Konikler

NTE

Yazar
Do.Dr. Hseyin AZCAN

Amalar
Bu niteyi altktan sonra;
lise yllarndan da tandnz ember, elips, parabol ve hiperbol gibi konik kesitleri olarak adlandrlan geometrik nesneleri
yakndan tanyacak ve bunlarn keyfi bir dik koordinat sisteminde denklemlerini elde edebileceksiniz.

indekiler
Giri

127

ember

127

Elips

132

Parabol

140

Hiperbol

148

zet

154

Deerlendirme Sorular

154

alma nerileri
Bu niteyi almadan nce;
konik kesitleri hakkndaki lise notlarnza gz gezdiriniz.
dzlemin emetrel dnmlerini (dnme ve teleme nitelerini) tekrar ediniz.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

127

1. Giri
Konikler (ya da koni kesitleri) en nemli geometrik nesnelerdendir. Analitik geometrinin ortaya kyla zellikle koni kesitlerinin incelenmesi ok kolaylamtr.
Bu inceleyeceimiz nesnelere neden koni kesitleri denildiini daha sonraki blmlere brakarak, bu nesneleri yalnz geometrik yer tanmlarn kullanarak inceleyelim. Bir koni kesiti denildiinde u nesneler anlalr: ember, elips, parabol ve
hiperbol. Hatta bir sonraki blmde greceimiz gibi ember de zel bir elips olarak alglanrsa temel olarak eit koni kesitinden bahsedebiliriz. Her ne kadar
zel bir elips olsa da biz ember ile koni kesitlerini incelemeye balayalm.

2. ember
Dzlemde verilen bir noktaya eit uzaklktaki noktalarn geometrik yerine bir
ember denir. Bu verilen noktaya emberin merkezi ve alnan eit uzakla da
emberin yarap denir.
Bu tanmdan sonra emberi verilen bir koordinat sisteminde analitik olarak ifade
edelim. telenmi ve dnm koordinat sistemlerini de gz nne alacamzdan,
merkezi (0, 0) balang noktas almamzda bir saknca yoktur.
y

(x , y)

x
0

Eer bir (x, y) R2 noktas (0, 0) merkezli R yarapl embere ait bir nokta
ise tanma gre bunun balang noktasna olan uzakl R saysna eit olacaktr.
O halde
d (0, 0) , (x, y)

= x2 + y 2 = R

yani ember zerinde bulunan (x, y) noktas x2 + y2 = R2

koulunu salamaldr.

AIKRETM FAKLTES

128

KONKLER

Tersine (0, 0) balang noktasna uzakl R olan btn noktalar tanmdan dolay
ember zerindedir. O halde bir ember, merkezi ve yarap ile tek trl belirgin
olarak ifade edilebilir.
lk olarak dzlemin bir dnmesi altnda ember denkleminin deimediini grelim. Dzleme bir R dnmesi verildiinde koordinat deiimi
x = x' cos - y' sin
y = x' sin + y' cos

idi.

imdi bu deerleri x2 + y2 = R2 denkleminde yerine koyarsak

(x' cos - y' sin)2 + (x' sin + y' cos)2 = R2
2

x' cos2 - 2x'y' sincos + y' sin2 + x' sin2 + 2x'y' sincos + y' cos2 = R2
2

x' + y' = R2
elde edilir. Grld gibi emberin denklemi R dnmesinden hi etkilenmedi. Bunun nedeni emberin balang noktasndan geen her doruya gre simetrik olmasndandr.
imdi dzlemin T(a, b) telemesi altnda ember denkleminin nasl deitiini grelim. Bildiimiz gibi T(a, b) dnm
T(a, b)(x, y) = (x-a , y-b)

x = x ' + a , y = y' + b

yani

olarak tanmlanmt. Bu koordinat deiimi x2 + y2 = R2

minde yerine konulursa:
(x - a)2 + (y - b)2 = R2

ember denkle-

x' + y' = R2

x2 + y2 - 2ax - 2by + a2 + b2 - R2 = 0
eklini alr.
Bu son elde edilen denklemi sfrdan farkl bir A says ile arparsak
A x2 + A y2 + 2aA x + 2bA y + A (a2 + b2 - R2) = 0

(7.1)

(a, b) R2 merkezli R yarapl en genel ember denklemini elde etmi oluruz. O halde ember denkleminde

x . y teriminin katsays sfr,

x2 ve y2 terimlerinin katsaylar eittir.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

129

Bu durumda doal olarak bu koullar salayan her denklem bir emberi midir sorusu sorulabilir.
Ax2 + Ay2 + Bx + Cy + D = 0
denklemini gz nne alalm. Btn katsaylar A ile blerek
x2 + y 2 + B x + C y + D = 0
A
A
A
denklemini elde ederiz. Eer bu denklem (a, b) merkezli R yarapl bir emberin
denklemi ise bunu (7.1) denklemi ile karlatrarak
-2a = B , -2b = C
A
A

a = -B , b = -C
2A
2A

-B , -C
olarak elde edilir. imdi yarap belirleye2A 2A
lim. Yaraptaki en nemli kst, yarapn pozitif bir gerel say olmasdr. Yine son
merkez koordinatlar

denklemimizi (7.1) denklemi ile karlatrarak

D = -B
A
2A

+ -C
2A

- R2

elde edilir.

Buradan
2
2
R 2 = B + C - 4AD
4 A2

olur

4 A2 > 0 ve R2 > 0 olduundan B2 + C2 - 4 AD > 0 olmaldr. Bu durumda

yarap
R =

B 2 + C2 - 4AD = 1
2A
4 A2

B 2 + C2 - 4AD dr.

Birka rnekle bu anlattklarmz pekitirelim.

rnek
(-1, 2) merkezli 3 yarapl emberin denklemini yaznz.
zm
Bu emberin denklemi
(x - (-1))2 + (y - 2)2 = 9
AIKRETM FAKLTES

130

KONKLER

x2 + y2 + 2x - 4y - 4 = 0
olarak elde edilir.
rnek
2x2 + 2y2 + 3x - 2y + 1 = 0 denklemiyle verilen erinin bir ember olup olmadn inceleyiniz.
zm
Denklemde btn katsaylar 2 ile oranlanarak
x2 + y 2 + 3 x - y + 1 = 0 olur
2
2
(Eer formlleri anmsayamazsanz kareye tamamlama yntemini izleyebilirsiniz).
x2 + 3 x = x2 + 3 x + 9 - 9 = x + 3
2
2
4 4
2
y2 - y = y2 - y + 1 - 1 = y - 1
4 4
2

-9
4

-1
4

Bu ifadeleri denklemde yerlerine koyarsak:

x +3
2

+ y-1
2

-9 -1 +1 = 0
4 4
2

x +3
2

+ y-1
2

+-9-1+4 = 0
4

x +3
2

+ y-1
2

= 3
2

elde edilir. O halde denklem - 3 , 1 merkezli ve

2 2
gsterir.

3
yarapl bir ember
2

emberin ok nemli bir baka analitik ifadesini de aadaki ekilde elde edebiliriz. Bu parametrik form yardmyla geometrinin bir cebir probleminin zmnde
nasl ok gzel bir ekilde kullanldn grelim.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

131

y = mx + 1

y = mx + 1 dorusu x2 + y2 = 1 birim emberini iki noktada keser. Bu noktalardan bir tanesi (0, 1) dir. Dierini ise hesaplayalm.
y = mx + 1
2

x +y = 1

x2 + (mx + 1)2 = 1

x2 + m2 x2 + 2mx + 1 = 1

(m2 + 1) x2 + 2mx = 0

x = 0 ya da x = - 2m
m2 + 1

elde edilir. x = -

2m e karlk gelen y deeri

m2 + 1

y = mx + 1 y = m - 2m
+ 1
m2 + 1
2
2
2
-2m
y = +m + 1 = 1 - m
2
m +1
1 + m2

elde edilir.
-2m , 1 - m2 dir.
m2 + 1 1 + m2
Yani ember zerindeki keyfi bir (x, y) noktasnn koordinatlar
Bu durumda ember ile dorunun kesitii dier nokta

2
x = - 2m , y = 1 - m
2
1 +m
1 + m2

eklindedir. Bu parametrizasyonun bir sonucu olarak x2 + y2 = z2 eklindeki

Pisagor llerini belirleyebiliriz. Yani x, y, z tamsaylar olmak zere

AIKRETM FAKLTES

132

KONKLER

x2 + y2 = z2
denklemini zebiliriz. Yukardaki birim emberin parametrizasyonunda m dorunun eimini bir rasyonel say alrsak m = k , k, l Z (tam saylar kmesi)
l
ve 1 0, bu durumda
2k
x = - l
2
1 +k
2
l

= - 2k . l
= - 2kl
2
2
l
k +l
k2 + l 2

1-k
l2
y =
2
1 +k
l2

2
2
2
2
2
= l -k . l
= l -k
2
2
2
2
l
k +l
l + k2

olurlar.

Bu (x, y) sral ikilisi birim embere ait bir nokta olduundan birim emberin denklemi olan x2 + y2 - 1 = 0 denklemini salar. Denklemde x ve y yi yerine
koyarsak:

- 2kl
k2 + l 2

2
2
+ l -k
2
l + k2
2

+ 1 = 0

(2kl) 2 + (l 2 - k 2 ) = (l 2 + k 2 )

olur

Yani x2 + y2 = z2 denklemini baz zmlerinin k, l tamsaylar olmak zere

x = 2kl , y = l2 - k2 , z = l2 + k2
olur. Yine birim emberi inceleyerek btn zmlerin bunlardan ibaret olduunu da siz gsteriniz. rnein k = 107 ve l = 53 iin
x = 2kl = 2 . 107 . 53 = 11342
y = l2 - k2 = 532 - 1072 = -8640
z = l2 + k2 = 532 + 1072 = 14258
olur. Yalnzca ok pratik bir Pisagor saylar reteci elde edilmekle kalnmayp, btn Pisagor saylarn veren bir yntem gelitirilmi oldu.

3. Elips
Elips emberin biraz deforme olmu formu olan bir geometrik nesnedir. Tanm u
ekilde yaplabilir.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

133

Dzlemde verilen F1 = (a1, b1) ve F2 = (a2 , b2) noktalarna uzaklklar toplam verilen sabit bir a saysna eit olan noktalarn geometrik yerine bir elips denir. Bu verilen (a1, b1) ve (a2 , b2) noktalarna elipsin odaklar denir.
Balang olarak odaklar c > 0 olmak zere F1 = (c, 0) ve F2 = (-c, 0) noktalarnda olan ve odaklara uzaklklar toplam 2a ya eit olan noktalarn geometrik
yerinin analitik ifadesini elde edelim:
x

X = (x, y)

y
F2 = (-c , 0)

F1 = (c , 0)

(x, y) R2 noktas ad geen elipse ait bir nokta olsun. Bu durumda tanm gereince
x + c 2 + y2 +

x - c 2 + y 2 = 2a

x - c 2 + y 2 = 2a - x + c 2 + y 2

x - c 2 + y 2 = 4a 2 - 4a
0 = 4a 2 - 4a

x + c 2 + y2 + x + c 2 + y2

x + c 2 + y 2 + 4xc

a 2 + xc = a x2 + 2xc +c2 + y 2
a 4 + 2a 2 xc + x2 c2

= a 2 x2 + 2a 2 xc + a 2 c2 + a 2 y 2

x2 c2 - x2 a 2 - y 2 a 2

= a 2 c2 - a 4

x2 c2 - a 2 - y 2 a 2 = a 2 c2 - a 2
F1 X F2 geninde iki kenar toplam nc kenardan byk olduundan 2a > 2c a > c dir.
Bu durumda a - c > 0 . Eer b2 = a2 - c2 denilirse
x2 b2 + y 2 a 2

2
y2
= a 2 b2 x +
a 2 b2

AIKRETM FAKLTES

= 1

134

KONKLER

elde edilir. Aka grld gibi eer (x, y) noktas elips zerinde ise (-x, y)
noktasda elips zerindedir. O halde elips y eksenine gre simetriktir. Dier yandan (x, y) elipse ift ise (x, -y) ve (-x, -y) noktalar da elipse ait olduundan elips
hem x eksenine hem de balang noktasna gre simetriktir. Denklemden grlecei gibi elips x eksenini (a, 0) ve (-a, 0) noktalarnda y - eksenini de (0, b) ve (0, -b)
noktalarnda keser ve b < a olduundan x eksenine elipsin byk ekseni ve y - eksenine de elipsin kk ekseni denir. Elipsin eksenleri kestii (a, 0) (-a, 0), (0, b),
(0, -b) noktalarna da elipsin keleri denir. Son olarak e = c (0, 1) saysna
a
da elipsin d merkezlii denir. Eer e = 0 ise c = 0 olur ve zel bir elips olan ember
elde edilir.
a
Yukarda elde ettiimiz elips ile devam edecek olursak, denklemleri x = e ve
x = - a denklemleri ile verilen zel iki doru vardr. 0 < e < 1 olduundan
e
a > a ve - a < -a dr. Dolaysyla ekil 7.1 de grld gibi elipsin her iki
e
e
yannda yer alrlar.
y

x=-a
e

x=a
e

(0, b)

(a, 0)

(-a, 0)

-a ,0
e

F2 = (-c , 0)

F1 = (c , 0)

a ,0
e

ekil 7.1: Odaklar F1 = (c , 0) ve F2 = (-c , 0) Noktalar Olan Merkezil Elips

Bu dorulara elipsin dorultmanlar denir. Bu dorultmanlarn elips iin zel

iki doru olduklarn grmek iin F1 = (c, 0) odan, x = a dorultmann
e
ve elips zerinde bir X = (x, y) noktas alalm. Bu X noktasn F1 odana olan
uzakl:
d x, F 1 =
=

x - c 2 + y2
2
x2 - 2xc + c2 + b2 - b x2
a2

2
1 - b x2 - 2xc + c2 + b2
a2

ANADOLU NVERSTES

2
x2 + y = 1 olduundan
a 2 b2
2
2
2
2
1 - b = a - b = c = e2
2
2
a
a
a2

olduundan

KONKLER

135

e2 x2 - 2x ea + a 2

= a - ex olur. (a - ex > 0 olduundan

Dier yandan X = (x, y)
a - x = 1 (a - ex) dir.
e
e

noktasnn x = a dorusuna olan uzakl ise

e

O halde
(x, y) noktasnn (c, 0) odana uzakl
(x, y) noktasnn x = a dorultmanna uzakl uzakl
e

= e

(7.2)

ve benzer yntemle aada verilen eitlik de elde edilebilir.

x , y noktasnn -c , 0 odana uzakl
= e
x , y noktasnn x = - a dorultmanna uzakl
e

(7.3)

Aslnda bu elde edilen son iki denklemin her biri elipsin tanm olarak alnabilir.
Bunu u ekilde grebiliriz. Bir (x , y) R2 noktas (7.2) denklemini salasn
yani:
x - c 2 + y2
= e olsun. Bu durumda
x -a
e
x - c 2 + y 2 = e2 x - a
e

x2 - 2xc + c2 + y 2 = e2 x2 - 2aex + a 2
x2 1 - e2 + y 2 = a 2 - c2

(c = a . e olduundan 2xc = 2aex dir)

2
a 2 > c2 olduundan b2 = a 2 - c2 , e2 = c yazarsak
a2
2

2
y
b2 x2 + y 2 a 2 = a 2 b2 x +
= 1
2
a
b2

elde edilir.
Bu durumda elipsin tanm olarak dzlemde (7.1) ya da (7.2) zelliini salayan
noktalarn kmesi olarak alnabilir.
Son olarak her iki simetri ekseninin ara kesiti olan noktaya emberden esinlenerek
elipsin merkezi denilebilir. Bizim yukarda kuruluunu verdiimiz elipsin merkezi (0 , 0) balang noktasdr.
imdi elipsin denkleminin dzlemin dnme ve telemesi altnda nasl deitiini
grelim. ncelikle
T(, )(x, y) = (x - , y - )
AIKRETM FAKLTES

136

KONKLER

telemesi altnda elipsin denkleminin deiimini inceleyelim.

2

2
y
x = x' - , y = y' - koordinat deiimi x +
= 1 denklemine uygulanr sa:
2
a
b2

x' -

a2

y' - 2
b2

= 1

2
2
x' 2 + y ' - 2 x' - 2 y' + 2 +
a2
a2
a2
b2
b2
b2

2
1 x' 2 + 1 y ' 2 - 2 x' - 2 y' + 2 + - 1 = 0
a2
a2
a2
b2
b2
b2

= 1

(7.4)

elde edilir.
imdi bu durumun tersine bakalm. Yani
Ax2 + By2 + 2Cx + Dy + E = 0 denklemiyle verilen erinin ne zaman (7.4)
tipinde bir elips denklemi olacan inceleyelim.
2

(7.4) denkleminde x' ve y' nin katsaylar

1 ve 1 ayn iarete sahiptirler, o

a2
b2
halde ya A > 0 ve B > 0 ya da A < 0 ve B < 0 olmaldr. A > 0 ve B > 0 olarak alrsak

kareye tamamlama ile

Ax2 + By2 + Cx + Dy + E = 0
Ax +C
2A

+ B y +D
2B

Ax +C
2A

+ B y +D
2B

2
2
- C -D + E = 0
4A 4B
2
2
= C +D - E
4A 4B

olur.

2
2
Bu durumda C + D - E > 0 olmaldr. Eer A > B ise kolayca grlebilir ki
4A 4B
bu
denklem merkezi - C , - C noktasnda ve eksen uzunluklar
2A
2B

a=

C2 + C2 - E
4AB A
4A2

ve

b=

C2 + D2 - E
4AB
4B 2 B

olan bir elipstir.

A < B durumunu da benzer ekilde siz inceleyiniz.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

137

rnek
4y2 + x2 - 8y + 4x + 4 = 0 denklemi ile verilen erinin bir elipsin olduunu
gsteriniz. Bu elipsin merkezini, odaklarn ve dorultmanlarn belirleyiniz.
zm
4y2 + x2 - 8y + 4x + 4 = 0
4 (y2 - 2y) + x2 + 4x + 4 = 0
4 (y2 - 2y + 1 - 1) + (x + 2)2 = 0
(x + 2)2 + 4 (y + 1)2 - 4 = 0
x + 22
+ y-1
4

= 1

elde edilir.

O halde merkez (-2, 1) noktas ve a2 = 4 , b2 = 1 olduundan c2 = a2 - b2 = 3

olur. Bu durumda e = c = 3 ve dorultmanlar x + 2 = 4
a
2
3
y'

x = -2 - 4
3

y
x = -2 + 4
3

(-4 , 1)

(-2 , 2)
(-2 , 1)

(-2- 3 , 1)

(0 , 1)

x'

(-2+ 3, 1)
x

(-2 , 0)

olur.
Dzlemin R dnmesi altnda elipsin denkleminin hangi formu aldn da grebiliriz.
x = x' cos - y' sin
y = x' sin + y' cos
2

koordinat deiimi altnda, x2 + y = 1 denklemi

a2
b2
x' cos - y ' sin
a2

AIKRETM FAKLTES

x' sin + y ' cos

a2

= 1

138

KONKLER

cos2 + sin2 x' 2 + sin2 + cos2 y ' 2 + - sin2 + sin2 x' y ' = 1
a2
a2
a2
b2
b2
b2

b2 cos2 + a 2 sin2 x' 2 + b2 sin2 + a 2 cos2 y ' 2 + sin2 a 2 - b2 x' y ' = a 2 b2

2

ifadesi elde edilir. Grld gibi bu ifadede x' nin ve y' nin katsaylarnn
her ikiside ayn iarettedir.
Son olarak dzlemin bu telemesi ve dnmesi altnda dorultman ve odaklarna
da ayn hareket uygulanr. imdi rnekleri inceleyelim.
rnek
Keleri (0, 0) , (4, 4) , (1, 3) , (3, 1) noktalar olan elipsin denklemini yaznz, dorultmanlarn ve d merkezliini hesaplaynz.
zm
Dzlemde bu noktalar iaretlersek
y

(4, 4)

(1, 3)

.
(3,

1)

(0, 0)

ekilden grld gibi elipsin byk ekseni (0, 0) noktasn (4, 4) noktasna birletiren doru zerindedir. Bu noktalar arasndaki uzaklk 2a idi. O halde
2a =

42 + 42 = 4 2

a = 22

olur

Benzer ekilde kk eksen uzunluu

2b =

3-12+ 1-32 = 22

b= 2

te yandan c2 = a2 - b2 olduu anmsanrsa:

c = 8-2 = 6

olur

O halde bu koullar salayan merkezil elips

ANADOLU NVERSTES

olur

KONKLER

139

y''

(-2 2, 0)

(0, 2)

(- 6, 0)

( 6, 0)

x''

(2 2, 0)

(0, - 2)

2
2
denklemi x" + y " = 1 dir. Bu elipsin d merkezlii e = c = 6 = 3 ve
a 2 2
2
8
2
dorultmanlar x" = a = 2 2 = 4 2 ve x" = - 4 2 dorulardr. imdi dzlem
e
3/2
3
3

kadar dnme verip ve (2, 2) telemesi yaparsak elde edilen merkezil elip4
sin grnts istenen elipstir.

Aadaki ekilde belirtildii gibi

y'

y
y"

x"

x'

O'
x
O

nce x"O'y" koordinat sisteminde denklemi

2
x" 2 + y " = 1 olan elipsi x'Oy' koordinat sistemindeki denklemini yazalm:
8
2

x" = 1
2

x' + y' , y" = 1 -x ' + y'

2

1 x' + y'
2
8

1 - x' + y'
+ 2
2

x' 2 + y ' 2 + 2x' y '

x 2 - 2x' y '
+ '
16
4
5x' 2 + 5y ' 2 - 6x' y ' = 16
AIKRETM FAKLTES

= olduunda
4

=1

+ y' 2 = 1

elde edilir.

140

KONKLER

O' noktasnn xOy sistemindeki koordinatlar (2,2) olduundan

x' = x - 2 , y' = y - 2 kullanlarak
5 (x - 2)2 + 5 (y - 2)2 - 6 (x - 2)(y - 2) = 16
5x2 + 5y2 - 6xy - 20x - 20y = 0
denklemi elde edilir.
Dorulmanlar iinde ayn ilem yaplrsa
x" = 4 2 ve x" = - 4
3

2
3

1 x' + y' = 4 2 ve 1 x' + y' = -4

3
2
2

2
3

olur. Nihayet xOy sisteminde

1 x - 2 + y -2 = 4 2 ve 1 x - 2 + y -2 = -4
3
2
2

2
3

x + y - 4 - 8 = 0 ve x + y - 4 +8 = 0
3
3

dorultman dorular elde edilir.

4. Parabol
ember ve elipsten sonra dier bir nemli konik paraboldr. Parabol de dier konikler gibi aadaki ekilde tanmlanabilir.
Dzlemde bir F = (a, b) noktasna ve bir l dorusuna ayn uzaklkta olan noktalarn
geometrik yerine bir parabol denir. Eer X parabole ait bir nokta ise

d(X, l) = d(X, F)

d(X, l)
= 1
d(X, F)

olur. Burada ad geen l dorusuna paraboln dorultman ve F = (a, b) noktasna paraboln oda denir.
imdi ilk olarak a > 0 olmak zere oda F = (a, 0) noktas ve dorultman x = -a
dorusu olan paraboln analitik ifadesini elde edelim.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

141

y
|x + a|

x = (x, y)

(x - a)2 + y2

F = (a, 0)
x = -a

d (x, y), l

= |x + a|
deerlerini tanma gre eitleyerek paraboln

d (x, y), F

(x - a)

+y

analitik ifadesini elde edebiliriz.

|x + a| = (x - a) 2 + y 2
x2 + 2ax + a 2 = x2 - 2ax + a 2 + y 2
4ax =y 2

O halde oda F = (a, 0) ve dorultman x = -a dorusu olan paraboln denklemi

y2 = 4ax
elde edilir. Dzlemin telemesi ve dnmesi altnda diklik ve uzaklklar korunacandan x ekseninin grnts dorultmann grntsne dik kalmaya devam
eder. Bu nedenle dorultmana dik olan doruya (bizim denklemini elde ettiimiz
parabol iin x eksenine) paraboln asal ekseni denir. Parabol asal eksenini bir noktada keser (bizim denklemini elde ettiimiz parabolde (0, 0) noktas) bu noktaya
paraboln kesi denir. Ak olarak grnd gibi parabol asal ekseni olan x eksenine gre simetriktir. Yani (x, y) parabole ait bir nokta ise bunun x eksenine gre
simetrii olan (x, -y) noktas da parabole aittir. Bu bilgilerle paraboln ekli kabaca
y
(x, y)

(0, 0)

F = (a, 0)

ekil 7.2
AIKRETM FAKLTES

142

KONKLER

olarak izilir. imdi bu elde ettiimiz parabole teleme ve dnme dnmlerini

uygulayarak keyfi dorultman ve keyfi odaa sahip olan parabol denklemlerini elde edip bunlarn zelliklerini belirleyelim. lk olarak dzlemin T(, ) teleme
dnm altnda incelemeye balayalm.
T(, ) : R2 R2 ,

T(, )(x, y) = (x + , y + )

teleme dnm verilsin.

y'

x'

0' = (, )

x'O'y' koordinat sisteminde oda F' = (a, 0) noktas ve dorultman x = -a

dorusu parabln denklemi
2

x' = 4ay'
dr. imdi buradan orjinal koordinat sistemine geersek x' = x - a, y' = y -
deiken deiimiyle
(x - )2 = 4a (y - )
x2 - 2x + 2 = 4ay - 4a
x2 - 2x + 4ay + 2 + 4a = 0
elde edilir. Grld telenmi bir parabol denklemi y2 terimi iermez.
imdi benzer olarak dzlemin R dnmesi altnda parabol denkleminin ne hal
aldn grelim. Dzlemin
R (x, y) = (x cos + ysin , -x sin + y cos)

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

143

y
x'

y'

0 = 0'

x'O'y' koordinat sisteminde oda bu koordinat sisteminde (a, 0) ve dorultman yine x'O'y' koordinat sisteminde x = - a dorusu alan paraboln denklemi
2

x' = 2ay'
dr. Bu parabln xOy orjinal koordinat sistemindeki denklemi
x' = x cos + y cos
y' = x cos + y cos
koordinat dnm kullanlarak
(x cos + y sin)2 = 4a (-x sin + y cos)
x2 cos2 + 2xy sin cos + y2 sin2 = -4ax sin + 4ay cos
x2 cos2 + y2 sin2 + xy sin2 + 4ax sin - 4ay cos = 0
eklini alr.
Bu durumda keyfi bir paraboln denklemi dnme teleme ile kolayca yazlabilir.
rnek
Dorultman 2x + y - 1 = 0 dorusu ve oda F = (0, 0) noktas olan paraboln
denklemini yaznz.
zm
ncelikle dorultman ve oda dzlemde geometrik olarak gsterelim.

AIKRETM FAKLTES

144

KONKLER

asal eksen

(0 , 1)

(0 , 0)

2 , 1
5 5
1, 0
2

x'
y'

Asal eksen, odaktan geip dorultman dik olaca iin eimi m = 1/2 ve denklemi
y = 1 x dir. Dorultman ile asal eksenin kesim noktas
2
y =1 x
2

denklem sisteminin zmnden

2x + y - 1 = 0
x, y = 2 , 1
5 5
2a =

bulunur. O halde dorultmann odaa olan uzakl

4 + 1 = 1
25
25
5

olur

1 elde edilir. Devamla paraboln kesini 1 , 1 noktas ola5 10

2 5
1
rak hesaplayabiliriz. Bu bilgilerle nce a =
ve oda 1 , 0 dorult2 5
2 5
1
man x = olan paraboln denklemi
2 5
Yani a =

x2 = 4 1 y
2 5
olur.

x2 = 2 y
5

x=- 1
2 5

1
2

ANADOLU NVERSTES

, 0
5

KONKLER

145

imdi bir R dnmesi uygulayarak paraboln asal eksenini y = 2x dorusu

yapalm. Yalnz bu dnmeyi uygularken ynede dikkat ederek dnme asn hesaplayalm.

1
5

1
5

2
5

sin = 1/5 = 5 ve
5
1/ 5
dnme as yerine + olmaldr.
dik geninde

cos
= 2/5 = 2 5
5
1/ 5

olur. Yn nedeniyle

sin + = - sin = - 5 , cos + = - cos = - 2 5 dir.

5
5
Bu durumda x2 = 2 y parabolne
5
R + x, y = - 2 5 x - 5 y , 5 x - 2 5 y
5
5
5
5
dnmesi uygulanarak:
2

-2 5 x - 5 y =2
5
5
5

5 x -2 5 y
5
5

5 2x + y 2 = 2 5 x - 2y
25
25

5
2

2x + y 2 = x - 2y

olur. Bu paraboln grafii

Bu paraboln dorultman ise

grnt ise

AIKRETM FAKLTES

x = - 2 dorusunun grnts olacaktr. Bu

2 5

146

KONKLER

-2 5 x - 5 y=- 1
5
5
2 5
2 5 x + 5 y= 5
5
5
2.5

2x + y = 1
2

olur. imdi son olarak balang noktas paraboln kesi

na teyelim.

1 , 1 noktas5 10

x x - 1 , y y - 1 koordinat deiimi uygulanrsa paraboln denklemi

5
10
5 2 x-1 + y- 1
2
5
10
5 2x + y - 1
2
2

= x-1 - 2 y- 1
5
10
= x - 2y

olur. Dorultmann denklemi ise ayn koordinat dnmyle

2 x-1 + y - 1 = 1
5
10
2
2x + y - 1 = 1
2
2

2x + y - 1 = 0

elde edilir

Bir baka rnek olarak

y

F = (4, 3)

(3, 2)

ekilde grld gibi kesi (3, 2) noktas ve oda F = (4, 3) noktas olan paraboln denklemini yazalm.

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

147

zm
Paraboln ekseni (3, 2) ve (4, 3) noktalar tarafndan belirlenen dorudur. Bu dorunun denklemi x - y - 1 = 0 dr. Dier yandan paraboln parametresi
2a = 2d 3 , 2 , 4 , 3 = 2

3 - 4 2 + 2 - 3 2 = 2 2 dir.

Bu durumda dorultman x = -2 dorusu oda (2, 0) noktas olan paraboln

denklemi x2 = 4 2 y olup grafii 7.3'deki gibi izilir.

2,0

x=- 2
ekil 7.3

Bu parabole dnme ve teleme uygulanarak sorudaki parabol elde edilir. nce

dnme asn odak ve ke yardmyla hesaplanabilir.
y
(4, 3)
2
1

(3, 2)

1
x

ekilden =

hesaplanr. Hatta sin = cos = 1 dir.

4
2

O halde R dnmesi
4

R x , y = 1 x + 1 y , - 1 x + 1 y
4
2
2
2
2
= 1 x+y,-x+y
2
AIKRETM FAKLTES

148

KONKLER

koordinat deiimi x2 = 4 2 y denklemine uygulanrsa

1 x+y
2

= 42 1 -x+y
2

1 x+y2 =4 -x+y
2

olur. Son olarak dzlem (3, 2) kesine telenirse

T(3, 2) (x, y) = (x - 3, y - 2)
koordinat deiimi ile
1 x - 3 + y - 2
2

= 4-x + 3 + y - 2

x + y - 52 = 8 y - x + 1

elde edilir.

5. Hiberbol
nceki ksmlarda d merkezliin e = 0, 0 < e < 1 ve e = 1 olmas durumlarn inceledik. Bu durumlarda elde edilen koni kesitleri srasyla ember, elips ve parabol
idi. imdi kalan tek durum olan e > 1 durumunu inceleyeceiz.
e > 1 ve c > 0 olmak zere, elipsteki kurulua paralel olarak, (c, 0) noktasn bir
odak ve x = c = c/e = a a = c olarak tanmland bir dorultman doe
e
e
e2
a
rusu olsunlar. e > 1 olduundan < a < c dir. Bu giriten sonra hiperbol tae
nmlayalm.
Dzlemde odaa uzaklnn dorultmana uzaklna oran "e" olan noktalarn
geometrik yerine bir hiperbol denir.
y
x-a
e

(x, y)

x-c

+ y2
x

(C, 0)

x=a
e

ekil 7.4
ANADOLU NVERSTES

KONKLER

149

ekil 7.4 de de belirtilen uzunluklar kullanarak tanm gereince

x - c 2 + y2
= e
x-a
e

yazlabilir. Bu eitlii basitletirirsek:

x - c 2 + y 2 = e x - a = ex - a
e
(x -c)2 + y2 = (ex - a)2
x2 - 2cx + c2 + y2 = e2x2 - 2aex + a2
x2 (1 - e2) + y2 = a2 - c2 (ae = c olduundan)
c > a olduundan b2 = c2- a2 olarak tanmlanrsa
2
2
b2 = a 2 c - 1 = a 2 e2 - 1 1 - e2 = - b
a2
a2

olur

Bu tanmlamalar kullanlarak:
2
2
y2
x2 - b + y 2 = - b2 x = 1
a2
a 2 b2

(7.5)

olur.
Benzer ekilde (- c, 0) noktasn odak ve x = - a dorusunu dorultman olae
rak alsaydk yine ayn hiperbol elde edecektik. (Bunu hesaplayarak grmeye alnz.)
(7.5) denklemine yakndan baklrsa elips gibi hiperbol de x-eksenine, y eksenine
ve balang noktasna gre simetriktir. Yine elipsteki gibi balang noktasna hiperboln merkezi denir. Yine (7.5) denkleminden x-eksenini (a, 0) ve (- a, 0) noktalarndan keser. Bu iki noktaya hiperboln keleri denir. Dier yandan hiper
y2
bol y-eksenini kesmez. nk (7.5) denklemin de x = 0 alnrsa = 1 olur
b2
ki bu imkanszdr.
Hiperboln tanm da elips iin verdiimiz orjinal tanma benzer olarak da yapabiliriz. Eer (c, 0) ve (- c, 0) noktalarn odaklar olarak alrsak. Bu durumda dzlemde bu iki noktaya uzaklklar farknn mutlak deeri sabit olan (bu sabiti 2a alalm)
noktalarn geometrik yerine bir hiperbol denir.

AIKRETM FAKLTES

150

KONKLER

d1

X = (x , y)
d2

- c , 0 = F2

c , 0 = F1

X F1F2 geninde iki kenar fark d1 - d2 nc kenar 2c dan daha kktr.

Yani d1 - d2 = 2a < 2c a < c olur. imdi bu uzaklklar hesaplayarak hiperboln analitik ifadesini bu yolla elde edelim.
d1 - d2 = 2a

x + c 2 + y2 -

x - c 2 + y 2 = 2a

olur.

Bu son eitliin her iki tarafnn karesi alnrsa (bu sayede mutlak deerden de
kurtuluruz).
x + c 2 + y2 - 2

x + c 2 + y2 +

x - c 2 + y 2 = 4a 2

x2 + y 2 + c2 - 2a 2 =

x + c 2 + y2

x - c 2 + y2

x4 + y 4 + c4 + 4a 4 + 2x2 y 2 + 2x2 c2 + 2y 2 c2 - 4x2 a 2 - 4y 2 a 2 - 4c2 a 2

=x4 + y 4 + c4 - 2x2 c2 + 2x2 y 2 + 2y 2 c2

4a 4 + 4x2 c2 - 4x2 a 2 - 4y 2 a 2 - 4c2 a 2 = 0

x2 c2 - a 2 - y 2 a 2 = a 2 c2 - a 2

c > a olduundan b = c2 - a 2

olarak tanmlanrsa

2
x2 - y = 1
a 2 b2

elde edilir.

Yine ayn denklemi elde ettik. lemi tam yapm olmak iin dier ynde ispat siz
yapnz.
Yakndan baklacak olursa hiperbolle yakndan ilgili olan iki tane doru vardr.
Eer birinci drdnc (x, y) noktalarn gz nne alrsak ( (x , y) birinci drdnde
olduundan x 0 , y 0 dir).
Buradan
y = b x2 - a 2 < b x
a
a

dir.

imdi yeterince byk x'ler iin birinci drdndeki hiperbole ait (x, y) noktalarnn y = b x dorusuna olan dey uzaklk
a
ANADOLU NVERSTES

KONKLER

151

b x - y = b x - b x2 - a 2
a
a
a
= b x a

x2 - a 2

x + x2 - a 2 x - x2 - a 2
= b
a
x + x2 - a 2
a2
= b
< ab
a x + x2 - a 2
x

olur.

2
y2
Yani b x - y < ab dir. Dier yandan y = b x dorusu x = 1 hiperbol
a
x
a
a 2 b2
ile kesimez. nk

b2 x2
x2 - a 2
= 1
a2
b2
2
2
x - x = 1 0 = 1 olur ki bu da bir eliki verir. Yukarda ise yeterin2
a
a2
ce byk x' ler iin hiperbol zerindeki (x, y) noktas da y = b x dorusun
a
yeterince yakndr.

Bu nedenle y = b x dorusuna hiperboln asimptotu denir. Simetriden dolaa

y y = - b x dorusu da hiperboln dier asimptotudur. imdi baz saysal
a
rnekler yapalm.
rnek
Odaklar ( 3 , 0) noktalarnda ve asimptotlar y =
denklemi nedir?

1x
5

zm
y = 1x
5

y = -1 x
5

(-3 , 0)

AIKRETM FAKLTES

(3 , 0)

olan hiperboln

152

KONKLER

1 = b a = 5b olmaldr. Dier yandan b2 = c2 - a 2 b2 = 9 - a 2 olur.

a
5
Buradan b2 = 9 - 25b2 24b2 = 9 , b =2 6 ve a = 10 6 olur. O halde
3
3
hiperboln denklemi:
2
x2 - y = 1 9 x2 - 9 y 2 = 1 olur
600 24
600
24
9
9

Bu hiperboln d merkezlii

e =c = 3
a
10 6

x = 10 6 / 3 = 10 6
3
3 / 10 6

dorular

= 600
9

olur.

O halde dorultma

dorulardr.

imdi dzlemin telemesi altnda hiperbol denkleminin nasl deitiini grelim:

T(, ) (x , y) = (x - , y - )

telemesi altnda
hiperbolne tanr.

2
x2 - y = 1
a 2 b2

hiperbol de

x -

a2

y - 2
b2

= 1

Bu durumda odaklar T , ( c , 0) = ( c - , ) noktalarna, dorultmanlar

T , a , 0 = a - , olur. Yani yeni dorultmanlar x = a - olur.
e
e
e
Son olarak asimptotlar

T, x , b x = x - , b x -
a
a

asimptotlar - y - = b x -
a

olur.

imdi telenmi hiperboln denklemini ak olarak yazarsak:

x-
a2

y-2
b2

= 1

2
2
1 x2 - 1 y 2 - 2 x + 2 y + - - 1 = 0
a2
a2
a 2 b2
b2
b2

b2 x2 - a 2 y 2 - 2b2 x + 2a 2 y + b2 x2 - 2 2 - a 2 b2 = 0
olur.
imdi u rnei inceleyelim:

ANADOLU NVERSTES

olur. Yani yeni

KONKLER

153

rnek
3x2 - 2y2 - 6x - 8y - 11 = 0 hiperbolnn kelerini, odaklarn, d merkezliini, dorultmanlarn ve asimptotlarn bulunuz.
zm
Kareye tamamlayarak
3x2 - 6x - 2y2 - 8y - 11 = 0
3(x2 - 2x) - 2(y2 + 4y) - 11 = 0
3[(x - 1)2 -1] - 2[(y + 2)2 - 4] - 11 = 0
3(x -1)2 - 2(y + 2)2 = 6

x - 12
y + 22
= 1 elde edilir.
2
3

O halde a 2 = 2 a = 2
ve e = c =
a
1 5 , -2

5
2

ve b2 = 3 b = 3 olur. c2 = b2 + a 2 = 5 c = 5

bulunur. Hiperboln merkezi (1 , -2) olduundan odakla

noktalar, dorultmanlar x - 1 =
3
2

y + 2 =

5
2

ve asimptotlar ise

x - 1 olarak elde edilir.

imdi dzlemin bir R dnmesi altnda hiperbol denklemin nasl deitiini

grelim.
R (x , y) = (x cos - y sin , x sin + y cos)
dnmesi altnda
2
x2 - y = 1
a 2 b2

hiperbolnn grnt

x' cos - y' sin 2

a2

x' sin + y' cos 2

b2

=1

eklini alr.

Odaklar, dorultmanlar ve asimptotlarnda R altndaki grntleri yeni odaklar, dorultmanlar ve asimptotlar verir.
Son olarak asimptotlar biribirlerine dik olan bir hiperbola bir ikiz kenar hiperbol
denir.

AIKRETM FAKLTES

154

KONKLER

rnek

(3 , 5) = F1

F2 = (1 , 3)

(2 , 2)

ekilde verilen hiperboln denklemini bulunuz.

zet
Bu nitede belki de analitik geometrinin gelimesindeki en nemli motivasyon olan konik
kesitlerini tanmladk ve snflandrdk. Dnme ve teleme dnmleri kullanarak keyfi
bir koordinat sisteminde bir elipsin, bir paraboln ya da bir hiperboln analitik denkleminin ifadesinin nasl elde edilebileceini grdk.

Deerlendirme Sorular
y

(3,4)

(1,3)

(5,3)

(3,2)
x

1. , 2. , 3. ve 4. sorular yukardaki ekle gre cevaplaynz.

1.

Elipsin denklemi aadakilerden hangisidir?

A. x2 + 4y2 - 6x - 24y + 44 = 0
B. 2x2 + 3y2 - 6x - 24y + 44 = 0
C. x2 + y2 - xy - 24y + 44 = 0
D. x2 + 2y2 - 6x - 24y + 44 = 0
E. x2 + 3y2 - 24y - 6x = 0

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

2.

Elipsin dorultmanlarnn bir tanesinin denklemi nedir?

A.

2
2 3

B.

3
2

C. 1
2
D. 1
2
E. 1
3
3.

Elipsin d merkezlii nedir?

A. 2
3
B.

3
2

C. 1
2
D. 1
2
E. 1
3
4.

Elipsin odaklarndan birisi nedir?

A. 1 + 3 , 3
B.

2- 3 ,3

C. 3 , 4 - 3
D. 3 , 2 + 3
E. 5 - 3 , 3

AIKRETM FAKLTES

155

156

KONKLER

(2,2)
x

x+y=1

5. , 6. ve 7. sorular yukardaki ekle gre cevaplaynz.

5.

Paraboln asal ekseni aadaki dorulardan hangisidir?

A. y = x
B. y = x + 1
C. y = x + 2
D. y = - x
E. - y = - x + 1

6.

Paraboln parametresi aadakilerden hangisidir?

A. 3
2
B. 2 3
C.

3
2

D. 3 2
E. 2
2
7.

Paraboln oda aadaki noktalardan hangisidir?

A. 4 , 4
B.

5,5

C. 5 , 5
2 2
D. 9 , 9
2 2
E. 7 , 7
2 2

ANADOLU NVERSTES

KONKLER

8.

157

x2 + y2 - 2x + 6y + 6 = 0
A. 1
B. 2
C. 3
D. 4
E. 5

2
2
9. x - y = 1
4
9

A.

13 , 0

B.

0 , 13

emberinin yar ap nedir?

hiperbolnn odaklarndan birinin koordinatlarn bulunuz.

C. 0 , 5
D.

5 ,0

E.

5 , 13

2
2
10. x - y = 1
4
9

A.

13
2

B.

13
3

C.

5
2

D.

5
2

E.

hiperbolnn d merkezlii nedir?

Deerlendirme Sorularnn Yantlar

1. A

2. C

3. B

4. B

5. A

AIKRETM FAKLTES

6. D

7. E

8. B

9. B

10. B