Zirve L2 Say Dergi 1

02 Matematik
Trigonometri 1
LÝSE 2 SAYISAL
18 Geometri
Açýlar
01
Yýl : 10 Sayý : 145
ON BEÞ GÜNDE BÝR YAYIMLANIR
26 Fizik
Vektörler Kuvvetler
Moment Ýmtiyaz Sahibi
Sedat KOCAR
Genel Yayýn Yönetmeni ve

Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü
Cemal ÝLTER
38 Kimya Dizgi & Grafik

Sürat A.Þ.
Mol Kavramý
Baský Yeri
Çaðlayan A.Þ Ýzmir
Tel : 0.232.252 20 97
Baský Tarihi
31 Aðustos 2006
48 Biyoloji Yayýn Kurulu

Koloniler ve Bitkisel Dokular
Fax: 0 . 216 . 520 24 91
Ýrtibat Adresimiz
Zirve Dergisi
Bulgurlu Mah. Libadiye Cad.
Haminne Çeþmesi Sok. No:20
Baran Ýþ Merkezi
34696 Üsküdar / Ýstanbul
58 Türkçe Tel: 0.216.524 22 22 (Pbx)

Fax: 0.216.481 70 51
Sözcük Anlamý Cümle Anlamý
Ýnternet Adresimiz
http://www.zirve.com.tr
E-mail:zirve@zirve.com.tr
70 Rehberlik
Pusula
Trigonometri 1
A
Lise 2 Zirve Dergisi’nde konularýn veriliþ sýrasý,
ý
r
na
ke
sistematik bir öðrenmeyi gerçekleþtirmek ama-
ç
gý
an
cýyla düzenlenmiþtir. Konular, Milli Eðitim Ba-
þl
Ba
kanlýðý Talim ve Terbiye Kurulunun Lise 2 Mate-
matik müfredatý dýþýna çýkýlmadan ve anlaþýlýr bir O Bitim kenarý B
metotla iþlenmiþtir. AéOB = [OA È [OB
Sizlerin konu içinde boðulmasýný önlemek ama-

cýyla konunun can alýcý noktalarý için "taným",
"kural", "özelik", "uyarý" ve "sonuç" gibi çerçeve-
ler oluþturulmuþtur. Böylece hem konunun çalý- B. YÖNLÜ AÇI
þýlmasý, hem de tekrar yapýlmasý kolaylaþtýrýl- Açýnýn köþesi etrafýnda, baþlangýç kenarýndan bitim
mýþtýr. kenarýna iki þekilde gidebilir:
Baþarýlý bir eðitim yýlý geçirmeniz dileðiyle. 1) Saat ibresinin dönme yönünün tersi olan, pozitif
yön,
2) Saat ibresinin dönme yönünün ayný olan, negatif
yöndür.
TRÝGONOMETRÝ (+) yönlü O

A
() yönlü
Trigonometri; tri (üç), gono (kenar) ve metri (ölçüm)
kelimelerinin birleþiminden oluþan bir matematik teri-
midir. B
Matematiðin bir alt branþý olan trigonometri, hesap

metodlarýnýn geometriye basit bir þekilde uygulanma-
sýdýr.
Bir üçgende üçü kenar, üçü de açý olan altý temel ele-
mandan üçü (biri kenar olmak koþuluyla) belli iken di-
ðer elemanlarý hesaplamaya yarayan trigonometrik
Bir AOB açýsýnýn ölçüsü m(AéOB) ile gösterilir.
baðýntýlardan ve üçgenlerin çözümünden bahseden
bilimdir.
Trigonometri konusunu, derginin ilk beþ sayýsýnda ele
alacaðýz.
Bu sayýda, Açý, Yönlü açýlar, Yönlü yaylar ve Trigono-
metrik fonksiyonlarý iþleyeceðiz.
rnek ... 1
A A
A. AÇI
Düzlemde, baþlangýç noktalarý ayný olan iki ýþýnýn birle- (+) yön () yön
þim kümesine açý, baþlangýç noktasýna da açýnýn kö-
O B O B
þesi denir.
BéOA pozitif yönlü AéOB negatif yönlü
Açýyý meydana getiren iki ýþýndan birine baþlangýç ke-
narý, diðerine ise bitim kenarý denir. Açýlar adlandýrýlýr- m(BéOA) = m(AéOB)
ken, önce baþlangýç kenarý, sonra bitim kenarý yazýlýr.
2 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

Trigonometri 1
C. YÖNLÜ YAYLAR Çözüm

B Birim çemberin denklemi x2 + y2 = 1 olduðu için, bi-
rim çember üzerindeki noktalar bu denklemi saðlar.
⎛ 2 1⎞
O A ⎜ , ⎟
⎝ 2 a⎠
noktasý birim çember üzerinde ise,

Yukarýdaki O merkezli çemberde,
x 2 + y2 = 1
AéOB ile bu açýnýn iç bölgesindeki noktalarýn kümesi- 2 2
nin O merkezli çemberle kesiþimi AB yayýdýr. AB yayý, ⎛ 2 ⎞ ⎛ 1⎞
⎜ ⎟ +⎜ ⎟ =1
AïB biçiminde gösterilir. ⎝ 2 ⎠ ⎝a⎠
2 1
AïB nýn yönü olarak AOB açýsýnýn yönünü alacaðýz. + =1
4 a2
Þekildeki AOB açýsýnýn yönü pozitif olduðundan, AïB 1 1

=
da pozitif yönlüdür. a2 2
A ya yayýn baþlangýç noktasý, B ye yayýn bitim noktasý a 2 = 2 ise, a = 2 veya a = − 2 dir.

denir.
Cevap D
D. BÝRÝM ÇEMBER E. AÇI ÖLÇÜ BÝRÝMLERÝ

Analitik düzlemde, merkezi orijinde (baþlangýç nokta- Bir açýnýn ölçüsünün büyüklüðünü veya küçüklüðünü
sýnda) ve yarýçapý 1 birim uzunlukta olan çembere tri- tanýmlamak için, bir ölçü birimi tanýmlamalýyýz. Açýyý
gonometrik çember veya birim çember denir. ölçmek, açýnýn kollarý arasýndaki açýklýðý belirlemek
demektir.
y
B(0,1) Genellikle üç birim kullanýlýr. Bunlar; derece, radyan
ve graddýr.
A'(1,0) A(1,0)
O x 1. Derece
Bir tam çember yayýnýn 360 eþ parçasýndan birini gö-
B'(0,1)
ren merkez açýnýn ölçüsüne 1 derece denir ve 1° ile
gösterilir.
¯ Trigonometrik çemberin yarýçapý 1 birim olduðu
için çevresi 2π birimdir.
¯ Trigonometrik çemberin denklemi,

x2 + y2 = 1 dir.
¯ 1 derece 60 dakikadýr. Dakika ' simgesiyle
gösterilir. (1' = 1 dakika)
¯ 1 dakika 60 saniyedir. Saniye '' simgesiyle gös-

terilir. (1'' = 1 saniye)
rnek ... 2
Aþaðýda koordinatlarý verilen nokta,
⎛ 2 1⎞
⎜ , ⎟ ¯ 1° = 60' dýr.
⎝ 2 a⎠
¯ 1' = 60" dir.
birim çember üzerinde olduðuna göre, a nýn de-
ðeri aþaðýdakilerden hangisi olabilir? ¯ 1° = 3600" dir.
¯ 1° = 60' = 59' 60" dir.
A) − 2 B) − 3 C) 1 D) 2 E) 3
MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 3

Trigonometri 1
2. Radyan
rnek ... 3 Yarýçap uzunluðuna eþit uzunluktaki bir yayý gören
merkez açýnýn ölçüsüne 1 radyan denir ve 1 rad ile
8225 saniyelik açý, kaç derece, kaç dakika ve kaç gösterilir.
saniyedir?
Çözüm
8225 3600
− 7200 2 Birim çemberin çevresi 360° veya 2π radyan olduðu
1025 için,
olduðuna göre, 8225" = 2° 1025" dir. ¯ 360° = 2π rad dýr.

1025 60 ¯ 180° = π rad dýr.
−1020 17
5
olduðuna göre, 1025" = 17' 5" dir. 3. Grad
Buna göre, Bir tam çember yayýnýn 400 de 1 ini gören merkez açý-
8225" = 2° 17' 5" dir. nýn ölçüsüne 1 grad denir. Ve 1G ile gösterilir.
rnek ... 4 Birim çemberin çevresi 360° veya 2π radyan veya

400 grad olduðu için,
m(ëA) = 52° 22' 52'' 360° = 2π radyan = 400 grad veya
m(B) = 34° 50' 30'' 180° = π radyan = 200 graddýr.
olduðuna göre, m(ëA) + m(ëB) toplamý aþaðýdaki-

lerden hangisidir?
A) 86° 52' 12'' B) 86° 21' 12'' C) 86° 23' 12''

D) 86° 13' 22'' E) 87° 13' 22'' Derece D ile, radyan R ile, grad G ile gösterilirse
aþaðýdaki kuralý verebiliriz.
Çözüm D R G
= =
180 π 200
52° 22' 52''
+ 34° 50' 30''
86° 72' 82''
Buna göre,
rnek ... 5
86° 72' 82'' = 86° 72' (60'' 22'')
= 86° 72' (1' 22'') π
radyaný grad türünden yazalým.
= 86° (72' 1') 22'' 20
= 86° 73' 22''

Çözüm
= 86° (60' 13') 22''
R G
= 86° (1° 13') 22'' =
π 200
= (86° 1°) 13' 22'' π
= 87° 13' 22'' dir. G 20
=
200 π
Cevap E
G = 10 graddýr.

Trigonometri 1
rnek ... 6 rnek ... 8
Ölçüsü 60° olan bir açýnýn radyan türünden ölçüsü 420° nin esas ölçüsü kaç derecedir?
aþaðýdakilerden hangisidir?
Çözüm
π π 3π
A) B) C) π D) E) 2 π
6 3 2 420° 360°
− 360° 1
Çözüm 60°
Ölçüsü 60° olan bir açýnýn radyan türünden ölçüsü R 420° = 60° + 1 ⋅ 360°
olsun. Devir sayýsý: k = 1 dir.
D R 60 R Esas ölçü: α = 60° dir.
= ise, =
180 π 180 π
y
P
1
60 π
ise, R =
180 60°
3 O x
π
ise, R = radyandýr.
3
Cevap B
Açýnýn birimi ne olursa olsun, esas ölçü daima pozi-

rnek ... 7 tif yönlü açýdýr.
Ölçüsü 225° olan bir açýnýn grad türünden ölçüsü

aþaðýdakilerden hangisidir?
A) 210 B) 220 C) 225 D) 240 E) 250

Derece cinsinden bir açýnýn 360° ye bölümünden
kalan, derece cinsinden esas ölçüdür.
Çözüm
Grad cinsinden bir açýnýn 400 e bölümünden kalan,
Ölçüsü 225° olan bir açýnýn grad türünden ölçüsü G ol- grad cinsinden esas ölçüdür.
sun.
Radyan cinsinden bir açýnýn içinden 2π nin tam kat-
D G 225 G larýnýn atýlmasýyla kalan, radyan cinsinden esas öl-
= ise, =
180 200 180 200 çüdür.
225 ⋅ 200
ise, G =
180
ise, G = 250 dir.
rnek ... 9
Cevap E
1760° nin esas ölçüsü kaç derecedir?
Çözüm
F. ESAS ÖLÇÜ
1760 ° 360 °
k ∈ Z ve α ∈ [0°, 360°) olmak üzere, birim çember üze- − 1440 ° 4
rinde α açýsý ile α + k ⋅ 360° açýsý ayný noktaya karþýlýk 320°
gelmektedir.
1760° = 320° + 4 ⋅ 360°
α açýsýna α + k ⋅ 360° açýsýnýn esas ölçüsü; k sayýsý-
na da devir sayýsý denir. Esas ölçü: α = 320° dir.

Trigonometri 1
rnek ... 10
Derece cinsinden verilen negatif yönlü açýlarýn esas
22 π ölçüsü bulunurken, verilen açý pozitif yönlü açý gibi
Ölçüsü radyan olan açýnýn esas ölçüsünü bu-
3 düþünülerek esas ölçü bulunur. Bulunan deðer 360
lalým. tan çýkarýlýr.
Radyan cinsinden verilen negatif yönlü açýlarýn
Çözüm esas ölçüsü bulunurken, verilen açý pozitif yönlü açý
gibi düþünülerek esas ölçü bulunur. Bulunan deðer
0 rad ≤ α rad < 2π rad ve k ∈ Z olmak üzere, ölçü- 2π den çýkarýlýr.
sü k ⋅ 2π + α radyan olan açýnýn esas ölçüsü α rad-
yandýr. Grad cinsinden verilen negatif yönlü açýlarýn esas
ölçüsü bulunurken, verilen açý pozitif yönlü açý gibi
22 π 6 ⋅ 3 ⋅ π + 4 ⋅ π düþünülerek esas ölçü bulunur. Bulunan deðer 400
=
3 3 den çýkarýlýr.
18 π 4 π
= +
3 3
4π
= 6π+
3
4π rnek ... 12
= + 6π
3
–1500° nin esas ölçüsü kaç derecedir?
4π
= + 3⋅ 2π
3
A) 60 B) 120 C) 180 D) 300 E) 320
4π
olduðuna göre, verilen açýnýn esas ölçüsü rad-
3 Çözüm
yandýr.
1. Yol
Yukarýda yapýlan iþlemi kýsaca aþaðýdaki gibi de
yapabiliriz: −1500 360
Verilen sayýnýn payýndaki sayý deðeri olan 22 yi payda- − −1800 −5
nýn 2 katý olan 6 ile böldüðümüzde elde edilen kalan 300
ile π çarpýlarak paya; paydaya da verilen sayýnýn pay-
dasý yazýlýr. –1500° = 300° – 5 ⋅360°
22 nin 6 ile bölümünden kalan 4 olduðuna göre, veri- Devir sayýsý: k = –5 tir.
4π Esas ölçüsü: x = 300° dir.
len açýnýn esas ölçüsü radyandýr.
3
2. Yol
1500 360 360

rnek ... 11 − 1440 4 − 60
60 300
Ölçüsü 2500G olan açýnýn esas ölçüsü kaç graddýr?
olduðuna göre, –1500° nin esas ölçüsü 300° dir.
A) 300 B) 200 C) 100 D) 50 E) 10 Cevap D
Çözüm
2500 400
− 2400 6 rnek ... 13
100
128 π
2500 = 100 + 6 ⋅ 400 Ölçüsü radyan olan açýnýn esas ölçüsü aþa-
5
olduðuna göre, ölçüsü 2500G olan açýnýn esas ölçüsü ðýdakilerden hangisidir?
100G dýr.
2π π 3π 7π 8π
Cevap C A) B) C) D) E)
5 2 5 5 5

Trigonometri 1
Çözüm G. TRÝGONOMETRÝK FONKSÝYONLAR

128 π 12 ⋅ 10 π + 8 π 1. Bir Açýnýn Sinüsü ve Kosinüsü
=
5 5
y Birim çember üzerin-
8π
= 12 ⋅ 2 π + B(0,1) de, AOP açýsýný göz
5 önüne alalým.
y0 P(x0,y0)
128 π P noktasýnýn apsisine
olduðuna göre, ölçüsü radyan olan açýnýn esas A'(1,0) q A(1,0)
5 O x0 x açýnýn kosinüsü, or-
8π dinatýna da açýnýn si-
ölçüsü, radyandýr. nüsü denir.
5
B'(0,1)
x0 = cosθ ve
128 π
Buna göre, ölçüsü − radyan olan açýnýn esas
5 y0 = sinθ dýr.
ölçüsü,
8 π 10 π − 8 π
2π − =
5 5
2π
= radyan
5
olur.
1. Verilen þekilde, P noktasý çember üzerinde ve
Cevap A çemberin yarýçapý 1 birim olduðu için, P nin ap-
sisi de (açýnýn kosinüsü) ordinatý da (açýnýn si-
nüsü) –1 den küçük ya da 1 den büyük olamaz.
Buna göre,
–1 ≤ cosθ ≤ 1 ve –1 ≤ sinθ ≤ 1 olur.
rnek ... 14 2. Verilen þekilde,
|OP| = 1,
P
Ölçüsü –2650G olan açýnýn esas ölçüsü kaç grad-
dýr? |OH| = x0 ve |PH| = y0
1 y0 dýr.
A)150 B) 160 C) 180 D) 200 E) 220
q x0 = cosθ ve y0 = sinθ
O x0 H
Çözüm
olduðuna göre,
1. Yol
cos2θ + sin2θ = 1 dir.
−2650 400
3. Birim çemberde,
− −2800 −7
150 Ox eksenine kosinüs ekseni,
Oy eksenine sinüs ekseni denir.
olduðuna göre, ölçüsü –2650G olan açýnýn esas ölçü-
sü 150G dýr.
2. Yol
2650 400
− 2400 6
250
¯ Bir x reel sayýsýný cosx e eþleyen fonksiyona
kosinüs fonksiyonu denir.
olduðuna göre, ölçüsü 2650G olan açýnýn esas ölçüsü
cos: R → [–1, 1], f(x) = cosx dir.
250G dýr.
¯ Bir x reel sayýsýný sinx e eþleyen fonksiyona si-
Öçüsü –2650G olan açýnýn esas ölçüsü:
nüs fonksiyonu denir.
400G – 250G = 150G dýr.
sin: R → [–1, 1], f(x) = sinx dir.
Cevap A

Trigonometri 1
3. Bir Açýnýn Kotanjantý

y Birim çemberin A nok-
Kosinüs ve sinüs fonksiyonunun görüntü kümesi: A(0,1) T(t,1) tasýndaki teðetini çize-
lim. Bu durumda t bir
[–1, 1] dir. Yani, her a ∈ R için,
reel sayý olmak üzere,
–1 ≤ cosa ≤ 1 ve –1 ≤ sina ≤ 1 dir. q
T(t, 1) noktasý teðetin
O t x üzerindedir. T noktasý-
nýn apsisine θ açýsýnýn
kotanjantý denir.
t = cotθ dýr.
rnek ... 15
f(x) = 2 + 4cosx
olduðuna göre, f(x) in alabileceði en büyük deðer
kaçtýr? Taným kümesi \ − {kπ : k ∈ ] } olan ve taným kü-
mesindeki her bir x reel sayýsýný cotanx e eþleyen
A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3 fonksiyona kotanjant fonksiyonu denir ve cot ile
gösterilir.
Çözüm co t : \ − {kπ : k ∈ ] }→ \ , f ( x ) = cot x dir.
f(x) in en büyük deðerini almasý için cosx in en büyük

deðerini almasý gerekir.
cosx in alabileceði en büyük deðer 1 olduðuna göre,
f(x) in alabileceði en büyük deðer,
f(x) = 2 + 4cosx = 2 + 4 ⋅ 1 = 2 + 4 = 6 olur.
Cevap B 0° 90° 180° 270° 360°
tan 0 Tanýmsýz 0 Tanýmsýz 0
cot Tanýmsýz 0 Tanýmsýz 0 Tanýmsýz
2. Bir Açýnýn Tanjantý

Birim çemberin A nok-
y tasýndaki teðetini çize-
lim. Bu durumda t bir
t T(1,t)
reel sayý olmak üzere, sin x
¯ tan x =
q x
T(1, t) noktasý teðetin cos x
O A(1,0) üzerindedir. T noktasý-
cos x
nýn ordinatýna AOT açý- ¯ cot x =
sýnýn tanjantý denir. sin x
t = tanθ dýr.
rnek ... 16
⎧π ⎫
Taným kümesi \ − ⎨ + k : k ∈ ] ⎬ olan ve taným
⎩2 ⎭ cos 2 20 ° + cos 2 70 ° − 1 + cos 75°
kümesindeki her bir x reel sayýsýný tanx e eþleyen 1 − tan40° ⋅ tan50 ° − sin15°
fonksiyona tanjant fonksiyonu denir ve tan ile gös-
terilir. ifadesinin sadeleþtirilmiþ biçimi aþaðýdakilerden
hangisidir?
⎧π ⎫
tan : \ − ⎨ + k : k ∈ ] ⎬ → \ , f ( x ) = tan x dir.
⎩2 ⎭ 1
A) − 1 B) − tan15° C) D) tan15° E) 1
2

Trigonometri 1
Çözüm
rnek ... 17
cos20° = sin70°,
tan40° = cot50°, Aþaðýdaki eþitliklerden hangisini saðlayan (doð-
rulayan) x deðeri bulunamaz?
cos75° = sin15°
olduðu için, A) cosx = –0,01 B) sinx = –1 C) cotx = 100
D) tanx = –1000 E) secx = 0,2
cos 2 20 ° + cos 2 70 ° − 1 + cos 75°
1− tan40° ⋅ tan50° − sin15°
Çözüm
(sin 2 70 ° + cos 2 70 ° ) − 1 + sin15 °
= A) –1 ≤ cosx ≤ 1 olduðu için cosx = –0,01 olacak
1− cot 50° ⋅ tan50° − sin15°
þekilde bir x reel deðeri bulunur.
1− 1+ sin15°
= B) –1 ≤ sinx ≤ 1 olduðu için sinx = –1 olacak þekilde
1− 1− sin15°
bir x reel deðeri bulunur.
0 + sin15°
= C) –∞ < cotx < +∞ olduðu için cotx = 100 olacak
0 − sin15°
þekilde bir x reel deðeri bulunur.
sin15°
=
− sin15° D) –∞ < tanx < +∞ olduðu için tanx = –1000 ola-
cak þekilde bir x reel deðeri bulunur.
= −1 olur.
E) secx, R – (–1,1) aralýðýnda deðerler aldýðý için ve
Cevap A 0,2 bu aralýkta olmadýðý için, secx = 0,2 olacak
þekilde bir x reel deðeri bulunamaz.
4. Bir Açýnýn sekantý ve kosekantý Cevap E
y
B(0, b)
N T
rnek ... 18
1
q A(a, 0)
O M x 1 1
+
1 − tan x 1 − cot x
ifadesinin sadeleþtirilmiþ biçimi aþaðýdakilerden

hangisidir?
Birim çember üzerinde m(AéOT) = θ olmak üzere, T
noktasýndaki teðetin x eksenini kestiði noktanýn apsi- A) –1 B) 0 C) 1 D) sinx E) cosx
sine, θ reel (gerçel) sayýsýnýn sekantý denir ve secθ ile
gösterilir.
Çözüm
secθ = a dýr.
1 1 1 1
Birim çember üzerinde m(AéOT) = θ olmak üzere, T + = +
1− tan x 1− cot x 1 − tan x 1
noktasýndaki teðetin y eksenini kestiði noktanýn ordi- 1−
tan x
natýna, θ reel (gerçel) sayýsýnýn kosekantý denir ve
cosecθ ile gösterilir. 1 1
= +
1 − tan x tan x − 1
cosecθ = b dir. tan x
1 tan x
= +
1 − tan x tan x − 1
1 tan x
= −
¯ 0° ve 180° için kosekant tanýmsýzdýr. 1 − tan x 1 − tan x
1 − tan x
¯ 90° ve 270° için sekant tanýmsýzdýr. =
1 − tan x
¯ Sekant ve kosekant fonksiyonunun görüntü kü- =1
mesi R – (–1, 1) dir.
Cevap C

Trigonometri 1
5. Kordinat Sisteminde, Birim Çemberdeki H. DÝK ÜÇGENDE BÝR DAR AÇININ

Dört Bölgeye Göre Trigonometrik TRÝGONOMETRÝK ORANLARI
Fonksiyonlarýn Ýþaretleri
A 0° < θ < 90
olmak üzere, yandaki
karþý dik kenar

y
nüs
ote
dik üçgende verilen-
hip c b
lere göre aþaðýdaki
kurallarý yazabiliriz.
2. Bölge 1. Bölge a
q
(, +) (+, +)
B komþu dik kenar C
O x
3. Bölge 4. Bölge
(, ) (+, )
Karþý dik kenarýn uzunluðu b

sin θ = =
Hipotenüsün uzunlu ðu c
Birim çemberin herhangi bir bölgesindeki açýnýn sinü-
sünün iþareti, bulunduðu bölgedeki bir noktanýn ordi- Komþu dik kenar ýn uzunluðu a
cos θ = =
natý ile ayný iþaretlidir. Hipotenüsün uzunluðu c
Birim çemberin herhangi bir bölgesindeki açýnýn kosi- Karþý dik kenarýn uzunluðu b
tan θ = =
nüsünün iþareti, bulunduðu bölgedeki bir noktanýn Komþu dik kenar ýn uzunluðu a
apsisi ile ayný iþaretlidir. Komþu dik kenar ýn uzunluðu a
cot θ = =
Birim çemberin herhangi bir bölgesindeki açýnýn tan- Karþý dik kenarýn uzunluðu b
jantýnýn veya kotanjantýnýn iþareti, verilen açýnýn sinüsü
ile kosinüsünün iþaretleri oraný ile bulunur.
1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge

sin + + – – rnek ... 22
cos + – – +
a Yandaki þekil özdeþ kare-
tan + – + – lerden oluþtuðuna göre,
cot + – + – tanα kaçtýr?
1 2 3
rnek ... 19 A) B) C) D) 2 E) 3
3 3 2
sin fonksiyonu 2. bölgede pozitif olduðu için,

sin148° > 0 Çözüm
olur. 3 α açýsý θ açýsýyla yön-
deþtir. Yöndeþ açýlar
1 1 1 eþit olduðu için α = θ
a
1 dýr. Buna göre, karele-
rnek ... 20 2 rin kenar uzunluklarý 1
1 q er birim alýnýrsa θ açýsý-
cos fonksiyonu 3. bölgede negatif olduðu için, nýn karþý dik kenarý 3
birim, komþu dik kena-
cos205° < 0 rý 2 birim olur.
olur. Bu durumda,
tan α = tan θ
rnek ... 21 Karþý dik kenarýn uzunluðu

=
Komþu dik kenar ýn uzunluðu
tan fonksiyonu 4. bölgede negatif olduðu için, 3
= olur.
tan310° < 0 2
olur. Cevap C

Trigonometri 1
Çözüm
rnek ... 23
A CBD açýsý ile BDO1 açýsý iç
0° < α < 90° olmak üzere, terstir.
3 E Ýç ters açýlar eþit olduðu için,

B C
sin α = a
5
r m(CéBD) = m(BéDO1) = α dýr.
olduðuna göre, tanα + cosα ⋅ sinα nýn deðeri kaç- a
O1 O2 r D |O1O2| = |O2D| = |O1B| = r
týr? r
dir.
A) –1 B) 0 C) 1 D) 1,23 E) 1,4 BO1D dik üçgenine göre,
BO1
Çözüm tan α =
O1D
3
sin α = olduðuna göre, karþý r
5 =
5 2r
3 dik kenar 3 br ve hipotenüs 5 br
alýnýrsa, pisagor teoreminden 1
a = dir.
2
n=4 (n2 + 32 = 52) komþu dik kanar
4 br bulunur. Buna göre,
Karþý dik kenarýn uzunluðu 3

tan α = = ,
Komþu dik kenar ýn uzunluðu 4 rnek ... 25
Komþu dik kenar ýn uzunluðu 4
cosα = = , ABCD bir karedir.
Hipotenüsün uzunluðu 5 D C
Karþý dik kenarýn uzunluðu 3 |EC| = 5 ⋅ |AE|

sin α = =
Hipotenüsün uzunluðu 5 olduðuna göre, tanα kaç-
týr?
olduðuna göre, a
3 4 3 E
tan α + cos α ⋅ sin α = + ⋅
4 5 5 A B
3 12
= +
4 25 1 2 3
( 25 ) (4)
A) B) C) 1 D) E) 2
2 3 2
75 48
= +
100 100
123 Çözüm
=
100 D C |AE| = 1 br alýnýrsa,
= 1,23 tür.
|EC| = 5 br olur.
3
3
Cevap D Bu durumda |AC| = 6 br olur.
H
a [BD] köþegenini çizelim.
2
E Karenin köþegenleri birbirini
1
A B dik ortalayacaðý için,
rnek ... 24 [AH] ⊥ [DH],
|AH| = |HC| = |DH| = 3 br olur.
A Yandaki þekilde O1 merkezli
çeyrek çember ile O2 mer- (|AE| = 1 br ve |AH| = 3 br) ise |EH| = 2 br dir.
kezli yarým çember verilmiþtir. Buna göre; EHD dik üçgeninden,
B E C
a [BC], O2 merkezli çembere E
noktasýnda teðettir. Karþý dik kenarýn uzunluðu DH 3
tan α = = = dir.
Komþu dik kenar ýn uzunluðu EH 2
[BC] // [O1D]
O1 O2 D
olduðuna göre, tanα kaçtýr? Cevap D

Trigonometri 1
a
x1 ⋅ x 2 =
rnek ... 26 25
a
0° < x < 90° olmak üzere, sin α ⋅ cos α = tir. ... ( L L )
25
tanx = 2
(L) daki eþitliðin her iki tarafýnýn karesi alýnýrsa,
olduðuna göre, cotx + sinx ⋅ cosx in deðeri kaçtýr?
2
⎛7⎞
(sin α + cos α )2 = ⎜ ⎟
4 3 5 12 9 ⎝5⎠
A) B) C) D) E)
5 5 9 5 10 2 49
sin α + cos 2 α + 2 ⋅ sin α ⋅ cos α =

25
1
Çözüm a 49
1+ 2 ⋅ =
25 25
A 2
tan x = 2 = olduðuna göre, 2 ⋅ a 24
1 =
25 25
ABC dik üçgeninde
2 a = 24
5
2
|AB| = 2 br ve |BC| = 1 br alý-
a = 12 olur.
nýrsa, |AC|= 5 br olur.
x
C 1 B Buradan,
|AB| 2
sin x =
|AC|
=
5
, YANLIÞ NEREDE
|BC| 1 Aþaðýdaki soru “YANLIÞ” çözülmüþtür.
cos x = = ,
|AC| 5 Çözümdeki hatayý bulunuz.
|BC| 1 Bu sorunun çözümünde yapýlan hata bir sonraki
cot x = = olur.
|AB| 2 sayýda gösterilecektir.
Buna göre,
1 2 1 1 2 9
cot x + sin x ⋅ cos x = + ⋅ = + = olur.
2 5 5 2 5 10 rnek ... 28
Cevap E
sin x + k
=4
sin x
olduðuna göre, k nýn alabileceði kaç tam sayý de-

ðeri vardýr?
rnek ... 27
A) 8 B) 7 C) 6 D) 5 E) 4
25x2 – 35x + a = 0
denkleminin kökleri sinα ve cosα olduðuna göre, Çözüm
a kaçtýr?
sin x + k
= 4 ise sin x + k = 4 sin x
Çözüm sin x
k
25x2 – 35x + a = 0 denkleminin kökleri x1 = sinα ve ise sin x = olur.
3
x2 = cosα olduðuna göre,
⎛ k⎞ k
−35 ⎜ −1 ≤ sin x ≤ 1 ve sin x = ⎟ ise, − 1 ≤ ≤ 1
x1 + x 2 = − ⎝ 3⎠ 3
25
ise − 3 ≤ k ≤ 3 olur.
35
sin α + cos α =
25 O halde, k; –3, –2, –1, 0, 1, 2, 3 olmak üzere; 7 tane
tam sayý deðeri alabilir.
7
= tir. ... ( L )
5 Cevap B

Trigonometri 1
6.
Yandaki þekilde
y
B 5
B(0,5), C(12,0)
40 π A
1. Ölçüsü − radyan olan açýnýn esas ölçüsü |OA| = |AB|
3
q 12
kaç radyandýr? O C x m(AéOC) = θ
B
olduðuna göre,
π 2π 4π 5π
A) B) C) π D) E) sinθ kaçtýr?
3 3 3 3 A
5 5 12 3 13
A) B) C) D) E)
13 12 13 4 15
2.
A = sin216°
7.
B = cos290° x = sin85°
C = cot200° y = sin170°
olduðuna göre, A, B, C nin iþaretleri sýrasýy- z = sin190°
la aþaðýdakilerden hangisinde doðru olarak
verilmiþtir? olduðuna göre, aþaðýdakilerden hangisi doð-
E rudur?
A) +, +, – B) +, –, – C) –, –, – C
A) b < c < a B) b < a < c C) c < b < a
D) –, –, + E) –, +, +
D) c < a < b E) a < b < c
3. 8.
1 − sin20° cos 20°
− A = cos 2 40° + cos 2 42° + cos 2 44°
cos 20 ° 1 + sin20°
B = cos 2 46° + cos 2 48° + cos 2 50°
ifadesinin sadeleþtirilmiþ biçimi aþaðýdakiler-
den hangisidir? olduðuna göre, A + B toplamý kaçtýr?
B B
A) –1 B) 0 C) 1 D) sin20° E) cos20° A) 0 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
9.
4. 3924° lik açýnýn esas ölçüsü kaç derecedir? H
D
K
A) 24 B) 32 C) 124 D) 324 E) 342 6
2
a
P A N B
A ve B noktalarý yarým çemberlerin merkezleri,

KH doðrusu ortak teðet, AB merkezler doðrusu,
5.
P noktasý KH ile AB doðrularýnýn kesim noktasý,
m(ëA) = 63° 45' 25'' çemberler N noktasýnda birbirine teðet,
m(ëB) = 36° 24' 52'' |AK| = 2 cm

|BH| = 6 cm
olduðuna göre, m(ëA) + m(ëB) toplamý aþaðý-
dakilerden hangisidir? m(HéPB) = α
E
A) 100° 52' 12'' B) 100° 29' 17'' α kaçtýr?
olduðuna göre, sinα
D
C) 100° 25' 13'' D) 100° 10' 21'' 4 3 2 1 1
A) B) C) D) E)
E) 100° 10' 17'' 5 4 3 2 3

Trigonometri 1
4.
3924 360
− 3600 10
1. 324
40 π 40 π
− radyanýn esas ölçüsünü bulmak için rad- 3924° = 324° + 10 ⋅ 360° olduðu için, 3924° nin esas
3 3 ölçüsü 324° dir.
yanýn esas ölçüsünü 2π den çýkarmalýyýz. Buna göre,
Cevap D
40 π 4 π + 6 ⋅ 6 π 4 π
= = + 6 ⋅ 2 π dir.
3 3 3
40 π 4π
ün esas ölçüsü oldu ðuna göre, 5.
3 3
40 π 4 π 2π 1° = 60' ve 1' = 60" olduðu için,
− ün esas ölçüsü 2 π − = tür.
3 3 3
63° 45' 25''
Cevap B + 36° 34' 52''
99° 69' 77''
Buna göre,
2. 99° 69' 77'' = 99° 69' (60'' 17'')
180° < θ < 360° ise sinθ < 0 olduðu için, = 99° 69' (1' 17'')
sin216° < 0, (–) dir. = 99° (69' 1') 17''
270° < θ < 360° ise cosθ > 0 olduðu için, = 99° 70' 17''
cos290° > 0, (+) dýr. = 99° (60' 10') 17''
180° < θ < 270° ise cotθ > 0 olduðu için, = 99° (1° 10') 17''
cot200° > 0, (+) dýr. = (99° 1°) 10' 17''
Buna göre; sin216°, cos290° ve cot200° nin iþaretleri = 100° 10' 17'' dir.
sýrasýyla; –, +, + dýr.
Cevap E
Cevap E
6.
3. y |OB| = 5 br,
1− sin20° cos 20° |OC| = 12
− B 13
cos 20 ° 1 + sin20 ° a olduðuna göre,
( 1+ sin20 ° ) (cos 20 ° ) 5 a A
12
(1 − sin20 ° ) ⋅ (1 + sin20 ° ) − cos 2 20 °
q BOC dik üçgeninden,
= O C x
cos 20 ° ⋅ (1 + sin20 ° )
1− sin 2 20° − cos 2 20° |BC|2 = |OB|2 + |OC|2

=
cos 20° ⋅ (1+ sin20° )
|BC|2 = 52 + 122
1

|BC|2 = 169
1− ( sin 2 20° + cos 2 20° )
= |BC| = 13 br olur.
cos 20 ° ⋅ (1 + sin20 ° )
1− 1 m(AéOB) = m(AéBO) = α olsun.
=
cos 20 ° ⋅ (1 + sin20 ° )
π
θ+α = olduðuna göre, BOC dik üçgeninden,
0 2
=
cos 20° ⋅ (1+ sin20° )
OB 5
= 0 olur. sin θ = cos α = = tür.
BC 13
Cevap B
Cevap A

Trigonometri 1
7.
y(sinüs ekseni) a = sin85°, b = sin170°,
a c = sin190° deðerlerini si- 7π
80°
b nüs ekseninde gösterelim: 1. Birim çember üzerinde, ölçüsü − radyan
85° 6
10° x Yandaki þekilde de görül- olan yayýn bitim noktasýnýn koordinatlarý aþa-
c düðü gibi, ðýdakilerden hangisidir?
B
c < b < a dýr.
⎛ − 3 −1 ⎞ ⎛ − 3 1⎞ ⎛ −1 3 ⎞
Cevap C A) ⎜ , ⎟ B) ⎜ , ⎟ C) ⎜ , ⎟
⎝ 2 2 ⎠ ⎝ 2 2⎠ ⎝ 2 2 ⎠
⎛ −1 − 3 ⎞ ⎛− 2 2⎞
D) ⎜ , ⎟ E) ⎜ , ⎟
⎝ 2 2 ⎠ ⎝ 2 2 ⎠
8.
cos 2 50 ° = sin 2 40 °
cos 2 48 ° = sin 2 42 ° 2. –1580° nin esas ölçüsü kaç derecedir?

C
cos 2 46 ° = sin 2 44 ° A) 120 B) 160 C) 220 D) 240 E) 280
2 2 2
B = cos 46° + cos 48° + cos 50°
= sin 2 44° + sin 2 42° + sin 2 40° ... ( + )
A = cos 2 40° + cos 2 42° + cos 2 44°

2 2 2
+ B = sin 40° + sin 42° + sin 44° 50 π
3. − nin esas ölçüsü kaç radyandýr?
7
A + B = 1 + 1+ 1
C
A + B = 3 tür. π 3π 6π 8π 13π
A) B) C) D) E)
7 7 7 7 7
Cevap B
9.
4.
H A = sin1997°
2
K T B = cos2998°
2 4
a C = tan3999°
P A 2N 6 B
ifadelerinin iþaretleri sýrasýyla aþaðýdakiler-
KH doðrusuna paralel olacak þekilde [AT] doðru den hangisidir?
parçasý çizilirse, E
A) +, –, – B) +, –, + C) –, +, +
|HT| = |KA| = 2 cm olur.
D) –, –, – E) –, –, +
|HB| = 6 cm ve |HT| = 2 cm
ise |TB| = 4 cm olur.
|AN| = 2 cm ve |NB| = 6 cm
ise |AB| = 8 cm olur.
HPB açýsý ile, TAB açýsý yöndeþ olduðu için eþittir. 5.
Buna göre TAB dik üçgeninden, tan20 ° ⋅ tan70 ° − sin40 ° − 1
cos 2 35 ° + cos 2 55 ° + cos 50 ° − 1
TB
4 1
sin α = = = dir.
AB 8 2 ifadesi aþaðýdakilerden hangisine eþittir?
E
Cevap D A) sin40° B) cos50° C) 1 D) 0 E) –1

Trigonometri 1
6. 11.
4 + 2 ⋅ cos180° cos ec 270° cos x cos x
− +
2 − cot 90° sin90° cos 0° 1 − cot x 1 − tan x
olduðuna göre, tanx + cotx kaçtýr? ifadesinin en sade biçimi aþaðýdakilerden

D hangisidir?
A) –1 B) 0 C) 1 D) 2 E) 3 D
A) –cosx B) –sinx C) sinx D) cosx E) 1
7. Aþaðýdaki eþitliklerden hangisi doðru olabilir?

C
−7
A) sin x =
6
B) cos ecx = 0 C) sec x = 750 12.
cot x − tan x
D) tan x ⋅ cot x = 2 E) sec x = −0,7
cos ecx + sec x
ifadesinin en sade biçimi aþaðýdakilerden

hangisidir?
E
A) sinx + cosx B) 2sinx C) sinx ⋅ cosx
8. D) –2cosx E) cosx – sinx

2 2
2cos x + 4 sin x
1 + sin2 x
iþleminin sonucu kaçtýr?

D
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
13.
π
<x<π
2
4 ⋅ cos 2 x = 9 ⋅ sin 2 x
olduðuna göre, tanx + cotx kaçtýr?

9. E
m − cos x 3 13 −5 −11 −13
=3 A) B) C) D) E)
cos x 2 6 3 6 6
olduðuna göre, m tam sayýsý kaç farklý deðer
alýr?
B
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11
14.
π
<x<π
10. 2
5cos x − sin x 1 tan x = −3

=
sin x + 3cos x 3
sin x − 2cos x
olduðuna göre, kaçtýr?
olduðuna göre, tanx kaçtýr? 3 cos x − sin x
E C
−2 −1 1 −2 −1 −5 3 1
A) B) C) D) 2 E) 3 A) B) C) D) E)
3 3 3 3 3 6 4 3

Trigonometri 1
15. a, b ve c pozitif reel sayýdýr. 19. 3π

< x < 2 π olmak üzere,
2
a b c
= =
cos 340 ° sin170 ° tan260 ° secx = 1,2
olduðuna göre, tanx kaçtýr?
olduðuna göre, aþaðýdakilerden hangisi doð-
D
rudur?
B 6 5 11
A) − B) − C) −
A) a < b < c B) b < a < c C) c < a < b 5 6 6
D) a < c < b E) b < c < a 11 5 11
D) − E) −
5 11
20.
C ABC dik üçgeninde,
3π [CA] // [DE]
16. π<α<β< olduðuna göre, aþaðýdakiler-
2 |AC| = 8 cm,
8 D
den hangisi daima doðrudur?
D 2 |DE| = 2 cm,
A) sin α < sin β B) tan α > tanβ A 3 E B |AE| = 3 cm
C) cos α > cos β D) sin α < cot β
olduðuna göre, cos(AéCB) kaçtýr?
E) cot α > tan β A
2 5 5 2 1 3
A) B) C) D) E)
5 5 4 3 5
21.
π ABC dik üçgeninde,
17. < x < π olduðuna göre, A
2
|BD| = |DC|,
y
1 − 2 ⋅ sin x ⋅ cos x − 1− sin 2 x m(AéBC) = x
x
ifadesinin eþiti aþaðýdakilerden hangisidir? B D C m(CéAD) = y
E
3 ⋅ tan x = cot 45 °
A) sin x − 2cos x B) − sin x C) − cos x
D) cos x E) sin x olduðuna göre, tany kaçtýr?
D
1 1 3 3 2 3
A) B) C) D) E)
2 3 3 2 3
22.
18. ABCD yamuðunda;
D 10 C
C [BC], O merkezli ya-
rým çembere B nok- |AB| = 16 cm,
tasýnda teðettir. 6 8
|BC| = 8 cm,
D |AB| = 6 cm ve
|DC| = 5 cm |DC| = 10 cm,
A 16 B
olduðuna göre, |AD| = 6 cm
A O B olduðuna göre, cos(BéAD) kaçtýr?

cos(DéBC) kaçtýr?
D A
5 4 3 2 1 1 1 2 3 5
A) B) C) D) E) A) B) C) D) E)
6 5 4 3 2 9 6 3 4 6
C.T. 1-B 2-C 3-C 4-E 5-E 6-D 7-C 8-D 9-B 10-E 11-D 12-E 13-E 14-C 15-B 16-D 17-E 18-D 19-D 20-A 21-D 22-A

Açýlar
AÇILAR Çözüm
1. Açý: Baþlangýç noktalarý Derece, dakika ve saniye olarak verilen açý deðerinin
B
saniye cinsinden bulmak için, derece ve dakika sani-
ortak iki ýþýnýn birleþimine açý yeye çevrilip üçü toplanmalýdýr.
denir.
1° = 3600'' ise 15° = 15 x 3600'' = 54000''
[AB ∪ [AC = BéAC dýr. 1' = 60'' ise 12' = 12 x 60'' = 720''
A C
Sonuç olarak 54000'' + 720'' + 35'' = 54755'' olur.
BéAC açýsý BéAC , CéAB veya ëA olarak gösterilir.
A noktasýna açýnýn köþesi, [AB ve [AC ýþýnlarýna da 5. Açý Çeþitleri

açýnýn kenarlarý denir.
a. Dar açý: Ölçüsü 0° ile 90° B
arasýnda olan açýlara denir.
2. Açýnýn Ölçüsü: Açýnýn kenarlarý arasýndaki açýklýk
ifadesine açýnýn ölçüsü denir.
0°<a<90°
a
BéAC açýsýnýn ölçüsü B
A C
b. Dik açý
m(BéAC) = m(ëA) = α ifadeleri
ile gösterilebilir. Ölçüsü 90° olan açýlara denir.
B
a
α açýnýn deðerini gösterir. A a = 90°
C iþareti dik açýyý gösterir.
Açýyý belirtmez.
a
A C
3. Açýnýn Bölgeleri: [AB ve [AC B
ýþýnlarý açýnýn kendisi, kenarlarý
c. Geniþ açý: Ölçüsü 90°
ge
öl
arasýndaki dar bölge açýnýn iç ile 180° arasýnda olan açý- 90°<a<180°
þB
Ýç Bölge B
Dý
bölgesi ve kenarlar dýþýndaki lara denir. a

bölge de, açýnýn dýþ bölgesidir. A C
A C
4. Açý Birimleri: Açý birimi olarak genelde derece kul- d. Doðru açý: Ölçüsü a
lanýlýr. Bir tam açý 360° (derece) dir. Diðer açý birimleri 180° olan açýya denir.
Grad ve Radyan için B A C
a = 180°
360°(derece) = 400 G(grad) = 2π(radyan) eþitliði
geçerlidir. e. Tam açý: Ölçüsü 360° olan a = 360°
açýdýr. [AB ýþýnýnýn A noktasý
Derecenin alt birimi dakika, dakikanýn alt birimi de etrafýnda bir tur döndürülmesi A
B
saniyedir. ile oluþur.
1°(derece) = 60'(dakika), 1'(dakika) = 60''(saniye)
1°(derece) = 60'(dakika) = 3600''(saniye) dir. 6. Komþu Açýlar: Bir ýþýný ortak

ve ortak iç bölgesi olmayan iki A
açýya komþu açýlar denir. [OB
O
ýþýný hem AOB açýsýnýn hem de B
rnek ... 1 BOC açýsýnýn ýþýnýdýr. C
AOB açýsý ile BOC açýsý komþu

Ölçüsü 15° 12' 35'' olan açý kaç saniyedir? açýlardýr.
18 GEOMETRÝ / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

Açýlar
7. Ters Açýlar: Kesiþen iki Çözüm

y
doðrunun oluþturduðu açýlar-
x z
dan zýt yönlü olanlara denir. Açýlar a ve b olsun. ⎫
t ⎪⎪ a + b = 90°
Ters açýlarýn ölçüleri eþittir. x=z , y=t Tümler olduklar ýndan ⎬
Farklarý 28° ise ⎪ a − b = 28 °
⎪⎭
Ýki bilinmeyenli denklem çözümünden

8. Açýortay: Açýyý iki eþit par- a = 59° ve b = 31° olur.
A
çaya bölen ýþýna açýortay denir. Büyük olan 59° dir.
a
O a
m(AéOB) = m(BéOC) = α ise B
C
[OB ýþýný açýortaydýr.
rnek ... 4
Bütünleri tümlerinin 6 katý olan açý kaç derecedir?

9. Tümler Açý: Ölçüleri topla-
A
mý 90° olan iki açýya tümler açý Çözüm
denir. B
y Açý x olsun. Tümleri (90° – x) ve
x
x + y = 90° ise, Bütünleri (180° – x) olur.
O C
AOB açýsý ile BOC açýsý tümler 180° – x = 6(90° – x)
açýdýr.
180° – x = 540° – 6x ⇒ 5x = 360°
x = 72° olur.
10. Bütünler Açý: Ölçü-

leri toplamý 180° olan iki B PARALELLÝK
b
açýya bütünler açý denir. a
Bulunduklarý düzlemde sonsuza kadar kesiþmeyen
A O C
a + b = 180° ise doðrulara paralel doðrular denir. “//” ile gösterilir.
AOB açýsý ile BOC açýsý bütünler açýdýr.

Paralellik Durumunda d3
Açýlar : d1 // d2 ve d1 ile d2 b a
yi kesen d3 doðrularý ara- c d1
d
rnek ... 2 sýnda sekiz tane açý olu- f e
þur. g d2
h
Bütünlerinin üç katýndan 12° eksik olan açý kaç
derecedir? Açýlar;
a = c = e = g ve b = d = f = h olmak üzere iki farklý
Çözüm deðer alýrlar.
Açýya x dersek bütünleri (180° – x) olur. a. Yöndeþ açýlar: a ile e, b ile f, c ile g ve d ile h yön-
deþ açýlardýr.
x = 3(180° – x) – 12° ⇒ x = 540° – 3x – 12°
b. Ýçters açýlar: c ile e ve d ile f içters açýlardýr.
4x = 528°
c. Dýþ ters açýlar: a ile g ve b ile h dýþ ters açýlardýr.
x = 132° olur.
rnek ... 3
Paralel iki doðru üçüncü bir doðruyla kesildiðinde
Tümler iki açýnýn farký 28° ise açýlardan büyük olaný oluþan yöndeþ, içters ve dýþters açýlar birbirine eþit-
kaç derecedir? tir.
GEOMETRÝ / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 19

Açýlar
d. Karþý durumlu açýlar: d3

d1 // d2 ise d + e = 180°
dir. Paralel doðrular arasýn- d1
d Bu tür sorularda paralel
a
da kalan ve ayný bölgede çizme metodu kullaný-
e a
bulunan açýlarýn toplamý d2 larak çözüme gidilebilir.
b
180° dir. b
e. Birden fazla kesenli A

d1
durumlar: d1 // d2 ise x
rnek ... 6
x + y + z = 360° dir. Bu B y
sonucu elde etmek için (d) z

d2 A d1 // d2
C d1
maddesindeki özellik kul-
a [AB] ⊥ d1
lanýlabilir. B
C
145° m(BéCD) = 145°
50°
d2 m(CéDE) = 50°
E D
rnek ... 5
Yukarýdaki verilere göre, m(AéBC) = α kaç derece-
A D AD // EC dir?
65°
m(DéAB) = 65° Çözüm
a B m(BéCE) = 140° A B ve C noktalarýndan d1
d1
ve d2 doðrularýna para-
140°
leller çizilir. 50° lik açý
E C B 15°
15° C 180° ye 130° ile tamam-
Yukarýdaki verilere göre, m(AéBC) = α kaç dere- 130° lanýr.
cedir? 50° 145° – 130° = 15°
d2
E D bulunur.
Çözüm ... 1
α nýn bir kýsmý 15° nin iç tersi, kalan kýsmý da 90° nin
A D 65° lik açýnýn bütünleri 180° ye tamamlayanýdýr. α = 90° + 15° = 105° bulunur.
115° 65° 115° dir.

α + 115° + 140° = 360°
a B rnek ... 7
ise, α = 105° olur.
140°
A B [BA // [DE
E C 45°+x
m(AéBC) = 45° + x
D E
Çözüm ... 2 a 160°x m(CéDE) = 160° – x
Paralel doðrular arasýnda C
A D
65° birden fazla doðru varsa Yukarýdaki verilere göre, m(BéCD) = α kaç derece-
doðrularýn kesiþim nokta- dir?
65° larýndan yeni paralel
B
40° doðru çizilip yöndeþ, iç- Çözüm
140° ters, dýþters yada ayný C noktasýndan paralel
A B
E C bölgede kalan açýlar yazý- çizilir.
45°+x
larak çözüme ulaþýlýr.
D E 180° – (45°+x)=135° – x
f. Zig - zag çizen açýlar: 135° x a 160°x 180° – (160°–x)=20° + x

a 20°+x
Ayný yöne bakanlarýn top-
x C
lamlarý eþittir.
b C noktasýndaki üç açýnýn toplamý 180° dir.
a+b+c=x+y
y 135° – x + 20° + x + α = 180° (x’ler sadeleþir)
c
155° + α = 180° ise α = 25° bulunur.

Açýlar
g. Kenarlarý paralel açýlar:

rnek ... 8
Her iki kenar da ayný
yönde ve paralel ise
A B [AL] ve [CL] açýortay
açýlar eþittir.
a a
[AB // [CD
a
m(AéLC) = 35°
a K 35° L
Her iki kenarda zýt
yönlü ve paralel ise
açýlar eþittir. a
C D
a
Yukarýdaki verilere göre, m(AéKC) = α kaç derece- a
dir?
Çözüm Birer kenarlarý zýt,

diðer kenarlarý ayný
A B Eþit açýlara x ve y yönde ise açýlar b
x dersek, K ve L a
x bütünler açýlardýr.
noktalarýndan pa- a + b = 180° a
2x x raleller çizildiðinde
K y L
2y
x + y = 35° ve
y
y 2x + 2y = α bu-
h. Kenarlarý dik açýlar:
C D lunur.
α = 2(x + y) ise α = 70° olur.
b
a
a
rnek ... 9
a + b = 180°
B [AB // [EF Dik açýlar karþýlýklý ise bütünler açýlardýr. Deðilse bir-
A
45° birine eþittirler.
m(BéAC) = 45°
F 80°
m(AéCD) = 80°
E
a
C
ÜÇGENDE AÇILAR
m(EéDC) = 75°
75°
A. ÜÇGEN
D
Doðrusal olmayan üç noktanýn doðru parçalarýyla bir-
Yukarýdaki verilere göre, m(FéED) = α kaç derece- leþtirilmesi sonucu oluþan þekle üçgen denir.
dir?
1. Üçgenin Köþeleri
Çözüm
A, B, C noktalarýna üçgenin A
B Soruyu çözmek için ön- köþeleri denir.
A celikle C ve D noktalarýn-
45°
dan paralel doðrular çi-
c b
zelim. 80° lik açýnýn üst
kýsmý 45° lik açýnýn iç ters
45°
C açýsýdýr.
E F 35°
B a C
a=70° 80° – 45° = 35° bulunur.
75° 35° lik açýnýn iç tes açýsýný 2. Üçgenin Kenarlarý
70° 35°
da yazarsak D noktasýnda-
D
ki açýlarýn toplamýndan [AB], [AC] ve [BC] doðru parçalarýna üçgenin
180° – (75° + 35°) = 70° bulunur. Bu açý α nýn iç ters kenarlarý denir. Üçgen bu üç doðru parçasýnýn bileþi-
açýsý olduðundan α = 70° olur. minden oluþur.

Açýlar
|BC| = a, |AC| = b ve |AB| = c uzunluklarýna B. ÜÇGENÝN YARDIMCI ELEMANLARI

üçgenin kenar uzunluklarý denir.
3. Üçgenin Açýlarý 1. Yükseklik
BéAC, AéBC, AéCB

Üçgenin bir köþesinden A
A k karþý kenara çizilen dik
açýlarýna üçgenin iç açýlarý x
doðru parçasýna o ke- b c
ha
denir. nara ait yükseklik denir.
m y
m(BéAC) = x, m(AéBC) = y, z
C B a C
B
n
m(AéCB) = z iç açýlarýn ölçü-
leridir. a kenarýna ait yükseklik A
ha dýr. Geniþ açýlý üçgen-
ha c
lerde yükseklik kenarýn
uzantýsýna çizilebilir.
B a C
Üçgende bir iç açýya komþu ve bütünler olan açýya
o açýnýn dýþ açýsý denir.
Dik üçgende dik ke- A
narlar birbirlerine ait
yüksekliklerdir. c=ha
b
k, m, n ABC üçgeninin dýþ açý ölçüleridir.
4. Üçgenin Bölgeleri
B a=hc C
[AB], [AC], [BC] kenarlarý üçgeni A
oluþturur. Kenarlarýn sýnýrladýðý
Dýþ
bölgeye üçgenin iç bölgesi denir.

2. Açýortay
Bö
Üçgenin dýþýnda kalan bölgeye Ýç Bölge

lge
üçgenin dýþ bölgesi denir. Üçgenin bir iç açýsýný iki A

B C eþit parçaya ayýran doð-
ruya iç açýortay doðrusu
5. Üçgen Çeþitleri nA
denir.
a. Çeþitkenar üçgen N
A açýsýna ait iç açýortay B C
Üç kenar uzunluðu da farklý doðrusu nA dýr.
olan üçgenlere çeþitkenar c b
üçgen denir.
a Üçgenin bir dýþ açýsýný iki A
eþit parçaya ayýran doð- n'A
b. Ýkizkenar üçgen
ruya dýþ açýortay doðrusu
Ýki kenar uzunluðu birbirine eþit denir.
olan üçgenlere ikizkenar üçgen a a B C
denir. A açýsýna ait dýþ açýortay
b doðrusu n'A dýr.
c. Eþkenar üçgen
Bütün kenar uzunluklarý birbirine

eþit olan üçgenlere eþkenar üçgen a a 3. Kenarortay
denir.
Üçgenin bir kenarýnýn orta A
a
noktasýný karþýsýndaki köþ-
d. Dik Üçgen eye birleþtiren doðruya o Va
Bir açýsý 90° olan üçgenlere dik kenara ait kenarortay doð-
üçgen denir. rusu denir. B D C
a kenarýna ait kenarortay doðrusu Va dýr.

Açýlar
Çözüm
ABC üçgeninin iç açýlar toplamýný yazýp 180° ye eþit-
Dik üçgende hipotenüse A lersek
ait kenarortay hipotenü-
sün yarýsýna eþittir. 80° – 2x + 20° + 2x – 5° + α = 180°
2x’ler sadeleþir.
B D C
95° + α = 180° olur.
α = 85° bulunur.
C. ÜÇGENÝN AÇI ÖZELLÝKLERÝ
1. Ýç Açýlar Toplamý 2. Dýþ Açýlar Toplamý
Üçgenin iç açýlar toplamý Üçgenin dýþ açýlar toplamý

A d A
180°-x
180° dir. y z 360° dir. x
x
[BC] // d doðrusu çizilerek Dýþ açýlar (180° – x),
y
iç ters açýlar yazýlýr. 0°-
(180° – y), (180° – z) dir. 18 y z
y z C
B
x + y + z = 180° dir. B C Toplarsak 540° – (x+y+z) 180°-z
olur.
Bir üçgende m(ëA) + m(ëB) + m(ëC) = 180° dir.
x + y + z = 180° ise 540° – 180° = 360° bulunur.
rnek ... 10
Bir üçgenin iç açýlarýnýn ölçüleri 5, 6 ve 7 sayýlarý ile rnek ... 12

orantýlý ise, bu üçgenin en küçük açýsý kaç dere-
cedir? ABC bir üçgen
D
A ED // [CF
Çözüm a
[CF; BCG açýsýnýn
m(ëA) = 5x, m(ëB) = 6x, m(ëC) = 7x olsun.
açýortayý
A 5x + 6x + 7x = 180° dir. C
B
5x 115° m(EéBC) = 115°
18x = 180° ise x = 10° dir. E
G
F
En küçük açý
6x 7x Yukarýdaki verilere göre, m(DéAG) = α kaç derece-
m(ëA) = 5x olduðundan
B C dir?
m(ëA) = 5x = 50° üçgenin en küçük açýsýdýr.
Çözüm ... 1
D BCF açýsý paralel doðru-
lar arasýnda 115° lik
rnek ... 11 A a=115°
açýsýyla ayný bölgede
olduðundan
A ABC bir üçgen
m(BéAC) = 80° – 2x B C 115° + m(BéCF) = 180°

x
°-2 115° 65°
D 80 65° G
E m(BéCF) = 65° dir.
m(AéBC) = 20° F
a
20° 2x-5° m(DéCB) = 2x – 5°
Üçgenin C köþesindeki dýþ açý 130° olur.
B C
Dýþ açýlar toplamýndan
Yukarýdaki verilere göre, m(AéCD) = α kaç derece-
dir? α + 115° + 130° = 360° ise, α = 115° olur.

Açýlar
Çözüm ... 2 Çözüm

D FCG açýsý ile BAC açýsý A Eþit açýlara a ve EBC açýsýna
yöndeþ açýlardýr. Üçgenin b dersek ölçüsü 75° olan açý
A a=115°
A köþesindeki iç açýsý 65° EBC üçgeninin bir dýþ açýsý-
65°
olur. Ýç açýyla dýþ açý bü- D dýr.
tünler olduðundan E
75°
C a + b = 75° olur.
B a
115° 65° 180° – 65° = 115° bulu- b a
65° G
Sorulan açý m(AéBC) = a + b
E nur. B C
F
olduðundan m(AéBC) = 75° olur.
3. Bir Dýþ Açýnýn Ölçüsü

rnek ... 15
Üçgende bir dýþ açýnýn A
ölçüsü kendisine komþu A [AE] ∩ [BD] = {C}
x D
olmayan iki iç açýnýn ölçüleri m(AéBC) = 20°
2x
toplamýdýr. C 10°
x x+ m(BéAC) = 2x
y y 20°
Dýþ açýdan karþý kenara pa-
B C 50° m(AéED) = 50°
ralel çizildiðinde bir içters B
bir de yöndeþ açý oluþur. Bu açýlar üçgenin diðer iç E m(BéDE) = x + 10°
açýlarýdýr. Dýþ açý bu iki açýnýn toplamýna eþit olur.
Yukarýdaki verilere göre, x kaç derecedir?
Çözüm
rnek ... 13 A
D
Þekildeki iki üçgenin
birer dýþ açýlarý ortak-
2x 20°+2x týr. Ortak dýþ açýlarý
A ABC bir üçgen 10°
x+ eþitlersek
m(BéAC) = 30° 20° 60°+x 20° + 2x = 60° + x
2x 50°
30°
B olur. x=40° bulunur.
m(CéAD) = 2x E
110°-2x a
m(AéBD) = 110° – 2x
B C D E
rnek ... 16
Yukarýdaki verilere göre, m(AéDE) = α kaç derece-
dir? [AB ⊥ CB
K
[AK ⊥ EC
Çözüm E
C D m(BéCD) = 70°
α, ABD üçgeninin dýþ açýsýnýn ölçüsüdür. Ölçüsü α °
olan açýya komþu olmayan iç açýlarýn ölçüleri 70
m(KéAB) = 3x – 26°
30° + 2x ve 110° – 2x dir. 3x 26°
α = 30° + 2x + 110° – 2x ise α = 140° olur. A B
Yukarýdaki verilere göre, x kaç derecedir?
rnek ... 14 Çözüm

Kollarý karþýlýklý olarak dik olan iki açýnýn ölçülerinin
A ABC bir üçgen bütünler olduðunu biliyoruz.
D, E, C doðrusal
m(EéCB) + m(EéAB) = 180°
D m(AéBE) = m(BéCD) m(EéCB) + m(BéCD) = 180° (bütünler açýlar)
E
75°
olduðundan,
m(BéED) = 75°
m(EéAB) = m(BéCD) = 70° olur.
B C
Yukarýdaki verilere göre, ABC açýsýnýn ölçüsü kaç Buradan 3x – 26° = 70° ⇒ 3x = 96°
derecedir? x = 32° bulunur.

Açýlar
5. E D d1 // d2
d1
a
[BA] ve [CA]
A
1. E A EA // FD 65° B açýortay,
35°
B m(EéAB) = 35° d2 m(BéAC) = 65°
140° C
m(AéBC) = 140°
C
a Yukarýdaki verilere göre, m(EéDB) = α kaç de-
m(CéDF) = 45° recedir?
45°
AA
F D
A) 130 B) 120 C) 115 D) 110 E) 105
Yukarýdaki verilere göre, m(BéCD) = α kaç de-
recedir?
AA
A) 120 B) 115 C) 110 D) 105 E) 100
6. A ABC üçgen
x
[BF dýþ açýortay
F
2. d1 Paralel d1 ve d2 doð- 35°
[BF // [AC]
a
rularý arasýnda ölçü-
b m(EéAC) = 35°
95°
c leri a, b, c, d, e olan
d D B E C m(AéEB) = 95°
açýlar veriliyor.
e
d2 Yukarýdaki verilere göre, m(BéAE) = x kaç de-
recedir?
Buna göre, a + b + c + d + e toplamý kaç BB
derecedir? A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40
DD
A) 270 B) 360 C) 540 D) 720 E) 810
7. A ABC bir üçgen

3. B [AB] // [CD]
[AD] ⊥ [BD]
[AD] // [CK
30° D D 3m(DéAC)=2m(AéBD)
A m(BéAD) = 30° a
E B C
a m(BéFK) = 95° 2m(BéAD)=3m(DéBC)
Yukarýdaki verilere göre, m(AéCB) = α kaç de-

95°
recedir?
C F K
CC
Yukarýdaki verilere göre, m(DéEF) = α kaç de- A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40
recedir?
AA
A) 115 B) 120 C) 125 D) 140 E) 155
8. B A m(AéCE) = 55°
2a
4. A [AB // [EF a
m(BéDA) = 50°
40° B
m(BéAC) = 40° m(CéEB) = 30°
a 55° 30°
F C C E
E m(FéED) = 50° m(CéAD) = 2α
50° 50°
110°
m(EéDC) = 110°
D D
Yukarýdaki verilere göre, m(AéCD) = α kaç de- Yukarýdaki verilere göre, m(DéBE) = α kaç de-
recedir? recedir?
BBB EE
A) 50 B) 60 C) 65 D) 70 E) 75 A) 45 B) 30 C) 25 D) 20 E) 15
C.T. 1-A 2-D 3-A 4-B 5-A 6-B 7-C 8-E

Vektörler – Kuvvetler – Moment
VEKTÖRLER 3. Bir vektörün bir skalerle çarpýmý ya da bir skalere

bölümü yine bir vektördür.
Sýcaklýk, kütle, zaman, enerji, ivme, momentum ve
kuvvet gibi niceliklere fiziksel nicelikler denir. Bunlar K L
ölçülebilen büyüklüklerdir. Ölçülebilen büyüklükler iki
2K L
kýsma ayrýlýr. 2
1. Skaler Büyüklükler
Sadece sayýsal bir deðer ve birimle bilinebilen büyük- VEKTÖRLERÝN TOPLANMASI
lüklere skaler büyüklükler denir.
Doðrultularý ayný olan
2 metre, 10 saniye, 20 gram, 40 joule gibi büyüklükler a
vektörlerin toplanmasý;
skaler büyüklüklerdir. b
vektörler ayný yönlü
ise, toplam vektör nor-
2. Vektörel Büyüklükler R=a+b
mal cebirsel olarak top- R = 3 + 4 = 7 birim
Þiddeti yanýnda yönü, doðrultusu ve baþlangýç nokta-
lanýr.
sýyla belirlenebilen büyüklüklere vektörel büyüklükler
denir. Vektörler ters yönlü ise-
a
Kuvvet, hýz, ivme, momentum, elektriksel alan ve mag- ler, pozitif ve negatif sa-
b
netik alan gibi büyüklükler vektörel büyüklüklerdir. yýlarýn toplamý gibi top-
Rüzgâr esiyor denildiðinde sadece olay belirtilmiþ olur.
lanýr. Burada iki vektö- R =a + b
Bilgimizin tam olmasý için, hangi doðrultuda ve yönde rün toplamý, vektörleri R = |b| |a|
estiði, hýzýnýn hangi birim cinsinden ne kadar olduðu R = 4 2 = 2 birim
birbirinden çýkarmakla
da belirtilmelidir.
bulunur. Sonuç yine bir
Yönlendirilmiþ doðru parçasýna vektör adý verilir. Bir
vektördür.
vektörün bilinebilmesi için elemanlarýnýn bilinmesi ge-
rekir. Bir vektörün elemanlarý : Kesiþen vektörlerin toplanmasý iki yolla yapýla-
1. Doðrultusu bilir:
Baþlangýç Áa Doðrultusu
noktasý K L Yönü 1. Paralel kenar metodu ile
2. Yönü Büyüklüðü
2. Uç uca ekleme metodu ile
3. Þiddeti (büyüklüðü)
4. Baþlangýç noktasýdýr.
1. Paralel kenar Metodu
Bir vektörün ilk üç elemanýndan birinin veya bir kaçý-
nýn deðiþmesi, o vektörün baþka bir vektör olmasý de- Vektörlerin baþlangýç noktasý çakýþacak þekilde para-
mektir. Vektörel büyüklüklerle toplama, çýkarma ve lel kaydýrýlýr. Meydana gelen þekil paralel kenara ta-
çarpma iþlemleri yapýlabilir. mamlanýr.
Baþlangýç noktasýndan geçen köþegen uzunluðu top-

Vektörlerin Özellikleri lam (bileþke) vektörü verir.
1. Bir vektörün yönünü ve doðrultusunu deðiþtirme-
den, önceki haline paralel kalmak þartýyla istenilen
noktaya kaydýrýlabilir. a
a b
Þ a+
2. Doðrultusu ayný kalacak þekilde R=
ÁA
yönü deðiþen vektörün iþareti de q
a
deðiþir. ÁA
b b
26 FÝZÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

Vektörlerin Çýkarýlmasý
Ýki vektörü çýkartmak demek, vektörlerden negatif olan
ile diðerini toplamak demektir.
Vektörler eþit ise, bileþke vektör açýortay üzerin-
dedir.
|a| = |b| ise α = θ dýr.
b a
Vektörler farklý ise, bileþke vektör büyük vektöre
a Þ b
daha yakýndýr.
|a| > |b| ise, θ < α dýr.
Vektörler arasýndaki açý α ise bileþke vektörün a R =a b
büyüklüðü;
Áa – Áb = ÁR olsun. Burada ÁR fark vektörünü bulmak isti-
R2 = a2 + b2 + 2a . b cos α baðýntýsýndan bu-
lunur. yoruz. Bu çýkarma iþlemi Áa + (–Áb) þeklinde yazýlabilir.
Burada Áa vektörü aynen alýnýr. Áb vektörü (–) olduðu
için 180° ters çevrilerek ikisinin bileþkesi alýnýr. Bu bi-
Ýkiden fazla vektörün bileþkesi bulunurken sýra gözet-
leþke Áa – Áb fark vektörünü verir.
meksizin vektörler ikiþer ikiþer alýnarak tek vektöre in-
dirilir. Þekil - I ve Þekil - II de görüldüðü gibi. Ayný sonuç üçgen kuralý ile de bulunur. Vektörlerin
R =a +b
baþlangýç noktasý ayný noktaya getirilir. (–) iþaretli olan
vektörün bitiminden, diðer vektörün bitimine çizilen
a vektör fark vektörünü verir.
Þ
b R =a +b + c
c c rnek ... 1
Þekil - I
Þekil - II Ayný düzlemde bulunan ÁK, L
ÁL, ÂM ve ÁN vektörleri bir pare- N M
2. Uç Uca Ekleme Metodu lelkenar üzerine þekildeki gi- K
Bu metoda göre, vektörün birinin baþlangýç noktasý di- bi yerleþtirilmiþtir.

ðerinin bitim noktasýna gelecek þekilde paralel kaydý-
Buna göre;
rýlýr. Ýlk vektörün baþlangýç noktasýný son vektörün bitiþ
noktasýna birleþtiren vektör toplam vektördür. I. ÁK + ÁL = ÂM dir.
b
II. ÂM – ÁL = ÁK dir.
R=a+b
a
Þ
b III. ÁK – ÁL = ÁN dir.
a
eþitliklerinden hangileri doðrudur?
a a
Toplam vektörün büyüklüðü; Çözüm

R2 = a2 + b2 + 2a . b cos α baðýntýsýndan bulunur. Þekilden de görüldüðü gibi ÁK L
Eðer ikiden fazla vektör olursa, uç uca ekleme meto- ile ÁL vektörünü uç uca ekler-
K
du zincirleme devam edilir ve ilk vektörün baþlangýç sek, toplamý ÂM vektörünü verir.
noktasý son vektörün bitiþ noktasýna birleþtirilerek top- M =K +L
(I doðru)
lam vektör bulunur. Son vektörün ucu ilk vektörün
baþlangýç noktasý ile çakýþýrsa, toplam vektör sýfýr olur.
ÁL vektörünü 180° ters çe- L
Bu kural uygulanýrken sýranýn önemi yoktur. Yani iste-
virir, ÂM vektörü ile toplar-
nilen vektörle baþlanýp, istenilen vektör ile bitirilirse so- K =M L
nuç yine deðiþmez. sak ÁK vektörünü elde ede-
M
riz. (II doðru)
c R =a +b +c
Þekildeki çizimde de gö- -L L
a
c
rüldüðü gibi ÁK – ÁL vektörü
b Þ
b ÁN vektörüne eþittir.
q a N K
q
(III doðru)
a a
FÝZÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 27

Vektörlerin Bileþenlerine Ayrýlmasý Özel Durumlar

Daha karmaþýk sorularda hesaplama kolaylýðý saðla- 1. Bir noktaya uygulanan ve doðrultularý
mak amacýyla bileþenlerine ayýrma metodu kullanýlabi- ayný olan kuvvetler
lir. Yani bileþenlerine ayýrdýktan sonra vektörlerle topla-
ma veya çýkarma yapmak daha kolaylýk saðlar. Bunun a. Kuvvetler ayný yönlü iseler;
için dik koordinat sistemi kullanýlýr.
Bileþke kuvvet, kuvvetlerin
F1
ÁA vektörünün bileþenlerini bul- y büyüklüklerinin toplamý ka-
mak için, ÁA vektörünün ucun- dar ve ayný yöndedir. F2
A
dan x ve y eksenlerine dik ini- Ay
ÁR = ÁF1 + ÁF2 + ... dir. R = F1 + F2
lir. Bu noktayý baþlangýç nokta-
sýna birleþtiren vektörler, ÁAx ve x Bu durumda kuvvetler arasýndaki açý α = 0 ve bileþke
ÁAy bileþen vektörleridir. Ax maksimumdur.
ÁA vektörünün büyüklüðü ve α y b. Kuvvetler ters yönlü iseler;

açýsý verilirse, ÁAx ve ÁAy bile- Ay
A
Bileþke kuvvet, kuvvetlerin
þenlerinin büyüklüðü buluna- farkýna eþit ve yönü büyük
F2 F1
bilir. Taralý dik üçgenden sinüs kuvvet yönündedir.
R = F 1 F2
ve cosinüs tanýmlarý yazýlýrsa, a x
R = Fbüyük – Fküçük
Ax
Bu durumda kuvvetler arasýndaki açý 180° ve bileþke
Ay
sin α = ⇒ A y = A .sin α minimumdur.
A
Ax
cos α = ⇒ A x = A .cos α baðýntýlarý bulunur.
A
Bu deðerler açýya göre yazýlmaktadýr. Açý deðiþirse ya-

ni α, y ekseni ile ÁA vektörü arasýndaki açý olursa Ax ve Ýki kuvvetin bileþkesi hiç bir zaman kuvvetlerin top-
Ay baðýntýlarýndaki sin α ve cos α deðerleri de yer de- lamýndan büyük, farkýndan ise küçük olamaz. 0°
den 180° ye doðru açý büyüdükçe bileþke kuvvet
ðiþtirir.
küçülür.
KUVVET
Cisimlerin hareket durumlarýný veya þekillerini deðiþti- 2. Kesiþen eþit iki kuvvet arasýndaki açý
ren etkiye kuvvet denir.
Etki ettiði cismin þeklinin deðiþmesi ve esnek cisimle- a. α = 60° ise, F 3
rin uzayýp sýkýþmalarý gibi olaylar, kuvvetin statik etkisi- bileþke kuvvetin büyüklüðü, F
R=
nin sonuçlarýdýr.
R = Fñ3 tür.
Duran cismi hareket ettirmesi, hareket halindeki cis- 60°
F
min hýzýnda deðiþiklik yapmasý kuvvetin dinamik etki-
sinin sonuçlarýdýr. b. α=90°ise, bileþke kuvvet pisa- F
2
Kuvvet vektörel bir büyüklüktür. Dolayýsýyla vektörlerle gor baðýntýsýndan R=Fñ2 dir. =
F
R
ilgili bütün özellikler kuvvetler için de geçerlidir. Kuvvet
Eðer kuvvetler eþit deðilse, bi-
ÁF ile gösterilir ve kuvvet dinamometre denilen yaylý F
leþke kuvvetin büyüklüðü pisa-
kantarla ölçülür. gor baðýntýsýndan,
Kuvvet birimleri; 2 2
R2 = F + F bulunur.
1 2
SI (MKS) birim sisteminde Newton (N) F
Ayrýca, kg - f de kuvvet birimidir. c. α = 120° ise, bileþke kuvve- F R=F

tin büyüklüðü, kuvvetlerden
_ 10 Newton
1 kg - f = 9,8 ~
birinin büyüklüðüne eþittir.
120°
F
Bileþke Kuvvet R = F dir.
Ýki ya da daha fazla kuvvetin yaptýðý etkiyi tek baþýna Bu özel sonuçlar;
yapabilen etkiye bileþke kuvvet denir. ÁR ile gösterilir. 2 2
R2 = F + F + 2 F1.F2 cos α
1 2
Duran cisimler daima bileþke kuvvet yönünde hareket
ederler. baðýntýsýndan bulunmuþtur.

3. Kesiþen Kuvvetlerin Dengesi

rnek ... 2 Kuvvetlerin etkisinde kalan R
bir cismi dengeleyebilmek F1
et
Þekildeki noktasal K cismi, üç
vv
III II için, bileþkenin uygulandýðý
ku
kuvvetin etkisinde hareket et-
e
F1 noktaya bileþke ile ayný doð-
þk
le
Bi
mektedir. rultuda eþit büyüklükte ve zýt
et
yönlü uygulanan kuvvete F2
vv
Cismin dengede kalabilmesi IV I
ku
K dengeleyici kuvvet denir.
ci
için uygulanacak dördüncü
yi
le
F3
ge
kuvvet hangi yönde olmalý- Bir cisme uygulanan kuvvet-
n
De
dýr? (Bölmeler eþit aralýklýdýr.) F2 lerin bileþkesi sýfýr ise, cisim R'
V
ya durur, ya da sabit hýzla gi-
A) I B) II C) III D) IV E) V der. Eðer ilk hýzý yoksa cisim durur, varsa sabit hýzla gider.
Bir cisme uygulanan kuvvetlerin bileþkesinin sýfýr ol-
Çözüm masý demek, hem x doðrultusundaki kuvvetlerin bileþ-
kesinin, hem de y doðrultusundaki kuvvetlerin bileþke-
Cismin dengede kalabilmesi III y
sinin sýfýr olmasý demektir.
için uygulanacak dördüncü
kuvvet, bileþke kuvvete eþit ve ΣÁF1 = 0 ise ΣÁFx = 0 ve ΣÁFy = 0 dýr.
Rx x
zýt yönlü olmalýdýr. O halde ön- Ry
ce bileþke kuvvet bulunmalý-
Kesiþen üç kuvvet dengede F2
R
ise, herhangi iki kuvvetin bi-
dýr. Bileþke kuvvet uç uca ekle-
leþkesi ters yöndeki üçüncü
me metodundan bulunabile- kuvvete eþittir. F1
ceði gibi, þekilde olduðu gibi bileþenlerine ayýrma yo-
luyla da bulunabilir. ÁF1, ÁF2 ve ÁF3 kuvvetlerinin bileþke- 4. Lâmi Teoremi F3
si ÁR vektörü olarak bulunur.
Kesiþen üç kuvvet dengede ise
Bunu dengeleyen dördüncü kuvvet ise ÁR ye büyüklük- kuvvetlerin, karþýsýndaki açýlarýn
çe eþit fakat zýt yönlü olur. sinüslerine oraný sabittir. F1 a3 F2
Cevap C
a2 a1
F1 F2 F3
= = = sabit
sin α1 sin α 2 sin α 3
rnek ... 3
Buradan çýkan sonuca göre, küçük F3
Ayný düzlemde bulunan ÁF1, F1 - F2
açýnýn karþýsýndaki kuvvet büyük,
büyük açýnýn karþýsýndaki kuvvet ise küçüktür.
ÁF2 ve ÁF3 kuvvetlerine ait
ÁF1 – ÁF2, ÁF1 + ÁF2 ve ÁF3 vek-
törleri þekildeki gibidir. I rnek ... 4
Buna göre, ÁF1 + ÁF3 vektö-
II Aðýrlýðý 36 N olan düzgün
rü, kesikli okla gösterilen
ve türdeþ küre ÁF kuvvetiyle
vektörlerden hangisidir? 37°
ip
F1 +F2 III IV F3 V þekildeki gibi dengelen-
(Bölmeler eþit aralýklýdýr.)
miþtir. F
A) I B) II C) III D) IV E) V yatay
Buna göre,
Çözüm a. Ýpteki gerilme kuvveti
ÁF1 – ÁF2 kuvveti ile ÁF1 + ÁF2 kuvve- F b. ÁF kuvvetinin büyüklüðü kaç N dur?
1
tini toplanýrsa kesikli okla gösteri- (sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
len I nolu vektör elde edilir. Çözüm

ÁF1 – ÁF2 + ÁF1 + ÁF2 = 2ÁF1 Bu tip sorularda önce cisme etki
Bu vektörde ÁF1 vektörünün 2 katý- eden kuvvetler belirlenir. Türdeþ 37°
F3 T
kürenin aðýrlýk kuvveti tam merke-
na eþittir. O halde ÁF1 kuvveti sola F1 +F3
zinden aþaðý doðru düþey olarak
doðru 1 birimlik kuvvettir. ÁF
gösterilir. ÁF kuvvetiyle kürenin aðýr-
ÁF1 ile ÁF3 ün toplamý yani ÁF1 + ÁF3 kesikli okla gösteri- lýk kuvvetinin bileþkesi ipte gerilme 37°
len IV nolu vektöre eþittir. kuvveti oluþturur. Bu kuvvet ise þe- T

Cevap D kildeki gibi gösterilir. G = 36 N

Düzenek dengede olduðuna göre herhangi iki kuvve- Çözüm

tin bileþkesi ters yöndeki üçüncü kuvvete büyüklükçe
Kesiþen üç kuvvet dengede ol-
eþittir. 37° 53°
duðuna göre, Lâmi teoremi uy-
T1 T2
a. Taralý dik üçgende b. ÁF kuvvetinin gulanýrsa, 37° 53°
G büyüklüðü ise
cos 37° = dir. T1 50
T F =
tan 37° = den sin 143 ° sin 90°
36 G 50 N
0,8 =
T 0,6 F Birbirini 180° ye tamamlayan açýlarýn sinüsleri eþittir.
=
36 0,8 36 sin 143° = sin 37° = 0,6; sin 127° = sin 53° = 0,8
T= = 45 N dur.
0,8 F = 27 N dur. T1 50
=
sin 37° 1
T1
= 50 ⇒ T1 = 30 N
rnek ... 5 0,6
T2 50
=
Irmaktaki bir kayýk yatay düz- sin 127 ° sin 90 °
lemdeki iki kuvvetle çekiliyor. x T2 50
53° = ⇒ T2 = 40 N dur.
100 N luk ÁF1 kuvveti þekildeki 0,8 1
gibi uygulanýyor.
F1 = 100 N
Buna göre, kayýðýn x doðrultusunda hareket ede- MOMENT

bilmesi için, uygulanmasý gerekli olan ÁF2 kuvveti-
Ýki nokta ya da en az bir noktasý sabit olan cisimlere bir
nin en küçük deðeri kaç N olmalýdýr? kuvvet uygulandýðýnda, cisim sabit bir eksen ya da
(sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6) nokta etrafýnda dönme hareketi yapar.
Cismin iki noktasý sabit ise, cisim bu iki sabit noktadan
Çözüm geçen eksen etrafýnda döner. Bu eksene dönme ekse-
ni denir. Kapý ve pencerelerde olduðu gibi.
Kayýðýn x doðrultusun- y
Eðer sabit nokta bir tane ise, cisim o noktadan geçen
da hareket edebilmesi F2 dik eksen etrafýnda döner.
için y doðrultusundaki
bileþke kuvvet sýfýr olma- Kuvvetin bu döndürücü etkisine moment denir.
lýdýr. F1x = 60 N
Bir kuvvetin bir noktaya göre momentinin büyüklüðü, o
53° x
F1y = F1 . sin 53° noktadan kuvvetin etki çizgisine dik olan uzaklýk ile
kuvvetin büyüklüðünün çarpýmýna eþittir.
F1y = 100 . 0,8 Moment M ile gösterilir ve vektörel bir büyüklüktür.
F1y = 80 N olur. F1y = 80 N F3=100 N Momentin büyüklüðü,
F
O
F2 kuvvetinin y doðrultusundaki bileþeni 80 N olmalýdýr. M=F.d
Fakat soruda en küçük F2 kuvveti sorulduðuna göre, d
baðýntýsýndan bulunur.
F2 kuvveti y doðrultusunda uygulanmalý ve deðeri de
80 N olmalýdýr. Kayýk ise 60 N luk kuvvetin etkisiyle x Birimi; Newton.metre dir.

doðrultusunda hareket edecektir. Burada F ile d daima birbirlerine dik alýnmak zorunda-
dýr. d uzaklýðý, kuvvetin etki çizgisine dönme noktasýn-
dan inilen dik uzaklýktýr.
Þekilde, O noktasýndan O
rnek ... 6
sabitlenmiþ çubuða ÁF1 ve
F1
50 N aðýrlýðýndaki bir cisim ip- ÁF2 kuvvetleri uygulanmýþ-
37° 53° F2
lerle asýlarak þekildeki gibi den- týr. Bu kuvvetlerin, etkime
gelenmiþtir. T1 T2 doðrultusu dönme noktasýndan geçtiðinden döndürü-
cü etkisi yoktur. Yani momentleri sýfýrdýr.
Ýplerdeki T1 ve T2 gerilme
M1 = F1 . 0 = 0
kuvvetleri kaçar N dur? 50 N
(sin 37°=0,6; sin 53°=0,8) M2 = F2 . 0 = 0

Þekilde, O noktasýna göre F O l Msað pozitif alýnýrsa, Msol negatif alýnýr. Eðer cebirsel
kuvvetinin momenti alýnýr- toplam pozitif çýkarsa düzenek seçilen pozitif yönde,
Fx a
ken, önce kuvvet bileþenleri- negatif çýkarsa düzenek seçilen negatif yönde, çýkan
F
ne ayrýlýr. Fx bileþeninin etki deðer kadarlýk bir momentle dönüyor demektir.
çizgisi dönme noktasýndan Fy
Cebirsel toplamýn sýfýr çýkmasý düzeneðin dengede ol-
geçtiðinden döndürücü etkisi yoktur.
duðunu gösterir.
Çubuðu Fy bileþeni döndürür.
M = Fy . l ⇒ M = F . l . sin α dýr. Kuvvet Çifti

Ayný düzlemde olup, ayný
doðru üzerinde olmayan, F
rnek ... 7 deðerce eþit fakat zýt yönlü d d

paralel iki kuvvetin oluþtur-
O
Þekildeki levha X, Y ve Z F3 = 3f duðu düzeneðe kuvvet çifti
Z
noktalarýna ayný düzlemde
denir. Kuvvet çiftinin denge F
uygulanan kuvvetlerin etki- r
F1 = f noktasý yoktur. Þekildeki çu-
sinde, O noktasýndan ge-
O X
çen sayfa düzlemine dik ek- 2r buða etki eden kuvvetler 2F.d kadarlýk bir momentle
sen etrafýnda dönmektedir. dönme etkisi saðlarlar. Musluklarýn dönmesi, sulama-
Y
larda kullanýlan fýskiyelerin dönmesi, araba direksiyon-
Buna göre, MX, MY ve MZ
F2 = 2f larýnýn çevrilmesi kuvvet çiftine birer örnektir.
momentleri arasýndaki
iliþki nedir?
Denge
Çözüm Bir cismin dengede kalabilmesi için aþaðýdaki iki þar-
Moment M = F . d baðýntýsý ile hesaplanýr. Burada F ile týn saðlanmasý gerekir.
d mutlaka birbirlerine dik olmalýdýr. Ayrýca uygulanan 1. Þart : Cismin üzerine etki eden bütün kuvvetlerin bi-
kuvvetlerden etki çizgisi dönme noktasýndan geçiyor- leþkesi sýfýr olmalýdýr. ΣÁF = 0 kuvvetlerin bileþkesinin
sa dik uzaklýk sýfýr olduðundan bu kuvvetlerin mo-
sýfýr olmasý demek, her eksen üzerindeki bileþenlerin
mentleri sýfýrdýr. Buna göre;
cebirsel toplamýnýn ayrý ayrý sýfýra eþit olmasý demektir.
MX = f . 0 = 0
Yani; ΣÁFx = 0 ve ΣÁFy = 0 olmalýdýr.
MY = 2f . 2r = 4.fr
Bu þart saðlandýðýnda, cisim ya duruyor ya da sabit
MZ = 3f . r = 3.fr O halde momentler arasýnda hýzla hareket ediyordur. Bir cismin dengede kalabilme-
MY > MZ > MX iliþkisi vardýr. si için bu þart gerekli, fakat bazen yeterli deðildir.
2. Þart : Cismin üzerine etki eden kuvvetlerin herhan-
Momentlerin Dengesi gi bir nokta veya bir dönme eksenine göre momentle-
Bir cismin sabit bir nokta etrafýnda dönmeden denge- rinin cebirsel toplamý sýfýr olmalýdýr.
de kalmasý için, momentlerin dengesi saðlanmalýdýr. Yani, ΣÂM = 0 olmalýdýr.
Yani cismi, sað tarafa döndürmeye çalýþan kuvvetlerin
momentleri toplamý ile, sol tarafa döndürmeye çalýþan
kuvvetlerin momentleri toplamýna eþit olmalýdýr.
F4
F1 F4y
sol sað
() O (+) Eðer sorularda düzeneðin dengede olduðu verili-
a
yorsa bu iki þart saðlanýyor demektir. Bu þartlara gö-
F4x re denklemler yazýlarak istenilen deðerler bulunur.
F2 F3
Þekilde ΣMsað – ΣMsol = 0

rnek ... 8
ΣMsað = ΣMsol ise, momentlerin dengesi saðlanmýþ
demektir. Þekildeki eþit bölmeli
aðýrlýðý önemsiz çubuk ip T
Bu moment deðerleri bulunurken önce kuvvetlerin
döndürme yönleri belirlenir. Bunu anlamak için sabit yatay olarak dengededir.
yatay
nokta göz önüne alýnarak (F kuvveti) yönünde çubuða Buna göre, ipteki T ge-
asýlýndýðýnda dönme yönü belli olur. Daha sonra eðik rilme kuvveti P aðýrlýðý-
12 N P
kuvvetler varsa çubuða dik bileþeni bulunur ve mo- nýn kaç katýdýr?
ment hesaplanýr. (Çubuða paralel bileþenin döndürü-
cü etkisi yoktur.) A) 1 B) 1,5 C) 2 D) 2,5 E) 3

Çözüm Çözüm
Çubuðun asýldýðý noktaya göre moment alýnýrsa, a. Düzenek dengede oldu-
P . 4 = 12 . 2 ðuna göre, istenilen nok-
taya göre moment eþitliði Ty = 0,6 T T
P = 6 N bulunur.
yazýlabilir. Fakat K nokta- Fy
Düþey doðrultudaki kuvvetlerin bileþkesi sýfýr olduðun-
sýna göre moment alýnýr- 37° Tx
dan, K
sa, Fx, Fy ve Tx kuvvetleri- Fx
ΣFy = 0
nin momenti sýfýr olur. 15 N
T = P + 12 Ty . 6 = 15 . 4 + 40 . 3 40 N
T = 6 + 12 = 18 N dur. 0,6T . 6 = 180

O halde, ipteki T gerilme kuvveti P aðýrlýðýnýn 3 katýna 180
eþittir. T= = 50 N (Ty = 30 N)
3,6
Cevap E
b. Duvarýn yatay tepki kuvveti; T' FY = 25 N
ΣFx = 0 dan
rnek ... 9 Tx = Fx = T . cos 37°
Tx = 50 . 0,8 = 40 N
O noktasýndan geçen dik F1 = 100 N FX = 40 N
eksen etrafýnda dönebilen 37° O Duvarýn düþey tepki kuvveti;
türdeþ levhaya ayný düz- ΣFy = 0 dan
lemdeki büyüklükleri veri- Ty + Fy = 15 + 40
2m
len F1, F2 ve F3 kuvvetleri
þekildeki gibi etkimektedir. 30 + Fy = 55 ⇒ Fy = 25 N

Levha dengede olduðuna 4m Duvarýn toplam tepki kuvveti ise yatay ve düþey tepki-
göre aðýrlýðý kaç N dur? F2 = 50 N F3 = 80 N lerin T' bileþkesidir.
Çözüm
F1 kuvveti bileþenlerine ay- F1y=60 N rnek ... 11
rýldýðýnda F1x bileþeni dön- F1
me noktasýndan geçer ve 37° O Kalýnlýðý önemsenme- d d d

momenti sýfýr olur. F3 kuvve- (+) F1x = 80 N yen þekildeki türdeþ K
tinde etkime doðrultusu 2m
levha K deliðinden ya- d

dönme noktasýndan geçti- tay bir mile takýlmýþtýr. F
ðinden momenti sýfýr olur. O () Levhadaki karelerin düþey
2m 2m her biri P aðýrlýðýndadýr. d
noktasýna göre moment
alýnýrsa, toplam moment sýfýr F2=50 N G F3=80 N Levha, þekildeki gibi
olduðundan, dengede olduðuna göre, F kuvvetinin büyüklüðü
F2 . 4 + G . 2 = F1y . 4 nedir?
50 . 4 + G . 2 = 60 . 4 A) 4P B) 5P C) 6P D) 7P E) 8P
2G = 40 ⇒ G = 20 N olur.
Çözüm
Levha dengede olduðu- K
rnek ... 10 na göre, F kuvvetinin K
noktasýna göre momen- d
40 N aðýrlýðýndaki türdeþ ve ti, levhanýn aðýrlýk mo-
mentine eþit büyüklükte F
eþit bölmeli çubuða 15 N aðýr- d 1,5 d
lýðýnda bir cisim asýlarak þekil- demektir. Levhanýn her
ip 2P
deki gibi dengelenmiþtir. bir bölmesinin aðýrlýðý P
olduðuna göre, þekilde- 2P
Buna göre; 37° ki gibi aðýrlýk kuvvetleri

yatay oluþur. Sonuç olarak,
a. Ýpteki gerilme kuvveti,
15 N
b. Duvarýn tepki kuvvetinin F . d = 2P . d + 2P . 2,5 . d
yatay ve düþey bileþenleri kaçar N dur? F = 7P dir.
(sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8) Cevap D

Çözüm
rnek ... 12
Çubuk dengede olduðuna gö- T L
re, çubuða etki eden kuvvetler l
Aðýrlýðý ihmal edilen eþit P þekildeki gibi olur. 2
bölmeli türdeþ çubuk iki F1 F2
20 N
K noktasýna göre, momentle- l
destek üzerinde iken, çu- K
rin eþitliði yazýlýrsa; ipte oluþan 2 60 N
buðun K noktasý üzerine P gerilme kuvvetinin momenti, 53°
aðýrlýklý cisim konulmuþtur. I II çubuðun aðýrlýk momenti ile K yer
20 N luk cismin aðýrlýk mo-
Düzenek dengede olduðuna göre, desteklerin tep-
mentinin toplamýna eþit olur.
F
ki kuvvetleri olan F1 ve F2 nin 1 oraný kaçtýr? l
F2 T . l . sin 53° = 60 . . cos 53° + 20 . l . cos 53°
2
A)
1
B)
1
C)
2
D)
3
E) 1 T . 0,8 = 60 . 1 . 0,6 + 20 . 0,6
3 2 3 4 2
T . 0,8 = 18 + 12
Çözüm T=
30
⇒ T = 37,5 N olur.
0,8
Düzenek dengede oldu- F1 F2 Cevap C
ðuna göre, I. desteðin ol- K
duðu yere göre moment
alýnýrsa F2 kuvveti bulunur.
P
II. desteðine göre moment
I II rnek ... 14
alýnýrsa, F1 kuvveti bulunur.
I. desteðe göre moment alýnýrsa; 20 N aðýrlýðýndaki türdeþ

3 küre I ve II duvarlarý arasýn-
F2 . 4 = P . 3 ⇒ F 2 = P olur. II
4 da þekildeki gibi dengede- I
II. desteðe göre moment alýnýrsa; dir.
P Duvarlarýn tepki kuvvetle-
F1 . 4 = P . 1 ⇒ F 1 =
4 F 37° 53°
F1 1 rinin I oraný kaçtýr?
Buna göre, = olur. FII
F2 3
(sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
Ya da K noktasýna göre moment alýnýrsa,
F1 1 1 3 5 3 4
F1 . 3 = F2 . 1 ⇒ = olur. A) B) C) D) E)
F2 3 2 2 4 4 3
Cevap A
Çözüm
Kürenin aðýrlýðý, temas etti-
ði duvarlarýn tepki kuvvetle-
II
ri tarafýndan dengelenir. Þe-
I
killerdeki FI ve FII kuvvetleri
37° 53°
kürenin duvarlara etkisidir. FII
Duvarlarýn tepkisi de, Et- FI 37° 53°
rnek ... 13 ki = Tepki prensibine göre
FI ve FII dir. Bu kuvvetlerin 20 N
Aðýrlýðý 60 N olan düzgün
türdeþ KL çubuðunun ucu- ip bileþkesi kürenin aðýrlýðýna
L
na 20 N aðýrlýðýnda bir ci- eþittir. Buna göre,
sim asýlarak þekildeki gibi 20 N FI = 20 . cos 37° = 16 N
dengelenmiþtir.
K
5 3° FII = 20 . cos 53° = 12 N
Buna göre, düþey duvara
yer
baðlý ipte oluþan gerilme
F I 16 4
kuvveti kaç N dur? (sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6) = = tür.
F II 12 3
A) 32,5 B) 35 C) 37,5 D) 45 E) 47,5 Cevap E

4. 4F
F
60°
1. M cismine ayný düz- V

4F K F 2F L F
lemdeki, büyüklükle-
ri 3 N, 3 N ve 6 N M 6N
F F
3 N 60°
olan kuvvetler þekil- I 60°
IV 60° 60°
deki gibi etkimekte- 60°
3N
M F
dir.
III II
K, L, M cisimlerine ayný düzlemde etki eden kuv-
Buna göre, cisme etkiyen bileþke kuvvetin yö- vetler þekillerde verilmiþtir.
nü ve büyüklüðü nedir?
BB Cisimlere etki eden bileþke kuvvetlerin bü-
A) I yönünde; 2 N B) II yönünde; 3 N yüklükleri sýrasýyla RK, RL, RM olduðuna göre,
bunlar arasýndaki iliþki nedir?
C) III yönünde, 4 N D) IV yönünde; 6 N
CCC
E) V yönünde; 5 N A) RK < RL < RM B) RM < RL < RK
C) RL < RM < RK D) RK = RL = RM
E) RK = RL < RM
2. Ayný düzlemdeki bü- düþey

yüklükleri F, F, 2F ve 2F
3F olan kuvvetlerin bi- F

3F
5. d1
leþkesi ÁR dir. 30° 30° ÁF1 ÁF2 ÁF3 ÁF4

yatay
Buna göre, ÁR nin bü- d2
60° 60° 30° 30°
F
yüklüðü kaç F dir?
Birbirine paralel d1 ve d2 doðrultularý ile ayný düz-
1 3
(sin 30° = ; cos 30° = ) lemdeki ÁF1, ÁF2, ÁF3 ve ÁF4 kuvvetleri þekilde veril-
2 2
DD miþtir.
A) 1 B) 2 C) ñ3 D) 2ñ3 E) 3ñ3 ÁF1 in büyüklüðü 10ñ3 N olduðuna göre, kuv-
vetlerin bileþkesi kaç newtondur?
(sin 30° = 1/2; sin 60° = ñ3/2)
EEE
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 0
3. Sürtünmesi önemsiz +y
F1 = 250 N
ortamda durmakta
olan M cismine ayný
M 37°
düzlemde büyüklük- 30° +x
6. Ayný düzlemdeki ÁK, ÁN
leri verilen ÁF1 ve ÁF2 ÁL, ÂM, ÁN ve ÁP vektör-
F2 = 100 N
kuvvetleri þekildeki leri þekilde verilmiþ- ÂM
ÁP ÁL
gibi etki etmektedir. tir.
Cismin +x yönünde hareket etmesi için uygu-

Buna göre, ÁK
lanmasý gerekli en küçük kuvvetin yönü ve bü-
yüklüðü ne olmalýdýr? I. ÁK + ÁL = ÁP + ÁN dir.
(sin 30° = 0,5 ; sin 37° = 0,6)
II. ÁP + ÂM = ÁN dir.
CCC
A) +y yönünde; 100 N III. ÁP + ÁK + ÁL = – ÁN dir.
B) –y yönünde; 50 N yargýlarýndan hangileri doðrudur?
C) –y yönünde; 100 N CCC
D) +x yönünde; 50 N A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
E) –x yönünde; 100 N D) I ve III E) II ve III

7. Sürtünmesi önemsiz or- 11. Ýki kuvvetin bileþkesinin en büyük deðeri 17 N, en

ÁF2
tamda durmakta olan K küçük deðeri ise 7 N dur.
ÁF1
cismi beþ kuvvetin etki- Bu iki kuvvet birbirine dik olsaydý bileþke kuv-
sinde kalýyor. ÁF5 vet kaç N olurdu?
K ÁF3 DD
Kuvvetler þekildeki gibi A) 5 B) 10 C) 12 D) 13 E) 15
ÁF4
ÁF1, ÁF2, ÁF3, ÁF4 ve ÁF5 oldu-
ðuna göre, cisim hangi yönde harekete baþ- 12. Ayný düzlemdeki ÁF1, ÁF1 ÁF3
lar? (Bölmeler eþit aralýklýdýr.)
ÁF2 ve ÁF3 kuvvetlerin- 25 N
BBB
den ÁF3 ün büyüklüðü
A) ÁF1 B) ÁF2 C) ÁF3 D) ÁF4 E) ÁF5
25 N dur. 37°
Üç kuvvetin bileþ-
kesi 50 N olduðuna ÁF2
8. Sürtünmesi önemsiz göre, F1 ve F2 nin büyüklükleri kaçar N dur?

ÁF2
ortamda durmakta (sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
CC
olan K cismi ÁF1, ÁF2 ve 1
K +x
F1 F2
ÁF3 kuvvetlerinin etki- 2
3 4 ÁF1 5
sinde +x yönünde ha- A) 10 15
reket etmektedir. B) 15 10
ÁF1 ve ÁF2 þekilde verildiðine göre, ÁF3 þekilde C) 20 15
verilen kuvvetlerden hangisi olamaz? D) 20 20

E) 25 15
AAA
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
13. Ayný düzlemdeki ÁF1, ÁF2,
ÁF3 ve ÁF4 kuvvetleri þekil- ÁF1 ÁF4
de verilmiþtir. O
30° 30°
9. Ayný düzlemdeki ÁX ve ÁY vektör- ÁX ÁF2 kuvvetinin büyüklü-
ÁF2 ÁF3
leri þekildeki gibidir. ðü 5 N olduðuna göre,
bileþke kuvvetin bü-
ÁX ÁY ÁY
Buna göre, − vektörü aþa- yüklüðü kaç N dur?
2 2
(O noktasý çemberin merkezidir.)
ðýdakilerden hangisine eþittir?
CCC
A) 3ñ2 B) 5 C) 5ñ2 D) 8 E) 10
CCC
A) B) C)
14. ÁF2 ÁF3 ÁF1 + ÁF2
D) E) 5
4
2 3
ÁF1 ÁF3
1
Þekil - I Þekil - II
10. Ayný düzlemdeki büyük-
lükleri verilen kuvvetler Ayný düzlemdeki ÁF1, ÁF2 ve ÁF3 kuvvetlerinden elde
30° 30°
þekilde gösterilmiþtir. 2F F edilmiþ ÁF1 + ÁF2, ÁF2 – ÁF3 ve ÁF1 – ÁF3 kuvvetleri þe-
Buna göre, bu kuvvet- kilde verilmiþtir.
lerin bileþkesi kaç F dir?
DDD Buna göre, ÁF1 kuvveti Þekil - II de verilen kuv-
F 2F
vetlerden hangisidir? (Bölmeler eþit aralýklýdýr.)
3 7 CC
A) 1 B) C) 2 D) 3 E) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2 2
C.T.-1 1-B 2-D 3-C 4-C 5-E 6-C 7-B 8-A 9-C 10-D 11-D 12-C 13-C 14-C

4. Aðýrlýðý 24 N olan
F
düzgün türdeþ küre
yatay
ÁF kuvvetiyle eðik
1. Sayfa düzlemine dik O
f
düzlem üzerinde þe-
37°
noktasýndan geçen ek- kildeki gibi denge- yer
sen etrafýnda serbestçe r lenmiþtir.
r
dönebilen levhaya f, f ve O
2f büyüklüðündeki kuv- Eðik düzlemin tepki kuvvetinin büyüklüðü T
f 2f
olduðuna göre, F ve T kaçar N dur?
vetler þekildeki gibi uy-
1 2 (sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
gulanýyor.
AA
Buna göre, levhanýn dönme yönü ve momen- F T
tinin büyüklüðü nedir?
A) 18 30
BB
B) 18 36
A) 1 yönünde; f.r B) 2 yönünde; f.r
C) 24 36
C) 1 yönünde; 2f.r D) 2 yönünde; 2f.r D) 36 18
E) 2 yönünde; 3f.r E) 24 18
2. K noktasýndan geçen K 5. Aðýrlýðý 60 N olan düz- X

Y
dik eksen etrafýnda dö- ÁF4 gün, türdeþ bir küre X ve
nebilen düzgün türdeþ Y yüzeyleri arasýnda þe-
kildeki gibi dengededir.
levhaya ÁF1, ÁF2, ÁF3, ÁF4 ÁF1
kuvvetleri ayrý ayrý uy- X yüzeyinin tepki kuv-

ÁF2 53°
ÁF3 veti NX, Y ninki NY bü-
gulanýyor. yer
yüklüðünde olduðuna
Hangileri levhayý þekildeki konumda dengede göre, NX ve NY kaçar newtondur?
tutabilir?
AAA (sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6)
AAA
A) ÁF1 ve ÁF2 B) ÁF2 ve ÁF3 C) ÁF3 ve ÁF4 NX NY
D) ÁF1, ÁF2 ve ÁF3 E) ÁF2, ÁF3 ve ÁF4 A) 80 100

B) 60 80
C) 80 90
D) 100 80
E) 100 60
3.
60° 60°
K ipi L ipi K ipi L ipi
6. Aðýrlýðý 20ñ3 N olan duvar

düzgün türdeþ çubuk
Þekil - I Þekil - II þekildeki gibi sürtün-
Düzgün türdeþ bir cisim esnemez K ve L ipleriy- mesi önemsiz düþey
le Þekil - I deki gibi asýldýðýnda L ipinde oluþan duvara dayalý olarak 60°
gerilme kuvveti 30 N oluyor. durmaktadýr. yer
Cisim iplerle Þekil - II deki gibi dengelenirse L Buna göre, çubukla yatay düzlem arasýndaki
ipinde oluþan gerilme kuvveti kaç N olur?
sürtünme kuvvetinin büyüklüðü kaç N dur?
3 1 3 1
(sin 60° = ; cos 60° = ) (sin 60° = ; cos 60° = )
2 2 2 2
CCC BBB
A) 10ñ3 B) 20 C) 20ñ3 D) 30 E) 30ñ3 A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25

7. Þekildeki konum- 10. O noktasýndan duvara

da dengelenmiþ ve yatay menteþelenmiþ düzgün 60° ip
L
aðýrlýðý G kadar türdeþ KL çubuðunun ucu- T
na 15 N aðýrlýðýnda bir ci- L
olan düzgün tür- X
deþ KL çubuðu O sim asýlarak þekildeki gibi
K 45° dengelenmiþtir. 60°
noktasýndan men-
O yer
teþelenmiþtir. Çubuðun aðýrlýðý 60 N ol-
K 15 N
duðuna göre, ipte oluþan
Çubuðun L ucuna iple baðlanmýþ X cisminin
T gerilme kuvveti kaç N dur?
aðýrlýðý 50 N olduðuna göre, çubuðun aðýrlýðý
BBB
kaç N dur?
A) 30 B) 45 C) 60 D) 75 E) 90
EEE
A) 25 B) 30 C) 50 D) 60 E) 100
11. Aðýrlýðý 90 N olan

düzgün, türdeþ ve X S ipi
eþit bölmeli çubuk
K M L
S ipi ile þekildeki gi-
8. bi yatay olarak den-
yer
gelenmiþtir.
Aðýrlýðý 40 N olan X cismi en fazla M ye kadar

I II gidebildiðine göre, S ipi en fazla kaç newtona
dayanýklýdýr?
EEE
A) 50 B) 60 C) 65 D) 70 E) 75
III
Düzgün, türdeþ ve eþit bölmeli çubuk l, ll ve lll te-

ki gibi iki ayrý iple baðlanarak serbest býrakýlýyor.
12. Özdeþ ve türdeþ eþit
Çubuk þekillerdeki gibi dengede olduðuna
bölmeli iki çubuk bir- ip
göre, hangilerinde her iki ipte de kesinlikle
gerilme kuvveti oluþur? birine perçinlenip ip
DD ile asýldýðýnda þekil-

A) Yalnýz l B) Yalnýz ll C) Yalnýz lll deki gibi dengede
D) l ve ll E) ll ve lll kalýyor.
Destek tepkisi 20 N
olduðuna göre ipte oluþan gerilme kuvveti kaç
N dur?
CCC
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
9. X ve Y halkala-
X Y
rýna tutturulmuþ

iplere K cismi 53° 37°
13. Sürtünmesi önemsiz
asýldýðýnda þe-
ortamda yarý çapý
kildeki konum-
5 cm aðýrlýðý 24 N
da dengede ka- F
K olan özdeþ ve türdeþ
lýyor. yatay
küreler ÁF kuvvetiyle
X halkasý ile çubuk arasýndaki sürtünme kuv- yer
þekildeki gibi denge- 18 cm
veti 4,8 N olduðuna göre, Y halkasý ile çubuk
arasýndaki sürtünme kuvveti kaç N dur? de tutulmaktadýr.
(sin 37° = 0,6 ; sin 53° = 0,8) Buna göre, ÁF kuvvetinin büyüklüðü kaç N dur?
CC BB
A) 2,4 B) 3,6 C) 4,8 D) 6,4 E) 9,6 A) 28 B) 32 C) 40 D) 50 E) 60
C.T.-2 1-B 2-A 3-C 4-A 5-A 6-B 7-E 8-D 9-C 10-B 11-E 12-C 13-B

Mol Kavramý
MOL KAVRAMI b. 12 adet 1 düzine ise

60 adet x
Sayma sayýlarý günlük hayatta bir çok maddenin mik-
tarýný belirtmede kullanýlýr. Örneðin 3 kalem, 8 bilya, 2 x = 5 düzine
defter gibi... Bu maddelerin sayýlarý biraz daha arttýðýn-
c. 6,02x1023 adet 1 mol ise
da deste ve düzineden yararlanýlýr. Bir deste 10 adet,
60 adet x
bir düzine 12 adet madde miktarý belirtir. 2 düzine
kalem denildiðinde 24 tane kalem olduðu hemen her- 6
x= ≅ 10 − 22 mol
kes tarafýndan bilinir. 6,02 x10 22
Bu sayma sayýlarý ayný þekilde atom ve moleküller

içinde kullanýlýr. Fakat atom ve moleküller çok küçük
olduðundan (Bir atomun çapý yaklaþýk 10–8 cm) 3 rnek ... 2
atom, 5 molekül gibi madde miktarlarýný günümüz
ölçü aletleriyle ölçmek mümkün deðildir. Bundan do- 3,01x1022 tane H2O molekülü
layý kimyada çok bilinen bir sihirli sayý vardýr ki bu sayý a. Kaç moldür?
kimyada adeta düzine gibi kullanýlýr. Bu sayý 6,02x1023 b. Kaç tane hidrojen atomu içerir?
tür ve Avogadro sayýsý olarak bilinir. Ýþte 6,02x1023
tane atom ya da molekül 1 mol olarak ifade edilir. Çözüm
a. 6,02x1023 tane H2O 1 mol ise
Buna göre 2 mol Demir denildiðinde 2x6,02x1023 tane
Fe atomu anlaþýlýr. 3,01x1022 tane H2O x
0,1 mol O2 denildiðinde de 6,02x1022 tane O2 mole- x = 0,05 mol

külü anlaþýlýr.
b. Her H2O molekülünde 2 tane H atomu vardýr.
Þimdi bu sayý ile ilgili çeþitli örnekler vererek olayý
1 tane H2O molekülünde 2 tane H atomu
açýklamaya çalýþalým.
3,01x1022 tane H2O da x
x = 6,02x1022 tane H atomu vardýr.

rnek ... 1
60 adet kalem rnek ... 3

a. Kaç deste kalemdir?
0,3 mol C3H6O3 molekülü,
b. Kaç düzine kalemdir?
a. Kaç mol C atomu içerir?
c. Kaç mol kalemdir?
b. Kaç tane H atomu içerir?
Çözüm Çözüm
a. 10 adet 1 deste ise a. 1 mol C3H6O3 te 3 mol C atomu vardýr.
60 adet x 0,3 mol C3H6O3 te x
x = 6 destedir. x = 0,9 mol C atomu içerir.
38 KÝMYA / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

Mol Kavramý
b. 1 mol C3H6O3 te 6x6,02x1023 tane H Çözüm

atomu vardýr.
a. Magnezyumun atom aðýrlýðý 24 olduðundan
0,3 mol C3H6O3 te x
1 mol Mg = 24 g = 6,02x1023 tane Mg
x = 1,8 x 6,02 x 1023 tane H atomu vardýr.
6,02x1023 tane Mg 24 g ise
1 tane Mg x
ATOM AÐIRLIÐI
24
Atomlarýn temel yapý taþlarý proton (p), nötron (n) ve x= gramdýr.
6,02 x10 23
elektron (e) dur. Bunlardan proton ve nötronlarýn baðýl
kütleleri 1 a.k.b (atomik kütle birimi) elektronun kütle- b. 1 mol Mg 24 gramdýr.
1
si ise yaklaþýk a.k.b dir. Dolayýsýyla atomun küt- c. 24 g Mg 1 mol ise
1840
lesi yaklaþýk proton ve nötronlarýn kütleleri toplamýna 1 g Mg x mol dür.
eþittir denilebilir. Ancak atomlarýn genelde birden fazla 1
kütle numarasý vardýr ki proton sayýsý ayný kütlesi fark- x= mol dür.
24
lý bu atomlar birbirinin izotopudur ve bu izotoplarýn
tabiatta bulunma yüzdeleri genelde farklýdýr. Bunlarýn
ortalamalarý alýnarak bulunan deðere ise atom aðýrlýðý
denilir.
Dolayýsýyla bir elementin birden fazla kütle numarasý MOLEKÜL AÐIRLIÐI
varken atom aðýrlýðý tektir ve genelde küsuratlý sayýlar-
Molekül aðýrlýðý moleküler yapýdaki elementler (H2, O2,
dan oluþur. Atom aðýrlýklarý sorularda gerekli ise verilir
ve ezbere bilinmesi gerekmez. Bazý elementlerin yak- N2, F2, ...) ve bileþikler için söz konusudur. Molekül
laþýk atom aðýrlýklarý þöyledir: aðýrlýklarýný bulabilmek için atom aðýrlýklarý gereklidir.
Fe : 56 a.k.b Mg : 24 a.k.b Örneðin O2, H2, P4, H2O, CO2 gibi maddelerin molekül
aðýrlýklarýný bulalým.
C : 12 a.k.b Ca : 24 a.k.b
Cl : 35,5 a.k.b O : 16 a.k.b Bunun için C, H, O, P elementlerinin atom aðýrlýklarý
verilmelidir.
Cu : 64 a.k.b H : 1 a.k.b
(H= 1, C= 12, O= 16, P= 31)
Buradaki atom aðýrlýklarý baðýl atom aðýrlýklarý olup 12C
izotopuna göre bulunan deðerlerdir. O2 : 2 x 16 = 32
12C 1
1 a.k.b = Bir nin kütlesinin sidir. P4 : 4 x 31 = 124
12
H2O : 2 x 1 + 16 = 18
1
1 a.k.b nin gerçek kütlesi ise 23 gramdýr.
6,02 x10 CO2 : 12 + 2 x 16 = 44
Buna göre;
6,02x1023 a.k.b = 1 g dýr.

Fe nin atom aðýrlýðý 56 olduðuna göre bir demir atomu-
56 rnek ... 5
nun baðýl kütlesi 56 dýr, gerçek kütlesi ise
6,02 x10 23
3,01x1022 tane CO molekülü ile ilgili,
gram ya da 56 a.k.b dir. 1 mol Fe (6,02x1023 tane Fe
atomu) ise 56 gramdýr. Buna göre atom aðýrlýðý verilen a. Kaç moldür?
bir elementin herhangi bir miktarýnýn kütlesi rahatlýkla
b. Kaç gramdýr?
bulunabilir.
c. Kaç gram C içerir?
(C= 12, O= 16)
rnek ... 4
Çözüm
Magnezyumun atom aðýrlýðý 24 olduðuna göre,
a. 6,02x1023 tane CO 1 mol ise
a. Bir Mg atomu kaç gramdýr?
b. Bir mol Mg atomu kaç gramdýr? 3,01x1022 tane CO x mol dür.
c. Bir gram Mg kaç mol dür? x = 0,05 mol CO
KÝMYA / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 39

Mol Kavramý
b. 1 mol CO 28 g ise 1 Atom - g oksijen denildiðinde 1 mol oksijen atomu

yani 16 g oksijen anlaþýlýr.
0,05 mol CO x g dýr.
1 Molekül - g oksijen denildiðinde ise 1 mol oksijen
x = 1,4 g CO
molekülü yani 32 g oksijen anlaþýlýr.
c. 1 mol CO de 12 g C varsa
Madde miktarlarý ifade edilirken mol, tanecik sayýsý
0,05 mol CO de x g C vardýr. (molekül ve atom sayýsý) ve kütle dýþýnda birde hacim
x = 0,6 g C vardýr. Katý ve sývýlarda ayný sayýda farklý maddelerin
atomlarý farklý hacimlerdedir. Yani 1 mol H2O ile 1 mol
C2H5OH ayný þartlarda farklý hacim kaplarlar. Fakat
gazlarda durum çok farklýdýr.
rnek ... 6
4 g O2 gazý ile ilgili,
a. Kaç moldür?
b. Kaç moleküldür? Gazlarla ilgili çok kullanýlan N.Þ.A ifadesi vardýr ki
bu normal þartlar altýnda demektir. Normal þartlar
c. Kaç tane atom içerir? (O = 16) denilen þartlar 0 °C ve 1 atmosfer (760 mmHg) ba-
sýnçtýr.
Çözüm
O2 : 2 x 16 = 32
MOLAR HACÝM
a. 32 g O2 1 mol ise
Ayný þartlarda (Ayný sýcaklýk ve basýnçta) bütün
4 g O2 x mol gazlarýn molekül sayýlarý ile hacimleri doðru orantýlýdýr.
1 mol gaz 1 atm basýnç 0 °C sýcaklýkta 22,4 L hacim
1 kaplar. Yani molekül sayýsý eþit olan bütün gazlar ayný
x= mol O2
8 þartlarda eþit hacim kaplarlar.
b. 1 mol O2 6,02x1023 tane
1 rnek ... 7
mol O2 x tanedir.
8
Normal koþullarda 5,6 litre N2 gazý ile ilgili,
6,02 x10 23
x= tane O2 a. Kaç moldür?
8
b. Kaç moleküldür?
c. 1 tane O2 2 atom içerirse c. Kaç gramdýr? (N = 14)
6,02 x10 23
tane O2 x atom içerir Çözüm
8
a. Normal koþullarda,
6,02 x10 23 22,4 litre N2 1 mol ise
x= tane atom içerir.
4
5,6 litre N2 x mol
Mol yerine bazen özel adlar kullanýlabilir. Bunlar : x = 0,25 moldür.
1 Atom - gram : 6,02x1023 tane element ato- b. 1 mol N2 6,02x1023 tane ise
munun kütlesi 0,25 mol N2 x
1 Molekül - gram : 6,02x1023 tane molekülün
kütlesi x = 1,505x1023 tane N2
1 Formül - gram : 6,02x1023 tane iyon yapýlý c. 1 mol N2 28 g ise

bileþiðin kütlesi
0,25 mol N2 xg
1 Ýyon - gram : 6,02x1023 tane iyonun kütle-
sidir. x = 7 g N2 dir.

Mol Kavramý
m
n= g/mol
rnek ... 8 M
V
n=
1 g H2 gazýnýn 32 litre hacim kapladýðý þartlarda 22,4
1 g CH4 gazý kaç litre hacim kaplar? (C=12, H=1) N
n=
6,02.10 23
Çözüm
Ayný þartlarda gazlarýn hacimleri ile molekül sayýlarý
doðru orantýlýdýr.
2 g H2 1 mol ise
m V N
n= = = eþitlikleri yazýlabilir.
1 g H2 x mol M 22,4 6,02x10 23
x = 0,5 mol
16 g CH4 1 mol ise
1 g CH4 x mol
rnek ... 9
1 Aþaðýdakilerden hangisi 1 mol atom içermektedir?

x= mol
16 (C= 12, H= 1)
1 A) 6,02x1023 tane CH4 molekülü

mol H2 nin 32 litre geldiði þartlarda
2 B) Normal koþullarda 22,4 litre C3H4 gazý
1 C) 1 molekül - gram C2H6 molekülü
mol CH4 x litre gelir.
16
D) 1 gram hidrojen gazý
x = 4 litredir. E) 26 gram C2H2 gazý
Çözüm
Her seçenekteki verilenlerin kaçar mol atom taþýdýk-
larýný hesaplayalým.
6,02x1023 tane CH4 molekülü 1 mol dür ve 1 mol C ve
Normal koþullarda bütün gazlarýn 1 molü 22,4 lit-
redir. Bir de oda koþullarý vardýr ki bu da 25 °C ve 4 mol H olmak üzere toplam 5 mol atom vardýr.
1 atm basýnçtýr. Bu þartlarda olan 1 mol gazýn hacmi Normal koþullarda 22,4 litre C3H4 gazý 1 moldür,
yaklaþýk 24,5 litredir. 3 mol C ve 4 mol H olmak üzere toplam 7 mol atom
vardýr.
1 molekül - gram C2H6 gazý 1 moldür. 2 mol C ve 6 mol
Normal þartlar altýnda, H olmak üzere toplam 8 mol atom vardýr.
1 mol CO2 gazý için þu eþitlikler yazýlabilir. 1 gram hidrojen gazý 0,5 moldür. 0,5 mol hidrojen ga-
zýnda 1 mol hidrojen atomu vardýr.
1 mol CO2 = 6,02x1023 tane CO2 molekülü 26 gram C2H2 gazý 1 moldür. 2 mol C ve 2 mol H ol-
= 44 g = 22,4 litredir. mak üzere toplam 4 mol atom vardýr.
Cevap D
Miktar geçiþleri formül kullanýlarak da yapýlabilir.
Buna göre; Karýþýmlarda Mol Sayýsý Problemleri
mol sayýsý (n) Karýþým halinde bulunan maddelerin mol sayýsýnýn
kütle (m) bulunmasý istenebilir. Bunun için maddelere ait kütle,
hacim, tanecik sayýsý ya da normal koþullardaki
mol aðýrlýðý (M) hacimleri verilebilir.
Hacim (V) Karýþým problemlerinde karýþanlardan birisinin mol
Molekül veya atom sayýsý (N) sayýsýna x diðerine y denerek x ve y ye baðlý iki bilin-
meyenli denklemler kurulur. Denklemler çözülerek
ile gösterilirse; maddelerin niceliklerine geçiþ yapýlýr.

Mol Kavramý
rnek ... 10 rnek ... 11
SO2 ve SO3 gazlarýndan oluþan 5 mollük karýþým top- NO2 ve NO gazlarýndan oluþan 68 gramlýk karýþým nor-
lam 368 gram geliyor. mal koþularda 44,8 L hacim kaplýyor.
Buna göre karýþýmdaki SO3 ün mol sayýsý kaçtýr? Buna göre karýþýmdaki NO gazýnýn kütlece yüzdesi
kaçtýr? (O = 16, N = 14)
(S = 32, O = 16)
A) 15 B) 16,6 C) 33,3 D) 60 E) 66
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Çözüm
Çözüm
NO2 = 14 + 2 . 16 = 46 g/mol dür.
Önce SO2 ve SO3 gazýnýn mol kütlelerini hesaplayalým.
NO = 14 + 16 = 30 g/mol dür.
SO2 = 32 + 16 ⋅ 2 = 64 g/mol
Karýþýmdaki NO2 gazýnýn mol sayýsýna x dersek kütlesi,
SO3 = 32 + 16 ⋅ 3 = 80 g/mol m m
nNO 2 = ⇒ x= ⇒ mNO 2 = 46x gram olur.
Karýþýmdaki SO2 gazýnýn mol sayýsýna x dersek kütlesi, MA 46
m Karýþýmdaki NO gazýnýn mol sayýsýna y dersek kütlesi,

nSO =
2 MA m m
nNO = ⇒ y= ⇒ mNO = 30y gram olur.
m MA 30
x=
64
Gazlarýn mol sayýlarýnýn toplamý bulunmalýdýr. Kapla-
mSO = 64x gram olur. dýklarý hacimden mol sayýsýna geçiþ yapýlabilir.
2
1 mol gaz N.K.A 22,4 L hacim kaplar

Karýþýmdaki SO3 gazýnýn mol sayýsýna y dersek kütlesi,
x mol 44,8 L hacim kaplar
m
nSO 3 =
MA x = 2 mol
m Gazlarýn mol sayýlarý toplamý yani x + y nin deðeri 2 dir.
y=
80 x+y=2
mSO 3 = 80y gram olur. Gazlarýn kütlelerinin toplamý yani 46x + 30y nin deðeri
68 gramdýr.
Gazlarýn mol sayýlarýnýn toplamý yani x + y nin deðeri
46x + 30y = 68
5 dir.
Buradan aþaðýdaki denklemler kurulur.
x+y=5
x+y=2
Gazlarýn kütlelerinin toplamý yani 64x + 80y nin deðeri
368 dir. 46x +30y = 68
64x + 80y = 368 NO gazýnýn miktarý sorulduðundan x leri sadeleþtirmek

Buradan aþaðýdaki denklemler kurulur. için birinci denklem 46 ile geniþletilmelidir.
x+y=5 – 46x – 46y = – 92
64x +80y = 368 46x +30y = 68
–16y = 24
Denklemdeki x ya da y den birisini sadeleþtirmek için
denklem uygun bir sayý ile geniþletilir. y yi sadeleþ- y = 1,5
tirmek için birinci denklemi 80 ile geniþletelim. x = 0,5
– 80x – 80y = – 400 Karýþýmdaki NO2 ve NO gazlarýnýn mol sayýlarý sýrasý ile
0,5 ve 1,5 moldür.
64x +80y = 368
NO gazýnýn 1,5 molünün kütlesi 45 gramdýr. Karýþým 68
16x = 32 gram olduðundan NO gazýnýn kütlece yüzdesi bulunur.
x=2 68 gram karýþýmda 45 gram NO varsa
y=3 100 x olur
Karýþýmdaki SO2 gazý 2 moldür. x = % 66

Cevap B Cevap E

Mol Kavramý
1. 1,6 mol atom içeren C2H6 molekülü kaç gram- 1.

dýr? (C=12, H=1) C2 H6 : 2.12 + 6.1 = 30 g / mol
DD
A) 1,5 B) 3 C) 4,5 D) 6 E) 12 1 mol C2H6 da 2 mol C ve 6 H olmak üzere toplam
8 mol atom vardýr.
8 mol atom içeren C2H6 30 gram ise
2. Atom sayýsý 1,6 mol atom x
1 mol hidrojen atomu : n1
x = 6 gramdýr.
6,02x1023 oksijen molekülü : n2
Cevap D
2 gram hidrojen gazý : n3
Yukarýdaki madde miktarlarýnýn içerdiði atom

2.
sayýlarý arasýndaki iliþki aþaðýdakilerden han-
gisinde doðru olarak verilmiþtir? (H=1) – 1 mol hidrojen atomunda 6,02x1023 tane atom,
BB – 6,02x1023 oksijen (O2) molekülünde 2x6,02x1023
A) 2n1 = n2 = 2n3 B) 2n1 = n2 = n3
tane atom,
C) n1 = n2 = 2n3 D) n1 < n3 < n2 – 2 gram hidrojen gazý (H2) 1 moldür, 2x6,02x1023
E) n1 < n2 < n3 tane atom vardýr.

Bu durumda 2n1 = n2 = n3 olur.
Cevap B
3. 1 tane Mg atomunun gerçek aðýrlýðý kaç gram-
dýr? (Mg=24, Avogadro sayýsýný 6x1023 alýnýz.)
AA 3.
A) 4x10–23 B) 4x10–24 C) 4,8x10–22
6x1023 tane Mg atomu 24 gram ise
D) 4x10–22 E) 4,8x10–24
1 tane x
x = 4x10–23 gram.
4. NO ve C3H4 gazlarýndan oluþan 1 mollük karýþým Cevap A
37,5 gramdýr.
Karýþýmdaki NO gazýnýn mol sayýsýnca yüz-
desi kaçtýr? (H=1, C=12, N=14, O=16) 4.
CCC Gazlarýn mol kütleleri bulunur.
A) 0,25 B) 10 C) 25 D) 40 E) 50
NO : 14 + 16 = 30 g/mol
C3H4 : 3 . 12 + 4 . 1 = 40 g/mol
5. 3 L C3H8 gazý 8,8 gramdýr. Karýþýmdaki NO gazýnýn mol sayýsýna x dersek C3H4 ün
Ayný koþullarda, mol sayýsý (1 – x) mol olur.
l. 0,4 mol CH4 gazý 6 litredir. m

n=
MA
ll. 45 L H2 gazý 6 gramdýr.
lll. 3,01.1024 tane N2 molekülü 75 litredir. formülünde n ve MA bilindiðinden gazlarýn kütleleri
bulunur.
yargýlarýndan hangileri doðrudur?
NO için,
(C=12, H=1)
EE m
x=
A) Yalnýz l B) l ve ll C) ll ve lll 30
D) l ve lll E) l, ll ve lll m = 30 . x gram

Mol Kavramý
C3H4 için,
m
(1 – x) =
40
m = (40 – 40x) gram
1. Yapýsýnda 1,204x1022 tane molekül bulun-
Toplam kütle bilindiðinden x bulunur. duran C2H6 gazý kaç gramdýr? (C=12, H=1)
30x + (40 – 40x) = 37,5 BBB
A) 0,3 B) 0,6 C) 0,9 D) 1,8 E) 6
x = 0,25 mol
Karýþýmdaki NO gazýnýn mol sayýsý 0,25 moldür.
1 mol karýþýmda 0,25 mol NO varsa
100 x
x = % 25
2. 33 g CO2 gazý normal koþullarda kaç L hacim
Cevap C kaplar? (C=12, O=16)
DD
A) 44 B) 22,4 C) 17,92 D) 16,8 E) 15,6
5.
44 g C3H8 1 mol
8,8 g C3H8 x
x = 0,2 mol 3. 0,2 mol SO3 bileþiði için,

0,2 mol gaz 3 L dir. Buna göre, 0,4 mol CH4 ün kapla-
I. Yapýsýnda 0,6 mol oksijen atomu vardýr.
yacaðý hacim orantý ile bulunur.
II. 16 gramdýr.
0,2 mol gaz 3 L kaplarsa
III. 1,204x1023 tane kükürt atomu içerir.
0,4 mol x
yargýlardan hangileri doðrudur?
x = 6 L hacim kaplar. (S=32, O=16)
EEE
l. öncül doðrudur.
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
0,2 mol gaz 3 L ise D) II ve III E) I, II ve III
x mol 45 L gaz
x = 3 mol H2
1 mol H2 2 g H2 ise
3 mol H2 x gram
4. 4,2 mol atom içeren C3H4 molekülünde kaç
x = 6 gram
atom - gram hidrojen vardýr?
ll. öncül doðrudur. EE
A) 0,2 B) 0,6 C) 0,8 D) 1,6 E) 2,4
6,02.1023 tane N2 1 mol ise
3,01.1024 tane N2 x
x = 5 mol N2
0,2 mol gaz 3 L ise

5. H2 ve He gazlarýndan oluþan 7,5 mollük karýþým
5 mol gaz x L dir.
20 gramdýr.
x = 75 L N2 Karýþýmda kaç mol H2 gazý vardýr?
lll. öncül doðrudur. (H=1, He=4)
DDD
Cevap E A) 2 B) 2,5 C) 4 D) 5 E) 7

Mol Kavramý
6. 0,8 gram C3H4 gazý ile ilgili, 10. 50 gram CuSO4 x 5 H2O bileþiði için,
I. 0,08 mol hidrojen atomu içerir. I. 1,8 mol oksijen atomu içerir.
II. 0,06 gram karbon atomu içerir. II. 12,8 gram bakýr içerir.
III. 1,204x1022 tane molekül içerir. III. 0,2 moldür.
yargýlarýndan hangileri doðrudur? yargýlarýndan hangileri doðrudur?

(C=12, H=1) (Cu=64, S=32, O=16, H=1)
DD EE
A) Yalnýz I B) Yalnýz III C) I ve II A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
11. Normal koþullarda 100 L hacim kaplayan He

7. I. 1,505 x 1025 tane H2 molekülü gazýnda kaç tane atom vardýr?
(N0 = Avogadro sayýsý)
ll. 12 mol H atomu içeren C2H6
BB
lll. 6.N tane C atomu içeren C3H4
N0 100.N0 22,4
A) B) C)
Yukarýda verilen maddelerin kütlelerine göre 22,4 22,4 N0
karþýlaþtýrýlmasý aþaðýdakilerden hangisinde 100
doðru olarak verilmiþtir? D) E) 22,4 x100.N 0
22,4.N0
(H=1, C=12)
CCC
A) l > ll > lll B) ll = lll > l
C) lll > ll > l D) l > lll > ll
E) lll > l > ll
12. Aþaðýdakilerden hangisinin 1 gramý normal
koþullarda en az hacim kaplar?
(N=14, O=16)
EE
A) NO B) N2O C) N2O3 D) N2O4 E) N2O5
8. Eþit kütlelerdeki CH4, C3H4 ve C3H8 gazlarý

için,
I. Ýçerdiði atom sayýsý en büyük olan C3H8 dýr. 13. 0,04 mol atom içeren C2H6 gazýnýn normal
II. Ýçerdiði molekül sayýsý en büyük olan CH4 tür. koþullardaki hacmi kaç mililitredir?
CC
III. Normal koþullarda hacmi en büyük olan A) 1,12 B) 56 C) 112 D) 896 E) 448
C3H4 tür.
yargýlarýndan hangileri doðrudur?
(C=12, H=1)
BBB
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
14. 0,3 mol XO2 ve 0,2 mol XO3 gazlarý karýþýmýnýn
toplam kütlesi biliniyor.
D) I ve III E) II ve III
Buna göre,
l. X in atom aðýrlýðý
ll. Karýþýmdaki oksijenin kütlesi
lll. Karýþýmýn normal koþullardaki hacmi
9. n mol C2H6 daki atom sayýsý hangi iþlemle niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
bulunur? (N: Avogadro sayýsý) (O=16)
CCC EE
A) Yalnýz l B) Yalnýz ll C) l ve ll
n n.8 8.N
A) n.N B) C) n.N.8 D) E)
N N n D) ll ve lll E) l, ll ve lll

Mol Kavramý
15. Aþaðýdaki maddelerden hangisinde azot küt- 19. Normal koþullarda hacimleri eþit olan CO2 ve
lesi en fazladýr? (N=14) C3H8 gazlarýnýn,
EE
A) 0,2 mol NO2 I. Mol sayýlarý
– II. Atom sayýlarý
B) 0,3 iyon - gram NO
3
III. Kütleleri
C) 0,3 formül - gram KNO3
hangileri eþit olur? (H=1, C=12, O=16)
D) 0,2 molekül - gram N2O3
DDD
E) 10 g N2 A) Yalnýz I B) I ve II C) Yalnýz III
D) I ve III E) I, II ve III
16. Normal koþullarda 4,48 litre olan CH4 mole-

külünde toplam kaç tane atom vardýr? 20. Normal koþullarda 4,48 litre CO2 gazý için aþa-
(Avogadro sayýsý : 6x1023) ðýdakilerden hangisi yanlýþtýr?
AAA (C=12, O=16)
A) 6x1023 B) 3x1022 C) 6x1022 DD
D) 3x1023 E) 9x1023 A) 0,2 moldür.
B) 2,4 gram karbon içerir.
C) 0,4 mol oksijen atomu içerir.
D) 0,2 mol atom içerir.
E) 1,204.1023 tane molekül içerir.
17. Normal koþullar 1 atm basýnç ve 0 °C sýcaklýktýr.
Arý suyun 1 atm basýnçta donma noktasý 0 °C ve
kaynama noktasý 100 °C týr.
Buna göre, 1 g H2O için,
21. I. 1 atom - gram oksijen 16 gramdýr.
6,02x10 23
l. tane atom içerir. II. 1 gram oksijen gazý normal koþullarda 22,4
18
litredir.
22,4
ll. Normal koþullarda litre gelir. III. 6,02x1023 tane oksijen atomu 16 gramdýr.
18
1 Yukarýdaki yargýlardan hangileri doðrudur?
lll. moldür.
18 (O=16)
DD
yargýlarýndan hangileri doðrudur? A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
(H=1, O=16)
DD
D) Yalnýz III E) l, ll ve lll
22. Kapalý sabit hacimli bir kapta N2 gazý vardýr.

Kaba C2H4 eklenerek molekül sayýsý 2 katýna
18. Eþit mollerdeki N2 ve CO gazlarý için, çýkarýlýrsa,
I. Ayný þartlarda hacimleri eþittir. I. Kütle
II. Kütleleri eþittir. ll. Atom sayýsý
III. Atom sayýlarý eþittir. lll. N2 gazýnýn yoðunluðu
yargýlarýndan hangileri doðrudur? niceliklerinden hangileri de iki katýna çýkar?
(C=12, N=14, O=16) (H=1, N=14)
EE AA
A) Yalnýz I B) Yalnýz III C) I ve II A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) l ve ll
D) II ve III E) I, II ve III D) ll ve lll E) l, ll ve lll

Mol Kavramý
23. Kapalý sabit hacimli bir kapta X gazý vardýr. Kaba 27. Aþaðýdaki maddelerden eþit kütlede alýndý-
Y gazý eklendiðinde yoðunluk 2, mol sayýsý 3 katý- ðýnda hangisindeki atom sayýsý en fazla olur?
na çýkýyor. AAA
A) H2 B) C2H2 C) C2H4 D) C3H4 E) C3H6
Buna göre, Y gazýnýn mol kütlesinin X gazýnýn
mol kütlesine oraný kaçtýr?
CCC
2 3 1 1 4
A) B) C) D) E)
3 2 2 3 3
28. 4 g SO3 gazýnýn içerdiði kadar atom içeren H2

gazýnýn normal koþullardaki hacmi kaç litre-
dir? (S=32, O=16)
24. Bir tane X atomunun kütlesi, 1 tane Y2Z3 mole- BBB
külünün kütlesine eþittir. A) 1,12 B) 2,24 C) 3,36 D) 4,48 E) 5,6
Buna göre,
l. X in atom aðýrlýðý, Y nin atom aðýrlýðýndan
büyüktür.
ll. X in atom aðýrlýðý, Z nin atom aðýrlýðýndan
büyüktür.
lll. Y nin atom aðýrlýðý, Z nin atom aðýrlýðýna eþit-
tir.
29. NH4NO3 tuzu ile SO3 gazýnýn mol kütleleri eþittir.
yargýlarýndan hangileri kesinlikle doðrudur?
CC Eþit kütledeki NH4NO3 katýsý ile SO3 gazýnýn,
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) l ve ll
l. Normal koþullarda hacimleri
D) ll ve lll E) l, ll ve lll ll. Mol sayýlarý
lll. Ýçerdikleri atom sayýsý
niceliklerinden hangileri aynýdýr?
BB
D) ll ve lll E) l, ll ve lll
25. SO2 ve SO3 gazlarý karýþýmýnda toplam
1,204x1023 tane molekül vardýr.
Buna göre, karýþýmdaki oksijenin mol sayýsý
aþaðýdakilerden hangisi olabilir?
DD
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,6
30. y tane atom içeren SO3 gazý için,
N
I. tane molekül içerir.
y
5,6.y
26. m gram N2O5 gazýnýn normal koþullardaki ll. Normal koþullarda L hacim kaplar.
6,02 x10 23
hacmi aþaðýdakilerden hangisinde doðru
lll. 3y mol oksijen vardýr.
olarak verilmiþtir? (N=14, O=16)
EE yargýlarýndan hangileri doðrudur?
m m m (N: Avogadro sayýsý)
A) B) C)
14 108 V BBB
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) l ve ll
m.V 22,4.m
D) E)
22,4 108 D) ll ve lll E) l, ll ve lll
C.T. 1-B 2-D 3-E 4-E 5-D 6-D 7-C 8-B 9-C 10-E 11-B 12-E 13-C 14-E 15-E
16-A 17-D 18-E 19-D 20-D 21-D 22-A 23-C 24-C 25-D 26-E 27-A 28-B 29-B 30-B

KOLONÝLER
rnek ... 1
Dünyada yaþayan canlýlarýn önemli bir kýsmý tek
hücrelidir. Ancak, çok hücreli organizmalar tek Bir hücrelilerden oluþan kolonilerin, aþaðýdaki
hücrelilere oranla daha geliþmiþ bir yapý gösterirler. özelliklerinden hangisi sadece en geliþmiþ kolo-
Çünkü bu organizmalardaki hücreler arasýnda mü- nilerde bulunur?
kemmel bir iþbölümü ve koordinasyon vardýr.
A) Bireylerin jelatinimsi bir madde içinde bulunmasý
En ilkel çok hücreli kabul edilen Pandorina kolonisine
B) Her bireyin kendi besinini saðlamasý
havuz suyunda bol miktarda rastlanýr. Her koloni
C) Farklý iþlevleri gerçekleþtiren birey gruplarýnýn ol-
genellikle 16 hücreden oluþur. Bu koloninin önemli
masý
özelliði çok sayýda tek hücrelinin bir arada bulun-
masýdýr. Bu birlikteliði jelatinimsi bir zar saðlar. Koloniyi D) Sitoplazmadaki göz beneklerinin her bireyde ge-
meydana getiren hücreler arasýnda basit bir iþ bölümü liþmiþ olmasý
vardýr. Örneðin koloninin dýþa dönük tarafýnda bulu- E) Her bireyin klorofil taþýmasý
nan hücreler kamçýlarýyla su içinde koloniyi hareket (1991 - ÖSS)
ettirirler. Kolonideki her hücre hayatsal faaliyetlerini
baðýmsýz olarak sürdürür.
Çözüm
Geliþmiþ kolonilerin en önemli özelliði, hücreleri ara-
sýnda iþ bölümünün olmasýdýr. Bu iþ bölümü koloninin
çok hücreli olduðunun kanýtý olarak kabul edilir. Basit
yapýlý kolonilerde iþ bölümü çoðu zaman gözlenmez.
Cevap C
Yüksek yapýlý bitki ve hayvanlarýn çok sayýda özel-

leþmiþ dokularý vardýr. Çeþitli dokular birleþerek or-
ganlarý meydana getirir. Organlardan oluþan gruplara
sistemler denir. Bu sistemlerin bir araya gelmesiyle de
Þekil: Basit Çok Hücreli Organizmalar (Koloniler)
bütün bir hayvan veya bitki organizmasý meydana
Tatlý sularda yaþayan Volvox, Pandorinaya göre daha gelir.
geliþmiþ bir kolonidir. Bir volvox kolonisi içi boþ top
þeklindedir. Her koloni binlerce hücreden yapýlmýþtýr. BÝTKÝSEL DOKULAR
Her hücrenin iki kamçýsý, kase þeklinde bir koloroplas- Yüksek yapýlý bitkilerde dokular; bölünür (meristem)
tý, bir çekirdeði ve sitoplazmasý vardýr. Jelatine ben- dokular ve bölünmez dokular olmak üzere iki grupta
zeyen kalýn bir tabaka hücrelerin etrafýný sararak onlarý incelenir.
birbirinden ayýrýr.
Birincil Meristem
Volvox’da koloninin her hücresi komþu hücreye çok Bölünür Dokular
(Meristem) Ýkincil Meristem
ince bir iplikle baðlanmýþtýr. Koloni tek hücreli can- Özümleme P.
lýlarýn hareketlerinden farklý bir hareket gösterir. Depo P.
Bitkisel Dokular
Parankima dokusu
(Temel doku) Havalandýrma P.
Hücreler arasýnda daha düzenli bir iþ bölümü vardýr. Ýletim P.
Çok hücreli hayvan ve bitkilerde ise, benzer hücre Sert doku

Destek dokusu
Pek doku
gruplarý özel bir görevi yapmak üzere bir arada bu-
Epidermis
lunurlar. Böyle özelleþmiþ hücre gruplarýna DOKU Bölünmez Dokular Koruyucu dokular Periderm
denir. Dokularý inceleyen bilim dalýna HÝSTOLOJÝ (Mantar doku)
Salgý dokusu
denir.
Soymuk borusu
Ýletim dokusu
Organizmalardaki dokular Volvox’dan biraz daha Odun borusu
kompleksdirler. Þekil: Bitki Dokularýnýn Sýnýflandýrýlmasý
48 BÝYOLOJÝ / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

A. BÖLÜNÜR (MERÝSTEM) DOKULAR Bitkilerdeki büyüme noktalarý, kökte yüksük (kaliptra)

ile, gövdede ise genç yapraklar ve tomurcuk pullarý
Meristem (bölünür = sürgen) dokunun kökeni tohum- tarafýndan korunur.
daki embriyodur. Dolayýsýyla her bitkinin hayatýnda ilk
bölünür doku embriyo etrafýnda bulunur.
Özellikleri
Devamlý bölünme özelliðine sahip hücrelerden

oluþur.
Bitkide geliþme ve farklýlaþmayý saðlarlar.

Þekil: Bitkinin Gövde Uçlarý ve Kök Uçlarýnda Bulunan
Bitkide enine kalýnlaþma ve boyuna uzamayý
Büyüme Noktalarý
saðlarlar.
Kök ucundaki meristematik bölgeler geliþerek; derma-
Hücreleri; canlý, küçük, ince çeperli, bol sitoplaz- tojen tabakasýndan epidermis, periblemden korteks
malý, büyük çekirdekli ve çok küçük kofulludur. (kabuk), pleromdan ise merkezi silindir (öz bölgesi)
oluþur.
Hücreler arasý boþluklar yoktur. Meristem hüc-
relerinde mitoz bölünme hýzlýdýr ve ayný zamanda Kök ucundaki yüksük bölgesi, iç kýsýmdaki bölünür
hormon üretirler. dokuyu topraðýn sert etkisinden korur. Kaliptra
hücreleri zarar görünce, içteki bölünür dokulardan
Bölünür doku, birincil meristem ve ikincil meristem
olarak baþlýca iki grupta incelenir. yeniden oluþur.
rnek ... 2
rnek ... 3
Çok yýllýk bir bitkide bulunan;
Bölünür dokuya ait bir hücreyi inceleyen öðrenci,
I. Epidermis aþaðýdakilerden hangisini gözlemleyemez?
II. Temel doku
III. Sürgen (meristem) doku A) Bol sitoplazma
B) Küçük ve az sayýda koful
þeklindeki doku çeþitlerinden hangileri, bölünerek
hücre sayýsýný artýrabilir? C) Kalýn selüloz çeper
D) Büyük çekirdek
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III E) Hýzlý metabolizma
D) I ve II E) II ve III
Çözüm
Çözüm
Bölünür dokunun hücreleri; canlý, küçük, ince çeperli,
Bitkilerde bulunan dokular, bölünür ve bölünmez
bol sitoplazmalý, büyük çekirdekli ve küçük kofulludur.
olarak iki gruba ayrýlýr. Bölünür dokular (meristemler)
Kalýn çeper, bölünmez dokulara ait bir özelliktir.
hücre sayýsýný artýrýrken, diðerlerinde bu olay gerçek-
leþtirilemez. Cevap C
Cevap C
1. Birincil (Primer) Bölünür Doku 2. Ýkincil (Sekonder) Bölünür Doku

Bitkiyi meydana getiren ve bitkinin ömrü boyunca Bazý bölünmez (deðiþmez) doku hücrelerinin, hormon-
bölünme özelliðini kaybetmeyen meristeme denir. larýn da etkisiyle sonradan bölünme özelliði kazan-
Birincil meristem, yüksek yapýlý bitkilerde kök, gövde masýyla meydana gelen dokulardýr.
ve dallarda yoðunlaþmýþtýr. Kök ve gövde uçlarýndaki
bu dokunun bulunduðu bölgelere büyüme noktalarý Ýkincil meristeme örnek olarak, kambiyum ve mantar
denir. meristemi (fellojen) verilebilir.
BÝYOLOJÝ / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 49

Kambiyum, kök ve gövdede enine büyümeyi (kalýnlaþ- Bu doku hücreleri çoðunlukla meristem hücrelerinden
mayý) saðlar. Ýletim demetlerini oluþturur. Mantar me- daha büyüktür. Sitoplazmalarý az olup, hücrelerinin
ristemi ise, bitkinin kabuk bölgesinde mantarlaþmayý büyük bir kýsmýný vakuol (koful) meydana getirir. De-
saðlayarak dýþ etkileri önler. ðiþmez doku hücrelerinden bir kýsmý ölü olup, içleri su
veya hava ile doludur. Çeperleri meristem hücrelerine
oranla daha kalýndýr. Hücreler arasý boþluklar bulunur.
Deðiþmez dokular, yapý ve görevlerine göre paran-
kima, koruyucu, iletken, destek ve salgý dokusu ol-
mak üzere beþ gruba ayrýlýr.
1. Parankima (Temel Doku)

Bitkilerde, diðer dokularýn arasýný dolduran ve etrafýný
Þekil: Odunsu Gövdede Ýkincil Bölünür Dokular
saran asýl dokudur. Dokuyu meydana getiren hücreler
Yaralanmalar sonrasýnda yeni kabuk oluþumunu ve canlý, ince zarlý, bol sitoplazmalýdýr. Kofullarý küçük ve
yan dallarýn geliþimini de ikincil meristem saðlar. az sayýdadýr. Bazýlarýnýn çeperleri kalýnlaþmýþ olabilir.
rnek ... 4
Çift çenekli bitkilerde ve açýk tohumlularda kök ve göv- Parankima hücreleri bol kloroplast, golgi aygýtý,
denin enine kalýnlaþmasýný saðlayan kambiyum do- endoplazmik retikulum ve çok sayýda mitokondri
kusu bulunur. içerebilirler.
Aþaðýdaki özelliklerden hangisi, kambiyum taba-

kasý için doðru deðildir?
Gördükleri fonksiyona göre parankima dokusu;
A) Odun borularý ile soymuk borularýnýn arasýnda özümleme, havalandýrma, iletim ve depo paran-
bulunabilir. kimasý olmak üzere dörde ayrýlýr.
B) Ýletim demetlerinin meydana gelmesini saðlar. a. Özümleme Parankimasý: Yeþil bitkilerin yaprak-
C) Bütün çok yýllýk bitkilerde vardýr. larýnda, genç gövde ve dallarýnda bulunur. Sitop-
D) Yapraklardaki iletim demetleri (floem ve ksilem) lazmalarýnda çok sayýda kloroplast vardýr ve organik
arasýnda bulunmaz. besin sentezi (fotosentez) yaparlar. Yaprakta bulunan
E) Hücrelerinin bölünme yetenekleri hýzlýdýr. sünger parankimasý ve palizat parankimasý örnek
olarak verilebilir. Sünger parankimasýnýn diðer bir gö-
Çözüm revi de, CO2 ve O2 gazlarýn geçiþini saðlamaktýr.
Çift çenekli bitkilerde sekonder (ikincil) meristem do-
kunun bir çeþidi olan kambiyum bulunur. Kök ve göv-
dede, enine kalýnlaþmayý saðlayan kambiyum, iletim
demetlerinin arasýnda yer alýr. Kambiyum hücreleri
meristem dokuya ait olduklarý için bölünme özelliðine
sahiptirler.
Bölünebilme özellikleri sayesinde kambiyum hüc-
releri, floem ve ksilemi meydana getirirler. Bitkilerin
yapraklarýnda kambiyum tabakasý yoktur.
Çok yýllýk bitkilerin çift çenekli olanlarýnda kambiyum
bulunur. Açýk tohumlu (kozalaklý) bitkilerin hepsi çok
yýllýktýr ve kambiyumu vardýr. Ancak, çok yýllýk olduðu
halde, tek çenekli olan hurma ve palmiye gibi bitkil-
erde kambiyum yoktur.
Cevap C Þekil: Bir Yapraðýn Kesitinde Dokular
b. Havalandýrma Parankimasý: Oksijen oranýnýn az

B. DEÐÝÞMEZ (BÖLÜNMEZ) DOKULAR olduðu bataklýk ve su ortamlarýnda yetiþen bitkilerin
Birincil (primer) ve ikincil (sekonder) meristem doku- kök ve gövdelerinde bulunur. Hücrelerinin arasýnda
lar, özelliklerini kaybederek, bölünmez (deðiþmez) do- biriken havayý solunumlarýnda kullanýrlar. Bataklýk ve
kularý meydana getirir. su bitkilerinde hava alma ihtiyacýný karþýlarlar.

c. Ýletim Parankimasý: Özümleme parankimasýyla

iletim demetleri arasýnda bulunur. Bu iki doku arasýn-
da besin maddesi taþýnmasýnda görevlidirler. Hüc-
releri fotosentez yapmaz.
d. Depo Parankimasý: Bitkilerin türüne baðlý olarak;

Þekil: Epidermisin Yapýsý
kök, gövde, tohum, yaprak ve meyvalarýnda bulunur.
Örnek : Kaktüs gövdesinde su, ceviz tohumunda ve
zeytin meyvesinde yað, pancar kökünde sükroz þe- a. Epidermis: Bitkinin genç bölgelerinin ve yaprak-
keri, buðday tohumunda niþasta, kuru soðanýn larýnýn üzerini örten çoðunlukla tek tabakalý bir do-
yapraðýnda þeker, baklagillerin tohumlarýnda ise
kudur. Epidermis hücreleri bitkinin su kaybýný önleyen
niþasta ve protein depo eder.
mumsu kutikula tabakasýný meydana getirirler. Kalýn-
lýðý bitkinin yetiþtiði ortama baðlýdýr. Epidermis hüc-
releri farklýlaþarak stomalarý (gözenek) ve çeþitli tüyleri
rnek ... 5 oluþturabilirler.
Parankima doku, bitkide bulunduðu bölüme göre ya-

pýsal ve iþlevsel farklýlýklar gösterir.
Aþaðýdaki bitki bölümlerinin hangisinde bulunan
parankima doku hücrelerinde, kloroplast miktarý
en çoktur?
A) Genç gövde epidermisinin altýnda

B) Mantar tabakanýn altýnda
Þekil: Epidermisten Oluþmuþ Çeþitli Tüyler
C) Çimlenmemiþ tohumun içinde
D) Emici tüylerin altýnda
b. Periderm: Bitki yaþ-
E) Genç gövdenin öz bölgesinde
landýkça epidermis iç ve
(1997 - ÖSS)
dýþ etkilerle parçalanýr.
Çözüm Bunun yerini periderm
denilen mantar doku alýr.
Bitkilerde kloroplast en çok yapraklardaki özümleme
parankimasýnda bulunur. Bunun dýþýnda genç bitki Mantar dokusu bulunan
kýsýmlarýnda ve otsu bitki gövdelerindeki yeþil kýsýmlar- bölgelerde stomalarýn
Þekil: Genç Bir Lentisel
da da kloroplastlý parankima bulunur ve fotosentez yerini kovucuk (lentisel)
yapýlýr. denilen yapýlar alýr. Lentiseller alt dokulardaki canlý
Cevap A
hücrelere O2 geçiþini ve solunum sonucu oluþan CO2
nin atýlmasýný saðlar.
Parankima hücreleri bütün organlarda bulunur,

diðer bazý dokularýn arasýný doldurursa bunlara dol-
gu parankimasý denir. rnek ... 6
Bitkilerdeki bölünmez doku çeþitlerinden olan, epi-

dermisin hücreleri için;
2. Koruyucu Dokular
I. Hücreler arasýnda fazla bir boþluk yoktur.
Ýleri yapýlý kara bitkileri kendilerini veya bazý dokularýný,
fazla su kaybýna, yaralanmalara ve çeþitli çevre II. Yüzeyleri kendi salgýladýklarý mumsu kutikula
tabakasýyla örtülüdür.
koþullarýna karþý korumak zorundadýrlar. Bitkilerde bu
görevi yerine getirmek için bulunduklarý yerin durumu- III. Kloroplast taþýmadýklarý için fotosentez yapama-
na göre zarlarý çeþitli þekillerde kalýnlaþmýþ, mantar- zlar.
laþmýþ bir doku bulunur. açýklamalarýndan hangileri doðrudur?
Bu dokunun hücreleri aralýksýz dizilmiþ ve klorofilsizdir.
A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III
Koruyucu dokular epidermis ve periderm olmak üze-
re ikiye ayrýlýr. D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm b. Soymuk Borusu (Floem)
Epidermis bitkinin genç bölgelerini ve yapraklarýnýn

Hücreleri canlýdýr. Bu hücrelerden kalburlu borular
çekirdeksizdir.
üzerini örten çoðunlukla tek tabakalý bir dokudur.
Hücreleri birbirine yapýþmýþ olup hücreler arasý boþ-

Fotosentez ürünlerinin yapraklardan diðer kýsým-
lara ve köklerde sentezlenen amino asit gibi
luk yoktur. Yüzeylerinde, bitkinin su kaybýný önleyen
organik maddelerin yapraklara taþýnmasýný ger-
kendilerinin salgýladýklarý mumsu kutikula tabakasý
çekleþtirir.
vardýr. Bu tabaka kurak ortam bitkilerinde kalýn, nemli
ortam bitkilerinde ise incedir. Ýki yönlü madde taþýnmasý görülür.
Epidermis hücreleri renksizdir. Kloroplast taþýmadýklarý Madde taþýnmasý ksileme oranla yavaþtýr.
için fotosentez yapamazlar. Sadece, epidermis hüc-
relerinin farklýlaþmasýyla oluþan stoma hücreleri foto-
sentez yapabilir.
Cevap E
Þekil: Soymuk Borularýnýn Oluþumu ve Yapýsý
Floemde madde taþýnmasý sýrasýnda difüzyon ve

3. Ýletim Dokusu aktif taþýma olaylarý kullanýlýr.
Bitkilerde maddelerin taþýnmasýný gerçekleþtiren

dokudur. Ýletim dokusu, yapýsý ve görevi bakýmýndan
ksilem (odun borusu) ve floem (soymuk borusu)
olmak üzere iki kýsýmdan meydana gelir. Bu kýsýmlar-
da farklý görevleri yapan hücreler vardýr. rnek ... 7
Bir bilim adamý, yapmýþ olduðu araþtýrmalar sýrasýnda,

a. Odun Borusu (Ksilem) çeþitli bitkilerin odun borularýndan almýþ olduðu sývýlarý
inceliyor.
Hücreleri ölmüþ olduðundan, ara çeperleri eri-
Bu incelemelerin sonucunda;
miþtir.
I. Azotlu organik bazlar
Tek yönlü madde taþýnmasý görülür. (Köklerden II. Su ve madensel tuzlar
yapraklara doðru) III. Vitaminler ve þekerli besinler
þeklindeki madde gruplarýndan hangilerine rastla-
masý normaldir?
Þekil: Odun Borularýnýn Oluþumu ve Yapýsý

Çözüm
Ýletim demetleri iki çeþittir. Bunlardan soymuk borularý
Su ve suda çözünmüþ inorganik maddelerin ta-
þekerli ve diðer organik besinleri köklere doðru, basit
þýnmasýný gerçekleþtirir. yapýlý azotlu organik bileþikleri de yapraklara doðru
taþýr.
Madde taþýnmasý soymuk borularýna göre daha
Ksilem (odun borularý) elemanlarý ise, kökteki emici
hýzlýdýr.
tüylerle alýnan su ve madensel tuzlarý yapraklara
Gövdede iletim demetlerini bulunduran kýsýmda doðru taþýr.
ksilem içte, floem ise dýþta (kabuða yakýn) bulunur. Cevap B

Çok yýllýk bitkilerde büyümenin tamamlandýðý ký-

sýmlarda diklik ve sertlik, çeperleri fazla kalýnlaþmýþ
destek doku hücreleriyle saðlanýr. Destek doku ikiye
Ýletim demetleri çok yýllýk bitkilerde kambiyum hüc-
ayrýlýr.
relerinin bölünmesiyle meydana gelir.
a. Pek Doku (Kollenkima): Hücreleri canlýdýr. Büyü-

mekte olan genç bitkilerde, yapraklarda, çiçeklerde ve
meyve saplarýnda bulunur.
rnek ... 8
Bitkilerde, iletim demetlerinin bir çeþidi olan soy-

muk borularý (floem) tahrip edilirse;
I. Köklere besin iletimi azalýr.

II. Köklerden emilen suyun taþýnma hýzý azalýr.
III. Köklerden yukarýya doðru taþýnan amino asit mik-
tarý azalýr.
durumlarýndan hangilerinin meydana gelmesi bek- Þekil: Çeþitli Kollenkima Dokularý

lenir?
b. Sert Doku: Hücreleri ölü olup, çeperleri lignin ve

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
selüloz birikmesiyle kalýnlaþmýþtýr. Sitoplazmalarý ve
D) I ve II E) I ve III çekirdekleri yoktur. Lifler ve taþ hücreleri olmak üzere
iki çeþidi vardýr.
Çözüm Taþ hücreleri: Bu hücrelere bitkinin kabuðunda,
meyve ve tohumlarýnda çok sýk rastlanýr. Armut ve
Floem (soymuk borusu) yapraklarda sentezlenen
ayvanýn meyvelerinde ki sert hücreler taþ hücreleridir.
besinlerin ve köklerde sentezlenen amino asitler gibi
azotlu bileþiklerin taþýnmasýný saðlar. Bu nedenle iki
yönlü madde taþýnmasý görülür.
Bunlar;
rnek ... 9
I. Yapraklardan köklere doðru → Çeþitli besinler ve
organik maddeler Çok yýllýk bitkilerin çoðunda görülen yýllýk halkalar,
aþaðýdakilerden hangisinin çoðalmasý sonucunda
II. Köklerden yapraklara doðru → Bazý azotlu organik oluþur?
bileþikler
A) Floem (soymuk) borularý
þeklindedir. Köklerden emilen suyun yapraklara ta-
B) Salgý dokusu
þýnmasý ksilem (odun borularý) ile olur. Bu taþýnma
C) Destek dokusu
sýrasýnda topraktan alýnan suyun kökte oluþturduðu
D) Ksilem (odun) borularý
basýnç ve yapraklarýn terlemeyle oluþturduðu emme
kuvveti etkili olur. E) Kambiyum tabakasý
(1991 - ÖYS)
Cevap E
Çözüm
Çok yýllýk bitkilerde enine büyüme sýrasýnda yaþ hal-
kalarý oluþturulur. Bu halkalara bakýlarak bitkinin yaþý
4. Destek Doku tespit edilebilir.
Bitkilerin þeklinin korunmasýný ve dýþ etkilere karþý Yaþ halkalarý ikincil meristem olan kambiyum ta-
bakasýnýn bölünmesiyle veya diðer dokulardan yeni
dayanýklýlýk saðlar. Otsu bitkiler ile odunsu bitkilerin
kambiyum yapýlmasýyla oluþurlar. Her yýl iki yeni halka
büyümekte olan genç kýsýmlarýnda diklik ve sertlik oluþturulur.
destek dokuyla deðil turgor basýncý ile saðlanýr. Cevap E

5. Salgý Dokusu
Salgý dokusunun hücreleri; bol sitoplazmalý, iri çekird-
eklidir ve devamlý canlý kalýrlar.
1. Bitkisel bir doku çeþidine ait bazý özellikler
þunlardýr;
– Bitkide enine kalýnlaþma ve boyuna uzamayý
saðlarlar.
– Mitozla bölünmeleri hýzlýdýr ve ayný zamanda
hormon üretirler.
– Hücreleri arasýnda boþluklar yoktur.
Bu özelliklere sahip olan bitkisel doku aþa-
ðýdakilerden hangisidir?
Þekil: Çeþitli Salgý Dokularý BB
A) Parankima dokusu
Salgý dokunun ürettiði maddelerin bitkilere çok önem- B) Sürgen doku (meristem)
li faydalarý vardýr.
C) Koruyucu doku (epidermis)
Reçine ve tanen gibi maddeler bitkiyi parazitlerden D) Salgý dokusu
çürümekten ve sýcaklýktan korur. E) Ýletim dokusu
Isýrgandaki yakýcý tüyler korunmayý saðlar.
Böçekçil bitkilerde salgýlanan sindirim öz suyu

sindirime yardýmcý olur.
Bazý bitkilerden salgýlanan bal özü, nektar ve koku 2. Aþaðýdaki hücrelerden hangisi, geliþmiþ bir
döllenmeye yardýmcý olur. bitkinin yapraðýnda bulunmaz?
EE
Bazý bitkilerin içinde dolaþan süt, yaralanan ký- A) Epidermis hücreleri
sýmlarda yeniden kabuk oluþuncaya kadar bitkiyi B) Floem hücreleri
korur. C) Parankima hücreleri
D) Ksilem hücreleri
E) Periderm hücreleri
3. Ýletim demetlerine ait;

rnek ... 10 I. Köklerde sentezlenen amino asitleri yaprak-
lara ve meyveye taþýr.
Aþaðýdakilerden hangisi, ince çeperli, bol sitop-
ll. Tek yönlü olarak madde taþýnmasýný gerçek-
lazmalý, büyük çekirdekli ve devamlý çoðalabilen leþtirir.
hücrelerden oluþmuþtur?
lll. Hücreleri arasýndaki çeperler tamamen eri-
memiþ ve kalbur þeklini almýþtýr.
A) Kambiyum tabakasý
IV. Ölü hücrelerden meydana geldiði için madde
B) Temel doku
taþýnmasý hýzlýdýr.
C) Kollenkima dokusu
þeklindeki özelliklerden hangileri floeme,
D) Koruyucu doku hangileri ise ksileme aittir?
E) Mantar dokusu AAA
Floeme ait olanlar Ksileme ait olanlar
A) I ve III II ve IV
Çözüm
B) Yalnýz III I, II ve IV
Sorunun öncülünde verilen özellikler, bölünür dokuya C) II, III ve IV Yalnýz I
aittir. Bu nedenle ancak kambiyum tabakasýnda bu
D) II ve III I ve IV
özelliklere sahip olan hücreler bulunur.
Cevap A E) I, II ve III Yalnýz IV

4. Aþaðýda verilen özelliklerden hangisi, bitkiler- 7. Parankima dokusunun;

deki temel dokuya (parankima) ait deðildir?
I. Sünger parankimasý
DD
A) Bitkilerde diðer doku ve organlarýn arasýný II. Palizat parankimasý
doldurarak onlara besin saðlar. III. Depo parankimasý
B) Yapraklarda bol bulunan özümleme paran- þeklindeki çeþitlerinden hangilerinin hücreleri
kimasýnýn hücreleri bol miktarda kloroplast CO2 özümlemesi yapar?
taþýr.
CCC
C) Besin maddelerinin iletim demetlerine taþýn- A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
masýný saðlayan, iletim parankimasýdýr.
D) Gövde yüzeyinde bulunan parankima hüc-
releri farklýlaþarak çeþitli tüyleri meydana
getirir.
E) Oksijen oranýnýn az olduðu ortamlarda ye-
tiþen bitkilerin köklerinde, solunuma yardýmcý
olan havalandýrma parankimasý bulunur. 8. Çok yýllýk bitkilerde, maddelerin taþýnmasýný
saðlayan iletim demetleri, aþaðýdaki yapýlar-
dan hangisinin bölünmesiyle meydana gelir?
AAA
A) Kambiyum tabakasý
5. Çok yýllýk bir bitkide, gövdede bulunan iletim B) Epidermis
demetlerinin durumu ve konumu þekilde göste-
C) Fellojen (mantar meristemi)
rilmiþtir.
D) Periderm
E) Parankima (temel doku)
I
II
III
9. Bitkilerdeki epidermis dokusu için;

Bu þekilde gösterilen numaralý yapýlarýn adlarý,
I. Bitkinin su kaybýný önleyen kutikula tabaka-
aþaðýdakilerden hangisinde doðru olarak eþ-
sýný meydana getirir.
leþtirilmiþtir?
AAA II. Solunum ve fotosentez gazlarýnýn alýþ veriþini
Kambiyum Floem Ksilem saðlayan stomalarý bulundurur.
III. Yaþlý bitkilerde farklýlaþarak iletim demetlerini
A) I II III oluþturabilir.
B) II III I
açýklamalarýndan hangileri doðrudur?
C) III I II DDD
D) II I III A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
E) I III II D) I ve II E) I ve III
6. Bitkilerde; kök, gövde, tohum ve meyva gibi de-

ðiþik organlarda bulunabilir. Örneðin; kaktüste 10. Bazý deðiþmez doku hücrelerinin, hormonlarýn da
su, cevizde yað, buðdayda niþastanýn en çok etkisiyle sonradan bölünme özelliði kazanma-
bulunduðu dokudur. sýyla meydana gelen doku çeþididir.
Yukarýda anlatýlan parankima dokusu aþaðý- Yukarýda bazý özellikleri belirtilen bitkisel do-
dakilerden hangisidir? ku aþaðýdakilerden hangisidir?
AAA BBB
A) Depo parankimasý A) Epidermis tabakasý
B) Özümleme parankimasý B) Sekonder (ikincil) meristem
C) Ýletim parankimasý C) Periderm (mantar) dokusu
D) Havalandýrma parankimasý D) Depo parankimasý
E) Sünger parankimasý E) Özümleme parankimasý

11. Geliþmiþ bitkilerdeki iletim demetlerini; odun de- 15. Bir yaprakta bulunan,
meti ve soymuk demeti meydana getirir. I. Ksilem dokusu
Bir soymuk demetinin yapýsýnda aþaðýdaki- II. Palizat parankimasý
lerden hangisi bulunmaz? III. Sünger parankimasý
EEE
A) Parankima hücreleri IV. Floem dokusu
B) Destek (arkadaþ) hücreleri þeklindeki yapýlardan hangilerinin hücrele-

rinde kloroplast bulunmaz?
C) Soymuk borularý (floem)
DD
D) Kalburlu ara çeperler A) Yalnýz I B) I ve III C) II ve IV
E) Kambiyum halkalarý
D) I ve IV E) III ve IV
12. Farklý bitkisel dokulara ait bazý özellikler aþaðý-

daki tabloda gösterilmiþtir.
Doku çeþidi Özellik veya görev 16. Koloni özelliði gösteren;
I Yapýsýnda lentisel (kovucuk) denilen açýk- I. Sünger

lýklar bulunur.
II. Pandorina
Bitkinin enine kalýnlaþmasýný ve boyuna
II büyümesini saðlar. III. Volvox
Bitkinin þeklini korumasýný ve dýþ etkilere
III karþý dayanýklýlýðýný saðlar. þeklindeki organizmalar, hücreleri arasýndaki
koordinasyon ve iþbölümü bakýmýndan, basit-
Bu doku çeþitleri aþaðýdakilerden hangisinde ten geliþmiþe doðru nasýl sýralanabilir?
doðru olarak eþleþtirilmiþtir? EEE
AAA A) I - II - III B) II - I - III C) I - III - II
Periderm Sürgen Destek D) III - I - II E) II - III - I
dokusu doku dokusu
A) I II III
B) II III I
C) III I II
17. Bitkilerdeki salgý dokusu tarafýndan bazý organik
D) I III II
maddeler üretilir.
E) II I III
Aþaðýdakilerden hangisi, bu salgý maddele-
rinin saðladýðý faydalardan deðildir?
EEE
13. Geliþmesini ve farklýlaþmasýný tamamlamýþ
A) Parazitlerden ve çürümekten koruma
olan bir bitkide, aþaðýdaki yapýlardan hangisi-
nin hücrelerinde metabolik olaylar gerçek- B) Bazý türlerde sindirime yardýmcý olma
leþmez? C) Tozlaþmaya yardýmcý olma
CCC D) Yaralanan kýsýmlarda yeni kabuk oluþuncaya
A) Kambiyum halkalarý kadar bitkiyi koruma
B) Floem (soymuk) borularý E) Ýletime (madde taþýnmasýna) yardýmcý olma
C) Ksilem (odun) borularý
D) Emici tüyler
E) Sünger parankimasý
18. Çok yýllýk bitkilerde bulunan bölünür doku

14. Bitkisel dokular, belirli bir özellik bakýmýndan hücreleri için, aþaðýda verilenlerden hangisi
gruplandýrýldýðýnda, aþaðýdakilerden hangisi yanlýþtýr?
bu grubun dýþýnda kalýr? CCC
DDD A) Çekirdekleri bölünmez doku hücrelerininkin-
A) Destek dokusu den büyüktür.
B) Parankima dokusu B) Sitoplazmalarý fazladýr.
C) Koruyucu dokusu C) Kofullarý normalden daha büyüktür.
D) Meristem dokusu D) Hücre çeperleri incedir.
E) Salgý dokusu E) Bazý bitki hormonlarýný üretebilir.

19. Primer (birincil) meristem, yüksek yapýlý bitkiler- 22. Bir iletim demetinin yapýsýnda bulunan,
de kök, gövde ve dallarda yoðunlaþmýþtýr. Kök ve
I. Ksilem (odun) borularý
gövde uçlarýndaki bu bölgelere “büyüme nokta-
larý” denir. II. Kalburlu soymuk hücreleri
III. Arkadaþ hücreleri
Bitkinin gövde ve dal uçlarýnda bulunan bü-
yüme noktalarý; kýsýmlarýndan hangilerinde metabolik olaylar
devam etmektedir?
I. Tomurcuk pullarý
CCC
II. Kaliptra (yüksük) A) Yalnýz II B) I ve II C) II ve III
III. Dermatogen tabakasý
D) I ve III E) I, II ve III
yapýlarýndan hangileriyle korunmaktadýr?
AAA
23. Binlerce hücrenin bir araya gelmesiyle oluþ-

muþ Volvox kolonisi için;
I. Hücreler arasýnda iþ bölümü vardýr.
20. Epidermis dokusunu oluþturan bazý hücre- II. Farklý özellikteki hücrelerin birleþmesiyle olu-
lerin farklýlaþmasýyla, þan dokulara sahiptir.
I. Stoma (gözenek) III. Koloniyi oluþturan bazý hücreler, farklý bir ka-
II. Emici tüyler lýtsal yapýya sahiptir.
III. Kutikula tabakasý açýklamalarýndan hangileri doðrudur?

IV. Tomurcuk pullarý AAA
þeklindeki yapýlardan hangileri meydana ge-
lir? D) I ve III E) II ve III
AAA
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
24. Ýletim demetlerinin yapýsýnda bulunan odun

demetleri için,
21. Bitkilerde desteklik saðlayan doku çeþitlerine I. Tek yönlü madde taþýnmasý görülür.
ait olan; ll. Parankima hücrelerine sahiptir.
I. Hücreleri canlýdýr. lll. Su ve suda çözünmüþ inorganik maddelerin

taþýnmasýný saðlar.
ll. Çeperleri lignin ve selüloz birikmesiyle ka-
lýnlaþmýþtýr. þeklindeki açýklamalarda hangileri doðrudur?
lll. Sitoplazmalarý ve çekirdekleri yoktur. EEE
A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III
IV. Tohum kabuklarýnda, armut ve ayva gibi
meyvalarýn sert kýsýmlarýnda bulunan çeþidi D) II ve III E) I, II ve III
taþ hücreleri adýný alýr.
þeklindeki özelliklerden hangileri pek dokuya
(kollenkima), hangileri ise sert doku (skleran-
kima) ya aittir?
BB
Kollenkimaya Sklerankimaya
25. Aþaðýda verilen yapýlardan hangisi, deðiþmez
ait olanlar ait olanlar bitki dokulardan deðildir?
CCC
A) I ve II III ve IV A) Epidermis tabakasý
B) Yalnýz I II, III ve IV B) Soymuk borularý
C) I, II ve IV Yalnýz III C) Mantar meristemi
D) II ve IV I ve III D) Ýletim parankimasý
E) Yalnýz IV I, II ve III E) Periderm (mantar) dokusu
C.T. 1-B 2-E 3-A 4-D 5-A 6-A 7-C 8-A 9-D 10-B 11-E 12-A 13-C 14-D 15-D 16-E 17-E 18-C 19-A 20-A 21-B 22-C 23-A 24-E 25-C

Sözcük Anlamý – Cümle Anlamý
SÖZCÜKLERÝN ANLAMSAL GERÇEK ve MECAZ ANLAM

ÖZELLÝKLERÝ Gerçek anlam, bir sözcüðün temel anlamýdýr. Buna
sözcüðün akla ilk gelen anlamý ya da sözlükteki ilk
Kendi baþýna anlamý olan ya da diðer sözcüklerle bir anlamý da denir. Bir sözcüðün diðer anlamlarý gerçek
araya gelerek anlam kazanan ses ya da ses top- anlamýndan yola çýkýlarak oluþturulmuþtur. Sözcüðün
luluðuna sözcük denir. Her sözcük belli bir varlýðý, gerçek anlamýndan tamamen uzaklaþarak kazandýðý
kavram ya da durumu karþýlamak için vardýr. anlama ise mecaz anlam diyoruz.
Sözcüklerin anlam özellikleri cümle içindeki kulla- Örneðin “burun” dendiðinde aklýmýza ilk gelen, insa-
nýmlarýna göre deðiþir. nýn bir organýdýr.
Öyleyse;
SÖZCÜKLERDE ÇOK ANLAMLILIK “Burnundaki benler onu öyle tatlý gösteriyordu ki...”
Her sözcük temelde belli bir nesneyi, kavramý ya da cümlesindeki “burun” sözü insanýn bir organý anla-
durumu karþýlamak için doðar. Ancak zamanla bir mýnda olduðundan gerçek anlamýnda kullanýlmýþtýr.
sözcük çok farklý anlamlara gelebilir. “Bugünlerde burnu büyüdü, kimseleri gözü gör-
Örneðin “baðlamak” sözcüðü ilk anlamýyla bir nes- müyor.”
neyi ip veya benzer bir nesneyle baðlý hale getirmek cümlesinde ise “burun” sözcüðü insanýn bir organý an-
anlamýnda olduðu halde; lamýný vermekten çok uzak olduðu için mecaz anlam-
“Bu karar beni baðlamaz.” lýdýr.
cümlesinde kararýn geçersiz olduðu,

“Bizim ilçeyi yeni bir ile baðlamýþlar.” rnek ... 2
cümlesinde yeni bir ilden yönetileceði anlamý vardýr. I. Onun bu piþkinliðine bir anlam veremedik.
Bu sözcük daha farklý anlamlara da gelebilir.
II. Çoðunluk saðlanamadýðý için toplantý ertelendi.
III. Cesaretinin kýrýlmasýna sen sebep oldun.
IV. Çevre temizliðine önem vermek gerekir.
rnek ... 1
Yukarýdaki cümlelerin hangilerinde altý çizili söz-
cükler gerçek anlamý dýþýnda (mecaz anlamýyla) kul-
Aþaðýdaki cümlelerden hangisinde "bulmak" eyle-
lanýlmýþtýr?
mi, ötekilerden farklý anlamda kullanýlmýþtýr?
A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III.
A) Kristof Kolomb Amerika'yý buldu.
B) Thomas Edison, ampulü buldu. D) II. ve IV E) III. ve IV.
C) Robert Koch, kendi adýyla anýlan basili buldu. (1991 - ÖSS)
D) Roald Amundsen, Güney Kutbunu buldu. Çözüm
E) Pierre Curie ve eþi, radyumu buldu. Seçeneklere baktýðýmýzda I. cümledeki "piþkinlik" sözü
(1982 - ÖSS) gerçek anlamýnda "ekmeðin piþmiþ olmasý" anlamýnda
kullanýlýr. Burada ise "anlamazdan gelme, vurdumduy-
Çözüm
mazlýk yapma" anlamýndadýr. III. cümledeki "kýrýlmak"
Seçeneklerdeki "bulmak" eylemlerini incelediðimizde sözü gerçek anlamýnda "camýn kýrýlmasý" gibi bir an-
A, C, D, E de "keþfetmek" yani zaten olan bir þeyi lam verir. Burada ise "azalmak, kaybetmek" anlamýnda
ortaya çýkarmak; B'de ise ''icad etmek'' anlamýnda kul- kullanýlmýþ. Kendi anlamýný kaybeden bu sözler mecaz
lanýlmýþtýr. Çünkü ampül önceden var olan bir þey anlamdadýr. Öyleyse diðer cümlelerde altý çizili sözler
deðildir. Edison tarafýndan oluþturulmuþtur. gerçek anlamýndadýr.
Cevap B Cevap B
58 TÜRKÇE / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

ANLAM AKTARMALARI DOLAYLAMA

Sözcüklerin adlandýrýlmasýndaki yollardan biri de do-
Ad Aktarmasý (Mecaz-ý Mürsel) laylamadýr. Bunda tek bir kelimeyle karþýlanabilecek
Bazen bir varlýðýn anlatýlmasýnda varlýðýn kendisi deðil bir varlýk ya da kavram birden fazla sözcükle karþýlanýr.
parçalarý ya da özellikleri dikkate alýnýr. Benzetme ilgisi Bu sözcükler çoðu zaman varlýkla uzaktan yakýndan
kurulmadan yapýlan bu tür adlandýrmalara ad aktar- ilgili deðildir. Sadece toplumca, o varlýðýn o sözlerle
masý, düzdeðiþmece, mecaz-ý mürsel gibi adlar veri- karþýlanabildiði bilinir.
lir. Örneðin;
Bu tür adlandýrmalar deðiþik biçimlerde karþýmýza çý- “Ormanlarýn kralý, kafeste hiç de mutlu görünmüyor-
kar. du.”
“Kendimi kaptýrarak tekerleðin sesine cümlesinde “Ormanlarýn kralý” sözüyle aslan anlatýl-
Uzanmýþým kalmýþým yaylýnýn þiltesine” mak istenmiþtir. Aslanýn bu sözlerle karþýlanmasý top-
lumun genel kabulünden ibarettir.
dizelerinde altý çizili sözle anlatýlmak istenen arabadýr.
Ancak arabanýn sadece bir parçasý olan “yay” sözüyle
araba çaðrýþtýrýlmýþtýr.
“Beyoðlu tepinirken aðlar Karacaahmet” rnek ... 4
dizesinde Beyoðlu, sözüyle o semtte yaþayan insan-
lar, Karacaahmet sözüyle de bu adla anýlan mezar- “Bir tek kelimeyle belirtilebilecek bir kavramý, birden
lýktaki ölüler kastedilmiþ. çok kelimeyle anlatmaya ‘dolaylama’ denir.”
“Bizden evvel buraya inen üç dört arkadaþ Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde, dolaylama yok-
tur?
Kurmuþtular tutuþan ocaða karþý baðdaþ”
dizelerinde de “ocak” sözüyle ad aktarmasý yapýlmýþ- A) Anadolu’da bað kütüðüne, “omça” denir.
týr. Çünkü “tutuþan” ocak deðil içindeki çalýlar veya B) Yavru vatandan yapýlan ihracatta önemli artýþlar
odunlardýr. oldu.
C) Ormanlarýn kralý, þimdi bir kafeste tutsaktýr.
D) Balýkçý “Derya kuzularý”, diye baðýrýyordu.
E) Büyük kurtarýcý, Anadolu’da yeni bir devlet yarattý.
rnek ... 3
Çözüm
Marmara’da her yelken
Açýklama kýsmýnda dolaylamanýn ne olduðu söylen-
Uçar gibi neþeli
miþ. Buna göre, “Yavru vatan” Kýbrýs; “Ormanlarýn
Yukarýdaki dizelerde olduðu gibi, kimi sözler benzet- kralý” aslan; “Derya kuzularý” balýk; “Büyük kurtarýcý”
me amacý gütmeden kendi anlamlarý dýþýnda kullanýlýr. Atatürk yerine kullanýlmýþtýr. A’da ise “omça”nýn tanýmý
verilmiþ. Birden çok kelimeyle anlatýlan bir kavram
Aþaðýdaki dizelerin hangisinde bu örnektekine
yoktur.
benzer bir kullaným vardýr?
Cevap A
A) Dalgalan sen de þafaklar gibi ey þanlý hilâl
B) Ben ezelden beridir hür yaþadým hür yaþarým
C) Etmesin tek vatanýmdan beni dünyada cüda SOMUT ve SOYUT ANLAM
D) Bastýðýn yerleri toprak diyerek geçme taný Sözcükler varlýklarý ve kavramlarý karþýlar. Varlýk, mad-
E) Kim bu cennet vatanýn uðruna olmaz ki feda de olarak bulunan yani duyu organlarýyla algýlanabilen
(1995 - ÖSS) bir nitelik taþýr.
Örneðin; “aðaç” gözle; “soðuk” dokunmayla; “gürül-
Çözüm tü” iþitmeyle; “koku” koklamayla; “acý” tatmayla algý-
lanabilir. Ýþte duyu organlarýmýz yardýmýyla algýlaya-
Birinci dizedeki “yelken” sözüyle kastedilen yelkenli bildiðimiz bu sözcüklere somut anlamlý sözcükler
tekne ya da gemidir. Yelken sadece onun bir par- denir.
çasýdýr. Seçeneklere baktýðýmýzda benzer bir durumu
Oysa “üzüntü, sevgi, özlem, hasret, rüya” gibi sözcük-
A’da görüyoruz. Buradaki “hilal” sözüyle kastedilen
leri herhangi bir duyumuzla algýlayamayýz; bunlarýn
bayraktýr. “Hilal” sadece bayraðýn bir parçasýdýr.
sadece kavram olarak var olduðunu kabul ederiz. Bu
Cevap A tür sözcüklere de soyut anlamlý sözcükler denir.
TÜRKÇE / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 59

rnek ... 5 rnek ... 6
“Anlam geniþlemesi yoluyla somut anlamlý bir ad, bir Aþaðýdaki cümlelerin hangisindeki altý çizili söz-
de soyut anlam kazanabilir. Örneðin, somut anla- cükler anlamca birbirine en yakýndýr?
mýyla “geçilen yer” demek olan “yol” kelimesi, “yön-
tem” anlamýna gelerek soyut bir anlam da kazan- A) Bir süre sonra kendisi de bu akýmýn, bu tartýþma-
mýþtýr.” nýn içinde yer almýþtý.
Böyle bir anlam deðiþmesini örneklendiren kelime, B) Bu kitaplarý, belirlediðiniz ölçütlere göre seçin, ayý-
aþaðýdakilerden hangisinde kullanýlmýþtýr? rýn.
C) Kendisine yapýlan bu haksýzlýðý, bu saygýsýzlýðý içi-
A) Aðaçlar, ilkyazda bir gelin gibi donanýrlar. ne sindiremiyordu.
B) Bu gördüðün bulutlar yaðmur yüklü bulutlardýr. D) Bütün bunlarý, kendisinin yerine, önüne geçmek
C) Bunu yapmaya yürek ister, bu her babayiðidin isteyenler düzenliyordu.
harcý deðil. E) Bu makineler ötekilere göre daha kullanýþlý, daha
D) Bu daðlar geçit vermez sarp daðlardýr. pahalýdýr.
(2001 - ÖSS)
E) Yapýnýn güzel bir görünümü vardý; taþ, dantel gibi
iþlenmiþti.
Çözüm
Seçeneklere baktýðýmýzda, B’de “seçmek” ve “ayýr-
Çözüm mak” sözcükleri “bir þeyi benzerleri arasýndan seçip
“Yürek” gerçekte “kalp” anlamýnda somut bir sözcük- almak, onlardan farklý tutmak” anlamýnda kullanýlmýþ-
tür. “Adamýn yüreðine saplanan kurþunu ameliyatla týr. Buna göre “seçin” ve “ayýrýn” sözcükleri yakýn an-
çýkardýlar.” cümlesinde bu söz somut anlamlýdýr. An- lamlýdýr.
cak C’de “cesaret” anlamý taþýyarak soyut bir anlam Cevap B
ifade etmiþtir.
Cevap C
KARÞIT (ZIT) ANLAM

Birbirine karþýt kavramlarý karþýlayan sözcüklerdir. Kar-
TERÝM þýt anlamlý sözcükler iki zýt noktayý belirtirler. Örneðin;
“güzel” sözcüðünün karþýtý “itici” olamaz, çünkü iticilik-
Bir bilim, sanat ya da meslekle ilgili özel bir kavramý te sevimsizlik anlamý da vardýr. Oysa “güzel” sözü
karþýlayan sözcüklere terim denir. sevgiyi beraberinde ifade etmez. Bunun karþýtý ancak
“Aðzýnda diþ kalmamýþ, adam hala genç gibi dav- “çirkin” dir.
ranýyor.” Ayrýca, bir sözcüðün karþýt anlamlýsý da cümleye göre
deðiþir. Ýki sözcük bir cümlede karþýt anlamlýyken
cümlesinde gerçek anlamýnda ve günlük kullanýlan
baþka bir cümlede karþýt anlamlý olmayabilir.
“aðýz” sözü,
“Ýstanbul’da büyümüþ; ama Karadeniz aðzýyla ko-
nuþuyor.”
cümlesinde dilbilgisinde bir taným olan “yöresel ko- rnek ... 7
nuþmalara dilde verilen karþýlýk” anlamýna gelerek bir
terim oluþturmuþ. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde “hafif” kelimesi
“Kurþun aðýr bir madendir.” cümlesindeki “aðýr” ke-
limesinin anlamca karþýtýdýr?
EÞ ANLAM A) Kaç gündür midemde hafif bir aðrý var.

B) Hastalýðý geçene kadar hafif bir iþte çalýþmasý
Ayný kavramý karþýlayan farklý sözcükler eþ anlamlýdýr. gerekiyormuþ.
Örneðin “ayakkabý” sözü ile “kundura” sözü ayný C) Savaþta hafif bir yara almýþtý.
nesneyi karþýladýklarý için eþ anlamlý sayýlýr. D) Eline alýnca hangisinin daha hafif olduðunu an-
Sorularda eþ anlamlýlýk, doðrudan sorulabileceði gi- larsýn.
bi, “yakýn anlamlýdýr, ayný anlamdadýr” gibi de sorula- E) Araba harekete geçerken hafif bir sarsýntý his-
bilir. sediyor.

Çözüm
rnek ... 9
Örnek cümledeki “aðýr” sözü gerçek anlamdadýr. Yani
elle veya baþka bir aletle miktarý tartýlabilen bir deðer Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde deyim açýklama-
anlamýna geliyor. Karþýtý olan hafif kelimesi de öyleyse sýyla birlikte verilmiþtir?
tartýlabilen somut bir deðer olmalýdýr. D’de eliyle hafi-
fliðini anlayabildiðine göre bir nesneyi tartýyor demek- A) O gün þafak sökerken uyanmýþ, yola çýkmak üzere
tir. Bu, “hafif” sözünün gerçek anlamý olduðundan bu hazýrlanmýþtý.
cümlede örnek cümledekinin karþýtý olarak kullanýl-
mýþtýr diyebiliriz. B) Þimdilik sabrediyor, zamaný gelince her þeyi
ortaya dökmeyi düþünüyordu.
Cevap D C) Herkes ayný sorun üzerinde düþünüyordu ama hiç
kimse onu açýkça dile getirmiyordu.
D) Ona en çok duyarlýk gösterdiði yönden saldýrmýþ,
DEYÝM onu can evinden vurmuþtu.
En az iki sözcüðün anlamca kaynaþmasý sonucu olu- E) Bu duruma gerçekten çok üzülüyordu ama elin-
þan söz öbekleridir. Deyimi oluþturan sözcükler çoðu den hiçbir þey gelmiyordu.
zaman kendi anlamlarýndan uzaklaþýr. (1994 - ÖSS)
“Haberi duyunca etekleri zil çaldý.” Çözüm
cümlesinde “etekleri zil çalmak” çok sevinmek anla- D seçeneðine baktýðýmýzda "can evinden vurmak" de-
mýna gelen bir deyimdir. Ancak burada “etek, zil, çal- yimini görüyoruz. Bu deyim kiþiyi "en duyarlý olduðu
mak” sözlerinin sevinmekle bir ilgisinin olmadýðý açýk. yönden incitmek" anlamýný taþýr. Her iki anlam da ayný
cümlede geçtiðinden deyimin açýklamasý vardýr. A'da
"yola çýkmak"; B'de "ortaya dökmek"; C'de "dile ge-
tirmek"; E'de "elinden bir þey gelmemek" deyimlerinin
rnek ... 8 açýklamasý ise verilmemiþtir.
Cevap D
Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde “denk” kelimesi,
deyim içinde kullanýlmýþtýr? ATASÖZÜ
Yýllar önce söylenmiþ, dilden dile aktarýlarak günümü-
A) Dengin olmayan kiþilerle arkadaþlýk etmeni
ze kadar gelmiþ, öðüt bildiren, genel kural niteliði ta-
istemiyorum.
þýyan özlü sözlerdir. Genellikle kesin bir yargý bildiren
B) Bu iki çuvalýn aðýrlýklarýnýn denk olduðunu sanmýy- cümleler biçiminde görülür.
orum.
C) Tatilde, denk getirebilirsem iki gün de Ýstanbul’da
kalacaðým. rnek ... 10
D) Kardeþlere verilen hediyelerin denk olmasýna
dikkat etmeliydiniz. Aþaðýdaki atasözlerinden hangisi anlamca öteki-
E) Dikkat ettim, terazinin kefeleri denk deðildi. lere ters düþmektedir?
(1987 - ÖSS)
A) Akýllý düþman, akýlsýz dosttan hayýrlýdýr.
Çözüm B) Akýl adama sermayedir.
C) Akýllý köprü arayana dek, deli suyu geçer.
“Denk” sözcüðünün deyim içinde olmasý, kendi an-
lamýnýn dýþýnda kullanýlarak baþka sözcüklerle öbek- D) Akýlsýz baþýn cezasýný ayaklar çeker.
leþmesi demektir. C’de “denk getirebilirsem” sözü E) Akýl olmayýnca baþta, ne kuruda biter ne yaþta.
“rastgelirse, iþlerimi ayarlayabilirsem” gibi anlamlara
(1986 - ÖSS)
gelir. Yani “denk” sözcüðü “getirmek” sözcüðüyle bir-
leþmiþ ve iki sözcük yeni bir anlam kazanmýþtýr. Diðer
seçeneklerde ise denk sözcüðü “ayný düzeyde bulu- YANSIMA SÖZCÜKLER
nan, eþit” anlamlarýnda yani baþka bir sözcükle öbek-
Doðada duyulan seslerin taklit edilmesiyle oluþan
leþmeden kullanýlmýþtýr.
sözcüklerdir. Bu sözcüklerde ses-anlam iliþkisi güç-
Cevap C lüdür. Bu tür sözcükler sese dayalý olduðundan çoðu
dilde benzerlik gösterir. Yansýma sözüklerde de
gerçek ve mecaz anlam söz konusudur.
Kimi cümlelerde ise deyimle ayný anlama gelen açýk-
“Çalýlýktan çýtýr çýtýr sesler geliyordu.”
layýcý sözler bulunur. Bu durumda deyim, açýklayýcýsýy-
la birlikte kullanýlmýþ olur. cümlesindeki altý çizili sözcük yansýmadýr.

ÝKÝLEME
rnek ... 12
Sözün anlamýný pekiþtirmek, onu zenginleþtirmek ya
da deðiþik anlam ilgileri oluþturmak için birbirinden
Eleþtiri alanýnda önemli eksikliklerimizden biri de eski-
ayrý yazýlan iki sözcüðün bir araya getirilmesiyle olu-
yi, içinde bulunulan dönemin koþullarý içinde araþ-
þan söz öbeðidir. Ýkilemeler yapýca ve anlamca fark-
týrmamak. “Doðru” diye bellediðimiz birtakým kavram-
lýlýklar gösterir.
larýn, çýkarýmlarýn kabuðunu kýrmamak. Bunlarý yeni
“Yaðmur usul usul yaðýyordu.” terimlerin baðlamý içinde incelememek.
“Yalan yanlýþ sözlerle ortalýðý karýþtýrdý.” Bu parçada, “kabuðunu kýrmamak” sözüyle anlatýl-
mak istenen aþaðýdakilerden hangisidir?
“Aþaðý yukarý iki aydýr kimse uðramadý buraya.”
“Eðri büðrü yollardan denize ulaþtýk.” A) Eskiden yazýlmýþ yapýtlarýn deðerini ortaya çýkar-
mak için uðraþmamak
“Ivýr zývýr eþyalarý tavan arasýna kaldýrdýk.”
B) Doðruluðu, yanlýþlýðý kiþiye göre deðiþen dü-
“Beni baþtan aþaðý þöyle bir süzdü.” þünceleri eleþtirmemek
cümlelerindeki altý çizili sözcükler ikilemedir. C) Doðruluðu benimsenmiþ yargýlarý tekrar ele alýp
deðerlendirmemek
D) Tartýþýlmýþ konularla ilgili görüþlerini açýklamaktan
kaçýnmamak
rnek ... 11 E) Tabu olarak bilinen düþünceleri tartýþýrken belirlen-
miþ sýnýrlar içinde kalmamak
Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde ikileme cümleye (2003 - ÖSS)
“zorlukla” anlamý katmýþtýr? Çözüm
A) Gece gündüz demeden çalýþýyordu. Parçada “kabuðunu kýrmamak” sözü “‘Doðru’ diye
B) Çamurlara bata çýka yürüdük. bellediðimiz birtakým kavramlarýn, çýkarýmlarýn ka-
buðunu kýrmamak.” cümlesi içinde kullanýlmýþ. Bu ifa-
C) Yaptýðý yanlýþý er geç anlayacak.
de “Bunlarý yeni terimlerin baðlamý içinde inceleme-
D) Bu iþte onun da az çok payý var. mek.” cümlesiyle anlamca desteklenmiþ. Öyleyse “ka-
E) Olan oldu artýk üzülme. buðunu kýrmamak” sözüyle birtakým kurallarý, kavram-
(1995 - ÖSS) larý incelememek anlatýlmak istenmiþtir.
Cevap C
Çözüm
Seçeneklerdeki ikilemelerin anlamlarýný verirsek sonuç
anlaþýlýr. A’da “gece gündüz” süreklilik, B’de “bata
çýka” zor zahmet; C’de “er geç” eninde sonunda; D’de
“az çok” biraz; E’de “olan oldu” iþ iþten geçti anlam-
rnek ... 13
larýný vermektedir. Görüldüðü gibi istenen anlam B’de
verilmiþtir. Sanatçý, yeni resimlerinde soyut ile somut öðeleri yan
Cevap B yana, iç içe, biçim ve renk karþýtlýklarýyla kullanarak,
izleyiciyi etkileyen bir anlatýma ulaþýyor.
Bu cümlede geçen “izleyiciyi etkilemek” sözüyle an-
SÖZCÜK YA DA SÖZ ÖBEGÝYLE latýlmak istenen, aþaðýdakilerden hangisidir?
ANLATILMAK ÝSTENEN A) Zýtlýklarý göstermek
Kimi zaman birden fazla sözcük bir araya gelerek fark- B) Kendini yenilemek
lý bir anlamý karþýlayacak biçimde kullanýlabilir. Bu C) Dikkatini çekmek
sözler cümlenin ya da parçanýn anlam bütünlüðü
D) Farklý teknikleri denemek
içinde çok özel anlamlar kazanmýþ olabilir. Bu tür söz
öbeklerinin anlamýný düþünürken cümledeki anlam E) Alýþýlmýþýn dýþýna çýkmak
akýþýný göz önünde bulundurmak gerekir. Örneðin, (1996 - ÖSS)
Maviyle yeþilin kucak kucaða olduðu Kanlýca, hep
kýpýr kýpýr, hep hayat dolu ve hep kendi gibi kalmak Çözüm
istiyor.
Sanatçý karþýt öðeleri ortaya koyarak izleyiciyi etkile-di-
cümlesindeki altý çizili sözde, bir araya gelen sözcük- ðine göre, bu öðelerle seyircinin dikkatini çekiyor demek-
ler, “özelliklerini korumak istemek, deðiþmeye diren- tir.
mek” anlamýna gelecek biçimde kullanýlmýþtýr. Cevap C

5. Birçok yazarýn öyküsü insanýn uzaðýna düþüyor.

Kuþtan, böcekten, daðdan, bayýrdan söz ediyor
öykülerinde bu yazarlar. Kalýcýlýða giden yolun,
insandan ve onun yaþamýndan geçtiðini ne yazýk
1. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde ad aktar- ki unutuyorlar.
masý söz konusudur?
CCC Bu parçada geçen “insanýn uzaðýna düþmek” sö-
A) Bu kasabanýn esnafý sabahleyin erkenden züyle anlatýlmak istenen aþaðýdakilerden han-
dükkanlarýný açardý. gisidir?
CCC
B) Gecenin bir vaktinde nöbetçi eczane arama-
A) Ýnsanlarý etkileyen bir söyleyiþi olmamak
ya baþladýk.
B) Düþünceleriyle insanlara ters düþmek
C) Önümüzde ilerleyen araç sürekli hata yapýyor.
C) Ýnsanla ilgili konularý anlatmamak
D) Penceremden giren ýlýk rüzgar yüzümü okþadý.
D) Ýnsanlardan uzak bir yerde yaþamak
E) Keþke bu güzel kasabaya daha önce gele-
bilseydik. E) Ýnsanlarýn evrensel sorunlarýndan söz etmek
2. “Kimi somut anlamlý sözcükler zamanla soyut bir

anlam kazanabilir.” 6. Son günlerde, genç þairlerin þiirleri revaçta.
Aþaðýdaki altý çizili sözcüklerden hangisi bu- Altý çizili sözcüðün bu cümleye kattýðý anlam
na uygun bir kullanýmdýr? aþaðýdakilerin hangisinde vardýr?
BBB BBB
A) Son geliþmeler ekonominin iyiye gittiðini A) Yurt dýþýnda ödül almýþ sanatçýmýz çok az.
gösteriyor. B) Günümüzde arabesk müzik ilgi görüyor.
B) Sevgi, gönlün aynasýnda yansýyan en güzel C) Sanat yolunda baþarýlý olmak isteyenler, tak-
duygudur. litten uzak durmalýdýr.
C) Bu caddenin sonundaki kavþakta sýk sýk kaza D) Ýnce eleyip sýk dokuyan, baþarýlý bir öykücüy-
olur. dü o.
D) Fýrtýnalý havada gemiler limana güçlükle gire- E) Usta tiyatrocu, deneyimlerini gençlere aktarý-
bildi. yor.
E) Genç yarýþmacý, büyük bir baþarý elde etti.
3. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde deyim, açýk- 7. Beðenilecek, övülmeye deðer bir tek dayanýþma
lamasýyla birlikte kullanýlmýþtýr? I
AAA türü vardýr: Düþünceleri bir olan kiþilerin dayanýþ-
A) Misafirleri bir anda karþýsýnda görünce öyle II III
telaþlandý ki, eli ayaðýna dolaþtý.
masý; bir çýkar uðruna düþüncelerinden geçmeyen
B) Onun gibi içi dýþý bir insanlardan hiçbir za- IV V
man zarar gelmez.
kimselerin dayanýþmasý...
C) Babam seni görmesin, bir kaþýk suda boða-
cak. Yukarýdaki altý çizili sözlerden hangileri ger-
D) Bana, þu günlerde baþýný kaþýyacak vaktinin çek anlamýnýn dýþýnda kullanýlmýþtýr?
olmadýðýný söyledi. CCC
A) I. ve II. B) II. ve III. C) II. ve V.
E) Rakibini hafife alýrsan, yenilgiden kurtulamaz-
sýn. D) III. ve IV. E) IV. ve V.
4. I. Evden çýkarken bir pencereyi açýk býrakmýþ.

II. Bu saatte açýk bir bakkal bumak çok zor. 8. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde dolaylama
III. Ýþ konusunda açýk konuþmanýn zamaný geldi. yapýlmýþtýr?
IV. Patronumuz yeni düþüncelere açýk biridir. BBB
A) Futbola karþý özel bir ilgisi vardý.
V. Televizyona göre, yarýn hava açýk olacak.
B) Bu takýma iyi bir file bekçisi lazým.
“Açýk” sözcüðü, yukarýdaki numaralanmýþ cüm- C) Her hafta sonu maça giderim.
lelerde kaç deðiþik anlamda kullanýlmýþtýr?
EEE D) Çocuklarýyla bahçede top oynuyor.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 E) Yarýn televizyonda önemli bir karþýlaþma var.
C.T.-1 1-C 2-B 3-A 4-E 5-C 6-B 7-C 8-B

CÜMLELERDE YAKIN ANLAMLILIK CÜMLE TAMAMLAMA

Bütün cümleler kendine göre bir anlam taþýr. Bir cümle Bazý cümle anlamý sorularý da cümle tamamlama biçi-
taþýdýðý anlam yönüyle baþka bir cümleye anlamca minde olabilir.
yakýnlýk gösterebilir. Sýnavda çoðunlukla örnek bir Bu tip sorular deðiþik biçimlerde karþýmýza çýkar. Ba-
cümle verilip, bu cümlenin yakýn anlamlýsý istenmekte- zen bir konuþma metninde, konuþma yeri boþ býrakýlýr
dir. Bu durumda örnek cümlenin anlamýný iyi belirle- ki bu durumda konuþmanýn akýþýna dikkat edilmelidir.
mek ve sonrasýnda buna yakýn anlamý içeren cümleyi Bazen bir cümlenin baþý ya da sonu boþ býrakýlýr; ora-
seçeneklerde bulmak gerekir. ya getirilecek sözcük ya da söz öbekleri sorulur.
Örneðin; Örneðin;
“Romancý, bir fotoðrafçý deðil, ressam olmalýdýr.” “Bir yapýtý yaþanýr kýlan, içeriðin ilginçliði deðil, ....”
cümlesini inceleyelim. Cümlede geçen “fotoðrafçý” ve cümlesini nasýl tamamlayacaðýmýzý düþünelim. Cümle-
“ressam” sözcükleri anahtar sözcük durumundadýr. nin sonuna getireceðimiz kýsým, anlatýlanlarý destekler
Fotoðrafçý, gerçeði, gördüklerini olduðu gibi yansýtýr; nitelikte olmalýdýr. Cümlede “yapýtýn kalýcýlýðýnýn konuy-
la ilgili olmadýðý” anlatýlmaktadýr. Kalýcýlýk konuyla ilgili
ressam ise gerçeði, yorumlayarak, hayal süzgecinden
deðilse, anlatýmla ilgilidir. Cümlenin sonuna anlatýmla
geçirerek aktarýr. Romancý, ressam gibi davranmasý
ilgili bir söz getirmeliyiz. Buna göre cümleyi,
gerektiðine göre,
“Bir yapýtý yaþanýr kýlan, içeriðin ilginçliði deðil, an-
“Romancý, gerçeði olduðu gibi deðil de, yorumla- latýmýn akýcý olmasýdýr.”
yarak yansýtmalýdýr.”
þeklinde tamamlayabiliriz.
cümlesi önceki cümleye anlamca yakýndýr.
rnek ... 1 rnek ... 2
Düþünceye saygý göstermek gerekir; ancak bu, her

Bir yazarýn çocukluðu, o yazarýn banka hesabýdýr.
düþünceyi doðru sayýp kendi düþüncemizden vazgeç-
Bu cümlede öne sürülen görüþ aþaðýdakilerden me anlamýna gelmemeli. Çünkü kiþisel düþünceler,
hangisidir? meyvelerin güneþ altýnda olgunlaþmasý gibi, ----.
Bu parça, düþüncenin akýþýna göre aþaðýdakiler-
A) Yazarýn sanatsal yaratýlarý, çocukluk anýlarýyla,
den hangisiyle tamamlanabilir?
çocuklukta yaþadýklarýyla beslenir.
B) Yazarlarýn çocukluktaki birikimleri, yaþlýlýk döne- A) zorla benimsetilmeye çalýþýlýrsa etkisini yitirir
minde anlam kazanýr.
B) uzun süren zihinsel çabalar sonunda oluþur
C) Mutlu bir çocukluk dönemi geçirenler sonraki
C) en küçük bir kuþkuya yol açarsa bireylere olan
yýllarda yazar olabilir.
güveni azaltýr
D) Her yazar çocukluðunda, farkýnda olmadan, ya-
D) kiþinin, içinde bulunduðu ortama göre deðiþiklik
zarlýða hazýrlýk dönemi yaþamýþtýr.
gösterir
E) Bir kimsenin yazar olmasýnda ilk adým, çocuklu-
E) saðlam temellere dayandýðý sürece zarar görmez,
ðunu anlatmasýdýr.
yýpranmaz
(2002 - ÖSS)
(2003 - ÖSS)
Çözüm Çözüm
Örnek cümlede “bir yazarýn çocukluðunun, banka he- Parçada boþ býrakýlan yerden hemen önce düþüncele-
sabý niteliði taþýdýðý” vurgulanmýþtýr. Burada “banka rin oluþumu, meyvelerin güneþ altýnda olgunlaþma-
hesabý” sözüne dikkat etmeliyiz. Banka hesabý bir in- sýna benzetilmiþtir. Meyveler, hemen olgunlaþmaz, on-
sanýn sýk sýk baþvurduðu bir hesaptýr. Demek ki yazar larýn olgunlaþmasý için belli bir zamanýn geçmesi gere-
da eserlerini yazarken çocukluðuna sýk sýk baþvu- kir. Ýþte düþüncelerin oluþup olgunlaþmasý da belli bir
ruyor, ondan söz ediyor. Bu anlam, A’da bulunmak- zamanýn geçmesine ve çaba gösterilmesine baðlýdýr.
tadýr. O halde cümle B seçeneðiyle tamamlanabilir.
Cevap A Cevap B

CÜMLEDE ANLAM ÝLÝÞKÝLERÝ Çözüm

Parçanýn ilk iki cümlesinde yazar arkasýnda bir þey
KOÞULA BAÐLILIK
býrakmak istemediðini söylemiþ, bunun nedenlerinin
Bir eylemin ya da durumun gerçekleþebilmesi için ise farklý yorumlara meydan vermemek ve insanlarýn
önceden olmasý gereken baþka bir durumun varlýðý, kafasýný karýþtýrmamak olduðunu ifade etmiþ. Öyley-
koþula baðlýlýktýr. Örneðin; se söylenenlerin nedenleri son iki cümlede açýklan-
“Sizinle gelirim, ama önce bu iþi bitirmeme yardým mýþtýr.
ederseniz.” Cevap E
cümlesinde “gelme” eyleminin olmasý “yardým etme”
eyleminin gerçekleþmesine baðlýdýr.
rnek ... 3 AMAÇ

(I) Halk türkülerimizi, ezgi ve þiir bakýmýndan kývamýný Varýlmak istenen hedef, ulaþýlmak istenen sonuçtur.
bulmuþ sanat eserleri sayabiliriz. (II) Bunlarý söyleyen- Amaca bir iþin yapýlýþ gayesi de diyebiliriz. Dolayýsýyla
lerin seslerindeki ve okuyuþlarýndaki pürüzler ayýk- amaç geleceðe yöneliktir.
lanýnca klasik denecek kadar saðlam eserler çýkar or-
Örneðin;
taya. (III) Ne var ki türküleri söyleyen ve âþýk diye
anýlan halk sanatçýlarýnýn kimilerinin sesleri, bu eserle- “Toplumsal içerikli romanlarý incelemek istiyorum.”
rin deðerini gölgeliyor. (IV) Kimileri de türküleri aþýrý bir
cümlesinde amaç söz konusudur. Bu sözü söyleyen
duygusallýkla söylüyor. (V) Bunlarda türkünün özüne
kiþinin amacý “toplumsal içerikli romanlarý incelemek”
göre deðiþen bir incelik, bir yorum görülmüyor.
tir.
Yukarýdaki parçada numaralanmýþ cümlelerin han-
gisinde yargý, bir koþula baðlanmýþtýr?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

(1999 - ÖSS - Ýpt.)
Çözüm rnek ... 5
Numaralanmýþ cümleleri incelediðimizde, ll. cümlede,
“klasik denecek kadar saðlam eserlerin ortaya çýkma- (I) Bütün dünyada geleneksel olandan, halk hikâyesi
sý”, “Bunlarý söyleyenlerin seslerindeki ve okuyuþlarýn- ve destandan yararlanma yoluna gidilmiþtir. (II) Müzik,
daki pürüzlerin ayýklanmasý” koþuluna baðlýdýr. resim, roman, öykü, þiir, tiyatro ve sinema gibi sanat
dallarýnýn hepsinde böyledir. (III) Ben de böyle yap-
Cevap B
mak, geleneksel olaný çaðdaþ öykü sanatýna taþýmak
istiyorum. (IV) Bu yöntemi ülkemiz yazýnýnda ustaca
NEDEN - SONUÇ uygulayan Yaþar Kemal’in izinde yürümek isteyiþimin
Bir eylemin hangi gerekçeyle ya da hangi nedenden özünde de iþte bu yatýyor. (V) Nitekim son yapýtýmda
dolayý yapýldýðýný bildiren cümlelerde neden-sonuç il- geleneksele yöneliþim açýkça görülebilir.
gisi vardýr. Bunu bulmak için yükleme “Niçin” sorusu
Yukarýdaki parçada numaralanmýþ cümlelerin han-
sorulabilir.
gilerinde amaç söz konusudur?
A) I. ve IV. B) I. ve V. C) II. ve III.

rnek ... 4
D) III. ve IV. E) IV. ve V.
(I) Kendimle ve sanatýmla ilgili olarak yazýlýp çizilenleri
(1999 - ÖSS - Ýpt.)
biriktirmek istemiyorum. (II) Kitaplardaki þiirlerimden
baþka hiçbir þey býrakmayý düþünmüyorum arkamda.
(III) Farklý yorumlara konu olmak istemiyorum. (IV) Çözüm
Arkamda birtakým kâðýtlar býrakýp da insanlarýn kafa-
Amaç, bir kiþinin gelecekte yapmak istediði þeylerin
sýný karýþtýrmanýn gereksiz olduðuna inanýyorum.
tümüdür. Numaralanmýþ cümlelere baktýðýmýzda, III.
Bu parçada söylenenlerin nedenleri, numaralan- cümlede, sözü söyleyen kiþinin “geleneksel olaný
mýþ cümlelerin hangilerinde açýklanmýþtýr? çaðdaþ öykü sanatýna taþýmak istemesi”; IV. cümlede
“Bu yöntemi ülkemiz yazýnýnda ustaca uygulayan
A) I. ile II. B) I. ile III. C) II. ile III. Yaþar Kemal’in izinde yürümek isteyiþi” onun ama-
D) II. ile IV. E) III. ile IV. cýdýr.
(1998 - ÖSS) Cevap D

TANIMLAMA Çözüm
Bir þeyin ne olduðunu anlatan cümleler taným cümlele-
Üslup bir yazarýn dili kullanma þeklidir. Yani yazarýn
ridir. Bu tür cümleler “Bu nedir?” sorusuna cevap verir.
kelime seçimi, cümlelerinin yalýnlýðý, sanatsallýðý ya-
“Sözcük, dilin anlamlý en küçük parçasýdýr.” zarýn üslubunu verir. Buna göre parçaya baktýðýmýzda
cümlesinde taným yapýlmýþtýr. IV. cümledeki “akýcý bir dili var” V. cümledeki “somut
biçimde yansýtmýþ” sözü yazarýn üslubuyla ilgili özel-
likleridir.
Cevap E
rnek ... 6
Aþaðýdakilerden hangisi bir “taným” cümlesidir?
KARÞILAÞTIRMA
Bir düþünceyi ya da kavramý daha anlaþýlýr hale getir-
A) Lirik þiir, akýldan çok düþ gücüne, düþünceden çok mek için onu baþka bir düþünce ya da kavramla her-
duyguya yaslanýr. hangi bir yönden mukayese etmeye denir. Karþýlaþ-
B) Lirik þiirde, aþkýn her türlü görünüþü, bütün yön- týrma, ortak ya da farklý yönlerden yapýlabilir.
leriyle dile getirilir.
“Fatih, Yusuf kadar uzundur.”
C) Lirik þiirde þair, sözcükleri seçerken, onlarýn ses ve
görüntü gücünü göz önünde tutar. cümlesinde Fatih ve Yusuf boylarý yönünden karþýlaþ-
týrýlmýþtýr.
D) Lirik þiir, duygularýn, çok etkili ve coþkulu bir
biçimde dile getirildiði þiir türüdür.
E) Lirik þiirde yýllar yýlý, aþk, ölüm, din gibi belirli te-
malar iþlenmiþtir.
rnek ... 8
(1990 - ÖSS)
(I) Roman yazarken konuþmalara yer vermek çoðun-
Çözüm lukla kaçýnýlmazdýr. (II) Hatta salt konuþmalardan olu-
Cümlelerde hep lirik þiirden söz edilmiþ. Öyleyse cüm- þan romanlar bile vardýr. (III) Bu romanlarda herhalde
lelere lirik þiirin ne olduðunu sormalýyýz. “Lirik þiir ne- amaç, tip yaratmaktýr. (IV) Ýki satýrlýk bir konuþma, bir
dir?” diye sorduðumuzda D’de bir tanýmýn yapýldýðýný karakteri on sayfalýk bir betimlemeden daha baþarýlý
görüyoruz. Diðer seçeneklerde lirik þiirin ne olduðu bir biçimde çizebilir. (V) Bunun baþarýlý örneklerine M.Þ.
deðil özellikleri üzerinde durulmuþtur. Esendal’ýn Ayaþlý ve Kiracýlarý adlý yapýtýnda rastlýyoruz.
Cevap D Bu parçadaki numaralanmýþ cümlelerin hangisinde
“karþýlaþtýrma” yapýlmýþtýr?
ÜSLUP
Sanatçýnýn dili kullanma biçimi, anlatým þekli üslupla ilgi-
lidir. Cümlelerin uzunluðu, kýsalýðý, sözcük seçimi, sa- (2001 - ÖSS)
natlý ya da yalýn oluþu, sanatçýnýn üslubunu ortaya koyar. Çözüm
“Sanatçý eserinde gerçekleri dile getirir.”
Numaralanmýþ cümlelere baktýðýmýzda IV. cümlede
cümlesi üslupla ilgili deðildir. “iki satýrlýk bir konuþma” ile “on sayfalýk bir betimleme”
bir karakteri baþarýlý bir biçimde aktarma yönünden
karþýlaþtýrýlmýþtýr.
rnek ... 7 Cevap D
(l) Haklarýnda fazla bir þey bilinmeyen hariciyeciler dün- ÖZNELLÝK ve NESNELLÝK
yasýnda gezinmek isteyenler için keyifle okunabilecek
bir kitap. (ll) Yazar, yirmi beþ yýlý yurt dýþýnda geçen, Kimi yargýlarýn kiþiden kiþiye deðiþen göreli bir yaný
otuz yedi yýllýk meslek yaþamýnda edindiði izlenimleri vardýr. Bu yargýlarýn doðru ya da yanlýþ olduðu kanýt-
okurlara duyurmak istemiþ. (lll) Mesleðinin sorunlarýný, lanamaz. Söyleyenin yorumunu içeren bu tür yargýlara
iyi ve kötü yanlarýný dile getirmeye çalýþmýþ. (lV) Çok öznel yargýlar denir.
akýcý bir dili var. (V) Kiþilerin belirleyici özelliklerini en Doðruluðu ya da yanlýþlýðý kiþiden kiþiye deðiþmeyen,
ince ayrýntýlarýna deðin, somut bir biçimde yansýtmýþ. kanýtlanabilir bir bilgi özelliði taþýyan ve söyleyenin
Bu parçadaki numaralanmýþ cümlelerin hangileri, yorumunu içermeyen yargýlar ise nesneldir.
söz konusu yazarýn üslubuyla ilgilidir? “En beðenilen edebiyat türü romandýr.”
A) l. ve ll. B) l. ve V. C) ll. ve lll. cümlesi öznel,
D) ll. ve IV. E) IV. ve V. “En çok satan romanlar aþk romanlarýdýr.”

(1999 - ÖSS) cümlesi ise nesneldir.

OLASILIK (ÝHTÝMAL)
rnek ... 9
Bir eylemin ya da durumun gerçekleþip gerçekleþme-
Aþaðýdaki cümlelerden hangisi, kanýtlanabilirlik açý- yeceðinin belli olmamasýna ihtimal denir. Ýhtimal an-
sýndan ötekilerden farklý bir nitelik taþýmaktadýr? lamý taþýyan cümlelerde kesinlik anlamý yoktur.
Örneðin;
A) Bu sanatçýnýn resimleri, duygu ve düþünceyi gör-
selliðe dönüþtüren tutarlý bir üslubun ürünüdür. “Yarýnki maça belki giderim.”
B) Sanatçý kendine özgü çaðdaþlýk anlayýþýný ve cümlesinde “maça gitme” kesin deðildir. Sözü söy-
eleþtirel tavrýný bu dizide de sürdürüyor. leyen kiþi maça gidebilir de, gitmeyebilir de. Buna gö-
C) Sanatçý, bu resimlerinde gerçekleri, deðiþik yorum re bu cümlede ihtimal anlamý vardýr.
ve çaðrýþýmlara açýk biçimde vurguluyor.
D) Sanatçýnýn son resimleri insaný etkileyen ve duygu-
landýran bir anlatýmla, inceden inceye iþlenmiþtir. TAHMÝN
E) Sanatçýnýn sarý ve yeþil renkleri aðýrlýklý olarak kul-
Bir olay, durum ya da eylemin nasýl gerçekleþeceði
landýðý kýrsal kesim resimlerinde, çalýþan köylüler
konusunda öne sürülen düþüncelerdir. Fikir yürütmek,
görülüyor.
sezgide bulunmaktýr tahmin.
(1996 - ÖSS)
Örneðin;
Çözüm “Telefon eden babam olmalý.”
E seçeneðinde yazar sözlerine yorumunu ve beðe- cümlesinde telefon eden kiþinin kim olduðu konu-
nisini katmadýðý için cümle nesneldir. Ötekiler ise sunda tahminde bulunulmuþtur.
özneldir.
Cevap E
VARSAYIM
Olmuþ bir olayýn ya da nasýl sonuçlanacaðý bilinme-
yen bir durumun belli bir þekilde sonuçlanmýþ oldu-
DEÐERLENDÝRME ðunu kabul etmeye varsayým denir.
Bir sanat eserinin, sanatçýnýn ya da herhangi bir du-

rumun iyi ya da kötü yönlerini ortaya koymaya veya
özelliklerini belirlemeye deðerlendirme denir.
ÖNERÝ
Deðerlendirmeler öznel ya da nesnel nitelik göste- Kimi zaman bir eseri okuduðumuzda onda eksik olan
rebilir. bir yönün farkýna varýrýz. Bu eksik olan ya da beðen-
mediðimiz þeyin nasýl giderilebileceðiyle ilgili olarak
“Sanatçý þiirinde yabancý sözcüklere hiç yer ver- ortaya koyduðumuz tekliflere öneri denir.
memiþ.”
Örneðin,
cümlesi nesnel bir deðerlendirmedir. Ancak;
“Bu kitabýn sonuna kitabýn hazýrlanmasýnda yarar-
“Þiirde her insaný derinden etkileyen hayal alemle- lanýlan kaynaklarýn alýnmasý okur için yararlý olur.”
rine yer verilmiþ.”
cümlesinde bir öneride bulunulmuþtur.
cümlesi öznel bir deðerlendirmedir.
TASARI
ÖNYARGI Henüz yapýlmayan ancak ileride yapýlmak istenen þey-
Gelecekte nasýl gerçekleþeceði bilinmeyen durum ya lerin olduðunu bildiren cümleler bir tasarýdan söz eder.
da olay hakkýnda önceden benimsenmiþ olumsuz dü- Örneðin
þünceler içeren yargýlardýr.
“Bu kitaba ikinci baskýsýnda iki yeni öykü ekleye-
Örneðin; ceðim.”
“Sergideki resimleri hiç kimse beðenmeyecek.” cümlesinde bir tasarýdan söz edilmektedir.
cümlesinde sergideki resimleri insanlarýn beðenip be- Buna benzer kavram ve duygular deðiþik soru biçim-
ðenmeyeceði bilinmediði halde resimlerin beðenil- leriyle karþýmýza çýkar. Bu tip kavram sorularýnýn çö-
meyeceði yönünde bir söz söylenmiþtir. O halde bu zümü için bol miktarda cümle anlamý sorusu çözmek
cümlede önyargý söz konusudur. gerekir.

4. (I) Dün akþam, gün batýmý daha önce hiç görme-

diðim bir güzellikteydi. (II) Pembe, turuncu bir
buðu vardý gökte. (III) Hiç kimse görmüyordu bu
güzelliði. (IV) Herkes kendi derdine düþmüþ, ora-
1. Ýnsaný, yaþamak deðil, yaþamýn güzelliklerinin dan oraya koþturuyordu. (V) Anlaþýlan, birilerinin,
farkýna varmak mutlu eder. bu güzelliði onlara duyurmasý gerekiyordu.
Aþaðýdakilerden hangisi bu cümleye anlamca Yukarýdaki numaralý cümlelerin hangisinde

en yakýndýr? karþýlaþtýrma söz konusudur?
CCC AAA
A) Dünyada bütün insanlar mutlu olmak için A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
çabalar.
B) Yaþamda mutluluða ulaþmanýn bir deðil bin
bir yolu vardýr.
5. (I) Aladaðlar’ýn 2300 metre yüksekliðine vardýðý-
C) Hayatýn güzelliklerini bilmeyenler, hiçbir za- mýzda güneþ batmak üzereydi. (II) Güneþ tama-
man mutlu olamaz. men kaybolmadan bir kamp yeri bulmalýydýk. (III)
D) Hayattaki güzellikleri anlamak mutlu olmak Sonunda pek düz olmamasýna karþýn çýð riski
için yeterli deðildir. içermeyen bir yer bulabildik. (IV) Hemen çadýrý-
E) Mutluluða ulaþmak isteyenler topluma yararlý mýzý kurmaya baþladýk. (V) Aslýnda çadýrýmýzý çok
bir yaþam sürmelidir. daha aþaðýlardaki ormana kurup daha az yorula-
bilirdik. (VI) Ancak o zaman da Aladaðlar'ýn gü-
zelliklerini yeterince keþfedemezdik.
Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerden hangi-
2. (I) Muz yetiþtiriciliðiyle ünlü köyü ikiye bölen ça- sinde, sözü edilen daðlarýn hem olumlu hem
olumsuz yönüne deðinilmiþtir?
yýn bir tarafý Ýçel, diðer tarafý Antalya. (II) Bahçe-
CCC
lerin ortasýndan geçen çay, diðer yerlere nazaran
A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI.
sulamada çok büyük kolaylýklar saðlýyor. (III)
Köylüler en büyük tehlikenin don olduðunu söy-
lüyorlar. (IV) Çünkü sýcaklýk sýfýrýn altýna düþtüðü
zaman muzun iþi bitiyor. (V) Nitekim, muz aðaç- 6. (I) Namib çölünde epey ilerledikten sonra yerli-
larýyla kaplý 800 dönüm arazi, 1992’deki þiddetli
lerle karþýlaþýyoruz. (II) Hem yerliler hem biz bir-
kýþ ve dondan sonra 200 dönüme inmiþ. (VI) Bu
birimizi görmekten mutlu oluyoruz sanki. (III) Yer-
durum köylülerin gelirinin de önemli ölçüde azal-
lilerin vücutlarý çako kremiyle parlýyordu. (IV) Ça-
masýna neden olmuþ.
ko, yerlilerin kutsal saydýðý, koyu kýzýl renkte bir
Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerden hangi- daðdan aldýklarý topraða bazý kokulu ot ve keçi
si, kendinden önceki yargýyý örneklendirmek- yaðý karýþtýrarak elde ettikleri bir koruyucu krem-
tedir? miþ. (V) Bu karýþým onlarýn ciltlerini parlak tutup
DDD güneþten ve sivrisineklerden de koruyormuþ.
A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI.
Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerin hangi-
sinde tanýmlama söz konusudur?
DDD
3. (I) Ülkemizde bazý kurumlar, reklama kaymadan
saðlýklý ve olgun bir tutum içinde çalýþmalarýný
týkýr týkýr sürdürüyor. (II) Bakýyorum, yapýlan her
anlamlý ve güzel iþte Kültür Bakanlýðý'nýn az veya
7. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde neden -
çok katkýsý var. (III) 13-31 Aðustos tarihleri arasýn- sonuç iliþkisi vardýr?
da Çanakkale'de gerçekleþecek olan TÜRKSOY AAA
ressamlar buluþmasýna Kültür Bakanlýðý ev sa- A) Barajlardaki su seviyesinin düþmesiyle birlik-
hipliði yapýyor. (IV) Orada ünlü ressamlarýn yer te bazý ovalara su verilmemeye baþlandý.
alacaðý bir forum düzenlenecek ve onlarýn resim- B) Bu bölgenin ikliminde son yirmi yýlda büyük
le ilgili önemli düþüncelerinden yararlanýlacak. deðiþimler gözlendi.
(V) Bu son derece yararlý tutumundan dolayý C) Köylüler, artýk tek ürüne yönelme yerine üre-
yetkilileri kutluyorum. timde çeþitliliði tercih ediyor.
Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerin hangi- D) Yanan ormanlýk alanlar, aðaçlandýrýlarak eski
sinde öznellik söz konusu deðildir? görünümüne kavuþturuluyor.
CCC E) Sulama kanallarý her yýl ilkbahar aylarýnda
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. kontrolden geçiriliyor.

8. (I) Nereden çýktý bu gül kokan mendil? (II) Hey, 12. (I) Evime giden yol, mezarlýðýn yanýndan geçi-
senin için yazmýyorum, sadece sana sesleniyo- yordu. (II) Çoðu beyaz mermerden yapýlmýþ
rum. (III) Bu yazdýklarým ancak bir sazýn telleri mezarlardan oluþuyordu bu mezarlýk. (III) Me-
misali titreyen yüreðe seslenebilir. (IV) Beni din- zarlýðý geçtikten sonra bahçeli, iki katlý evler
lediðini zannetmiyorum. (V) Belki bunlarý okudu- baþlardý. (IV) Pencerelerinin önündeki saksýlarda
ðunda garip bir gülümseme saracak benliðini, renk renk çiçekler dururdu bu evlerin. (V) Bu
bana güleceksin. güzel çiçeklerin adlarýný ezberleyemediðim için
kendimden utanmýþýmdýr hep.
Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerin hangi-
sinde benzetme söz konusudur? Bu parçadaki numaralý cümlelerin hangisinde
CCC yazar, sözlerine kiþisel düþüncesini katmýþtýr?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. EEE
9. (I) Gençler benim röportajlarýmý okusunlar; ama
benim gibi röportaj yapmasýnlar. (II) Benim yap- 13. Þair, gerçeði hayal harmanýnda yoðurarak þiirin-
týklarým gazeteci röportajý olmadýðýndan fotoðraf de kullanýr.
kullanmazdým çünkü. (III) Röportajýn fotoðrafsýz
olmayacaðýný biliyordum; fakat ben dilime gü- Aþaðýdakilerden hangisi bu cümleye anlamca
veniyordum. (IV) Yazdýklarýmda konu birliði yok, en yakýndýr?
sürükleyici bir þey yok; ama ne kadar olanaðým, DDD
ne kadar yazma tekniðim varsa okutmak için kul- A) Þair, yaþamýn gerçeklerine uzak kalamaz þiir-
lanýyordum. (V) Bunda baþarýlý olsam da, insan- lerinde.
lar, röportajlarýmý ilgiyle okusalar da böyle git- B) Þair, gerçekten uzaklaþtýðý, hayal dünyasýna
meyeceðini düþünerek býraktým röportajý. daldýðý oranda baþarýlý þiirler yazar.
Bu parçadaki numaralanmýþ cümlelerin hangi- C) Þair, þiirlerinde yaþamýn gerçeklerini iþlemek
sinde öneri söz konusudur? zorundadýr.
AAA D) Þair gerçekleri hayal süzgecinden geçirerek
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. þiirine aktarýr.
E) Þiirlerin salt gerçeklerle örgüleyen þair baþa-
10. (I) Bu kitabýmda, bundan yirmi yirmi beþ yýl rýlý olamaz.
öncenin günlük yaþamýný anlattým. (II) Ýþin
doðrusu çok fazla bir ilgi de beklemiyordum kita- 14. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde öneri söz
ba. (III) Belli bir yaþýn üstündeki insanlar, dönem- konusu deðildir?
lerinin yaþamlarýný merak edip okurlar kitabýmý CCC
diye düþündüm. (IV) Ne var ki düþündüðüm gibi A) Sanatçý, geçmiþ eserleri incelemeli, yeni þey-
olmadý; umduðumdan fazla bir ilgiyle karþýlaþtým. ler üretmelidir.
(V) Sanýrým bu ilginin altýnda söz oyunlarýna bu-
B) Gezdiðin yerlerin özelliklerini kitaplardan öð-
laþmadan, çocukça bir söyleyiþ kullanmam etkili
renmelisin.
oldu.
C) Sanatçý, son eserini yeni öykülerle geniþlet-
Bu parçadaki numaralanmýþ cümlelerin han- me düþüncesindedir.
gisinde yazar, üslubuyla ilgili bilgi vermiþtir?
D) Þiirde yalýnlýðý ön planda tutmalýsýnýz.
EEE
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) Þiirlerinin yarýna kalmasý için biçim ve içerik
dengesini gözetmelisin.
11. (I) Her sezon yeni renklerden, yeni modellerden
bahsediyoruz. (II) Oysa her mevsim yeni renkler, 15. (I) Adnan Binyazar, masallarý ve halk anlatýlarýný
yeni modeller oluþturulmuyor, bir önceki sezon- derlemiþtir. (II) Yazarýn “Halk Anlatýlarý” adlý den-
da kullanýlanlar evrim geçirip yeni sezonun mo- emesini birkaç yýl önce ikinci kez okumuþtum.
dasýna dönüþüyor. (III) Ama yine de her sezonun (III) “Ölümün Gölgesi Yok” ise bu yazarýmýzýn,
kilit ürünleri oluyor. (IV) Bu sezonun olmazsa ol- okuduðum ilk romanýydý. (IV) Eþini kaybettikten
mazlarýnýn baþýnda ise broþlar geliyor. (V) Yaz ay- sonra yaþadýðý yýllarý, üzüntülerini anlatýyordu bu
larýnýn incileri bize bu kokuyu taþýmýþtý. (VI) Eski, romanýnda. (V) Bence bu kitabý kuru bir otobi-
aðýr hanýmlarýn elbiselerine taktýklarý büyük, bol yografi olmanýn ötesine götüren özellik yazarýn
taþlý süs eþyalarý olan broþlar ister istemez tozlu destanlarý, masallarý, halk söylencelerini romaný-
bir koku taþýyor. na katmasýnda yatýyor.
Bu parçadaki numaralanmýþ cümlelerin hangi- Bu parçada numaralanmýþ cümlelerin hangi-
sinde tanýmlama söz konusudur? sinde yorum söz konusudur?
EEE EEE
A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
C.T.-2 1-C 2-D 3-C 4-A 5-C 6-D 7-A 8-C 9-A 10-E 11-E 12-E 13-D 14-C 15-E

rehberlik@zirve.com.tr
Baþlarken
Evet sevgili gençler, almayýn. Çünkü biliyorsunuz ki okuldaki baþarý durumunuza
göre þekillenecek olan Ortaöðretim Baþarý Puaný (OBP),
Sizinle olan beraberliðimiz bu
ilk sayýyla baþlamýþ oluyor. belli iþlemlerden sonra ÖSS puanýnýzý önemli oranda
Ýnþallah bu beraberliðimiz iki etkileyecek.
sene boyunca devam eder ve Þimdi yapmanýz gereken önemli þeylerden biri, kendinize
mutlu sonla biter. ÖSS konularýna iliþkin branþ branþ tablo çýkarmak. Her
Bu sayfada sizinle kimi zaman branþýn ÖSS konularýný belirledikten sonra hafta hafta bu
dertleþecek, kimi zaman sorularýnýza yanýt verecek, kimi konularý kitaplardan çalýþýn ve soru çözümleriyle pekiþtirin.
zaman da beraber güleceðiz. Ders çalýþma taktiklerini, Zirve Dergisi ve verilen ekler size bu konuda yardýmcý
tavsiyelerini dikkatlice okuyup uygulamanýzý isteyeceðim. olacaktýr. Bunun yanýnda diðer kaynaklardan da
yararlanabilirsiniz.
Biliyorsunuz ki ÖSS, yaklaþýk 1,5 milyon öðrencinin yarýþtýðý
bir sýnav. Lisans (4 ve daha fazla yýllýk) ve ön lisans (2 yýllýk) Kitap sýkýntýsý çekmemeniz için, eðer dershaneye gidiyorsanýz
düzeyinde üniversitelerin kontenjaný ise yaklaþýk 400 bin rehber öðretmeninizin kontrolünde bir grup kurabilirsiniz.
kiþi. Dolayýsýyla iþin ne kadar zor olduðu rakamlardan Her öðrenci deðiþik bir kitap satýn alabilir. Bu kitaplar grup
anlaþýlabiliyor. Bu nedenle öðrencilerin artýk bir senelik içerisinde haftalýk olarak el deðiþtirebilir. Böylece az bir
çalýþmayla iþin üstesinden geleceðini sanmasý fazla iyimserlik parayla çok kaynaktan yararlanmýþ olursunuz (Ayný þey
olsa gerek. Sizin, iþi þansa býrakacak durumunuz yok. okul ortamýnda da yapýlabilir).
Þimdiden ÖSS için çalýþmaya baþlamalýsýnýz.
Hepinize þimdiden iyi çalýþmalar diliyorum. Diðer sayýda
Aman ha, ÖSSye çalýþýyorum diye okul derslerinizi askýya buluþuncaya dek hoþçakalýn.
Ýki arkadaþ, bir ormanda aðaç kesiyorlardý. Birincisi

sabahlarý erkenden kalkýyor, aðaçlarý kesmeye baþlýyor,
bir aðacý devirir devirmez hemen ötekini kesmeye
baþlýyordu. Dinlenmek bir yana, öðle yemeði için bile
kendisine zaman ayýrmýyordu. Akþamlarý ise, arkadaþý
eve döndükten sonra da çalýþmasýný sürdürüyor, ondan
birkaç saat sonra evine dönüyordu.
Ýkinci adam, aðaç keserken zaman zaman dinleniyor, Gücünüze Göre Strateji Belirleyin.
öðleyin yemeðini yiyor, akþamüzeri de hava kararmadan
Soruna Deðil, Çözüme Odaklanýn!
evine geri dönüyordu.
Bir hafta sonra ikisi de kestikleri odunlarý istiflediler.
Fakat sonuç çok enteresandý Ýkinci oduncu, daha çok çalýþan arkadaþýndan nerdeyse iki kat daha fazla
odun kesmiþti. Çok çalýþan oduncu hayretler içinde:
Nasýl olur, anlamýyorum! Halbuki ben senden daha çok çalýþtým! Diðer oduncu gülümseyerek:
Doðru, sen durmadan çalýþtýn; ben ise arada oturup dinlendim. Dinlenmekle kalmadým, ayný zamanda
baltamý da biledim. Baltasý keskin olunca, insan daha az çabayla daha çok odun kesebiliyor!
AYSIZ DÜNYA NASIL OLURDU?
Dünyadaki yaþam koþullarý bakýmýndan Ay'dan
kaynaklanan hiçbir olumsuz etken yoktur. Yani Ay'ýn
varlýðýnýn hiçbir zararý yoktur. Ya yararý?
Ay'ýn dünya üzerindeki en büyük etkisi, çekim gücü
nedeniyle onun kendi etrafýndaki dönüþ hýzýný
yavaþlatýp, bildiðimiz günlük periyoduna getirmesidir.
Ay'ýn olmamasý dünyanýn dönüþ hýzýnýn artmasýna,
yaklaþýk 15 saatlik bir gün süresinin oluþmasýna sebep
olacak, günler kýsalacak, canlýlardaki biyolojik saat alt
üst olacak, yaþam biçimleri ve yapýlarý farklýlaþabilecek,
buna ayak uyduramayanlar yok olacak, fýrtýna, kasýrga ediyorsa Ay'ýn ýþýðý da öyledir. Öyleyse Ay'ýn olmamasý
gibi atmosferik olaylar çok þiddetlenecekti. bu konuda faydalý olacaktý. Dünya'nýn yörünge
Neyi deðiþtireceði bilinmez, ama Ay'ýn yokluðunda hareketindeki Ay'dan kaynaklanan küçük salýným
artýk Ay ve Güneþ tutulmalarý da olmazdý. Dünya hareketleri yavaþ yavaþ ortadan kalkacak, ama dünyanýn
üzerindeki gel-git olaylarýnýn yüzde 70'i Ay'dan, diðer dönme ekseni bundan pek etkilenmeyecekti.
yüzde 30'u ise Güneþ ve gezegenlerden kaynaklandýðý Ay uzay boþluðunda baþýboþ gezen göktaþlarýna karþý
için Ay olmayýnca, gel-git olaylarý da yüzde 70 azalýrdý. bir kalkan görevi yaptýðýndan, yokluðunda dünya
Denizlerdeki gel-git olayý en çok Kanada'da Fundy yüzeyine daha fazla göktaþý düþebilecekti.
körfezinde meydana gelir. Bu sýrada deniz 15,4 metre Ay olmayýnca etkinliklerini geceleri Ay ýþýðýnda
yükselir. Bu olay Manþ sahillerinde 11,5 metre, sürdürebilen bir çok canlý türü de bunu
Çanakkale Boðazý'nda 5-6 santimetre olup Ýstanbul yapamayacaklardý. Ay olmasaydý insanlarýn dolunaydan
Boðazý'nda pek hissedilmez. etkilenmesi ve kurt adam hikayeleri de ortadan
kalkacak, ama en önemlisi romantik çiftlerin el ele
Ay'ýn etkisiyle yalnýz denizler deðil karalar da
tutuþup seyrettikleri, gökyüzündeki o muhteþem
hareketlenir. Kara parçalarýnda saptanan en büyük
manzara olmayacaktý.
yükselme ise 50 santimetredir. Astronomik gözlemlerde
nasýl atmosferimiz iyi görüþ almamýza mâni teþkil (Lüzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi, Tamer Korugan)
Kendini Yalnýz mý Hissediyorsun;

Makarna ve Pilav Ye!
Amerikalý psikoterapist
Cynthia Powerýn 30 yýl
boyunca baðýmlýlýk üzerine Polis, köprü çýkýþýnda çevirdiði aracýn þoförünü
yaptýðý araþtýrmaya göre, tebrik etmiþ:
kýzgýnlýk, mutluluk gibi Kemer taktýðýnýz için 100 YTL ile ödüllendirildiniz!
deðiþik ruh halleri, o anki Adam duruma anlam vermeye çalýþýrken polis
damak tadýnda önemli rol sormuþ:
oynuyor. Örneðin, boþanma, Bu parayla ne yapmayý düþünüyorsunuz?
ayrýlýk gibi zor bir kriz Þoför gayet ciddi:
geçiren kiþi krema ve dondurma gibi yumuþak
Artýk bir ehliyet alýrým abi!
yiyecekler seçiyor; çünkü çocukluðunda hissettiði
rahatlýða geri dönmek istiyor. Sinirlenen bir kiþi et gibi Yan koltukta oturan kadýn atlamýþ:
sert ve çiðnenebilecek yiyecekler yemeyi tercih ederek, Dinleme bu adamý memur bey; içince hep
hýrsýný yiyecekten uzun uzun çiðneyip çýkarmaya böyle saçmalar!
çalýþýyor. Arka koltukta kestiren yolcu:
Ben size çalýntý arabayla fazla uzaða gitmeden
Kendini mutsuz hissedenler ise, kurabiye gibi tatlý-
yakalanýrýz dememiþ miydim?
þekerli yiyecekler ya da kafein tüketme ihtiyacý duyuyor.
Ve bagajdan bir ses:
Kendini yalnýz hissedenler de makarna ve pilav gibi
yiyecekler yiyor. Yunanistan sýnýrýna mý geldik?!
4Su geçirmez havlu
4Güneþ enerjisiyle Þemsiyesiz Temel
çalýþan fener Bir Amerikalý, bir Rus ve bizim Temel otelde
kalýrlarken gece yarýsýnda yangýn çýkar. Panik
4Camlý denizaltý kapýsý
içinde yukarý katlara koþarlar, ama
4Okuma Öðreniyorum kurtuluþ için bir yol
kitabý görünmemektedir.
Çaresizlik içindeki Amerikalý,
4Pedalla çalýþan tekerlekli sandalye
odada bir þemsiye bulur. Baþka
4Þiþirilebilir hedef tahtasý þansým yok, diyerek þemsiyeyi açýp
atlar. Þemsiyeyi paraþüt gibi
4Sözlük indexi kullanan Amerikalý sað salim yere
4Helikopterler için fýrlatma koltuðu iner.
Bunu gören Rus da, yandaki
4Sutozu (süttozu gibi)
odada bulduðu baþka bir
4Su geçirmez poþet çay þemsiyeyi paraþüt gibi kullanarak kurtulur.
Ýkisi de yukarý bakarak merak içinde Temeli
beklerken bir cismin hýzla aþaðý düþerek þiddetli
þekilde yere çarptýðýný görürler. Gidip bakarlar;
yerdeki Temeldir. Hayatta, ama kan revan
içindedir.
En büyük ülke 17 045 400 kilometrekarelik
Amerikalý:
yüzölçümüne sahip olan Rusyadýr.
- Ne oldu, diye sorunca Temel cevaplar:
En küçük ülke 27 dönüm topraða
- Þemsiyeyi bulamadým; ama dolapta yaðmurluk
sahip olan Vatikandýr. Hatta o
vardý!
kadar küçüktür ki ülke haritasýnda
evler bile çok belirgindir.
En kalabalýk ülke 1 milyar 285 milyon Tembellerin Anayasasý
nüfusu olan Çindir.
8 Ýnsanlar yorgun doðar ve dinlenmek için
Ýlk dünya haritasý yaþar!
milattan sonra 150
yýlýnda Ptolemaios 8 Çalýþmak insaný
tarafýndan çizilmiþtir. yorar ve bu da saðlýða
zararlýdýr!
Ýlk defa sýfýrý 9.
yüzyýlda Harezmi 8 Gündüz dinlen ki gece rahat uyuyasýn!
kullanmýþtýr. Daha 8 Yarýn yapabileceðin bir iþi, bugünden
önceki yýllarda sýfýr yapma!
yerine boþluk
8 Dinlenen birisini görürsen otur ve ona
býrakýlýyordu.
yardým et!
En kalabalýk þehir Japonyanýn Tokyo
8 Oturman mümkünse ayakta durma,
þehridir ve burada 27 milyon kiþi
yatman mümkünse oturma!
yaþamaktadýr.
8 Çalýþma isteði duyunca bir yere otur ve
En uzun nehir 6 648 km uzunluðundaki Nil bu isteðinin geçmesini bekle!
nehridir.
(Enler ve Ýlkler, Serhan Büyükkeçeci, Timaþ Yay.) (Okuyun, ama sakýn ha uygulamayýn!)

Zirve L2 Say Dergi 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zirve L2 Say Dergi 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

02 Matematik

Genel Yayýn Yönetmeni ve

38 Kimya Dizgi & Grafik

48 Biyoloji Yayýn Kurulu

58 Türkçe Tel: 0.216.524 22 22 (Pbx)

Sizlerin konu içinde boðulmasýný önlemek ama-

TRÝGONOMETRÝ (+) yönlü O

Matematiðin bir alt branþý olan trigonometri, hesap

2 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

C. YÖNLÜ YAYLAR Çözüm

noktasý birim çember üzerinde ise,

Þekildeki AOB açýsýnýn yönü pozitif olduðundan, AïB 1 1

A ya yayýn baþlangýç noktasý, B ye yayýn bitim noktasý a 2 = 2 ise, a = 2 veya a = − 2 dir.

D. BÝRÝM ÇEMBER E. AÇI ÖLÇÜ BÝRÝMLERÝ

¯ Trigonometrik çemberin denklemi,

¯ 1 dakika 60 saniyedir. Saniye '' simgesiyle gös-

Aþaðýda koordinatlarý verilen nokta,

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 3

olduðuna göre, 8225" = 2° 1025" dir. ¯ 360° = 2π rad dýr.

rnek ... 4 Birim çemberin çevresi 360° veya 2π radyan veya

olduðuna göre, m(ëA) + m(ëB) toplamý aþaðýdaki-

A) 86° 52' 12'' B) 86° 21' 12'' C) 86° 23' 12''

= 86° 73' 22''

4 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

rnek ... 6 rnek ... 8

Açýnýn birimi ne olursa olsun, esas ölçü daima pozi-

Ölçüsü 225° olan bir açýnýn grad türünden ölçüsü

A) 210 B) 220 C) 225 D) 240 E) 250

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 5

1500 360 360

6 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

Çözüm G. TRÝGONOMETRÝK FONKSÝYONLAR

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 7

3. Bir Açýnýn Kotanjantý

Çözüm co t : \ − {kπ : k ∈ ] }→ \ , f ( x ) = cot x dir.

f(x) in en büyük deðerini almasý için cosx in en büyük

2. Bir Açýnýn Tanjantý

8 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

ifadesinin sadeleþtirilmiþ biçimi aþaðýdakilerden

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 9

5. Kordinat Sisteminde, Birim Çemberdeki H. DÝK ÜÇGENDE BÝR DAR AÇININ

karþý dik kenar

Karþý dik kenarýn uzunluðu b

1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge

sin fonksiyonu 2. bölgede pozitif olduðu için,

rnek ... 21 Karþý dik kenarýn uzunluðu

10 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

3 E Ýç ters açýlar eþit olduðu için,

Karþý dik kenarýn uzunluðu 3

Karþý dik kenarýn uzunluðu 3 |EC| = 5 ⋅ |AE|

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 11

olduðuna göre, k nýn alabileceði kaç tam sayý de-

12 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

A ve B noktalarý yarým çemberlerin merkezleri,

m(ëB) = 36° 24' 52'' |AK| = 2 cm

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 13

1− sin 2 20° − cos 2 20° |BC|2 = |OB|2 + |OC|2

14 MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1

cos 2 48 ° = sin 2 42 ° 2. –1580° nin esas ölçüsü kaç derecedir?

= sin 2 44° + sin 2 42° + sin 2 40° ... ( + )

A = cos 2 40° + cos 2 42° + cos 2 44°

MATEMATÝK / Lise 2 Sayýsal / Sayý .. 1 15

olduðuna göre, tanx + cotx kaçtýr? ifadesinin en sade biçimi aþaðýdakilerden

f. Zig - zag çizen açýlar: 135° x a 160°x 180° – (160°–x)=20° + x

Çözüm Birer kenarlarý zýt,

üçgenin dýþ bölgesi denir. Üçgenin bir iç açýsýný iki A

Ayrýca, kg - f de kuvvet birimidir. c. α = 120° ise, bileþke kuvve- F R=F