- Facilitar e fomenta-lo uso oral e escrito na vida pblica e na vida

privada.
- A posta disposicin de formas e medios adecuados de ensino e de
Non me deixes
e ten compaixn de min.
Sen ti non podo,
sen ti non podo vivir.
estudo a tdolos niveis apropiados.
- A posta disposicin dos medios que lles permitan s non falantes

dunha lingua rexional que habitan na rea xeogrfica onde esta lingua
utilizada para aprendela se o desexan.
- A promocin dos estudos e da investigacin nas universidades ou

establecementos equivalentes.
Que o Consello de Europa?
O Consello de Europa unha organizacin poltica fundada o 5 de
maio de 1949 para impulsar unha maior unidade entre os seus membros.
Na actualidade conta con 41 membros de toda Europa.
Por que lle interesa Consello de Europa a aprendizaxe de linguas?
Sobre todo porque a aprendizaxe de idiomas contribe a unha maior
tolerancia e comprensin entre as persoas de contornos lingsticos
e culturais diferentes.
http://europa.eu.int/comm/education/languages/
52
Esta cancin escrita por Afonso Daniel Rodrguez

Castelao pertence sa obra Os vellos non deben
de namorarse. O boticario relembra con esta
serenata o seu tempo de estudante en Santiago.
Esta cancin acadou unha difusin internacional
coa interpretacin da cantautora portuguesa Dulce
Pontes.
-5LECTURA
A ROUPA E AS CORES
[...] Otilia, a mis nova das seoras, rompa a marcha despois de

Leto. Nena de dezaseis anos, esvelta como unha abrtega, era de
cara longuia, branco-rosada coma a margarida das herbeiras; ollos
negros e lucentes coma acibeche; nariz delgadio, cal o pico da lavandeira,
ou cauda-trmula, e a sa graciosa boca semellante gomo da via que
empeza a abrir e mostra o tenro acio, mostraba tamn filas iguais de
esmaltados dentes, a travs de vermellos beizos. Levaba na cabeza
un sombreiro de fina palla, color de trigo con pluma verde, abrigando
as febras do seu cabelo castao-escuro; corpio de seda negra, con
escotada manga, e un encarnado faldrn de alpaca, con moito voo,
tanto que, non podendo recadalo, caa polas ancas da fogosa mula que
montaba. Segua logo nun cabalo tordo a nai de Otilia, fachendosa
seora duns corenta anos, seria e algo picada de varola, pero de
fisonoma nada vulgar e con trazas de bonachona. Levaba tamn na
cabeza un sombreirete de palla, color caf, con plumas azuladas; por
traxe, un vestido de meirio, color de pasa, e sobre el, unha
manteleta de raso negro, con floco de cordn. Por ltimo, noutra fogosa
mula a a doncela Adria, moza arrogante de trinta abrs e ollos
gacios, fresca coma un poexo, alegre, cal ma de vern. Un panio
de seda, color limn, adornaba a sa cabeza, cuberta de pelo negro,
coma unha amora, posto de rodetes1 de anchos cadrelos2, e consista
o seu traxe nunha bata de carreiros azuis en fondo branco.
Maxina ou a filla esprea, ed. Xerais.
QUEN O AUTOR?
? O autor deste fragmento foi

un narrador, poeta e gramtico
que viviu nunha poca na que
as nosas letras estaban en pleno
rexurdimento.
? Estudiou dereito e logo exerceu

a sa profesin ocupando algns
cargos pblicos.
? A sa obra Maxina ou a
filla esprea libro que pertence
o fragmento da lectura foi a
primeira novela galega moderna.
? Se anda non coce-lo nome

deste autor, tamn redactou
un Diccionario gallego-castellano
e outro libro que titulou
Elementos de gramtica gallega.
O AUTOR : ----------------
------------------------------------
Cilindro de madeira, pedra ou outro material empregado en diversos usos.

Trenzado de fo ou de pelo; periquete, trenza.
COMENTMO-LO TEXTO
No texto anterior o autor amosa os trazos que definen o vestiario e mesmo os personaxes do relato.
Sabes cal a tcnica narrativa predominante?
A descricin trata de definir ou explicar, por medio de palabras, os trazos que caracterizan unha persoa, un animal
ou un obxecto calquera. A descricin de persoas pode ser fsica ou psicolxica; entn chamarase retrato.
Escribe os elementos descritivos dos que se serve o autor para caracteriza-los personaxes do texto.
Agrpaos segundo se refiran fsico, vestiario... ou a elementos psquicos (personalidade,
carcter...).
ORALIDADE:
Establecede un debate sobre a tendencia da sociedade actual a mercar roupa de marca.
53
Fai unha oracin con cada unha destas palabras que aparecen na lectura.
- abrtega:
- varola:
- meirio:
- manteleta:
- floco:
- gacios:
Sita na parte do corpo correspondente as seguintes pezas de roupa:

xersei, pantaln, bata, xeonlleiras, fanequeiras, chaleco, parca, luvas, chanclos, xustillo, trincheira,
chapeu, rebeca, remonta, saia, ombreiras, catiuscas, zamarra, petos, verdugo, chuvasqueiro, chndal,
pano da cabeza, boina, cinto, zocas, gravata, pucha, sandalias, pixama, mandiln, calcetns, bufanda.
CABEZA
COLO
TRONCO
EXTREMIDADES
Apoindote nas definicins, cita algunhas parellas de verbos relacionadas co vestiario:

- Quitar e poe-la roupa:
- Axustar e desaxustar unha peza de vestir con botns:
- Facer e desfacer dobras irregulares nunha tea:
- Poer e quitar do p algn tipo de calzado:
Calzar, lavar e outros verbos

non son reflexivos cando
levan o complemento directo
expreso.
Calzou os zapatos; calzouse.
Lavou a cara; lavouse.
Explica o significado destas frases feitas:

- Haber roupa tendida ou haber roupa sol
- Canto mis fro menos roupa
- Nadar e garda-la roupa
Enumera algunhas pezas de roupa que estean feitas dos materiais que se indican:
- coiro:
- ante:
- lio:
- pano:
54
REDACTA un texto onde describa-lo teu compaeiro/a de mesa; incle nesta descricin a roupa
que leva posta.
No texto da lectura aparecen varias cores que caracterizan os vestidos das mulleres. Cpiaas e
completa a listaxe con outras que che acorden:
verde
castao
branco
rosado
REPARA
importante diferenciar tres cores roxa, vermella e rubia que a mido provocan confusins.
Roxo-a: 1. Da cor do ouro; que ten o cabelo ou o pelo desta cor. Ten o pelo roxo. Mercou unha vaca
roxa. 2. De cor entre castao tirando a vermello e o amarelo tirando a vermello; que ten o cabelo ou o
pelo desa cor. Unha becerra roxa. Unha nena roxa. Sin. rubia.
Rubio-a: De cor que pode ir dende a cor do sangue ata un ton case rosa. Pinta cun lapis rubio. Ten as
fazulas rubias.
Vermello-a: 1. Da cor do sangue. Pano vermello. 2 A cor do rostro cando se pon colorado pola vergoa.
Virouse vermello. Sin. encarnado, rubio.
Escribe as cores correspondentes a estas definicins dadas na lectura:

Color de trigo: ------------- Color de pasa: -------------- Color caf: -------------- Color limn: ----------
FRASEOLOXA:
Explica o significado dos seguintes refrns:
- Mellor poerse unha vez colorado que un cento amarelo.
- O branco encobre moitas faltas.
- Home vermello e muller barbuda de lonxe os sada.
- Non hai muller branca que non tea a sa chata nin hai muller morena que gracia non tea.
- Cando mal fixeras, revira-la cor deberas.
ORALIDADE:
Cantade todos xuntos esta cantiga popular. Se sabedes, continudea:
Ollos verdes son traidores,/ azuis son mentireiros,/ os negros e acastaados / son firmes e verdadeiros.
Cales son as cores do arco da vella? Escrbeas.
55
Deixade as herbas
que o que eu quera
era ir cal todas romara.
E al con aire
dar cada volta!
Ps lixeirios,
corpo dereito;
pero, Santia...
non lle dou xeito!
Esta estrofa, extrada dun poema de Rosala de Castro,

remata coa palabra xeito.
Saberas que significado ten esta palabra no texto?

A palabra xeito pode ter moitos mis valores, unha palabra
comodn.
Algns valores de xeito:
Xeito en frases feitas e en locucins:
- forma, modo, maneira: Ese non xeito de face-las

cousas.
- habilidade, maa: Non ten xeito ningn para conducir.
- forma idnea de facer unha cousa: Xa lle collche-lo
xeito.
- sen xeito: fora do normal, sen medida.

- xeito: de forma adecuada.
- ter xeito: ter arte, disposicin para as
cousas.
- (vir) a xeito: resultar oportuno.
- traza, aspecto externo que define a unha persoa ou

cousa diferencindoa das demais: Iso xa vai collendo
xeito.
- facer xeito: cadrar ben.
- forma natural na que est disposta unha cousa: Para que

a herba segue ben hai que buscarlle o xeito.
- dar xeito: resultar mis cmodo ou

mis fcil.
- (ir) con xeito: ir con coidado, con

sentido.
Escribe varias oracins onde empregues algns dos valores de xeito:
PRESENTE DE INDICATIVO E SUBXUNTIVO DE VALER, PODER E QUERER

VALER
PODER
QUERER
vallo
vales
vale
valemos
valedes
valen
podo
podes
pode
podemos
podedes
poden
quero
queres
quere
queremos
queredes
queren
valla
vallas
valla
vallamos
vallades
vallan
56
poida
poidas
poida
poidamos
poidades
poidan
queira
queiras
queira
queiramos
queirades
queiran
A perfrase poder + infinitivo

Esta perfrase presenta a accin cun sentido de probabilidade ou de hiptese. Alterna con outras
como deber + infinitivo ou haber (de) + infinitivo (esta ltima xa se viu na unidade 2).
Exemplos:
- Pode ser que ma xa non chova tanto.

- Crin que poderas facer algo mis produtivo do teu pequeno.
- De aqu ata A Corua pode haber uns corenta quilmetros.
Agora que xa coce-lo paradigma verbal dos verbos poder e querer, sinala e identifica os
tempos verbais que aparecen no seguinte texto.
Deus queira que ma non poida erguerse da cama. S ten interese en mirar se valen as
patacas para apaar ou non. El as, poida que nunca cambie; sempre falou da terra, qurea
como un mozo quere a unha moza nos primeiros anos. Podera chegar moi alto se quixese, mais...
o accidente acabou coas sas expectativas. Pode ser que o da de ma apareza un novo tratamento
que o saque desa anguria.
Deus nos valla cando lle comecen as dores! O que ns queiramos algo secundario, s o tempo
dir se pode chegar a sandar de vez. Mentres... quere ir ve-las patacas!
No texto tamn debe haber algunhas perfrases verbais; atpaas e di que significado achegan.
Pon os seguintes enunciados en forma negativa. Introdceos polo adverbio quizais:
- Paga a pena cantar unha cantiga popular.
- Pode xogar ftbol se aproba tdalas materias.
- Eu quero que a nosa lingua non se perda.
- Ti podes face-lo que queiras se che deixan teus pais.
- Vs valedes para todo menos para practicar algn deporte.
Imaxina que ests a falar cunha persoa que che merece tratamento de respecto. Dirxelle a ela
estas ordes empregando o pronome vostede ou vostedes.
- Valede para algo mis que para berrar.

- Quere con mis intencin a teu pai.
- Podedes xogar ftbol sen vos mancardes.
- Querede consegui-lo campionato de futboln.
- Podede co sacho para axuda-lo av coa terra.
Transforma estas oracins para poder introduci-la perfrase poder + infinitivo.

- Se traballas moito chegars a logra-los obxectivos.
- Pola calor que vai, sern as tres da tarde.
- Sempre pensei que chegaras moi lonxe.
- Se cadra, no vern marcharedes de vacacins.
- No campo de ftbol caben trinta mil espectadores, polo menos.
57
Introduce nestas oracins, no canto do subliado, as locucins correspondentes repara:

- Vai pasenio que a estrada est mollada de pouco.
- Camiade con coidado de onde pisades, ningun
vos apura.
- En das horas de Madrid a Valencia!, ti fuches a
toda velocidade.
- Sempre anda correndo, non ten acougo.
- Vai con tino, non debes apurar tanto para facer
ese traballo.
- Hoxe andei todo o da a cen por hora.
REPARA
As locucins s prsas, s carreiras
e a escape indican que a accin se
realiza con rapidez.
O Xos sau da casa s presas porque
haba lume.
As locucins amodo e devagar indican
que algo se fai lentamente, con coidado.
Padeceu un infarto e ten que andar
amodo.
Escribe unha oracin para responder a cada unha das seguintes preguntas. Axdate das
locucins adverbiais estudiadas antes:
- Como conduces ti cando lva-lo coche cargado con moita xente?

- Como faras un exame final do que dependera o teu aprobado?
- Como camiaras pola ra cando levaras atraso sobre o horario previsto?
- Como sairas do cine se dentro se producise un incendio?
- Como falaras por telfono no caso de a comunicacin non ser moi clara?
Introduce esas locucins xa citadas nestas frases:

- Anda--------------------polo tellado que est moi inseguro.
- Colleu o bocadillo e sau--------------------. ralle a hora do partido.
- Na poca das rebaixas, os clientes entran nos centros comerciais--------------------.
- Sempre anda--------------------. Ten o tempo moi medido.
- Parece o santo Xob, sempre vai--------------------, sen prsa ningunha.
REPARA
De acordo coas confirmacins das
fontes oficiais, o cicln desprzase
en direccin s illas Malvinas. Os
estragos que pode producir son
incalculables. incomprensible,
agora que imos chegar fin do
ano 2000, a falta de previsin das
autoridades arxentinas e britnicas.
Sempre ocorre o mesmo, os polticos
dirixen as argumentacins en
direccin s seus intereses e non en
direccin s intereses dos damnificados
58
A preposicin segundo significa de acordo con ou

dende o punto de vista de.
Ex.: Segundo din os vellos, antes haba mis unin nas
familias ca agora.
A preposicin cara a pode indicar:
1. Direccin ou orientacin no espazo.
Ex.: Dirixronse cara leste dos Estados Unidos en coche.
2. Valor aproximativo na localizacin espacial ou temporal.
Ex.: Chegou de Madrid cara s seis da tarde.
3. Pode te-lo significado de tendencia, inclinacin ou
introduci-lo obxecto dun sentimento.
Ex.: Dirixiu o debate cara s seus propios intereses.
Reescribe o comentario xornalstico anterior introducindo as preposicins segundo e cara a.

Escribe unha oracin con cada un dos tres valores de cara a e outra coa preposicin segundo.
Introduce nos ocos as preposicins segundo e cara a:
- ------------------ iso, o importante non facer dano.
- a ------------------ poste pero reaccionou con rapidez e evitou o accidente.
- Tia que estar na casa s dez e volveu ------------------ unha.
- Ti fai ------------------ fagan os que mandan. Sairs ben parado.
- Levou a auga ------------------ seu muo.
APUNTAMENTOS DE ORTOGRAFA:
O USO DO PUNTO E DA COMA
O punto representa, na escrita, a maior pausa que facemos falar. Emprgase para indica-lo remate
dunha oracin.
Usmo-lo punto e parte cando cambiamos de pargrafo, isto , cando cambiamos de asunto
ou de tema.
O punto seguido sase no mesmo pargrafo para separar oracins que teen sentido independente
pero que se relacionan polo tema que tratan.
Ademais, tamn se pon punto despois das abreviaturas.
A coma serve para:
Separa-los elementos das enunciacins (Merquei pan, leituga, queixo, aceite...).

Cando a oracin comeza por un complemento circunstancial, seprase este do resto da oracin con
coma (Cando comecei a estudar, xa estaba canso).
Os vocativos sempre van entre comas (Ti, meu amor, canto me queres).
Para separar frases aclaratorias (O home, ser vivo racional, moi intelixente).
Pois, por conseguinte, dicir, non obstante... pense entre comas.

Tamn separa o nome de lugar da data nun escrito (A Corua, 23 de xaneiro de 2000).

Introduce neste fragmento do libro Proxecto pomba dourada de Miguel Vzquez Freire, os signos
ortogrficos e as maisculas que creas convenientes:
[...] O da seguinte amenceu cuberto a nboa desfacase en rachns que se esvaan de vagar no
aire pero sen acabar de abri-lo da un orballo teimudo ase pegando s roupas ata facelas hmidas
e pesadas os catro desmontaban as rudimentarias tendas nas que viviran aqueles das no asentamento
fixeron con elas un embrullo que ataron traseira da cadeira con rodas a loura Gwendaill reabriu
un dos vultos feito o da anterior e de al sacou uns plsticos repartiu un a cada un e ela procedeu
a facer un burato no seu cun coitelo despois meteu a cabeza polo burato e dispxose a camiar
Arno imitounos pareceulle o mellor chuvasqueiro que poda esperar naquelas circunstancias
camiaron toda aquela ma o tollido na sa cadeira rodante cando o camio se faca impracticable
tamn el tia que baixar chan mentres o xigante botaba lombo a cadeira a media ma
levantou a nboa pero o ceo segua cuberto e a chuvia fxose mis intensa as corredoiras polas que
andaban primeiro entre laxes e penedos logo por medio de toxeiras despois por carballeiras e
pieirais estaban convertidos en lameiras as botas dos tres camiantes chapexaban nas
pozas a lama cubraos ata os xeonllos tempo as rodas da cadeira do tollido ficaban entupidas
facendo intiles os esforzos do motor con todos estes atrancos a marcha era vagarosa e pesada [...].
59
1. TEXTO
Algns homes -galegos tamn- andan a falaren dun idioma
universal, nico para toda a nosa especie [...] Mais eu
dgolles que a variedade de idiomas, coa sa variedade de
culturas, o signo distintivo da nosa especie, o que nos fai
superiores s animais. Vela vai a demostracin: un can de
Turqua ouvea igual que un can de Dinamarca; un cabalo das
Pampas arxentinas rincha igual que un cabalo de Bretaa. E
sabedes por que? Porque os pobres animais anda estn no idioma
universal.
Castelao, 1937.
Comenta brevemente o
texto que acabas de ler.
Sabas que a Carta europea
das linguas potencia a
diversidade lingstica como
patrimonio da humanidade?
Melloramos dende 1937
ata hoxe?
Formula estratexias para
afianza-lo uso do galego
en tdolos mbitos de uso.
2. CURRICULUM VITAE
un documento que consiste nunha relacin de mritos profesionais (datos biogrficos,
ttulos, publicacins...) que normalmente se emprega para solicitar un posto de traballo. Con
el tamn podemos pedir bolsas de estudos ou darnos a coecer a unha empresa con vistas a
un futuro laboral.
Debe conter, ademais dos datos persoais, o noso historial profesional.
Datos persoais:
Nome cos dous apelidos
Lugar de nacemento
Enderezo
Telfono
Outros datos que consideres importantes.
Estudos realizados:
Tes que indica-las datas nas que os realizaches e o centro onde os cursaches.
Idiomas que coeces:
Debes indica-lo nivel de coecemento (baixo, medio ou alto).
Experiencia profesional:
Indica-lo lugar onde traballas ou traballaches.
Todo isto ten que ir xunto coas fotocopias dos documentos que acrediten que o que
expresaches certo.
Segundo a experiencia laboral que teas, poders facer dous tipos de currculo:
a) Cronolxico: Expn os datos atendendo factor tempo. Se tes moitos mritos este non o
axeitado porque non permite que te estendas nos teus logros.
b) Funcional: Expn os datos segundo a experiencia, a habilidade, etc. Non axeitado para
quen non tea un historial amplo.
60
Vexamos un exemplo de currculo cronolxico:

DATOS PERSOAIS
Nome e apelidos: ...............................................Lus Ra Prez
Lugar e data de nacemento: .................................A Corua, 15 de maio de 1965
Idade: ................................................................35 anos
Domicilio: ...........................................................ra Carreiro da Igrexa, 12
Localidade:.........................................................A Corua
Cdigo postal: ....................................................12 300
Telfono: ............................................................981 02 02 02
Permiso de conducir: ...........................................A e B1
Servicio militar: ...................................................Si (do 16-08-1985 14-08-1986)
FORMACIN
1987 .....Finalizacin dos estudos de Tcnico Especialista en Electromecnica. Estes estudos
curseinos entre 1981 e 1987 no instituto Escritor Pedralba da Corua. Entre as datas indicadas con
anterioridade realicei tamn o servizo militar.
FORMACIN COMPLEMENTARIA
1987 .....200 horas de prcticas na empresa na que me atopo traballando actualmente.
1987 .....Curso complementario de mantemento industrial.
EXPERIENCIA LABORAL
1987 .....Desde esta data estou traballando como comercial e mecnico nunha empresa de
mecanizado, subministracin e mantemento da comarca de Arteixo. A empresa SUBMI SA
REFERENCIAS
Sr. Uxo Bellas, encargado de producin de SUBMI SA
Redacta un currculum vitae dirixido a unha empresa para solicitar traballo.
HISTORIA DA LINGUA
Sculos XII e XV: o galego

lingua da lrica peninsular
As condicins sociopolticas dadas
a partir do sc. XII permitiron
a aclimatacin en Galicia da poesa
trobadoresca. Durante esta poca
a galega, entre as da Pennsula,
a lingua lrica por excelencia. O
noso idioma soaba en boca de
trobadores e segreis en tdalas
cortes de Espaa e eran moitos
os poetas de fra de Galicia
que adoptaban o galego como lingua
potica.
Sculos XIII XIV:

a poesa relixiosa
Un xnero literario de gran difusin
na Europa da Idade Media o relato
de milagres, con funcin devota e
propagandstica. Unha das mis
importantes coleccins de milagres
marianos est recollida nas Cantigas
de Santa Mara de Afonso X o
Sabio. Son un monumental documento
lingstico do florecemento do
galego nesta poca.
Sculos XIII XV:

a prosa literaria
Os grandes temas da literatura
europea da poca tiveron tamn
reflexo na prosa galega medieval.
En galego puidronse le-los libros
de aventuras dos cabaleiros da
Mesa Redonda, a historia de Troia,
os milagres de Santiago, e tamn
a historia universal e de Espaa.
As condicins sociopolticas da
Galicia do sc. XV impediron a
continuidade desta producin
literaria.
61
COMPLEMENTOS
A Constitucin espaola e as linguas
O proceso histrico centralista acentuado no decorrer dos
sculos anulara a posibilidade de constitur institucins
propias e procurara deliberadamente elimina-la lingua propia
de Galicia e o desenvolvemento da nosa cultura.
Sometido a esta despersonalizacin poltica e a esta marxinacin
cultural, o pobo galego padeceu unha progresiva depauperacin
interna que foi denunciada polos ilustrados e que, desde
mediados do XIX, foi constantemente combatida por tdolos
galegos conscientes da necesidade de evita-la desintegracin
da nosa personalidade.
Trala Longa noite de pedra comezmo-lo camio da restitucin
do uso da nosa lingua oficial que non s o noso medio
primordial de comunicacin senn que tamn encarna a
visin do noso mundo.
Coa Carta Magna do ano 1978 que proclama a vontade
de protexer a tdolos espaois e pobos de Espaa no exercicio
dos dereitos humanos, as sas culturas, as sas tradicins, as
sas linguas e as sas institucins, comeza un camio
novo que vai evolucionando de forma positiva anda que
paseniamente.
CONSTITUCIN ESPAOLA
Artigo 3
1. O casteln a lingua oficial do Estado. Tdolos espaois
teen o deber de a coecer e o dereito de a usar.
2. As outras linguas espaolas sern tamn oficiais nas
respectivas comunidades autnomas de acordo cos seus
estatutos.
3. A riqueza das distintas modalidades lingsticas de
Espaa un patrimonio cultural que ser obxecto
de especial respecto e proteccin.
Artigo 20
3. A Lei regulamentar a organizacin e o control
parlamentario dos medios de comunicacin social
dependentes do Estado ou de calquera ente pblico
e garantir o acceso s citados medios dos grupos
sociais e polticos significativos, respectando o pluralismo
da sociedade e das diversas linguas de Espaa.
Artigo 148
1. As comunidades autnomas podern asumir competencias
en materias como o fomento da cultura, da investigacin
e, no seu caso, do ensino da lingua da comunidade
autnoma.
62
Unha noite na eira do trigo

reflexo do branco luar
unha nena choraba sen trgolas
os desdns dun ingrato galn.
E a coitada entre queixas dica:
Xa no mundo non teo a ningun;
vou morrer e non ven os meus ollos
os ollios do meu doce ben.
Os seus ecos de melancola,
camiaban nas alas do vento,
e o lamento repeta:
vou morrer e non vn o meu ben.
Lonxe dela, de p sobre a popa,
dun aleve, negreiro vapor,
emigrado, camio de Amrica
vai o pobre, infeliz Amador.
E o mirar as xents andorias
cara terra que deixa cruzar:
Quen puidera dar volta, pensaba,
quen puidera convosco voar...!
Mais as aves e o buque fuxan
sen or seus amargos lamentos;
soio os ventos repetan:
Quen puidera convosco voar!
Noites claras de aromas e la
desde entn que tristeza en vs hai
prs que viron chorar unha nena
prs que viron un barco marchar!...
Dun amor celestial, verdadeiro,
quedou soio de bgoas a proba,
unha cova nun outeiro
e un cadver no fondo do mar.
Letra: M.Curros Enrquez
Msica: M. Valverde
-6LECTURA
O DILOGO TELEFNICO
entado na cama, marquei o nmero do pazo. Imaxinei o prodixio

da busca de conexin a travs de centrais e lias... e on o
eco lonxincuo da chamada.
QUEN O AUTOR?
? Naceu en Cidade Real pero
Atendeu o Xelo:
- Xelo...
- Dime, Too.
- Carallo, que odo tes comenteille, sorprendido de que recoecese
a mia voz axia.
- Non, ho explicou, que estaba espera de que chamases.
Non viches que pouco tardei en collelo?
- Vin, e logo?
- Pois que morreu a meiga...
A confirmacin deixoume sen fala.
- Oches? S Antonio... O Xelo alarmouse.
- Dime, dime.
- Que morreu a Caxn e seica te mentou na agona.
Un calafro percorreume a espia, alcanzoume os ombros.
- Que me dis, Xelo, que dis, ho...
- Dxomo a Carme... Oches? A Caxn mandou chamar as vecias
todas, as vellas, e foilles dando recados para cadaqun; e
mia sogra dxolle que tia moita pena de non poder falar contigo
porque ela quera saber unha cousa de ti, e mais querache dicir
unha cousa, do teu proveito, que xa che far saber...
Segun calado.
- Oches? insistiu o Xelo en saber se eu continuaba
escoita.
- Oio, ho... Xelo, dime unha cousa, e a que hora morreu a Caxn?
- Mia sogra di que non saben, que se foi apagandio.
vive en Galicia dende a infancia.
? Co relato A fundicin (1978)

e coa novela Fbula (1980) gaa
o premio Pedrn de Ouro e o Premio
Cidade da Corua, respectivamente.
? A nosa cinza (1980), novela

na que se nos narran en primeira
persoa as vivencias dun rapaz nos
comezos da posguerra, un dos
libros mis lidos polos adolescentes
galegos.
? Nas sas obras posteriores,

Nos pazos de Huinca Loo (1982),Viaxes
no pas de Elal (1992) e Contos das
Amricas (1992), achgase mundo
da emigracin galega na Pampa
arxentina.
? A sa narrativa ten sempre,
nunha certa medida, unha
compoente autobiogrfica.
? Enxeeiro de profesin e
colaborador xornalstico,
considerado un dos autores mis
salientables da narrativa actual.
Calei que estaba seguro a bruxa facedora de pan morrera pouco

antes das das. Despedmonos e san vida...
O AUTOR : ------------------
Cdigo morse, ed. Xerais.
--------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
Cal a tcnica narrativa predominante no texto?
Que pensas que queren dici-las expresins e logo? e se foi apagandio?
ORALIDADE:
As meigas ou bruxas son seres mticos con gran presenza na literatura oral galega. Conta algunha
historia fantstica que coezas.
63
Constre unha oracin con cada unha das seguintes palabras do texto:
lonxincuo:
calafro:
ho:
O fragmento que acabamos de ler reproduce un dilogo telefnico. Nestes textos predomina a funcin
ftica da linguaxe, na que a atencin recae sobre o interlocutor. Algunhas das caractersticas destes textos
son entre outras:
- as chamadas interlocutor (Oches?)

- o discurso elptico
- presenza de puntos suspensivos (Dxomo a Carme)
- as repeticins (Dime, dime)
- as respostas rpidas e concisas por medio do verbo utilizado na pregunta (Oches? Oio, ho)
Inventa ti outro dilogo co tema que queiras (quedar con algun para sar, interesarte por
algn compaeiro-a que hai tempo que non ves, pedir unha informacin nun determinado
organismo, etc.).
Reproduce oralmente un dilogo telefnico con algn dos teus compaeiros semellante que
vn a continuacin:
Diferencia entre amolar e encher

Telefonas a unha oficina calquera da cidade.
Por favor, qureme poer co seor Pereira?
Aqu non hai ningn Pereira.
De a a algns minutos marcas de novo.
Pereira, por favor?
Seor, aqu non traballa ningn Pereira.
Pero non o nmero tal?
, pero aqu nunca houbo ningn Pereira.
En cinco minutos mrca-lo mesmo nmero.
Por favor, o Pereira xa chegou?
Ests parvo ou que? Non che dixen xa que o demo do Pereira
ese nunca traballou aqu?
Pois non o entendo, porque el dxome que traballaba a.
Non amoles.
De a a dez minutos marcas de novo.
Escoite unha cousa o Pereira non deixou polo menos un recado?
(O outro desta vez esquece a presenza da mecangrafa e di cousas
impublicables; ata aqu amolar. Para encher deixas pasar dez
minutos mis e marcas de novo).
Bo da, con quen falo? Eu son Pereira non chamou
ningun preguntando por min?
Para gostar de ler, Paulo Mendes Campos.
64
Dilogo telefnico
O pronome de solidariedade
unha forma do pronome persoal tono de 2 persoa que se emprega para implicar
afectivamente o interlocutor ou interlocutores no que estamos a expresar. Este pronome ten simplemente
unha funcin estilstica, isto , a sa presenza ou ausencia non modifica o contido que queremos
transmitir: Vveche nunha casa moi boa. / Vive nunha casa moi boa.
FORMAS
un interlocutor
varios interlocutores
tratamento familiar
che
vos
tratamento de cortesa
lle
lles
Exemplos: Che: rache boa, se fora mia.

Lle: Tenlle moita teima coa viaxe.
Vos: Vaivos un fro que pela.

Lles: Lvalles moitos anos facndoo.
Introduce o pronome de solidariedade nos seguintes enunciados:

- Non ------------------ as, seor Xos, non ------------------ as.
- Seores, teo ------------------ moito interese neste investimento.
- Nunca ------------------ souben moi ben a verdade do asunto, avoa.
- Non ------------------ me chista nada o que di.
- Como ------------------ medrou a rapaza este ano, Mara!
O verbo
O verbo unha clase de palabras que serve para expresar accins, procesos ou estados.
As formas verbais estn constitudas por unha raz ou lexema e os morfemas flexivos (desinencias):
As froitas cheg / an tarde.
lex. morf.
Os tempos verbais son presente, pasado e futuro , e os modos, indicativo, subxuntivo e
imperativo.
As conxugacins verbais son tres:
1 conxugacin, a constituda polos verbos rematados en ar: cantar.
2 conxugacin, a constituda polos verbos rematados en er: temer.
3 conxugacin, a constituda polos verbos rematados en ir: partir.
Os verbos poden ser:
- Regulares: os que teen a raz ou lexema invariable: levo, levei, levara
- Irregulares : os que na sa conxugacin sofren algn tipo de variacin na raz ou lexema:
quero, quixen, queira
Observacins:
Na 2 conxugacin, a 2 persoa do perfecto ten vocal i-: colliches, comiches, vendiches.
A desinencia de 4 persoa dos verbos da 2 conxugacin emos: collemos, comemos, vendemos.
A desinencia de 3 persoa do pretrito perfecto eu para os verbos da 2 conxugacin: colleu, comeu,
vendeu.
A desinencia de 5 persoa dos pretritos perfectos stes: cantastes, collestes, partistes.
65
REPARA
Lembra que en galego non existen os tempos compostos; daquela a
nica forma correcta para traducir he comido, hube comido,
haba comido, ser comn e comera.
Enche os espazos en branco co tempo axeitado:

- Vs --------------- (coller) os regalos e --------------- (marchar) sen da-las grazas.
- Anda que eles --------------- (estudar) todo o da non o --------------- (conseguir).
- O que vs me --------------- (contar) non se lle di a ningun.
- Ns --------------- (levar) os libros que vs --------------- (pedir) onte.
- El --------------- (axudar) moito as que os dous --------------- (acabar) a tempo.
- Ela --------------- (cantar) e --------------- (bailar) --------------- me (gustar) sabelo facer igual.
- --------------- (levar) o neno pola ma e despois --------------- (comprar) o que me encargaches.
- --------------- (pensar) no que vos dixen?
OS TEMPOS DE PERFECTO DO VERBO ANDAR
pretrito
andei
andaches
andou
andamos
andastes
andaron
antepretrito
imperfecto (subx.) ou copreterito
andara
andaras
andara
andaramos
andarades
andaran
andase
andases
andase
andsemos
andsedes
andasen
Completa estas cantigas populares coa forma axeitada do verbo andar:

Toda a mia vida ----------------- te alabando
tras dunha costureiria;
de cousas que non fixeches;
agora quedei sen ela
dchesme un bico na saia
coma a agulla sen a lia.
que na cara non puideches.
(Popular)
(Popular)
Enche os espazos en branco con algn destes tempos do verbo andar:
- Vs non ------------- moi lixeiros e claro, pasou o que pasou.
- Se ti ------------- un pouco mis espelido, outro galo cantara.
- Eu ------------- apurada durante toda a ma.
- Anda que ------------- mis rpido, non chegariades a tempo.
- Eses rapaces sempre ------------- coa teima do ftbol.
- ------------- e ------------- e nunca chegou.
- Ti ------------- de troula toda a noite e agora non te ds erguido.
66
REPARA
O verbo andar
regular, polo
tanto, as formas
andei,
andaches,
andou son as
nicas correctas.
As perfrases verbais estar + xerundio e andar + xerundio

Son iguais a estar a + infinitivo e andar a+ infinitivo. Son perfrases imperfectivas, a accin
non est rematada, anda se est desenvolvendo:
Est esperando por ti = Est a esperar por ti.

Algo anda rosmando = Algo anda a rosmar.
As perfrases estar a + infinitivo e estar para + infinitivo indican futuridade, inminencia, a
accin anda non ocorreu pero est a punto de facelo.
Estn para sar, pois xa deron as catro.

Est a soa-lo timbre, polo tanto, deixmo-la explicacin para ma.
Introduce algunha destas perfrases nos seguintes enunciados.

- Vai comeza-la funcin
- Ns estabamos esperando por Xurxo
- Estes das andamos segando no trigo
- Sempre ests a facer mal!
- Estivo a punto de marchar estranxeiro pero, final, non quixo deixa-la sa terra
- Xa daquela pouco lles faltara para pegarse nunha discusin
O posesivo
O posesivo indica a pertenza ou a relacin que se establece entre a persoa gramatical e o substantivo
que o acompaa. As sas formas son as seguintes:
un posuidor
varios posuidores
meu
mia
meus
mias
teu
ta
teus
tas
seu
sa
seus
sas
noso
nosa
nosos
nosas
voso
vosa
vosos
vosas
seu
sa
seus
sas
Valores dos posesivos:
Afectivo: O meu Antn che moito Antn.

Habitual: Tdolos das toma as sas plulas e o seu xarope.
Aproximativo: A sa avoa ter ben os seus noventa anos.
Locucins:
Os posesivos tamn aparecen en locucins, cos seguintes valores:
Familia: Esta fin de semana vou comer fra cos meus.
Recuperacin do estado orixinal: Xa nunca mis volve seu.
Costumes, actos e ocorrencias habituais ou propias de algun: Xa ests ti coma
sempre facendo das tas.
67
Outras formas do posesivo

A construcin de meu, de teu, de seu:
Existe unha construcin do posesivo formada pola preposicin de + posesivo masculino singular que
ten un dobre valor:
- Pertenza exclusiva: Ten casa de seu.
Tes capital de teu, e-lo vinculeiro.

- Calidade propia por natureza: unha persoa intelixente de seu.
Son xeneroso de meu, axudo sempre s demais.

Posesivo distributivo:
Serve para adxudicar un obxecto a cada un dos posuidores. Sempre acompaa o obxecto posudo,
nunca o posuidor e pode ir precedido da preposicin a. As sas formas son: cadanseu (s) e
cadansa (s): Tdolos nenos recibiron cadansa camiseta con cadanseu nmero.
Introduce estas construcins do posesivo nas seguintes frases:

- Ten das casas, unha propia e a outra alugada
- un preguiceiro, nunca quere traballar
- Son unha persoa moi tmida, non quero destacar
- Como non traballes mis, non vas ter nunca nada
- Compreilles un moedeiro a cada unha polo aniversario
- Tedes un don natural para a msica
- Temos catro coches na casa, todos en propiedade
- Eran coxos. Levaban cada un o seu caxato
Introduce a forma de posesivo que cumpra, facndoa concordar co suxeito:

- Non sigas facendo das ------------- , rapaz.
- Ten unha habitacin para garda-las ------------- cousas.
- Levmo-los ------------- fillos pavilln municipal.
- En verdade ides vende-lo ------------- piso?
- Na ------------- casa sempre teo de todo.
- Non me gustan nada os ------------- amigos (deles).
Indica nas seguintes frases o valor do posesivo:

- Este ano non imos ter seca xa que choveu o seu
- Dende que tedes moto de voso non hai quen vos ature
- Este sbado imos de troula, armaremos unha das nosas
- A mia Sabela vos a moza mis guapa da aldea
- moi de teu iso de falar e non escoitar
- Foron festa todos fachendosos con cadanseus pantalns de coiro
- Ma vou mata-lo porco, que xa debe pesa-lo seu
68
Acentuacin
Segundo a posicin da slaba tnica, clasificmo-las palabras de mis dunha slaba en agudas,
graves, esdrxulas e sobreesdrxulas.
Agudas: son as palabras nas que a slaba tnica a final. Acentanse cando rematan en vogal,
-n, -s ou -ns: maz, camin, comps, parabns...
Graves: son as palabras nas que a slaba tnica a penltima. Acentanse cando rematan
en consoante distinta de -n ou de -s e en grupo consonntico distinto de -ns: rptil, alfrez,
lbum, bceps...
Esdrxulas : son as palabras nas que a slaba tnica vai na antepenltima slaba.
Acentanse sempre: mgoa, stimo, lstrego, crcere...

Sobreesdrxulas: son as palabras nas que a slaba tnica recae na slaba anterior antepenltima.
Acentanse, igual que as esdrxulas, sempre: dxonolo, contronvola...
REPARA
As palabras agudas rematadas en ditongo decrecente non levan acento. O
ditongo decrecente a combinacin dunha vogal forte ( a, e, o) e unha
dbil (i/u), ou ben de das dbiles (iu/ui) sendo sempre tnica a primeira
vocal: comeu, partiu, azuis, papeis...
As vogais i/u tnicas, cando van seguidas ou precedidas doutra vocal,

levan acento para indicar que un hiato, dicir, que esas das vogais pertencen
a slabas distintas: bal, anda, constre, mido, distrado...
Lembra tamn:
Os estranxeirismos rxense polas normas de acentuacin da lingua: anorak, cmping...
Os monoslabos non levan acento grfico, a excepcin dos diacrticos: man, fe, deu...
Os adverbios rematados en -mente non levan til, xa que son palabras graves rematadas en
vogal: rapidamente, timidamente...
Os pronomes interrogativos e exclamativos non leven acento grfico cando introducen oracins
interrogativas e exclamativas indirectas, nin cando introducen interrogativas directas: Quen
? Preguntou quen era.
Os verbos que levan pronomes enclticos ou a segunda forma do artigo comprtanse como
se fosen unha nica palabra: dxomo, levullela, fixmo-lo xantar
Coloca o acento grfico nas palabras que o precisen:

acentuo
inutilmente
muio
cobado
andou
Galicia
alguen
paxaros
tepedo
sair
deu
textil
corazons
heroe
cadris
parasito
levaronllelo
pieiral
lingua
ademais
elite
cantei
nariz
diocese
bretema
triceps
puido
misil
xeonllo
album
biceps
dolmen
xilin
sain
prexuizo
69
Completa o cadro:
Palabra
Slaba tnica
Leva acento grfico?
Por que?
reis
caracter
xardins
pexegos
raia
espaois
climax
miudo
Acentuacin diacrtica
Cando temos das palabras coa mesma forma na escrita, pero con significado diferente, utilizmo-lo acento
diacrtico para distinguilas.
(prep. a + art. a, ala)
a (art.; prep.)
s (prep. a + art. as, alas)
as (art.)
bla (esfera)
bola (pan)
c (ca + a)
ca (conx. comparativa)
cs (ca + as)
cas (prep.)
ch (plana)
cha (che + a)
chs (planas)
chas (che + as)
c (ca + o)
co (con + o)
cs (ca + os)
cos (con + os)
cmpre ( mester)
compre (merque)
cmpren (son mester)
compren (merquen)
d (pres. ind. de dar)
da (de + a )
ds (pres. ind. de dar)
das (de + as)
d (compaixn, nota musical)
do (de + o )
(pres. ind. de ser)
e (conx.)
fra (adv.)
fora (atpto. de ser, ir)
mis (adv. e pron.)
mais (conx.)
m (mala)
ma (me + a)
ms (malas)
mas (me + as)
n (subst.)
no (en + o )
ns (nosoutros, pl. de n)
nos (pron. tono; en + os)
(prep. a + art. o )
o (art.)
s (prep. a + art. os)
os (art.)
so (corpo humano)
oso (animal)
p (corpo humano)
pe (letra)
pla (rama)
pola (galia; por + a)
pr (poer)
por (prep.)
prsa (apuro)
presa (prendida, presada, encoro)
s (sede eclesitica, imp. de ser)
e (conx.; pron.)
s (nada ou ningun mis, adv. ou adxect.)
so (debaixo de )
t (infusin)
te (pron., letra)
vn (pres. de vir)
ven (pres. de ver, imp. de vir)
vs (pres. de vir)
ves (pres. de ver)
vs (vosoutros)
vos (pron. tono)
70
O enderezo
a indicacin precisa do lugar de residencia dunha persoa ou entidade. Ra, praza, avenida, lugar...
son algunhas das palabras mis frecuentes para indica-lo enderezo, e adoitan empregarse coas sas formas
abreviadas: ra (r. ou r/), avenida (av. ou avda.), praza (pr.)...
Non debe confundirse enderezo, que indica o lugar de
residencia dunha persoa ou entidade (A carta non chegou
porque o enderezo non era correcto) con direccin, que indica
a orientacin , rumbo ou sentido dunha accin (Despois daquilo
o seu discurso tomou outra direccin. Se vas en direccin
centro podas levarme).
Tendo en conta todo o anterior e o vocabulario visto no tema 4, envalle unha carta a algun
que viva nunha aldea, vila ou cidade indicando tdolos datos do seu enderezo.
A nosa lingua o camio da nosa redencin e do noso progreso;
sen a lingua morremos como pobo, e nada significaremos
endexamais na cultura universal. Se o galego quere ser mis que
habitante dun territorio, se arela ser un factor de universalidade
e de cosmopolitismo, soamente co emprego da lingua propia,
obra da natureza, poder selo. Arrenegando da lingua propia
ter que avergoarse sempre de si mesmo. Creando valores na
lingua propia axia seremos universais.
Pensamento e sementeira, Antn Vilar Ponte
Cales son as ideas principais
do texto? Comentdeas.
Explica algunha razn pola
que o galego foi cedendo
terreo a prol do casteln.
En que se baseaba o concepto
de universalidade e
cosmopolitismo da lingua que
propugnaba a Xeracin Ns?
HISTORIA DA LINGUA
Sculos XIII-XV:
o galego na vida
laboral
Sculos XIV-XVI:
situacin anormal do
galego
O galego era a lingua oral

de todo o pobo e a lingua escrita
de actos notariais, xudiciais
e administrativos, pblicos
e privados. Fixronse en galego
textos legais como as Partidas.
Na metade do sc. XIII comeza
a penetracin do casteln nos
documentos da corte como
orixe ou destino.
A nobreza galega autctona

substituda por outra
estranxeira, ou ben asimilada
s intereses da coroa. De xeito
semellante, os cargos civs
son ocupados por funcionarios
non galegos. Isto significou a
liquidacin do galego para
os usos formais, e marcou o
comezo da situacin de
anormalidade lingstica.
Sculos XV-XVI:
o papel da igrexa
A igrexa representou un papel
negativo fundamental no
desenvolvemento do galego
marxinalo das prcticas relixiosas.
Os sacramentos e rezos colectivos
(Pai Noso, Ave Mara...) e mesmo
as oracins diarias efectubanse
en casteln. Ademais, os cargos
eclesisticos non eran galegos.
71
COMPLEMENTOS
Estatuto de autonoma de Galicia
O GALEGO A LINGUA PROPIA DE GALICIA gracias a un
pobo que, longo da sa historia, soubo mante-lo seu idioma como
sinal de afirmacin colectiva.
En palabras de Castelao, a lingua creouna o xenio inesquecible
do noso pobo e labrouna o amor, a dor e a ledicia de moitsimas
xeracins.
Esta lingua propia debe seguir sendo o verdadeiro sinal de identidade
de Galicia no medio da diversidade cultural e lingstica dos
pobos cos que convivimos.
Co recoecemento dos nosos dereitos autonmicos como nacionalidade
histrica, a Constitucin do ano 1978 fixo posible a posta en marcha
dun esforzo construtivo encamiado plena recuperacin da nosa
personalidade colectiva.
A promulgacin do Estatuto de autonoma de Galicia no ano
1981 instite o galego como lingua propia de Galicia que todos teen
o dereito de coecer e usar, conferndolles s poderes pblicos a
responsabilidade de velaren pola sa normalizacin en tdalas reas.
Artigo 5
1. A lingua propia de Galicia o galego.
2. Os idiomas galego e casteln son oficiais en Galicia e todos teen
o dereito de os coecer e de os usar.
3. Os poderes pblicos de Galicia garantirn o uso normal e oficial
dos dous idiomas e potenciarn o emprego do galego en tdolos
planos da vida pblica, cultural e informativa, e disporn os
medios necesarios para facilita-lo seu coecemento.
4. Ningun poder ser discriminado por causa da lingua.
Artigo 25
Na resolucin dos concursos e oposicins para prove-los postos de
maxistrados, xuces, secretarios xudiciais, fiscais e tdolos funcionarios
servizo da administracin de xustiza, ser mrito preferente a
especializacin no dereito galego e o coecemento do idioma do
pas.
Artigo 26
Os notarios e os rexistradores da propiedade e mercants sern
nomeados pola comunidade autnoma, en conformidade coas leis
do Estado. Para a provisin de notaras, os candidatos sern admitidos
en igualdade de dereitos tanto se exercen no territorio de
Galicia coma no resto de Espaa.
72
Himno galego
Que din os rumorosos
na costa verdecente,
raio transparente
do plcido luar?
Que din as altas copas
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
montono fungar?
Do teu verdor cinguido
e de benignos astros,
confn dos verdes castros
e valeroso chan.
Non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono
Fogar de Breogn.
Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden
e con arroubo atenden
o noso ronco son.
Mais s os ignorantes
e fridos e duros,
imbciles e escuros
Non os entenden, non.
Os tempos son chegados
dos bardos das idades,
que as nosas vaguidades
cumprido fin tern;
Pois onde quer xigante
a nosa voz pregoa
a redencin da boa
Nacin de Breogn.
Letra: Eduardo Pondal
Msica: Pascual Veiga
-7LECTURA
AS PARTES DO CORPO: A CABEZA
Rata asubiou e entre todos botronse Zalo. Esprono e atrono a un amieiro.

O Zalo choraba e a min dronme ganas de chorar. Iso non se lle fai a
ningun e menos a traizn. O Rata chuspiulle al, naquel sitio, e chamoulle caguetas.
Non se chora, dixo. Despois colleu un vimbio e pasoullo polas pernas e pola
barriga sen lle dar. Botamos a sortes e tocoume a min. Quixen fuxir ou tirarme
ro, pero o Rata miroume as, como mira el, e colln o vimbio. Vea.
Dxenlle que non. Mira, Rafael, que te imos atar a ti (). Pola voz souben
que me a dici-lo da mia nai. Agarrei o vimbio e funme cara Zalo. Eu non
quera, ben o sabe Deus. E deille no pescozo. Os outros berraron: Mis! E
eu non va. E daba. Mis! Doame o brazo de tanto subir e baixar. Mis!
Cando mirei para o Zalo gaei medo. Sangraba por tdalas partes e comano
as moscas. Estaba como morto. Non falaba. O Rata e os outros fuxiron. Eu tamn
fuxn.
Eu non quera, digo a verdade. Dxenllo seor aquel, pero non me fixo caso.
Tamn lle dixen que fora por sortes, que me tocara a min. Pero non me
escoitou. Faloume do inferno e entn calei. Agora estou neste colexio. Aqu
levo un ano (...). Polo da collo moscas e grdoas nunha caixa de mistos. Pola
noite meto as moscas na pileta e brolle billa (). As moscas soben, foxen pola
pileta enriba, pero eu doulles para abaixo cunha pallia e afogan (...). Para xullo
din que saio. O Rata mellor pensa que me esquecn. Estache bo. Ai, Rata!
Estache bo. Heino arranxar ben arranxado. El ha pensar que somos bos
amigos. Ai, Rata! Vs ro? El vn, que lle gusta moito. Xogamos s
submarinos? El xoga, que lle gusta moito xogar s submarinos. Primeiro paso eu.
Paso das ou tres veces. Despois que pase el. Eu escarrnchome e el pasa por
debaixo da auga entre as mias pernas. E as das ou tres veces, para que se
confe. Pouquio a pouquio. E entn, hala, cando pase, pecho as pernas e queda
preso polo pescozo. Pouquio a pouco. Como as moscas da pileta.
Vento ferido, ed. Galaxia.
QUEN O AUTOR?
? En 1967 publcase Vento

ferido, obra integrada no
movemento da Nova
Narrativa Galega no que
comezou a sa andadura
literaria.
? O seu gusto por contar

reflctese tamn no seu labor
xornalstico e entrncao coa
contstica de tradicin oral
da que tamn se nutriron
Anxel Fole e lvaro
Cunqueiro.
? Foi presidente do Consello

da Cultura Galega e un dos
mximos representantes da
nosa cultura.
O AUTOR : ---------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O texto da lectura un fragmento do conto O xogo da guerra que se integra en Vento ferido.
A tcnica narrativa do conto caracterzase neste autor polo estilo conciso e rpido. Segundo
isto, que tipo de frases predominan no texto? Cal a clase de palabras que mis se repite?
Con que intencin cres que emprega o autor este estilo conciso e dinmico? Que efecto consegue?
A obra Vento ferido foi unha das precursoras da Nova Narrativa Galega. Indaga nas caractersticas
desta corrente e cita algns dos autores que a constituron.
Ponlle un ttulo a este fragmento.

ORALIDADE:
1. No fragmento da lectura descrbese unha escena violenta entre cativos. Establecede un
debate sobre a posible influencia da televisin, o cine e, en xeral, da sociedade actual con
respecto aumento da violencia entre os menores.
73
Localiza no texto o lxico relacionado coas partes do corpo referidas cabeza. Escrbeo.
Coezamos agora algunhas outras palabras do lxico desta unidade.
O corpo humano: a cabeza
cabelo, pelo
curuto
cocote
cara
face
faciana
rostro
tempas
sens
vidallas
cellas
entrecello
ollo
pestana
perfebas
plpebras
nariz
ventas
meixelas
fazulas
labios
beizos
lingua
dentes
cairos
moas do siso
enxivas
padal
veo/ceo do padal
campaa
queixo
queixelo
queixada
barbada
caluga
noca
covacha
pescozo
colo
gorxa
n da gorxa
orellas
odos
lobos das orellas
O sufixo -udo/-uda sase frecuentemente para

formar adxectivos a partir dun substantivo. Exs:
beizudo, bochechudo, orelludo, narigudo,
guedelludo, celludo...
Escribe adxectivos que cualifiquen cada un dos seguintes substantivos, por ex: cabelo crecho.
74
cabelo
labios
meixelas
pestanas
ollos
cellas
queixo
colo
dentes
nariz
testa
face
Escribe os verbos relacionados coas seguintes palabras seguindo o exemplo:

- Ollos: ver, mirar, ollar, fitar, asexar, albiscar, enxergar...
- Nariz:
- Dentes:
- Boca:
- Pestanas:
- Odo:
Le o seguinte fragmento fixndote nos elementos descritivos utilizados polo autor:

A voz do Suso chegou a min fortemente, coma unha corneta que rinchase:
Manolito. Baixa. Baixa.
Eu obedecn. Tdolos rapaces da Barbaa lle obedeciamos Suso. El era sorprendente.
Tia uns ollos escuros; ollos de animal de baixoterra, opacos, fixos. Non era posible deixar
de cumpri-los seus desexos. El non mandaba, simplemente desexaba.
Baixei. Descolgueime pola vella cepa (...).
Hai un rapaz no ro -dxome o Suso.
Eu non lle demandei se que o rapaz afogara. Pero voltei a testa inquirindo, coma a testa
dunha vbora. Respondeume:
Est cerca da Pasarela. Ten os ollos abertos... che un rapaz...
Detvose e preguntoume pregando o entrecello:
Tes medo?
a eu permitir que o Suso supuxera aquilo? En verdade tia medo. Pero o caso que
tdolos rapaces da Barbaa tolearan de pracer se o Suso os fose tirar do leito s das da ma
para ir ver un afogado.
Non, non teo medo. E logo?
Puxmonos a andar beira do ro. A nboa era lixeira (...) a fro (...). Pero sobre todo
molestoume o grande rumor dos canavais, axitados coma unha cabeleira erecta que
berrase. Fixeime no Suso. O Suso sempre tranquilizaba coa sa cara morena e fina que el
tia e os xeitos seguros (...). O Suso a coa cabeza baixa camiando con pasos inseguros
(...). Fiquei perplexo e pareime, cos ollos moi abertos, el non fixo mis ca isto: olloume
fixamente, fixamente, como s el saba ollar. E recuperei a calma no acto (...). Saquei
dous pitos que lle roubara a meu pai. O Suso dixo que non coa cachola (...). Deime conta
de que as pegadas do Suso non facan absolutamente ningn brudo (...). Mordn o labio
inferior e segun, notando que un delgado sangue me escoaba polo queixo. O Suso parouse.
Estaba algo lonxe de min (...).
Manolito. Xa chegamos. Est na beira. Ti busca por al. Eu vou por al.
Vin desaparecer os seus ollos opacos e poderosos. Foise (...). O vento rizaba a auga porca
da Barbaa. E batame o fedor na cara coma unha sucia man. Metn un p no ro e mordeume
un fro agudo. E atopei o rapaz afogado, na beira, a flor de auga.
O Suso, de O crepsculo e as formigas,
X.L. Mndez Ferrn.
REDACTA un final para este conto introducindo a descricin do neno morto que atopa o
protagonista na beira do ro.
75
FRASEOLOXA:
As partes do corpo integran moitos fraseoloxismos. Escribe o significado das seguintes frases feitas:
- Cae-los ollos:
- Cae-lo pelo:
- Estar de focios:
- Facer cara:
- Retorce-los ollos:
- Recacha-la dentamia:
- Ter bo dente:
- Ter mis ollos ca barriga:
- Ter de ollo:
- Bate-las queixadas:
- Darlle sen so:
- Subi-los fumes s narices:
- Te-la cabeza chea de carabullo:
- Ser un cabeza de amieiro:
- Facer boca:
Nas ondas do teu cabelo

voume botar a afogar;
eu quero que o mundo saiba
que hai ondas sen ser no mar.
(Popular)
Non se vai botar a perde-la ola

por unhas areas de sal.
(Refrn)
Vaste botar a perder

se segues por ese camio.
Btate fra do rego,
ou mis para ti non miro.
A perfrase verbal
botar(se) a + infinitivo
Pertence grupo das imperfectivas (aquelas que
expresan unha accin que anda non acabou), e dentro
deste s incoativas, aquelas que indican o comezo
da accin expresada polo infinitivo.
Botou a correr pola ra coma un tolo.

Non ben acabou o conto botamos a rir a cachn.
mnima que che leven a contraria btaste a xurar.
(Popular)
REPARA
A perfrase botar (se) a perder ten un significado distinto do que se
esperara (comeza-la accin de perder). As, o seu significado èstragar,
perde-las calidades orixinais algo ou algun. Exs: As malas compaas
botrono a perder. O leite botouse a perder coa calor.
76
Volve escribi-las seguintes oracins de maneira que empregue-la perfrase anterior:

- Como non encontraba a pera da luz, berrou pola nai.
- Cando soubo que perdera a quenda chorou como unha madalena.
- De socato pxose todo vermello e riu coma un toleirn.
- Dican que era autista, pero un da falou.
- Anda e corre detrs dela a ver se a ds pillado.
- Anda non tia un ano, e a nenia andou.
- Veu unha onda que os levou mar adentro pero nadaron e nada pasou.
- Fixeron rolar pola aldea unha lenda ben falsa.
- Anda e tira que non te quero ver dediante mia.
OS TEMPOS DE PERFECTO DE IR, SER E ESTAR
IR
a
as
a
iamos
iades
an
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
SER
copretrito
era
era
era
eramos
erades
eran
pretrito
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
anteprtito
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
pretrito de subxuntivo
fose
fose
fose
fsemos
fsedes
fosen
ESTAR
estaba
estabas
estaba
estabamos
estabades
estaban
estiven
estiveches
estivo
estivemos
estivestes
estiveron
estivera
estiveras
estivera
estiveramos
estiverades
estiveran
estivese
estiveses
estivese
estivsemos
estivsedes
estivesen
REPARA
As formas eramos, erades, iamos, iades, foramos, e forades
teen acentuacin grave en galego tal como era en latn, e non esdrxula
coma en casteln. No entanto as formas do pretrito de subxuntivo
teen acentuacin esdrxula.
77
Reescribe as seguintes oracins na persoa que se indica entre parnteses. Fai tdolos cambios que
cumpran:
- Estiven (eles) espreita durante toda a conversa que mantiveron en secreto.

- Desque foron (ti) pazo ve-la pantasma sempre estiveron (ti) coa alma nun fo.
- Naquela poca a (ns) acoto de varanda.
- Dixo que a (elas) a un viaxio pero eran as tres e anda non estaba (ela) na casa.
- Se fosen (vs) de enchente tdolos das an (ns) acabar criando malvas.
- Dixronche que foses (vs) coma o gato polas brasas porque non estaba o forno para bolos.
- Sempre fun (vs) so duro de roer, pero por deixarte engaiolar daquela estiveches (vs) dende
entn a velas vir.
Introduce neste texto as formas correspondentes dos verbos que se indican entre parnteses:
A
LENDA DA LAGOA DE
DONIOS
----------- (ser) certo que na lagoa de Donios, cando ----------- (estar) os primeiros habitantes da
terra de Ferrol, houbo un poboado?
----------- (ser) hai moitos anos, cando as casas ----------- (ser) de madeira e sobresaan no medio das
augas sobre piares, para que as ----------- (estar) mellor defendidos dos animais salvaxes. Non temos
probas de que ----------- (ser) certo que al haba un poboado, pero as lendas din que - ----------(ser) al onde ----------- (estar) unha cidade chamada Valverde que quedou afundida na lagoa. Haba
un pobre que ----------- (ir) pedir polas casas de Valverde, pero a xente non lle daba nada. Un da
----------- (ir) casa dunha muller que como ----------- (estar) cocendo no pan, deulle un cacho do
cocido. O pobre ---------- (estar) dodo coa xente mala daquel lugar e dxolle que a cidade ---------- (ir) ocorrerlle algo malo. Dxolle que se ----------- (ir) de al sen mirar atrs. Ela preguntoulle que
(ir) pasar cos seus fillos e el dixo que se Deus ----------- (ir) ter conta deles fara o que ---------- (ser) para que ----------- (estar) a salvo. A muller ----------- (ir) polo camio arriba e a cidade afundiu
-----------
formndose unha lagoa. S os dous nenos se salvaron, e de a vn o nome de Donios.

As se fixo Ferrol, E. Pieiro e A. Gmez
(Texto adaptado)
Reescribe as seguintes oracins facendo que comecen polos elementos que se dan entre
parnteses:
- Estou cansa de orche tanta leria (daquela).

- Vou pendura-la roupa fra para ver se d enxugado (antes).
- Vou tdolos das traballar tinturera (naquela poca).
- Ides percorrer a p toda a Costa da Morte? (xa).
- Sodes coma cativos; en canto podedes, ides fozar na lama (de novos).
- Eu son de palabra e non me vou botar atrs sobre o dito (se).
- Nunca estivera al outra vez desque foi para a casa da aldea (vs).
78
As locucins adverbiais de modo

Algunhas locucins de uso frecuente son:
Devagar (e devagario), con vagar e amodo (a modio) significan `con tempo, `con
calma, o contrario que s carreiras, a correr, a escape ou s prsas. Ex: Non teas
prsa, faino con vagar. Vai amodio que non temos falta de ir a correr.
De socote, de speto e de socato significan iniciar unha accin con brusquidade, igual ca
de repente ou de golpe. Ex: De sotaque pxose serio e non volveu falar.
chou significa o mesmo que azar, sorte. Ex: Marcou os nmeros da lotera chou.
s toas significa o mesmo que tuntn, s cegas, dicir, `sen pensar, o contrario de
xeito ou con xeito, `da forma axeitada. Ex: Como o fagas s toas, sairache todo revs.
mantenta significa `con intencin, a propsito. Ex: Sei que o fixeches mantenta.
En balde e de balde significan respectivamente ìnutilmente, sen proveito e `gratis. Ex:
Fixen a viaxe en balde pero o certo que me sau de balde.
Un grupo grande de locucins van introducidas pola preposicin a: forza, a rastro, s apalpadas,
s furtadelas, a furto, s mancheas, s escuras, s tombos, a rolos...
Cambia por unha locucin adverbial o subliado neste texto:

Eu rgome polas mas moi lentamente, porque non podo facelo de repente, sen pensar,
rapidamente, porque a min gstame facelo todo pouco a pouco. E vstome con calma, non de
calquera maneira, senn xeito. Pero iso si: unha vez que chego oficina, xa traballo sen
parar. Anda que os funcionarios teen mala fama, nada do que facemos intil nin gratuto.
Escribe o significado destas frases que indican modo:

A bo seguro:
A todo tren:
A peito aberto:
A paso de boi:
espreita:
A baluto:
A mis non dar:
s gateas:
A fite:
vaiche boa:
A correr:
A vulto:
Completa coas locucins adverbiais axeitadas:

- A froiteira quere que non escolla a froita, que
a colla ------------------- .
- Traballaches ------------------- porque tes os ollos
colorados.
- O rapaz fixera a quiniela ------------------- .

- Todo o fai ------------------- e cre que ningun
se decata.
- Seche mal porque o fas ------------------- .
- Non veas agora con escusas. Sei que o fixeches

------------------- .
- Fai o problema ------------------- e con tino; se

o fas ------------------- non che van cadra-las contas.
- Anda todo o da ------------------- e chega casa

todo enzoufado.
CONTRACCINS DOS PRONOMES EL(ES)/ELA(S) COAS PREPOSICINS DE/EN

EL
ELES
ELA
ELAS
DE
del
deles
dela
delas
EN
nel
neles
nela
nelas
79
REPARA
Se a preposicin non rexe directamente o pronome as contraccins non se fan.
De eles viren axia, xa imos canda eles. Sera o mesmo ca dicir De viren eles axia,
xa imos canda eles.
Substite o subliado pola contraccin de preposicin e pronome correspondente:

- Andan sachando nas patacas.
- Tirou da cortina e rachouna toda.
- Se te ris de Nuria haste de arrepentir.
- Non te sentes no valado que podes caer embaixo.
- A Xos gustballe conserva-lo lxico tradicional da avoa.
- Non me veas coas andrmenas de teu irmn que non vos teo conta ningunha.
- Cando saibas algo da matrcula e as bolsas para o curso avsame.
- De Filipe flase moito, pero ningun coece as sas verdades coma min.
- Dixronvos xa algo das subvencins para a repoboacin da fraga tradicional galega?
- As mis das rosas deste inverno botronse a perder.
- Anda a rillar no turrn desde novembro.
O l, a dcima letra do noso alfabeto, pode aparecer en calquera posicin silbica dentro dunha
palabra: leria, atlas, elmo, globo, flor... Mantense dentro dos grupos cultos bl, cl, gl, pl, e
fl:
bl: blusa, cable, emblema, blasfema, blindar, bloque...
cl: claro, aclarar, exclamar, reclamar, , clave, recluso...
gl: glicosa, aglomeracin, diglosia, glbulo, glote, globo...
pl: placa, planicie, planta, platino, esplendor, platea...
fl: flegma, flamante, flor, reflexo, reflectir, flan...
O r, dcimo stima letra do alfabeto galego, forma grupo consonntico como segundo elemento
con b, c, f, e g en semicultismos:
br: brando, branco, dobre, obrigar (e os seus derivados), brandir, brasn...
cr: cravo, recruta, escravo (e os seus derivados)...
pr: prazo, pracer, cumprir, preito, sopro (e derivados)...
fr: frouxo, fraco (e derivados), chafrn, frauta, frecha...
gr: regra, singradura, xograr, segrar...
Pon r ou l para completar os grupos consonnticos bl/br, cl/cr, fl/fr, gl/gr e pl/pr:
p--- oer
emp--- zar
dob--- ar
c--- arividente
g--- avar
c--- anial
sub--- iar
80
c--- ocar
desdob--- ar
f--- aqueza
f--- ouxidade
ab--- ochar
sop--- ete
xog--- ar
sop--- ar
sab--- e
p--- ateresco
p--- eitear
f--- irtear
rec--- utamento
ap--- icar
esnaf--- ar
ig--- exa
lomb--- iga
amob--- ar
inc--- ur
p--- antar
c--- amar
AS INTERFERENCIAS LINGSTICAS
As interferencias son, en sentido amplo, un cambio lingstico (por
innovacin, perda ou substitucin) que ten lugar nunha lingua A
e que est motivado directamente polo contacto dunha lingua B
L. Payrat, La interferencia lingstica.
A seguir hai exemplos de castelanismos frecuentes no galego e

galeguismos do casteln de Galicia. Escribe a forma correspondente
no outro idioma.
grifo
imos a comer
scate de ah
tenedor
o rbore
lo qu?
lechuga
chameille hoxe
ven luego
muela
haba estado
de aquella
parexa
lvome a cara
va viejo
xaula
reseso
t y ms yo
quenes
esmagar
va en casa
conduxo
colo
te estoy mal
bebeuse
fuchicar
era a la tarde
me dixo que...
parvo
va tomar caf
Cres que hai algunha
relacin entre o grao de
instalacin na lingua e as
inter ferencias que se
producen no seu uso?
Cres que hai mis
interferencias no lxico,
na morfoloxa ou na sintaxe?
Cal deses aspectos da
lingua cres que mis
importante preservar das
interferencias?
HISTORIA DA LINGUA
Separacin do galego e
do portugus
A fronteira poltica creada entre
Portugal e Galicia no sculo XII
deu lugar a unha progresiva
incomunicacin dos dous reinos.
Isto favoreceu evolucins lingsticas
diverxentes entre as falas do norte
e do sur do Mio.
Portugal, con institucins polticas
propias e cunha capital poltica e
cultural, difundiu unha norma
idiomtica nica dentro do territorio
do seu estado. O galego, pola
sa parte, continuou a sa evolucin,
mantendo unhas veces solucins
arcaizantes, outras veces solucins
innovadoras, e outras desnaturalizndose pola interferencia
do casteln.
Os Sculos Escuros
Anda que do sc. XVI XVIII o
galego segue a se-la lingua oral
habitual de case toda a poboacin,
non hai documentos escritos que
nos informen da situacin e evolucin
do idioma; por iso se coece este
perodo como os Sculos Escuros.
De tdolos xeitos, doado imaxinar
que a posicin subalterna do galego
fose xerando nos galegofalantes
un complexo de culpabilidade que
acabou nunha alienacin lingstica
da que anda se sofren hoxe as
consecuencias. Vela como o advirte
xa Sarmiento: Acaso ser atractivo
(un estudo para o galego) para que
os galegos depoan o odio que teen
en contra da sa lingua
Sculo XVIII: Sarmiento

No sc. XVIII o esprito ilustrado
e patritico dalgns galegos d os
primeiros pasos na recuperacin
da conciencia idiomtica.
Figura senlleira desta poca frei
Martn Sarmiento (1695-1779).
Unha das preocupacins de Sarmiento
foi o coecemento cientfico do
idioma galego, que recolleu en varios
traballos de campo e estudou en
numerosos escritos. O interese
filolxico de Sarmiento polo galego
herdouno o frade da mesma orde
frei J. Sobreira (1746-1805).
81
COMPLEMENTOS
Os meus amores
Lei de normalizacin lingstica
Un dos factores fundamentais da recuperacin da nosa personalidade
colectiva a recuperacin da lingua por se-lo ncleo fundamental
da nosa identidade.
A lingua a maior e mis orixinal creacin colectiva dos galegos
e tamn a verdadeira forza espiritual que lle d unidade e cohesin.
A lingua o patrimonio vivo herdado dos devanceiros, o
vnculo esencial entre os galegos de hoxe e ser o legado da
identidade comn para os futuros galegos.
A Lei de normalizacin lingstica, de acordo co establecido
no artigo 3 da Constitucin e no artigo 5 do Estatuto de autonoma,
garante a igualdade do galego e do casteln como linguas
oficiais de Galicia.
Dos dereitos lingsticos en Galicia
- O galego a lingua propia de Galicia.
Dous amores a vida

gardarme fan:
a Patria e o que adoro
no meu fogar.
A familia e a Terra
onde eu nacn;
sen estes dous amores
non sei vivir.
Cando xa no meu peito
non sinta amor;
cando na mia Patria
non vexa o sol,
ven morte, ven axia
cabo de min,
que sen amor nin patria
non sei vivir.
Letra: S. Golpe
Msica: J. Balitornia
- Os poderes pblicos de Galicia adoptarn as medidas oportunas

para que ningun sexa discriminado por razn de lingua.
Os teus ollos
Do uso oficial do galego
- O galego, como lingua propia de Galicia, lingua oficial das
institucins da comunidade autnoma, da sa Administracin,
da Administracin local e das entidades pblicas dependentes
da comunidade autnoma.
Do uso do galego no ensino

- O galego, como lingua propia de Galicia, tamn lingua oficial
no ensino en tdolos niveis educativos.
- Os nenos teen dereito a recibi-lo primeiro ensino na sa lingua
materna.
O uso do galego nos medios de comunicacin

- O galego ser a lingua usual nas emisoras de radio e televisin
e nos demais medios de comunicacin social sometidos
xestin ou competencia das institucins da comunidade
autnoma.
Do galego exterior
- O Goberno galego far uso dos recursos que lle confiren a
Constitucin espaola e o Estatuto de autonoma para que os
emigrantes galegos poidan dispoer de servizos culturais e
lingsticos en lingua galega.
82
Cando se pon a la
ras dos penedos,
choran as estrelias
todas do ceo.
Tamn eu choro
cando non me alumean
eses teus ollos.
Buscan os pitorreises
para faguer nio
a herba santa que nace
beira do ro.
Eu busco soio
unha mirada meiga
deses teus ollos.
Ten a serea o canto
e a serpe o alento,
o lago ten a onda
Deus ten o inferno.
Ti tes dabondo
co que tes escondido
neses teus ollos.
Letra: Curros Enrquez
Msica: J. C. Chan
-8LECTURA
A INCERTEZA E A DBIDA
[...] Isto dica o folio con letra apertadsima que eu lin as e

todo avidamente. Fago constar que, salvo certas solucins sobre
todo morfolxicas e lxicas, non respecta literalmente a sa
conformacin ortogrfica, que me estraou daquela de modo
poderoso, pois abundaban nel signos moi sorprendentes e
voces moi singulares que eu non constatara endexamais en textos[...]
Algo, lector, complicaba e iluminaba, todo a un tempo, o meu
labor de pescuda no mosteiro. Algun tia interese en
orientarme e desviarme os pasos. Don Antonio, o arquiveiro?
Algn intermediario en complot con don Silvio? E por que non
o propio don Remigio? Non poda ser, tamn, o esprito vagabundo
de monseor Joam Malho? O que est claro que un documento
as, cando menos de importancia relativa, non foi deixado al
meu alcance por mor do esquecemento, e si con intencins propelidas.
E que intencins, pregunto? Incluso hoxe mo sigo preguntando,
e pasados algns anos non obteo mis que aproximacins e
hipteses s de certa fundanza. Pero estou firmemente persuadido
de que o arquiveiro sabe mis do que declara.
Mostreime satisfeito, as e todo, rematada a lectura.
On as doce badaladas desde a catedral mentres traspasaba o
portn do mosteiro cara praza.
QUEN O AUTOR?
? O autor da obra que pertence o

fragmento da lectura naceu en Cospeito,
Lugo, o da 20 de xaneiro de 1949.
? licenciado en Filosofa e Letras pola

Universidade de Santiago e, na actualidade,
exerce como profesor de bacharelato.
? Ttulos coma A terra prometida (1974),

Morrer en Vilaquinte (1980)que foi
premio de novela da Universidade de
Santiago ou Saraverde son da sa
autora.
? Con A palabra secreta o noso autor
comezou un camio novo na sa narrativa;
o camio da diversin, do humor e mesmo
do despropsito, pero coa lingua galega
sempre como fondo.
Xa na cama, mentres colla o sono, organicei na

cabeza certas notas para a posible novela de Guldrs, que
moito me intrigaba.
? Este libro unha homenaxe intelixente

e emocionada noso idioma.
A palabra secreta, ed. Galaxia.
O AUTOR : ---------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
No texto anterior formlanse varias preguntas que non obteen resposta. Cita os efectos que
consegue o autor con este recurso.
As oracins dubitativas marcan unha cuestin concreta e puntual sobre a que non se ten unha certeza ou seguridade absolutas.
A dbida tanto se pode expresar cunha oracin negativa coma cunha afirmativa, establecndose unha gradacin de matices
que van desde a negacin absoluta afirmacin categrica.
Escribe a razn pola que as seguintes palabras levan acento grfico:

algun:
est:
esprito:
intencins:
ORALIDADE:
1. Discutide acerca dos ovnis Estades certos da sa existencia ou, pola contra, dubidades de
que existan?
83
Fai unha oracin con cada unha das seguintes palabras tomadas da lectura:
- pescuda:
- interese:
As palabras esquecer e os
seus derivados (esquecemento, esquecido...) non
levan n. Polo tanto, formas
como
*esquencer,
*esquencido, etc. son
incorrectas.
- vagabundo:
- badalada:
- mosteiro:
- por mor de:
- esquecemento:

- Nunca dixe-lo certo polo que che ofreza dbida.
- O que non dubida non cansa o maxn.
- Sempre ben dubidar para mellor acertar.
- Mndame o meu amo, mndame a mia ama e non sei ben cal mandado faga.
- Sabe un que chegou e non sabe que chegar.
- Se vas tralo dubidoso, pdeste ver sen o certo.
REPARA
Algunhas palabras derivan do mesmo timo pero teen formas e significados distintos. Por exemplo:
Luar: s. 1. Resplandor da La, lueiro. 2. Pintura onde a La ilumina unha paisaxe.
Chegada a noite, toda a xente da aldea era a contempla-lo luar.
Lunar: adx. Propio da La ou relativo a ela.
A nave espacial pousouse na superficie lunar s doce do medioda hora espaola.
Da familia destas palabras temos outras como: lunario, luntico, lunacin, luarada, alunarado, aluar,
aluaxe, aluado.
Non debemos confundi-las palabras anteriores con:

Lunar s. 1. Mancha redonda e escura producida pola acumulacin de pigmentos nun grupo de
clulas da pel (Ten un lunar na fazula esquerda). 2. Figura en forma de crculo, de cor distinta
da da superficie na que est, e que serve de adorno nunha tea ou en calquera outra cousa
(Levaba posta unha gravata de lunares).
Xeneral: s. Rango do Exrcito de terra e do Exrcito do aire.
O xeneral visitou as tropas destinadas en Mostar.
Xeral: adx. 1. Que concirne conxunto, prescindindo dos casos especiais. Comn. 2. Que frecuente.
En xeral, os resultados da vacinacin foron positivos.
Enche os ocos coas palabras explicadas no repara:

- O ---------------- xefe da Rexin Militar Noroeste reside na Corua.
- A Direccin ---------------- de Poltica Lingstica quere potencia-lo emprego do galego.
- Tia a cara cuberta de pencas e as pernas cheas de ---------------- .
- Dende a Garita da Herbeira quizais poidamos olla-lo ---------------- mis bonito de Europa.
- Unha noite na eira do trigo reflexo do branco ---------------- .
84
O artigo determinado
O artigo unha palabra variable que serve para presenta-lo substantivo. O dono do pazo.
En galego presenta das variantes:
MASCULINO
SINGULAR
o/lo
PLURAL
os/los
FEMININO
a/la
as/las
As formas -lo, -la, -los, -las (que son as denominadas segundas formas do artigo) emprganse nos
seguintes casos:
a) Tralas formas verbais rematadas en r ou s:
Temos que vivi-la vida. [vivir + a]

Non cnte-lo conto de novo. [contar + o]
d) Co adverbio interrogativo u:
U-la casa do Xoaqun?

e) Despois de ambos/as, entrambos/as,
b) Tralos pronomes enclticos nos, vos e lles:
Collronno-lo noso coche e fuxiron.

[collronnos + o]
Dronvo-las notas? [dronvos + as]
Xogulle-los papeis cabeza. [xogoulles + os]
c) Cos pronomes tnicos ns e vs:
N-los cinco participaremos na carreira. [ns + os]

Promtovolo a v-las catro. [vs + as]
todos/as, por, tras, (e) mais:

mbalas xogadoras axudaron moito o equipo.
[ambas + as]
O disfrace para o entroido fixrono entrmbalas
das. [entrambas + as]
Tdolos camios conducen a Roma. [todos + os]
Vian polo camio; vinos tralo valado. [por + o;
tras + o]
Eu e maila Lusa fomos boas amigas. [e mais + a]
REPARA
- Cos participios non se pode usa-la segunda forma do artigo: Deixade rematados os exercicios.
- Cando empregmo-la segunda forma do artigo, o r e o s da palabra precedente prdense e no seu
lugar colocamos un l:
Enxaugar + os dentes = enxauga-los dentes; fas + os traballos= fa-los traballos.
- Na escrita o artigo seprase da palabra precedente con guin para diferencialo do pronome que
non leva guin: Teo que escribi-la carta? Si, tes que escribila.
- Ambos/as, entrambos/as, todos/as, por, tras, e mais nunca levan guin.
- A segunda forma do artigo, na escrita, podmola empregar ou non segundo as preferencias de
cadaqun. Anda que non a empreguemos na escrita, debe realizarse na fala.
- O indefinido ambos sempre ten que ir acompaado do artigo: mbolos dous eran de Monforte.
Contronno-lo conto o outro da. Uns amigos que an de romaxe a Santo Andr de
Teixido, no camio, atopronvo-la caveira dun que a Santo Andr non chegou; un deles deulle
unha patada e levouna dese xeito ata preto do santuario. Cando lles faltaba moi pouco
para acada-lo remate da sa viaxe, un dos peregrinos falou de deixa-la caveira al, pero
outro compaeiro contestoulle con aire de broma:
Xa que queda pouco camio, levarmo-la caveira ata al e anda a podemos convidar a
xantar connosco.
Chegaron a Santo Andr e al a caveira por arte de maxia pasou a se-lo retrato dun cristin.
Este dxolle s mozos:
Moitas gracias, meus amigos, pois coa vosa axuda e mailo apoio de Deus puiden chegar
ata aqu e face-la romaxe que en vida non puiden completar.
Xa se sabe, a Santo Andr de Teixido vai de morto quen non foi de vivo.
85
Sinala no texto os usos da segunda forma do artigo que al aparecen e identifica os seus compoentes.
Copia as seguintes frases e representa, cando sexa preceptivo, a segunda forma do artigo:
- Ambas as mozas queran ir tras o cantante do grupo de rock.
- O vello contounos a lenda e mais o conto do labrego que quera ser rico.
- Toda a tarde fixemos o que onte nos mandara o noso pai.
- Rematadas as olimpadas todos os atletas foron buscar as medallas.
- Os domingos por a tarde gastamos os poucos folgos que nos quedaran da fin de semana.
Introduce as formas indicadas entre parnteses onde convea e representa a segunda forma do
artigo:
- Lus e a sa compaeira foron o sbado cine. (e mais)

- O colector do lixo est detrs da palleira. (tras)
- Os castros eran de pedra. (todos)
- Onde estn as mozas neste baile? (u)
- Lousaron a casa nova entre os dous. (entrambos)
Escribe de novo as seguintes frases sen representar graficamente a segunda forma do artigo:
- Tdolos das vmo-los turistas que veen visita-la catedral.
- mbolos dous amigos loitaron por consegurno-las entradas.
- Pola estrada do norte contemplarde-las mellores vistas.
- Xon e mailo av de Pedro regalronvo-las participacins de Nadal.
- Tralo outeiro vera-la extenssima plantacin de millo.
Explica por qu non se pode usa-la segunda forma do artigo nestas frases:
- Empeouse en subir outeiro e botou toda a tarde al.
- Rematados os prazos de execucin todo foi ben mentres os avogados axudaron.
- Cando cheguen os ltimos xa ser o tempo da malla.
- Logo de ter feitos os exercicios, poderedes descansar.
- Imos ir discoteca o sbado noite se que non hai inconveniente.
Substite o artigo indeterminado polo determinado poendo a segunda forma onde cumpra
e facendo as contraccins necesarias:
- Onte localizamos un pergamio medieval na biblioteca da facultade.

- Se me fas un mandado, dareiche cartos para caramelos.
- Cando merquedes un piso novo, saberedes o que vivir ben.
- Non atopastes un funil na parte baixa da adega?
- Xos e mais unha amiga queren ir de vacacins a Lisboa.
86
OS TEMPOS DE PERFECTO DE DICIR FACER E HABER

DICIR
FACER
HABER
copretrito
dica
dicas
dica
diciamos
diciades
dican
faca
facas
faca
faciamos
faciades
facan
haba
habas
haba
habiamos
habiades
haban
pretrito
dixen
dixeches
dixo
dixemos
dixestes
dixeron
fixen
fixeches
fixo
fixemos
fixestes
fixeron
houben
houbeches
houbo
houbemos
houbestes
houberon
antepretrito
dixera
dixeras
dixera
dixeramos
dixerades
dixeran
fixera
fixeras
fixera
fixeramos
fixerades
fixeran
houbera
houberas
houbera
houberamos
houberades
houberan
dixese
dixeses
dixese
dixsemos
dixsedes
dixesen
fixese
fixeses
fixese
fixsemos
fixsedes
fixesen
houbese
houbeses
houbese
houbsemos
houbsedes
houbesen
A perfrase verbal
haber (de) + infinitivo
Esta perfrase cando est formada co pretrito
(houben, houbera, houbese), indica que unha accin
que estivo a piques de realizarse, final non se
realizou. Fxate nas formas subliadas do texto.
Tanto hei de ir, tanto hei de vir,

menia, teu lugar,
tanto hei de ir, tanto hei de vir
ata que te hei de levar
e cando nas mans te tea
mala vida che hei de dar.
(Popular)
Portada da revista Galiza editada en Mondoedo entre os

anos 1930 e 1933. Foi a primeira publicacin peridica
fundada e dirixida por lvaro Cunqueiro que nun
comezo tivo carcter lrico para logo rematar en achegas en
prosa de sinalada vocacin poltica nacionalista.
87
Localiza e identifica por escrito tdolos tempos verbais que aparecen no seguinte texto:
Se ti dixeras onte o que haba que facer, ns non faciamos todo s toas. Con tanta prsa houbemos
de caer polo burato das escaleiras. O Xos mesmo fixo unha balaustrada con catro paos para
que ti non dixeses que non haba nada feito. Se ns dixsemos que non dende o primeiro momento,
fixeras o que fixeras xa non teriamos estes problemas. Se anda o seguro se fixera cargo de
tdolos danos que puidesen aparecer...
Introduce a perfrase haber (en pretrito) + (de) + infinitivo nestas frases. Fai as modificacins
que precises:
- Case quedan presos por non respectaren os sinais.

- pai faltoulle moi pouco para morrer dun infarto.
- Por pouco afogou nas revoltas augas do ro.
- Estiveron a piques de gaa-lo ttulo de campins de Europa.
- Case perdedes todo canto tedes e seguides nas mesmas.
Escribe as formas verbais de cada un dos verbos correspondentes s situacins que che suxiren
os comezos das frases.
Onte
digo
Quizais
fago
Se puidese,
hei
Eles
Ma
Quero que (vs)
Vs
Gstalle
Transforma as seguintes frases seguindo o modelo:

- Se comes todo, btoche mis Se comeses todo, botbache mis.
- Se dis a verdade fago o que mandas
- Se hai moito traballo, dgollo a teu irmn
- Se traballamos, colaboramos
- Se vivimos en Francia, debemos saber francs
Os adverbios de dbida
Indican unha actitude insegura do falante sobre o que enuncia. As sas formas son:
- quizais, quizabes: Se non chove, quizais vaia ata o estadio.
- seica: Seica lles roubaron moitas xoias no atraco.
- acaso: Se acaso foses a Madrid, non te esquezas dos regalos.
- disque: Disque tiveron moitas perdas por mor da inverna.
A dbida tamn se pode expresar por medio das seguintes locucins:
mellor, tal vez, se cadra, se callar, pode ser, non ?, non si?, ho?, por ventura, poida
que...
Se vai bo da, poida que vaiamos monte apaar cogomelos.

Onte escachronme a vent da cocia. Se callar anda atopo quen foi.
88
Explica o matiz que proporciona o adverbio disque no seguinte texto. Substiteo por outros
equivalentes.
Disque o noso triunfo significar o triunfo da Democracia. Mais eu pregunto: da democracia

anterior 18 de xullo ou dunha nova democracia? [...]
Castelao, Sempre en Galiza, 1944.
Introduce nos espazos en branco algunhas locucins adverbiais de dbida:

- Van ir de pesca ro e, ---------------- , deixarnno-la proba. ---------------- ?
- ---------------- non imos romara. ---------------- sera mellor quedar na casa.
- Fuches ti o que rompeu a pla da pereira. ---------------- ?
- ---------------- que o ro leva menos auga por mor do encoro novo.
- ---------------- che foi de excursin cos rapaces. moi afeccionado s viaxes.
Substite o subliado por un adverbio ou por unha locucin das que se che dan: se cadra,
disque, seica, mellor e acaso.
- mellor tivo que desviarse do camio.

- Dican que se non hai voos ters que ir en tren.
- Que vos pasa co rapaz? que non sabe xogar?
- Dubido se fago caldo para o xantar.
- Parece que toleaches de vez.
Os pronome tonos de segunda persoa te e che

- O complemento directo determina e completa o significado expresado polo verbo:
Cocemos unhas centolas. / Os secuestradores liberaron os refns.
- O complemento indirecto aquel elemento no que recae indirectamente o resultado da accin

expresada polo verbo:
s rapaces leveilles unhas lambetadas.

Entre outras cousas o complemento indirecto expresa o destinatario da accin verbal:
Dlle recordos a Uxa.
- Canto s pronomes tonos, na segunda persoa o galego ten unha forma para o complemento directo e
outra distinta para o complemento indirecto:
Complemento directo te
/ Complemento indirecto che
Exemplos: Levbache unha carta pero non te vin. / Vinte na praia. / Dxenche que non.
- Te tamn a forma do pronome reflexivo: Quixaste por nada.

- Para saber se empregamos ben cada unha das formas podemos facer un cambio. O cambio consiste en
pasa-las frases a terceira persoa e substitur che por lle e te por o/a. Se o cambio posible a frase ser
correcta:
Dxenche que non dxenlle que non (correcto)

Vinte na praia vino na praia (correcto)
89
Enche os ocos cos pronomes tonos te ou che segundo convea:

- Cando ---------------- vexa, xa falaremos diso; custou ---------------- moi caro.
- Agardei ---------------- toda a tarde para dar ---------------- os regalos.
- Vai ---------------- lavar; se non ---------------- chega o ro, tra ---------------- mar.
- Dxen ---------------- que collse-los cartos e que ---------------- foses.
- Dou ---------------- de comer se ---------------- quedas todo o da.
a;
Enche os ocos axeitadamente cos pronomes tonos te ou che para darlles sentido s seguintes
cantigas:
Esquecchesme, esquecinte.
Nada ------- quedei debendo,
dchesme a carta de pago,
dou ------- o recibo correndo.
Eu ben ------- dixen, menia,

eu ben ------- desenganei;
dixen ------- que era casado,
agora, que ------- farei?
(Popular)
(Popular)
1. QUE LINGUA SE FALAR NO FUTURO EN GALICIA?
Os datos do cadro anterior estn tirados dunha enquisa feita a universitarios galegos. Logo de
telo observado, responde as seguintes preguntas:
Que opinin che merecen os datos sinalados no grfico?
Cres que o cadro anterior reflicte o pensamento real da mocidade galega?
Esquematiza as tas opinins persoais e despois debatede en grupo confrontando as vosas
opinins.
90
2. O CADRO SINPTICO
unha tcnica de estudo que permite a aprendizaxe clara e rpida dun tema obxecto de estudo. Permtenos visualizar dunha
maneira grfica as partes principais dun todo.
Aspectos que hai que ter en conta:

- Separa-las ideas principais.
- Establecer unha clara relacin entre elas.
- Separa-los elementos do cadro.
- Escribir con distintos tipos e
tamaos de letras.
Para poder mellorar:

- A comprensin.
- A memorizacin.
- O repaso rpido.
- A asimilacin do estudado
de xeito mis persoal.
Exemplificamos coa teora da pxina 7:
PRONOMES TONOS
DE SEGUNDA PERSOA
TE
CHE
{
{
Complemento directo
Onte non te agardaba na festa.
Pronome reflexivo
Enfdaste por calquera cousa.
Complemento indirecto
Direiche as cousas como as sinto.
Elabora un cadro sinptico sobre a situacin da lingua na Idade Media.
HISTORIA DA LINGUA
Sarmiento (2)
Outra das preocupacins de Sarmiento
foi a situacin de marxinacin social
do galego. En numerosos lugares
denuncia que o galego non sexa a
lingua da alfabetizacin, da
Administracin e da igrexa, tal
como se pode observar no seguinte
texto: O catedrtico non ha deixar
pasar un da sen adquirir unha nova
voz galega, ou de viva voz ou por
escrito, para aumenta-lo onomstico
galego. En segundo lugar, cada
discpulo debe se-lo encargado de
concorrer cada da con media ducia
de voces galegas das que sente,
xa de cousas naturais, xa de cousas
artificiais. Antes era delito que
un estudante galego soltase unha
voz galega... Iso no meu sistema
ha de ser moi laudable.
O sculo XIX
A principios do sculo XIX o galego
era anda a lingua oral de case todo
o pobo. A partir da metade deste
sculo o casteln substite o galego
en sectores importantes da sociedade
urbana:
Os que coma min estamos no remate
da vida recordamos ben que na nosa
mocidade o dominio da fala galega
era total (Murgua, 1833-1907).
As clases educadas nin o falan nin
o escriben (Pardo Bazn, 1888).
Desde os tempos de mia avoa
en que se expresaba en galego toda
a distinguida sociedade ferrol, ata
hoxe en que non o fala nin mesmo
o pobo baixo (J.Arvalo, 1888).
O galego volve ser

lingua escrita
No ano 1808, por mor da invasin
napolenica, Galicia queda illada do
resto do Estado. Constitese unha
Xunta Soberana que administra
Galicia e organiza a sa defensa
de modo autnomo. Na defensa do
pas participou o pobo dunha maneira
moi activa.
Como instrumento de axitacin
poltica antifrancesa circularon
escritos en galego animando o pobo
subversin. As fazaas dos galegos
nesta guerra reltanse despois nas
Proezas de Galicia.
91
COMPLEMENTOS
Os dereitos lingsticos do cidadn en Galicia
Segundo dispn o Estatuto de autonoma de Galicia a lingua
propia de Galicia o galego.
Proteccin xurdica do dereito uso da lingua galega
A sentenza 82/1986 do Tribunal Constitucional afirma
con toda rotundidade que nos territorios dotados dun estatuto
de cooficialidade lingstica, o uso polos particulares de
calquera das linguas oficiais ten plena validez xurdica nas
relacins que mantean con calquera poder pblico radicado
no dito territorio.
O dereito das persoas uso dunha lingua oficial un dereito
fundamentado na Constitucin e no Estatuto de autonoma.
A Lei de rxime xurdico das administracins pblicas e
do procedemento administrativo comn reitera que os cidadns,
nas sas relacins coas administracins pblicas teen o
dereito a utiliza-las linguas oficiais no territorio da sa
Comunidade autnoma, de acordo co previsto nesta lei e
mais no resto do ordenamento xurdico. (Lei 30/1992 e
Lei 4/1999).
Esta mesma lei dispn no artigo 36 que a Administracin
pblica instrutora deber traducir para o casteln os documentos,
expedientes ou partes deles que deban producir efecto fra
do territorio da comunidade autnoma e os documentos
dirixidos s interesados que o solicitaren expresamente.
Proteccin penal do dereito uso dunha
lingua do estado
A Lei de normalizacin lingstica dispn que os
cidadns podern dirixirse s xuces e tribunais para obte-la
proteccin xudicial do dereito a emprega-la sa lingua (artigo
3 da Lei 3/83).
Este dereito constitucional ten a mxima proteccin xurdica
nos artigos 542 e 314 do Cdigo penal no que se pena s que
impidan o exercicio deste dereito cvico e no que se
castiga a quen discrimine polo uso dunha lingua.
A autoridade ou funcionario que impida o exercicio do
dereito lingstico, tanto oralmente como por escrito, comete
este delito que no artigo 314 se castiga coa pena de prisin
de seis meses a dous anos e multa.
92
A rianxeira
A Virxe de Guadalupe
cando veu para Rianxo,
a barquia que a trouxo
era de pau de laranxo.
Ondias veen, ondias veen,
ondias veen e van,
non te embarques rianxeira,
que te vas a marear.
cando vai pola ribeira,
descalcia pola area
parece unha rianxeira.
Ondias veen, ondias veen,
ondias veen e van,
non te embarques rianxeira,
que te vas a marear.*
* Esta cancin foi composta, seguindo os parmetros
do cancioneiro tradicional, por Anxo Romero e
Xess Frieiro, os dous rianxeiros que emigraron a
Arxentina. A rianxeira estreouse en Bos Aires o da
da festividade da Virxe de Guadalupe do ano 1950
co ttulo Ondias da nosa ra interpretada polo coro
Castelao. Ese mesmo ano gravouse por primeira
vez o disco A Rianxeira que acada tal difusin dentro
e fra de Galicia que pasa a ser considerada
unha composicin mis do cancioneiro popular.
A letra orixinal sufriu moitas achegas que son
recreacins das diferentes cuartetas do cancioneiro
tradicional. S permaneceu a volta sen modificacins.
Reproducimos aqu a composicin orixinal:
vai no iate de Baltar,
lvana os rianxeiros
a pasear polo mar.
Ondias veen, ondias veen...
Moito me gustas rapaza
por esta terra arxentina
heiche cantar e bailar
como al na terra mia.
Ondias veen, ondias veen...
Que guapa estabas rapaza
cando te vin na ribeira;
tias a cara morena
coma a Virxe rianxeira.
-9LECTURA
AS PARTES DO CORPO
(...) a Gregorio chegronlle noticias de que os falanxistas o tian

na lista para darlle o paseo (...). Non sera o primeiro que aparecese
morto nas gabias. O de ir por el para pasealo disque o comentara
nunha taberna da vila Manuel (...). Manuel, coma o seu pai era
home fosco e vingativo (...). Manuel nunca se levara ben con Gregorio,
e esa inimizade xa arrancaba dos seus pais (...). Manuel tia
pendente un delicado contencioso con Gregorio, no que as mulleres
andaban polo medio (...). A moza, naturalmente, era Sara (...),
unha muller moi fermosa, e estaba na plenitude da vida. Era ben
alta, corpo feitio e rostro agraciado. Os ollos negros, coma o
cabelo que recolla en moo na caluga, resaltaban mis a brancura
da sa pel (...). As sas pernas (dicase que eran as mis bonitas
da parroquia e tdolos homes llas miraban na igrexa cando se
axeonllaba) tamn resaltaban debido negrura do vestido que
cingua a sa rendida figura (...). Era moita tentacin ter al
diante unha muller tan feita (...). E anda que era mestra, moi fermosa
e delicada, non era nada presumida nin prosmeira(...). Un dos
mozos que mis a acompaaban e bailaban con ela era Manuel
(...). O rapaz, cmpre dicilo todo, non era mal parecido, tia
ben de pintureiro (o que xa lle via de caste) e arrufbase moito.
Al moi alto non era. Tia o cabelo negro, rizo, e botaba brillantina
(...). Os demais mozos (...) saban que era mis fachendoso do
debido e presuma de conquistador ().
xneros coma o western e a

ficcin cientfica con A morte
de Frank Gonzlez e Reportaxe
csmico respectivamente.
Agosto do 36, ed. Xerais
------------------------------------
QUEN O AUTOR?
? A corrupcin e morte de Brigitte

Bardot e A saga do afiador
son outras das obras deste
escritor nacido en 1931 en Nogueira
de Ramun, Ourense.
? Foi precursor no ensaio de
? A sa tcnica narrativa mostra

grandes influencias da sa
profesin de xornalista e a sa
paixn polo cinema.
? Con esta obra acadou o Premio

Xerais 1991.
O AUTOR : ----------------
COMENTMO-LO TEXTO
O fragmento da lectura pertence a unha novela que amosa grandes influencias cinematogrficas. A
sa lectura ntegra permite comparala cun guin de cine. Que caractersticas ten entn que presentar?
Que significado cres que ten a expresin darlle o paseo?

ORALIDADE:
1. Coeces algn filme de producin ou realizacin galega, ou
que se rodase en Galicia, que trate o tema da Guerra Civil?
2. Castelao deseou algns carteis para a campaa en prol da
autonoma de Galicia. Comenta o que segue. Que contidos
pretendan transmitir? Como os relacionaras coa realidade da
poca?
93
Constre unha oracin coas seguintes palabras do texto: pintureiro, prosmeira e fosco.
Escribe o significado da expresin corpo feitio. De que outra maneira podera dicirse?
Sublia no texto as palabras que indiquen partes do corpo e completa ese lxico co seguinte
cadro:
O corpo humano
ombros/ombreiros
bico/mamila
coxas
sobrazo/axila
cadrs
xeonllo
brazo
riles
sofraxe
cbado/cotobelo
costas/lombo
papo
pulso
van/cintura
canelas
man
ventre
peito
ngoas/virillas
nocello/coteno
arca do peito/caixa torcica
embigo
empea
so esterno
cadeira
calcao/calcaar
I. Os dedos das mans teen nomes cultos e populares: 1. Polgar,
grande ou matapiollos . 2. ndice ou furabolos. 3. Medio, do

corazn, maior ou pai de todos. 4. Anular ou do aro. 5. Maimio
ou pequenio.
II. Os dedos dos ps chmanse dedas.
Agrupa as palabras seguintes segundo pertenzan s diferentes sentidos:

alcatrear, olleiras, cheirar, enxergar, fitar, saber, fragrante, gorentar, de esguello, arrecender, fite a fite,
dondo, recendo, s apalpadas, acedo, imbrar, feder, lagaa, saboroso, gorentoso, fedorento.
- vista:
- odo:
- tacto:
- olfacto:
- gusto:
REDACTA o teu propio autorretrato ou o dun compaeiro ou compaeira a partir dos adxectivos
referidos fsico e carcter que no cadro se propoen e outros que ti engadas:
Fsico
varudo, fraco, feble, xiboso, esvelto, baril, rexo, feble, novo, vello, birollo, chosco,
louro, mouro, roxo, alto, baixo, medio, tatexo, magro, gordo, forte, feo, guapo,
esbrancuxado, canchs, trenco, tolleito, xiboso, encrequenado...
Carcter covarde, lerchn, teimudo, argalleiro, esaxerado, mesquio, habelencioso,
vaidoso, falcatrueiro, amarrado, amorriado, espelido, fervellasverzas, envexoso,
nugalln, farfalln, retranqueiro, raposeiro, inxenuo, ciumento, afouto, toleirn,
acougado, riseiro, tzaro, destemido, xeitoso, cobizoso...
94
FRASEOLOXA:
Escribe o significado de:
- Ser un bo raposo
- Estar coma un buxo
- Estar coma un pao de virar tripas
- Estar coma unha caldeireta
- Mal de costas e peor de illargas
- Pasa-la man polo lombo
- Leva-la alforxa lombo
- Ser aberto de man
- Non ter lixo na lingua

- De boca a orella
- Unha man lava a outra e as das lavan a cara
- Botar(se) a lama s costas
- Botar unha man
- Estar coma un odre
- Ser un bo melro
- Ser un laretas
Substite o subliado nestas frases por algunha das palabras compostas da seguinte listaxe:
burricn, bocapodre, buscavidas, virachaquetas, pousafoles, bailanacriba, fuxefuxe, viraventos,
escachapedras.
- De cativo era un parvo, non saba nada. Agora que vello, un nugalln e un malfalado.
- Non nada formal, pero che moi espelido para sar de calquera problema.
- Este vos un hipcrita, e ademais ten sona de atravesado.
- Non de fiar. primeira de cambio darache as costas.
- moi inqueda. Non para en ningures.
- Non me dou ben con el, pero non porque sexa alto, fraco e moi pouco xeitoso.
O adverbio interrogativo u
Emprgase nas interrogacins directas sen verbo para preguntar onde est algo ou algun. sase s coa
segunda forma do artigo (U-los meus apuntamentos?) e coas formas tonas do pronome persoal de terceira
persoa (Non dou atopado a mia chambra, ula?).
Volve escribi-las seguintes frases empregando o adverbio interrogativo u:

- Aquelas verbenas de antes, que foi delas?
- Onde vai o teu xenro?
- Onde botche-la carteira?
- Desculpe, o pavilln de deportes?
Os adverbios de lugar
Xa foron vistos en unidades anteriores, pero agora reparemos nun uso concreto:
A construccin de adverbio + preposicin constite o que se chaman locucins prepositivas, e se o referente
unha das persoas gramaticais pode substiturse pola forma de posesivo feminino correspondente.
Exs: Diante de min haba un persoeiro da poltica diante mia . Andaba todo o da detrs dela
detrs sa.
95
Substite a persoa gramatical polo posesivo correspondente:

- Os cegos levan o can diante deles.
- Haba algun diante de ti na cola?
- Vou detrs de vs para non me perder.
- Estabamos en fronte delas e non se decataban.
- Non deixedes que pasen por riba de vs.
- Pon o libro diante de ti e sairanche os problemas.
- Din que os galegos dicimos que chove cando mexan por riba de ns.
A perfrase verbal ter + participio

Teo andado moito caza
nunca vin unha carriza;
non sei se era dos cans
se era da mia preguiza.
Pertence grupo das aspectuais perfectivas, dicir, expresa

unha accin xa finalizada. O verbo auxiliar vai en infinitivo,
futuro ou futuro do pretrito (Sentn moito non ter visto o filme.
Cando deamos chegado xa ter acabado a festa. Se non foses
tan nugalln xa teras acabado a carreira).
(Popular)
Esta perfrase indica tamn unha accin que se repite no

pasado (Toche visto cousas ben mis raras).
REPARA
Se o participio aparece concertado co obxecto directo non estamos ante
unha perfrase verbal. un complexo verbal porque o verbo ter conserva
o significado de `posesin. Exs:
Crin que xa teras feita a tortilla.
Como anda non tia apaado o repolo, fixo caldo de verzas.
Reescribe as seguintes oracins de maneira que emprgue-la perfrase anterior:

- Eu xa cho teo dito veces abondo, agora non te laies.
- Cando era cativa moito xogaba chapa.
- certo que mo advertiron unha morea de veces, pero non dou aprendido.
- Sodes uns argalleiros e uns moinantes. Onvos cada trola!
Identifica a perfrase ter + participio e escribe o seu valor:

- Non me decatei de que tias pousado o cesto encol da varanda.
- Este asunto xa debera ter rematado.
- Xa teo odo antes esas escusas.
- Amlalle moito non ter preparado o xantar para a hora.
- Non teo lido eses libros, pero si estoutros, e mis dunha vez.
- Xa tes atopado ese pescador noutras ribeiras?
96
Os pronomes tonos de terceira persoa

Son o/a, os/as, e substiten un substantivo, un atributo ou unha proposicin enteira:
Non vche-lo cativo Vchelo.

Estes homes son uns laretas Estes homes sono.
Din que non virn hoxe Dino.
unha construcin moi peculiar do galego usar estes pronomes como reforzo do suxeito dalgns
verbos intransitivos: A os veen, vela o vai, aqu as estn...
Estes pronomes teen tres formas diferentes (alomorfos) condicionadas polo final dos verbos ou
pronomes cos que concorren:
sase -lo/-la, -los/-las tralas formas verbais acabadas en -r ou en -s e tralo adverbio

interrogativo u: Teo que facelo perfecto porque ti o queres as; o meu moedeiro, ulo?
sase -no/-na, -nos/-nas tralas formas verbais acabadas en ditongo: Deixouno tirado na
gabia; as cousas hainas que facer a xeito.
sase -o/-a, -os/-as no resto dos casos: Varre a cocia e o lixo que apaes btao no caldeiro
do lixo; dixo que as traa ela; comrono todo.
REPARA
Detrs do -n de verbos, dos adverbios non, ben e tamn, dos pronomes
ningun, e algun, da conxuncin nin e da preposicin sen, o pronome fai
que ese -n non se pronuncie velar senn alveolar.
Ex: Non o sei pronunciarase [no no sei].
Pronunciade en voz alta:

lvanas / levan s
anelar / anhelar
unas / unhas
un nome / un home
duna / dunha
un n / un
Substite o subliado neste texto polo pronome correspondente:

o ano 1910. Un labrego de trinta anos chega coa sa muller a unha cidade galega. Acaba
de mercar unha tendia na que o traballo mis levadeiro que nas leiras vendidas. Catro
anos despois, logo de aforrar uns cartios, os seus fillos van ir a unha escola de pago na que mestres
e alumnos falan o casteln. Razoan isto as: a) O galego non confire prestixio; b) Falar
casteln meterse no mundo dos mellores; c) Os mellores son aqueles que teen poder, os que
teen postos altos. s veces abonda con ter dieiro para ter esas cousas. Cos cartos consegue un
aparencias. A familia do noso relato sobe s poucos ata que remata-la guerra o casteln e a
economa amosan unha estupenda sade. Ata os avs empregan o casteln coas visitas. Anos mis
tarde, o rapaz estudia na universidade e os pais quedan abraiados cando lles conta que al hai
colegas que falan galego e que vencellan a recuperacin do galego recuperacin de Galicia.
O que cmpre saber da lingua (texto adaptado),
Xess Alonso Montero
97
Transforma estas oracins en negativas:

- Quroo todo para min.
- Dllo se cho pide educadamente.
- Contstesllelo demasiado axia.
- Pero ti escitaste, non si?
- Agora vano querer saber todo.

- Se o tes, devlvemo de contado.
- Trouxronvolo para regalrvolo.
- Dio se o precisas.
Constre unha oracin que comece polas formas que se dan seguidas dun pronome tono. Le
as frases en alto e repara na pronuncia do n.
- Non
- Ningun
- Ben
As partculas ben e mesmo

Ben un adverbio de modo (Hoxe fixche-la cama ben) que ademais pode ter valor de cantidade
(Haba ben deles), intensivo (Tes razn que a laranxa est ben boa) e aproximativo (Eu digo
que ben ter cincuenta anos).
Adoita ir antes dos adverbios mis, menos, mellor e peor (A obra foi ben mellor do que esperaba;
Haba ben menos xente da que dixeron no telexornal).
Mesmo un adverbio que pode te-los valores de igualdade (A min pame o mesmo ca a
ela), de identidade (Eu mesma podo facelo) ou equivaler a xusto, incluso, ata e de
acordo (Telefonou mesmo chegar casa. Cantoume as corenta e mesmo me insultou. Facmo-lo exame a lapis? Pois mesmo a lapis).
Escribe o valor de ben nestas cantigas populares:

Eu ben vin nace-lo sol
con campaas de prata
ben tola a menia
que por amor se mata.
Mia lanchia de vela

que ben capea-lo vento;
as fai a boa moza
cando quere a dous a un tempo.
Por ben que o loureiro medre

ceo non ha de chegar;
por ben amores que eu tea
a ti non te hei de olvidar
Volve escribir estas oracins empregando ben e mesmo co valor axeitado:

- Dxome aquilo que ti me contaches estoutro da.
- moi probable que incluso chegue hoxe.
- un bocarrachada, e anda se atreve a insultarme.
- Estache moi saboroso o caldo de repolo de Betanzos.
- Coido que este filme moito mellor c de onte.
Indica agora o valor de mesmo nestoutros cantares de Rosala de Castro:

En van intento, seora,
(...) caras que nacen sorrindo
saber por qu me maltrata (...)
e que sorrindo vos aman,
que as mesmas pedras, seora
e inda mesmo morrendo
dun bo querer se folgaran.
en sonrisias se baan.
98
OS TEMPOS DE PERFECTO DE VIR VER E TER

VIR
VER
TER
copretrito
via
vias
via
viamos
viades
vian
va
va
va
viamos
viades
van
tia
tias
tia
tiamos
tiades
tian
pretrito
vin
vieches
veu
viemos
viestes
vieron
vin
viches
viu
vimos
vistes
viron
tiven
tiveches
tivo
tivemos
tivestes
tiveron
antepretrito
viera
vieras
viera
vieramos
vierades
vieran
vira
viras
vira
viramos
virades
viran
tivera
tiveras
tivera
tiveramos
tiverades
tiveran
viese
vieses
viese
visemos
visedes
viesen
vise
vises
vise
vsemos
vsedes
visen
estivese
estiveses
estivese
estivsemos
estivsedes
estivesen
REPARA
As formas da primeira e segunda persoa de plural do antepretrito e
copretrito indicativo son graves.
As formas do pretrito de subxuntivo son esdrxulas.
Non confundas as formas da terceira persoa de singular do pretrito dos
verbos vir e ver que son veu e viu respectivamente.
99
Pon o verbo en pretrito:

- Por fin ve-la verdade do asunto?
- Ter tde-la oportunidade, non sei por qu
non nos vides visitar.
- Di que o ve a coto nesas datas, pero non
vn nunca onda ela.
- Eu veo a diario Corua e sempre vexo

obras por tdalas partes.
- Cando vn teu pai face-la revisin?
- Xa sei que anda non tedes tempo de
facelo.
Pon os verbos no tempo e persoa que cumpra:

- Anda que ------------ (ter) a vara e a testa non mandara nada.
- Por moito que ------------ (ver) a televisin ata tarde non dara durmido.
- Ti cres que se ------------ (vir) onda min eu querera ir con el?
- Quen ------------ (ter) esa sorte!
- O av xa ------------ (ver) a morte cando ns o fomos despedir.
- Falta nos fara que ------------ (vir) de cando en vez pola casa.
- Se non ------------ (ter) que madrugar podiades vir hoxe de troula connosco.
- O que te ------------ (ver) onte pensara que toleaches de vez.
Completas estas cantigas co verbo e tempo que cumpran:

Maio longo, maio longo,
E ------------- o maio,
e ------------- lo ben;
------------- curto para min:
se non o ------------------------- contigo a mia desdicha,
volveu contigo a fuxir.
vela vos vn.
Sbe-lo que son os maios? Coce-la sa orixe e en que consisten? Cita outras festas tradicionais
que coezas e explica como, por que e cando se celebran.
PALABRAS
XUNTAS E SEPARADAS
Hai palabras constitudas por mis dun elemento que se escriben separadas. o caso dos
numerais ordinais (dcimo stimo, vixsimo quinto...) e algunhas locucins (se cadra, cara a...).
Fxate na ortografa destas locucins e constre unha frase con cada unha delas:
- parte
- Amodo
- Apenas
- As mesmo
- En fronte
- Talvez
- De acordo
- Xa que logo
100
O galego hoxe no ensino
O ensino o mbito social no que os esforzos normalizadores
cobran maior trascendencia. Os anos escolares son decisivos
para a adquisicin de actitudes positivas cara idioma e exercen
unha gran influencia nos hbitos lingsticos posteriores.
Por outro lado, a educacin do alumnado na sa lingua materna
contribe a afirma-la identificacin dos rapaces e rapazas no
seu medio e a potencia-lo sentimento de autoestima (...).
En 1981, aprobarse o Estatuto de autonoma que define
o galego como lingua propia de Galicia, o idioma e a literatura
galegas pasan a ser materias obrigatorias en tdolos niveis
educativos non universitarios. Dous anos mis tarde
aprbase a Lei de normalizacin lingstica, que incidiu con
especial atencin no mundo do ensino (...). En 1988 establcese
un decreto que abre camio uso do galego como lingua de
comunicacin normal e especifica as materias e reas da educacin
que se deben desenvolver en galego (...) de tal xeito que,
finalizaren a escolarizacin obrigatoria, os alumnos e
alumnas galegas dominen de igual forma as das linguas oficiais.
Galego. Lingua propia de Galicia, Xunta de Galicia.
Desenvolve o ensino o
papel que lle corresponde
a unha sociedade normalizada?
Estn os profesores formados
para sensibiliza-los rapaces
lingisticamente?
Cres que se cumpren os
obxectivos pretendidos polo
decreto do ensino?
Que outras estratexias
poderan levarse a cabo
para garanti-lo cumprimento
dos dereitos e deberes
do ensino en materia de
lingua?
HISTORIA DA LINGUA
O Rexurdimento: as
gramticas
Arredor da segunda metade do XIX,
Galicia convrtese no centro dos
intereses e preocupacins de
economistas, historiadores, literatos,
folcloristas, etc.
O idioma, como elemento mis
distintivo da nosa personalidade,
tivo nesa poca as sas primeiras
gramticas.
A primeira gramtica galega publicada
o Compendio de gramtica gallegacastellana de Francisco Mirs (1864),
pero a primeira que merece tal nome
a Gramtica Gallega de Saco e
Arce (1868).
O Rexurdimento:
dicionarios
O mesmo interese filolxico que
produciron as descricins gramaticais
do galego na segunda metade do XIX
deu lugar no terreo lexicogrfico
publicacin dos primeiros dicionarios
galegos, que anda son a fonte principal
dos actuais.
O noso primeiro dicionario publicado
(bilinge) o Diccionario gallegocastellano de Francisco Javier
Rodrguez (1863).
Ser na segunda parte do Rexurdimento
cando haxa unha maior demanda
de gramticas e dicionarios por mor
do incremento da escritura e da
edicin de textos en galego.
Rosala, Curros e Pondal

O ano 1863 marca o inicio do
Rexurdimento pleno. Nesta data
publcanse os Cantares Gallegos de
Rosala. A obra desta poeta, xunto
coa de Curros (Aires da mia terra,
1880) e Pondal (Queixumes dos
Pinos, 1886) devlvelle galego a
plenitude da dignidade literaria.
Con eles, especialmente con Pondal,
manifstase claramente a vontade
de elaborar un galego supradialectal:
...sepultdeme na Crua.../ a cabo
do insigne Curros / xa que a del i
a mia musa/ a fala de Breogn /
fixeron nobre e robusta. Pondal.
101
COMPLEMENTOS
O galego, lingua oficial da Administracin
educativa en Galicia
Decretos 247/95, do 14 de setembro, e 66/97, do 21 de
marzo, que regulan o uso do galego no ensino e na Administracin
educativa.
A Administracin educativa de Galicia e os centros de
ensino dela utilizarn, con carcter xeral, a lingua galega e fomentarn
o seu uso:
Nas sas relacins mutuas e internas as como nas que mantean
coas administracins territoriais e locais de Galicia.
Na elaboracin dos documentos administrativos respectando o
nome oficial do centro e os topnimos.
Nas actuacins administrativas de rxime interno (actas,
comunicados e anuncios).
Tdalas actuacins administrativas que se realicen por solicitude
de persoa interesada, ags nos casos en que ela pida que se
faga en casteln.
As linguas oficiais en Galicia como materia de ensino e o
ensino en lingua galega.
Nas clases de lingua galega e literatura e lingua castel e literatura,
usarase respectivamente o galego e o casteln, tanto por parte
do profesorado como por parte do alumnado.
En educacin infantil e no 1 ciclo de primaria usarase a lingua
materna predominante entre o alumnado e coidarase a adquisicin
da outra lingua oficial, de forma oral e escrita.
No segundo e no terceiro ciclos de educacin primaria impartiranse
en galego das reas de coecemento, cando menos, sendo unha
delas a rea de coecemento natural, social e cultural.
Na educacin secundaria obrigatoria impartirase en galego a
rea de ciencias sociais e a rea de ciencias da natureza.
Das reas optativas impartiranse en galego as de Ciencias
medioambientais e da sade e, se o caso, a optativa ofertada
polo centro.
No 1 curso de bacharelato impartirase en lingua galega como
materia comn a filosofa e no 2 curso a historia e como materias
especficas de modalidade as indicadas no decreto. As mesmo sern
impartidas en galego as seguintes materias optativas: tica e filosofa
do dereito, introducin s ciencias polticas, socioloxa e historia
e xeografa de Galicia.
Na formacin profesional especfica de grao medio e superior
o alumnado recibir ensino en galego nas reas de coecemento
terico-prctico que faciliten a sa integracin socio-laboral.
En todo caso, no proxecto educativo do centro coidarase e
respectarase o equilibrio entre as das linguas oficiais.
102
Teo unha casia branca

Teo unha casia branca
na Maria, entre loureiros;
teo paz e teo amores,
e estou vivindo no ceo.
Ai, lal lar, lal ...
Adeus mia casia,
portelo do meu quinteiro,
auga da mia fontia,
sombra do meu laranxeiro.
Adeus casa dos meus pais,
casia das catro esquinas;
para min xa se acabaron
as entradas e sadas.
Adeus ros, adeus fontes,
lavadoiro de lavar;
o lugar onde eu nacn
sempre se me ha de acordar.
Letra: Cancioneiro tradicional.
Msica: Cancioneiro tradicional.
Romance de don Sancho

Camia don Sancho
maancia fra,
terra de mouros
a librar cautiva.
beira da fonte,
da fonte belida,
as rendas de lio
lavaba a mocia.
De terra de mouros
don Sancho volva;
a alma na fonte
deixara cautiva.
Este romance histrico aparece recolleito
en diferentes cancioneiros. Esta versin
literaria de Ramn Cabanillas e
aparece interpretada por Santalices
no ano 1953. Na actualidade est
gravada por diferentes grupos musicais.
- 10 LECTURA
O MATERIAL DA CLASE
() O que non saba eu era o que me esperaba dentro da clase.

Tdalas aulas estaban abertas. A nosa estaba pechada, pero xa
apareceu axia don Elas coa chave para abrir. Entramos todos en
montn; eu fun dos ltimos. Ao cruza-la porta decateime de que a
clase estaba toda adornada con cintas de papel e aneis tamn de
papeis colgados do teito e mis cintas atravesadas dunha parede
outra Pensei que quedara as dende os Carnavais que faca pouco
pasaran, ata que ao chegar ao meu sitio... un gran centro de flores
de tdolos xeitos e cores; e del colgaba un letreirio
BENVIDO, PEPE
OS TEUS COMPAEIROS
Daquela comprendn todo. Prepararan a clase para recibirme. O
centro de flores pareca de florera, pero logo souben que non, que
as flores trouxranse entre todos e fixrano os mesmos rapaces axudados
por dona Concha, a profesora de galego. Polo medio daquelas follas
verdes de camelia ata relucan as margaridas pequenias do campo.
Estaba precioso. No encerado haba un gran debuxo moi simptico
onde se me va a min indo coa carteira cara ao colexio que se va
ao fondo, e un montn de cabezas e brazos en alto coas mans abertas
saudando. Por riba do debuxo unha frase con letras moi ben
feitias que poa:
OUTRA VEZ CON NS
O noso Pepe, ed. O Castro
QUEN O AUTOR?
? A autora das lias que compoen

a lectura naceu en Cee, A Corua,
o 19 de xuo de 1956.
? profesora de lingua e literatura
galegas e compaxina a sa
actividade docente coa creacin
literaria, campo no que conta
cunha ampla producin.
? Foi premio da agrupacin

infantil O Facho polos contos
O planeta ceboleiro e Os habitantes
de Nepecifonilandia. Tamn foi
finalista do premio Barco de
Vapor con Andrmena? e do
Merln con A aventura das cores.
? Colabora como coautora e

coordinadora en libros de texto
e guas didcticas.
A AUTORA : ----------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
REDACTA un texto onde emprgue-la forma mis adverbio e a forma mais conxuncin.
Na unidade 6 vimos que mais cando a reforzando a conxuncin
e non levaba nunca acento grfico. Saberas explicar por que
neste texto o leva?
ORALIDADE:
Debatede sobre os avances ou retrocesos que se produciron nos
mtodos de ensinanza que se empregan hoxe en da con respecto
a aqueles que se utilizaban hai trinta anos.
103
Fai unha oracin con estas palabras do texto e d un sinnimo delas:
- decateime:
- carnavais:
- xeitos:
- precioso:
- debuxo:
Ampla o seguinte cadro empregando os diferentes obxectos que se poden atopar nunha aula:
lapis
bolgrafo
portaxiz
encerado
taboleiro de anuncios
Atopa no seguinte barullo de letras estes elementos que forman parte da moblaxe da clase:
a a s e m p h d a l
r e h e p a c e r a
i e p n r a x g q m
e n o c d e l h u p
l c l e
l e k i a
e e i r n e p j v d
p r o a ll n a n a a
a a s d t s p r d s
papeleira
encerado
cadeira
colgadoiro
papel
arquivador
lmpada
mesa
p d l o p a p l o o
c o l g a d o i r o
REDACTA un pequeno texto describindo a moblaxe dun colexio.

Tenta descubrir a qu fan referencia estas adivias:
104
Coas mans a collo,

qutolle o refaixo,
mvolle o corpo
de arriba para abaixo,
e deixa na brancura
un hmido signo
de fina feitura.
Ten ros pero non mollan,

ten montes pero chairio,
con catro dedos abonda
para coller do Rin Mio ...
Alto ou baixo,
deitado ou de p
sempre est calado
e non hai quen
fale mellor ca el.
Fai unha oracin con cada un dos seguintes grupos de palabras:

- catedrtico, biblioteca, sobresaliente:
- exercicio, atender, debuxo:
- ditado, mestre, dicionario:
- xiz, encerado, exame:
- facultade, caderno, bolgrafo:
REPARA
En galego os ditongos ie e ue mantense en moitas palabras.

aliciente, ambiente, ciencia, cliente, coeficiente, conciencia,
conveniencia, conveniente, cociente, deficiencia, deficiente,
eficiencia, eficiente, estupefaciente, expediente, experiencia,
incipiente, inconveniente, obediencia, obediente, omnisciencia,
paciencia, sapiencia, sobresaliente, suficiente, afluencia, afluente,
anuencia, congruencia, congruente, delincuencia, delincuente,
elocuencia, elocuente, secuela, secuestro, etc.
Algunhas veces por

ultracorreccin, as secuencias
ie e ue substitense por e
ou o (*concencia, *ambente,
*freconte). Estas substitucins
deben evitarse. Con todo,
hai formas patrimoniais como
comenencia, diferente do
cultismo conveniencia.
Enche os ocos coas palabras axeitadas que atopars no cadro anterior:

- O Vaquilla era un ------------- habitual.
- As ------------- sociais son a materia preferida polo alumnado.
- Os obxectores de ------------- teen que face-la prestacin social substitutiva.
- O ------------- acadmico da alumna era inmellorable.
- Era un ------------- habitual. O camareiro sempre saba o que a tomar.
- unha persoa moi ------------- na vida; mais a sa ------------- ten un lmite.
Relaciona as palabras co seu significado correcto:

1. eficiencia
2. sobresaliente
3. secuela
4. obediencia
5. afluencia
1. lesin que persiste trala cura dunha enfermidade

2. concorrencia, abundancia de xente
3. forza e facultade para obter un efecto determinado
4. cualificacin superior notable
5. accin e efecto de obedecer
Algunhas palabras galegas, no proceso de evolucin, mudaron o l orixinario en r. Vexamos

algns exemplos:
branco, brancura, brando, brasn, compracer, cravo, cravar, cumprir, cumpridor, cumprimenteiro,
desprazar, dobrar, escravo, frauta, frecha, fraco, fraqueza, frouxo, fregus, igrexa, nobre, obriga,
pracer, praga, praia, pranto, prata, praza, preamar, pregaria, preito, regra, xograr.
Completa as seguintes frases coas palabras que estudiaches no cadro anterior:

- Deu co martelo nun dedo --------------- -lo --------------- na parede.
- Teo un colar de ouro e unha pulseira de --------------- .
- Na --------------- de Mara Pita est a casa do concello da Corua.
- Pxolle un --------------- polo simple --------------- de --------------- coas regras.
105
Emparella as palabras destas columnas e escribe con cada parella unha frase:
queixo
obriga
mandamento
pregaria
torcer
frecha
splica
brando
arma
dobrar
Completa as seguintes palabras con l ou r segundo convea:

desp_azamento, c_aro, inc_inacin, f_aco, p_egar, nob_e, p_aca, f_ota, f_egus, reg_a,
ref_exo, exp_icar, xog_ar, p_ata notab_e.
Locucins adverbiais de tempo

As mis empregadas son:
polo de agora, polo de hoxe, hoxe en da, anda agora, de momento
Xos non fai falla axudarlle, polo de agora ben se vale s.

pasado ma, da seguinte, outro da, para o outro da, endoutro da
Non temos que ir casa da ta irm ata pasado ma.

a mido, acoto, decoto, a diario, de continuo, arreo
A mido mestura conceptos. Xa che vai vello.

s veces, de vez en cando, de cando en vez, de cando en cando, a cada canto,
de raro en raro, raro, de tempo en tempo
s veces mellor estar calado que esbardallar de mis.

decontado, coa mesma, deseguida, axia, pouco a pouco, de al a pouco, de
aqu a pouco, deica pouco, deica un pouco
Temos que ir de contado hospital porque teu pai empeorou.

a deshora, a destempo, a cada pouco
O xogador chegou a destempo xogada e deulle unha patada contrario.

entre lusco e fusco, de maancia
Estiveron de xoldra toda a noite. Chegaron de maancia.

de vez
O fontaneiro ten que vir tdolos das. A ver se repara a avara de vez.
(...) - Antes cegues que tal fixeras!

E logo, por que seor Cibrn?
Mis che valera morreres al decontado (...).
(...) Deseguida apareceu unha multitude de xograres e trobadores, en mestura de tipos e
atavos. Algns calzan esporas de ouro, en sinal de que foron cabaleiros (...).
(...) E coa mesma, chegamos remate dunha galera onde nos atopamos cunha escaleira (...).
Substite as locucins subliadas nestes textos literarios por unha expresin que tea un
significado equivalente.
106
Substite as expresins subliadas por unha locucin adverbial de tempo:

- Tes que remata-lo traballo rapidamente, urxente.
- Vai tdolos das bar xoga-la partida.
- Unha vez si, unha vez non vn roubarme as mazs da horta.
- Na data actual o mal das vacas tolas non ten solucin.
- Cando o chamaron sau coma un lstrego.
Localiza as locucins adverbiais e substiteas por expresins sinnimas:

- De aqu a pouco os seguros van custar todo o soldo do mes.
- Para a sade importante facer deporte de cando en vez.
- un currante nato. Traballa arreo tdolos das.
- O mdico dixo que bebse-lo lquido s poucos.
- A ver se se soluciona o problema da electricidade de vez.
Constre unha oracin con cada unha das seguintes locucins adverbiais:
- a mido:
- en tempo:
- entre lusco e fusco:
- outro da:
- anda agora:
Substite as palabras subliadas polo pronome tono de terceira persoa o(s)/a(s).

- Trae o libro canto antes para que poida face-lo traballo de literatura.
- Quere come-las vieiras e despois irse sen pagar.
- Voume sen sabe-lo resultado porque quedei de estar en Santiago s cinco.
- Vimos unha pelcula e pareceunos unha obra mestra da cinematografa.
- Abriu as gabetas para ve-los tarecos.
Introduce correctamente o pronome tono de OD que vai entre parnteses nestas frases:
- Colleu moi amodio e foi cara a casa do Alberte. (o)
- Pediu polas boas e como non lla deixaban tivo que emprega-la violencia. (a)
- Deste xeito ves mellor. Non si? (as)
- Trouxeron en tren porque a estrada estaba cortada por mor da neve. (o)
- Recitaba con moito aquel. Tia moitos anos de prctica. (os)
Substite o complemento directo polo pronome tono correspondente:

- Teus irmns mandaron traer unha tenda de campaa s meus tos.
- O teu pai deixou cheos de lambetadas os vosos petos.
- Creo que hai que traer para os teus amigos e para ti unha entrada.
- Fixche-la comida para min?
- Andrs fixo aquela canceira para o seu can.
107
OS TEMPOS DE PERFECTO DE POER (OU PR), DAR E SABER

POER/PR
DAR
SABER
copretrito
poa/pua
poas/puas
poa/pua
poiamos/puamos
poiades/puades
poan/puan
daba
dabas
daba
dabamos
dabades
daban
saba
sabas
saba
sabiamos
sabiades
saban
pretrito
puxen
puxeches
puxo
puxemos
puxestes
puxeron
dei
deches
deu
demos
destes
deron
souben
soubeches
soubo
soubemos
soubestes
souberon
antepretrito
puxera
puxeras
puxera
puxeramos
puxerades
puxeran
dera
deras
dera
deramos
derades
deran
soubera
souberas
soubera
souberamos
souberades
souberan
puxese
puxeses
puxese
puxsemos
puxsedes
puxesen
dese
deses
dese
dsemos
dsedes
desen
LEMBRA
soubese
soubeses
soubese
soubsemos
soubsedes
soubesen
QUE A FORMA
Pr a maioritaria nas provincias de Ourense e Pontevedra. Tamn ocupa puntos

escasos da Corua e de Lugo.
A forma poer a que ocupa a meirande parte de Galicia.
[...] Cseque me chegaba coa punta do

ferrrete caluga. Vame perdido. Xa me
atrapaba, xa se cingua a min [...]
108
A perfrase verbal
verse + participio
Esta perfrase expresa unha accin rematada no momento
que se refire o falante. Ex: Vase atrapado na escuridade.
Era un crego que tia das criadas. A unha chambanlle Rosa e outra puxranlle por nome
Tareixa.
Un da, mentres o crego estaba dicindo misa, dronlle un cabrito de regalo que lle puxeron
na entrada da casa. A Rosa, sen que soubese ningun nada, agarrouno e pxose porta da igrexa.
Cando o seu amo deu a volta para dicir un Orates frates pxolle o cabrito en sitio ben
visible para llo ensinar. O crego viuno ben, e temendo que a criada non se marchara da
porta, pxose a facer como que la o libro e deulle este consello:
Rosa, nosa Rosa, antes carne cra non se poa vista e agora menos. Lvallo nosa
Tareixa que lle bote salorum et pementorum et allorum. Et secula seculorum.
O sancristn que se deu conta de todo, respondeulle:
Amn, todos te manteen e eu tamn.
Sinala e identifica por escrito os tempos verbais do texto anterior.

Completa as seguintes oracins coa forma precisa do verbo indicado entre parnteses:
- Dgoche que --------------- a nota que --------------- irei saudalo colexio. (poer)
- Non te preocupes se non --------------- iso onte. (saber)
- Antonte meu irmn --------------- coa combinacin da caixa forte. (dar)
- Se me --------------- algo do que che sobraba sera agora rico. (dar)
- Se --------------- mis pola ta parte o outro da, agora daralo feito. (poer)
Escribe cinco frases onde empregues algns dos tempos verbais estudiados nesta unidade.
Pon os verbos indicados no tempo e na persoa que se pide:
- --------------- lle (dar, 3 p. pl. pretrito) moita mgoa ver como quedara o coche.
- Se --------------- (saber, 2 p. sing. pretrito subxuntivo) o difcil que nos resultou.
- Ns xa --------------- (dar, antepretrito) mil pesos para a festa.
- Cando o Lus --------------- (poer, copretrito) interese sempre gaaban a partida.
- Se vs --------------- (pr, antepretrito) a carne, ns --------------- (pr , copretrito) o vio para a
fartada.
Fai o exercicio segundo o exemplo:

- Vimos tanta pobreza que agora traballamos nunha ONG.
Se non viramos tanta pobreza non traballariamos nunha ONG.
- Puxestes moito da vosa parte e aprobste-lo curso.
- Soubemos todo o que dican de ns e fmonos.
- Deron unha leccin de coecementos e gaaron.
- Botaron a rede mar e trouxeron cincocentos quilos de pescada.
Introduce nestas oracins a perfrase verse + participio. Para iso pdelas modificar
lixeiramente:
- Aquelas bestas arrastrronme sen darme conta.
- O teu irmn estaba perdidio por aquela muller.
- Sen querer, despois do accidente, envolveuse na pelexa.
- Os policas acurralaron o ladrn do banco.
- O camio acurtouse por mor das enxurradas da fin de semana.
109
A INTERROGACIN
A interrogacin pode ser directa, que aquela que leva as marcas interrogativas
(?). Neste tipo de interrogacin os pronomes e adverbios interrogativos
non levan acento grfico:
Que che pasou?
A interrogacin indirecta non leva ningunha marca. Neste tipo de interrogacin
os pronomes e adverbios interrogativos non levan acento ags cando se fose
preciso para evitar anfiboloxas.
Dime que che pasou.
Imos ver algns dos recursos que ten o galego para formular unha
pregunta:
1. Cos adverbios interrogativos cando, como, onde:
Cando vs de visita? Como fixeches iso? Onde est a carteira?
2. Cos pronomes interrogativos que, quen, cal, canto:
Que foi? Quen che dixo iso? Cal o teu prato? Canto custou?
3. O(s) que, a(s) que unha forma de interrogar moi tpica en galego:
Colln as mazs da ta horta. Colliches as que?
4. Nas interrogativas directas moi frecuente o emprego da conxuncin e:
E non seran as rapazas? E logo que che pasou?
5. O pronome persoal el sase como reforzo interrogativo no sentido de
acaso, entn, logo, ...:
El coecern os motivos diso? E el ser certo o que din?
A EXCLAMACIN
As formas dos adverbios e pronomes interrogativos tamn se empregan nas
exclamacins:
1. Que aumenta a intensidade dun substantivo, dun adxectivo ou dun
adverbio:
Que preciosidade de muller!
2. Quen emprgase en construcins que expresan desexo:
Quen me dera ser coma ti!
3. Cal manifesta estraeza ou admiracin a respecto daquilo que
acompaa:
Mira cal coche foi mercar!
REPARA
O pronome quen en galego invariable. S os verbos ser e parecer
se conxugan en plural co pronome quen en singular:
Quen contou o conto? Quen son aqueles que veen acol?
Converte estas frases en interrogativas e exclamativa directas:

- A paisaxe destas illas moi fermosa.
- Dime cales son os teus vecios.
- Preguntoulle se o podera facer ma.
110
Mariquia, fermosa,
ti que fas a.?
Estou gardando o gando
ben me ves aqu.
Mariquia fermosa,
ti garda-lo gando?
Xa nacn, Amaro,
para este traballo.
Mariquia fermosa:
queres vir comigo?
Neste monte soa corres
ti perigo.
Vaite de a, Amaro!
Non me deas mis pena
que ha de vi-lo meu amo
traerme a merenda.
Ai se el viera!
Ai se el chegara!
Ai se el soubera
que contigo estaba!
(Popular)
Seguindo a estru-
tura do texto, responde

como Mariquia s
preguntas que che fan.
Inventa tamn un final
para a cantiga.
[...] O galego pasa hoxe por un momento de especial gravidade.
Como sabemos, ir devecendo o mundo rural, o nmero
de falantes, par, foi minguando. E, asemade, foi esmorecendo
tamn en vilas e cidades, especialmente deturpndose. Pero
hoxe obxecto de ensino, e esta unha situacin nova. O
que non semella, polo menos por agora, que esa situacin
nova tea unha importancia decisiva para o seu futuro.
Porque se ben certo que a escolarizacin en galego
unha realidade, o que non se ve por ningures que esa
escolarizacin determine que o pobo asuma o galego
como a sa lingua natural. Mis ben os sntomas indican
todo o contrario. [...]
Xos Lus Franco Grande, en Diario de Galicia
Enumera as ideas fundamentais que, segundo
a ta opinin, presenta o texto.
Redacta un xuzo crtico sobre a importancia
da recuperacin do galego como lingua natural.
Portada do xornal La Alborada dirixido

por Roberto Blanco Torres e publicado
en 1912 en Cuba. Nel ofrecase infomacin
da problemtica interna do Centro Galego
da Habana e os enfrontamentos internos
da comunidade galega en Cuba. A nmina
de colaboradores directos e de sinaturas
representadas integra a Curros Enrquez,
Ramn del Valle-Incln, Valentn Lamas
Carvajal, Eduardo Pondal, Francisco A.
de Novoa, etc. De grande interese son
os anuncios das sas pxinas publicitarias,
que ofrecan unha panormica do sector
comercial e industrial de propiedade galega,
ademais de informacin sobre profesionais
do Centro Galego.
HISTORIA DA LINGUA
Finais do sculo XIX

A finais do sculo XIX o retroceso
progresivo do galego en determinados
medios sociais e xeogrficos fai
temer pola sa supervivencia. Isto
unhas veces manifstase con
premonicins catastrofistas:
Que vitalidad puede tener un dialecto
que es desconocido y hasta vergonzoso
el hablarlo para los mismos naturales
del pas? (Juan Sieiro).
Outras veces reafrmase con acentos
patriticos a vontade de supervivencia:
Ti nos eidos da Celtia, / e co tempo,
sers / un lbaro sagrado /que ao
trunfo guiar, / fala nobre harmoniosa,
/fala de Breogn. (Pondal).
Creacin da Real
Academia Galega
O interese por crear unha institucin
estable dedicada estudo e defensa
do galego cristaliza na fundacin
da Real Academia Galega, no
ano 1905.
Vela, por boca do seu primeiro
presidente (Manuel Murgua) a sa
finalidade principal:
No puede perecer un lenguaje que
tiene unha literatura gloriosa, y
nombres que son orgullo de la
inteligencia humana. Por eso, y para
recoger en Galicia su verdadero
lxico, dar a conocer su gramtica
y afirmar su existencia, se fund
esta academia.
111
COMPLEMENTOS
O sancristn de Combra
O sancristn de Combra
faca de mil diabruras;
mollaba o pan en aceite,
deixaba os santos a escuras.
O mar tamn ten amores,

o mar tamn ten mulleres;
est casado coa area,
dlle bicos cantos quere.
Eu quixera ser merlio

e te-lo pico encarnado
para face-lo meu nio
no teu cabelo dourado.
E vate fado, e vate ben,

ti es a causa do meu desdn.


Msica e letra: Cancioneiro tradicional
Intrprete: Mara Manuela
112
- 11 LECTURA
FORMAS DE PEDIR ALGO
Ai, que medo! - di Enenocia-. Xa estamos coas serpes de novo.

E ests seguro de que non eran simblicas, como as da invasin
celta.
Que va! As de gordas! E psanas arredor do pescozo e
mtenas na boca - di Exeria con voz truculenta.
Psame a frangibula -dille Max a Lucila, coa noz na man.
E sempre hai batifondo? -pregunta Amantia.
Sempre. Seguramente pensades que durante a noite este estrondo
vai sumirse no silencio, respectuoso do sono dos romanos.
Pois nada diso. desfile humano sucede, desde os tempos
de Csar e pola sa vontade, o desfile de carretas, acmilas
e convois. Csar pensou que nas vici romanas non haba cabida
para as xentes e os vehculos mesmo tempo. Por iso, desde
a sada do sol ata o crepsculo quedou prohibida a
circulacin de carros pola urbs (...).
Tes un dentis calpia? O peor dos figos que se che meten estes
graucios entre os dentes (...). Xa sabedes que me gusta
mete-lo nariz por tdalas partes. Anda que o nariz, con
certos cheiros... por certo que, para disimula-los cheiros, enchen
os edificios de plantas e follaxes.
Amantia, ed. Xerais
QUEN O AUTOR?
? Traballou a prol da recuperacin

do papel das mulleres na sociedade
coa obra Recuperemos as mans,
e pertenceu movemento de
renovacin literaria da Nova
Narrativa Galega.
? Estivo casada con X.L. Mndez

Ferrn e, xunto con outros, fundou
a UPG.
? Segundo Carme Blanco, o

seu conto para nenas O Segredo
da Pedra Figueira unha parbola
contra o poder.
? colaboradora da prensa
diaria.
A AUTORA : -------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O fragmento da lectura pertence a unha novela histrica que se desenvolve no marco da
Galicia do sculo IV e na que destaca a figura de Prisciliano Que sabes deste personaxe histrico?
A novela histrica unha narracin en prosa que se inspira ou basea en acontecementos ou personaxes histricos a
partir dos cales o autor vai creando toda unha trama imaxinaria.
A que cres que se refire cando pregunta polo frangibula e o dentis calpia?
ORALIDADE:
1. Como cres que evolucionou o papel das mulleres na sociedade galega nos ltimos anos?
Que diferenzas estableces entre o labor das mulleres no mbito rural e no urbano?
2. Desde o comezo da sa andadura literaria, a autora do texto da lectura empregou as sas obras
como canle de denuncia social. A sa, como a doutros autores galegos, pode considerarse unha
literatura de compromiso.
Establece cos compaeiros e compaeiras un debate en torno emprego da literatura como
canle de denuncia social e poltica. Cres que estn ben delimitados os lindeiros entre literatura
e propaganda? Poderas exemplifica-los teus argumentos con obras literarias?
113
Localiza no fragmento da lectura as frmulas de peticins que haxa.

Que tempos verbais se empregan neses casos para pedir? Indica se hai algn caso en que a peticin
non sexa directa senn implcita.
Ampla as formas de peticin a partir deste cadro:

Maneiras de pedir algo
Por favor,...
Fai o favor...
Desculpe,...
Sera tan amable...?

Importaralle...?
Non podera...?
Non lle importara...?

Se non lle importa...
Se fose posible...
Constre enunciados nos que formules unha peticin a partir destas suxestins:
- Quera + infinitivo
- Querera + infinitivo
- Psame + substantivo
- Poderas + infinitivo
- Tes...?
- Poderas + infinitivo
- Haber (de) + infinitivo
Significados de coller e recoller

Coller unha palabra polismica (con varios significados). Os significados mis frecuentes son:
1. Tomar ou suxeitar algo (Colle ese chapeu e tremo). 2. Tomar algo de algun (Collinche a
tele porttil). 3. Alcanzar algo ou a algun (Se non te ds prsa non vas dar collido o tren).
4. Face-la colleita no campo (Xa collste-las patacas?). 5. Atropelar, pillar (O coche colleu o
neno cando atravesaba a estrada). 6. Sorprender (Deu en chover e colleume sen paraugas).
7. Pescar, cazar (Colleute na trola, amigo!). 8. Tomar unha determinada direccin (Colleron
cara costa). 9. Escoitar, comprender (Colliches algo do discurso?). 10. Contraer unha enfermidade
(Este ano anda non colln a gripe).
Recoller un derivado de coller e ten os seguintes significados:
1. Coller algo que caeu ou est no chan (Corta o pan e recolle as frangullas). 2. Gardar algo,
ordenar (Recolle os xoguetes do teu cuarto). 3. Envolver algo que estaba estendido (Recollchela mangueira do xardn?). 4. Ir buscar a algun (Xa te recollo na casa). 5. Face-la colleita (Este
ano xa recollmo-lo millo). 6. Retirarse (Hoxe recollmonos cedo).
REPARA
Coller nunha das sas acepcins sinnimo de caber, co valor de ter espazo ou ter sitio.
Comn tanto que non collo/caibo nos pantalns. Non colle/cabe unha persoa mis.
114
Introduce as formas apropiadas de coller nestas frases:

- Non hai por onde --------------- lo.
- --------------- zuna algun.
- --------------- te Deus unha soberbia.
- O fillo menor --------------- a mellor bicada.
- Ests a --------------- -lo porco polo rabo e non te decatas.
- --------------- no nun renuncio.
- --------------- folgos e adiante!
Pon as formas axeitadas de coller e recoller que cumpran:

- Chova a Deus dar e --------------- se nos beirs do patio.
- --------------- te cedo que xa sabes que ma madrugas.
- --------------- me fro e non deixo de tremer.
- Como non lle gustaba o filme, --------------- e marchou.
- --------------- todo o que ciscastes por a.
Nunha igrexa da montaa eu vin unha

caveira de cristin facendo de peto das
nimas. Tia unha fenda no frontal e
por al decorran os cartos dos bos fregueses.
Unha caveira de sancrista, sobada polas
mans luxadas de cera e de aceite, como
lombo de misal antigo, coma pelello de
pandeiro vello. Recollendo o dieiro para
ben das almias do purgatorio, levaba
moitos anos de servizo a pobre caveira
humana.
Cousas, Castelao
O xnero dos nomes

Os nomes poden ter xnero masculino ou feminino, e anda que o normal que o -a marque feminino
e -o masculino, hai palabras que estn adscritas a un xnero ( o diadema, o fantasma, a
dinamo...) e outras teen un s xnero pero designan persoas dos dous sexos (o/a artista, o/a
testemua, o/a cnxuxe...).
Son masculinos:
Os nomes das letras (o be, o eme...).
Algns substantivos habituais (o cal, o crcere, o mel, o sal, o leite, o sinal...).
Os nomes que acaban en -me (o acedume, o abdome... ags servidume, mansedume, negrune
e pesadume).
Son femininos:
Os nomes das rbores froiteiras cando a froita que dan feminina (a laranxeira, a pereira...;
pero o castieiro). Cando a froita masculina tamn o a rbore (o limoeiro, o pexegueiro...;
pero a figueira).
Os acabados en -axe (a aluaxe, a aterraxe...) ags traxe, paxe e garaxe.
Formacin do feminino:
Os substantivos e adxectivos rematados en -n frmano en - ou -ana segundo o grao
de evolucin do sufixo de orixe latina (ancin-anci, folgazn-folgazana).
Os rematados en -n frmano en -ina, a excepcin de run, que invariable (pescantn-pescantina,
bailarn-bailarina).
Os acabados en -n poden face-lo feminino de xeito diferente (vacn-vaca) ags comn
que invariable.
Os acabados en ditongo ou vocal tnicos engaden -a os substantivos e non varan os adxectivos
(n-na, home somal-muller somal). Son especiais grou-gra, sandeu-sanda e xudeu-xuda.
Os acabados en -s fan o feminino en -esa (noruegus-norueguesa, canchs-canchesa).
115
Indica o xnero das seguintes palabras:

xuz
infante
xnese
costume
len
av
fel
gastrite
galo
sal
cume
ponte
rei
dote
suor
alma
xenro
xiz
labor
fraude
ladrn
cal
nariz
grou
actor
dose
lentes
aula
ramaxe
garaxe
diadema
glote
Escribe as seguintes frases en feminino:

1. O len o rei da selva. 2. Este neno un nugalln. 3. Os palestinos e os xudeus algn da
se entendern. 4. Gstanme os froitos temperns. 5. Coecn un ancin casteln. 6. Os artesns
catalns son os capitns da industria txtil. 7. O meu curmn muradn xa est san. 8. Os pagns
e os cristins teen pouco en comn.
s veces o xnero serve para indicar particularidades semnticas de tamao, forma, etc.
Explica o significado de cada parella de palabras:
froito/froita
palleiro/palleira
caxato/caxata
pipo/pipa
Outras veces o masculino e o feminino refrense a cousas diferentes. Escribe unha oracin con
cada palabra:
a cal
o cal
o zapato
a zapata
lombo
lomba
A perfrase verbal ser a + infinitivo

Indo por Oseiro arriba
todos eran a mirar.
Aqu non van costureiras
nin pano para cortar.
Armando Cotarelo Valledor,
Cancioneiro da agulla
Pertence grupo das aspectuais imper fectivas , dicir,

expresa unha accin no seu desenvolvemento, pero ten un carcter
resultativo. moi frecuente na fala e emprgase habitualmente
co indefinido todo/s, toda/s en construcins como as seguintes:
Di que todos son a preguntarlle polo Brasil, e dlle co Brasil.

A xente toda era a beber e cantar, pero ningun a lava-la louza.
Emprega nestas oracins a perfrase ser a + infinitivo seguindo o exemplo:

- Cando contaba un conto, ran todos. Cando contaba un conto, todos eran a rir.
- Cando peda axuda, todos lle axudaban.
- Vin o final de liga no bar e todo o mundo berraba.
- Ti falas e os demais escoitan.
- Cando caeu enfermo, todos o aloumiaban. Agora que est san, danlle pancadas.
- Cada vez que berraba, toda a fbrica esperaba o peor.
116
OS TEMPOS DE PERFECTO DE PODER, QUERER E CABER

PODER
QUERER
CABER
copretrito
poda
podas
poda
podiamos
podiades
podan
quera
queras
quera
queriamos
queriades
queran
caba
cabas
caba
cabiamos
cabiades
caban
pretrito
puiden
puideches
puido
puidemos
puidestes
puideron
quixen
quixeches
quixo
quixemos
quixestes
quixeron
couben
coubeches
coubo
coubemos
coubestes
couberon
antepretrito
puidera
puideras
puidera
puideramos
puiderades
puideran
quixera
quixeras
quixera
quixeramos
quixerades
quixeran
coubera
couberas
coubera
couberamos
couberades
couberan
puidese
puideses
puidese
puidsemos
puidsedes
puidesen
quixese
quixeses
quixese
quixsemos
quixsedes
quixesen
coubese
coubeses
coubese
coubsemos
coubsedes
coubesen
REPARA
Igual que caber conxganse saber e haber
Introduce nestes fraseoloxismos o tempo que corresponda do verbo entre parnteses:

- Dixronme que --------------- (querer) subir ceo sen escada e logo non --------------- (poder)
sequera conta-lo conto.
- Eu sempre --------------- (querer) para el o bico da ola, --------------- (poder) que non o dea
conseguido.
-
(poder) que non --------------- (saber) de que p coxeas, pero entn ben
(saber) de que lado te deitabas.
---------------
---------------
117
Completa estas cantigas de Manuel Leiras Pulpeiro cos tempos que cumpran dos verbos poder
e querer:
1. Se tdolos lumes
que as nenas acenden,
como os das cocias
-------------- facerse
cativos ou grandes
cando elas -------------- ,
xa terimo-los homes
ac a gloria que gardan
para cando Deus nos leve.
2. -------------- casar cunha nena

que tia pan e cabalo
e non -------------- por cangarse
no camio un vinculeiro.
Pon os verbos deste texto na forma que cumpra:

Os que ------------- (querer) vir feira ------------- (poder) vir comigo no coche, pero non todos, a
pesar de que ------------- (caber). Eu levaravos a todos se ------------- (poder) pero ------------- (caber)
a posibilidade de encontra-la polica polo camio. Unha vez ------------- (querer) levar a tdolos
meus sobrios ro porque as ------------- (poder) ir todos xuntos, e ------------- (caber) de
milagre. Mesmo tres deles ------------- (querer) ir no cofre do coche. Pero non ------------- (poder)
chegar moi lonxe porque me parou a polica. Anda que ------------- (querer) non ------------(poder) desculparme. Eramos nove no coche e ------------- (poder) ter un accidente. Como non
(poder) conseguir que me retirasen a multa, non me ------------- (caber) outra que pagar.
Reescribe estas oracins facendo que comecen polos elementos que van entre parnteses e
introducindo os verbos no tempo necesario:
- Se podo ir contigo avsote antes (se onte).
- Hoxe quero ir teatro pero non me cabe a posibilidade de ter entrada (onte).
- Este vern podo facer que caiba a equipaxe toda no coche (o outro vern).
- Por moito que queira non caibo nesa cadeira (cando estaba gordo).
- Xa quera irse el antes de que o despediran (antes daquilo).
- Se podes e queres dicirmo, e che cabe a posibilidade de vir, virs comigo? (se daquela).
A partcula mais
Forma parte dunha locucin conxuntiva, e mais, e emprgase con varios valores:
Como locucin, onde mais s un reforzo da conxuncin copulativa e: Fomos cinema eu e
maila mia curm Sara.
Co artigo na segunda forma non leva guin: Ide xuntos ti e mailo Xan.
En certas expresins: e mais tamn, e mais non, e mais si, e e mais mis, para replicar
unha afirmacin ou rexeitar unha peticin excesiva: Lvasme contigo festa? E mais tamn.
LEMBRA: Non debe confundirse co adverbio de cantidade nin coa conxuncin comparativa mis (que
levan acento diacrtico) ; a conxuncin adversativa mais , equivalente a pero, non leva
acento ortogrfico: Non quero mis disto porque me gusta mis aquilo. Fun onda el, mais
non quixo falarme.
Introduce neste texto a partcula mais onde sexa posible:

Eu e o meu amigo Carlos fomos onda o seu av para que nos falase del e da sa dona nos tempos
pasados. A min gstame moito saber cousas del e daquela poca de despois da guerra, e tamn de
durante a guerra. Ademais este cuadrimestre eu e o meu compaeiro de pupitre temos que
presentar un traballo sobre a Guerra Civil e unhas diapositivas sobre a vida coti daquela poca.
118
Familias lxicas irregulares

s veces unha mesma palabra latina d lugar en galego a varias palabras que presentan formas
diferentes segundo sexan patrimoniais (ex. cheo, que estn presentes na lingua desde a sa formacin),
semicultas (ex. fraco, que se incorporaron serodiamente lingua e tiveron unha evolucin incompleta)
ou cultas (ex. ctedra, que xa non evolucionaron igual cs patrimoniais porque chegaron despois de
que houbese moitas transformacins na lingua). Ademais destas, algunhas palabras da lingua son
prstamos procedentes doutras linguas (ex. reixa, do cataln). Segundo isto, do timo latino articulum
derivaron en galego estas palabras:
Artigo (semicultismo): 1. Categora gramatical (Hoxe estudmo-lo artigo). 2. Escrito dunha
publicacin ( Lche-lo artigo sobre ecoloxa da nova revista?). 3. Cada unha das partes numeradas
dunha lei (O artigo 2.3 alude s dereitos civs).
Artello (patrimonial): Articulacin dos dedos (Coa artrose doen os artellos e as xogas).
Articular, articulacin (cultismos).
Do timo latino regulam derivaron en galego:
Regra (semicultismo): Norma, precepto, lei (As regras estn para cumprilas).
Regular (cultismo): Establecer regras (Hai que regula-las bases para o desenvolvemento do
proxecto).
Rella (patrimonial): Parte do arado e da roda do carro (Romperon as rellas do carro).
Reixa (prstamo): Serie de varas metlicas que se poen nos valados, fiestras... ( Se seguen
os roubos imos acabar poendo reixas nas xanelas).
Enche coas palabras adecuadas:

- A meu pai denlle tdolos -------------- por mor da artrite.
- Berraba agarrado s barras da -------------- coma un tolo.
- Pretenda ter -------------- para todo, non quera sorpresas.
- O -------------- ten dous alomorfos: o e -lo.
- Como non -------------- o trfico neste cruzamento, haber un accidente.
- Gracias -------------- quedaron os regos listos para a semente.

Escribe palabras relacionadas con:
regra:
artigo:
REDACTA e contina o seguinte fragmento empregando o lxico e as formas verbais desta

unidade:
Tom advertiu que unha suor fra baaba a sa fronte (...). A ma da sa partida, a ma que
estivera esperando con gran excitacin, comezou desastrosamente (A pleno sol, Patricia
Highsmith)
119
O obxecto directo introducido polas preposicins p or, con, en e de

Algns verbos adoitan introduci-lo obxecto directo coas preposicins por, con, en e de. As: chamar
por (Chamou pola nai pero non o oa), tirar con (Tirou co estoxo dos lapis porque non lle saa o
debuxo), acabar con (En pouco tempo acabou con todo o que aforrara), rillar en (Rillou no
turrn duro todo o Nadal), sacar de (Sacou de navalla e deu en ameazar a todos) Coas construcins
de verbo conxugado + xerundio tamn adoita ir a preposicin en introducindo o obxecto directo.
Exs: Bota o da matinando no mesmo asunto. Collinte de novo chuchando no marmelo. Non fas
mis ca rifar nel.
Escribe estas frases empregando as preposicns axeitadas para introduci-lo obxecto directo:
-
Era un tzaro e se se anoxaba tiraba os xoguetes chan.

Viches como o mallaba sen compaixn?
Anda que cedo andan a sementa-lo millo.
Anda debullando anda aquel tema tan espiento.
Desde cando agardas o teu xenro?
Como sigas pelando patacas imos ter que facer un patrn porque non as imos dar comido.
Onde est o gato que non o vexo? Est a come-lo peixe.
A tdolos insectos lles gorenta chucha-lo doce.
Observa as seguintes palabras:
persoa
persoal
personaxe
personalidade
personalizar
Todas elas pertencen a unha mesma familia lxica. As familias lxicas irregulares estn formadas
por palabras patrimoniais, semicultas e cultas segundo o grao de evolucin. Neste exemplo
algunhas palabras manteen o -n- intervoclico.
Busca e escribe palabras que deriven das que seguen:

- xeral:
- xerar:
- consoante:
- la:
- orde:
- vea:
- soar:
- dor:
- cor:
- cheo:
120
O PLANETA GALICIA
Como dira o filsofo Caneda, o galego universalista per
se. Aclimtase ben en calquera parte e soe seguir p da letra o
consello do refrn: en Roma fai coma os romanos (...). En
compensacin (...) medra no seu interior o mito da terra nai, a
absoluta seguridade de que a terra prometida precisamente a
que deixou (...). Mesmo cando vai de turista,
(...) o galego bota unha ollada relativista infinita muralla
de China.
-Que? A que impresionante?- pregntalle o gua. -Home,
non est mal. Pero para muralla, muralla, a muralla de Lugo! (...)
galego dinlle que o Escorial unha das sete marabillas do mundo
(...) pero diante da mole xeomtrica pensa para si: Cantera,
cantera, a do hrreo de Carnota. - A estrutura parece consistente
-di o galego-, agora en Pars, coma se a fixesen os da Bazn.
Pero, coa man no peito, nin comparacin coa Torre de Hrcules!
E se cae por Copacabana non dubida en felicita-lo amigo brasileiro:
xeitosa a praa esta. Case tan boa como a viguesa de
Samil! (...). Onde o galego borda o final cando o levan baslica
de San Pedro do Vaticano: Bonita , non o nego, pero onde
teen o Botafumeiro?
Cales seran, segundo o
texto, as ideas que mellor
definen o carcter dos galegos?
Cal sera o refrn que mellor
lle acaese frase en Roma
fai coma os romanos?
Relacionaras dalgn xeito
o fenmeno da emigracin
coas ideas do texto?
Comenta a frase: medra no
seu interior o mito da terra
nai, a absoluta seguridade
de que a terra prometida
aquela que deixou.
HISTORIA DA LINGUA
As Irmandades da Fala
A Xeracin Ns
A principios do sculo XX, o 18 de

maio de 1916, constitese na Corua
a primeira das Irmandades da
Fala, que seguirn outras en Ourense,
Vigo e Lugo. parte do seu labor
poltico, as Irmandades fixeron unha
obra importante, promovendo estudos
lingsticos e reclamando a presenza
do galego no ensino e na Administracin.
Con eles empeza tamn a facerse
habitual o uso do galego en actos
pblicos. Durante estes anos
materializronse os primeiros intentos
de codificacin da lingua. De 1919
o Compendio de gramtica galega
promovido polas Irmandades e do que
era autor Leandro Carr Alvarellos.
No ano 1920 comeza a publicacin da

revista Ns, que d nome a unha xeracin
cultural da que formaron parte Castelao,
Cuevillas, Risco e Otero Pedrayo.
O programa destes homes tia como
obxectivo prioritario saca-la cultura
galega do folclorismo e do influxo
unilateral da cultura castel. Por primeira
vez a cultura faise universal entrar
en contacto directo coas ideas estticas
e coa ciencia europea.
Coa obra dos homes desta xeracin
o galego logrou unha madurez literaria
plena. Pero mis importante desde o
punto de vista da recuperacin do idioma
que o galego usado agora por primeira
vez en obras de carcter cientfico.
O Seminario de Estudos
Galegos
A despreocupacin das institucins
acadmicas do pas polo estudo da
realidade galega motivou a creacin,
no ano 1923, dun instituto oficial que
coecemos co nome de Seminario de
Estudos Galegos e que considerou
Galicia, nos seus aspectos natural
e cultural, como obxecto das sas
investigacins cientficas.
Homes do Seminario como Otero
Pedrayo, Vicente Risco, que foron
tamn compoentes da Xeracin Ns,
prestronlle atencin estudo filolxico
do galego, e todos eles o usaron como
vehculo case exclusivo da sa producin
cientfica.
121
COMPLEMENTOS
As campaas de normalizacin lingstica
A Xunta de Galicia, a travs da Direccin Xeral de Poltica Lingstica
da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria, comezou a
promove-lo uso do galego con campaas institucionais de normalizacin,
para erradicar prexuzos lingsticos en diferentes mbitos sociais, no
ano 1984.
Flalle galego foi a primeira campaa de normalizacin lingstica
organizada coa pretensin de recupera-la comunicacin interxeneracional
na lingua propia de Galicia.
Superados moitos prexuzos lingsticos, amplase esta accin a outras
situacins comunicativas coa campaa O galego til que se difunde,
principalmente, a travs dos medios de comunicacin.
A seguinte campaa, Mellor en galego, realizouse no ano 1989
e centrouse no mbito comercial mediante a distribucin de lminas
con vocabularios bsicos dos diferentes sectores e a publicacin de
traballos terminolxicos especficos feitos a partir desas lminas ou sobre
outros campos lxicos. Esta campaa complementouse con outras mis
secundarias como O nadal galego e Segurio.
A Administracin local a mis prxima s cidadns e por iso cumpra
realizar accins especficas que incidiran no uso da lingua por parte dos
funcionarios e no coecemento dos dereitos lingsticos por parte
dos cidadns. Con esta perspectiva organizronse as campaas En
galego con todo o dereito e No teu concello en galego.
No ano 1990 constitese a Comisin de Normalizacin Lingstica
na xustiza, que comeza por difundi-los dereitos lingsticos do cidadn
e incide na posibilidade de galeguizacin dos nomes propios. No ano
1991 desenvlvese a campaa En galego. de xustiza para potencialas actitudes lingsticas cara galego e motiva-lo seu uso nas relacins
coa Administracin e cos administrados.
A literatura infantil galega, ademais da sa funcionalidade especificamente
literaria, est contribundo de maneira decisiva na normalizacin
lingstica e por iso se programou a campaa A maxia das palabras,
co obxectivo de servir de canle
entre os nenos e nenas de
Galicia e os libros escritos para
eles.
Nos das en que se est
imprimindo este libro estase
desenvolvendo a ltima destas
campaas, Entre ns, en
galego, co obxectivo de que
a sociedade galega estime o
feito de posur unha lingua
propia que constite o principal
elemento diferenciador da nosa
identidade.
122
Veo da Virxe da Barca

Veo da Virxe da Barca,
da Virxe da Barca veo,
veo de abala-la pedra,
de abala-la pedra veo.
Trailaral, laral laralla,
Trailaral, laral, laral.
veo de abala-la pedra,
tamn veo de vos ve-lo
Santo Cristo de Fisterra.
e vou para Virxe do Monte;
romeirios de Muxa,
vdeme pasar que noite.
Letra e msica: Cancioneiro tradicional
Amorios colln
na beiria do mar;
amorios colln,
non os podo olvidar.
Xa fun a Marn,
xa pasei o mar,
xa colln laranxas
do teu laranxal.
Letra e msica: Cancioneiro tradicional
- 12 LECTURA
A PRAZA DE ABASTOS
(...) Queredes saber como era unha cidade medieval?

Ese grupo de casas arremuiado redor da catedral Tui,
unha cidade da Idade Media. Foise erguendo p do ro
Mio, camio do Atlntico, para estar comunicada cos portos
do mundo. As sas ras son estreitas e retortas (...)
(...) Se nos situamos no medio das hortas dos campesios
veremos lonxe as murallas que rodean a cidade. Os labregos
cultivan aqu os produtos que van vender logo praza. As
os vecios que viven no interior poden mercar verzas, feixns,
uvas e outras cousas do campo.
Os campesios tamn ceban porcos e cran becerros para
forneceren a cidade de xamns, chourizos e carne fresca. Das
vacas sacan o leite que levan diariamente s casas. As leiteiras
rguense moi cedo, anda antes de rompe-lo da. Das vias
que veredes por a emparradas collen as uvas para face-lo
vio.
QUEN O AUTOR?
? O autor deste fragmento naceu

en Vigo no ano 1954. un dos mis
constantes cultivadores do chiste
visual e da caricatura poltica.
? Foi un dos promotores da revista

de humor grfico galego Can sen dono
e foi tamn un pioneiro das historietas
animadas para a televisin.
? Cultiva a ilustracin de libros

infants cunha gran facilidade
para comunicarse cos nenos. Destaca
a fbula Dona Carme e o conto A
porta prohibida.
Os labregos non venden todo na cidade. Tamn van s feiras

prximas. Os productos transprtanos en mulas de carga,
formando s veces longas recuas de animais. Isto anima moito
os camios, uns que veen, outros que van, fala de aqu,
fala de al, risas...
? Colabora en mltiples publicacins

como La voz de Galicia, El pueblo
gallego, Hoja del lunes, Faro de
Vigo e outras moitas.
Os habitantes das cidades, ed. A nosa terra infantil
-----------------------------------------
O AUTOR : ----------------------
COMENTMO-LO TEXTO
Explica por escrito por que levan acento grfico estas palabras da lectura:
:
ras:
p:
REDACTA un texto breve onde narres, de xeito imaxinario, as vivencias dun labrego galego
nun da calquera de feira.
Na poca medieval, por riba dos servos e por debaixo dos propietarios libres, comeza a medra-lo grupo dos campesios
dependentes, ou daqueles que, para asegura-la proteccin dos que estn en condicins de ofrecrllela, deciden recoecer un
dominus (amo) mediante a entrega da totalidade ou dunha parte das sas terras.
ORALIDADE:
Logo da lectura do texto anterior, debatede acerca das melloras, retrocesos, facilidades, dificultades,
etc. da explotacin agraria actual respecto da de pocas anteriores.
123
Fai unha oracin con cada unha das seguintes palabras da lectura:
arremuiado:
feixns:
fornecer:
recuas:
No texto aparecen varios substantivos que denominan produtos que se poden vender na
praza. Ampla o seguinte cadro coas palabras que se che proporcionan marxe ou con outras que
ti coezas:
Carnes
Peixes e mariscos
Froitas
Verduras
porco
abadexo
uvas
verzas
becerro
linguado
amorodos
feixns
chourizos
polbo
cirolas
perexil
xibas
ao
paspalls
carneiro
figo
bacallao
sardias
parrulo
costeleta
meiga
lagosta
xurelo
entrecosto
amndoa
boi
cereixa
fatn
claudia
pexego
nabizas
chcharos
allos
cirola
allos porros
raxo
luras
fabas
(outros)
Escribe os verbos e substantivos que expresan, nun sentido amplo, as relacins que se poden
establecer nunha praza de abastos:
Verbos: apalpar,
Substantivos: regateo,
Describe o que podes ver nun supermercado segundo percrre-las distintas seccins.
Contrapn o sistema de venda dun hipermercado dun mercado tradicional.
D cinco razns polas que, segundo a calidade dos produtos, prefires, para face-la compra, un
hipermercado ou unha praza de abastos.
124

- Na cortadora non hai carne que non se venda: uns piden lombo, outros agulla e outros perna.
- O percebe e o salmn en maio estn en sazn.
- Leva o teu mercado, uns diranche bo e outros diranche malo.
- Ata axustar podes regatear; mais, despois de axustar, debes pagar.
- O que unha da tarde anda na praza, de seguro al ten a sa casa.
Logo de lre-las seguintes cantigas comenta o seu significado e compn ti outros exemplos
con estrutura e significado semellantes.
Teo unha herba na horta

que lle chaman escarola.
As rapacias de agora
non teen senn parola.
Cereixias frescas, vermellas,

ledicia dos pomarios,
son as xoias das orellas
das fillias dos pobrios.
Moza que vendes peras,

cantas che mandaron dar?
Para ti, meu queridio,
non mas mandaron contar.
O nmero dos nomes

O nmero plural contraponse singular porque nomea das ou mis cousas. Frmase deste xeito:
as palabras que rematan en vogal ou en ditongo engaden un -s:
caf / cafs; lei / leis; virxe / virxes
as palabras rematadas en consoante que non sexa -s nin -n engaden es:
capaz / capaces; amor / amores; deus / deuses
as palabras rematadas en n no singular fan o plural engadindo un s:
can / cans; lacazn / lacazns; almacn / almacns
os monoslabos rematados en l forman o plural engadindo es:
cal / cales; fel / feles; sol / soles
as polislabas agudas finalizadas en -al, -el, -ol, -ul fan o plural en is:
real / reais; hotel / hoteis; anzol / anzois; bal / bais
as palabras rematadas en il fano en s (acentuado):
candil / cands; funil / funs
as palabras graves rematadas en l engaden es:
mbil / mbiles; rptil / rptiles; til / tiles
as palabras compostas, nas que o segundo elemento un monoslabo, engaden es:
ollomol / ollomoles; chuchamel / chuchameles
nas palabras compostas por un substantivo + preposicin + substantivo toma a marca de plural o
primeiro elemento:
caixa de aforro / caixas de aforro
nas compostas por adxectivo + substantivo, verbo + substantivo ou adxectivo/verbo + verbo s o
ltimo elemento leva a marca de plural:
baixorrelevo / baixorrelevos; bulebule / bulebules; vichelocrego / vichelocregos
nas compostas por substantivo + substantivo ou substantivo + adxectivo os dous elementos collen
as marcas do plural:
caixa forte / caixas fortes; porco teixo / porcos teixos
Hai un grupo de palabras que son invariables:
os substantivos rematados en x:
o/os trax, o/os clmax, o/os fax
os substantivos rematados en s:
o/os luns, o/os martes, o/os mrcores, o/os xoves, o/os venres, o/os oasis
Son excepcins punto anterior os monoslabos e os polislabos agudos:
a res / as reses, o fregus / os fregueses
125
REPARA
Hai algunhas palabras ou locucins que son invariables en nmero tanto no
singular coma no plural:
Invariables en singular: preguiza, tolerancia, bondade, avaricia, Renacemento, xeografa,
Idade Media...
Invariables en plural: os arredores, s veces, s apalpadas, as fas, as exequias, os
alicates...
Pasa para o plural as seguintes palabras simples:

infantil: --------------- ; xil: --------------- ; deus: --------------- ; israel: --------------- ; rei: ------------- ;
bocoi: --------------- ; dbil: --------------- ; control: --------------- ; cxegas: --------------- ; real: ------------- .
Pasa para o plural as seguintes palabras compostas:

pan de sapo: --------------- ; gardalama: --------------- ; garda civil: --------------- ;
socio-poltico: --------------- ; estrela do mar: --------------- ; pita do monte: --------------- .
Cambia de nmero as seguintes frases:

- Tia o p pousado enriba da caixa.
- O mes de xaneiro o mis difcil para o que gaa pouco.
- Aquel explorador alemn tivo medo de que o bant o botase naquel bocoi de auga quente.
- Non hai ningunha lei que regulamente as horas de traballo da manequn filipina.
- Nalgn pas oriental desapareceu o control policial sobre o prezo do caf e do rub.
Pasa para o plural o seguinte texto de Mara Xos Queizn facendo tdalas modificacins que
cumpran para mante-la coherencia:
[...] Incluso calado impua a sa personalidade, aquela que herdara da sa familia que dispua
coa mesma eficacia servo que s cartas sobre a tbula onde asombraba coa sa arte adiviatoria;
esa que fora instruda por unha escrava oriental.[...]
Enche os ocos con te ou che para logra-la significacin que expresa o cadro da dereita:
- Ns ben ------------- sentimos berrar onte pola noite no xardn.
- Non deberan dicir ------------- o que pasou onte pola ma na praza.
- Vendo ------------ en tan boa forma fsica, os rivais gaaran ------------ medo.
- Fxo ------------- ir ata o garaxe para que vra-la moto que mercara.
A TI
- Non ------------- deixan tomar sal nas comidas.
LEMBRA
Como se viu na unidade 8, en galego utilizamos un pronome tono para o complemento
indirecto (che) e outro para o complemento directo (te). Para saber se te ou che estn
correctamente empregados non temos mis que pasa-las frases para a terceira persoa
e substitur che por lle e te por o/a. Se o cambio posible a frase ser correcta.
126
Enche os ocos con te ou che segundo convea:

- Desenguedellei ------------- ben o pelo para que ------------- poidas peitear ben.
- Non ------------- est o forno para bolos.
- Ver non ------------- vera, pero mirar mirou ------------- .
- Lvo ------------- no meu coche e mndo ------------- os paquetes polo correo.
- Eu ben quixera dicir ------------- o que sinto mirar ------------- .
Escribe cinco frases onde empregues te e outras cinco onde empregues che.
Completa os ocos destas cantigas con te ou che segundo convea:
Mia mocia querida
moi alta ------------- fuches pr
d ------------- o aire,
d ------------- o vento
d ------------- o sol todo redor.
Meu cabalio, cabalo,

eu non ------------- podo entender
vou ------------- da-la cebada
e non a queres comer,
hei ------------- de corta-las pernas
para que non poidas correr.
O participio
O participio a forma que adopta o verbo para funcionar como adxectivo:
Deixou a mesa posta e a cea paga.
- O seu carcter verbal manifstase case exclusivamente na pasiva e nas perfrases verbais:
Interrogados os familiares pola polica, os investigadores desprazronse a Ourense.
- Os participios regulares frmanse engadindo a desinencia ado radical dos verbos da primeira
conxugacin e ido s da segunda e terceira: cantar cantado; saber sabido; rir rido
- Moitos verbos irregulares forman tamn irregularmente o seu participio: dicir dito; facer feito;
poer posto; ver visto
- Outros moitos teen unha dobre forma para o participio:

Unha regular, en funcin verbal (perfrases e pasiva): Se non ds espertado voute chamar eu.
Outra irregular, sempre como adxectivo: A ver se ma ests esperto s oito.
- Algns dos verbos con dobre participio, regular e irregular, son estes:
verbo
part. reg./part. irreg.
verbo
verbo
abrir
abrido/aberto
corromper corrompido/corrupto
imprimir imprimido/impreso
acender
acendido/aceso
chocar
chocado/choco
morrer
morrido/morto
bendicir
bendicido/bendito
elixir
elixido/electo
pagar
pagado/pago
cansar
cansado/canso
enxugar
enxugado/enxoito
quentar quentado/quente
coller
collido/colleito
espertar
espertado/esperto
romper rompido/roto
comer
comido/comesto
eximir
eximido/exento
tinxir
tinxido/tinto
corrixir
corrixido/correcto
fixar
fixado/fixo
xuntar
xuntado/xunto
127
Sinala os participios que atopes neste fragmento
de Na noite estrelecida de Ramn Cabanillas. Con

cada un deles redacta unha frase.
Amada dos vellos deuses,

mortos e esquecidos xa,
que Slvora lle chamaron
afeitos nela a topar
repouso doce e tranquilo
de celestiais afns,
inda est tendida a escada
que baixa do ceo chan,
envolveita e recuberta
de bretemoso cendal
feito de rendas garnidas
por divinos tecelns.
Escribe o infinitivo dos seguintes participios e, se a teen, a outra forma do participio:

envolvido
collido
quentado
tinxido
comido
Sabendo que o participio irregular o que ten valor adxectivo e o regular valor verbal,
completa estas frases co participio axeitado:
- A porta estaba ------------- (abrir) e gaei medo.

- A situacin foime ------------- (describir) con todo detalle, pero anda as non me deu ------------(convencer) de quen foi o culpable.
- O presidente sau ------------- (elixir) por maiora absoluta.
- Pensei que non te dabas ------------- (fartar) de noces.
- Hoxe vai pouco aire e non che vai dar ------------- (enxugar) a roupa, a ver sequera se ma
estivese ------------- (enxugar) a mia camisa.
A formacin do futuro e do pospretrito

O futuro indica unha accin posterior momento actual, dicir, indica tempo vindeiro.
O pospretrito expresa unha accin futura medida desde o pasado; un futuro do pasado.
Estas das formas verbais frmanse engadndolle infinitivo os sufixos seguintes:
128
(futuro)
(pospretrito)
-ei
-s
-
-emos
-edes
-n
-a
-as
-a
-iamos
-iades
-an
REPARA
Os verbos facer e dicir constiten unha excepcin e forman
estes tempos sobre a base farei, fara e direi, dira.
O futuro e o pospretrito poden ter outros valores:
- obriga: Non mentirs.
- probabilidade, incerteza: Por onde andar aquel home.
- retrospeccin: Cos romanos, Galicia ser castigada.
- consello: Deberas deixar de fumar.
- aproximacin: Habera mil persoas no concerto.
Reescribe o seguinte texto tomado de Merln e familia de lvaro Cunqueiro e cambia os

verbos para o postretrito.
Amigo Felipe, dxome meu don Merln, en anoitecendo o da de hoxe tes que sar de viaxe
[...]. Pors a ta roupa mellor [...] e na mula da seora ama levara-lo cesto grande de
mazs.
Pon en futuro as seguintes frases:

- Eu sempre paseo pola beirarra nas cidades para evitar perigos e atropelos innecesarios.
- Lin o libro de Manuel Rivas e xa cho deixo no teu cuarto.
- Ns estivemos na festa do bacallau porque non choveu. Ademais, xa o anunciara a televisin.
- Teo unha dor de riles insoportable porque traballo en exceso.
Fai unha frase co futuro e outra co pospretrito destes verbos:

rir:
ler:
pr:
Substite as perfrases verbais e os verbos destas frases por futuros e pospretritos:

- Teo que ir a Santiago hoxe pero non teo coche.
- Habemos botar unha partida despois de xantar na taberna da ponte nova.
- Van acusa-lo ministerio fiscal de suborno.
- Has fala-lo caso co teu vecio Antn e despois dme razn de todo.
Os substantivos derivados de verbos

Igual que os verbos, indican unha actividade en proceso.
Os sufixos mis frecuentes na formacin de substantivos a partir de verbos son:
-ado/-ada: mercado, sollado, bailada, chorada, mirada, trabada...
-ido/-ida: batido, fundido, sentido, ferida, fuxida, sada, trada...
-ido (derivados de verbos da 1 conxugacin): berrido, brudo, estalido, lado, ronquido...
-ela: bebedela, mordedela, rachadela...
-ancia, -anza, -encia, -enza: abundancia, alianza, conveniencia, doenza...
-ante, -ente, -inte: axudante, navegante, invidente, onte...
-cin, -sin: audicin, bendicin, incursin, profesin...
-doiro, doira/-torio, -toria: mazadoiro, manxadoira, dormitorio, observatorio, escapatoria...
-dor, -dora: comedor, conxelador, lavadora, picadora...
-tor, -sor, -or: construtor, agrimensor, sucesor...
-deiro, -eiro: apeadeiro, bebedeiro, vertedeiro, madureiro, malleira...
-mento: doutoramento, falecemento, illamento, lucimento...
-dura: atadura, pechadura, queimadura...
-ara, -era: cestera, panadera... mercera...
Forma substantivos a partir dos seguintes verbos e escribe unha frase con cada un deles:
servir, durmir, orar, xogar, deber, reter, estirar, comer, andar e petar.
129
A construcin coller, agarrar, ir(se) + e + verbo

Esta construcin perifrstica non se axusta modelo morfolxico que temos visto ata agora para as
perfrases verbais de verbo auxiliar + infinitivo, xerundio ou participio. Os estudosos non as inclen dentro
do grupo das perfrases malia que presentan unidade sintctica e temtica. Son casos como:
agarrou e marchou: Chegoulle a hora e agarrou e marchou sen dicir nada.
colleu e escapou: decatarse de que eramos mis fortes ca el, colleu e escapou.
colle e dille: Colle e dille o que nos comentou teu irmn hoxe na festa.
vou e digo: Eu, se falo na asemblea, vou e digo o que me parece.
Repara en que o segundo verbo ten que ir no mesmo tempo que o anterior.
Anda que se trata dunha construcin coloquial temos exemplos na lingua literaria:
[...] E a mia ta cando veu entrar por portas a aquel home tan grande, con aquela blusa moura, o colar
pescozo e nas mans as ferramentas, vai a rapacia e desmaiouse.
REDACTA un texto dialogado onde empregues algunhas das construcins anteriores.

Outros adverbios e locucins adverbiais de modo
Ademais dos adverbios e locucins adverbiais de modo que xa vimos en unidades anteriores convn
coecer estoutros:
adrede, a mantenta, a propsito: indican intencionalidade na accin:
Escachou o prato a mantenta para que non lle botara de comer.

asemade: simultaneamente, conxuntamente, vez:
Chova e a sol asemade .

de balde: gratis, sen custo ningn:
Retelloulle a casa de balde en dous das e medio.

de speto, de repente, de golpe, de socato: indica que algo foi feito de maneira inesperada:
De speto pxose a nevar.
Substite nestes exemplos tomados de Follas novas e A esmorga os adverbios e locucins

adverbiais subliados:
[...]parecen feitos adrede
[...]De socato Xan parouse e quedouse
para lerse a sopramocos.
albiscando para un costado[...]
Escribe unha frase con cada locucin estudiada antes.

Introduce nestas frases as locucins adverbiais de modo que consideres axeitadas:
- Canta e toca a guitarra na orquestra mesmo tempo.
- Fun escola o da de folga do profesorado porque me deu a gana.
- Fixo os exercicios tal e como lle cadrou, sen pensar nada.
- O labrego colla nas patacas rego a rego, sen saltar ningn.
- rguese tarde e despois anda coma un tolo porque non ten tempo para nada.
- Estaba todo calmo e sen que ningun o esperara deu en ventar moi forte.
- Non veas intencionadamente buscarme pola casa. Eu ben vou a p.
130
En galego temos algns pares de palabras que, polo uso ou por seren moi semellantes, tenden a
confundirse no seu emprego e debmolas fixar correctamente:
- unir: sumar das ou mis cousas, xuntar (Imos uni-las forzas en prol da liberdade).
- xunguir: suxeitar xugo (Xunguiremos das vacas carro de madeira).
- xota: danza popular que consta de das partes diferenciadas, punto e volta (Aquelas rapazas
bailaban moi ben a xota).
- iota: letra [j] (O iota unha letra que no galego s se utiliza en prstamos).
- triunfo: vitoria, efecto de triunfar (O corredor de fondo acadou o triunfo na carreira do domingo).
- trunfo: cartas do pau da baralla que vencen s demais (Mara puxo trunfo bastos).
- sono: gana de durmir (Deiteime moi tarde e teo un sono que morro).
- soo: imaxinacins que temos mentres durmimos (Esta noite tiven un soo do mis curioso).
- fogo: coincide con lume cando ten o significado de luz e calor producidos pola combustin (Cando o
fogo anda estopa, vn o demo e sopra) pero non cando significa artificio de plvora (Nas
festas da parroquia botaron cen mil pesetas en fogos).
- lume: a luz e a calor desprendidas por unha materia que arde (Tcache salta-lo lume de San Xon).
HISTORIA DA LINGUA
O sculo XX:
1900 - 1936
A recuperacin literaria do galego
foi ascendente, e alcanzou un grao
notable de desenvolvemento antes
da Guerra Civil. Pero era obra
fundamentalmente dunha elite
cultural. Mentres tanto a situacin
social do galego continuaba
deteriorndose polo descenso de
monolinges galegos, debido
alfabetizacin exclusivamente en
casteln e falta total da presenza
do noso idioma na Administracin
e na igrexa.
O papel da escola era perfectamente
percibido polos mentores do goberno
en poltica idiomtica: Hay que
llevar urgentemente el espaol a
las montaas gallegas
(Amrico Castro, 1922).
O influxo positivo da actividade
daquela elite cultural galeguista
non foi suficiente para contrarresta-los efectos negativos derivados
da situacin subalterna do galego.
O Estatuto do 1936
Despois da cada da ditadura de
Primo de Rivera (1930) instaurada
a Segunda Repblica (1931). Durante
ese perodo alcanza un considerable
desenvolvemento en Galicia o movemento
nacionalista.
Entre as mis importantes
reivindicacins do nacionalismo figura
a devolucin a Galicia dos seus
dereitos idiomticos. Isto encontra
a sa formulacin legal no Estatuto
de autonoma, plebiscitado en xuo
de 1936, que no seu artigo 40 establece
que sern idiomas oficiais en Galicia
o casteln e o galego. o primeiro
recoecemento legal da oficialidade
do galego en toda a historia. A Guerra
Civil malogrou esta conquista.
Os resultados oficiais do referendo
sobre o Estatuto foron:
- Censo de electores: 1.343.135
- Nmero de votantes: 1.000.963
- Votaron si:
993.351
- Votaron non:
6.161
- Votaron en branco:
1.451
A Guerra Civil
Entre as moitas consecuencias
negativas da Guerra Civil hai algunhas
que afectan moi directamente a
recuperacin do idioma:
1) Impediu a entrada en vigor do
Estatuto de autonoma, no que
se estableca a cooficialidade do
galego.
2) Malogrou o traballo dos homes
que loitaron pola recuperacin
idiomtica, ben fusilndoos, ou
anulndoos co exilio e o silencio.
O esforzo dun sculo enteiro foi
destrudo: editoriais, revistas,
institucins, todo aquilo, en fin,
que fora creando as bases da
reconstrucin cultural de Galicia.
O comezo da guerra significou tanto
a non implantacin do estatuto como
o corte de tdalas actividades
culturais e cientficas relacionadas
con Galicia e co galego.
131
COMPLEMENTOS
As palabras dos nosos poetas
A lingua o noso escudo. Ningun, sexa a que sexa a forza asoballante
en que se apoie e o poder de que dispoa, conseguir trocar a espiritualidade
dun pobo nin afogar a sa fala, que a chave da porta da sa liberdade
e o facho que alumea os seus roteiros de eternidade.
Que lonxe, que lonxe ests

canta terra entre ns dous
pero dende que te fuches
ai amor, ai amor.
Ramn Cabanillas
Cando busco nos teus ollos

bagame o corazn
cantas cousas non pasaron
ai amor, ai amor.
Ningn idioma alleo por ilustre que sexa poder expresar, en nome
do noso os ntimos sentimentos, as fondas dores e as perdurables
esperanzas do pobo galego.
Castelao
Cantarte hei, Galicia,

teus doce cantares,
que as mo pediron
na beira do mar.
Cantarte hei, Galicia,
na lingua galega,
consolo dos males,
alivio das penas.
Que as mo pediron,
que as mo mandaron,
que cante e que cante
na lingua que eu falo.
Rosala de Castro
Lvame, meu carro, leva,

pola meiga terra nosa
que a mia alma saudosa
lonxe dela non se afai.
Lvame por onde se escoite
a fala doce e sentida
entre bicos desprendida
no colo de mia nai.
Ramn Cabanillas
132
Pasaron meses e anos

e a mocidade pasou
mido por noites o tempo
ai amor, ai amor.
Por ti agardo cada da
ateigada de ilusin.
ven axia, volta a min
ai amor, ai amor.
O galego que non fala

na lingua da sa terra
nin sabe o que ten de seu
nin merecente dela.
Romance da lingua galega
Daro Xohn Cabana
Nobre e harmoniosa
fala de Breogn,
fala boa, de fortes
e grandes sen rival;
ti do celta s odos
sempre soando ests
como soan os pinos
na costa de Froxn;
ti dos eidos da Celtia
e co tempo sers
un lbaro sagrado
que triunfo guiar,
fala nobre, harmoniosa,
fala de Breogn!
Eduardo Pondal
Ai amor que lonxana

que soidade, que dolor
vivir sen ti non vida
ai amor, ai amor.
Cartas van e cartas veen
e as palabras tintas son
quero escoita-la ta voz
ai amor, ai amor.
Letra: Neira Vilas
Msica: A Quenlla
- 13 LECTURA
A FAUNA E A FLORA
O VAL
Ouh, largaco val de Celanova
que o meu amor de neno acariaches
con sombras doutros paxaros e ventos
cantando polos bosques.
As maceiras, os acevos e os *pinos que te arrolan
aprixanme a cintura tan galana,
tan cinguida dos ros namorados,
meu rumoroso val dos pintorreis,
das calandrias, das pegas, das papuxas,
polo sern arriba
nun solpor de afastados horizontes.
Val das camps fondas, bolboretas,
feitas flores cheirosas nos curutos,
rosas de quente voz polas ladeiras.
Val das raposas loiras, das donias
que entre as carqueixas pasan fuxidoras
mentres as ras orquestran nas xunqueiras
noites mainas de luz estrelecida.
*
QUEN O AUTOR?
? Naceu en 1914 na vila que se

cita no poema.
? Segundo el, a sa poesa ten
unha funcin alleante porque
contribe supervivencia da
nosa etnia e da sa conciencia
particularista.
? En 1966 emigrou a Venezuela,

de onde regresou decepcionado
pola cativeza mental do sector
mis reaccionario da emigracin
galega, o que reflectiu e criticou
nas sas obras.
O AUTOR : ---------------------------------------------------
pieiros
O soo sulagado, ed. Akal (fragmento)
COMENTMO-LO TEXTO
O fragmento da lectura un texto potico. Basendote nel escribe as caractersticas dos textos
poticos fronte s narrativos. Di cal a clase de palabras predominante. Cal cres que pode sela razn? Que efecto cres que busca o autor?
Escribe unha oracin con cada unha destas palabras do texto: largaco, acariar e mainas.
Escribe algn sinnimo de cheirosas, curuto e cinguir.
Escribe outros nomes para: maceiras,* pinos, bolboreta, donias, carqueixas e xunqueiras.
ORALIDADE:
1. Alfonso D. Rodrguez Castelao escribiu que non cousa doutro mundo pinta-lo que ven os ollos,
que sern comestos polos vermes, pero na paisaxe hai mis cousas que ver. Cres que a paisaxe
galega mudou moito nos ltimos tempos? Cales son as diferenzas fundamentais?
2. Debatede sobre o sentido do seguinte fragmento: A contaminacin, o burato da capa de
ozono, o urbanismo salvaxe (...), son cousas todas froito do capitalismo. En todo caso, o home a
mesma natureza, que ningun se preocupe, a cousa do mis natural (A Cerna, Pepe Carreiro).
133
Selecciona e escribe as palabras do texto relacionadas coa fauna e coa flora. Escribe tamn as
que se refiran oronimia. Ampla o teu coecemento do lxico desta unidade con este cadro:
Animais
domsticos
Boi, vaca, touro, galia, galo, pito, coello, porco, rancho (bcoro),
pucho (xato, becerro, vitelo), ovella, carneiro, cabra, bode (godallo), cabalo,
egua, can (cadela), gato, rato...
Animais
salvaxes
oso, lobo, xabaril (porco bravo), raposo (golpe), denocia, esquo, teixugo
(porco teixo), veado, lontra, gardua, xirafa, camelo, ourizo, furn, leirn...
Aves e paxaros
peto, carrizo, paspalls, pita de monte, lavandeira, pardal, xlgaro, cegoa,

pelicano, estornio, paporrubio, andoria, gaivota, pomba, curuxa,
moucho, merlo, corvo, bubela, rula, pega, aguia, gabin, parrulo...
Insectos
escaravello, abella, abzcaro, bolboreta, cabalo do demo, cascuda,

vacaloura (escornabois), carracha, lucec (vagalume), saltn (besbello),
grilo, avespa, traza (couza), termite, xoania, cadela
de frade, eiruga...
Animais marios
lamprea, rodaballo, angua, xouba, bacallau, pescada, xarda, tiburn,

quenlla, golfio, arroaz, robaliza, congro, solla, linguado, bertorella, morea,
congro, muxo, chicharro, balea, caldeirn, cangrexo, boi, ncora, lumbrigante,
lagosta, ameixa, mexilln, zamburia, caramuxos, luras, choco, polbo,
xiba, tartaruga, augamar, algas, liques...
Anfibios e rptiles
ra, sapo, crocodilo, pingn, cobra, liscanzo, pntega, sanguesuga,

serpe, lagarto, lagarta, lombriga, lesma...
Plantas arbustos e
flores silvestres
mapoula, mexacn, trevo, alel, xasmn, estalote, abeluria, fincho, fieito

(fento, felgo) queiroga, toxo, piorno, mirasol, romeu, tomio,
margarida, canaval, ourego, cogomelo, cacto, silva, amorodeira...
rbores
froiteiras
maceira, pereira, figueira, amendoeira, abeleira, nogueira, cerdeira,

guindeira, castieiro, pexegueiro, pavieira, marmeleiro, laranxeira, oliveira,
plataneiro...
rbores
non froiteiras
carballo, sobreira, salgueiro, teixo, freixo, acevo (acivro), bidueiro

(bido), sabugueiro, faia, pieiro...
Distribe as seguintes palabras en dous grupos segundo estean relacioadas co mundo da fauna
ou coa flora:
seiva, carballeira, crista, abeledo, acazaparse, enxerir, sebe, rillar, abrocho, casulo, mordedela, pebideira,
pla, pouta, murchar, gadoupa, desova, nio, abeledo, ouvear, tobo, souto, serpear, ferrn, avellariza,
manda, rabao, salcedo, gorida, pelaxe, peteiro, xermolar e invernadoiro.
134
Fxate nos animais que se citan neste poema pertencente a Os eidos de Uxo Novoneyra e os
verbos que expresan o son que emiten. Engade ti outros.
a o pombo
pr sol longo...
Arrola a rola.
Canta o paspalls.
Mapoulas rosas
no ouro do pan!
NADA est lonxe.

Os campios das uces
cobren os montes
de ferruxe.
Le o seguinte texto e fxate no percorrido que fai Anxel Fole polas terras altas do Courel e
como vai describindo a sa fauna e flora. Logo da lectura fai ti unha descricin dunha paraxe
natural que coezas (ou mesmo podes inventala) enumerando as especies vexetais e animais
que se poden atopar.
Terra do Courel, spera e forte (...). Terra brava de lobos e aguias: terra outa de fragas e
devesas (...). Hai faias e chopos, rebolos e bidueiras (...). Nalgns sitios lamaguentos tamn se
atopa unha especie de salgueiro que se chama paleira (...). Nas devesas da Rogueira hai teixos
grandsimos (...). Por al anda o lobo e o xabarn. Unha vez vimos dez lobos xuntos cando iamos
derrubar uns castieiros bravos (...). Segundo os vellos mis vellos, hai moitos anos nas devesas
haba osos e cervos, e nos cumiais moitos rebezos, mais anda se atopan corzos e xabarns, e tamn
moitas perdices, lebres e coellos (...). Tamn se atopan algunhas lontras, que non nada doado
cazalas (...). Tamn hai arceas e labancos e moitos parrulos bravos na lagoa de Seara, que
mide uns mil douscentos metros de permetro. Por iso son chamadas estas terras o paraso do
cazador e do pescador.
Anxel Fole, lus do candil.
Os morfemas de xnero para a expresin doutros valores

Xa se viu que s veces a distincin de xneros implica unha alteracin de significado que pode consistir
en:
Designacin de obxectos distintos: o caldeiro, a caldeira; coitelo, coitela
Diferenza de tamaos ou formas (o feminino designa o de maior tamao): leiro, leira
Designacin do individual (masc.) fronte colectivo (fem.): froito, froita; ovo, ova
Indica o valor na flexin do xnero nos pares de palabras que seguen:

trazo/traza
tempo/tempa
machado/machada
tixolo/tixola
agro/agra
pozo/poza
tallo/talla
coitelo/coitela
leiro/leira
Escribe o nome correspondente a estas definicins que contrapoen o masculino e o

feminino:
pan de feitura pequena
peza de pan grande estreita
asento longo e estreito
masa dos mercados pblicos
orificio, oco
cova
embrin das aves
conxunto de ovos de certos peixes
amoreamento de palla
lugar pechado onde se garda o feo
pena, rocha
lugar onde hai penas
calzado de coiro con piso de madeira
calzado de madeira dunha soa peza
135
VERBOS QUE ACABAN EN -AR, OER E OR

CAER
SAR
MOER
OR
moio
moes
moe
moemos
moedes
moen
oio
oes
oe
omos
odes
oen
moia
moias
moia
moiamos
moiades
moian
oia
oias
oia
oiamos
oiades
oian
caio
caes
cae
caemos
caedes
caen
saio
saes
sae
samos
sades
saen
caia
caias
caia
caiamos
caiades
caia
saia
saias
saia
saiamos
saiades
saian
copretrito de indicativo
caa
caas
caa
caamos
caades
caan
saa
saas
saa
saamos
saades
saan
moa
moas
moa
moamos
moades
moan
oa
oas
oa
oamos
oades
oan
REPARA
Os verbos rematados en -oer (choer, doer, proer, roer...), en -or (desor, entreor...),
en -aer (caer, decaer, traer, atraer, distraer, contraer...) e en -ar (sar, sobresar...)
son regulares, pero intercalan un -i- entre a raz e a terminacin verbal na primeira
persoa do singular do presente de indicativo e en todo o presente de subxuntivo.
Ex: doio/doia.
A primeira e segunda persoas do plural do copretrito levan direse no -i, que
forma slaba en por si, para as diferencialas das mesmas persoas do presente de
subxuntivo, nas que o -i- forma slaba xunto co -a- seguinte: mo-ia-mos (presente
de subxuntivo) e mo--a-mos (copretrito).
Volve escribir estas oracins na persoa que se indica entre parnteses:

- Reptoche que eu non saio da clase ata que oia o timbre (vs)
- mellor que non moias o caf ata que traian a cafeteira (ns).
- Cando oian a verdade posible que caian da burra (vs).
- Daquela sempre moa man o caf que traan os tos do Brasil (ns).
- Dixronme que se sobresaa en lingua era por mritos propios (vs).
- Vea, eu traio o vio e ti as tortillas (ns e vs).
136
FRASEOLOXA:
Conxuga os verbos na persoa e tempo que cumpra e explica o significado das frases
subliadas:
- Se fai o que di pode que lle --------------------- (sar) a cadela can.
- Como non --------------------- (sar) do paso decidimos pasar a outra cousa.
- Dixmoslle que se non nos devolva os cartos --------------------- (moer) os sos.

- Para que non nos --------------------- (moer) a paciencia mis pagarmosvo-lo duplo.
- De non terdes conta diso pode que --------------------- (sar) dun souto para vos meter noutro.
- Daquela ---------------- (caer) na trapela facilmente e logo ---------------- (caer) nos a alma s ps.
- E se non --------------------- (caer) na conta, como o solucionastes final?
A perfrase verbal
volver + infinitivo
Como acendida lmpada en estreito
pechado camarn,
as no santuario do meu peito
arde unha lus sen fin.
Cando a sa lapa agonizando lenta
boquea e vai morrer,
sopro de fe seu pbilo alimenta
e vlvese acender.
Pertence grupo das perfrases reiterativas, as

que indican que se repite a accin expresada no
infinitivo, se ben a idea de repeticin est no
auxiliar. Exs:
Volveu telefonar pero seguan sen contestar.

Volviches presentarte s oposicins?
Lembra ademais estas construcins de volver +
preposicin:
volver en si: recupera-la consciencia (Desmaiouse
pero axia volveu en si).
volver por: ser partidario, apoiar (E ti por que
equipo volves? Eu volvo polo Deportivo).
Curros Enrquez, Aires da mia terra.
Transforma as seguintes oracins empregando a perfrase anterior:

- Os vecios din que viron de novo un xabaril pola fraga.
- Desde aquela, encontrcheste algunha vez mis con eles?
- Cando credes que recibiredes carta dela outra vez?
- Despois do que me fixo non creo que lle fale mis.
- Como repitas ese xuramento diante de min levas unhas labazadas.
Os pronomes tonos de terceira persoa lle/lles

Lle e lles son as formas do pronome tono para o obxecto indirecto de singular e plural respectivamente
(Deixeille tdolos meus discos. Non lles quixen dici-la verdade). Estes pronomes tamn son usados como formas
de cortesa de segunda persoa (Vostede quere que lle traia algo? Seores, qurolles mostrar algo). As contraccins
cos pronomes tonos de obxecto directo son:
O
OS
AS
LLE
llo
lla
llos
llas
LLES
llelo
llela
llelos
llelas
137
Introduce nestas oracins o pronome lle ou lles segundo corresponda:

- Devolvestes ----------- os compactos voso irmn?
- A quen ----------- emprestche-lo libro?
- Non ----------- dixo nada para non anoxalos.
- Quero ----------- preguntar algo a vostede, se mo permite.
- Anda que ----------- deas todo, nunca ser abondo para el.
- Este cativo ten ----------- medo s trasnos.
- Non ----------- queiras mis s teus pais porque s queren que fiques na casa.
Colocacin do pronome tono

Como norma xeral, o pronome tono vai detrs do verbo (soldado a el) nas oracins simples e na
principal das compostas. Ex: Quroo todo para min. Faloume do que quera estudar.
Como excepcin a esta norma, cmpre considera-los seguintes casos nos que o pronome antecedera
o verbo:
Nas oracins negativas: Nunca me gustaron os filmes violentos.
Con algns indefinidos (algo, algun, ningun, bastante, mesmo, calquera...) se van situados
antes do verbo: Iso calquera o saba.
Con algns adverbios como acaso, ata, case, incluso, axia, s, sempre, algures, ben,
cedo, igual, mal, mellor, peor... cando estes van antes do verbo: Axia me decatei do que
pasaba.
Nas oracins introducidas por exclamativos ou interrogativos: Quen che me dera na Habana!
Nas oracins desiderativas, se o suxeito vai antes do verbo: Deus te oia!
Cando se altera a orde lxica dalgn elemento da oracin: Ganas me deron de chorar.
REPARA
Nas perfrases verbais nas que hai un elemento de relacin (preposicin
ou conxuncin) entre os verbos, o pronome pode adoptar tres posicins:
no lugar que lle corresponda co verbo auxiliar (Tesmo que dicir), despois
do verbo auxiliado (Tes que facermo) ou despois da partcula (Tes que mo
facer). Nas que non hai ese elemento de relacin, o pronome ten s das
posicins posibles (ndao dicindo, anda dicndoo).
Constre oracins correctas con estes elementos tendo en conta as regras de colocacin e a
concorrencia dos pronomes tonos:
- Direi / logo / a / ver/ o/ lles/ enfadan / se / non.
- Homenaxe/ facer / me / seica / queren.
- Ningun / o / vin / negar / que / eu / me.
- Disque / todo / / deixou / o / capital / fillo / lle.
138
Substite o subliado neste texto polo pronome ou concorrencia de pronomes correspondente.

Indica a razn da sa colocacin:
O cultivo da vide: a poda e a vendima

A regra bieita prescriba monxe unha dieta baseada en pan, vio e legumes. A cada
membro do mosteiro asignbanlle unha porcin de vio da, e s aumentaban esta porcin
en casos especiais. Explcase as que impuxeran o cultivo da vide e que a imaxinera do calendario
non sexa s produto da xeografa senn que tamn constite un fenmeno cultural. Tralo fro
inverno, marzo trae as primeiras temperaturas mornas. O rstico sae da cabana, onde aturou
as inclemencias do tempo e comeza as faenas coas que ten que asegura-lo sustento. Espidos e secos,
os bacelos necesitan un coidadoso traballo que evite unha psima vendima. Demasiado sabe
isto o campesio, e por iso endereita as vides e inicia os labores de poda.
Os traballos e os das na Galicia medieval, Manuel A. Castieiras
As preposicins e locucins a gs, por mor de, por causa de

Ags: significa exclusin ( Vieron todos ags o Manuel) e ten o mesmo uso e valor que estoutras
preposicins: bardante, excepto, fra, quita(n)do, sacado, salvado, salvante, salvo e tirante
(Quitando o rugby, gstanme tdolos deportes. Qutame calquera pan, bardante o de Cea).
Por mor de, por cousa de, por causa de: indican causa ou motivo (Non puidemos viaxar por
mor da xeada. Tdolos irmns andan a mal por cousa das herdanzas).
Introduce a preposicin ou locucin prepositiva axeitada nestas oracins:

- Todos na familia eran loiros, ----------------- Xabier, que era rubio.
- Non quixeron ir en avin ----------------- treboada.
- Fai sempre o que ela diga, ----------------- que che diga o contrario.
- ----------------- o derradeiro captulo, o resto do libro non vale un peso.
- Acertei os cinco nmeros da primitiva ----------------- o complementario.
- Os marieiros non poden sar mar ----------------- tempo.
- Non es quen de te ergueres hora ----------------- ta preguiza.
REDACTA e contina o seguinte fragmento empregando o lxico e os contidos gramaticais

desta unidade:
Eu ben sei que o meu caso non debe dar p a ningunha nova metafsica, e si, soamente, s anlises
dalgn mdico sutil. Pero se eu fose afeccionado s trupias de concepto diravos que aquela noite foi
cando por primeira vez sentn a carn meu a presenza do seor Ningun. Lonxe de min a intencin
de metervos medo, xa que, polo demais, a cousa non tivo importancia. Direivos cmo foi.
(A luz en silencio, de Os arquivos do trasno, Rafael Dieste).
139
A letra <g>, segundo a pronuncia das palabras que a levan en galego, pode te-las variantes
<gu> e <g> na escrita. As, as regras que rexen estes usos son:
- Se esta consoante precede as vogais a, o, u, escrbese <g> (cogomelo, antiga, gubia...)
- Escrbese <gu>, e o u non se pronuncia, cando precede as vogais e, i (sanguento, guiso, guiar...).
Se precede as vogais a, o, o u, si se pronuncia (guapo, egua, ambiguo...).
- Escrbese <g> para marcar na escrita a necesidade de pronuncia-lo u (antigidade, lingista,
ambigidade...).
REPARA
Esta letra <g> pode formar parte de certas secuencias de letras en
palabras cultas e semicultas. Estas secuencias son:
gn: significado, gnose, cognicin, signo, pugna, gneo...
gm: flegma, flegmn, pragmtico, segmento...
gl: sigla, glaciar, glicosa, glote, gladiador...
gr: segredo, segrel, regra, singradura, segrar...
ngs: gngster...
Tendo en conta as regras e observacins anteriores, completa con g, gu ou g segundo for necesario:
va----a
tre----ua
bilin----ue
al----ar
---- eifa
a----iacho
exi----uo
---- indar
lin----ua
ba----o
---- uanche
fane----a
embra----e
un----ento
anti----uidade
---- e
---- indastre
man----elo
san----e
fre----a
se----a
a----inaldo
---- edella
---- abia
Completa cada palabra co grupo consonntico que corresponda: gm, gn, gl ou gr:
---- omo
xo----ar
---- adolo
ma----olia
ma----nfico
si----o
diafra----a
fle----tico
---- icosa
li----ito
a----omerado
se----egar
---- bulo
esti----a
i----orante
i----icin
Relaciona cada palabra co seu significado e fxate na sa ortografa:

Revogar ( )---------------------------1. Esmagar cos dentes o alimento.
Vigairo ( )--------------------------- 2. Deixar sen efecto unha lei ou resolucin.
Mastigar ( )--------------------------3. Xuz eclesistico nomeado polo bispo.
Algunhas palabras teen significados distintos segundo leven ou non g. Busca o significado
dos seguintes pares:
140
signo-sino
dogma-doma
estigma-estima
asignar-asinar
signatura-sinatura
digna-dina
mbo-los dous
DILOGO ENTRE A E B
O meu amigo A ten 66 anos. O meu amigo B 33. mbolos dous
son escritores. A escribe sempre en casteln. B escribe sempre en galego.
B, no curso dunha conversa cordial, manifesta a sa mgoa porque
A non escriba en galego, lingua que utilizan os dous interlocutores neste
dilogo. A declara que tal actitude non supn menosprezo para o galego,
lingua que fala desde que aprendeu a falar, mentres que B falou ata
hai pouco ordinariamente en casteln. A fillo dun labrador e naceu
nunha aldea. B fillo de militar e naceu nunha cidade. Para A, parecer,
constite un mrito fala-lo galego desde cativo e un demrito
comezar a falalo na madurez (...). Parece coma se o que non tivo o
galego como lingua natal non puidese aceptalo como lingua propia
normal cando se cre chamado a facelo. Hai, pois, que presentar probas
de limpeza lingstica de sangue para ser admitido na comunidade
de galego falantes?(...). Para emprega-la distincin de Castelao: A
fala galego por ruralismo, B por galeguismo. Postos a escribir en galego,
A ten unha vantaxe, que non beneficia, e B unha desvantaxe que supera.
Quen mostra maior interese pola lingua? (...). Mais se B figura na
historia da literatura galega e A non sente a necesidade de escribir
en galego, habemos de excomungar a B porque non herdou de Abel
en lia recta a distincin do timbre das vocais de grao medio, e venerar
en A a pelica de San Xon Bautista porque os seus pais tanxan a
avea de Dafne mentres mordiscaban as sas pericas a herba da
chousa familiar?
Describe os que poderan
ser lingisticamente os perfs
biogrficos de A e B.
Segundo o texto, cales son
as diferenzas entre a lingua
materna e a de instalacin?
E. Torrente Ballester, C.J.
Cela, R. M. del Valle Incln
son galegos que escribiron
en casteln. Pertencen as
sas obras literatura galega
ou espaola?
Intenta dar unha resposta s
preguntas que fai o autor.
Ricardo Carballo Calero, La Voz de Galicia, 29.10.1990
HISTORIA DA LINGUA
O galego baixo
o franquismo
O triunfo do franquismo supuxo
a supresin das liberdades e a
implantacin dun novo ordenamento
que exalta a unidade poltica de
Espaa e reprime calquera
manifestacin de diferencialismo
que non sexa de carcter folclrico.
Nunca os gobernos totalitarios
promulgan decretos prohibindo o
uso dos idiomas. A aplicacin da
censura medida suficiente para
desterralos de calquera mbito que
non sexa o estritamente privado.
Por iso, hai tamn un longo perodo
sen publicacins en galego, e despois,
cando se toleran, sofren a censura:
a ideolxica e a idiomtica.
Situacin do galego
despois da guerra
parte da deteriorizacin producida
pola represin e a propaganda, houbo
algns cambios que repercutiron
negativamente na situacin social do
galego durante o franquismo: faise
obrigatoria a escolarizacin no nivel
bsico.
- Popularzase a radio, e mis tarde
a televisin.
mbolos dous medios, dos que
est excludo o galego, son dunha
enorme eficacia na difusin idiomtica.
Nesta poca dse tamn un forte
crecemento das cidades coa afluencia
de xentes procedentes do campo. En
moitos casos este cambio de hbitat
vai acompaado do abandono do galego
e a adopcin do casteln.
Os anos cincuenta
A partir da dcada dos 50 (e
especialmente despois do ingreso
de Espaa na Unesco) as medidas
represivas contra o galego atenuronse.
Isto permitiu que algns galeguistas
sobreviventes da guerra acometesen
a empresa de transmitirlle xente
nova o ideario do vello galeguismo,
fundado principalmente na defensa
idiomtica.
parte do labor clandestino,
nun primeiro momento as actuacins
pblicas deste grupo reducronse
obrigadamente s publicacins e
s manifestacins de tipo cultural.
Hai que salientar nesta etapa o
importante papel da Editorial Galaxia.
141
COMPLEMENTOS
O cancioneiro de tradicin oral galego
Galicia , sen dbida, un pas moi rico na sa creacin lrica de tradicin
oral que foi a base para que moitos poetas publicaran cantares que
recollan a seiva do canto tradicional.
O descubrimento intelectual do cancioneiro est asociado proceso
de recuperacin da personalidade de Galicia. Foi o pai Sarmiento (16951772) un dos primeiros letrados en manifesta-lo interese pola literatura
tradicional como medio pedagxico para o estudo do idioma propio
de Galicia.
Un sculo mis tarde ser Rosala de Castro quen asumir un papel
decisivo no rexurdimento de toda a literatura de tradicin oral.
Poucos anos despois, Xos Prez Ballesteros (1885) publicar a
primeira coleccin de cantares do pobo. Este e outros cancioneiros,
que se foron publicando ata a actualidade, configuran un valiossimo
documento que configura a vida psquica e material de Galicia,
os conceptos da vida, os sentimentos, os usos e costumes,
etctera. Estes e outros moitos temas tiveron tratamento lrico na
voz annima das nosas xentes.
As composicins da lrica tradicional caracterzanse formalmente
por seren sinxelas, espontneas e breves, non exentas de elaboracin
artstica, e por buscaren a expresividade.
Manifstanse en forma de cantigas que estn compostas, xeralmente,
en versos de arte menor e con rima asonantada.
Tematicamente, calquera asunto do contorno individual ou colectivo
pode ser obxecto de tratamento potico: o amor, os oficios, os traballos,
a stira individual e social, as romaras e santuarios, os fenmenos
atmosfricos, etctera.
Os cantos de berce conforman un destes captulos.
A finalidade dos cantos de berce a de adormenta-lo neno ou a
nena pero, mesmo tempo, neste dilogo permanente do ser
querido coa nova criatura, vanse transmitindo, dunha maneira intuitiva,
as formas de ser, de estar e de vivir nun mundo cultural propio.
O estudo pormenorizado do conxunto dos cantos de berce mstranos
como todo o coecemento da educacin da psicomotricidade o foi
desenvolvendo unha e outra nai, s por intuicin, ata se manifestar
na creacin deste importantsimo corpus de material lrico-musical.
Como caracterstica comn dos cantos de berce podemos sinalar
unha gran sinxeleza lingstica e musical portadora dunha enorme
afectividade nuns casos e dun alto poder de suxestin noutros.
A msica e a lingua ascianse nunha perfecta conxuncin para
acadar, cos mis belos logros estticos, a funcin pretendida: a comunicacin,
a transmisin de afecto e de mensaxes concretas e a accin de adormenta-lo neno ou a nena.
142
Cantos de berce
Miguelio unha rosa,
Miguelio un caravel;
Miguelio un espello,
sa nai mrase nel.
Durme, Miguelio, durme
que xa hora de durmir
pecha un ollo, pecha o outro
que teu pai logo ha de vir.
Non te troco meu menio,
non te troco meu amor;
nin pola prata da la
nin polo ouro do sol.
Carnia, carnia, carne,
sangue do meu corazn;
nin contando as estrelas
contara-lo meu amor.
Arroln, arroln,
Queres queixo, queres pan?
Se o queres non o negues
que as mulleres cho darn.
Arroln, arroln.
Queres queixo, queren pan?
Paxarios que voades
polas follas dos loureiros;
deixade durmi-lo neno
que est no sono primeiro.
Aquel paxario
era tan lindio!
via de Valencia
da beira do ro.
- E como lle chaman?
- Chmanlle Pepio.
- Ai, que lindo nome
ten o paxario.
Ai, Mara Manuela,
corpo delicado!
ven coida-lo neno
que che est chorando.
Documento sonoro do taller experimental de
msica tradicional. Cantos de berce tradionais
Editorial Galinova
- 14 LECTURA
OS XENTILICIOS
Ano de 1957:
A estampa de emigrantes pode comezar na cuberta dun barco mercante.
O barco pode se-lo Higland Princess dunha empresa de navegacin
inglesa nunha viaxe rutineira de Vigo a Bos Aires, e a data pode
situarse nun mes calquera e nun ano calquera, de tdolos que se
suceden implacables para a emigracin galega; mais podemos
para o caso concretala no mes de outubro de 1949.
A paisaxe de terceira clase que se dirixe a Bos Aires est composta
na sa maiora por emigrantes galegos. A maiora son dinamarqueses
e ingleses. Os portugueses dirxense case todos s portos de Brasil.
Uns cantos arxentinos, profesores e artistas, que percorreron a Europa
en viaxe de estudos, mestranse con eses campesios que emigran
sa patria. posible que sexan fillos de emigrantes. Os ingleses e
dinamarqueses fan vida parte, poden ademais consumir cervexa no
saln de estar e distrae-lo tempo en pasarse uns s outros informes
de toda clase sobre o novo pas a onde acoden. No fondo agardan
que a sa propia nacionalidade lles sirva de credencial para o traballo
futuro [...]
Ano de 1969:
[...] A peonaxe europea da que non pode prescindir a altura
tcnica e industrial acadada por Alemaa, Suza, Inglaterra... est
composta na sa maiora por espaois, italianos, portugueses, turcos,
gregos e xentes do norte de frica. [...] xunto segregacin racial
existe no mundo de hoxe a segregacin tecnolxica e que os tcnicos
e directivos alemns, suzos, ingleses... ven con ollos de desprezo,
oxal fosen de misericordia, anda que esta mirada sexa igualmente
ofensiva, os pens espaois, italianos, gregos... que traballan no
formign e manexan martelos pneumticos nas estradas [...]
Galicia emigrante (audicin radiofnica)
ed. do Castro
QUEN O AUTOR?
? O autor do texto da lectura naceu

en Bos Aires en 1910 e finou na
Corua en 1979.
? Estudou dereito en Santiago onde

comezou a destacar como debuxante.
? No ano 1929 presentou en

Compostela a primeira exposicin
dos seus traballos artsticos.
? En Galicia colaborou con textos

e debuxos nas revistas Yunque,
Universitarios, Alento, Ns, etc.
Tamn cofundou e codirixiu o semanario
poltico Claridad.
? En 1936 emigrou a Bos Aires onde
traballou en publicacins como El
Diario ou Galicia. Al tamn fundou
as editoriais Nova e, mis tarde,
Citania.
? Xunto con Isaac Daz Pardo, creou,
en Galicia, o Museo Carlos Maside
e o laboratorio de formas que tentou
restaurar Sargadelos. Colaborando
con Cermicas do Castro a idea dos
dous autores converteuse en realidade.
O AUTOR : --------------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
Escribe catro diferenzas que atopes entre a emigracin galega a Amrica
e a posterior cara a Europa.
REDACTA un texto dialogado onde dous emigrantes galegos mostren

os seus sentimentos teren que partir para fra de Galicia.
ORALIDADE:
Debatede sobre as diferenzas migratorias existentes entre os anos
cincuenta e as de hoxe en da.
143
Os xentilicios son palabras que designan o lugar de nacemento de algun. Son derivados de
nomes propios xeogrficos e frmanse mediante sufixos. Por exemplo:
-n, -ao / -: lancarao/-, limiao/-, masidao/-, arousn/-, bergantin/-, fisterrn/-
-n / -: muradn/-, pontecaldeln/-, pontecesn/-, vilagarcin/-
-ano / -ana: africano/-ana, boliviano/-ana, nicaraguano/-ana
-eiro / -eira: betanceiro/-a, brasileiro/-a, rianxeiro/-a
-ego / -ega: chairego/-a, manchego/-a
-ense: melidense, mindoniense, nicrariense, sadense, tudense, viveirense
-eo / -ea: cesureo/-a, portorriqueo/-a
-s /esa: camaris/-esa, carballs/-esa, negreirs/-esa porris/-esa, valdeorrs/-esa
-: bengal, beirut, paquistan, marroqu
-ino / -ina: bilbano/-a, fonsagradino/-a, monfortino/-a
Ademais destes, que son os mis comns, temos outros sufixos como eno/-ena (esloveno/-a),
-eo/-ea ( europeo/-a ), -ita ( israelita ), -o/-a ( ruso/-a ), -n/-ona ( letn/-ona ), -ote/-ota
(cambote/-a) e -udo/-uda (graudo/-a).
Anota os xentilicios que aparecen na lectura e indica a que lugar fan referencia. Coceslle a
algn deles un sinnimo?
Indica a que comarca ou vila corresponden os seguintes xentilicios:

arousn / :
cebreirego / -a:
arzun / -a:
courelao / -:
bergantin / -:
estradense:
valdeorrs / -esa:
limiao / :
caldelao / -:
lalinense / -a:
Atopa neste barullo de letras os xentilicios dos lugares que se indican:

c t v p h u z k t c
r ho i o s h r e g
p da b l a d d s u
s m n c a e f d a
u o i d t i l cm r
z a t r a r b r d
h u e v a d d e e
v es u d p l i b s
144
Cedeira
Chantada
A Guarda
Moaa
Pontedeume
Vilalba
A toponimia maior e a menor forma parte do universo potico de Pondal. Comprobdeo coa
lectura destes versos:
Eu nacn en agreste soidade,

eu nacn cabo dun agreste outeiro,
por onde o Anllns con nobre maxestade
camia ao seu destino derradeiro.
Eu non nacn en vila nin cidade,
mais lonxe do seu rudo afagador;
eu nacn cabo de pieiral espeso,
eu nacn na pequena Ponteceso.
Uns naceron na mxica Granada,
outros naceron en Mlaga famosa,
os outros en Sevilla nomeada,
os outros en Valencia deleitosa:
uns na garrida Cdiz, ben soada,
en Barcelona os outros, populosa;
eu nacn cabo de pieiral espeso,
eu nacn na pequena Ponteceso.
Pasado Vilaseco, lugar batido do aire

no alto da costa de Uces de montesa canle;
pasado Vilaseco, indo pola gndara adiante,
xa va desde lonxe o dolmen de Dombate.
Deixando Fonte-Fra, cara lado de Laxe,
e levando o camio de San Simn de Nande;
polo chan de Borneiro, de cativos pinales,
cuase pasaba a rentes do dolmen de Dombate.
Entonces eu deixando ambas rendas flotantes,
penoso a cuidando, pola Viqueira salvaxe,
nos nosos xa pasados, nos celtas memorables,
nas sas antigas glorias, nos seus duros combates,
nos nosos vellos dolmens e castros verdexantes.
E despois a Nemia, ou que fose ou tornase,
velo desde lonxe indo pola gndara adiante,
sempre ledo exclamaba: O dolmen de Dombate!
Sublia nestes refrns os topnimos e emparllaos cos seus xentilicios:

En Carballo, boa pataca e mellor allo.
En Ourense, bo vio, boa xente e auga quente.
No Carballio ademais de pan e vio, sol e auga para o vellio.
Aire de Meira, caldeiro e goteira.
De Lugo, nin boa besta nin bo burro; mais montadores, os mellores.
Quen non viu Lisboa, non viu cousa boa.
En Ribadavia, moito vio moita auga.
carballis
carballs
lisboeta
lugus
ourensn
ribadaviense
meirao
Tenta descubrir a que localidade fan referencia estas adivias:

Festa do polbo no parque,
boa vila do Arenteiro;
casas como raaceos,
berce do adivianceiro.
non ter agulla nin dedal

as sas laboriosas areas,
con palitroques danse maas
e tecen un mantelo e un saial.
O C LL
Enche os ocos cos xentilicios axeitados:

- No campo de ftbol --------------------------- xoga o Deportivo.
- Michael Jordan xogou coa seleccin --------------------------- na Olimpada de 1992.
- Pedro Almodvar, un --------------------------- universal, logrou un scar.
- O cocieiro --------------------------- Carlos Arguiano presentar un novo programa na televisin.
- Os que naceron en Lugo son os --------------------------- e os de Vigo son --------------------------- .
145
Os sufixos - n / , -n / -ana e - ano /-ana

Un dos casos especiais na formacin do feminino o das palabras rematadas en -n que
presentan das posibilidades:
-: irmn irm; cotin coti; artesn artes
-ana: folgazn folgazana; lacazn lacazana; testn-testana
Observa que cando en galego temos n para o masculino e para o feminino en casteln temos
ano / ana: cristin / cristi; ancin / anci; cidadn / cidad; casteln / castel; ferroln / ferrol
REPARA
Temos que evita-la confusin entre adxectivos e substantivos que presentan as
terminacins -n/- e -n/-ana cos que presentan a terminacin culta -ano/-ana.
Estes ltimos adoitan ser adxectivos:
humano humana; urbano urbana; americano americana; africano africana;
cubano cubana; nicaraguano-nicaraguana; angolano-angolana
Pasa para o masculino estas frases:

- A cirurxi do hospital de Lugo dxolle mia irm que deba descansar.
- A ta neta unha pillabana e unha mentirana.
- As personaxes facan o papel de puritanas e rufis.
- A capitana da embarcacin alemana era vexetariana.
- Estivo moito tempo doente mais agora xa est sa.
Escribe o feminino e o masculino correspondente das seguintes palabras:

artesn
--------------
humanas
--------------
teceln
--------------
insn
--------------
rufis
--------------
escribn
--------------
capitn
--------------
ourenss
--------------
cristin
--------------
lacazn
--------------
ancis
--------------
ermitn
--------------
urbano
---------------
anglicanas
--------------
curmn
--------------
folgazn
---------------
larpn
---------------
venezolano
---------------
As locucins prepositivas enn vez de, no canto de, en lugar de, en/a troco
As locucins prepositivas no sitio de, en vez de, no canto de e en lugar de significan
substitucin e o que se substite o obxecto designado polo termo da preposicin:
No canto de comermos carne, comeremos repolo.
Nas escenas perigosas en vez do actor acta un especialista.
Como non chegaba o meu fillo, levoume casa no sitio del.
A locucin adverbial a / en troco ten o significado de: para compensar de algo a algun, en pago
Deulle unha entrada para o ftbol a troco.
146
Enche os ocos coas locucins estudadas antes:

- Foi Rexistro Civil ------------------ mia, porque eu non tia tempo.
- Deulle unhas moedas para a mquina do caf ------------------ do billete.
- ------------------ de ir no teu coche, por que non vas no metro?
- Para amolalo mis non estarei al s oito, ------------------ chegarei s nove.
- Por orde do director tocou a trompeta na orquestra ------------------ do trombn.
Fai unha oracin con cada parella de palabras onde emprgue-las locucins prepositivas que
viches antes:
chover / ir sol
calar / falar
rir / chorar
A comparacin
Os adxectivos, ademais do grao positivo (a casa pequena), posen un grao comparativo que
serve para compara-la calidade atribuda a un substantivo en relacin con outros s que tamn
se lles atribe a mesma calidade. A comparacin pode ser de igualdade, inferioridade ou
superioridade.
Comparacin de igualdade:
Constrese coa partcula tan precedendo adxectivo e como ou coma introducindo o
segundo elemento da comparacin: [tan + adxectivo + como/coma + segundo elemento].
- como: obrigatorio diante de verbo conxugado.
- coma: obrigatorio diante de pronome persoal tnico.
Nos demais casos podemos elixir un ou outro.
Deixouno tan ordenado como puido.
Aquel home tan riseiro coma ti.
a tan rpido como/coma un tren.
Comparacin de inferioridade:
Constrese co adverbio menos precedendo adxectivo e ca, que ou do que introducindo o
segundo elemento da comparacin: [menos + adxectivo + ca/que/do que + segundo
elemento].
do que: obrigatorio diante de verbo conxugado.
ca: obrigatorio diante de pronome persoal tnico.
Nos demais casos podemos elixir entre ca e que.
Hoxe levamos menos atraso do que habitual.
Teu irmn menos alegre ca ti.
Antn menos falangueiro ca/que Xurxo.
Comparacin de superioridade:
Constrese do mesmo xeito que a de inferioridade. S se cambiar o adverbio menos polo
adverbio mis: [mis + adxectivo + ca/que/do que + segundo elemento].
Con esas zapatillas corra mis rpido ca ti.
Atopei a teu pai mis recuperado do que esperaba.
Gstame bailar mis que/que cantar.
147
REPARA
A partcula ca contrae co artigo determinado, anda que tamn se admite sen contraer.
ca + o: c (O cine est mis vivo ca o teatro).
ca + a: c (A televisin menos inmediata ca a radio).
ca + os: cs (Estas lmpadas alumean menos ca os focos halxenos).
ca + as: cs (Os telegramas chegan destino antes ca as cartas).
importante non confundi-las contraccins da partcula ca coas contraccins da preposicin
con:
con + o: co (Atopeime co meu xefe no ascensor).
con + a: coa (Foi coa ta avoa supermercado).
con + os: cos (Estiven toda a tarde cos teus fillos no parque).
con + as: coas (Sempre est xogando coas cadelas da sa vecia).
Debemos ter en conta que a conxuncin ca non contrae coa preposicin a:
Apreciouna mis a ela ca a ti.
Tampouco contrae cando xa hai unha contraccin de preposicin + artigo:
Vai de mellor gana museo ca centro cultural.
Utiliza segundo convea ca, c, c, cs, cs, co, coa, cos, coas:
- Se tiras -------------- cousas quedars sen elas.
- Por que tiraches -------------- trade? Pensas que peor -------------- teu?
- As leitugas naceron mellor -------------- do ano pasado.
- Chegou -------------- lingua de fra e -------------- xeonllos cheos de magoaduras.
- Os amorodos dronse mellor -------------- do ano pasado.
- Lus mis amigo de ir cea-los venres -------------- Xon.
- Meu irmn mis novo -------------- mia curm.
FRASEOLOXA:
Introduce a partcula comparativa que cumpra:
-
------------------
o boo de Outes, que folgando se escornou.
------------------
a faba do pote.
- Mallou nel mis
------------------
- Coida que mente mis
no centeo verde.
------------------
fala.
Enche os ocos para formar comparativos:

- Sempre foi ------------------ alta ------------------ ti.
- Ten ------------------ libros na sa casa ------------------ parece.
- Obtivo unhas cualificacins ------------------ altas ------------------ el.
- Os textos son ------------------ fciles ------------------ dixo.
- Despois da operacin cirrxica est ------------------ avellado ------------------ Anselmo.
Escribe unha frase con cada un dos seguintes pares de conxuncins:

c/coa:
co/c:
148
Verbos como sentir e durmir

Hai un grupo de verbos que presentan unha variacin triple no vocalismo da raz:
En posicin tona teen un e pechado [e]
En posicin tnica teen:
E aberto [ ] na 2 e 3 persoas do singular e na 3 do plural do presente de indicativo.
I na 1 persoa do presente de indicativo, na 2 persoa singular do imperativo e en todo o
presente de subxuntivo.
SENTIR
sinto
sentes [ ]
sente [ ]
sentimos [e]
sentides [e]
senten [ ]
sinta
sintas
sinta
sintamos
sintades
sintan
imperativo
sinte
sentide
O mesmo paradigma que o anterior teno os verbos seguintes: ferir, mentir, servir, seguir e
derivados e compostos destes verbos (malferir, desmentir, asentir, consentir, resentir,
conseguir, perseguir, proseguir).
REPARA
Os verbos inferir, conferir, transferir, referir, proferir e preferir non son derivados
de ferir, senn que se remontan base culta latina ferre polo que se conxugan
como advertir: advirto, advirtes, advirte, advertimos, advertides, advirten.
Hai outro grupo de verbos da terceira conxugacin que presenta unha alternancia tradicional
u / o:
O aberto [] na 2 e 3 persoas do singular e na 3 do plural do presente de indicativo.
U [u] no resto do paradigma
DURMIR
durmo
dormes []
dorme []
durmimos
durmides
dormen []
durma
durmas
durma
durmamos
durmades
durman
imperativo
durme
durmide
Consonte este modelo conxganse tamn os seguintes verbos: bulir, (rebulir), cubrir e derivados
(descubrir, encubrir, recubrir), os rematados en -cudir (acudir, sacudir, etc.), cumprir, cuspir,
engulir, fundir, fuxir e derivados, lucir e derivados (deslucir, entrelucir, relucir, translucir,
tremelucir), mulir, muxir, pulir, ruxir, subir, sufrir, sumir, tusir, urdir, xunguir, xurdir.
149
[...]Sentindo o demo no estrado,

sen saber qu xeito tome,
volvendo polo meu nome
dei en berrar: Meus amigos,
vostedes me sexan testemuas
de cmo me tenta este home![...]
Ramn Cabanillas, A noite estrelecida.
A perfrase verbal
dar en + infinitivo
Esta perfrase marca o comezo da accin indicada
polo infinitivo: Deu en chorar e non calaba.
Tamn indica que unha accin se repite como
algo acostumado e habitual: Deu en ir en bicicleta
a tdolos sitios.
Enche os espazos en branco coa forma axeitada do verbo que vai entre parnteses:
- A ti voute ensinar eu para que non -------------- (mentir), que ben sei que es ti quen(cuspir)
sempre no chan.
- Vai levar un desengano se non -------------- (descubrir) axia o erro informtico.
- A un sinal -------------- (fuxir) todos. Logo -------------- (cumprir) que os atopes porque senn
seguirs apandando ti.
- O sol -------------- (relucir) de tal maneira que nos fai pestanexar.
- A auga -------------- (xurdir) nese pozo pero despois -------------- (sumir) a terra.
Introduce a perfrase dar en + infinitivo nas seguintes frases:

- O neno estaba moi tranquilo, pero de repente comezou a berrar coma un tolo.
- Nisto, a amiga de mia nai comezou a saltar de ledicia. Tocralle a lotera.
- Antes nunca a, pero agora duselle por ir cine tdalas tardes.
- Antonio xogaba moi ben baloncesto, pero comezou a fumar e perdeu a sa forma fsica.
- Cando a sar para a ta casa, empezou a chover con forza e tiven que quedar.
Coloca correctamente o pronome que vai entre parnteses nas seguintes frases:
- Algns --------- dixeron --------- onte no canto de hoxe. (o)
- Entre varios --------- ser --------- moito mis fcil de erguer. (vos)
- Nada --------- deu --------- , nada --------- pedn --------- . (me, lle)
- Algo --------- darn --------- polo teu aniversario. Non te preocupes. (che)
- Ningun --------- dixo --------- a verdade do asunto para que eu puidera estar sobre aviso. (me)
- Calquera --------- fai --------- . Co Xos mirando non se pode argallar co traballo. (o)
- Despois do que fixeches, outro --------- deixara --------- seguir camiando. (te)
- Os demais --------- avisaron --------- do perigo que tia aquela calella tan estreita. (me)
Pasa para o plural as seguintes frases:

- O mozo que traballa nesta empresa paquistan.
- O pantaln do cnsul est colgado no roupeiro.
- A flor do xardn do rei foi estragada por un caracol.
- O farol da entrada da finca ten o vidro escachado.
- O papel que tes enriba da ta mesa ten unha cor moi pouco habitual.
150
DECLARACIN XURADA
un documento onde o declarante xura ou promete a certeza dos datos que expn a continuacin.
Ten unha extensin moi curta porque s se poen os datos de maior interese, e redctase sempre
en terceira persoa.
Estrutura:
D. Santiago Ibez Garca, domiciliado en Lugo na ra

Castrilln nmero 5 e con DNI 10 000 000
DECLARA BAIXO XURAMENTO
Que o da 5 de abril de 1988 estivo en Mondoedo todo o
da, polo que non puido se-la persoa que circulaba s doce do
medioda pola ra nxel Fole de Lugo e que escachou o vidro
do escaparate do comercio Confeccins S.L.
Lugo, 23 de maio de 1988
Sinatura
XEFE DA POLICA LOCAL DE LUGO
1. Encabezamento.
- nome e dous apelidos da persoa que
fai a declaracin.
- enderezo.
- nmero do DNI.
2. Corpo.
brese coas frmulas declara / declaro
baixo xuramento e despois pense
os feitos ou os datos que se afirman ou
negan introducidos pola conxuncin que.
3. P.
Aqu figuran:
- localidade e data da declaracin.
- sinatura do denunciante.
- rgano da Administracin que se
dirixe a declaracin.
HISTORIA DA LINGUA
Os anos sesenta
Na dcada dos 60 madurece a
primeira xeracin de galegos que
non viviu directamente a Guerra
Civil. Nas principais vilas galegas
organizronse asociacins culturais
que tian como fin prioritario a
defensa do idioma galego.
mesmo tempo comezan a organizarse
partidos polticos na ilegalidade que
denuncian a represin idiomtica e
defenden nos seus programas a
oficialidade do galego.
O traballo das asociacins e partidos
foi de gran importancia na recuperacin
da autoestima idiomtica.
O galego e a universidade
Arredor do 1970, como consecuencia
do ambiente creado na dcada anterior,
comeza dentro da Universidade de
Santiago de Compostela a preocupacin
polo estudo de Galicia.
No aspecto da investigacin lingstica
ten unha importancia capital a creacin
da Ctedra de Galego e o labor
realizado dentro do Departamento
de Filoloxa Romnica e do Instituto
da Lingua Galega.
Normativizacin do
galego
A nova situacin legal do galego
esixa para a sa normalizacin a
codificacin grfica e morfolxica
do idioma. Anda que na historia da
lingstica galega houbo sucesivas
propostas de normativa, a formulacin
mis completa e coherente, entre
as que consideran que o galego
un idioma, son as Normas ortogrficas
e morfolxicas do idioma galego,
propostas polo Instituto da Lingua
Galega e pola Real Academia no ano
1982, consideradas como oficiais
pola Lei de normalizacin lingstica.
151
COMPLEMENTOS
Mil primaveras mis
Louvado sexa Deus porque me permitiu nacer, medrar,
facerme home e agora envellecer neste gran reino que
chamamos Galicia; nestre gran reino do Fisterra que vai
desde os montes ata o mar, onde brillan os ps do
vento; a este pas dos mil ros, do vello camio das
peregrinacins, a este pas dos mil vales, a este pas fermoso
e eternamente verde, patria querida, a terra do senso
bardesiano: as patrias son a terra e os mortos. Gracias a
Deus por este reino.
Louvado sexa Deus tamn por terme dado o don da
fala nosa. Por terme ensinado a dicir rula e abidueira
e dorna e ponte e fonte. E entn eu, sabendo
estas palabras, era verdadeiramente dono da rula e da
abidueira e da dorna e da ponte e da fronte.
As mias invencins e as mias maxias teen non obstante
un senso mis fondo: por riba e por baixo do que eu fago,
eu quixen e quero que a fala galega durase e continuase,
porque a duracin da fala a nica posibilidade de que
ns duremos como pobo.
Eu quixen que Galicia continuase e, lado da patria
terrenal, da patria que son a terra e os mortos, hai estoutra
patria que a fala nosa.
Se de min algn da, despois de morto, se quixera facer
un eloxio e eu estivera dando herba na Terra Nosa, podera
dicir a mia lpida: Aqu xaz algun que coa sa obra
fixo que Galicia durase mil primaveras mis.
Tamn teo que dar gracias a Deus por ter nacido nesta
nacin galega entre vs, por ter nacido no noso tempo
e ser amigo voso; gracias por tanta xenerosidade que tivestes
e tedes comigo.
Discurso pronunciado por

lvaro Cunqueiro recibi-lo
Pedrn de Ouro en maio de
1980.
Ilustracin de Isaac Daz Pardo
152
A dama que a no branco cabalo

A dama que a no branco cabalo
levaba un pano de seda bordado.
Na verde flor
as letras van de amor!
O cabaleiro do cabalo negro
levaba unha fita collndolle o pelo.
Na verde flor
No meio do ro cambiaron as vistas,
el para o pano i ela pr fita.
Na verde flor
As vistas lles viron no ro cambiar
e o pano e a fita por se namorar.
Na verde flor
as letras van de amor:
Con amor vivirs!
O cabaleiro da pruma na gorra
O cabaleiro da pruma na gorra,
meu amigo !
O cabaleiro do verde tabardo,
meu amigo !
Ogall que na guerra non morra,
meu amigo !
Non de frecha, de asta nin dardo,
meu amigo !
Msica: Amancio Prada
Letras: lvaro Cunqueiro
- 15 LECTURA
A EXPRESIN DA NECESIDADE
QUEN O AUTOR?
Eu quera levar unha flor prematura

na man unha flor moi secreta de auro-ra unha flor que oficiara de emblema
e de chama celeste nese amor que
libera e persiste.
? Naceu en Ribadeo en 1922.

? catedrtica de instituto e dirixe a
Pero a flor elixida morra no xardn

clausurado morra nos pazos resigna-dos morra nas estancias baleiras con
luces extinguidas murmullos silen-ciosos e brisas levsimas e incertas
dese outono.
revista de poesa Nords.
? Na sa obra potica destacan as obras

O paxaro na boca (1952), Verbas derradeiras
(1975), Concerto de outono (1981) e Prometo
a flor de loto (1992), coa que gaa o premio
Miguel Gonzlez Garcs.
Eu quera encontrar esa flor renacida

e levarcha na palma da man coma un
rito para dar o perfume consciente en
corpo diamantino en raz que poda
madurecer en maio sen pausa con
vivencias de sol imperceptible.
? Mndez Ferrn inclea dentro do que el

chama Promocin de enlace, xunto a
Ramn Gonzlez Alegre, Antn Tovar
e Toms Barros.
Prometo a flor de loto,

ed. Deputacin Provincial da Corua
A AUTORA : -----------------------------------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O texto que acabamos de ler un fragmento dun texto potico. Lembra que a poesa se caracteriza,
fronte a outros xneros literarios, polo coidado na eleccin de sons, palabras e imaxes. Dentro da
poesa hai distintos subxneros como o lrico, o pico e o didctico. A cal cres que pertence o
fragmento anterior? Que nos quere transmiti-la autora nos seus versos?
As cantigas do Cancioneiro tradicional son xeralmente cuartetas (estrofas de catro versos de
oito slabas que riman o 1 co 3 e o 2 co 4). Compn a ta propia cantiga seguindo estas
de carcter lrico:
Dme da pera que comes,

da maz un bocadio,
dme unha fala do peito,
do corazn un cario.
Como queres que che dea,

o que che non podo dar,
a fita do meu sombreiro,
se non a podo sacar.
ORALIDADE:
Coeces algn poeta ou poetisa galegos? Por grupos facede unha lista dos que coezades.
153
Fxate no primeiro verso das estrofas primeira e terceira. Nelas aparece a estrutura lingstica
querer + complemento directo, unha das maneiras de expresa-la necesidade. Outras formas de
expresar este concepto son: cmpre, necesario, mester, preciso, fai falta...; pero, de todas elas
a mis empregada a do verbo cumprir. Este verbo conxgase como regular en tdalas sas
acepcins excepto na que significa necesario, mester.
O modelo de conxugacin que segue este verbo o dos verbos de alternancia voclica tipo durmir
e fuxir, pero unicamente se emprega na terceira persoa do singular e na terceira persoa do plural:
Cmpre (Cmpre mercar unha leituga se queremos facer ensalada).
Cmpren (Cmpren polo menos tres laranxas para facer un bo zume).
Elabora un texto de tema libre no que empregues algunhas das formas de expresa-la
necesidade que acabamos de ver:
Substite as expresins de necesidade polo verbo cumprir nas seguintes frases:

- Tes que botarlle gasolina coche se non queres
quedar polo camio ------------------------------------ Convn levar o neno dentista para unha
revisin ------------------------------------------------------
REPARA
- Para facer un bo biscoito son necesarios, polo

menos, seis ou oito ovos -----------------------------
Non esquezas que existe un

acento diacrtico que diferencia o
verbo cumprir do verbo comprar:
- Como somos sete na familia, necesitamos dous

coches --------------------------------------------------------
cmpre
necesario
compre
merque
compren
son necesarios
compren
merquen
- Convn levarse ben con todo o mundo, polo

que poida pasar ------------------------------------------ Se queres aproba-lo exame, tes que estudar mis
-------------------------------------------------------------------
- preciso ter dezaoito anos para poder saca-lo

carn de conducir ---------------------------------------
Exemplo: Cmpre que compre

garavanzos para sementar.
O infinitivo conxugado
O infinitivo ten das formas, unha invariable e outra conxugada. O infinitivo conxugado un
tempo verbal caracterstico do galego e do portugus que se forma co infinitivo invariable e as
desinencias de nmero e persoa.
154
(eu)
andar
comer
partir
(ti)
andares
comeres
partires
(el, ela)
andar
comer
partir
(ns)
andarmos
comermos
partirmos
(vs)
andardes
comerdes
partirdes
(eles, elas)
andaren
comeren
partiren
O infinitivo conxugado coincide na sa forma co futuro de subxuntivo nos verbos regulares,

pero non nos irregulares, xa que o futuro de subxuntivo frmase coa raz de perfecto:
Infinitivo conxugado: beber, beberes, beber, bebermos, beberdes, beberen.
Futuro de subxuntivo: beber, beberes, beber, bebermos, beberdes, beberen.
Infinitivo conxugado: querer, quereres, querer, querermos, quererdes, quereren.
Futuro de subxuntivo: quixer, quixeres, quixer, quixermos, quixerdes, quixeren.
1. obrigatorio o seu uso nos seguintes casos:
- Cando o infinitivo ten un suxeito claramente expreso, distinto do verbo principal:
Atopmolo buscarmos todos xuntos durante horas.
Xa me estraaba non viren os teus amigos meu aniversario.
- Cando o suxeito, sendo distinto do verbo principal, non est expreso e convn marcalo
para evita-la ambigidade:
Cmpre collrmo-lo paraguas porque est chovendo.
Espero que o amaes antes de voltarmos.
2. optativo o seu uso:
- Cando, anda tendo o mesmo suxeito c verbo principal aparece antes ca el, sobre todo se
a oracin do infinitivo vai introducida por unha preposicin:
De vires comer, avisa con tempo.
Para chegarmos a tempo temos que sar agora mesmo.
- Cando, anda tendo o mesmo suxeito c verbo principal e indo posposto a el, vai a unha
distancia suficiente como para escurece-lo suxeito:
Unha cultura propia a nica base slida da que podemos partir para un coecemento
cabal da realidade, para a podermos xulgar.
- Se o suxeito do infinitivo vai en terceira persoa do plural e indica indeterminacin:
Ten a culpa o ministro, pois non permitiu cumpriren as leis.
Nunca teen un momento para colleren vacacins.
3. Non se pode utilizar:
- Cando forma parte dunha perfrase verbal:
Imos chegar tarde como non marchemos xa.
Tedes que traballar mis.
- Cando o infinitivo depende dun verbo modal (querer, poder, deber...) e ten o seu mesmo
suxeito:
Anda non podedes empeza-la obra.
Debiades explicalo mellor.
Gustaranos darlle o psame familia.
- Nos refrns e frases feitas:
Traballar para quecer, mellor pasar fro.
- Cando o infinitivo vai inmediatamente despois do verbo principal conxugado:
Soubemos resolve-lo problema sen dificultade.
155
Introduce o infinitivo conxugado correspondente s persoas que se indican nas seguintes oracins:
- Compraron un peixe sapo para facer (ns) esta noite.
- Dilles s teus irmns que pasen pola nosa casa antes de ir (eles) teatro.
- Ser mellor cambiar (vs) de casa canto antes.
- Redactou unhas lias para ser (elas) lidas no seu discurso.
- preferible estar (ti) tranquilo antes de sabe-las notas.
- En caso de ter (vs) cervexas na casa xa non imos supermercado.
- Para entender (ns) o idioma, mercamos un bo dicionario.
- Por non dicir (ti) a verdade, sufrche-los contratempos.
- De saber (ns) o da sa enfermidade, irimolo visitar.
As locucins prepositivas a mais de, ademais de, parte de

Todas estas locucins teen o significado de adicin:
Amais de selos colecciona moedas antigas.

Ademais de guionista unha boa actriz.
Tia once persoas fixas a traballar na fbrica, parte das contratadas temporalmente.
Introduce estas locucins nas oracins seguintes:

- unha persoa moi agradable, amable e simptica.
- Ese neno fai varias actividades: xadrez, natacin e baloncesto.
- Estuda e traballa mesmo tempo.
- Para poder pedi-lo prstamo cmpreche unha nmina e un aval.
- Nesa tenda venden de todo: comida, prensa, artigos de regalo, flores, etc.
- O meu profesor fala varios idiomas: ingls, francs e portugus.
- Son uns profesionais excelentes, traballadores e moi responsables.
- Gstame todo dese pas: a paisaxe, os costumes e a sa xente.
VERBOS TERMINADOS EN -UR
Os verbos rematados en ur, tales como contribur, atribur, construr, destrur, conclur, flur,
destitur, etc., son regulares.
CONSTRUR
constro
constres
constre
construmos
construdes
constren
156
CONTRIBUR
constra
constras
constra
construamos
construades
constran
contribo
contribes
contribe
contribumos
contribudes
contriben
contriba
contribas
contriba
contribuamos
contribuades
contriban
PRESENTE E PRETRITO DOS VERBOS TERMINADOS EN -CER E -CIR
Os verbos rematados en cer (menos facer e derivados) e en cir (menos dicir e derivados)
son, igual que os anteriores, regulares:
VENCER
venzo
vences
vence
vencemos
vencedes
vencen
CONDUCIR
vencn
venciches
venceu
vencemos
vencestes
venceron
conduzo
conduces
conduce
conducimos
conducides
conducen
conducn
conduciches
conduciu
conducimos
conducistes
conduciron
Nas seguintes oracins introduce as formas verbais indicadas entre parnteses:

- Se non (vencer) ------------------ eu, (vencer) ------------------ ti, d o mesmo.
- ------------------ (3 p. sg. perf. conducir) durante toda a noite para poder chegar a tempo.
- Para que o ------------------ (1 p. sg. pres. subx. inclur) neste grupo, debe cubrir este impreso.
- Deilles un tempo lmite para que ------------------ (3 p. pl. pres. subx. conclur) axia.
- Eu ------------------ (pres. ind. distribur) a prensa a case toda a comarca.
- Debes estar na casa antes de que ------------------ (3 p. sg. pres. subx. escurecer).
- Anda que che ------------------ (3 p. sg. pres. subx. parecer) un disfrace, a min gstame.
- ------------------ (3 p. sg. perf. traducir) o texto que lle mandaron no instituto.
- ------------------ (1 p.sg. pres. ind. deducir), polo seu comportamento, que algo est pasando.
A reflexividade de certos verbos

O pronome reflexivo ten a funcin de CD, polo tanto, se este vai expreso, non se poden emprega-los verbos
reflexivamente: Pintei os beizos de vermello. Afeitou a barba.
Observacins sobre esta reflexividade:
1. Adoitan ser reflexivos verbos que indican vida interior ou movemento: deitarse, encollerse, lembrarse,
queixarse (Ditase tdolos das s dez da noite/Lmbrome moito daquelas vacacins).
2. Existen outros verbos con preferencia pola forma non reflexiva. O seu significado o de entrada nun
estado: adormecer, baixar, caer, calar, casar, espertar, ficar, marchar, morrer, parar, quedar, subir
(Morrer pronto se non cambia de hbitos/Subiu rbore agatuando).
3. Hai algns verbos que, segundo se conxuguen con ou sen pronome reflexivo, implican un matiz determinado:
Estarse: permanecer (Estvose quietio durante toda a consulta).

Quedarse: morrer, perde-lo sentido (Tras moito sufrir, finalmente quedouse).
4. Hai outros, en cambio, que mudan o seu significado:
Afogar: por accidente. (No naufraxio de onte afogaron tres marieiros).

Afogarse: aforcarse. (O suicida afogouse cunha corda).
Rir: acto de rir. (Rimos a cachn).
Rirse: cando aparece o motivo da risa. (Rmonos moito das sas parvadas).
Ir: acto de ir. (Vas ou quedas?).
Irse: indica que o feito definitivo. (Vaste ou qudaste?).
157
Introduce os verbos entre parnteses nas seguintes oracins empregndoos reflexivamente, cando
cumpra:
- ------------------ (3 p. sg. perf. subir ) rbore e ------------------ (3 p. sg. perf. caer) desde o alto.
- ------------------ (1 p. sg. perf. lavar) a cabeza onte pola noite.
- ------------------ (1 p. sg. pres. ind. lembrar) sempre do que me dis.
- ------------------ (1 p. sg. fut. ind. lavar) e ------------------ (1 p. sg. fut. ind. peitear) nun
segundio.
- ------------------ (3 p. sg. perf. rir) dela canto quixo!
- A profesin de marieiro moi dura, tdolos anos ------------------ (3 p. sg. pres. ind. afogar)
algn no mar.
- ------------------ (2 p. sg. imperativo estar) quieta e non me marees!
- A filla do boticario ------------------ (perf. casar) o domingo pasado.
- ------------------ (3 p. sg. perf. espertar) berrando porque tivera un pesadelo.
- Tia unha depresin moi grande e, finalmente, ------------------ (3 p. sg. perf. afogar).
- O meu vecio ------------------ (perf. mercar) un coche novo moi rechamante.
-
------------------
(3 p. pl. perf. morrer) tdolos pasaxeiros do autobs no accidente.
Perfrase verbal c hegar a + infinitivo

Esta perfrase verbal expresa unha accin que se achega seu termo. Outras perfrases similares
son vir (en pasado) + a + infinitivo e acabar + a + infinitivo:
Aquilo nunca chegou a aclararse por falta de probas.

Se non chegamos a parar, atroplanos.
Introduce esta perfrase nas seguintes oracins:

- Acabou por saberse que andabas co Xurxo
- Marchou estranxeiro e puido cumpri-lo seu soo
- Nunca souberon a verdade
- Se segues comendo tantos doces acabarn por caerche os dentes
- Esvarou, pero puiden agarrala polas costas
- Non puido coecer o seu av, morreu antes de nacer el
- Non discutiron pero pouco lles faltou
- Morreu lonxe da casa sen poder despedirse da sa familia
- Se sabe o acontecido, non nos volve falar na vida
- final da discusin, mesmo me insultou
- Nunca ter cartos abondos para merca-lo piso que quere
- Non creo que fora capaz de facer tal falcatruada
158
FRASEOLOXA:
As seguintes frases populares teen a expresin querer + CD, unha das maneiras de expresa-la
necesidade. Explica o significado:
- Quere-lo bico da ola:
- Quere-lo sol na porta e a auga na horta:
- Quere-lo sol para a eira e a chuvia para o nabal:
- Querer chegar polo atallo:
- Querer mete-lo mar nun puo:
- Querer subir ceo sen escada:
- Querer unha no papo e outra no saco:
- Quererlle unha palabria a algun:
Na unidade 6 vronse as regras de acentuacin e o acento diacrtico. Repsaas e acenta todas

aquelas palabras que o precisaren:
- O meu tio mandou corta-la pola da arbore a que sempre subian as polas do seu galieiro.
- Compre que me diga-la verdade, doutra maneira non confiarei mais na tua palabra.
- Comecei a estudar as catro da maa e rematei as oito do seran.
- Os osos comeron os cans e non deixaron nin os osos.
- Eme moi dificil estuda-las matematicas pero dame ainda mais traballo o ingles.
- E sua irma non distingue se ten que po-lo acento na bola de pan ou na bola de futbol.
- Nin vos nin nos temos nada de que nos queixar.
- A viuva do xuiz ainda ten moitas debedas.
- Compre que me dea presa se quero chegar con tempo o carcere para ver a mia irma que
esta presa.
- Se vos digo a vos isto e para que non vos collan desprevidos.
- Dificilmente suspenderas se coloca-los acentos habilmente.
- Non ves que se non estudas vas suspende-lo exame e teras que estudar todo o veran?
- A maa estaba fria, dirixiame pola rua abaixo no medio dunha neboa espesa cando batin co
meu curman que habia moito tempo que non via.
- As catro da tarde, as duas curmas decidiron ir a casa da avoa levarlle a torta que fixeran.
- Dalle as gracias a esa amiga tua porque, se non llas das, vouche tirar das orellas.
- Ten do de min e mais do teu amigo, que non quixemos ofenderte.
- Como lle fagas o no a gravata tan apertado, non poderas abotoa-la camisa no pescozo.
- Mirade, o rapaz do que falamos ven entre todos aqueles que levan anteollos porque non ven
ben e el e o que menos ve.
- Xa vos dixen que nunca o virades agora que, se vos insistides en que o coecedes, sera
certo.
- Estou convencido de que e dificil aprendelo e todavia mais lembralo despois.
- Dame o sal para lle botar unha presa o guiso.
- Ves ou non ves? Decidete xa que levamos presa.
- Nos sabemos que nos bosques hai moitos animais descoecidos, mais nunca nos levaron a
eles para que os puidesemos ver no seu habitat.
159
Existen algunhas palabras que, a mido, se pronuncian ou se escriben con cando a forma
correcta con n (gasolina, oficina).
Completa as seguintes palabras con n ou con segundo precisen:

dani---o
entra---as
esqui---as
monta---a
xardi---eiro
pa---o
si---atura
di---eiro
divi---o
menci---a
ru---a
feli---o
so---o
mesqui---o
cami---o
estra---o
da---o
asasi---o
desti---ar
pi---eiro
medici---a
a---o
desti---o
pergami---o
s veces tamn existe confusin entre x e ll (parella, coello). Completa as seguintes palabras
con x ou ll, segundo convea:
sorte---a
ho---e
estropa---o
corni---a
--- a--- n
seme---ante
bara---a
verme---o
pele---o
o---al
cerra---eiro
ce---a
--- amais
garga---ada
anto---o
apare---ador
lente---a
pare---a
tra---edia
o---al
o---eiras
vasi---a
burbu---a
cn---u---e
I. TEXTO SOCIOLINGSTICO
Cantos, bgoas, queixas, suspiros, serns, romaras,
paisaxes, pieiros, soidades, ribeiras, costumes, todo aquilo,
en fin, que pola sa forma e colorido digno de ser cantado,
todo o que tivo un eco, unha voz, un ruxido por leve que
fose, con tal que chegase a conmoverme, todo isto me atrevn
a cantar neste humilde libro para dicir unha vez sequera e
anda que sexa torpemente, s que sen razn nin coecemento
ningn nos desprezan, que a nosa terra digna de
loanzas, e que a nosa lingua non aquela que bastardean
e chapurran torpemente nas mis ilustradsimas provincias
cunha risa de mofa que a dicir verdade (por mis que esta
sexa dura), demostra a ignorancia mis crasa e a mis
imperdoable inxustiza que pode facer unha provincia a outra
irm por pobre que esta sexa. Mais he aqu que o mis triste
nesta cuestin a falsidade con que fra de aqu pintan
as os fillos de Galicia como a Galicia mesma, a quen
xeralmente xulgan o mis desprezable e feo de Espaa, cando
acaso sexa o mis fermoso e digno de loanza.
Rosala de Castro, Prlogo de Cantares gallegos
160
Contrasta as tas ideas
coas da autora do texto.
Debatede sobre o que
significou a publicacin
desta obra, no ano 1863,
para a literatura galega.
Rosala foi unha autora
do Rexurdimento. Que
outros autores e obras
importantes pertencen a
este movemento literario?
II. O TELEGRAMA
unha comunicacin transmitida por telgrafo que se caracteriza polo seguinte:
- Comunicacin rpida.
- Estilo abreviado.
- Elimnase todo o que se sobreentende.
A sa estrutura a seguinte:
I. Destinatario: a quen vai dirixido.
Enderezo: ra, nmero...
Telfono: do destinatario.
Destino: localidade, cidade.
II. Expedidor: quen o enva.
Enderezo: ra, nmero...
Telfono: do expedidor.
Seguindo este esquema, escribe un telegrama a algn amigo ou familiar polo nacemento dun
neno, un casamento, unha felicitacin, algunha noticia importante, etc.
HISTORIA DA LINGUA
O galego no Estatuto da
autonoma
O galego na
Constitucin
Artigo 5.
Artigo 3.
1. A lingua propia de Galicia o

galego.
1. O casteln a lingua oficial do

Estado. Tdolos espaois teen
o deber de coecela e o dereito
a usala.
A Lei de normalizacin
lingstica
Artigo 4, 6 e 7.
3. A riqueza da distintas modalidades

lingsticas de Espaa un
patrimonio cultural que ser
obxecto de especial respecto e
proteccin.
1. O galego, como lingua propia

de Galicia, lingua oficial das
institucins da comunidade
autnoma, da sa Administracin,
da Administracin local e das
entidades pblicas dependentes
da comunidade autnoma. Os
cidadns teen dereito uso do
galego, oralmente e por escrito,
nas sas relacins coa Administracin
pblica e coa Administracin de
xustiza no mbito territorial da
comunidade autnoma.
Artigo 148.
Artigos 12 e 18.
Artigo 27.
1. As comunidades autnomas podern

asumir competencias nas seguintes
materias:
Correspndelle Comunidade
Autnoma galega a competencia
exclusiva da promocin e o ensino
da lingua galega.
17. O fomento da cultura, da

investigacin e, se o caso,
do ensino da lingua da comunidade
autnoma.
1. O galego tamn lingua oficial

de ensino en tdolos niveis
educativos e lingua usual nas
emisoras de radio e televisin,
as como noutros medios de
comunicacin social.
2. Os idiomas galego e casteln son

oficiais en Galicia e todos teen
dereito de os coecer e de os
usar.
3. Os poderes pblicos de Galicia
garantirn o uso normal e oficial
dos dous idiomas e potenciarn
o emprego do galego en tdolos
planos da vida pblica, cultural
e informativa, e disporn dos
medios necesarios para facilitalo seu coecemento.
4. Ningun poder ser discriminado
por causa da lingua.
2. As outras linguas espaolas sern

tamn oficiais nas respectivas
comunidades autnomas de acordo
cos seus Estatutos.
161
COMPLEMENTOS
A identidade coa terra e coa fala
Eu falo agora como vello peregrino de tdolos camios de Galicia;
son case un octoxenario; a mia man xa trema; teo percorridos
os camios de tdolos santuarios e teo subido a eses castros verdecentes
sombra dos que dorme Merln, ben o sabe Cunqueiro. Chego agora
a Mondoedo co sentimento profundo de respecto e de emocin
(...). Eu quixera gozar aqu, a memoria daquel gran poeta, das
orixes e das soidades, aquel gran home que amou o ermo, que
amou a montaa, aquel home amigo (...) mais denantes que
chegue a esta soleira, a este umbral solemne, deixdeme que sade
a estes poetas mindonienses que veen a ser como unha roseira potica
no hortus clausus da sa paisaxe.
Aqu resoaron os versos de Arcadio Lpez Casanova, que pertence
a esa xeracin de mozos poetas galegos que por fra de tdalas aparencias
da beleza de Galicia senten no seu corazn a profunda dor da nosa
terra; son os que saben o que significa o ser galego no concerto das
almas e das culturas do occidente.
E teo que saudar aqu a Cunqueiro porque nel vexo toda a sa
grandeza de poeta; a sa profunda sensibilidade vn ser como
unha abaloira branca no medio do ermo, que vai recollendo e vai
interpretando tdolos aires vagarosos que andan polo mundo. Eu,
meus amigos e irmns, en Cunqueiro vexo un daqueles discpulos
armoricanos, vidos do norte co bispo Maeloc.
E sado tamn a Daz Jcome porque representa na poesa galega ese
ton lrico, mido, ese ton intimista que vn ser como o resplandor
da la sobre as vellas tampas nas lousas de Compostela e nos silencios
dos ros Sisto e Telourio e nas ondas do Cantbrico e do
Atlntico.
E sado a Aquilino Iglesia Alvario, o poeta que soubo verter en taza
de buxo o vio de Horacio dunha maneira marabillosa, que conserva
o seu sabor e conserva a sa esperanza e o seu ntimo contentamento,
o poeta das soidades de Lamanide, o poeta dos labregos.
(...) A figura de Noriega Varela rguese como unha carballa da
terra luguesa; esa carballa solitaria do ermo produce e brota en gromos
verdecentes onde cantan tdolos aires e onde pousan tdolos paxaros.
Noriega contentbase con ser un montas, con ser un cidadn de
Mondoedo, contentbase, sobre todo, con vivir profundamente esta
atmosfera da fala de Galicia, porque (...) unha fala estremecida por
tdalas arelanzas do porvir e por tdolos recordos de tempos pasados
e por eso Noriega sempre viviu dunha maneira respectuosa e
xentil.
Fragmentos do discurso de don Ramn Otero Pedraio
na homenaxe a Noriega Varela en Mondoedo.
Un adis a Mariguia
Como ti vas para lonxe
e eu vou para vello,
un adis, Mariquia,
mandarche quero,
que a morte o diao
e anda rondando as tellas
do teu tellado.
Cando deixes as costas
da nosa terra
nin luz, nin poesa
queder nela.
Cando te vaias
vaise contigo o anxo
da mia garda.
Pombia mensaxeira
de branca pluma,
flalles s emigrados
da patria sa.
Dilles, mimosa,
que deles apartada
Galicia chora.
Dilles que prs seus lares
tornes axia;
que sen eles non queren
pintar as vias,
regar os regos
madurar as castaas
dos castieiros.
Dilles que non hai terra
mellor que a nosa,
mis ridentes paisaxes,
mis frescas sombras,
mis puros ceos,
nin la mis lucente
no firmamento.
Dilles que as sas obrigas
aqu esperan,
e se onde elas non morren
que se condenan!
E agora voa,
pombia, e que te gue
Nosa Seora.
Autor: Manuel Curros Enrquez
162
- 16 LECTURA
AS PALABRAS CULTAS E OS SUBSTANTIVOS ABSTRACTOS
No territorio que hoxe coecemos como Galicia tiveron lugar, longo

do amplo perodo da prehistoria, unha serie de manifestacins culturais
que van desde a fabricacin de rudimentarios tiles (...) que dan bo
testemuo da presenza do home en Galicia e do seu constante esforzo
para domina-lo territorio e construr asentamentos sobre el cada volta mis
firmes e estables. Pero se os vestixios desta actividade humana sobre o
terreo son abondosos, como amosan as mmoas da poca megaltica, son
ben raros os que se conservan do home, o que dificulta o coecemento
dos primeiros poboadores de Galicia. Dificultade que tamn se
acrecenta cunha caracterstica moi frecuente na prehistoria galega: o atraso
cronolxico que (...) presentan os restos arqueolxicos atopados nas
diferentes estacins e depsitos estudados (...). O coecemento dos primeiros
poboadores de Galicia e dos elementos raciais que compoen a etnia
galega (...) tarefa difcil pola escaseza de vestixios antropolxicos e
arqueolxicos e a imprecisin dos testemuos literarios. Foron as informacins
de tipo literario (...) as que durante moitos anos identificaron os
primeiros poboadores de Galicia como os oestrymnios (...) describindo a
estas xentes como homes fortes e destemidos, comerciantes e moi marieiros,
que sulcaban o mar en barcos de coiro. Esta poboacin oestrymnia
sera desprazada do seu territorio por unha invasin de serpes, os
saefes, denominacin literaria da chegada dos celtas(). Anda que se
atoparon algns restos seos (...) as anlises feitas ata agora destes diferentes
elementos raciais tiveron que facerse sobre restos de necrpoles baixorromanas
e suevas, polo que os seus resultados son abondo provisorios.
A Historia, ed. Galaxia.
QUEN O AUTOR?
? Naceu en Cazs da Terra

Ch en 1951 e catedrtico de
historia contempornea.
? Foi rector da Universidade
de Santiago entre os anos 1990
e 1994.
? autor de numerosos libros

sobre o mundo rural galego e a
historia social e agraria de
Galicia.
? Pertence a consellos de
redaccin de revistas de
especialidade como Ler historia
ou Historia social.
? Foi fundador e vicepresidente
da Asociacin de Historia
Contempornea.
O AUTOR : --------------------------------------------------
COMENTMO-LO TEXTO
O texto da lectura un fragmento dun ensaio. Que caractersticas cres que presentan este
tipo de textos?
As mmoas ou antas son o mesmo. Cal era a funcin destas construcins? Escribe algn topnimo
que faga referencia a estes monumentos prehistricos.
Recorrer un verbo derivado de correr. Escribe outros derivados e os seus significados.

ORALIDADE:
1. Segundo a historia da lingua, que cres que falaran os oestrymnios, unha lingua de
substrato, de adstrato ou de superestrato? Resume brevemente o percorrido e evolucin da
nosa lingua desde a poca dos oestrymnios ata os nosos das facendo referencia contexto
histrico.
2. Le este fragmento dun ensaio de J. Vicente Viqueira: Lembrmonos! De Navia para aqu flase
galego, os que moran naquelas terras son galegos. E gran parte do Bierzo tamn noso. A Galicia
histrica mis extensa c Galicia actual. A que Galicia se refire o escritor? Cales eran os seus
lmites xeogrficos?
163
No texto aparecen algunhas palabras cultas (das que xa se deu a sa definicin na unidade
11). Antes de saber algo mis deste tipo de palabras, escribe as do texto da lectura que identifiques
como cultas. Poden relacionarse entre si por algunha caracterstica?
As palabras cultas
Son aquelas que se incorporaron serodiamente lingua e case non sufriron cambios. Son fciles de
identificar porque, ademais dos mnimos cambios fonticos de adaptacin lingua, conservan:
as consoantes intervoclicas -p-, -t- e -c- (popular, colocar, secreto) fronte s correspondentes
sonoras -b-, -g- e -d- das voces patrimoniais (pobo, colgar, segredo).
o sufixo -ario (que nas palabras patrimoniais deu -eiro): secretario, solitario...
Tamn son cultismos:
- algns prestamos do grego como biblioteca,
odontlogo, telefona...
- palabras gregas que chegaron a travs do
latn eclesistico: cristin, arcebispo, arquidiocese...
- algns latinismos (palabras e locucins)
que manteen a sa forma latina inalterada:
bceps, accsit, corpus, ex profeso, a posteriori...
Hai na nosa lingua palabras cultas procedentes de nomes

gregos con sufixos -sis e -tis, que evolucionaron nos nosos
-se e -te. Son palabras sempre femininas, e moitas
delas estn relacionadas con enfermidades e afeccins:
hepatite, neurose, otite, tendinite, cirrose, simbiose, xnese...
Son tamn femininas algunhas palabras que acaban en
-e, anda que non pertencen a este grupo: acrpole,
epiderme, psique, psicanlise, cute...
Lembra que non evolucionaron a -e outras palabras coa
terminacin -is: chasis (<fr.), tenis (<ing.), oasis (<r.)
ou gratis (<lat.).
Escribe a familia lxica derivada destas palabras latinas e indica se son cultos ou patrimoniais
os vocbulos que as integran:
directum
planum
solitarium
operare
colocare
factum
laborare
integrum
noctem
oculum
fratem
filium
catedra
164
Escribe palabras pertencentes familia lxica das seguintes:

leite
feitura
la
orde
dor
ollo
cor
...caracterstica moi frecuente na prehistoria galega. As palabras cultas manteen o ditongo ie

e ue. Completa con eles as palabras que cumpra e engade unha derivada:
consec....nte
exped.....nte
inconven....nte
interven....nte
proven....nte
Nas palabras patrimoniais o galego ten tendencia forma ca, conservando a forma cua nos
cultismos. Completa as seguintes palabras coa forma que cumpra:
re-----dacin
----- rtos
----- driltero
----- tivar
----- lificar
----- drante
----- drpede
----- draxsimo
en-----dernar
----- drienio
----- derno
----- drienio
----- drado
quin.-----xsimo
Os substantivos abstractos
Teen como base verbos, adxectivos e substantivos, s que se lles unen algns sufixos. Destes sufixos, os
mis rendibles son: -ncia (alternancia, consonancia...); -nza (doenza, crenza...); -ura (tristura, fermosura...);
-ez (gravidez, lucidez...); -eza (escaseza, delgadeza ...), -ade (lealdade, liberdade, puberdade...),
-tade (dificultade, facultade...) e -de (escravitude, alude...).
-de a terminacin galega derivada da latina vocal + te, e -dade ou -tade son o resultado da evolucin
do sufixo latino -tate. Co sufixo -dade poden darse as seguintes combinacins:
consoante + dade: herdade, mortaldade...; vocal + dade: novidade, enfermidade...; e -iedade para
os adxectivos en -io (solidariedade, arbitrariedade...).
Escribe substantivos abstractos derivados das seguintes palabras:

virxe
nimio
escuro
van
contrario
grave
mozo
capaz
feo
necio
belo
propio
cruel
cristin
falso
van
novo
165
...tarefa difcil pola escaseza de vestixios antropolxicos. Forma substantivos abstractos en -ez
ou -eza a partir destes adxectivos:
rudo
avaro
sisudo
bravo
mido
tacao
afouto
honrado
cndido
srdido
estreito
redondo
Deriva o substantivo abstracto co sufixo correspondente a partir dos seguintes verbos:
delinquir, vixiar, saber, nacer, maldicir, querer, observar, militar, arrogar, vivir, seguir, provir, or,
influr, convir, conseguir e obedecer.
FRASEOLOXA:
Clasifica estes fraseoloxismos polo seu significado segundo se refiran a aparencia, abundancia,
indiferencia ou falsidade:
- Haber a trompn algo:
- Moita palla e pouco grao:
- Non ter cabo:
- Cascar trolas:
- Armarlle a gaiola a algun:
- Orneadas de burro non chegan ceo:
- Ser todo fume:
- Dicir con palabra de santo e botar unllas coma gato:
- Tras do que non corro non canso:
Indica se son cultas ou patrimoniais e por que, as palabras subliadas deste texto:
O da que o tzaro do meu vecio me dixo que era un eme non fun quen de reaccionar. En
principio a entoacin non tia o envoltorio dun insulto, mis ben pareca mastigar algo e
tomei a cousa por un sado mal vocalizado ou pouso dunha endodoncia defectuosa ou en vas
de se revisar. Non son ningn experto en cuestins bucodentais, se cadra, en lugar de
endodoncia debera dicir ortodoncia, maxiloplastia ou incidoncia, ser mellor deixalo, a min
o asunto das dentaduras prodceme certa denteira, fai que me percorra un calafro polo espiazo
e ata apresura a sensacin mixitoria.
As irmns bastardas da ciencia, Xos Lus Martnez Pereiro.
Os substantivos abstractos
Co sufixo -mento frmanse substantivos derivados de verbos para expresa-lo resultado da sa accin
ou do seu efecto (abater-abatemento).
A vocal que precede a ese sufixo sempre a do verbo: 1 conx.: a (financiar-financiamento), 2 conx.:
e (esquecer-esquecemento) e 3 conx.: i (requirir-requirimento).
166
Forma os substantivos derivados destes verbos que expresan o resultado ou efecto da sa

accin ou proceso:
desenvolver
orzar
fornecer
predicar
investir
estremecer
lucir
finxir
arrepentir
bombardear
render
amolecer
A terminacin - n/-ona, -oa

As palabras que rematan en -n forman o xnero deste xeito:
-oa: leoa, ladroa, patroa...
Non obstante, hai palabras rematadas en -n que s forman o feminino en -ona:
- os aumentativos: cabezona, mullerona, grandullona, valentona...
- os derivados de verbos: mandona, faltona, abusona...
Pon o seguinte texto en feminino introducindo os cambios que cumpran:

No antigo Pazo do Outeiro viva un vello barn que era bretn, anda que polo seu carcter
mis ben pareca teutn. Era tan extravagante que tia na casa un len amestrado. Para os
seus serventes faca un mal patrn. Non daba ben con ningn, e era tan acusn que mesmo
lles chamaba ladrns. Aquel vello patrn de barco era un mangalln que meta medo. Narign,
dentn, barrign, toleirn, voceirn, sabechn... e cantas ms calidades se poidan ter. Pero
todos saban que aquel abusn cabo non era mis ca un vello e amargado covardn.
As preposicins p reto, encol e perante

Preto: Indica proximidade no espazo e no tempo: Chegaron xa preto do sern. Preto de aqu haiche
un castro celta.
Perante: Indica, igual que ante ou diante de, anterioridade con relacin a un lmite espacial
ou nocional: Compareceu perante a Sala. Perante a nova situacin, decidiu recuar.

Seguido de nome de persoa significa en presenza de. Ex: Actuou perante un afervorado
pblico.
Encol de: Esta locucin indica localizacin espacial de superioridade con respecto a algo ou algun,
e co que est en contacto directo: Deixa o lapis encol do aparador. S con este valor alterna con
encima de, enriba de, sobre, por riba de...
Completa estes fragmentos literarios coas preposicin ou locucin axeitadas:

- -------- o poder do estado non existiu, desde entn, mis c individuo abstracto (Castelao).
- -------- monte de oriente/ vanse acendendo estrelias (Lus Amado Carballo).
- --------- de min, envolveito por veces nas mesmas fumaradas, estaba o que non digo (R. Dieste).
167
OS VERBOS CRER, LER E RIR

copretrito
pretrito
antepretrito
crin
criches
creu
cremos
crestes
creron
crera
creras
crera
creramos
crerades
creran
lin
liches
leu
lemos
lestes
leron
lera
leras
lera
leramos
lerades
leran
rin
riches
riu
rimos
ristes
riron
rira
riras
rira
riramos
rirades
riran
CRER
creo
cres
cre
cremos
credes
cren
cra
cras
cra
criamos
criades
cran
leo
les
le
lemos
ledes
len
la
las
la
liamos
liades
lan
ro
ris
ri
rimos
rides
rin
ra
ras
ra
riamos
riades
ran
LER
RIR
REPARA
Os verbos en -er e -ir como crer, descrer, ler, reler, transler, sobreser, rir e
sorrir, son regulares. Na Idade Media contraeron as das vocais idnticas nunha soa.
Pon os verbos no tempo e persoa que cumpra e escribe o significado das frases feitas
subliadas:
A Xavier por fin saulle a sentenza do xuzo de faltas. Cando ou o ditame
cachizas, pero eu dxenlle que non se
maman, e que non
--------------
--------------
(crer), que se
--------------
que non cantase vitoria pedinlle sa avogada que lle
168
(rir) s
(crer) que os paxaros
(rir) s bandeiras despregadas porque o avogado da acusacin
vai recorrer contra a sentenza e se cadra final
seu sitio.
--------------
--------------
(rir) como choran en Francia. Para
--------------
(ler) a cartilla e o puxese no
Volve escribi-las seguintes frases facendo que comecen polos elementos que se dan entre
parnteses:
- Di que non ri porque non lle gusta a sa dentamia (antes).
- Por que te ris do eivado que vimos? (onte).
- Ri por non chorar, porque cre que na sa casa estn todos algo tolos (durante aquel tempo).
- A avoa de Xos Antn ri pondolle alcumes a tdolos seus vecios (daquela).
- Leme cada noite un conto curto ou unha historia fantstica (antes).
- Ri porque xa leu a nova no xornal e anda non o cre (pensei que).
VERBOS DA SEGUNDA CONXUGACIN BATER, VERTER E DISCORRER

BATER
VERTER
DISCORRER
bato
bates
bate
batemos
batedes
baten
verto
vertes
verte
vertemos
vertedes
verten
discorro
discorres
discorre
discorremos
discorredes
discorren
batn
batiches
bateu
batemos
batestes
bateron
vertn
vertiches
verteu
vertemos
vertestes
verteron
discorrn
discorriches
discorreu
discorremos
discorrestes
discorreron
REPARA
Son verbos da segunda conxugacin algns como encher, erguer, esparexer, fender,
ferver, render, rexer, toller, xemer...Tamn o son os derivados de correr (concorrer,
decorrer, escorrer, incorrer, recorrer, percorrer, ocorrer, socorrer, transcorrer),
os de bater (debater, rebater, abater, combater), de romper (irromper, corromper,
prorromper, interromper) e de verter (converter, subverter, perverter e reverter).
Relaciona estes fraseoloxismos que conteen verbos da segunda conxugacin co seu

significado correspondente:
Fende-la unlla ---------------------------------------
( ) Enfadarse moito.
Rompe-los cascos ----------------------------------
( ) Tremer.
Ferve-lo maxn --------------------------------------
( ) Fatigarse moito co estudio.
Bate-las queixadas ---------------------------------
( ) Cavilar moito.
169
Escribe no tempo e persoa axeitados os verbos deste texto:
- Tiroulle unha pedra cabeza e ---------------- (fender) a fronte.
- Ningun o ---------------- (socorrer) cando estaba deprimido e lonxe da casa.
- Pediulle que non ---------------- (interromper) o relatorio ata que finalizase.
- Con aquela ferida ---------------- (xemer) coma un can doente.
- Todo este asunto finalmente ---------------- (reverter) na mia contra.
- ---------------- (incorrer) sen sabelo nun grave delito.
- Que ---------------- (ocorrer) se ns mesmos ---------------- (percorrer) todo o camio a p?
OS VERBOS COMO ADVERTIR
advirto
advirtes
advirte
advertimos
advertides
advirten
advirta
advirtas
advirta
advirtamos
advirtades
advirtan
imperativo
advirte
advertide
REPARA
Segundo este modelo conxganse os verbos adherir, divertir, transgredir,
conferir, inferir, proferir, referir, preferir, transferir, competir,
repetir, concernir, discernir, espir, dixerir, inxerir, suxerir, inserir,
medir, pedir e derivados, vestir, investir, revestir...
Escribe as formas verbais precisas en presente de indicativo:

- Non a ta intencin, pero s veces -------------- (ferir) os sentimentos da xente.
- Non me -------------- (agredir) con tanta aleivosa.
- Ela .............(tusir) e -------------- (cuspir) sangue dende hai tempo, pero -------------- (preferir)
non ir mdico porque di que o seu problema non lle ---------------- (concernir) medicina.
- ---------------- (investir) demasiado tempo en compadecerte de ti mesmo.
A construcin e n + xerundio
Emprgase cando se quere expresar que a accin do verbo en xerundio anterior do verbo
principal: En anoitecendo vide pola casa xogar baralla. Esta construcin equivale neste exemplo
a cando anoiteza, que anoiteza, en canto anoiteza, logo de que anoiteza....
Volve escribir estas oracins empregando a construcin en + xerundio:

- As que cheguemos billar, xogaremos.
- que vea o sol, imos comer a Meirs.
170
- As que marcha, ponse triste.

- As que seque o pelo amsoche o diadema.
PUBLICIDADE E LINGUA GALEGA
Os cidadns tamn deron a sa opinin sobre a lingua
para utilizar na publicidade da TVG. A gran maiora manifestou
o seu desacordo con que a TVG emita publicidade en casteln
(57%) (...). Convn ter en conta que en calquera dos grupos
de idade predomina o rexeitamento publicidade en casteln.
Este rexeitamento est presente tamn, anda que en
menor medida, entre os casteln falantes.
O mecanismo publicitario conseguiu que moita xente asociase
o prestixio e a calidade dos produtos obxecto da sa atencin.
Cmpre logo coece-las opinins dos consumidores sobre
a imaxe de prestixio e confianza que poden transmiti-los
produtos anunciados en lingua galega, sobre todo para
comprobar se seguen vixentes determinados prexuzos
relacionados coa restricin desta lingua para vehicular eses
valores. As, mis do 90% da poboacin est en desacordo
con que os produtos anunciados en galego non merezan
confianza.
Publicidade e lingua galega, Consello da Cultura Galega.
Cres que se debe deixar que
sexan as leis do mercado ou
outro tipo de decisins estratxicas
particulares as que guen a
decisin de publicitar nunha ou
noutra lingua?
A imaxe de certos produtos de
prestixio podera verse afectada
nalgn sentido pola sa publicidade
en galego?
Por que cres que a publicidade
non institucional en galego anda
se mantn nuns niveis tan baixos?
Parceche importante priorizar
algn soporte publicitario?
HISTORIA DA LINGUA
REDACTA brevemente a ta opinin sobre
a situacin actual da lingua.
Trascendencia do
momento actual
En ningn momento os medios de
difusin da palabra foron tan
poderosos coma hoxe. Isto supn
que os medios de agresin contra
as linguas non totalmente normalizadas
son agora dunha eficacia multiplicada.
Da tenacidade e intelixencia con
que os galegos hoxe saibamos
defende-la nosa lingua dependen
as mil primaveras mis que lle
auguraba Cunqueiro.
171
COMPLEMENTOS
Mitos e Lendas
Que son? Son o mesmo? Por que se repiten longo da nosa
historia? E o mis abraiante: por que nos vinculan con outras
culturas? Son probablemente preguntas que quedarn sen resposta
definitiva mentres a humanidade siga existindo, porque os mitos e lendas
son a creacin de lugares comns entre diferentes pobos cun vnculo
sociocultural que, fin, non mis c sa forma de ve-lo mundo.
O estudo das lendas en Galicia lvanos ata Murgua ou os investigadores
do Seminario de Estudos Galegos, como Vicente Risco, que clasificou
as lendas en etiolxicas (as que explican a orixe de algo), haxiogrficas
(que reflicten algn feito da Virxe ou dos santos) e histricas (as que
interpretan popularmente algn feito do pasado). Tanto Risco como
Leandro Carr aseguraban que as lendas e mitos galegos entroncaban
a nosa psicoloxa popular coa cultura nrdica de tipo cltico, anda
que hoxe se considera unha teora abondo reducionista. Pero as
lendas de mouros, tesouros, encantamentos, cidades asolagadas,
transformacins de persoas en animais... son legados antropolxicos nos
que hai algo mis ca fantasa popular: unha ideoloxa comn a outras
culturas que conforman unha cosmovisin determinada.
Os mouros son unha raza mtica habitante de zonas rurais e monumentos
prehistricos que poden vincularse a outras razas tamn mticas europeas
coma os elfos ou os lutins. Curiosamente son louros e ruzos, e moi
posible que a palabra vea de o outro (o estrao). Estudos recentes albiscan
a posibilidade de representaren a figura contraposta labrego, o seorito,
e esta dicotoma pode comprobarse en lendas como a da Parteira de Nibe
ou a do Castro de Marcelle.
Tamn as lendas de encantamentos e tesouros nos emparentan coa Europa
mtica. O ouro amsase nelas (O tesouro da Illa de Ons, A trabe de
ouro e a trabe de alquitrn...) como representacin do sagrado, e a sa
conquista equivale da inmortalidade, como acontece nas lendas clticas
do Santo Graal.
Sempre de fonda raigame popular, xera a aparicin de personaxes como
a Virxe e os santos, que se converten en patrns ideais adorados en lendas
de cidades asolagadas (A lagoa de Donios, A lagoa de Antela...) e
haxiogrficas nas que se equiparan os conceptos de cristin e ser humano
no sentido mis profundo (A Virxe do Cristal, San Amaro o Peregrino,
San Andrs de Teixido, O Cristo dos Navegantes...).
Nas lendas e mitos est un dos tesouros mis valiosos do pasado que
posumos como pobo, e que contina reinterpretndose no presente e
adaptndose s cambios socioculturais. Os mitos e lendas son a representacin
popular da imaxinacin de Galicia como pobo historicamente diferenciado,
pero vinculado a toda unha subxacente cultura mtica europea.
Achegdevos imaxinario popular galego e descubriredes, unha vez
mis, que Galicia un mundo.
172
A Virxe do Cristal
(...)
Entn, unha Seora
toda de luz rodeada,
de estrelias coroada
que como diamantes son,
cun mantelo na cabeza
de pano negro, moi lindo,
caladamente, surrindo, entrou
pola habitacin.
Nunca se viu neste mundo,
mis feiticeira criatura,
nin pra tan grande fermosura,
comparacin pode haber:
por ollos ten dous luceiros,
por dentes, perlas dos mares,
por greas raios solares,
por riso...un amaecer.
Das orellas pendurados
leva uns aretes de lume,
e por galego costume,
dengue de pano sedn;
zoquios de pau de almendro
nos ps de feitura anana,
e cinto unha murad
con pregues que xenio dan.
Pasio a paso, chegouse
cama na que dorme Rosa,
e botndolle graciosa
unha mirada de amor,
dxolle cun ton brando,
que msica pareca:
Rosia, A Virxe Mara
treche consolo e favor.
(...)
Calou Nosa Seora,
e envolta en dourada nube,
rube...que rube...que rube...
perdeuse na inmensidade.
Rosa quedou durmindo
seu parecer e regalo.
Pronto espertar: xa o galo
cantou, ventando a ma.
Autor. Manuel Curros Enrquez
APUNTAMENTOS
173
APUNTAMENTOS
174

Galego Eso Xunta Imp

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Galego Eso Xunta Imp

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LINGUA GALEGA

Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria:

A perfrase verbal ter que / de + infinitivo ...................................................................

Os tempos de perfecto do verbo andar.......................................................................

Gramtica: O adverbio interrogativo u .........................................................................................

Os substantivos derivados de verbos ...........................................................................

Historia da lingua: O galego no Estatuto de autonoma...............................................................

CELSO CURRS FERNNDEZ

fin de milenio propicia para as

Os galegos abducidos mteselles unha

Notas o nords, Andrs?

O galego anfibio sabe que Galicia non

Si, vai maruxa, Mara.

A chuvia arte, ho! dille con irona

Home, nunca choveu que non

O galego anfibio est en perigo de

Pues si pillara al artista ese di o

? Un saxo na nboa un dos

? Naceu en 1957 na cidade

? Segundo el envolto en nboa

1. Por que os galegos falamos tanto do tempo?

Como expresan os galegos?

Que vai moito vento:

Que vai moita calor:

- Ir mal tempo / ir bo tempo.

REDACTA un informe meteorolxico semellante que escoitariamos na informacin do

A partir dos adxectivos que seguen, cualifica meteoroloxicamente as estacins e os anos:

Perfrase verbal ir + infinitivo

Se chove, deixa chover,

Vouche dicir unha copla,

Dentro da accin de movemento que

- Mia irm vai no mdico.

? Foi califa dunha repblica.

? De que outra maneira diras

Antn Reixa fai unha composicin potica a partir da ennumeracin do un trece.

1. Ata 10: medi@, metade; terzo;

(indican a parte dun todo)

partcula avo forma do cardinal:

Os restantes frmanse co cardinal correspondente

PRESENTE DE INDICATIVO E SUBXUNTIVO DE SER, ESTAR E IR

Introduce as formas verbais correspondentes dos cadros anteriores nestas frases:

REDACTA e contina o fragmento utilizando os tempos de subxuntivo que xa vimos.

A EXPRESIN DA IDENTIDADE E LUGAR DE NACEMENTO

Hai que felicitarse de que volvamos liberdade absoluta para

Para nos identificar e situar (Eu son de...)

Cal o xentilicio correspondente teu lugar de nacencia?

2. A proximidade expresmola tamn por medio de diferentes locucins:

Fxate no comezo dun clsico da literatura galega:

As como o protagonista de Memorias dun neno labrego se presenta indicndono-la sa

identidade. Trata de facer ti o mesmo incorporando o lxico e as locucins que aprendiches

Pneumtico: do grego pnuma (sopro, alento).

Marabilla: do latn mirabilia (cousas estraas).

Avogado: Procede do latn advocare (convocar).

Mbil: Escribmola con b porque a sa orixe est na forma

BARULLO DE LETRAS: busca dezaseis palabras que leven b ou v.

Pngame un quilo de carne.

Cando unha persoa galeguiza o seu nome ou unha familia

on todo e que en A. non se salvaba ningun de calquera

nos xornais e revistas mis importantes

A Luca, que sendo como era, costureira de luxo, a mellor da cidade,

? Se anda tes dbidas recorda que o

Nin que a bandeira dos canteiros, como dica o Mosquera,

Estas palabras comentarmolas na parte de Apuntamentos de ortografa.

? O autor da obra que pertence este