www.mustafayagci.

com, 2005

Geometri Notlar
Mustafa YACI, yagcimustafa@yahoo.com

Yamuk
Bir ABCD drtgeninde BC // AD veya AB // DC ise bu drtgene yamuk denir. Yani karlkl kenar iftlerinden en az biri birbiriyle paralel olacak. Sadece deil en az. Eer iki ift de birbirleriyle paralelse
drtgen paralelkenar olur ama paralelkenar da bir yamuktur. Ksacas, iki kenarn birbirine paralel olmas
yamuk olmak iin yeterlidir.

c
C
D
Paralel olan kenarlara (yan ekilde a ve c) tabanlar, dierlerine (b ve d) yan kenarlar denir. aya st taban, cye de alt taban denir. Paralel kenarlar arasndaki uzaklk da (h) yamuun yksekliidir. Paralellikten dolay m(A) + m(B) = 180o ve m(C) + m(D) = 180odir.

A
E

st taban

orta taban

alt taban
B
C
Yan kenarlarn orta noktalarn birletiren doru parasna orta taban denir. Orta taban, tabanlara paraleldir (AD // EF // BC). Ayrca uzunluu da alt taban ile st tabann toplamnn yarsdr. Yani; st taban,
orta taban ve alt taban bir aritmetik dizi oluturur.

B
b
C

A
b

d
c

eitkenar yamuk

D C

Dik yamuk

b
c

kizkenar yamuk

Yamuklar kenarlarna gre 3 farkl ekilde snflandrlabilir. Yan kenarlar farkl uzunlukta olanlara eitkenar yamuk, eit uzunlukta olanlara ikizkenar yamuk, yan kenarlarnn biri ile tabanlarnn dik kesienine dik yamuk denir.
kizkenar yamuk ve dik yamukta kegenler de birbirini dik keserlerse ekiller ikizkenar dikgen yamuk
ve dik dikgen yamuk adn alrlar.
a

D
h

Teorem. Bir yamuun alan orta taban ile yksekliin arpmdr.

Kant: ADB geninin alan ah/2 ve BDC geninin alan ch/2dir. Bu alanlarn toplam yamuun alann verdiinden Alan(ABCD) = (ah/2) + (ch/2) = (a + c)h/2 dir. Dier yandan (a + c)/2 orta tabann boyu
olduundan kant bitmi olur.
1

Teorem. Yamukta kegenler birbirini tabanlar orannda bler.

A a D
O
c
B
C
Kant: AD//BC olduundan yanda taranan kelebek oluur. AOD ile COB benzerliinden |AO|/|OC| =
|DO|/|OB| = a/c.

Teorem. st taban a, alt taban c olan yandaki ABCD yamuunda [EF] orta taban kegenleri K ve L
noktalarnda kesiyorsa |EK| = |LF| = a/2, |EL| = |KF| = c/2, |KL| = |c a|/2, |DK| = |KB| ve |AL| =
|LC|dir.
a
O

A
E

a/2

D
a/2

c-a
2 L

F
C

Kant: [EF] orta taban olduundan ADye paraleldir. O halde [EK] ve [LF] de srasyla ABD ve ACD
genlerinde orta tabandr. |EK| = |LF| = a/2 ve ayn sebeple K ve L noktalar srasyla [BD] ve [AC] kegenlerinin orta noktalardr. Dier yandan |EF| = (a + c)/2 olduundan |KL| = |EF| |EK| |LF| = (c
a)/2.

Teorem. Kegenlerinin kesiim noktas O olan bir ABCD yamuunda Alan(AOD) = S1, Alan(AOB) =
S2, Alan(BOC) = S3 ve Alan(COD) = S4 ise S2 = S4 ve Alan(ABCD) = ( S1 + S 3 )2.

D
S1

S2

S4

S3

C
B
Kant: AD//BC olduundan Alan(BAC) = Alan(BDC) dir. Yani S2 + S3 = S4 + S3. Buradan S2 = S4 eitlii
kantlanm oldu. Dier yandan tm drtgenlerde S1S3 = S2S4 olduunu biliyoruz. O halde S22 = S42 =
S1S3 olur. A(ABCD) = S1 + S3 + S2 + S4 = S1 + S3 + 2. S1 . S 3 = ( S1 + S 3 )2.

Teorem. Bir yamukta kar durumlu alarn aortaylar orta taban zerinde dik kesiirler. Ayrca kesiim noktalar arasndaki uzaklk; taban uzunluklar toplam ile yan kenar uzunluklar toplamnn pozitif
farknn yarsdr.
a

A
P
B

E
c

D
Q
C

Kant: A ve B alarnn aortaylarn izelim. Eden tabanlara paralel bir doru gesin. m(DAE) =
m(PEA) ve m(CBE) = m(PEB) olacandan BPE ve APE birer ikizkenar gen olur. Buradan P noktasnn orta nokta olduunu ve dolaysyla [PQ]nun orta taban olduunu anlarz. Simetrik ilemler C ve D
alar iin de yaplrsa kant biter. Buradan EF de hesaplanabilir. Taban uzunluklar a ve c, yan kenarlar
uzunluklar da b ve d olsun. Muhteem l gerei |PE| = b/2 ve |FQ| = d/2 dir. |PQ| = (a + c)/2 olduunu biliyoruz. O halde |EF| = |PQ| |PE| |FQ| = (a + c b d)/2.

Teorem. Bir yamukta yan kenarlarn birinin u keleri ile dier yan kenarn orta noktasnn birletirilmesi ile oluturulan genin alan yamuun alannn yarsdr.
A
D P
E

B
C
Kant: Yan ekildeki gibi Eden geen ve ABye paralel olan bir doru izelim. APQB paralelkenarn
oluturalm. DEP ile CEQ genlerinin eliine dikkat edilirse yamuk ile paralelkenarn alanlarnn denklii grlr. AEB geninin alan paralelkenarn alannn yars olduundan yamuun alannn da yars
olmaldr. Yani Alan(AEB) = Alan(APQB)/2 = Alan(ABCD)/2dir. Yamukta bu kural sadece E orta nokta
olduunda geerlidir. Dikkatinize!
Teorem. Yandaki ABCD yamuunda |AE| = |EB|, |ED| = x, |DC| = y ve m(EDC) = 90o ise yamuun alan x.ydir.
A
D
x
E
y
B
C
Kant: stteki teoremi kantladktan sonra bu sonu zaten aikar.
Alan(ABCD) = 2Alan(EDC) = xy

Teorem. Taban uzunluklar a ve b, yan kenar uzunluklar b ve d, kegen uzunluklar e ve f olan bir yamukta e2 + f 2 = b2 + d2 + 2acdir.
A a D

f h d

B m E a F nC
Kant 1: A ve D kelerinden alt tabana birer dikme indirelim. Bu dikmelerin boylar h olsun. c kenarn
da ekildeki gibi m, a, n uzunluundan paraya blsn. DFB geninde Pisagor Teoreminden (m +
a)2 + h2 = e2 ve AEC geninde Pisagor Teoreminden (n + a)2 + h2 = f 2 eitlikleri elde edilir. lk denklemde h2 yerine AEB geninde Pisagor Teoreminden dolay b2 m2, ikinci denklemde de h2 yerine
DFC geninde Pisagor Teoreminden dolay d2 n2 yazp bu iki eitlii taraf tarafa toplarsak e2 + f 2 = b2
+ d2 + 2a(m + a + n) yani e2 + f 2 = b2 + d2 + 2ac bulunur ki kant biter.
Kant 2: Bir ABCD drtgeninde kegenlerin orta noktalar M ve N ise Euler Teoreminden |AB|2 + |BC|2
+ |CD|2 + |DA|2 = |AC|2 + |BD|2 + 4|MN|2 olduunu biliyoruz. Yamukta |MN| = (|BC| |AD|)/2 deeri
formlde yerine yazlrsa istenen eitlik bulunmu olur.
Teorem. Bir yamuun kegenlerin kesiim noktasndan tabanlara paralel olarak geen dorunun yamuun iinde kalan parasnn boyu taban uzunluklarnn harmonik ortasdr. Yani; 2x = 2ac/(a + c).
Ayrca E noktas [PQ]nun orta noktasdr.
A a D
P x
Q
E x
B
c
C
Kant: Kelebekten AP/PB = DQ/QC = a/c dir. BAC geninde Tales Teoreminden a/(a + c) = PE/c ve
BDC geninde Tales Teoreminden a/(a + c) = EQ/c olur. Buradan hem PE = EQ olduunu hem de PE
= EQ = x = ac/(a + c) olduunu anlarz. Dolaysyla istenen iki zelik de kantlanm olur.

Teorem. Bir yamuu benzer iki yamua blen tabanlara paralel olacak ekilde izilen dorunun yamuun iinde kalan parasnn boyu taban uzunluklarnn geometrik ortasdr.
A a D
P
Q
x
c

Kant: stenilen doru paras yandaki [PQ] ve boyu x olsun. APQD ve PBCQ yamuklar benzer olduundan alt ve st yamuklarn oran eit olmaldr. a/x = x/c ise x2 = ac.

Teorem. ABCD yamuunda uzunluu a ve c olan tabanlara paralel olacak ekilde yan ekildeki gibi
uzunluu b olan bir EF doru paras iziliyor. AEFD ve EBCF yamuklarnn yksekliklerinin oran (b
a)/(c b)dir.
A a D b-a K
A a
D
h1

h1

h2

h2

b
L c-b C
Kant: Yamuun BC kenar zerindeki |BL| = b olacak ekilde bir L noktas alp ABLK paralelkenarn
oluturalm. DKF ve CFL genleri benzer olurlar. |DK| = b a ve |LC| = c b olduundan h1/h2 = (b
a)/(c b)dir.
B

Teorem. Bir yamuu alanlar denk iki yamua blen tabanlara paralel olacak ekilde izilen dorunun
yamuun iinde kalan parasnn boyu taban uzunluklarnn karesel ortasdr.
A a D W
(x-a).h

(c-x).h

Z C
c
Kant: stenilen doru paras yandaki [PQ] ve boyu x olsun. APQD ve PBCQ yamuklarnn alt ve st
taban boylar belli olduundan eksik olan ykseklikleri bulunup alanlar hesaplanp eitlenecek. Qdan
ABye paralel ekilde geen doru ile ABZW paralelkenarn oluturalm. Taranm olan kelebek oluur.
Kelebekte benzerlik oran (x a)/(c x) olduundan stteki yamuun ykseklii (x a)h ise alttaki yamuun ykseklii (c x)h olur. Alanlar eitlenirse (x + a)(x a)h/2 = (c + x)(c x)h/2 bulunur. Denklem
zlrse x2 = (a2 + c2)/2 bulunur. Bu x deeri de a ile c deerlerinin karesel ortas olduundan kant tamamlanm demektir.

Teorem. ABCD yamuunda uzunluu a ve c olan tabanlara paralel olacak ekilde yan ekildeki gibi
uzunluu b olan bir EF doru paras iziliyor. AEFD ve EBCF yamuklarnn alanlar srasyla S1 ve S2
olsun. O halde S1/S2 = (b2 a2)/(c2 b2).
A a
D
A a
D
S1
E

(b-a)h

S2

(c-b)h

C
Kant: AEDF ve EBCF yamuklarnn yksekliklerinin orannn (b a)/(c b) olduunu daha nce kantlamtk. S1 = (b + a)(b a)h/2 ve S2 = (c + b)(c b)h/2 olduundan S1/S2 = (b2 a2)/(c2 b2).
B

C B

Teorem. a ve c gibi farkl iki reel saynn harmonik ortas H, geometrik ortas G, aritmetik ortas A, karesel ortas K ile simgelensin. Daima H < G < A < K dr.
Kant: c > a olmak zere st taban a, alt taban c olan bir ABCD yamuunda tabanlara paralel olacak
ekilde bir [PQ] izelim.

Sonu olarak; eer [PQ] kegenlerin kesiim noktasndan geiyor ise uzunluu taban uzunluklarnn
harmonik ortas (H), oluan iki yamuu benzer yapyor ise geometrik ortas (G), orta taban ise aritmetik
ortas (A) ve oluan iki yamuun alanlar denk yapyor ise karesel ortas (K) olduunu kantlam olduk.
imdi de bu [PQ] doru paralarnn yukardaki srada giderek boylarnn uzadn kantlamalyz. H <
Gdir nk H G olduunda yamuklar benzer olmuyor. G < Adr, nk G yamuklar benzer yapyor,
stteki yamuk alttaki yamuktan kk olduundan ykseklii de kk olmal fakat G A olursa st yamuun ykseklii alttakinin yksekliinden byk veya eit olur. A < Kdr, nk K yamuklarn alanlarn eit yapyor, A K olsayd alttaki yamuun alannn sttekinden daha byk olaca aikar. Bylelikle H < G < A < K eitsizliini geometrik olarak kantlam olduk.
Bu arada a = c olursa H = G = A = K olur. nk a = c durumunda yamuk paralelkenara dnr. Bir
paralelkenarda orta taban hem tabanlara paraleldir, hem kegenlerin kesiim noktasndan geer, hem alt
ve st paralelkenarlar benzer yapar, hem de alt ve st paralelkenarlarn alanlarn denk yapar. Gsterdiimiz bu drt ortalamadan baka ortalamalarn da sralamadaki yerleri yamukta gsterdiimiz bu metot
ile gsterilebiliyor. Fakat onlar bu geometri notlarnda gstermeyeceiz.

kizkenar yamuk. Yan kenarlar birbirine eit olan yamua ikizkenar yamuk diyeceiz. Bir ikizkenar
genin herhangi bir yerinden tabana paralel bir doru ile kesilmi hali gibi dnebilirsiniz.

kizkenar yamukta taban alar eittir. Dolaysyla st taban alar da eittir. kizkenar yamuk zel bir
yamuk olduundan yamuun tm zeliklerini salar.

Teorem. Bir ikizkenar yamuun kegen uzunluklar birbirine eittir.

Kant: st ekilde CBA ile BCD genleri (K-A-K) gerei etir. O halde |CA| = |BD|.
Teorem. Yandaki ABCD ikizkenar yamuunda tabanlar a ve c ise BE = FC = (c a)/2.
A
B

a D
C

E c F

Kant: AEB ile DFC genlerinin eliine dikkat edilirse |BE| = |FC| olduu grlr. AEFD bir dikdrtgen olduundan |EF| = adr. |BE| + |FC| = c a olduundan |BE| = |FC| = (c a)/2dir. Siz de ikizkenar yamuk sorularn genelde [AE] ve [DF] dikmelerini izerek zmeye alnz.

Teorem. Bir ABCD ikizkenar yamuunun D kesinden BC kenarna inilen dikme aya K ise
Alan(ABCD) = 2.Alan(BKD) dir.
A a D
A
D
B

C B

Kant 1: A kesinden BC kenarna inilen dikme aya L olsun. |BL| = |KC| olur. ABD, BKD ve DKC genlerinin ykseklikleri eit ve |BK| = |AD| + |KC| olduundan Alan(BKD) = Alan(ABD) +
Alan(DKC)dir. Bu da bizi kantlanmas istenen eitlie gtrr.
A
D
S
M

B
C
K
E
Kant 2: Dden ABye paralel bir doru izilirse, ABED bir paralelkenar ve EDC bir ikizkenar gen
olur. Taral alann da yamuun sorusu olduu srtr.
a

D
h

E C

Teorem. Kegenleri yan kenarlarn dik kesen bir ikizkenar yamuun tabanlar a ve c, ykseklii h ise
h2 = |c2 a2|/4.
a

h
c

E a B

Kant: D kesinden tabana indirilen dikme aya E olsun. |EC| = (c a)/2 olduunu biraz nce kantladk. O halde |BE| = |BC| |BE| = (c + a)/2 dir. BDC bir dik gen olduundan klit Teoremi gerei h2 =
|c2 a2|/4.

Teorem. Bir ikizkenar dikgen yamukta ykseklik tabanlarn aritmetik ortasdr.

E D

A
L

Kant: Kegenlerin kesiim noktas olan Lden geen ykseklii izelim. ALD ve BLC ikizkenar dik
gen olduundan |AE| = |ED| = a/2 ve |BF| = |FC| = c/2 olur. Muhteem l gerei |EL| = a/2 ve |LF|
= c/2 olduundan |EF| = |EL| + |LF| = (a + c)/2dir. Yani EF uzunluu a ile cnin aritmetik ortasdr.
Teorem. Yan kenarlar b, tabanlar a ve c, kegenleri e olan bir ikizkenar yamukta her zaman e2 = b2 +
acdir.
a

A
b
B

D
h

E C

Kant: D kesinden BCye indirilen dikme aya E olsun. |EC| = (c a)/2 ve |BE| = (c + a)/2 olduunu
kantlamtk. DEC ve DEB genlerinde Pisagor Teoremleri uygulanp kan sonular ortak zlrse e2
= b2 + ac eitlii elde edilir.
lemleri uzun uzun yapmadm nk Ptolemy Teoremini rendiimiz zaman bu kanta iltifat etmeyeceksiniz. Ama illa ben baka kant istiyorum diyorsanz, bu forml Euler Teoreminden de bulabilirsiniz. Ayn eitkenar yamuklarda olduu gibi...

Dik yamuk. Yan kenarlarndan biri tabanlarn dik kesen yamua dik yamuk denir. m(A) = m(B) = 90o ve
m(C) + m(D) = 180odir. Tabanlar a ve c, dik yan kenar b, eik kenar d olan yandaki ABCD dik yamuunun D kesinden alt tabana bir dikme indirilirse ABED bir dikdrtgen olacandan yamuun ykseklii h = bdir.
A

a E

c-a

Genelde dik yamuk sorular [DE] ykseklii izilerek zlr. ekilde h2 + (c a)2 = d2 olduundan b2 +
(c a)2 = d2 a2 + b2 + c2 = d2 + 2acdir.

Teorem. Bir dik dikgen yamukta ykseklik tabanlarn geometrik ortasdr.

Kant: Yan ekilde BC dorusu zerindeki bir E noktas iin ADBE paralelkenarn oluturalm. DB // AE
olduundan BD ile AC dik kesiiyorsa AE ile AC de dik kesiir. O halde EAC dik geninde klit Teoremi uygulanrsa h2 = ac bulunur. Yani h deeri a ile cnin geometrik ortasdr.
A

F
x

Teorem. Taban alar toplam 90 olan bir yamukta tabanlarn orta noktalar arasndaki uzaklk tabanlarn pozitif farknn yars kadardr.
a a
A 2F2D
x

B aK x E x L a C
2
2
Kant: Fden yan kenarlara paralel olan FK ve FL dorularn izelim. KFL dik gen, ABKF ve FLCD
ca
birer paralelkenar olur. |BC| = 2x + a = c olduundan x =
dir.
2

P
D

A
F

C
E
c
c
2
2
Kant 2: BA ve CD dorularnn kesiimi P olsun. BPC dik gen olur. P, F, E noktalarnn dorusal ola
c
duuna dikkat ediniz. Muhteem l gerei |PF| + |FE| = |EC| olduundan + x = , dolaysyla x =
2
2
ca
dir.
2
B