Professional Documents
Culture Documents
02 Enerji Donusumleri Ve Genel Enerji Cozumlemesi
02 Enerji Donusumleri Ve Genel Enerji Cozumlemesi
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ
ZMLEMES
Amalar
enerjinin tanmlanmas
GR
indeki hava ve buzdolab ile tm oda sistem olarak ele alnrsa; sistem
snrlarn geerek odaya giren elektrik enerjisi etkileimi vardr. Odann her yeri
kapal ve iyi yaltlm olduundan adyabatik kapal sistemdir. Enerjinin korunum
ilkesine gre odada art gsteren enerji, buzdolab tarafndan kullanlan ve
kolayca bir elektrik sayac tarafndan llebilecek olan elektrik enerjisine eittir.
Buzdolab veya motoru bu enerjiyi depolamaz. Bunun iin bu enerji odadaki
havaya verilmi olmaldr ve kendini odadaki scaklk art ile gsterir.
yice kapatlm
ve yaltlm bir
odada kaps
ak bir
buzdolabnn
altrlmas
yice kapatlm ve
yaltm yaplm
bir odada
altrlan bir fan
odadaki
havann
scakln
arttracaktr.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi
ENERJNN BMLER
Enerji sl, mekanik, kinetik, potansiyel, elektrik, manyetik, kimyasal, nkleer gibi
deiik biimler alabilir. Bunlarn tmnn toplam, sistemin toplam enerjisini (E)
oluturur.
Termodinamik sadece, mhendislik asndan nem tayan bir husus olan toplam
enerjideki deiimlerle ilgilenir.
Enerjinin makroskobik formu: sistemin tmnn bir d referans noktasna gre
sahip olduu enerjidir, kinetik ve potansiyel enerji gibi
Enerjinin mikroskobik formu : sistemin molekler yaps ve molekler
hareketliliiyle ilgilidir ve d referans noktalarndan bamszdr.
enerji, U: Mikroskopik enerjilerin tmnn toplam
Kinetik enerji
Kinetik enerji
birim ktle iin
Potansiyel enerji
Potansiyel enerji
birim ktle iin
Ktlesel debi
Birim zamandaki enerji
Sistemin
toplam enerjisi
Birim ktle iin sistemin
toplam enerjisi
Birim ktle bana toplam
enerji (zgl enerji)
Is = Duyulur + Gizli
Enerji = Duyulur + Gizli + Kimyasal + Nkleer
Prof. Dr. Ali PINARBAI
Nkleer Enerji
En ok bilinen fisyon reaksiyonu,
nkleer g santrallerinde (2000
ylnda,dnya genelinde bulunan 433
santralle 349000 MW elektrik retimi
gerekletirilmitir) elektrik retmek,
denizaltlar altrmak, hava
tamaclnda, nkleer silah retiminde
ve hatta uzay aralarnda yaygn olarak
kullanlan uranyum atomunun (U235
izotop) dier elementlere blnmesidir.
ki kk ekirdein fzyon ile daha
byk bir tanesi iin birlemesi srasnda
nkleer enerji ortaya kar.
Kontrolsz fzyon reaksiyonu ilk olarak
1950 ylnn balarnda gerekletirilmitir.
Ancak o zamandan beri gl lazerler,
etkili manyetik alanlar ve elektrik akmlar
uranyum fisyonu ve hidrojen fzyonu ve
ile fzyon reaksiyonlarnn kontrol edilmesi
aa kan nkleer enerji.
baarszlkla sonulanmtr.
8
Mekanik Enerji
Mekanik enerji: deal trbin gibi mekanik bir cihazla, dorudan ve
tamamen mekanik ie dnebilen enerji biimi olarak tanmlanr.
Kinetik ve potansiyel enerji: Mekanik enerjinin bilinen formlardr.
Ak halindeki bir akkann
mekanik enerjisi birim ktlede
Ak halindeki bir
akkann mekanik enerjisi
Sktrlamaz (r sabit) akkanlarda mekanik enerji deiimi birim ktlede
10
11
ISI LE ENERJ GE
Heat: iki sistem arasnda (veya
sistemle evresi arasnda)
scaklk farkndan dolay
gerekleen enerji geii diye
tanmlanmtr.
13
Tarihsel Geliim
Kinetik teori: Moleklleri, hareket eden ve
kinetik enerjisi olan kk toplar gibi ele alr.
Is: Atomlarn ve molekllerin rastgele
hareketleriyle ilikili enerjinin aktarm diye
tanmlanmtr.
Is transfer mekanizmalar:
letim: bir maddenin, enerjisi daha fazla olan
molekllerinden yakndaki dier molekllere,
molekller arasndaki etkileim sonucunda
enerji geiidir.
Tanm: kat bir yzeyle onun temas ettii
akkan bir ortam arasnda gerekleen s
geiidir.
Radiation: Maddenin atom veya
molekllerinin elektron dzeninde olan
deimeler sonucunda yaylan
elektromanyetik dalgalar veya fotonlar
araclyla gerekleen enerji aktarmdr.
14
LE ENERJ GE
: Sistemle evresi arasnda bir enerji al veriidir.
Hareket halinde bir piston, dnen bir mil, sistem snrlarn geen bir elektrik
kablosu, sistemle evre arasnda bir i etkileiminin olduunu gsterir.
aret kural: Sisteme olan s geii ve sistem tarafndan yaplan i pozitif,
sistemden olan s geii ve sisteme gereken i negatiftir.
Dier bir yol ynleri gstermek iin g ve indislerini kullanmaktr
birim ktle iin
yaplan i
G, birim
zamanda
yaplan i
15
Is ve i ynlerinin belirtilmesi.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi
Is ve i
RNEK
yice yaltlm br odada bir mum yanmaktadr. Sistem olarak hava ve
mumdan oluan oday gznne alarak,
(a) yanma srasnda s geii olup olmadn,
(b) sistemin i enerjisinde bir deiiklik olup olmadn belirleyin.
zm
(a) ekilde kesik izgilerle gsterildii gibi odann i yzeyleri sistem snrn
oluturmaktadr. Is geii, sistem snrlar gznne alnarak tanmlanr. Burada oda
iyice yaltlmtr, baka bir deyile adyabatik bir sistem sz konusudur. Bu nedenle
sistem snrlarndan s geii yoktur ve hal deiimi iin Q=0'dr.
(b) i enerjinin duyulur, gizli, kimyasal ve nkleer enerji gibi deiik biimlerde
olabilecei birinci blmde aklanmt. Burada belirtilen hal deiiminde kimyasal
enerjinin bir blm duyulur sya dnmektedir. Baka bir deyile, i enerjinin bir
blm bir biimden bir baka biime dnmektedir. Sistemin toplam i enerjisinde
bir art veya azalma olmad iin bu hal deiimi srasnda U = 0 olur.
17
RNEK
Balangta scakl 25 C olan bir patates, 200 C scaklkta bir
frnda piirilmektedir. Piirme ilemi srasnda s geii olur
mu?
zm
Bu problem ak bir ekilde sorulmamtr, nk sistem
belirsizdir. Patatesin sistem olarak seildii dnlsn. Bu
durumda patatesin kabuu sistem snr olacaktr. Frn iindeki
enerjinin bir blm kabuktan patatese geecektir. Enerji geii
scaklk farkndan kaynakland iin, s geii sz konusudur.
18
RNEK
iyi yaltlm bir elektrik frn diren teliyle stlmaktadr. Diren
teli de iinde olmak zere frnn tamam sistem olarak
seilirse, burada isi veya i etkileiminden hangisi sz konusu
olur?
zm
Bu problemde frnn i yzeyleri, grld gibi sistem snrn
oluturmaktadr. Frnn enerjisinin stma ilemi srasnda
artt scaklk artndan aka grlmektedir. Fakat frnn
enerjisindeki bu art frnla evre hava arasndaki bir scaklk
farkndan kaynaklanmamaktadr. Bu art eksi yk tayan
elektron adl paracklarn sistem snrn gemesinden ve
bylece i yapmasndan ileri gelmektedir. Bu nedenle sz
konusu olan, i etkileimidir.
19
RNEK
ekildeki soruyu sistem olarak sadece frnn iindeki
havay alarak cevaplayn.
zm
Bu kez diren teli, ekilde grld gibi sistem snrnn
dnda kalmaktadr. Bu nedenle sistem snrn
elektronlarn gemesi sz konusu deildir. Burada diren
telinin iinde dntrlen enerji, diren teliyle
evresindeki hava arasndaki scaklk farkndan dolay
havaya geecektir. Bu nedenle s geii sz konusudur.
Her iki durumda da havaya geen enerji ayndr.
Bu iki rnek, enerji etkileiminin seilen sistem snrna
bal olarak, isi veya i olabileceini gstermektedir.
20
Elektrik i
Elektrik ii
Elektrik gc
bu bakmdan t zaman
aralnda yaplan elektrik ii
V ve I sabit kalyorsa, bu
bant
21
N MEKANK BMLER
Sistemle evresi arasnda bir i etkileiminin olabilmesi iin iki koulun salanmas
gerekir:
Snrda etkiyen bir kuvvet olmaldr
Snr hareket etmelidir.
= Kuvvet Yol
Hareket olmazsa i
yaplmaz.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi
Mil i
Moment kolu r ye uygulanan
F kuvveti, T burulma momentini oluturur
Bu kuvvet s uzunluu boyunca uygulanmaktadr
Mil i
Mille iletilen g, birim zamanda
yaplan mil iidir
RNEK 3-12
Bir arabann krank miline uygulanan burulma momenti 200
Nm ise ve mil dakikada 4000 devir hzla dnyorsa, krank
milinin ilettii gc hesaplayn.
zm
Milin ilettii g:
Arabann krank milinden iletilen gcn bykl yukarda hesaplanmtr. Mil inin
iareti ise seilen sisteme bal olacaktr.
24
Yay i
Bir yaya kuvvet uyguland zaman uzunluunun
deitii bilinen bir olgudur. Bir F kuvveti uyguland
zaman yay dx diferansiyel bykl kadar uzarsa,
yaplan i
Kat
ubuklarda
bir kuvvetin
etkisi altnda
yay gibi
davranrlar.
26
Sv
filminin
hareketli
bir telle
gerilmesi.
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi
Mekanik Olmayan
Elektrik i: Genelletirilmi kuvvet voltaj (elektrik
potansiyeli), genelletirilmi yer deiiminin elektrik yk
olarak alnr.
Manyetik : Genelletirilmi kuvvet olarak manyetik alan
gcnn, genelletirilmi yerdeiimi olarak manyetik iki
kutuplu momentin alnd.
Elektrik Polarizasyon i: Genelletirilmi kuvvet olarak
elektrik alan gcnn, genelletirilmi yerdeiimi olarak
ortam polarizasyonunun (molekllerin iki kutuplu elektrik
dnme momentlerinin toplam) alnd.
27
Ykseltilirken
bir cisme
aktarlan
enerji cismin
potansiyel
enerjisindeki
deiime
eittir.
28
29
Enerji var
veya yok
edilemez,
sadece
biim
deitirebilir
30
Adyabatik bir
sistem zerinde
yaplan
i (elektrik)
sistemin enerji
artna
eittir.
etkileiminin
olmamas durumunda
sistemin enerji
deiimi net s
geiine eittir.
31
Adyabatik bir
sistem zerinde
yaplan
i (mil) sistemin
enerji artna
eittir.
31
Blm 2 Enerji Dnmleri ve Enerji zmlemesi
Enerjinin Korunumu
Enerjin korunumu ilkesi bir hal deiimi srasnda kapal bir sistemin
toplam enerjisindeki net deiim (artma veya azalma) sisteme giren
toplam enerji ile sistemden kan toplam enerjinin farkna eit.
33
(kJ)
evrim
iin E =
0, yani Q
= W.
RNEK
Sabit hacimli kapal bir kapta bulunan scak bir sv soutulurken,
bir taraftan da kartrlmaktadr. Balangta svnn toplam i
enerjisi 800 kJ' dr. Soutma ilemi srasnda evreye 500 kJ s
geii olmaktadr, svy kartrmak iinse 100 kJ i yaplmaktadr.
Svnn son haldeki toplam i enerjisini hesaplayn.
zm
Sistem olarak kabn iindeki sv seilsin. Sistem snrlar
snrlarnda ktle geii olmad iin, kapal sistem veya
kontrolktlesidir. Sistem ayrca hareketsizdir, bu nedenle
potansiyel ve kinetik enerji deiimleri sfrdr. Eenerjinin korunum
ilkesi uygulanrsa,
35
36
37
38
Su stcsnn verimi:
Geleneksel ve yksek
verimli baz elektrikli ve
doal gazl su
stclarnn verimleri
43
Motor verimi
Jeneratr verimi
Pompa-motor verimi
Trbin-jeneratr verimi
45
46
47
ENERJ VE EVRE
Enerjinin bir biimden dier biime dnmesi, evreyi ve farkl yollarla soluduumuz
havay etkilemektedir. Bu nedenle enerji ile ilgili almalar evreye olan etkisi
incelenmeden bitirilemez.
Fosil yaktlarnn yaklmas boyunca aa kan kimyasallar hava kirliine, asit
yamurlarna, kresel snmaya ve iklim deiikliklerine neden olmaktadr
evre kirliliinin yksek seviyelere ulamas, bitki rtsn, vahi yaam ve insan
sal iin tehlikeli duruma gelmitir
Sis ierisindeki dier ciddi kirletici; renksiz, kokusuz ve zehirli bir gaz
olan karbon monoksittir.
Genellikle motorlu aralardan braklrlar.
Dk seviyelerde, karbon monoksit beyine giden ve dier organlar
ve kasalardaki oksijen miktarnda ve vcut reaksiyonlar ile beraber
reflekslerde azalmaya ve karar verme gcnde zayflamaya neden olur.
Asit yamuru
Hava kirliliine sebep olan kkrt dioksit (SO2), yaktlarn iinde bulunan
kkrdn oksijen ile tepkimeye girmesi sonucu oluur .
Yksek kkrt oranl kmr yakan g santralleri kkrt dioksitin temel edenidir.
Motorlu aralarda ayrca SO2 emisyonlar brakmaktadr. nk benzin ve dizel
yakt az miktarda kkrt iermektedir.
Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki gn
nn fazla olmas ile su buhar ve dier
kimyasallarla tepkimeye girmesi ile slfrik asit
ve nitrik asit oluur
Oluan asit zlmeden bulut ve sis
iersindeki su damlalarna asl olarak kalr.
Limon suyu gibi asitli olan asit ykl bu
damlalar gkyznden yamur ve kar ile
topraa derler. Bu olay asit yamuru olarak
bilinmektedir.
Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki gn nn
fazla olmas ile su buhar ve dier kimyasallarla
tepkimeye girmesi ile slfrik asit ve nitrik asit oluur.
50
1995 raporu: Dnyadaki iklim bilimcileri geen yzyl boyunca dnyadaki scaklk artnn
yaklak 0.5C olduunu belirtmiler ve 2100 ylna kadar bu artn 2C civarnda olaca tahmin
edilmektedir.
klimlerdeki deiikliklerle beraber frtna ve iddetli yamurlarn, su basknlarnn ve
kuraklklarn meydana gelmesi, kutuplardaki buzlarn erimesi ile denizlerdeki su seviyelerinin
ykselmesi, sulak alanlarn su kaynaklarnn azalmas, baz hayvan trlerinin azalmas ile ekolojik
sistemin deimesi, salgn hastalklarn artmas, insan saln tehdit etmesi ve baz blgelerdeki
sosyoekonomik koullarn deimesi gibi korkutucu etkileri rnek olarak verilebilir.
Bu nedenle yenilenebilir enerji kaynaklarnn dnyann daha yaanr bir yer olmas iin
dnya genelinde kullanm tevik edilmelidir.
zet
Enerjinin formlar
Macroskobik = kinetik + potansiyel
Microskobic = enerji(duyulur + gizli + kimyasal + nkleer)
Is ile enerji geii
ile enerji geii
in mekanik biimleri
Termodinamiin birinci yasas
Enerjinin korunumu
Sistemdeki enerji deiimi
Enerji geiinin gerekleme yollar (s, i, ktle ak)
Enerji dnm verimleri
Mekanik ve elektrikli cihazlarn verimi ( trbinler , pompalar )
Enerji ve evre
Ozon ve dumanl sis
Asit yamuru
Sera etkisi: Kresel snma
53