Blm 2

ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ
ZMLEMES

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Amalar

Enerji kavramnn ve deiik biimlerinin tanmlanmas

enerjinin tanmlanmas

Is kavramnn ve s yoluyla enerji geiinin tanmlanmas

farkl s geiinin gerekleme yolunun tanmlanmas: letim,

tanm ve nm

kavramnn ve elektrik ii ile beraber mekanik i biimlerinin

tanmlanmas

Termodinamiin birinci yasas, enerji dengeleri ve bir sisteme veya bir

sistemden enerji geiinin gerekleme yollarnn tanmlanmas

Kontrol yzeyinden s ve i biimindeki enerji geiine ek olarak,

kontrol hacminde kontrol yzeyini geen akkann tad
enerjinin belirlenmesi

Enerji dnm verimlerinin tanmlanmas.

evrede enerji dnmnn anlamnn ele alnmas.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

GR
indeki hava ve buzdolab ile tm oda sistem olarak ele alnrsa; sistem
snrlarn geerek odaya giren elektrik enerjisi etkileimi vardr. Odann her yeri
kapal ve iyi yaltlm olduundan adyabatik kapal sistemdir. Enerjinin korunum
ilkesine gre odada art gsteren enerji, buzdolab tarafndan kullanlan ve
kolayca bir elektrik sayac tarafndan llebilecek olan elektrik enerjisine eittir.
Buzdolab veya motoru bu enerjiyi depolamaz. Bunun iin bu enerji odadaki
havaya verilmi olmaldr ve kendini odadaki scaklk art ile gsterir.

yice kapatlm
ve yaltlm bir
odada kaps
ak bir
buzdolabnn
altrlmas

Prof. Dr. Ali PINARBAI

yice kapatlm ve
yaltm yaplm
bir odada
altrlan bir fan
odadaki
havann
scakln
arttracaktr.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

ENERJNN BMLER
Enerji sl, mekanik, kinetik, potansiyel, elektrik, manyetik, kimyasal, nkleer gibi
deiik biimler alabilir. Bunlarn tmnn toplam, sistemin toplam enerjisini (E)
oluturur.
Termodinamik sadece, mhendislik asndan nem tayan bir husus olan toplam
enerjideki deiimlerle ilgilenir.
Enerjinin makroskobik formu: sistemin tmnn bir d referans noktasna gre
sahip olduu enerjidir, kinetik ve potansiyel enerji gibi
Enerjinin mikroskobik formu : sistemin molekler yaps ve molekler
hareketliliiyle ilgilidir ve d referans noktalarndan bamszdr.
enerji, U: Mikroskopik enerjilerin tmnn toplam

Kinetik enerji, KE: Sistemini, bir

referans noktasna gre hareketinden
dolay sahip olduu enerjiye denir.
Potansiyel enerji, PE: Sistemin bir
yerekimi alanndaki yksekliine bal
olarak sahip olduu enerjiye denir.
4

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Bir cismin makroskopik enerjisi

hz ve ykseklikle deiir.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Kinetik enerji
Kinetik enerji
birim ktle iin
Potansiyel enerji
Potansiyel enerji
birim ktle iin

Ktlesel debi
Birim zamandaki enerji
Sistemin
toplam enerjisi
Birim ktle iin sistemin
toplam enerjisi
Birim ktle bana toplam
enerji (zgl enerji)

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

 Enerji Hakknda Baz Fiziksel Gzlemler

Bir sistemin i enerjisi,

mikroskobik enerjilerin
btn formlarnn
toplamdr.
Duyulur i enerjiyi
oluturan molekler
enerji biimleri.
6

Duyulur enerji: Sistemin i

enerjisinin, molekllerin
kinetik enerjisiyle ilikili olan
blmne denir.
Gizli enerji: Sistemin, fazyla
ilgili bu i enerjisine denir.
Kimyasal enerji: Bir molekln
atomlar arasndaki kuvvetlerle
ilgili i enerjiye denir.
Nkleer enerji: Atom ekirdei
iindeki paracklar arasnda
var olan balarla ilikili ok
byk miktarlardaki i enerjiden
de sz etmek
gerekir

Is = Duyulur + Gizli
Enerji = Duyulur + Gizli + Kimyasal + Nkleer
Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

 Sistemin toplam enerjisini oluturan

ve yukarda aklanan enerji biimleri,
sistem iinde bulunduu veya
depoland iin enerjinin statik biimi
diye nitelenebilir.
Sistem iinde depolanmayan enerji
ise enerjinin dinamik biimi veya
enerji etkileimi diye adlandrlabilir.
Enerjinin dinamik biimleri sistem
snrlarm geerken alglanr ve hal
deiimi srasnda sistem tarafndan
Makroskopik kinetik enerji, enerjinin
kazanlan veya kaybedilen enerjiyi
organize bir biimidir ve molekllerin
gsterir.
sahip olduu dank biimdeki
Kapal sistemle ilikili enerji
mikroskopik kinetik enerjilerden daha
etkileimleri sadece s geii ve i
faydaldr.
olabilir.
ve Is transferi arasndaki fark: Enerji etkileimi eer scaklk farkndan dolay
oluyorsa Is transferi, yoksa itir.
7

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Nkleer Enerji
En ok bilinen fisyon reaksiyonu,
nkleer g santrallerinde (2000
ylnda,dnya genelinde bulunan 433
santralle 349000 MW elektrik retimi
gerekletirilmitir) elektrik retmek,
denizaltlar altrmak, hava
tamaclnda, nkleer silah retiminde
ve hatta uzay aralarnda yaygn olarak
kullanlan uranyum atomunun (U235
izotop) dier elementlere blnmesidir.
ki kk ekirdein fzyon ile daha
byk bir tanesi iin birlemesi srasnda
nkleer enerji ortaya kar.
Kontrolsz fzyon reaksiyonu ilk olarak
1950 ylnn balarnda gerekletirilmitir.
Ancak o zamandan beri gl lazerler,
etkili manyetik alanlar ve elektrik akmlar
uranyum fisyonu ve hidrojen fzyonu ve
ile fzyon reaksiyonlarnn kontrol edilmesi
aa kan nkleer enerji.
baarszlkla sonulanmtr.
8

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Mekanik Enerji
Mekanik enerji: deal trbin gibi mekanik bir cihazla, dorudan ve
tamamen mekanik ie dnebilen enerji biimi olarak tanmlanr.
Kinetik ve potansiyel enerji: Mekanik enerjinin bilinen formlardr.
Ak halindeki bir akkann
mekanik enerjisi birim ktlede
Ak halindeki bir
akkann mekanik enerjisi
Sktrlamaz (r sabit) akkanlarda mekanik enerji deiimi birim ktlede

Sktrlamaz (r sabit) akkanlarda mekanik enerji deiimi

10

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

11

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

ISI LE ENERJ GE
Heat: iki sistem arasnda (veya
sistemle evresi arasnda)
scaklk farkndan dolay
gerekleen enerji geii diye
tanmlanmtr.

Enerji bir sistemin snrlarndan

s veya i olarak geebilir.
12

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Scaklk fark s geiine neden olur.

Yksek scaklk fark yksek s
geiine neden olur.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Birim ktle iin

s transferi
Birim zamanda geen
snn sabit olmas
durumunda Is transfer
miktar
Zamanla deien Is
Transfer oran
Enerji sadece
sistem
snrlarn
geerken s
olarak
tanmlanabilir.

13

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Adyabatik bir hal deiimi srasnda

sistemle evresi arasnda s geii olmaz.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Tarihsel Geliim
Kinetik teori: Moleklleri, hareket eden ve
kinetik enerjisi olan kk toplar gibi ele alr.
Is: Atomlarn ve molekllerin rastgele
hareketleriyle ilikili enerjinin aktarm diye
tanmlanmtr.
Is transfer mekanizmalar:
letim: bir maddenin, enerjisi daha fazla olan
molekllerinden yakndaki dier molekllere,
molekller arasndaki etkileim sonucunda
enerji geiidir.
Tanm: kat bir yzeyle onun temas ettii
akkan bir ortam arasnda gerekleen s
geiidir.
Radiation: Maddenin atom veya
molekllerinin elektron dzeninde olan
deimeler sonucunda yaylan
elektromanyetik dalgalar veya fotonlar
araclyla gerekleen enerji aktarmdr.
14

Prof. Dr. Ali PINARBAI

19. yzyln balarnda s,

scak cisimlerden souk
cisimlere akan ve kalorik ad
verilen grnmez bir
akkan olarak bilinirdi.

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

 LE ENERJ GE
: Sistemle evresi arasnda bir enerji al veriidir.
Hareket halinde bir piston, dnen bir mil, sistem snrlarn geen bir elektrik
kablosu, sistemle evre arasnda bir i etkileiminin olduunu gsterir.
aret kural: Sisteme olan s geii ve sistem tarafndan yaplan i pozitif,
sistemden olan s geii ve sisteme gereken i negatiftir.
Dier bir yol ynleri gstermek iin g ve indislerini kullanmaktr
birim ktle iin
yaplan i

G, birim
zamanda
yaplan i
15

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Is ve i ynlerinin belirtilmesi.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Is ve i

Her ikisi de sistemin snrlarn geerken anlam

kazanr. Baka bir deyile, s ve i snr
olgulardr.
Sistemlerin enerjileri vardr, fakat s ve ileri
yoktur.
Her ikisi de bir hal ile deil, bir hal deiimi ile
ilikilidir
zelikler bir hal iin belirlenir, oysa bir haldeki s
ve iten sz etmenin hibir anlam yoktur.
Her ikisi de yola baml fonksiyonlardr. (Baka
bir deyile, deerleri sadece ilk ve son hale deil,
ayn zamanda hal deiiminin nasl
gerekletiine
zelikler,
nokta baldr.
fonksiyonlardr ve (d) ile

zellikler nokta fonksiyonlardr,

fakat s ve i yola bal
fonksiyonlardr (byklkleri hal
deiiminin izledii yola baldr).

gsterilen tam diferansiyelleri vardr.

dW nin integrali W2 W1
(ikinci haldeki i eksi ilk
haldeki i) olamaz,
16

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

RNEK
yice yaltlm br odada bir mum yanmaktadr. Sistem olarak hava ve
mumdan oluan oday gznne alarak,
(a) yanma srasnda s geii olup olmadn,
(b) sistemin i enerjisinde bir deiiklik olup olmadn belirleyin.

zm
(a) ekilde kesik izgilerle gsterildii gibi odann i yzeyleri sistem snrn
oluturmaktadr. Is geii, sistem snrlar gznne alnarak tanmlanr. Burada oda
iyice yaltlmtr, baka bir deyile adyabatik bir sistem sz konusudur. Bu nedenle
sistem snrlarndan s geii yoktur ve hal deiimi iin Q=0'dr.
(b) i enerjinin duyulur, gizli, kimyasal ve nkleer enerji gibi deiik biimlerde
olabilecei birinci blmde aklanmt. Burada belirtilen hal deiiminde kimyasal
enerjinin bir blm duyulur sya dnmektedir. Baka bir deyile, i enerjinin bir
blm bir biimden bir baka biime dnmektedir. Sistemin toplam i enerjisinde
bir art veya azalma olmad iin bu hal deiimi srasnda U = 0 olur.
17

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

RNEK
Balangta scakl 25 C olan bir patates, 200 C scaklkta bir
frnda piirilmektedir. Piirme ilemi srasnda s geii olur
mu?
zm
Bu problem ak bir ekilde sorulmamtr, nk sistem
belirsizdir. Patatesin sistem olarak seildii dnlsn. Bu
durumda patatesin kabuu sistem snr olacaktr. Frn iindeki
enerjinin bir blm kabuktan patatese geecektir. Enerji geii
scaklk farkndan kaynakland iin, s geii sz konusudur.

18

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

RNEK
iyi yaltlm bir elektrik frn diren teliyle stlmaktadr. Diren
teli de iinde olmak zere frnn tamam sistem olarak
seilirse, burada isi veya i etkileiminden hangisi sz konusu
olur?
zm
Bu problemde frnn i yzeyleri, grld gibi sistem snrn
oluturmaktadr. Frnn enerjisinin stma ilemi srasnda
artt scaklk artndan aka grlmektedir. Fakat frnn
enerjisindeki bu art frnla evre hava arasndaki bir scaklk
farkndan kaynaklanmamaktadr. Bu art eksi yk tayan
elektron adl paracklarn sistem snrn gemesinden ve
bylece i yapmasndan ileri gelmektedir. Bu nedenle sz
konusu olan, i etkileimidir.

19

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

RNEK
ekildeki soruyu sistem olarak sadece frnn iindeki
havay alarak cevaplayn.
zm
Bu kez diren teli, ekilde grld gibi sistem snrnn
dnda kalmaktadr. Bu nedenle sistem snrn
elektronlarn gemesi sz konusu deildir. Burada diren
telinin iinde dntrlen enerji, diren teliyle
evresindeki hava arasndaki scaklk farkndan dolay
havaya geecektir. Bu nedenle s geii sz konusudur.
Her iki durumda da havaya geen enerji ayndr.
Bu iki rnek, enerji etkileiminin seilen sistem snrna
bal olarak, isi veya i olabileceini gstermektedir.

20

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Elektrik i
Elektrik ii

Elektrik gc

bu bakmdan t zaman
aralnda yaplan elektrik ii

V ve I sabit kalyorsa, bu
bant

21

Elektrik gcnn, diren R, akm I ve

potansiyel fark V ile gsterilmesi.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

N MEKANK BMLER
Sistemle evresi arasnda bir i etkileiminin olabilmesi iin iki koulun salanmas
gerekir:
Snrda etkiyen bir kuvvet olmaldr
Snr hareket etmelidir.

= Kuvvet Yol

Eer kuvvet sabit deilse

Yaplan i, uygulanan kuvvete (F) ve

kuvvetin etkiledii uzunlua (s) baldr.
22

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Hareket olmazsa i
yaplmaz.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Mil i
Moment kolu r ye uygulanan
F kuvveti, T burulma momentini oluturur
Bu kuvvet s uzunluu boyunca uygulanmaktadr

Mil i
Mille iletilen g, birim zamanda
yaplan mil iidir

Dner mille enerji aktarmna

uygulamalarda ska rastlanr.
23

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Mil ii, uygulanan burulma momenti ve

milin devir says ile orantldr.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

RNEK 3-12
Bir arabann krank miline uygulanan burulma momenti 200
Nm ise ve mil dakikada 4000 devir hzla dnyorsa, krank
milinin ilettii gc hesaplayn.
zm
Milin ilettii g:

Arabann krank milinden iletilen gcn bykl yukarda hesaplanmtr. Mil inin
iareti ise seilen sisteme bal olacaktr.

24

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Yay i
Bir yaya kuvvet uyguland zaman uzunluunun
deitii bilinen bir olgudur. Bir F kuvveti uyguland
zaman yay dx diferansiyel bykl kadar uzarsa,
yaplan i

Dorusal olarak esneyen yaylar iin, yer

deiimi x, uygulanan kuvvet F ile doru orantldr

x1 and x2: yayn balang ve

sondaki yerdeitirmeleridir.

k: yay katays (kN/m)

Yayn, bir kuvvet

etkisi altnda
uzamas.
Dorusal bir yayn
uzamas, kuvvet iki
kat arttrlrsa, iki kat olur.
25

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Esnek Kat ubuklar zerinde Yaplan

Sv Tabakalarnn Gerilmesi ile lgili

Kat
ubuklarda
bir kuvvetin
etkisi altnda
yay gibi
davranrlar.
26

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Sv
filminin
hareketli
bir telle
gerilmesi.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Bir Cismi Ykseltmek ve Hzlandrmak iin Yaplan

1. Bir cisim yerekimi alannda ykseltildii zaman,
potansiyel enerjisi artmaktadr.
2. Bir cisim hzlandrld zaman kinetik enerjisi
artmaktadr.

Mekanik Olmayan
Elektrik i: Genelletirilmi kuvvet voltaj (elektrik
potansiyeli), genelletirilmi yer deiiminin elektrik yk
olarak alnr.
Manyetik : Genelletirilmi kuvvet olarak manyetik alan
gcnn, genelletirilmi yerdeiimi olarak manyetik iki
kutuplu momentin alnd.
Elektrik Polarizasyon i: Genelletirilmi kuvvet olarak
elektrik alan gcnn, genelletirilmi yerdeiimi olarak
ortam polarizasyonunun (molekllerin iki kutuplu elektrik
dnme momentlerinin toplam) alnd.
27

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Ykseltilirken
bir cisme
aktarlan
enerji cismin
potansiyel
enerjisindeki
deiime
eittir.

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

28

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

29

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

TERMODNAMN BRNC YASASI

Termodinamiin birinci yasas (enerjinin korunumu ilkesi): Enerjinin deiik biimleri
arasndaki ilikileri ve genel olarak enerji etkileimlerini incelemek iin salam bir temel
oluturur.
Termodinamiin birinci yasas deneysel gzlemlere dayanarak, enerjinin var veya yok
edilemeyeceini, ancak bir biimden dierine dnebileceini vurgular .
Birinci Yasa: Kapal bir sistemin belirli iki hali arasnda gerekleebilecek tm adyabatik
hal deiimleri srasnda yaplan net i, sisteme veya hal deiimlerine bal olmakszn
ayndr.

Enerji var
veya yok
edilemez,
sadece
biim
deitirebilir
30

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Frndaki patatesin enerjisindeki

art, patatese geen sya eittir.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Adyabatik bir
sistem zerinde
yaplan
i (elektrik)
sistemin enerji
artna
eittir.

etkileiminin
olmamas durumunda
sistemin enerji
deiimi net s
geiine eittir.
31

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Adyabatik bir
sistem zerinde
yaplan
i (mil) sistemin
enerji artna
eittir.
31
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Enerjinin Korunumu
Enerjin korunumu ilkesi bir hal deiimi srasnda kapal bir sistemin
toplam enerjisindeki net deiim (artma veya azalma) sisteme giren
toplam enerji ile sistemden kan toplam enerjinin farkna eit.

Bir hal deiimi

srasnda sistemin
enerji deiimi, net
i ve evreyle s
alveriinin
toplamna eittir.
Adyabatik bir sistem zerinde yaplan
i (snr) sistemin enerji artna eittir.
32

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Bir Sistemdeki Enerji Deiimi , Esistem

, kinetik ve potansiyel enerji deiimi

33

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Enerji Geiinin Gerekleme Yollar, Egiren ve Ekan

Is geii
geii
Ktle transferi

(kJ)

Sabit ktle veya

kapal
sistemlerde
sadece s
geii ve i
vardr

evrim
iin E =
0, yani Q
= W.

Ktle ak ile birlikte s ve i

etkileimleri sonucu kontrol
hacminin
enerji ieriinde deiim olur.
34

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

RNEK
Sabit hacimli kapal bir kapta bulunan scak bir sv soutulurken,
bir taraftan da kartrlmaktadr. Balangta svnn toplam i
enerjisi 800 kJ' dr. Soutma ilemi srasnda evreye 500 kJ s
geii olmaktadr, svy kartrmak iinse 100 kJ i yaplmaktadr.
Svnn son haldeki toplam i enerjisini hesaplayn.
zm
Sistem olarak kabn iindeki sv seilsin. Sistem snrlar
snrlarnda ktle geii olmad iin, kapal sistem veya
kontrolktlesidir. Sistem ayrca hareketsizdir, bu nedenle
potansiyel ve kinetik enerji deiimleri sfrdr. Eenerjinin korunum
ilkesi uygulanrsa,

35

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

36

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

37

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

38

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

ENERJ DNM VERMLER

Verim termodinamikte en ok kullanlan ifadelerden bir tanesi olup, enerji
dnmnn veya hal deiim geiinin nasl iyi bir ekilde baarlacan
gsterir.

Su stcsnn verimi:
Geleneksel ve yksek
verimli baz elektrikli ve
doal gazl su
stclarnn verimleri

Verim tanm termodinamik

ile snrl deildir.
39

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Yakt stma deeri: oda scaklnda belirtilen yakt miktarnn (genellikle

birim ktle) tamamen yanmas ile verilen s ve yanma rnlerinin oda
scaklnda soutulmasdr.
Dk stma deeri(LHV): Su buhar faznda ise.
Yksek stma deeri (HHV): Yanma gazlarndaki su tamam ile
youtuu zaman stma deeri.

Benzinin stma deerinin tanm.

40

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Ticari binalar ve meskenlerdeki

stma sistemlerinin verimi yllk
yakt kullanm verimi veya AFUE
olarak ifade edilir ve stlmayan
alanlara olan s kayb ve yakma
ve souma kayplar ile beraber
yanma verimini tarif eder. (annual
fuel utilization efficiency)
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Jeneratr: Mekanik enerjiyi elektrik enerjine dntrr.

Jeneratr verimi: Elde edilen elektrik gcnn verilen mekanik gce
orandr.
G santralleri iin toplam verim: Elde edilen net elektrik gcnn
verilen yakt enerjisine orandr.
G santrallerinde toplam verim

Iklandrma etkinlii: Lmen

olarak elde edilen k
miktarnn harcanan elektrie
(W olarak) orandr.
15 W gcndeki kompakt
orasan lamba 60 W gcndeki
akkor lamba kadar k verir.
41

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Verimli enerji cihazlar kullanarak enerji korunur.

Yaktlarn yanmas sonucu aa kan ve atmosfere
braklan kimyasallar azalaca iin evre iin faydal
olacaktr.
Yaktn yanmas
Karbondioksit (kresel iklim deiikliine neden
olmaktadr)
Azot oksit ve hidrokarbon(hava kirliliine neden
olmaktadr)
Karbon monoksit (zehirli madde)
Kkrt dioksit (asit yamurlarna neden olmaktadr)
42

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Yemek piirme cihazlarnn

verimi cihaza verilen bylece
yemee aktarlan enerji
orann gstermektedir.

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

43

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Mekanik ve Elektrikli Cihazlarn Verimleri

Mekanik verim

Verilen veya alnan mekanik g ile akkann mekanik

enerjisi arasndaki dnm ileminin mkemmellik
derecesi pompa verimi veya trbin verimi olarak tanmlanr.

Bir fann mekanik

verimi, fan kndaki
havann kinetik
enerjisinin, fana verilen
mekanik gce orandr.
44

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Motor verimi

Jeneratr verimi

Pompa-motor verimi
Trbin-jeneratr verimi

Trbin-jeneratr birleiminin toplam verimi trbin

verimi ile jeneratr veriminin arpmdr ve elde
edilen elektrik enerjisinin akkann mekanik
enerjisine orann gsterir.

45

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

46

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

47

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

ENERJ VE EVRE
Enerjinin bir biimden dier biime dnmesi, evreyi ve farkl yollarla soluduumuz
havay etkilemektedir. Bu nedenle enerji ile ilgili almalar evreye olan etkisi
incelenmeden bitirilemez.
Fosil yaktlarnn yaklmas boyunca aa kan kimyasallar hava kirliine, asit
yamurlarna, kresel snmaya ve iklim deiikliklerine neden olmaktadr
evre kirliliinin yksek seviyelere ulamas, bitki rtsn, vahi yaam ve insan
sal iin tehlikeli duruma gelmitir

Ara motorlar hava kirliliinin

nemli nedenlerindendir.
Enerji dnmleri genellikle evre
kirliliini beraberinde getirmektedir.
48

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Ozon ve Dumanl Sis

Dumanl sis: Dumanl sis, genellikle yer seviyesindeki ozondan (O 3)oluur, ancak ayrca, karbon
monoksit gibi kimyasallardan, kurum gibi kk zerrelerden, benzen, btan ve dier hidrokarbonlar
gibi uucu organik bileenlerden (VOCs) oluur.
Dumanl sis, genellikle yer seviyesindeki ozondan (O 3)oluur, ancak ayrca, karbon monoksit gibi
kimyasallardan, kurum gibi kk zerrelerden, benzen, btan ve dier hidrokarbonlar gibi uucu
organik bileenlerden (VOCs) oluur.
Ozon: Ozon gzleri ve akcierlerde oksijen ile karbondioksitin yer deitii bronlar tahri eder ve bu
yumuak sngerimsi dokularn sertlemesine neden olur.
Ayrca soluma sklna, hrltya, ar yorgunlua, ba arsna, mide bulantsna, astm gibi
solunumla ilgili problemlere neden olur

Sis ierisindeki dier ciddi kirletici; renksiz, kokusuz ve zehirli bir gaz
olan karbon monoksittir.
Genellikle motorlu aralardan braklrlar.
Dk seviyelerde, karbon monoksit beyine giden ve dier organlar
ve kasalardaki oksijen miktarnda ve vcut reaksiyonlar ile beraber
reflekslerde azalmaya ve karar verme gcnde zayflamaya neden olur.

Sis ayrca aralar ve sanayilerden braklan toz ve kurum gibi kk

paracklarda iermektedir. Bu maddeler asit ve metal tadklar iin gz
ve akcierler iin tahri edicidir.

Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki gn nn fazla olmas ile su buhar

ve dier kimyasallarla tepkimeye girmesi ile slfrik asit ve nitrik asit oluur.
49

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Asit yamuru
Hava kirliliine sebep olan kkrt dioksit (SO2), yaktlarn iinde bulunan
kkrdn oksijen ile tepkimeye girmesi sonucu oluur .
Yksek kkrt oranl kmr yakan g santralleri kkrt dioksitin temel edenidir.
Motorlu aralarda ayrca SO2 emisyonlar brakmaktadr. nk benzin ve dizel
yakt az miktarda kkrt iermektedir.
Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki gn
nn fazla olmas ile su buhar ve dier
kimyasallarla tepkimeye girmesi ile slfrik asit
ve nitrik asit oluur
Oluan asit zlmeden bulut ve sis
iersindeki su damlalarna asl olarak kalr.
Limon suyu gibi asitli olan asit ykl bu
damlalar gkyznden yamur ve kar ile
topraa derler. Bu olay asit yamuru olarak
bilinmektedir.
Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki gn nn
fazla olmas ile su buhar ve dier kimyasallarla
tepkimeye girmesi ile slfrik asit ve nitrik asit oluur.
50

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

Sera Etkisi Kresel Isnma ve klim Deiiklii

Yeryzndeki sera etkisi.

51

Sera etkisi: Bunun nedeni belli bir kalnlktaki camn

nmn yzde 90n grlebilir aralkta geirmesi ve
pratik olarak uzun dalga boyundaki kzltesi klar
geirmez olmasdr. Bu nedenle cam, gne nm
geiini salamakta ancak i yzeylerin kzl tesi nm
emmesini engellemektedir. Bunun sonucu olarak
enerjinin artmas ile i scaklk artmaktadr. Gne
enerjisinin sorulmas ile gn boyunca yeryz snmakta
ve gece boyunca sorulan enerjinin, kzltesi nm
eklinde derin boluklara gnderilmesinden dolay
souma meydana gelmektedir.
Carbon dioxide (CO2), Karbon dioksit (CO2), su

buhar, metan ve azot oksit gibi dier gazlarn bir ksm

battaniye gibi davranrlar. Bylece yeryznden s
nmn engelleyerek gece dnyann lk kalmasn
salarlar.
Bunun iin temel bileeni CO2 olan bu gazlar sera

gazlar olarak adlandrlrlar.

CO2 kmr, ya gibi fosillemi yaktlarn ve doal

gazn yaklmas ile retilir.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

 1995 raporu: Dnyadaki iklim bilimcileri geen yzyl boyunca dnyadaki scaklk artnn
yaklak 0.5C olduunu belirtmiler ve 2100 ylna kadar bu artn 2C civarnda olaca tahmin
edilmektedir.
klimlerdeki deiikliklerle beraber frtna ve iddetli yamurlarn, su basknlarnn ve
kuraklklarn meydana gelmesi, kutuplardaki buzlarn erimesi ile denizlerdeki su seviyelerinin
ykselmesi, sulak alanlarn su kaynaklarnn azalmas, baz hayvan trlerinin azalmas ile ekolojik
sistemin deimesi, salgn hastalklarn artmas, insan saln tehdit etmesi ve baz blgelerdeki
sosyoekonomik koullarn deimesi gibi korkutucu etkileri rnek olarak verilebilir.

Bu nedenle yenilenebilir enerji kaynaklarnn dnyann daha yaanr bir yer olmas iin
dnya genelinde kullanm tevik edilmelidir.

Ortalama bir ara her yl kendi arlnn

zerende miktar CO2 retmektedir (ylda 12000
mil yol giden ara, 600 galan benzin yakmakta ve
her galon iin 20 lbm CO2 retmektedir).
52

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Rzgar gibi yenilenebilir enerji sera gazlar

ve kirletici madde brakmadndan yeil
enerji olarak adlandrlr.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi

zet
Enerjinin formlar
Macroskobik = kinetik + potansiyel
Microskobic = enerji(duyulur + gizli + kimyasal + nkleer)
Is ile enerji geii
ile enerji geii
in mekanik biimleri
Termodinamiin birinci yasas
Enerjinin korunumu
Sistemdeki enerji deiimi
Enerji geiinin gerekleme yollar (s, i, ktle ak)
Enerji dnm verimleri
Mekanik ve elektrikli cihazlarn verimi ( trbinler , pompalar )
Enerji ve evre
Ozon ve dumanl sis
Asit yamuru
Sera etkisi: Kresel snma
53

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi