İNDİR

SICAK BÖLGE
Konunun uyarı niteliğindeki özelliklerini
vurgulayarak belirten sayfalar

UYGULAMAYI
KAZANIM TESTİ İNDİR
Ünitenin alt başlıklarından oluşturulan testler

ÜNİTE TESTİ
Üniteye genel bakış sağlayan testler

ETKİNLİK
Üniteyi analiz - sentez düzeyinde kavratıcı etkinlikler
VİDEOLAR CEBİNE
GELSİN
YAZILI SORULARI
Yazılıya prova niteliğindeki sayfalar
www

m
Sİmülasyon Testİ .c o
.b

lg ta
h
is a ta
i

w r m a l a k illi
m
w

o
Sınavda çıkması muhtemel kurgulu yeni nesil sorular w.
sar
m alo k ul
.c

SARMAL TESTLER
Unutmayı engelleyen, öğrenmeyi pekiştiren,
önceki üniteyi tekrar ettiren testler

AKILLI KÂĞITLAR
Nokta atışı bilgiler

UZAKTAN EĞİTİM İÇİN

DİJİTAL İÇERİK DESTEĞİ

ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA İSTEDİĞİNİZ SORULARLA KENDİ
SİSTEME ÜYELİK FORMUNU İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YERE OLMASIN DİLEDİĞİNİZ TESTİNİZİ OLUŞTURABİLİRSİNİZ.
DOLDURUNUZ. İNDİREBİLİRSİNİZ. PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİ
KULLANABİLİRSİNİZ.
 Copyright © Bu kitabın her hakkı saklıdır.

Hangi amaçla olursa olsun,

bu kitabın tamamının ya da bir kısmının,
kitabı yayınlayan yayınevinin önceden
izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi
ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması,
yayınlanması ve depolanması yasaktır.

ISBN: 978-625-8070-42-2

YAYIN KOORDİNATÖRÜ Serbay YİĞİT

YAZARLAR Ali DEMİRHAN - Hasan BENLİOĞLU - AYSUN BENLİOĞLU
YAYIN EDİTÖRLERİ Özlem ŞİMŞEK ESER - Hilal AKDOĞAN - Ebru AKDAŞ
DİZGİ / GRAFİK Bilgi Sarmal Dizgi ve Grafik Birimi
BASIM YERİ

www.bilgisarmal.com
 sunu
2018 – 2019 eğitim öğretim yılından itibaren tarih dersi bütün sınıflarda yepyeni bir öğretim programı (müfredat) ile
sizlerin karşısına çıktı. Bu yeni öğretim programı, tarih derslerinde köklü değişiklikleri beraberinde getirdi ve daha önce ele
alınmamış birçok konu ders kitaplarında yerini aldı.

Biz de bu amaçla hem yeni eklenen konuların daha kolay kavranmasını sağlamak hem de yeni müfredatın kazanım-
larının anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla “9. Sınıf Tarih Soru Bankası”nı hazırladık. Bilinen kaynaklardan daha farklı
bir yöntem ve bakış açısı ile hazırlanan kitabımızın temel bölümleri şu şekildedir:

• Sıcak Bölge: Her ünitenin başında en az iki sayfadan oluşur ve üniteyi özetleyerek genel bir çerçevede ele alır.

• Kazanım Testleri: Bu testlerdeki esas amaç ünite ile ilgili temel hususların öğrenilmesini kolaylaştırmaktır. Kaza-
nım sırası ve ders kitabındaki konunun işlenişi dikkate alınarak hazırlanmıştır.

• Ünite Testleri: Buradaki sorular ünitenin genelini ele alır. Yorum ağırlıklı sorular biraz daha ön plana çıkarılarak
öğrencinin konuyu farklı yönleriyle kavraması hedeflenir.

• Etkinlikler: Kazanım testlerini destekleme amacıyla hazırlanan bu bölümde farklı soru tarzları ile bilgilerin genel
tekrarı yapılır ve bu bilgilerin akılda kalması kolaylaşır.

• Akıllı Kâğıtlar: Her testte soruların arasında yer alan ve konuyla alakalı dikkat edilmesi gereken hususların ele
alındığı bu kâğıtlar ile bilgilerin pekiştirilerek akılda kalması sağlanmıştır. Ayrıca bu akıllı kâğıtlarda öğrencinin soruları
çözerken faydalanabileceği bilgilere de yer verilmiştir.

• Sarmal Testler: Kitabın belli başlı bölümlerinde yer alan bu testlerle önceki ünitelerde işlenen konulara kademeli
bir şekilde yer verilerek öğrenilenlerin akılda kalması hedeflenmiştir.

• Yazılıya Hazırlık Soruları: Yıllık planlar ve konuların işleniş sırası dikkate alınarak hazırlanan bu bölümde ise öğ-
rencilerin okul sınavlarında karşılarına çıkması muhtemel sorulara yer verilmiştir.

Kitapta ayrıca yeni, özgün, öğretici sorulara yer verilerek öğrencilerin farklı beceri alanları da geliştirilmeye çalışılmıştır.

Elinizdeki bu kitabı bitirdiğinizde 9. Sınıf tarih dersi ile ilgili sorunlarınızı büyük ölçüde çözeceğinize böylelikle hedef-
lerinize ulaşacağınıza inanıyoruz.

Başarılı bir okul hayatı ve istediğiniz meslekle ilgili bir bölüme gitme konusunda siz değerli öğrencilerimize başarılar
diler, stresten uzak mutlu bir yaşam temenni ederiz.

Ali DEMİRHAN Hasan BENLİOĞLU Aysun BENLİOĞLU

alidemirhan77@hotmail.com hasanbenli_2001@hotmail.com aysnyalcn@gmail.com


1. ÜNİTE
TARİH VE ZAMAN
Sıcak Bölge ...........................................................................8
Test – 1: İnsanlığın Hafızası Tarih
(Tarih ve Tarihin Konusu)......................................10
Test – 2: İnsanlığın Hafızası Tarih
(Tarihe Yardımcı Bilimler)......................................12
Test – 3: Neden Tarih?........................................................14
Test – 4: Zamanın Taksimi (Zaman ve İnsan).....................16
Etkinlik ................................................................................18
Test – 5: Ünite Testi – 1......................................................20
Test – 6: Ünite Testi – 2......................................................22
Test – 7: Simülasyon Testi................................................24
2. ÜNİTE
İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ
Sıcak Bölge..........................................................................28
Test – 1: İnsanlığın İlk İzleri - 1............................................32
Test – 2: İnsanlığın İlk İzleri - 2............................................34
Test – 3: Yazının Gelişim ve İlk Çağ’da Bilim......................36
Test – 4: İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları...............38
(İlk Çağ Medeniyetleri) - 1
Test – 5: İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları...............40
(İlk Çağ Medeniyetleri) - 2
Test – 6: İnsan ve Göç (İlk Çağ’da Göçler)..........................42
Test – 7: Kabileden Devlete (Devletler Doğuyor) – 1...........44
Test – 8: Kabileden Devlete (Devletler Doğuyor) – 2...........46
Test – 9: Kanunlar Doğuyor (İlk Çağ’da Hukuk)..................48
Etkinlik ................................................................................50
Test – 10: Ünite Testi – 1....................................................52
Test – 11: Ünite Testi – 2....................................................54
Test – 12: Ünite Testi – 3....................................................56
Test – 13: Ünite Testi – 4....................................................58
Test – 14: Simülasyon Testi..............................................60
I. Dönem I. Yazılı.................................................................62
Test – 15: Sarmal Test - 1..................................................64
içindekiler
3. ÜNİTE
ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA
Sıcak Bölge..........................................................................68
Test – 1: Orta Çağ’da Siyasi Yapılar - 1..............................70
Test – 2: Orta Çağ’da Siyasi Yapılar - 2..............................72
Test – 3: Tarımdan Ticarete Ekonomi..................................74
Test – 4: Orta Çağ’da Ordu..................................................76
Test – 5: Kanunlar Gelişiyor (Orta Çağ’da Hukuk)...............78
Etkinlik ................................................................................80
Test – 6: Ünite Testi – 1......................................................82
Test – 7: Ünite Testi – 2......................................................84
Test – 8: Simülasyon Testi................................................86
I. Dönem II. Yazılı................................................................88
Test – 9: Sarmal Test - 2....................................................90
4. ÜNİTE
İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI
Sıcak Bölge..........................................................................94
Test – 1: A
 vrasya’da İlk Türk İzleri (Türklerin Tarih Sahnesine
Çıkışı - Türk Adı – Kültür Merkezleri)....................98
Test – 2: B
 oylardan Devlete - 1
(Türklerde Devlet ve Toplum Yapısı)..................100
Test – 3: B
 oylardan Devlete - 2 (Türklerde Devlet ve
Toplum Yapısı - İç Asya’da Kurulan Önemli
Türk Devletleri)....................................................102
Test – 4: B
 oylardan Devlete - 3 (Türklerde Devlet ve
Toplum Yapısı - İç Asya’da Kurulan Önemli
Türk Devletleri)....................................................104
Test – 5: T
 ürklerde Coğrafya İle Oluşan Yaşam Tarzı - 1
(Yaşam Tarzı, Göç Hareketleri
ve Ordu Teşkilatı)..............................................106
Test – 6: T
 ürklerde Coğrafya İle Oluşan Yaşam Tarzı - 2
(Yaşam Tarzı, Göç Hareketleri
ve Ordu Teşkilatı)..............................................108
Test – 7: Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti................110
Test – 8: Diğer Türk Toplulukları........................................112
Test – 9: İlk Türk Devletleri ve Komşuları..........................114
Etkinlik ..............................................................................116
Test – 10: Ünite Testi – 1..................................................118
Test – 11: Ünite Testi – 2..................................................120
Test – 12: Ünite Testi – 3..................................................122
Test – 13: Ünite Testi – 4..................................................124
Test – 14: Ünite Testi – 5..................................................126
Test – 15: Simülasyon Testi............................................128
Test – 16: Sarmal Test - 3................................................130
 5. ÜNİTE
İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU
Sıcak Bölge........................................................................134
Test – 1: İslamiyet’in Doğduğu Dönemde Dünya...............138
Test – 2: İslamiyet Yayılıyor - 1 (Hz. Muhammed Devri)...140
Test – 3: İslamiyet Yayılıyor - 2 (Dört Halife Devri)............142
Test – 4: İslamiyet Yayılıyor - 3 (Dört Halife Devri)............144
II. Dönem I. Yazılı..............................................................146
Test – 5: Emeviler - 1.........................................................148
Test – 6: Emeviler - 2.........................................................150
Test – 7: Abbasi Devleti ve Türkler - 1...............................152
Test – 8: Abbasi Devleti ve Türkler - 2...............................154
Test – 9: Bilim Medeniyeti..................................................156
Etkinlik ..............................................................................158
Test – 10: Ünite Testi – 1..................................................160
Test – 11: Ünite Testi – 2..................................................162
Test – 12: Ünite Testi – 3..................................................164
Test – 13: Ünite Testi – 4..................................................166
Test – 14: Simülasyon Testi............................................168
Test – 12: Sarmal Test - 4................................................170
6. ÜNİTE
TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
Sıcak Bölge........................................................................174
Test – 1: T
 ürk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler -
Türklerin İslamiyet’i Kabulü - 1............................178
Test – 2: Türklerin İslamiyet’i Kabulü - 2............................180
Test – 3: İslamiyet’in Türk Devlet ve
Toplum Yapısına Etkisi – 1.................................182
Test – 4: İslamiyet’in Türk Devlet ve
Toplum Yapısına Etkisi – 2.................................184
Test – 5: Oğuzların İslamiyet’i Kabulü - 1..........................186
Test – 6: Oğuzların İslamiyet’i Kabulü - 2..........................188
Test – 7: B
 üyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim ve
Toplum Yapısı – 1...............................................190
Test – 8: B
 üyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim ve
Toplum Yapısı – 2...............................................192
Etkinlik ..............................................................................194
Test – 9: Ünite Testi – 1....................................................196
Test – 10: Ünite Testi – 2..................................................198
Test – 11: Ünite Testi – 3..................................................200
Test – 12: Ünite Testi – 4..................................................202
Test – 13: Simülasyon Testi............................................204
II. Dönem II. Yazılı.............................................................206
Test – 14: Sarmal Test - 5................................................208
Cevap Anahtarı...................................................................213
Sözlük ..............................................................................222
 1.
ÜNİTE

TARİH VE ZAMAN

ÜNİTE KONULARI

 İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ)

 NEDEN TARİH?

 ZAMANIN TAKSİMİ (ZAMAN VE İNSAN)

 SICAK BÖLGE

1. İnsanlığın Hafızası Tarih (Tarih Bilimi) Tarihe Yardımcı Bilim Dalları

• Tarih; toplumların önemli faaliyetlerini (savaşlar, göç-
ler, ekonomik ve kültürel gelişmeler vb.), birbirleriyle olan Yeryüzünde oluşan fiziksel, yaşamsal
ve insanı ilgilendiren olayları araştı-
ilişkilerini, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde (gelişmelerin kar- rıp açıklayan bilim dalı olan coğrafya;
şılıklı etkileşimleri) yer ve zaman göstererek, kaynaklara Coğrafya
olayların geçtiği yerin tespiti, toplumsal
(belgelere) dayalı bir biçimde, objektif (nesnel, tarafsız) faaliyetlerde iklim şartlarının etkisi gibi
olarak inceleyen sosyal bir bilim olarak tanımlanabilir. konularda tarihe yardımcı olur.
• Ancak tarih bilimi çeşitli zamanlarda Herodotos, Kazı bilimi olarak da adlandırılan arkeoloji;
İbn-i Haldun, Leopold von Ranke, Ahmet Cevdet Paşa, yerin ve suların altında kalan kalıntıların
Arkeoloji ortaya çıkarılmasını sağlar. Özellikle yazı-
Edward H. Carr, Halil İnalcık vb. isimler tarafından farklı
nın icat edilmediği dönemlerin aydınlatıl-
şekilde tanımlanmıştır. Bu durum da tarihin kapsamının masında tarihe yardımcı olur.
genişliğini ve çok yönlü oluşunu ortaya koymaktadır.
Zaman bilimidir. Tarihsel olayları geç-
• Arapça “erreha” kökünden Türk diline geçen ve Batı mişten günümüze sıralayarak olaylar
dillerinde “istoria” (historia) şeklinde kullanılan tarih, hem Kronoloji
arasında sebep-sonuç bağlantısının
insan faaliyetlerini hem de insanı etkileyen doğa olaylarını kurulmasını kolaylaştırır.
ele alır. Yani tarihin konusu insan ve insanı etkileyen her Dil bilimidir. Diller arasındaki bağlantıları
türlü gelişmelerdir. Filoloji inceleyerek toplumların birbirleriyle etki-
• Tarih biliminin temel unsurları da “olay” ve leşimlerini ortaya koyar.
“olgu”dur. Tarihî olay, tarihte tek tek, kısa zamanda Her türlü siyasi belgeyi inceleyerek tari-
Diplomasi
ortaya çıkan, başlangıç veya bitiş tarihi belli olan her he yardımcı olur.
türlü gelişmedir. Tarihî olgu, genellikle bir tarihî olayın Arma bilimidir. Armalarda yer alan sem-
ortaya çıkardığı, uzun süreli, soyut, genel, başlangıç Heraldik boller ve işaretler, devletler ve toplumlar
hakkında bilgi verir.
veya bitiş tarihi net bir şekilde ifade edilemeyen aynı
türdeki gelişmeler bütünüdür. Kültür bilimi olarak da adlandırılan etnog-
• Tarihî olayların her birinde ise genel ve özel se- rafya, toplumların örf, adet, gelenek ve
Etnografya göreneklerini inceler. Tarihi kaynakların
bepler söz konusudur. Genel nedenler, her olayda göz az olduğu durumlarda tarihe yardımcı
önünde bulundurulması gereken hususlardır. Özel ne- olur.
denler ise olaydan olaya değişen şartlardır. Eski yazıları ve alfabeleri inceleyerek
• Tarih, gerçek ve doğru bilgilere ulaşmak için kendine Paleografya bunların günümüz dillerine çevrilmesini
özgü çeşitli yöntemler kullanır. Tarihte yaşanan olayların sağlar.
aynı şartlarda tekrar edilmesi mümkün olmadığı için tarih İnsanlara ait kafatası ve iskeletleri ince-
biliminde deney ve gözlem kullanılmaz. Antropoloji leyerek ırklarının tespitinin yapılmasını
• Tarihi bilim yapan en önemli unsurlardan biri de kay- sağlar.
naklardır. Para bilimidir. Her türlü parayı inceleye-
Nümizmatik rek devletin hükümdarı, yönetim şekli,
Tarih Biliminde Kullanılan Kaynaklar ekonomik gücü vb. hakkında bilgi verir.
Kitabe bilimidir. Anıtlar üzerindeki yazı-
Birinci Elden Kaynaklar İkinci Elden Kaynaklar Epigrafi
ları, sembolleri vb. inceler.
Birinci elden kaynaklar Karbon 14 metodunu kullanarak tarihî
Tarihî olaylar ve gelişme- dikkate alınarak hazırla- Kimya nesnelerin yaşının hesaplanmasını sağ-
lar.
lerin yaşandığı döneme nan, olayların yaşandığı
ait kaynaklardır. dönemden sonra oluştu- Sosyoloji Toplumu ve toplumsal olayları inceler.
9. SINIF SARMAL TARİH

rulan kaynaklardır.
Verilerin toplanması, sınıflandırılması,
• Kaynaklar da sözlü, yazılı, sesli-görüntülü, gerçek İstatistik sunulması ve yorumlanmasını gerçek-
eşya ve nesneler (tarihi kalıntılar) olmak üzere çeşitli sı- leştirir.
nıflandırmalara tabi tutulabilir.

• Tarihi diğer bilimlerden ayıran önemli bir farklılık da 2. Neden Tarih?

tarihin insanı ilgilendiren her türlü gelişmeyi ele alması- • Tarih, insanların toplumsal ve millî kimliklerinin oluş-
dır. Bu yüzden de tarih, farklı bilim dalları ile sıkı bir ilişki turulmasında önemli bir yere sahiptir. Bir kişinin kendisini
hâlindedir. bir millete veya bir topluluğa ait hissetmesinde ve millî şu-
urunun oluşmasında tarih bilincinin önemli bir yeri vardır.

8
 SICAK BÖLGE

• Millî ve toplumsal kimliğin inşasında tarih kadar din,

coğrafi birliktelik, dil, musiki ve ülkü birliği de önemlidir.
• Tarih bilincine sahip olan bireyler tarihsel olayları de-
ğerlendirirken yaşadığı dönemin genel yapısını daha ko-
lay anlar. Doğru ve yanlış ayrımını yapabilme becerisine
sahip olurlar.
• Tarih bilimi, araştırma ve fikirleri kanıtlarla destekle-
me becerisinin oluşmasına katkı sağladığı gibi farklı top-
lumların tanınmasıyla empati kurma anlayışının gelişme-
sine yardımcı olur.
• Tarih bilimi sayesinde toplumdaki birlik beraberlik
duygusu gelişir ve manevi değerler sağlam temellere otur-
tulabilir.
• Tarihsel olaylar, meydana geldiği dönemin şartlarına
göre değerlendirilmelidir. Eğer günümüz şartlarına veya
değer yargılarına göre hareket edilirse tarihsel gelişme-
lerin temel nitelikleri kavranamaz ve tarihî olaylarla ilgili
doğru sonuçlara ulaşmak zorlaşır.
3. Zamanın Taksimi (Zaman ve İnsan)
• Tarihî olayların daha rahat incelenmesi ve araştırıla-
bilmesi için tarihçiler tarihi çeşitli dönemlere ayırmışlardır.
Ancak her tarihçi bu dönemlendirmeyi yaparken kendi top-
lumundaki önemli olayları dikkate almıştır.
• Bunun yanı sıra insanlar en eski dönemlerden itiba-
ren gündelik hayatlarını kolaylaştırmak için zamanı yönet-
meye çalışmışlar ve bunun sonucu olarak takvimleri icat
etmişlerdir. Takvimleri icat eden toplumlar kendileri için
önemli gördükleri olayları da takvimlerinin başlangıcı ola-
rak kabul etmişlerdir.
• Takvimler Güneş ve Ay yılı esas alınarak hazırlan-
mıştır.
Ay Yılı Güneş Yılı
Ay’ın Dünya etrafın- Dünya’nın Güneş etrafında
da 12 defa dönmesi bir kez dönmesi ile meydana
ile meydana gelir. Bir gelir. Bir güneş yılı 365 gün
ay yılı 354 gündür. 6 saattir.
Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Takvimler
Güneş yılı esasına göre hazırlanmış Kök
Türkler, Uygurlar, Çinliler ve Tibetliler
On İki tarafından kullanılmıştır. Yıllar 12 farklı hay-
Hayvanlı van ismi ile belirtilmiş aylar ise sayılarla
Türk gösterilmiştir. Bir yılın 365 gün 5 saat olarak
Takvimi hesaplandığı bu takvim, İslamiyet öncesi
Türklerin astronomi bilimi ile uğraştıklarının
bir göstergesidir.
Ay yılı esasına göre hazırlanan bu takvim ilk
kez Hz. Ömer zamanında oluşturulmuş, bir
yıl 354 gün 8 saat 48 dakika olarak hesap-
Hicrî
lanmış ve başlangıcı “Hicret” kabul edilmiş-
(Kamerî)
tir. Türkler, İslamiyet’e geçtikten sonra bu
Takvim
takvimi kullanmışlardır. Türklerin bu takvimi
kullanmaları, dinî esaslara göre toplumsal
hayatı düzenlediklerini ortaya koymaktadır.
Güneş yılı esasına göre hazırlanan Celali
takvimi, şair ve aynı zamanda astronom Ömer
Hayyam başkanlığındaki bir heyet tarafından,
Celâli
Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah’ın isteği
Takvim
ile hazırlanmıştır. Takvimin başlangıç tarihi
1079, yılbaşı 21 Mart olarak kabul edilmiş, bir
yıl 365 gün 6 saat olarak hesaplanmıştır.
Güneş yılı esasına göre hazırlanmıştır.
Malî işlerdeki karışıklıkları gidermek ama-
cıyla 1839 tarihinden itibaren Osmanlı
Rumî
Devleti’nde tüm resmî işlerde Rumî takvim
Takvim
esas alınmıştır. Bir yıl 365 gün 6 saat ola-
rak hesaplanmış, Hicrî takvim ile beraber
1926’da yürürlükten kaldırılmıştır.
Gregoryen takvimi olarak da adlandırılan
bu takvim, güneş yılı esasına göre hazır-
Miladi
lanmış, bir yıl 365 gün 6 saat olarak hesap-
Takvim
lanmış, 1 Ocak 1926 yılı itibariyle Türkiye’de
tüm resmî işlerde kullanılmaya başlanmıştır.
• Güneş yılı esasına göre hazırlanan takvimlerde her
yüzyıl, asır şeklinde ifade edilir.
• Miladi takvime göre Hz. İsa’nın doğumu “milat” ka-
bul edilir ve tarih, milattan önce (MÖ) ve milattan sonra
(MS) olmak üzere iki ana döneme ayrılır.
• Bu dönemlerin ve yüzyılların taksimi ise aşağıdaki
9. SINIF SARMAL TARİH

• Türkler de tarih boyunca çeşitli takvimler kullanmış- tabloda gösterildiği gibidir.

lardır.
0 (MİLAT)
MÖ I. Yüzyıl Hz. İsa’nın Doğumu MS I. Yüzyıl
(99-0) (0-99)

I. Çeyrek II. Çeyrek III. Çeyrek IV. Çeyrek I. Çeyrek II. Çeyrek III. Çeyrek IV. Çeyrek
(99-75) (74-50) (49-25) (24-0) (0-24) (25-49) (50-74) (75-99)
Birinci Yarı İkinci Yarı Birinci Yarı İkinci Yarı
(99-50) (49-0) (0-49) (50-99)

9
 –T TS SE ET
1 1–
İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH
(TARİH VE TARİHİN KONUSU)

1. Önemli tarihçilerden Leopold von Ranke, “Tarih, ha-
kikatte meydana gelmiş olaylarla ilgilidir. Gerçeğin
ne olduğu belgelerde saklıdır ve gerçek ancak bel-
gelerin eleştirisiyle ortaya çıkar. Belge yoksa tarih de
yoktur.” demiştir.
Buna göre Leopold von Ranke’nin aşağıdakiler-
den hangisinin önemine vurgu yaptığı söylene-
bilir?
A) Kişisel fikirler B) Deney ve gözlem
4. Sosyal bir bilim olan tarih, bilinmeyene yönelerek
onu kendi yöntemleriyle keşfetmeye çalışır ve bilim-
sel bilgiyi ortaya çıkarmak için de kaynaklardan ya-
rarlanır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi tarihçinin
faydalanacağı sözlü kaynaklardan birisidir?
A) Ferman B) Para C) Destan
D) Mühür E) Kitabe

C) Siyasi görüşler D) Kaynaklar

E) Gelenekler 5.

I II

2. Tarih; toplumların başından geçen olayları zaman ve

yer göstererek belgelere dayalı bir biçimde anlatan
bunların sebep ve sonuçlarını, birbirleriyle olan ilişki-
lerini objektif olarak ele alan sosyal bir bilimdir.
III IV
Parçada yer alan altı çizili kavramın yerine aşağı-
dakilerden hangisi getirilirse herhangi bir anlam Görsellerde yer alan konulardan hangileri tarihin
değişikliği yaşanmaz? araştırma sahasında yer almaz?

A) Tarafsız B) Öznel C) Kişisel A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III

D) Subjektif E) Taraflı D) I, II ve III E) I, II ve IV

3. Şule: Tarih, geçmişte yaşamış insanların eylemlerini
ve bu eylemler sonucunda ortaya çıkan gelişmeleri
ele alır. Bu yüzden tarih bilimi; siyasi, askerî, sosyal,
ekonomik, kültürel, dinî vb. çeşitli alanlardaki konu-
9. SINIF SARMAL TARİH
DİKKAT
Tarih Biliminin Temel İlkeleri
• Tarih, sosyal bir bilimdir. Fen ve matematik bilimle-
rinden farklı olarak tarih biliminde deney ve gözlem
yapılamaz. Tarih biliminin kendine özgü bir yöntemi
vardır.
• Tarihî bilgiler değişebilir. Çünkü ortaya çıkarılacak

larla ilgilenir.
Barış: Örneğin tarih kitaplarında Malazgirt Sa-
vaşı’na yer verilmesi tarihin ---- alanla ilgilendiği-
nin doğrudan kanıtıdır.
Diyalogda yer alan boşluğa aşağıdakilerden han-
gisinin getirilmesi uygundur?
A) Kültürel B) Dinî C) Ekonomik
D) Sosyal E) Askerî
her türlü belge veya kalıntı var olan bilgileri değiştire-
bilir. Bu yüzden tarih, durağan bir bilim değildir.
• Tarihin bir bilim dalı olarak değerlendirilebilmesi için
objektif (tarafsız) olunmalıdır. Bunun için öncelikle;
birinci elden kaynaklara başvurulmalı, kullanılan kay-
naklar güvenilir olmalı, birden fazla kaynaktan yararla-
nılmalı, tarihçi kendi duygu ve düşünceleri ile hareket
etmemeli, önyargılarından uzak olmalıdır.

10
6. Bir tarih kitabının;
I. ana kaynakları kullanması,
II. olayları yansız olarak ele alması,
III. olayla ilgili ulusal kaynakları ön plana çıkarması
unsurlarından hangilerine sahip olması objektif
ve bilimsel olmasında etkilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
7. Tanım: Tarih; toplumların önemli faaliyetlerini, se-
bep-sonuç ilişkisi içerisinde, yer ve zaman göstere-
rek, kaynaklara dayalı bir biçimde, objektif bir bakış
açısı ile inceleyen sosyal bir bilim dalıdır.
Durum: 751 tarihindeki Talas Savaşı’ndan sonra
Türk-Arap ilişkileri olumlu yönde gelişti. Abbasilerin
ılımlı ve hoşgörülü politikaları, İslamiyet’in Türkler
arasında yayılmasında etkili oldu. Abbasiler, Türk-
leri daha çok askerî alanda görevlendirdiler. Harun
Reşid, Bizans sınırına yakın kurduğu “avasım” şehir-
lerine Türkleri yerleştirerek Suriye ve Irak’ın kuzeyi
ile Anadolu’nun güneyini Bizans saldırılarına karşı
güvence altına almayı başardı. Halife Mu’tasım Türk
askerleri ve aileleri için “Samarra” şehrini inşa ettirdi.
Yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer
alan öğelerden hangisine değinilmemiştir?
A) Yer B) Kaynak
C) Sebep-sonuç D) Zaman
E) İnsan ilişkileri
8. Çanakkale Savaşları ile ilgili araştırma yapmak iste-
yen bir tarihçi birinci elden kaynaklara ulaşmak iste-
mektedir.
Buna göre tarihçinin;
I. Çanakkale’de şehit olan bir askerin mektubu,
II. Turgut Özakman’ın “Diriliş Çanakkale 1915”
kitabı,
III. Mustafa Kemal’in “Arıburnu Muharebeleri Ra-
poru” adlı hatıratı
kaynaklarından hangilerini kullanması doğru olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
11
9. Tarihçi toplumların yaşadığı tek bir olaya bakarak
genelleme yapamaz. Her bir olayın şartlarını ayrı
ayrı değerlendirir.
Buna göre tarih biliminin aşağıdakilerden hangi-
sine sahip olması beklenir?
A) Her olayın farklı sonuçlara sahip olabilmesi
B) Olayların tek bir gerekçeye dayandırılması
C) Deney ve gözlemin temel araç olması
D) Peşin hükümler ile gerçeğe ulaşılabilmesi
E) Öznel bakış açısıyla olayların ele alınması
10. “Tarih” kavramı çeşitli dillerde farklı şekillerde ifade
edilmektedir.
Buna göre “tarih” kavramının Arapça ve Yunan-
cadaki karşılıkları aşağıdakilerden hangisinde
birlikte verilmiştir?
A) Madion - Science
B) Erreha - İstoria
C) Science - Erreha
D) Madion - Kaluara
E) İstroria - Science
11. Tarih biliminin, bilgileri oluştururken kendine özgü bir
yöntemi vardır. Önce kaynak taraması yapılır. Top-
lanan veriler sıralanır ve tenkidi yapılır. Daha sonra
bütün bu bilgiler birleştirilerek sonuçlar elde edilir.
Bu bilgilere göre tarih bilimi ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?
A) Eserin yazım aşamasında günün siyasi koşulları
dikkate alınmalıdır.
B) Tarihçi her şeyden önce inceleyeceği konunun
belgelerini arayıp bulmak zorundadır.
C) Bir tarihi olay incelenirken tüm kaynaklar bir ara-
ya getirilmelidir.
D) Tarihçi doğruyu yanlıştan ayırmak için eleştiri
yapmak zorundadır.
E) Yazılacak eserler, kaynakların incelenmesi ile
elde edilen bilgilere dayanmalıdır.
9. SINIF SARMAL TARİH
12. Aşağıdakilerden hangisi hem birinci elden hem
yazılı hem de gerçek eşya ve nesneler olarak de-
ğerlendirilen kaynaklar arasındadır?
A) Osmanlı minyatürleri B) Orhun Kitabeleri
C) Cami ve mescitler D) Padişah portreleri
E) Kılıç ve oklar
 –T TS SE ET
2 2–
İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH
(TARİHE YARDIMCI BİLİMLER)
1. 4. Tarih bilimi, en eski zamanlardan günümüze çeşitli
Roma uygarlığına ait bu sikkelerin incelenmesi
ve tarih bilimine katkı sağlamasında;
I. nümizmatik,
II. paleografya,
III. antropoloji
bilim dallarının hangilerinden faydalanılması ge-
rekmektedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
2. Tarihçi olayları izah ederken diğer bilimlerin de izah
ve yaklaşımlarına muhtaçtır. Bu yüzden bir problem
ile yüz yüze gelen tarihçi hangi bilim dalından istifade
etmesi gerektiğini bilmek zorundadır.
Buna göre “Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri”ni
ele alan bir tarihçi öncelikli olarak hangi bilim da-
lının verilerinden yararlanmalıdır?
A) Coğrafya B) Heraldik
C) Nümizmatik D) Filoloji
E) Kimya
3. Disiplinler arası iş birliğinin geliştiği günümüzde tarih
biliminin ana uğraşısı, incelenmesi ve açıklanması
zaman alan karmaşık tarihî olayları ortaya koymaya
9. SINIF SARMAL TARİH
çalışmaktır.
Bu durumun tarih çalışmalarında aşağıdakiler-
den hangisini zorunlu kıldığı savunulabilir?
A) Daha çok yakın zamanın ele alınmasını
B) Millî değerlere önem verilmesini
C) Diğer bilimlerle ilişki hâlinde olunmasını
D) Eleştirel bakış açısına uzak kalınmasını
E) Subjektif değerlendirmelerin yapılmasını
12
tarihçiler tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır.
Bu durumun ortaya çıkmasında tarih biliminin
hangi özelliği doğrudan etkilidir?
A) Konusunun ve kapsamının geniş olması
B) Olayları kronolojik olarak ele alması
C) Nesnel bir bakış açısına sahip olması
D) İnsan faaliyetlerini konu edinmesi
E) Deney ve gözlem yöntemini kullanması
5. Hz. Muhammed ---- yılında ---- şehrini fethetmiştir.
Bu ifadedeki boşluklar aşağıdaki bilim dalların-
dan hangisinin verileri ile doldurulabilir?
A) Diplomasi – Arkeoloji
B) Kronoloji – Coğrafya
C) Heraldik – Etnografya
D) Antropoloji – Nümizmatik
E) Paleografya – Filoloji
6. Tarih öncesi çağların araştırılmasında aşağıdaki
bilimlerin hangisinden yararlanılamaz?
A) Arkeoloji B) Paleografi C) Coğrafya
D) Antropoloji E) Etnografya
7. “Philos” (sevgi) ve “logos” (söz) sözcüklerinin birleş-
mesi sonucunda ortaya çıkmıştır ve birebir çevirisi
“kelime sevgisi”dir. “Betikbilim” olarak da adlandırıl-
maktadır. Dünyada var olmuş ve var olan dilleri in-
celer, diller arasındaki akrabalık bağlarını ve sözcük
alışverişlerini araştırır.
Açıklaması verilen bilim dalı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Kronoloji B) Antropoloji C) Arkeoloji
D) Heraldik E) Filoloji
8. Felsefe, tarihçiye doğru düşünme yollarını açtığı gibi; 11. Türk dilinin diğer dillerle
tarih içinde diğer insanların düşünüş tarzlarını da 1. Arkeoloji A
olan benzerlikleri
kavratır. Tarih Felsefesi ise, tarih boyunca meydana Kanuni Devri’ndeki olayların
gelen düşünce biçimlerini ve birbiri ile olan ilişkileri 2. Filoloji B
zamanlarının belirlenmesi
ortaya koyarak; tarihçinin mukayese yapmasına ve
Göbeklitepe kazı alanında
en önemlisi felsefenin tahlil araçlarını ve kavramlarını 3. Etnografya C
yapılan çalışmalar
kullanarak tarihî olaylara eleştirel yaklaşımına imkân
Arap toplumunun yaşam
sağlar. 4. Kronoloji D
tarzının incelenmesi
Buna göre felsefenin tarih bilimine aşağıdakiler-
den hangisi ile ilgili katkı sağladığı söylenebilir? Tabloda yer alan bilim dalı ve ilgi alanı eşleştir-
meleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
A) Millî şuurun oluşmasında
verilmiştir?
B) Doğru ve gerçek bilgilere ulaşılmasında
A) 1. B - 2. D - 3. C - 4. A
C) Geçmişin günümüz değer yargıları ile değerlendi-
B) 1. C - 2. A - 3. D - 4. B
rilmesinde
C) 1. B - 2. A - 3. D - 4. C
D) İkinci el kaynaklara öncelik verilmesinde
D) 1. D - 2. A - 3. B - 4. C
E) Dogmatik bilgilerin benimsenmesinde
E) 1. A - 2. B - 3. C - 4. D

9.

12. İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar geçen ev-

rede her türlü sanatı araştırma konusu yapan “sanat
tarihi”, toplumların sanat, estetik ve kültürel gelişimini
ortaya koyarak “tarih”e katkı sağlar.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi sanat tarihinin

inceleme alanına girmez?
A) Tanzimat Fermanı

Britanya Krallığı Kutsal Roma-Germen B) Hz. Davud Heykeli

arması İmparatorluğu arması
C) Mona Lisa Tablosu
Görselde yer alan kaynakların incelenmesinde D) Süleymaniye Cami
aşağıdaki bilim dallarından hangisinden faydala-
E) Sultan Ahmet Çeşmesi
nılması gereklidir?

A) Arkeoloji B) Hukuk C) Filoloji

D) İstatistik E) Heraldik

13. Tarihçi, metinleri iyi anlamaktan başka ihtirasa sahip

olmamalıdır ve bu gaye için yardımcı ilimlerin bütün
10. Tarih öğretmeni Yunus Bey öğrencilerine, “önü-
9. SINIF SARMAL TARİH

tekniklerini kullanmak zorundadır.

müzdeki haftaki derste ‘Sevr Antlaşması’ ile ‘Lozan
Antlaşması’nın karşılaştırmalı analizini yapacağız.”
demiştir.
Buna göre Yunus Bey ve öğrencilerinin yapacak-
ları çalışmada hangi bilim dalının verilerinden
daha çok yararlanacakları söylenebilir?
Buna göre Fatih Sultan Mehmed Devri ile ilgili ma-
kale hazırlamak isteyen bir araştırmacının aşağı-
daki bilim dallarının hangisinin verilerinden yarar-
lanmasına gerek yoktur?
A) Paleografya B) Antropoloji

A) Nümizmatik B) Heraldik C) Etnografya C) Nümizmatik D) Diplomasi

D) Diplomasi E) Epigrafi E) Etnografya

13
 –T TS SE ET
3 3–
NEDEN TARİH?
1. Aşağıdakilerden hangisinin tarih okumanın ve
öğrenmenin sağladığı yararlardan birisi olduğu
söylenemez?
A) İnsanı ve toplumu olgunlaştırmak
B) Vatan ve millet sevgisini kazandırmak
C) Toplumsal barış ve kardeşliği geliştirmek
D) Bilimsel ve kültürel gelişimi artırmak
E) Üstün ırk ve millet kavramını yaymak
2. Tarih, insana mensup olduğu millete aidiyetinin nasıl
gerçekleştiğini; söz gelimi “ben niye Türk milletinde-
nim, o niye başka millettendir?“ sorularının cevapla-
rını verir.
Bu bilgilere göre tarih biliminin öncelikle aşağı-
dakilerden hangisine katkı sağladığı söylenebi-
lir?
A) Millî kimliğin inşa edilmesine
B) Adalet duygusunun gelişmesine
C) Demokratik toplum yapısının oluşmasına
D) Evrensel kültür birikiminin sağlanmasına
E) Bilimsel düşüncenin gelişmesine
AKLINDA BULUNSUN
Tarih Öğrenmenin Faydaları
• Kişiyi her yönden geliştirdiği gibi kişinin diğer bilim
dallarını kavramasına ve entelektüel bir kişilik kazan-
masına katkı sağlar.
• Bugün yaşanan hayatın, geçmiş hayatın bir sonucu
olduğunu, hatta gelecek hakkında düşünmeyi de sağ-
layarak önümüzü açar.
• Yeni nesillere yapılacaklar konusunda cesaret verir
ve geçmiş ile iftihar etme duygusunu kazandırır.
9. SINIF SARMAL TARİH
• Tarih okuyucusu diğer toplum ve milletler ile kendi
toplum ve milletinin mukayesesini yapabilir. Bu muka-
yese kişiye öz güven kazandırır, başka milletlere karşı
da empati yapma duygusunu geliştirir.
• İnsanın doğasında var olan merak duygusunu gide-
rir.
• İnsanlarda ahlak şuurunu uyandırıp manevî değerle-
rin gelişmesinde rol oynar.
14
3. Bir milletin tarihi onun hafızası gibidir. Hafızasını
kaybetmiş bir insan kendini ve hayatı tanımlamakta
nasıl güçlük çekerse, bu tarihini bilmeyen milletler
için de böyledir. Geçmişten dersler alıp, geleceği bu
günden daha iyi hâle getirmek ancak millî tarihimizin
öğrenilmesi ile mümkün olur.
Buna göre “tarih”in;
I. milletlerin varlığını tanıması ve devam ettirmesi,
II. gelecek ve bugün hakkında kesin bilgiler ver-
mesi,
III. dündeki gelişmeler ışığında gelecek hakkında
daha iyi çıkarımlar yapılmasını sağlaması
özelliklerinden hangilerine sahip olduğu söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
4. Tarihî olaylar hakkındaki bilgiler kesin veya doğru ol-
mayabilir.
Bu yargının oluşmasında aşağıdakilerden hangi-
sinin etkisinden söz edilebilir?
A) Tarihin çağlara ayrılması
B) Yeni belgelere ulaşma ihtimalinin olması
C) Olaylar arasında benzerliklerin bulunması
D) Önemli olayların tarihin konusu olması
E) Olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisinin kurul-
ması
5. Belçikalı tarihçi Léon-Ernest Halkin, “tarihin bilinme-
sinin geleceği düşünmek bakımından zaruri olduğu-
nu” söylemiştir.
Buna göre Léon-Ernest Halkin’in;
I. Tarih, sadece geçmişteki olayları anlamamızı
sağlar.
II. Geçmişe bakmak, geleceğe yönelik kararlar
almamızı zorlaştırır.
III. Geleceğe yönelik planlama yaparken geçmiş-
ten ders alınmalıdır.
görüşlerinden hangilerini savunduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
6. Millî ve toplumsal kimliğin oluşumuna etki eden
unsurlar arasında aşağıdakilerden hangisinin yer
aldığı söylenemez?
A) Etnik çeşitlilik B) Coğrafi birliktelik
C) Din D) Dil
E) Ülkü birliği
7. Tarih, geçmiş ve gelecek arasında bir köprü görevi
üstlendiği gibi, bireyin kişisel gelişimine de önemli
ölçüde katkı sağlar. Tarih sayesinde bireyler ----
Buna göre parçanın;
I. eleştirel bakış açısı ile olayları değerlendirebi-
lirler.
II. araştırma ve kanıt bulma becerisine sahip olur-
lar.
III. çok yönlü düşünme becerisini geliştirirler.
ifadelerinden hangileri ile devam ettirilmesi doğ-
ru olur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
8. Berkay, tarihe ilgisi olan ve farklı toplumları tanıyıp
empati duygusunu geliştirmek isteyen bir lise öğren-
cisidir. Bu yüzden aşağıdaki kitapları okumak için
kendisine bir liste oluşturmuştur.
I II III
Buna göre Berkay’ın hangi kitapları okuması
amacına ulaşmasına daha çok katkı sağlar?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
15
9. I. Eski dönemlerde kölelik düzeninin uygulandığı top-
lumları ilkel olarak nitelendirmek
II. İdam cezasının geçerli olduğu Osmanlı Devleti’ni
cezanın uygulandığı dönemin şartlarına göre değer-
lendirmek
III. Fransız İhtilali’nin sebeplerini olayın yaşandığı dö-
nemi göz önüne alarak anlamaya çalışmak
Yukarıdakilerden hangilerinin “Uzun yıllar önce
yaşanmış bir olayın bugünün bakış açısı ve değer
yargılarıyla ele alınması doğru değildir.” yargısı ile
çeliştiği söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
10. “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan
yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insan-
lığı şaşırtacak bir mahiyet alır.”
Atatürk’ün bu sözünde belirttiği “yazanın yapana
sadık kalması” ifadesinin tarih biliminin aşağıdaki
özelliklerinden hangisi ile ilgili olduğu söylenebilir?
A) Yer ve zaman gösterme
B) Diğer bilim dallarından faydalanma
C) Olayları objektif bir şekilde ele alma
D) Neden – sonuç ilişkisi içinde değerlendirme
E) İnsanı ilgilendiren konuları inceleme
11. Kimyada deney, sosyolojide ise gözlem metodu kul-
lanılırken tarih biliminde bu yöntemler kullanılamaz.
Bu bilgilere göre tarih biliminin;
9. SINIF SARMAL TARİH
I. olayların tekrar edilmesinin mümkün olmayışı,
II. objektif bir bakış açısına sahip olması,
III. evrensel çıkarımlarda bulunabilmesi
özelliklerinden hangilerine sahip olması onu, di-
ğer bilim dallarından ayırmaktadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
 –T TS SE ET
4 4–

ZAMANIN TAKSİMİ (ZAMAN VE İNSAN)

1. Birçok konuyu bir arada ele alıp, onları bütün tefer-
ruatlarıyla değil de ana hatlarıyla inceleyen ve konu
hakkında topluca bilgi veren tarihlere “genel (umu-
mi) tarih” denir. Bu tür tarihlerde konular döneme ve
coğrafî mekânlara ayrılarak kronolojik olarak yazılır.
Örneğin; Peygamberler Tarihi, Sasaniler, Romalılar,
Asr-ı Saadet (Hz. Muhammed’in Devri), Dört Halife,
Emeviler, Abbasiler ve Osmanlılar birer genel tarih
yazımıdır.
3. İnsanlık tarihinin İlk, Orta, Yeni ve Yakın çağ şeklin-
de sınıflandırılmasında Avrupa merkezli bakış açısı
etkili olmuştur.
Bu görüşü savunan bir tarihçi;
I. Fransız İhtilali ile birlikte Yakın Çağ’ın başla-
ması,
II. Doğu Roma’nın yıkılması ve Yeni Çağ’ın baş-
laması,

Tarih biliminde bu şekilde bir yöntem izlenmesin-

de;
I. insanlığın evrensel değerlerini savunmak,
II. tarihsel olaylarda rol oynayan şahsiyetleri tanı-
mak,
III. tarihî olayların öğrenilmesini kolaylaştırmak
III. Sümerlerin yazıyı icat etmesinden sonra tarihî
dönemlerin başlaması
durumlarından hangilerini kanıt olarak öne süre-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

amaçlarından hangilerinin etkisinden söz edile-

bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

2. Roma İmparatorluğu’nun kurulduğu MÖ 753 ta-

rihi ve İskender İmparatorluğu’nun dağıldığı MÖ
4. Ay Yılı Güneş Yılı
323 tarihleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
yanlıştır? • Ay’ın Dünya etrafın- • Dünya’nın Güneş etra-
A) Roma İmparatorluğu’nun kurulması, İskender daki dönüşü esas alınır. fındaki dönüşü esas alı-
İmparatorluğu’nun dağılmasından daha eski bir nır.
tarihe aittir. •A •B

B) Her iki olay arasında 430 yıl vardır.

Verilen tabloda “A” ve “B” ile gösterilen yerlere
C) Roma İmparatorluğu’nun kurulması günümüzden hangi ifadeler gelmelidir?
yaklaşık olarak 28 yüzyıl önce gerçekleşmiştir.
A B
D) İskender İmparatorluğu’nun dağılması Hz. İsa’nın
A) İlk kez Mısırlılar bu Güneş’in Dünya
doğumundan 323 yıl öncedir.
esasa göre takvimi etrafında 12 tam turu
E) İskender İmparatorluğu’nun dağılması MÖ I. yüz-
düzenlemişlerdir. bir yıldır.
yıldadır.
B) Bir Ay yılı 354 güne Bir Güneş yılı 365
denk gelir. gün 6 saate denk
9. SINIF SARMAL TARİH

DİKKAT gelir.
C) Ay’ın Dünya etrafın- İlk kez Sümerler bu
Yüzyılların Hesaplanması
da bir tam turu bir esasa göre takvim
Herhangi bir tarihin hangi yüzyıla ait olduğunu tespit yıldır. yapmıştır.
etmek için tarihi gösteren sayının son iki rakamı atılır.
Kalan sayıya bir eklenir ve sonuca ulaşılır. Örneğin D) Rumi takvim buna Hicri takvim buna
1071 yılının son iki rakamı 7 ve 1 silinir. Geriye kalan göre hesaplanır. göre hesaplanır.
10 sayısına bir eklenir. Dolayısıyla 1071 yılı XI. yüz-
E) Bir yıl 365 gün 6 Bir yıl 354 güne
yıla aittir.
saate denk gelir. denk gelir.

16
5. İnsanların zamanı bilme, olayları sıralama, yaşantı- 9. Aşağıdaki olayların hangisinin oluş zamanı di-
larını düzenleme, zamandan yararlanma gibi merak ğerlerine göre daha belirgindir?
ve uğraşları sonucunda takvim ortaya çıkmıştır. A) MÖ 3500’lerde yazılı kültüre geçilmiştir.

Buna göre takvimlerin icadında; B) Cumhuriyet, Ekim 1923’te ilan edilmiştir.

I. matematik, C) Kavimler Göçü, IV. yüzyılın ikinci yarısında ya-
II. astronomi, şanmıştır.

III. arkeoloji D) Hicret, 622 yılında Hz. Muhammed’in Mekke’den

Medine’ye gidişidir.
bilimlerinden hangilerinin katkısı olduğu söyle-
E) İstanbul, 29 Mayıs’ta Fatih Sultan Mehmet tara-
nebilir?
fından fethedilmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

6. I. MÖ 44: I. yüzyılın 2. yarısının 3. çeyreğidir.

II. MS 571: VI. yüzyılın 2. yarısının 3. çeyreğidir.
10. Toplumlar belli bir yılı takvimlerine başlangıç ola-
III. MS 1923: XX. yüzyılın 1. yarısının 1. çeyreğidir.
IV. MS 2018: XX. yüzyılın 2. yarısının 4. çeyreğidir.
Yukarıdakilerden hangilerinin doğru olduğu söy-
lenebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV
7. Hicrî ve miladi takvimlerin;
I. gün sayıları,
II. ay sayıları,
III. başlangıç yılları
özelliklerinden hangileri açısından farklılık içer-
dikleri söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
rak esas almışlardır. Örneğin Mısırlılar ve Babiller
her saltanat dönemini, Yahudiler yaradılış gününü,
Yunanlar ilk olimpiyatları, Romalılar Roma’nın kuru-
luşunu, Müslümanlar hicreti takvimlerine başlangıç
olarak almışlardır.
Yalnızca bu bilgiler dikkate alındığında takvimler-
le ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Her toplum kendileri için önemli günleri başlangıç
kabul etmiştir.
B) Takvimlerin icadında Avrupa medeniyetlerinin
katkısı olmuştur.
C) Anadolu medeniyetleri güneş yılı esaslı takvimle-
ri kullanmayı tercih etmişlerdir.
D) Takvimler, tarımsal faaliyetleri düzenlemek için
oluşturulmuştur.
E) İlk Çağ’da ortaya çıkan bütün toplumlar kendi
takvimlerini kullanmışlardır.

D) I ve III E) II ve III

8. Celâli takvim konusunu anlatan tarih öğretmeni, öğ-

rencilerine takvimin özellikleri ile ilgili sorular sormuş-
tur.

Öğretmenin sorduğu soruya öğrencilerin aşağı-

9. SINIF SARMAL TARİH

daki yanıtlardan hangisini vermesi doğru olmaz?

11. Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra;
A) Güneş yılı esasına göre düzenlenmiştir.
I. hicri,
B) Dinî günler bu takvime göre belirlenir.
II. on iki hayvanlı,
C) Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın emriyle ha- III. Rumi
zırlanmıştır.
takvimlerinden hangilerini kullanmışlardır?
D) Ömer Hayyam başkanlığında kurulan bir astro-
nomi heyetince hazırlanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) Takvimin başlangıcı 1079 olarak kabul edilmiştir. D) I ve III E) II ve III

17
 ETKİNLİK

A. Aşağıda yer alan soruların cevaplarını altlarına yazınız.

1) Türkler tarafından da kullanılan 2) Selçuklular zamanında Ömer

3) “Tarih-i Cihan Güşa” eserinin
ve ay yılı esasına göre Hayyam’ın katkıları ile düzenlenen
yazarı
düzenlenen takvim takvim

4) Tarih kelimesinin Arapça’da 5) Türklerin İslamiyet’ten önce 6) Osmanlı Devleti’nde mali işleri
geçen kökeni kullandıkları takvim düzenlemek için hazırlanan takvim

8) 751 tarihinde gerçekleşen ve

7) Gregoryen takviminin günümüz- 9) Yunanlıların takvimlerinde baş-
Türklerin İslamiyet’e geçmesinde
de kullanılan ismi langıç kabul ettikleri olay
etkili olan savaş

B. Aşağıdaki bilim dalları ve açıklamaları eşleştiriniz.

Bilim Dalı Açıklama

( ) 1. Kronoloji A. Para bilimi

( ) 2. Arkeoloji B. Irk bilimi

( ) 3. Filoloji C. Zaman bilimi

( ) 4. Etnografya D. Kültür bilimi

( ) 5. Epigrafi E. Antlaşma ve her türlü yazışmaları inceleyen bilim

9. SINIF SARMAL TARİH

( ) 6. Paleografya F. Arma bilimi

( ) 7. Heraldik G. Kazı bilimi

( ) 8. Nümizmatik H. Dil bilimi

( ) 9. Antropoloji I. Eski yazı bilimi

( ) 10. Diplomasi J. Kitabe (anıt) bilimi

18
 C. Aşağıdaki kaynakları ilgili oldukları alanlara yazınız.

Halil İnalcık’ın “Osmanlı

Çanakkale Savaşı’na katılan Millî Mücadele yıllarını anla-
İmparatorluğu Klasik Çağ” Oğuz Kağan Destanı
askerin mektubu tan “Kurtuluş” filmi
adlı eseri

TDV’nin İslam Ansiklopedisi Mehmet Akif’in “Çanakkale

Fatih Kanunnamesi Göbeklitepe kalıntıları
adlı eseri Şehitlerine” şiiri

Birinci Elden Kaynaklar İkinci Elden Kaynaklar

D. Aşağıdaki olayları ilgili oldukları alanlara yazınız.

1. Selimiye Cami’nin 2. Orta Asya Türk

3. Yazının icadı 4. Hristiyanlığın yayılması
inşası Göçleri

5. Osmanlı Devleti’nin 6. Çanakkale Savaşları 7. Soyadı Kanunu 8. Minyatür sanatının

kurulması gelişmesi

10. Memlûk Devleti’nin 11. Fatih Külliyesi’nin

9. Sakarya Muharebesi 12. İslamiyet’in doğuşu
yıkılması yapılması

Siyasi Askerî Kültürel

9. SINIF SARMAL TARİH

Mimari Sosyal Dinî

19
 –T TS SE ET
5 5–

ÜNİTE TESTİ - 1

1. Tarih biliminin ele aldığı konular; zaman ve mekân
bakımından çok geniştir.
Bu durumun, tarih araştırmalarında aşağıdakiler-
den hangisini zorunlu hâle getirdiği savunulabi-
lir?
A) Olayın geçtiği yerde araştırma yapılmasını
B) Olaylar arasında neden – sonuç ilişkisi kurulma-
sını
C) Tarihsel gelişmeler ve olguların sınıflandırılarak
incelenmesini
4. 1914 yılında başkomutan vekili olan Enver Paşa,
Kafkasya’da Rusya’ya karşı sağlanacak askerî bir
üstünlükle Turancılığı gerçekleştirebileceğini düşü-
nüyordu. Enver Paşa, Sarıkamış’ı almak için komu-
tasındaki orduyu eksi 25 derecede ve 1,5 metre kar
altında, 2-3 bin metre yükseklikteki dağlık arazinin
patika yollarından geçirip 19 Aralık 1914 tarihinde
saldırı emrini verdi. 90 bin kişilik Türk ordusu Sa-
rıkamış saldırısına başladı. Yiyecek ve ısınma için
hiçbir hazırlık yapmamış olan 60 bin Türk askeri,
bu saldırıda genellikle soğuktan donarak şehit oldu.

D) Olayların üzerinden belli bir zamanın geçmesinin Sarıkamış’ta yaşanan bu gelişme üzerine hareke-

beklenmesini te geçen Ruslar, Kafkas cephesinde üstünlüğü ele

geçirerek Doğu Anadolu’nun büyük bir kısmını işgal
E) Olaylarda rolü olanların katkılarının doğru olarak
ettiler.
değerlendirilmesini
Parçada yer alan bilgilere ulaşmak için aşağıdaki
bilim dallarının hangisinden yararlanıldığı söyle-
2. Aşağıdakilerden hangisi tarih araştırmalarının nebilir?
konuları arasında yer almaz?
A) Hukuk B) Sanat Tarihî
A) Friglerin, Makedonya ve Trakya’dan Boğazlar
yoluyla Anadolu’ya göç etmesi C) Nümizmatik D) Coğrafya
B) Anadolu’da bir insana ait en eski kemik kalıntıla- E) Heraldik
rının Antalya Karain Mağarası’nda bulunması
C) Mısırlıların piramit adı verilen anıt mezarlar inşa
etmesi
D) Göbeklitepe Tapınaklarının genellikle sonsuz-
luğu ve evreni simgeleyen daire formunda inşa
edilmesi
5. Ahmet Cevdet Paşa, tarih hakkındaki görüş ve dü-
E) Küresel ısınma sonucu dünya atmosferinde sı- şüncelerini şu şekilde ortaya koymuştur: “Tarih, bir
caklık artışının yaşanması olayın sadece filan tarihte olduğunu bilmek değil,
geçmişte meydana gelen olayları değerlendirmek ve
bu olaylardan ders almaktır.”

Bu bilgilere göre Ahmet Cevdet Paşa’nın aşağı-

3. İstanbul’da yapılan kazı çalışmaları sonucunda bulu-
dakilerden hangisini savunması beklenmez?
nan Latince bir kitabenin, Roma Dönemi’ne ait oldu-
ğu tespit edilmiştir. A) Tarih biliminde sadece kronolojiye yer verilmesi
doğru değildir.
Buna göre aşağıdaki bilim dallarından hangileri-
9. SINIF SARMAL TARİH

nin bu çalışmada tarihe daha çok yardımcı olma- B) Tarihî olayların analizinin yapılması tarih bilimi-
sı beklenir? nin temel esaslarındandır.

A) Arkeoloji – Epigrafi C) İyi bir tarihçi, olayların ne zaman yaşandığını

bilen bir öğretmendir.
B) Heraldik – Nümizmatik
D) Tarihte yaşanılan olayları anlamak insanın doğru
C) Diplomasi – Antropoloji
kararlar almasına katkı sağlar.
D) Kimya – Sosyoloji
E) Tarih, geleceğimize yön vermemizi sağlayan en
E) Felsefe – Coğrafya önemli araçlardan biridir.

20
6. Tarihî olayın kendi devrine ait bir materyale veya ya- 8. Tarih Biliminin Özellikleri
zılmış bir esere, bir belgeye ana kaynak veya birinci
1. Nesneldir. ( )
elden kaynak adı verilir. Bu kaynaklar, tarih araştır-
malarında son derece önemlidirler. Bunlar bulundu- 2. Özneldir. ( )
ğu sürece daima tarih yazımında diğer kaynakların 3. Tekrarlanır. ( )
önüne geçerler. 4. Tekrarlanmaz. ( )
Buna göre aşağıdakilerden hangisi ana kaynak- 5. Deney ve gözlem yapar. ( )
lar arasında değerlendirilemez? 6. Kaynakları inceler. ( )
A) Kitabeler
Tabloda verilen bilgilere göre, tarih biliminin
B) Fermanlar özellikleri için kullanılacak doğru (D) ya da yan-
lış (Y) ifadeleri aşağıdakilerden hangisindeki gibi
C) Osmanlı sikkeleri
olursa bu etkinlikten tam puan alınır?
D) Antlaşmalar
1 2 3 4 5 6
E) Tez çalışmaları A) D D D Y Y Y
B) D Y Y D Y D
C) Y Y Y D Y Y
D) D D Y Y D Y
E) Y Y D Y Y D
7. Tarih biliminin ispatlanabilir olmasını sağlayan
en temel özelliğinin aşağıdakilerden hangisi ol-
duğu savunulabilir?

A) Geçmişi incelemesi 2021 / AYT

B) Belgelere dayalı olması
9. “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan
C) İnsanı ilgilendiren olayları konu edinmesi yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insan-
D) Millî şuurun oluşmasına katkı sağlaması lığı şaşırtacak bir mahiyet alır.”

E) İnsanın merak duygusunu gidermesi Mustafa Kemal, bu sözüyle tarihçinin aşağıdaki

niteliklerinden hangisine işaret etmemiştir?

A) Öznellik B) Bilimsellik
C) Tarafsızlık D) Belgelere dayanma
E) Nesnellik

ÖNEMLİ
Tarih Biliminin Kaynakları
• Sözlü ve yazılı her şey, bir alet, bir araç, mimari bir
eser veya geçmiş toplumların hayatından intikal eden
her nesne ve bilgi kaynak olabilir. 10. Tarih biliminde kullanılan bazı kaynaklar hem yazılı
hem de birinci elden kaynaklardır.
• Tarihçi ana kaynağı, daima ikinci elden kaynağa ter-
9. SINIF SARMAL TARİH

cih etmelidir. Tarihçinin görevlerinden biri de kaynağı, Aşağıdakilerden hangisi bu gruba dâhil olan kay-
sağlam bir tahlil süzgecinden geçirmektir. naklar arasında gösterilemez?
• Kaynak ile araştırılan olayların çağdaş olup olma- A) Tanzimat Fermanı
dığı, kaynağın otantik değeri vb. hususlar göz ardı B) Fatih Kanunnamesi
edilmemelidir.
C) I. Süleyman’a ait tımar beratı
• Tarihçi olabilmenin yegâne yolu doğrudan kaynak-
D) IV. Murad’a ait adaletname
lara inebilmektir.
E) Levni’nin süvari minyatürü

21
 –T TS SE ET
6 6–

ÜNİTE TESTİ - 2

1. Tarihî olayların ortaya çıkmasına yol açan koşulların 2021 / AYT

tekrarlanması olanaksızdır.
4. Anadolu’daki Neolitik Dönem köy yerleşkelerin-
Bu durum, tarih araştırmalarında aşağıdakiler-
den olan Diyarbakır Çayönü ile ilgili araştırma
den hangisine engel olmaktadır?
yapan bir bilim insanı, aşağıdaki tarihe yardımcı
A) Olaylar arasında bağlantı kurulmasına
bilim dallarının hangisinden yararlanabilir?
B) Yardımcı bilim dallarından yararlanılmasına
A) Antropoloji B) Nümizmatik C) Paleografya
C) Arkeolojik buluntuların incelenmesine
D) Epigrafi E) Diplomatik
D) Coğrafi etkenlerin belirlenmesine
E) Gözlem yönteminin kullanılmasına

2. Orta öğretim kurumlarında okutulan 9. sınıf tarih ders

kitabı;
1. Tarih ve Zaman,
5. Aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?
2. İnsanlığın İlk Dönemleri,
A) 375 tarihli Kavimler Göçü, III. yüzyılın dördüncü
3. Orta Çağ’da Dünya,
çeyreğinde gerçekleşmiştir.
4. İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası,
B) 1453 tarihli İstanbul’un fethi, XIV. yüzyılın ilk ya-
5. İslam Medeniyetinin Doğuşu, rısında yaşanan bir gelişmedir.
6. Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam C) 1789 tarihli Fransız İhtilali, XVII. yüzyılın ikinci
Devletleri yarısında yaşanmıştır.
şeklinde ünitelere ayrılarak tasnif edilmiştir. D) MÖ 3500, MS 1071’e göre “milat”a (Hz. İsa’nın
doğumu) daha uzaktır.
Kitabın bu şekilde tasnif (sınıflandırma) edilmesi-
nin temel gerekçesi ile ilgili aşağıdakilerden han- E) MÖ 1280’de imzalanan Kadeş Antlaşması’nın
gisi söylenebilir? üzerinden 739 yıl geçmiştir.

A) Konuların anlaşılmasını kolaylaştırmak

B) Millî tarih anlayışının oluşmasına engel olmak

C) Konuları öznel bir bakış açısıyla ele almak

D) Millî kimliğin oluşumuna katkı sağlamak

E) Tarihsel empati becerisini geliştirmek 6. Tarih, insanı çağ dışı olmaktan kurtarır. Ayrıca günü-
nü yaşayan, geleceğe doğru uzanan değerleri içinde
yapıcı rol oynamasına yol açar.

3. MÖ ve MS iki tarihin arasındaki süreyi bulmak için bu Buna göre tarihin;

iki tarihi toplamak gerekir. I. muhafazakâr toplum yapısının oluşması,
9. SINIF SARMAL TARİH

• Roma İmparatoru Julius Caesar (Sezar) MÖ 44
yılında ölmüştür.
• Batı Roma İmparatorluğu MS 476 yılında yıkıl-
mıştır.
Buna göre, Batı Roma İmparatorluğu, Sezar’ın
ölümünden kaç yıl sonra tarihe karışmıştır?
A) 432 B) 1453 C) 520 D) 476 E) 112
II. yaşanılan çağın ve geleceğin şekillenmesi,
III. sadece önemli şahsiyetlerin hayatlarının öğre-
nilmesi
amaçlarından hangilerine hizmet ettiği söylene-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

22
7. Osmanlı Devleti’nin kullandığı takvimler aşağıda-
kilerden hangisinde verilmiştir?
A) On iki hayvanlı Türk takvimi – Hicrî Takvim
B) Celâli takvim – Miladi takvim
C) Rumî takvim – Miladi takvim
D) Hicrî takvim – Rumî takvim
E) On iki hayvanlı Türk takvimi – Rumî takvim
8. Tarih öğretmeni Ayla Hanım, “Tarih ve Zaman” ko-
nusunu anlatırken öğrencilerine, “Bir tarihî olay ken-
dinden önce ve sonra meydana gelen gelişmelerden
bağımsız olamaz.” demiştir.
Ayla Hanım’ın bu anlatımında, tarihî olayların
aşağıdaki özelliklerinden hangisine vurgu yaptı-
ğı söylenebilir?
A) Birbirlerine olan benzerliklerine
B) Toplumsal nitelik taşıdıklarına
C) Kanıtlanabilir olduklarına
D) Objektif bir bakış açısıyla ele alındıklarına
E) Sebep ve sonuç ilişkisi içinde olduklarına
9. Türk siyasi hayatını anlayabilmek için Osmanlı Dö-
nemi’ndeki saltanat sistemini, saltanatın kaldırıl-
masını ve Cumhuriyetin ilanını bilmek zorunluluğu
vardır. Aynı şekilde, fen bilimleri öğrencilerinin de
mutlaka bilim tarihi öğrenmeye ihtiyaçları vardır. Bu
bilgi kendilerine, bilimde ulaşılan son aşamaya nasıl
gelindiğini öğretecek, böylece kendi uğraş alanlarını
daha iyi kavrayacaklardır.
Bu parçada tarih biliminin aşağıdaki özelliklerin-
den hangisi ile ilgili bir değerlendirme söz konu-
sudur?
A) Belgelere dayalı olması
B) Farklı bilim dallarının gelişmesine katkı sağlaması
C) Tekrarlanabilen olaylarla ilgilenmesi
D) Kronoloji biliminden faydalanması
E) Kesin sonuçlara ulaşabilmesi
23
10. Tarih bilimi ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi
yanlıştır?
A) Tarihî olaylar geçmişte yaşanmış ve tekrar etme-
yen olaylardır.
B) Tarihçi; bir fizikçi, bir kimyacı ya da bir biyolog
gibi olayları dışarıdan gözlemleyemez.
C) Tarihçinin bakış açısını; siyasi, sosyal, dinî, millî,
kültürel ve yaşadığı çevresel unsurlar etkiler ve
biçimlendirir.
D) Tarihçi geçmiş olay ve olguları ele alırken kendi
değer yargılardan uzak kalmamalıdır.
E) Tarih araştırmalarında ne kadar çok ve çeşitli
kaynak kullanılırsa gerçeğe o kadar yaklaşılmış
olunur.
11. I. Milattan önceki bir tarihle, milattan sonraki bir
tarih arasındaki süre, sayısal değeri küçük
olanı, sayısal değeri büyük olandan çıkartılarak
bulunur.
II. Milattan sonraki iki tarihten sayısal değeri
büyük olan tarih, günümüze daha yakın bir
zamanı ifade eder.
III. Milattan önceki tarihlerde sayısal değeri büyük
olan tarih, sayısal değeri küçük olana göre
günümüze daha yakın bir zamanı ifade eder.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
12. Türklerin tarih boyunca farklı takvimleri kullan-
malarında aşağıdakilerden hangisinin doğrudan
etkili olduğu söylenebilir?
A) Millî kimliklerini koruma gayreti içerisinde olmaları
9. SINIF SARMAL TARİH
B) Yazılı kültür anlayışının geç devirlerde ortaya
çıkması
C) Hayvancılık faaliyetlerinin ekonomide önemli bir
yer tutması
D) Çeşitli coğrafyalara kitlesel göç hareketlerinde
bulunmaları
E) Sosyal devlet anlayışının gelişmiş olması
 –T TS SE ET
7 7–

SİMÜLASYON TESTİ

1 ve 2. soruları aşağıdaki görsellere göre yanıtlayınız.
3. Fransa’daki “Annales Okulu” araştırmacıları tarafın-
dan savunulan anlayışa göre tarih bilimi, bütüncül
bir şekilde ele alınmalı ve değişime etki eden tüm
unsurlar hesaba katılmalıdır. Tarihçi yalnızca tarih-
çi olmakla yetinemez, geçmişi inşa etme ve bugünü
anlama uğraşında toplum bilimlerinin tümünden ya-
rarlanmak zorundadır.

Bu görüşü savunan bir tarihçinin;

I. araştırmacı, pozitif bilimlere vâkıf olmalı,
II. geçmiş, günümüz değer yargılarıyla değerlen-
dirilmeli,
Çanakkale Savaş- III. tarihsel olayların günümüze etkileri ele alınmalı
Çanakkale Savaşla-
larının yaşandığı
1. 2. rını konu edinen bir
dönemde çıkan bir
gazete
filmin afişi fikirlerinden hangilerine sahip olması beklene-
mez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

Çanakkale 19. Tü-

Mustafa Kemal’in
men Süvari Birliği’nin
Çanakkale Savaş-
3. 4. 25 Nisan-7 Mayıs
larında çekilmiş
1915 Tarihli Muhare-
fotoğrafı
be Raporu

4. “Tarih olmaksızın, yaşadığımız asrın ve ülkenin sı-

1. Hangi resimlerdeki eserler birinci elden kaynak
olarak değerlendirilir?
A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 4
D) 1, 2 ve 3 E) 1, 3 ve 4
nırları içine hapsedilmiş, hususi bilgilerimizin ve ken-
di düşüncelerimizin dar çemberi içine sıkıştırılmış bir
şekilde, daima dünyanın geri kalan kısmına karşı bizi
yabancı bırakan bir tür çocukluk çağında ve bizden
önce gelen ve bizi çevreleyen her şeye karşı derin bir
cehalet içinde kalırız.”

Ünlü Fransız filozof Montesquieu’nun bu ifadele-

rine göre tarih biliminin insanlara hangi şekiller-
9. SINIF SARMAL TARİH

de katkı sağladığı söylenebilir?

2. 1 ve 4. resimde yer alan kaynakları anlayabilmek
için hangi bilim dalından faydalanmak gerekir?
A) Paleografya B) Heraldik C) Antropoloji
D) Nümizmatik E) Epigrafi
A) Gelenekçi düşünce yapısının oluşmasında
B) Toplumların devlete bağlılığının artmasında
C) Benmerkezci bir anlayışa sahip olunmasında
D) Özgür ve bilimsel düşüncenin gelişmesinde
E) Tarafsız bakış açısının terk edilmesinde

24
5. (I) On İki Hayvanlı Türk takvimi, eski Türk uygarlık- 8. Türklerde Kullanılmaya
Takvim
larının astronomik gözlemleri sonucunda ortaya çı- Başlandığı Dönem
karttıkları ve günümüze bıraktıkları önemli kültürel
miraslardan biridir. (II) Türklerin, kozmografya ilmi ile I. On İki Hayvanlı
• Türkiye Selçuklu Devleti
Türk Takvimi
uğraştıkları ve elde ettikleri yeni buluşlar sonucunda,
eski takvimler üzerinde ilme en uygun şekilde düzelt-
meler yaptıkları bilinmektedir. (III) Bozkırda konar- II. Hicrî Takvim • Asya Hun Devleti
göçer hayat tarzını benimseyen Türkler; ekip biçme
zamanını belirlemek, yaylaya ve kışlağa birlikte göç III. Celâli Takvim • Büyük Selçuklu Devleti
edebilmek için gök cisimlerinin hareketlerini ve gökle
ilgili olayları incelemişlerdir. (IV) Bunun sonucunda da
takvimler yapmışlar ve zamanı sistemli kullanmaya IV. Rûmî Takvim • Osmanlı Devleti
başlamışlardır. (V) İslam-Türk âlimleri bu on ikili siste-
me “Tarih-i Türkistan” demiştir.
Tabloda yer alan eşleştirmelerden hangilerinin
Parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisinde yanlış olduğu söylenebilir?
Türklerin On İki Hayvanlı Türk takvimini yapmala-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rının temel gerekçeleri açıklanmıştır?
D) II ve IV E) II, III ve IV
A) I B) II C) III D) IV E) V

9. “Bir ülkede, bir yüzyılın ilk yarısıyla son yarısı arasın-

6. Tarih öğretmeni sınıfa, “Tarih Öncesi Devirlerde tarih
da siyasi, sosyal ve kültürel açıdan önemli farklılıklar
bilimine katkı sağlayan bilim dalları hangileridir?” şek-
olabilir.”
linde bir soru sormuştur.
Bu açıklamada bulunan bir tarihçi yaşanan geliş-
Öğrencilerden;
melerin daha iyi değerlendirilebilmesi için aşağı-
Durmuş Ali: Arkeoloji,
dakilerden hangisinin gerekli olduğunu ifade et-
Salih Furkan: Paleografya,
mektedir?
Ebru: Etnografya,
A) Tarihî olayların öznel olarak değerlendirilmesini
Kübra: Nümizmatik
B) Olayların bir bütün hâlinde incelenmesini
cevaplarını vermiştir.
C) Deney ve gözlem metodunun kullanılmasını
Buna göre öğrencilerden hangilerinin öğretmenin
D) Yer ve zamanın belirtilmesini
sorduğu soruya doğru yanıt verdiği söylenebilir?
E) Sadece yazılı kaynakların incelenmesini
A) Durmuş Ali ve Salih Furkan
B) Salih Furkan ve Ebru
C) Ebru ve Kübra 10. Yağızhan tarih dersi için hazırladığı sunumda tarihe
yardımcı bilimleri şu şekilde anlatmıştır:
D) Durmuş Ali ve Ebru
I. ----, siyasi belgelerin cins, şekil ve içerik olarak de-
E) Salih Furkan ve Kübra
ğerlendirmesini yapar.
II. ----, tarih içerisinde basılan paraları inceler.
7. 5300 yıl önce yaşamış olan “Buz Adam Ötzi”, 1991’de III. ----, toplumu ve toplumsal olayları inceleyen bilim
Avusturya-İtalya arasındaki Ötzlar Alplerinde keşfedil-
dalıdır.
miş bir mumyadır. Bu mumyanın kafatası ve kemik
yapısının incelenmesiyle Bakır Çağı Avrupa insanının IV. ----, verilerin toplanması, sınıflandırılması, sunulması
hayat tarzına ilişkin çok değerli bilgilere ulaşılmıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH

ve yorumlanmasını konu alan bilim dalıdır.

Bu araştırmada;
Buna göre Yağızhan’ın boş bırakılan yerlere hangi
I. antropoloji,
bilim dallarını sırasıyla yazması gerekmektedir?
II. epigrafi,
A) Arkeoloji – Epigrafi – Heraldik – İstatistik
III. diplomatik
B) Paleografya – Felsefe – Arkeoloji – Diplomasi
bilimlerinin hangilerinden yararlanıldığı söylene-
bilir? C) Diplomasi – Nümizmatik – Sosyoloji – İstatistik

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Diplomasi – Sosyoloji – Epigrafi – Heraldik

D) I ve III E) II ve III E) Paleografya – Nümizmatik – Arkeoloji – Filoloji

25
 11. “Zaman; ezelî ve ebedî, öncesiz ve sonrasız bir akış
olup hep ilerleyen bir şeydir. Başı ve sonu olmayan
bir ırmak gibi evren ve maddeden bağımsız olarak ya-
tağında akmaktadır. Başka varlıklar ister olsun ister
olmasın, ay ve gün ister dönsün ister dönmesin ister
uyanık isterse uykuda olalım, zaman durmadan yolu-
na devam eder, dakika ve anları arkada bırakır. Olay
ve maddeler ister olsun isterse olmasın, zaman yine
zamandır ve ebediyete kadar akışını sürdürür.”
Isaac Newton’un bu tespitlerine göre “zaman”la
ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) Temel ihtiyaçların artmasıyla önem kazandığına
B) Canlıların ortaya çıkmasıyla başladığına
C) Gelişmiş toplumların gündelik hayatını etkilediği-
ne
D) Evrende farklı şekillerde ilerlediğine
E) İnsanoğlunun kontrolü altında olmadığına
15. ( ) Miladi takvimin başlangıcı, Hz. İsa’nın doğumun-
12. Aşağıdakilerden hangisi tarihi biliminin araştırma
konusu olamaz?
A) Helenizm kültürünün oluşması
B) Kolonicilik faaliyetlerinin başlaması
C) Avrupa’da ilk organizmaların ortaya çıkması
D) Anadolu’daki nüfus artış oranları
E) Depremlerin toplumlar üzerindeki etkileri
13. Tarihî olayların daha rahat incelenmesi, araştırılması
ve öğrenilmesi için tarihçiler tarihi belirli dönemlere
16. Tarih, devletlerin ulusal bilinç oluşturmak için kullan-
(çağlara) ayırmıştır. Geçmişin dönemlendirilmesinde
farklı toplum ve kültürler kendi tarihlerindeki önemli
olayları esas almıştır. Örneğin Batı dünyası, özellikle
Avrupa tarihi merkezli bir dönemlendirme meydana
getirmiştir.
Parçada yer alan altı çizili ifadeye aşağıdakilerden
hangisi kanıt oluşturur?
9. SINIF SARMAL TARİH
A) Sümerlerin yazıyı bulması ile Tarihî Devirlere ge-
çilmesi
B) Yakın Çağ’ın Fransız İhtilali ile başlaması
C) Talas Savaşı ile Türk İslam tarihinin başlaması
D) Müslümanların Mekke’den Medine’ye göçünün
Hicri takviminin başlangıcı olması
E) Bakırın insanlık tarafından kullanılması ile Maden
Çağı’na geçilmesi
26
14. MÖ 699-600 (MÖ VII. yüzyıl)
699-650 649-600
MÖ VII. yüzyılın MÖ VII. yüzyılın
ilk yarısı ikinci yarısı
699-675 674-650 649-625 624-600
1. 2. 3. 4.
Çeyreği Çeyreği Çeyreği Çeyreği
Yukarıdaki tablo dikkate alındığında aşağıdakiler-
den hangisinin yanlış olduğu söylenebilir?
A) MÖ 1120: XII. yüzyılın, ikinci yarısının, dördüncü
çeyreği
B) MS 1618: XVII. yüzyılın, ilk yarısının, ilk çeyreği
C) MÖ 1265: XIII. yüzyılın ilk yarısının, ikinci çeyreği
D) MÖ 476: IV. yüzyılın, ikinci yarısının, ikinci çeyreği
E) MS 2099: XXI. yüzyılın, ikinci yarısının, son çeyreği
dan bir hafta sonrası yani 1 Ocak’tır.
( ) On İki Hayvanlı Türk takvimi, Türklerin kullandığı ilk
takvimdir ve güneş yılı esasına göre düzenlenmiştir.
( ) Rûmî takvim, Büyük Selçuklu Devleti’nde mali işle-
rin düzenlenmesi amacıyla kullanılmıştır.
( ) Hicrî takvim, ay yılını esas almıştır. Bu takvime
göre bir yıl 354 gün 8 saat 48 dakikadır.
Takvimler ile ilgili verilen açıklamalarda parantez
içinde bırakılan yerlere yazılacak doğru (D) yanlış
(Y) sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?
A) D - Y - Y - D B) Y - D - D - Y C) D - D - Y - D
D) D - Y - D - D E) Y - Y - D - D
dıkları en önemli araçlardan biridir. Tarihin bu amaçla
kullanımı modern toplumlarda olduğu gibi kabile top-
lumlarında da görülmektedir. Kabilenin geçmişte taraf
olduğu savaşlarda elde ettiği başarılar, nesilden ne-
sile nakledilerek kabile kimliğini güçlendiren bir araç
olarak kullanılmıştır.
Buna göre tarih biliminin;
I. millî birlik ve beraberlik,
II. göçebe yaşam tarzı,
III. baskıcı yönetim şekli
unsurlarından hangilerini güçlendirdiği söylene-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
 2.
ÜNİTE

İNSANLIĞIN İLK
DÖNEMLERİ

ÜNİTE KONULARI

 İNSANLIĞIN İLK İZLERİ

 YAZININ GELİŞİMİ

 İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI (İLK ÇAĞ MEDENIYETLERI)

 İNSAN VE GÖÇ (İLK ÇAĞ’DA GÖÇLER)

 KABİLEDEN DEVLETE (DEVLETLER DOĞUYOR)

 KANUNLAR DOĞUYOR (İLK ÇAĞ’DA HUKUK)

 SICAK BÖLGE
1. İnsanlığın İlk İzleri
• İnsanlığın tarihi, yazının olmadığı dönemler (Tarih Ön-
cesi Devirler) ve yazının olduğu dönemler (Tarih Devirleri)
olmak üzere iki temel kısma ayrılmıştır.
• Tarih Öncesi Dönemlerdeki gelişmeler arkeolojik ça-
lışmalar sayesinde elde edilen araç gereçler vasıtasıyla
aydınlatılmaktadır.
• İnsanlık, MÖ 2,5 milyon yıl öncesinde buzulların eri-
mesiyle iklim şartlarının uygun olduğu bölgelere göç et-
meye başlamıştır. Bu yüzden genellikle “Bereketli Hilal”
olarak adlandırılan Mezopotamya coğrafyasında yaşam-
larını sürdürmüşlerdir.
• Tarih Öncesi Dönemlerin ilk zamanlarında insanlar
avcılık ve toplayıcılık yapmışlar, göçebe bir yaşam tarzını
benimsemişlerdir.
• Bu dönemde insanlar, besin kaynakları bulabilmek
için yer değiştirmek zorunda kalmıştır. Bu yaşam biçimi
uzun süre devam etmiş ve bu süreçte insanlar et, mey-
ve ve bitkilerle beslenmeye devam etmiştir. Ayrıca iklimin
meydana getirdiği yaşam biçimine bağlı olarak geniş alan-
lara yayılan insanlar, mağara ve kaya sığınakları içinde
küçük gruplar hâlinde yaşamışlardır.
• Tarımsal faaliyetlerin başlaması ile insanlar, suyun çok
olduğu bölgelerde yerleşik yaşama geçmeye başlamışlar
ve köyler kurmuşlardır. Hayvanların da evcilleştirilmesiyle
insanlığın yaşamında köklü değişiklikler meydana gelmiştir.
• Anadolu coğrafyası tarımsal faaliyetlerin başladığı ilk
bölgelerden biridir. Şanlıurfa ve Diyarbakır çevreleri dünya-
nın ilk tahıl üretiminin yapıldığı bölgelerdir. Anadolu’da “Em-
mer evcil buğdayı”nın bulunması bu durumun göstergesi-
dir.
• İnsanlar tarih öncesi dönemlerin ilk zamanlarında
mağara ve kaya sığınaklarında yaşamlarını sürdürmüşler-
dir. Bilhassa tarım devriminden sonra nüfus artışının da
etkisiyle “megaron” tipi barınaklar inşa edilmiştir.
• Tarih öncesi dönemlerde obsidyen (volkanik cam),
mikrolit (küçük taş aletler) gibi malzemeler kullanılmıştır.
• Tarımın başlamasıyla havan, dibek, orak, çanak,
çömlek gibi araçlar da kullanılmaya başlanmıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH
• Dünyada Tarih Öncesi Devirlere ait en önemli mer-
kezler arasında İspanya’daki Altamira ve Fransa’daki
Lascaux yer alır.
• Türkiye’de Tarih Öncesi Çağları aydınlatan en önem-
li merkezler arasında; Göbeklitepe (Şanlıurfa), Çatalhöyük
(Konya), Çayönü (Diyarbakır), Cafer Höyük (Malatya),
Alacahöyük (Çorum), Yarımburgaz Mağarası (İstanbul),
Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları (Antalya), Beyce-
sultan (Denizli), Kumtepe, Truva (Çanakkale), Alişar (Yoz-
gat) antik bölgeleri yer alır.
28
Göbeklitepe (Şanlıurfa)
✔ Şanlıurfa’da Arkeolog Klaus Schmidt tarafından yürü-
tülen kazılar sonucunda 1995 yılında ortaya çıkarılmış-
tır.
✔ Göbeklitepe, merkezde ikiz (T) şeklinde dikili taş ile onu
çevreleyen taşlar ve duvardan oluşmaktadır. Her bir
dikili taş en az 40-50 ton ağırlığında ve 4 ile 6 m uzun-
luğundadır.
✔ Günümüzden 12 bin yıl öncesine tarihlendirilmiş, dün-
yanın en eski tapınaklarından biri olarak kabul edilir.
✔ Bu tapınak alanının etrafındaki yerleşimlere bakıldığın-
da; “insanlar tarımsal faaliyetler sonucu yerleşik hayata
geçmiştir” yargısı tartışmaya açılmıştır.
✔ UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.
Çatalhöyük (Konya)
✔ Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarında bulunan Çatalhöyük,
günümüzden 9 bin yıl öncesine tarihlendirilmiş, dünya-
nın ilk kent yerleşmelerinden biri olarak kabul edilir.
✔ Arkeolog J. Mellaart tarafından ortaya çıkarılan kent
oldukça iyi korunmuş yapılar topluluğundan meydana
gelmektedir.
✔ Çatalhöyük’te ezme ve öğütme taşlarının bulunmuş
olması insanların kendi ekmek ihtiyaçlarını karşıladıkla-
rını göstermektedir. Ayrıca köpek ve sığır gibi hayvan-
ları da evcilleştirmişlerdir.
✔ Birbirine bitişik evlerin yer aldığı Çatalhöyük’te, 8-10 bin
kişilik kalabalık bir nüfus yaşamış ve insanlar eşit bir
toplumsal yapı içerisinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
✔ UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.
Çayönü (Diyarbakır)
✔ Çayönü, Diyarbakır’ın Ergani ilçesi sınırlarında yer alır
ve dünyanın en eski köy yerleşim yerlerinden biri
olarak kabul edilir.
✔ 8.000 m2 alana yayılan bölgedeki kazılar, 1964 yılında
Robert J. Braidwood ve Halet Çambel başkanlığında
bir ekiple başlatılmış ve farklı ekiplerle 1991 yılına kadar
sürdürülmüştür.
✔ İnsanlığın tarım yapmaya başladığı ilk bölgelerden biri
olan Çayönü’nde ilk tahıl (buğday) üretiminin yapıldığı
tespit edilmiştir.
• Tarih öncesi dönemlerde ayrıca sözlü kültür geleneği
de ortaya çıkmıştır. Efsaneler, mitler, masallar, hikâyeler
vb. vasıtalarla günümüze ulaşan bu sözlü kültürler; Yara-
tılış, Tufan, Göç destanları gibi isimlerle çeşitli toplumlar-
da yer etmiştir.
• İnsanlık tarihinde yazının icadından önceki devirler
Tarih Öncesi Çağlar olarak adlandırılmıştır. Bu çağlar in-
sanlık tarihinin en uzun ve en az bilinen dönemleridir.
• Yazı olmadığı için dönemi aydınlatacak yeterli bilgile-
re ulaşılamamış ancak arkeolojinin katkılarıyla bazı veriler
elde edilebilmiştir.
• Tarih öncesi çağlar, her yerde aynı anda aynı şartlar
altında yaşanmamıştır. Bu dönemin çağlara ayrılmasında
insanlığın kullandığı malzemeler dikkate alınmıştır.
 SICAK BÖLGE

• Eski Taş Devri’nde ateşin kullanılması, Yeni Taş • Bergama uygarlığında ise parşömen kâğıdı kullana-
Devri’nde tarımsal faaliyetler, bu dönemin en önemli olay- rak yazılı kültürün gelişmesine katkı sağlamıştır.
larıdır. • İnsanlığın çeşitli ihtiyaçları bilimsel gelişmelere de
zemin hazırlamış tıp, matematik, astronomi, fizik, kimya,
TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR tarih, coğrafya gibi bilim dallarında zamanla önemli geliş-
meler yaşanmıştır.
TAŞ ÇAĞI MADEN ÇAĞI
• Coğrafya alanında Strabon, fizik, matematik gibi
Eski Taş (Paleolitik) Çağı Bakır (Kalkolitik) Çağı alanlarda Archimedes bu dönemde önemli çalışmalar
Anadolu Anadolu yapmışlardır.
(MÖ 2,5 milyon-MÖ XVI. (MÖ 5.800-3.400)
binyıl) Mezopotamya 3. İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları
Mezopotamya (MÖ 5.500-3.100) (İlk Çağ Medeniyetleri)
(MÖ 1.100.000-MÖ XVII. Mısır
• İlk Çağlardaki medeniyetler daha çok Orta Doğu,
binyıl) (MÖ 4.000-3.000)
Anadolu, batı ve güney Asya ile Avrupa taraflarında ku-
Mısır
(MÖ 8.000-7.500) rulmuştur.

Orta Taş (Mezolitik) Çağı Tunç Çağı

MEZOPOTAMYA MEDENIYETLERI
Anadolu Anadolu
(MÖ XVI. binyıl-MÖ IX. binyıl) (MÖ 3.400-1.200) Mezopotamya, Yunancada “iki nehir ortasındaki ülke” an-
Mezopotamya Mezopotamya lamına gelir. Bu bölge, Doğu Anadolu’dan doğup Basra
(MÖ XII. binyıl-MÖ X. binyıl) (MÖ 3.200-1.000) Körfezi’nde denize dökülen Dicle ve Fırat Nehirlerinin çev-
resinde kalan toprakları içine alır.
Mısır Mısır
(MÖ 7.500-5.000) (MÖ 3.000-1.070) Sümerler
Yeni Taş (Neolitik) Çağı Demir Çağı
Çivi yazısını bulmuşlar, tekerleği icat etmişler, ay yılı esası-
Anadolu Anadolu
na göre ilk takvimi yapmışlar, “ziggurat”lar inşa etmişler,
(MÖ 8.500-5.800) (MÖ XIII. Yüzyıl-MÖ 330)
ilk yazılı kanunları (Urkagina Kanunları) oluşturmuşlardır.
Mezopotamya Mezopotamya
(MÖ 10.000-5.200) (MÖ 1.000-MÖ 330) Babiller
Mısır Mısır Kralı Hammurabi kendi adıyla anılan kanunlar yapmış,
(MÖ 5.000-3.500) (MÖ 1.070-330)
Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri gibi eserler inşa
TARİHÎ ÇAĞLAR etmişlerdir.

İLK ÇAĞ ORTA ÇAĞ YENİ ÇAĞ YAKIN ÇAĞ Asurlular

MÖ 3200 375 (Kavimler 1453 1789 (Fransız
Daha çok ticaretle ilgilenmişler ve yazının Anadolu’ya ta-
(Yazının Göçü)-1453 (İstanbul’un İhtilali-…)
şınmasını sağlamışlardır.
İcadı)-MS (İstanbul’un Fethi)-1789
375 (Kavimler Fethi) (Fransız
Göçü) İhtilali)
ANADOLU MEDENIYETLERI
2. Yazının Gelişimi
Hititler
• Sümerler tarafından MÖ 3200 dolaylarında yazının
icat edilmesiyle tarihî çağlar başlamıştır. Kral dışında pankuş meclisi ve tavananna adı verilen
kraliçe devlet yönetiminde etkili olmuştur. Anal adı verilen
• İlk zamanlarda piktografik yazı (anlatılmak istenen-
yıllıklar oluşturmuşlardır.
lerin sembollerle ifade edilmesi) yöntemi kullanılmıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH

Yazının icadı ile birlikte insanlığa ait kültürel ve bilimsel Lidyalılar

unsurların gelecek kuşaklara aktarımı kolaylaşmıştır.
İnsanlık tarihinde ilk kez parayı icat etmişlerdir.
• Sümerler yazıyı bulmalarının yanı sıra “tablet evi”
adı verilen okullar da açarak yazının öğrenilmesini ve ya- Frigler
yılmasını sağlamıştır.
Tarımsal faaliyetlerde ön plana çıkmışlar, tapates adı veri-
• Sümerlerden sonra diğer Mezopotamya uygarlıkları len halılar kullanmışlardır.
da çivi yazısını kullanmaya başlamıştır.
Urartular
• Mısırlılar papirüs üzerinde hiyeroglif yazısını (resim
Taş ve maden işçiliğinde gelişmişler, su kanalları, su bent-
yazısı) kullanmışlar, bu yazı Fenikelilere ilham olmuş ve
leri ve mezar odaları inşa etmişlerdir.
onlar da alfabeyi bulmuşlardır.

29
 SICAK BÖLGE

• Bu dönemde insanların çeşitli coğrafyalara göç et-

melerindeki en önemli sebeplerden biri de farklı inançla-
KUZEY
ASYA ra sahip olmalarıdır. Özellikle Filistin bölgesinden sürgün
AMERİKA AVRUPA ORTA ASYA edilen Yahudiler ve Roma baskısına maruz kalan Hristi-
TÜRKLERİN İLK YURDU
ATLAS ANADOLU yanlar bu durumun örnekleri arasındadır.
MEZOPOTAMYA TİBET
AZTEK OKYANUSU MIS ÇİN BÜYÜK
IR İRAN
HİNT OKYANUS • İlk Çağ’da insanların yer değiştirmesinde ve etkile-
MAYA AFRİKA
ARABİSTAN
şime girmesinde etkili olan unsurlardan biri de ticarettir.
UMMAN
DENİZİ Bilhassa Asurlular, Fenikeliler, Lidyalılar ve Soğdlar
İN

GÜNEY ticaretle daha çok ilgilendikleri için tüccar kavimler olarak

KA

AMERİKA
BÜYÜK
AVUSTRALYA adlandırılmışlardır.
OKYANUS
HİNT
OKYANUSU
İLK ÇAĞ’IN TÜCCAR TOPLULUKLARI

Asurlular (MÖ 2100-MÖ 625)

İran Medeniyeti
Yaşadıkları coğrafyanın tarıma elverişli olmamasından
İran’ın bilinen en eski medeniyeti olan Medlerin, MÖ 550
dolayı Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda Anadolu ile tica-
yılında yıkılmasından sonra bölgeye Persler hâkim ol-
rete önem vermiş ve kolonicilik (daha çok ticareti geliş-
muştur. Persler İran’da güçlü bir imparatorluk kurmuşlar
tirmek amacıyla bir ülkenin kendi sınırları dışında oluştur-
ve ülkeyi “satraplık”lara ayırarak merkezî otoriteyi güçlü
duğu merkezler) faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Kayseri
tutmuşlardır. Kral Yolu’nu inşa etmişlerdir.
Kültepe’yi (Kaniş) kendilerine merkez seçmişler ve karum
Çin Medeniyeti adı verilen büyük pazarlar kurmuşlar, Anadolu’ya yazıyı
getirmişlerdir.
Barut, pusula, kâğıt ve matbaayı icat ederek insanlığın
gelişimine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Masaj ve aku-
Fenikeliler (MÖ 1000-MÖ 520)
punktur tekniğini tedavi amaçlı kullanmışlardır.

Hint Medeniyeti Bulundukları coğrafyanın tarım ve hayvancılığa çok fazla

elverişli olmamasının da etkisiyle ticarete yönelmişler, de-
İlk kez “sıfır”ı kullanmışlar ve aritmetiğin gelişimine katkı
niz ticaretini başlatan ve uzak ülkelerde koloniler kuran ilk
sağlamışlardır. Müzikte bilinen en eski notalama yöntemini
uygarlıklardan biri olmuşlardır.
kullanmışlardır.

Yunan Medeniyeti Lidyalılar (MÖ 687- MÖ 546)

Demokrasi, felsefe başta olmak üzere birçok alanda önemli
gelişmeler kaydetmişler, Aristoteles, Thales, Pythagoras
gibi önemli filozoflar yetiştirmişlerdir.
Mısır Medeniyeti
Tarım, piramit ve mumyacılık faaliyetleri ile matematik, ast-
ronomi, mimari, tıp gibi alanlarda büyük gelişme göstermiş-
lerdir. Güneş yılı esaslı takvimi icat etmişlerdir. Hiyeroglif
adıyla bilinen kendilerine özgü bir yazı geliştirmişlerdir.
Doğu Akdeniz Medeniyeti
Fenikeliler denizaşırı ülkelerle kolonicilik faaliyetleri yapan
ilk uygarlıklardan biridir. Fenikeliler, alfabeyi icat etmişlerdir.
İbraniler ise ilk tek tanrılı inanç olan Museviliği (Yahudilik)
9. SINIF SARMAL TARİH
“Para”yı (sikke) icat ederek dünya tarihinde önemli bir yer
edinmişler, altın madenleri ve kuyumculuk sanatıyla ön pla-
na çıkmışlardır.
Soğdlar
Bağımsız prenslikler şeklinde bir siyasi örgütlenme kur-
muşlar, Kök Türk Devleti zamanında Semerkant şehrini
kültür ve ticaret merkezi hâline getirmişlerdir.
5. Kabileden Devlete (Devletler Doğuyor)
• Tarımsal faaliyetlerin ortaya çıkması ile insanlar su-

benimsemişlerdir. yun çok olduğu bölgelere yerleşmeye ve toplu hâlde ya-

şamaya başladılar. Bu durum bir süre sonra kabilelerin
4. İnsan ve Göç (İlk Çağ’da Göçler) kurulmasına yol açtı.
• İnsanlar tarımsal faaliyetlere başladıktan sonra kitle- • Kabileler daha sonra şehir devletleri şeklinde örgüt-
sel göç hareketlerinde bulunarak farklı coğrafyalara yer- lendiler. Urartu, Hitit, Frig, Lidya, Sümer, Babil, Akad gibi
leşmişlerdir. medeniyetler de devlet kurmalarına rağmen kabile konfe-
İlk Çağ’da Önemli Göç Hareketleri derasyonları (genellikle dış işleri ve savunma alanlarında
ortak politika izleyen diğer alanlarda serbest hareket eden
Amurru (Babil) Akad Hurri Frig devletler topluluğu) anlayışını devam ettirdiler.
Göçleri Göçleri Göçleri Göçleri
• Bu şehir devletleri kimi zaman büyüyerek krallık ve
Ege İç Asya Hristiyan
Yahudi Göçleri imparatorlukları (çok uluslu devlet) oluşturmaya başladı.
Göçleri Göçleri Göçleri
30
 SICAK BÖLGE
Şehir Devletleri
Sümer Mısır Yunan (Dor) ve İyonya
Site Nom Polis
• İlk Çağ devletlerinde genel anlamda tek kişinin söz
hakkına sahip olduğu monarşi anlayışı vardır.
• Hükümdarlar ülkeyi yönetme hakkının tanrı tarafın-
dan kendisine verildiğini savunarak “meşruiyet”lerini (gü-
cünü haklı bir zemine oturtmak) ilahi bir güce bağlamış-
lardır.
• Hitit kralları güçlerini tanrıdan aldıklarını ifade eder-
ken, Urartularda krallar tanrı “Haldi”nin isteğiyle ülkeyi
yönettiklerini iddia etmişlerdir.
• Girit ve İyon gibi medeniyetlerde din konusunda söz
söyleme hakkına sahip kral ve soylu sınıf, yönetime hâkim
olmuştur. Yönetimin din konusunda kararlar alması teok-
ratik yönetim anlayışının varlığını göstermektedir.
• Sümer şehir devletlerinin başında bulunan “ensi”ler,
rahip-kral özelliği gösterirler, en yüksek rahip, yargıç ve
komutan yetkileri ile devletlerini yönetirlerdi.
• Mısır’da hükümdarlar firavun unvanını alarak kendile-
rini tanrı-kral ilan etmişler ve meşruiyetlerini arttırmışlardır.
• Babil Kralı Hammurabi ise gücünü hukuka ve orduya
bağlayarak hüküm sürmüştür.
• Eski Yunan’da yöneticiler de güçlerinin tanrısallığı-
na vurgu yapmışlardır. Makedonya Kralı Büyük İskender,
gücünü tanrıdan aldığına vurgu yapmış, düzenlediği sefer
ile Doğu ve Batı medeniyetini kaynaştırarak Helenizm kül-
türünün temellerini atmıştır.
• Dünyanın en büyük imparatorluklarından biri olan
Roma’da krallık, cumhuriyet ve imparatorluk dönemleri ya-
şanmıştır. Asillerden oluşan ve senato adını alan bir meclis
Roma İmparatorluğu’nun yönetiminde etkili olmuştur.
• Asur, Babil, Sümer gibi medeniyetlerde zaman za-
man mensup olunan soy (sülale) meşruiyetin temel da-
yanaklarından biri olmuş ve belli bir soya ait olanlar ülke
yönetimini üstlenmişlerdir.
• İlk Çağ’da oluşturulan siyasi organizasyonlar toplum-
ların yaşadıkları coğrafyaya göre şekillenmiştir.
• Mezopotamya’da genelde şehir devletleri şeklinde
bir örgütlenme ortaya çıkmış ancak Sümer, Babil gibi uy-
garlıklar güçlü krallıklar da kurmuştur.
• Yunanistan’ın dağlık bir bölge olması merkezî bir si-
yasi yapının kurulmasını engellemiş ve bölgede polis adı
verilen şehir devletleri kurulmuştur. Polislerde demokratik
bir anlayış uygulanmış fakat zaman zaman da “tiran” adı
verilen despot liderler yönetimi ele geçirmiştir.
• Persler ise güçlü bir imparatorluk kurmuşlar merkezî
otoriteyi sağlamak için ülkeyi satraplıklara bölmüşler ve
posta teşkilatı kurmuşlardır.
31
• İskender ve Roma uygarlıkları da Perslere benzer bir
siyasi yapı oluşturmuşlardır.
• İlk Çağ’da toplumların yaşadıkları coğrafya, yaşam
tarzı ve askerî yapı üzerinde de etkili olmuştur.
• Mezopotamya uygarlıkları daha çok tarımsal faaliyet-
lerle ilgilenmişlerdir.
• Anadolu’da kurulan uygarlıklardan Lidyalılar ticari
alanda gelişme gösterirken iç bölgelerde yaşayan Frigler
tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır.
• Eski Yunan uygarlığında ise tahıl üretimi yeterli dü-
zeyde olmadığı için insanlar, kolonicilik yaparak ihtiyaçla-
rını gidermeye çalışmıştır.
• Çok geniş topraklarda hâkimiyet kuran Roma uygar-
lığı tarımsal faaliyetler yanında kıyı bölgelerinde koloniler
kurmuşlardır.
• Mısır uygarlığında Nil Nehri kenarında tarımsal faa-
liyetler yapılmıştır.
6. Kanunlar Doğuyor (İlk Çağ’da Hukuk)
• İlk Çağ’dan itibaren büyük kalabalıklar hâlinde bir
arada yaşayan insanlar toplumsal düzeni sağlamak
için kurallar koyma ihtiyacı hissetmişler bu durum da
“hukuk”un oluşmasına zemin hazırlamıştır.
İlk Çağ’da Hukukun Kaynağı
Akıl Gelenekler Din Hukuk
İlk zamanlarda uygarlıklar sözlü hukuk kurallarını uy-
gularken yazının icadıyla yazılı hukuk kuralları da geliş-
miştir.
• Orta Asya Türklerinde olduğu gibi yazının bilinme-
sinden sonra da bazı toplumlar “töre” adı verilen sözlü
hukuk kurallarını uygulamaya devam etmişlerdir.
• Yazılı hukuk kurallarının ilk örneklerini “Urkagina
Kanunları” adı altında Sümerler vermiş, Babiller de Ham-
murabi Kanunlarını yazmışlardır.
• Urkagina Kanunları toplumsal hayatı düzenlemeye
çalışan kanunlardır. Hammurabi Kanunları da kısasa kı-
sas esasına göre düzenlenen ve ağır cezaların yer aldığı
kanunlar olmuşlardır.
9. SINIF SARMAL TARİH
• Hititler, Sümer kanunlarını örnek alarak kendi hu-
kuk sistemini oluşturmuşlar ve belli suçlara karşı daha ha-
fif cezaların verilmesi gerektiğini savunmuşlardır. Ayrıca
evlenme, boşanma gibi hususlarla ilgili de düzenlemeler
yaparak “medeni kanun”un ilk örneklerini vermişlerdir.
• İlk tek tanrılı semavi inanca sahip İbraniler de ila-
hi kökenli hukuk kurallarını oluşturmuşlardır. “On Emir”
veya “Ahd-i Atik” (Eski Ahit) olarak adlandırılan bu ka-
nunlar Hz. Musa’ya tanrı tarafından gönderildiğine inanı-
lan emirlerdir.
 –T TS SE ET
1 1–

İNSANLIĞIN İLK İZLERİ - 1

1. 4. İnsanlar ilk zamanlarda kendiliğinden yetişen yabani

buğday, arpa, çavdar gibi tahılları toplayarak bunları
I. kullanmıştır. Daha sonraki süreçte insanlar bu ya-
III.
II. bani tahılları ıslah ederek kendi kontrollerinde planlı
IV. tarımsal faaliyetlere başlamıştır.
V.
Bu durumun öncelikle aşağıdakilerden hangisini
kolaylaştırdığı söylenebilir?

A) Üretici yaşama geçilmesini

B) Madenciliğin başlamasını

C) Kültürel etkileşimin yaşanmasını

Tarih Öncesi Dönemlerden itibaren “Bereketli Hilal”
olarak adlandırılan bölge, yukarıdaki haritada nu- D) Şehir devletlerinin kurulmasını
maralarla gösterilen bölgelerden hangisidir?
E) Yazılı kanunların oluşturulmasını
A) I B) II C) III D) IV E) V

DİKKAT
2. Tarih öncesi çağların yaşandığı bir höyükte yapılan
kazılar neticesinde çeşitli buluntular ortaya çıkarıl- Tarih Öncesi Çağlar
mıştır. • İnsanlık tarihinin en uzun ve en az bilinen dönem-
leridir.
Bu buluntular arasında aşağıdakilerden hangisi
• Yazı olmadığı için dönemi aydınlatacak yeterli bilgi-
yer almaz?
lere ulaşılamamış ancak arkeolojinin katkılarıyla bazı
A) İnsan ve hayvan heykelcikleri veriler elde edilebilmiştir.
B) Bitki tohumu kalıntıları • Tarih öncesi çağlar, her yerde aynı anda aynı şartlar
C) Deniz kabukları altında yaşanmamıştır.

D) Demir kılıçlar • Bu dönemin çağlara ayrılmasında insanlığın kullan-

dığı malzemeler dikkate alınmıştır.
E) Altın paralar
• Tarımsal faaliyetlerden önce insanlar balıkçılık ve
avcılık yapmış, Anadolu ve Mezopotamya çevresinde
yabani tahıl toplayıcılığıyla yaşamlarını sürdürmüştür.

3. Günümüzden yaklaşık 2,5 milyon yıl önce dünya • Yeni Taş Çağı ile birlikte insanlar yabani tahılları ıs-
buzullarla kaplıydı. Ancak bir süre sonra buzullar lah ederek tarımsal faaliyetlere başlamıştır.
erimeye başladı ve kuzey yarım kürenin bazı böl-
gelerinde insanların yaşamına uygun iklim kuşakları
oluşmaya başladı.
5. Önceki zamanlardaki bir görüşe göre insanlığa ait
ilk tapınakların, tarımsal faaliyetlerin başlaması ve
Buna göre; yerleşik yaşama geçilmesi sonrasında inşa edildiği
9. SINIF SARMAL TARİH

I. Güneydoğu Anadolu, yönündeydi. Ancak günümüzde bu görüşün doğru

II. Kuzey Doğu Asya, olmadığı kabul görmeye başladı.

III. Mezopotamya Buna göre aşağıdaki merkezlerin hangilerinde

yapılan kazılar bu görüşün değişmesinde etkili
bölgelerinin hangilerinde insan yaşamına uygun
olmuştur?
iklim koşullarının ilk kez ortaya çıktığı söylene-
bilir? A) Çayönü B) Göbeklitepe

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Cafer Höyük D) Çatalhöyük

D) I ve III E) II ve III E) Alacahöyük

32
6. 9. Erkan: Yapılan arkeolojik çalışmalar, tahılın ana
I. II. III.
vatanının Anadolu coğrafyası olduğunu ortaya koy-
Paleolitik Bakır Neolitik
muştur.

Ayça: Bu durumun en önemli kanıtı ----

VI. V. IV. Buna göre Ayça’nın cümlesini aşağıdakilerden
Demir Tunç Mezolitik hangisiyle devam ettirmesi doğru olur?
A) Cafer Höyük’te emmer evcil buğdayının bulun-
Tarih Öncesi Devirlerin verildiği bu tablonun
masıdır.
doğru sıralanması için hangilerinin yer değiştir-
B) Asur kolonilerine ait tabletlerin Kayseri civarında
mesi gerekmektedir?
ortaya çıkarılmasıdır.
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
C) Anadolu’nun Mezopotamya’ya yakın olmasıdır.
D) III ve V E) IV ve V
D) Antalya civarındaki mağaralarda insanlara ait iz-
lerin tespit edilmesidir.
E) Batı Anadolu’daki kazılarda Yontma Taş Devri’ne
ait kalıntıların bulunmasıdır.

7. Tarım Devrimi ile birlikte hayvanlar evcilleştirilmiş ve

küçük köylerin kurulmasıyla insanlar bir arada yaşa-
maya başlamışlardır. İnsanın yaşam biçiminde ve
10. Neolitik Devir’den önce insanlar, avcılık ve toplayıcı-
üretim-tüketim alışkanlıklarında önemli değişiklikler
lık yaparak yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
yaşanmıştır.
Bu yaşam tarzının aşağıdakilerden hangisinin or-
Bu gelişmelerle ilgili olarak aşağıdakilerden han-
taya çıkmasında etkili olduğu söylenebilir?
gisi söylenebilir?
A) Av etkinliklerinde evcilleştirilmiş hayvanların kul- A) Barışçıl toplum yapısının oluşmasında
lanıldığı B) İnsanların sürekli yer değişikliği yapmasında
B) İhtiyaçların insanları bilimsel çalışmalara yönlen-
C) Kalıcı sanat eserlerinin ortaya çıkmasında
dirdiği
D) Ticari faaliyetlerin gelişmesinde
C) Halkın dış saldırılara karşı ortak hareket ettiği
D) İnsanların ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşı- E) Kültürel faaliyetlerin gerçekleşmesinde
lamaya çalıştığı
E) Tarımda verimliliğin artmasında ticari yaşamın
etkili olduğu

11. Anadolu’da yerleşik yaşama ve medeniyete ait ilk

merkezler yazıdan önceki dönemde görülmektedir.
8. Yerleşik yaşam ve tarımsal üretim sonucunda Bu açıklamaya;
9. SINIF SARMAL TARİH

daha kolay beslenme yollarının öğrenilmesi, aşa-

I. Göbeklitepe,
ğıdakilerden hangisinin ortaya çıkmasında etkili
olmuştur? II. Çatalhöyük,

A) Ateşin kullanılmaya başlaması III. Çayönü

B) Nüfusun artması yerleşim merkezlerinden hangileri örnek olarak

C) Çok tanrılı inanç sistemlerinin ortaya çıkması gösterilebilir?

D) Ticarette değiş–tokuş usulünün uygulanması A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) Yazının icat edilmesi D) II ve III E) I, II ve III

33
 –T TS SE ET
2 2–
İNSANLIĞIN İLK İZLERİ - 2
1. Tarih Öncesi Dönem’de ateşin kontrol altına alınıp
kullanılması önemli bir dönüm noktası olmuştur.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi ateşin insan ya-
şamına sağladığı katkılar arasında gösterilemez?
A) Vahşi hayvanlardan korunulması
B) Madenlerin işlenmesi
C) Toplayıcı yaşam tarzının ortaya çıkması
D) Gece yaşamının kolaylaşması
E) Beslenme yöntemlerinin değişmesi
2. önce kurulan ilk kentsel yerleşim yerlerinden biridir.
Cueva de las Manos Mağarası’nda bulunan resimler
(Arjantin, MÖ 11 bin - MÖ 7 bin)
Görselde yer alan tasvirler ve bilgilere göre aşa-
ğıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
A) Sanatsal faaliyetlerin yapıldığına
B) Tarihî devirlere geçildiğine
C) Ticaretin geliştiğine
D) Hayvanların evcilleştirildiğine
E) Tarımsal üretimin başladığına
3. “Konya Akşehir Dursunlu Fosil Yatakları” ile ilgili
araştırma yapan bilim insanlarının aşağıdaki bil-
gilerden hangisini verdiği söylenebilir?
9. SINIF SARMAL TARİH
A) Orta Doğu’da insanlığın ilk kez tarımsal faaliyet-
lere başladığı bir alandır.
B) Anadolu’da insan varlığına ilişkin kalıntıların bu-
lunduğu ilk bölgedir.
C) Dünyanın ilk tapınak mimarisinin bulunduğu ören
yeridir.
D) Anadolu’da maden kullanımının gerçekleştiği ilk
bölgedir.
E) Takas usulü ticari faaliyetlerin ilk başladığı mer-
kezlerden biridir.
34
4. Tarih Öncesi Çağların; Eski Taş, Orta Taş, Yeni
Taş ve Bakır Çağı, Tunç Çağı, Demir Çağı şeklin-
de dönemlendirilmesinde aşağıdakilerden hangi-
sinin doğrudan etkili olduğu söylenebilir?
A) Evrensel olayların yaşanması
B) Önemli antlaşmaların yapılması
C) Tarihe mal olmuş şahsiyetlerin faaliyetleri
D) İnsanlığın kullandığı araç-gereçlerin niteliği
E) Tek tanrılı dinlerin yayılma süreci
5. Çatalhöyük, Konya iline bağlı Çumra ilçesi yakın-
larında bulunan ve günümüzden yaklaşık 9000 yıl
Çatalhöyük’te insanlar kilden çeşitli kaplar yaptılar.
Bu kaplar önceleri kaba ve basit biçimli iken, zaman-
la renkli ve desenli bir özellik kazanmışlardır. Yapı-
lan kazılar sonucunda mühürler, obsidiyen (volkanik
cam) aynalar, kemik iğneler, yeşil taştan yapılmış
gerdanlıklar, pişmiş toprak, bakırdan süs eşyaları,
deniz kabuğundan ve çeşitli taşlardan boncuklar bu-
lunmuştur.
Bu bilgilere göre Çatalhöyük toplumu ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Çeşitli şekillerde süs eşyaları yapmışlardır.
B) Madeni işleyerek gündelik hayatta kullanmışlardır.
C) Yerleşik yaşam biçimini benimsemişlerdir.
D) Farklı materyallerden aletler ve araçlar yapmış-
lardır.
E) Anadolu dışına göç hareketleri gerçekleştirmiş-
lerdir.
6. Mitler ve efsaneler binlerce yıl boyunca evrenin bilin-
mezliği karşısında cevaplar arayan insana hayattaki
yerini ve davranışlarını belirlemesinde yardımcı olur.
Evrenin bilinmezliği karşısında çaresiz kalmış olan
insan da gerçeküstü varlıklara ve olaylarla süslü bu
öykülere inanarak iç huzurunu sağlamaya çalışır. İn-
sanlar mitlerdeki kahramanları örnek alır, orada an-
latılanlardan hareketle hayatı anlamlandırır ve bilgi
birikimlerini kuşaktan kuşağa aktarır.
Buna göre mitler ve efsanelerin aşağıdakilerden
hangisinin gelişimine doğrudan katkı sağladığı
söylenebilir?
A) Sözlü kültürün
B) Bilimsel gelişmelerin
C) Konargöçer yaşamın
D) Yazılı kanunların
E) Hayvancılık faaliyetlerinin
7. İlk insanlar, kullandığı araç gereçlerini çakmaktaşın-
dan yapmıştır. Başlangıçta iri ve kaba olarak yontu-
lan taşlar, devam eden süreçte usta bir işçilikle daha
kullanılışlı araç-gereçlere yerini bırakmıştır. Zamanla
araç gereç teknolojisi gelişmiş ve mikrolit adı verilen
önceki dönemlerdeki örneklerinden daha küçük ve
değişken yapıda ok ucu, orak gibi birleşik alet ve si-
lahlar yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Bu bilgiler insanlığın;
I. avcılık,
II. ticaret,
III. savunma
alanlarının hangilerindeki ihtiyaçlarını gidermeye
çalıştığının kanıtı olarak gösterilebilir?
11. Tarih Öncesi Devirlerde yaşayan insanlar önce taş,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
8. ulaşmamıştır.
I. Paleolitik Orta Taş
II. Mezolitik Eski Taş
III. Neolitik Yeni Taş
IV. Kalkolitik Bakır Çağı
Tabloda yer alan eşleştirmelerden hangilerinin
doğru olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) III ve IV E) I, II ve IV
12. Diyarbakır il merkezinin kuzeybatısında, Ergani İlçe-
9. Tarih Öncesi Devirlerin başlangıç ve bitiş zamanları
Anadolu, Mezopotamya, Mısır gibi belli başlı bölgele-
re göre farklılıklar gösterir.
Bu durumun temel gerekçesi ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenebilir?
A) Büyük göç hareketlerinin yaşanması
B) Büyük seferler ve savaşların yaşanması
C) Bölgeler arası etkileşimin zayıf olması
D) Megaron tipi evlerin yapılması
E) Sözlü hukuk anlayışının gelişmesi
35
10. Yaptığı çalışmalarla Anadolu’nun Tarih Öncesi
Devirlerinin aydınlatılmasına önemli katkılar su-
nan Arkeolog Klaus Schmidt aşağıdaki bölgeler-
den hangisinde yaptığı kazılarda adından söz et-
tirmiştir?
A) Çatalhöyük
B) Cafer Höyük
C) Yarımburgaz Mağarası
D) Truva
E) Göbeklitepe
sonra toprak, daha sonra madenden yararlanarak ya-
şamlarını sürdürmüşlerdir.
Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılabilir?
A) Topraktan yapılan araç gereçler günümüze kadar
B) Taşın işlenmesi madenlere göre daha zor olmuş-
tur.
C) İnsanlar sürekli olarak kendilerini geliştirme gay-
reti içinde olmuşlardır.
D) Toplumsal iş birliği Maden Devirlerine geçilmesiy-
le başlamıştır.
E) İnsanların alet yapımına başlaması avcılığın ge-
lişmesinde etkili olmuştur.
si’nin 7 km güneybatısında yer alan Çayönü’nde kol-
ye yapımında çeşitli renklerde taş boncuklar ve deniz
kabukları kullanılmıştır.
Bu durumun Çayönü ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisine kanıt oluşturduğu söylenebilir?
9. SINIF SARMAL TARİH
A) Tarımsal faaliyetlerin giderek önemini kaybettiği-
ne
B) Bölgeye dışarıdan çeşitli malzemelerin getirildiği-
ne
C) Şehir devletleri şeklinde bir siyasi yapının oluştu-
rulduğuna
D) Eğlence kültürünün toplumsal birlikteliği sağladı-
ğına
E) Balıkçılık faaliyetlerinin bölgede temel geçim kay-
nağı olduğuna
 –T TS SE ET
3 3–
YAZININ GELİŞİMİ VE İLK ÇAĞ’DA BİLİM
1. Hitit Kralı I. Hattuşili, askerî işgaller ve yağma ama-
cıyla o zamanlar medeni dünyanın merkezi olan
Kuzey Mezopotamya’ya gitmiş oradan çivi yazısını
bilen kâtipleri Boğazköy’e getirmiştir. Bu kâtiplere de
“Haydi bakalım, oradaki beyleriniz için yazıp çizdiği-
niz o şeylerden şimdi benim için de yazacaksınız.”
demiştir.
Buna göre Hattuşili’nin aşağıdakilerden hangisi-
ne önem verdiği söylenebilir?
A) Bilimsel gelişmelerin Mezopotamya’da devam
etmesine
B) Ticari hayatın devletin kontrolünde kalmasına
C) Barışçıl bir toplumsal düzenin kurulmasına
D) Faaliyetlerinin gelecek nesillere aktarılmasına
E) Çok tanrılı dinî hayatın benimsenmesine
2. İnsanlar gece ve gündüz oluşumunun, mevsim dön-
güsünün, iklimlerin ve hava olaylarının belli bir düzen
sonucunda meydana geldiğini tespit etmiştir. Gök
olaylarının yeryüzündeki olaylarla ilişkisini keşfettikten
sonra insanlar bu ilişkilerden yararlanmak amacıyla
düzenli gözlemler yapıp kayıtlar tutmaya başlamışlar-
dır. Böylece gök cisimlerinin konumlarına ve hareket
sürelerine ilişkin bilgilere ulaşarak, olacakları önceden
görüp hayatlarını planlamaya başlamışlardır.
Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisine ortam
hazırladığı söylenemez?
A) Takvimlerin yapılmasına
B) Astronominin gelişmesine
C) Doğal afetlerin sona ermesine
D) Ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesine
E) Zamanın doğru bir şekilde planlanmasına
3. Sümerlerden sonra yazı; Akad, Babil, Asur, Hitit ve
Urartu gibi medeniyetler tarafından geliştirilmiştir.
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin doğrudan
bir göstergesidir?
A) Sümerlerin Anadolu’da egemenlik kurduğunun
B) Uygarlıklar arasında savaşların yaşandığının
C) Toplumlar arasında kültürel etkileşimin yaşandı-
ğının
D) Üretim araçlarının ortak kullanıldığının
E) Tek tanrılı inanç sisteminin yayıldığının
36
4. Sümerlerin kullandığı ilk yazılı kil tablet örneklerine
Uruk kentinde rastlanmıştır. Bu tabletler, tahıl çuval-
ları ve büyükbaş hayvan listelerinden oluşan tapına-
ğın muhasebe kayıtları şeklindedir.
Buna göre yazının icadının aşağıdaki alanlardan
hangisine yönelik faaliyetleri kolaylaştırma ama-
cı taşıdığı söylenebilir?
A) Ekonomik B) Askerî
C) Kültürel D) Dinî
E) Siyasi
5. İlk Çağ’ın önemli bilim insanlarından;
• Eratosthenes, Dünya’nın yuvarlaklığına inan-
mış ve yaptığı deneylerle Dünya’nın çevresini
bugünkü değerine yakın olarak hesaplamış,
• Hipparchus, yerküre üzerine meridyen denilen
hayalî çizgiler çizmiş,
• Strabon “Geographika” adlı eserini yazmış ve
bir dünya haritası çizmiştir.
Bu bilgiler;
I. Yeryüzünü anlama ve algılama ihtiyacı bilimsel
gelişmelere zemin hazırlamıştır.
II. Coğrafya alanındaki çalışmalar çok eski dönem-
lere dayanmaktadır.
III. Bilim insanları din adamlarının kontrolünde
çalışmalarını sürdürmüşlerdir.
yargılarından hangilerine kanıt oluşturur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
6. Hiyeroglif yazısını kullanan Mısırlılar, yazı aracı ola-
rak da papirüs ve fırça gibi araçları kullanmışlardır.
Buna göre papirüsün kullanılmasının;
I. Doğu Akdeniz ticaretinin gelişmesi,
II. değiş-tokuş usulünün terk edilmesi,
III. yazılı eserlerin taşınabilirliğinin kolaylaşması
durumlarından hangilerine neden olduğu söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

DİKKAT
Yazı
• Sümerler tarafından MÖ 3200 yıllarında yazının icat
edilmesi, tarih bilimi açısından insanlık tarihinin en
önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilmiş ve tarihî
çağların başlamasını sağlamıştır.
• İlk zamanlarda piktografik yazı (anlatılmak istenenle-
rin sembollerle ifade edilmesi) yöntemi kullanılmıştır.
• Yazının icadı ile birlikte insanlığa ait kültürel ve bilimsel
unsurların gelecek kuşaklara aktarımı kolaylaşmıştır.
• Yazının olmadığı dönemlerdeki insanlığa ait geliş-
meler çok net açıklanamamakla birlikte yazının ica-
dından sonra yaşanan tarihî gelişmeler daha çok ke-
sinlik ifade etmektedir.
• Yazının icadından sonra MÖ 1000 yıllarında alfabe,
MS 150 yılında ise kâğıt kullanılmaya başlanmıştır.
Yazının icadı toplumların eğitilmesini daha da kolay-
laştırmıştır.
7. İlk Çağ’da;
• Bergamalılar hayvan derisinden üretilen parşö-
menleri birleştirerek kitap hâline getirmiş,
• Çinliler parşömenden daha ucuza mal olan
tekstilden yapılan kâğıdı üretmiş,
• VIII ve IX. yüzyıllarda Müslümanlar kâğıt üreti-
mini yaygınlaştırmıştır.
Bu gelişmelerin;
I. bilginin saklanması,
II. kütüphanelerin kurulması,
III. bilginin gelecek kuşaklara aktarılması
durumlarından hangilerini kolaylaştırdığı söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
8. İlk Çağ’da bilimin geliştiğine;
I. Ay ve Güneş tutulmalarının hesaplanması,
II. Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn gibi geze-
genlerin varlığından haberdar olunması,
III. takvimin icat edilmesi
durumlarından hangileri kanıt olarak gösterilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
37
9. İlk Çağ’da yaptıkları çalışmalarla bilimin gelişme-
sine katkı sağlayan isimler, aşağıdakilerden han-
gisinde bir arada verilmiştir?
A) Nikola Tesla - Newton
B) Archimedes - Strabon
C) Strabon - Newton
D) Newton - Archimedes
E) Nikola Tesla - Strabon
10. Yıldız bilimi anlamına gelen Astronomi (Gökbilim),
genel anlamda, evrende bulunan her çeşit maddenin
dağılımını, hareketini, kimyasal bileşimini, evrimini,
fiziksel özelliklerini ve birbirleriyle olan etkileşimlerini
inceleyen bilim dalıdır. Astronomi ayrıca birçok bilim
dalının gelişmesine de katkıda bulunmuştur.
Buna göre astronominin aşağıdaki bilim dalların-
dan hangisine katkısının diğerlerine göre daha az
olduğu söylenebilir?
A) Tarih B) Matematik C) Kimya
D) Fizik E) Geometri
11. Emevilerin hâkim olduğu Kuzey Afrika’da Arapça,
Roma İmparatorluğu’nun egemen olduğu Ana-
dolu’da Latince, Sasanilerin sınırları içerisinde kalan
Horasan’da Farça dilleri yaygın bir biçimde kullanıl-
mıştır.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin ortaya
çıkmasında etkili olduğu söylenebilir?
A) Kolonicilik anlayışına dayalı ticari faaliyetlerin et-
kisini yitirmesinde
9. SINIF SARMAL TARİH
B) Belli coğrafyalarda yaşayan toplumlarda ortak bir
kültür anlayışının oluşmasında
C) Teokratik bir yönetim anlayışının benimsenme-
sinde
D) İlk kez alfabe sistemine dayalı yazılı kaynakların
oluşturulmasında
E) Avcı-toplayıcı toplum yapısının yerine üretici top-
lum anlayışının benimsenmesinde
 –T TS SE ET
4 4–
İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI
(İLK ÇAĞ MEDENİYETLERİ) - 1

1. 4. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ’daki ekonomik

I. II. III.
faaliyetlerde tarımın önemli bir yeri olduğunun
Hz. İsa’nın Kadeş Kavimler
göstergesidir?
doğumu Antlaşması Göçü
A) İbranilerin tek tanrılı semavi din inancını benim-
IV. semeleri
V.
Roma İmparatorluğu’nun
Yazının icadı B) Friglerin tapates adı verilen halı ve kilimleri doku-
yıkılışı
maları

Tabloda yer alan gelişmeler geçmişten günümü- C) Asurluların, başta Kaniş (Kültepe) olmak üzere
ze kronolojik olarak sıralandığında ilk sıraya han- Anadolu’nun pek çok yerinde pazarlar kurmaları
gisi gelmelidir? D) Urartuların Van Kalesi’nin yanında su kanalları
A) I B) II C) III D) IV E) V ve bentler inşa etmesi

E) Yunanlıların matematik, astronomi ve felsefe

alanında önemli çalışmalar yapmaları
2.

KARADENİZ 5. Hitit analları (yıllık) tanrılara hesap vermek amacıy-

G
o la yazıldığından yalan yanlış bilgilere yer verilmez.
F rd Hattuşaş
Sardes RİG ion
Atina Y Özellikle devletler arası antlaşma metinlerinin başla-
İYONYA LİDYA A URARTU
Sparta Efes III Tuşpa rına konan ve o güne değin bu antlaşmanın yapıldığı
devletle ilişkilerin nasıl geliştiğini özetleyen ve geri
E
NİK

AKDENİZ bakış adını verdiğimiz bölümler Hitit yıllıklarının te-

FE

Şam
İskenderiye İBRANİLER mel özelliklerinden biridir.
II Kudüs I
Menfis Hititlerle ilgili bu bilgiler aşağıdakilerden hangisi-
nin göstergesi değildir?
A) Barış içinde yaşadıklarının
B) Tarih yazıcılığında gelişme gösterdiklerinin
C) Objektif anlayışla yıllıkların yazıldığının
Haritada numaralarla gösterilen bölgelerde hâki-
D) Yıllıklarda zaferlerle birlikte yenilgilerin de yer
miyet kuran medeniyetler aşağıdakilerden hangi-
alabileceğinin
sinde doğru bir şekilde gösterilmiştir?
E) Yıllıkların yazımında dinin de etkili olduğunun
I II III
A) Pers Truva Asur

B) Sümer Mısır Hitit

6. Aşağıdakilerden hangisi Mısır Uygarlığı’nın te-
C) Babil Roma Akad mel özellikleri arasında gösterilemez?

D) Asur Elam Hint A) Ay yılı esasına dayalı ilk takvimi oluşturmuşlar-

9. SINIF SARMAL TARİH

dır.
E) Çin İskender Elam
B) Piramit adı verilen anıt mezarlar inşa etmişlerdir.
C) Hititlerle Kadeş Barış Antlaşması’nı imzalamış-
lardır.
3. Aşağıdakilerden hangisinin diğerlerinden daha
D) İnsan şeklinde tanrı sayılan firavunlar; toprak-
önce kullanıldığı söylenebilir?
ların, malların ve insanların sahibi olarak görül-
A) Yazı B) Para C) Ateş müştür.
D) Alfabe E) Takvim E) Temel geçim kaynakları tarımdır.

38

DİKKAT
Anadolu
Anadolu; Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan bir köp-
rü durumundadır. Bu özelliğinden dolayı Doğu ve Batı
uygarlıkları arasında da köprü görevi üstlenmiştir.
Anadolu;
- Göç ve ticaret yolları üzerinde bulunması,
- Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlaması,
- Üzerinden önemli kara ve deniz ticaret yollarının
geçmesi,
- Verimli topraklara ve tarım için uygun iklim koşulla-
rına sahip olması,
- Coğrafi özellikleri ve ikliminin insan yaşamına uy-
gunluğu
gibi özelliklerinden dolayı tarihinin en eski çağlarından
beri insan topluluklarının göç ettiği, uygarlık kurduğu
bir bölge olmuştur. Bu nedenle Anadolu’ya, medeni-
yetler beşiği denilmiştir. Kültürel etkileşim Anadolu’da-
ki uygarlıkların gelişimini hızlandırmıştır.
7. Mezopotamya Uygarlıkları
Sümerler Babiller Akadlar
Tabloda boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisi getirilmelidir?
A) Urartular
B) Asurlular
C) Frigler
D) Fenikeliler
E) İbraniler
8. Hititlerin aile kavramına önem verdiğine;
I. analları oluşturmaları,
II. medeni kanunun ilk örneklerini vermeleri,
III. resmî nikâh uygulamasını başlatmaları
gelişmelerinden hangileri kanıt olarak gösterile-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
9. • Sümerlerin çivi yazısını kullanmaları
• Fenikelilerin 22 harften oluşan alfabe hazırla-
maları
• Sümerlilerin Urkagina Kanunlarını hazırlaması
• Hitit krallarının anal adı verilen yıllıklar hazırla-
ması
Yukarıdakilerin ortak özelliğinin aşağıdakilerden
hangisi olduğu söylenebilir?
A) Alanlarının ilk örnekleri olmaları
B) Farklı uygarlıkların katkısıyla ortaya çıkmaları
C) Ticarî hayatı canlandırmaları
D) Ahiret inancının bir sonucu olmaları
E) Özel mülkiyet anlayışını güçlendirmeleri
10. Tarihe yardımcı bilimlerden “nümizmatik” aşağı-
daki uygarlıklardan hangisine ait buluntuların
incelenmesinde tarih bilimine daha çok yardımcı
? olur?
A) Mısır B) Babil C) Akad
D) Elam E) Lidya
11. • Satraplık denilen eyalet sistemini oluşturmuş-
lardır.
• Hammurabi Kanunları’nı yazmışlardır.
• Barut, pusula, kâğıt ve matbaayı icat etmişler-
9. SINIF SARMAL TARİH
dir.
• Tek tanrılı semavi din inancını benimsemişlerdir.
Yukarıda verilen özellikler ile aşağıdaki toplumlar
eşleştirildiğinde, hangisinin dışta kalması gere-
kir?
A) Persler B) İbraniler C) Çin
D) Sümerler E) Babiller
39
 –T TS SE ET
5 5–
İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI
(İLK ÇAĞ MEDENİYETLERİ) - 2

1. 3. İlk Çağlarda toplumlar arası etkileşimin gerçek-

leştiğine aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak
gösterilemez?
A) Asurluların Mezopotamya ve Anadolu’da koloni-
cilik faaliyetleri gerçekleştirmeleri
II
IV B) Mısırlılar ve Hititliler arasında Kadeş Savaşları’nın
yaşanması
I
III C) Urartuların barajlar ve sulama kanalları inşa et-
meleri
D) İbranilerin Mısır’dan Filistin bölgesine göç etme-
leri
E) Fenikelilerin Anadolu ve Yunanistan’la deniz ti-
careti yapmaları
Haritada numaralarla gösterilen bölgelerde kuru-
lan medeniyetlerle ilgili aşağıda verilen bilgiler-
den hangisi doğru değildir?
A) I numaralı bölgede kurulan medeniyet verimli ta-
rım arazilerine sahiptir.
B) Roma uygarlığı II numaralı bölgede kurulup ge- 4. Yunan medeniyetinin temellerini atan Dorlar Yuna-
lişmiştir. nistan’da polis adı verilen şehir devletleri kurdular.
Bu devletlerden biri olan Atina’daki yöneticilerden
C) III numaralı bölgede kurulan uygarlık firavunlar Solon, doğuştan gelen soyluluğu kaldırdı. Klistenes
için piramitler inşa etmişlerdir. ise bütün yurttaşlara devlet yönetimine katılma hakkı
D) IV numaralı bölge iki nehir arasında kalan yer an- tanıdı. Böylece Yunan şehir devletleri demokrasinin
lamına gelen Mezopotamya’dır. ilk uygulamalarına sahne oldu.

E) I ve III numaralı bölgelerde kurulan imparatorluk- Yunanistan’daki bu gelişmelerin aşağıdakilerden

lar arasında Kadeş Antlaşması yapılmıştır. hangisine ortam hazırladığı savunulabilir?
A) Özgür düşünce ve pozitif bilimlerin gelişmesine
B) Siyasi birliğin kurulmasına
C) Ticari faaliyetlerin önemini kaybetmesine
2. Mısırlılar kişisel ve toplumsal hijyen kaidelerine çok D) Monarşi rejiminin güçlenmesine
önem vermiş, bunları dinî prensipler arasına alarak E) Sınıflar arası geçişlerin zorlaşmasına
günlük hayatlarında uygulamışlardır. Herodotus’a göre,
Mısırlılar hijyen kaidelerine uyan toplumların başında
gelmektedir. Mısır toplumunda, dinî inançlar gereği ve
daha uzun yaşam sürmek için bedenin, yiyeceklerin ve
evlerin çok temiz olması gerekiyordu. Başta din adam-
ları olmak üzere herkes temizliğe özen gösterirdi.
5. Tarih öğretmeni Filiz Hanım dersinde, “Barut,
9. SINIF SARMAL TARİH

Mısırlılara ait bu özelliklerin;

pusula, kâğıt ve matbaayı icat etmişler, Galileo’dan
I. tıp, önce Güneş lekeleri konusunda bilgi vermişler, gü-
II. astronomi, nümüzde de kullanılan geleneksel tıbbın tedavi yön-
III. sağlık temleri olan masaj ve akupunkturu kullanmışlardır.”
şeklinde bir anlatım yapıyorsa aşağıdaki uygar-
alanlarından hangilerinde gelişme yaşandığının
kanıtı olarak gösterilebilir? lıklardan hangisinin temel özelliklerine değinmiş
olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Hint B) Çin C) İran
D) I ve III E) II ve III
D) Asur E) Urartu

40
6. 1. Pers A Musevilik
10. Fenikeliler ilk alfabeyi bulmuşlar, sonra Yunanlılar ve
daha sonra da Romalılar bu alfabeyi geliştirerek bu-
2. İbrani B Satraplık gün kullandığımız Latin alfabesini oluşturmuşlardır.
3. Frig C Hammurabi Kanunları
Alfabenin bu tarihsel süreci izlemesinde aşağıda-
4. Babil D Tapates kilerden hangisinin etkili olduğu söylenebilir?
A) Çivi yazısının daha önce icat edilmesi
Tabloda yer alan uygarlık ve kavram eşleştirme-
B) Anadolu’nun sürekli istilalara uğraması
leri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak ve-
C) Şehir devletleri şeklinde bir siyasi yapının uygu-
rilmiştir?
lanması
A) 1. B - 2. D - 3. C - 4. A
D) Yerleşik yaşam tarzının benimsenmesi
B) 1. C - 2. A - 3. D - 4. B
E) Toplumlar arası etkileşimin güçlü olması
C) 1. B - 2. A - 3. D - 4. C
D) 1. D - 2. A - 3. B - 4. C
E) 1. A - 2. B - 3. C - 4. D

11. Eski Mısır’da ülke eyaletlere bölünmüştü. Her eyale-

7. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ’da Anadolu’da
kurulan uygarlık merkezlerinden birisi değildir?
A) Hattuşaş B) Tuşpa C) Sardes
D) Gordion E) Sparta
8. İlk Çağ’da yazılı hukukun gelişmesinde;
I. Sümer,
II. Babil,
III. Roma
tin başında da firavun tarafından tayin edilmiş bir vali
bulunurdu.
Mısır uygarlığındaki bu uygulamanın aşağıdakiler-
den hangisine yönelik olduğu söylenebilir?
A) Tarımsal faaliyetleri düzenlemek
B) Merkezî otoriteyi güçlendirmek
C) Firavunun yönetimdeki etkisini azaltmak
D) Gelir kaynaklarını arttırmak
E) Mısır’ın kültürel değerlerini korumak

uygarlıklarından hangilerinin katkısı olduğu söy-

lenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III 12. Burak, icat ettiği zaman makinesi ile Hitit uygarlığının
hüküm sürdüğü Anadolu’ya gitmiş ve gördüklerini ya-
nında bulunan defterine yazmıştır.

Buna göre Burak’ın aşağıdakilerden hangisine

defterinde yer vermesi beklenmez?
A) Pankuş adlı bir meclis krala devlet işlerinde yar-
9. SINIF SARMAL TARİH

9. Hititlerde kralların zaferleri kadar yenilgilerini de dımcı olmaktadır.

yıllıklara (anal) yazdırmış olmaları aşağıdakiler-
den hangisinin göstergesidir?
A) Askerî alanda güçlü olduklarının
B) Objektif tarih yazıcılığının geliştiğinin
C) Merkezî otoritenin zayıf olduğunun
D) Sözlü edebiyatın geliştiğinin
E) Bilimsel çalışmaların yetersiz olduğunun
B) Tavananna olarak adlandırılan kraliçeler ülke yö-
netiminde etkilidirler.
C) Kast sistemini uygulayarak toplumu sınıflara ayır-
mışlardır.
D) Kanunlarda evlenme, boşanma, nikâh, nişan gibi
aileyle ilgili hususlara yer verilmiştir.
E) Çok tanrılı bir din anlayışına sahiplerdir.

41
 –T TS SE ET
6 6–

İNSAN VE GÖÇ (İLK ÇAĞ’DA GÖÇLER)

1. 3. İlk Çağ’da;
I. Avcılık - toplayıcılık
I. Müslüman,
II. Hristiyan,
II. Çiftçilik III. Yahudi

inançlarına sahip olan topluluklardan hangileri

dinlerinden dolayı baskı altında kalmışlardır?
III. Madencilik
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
IV. ?

Toplumların sosyal ve ekonomik alandaki aşa-

4. I. Batı Anadolu’dan Mezopotamya’ya kadar uza-
nan “Kral Yolu”nu etkin bir şekilde kullanmışlar-
malarının verildiği yukarıdaki tabloda boş bıra-
dır.
kılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
II. İnsanlık tarihinde ilk kez madenî parayı icat
A) Hayvancılık B) İlkellik C) Çobanlık
etmişler ve ücretli askerlik anlayışını getirmiş-
D) Kolonicilik E) Göçebelik lerdir.
III. Zengin maden yatakları ve verimli toprakları ile
ön plana çıkmışlardır.

Yukarıda verilen bilgilerden hangilerinin Lidyalı-

2. İlk Çağ’da bazı uygarlıklar coğrafi konumlarının ge- lar ile ilgili olduğu söylenebilir?
tirdiği avantajı kullanarak deniz koloniciliği yapmış ve
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
zenginleşmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre;
I. Fenike,
II. Urartu, 5. Bir tarih öğretmeni derste: “Bu göçler ilk olarak
III. Yunan Yunanistan’dan başlamıştır. Bölgenin engebeli coğ-
rafi yapısı, tarım alanlarının yetersizliği, nüfusun art-
uygarlıklarından hangilerinin deniz koloniciliği
ması ve kıtlık “Deniz Kavimleri Hareketi” olarak da
ile uğraştıkları söylenebilir?
adlandırılan bu göçlerin yaşanmasında etkili olmuş-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III tur. MÖ XIII. yüzyıl sonları ile MÖ XII. yüzyıl başla-
D) II ve III E) I, II ve III rında iki aşamada gerçekleşmiştir.” anlatımını yapı-
yorsa hangi göç hareketinden bahsetmektedir?

A) Ege Göçleri B) Hurri Göçleri

DİKKAT C) Frig Göçleri D) Amurru Göçleri

E) Akad Göçleri
9. SINIF SARMAL TARİH

Kolonicilik
Daha çok ticareti geliştirmek amacıyla bir ülkenin
kendi sınırları dışında oluşturduğu liman veya pazar
özelliği taşıyan merkezlere koloni, bu faaliyetlere de
kolonicilik denir. Kolonicilik ile devletler, siyasi ve
askerî üstünlük kurmuşlar, ham madde ve pazar ihti-
yacını gidermişlerdir. Ayrıca toplumlar arası etkileşim
de artmıştır.
6. Roma İmparatorluğu tarafından Filistin’e dönme-
leri yasaklandığı için kitleler hâlinde dünyanın
dört bir yanına göç eden topluluk aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Sümerler B) İbraniler C) Mısırlılar
D) Türkler E) Yunanlılar

42
 9. Kapadokya, Antakya ve Tarsus Hristiyanlığın yayıl-
DİKKAT masında ve büyümesinde önemli bir yere sahiptir.
Bu şehirlerin;
İlk Çağ Göçlerinin Nedenleri
I. ilk Hristiyanlar tarafından saklanma ve propa-
• İklim şartlarına bağlı olarak tarımsal üretimin düşme-
ganda merkezi olarak kullanılması,
si ve kıtlık sorununun yaşanması
II. Hititlerin egemenlik kurduğu coğrafyada bulun-
• Salgın hastalıkların insanların yaşamını tehdit etme-
maları,
si ve hayvancılık faaliyetlerine zarar vermesi
• Siyasi bir gücün egemenliğine girerek baskı altına III. Roma mimarisine ait mimari eserlere sahip
alınan veya güçlü bir toplum tarafından yok edilmek olmaları
istenen toplumların bu durumdan kurtulma isteği özelliklerinden hangilerinin Hristiyanlığın yayıl-
• Nüfus artışının yaşanması masında etkili olduğu söylenebilir?
• Dinî, siyasi, sosyal vb. nedenlerle toplumların sür- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gün edilmesi
D) I ve II E) I ve III
• Herhangi bir dini kabul etmek istemeyen veya inan-
dıkları dini yaşamak isteyen insanların yeni yurtlar
bulma düşüncesi

7. Tarihin her döneminde yaşanan göç hareketleri, in-

sanlık tarihinin seyrini derinden etkilemiştir. Zaman
içerisinde artan veya azalan bir seyir takip eden göçle-
rin gerçekleşme nedenleri farklılıklar göstermektedir.
Buna göre İlk Çağ’daki göç hareketlerinin neden-
leri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
A) İklim değişikliklerinin ortaya çıkması
B) Geçim sıkıntılarının yaşanması
C) İnanç gruplarının baskı altına alınması
D) Politik gelişmelerle yaşanan savaşların artması
E) Büyük şehirlerde iş gücü ihtiyacının ortaya çık-
ması
10. Fenikeliler; Mısır, Kıbrıs, Girit, Rodos, Sicilya, Sar-
dunya ve İspanya’ya kadar uzanan birçok yerde ti-
caret kolonileri kurmuşlar ve bu sayede dünya deniz
ticaretini kontrol etmeyi başarmışlardır.
Fenikelilerin bu özelliğinin aşağıdaki gelişmeler-
den hangisinin ortaya çıkmasına neden olduğu
söylenemez?
A) Farklı medeniyetlerin kaynaşması
B) Kültürel etkileşimin yaşanması
C) Akdeniz ticaretinin gelişmesi
D) Fenike toplumunun gelir düzeyinin yükselmesi
E) Ticaret yollarının okyanuslara kayması

8.
Yerleşikler Göçebeler

I. Tarım yaparlar. IV. Hayvancılık yaparlar.

II. Savaşçı bir toplum
yapısına sahiptirler.
11. Soğd ülkesi, en önemli merkezleri Semerkant ve Bu-
V. Özgür bir yaşam tar-
hara olmak üzere Amuderya ile Siriderya arasında
zına sahiptirler.
9. SINIF SARMAL TARİH

yayılan ve günümüzde Özbekistan, Tacikistan, Kırgı-

III. Özel mülkiyet anla- VI. Mimari alanda geliş- zistan sınırları içinde kalan coğrafî bölgedir. Bu bölge
yışı gelişmiştir. mişlerdir.
V. yüzyıldan VII. yüzyıla kadar çeşitli Türk devletleri-
nin hâkimiyeti altına girmiştir.
Yukarıdaki tablonun doğru olması için numara-
larla gösterilen bilgilerden hangilerinin yer de- Buna göre aşağıdaki devletlerden hangisinin
ğiştirmesi gerekmektedir? Soğd ülkesine hâkim olduğu söylenebilir?

A) I ve II B) III ve IV C) II ve VI A) İyon B) Hitit C) Kök Türk

D) IV ve V E) III ve VI D) Memlûklu E) Lidya

43
 –T TS SE ET
7 7–

KABİLEDEN DEVLETE (DEVLETLER DOĞUYOR) – 1

1. Aynı atadan gelen ve birbirine kan bağıyla bağlı bulu- 4. I. II. III.
nan büyük insan topluluğuna kabile denir. Soy birliği
şuuruna dayalı sosyal, ekonomik ve siyasî örgütlen- Sümer Mısır İyon
me biçimini de ifade eden, nesilden nesile aktarılan Polis Nom Site
kültürün bir arada tuttuğu kabilecilik anlayışı tarımsal
faaliyetlerle birlikte ortaya çıkmıştır. İlk Çağ uygarlık- İlk Çağ uygarlıkları ve şehir devletleri eşleştir-
larından bazıları da kabile konfederasyonlarının bir mesinin yapıldığı yukarıdaki tabloda hangilerinin
araya gelmesiyle oluşmuştur. Bu uygarlıklardan biri yanlış olduğu söylenebilir?
de ----
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Parçada yer alan bilgiler dikkate alındığında son D) I ve III E) II ve III
cümlenin aşağıdakilerden hangisi ile devam etti-
rilmesi doğru olmaz? 5. • Hammurabi Kanunları
A) Urartulardır. B) Romalılardır. • Kadeş Antlaşması
• Satraplık
C) Hititlerdir. D) Sümerlerdir.
E) Lidyalılardır. Yukarıdaki kavramların ilgili olduğu uygarlıklar
arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Yunan uygarlığı B) Mısır uygarlığı

C) Hitit uygarlığı D) Pers uygarlığı
2. Mezopotamya uygarlığının temelini oluşturan Sü-
merlerde siyasi yapı, birbirinden bağımsız birçok şe- E) Babil uygarlığı
hir devletinden oluşmaktaydı.
6. Mısırlılar ölümden sonraki yaşama inandıkları için
Buna göre Sümerlerle ilgili aşağıdakilerden han-
ölülerin bedenlerini bozulmadan muhafaza etmeye
gisi söylenebilir?
çalışmışlardır.
A) Siyasi birliği kuramamışlardır.
Bu durumun Mısırlılarda aşağıdakilerden hangi-
B) Adaletli bir vergi sistemine sahiptirler. sinin gelişmesine katkı sağladığı söylenebilir?

C) Sınıfsal farklılıklara dayalı bir toplum yapısı oluş- A) Yazılı hukuk kurallarının
turmuşlardır. B) Maden işlemeciliğinin

D) Oligarşik bir yönetim sistemi uygulamışlardır. C) Mumyacılığın

D) Astronomi biliminin
E) Konargöçer bir yaşam tarzını benimsemişlerdir.
E) Dokumacılığın

7. Sümerlerde şehir devletlerinin yöneticisi olan “ensi”ler

3. • Urartu kralları ülkeyi tanrı Haldi adına yönet-
hem baş rahip hem baş yargıç hem komutan hem de
mişlerdir.
kral unvanına sahiptirler.
• Babillerde kral, büyük tanrıların yeryüzündeki
9. SINIF SARMAL TARİH

temsilcisidir. Bu durum Sümerlerin;

I. saltanat sistemi,
Bu bilgilere göre İlk Çağ yönetim anlayışı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? II. teokratik yönetim,

A) Merkezî otoritenin zayıf olduğuna III. feodal düzen

B) Ordunun devlet içinde etkili olduğuna anlayışlarından hangilerine sahip olduğunun ka-
C) Coğrafi şartların siyasi yapıyı etkilediğine nıtıdır?

D) Siyasi otoritenin tek bir kişide olmadığına A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) İktidarın meşruiyet kaynağının ilahi olduğuna D) I ve II E) II ve III

44
8. Makedonya Kralı İskender önce Anadolu’yu, sonra 10. Eski Yunan uygarlığında;
da Pers İmparatorluğu’nun topraklarını ele geçirmiş I. aristokrasi,
ve Hindistan’ın Pencap Havzası’na kadar ilerlemiştir.
II. demokrasi,
Bu seferler sonucunda Yunanlılar, kalabalık kitleler
halinde Doğu ülkelerine göç ederek bir yandan kendi
III. tiranlık

kültür ve uygarlıklarını bu ülkelere yaymış diğer yan- yönetim anlayışlarından hangilerinin uygulandığı
dan da Doğu’nun yüksek kültüründen etkilenmişlerdir. söylenebilir ?
Bu etkileşim sonucunda Yunan kültürü ile Anadolu, Mı-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sır, Pers ve diğer kültürler birbirleriyle kaynaşmıştır. Bu
sayede Doğu ve Batı kültürlerinin sentezi olan ---- adın- D) I ve III E) I, II ve III
da yeni bir kültür ortaya çıkmıştır.

Parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-

gisi getirilmelidir?
11. Anadolu’da MÖ 1700’lerde kurulan Hititlerde, kralla-
A) Dor B) Helenizm
rın gücünü tanrıdan aldığına inanılır ve emirleri tanrı-
C) Antik Yunan D) Avrasya
nın emriymiş gibi görülürdü. Fakat krallar kendilerini
E) İyon tanrı olarak görmezlerdi.

Bu durumla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

9. Dünyanın en büyük komutanlarından ve fatihle-
rinden biri olarak kabul edilen Büyük İskender’in
aşağıdaki bölgelerden hangisinde hâkimiyet kur-
duğu söylenemez?
A) Mısır B) Britanya C) İran
D) Mezopotamya E) Suriye
söylenebilir?
A) Hükümdarın gücünün dine dayandığı
B) Dinî yaşamın kültürel yapı üzerinde de etkili olduğu
C) Merkezî otoritenin zayıf olduğu
D) Yunan medeniyetinin etkisinde kalındığı
E) İmparatorluğun gelirlerinin önemli bir kısmını ko-
lonizasyon faaliyetlerinin oluşturduğu

AKLINDA BULUNSUN
İlk Çağ’da Yönetim Şekilleri
Tiranlık: Eski Yunan’da iktidarı mevcut yasalara ay-
kırı bir biçimde ele geçirme ve baskıcı bir biçimde hü-
küm sürme anlayışına denir.
Aristokrasi: Bir toplulukta belirli bir soyun, diğer soy-
lara göre üstün kabul edildiği ve bu soyun toplumu
yönetme hakkına sahip olduğu siyasal ve toplumsal
sisteme denir.
Monarşi: Tek bir kişinin iktidarına dayalı yönetim şek-
lidir. Krallık, imparatorluk, padişahlık gibi düzenlerde
monarşik bir anlayış hâkimdir. Mutlakiyet veya mutlak
monarşi de monarşinin katı hâlini ifade eder.
Demokrasi: Yunanca bir kelime olan demokrasi, hal-
kın yönetimi, iktidarı anlamına gelse de İlk Çağ’da
yurttaş olma hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime
katıldığı bir anlayıştır.
12. Roma toplumu; patriciler, plepler ve köleler olmak
üzere üç sınıfa ayrılmıştır. Patriciler, Romalı soylu-
lardan meydana gelmiştir. Mülkiyet, devlet memuru
ve asker olabilme hakkına sahiptiler. Sosyal yaşam
açısından diğer sınıflarda yer alanlara göre daha ra-
hattırlar. Roma’ya sonradan gelip yerleşenler plep-
leri oluşturmuştur. Plepler, hiçbir siyasi hakka sahip
değillerdir. Daha çok hayvancılık, tarım, ticaret vb.
işlerle uğraşmışlardır. Köleler ise Roma’nın işgali
altındaki ülkelerden getirilmişlerdir. Patricilerin evle-
rinde hizmetçilik ya da uşaklık, tarlalarda işçilik ve
kâhyalık gibi işler yapmışlardır.
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre Roma uygarlığında;

İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültü-
rel, etnik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz I. insan hakları,
eden farklı halkları bünyesinde toplayan devletler im- II. milliyetçilik,
paratorluk olarak tanımlanır.
III. fırsat eşitliği
Oligarşi: Bir ülkede yönetme hakkının birkaç kişinin
eline verildiği aristokrasi düzeninin daraltılmış hâlini anlayışlarından hangilerinin varlığından kesinlik-
ifade eder.
le söz edilemez?
Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve iktidarı
kullanma anlayışının dinî esaslar çerçevesinde şekil- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lendiği sisteme teokrasi denir.
D) I ve III E) II ve III

45
 –T TS SE ET
8 8–

KABİLEDEN DEVLETE (DEVLETLER DOĞUYOR) – 2

1. Tarih öğretmeni Murat; “Mısır’da bütün topraklar fira-
vuna aitti ve Mısır halkı topraklarının kiralarını firavu-
na verirlerdi. Ticari faaliyetler firavunun denetiminde
gerçekleşir ve vergiler firavun adına toplanırdı.” de-
miş ve öğrencilerine “Sizce Mısır uygarlığındaki bu
durumun temel nedeni nedir?” diye sormuştur.
Öğrencilerden;
3. Roma İmparatorluğu, hâkimiyeti altına aldığı toprak-
larda düzenli yol ağları yapmış, bu yolların güvenliği-
ni sağlamıştır. Ayrıca ülkede barış ve huzur ortamı-
nın oluşmasına çok önem vermiştir.
Bu durumun Roma topraklarında aşağıdakiler-
den hangisinin gelişmesine daha çok katkı sağ-
ladığı söylenebilir?

Şahika: Firavunların tanrı-kral olarak görülmeleri, A) Teokratik yönetim düşüncesinin

B) Ticari faaliyetlerin
Onur: Topraklarının büyük bölümünün çöllerle kaplı
olması, C) Aristokrat yönetim sisteminin
D) Örgün eğitim anlayışının
Talha: Oligarşik bir yönetim anlayışının uygulanması
E) Sınıfsal tabakalaşmanın
yanıtlarını vermişlerdir.

Öğrencilerden hangilerinin öğretmenin sorusuna

doğru yanıt verdiği söylenebilir?
A) Şahika
4. Sümerlerin yaşadığı Güney Mezopotamya’da, 18’i
B) Onur büyük, 35 kadar şehir ve kasabanın bulunduğu bilin-
C) Talha mektedir. Her büyük kent bir krallık olarak örgütlen-
D) Şahika ve Onur miş veya belli bir dönemde krallık iddiasıyla ortaya
çıkmıştır. Ayrıca her kent surlarla çevrilmiştir.
E) Onur ve Talha
Bu bilgilere göre Sümerlerle ilgili aşağıdaki yar-
gılardan hangisine ulaşılamaz?
A) Genellikle yerleşik bir yaşam tarzı benimsenmiştir.
B) Siyasi iktidar mücadeleleri yaşanmaktadır.
C) Şehirlerde savunma amaçlı tedbirler alınmıştır.
D) Çok uluslu siyasi yapı görülmektedir.
E) Siyasi birlik kurulamamıştır.

2. Eski Mısır’da halkın yaşam kaynağı olan Nil Nehri

etrafında tarımsal faaliyetler yoğun bir biçimde ya-
pılmaktaydı. Ancak mevsimsel yağışlarla birlikte su
taşkınlarının yaşanmasından dolayı tarla sınırları bir-
birine karışıyordu.
Eski Mısır’da yaşanan bu sorunların çözülmeye
9. SINIF SARMAL TARİH
5. Urartular, demir silahlar ve savaş aletleri üreten sa-
vaşçı bir toplum özelliği gösterirler. Doğu Anadolu’da
tarım alanlarını sulayabilmek için uzun kanallar kaz-
mışlar, başkent ile ülkenin diğer bölgeleri arasındaki
ulaşım zorluğunu aşmak için yol ağı kurmuşlardır.

çalışılması;
Zengin gümüş, bakır ve demir yataklarını işletmişler-
I. astronomi, dir.
II. geometri,
Urartuların bu özelliklere sahip olmasındaki te-
III. felsefe mel faktörün aşağıdakilerden hangisi olduğu
bilim dallarından hangilerinin gelişmesinde etkili söylenebilir?
olmuştur? A) Etnik yapı B) Askerî sistem
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) Yönetim şekli D) İnanç sistemi
D) I ve III E) II ve III E) Coğrafi konum

46
 6 ve 7. soruları aşağıdaki görsel ve bilgilere göre
yanıtlayınız.
Saban
İlk çağlardan yakın dönemlere kadar tarımda çok
önemli bir yeri olan sabanı Sümerler icat etmiştir.
Ayrıca çiftçilere çeşitli saban türlerini nasıl kulla-
nacaklarını açıklayan detaylı kılavuzlar hazırla-
mışlardır. Bunun yanı sıra ekinleri hayvanlar tara-
fından yenmesin diye tanrıça Ninkilim’den yardım
istemek için okunacak bir duaları da vardır.
6. Sümerlerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılabilir?
A) Şehir devletleri şeklinde örgütlenmişlerdir.
B) Sınıfsal tabakalaşma yoktur.
C) Üretici bir toplum yapısına sahiptirler.
D) Farklı kültürlerle etkileşim yaşamışlardır.
E) Ticari faaliyetlerde gelişmişlerdir.
7. “Sümerler yazıyı kullanmışlardır.” yargısına metin-
de yer alan hangi kavram kanıt olarak gösterile-
bilir?
A) Saban B) Tanrıça C) Dua
D) Kılavuz E) Çiftçi
BİLGİN OLSUN
EŞEK KULAKLI MİDAS EFSANESİ
Latin ozan Ovidius’un “Metamorphoses” adlı ese-
rinde yer alan bu hikâyede Midas, kendisine karşı
çıktığı için Tanrı Apollon tarafından cezalandırılmış
ve kulakları eşek kulağına döndürülmüştür. Midas,
bundan sonra bir örtü ile kulaklarını gizlemeye çalış-
mış fakat onun uzun saçlarını sürekli ustura ile kesen
hizmetkârı bu ayıbını görmüştür. Hizmetkâr, bu utanç
verici görüntüyü ifşa etmeye cesaret edememiş,
ancak bunu söylemek için de sabırsızlanarak, top-
rakta bir delik açmış ve bu deliğe yavaşça görmüş
olduklarını fısıldamıştır. Sonra deliği kapatarak ora-
dan sessizce uzaklaşmış fakat orada biten sık kamış-
lar, yıl sonunda büyüdükleri zaman hareket etmeye
başlamıştır. Hafif bir rüzgâr estiğinde bu kamışlar
sallanarak gömülü sözleri tekrar etmişler ve Midas’ın
kulaklarının öyküsünü açığa vurmuşlardır.
47
8. İlk Çağ Mezopotamya uygarlıkları ile ilgili araştır-
ma yapan bir arkeoloğun;
I. çivi yazılı tablet,
II. çömlek,
III. orak
buluntularından hangilerine rastlaması mümkün-
dür?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
9. Persler, büyük sayılara ulaşan birlikleriyle güçlü or-
dular kurmuşlar ayrıca tamamı Perslerden seçilmiş,
profesyonel asker olan ve sayıları on bin ile sınırlı
birlikler oluşturmuşlardır.
Perslerdeki bu durumun aşağıdakilerden hangi-
sine ortam hazırladığı söylenebilir?
A) Toplumsal eşitliğin sağlanmasına
B) Merkezî otoritenin güçlü olmasına
C) Taht kavgalarının yoğun biçimde yaşanmasına
D) Tek tanrılı din anlayışının oluşmasına
E) Eyaletlerin özerk yönetime sahip olmasına
10. İran’dan gelen Medlerin Anadolu’ya hâkim olmak is-
temesi sonucunda Lidyalılarla Medler arasında 5 yıl
boyunca savaşlar yaşandı. Fakat taraflar birbirlerine
karşı bir üstünlük kuramadılar. Kızılırmak yakınların-
da yapılan savaş sırasında meydana gelen güneş
tutulması, her iki kral tarafından tanrının savaşı is-
tememesinin bir işareti olarak yorumlandı. Bu olay
üzerine MÖ 585 yılında barış yapıldı ve bu barış ev-
liliklerle kurulan akrabalık temelinde güçlendirildi.
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu bilgiler aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt
oluşturur?
A) Doğa olaylarının siyasi gelişmelere yön verdiğine
B) İlk Çağlarda çok tanrılı bir inanç sisteminin varlı-
ğına
C) Anadolu’da Hititlerin güçlü bir devlet kurduğuna
D) Lidyalılarda paralı askerliğin olduğuna
E) Medlerin İran hâkimiyetini kaybettiklerine
 –T TS SE ET
9 9–

KANUNLAR DOĞUYOR (İLK ÇAĞ’DA HUKUK)

1. Hititlerde işlenen suçların cezası daha çok maddi ni- 3. Babil Kralı Hammurabi
telik taşımaktadır. Hitit kanunlarında geleneksel dü- ve Tanrı Şamaş’ın yer al-
zenlemeler toplanmış, ölüm ve işkence cezaları ye- dığı yandaki stelde; 282
rine tazminat cezaları konmuştur. Ayrıca; evlenme, maddeden oluşan Ham-
boşanma, nikâh, nişan gibi aileyle ilgili hususlara da murabi Kanunları yer al-
yer verilmiştir. makta, bu kanunların ilk
kısmında Baş Tanrı Mar-
Buna göre Hititlerde;
duk hakkında övücü söz-
I. kısasa kısas esasına dayalı bir adalet anlayışı-
ler bulunmakta ve Marduk
nın olması,
ile adalet tanrısı Şamaş
II. insancıl hukuk kurallarının uygulanması, tarafından Hammurabi’nin nasıl kral seçildiği anlatıl-
III. medeni hukukun gelişmesi maktadır. Ayrıca Hammurabi’nin adalet ve doğruluğu
tesis ettiğinden, huzur ve refahı getirdiğinden söz edil-
durumlarından hangilerinin ortaya çıktığı söyle-
mektedir.
nebilir?
Yalnızca bu bilgilere göre Babiller ile ilgili,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. Adalet anlayışının temeli tanrısaldır.
D) I ve II E) II ve III
II. Yazılı hukuk kurallarına sahip olmuşlardır.
III. Kral, meşruiyetini ilahi güce dayandırmaktadır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
2. Hitit Kanunları günümüz hukuk kurallarına benzerlik
göstermektedir.

Bu yargıya Hitit Kanunlarında yer alan aşağıdaki 4. İlk Çağ’da hukukun temelleri;
esaslardan hangisi doğrudan kanıt olarak göste- • İbranilerde “Ahd-i Atîk”e,
rilebilir? • Türklerde töreye
A) Hem erkeklerin hem de kadınların boşanma hak- dayanmaktadır.
kı vardır. Buna göre İlk Çağ hukuk kurallarının oluşturul-
B) Hırsızlık yapana dayak atılır. masında;

C) Tarla yakan kişi tarlasını yaktığı kişiye köle ola- I. evrensel değerler,
rak verilir. II. kutsal kitaplar,
D) Büyücülük yapanlar ölümle cezalandırılır. III. gelenekler

E) Krala karşı gelenlerin evi harap edilir. gibi unsurlardan hangilerinin etkili olduğu söy-
lenemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III
9. SINIF SARMAL TARİH

AKLINDA KALSIN
5. İbranilere göre Tanrı tarafından İsrailoğullarına
gönderildiğine inanılan “On Emir” aşağıdaki pey-
İlk Çağ’da Hukukun Temel Kaynakları
gamberlerden hangisine bildirilmiştir?
• Gelenekler
• Akıl A) Hz. Yusuf B) Hz. İsa

• Din C) Hz. Nuh D) Hz. Musa

E) Hz. İbrahim

48
6. Baş Tanrı tarafından hükümdarlığa tayin edildiğini ifa-
de eden Sümer Kralı Urkagina, kötü idare sonucunda
meydana gelen yolsuzlukları, halkın huzursuzluğunu
ve hoşnutsuzluğunu gidermek için bir adaletname ha-
zırlamıştır. Yaptığı düzenlemelerle de daha çok borç
affı gibi konuları işlemiş ve halkı rahatlatmaya çalış-
mıştır.
Buna göre, Sümer Kralı Urkagina ile ilgili aşağıda-
kilerden hangisi söylenebilir?
A) Sınıfsal farklılıklara son vermiştir.
B) Toplumsal huzuru sağlamaya çalışmıştır.
C) İktidarını sağlamlaştırmak için orduyu güçlendir-
miştir.
D) Demokratik yönetim anlayışını benimsemiştir.
E) Din adamlarına ayrıcalık tanıyan düzenlemeler
yapmıştır.
7. • Hammurabi Kanunlarına göre, hırsızlık yapan ki-
şinin eli kesilirdi.
• Hitit Kanunlarına göre; hırsızlığa ölüm cezası
verilmez, çalınan malın üç katı gümüş ödeme
cezası verilir ve hırsızlık yapana da dayak atılırdı.
Bu bilgilerden hareketle aşağıdaki yargılardan
hangisine ulaşılamaz?
A) Çeşitli toplumlarda aynı suça farklı cezalar veril-
miştir.
B) Hitit Kanunları, Hammurabi Kanunlarına göre
daha insancıldır.
C) Toplumsal düzeni sağlamak için hukuk kuralları
oluşturulmuştur.
D) Hammurabi Kanunları Hitit Kanunlarına göre
daha sert cezaları öngörür.
E) Hitit Kanunlarının oluşturulmasında Mısır uygarlı-
ğının etkisi vardır.
8. İlk Çağ’da yaşayan Neret, yaşadığı bir sorun nedeniy-
le komşusunu yanlışlıkla öldürmüştür.
Buna göre Neret’in aşağıdaki uygarlıklardan han-
gisinde yargılanması ölüm cezası alma ihtimalini
daha çok arttırır?
A) Sümer B) İyon C) Hitit
D) Babil E) Yunan
49
9. Boğazköy’de bulunan yazılı belgeler arasında kanun
maddelerini içeren Hititlere ait iki tablet yer almakta-
dır. Bu iki tabletten birincisi “eğer bir adam”, ikincisi ise
“eğer bir bağ” sözleriyle başlamakta ve toplam 200 ka-
nun maddesini içermektedir. İlk tablet bireylerin huku-
kunu ve mülkiyetini koruyan konuları; ikincisi ise, arazi
edinme ve tarım gereçlerine sahip olma ile ilgili konu-
ları kapsamakta, bir fiyat tarifesi içermekte ve cinsiyete
ilişkin suçlara verilecek cezaları saymaktadır.
Bu bilgilere göre Hititlerle ilgili aşağıdaki yargılar-
dan hangisine ulaşılamaz?
A) Yazılı hukuk anlayışını benimsemişlerdir.
B) Toplumsal düzeni sağlamaya çalışmışlardır.
C) Ordu ve eğitim ile ilgili düzenleme yapmışlardır.
D) Özel mülkiyet anlayışına sahiptirler.
E) Tazminat cezalarının miktarlarını belirlemişlerdir.
10. Sümerlerde adaletin yeryüzündeki temsilcisi hâkim-
lerdir. Baş hâkim de kraldır. Fakat onun mahkemede
bulunamadığı hâllerde, kralın vekilleri olarak sukkaller
davalara bakmışlardır. Sümerlere göre adaletin koru-
yucusu Güneş Tanrısı UTU idi. Çünkü Güneş nasıl
karanlıkları aydınlatıyorsa tanrının gizli işleri de öyle
aydınlatacağına inanmışlardır.
Buna göre Sümer hukuku ile ilgili,
I. Siyasi otorite, adaletin işleyişinden sorumludur.
II. Dinî inançların, alınan kararlarda etkisi yoktur.
III. Soylulara uygulanan cezalar farklılık göstermek-
tedir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
11. İbranilere kadar çok tanrılı din inanışı yaygınken İb-
raniler tek tanrılı semavi din inancını benimsemiş ve
bunun sonucunda ilahi kökenli hukuk kuralları bu dö-
nemde görülmeye başlanmıştır. “On Emir” olarak bili-
nen bu hükümler, Hz. Musa’ya bildirilen emirlerdir.
9. SINIF SARMAL TARİH
Buna göre “On Emir”de yer alan aşağıdaki hüküm-
lerden hangisi tek tanrılı din anlayışının gösterge-
sidir?
A) Kendin için oyma put yapmayacaksın.
B) Benden başka Tanrı’n olmayacak.
C) Öldürmeyecek, zina etmeyeceksin.
D) Komşuna karşı yalan şahitlik yapmayacaksın.
E) Komşunun hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin.
 ETKİNLİK

A. Aşağıda verilen önemli olayları kronolojik sıralamaya uygun bir biçimde tablodaki boşluklara yerleştiriniz.

(Kavimler Göçü – İlk şehir devletlerinin kurulması – Hammurabi Kanunları - Hz. İsa’nın doğumu – Milano Fermanı –
Kadeş Antlaşması – Yazının icadı – Anadolu’da tarımın başlaması)

Ateşin icadı

Roma’nın Urkagina
kuruluşu Kanunları

Batı Roma’nın
yıkılışı

B. Aşağıdaki tabloda verilen uygarlıklar ve özelliklerini eşleştiriniz.

Uygarlık Özellik

( ) 1. Pers A. Hammurabi Kanunlarını hazırladılar.

( ) 2. Lidya B. Zigguratları ilk kez inşa ettiler.

( ) 3. Sümer C. “Sıfır”ı ilk kez kullandılar.

( ) 4. Hint D. Alfabeyi icat ettiler.

( ) 5. Çin E. Satraplık sistemini ilk kez uyguladılar.

9. SINIF SARMAL TARİH

( ) 6. Hitit F. Tapates adı verilen halıları dokudular.

( ) 7. Babil G. Yahudilik dinini benimsediler.

( ) 8. Fenike H. Pankuş meclisi ile ülke yönetimini sağladılar.

( ) 9. Frig I. Parayı icat ettiler.

( ) 10. İbrani J. Barut ve pusulayı icat ettiler.

50
 C. Aşağıdaki kavramlar ve bu kavramlarla ilgili alanları örnekte verildiği gibi eşleştiriniz.

Din Yazı Ekonomi İdari - Yönetim

Nom ✓
Parşömen

Piktografik

Tiranlık

Papirüs

Ahd - i Atik

Ensi

Koloni

Polis

Sikke

D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere tabloda verilen kelimelerden uygun olanları yerleştiriniz.

Urartular Çayönü Fenikeliler Kalkolitik

Çatalhöyük Soğdlar Göbeklitepe Kadeş

1. Şanlıurfa’da bulunan .......................... günümüze kadar gelen en eski dinî mimari örneklerinin bulunduğu merkezdir.

2. Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarında bulunan .......................... insanlığın en eski yerleşim yerlerinden biridir.

3. Diyarbakır Ergani’de yer alan .......................... Yakın Doğu’daki ilk köy yerleşmelerinin görüldüğü bölgeler arasındadır.

4. .......................... Doğu Akdeniz’in ilk uzman denizcileri ve tüccarları olmuşlardır.

9. SINIF SARMAL TARİH

5. Van civarında egemenlik kuran .......................... madencilik alanında ilerlemişlerdir.

6. Semerkant ve çevresinde şehir devletleri şeklinde örgütlenen .......................... İpek Yolu’nu kontrol altına alarak ticari

faaliyetlerde büyük gelişme göstermişlerdir.

7. Bakır Devri’nin bir diğer ismi .......................... Devir’dir.

8. Mısırlılar ve Hititler arasında MÖ 1280 tarihinde .......................... Antlaşması yapılmıştır.

51
 1– –T TS SE
0 01

TE
ÜNİTE TESTİ - 1

1. Paleolitik Devir’de insanlar mağaralarda ve ağaç

kovuklarında yaşamışlardır. Bu devrin ortalarından
itibaren mağaralar yerini zamanla belli bir kısmı top-
rağa gömülü ve yuvarlak planlı kulübe şeklindeki ba-
rınaklara bırakmıştır.
İnsan yaşamında bu değişimin ortaya çıkmasın-
da aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?
A) Avcı toplayıcı yaşamın görülmesi
B) Kara sabanın icat edilmesi
C) Tarımsal üretimde değirmen taşlarının kullanıl-
ması
D) Mağaraların dış saldırılara karşı korunaksız ol-
ması
E) Nüfusun artmasıyla mağaraların yetersiz kalması
2. Eski Taş Devri’nde göçebe bir yaşam sürdüren in-
sanlar, Yeni Taş Devri’nde yerleşik hayata geçmiş-
lerdir.
DİKKAT
Tarımın Başlaması ve Etkileri
• İnsanlar suyun daha çok olduğu yerlerde yoğun ola-
rak yaşamaya başlamış, toplumsal ilişkiler artmış, dü-
zeni korumak için kurallar konulmuştur.
• Tüketici toplumdan üretici topluma geçilmiş, özel
mülkiyet, miras anlayışı ve sınıf farklılıkları ortaya çık-
mıştır.
• Köy yerleşimleri ortaya çıkmış böylece mimari ge-
lişmiş iş bölümü ve ortak savunma anlayışı oluşturul-
muştur.
• Orta Taş Devri’nde ilk evcilleştirilen hayvan köpek
olmuş ve tarımsal faaliyetlerin artması ile hayvanların
evcilleştirilmesi süreci hız kazanmıştır.
• Tarımın gelişmesi ile ürün fazlası yani “artı ürün” ol-
gusu ortaya çıkmış ve ürün fazlasını sonraki zaman-
larda kullanmak için depolar inşa edilmiştir.
• Artı ürün, ticari faaliyetlerin artmasında da etkili ol-
muştur.

Bu durumun yaşanmasında;
I. ateşin icat edilmesi,
4. Kalkolitik Dönem’e ait bir yerleşim yeri olan De-
II. tarımsal faaliyetlerin başlaması, nizli Beycesultan’da kazı çalışmaları yapan bir
III. topraktan eşyaların yapılması arkeoloğun aşağıdaki kalıntılardan hangisini bul-
ması olası değildir?
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu söyle-
nebilir? A) Demir kılıç B) Bakır kap

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Obsidyen taş D) Toprak çanak

D) I ve II E) I, II ve III E) Bakır süs eşyası

3. Anadolu’da gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda yu-

varlak planlı kulübeler, ızgara planlı konutlarda orta-
ya çıkarılan buluntular arasında; obsidyen araçlara,
insan ve hayvan heykelciklerine, bitki ve bitki tohumu
5. Tarih öncesi dönemlerde;
kalıntılarına, az da olsa deniz kabuklarına rastlan-
mıştır.
I. sosyo-ekonomik yaşantının değişmesi,

9. SINIF SARMAL TARİH

II. toplumsal yaşam biçiminin ortaya çıkması,

Bu bilgilerden hareketle Anadolu toprakları için,
III. toplayıcılığın temel ekonomik faaliyet olmaktan
I. Yerleşik hayata ait izler vardır.
çıkması
II. Tarımsal faaliyetlerle uğraşılmıştır.
durumlarından hangilerinin, üretim faaliyetleri-
III. Sanatsal alanda çalışmalar yapılmıştır.
nin başlamasına bağlı olarak şekillendiği savu-
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? nulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

52
6. Anadolu’da yazıdan önceki dönemi en iyi yansıtan
yerleşim alanlarından biri de Konya Çatalhöyük an-
tik kentidir. İlk yerleşim yerlerinden biri olması nede-
niyle insanlık tarihî açısından büyük önem taşıyan
Çatalhöyük’te ezme ve öğütme taşlarının bulunması,
buradaki insanların kendi ekmek ihtiyaçlarını karşıla-
dıklarını göstermektedir. Ayrıca köpek ve sığır bura-
da evcilleştirilen hayvanlar arasındadır.
Bu bilgilere göre Çatalhöyük yerleşkesi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Üretim ekonomisine geçilmiştir.
B) Toplumsal yaşam biçimi görülmektedir.
C) Yazılı hukuk kuralları oluşturulmuştur.
D) Hayvanlardan faydalanılmaya başlanmıştır.
E) Tahıla dayalı besinlerin üretimi yapılmıştır.
7. Dersinde “Yazıdan önceki dönemde insanoğlunun
yaşam tarzı, ekonomisi, sosyal ilişkileri ve inançla-
rıyla ilgili bilgi edinebilmek için insanların bıraktık-
ları izlere bakmak gereklidir.” bilgisini veren Aysun
Öğretmen, öğrencilerine “Bu dönemleri aydınlatan
buluntular nelerdir?” sorusunu yöneltmiş ve şu ce-
vapları almıştır:
Beren: Tahıl öğütme taşları
Ceren: Obsidyen ok uçları
Derya: Kil tabletler
Engin: Bitki ve bitki tohumu kalıntıları
Fatih: İnsan ve hayvan heykelcikleri
Bu öğrencilerden hangisi öğretmenin sorusuna
yanlış cevap vermiştir?
A) Engin B) Derya C) Beren
D) Fatih E) Ceren
8. İnsanların tarım üretimine başlaması;
I. nüfusun artması,
II. besin çeşitliliğinin ortaya çıkması,
III. yaşam tarzının değişmesi
gelişmelerinden hangilerine zemin hazırlamıştır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
53
9. Bu dönem insanlarının mağara, kaya sığınağı, ağaç
kovuğu, çadır ve kulübe tipindeki barınaklarda yaşa-
dıkları, fundalıkları tutuşturmak suretiyle hayvan sü-
rülerini ürküttükleri, yanan veya yaralanan hayvanları
büyük taşlarla öldürdükleri, çakmaktaşından yaptık-
ları satır gibi aletlerle bunları parçalayıp yedikleri an-
laşılmaktadır. İnsanlığın bu en uzun dönemine ait ar-
keolojik buluntulara ise Anadolu ve Mezopotamya’da
daha çok rastlanmaktadır.
Bu parçaya verilebilecek en uygun başlık aşağı-
dakilerden hangisi olmalıdır?
A) Neolitik Devir’de Yaşam
B) Demir Çağı’nın Özellikleri
C) Bakır Devri’nde Toplumsal Hayat
D) Eski Taş Devri’nin Temel Özellikleri
E) Tunç Devri İnsanları
10. Mezolitik Çağ; Anadolu’da MÖ 16000’de, Mezopo-
tamya’da MÖ 12000’de, Mısır’da MÖ 8000’de başla-
mıştır.
Bölgeler arasında çağlara geçişin bu şekilde farklı
olması;
I. şehir devletleri şeklinde bir siyasi örgütlenme-
nin kurulması,
II. çok tanrılı inanç sisteminin benimsenmesi,
III. toplumlar arası etkileşimin az olması
durumlarından hangileriyle açıklanabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
11. Göbeklitepe, Şanlıurfa il merkezinin yaklaşık olarak
22 km kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarında
yer alan dünyanın bilinen en eski kült yapılar toplu-
luğudur. Göbeklitepe’de konut özelliği taşımayan ve
günümüzden yaklaşık 12 bin yıl öncesine ait bu ya-
pılar dinî bir amaç taşımaktadır.
Yalnızca bu bilgilere göre Göbeklitepe ile ilgili
9. SINIF SARMAL TARİH
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Yerleşik yaşamın başladığı ilk yerdir.
B) Hayvanlar evcilleştirilememiştir.
C) Bölgedeki yapılar ekonomik ihtiyaçlar sonucunda
inşa edilmiştir.
D) Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerine ışık tutan
önemli yapılarından biridir.
E) Bölgede şehir devletlerinin temelleri atılmıştır.
 1– –T TS SE
1 1

TE
ÜNİTE TESTİ - 2

1. 2021 / AYT

3. İlk Çağ Anadolu uygarlıklarının dünya ortak mira-

sına katkıları hakkında araştırma yapan Serhat’ın
aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşması bekle-
nir?
A) Çivi yazısının icat edilmesi
İlk Çağ’a ait görsellerde yer alan yazı örneklerini B) Paranın ticaret hayatında görülmesi
ilk kullanan uygarlıklar aşağıdakilerden hangi- C) Tek tanrı anlayışının ortaya çıkması
sinde bir arada verilmiştir?
D) Alfabenin oluşturulması
A) Çin – Hint B) Hitit – Mısır E) Güneş takviminin hazırlanması
C) Fenike – Sümer D) Sümer – Lidya
E) Urartu – Fenike

4. • Lidyalılar madeni parayı kullanmışlardır.

2. Mısırlılar, hiyeroglif adı verilen resim yazısı kullanmış-
lardır. Yazılarını papirüs bitkisinden yapılan kâğıtlara
yazmışlardır.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine doğru-
dan katkı sağladığı söylenebilir?
A) Güneş yılı esaslı takvimin icat edilmesi
B) Ölümden sonraki yaşama inanılması
C) Toplumun çeşitli sınıflara ayrılması
D) Mısır kültürünün gelecek kuşaklara aktarılması
E) Yunan uygarlıkları ile ticari ilişkilerin başlaması
• Bergamalılar kitaplarını parşömenlerden oluş-
turmuşlardır.
• Fenikeliler alfabeyi bulmuşlardır.
• Hintli matematikçiler sıfırı kullanmışlardır.
İlk Çağ’da gerçekleşen yukarıdaki olayların ortak
özelliği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylene-
bilir?
A) Tarımsal faaliyetlerin gelişmesini etkilemeleri
B) Ticari faaliyetler ile ilgili olmaları
C) Yazının icadından sonra gerçekleşmeleri
D) Dinî ihtiyaçlar sonucunda ortaya çıkmaları
E) Anadolu’da gerçekleşmiş olmaları

UNUTMA
5. Aşağıdaki tabloda İlk Çağ uygarlıklarından bazıları
• İlk Çağ’da kolonicilik faaliyetlerinin başlamasında; ve dünya uygarlığının gelişimine katkıları eşleştiril-
✓ ham madde ihtiyacını karşılama, miştir.
✓ üretim fazlası mallar için pazar bulma,
Uygarlık Uygarlığın gelişimine
✓ askerî gücü artırarak diğer devletlere askerî, siya-
katkısı
sal ve ekonomik üstünlük sağlama
9. SINIF SARMAL TARİH

I. Sümerler Yazı, tekerlek, hukuk

düşünceleri etkili olmuştur.
II. Mısırlılar Geometri, tıp eczacılık, takvim
• İlk Çağda Fenikeliler, İyonyalılar, Yunanlılar ve
Asurlular kolonicilik alanında ilerlemişlerdir. III. Fenikeliler Alfabe, cam
• Kolonicilikle uğraşan uluslar yeni kaynaklar elde edip IV. İyonyalılar Para, dokumacılık, anayasa
zenginleşerek, ülkelerini kalkındırmışlardır. V. Çinliler Barut, pusula, kâğıt, porselen
Ayrıca kolonicilik faaliyetleri sonucunda;
✓ ticaret uluslararası nitelik kazanmış, Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

✓ toplumlar arasında kültürel etkileşim artmıştır. A) I B) II C) III D) IV E) V

54
6. İlk Çağ’da Mezopotamya’dan yola çıkan ve en 10. Zeynep Öğretmen; “Eski uygarlıkların bazıları koloni-
kısa bir biçimde Avrupa’ya ulaşmak isteyen bir cilik yaparak kültürler arasında etkileşimin yaşanma-
ticaret kervanı aşağıdaki uygarlıkların hangisinin sına katkıda bulunmuşlardır. Bu uygarlıklar arasında
topraklarından kesinlikle geçemez? şunlar vardır:

A) İyon B) Lidya C) Frig I. ----,

D) Yunan E) Mısır II. ----,

III. ----,
IV. ----”
demiştir.

7. Lidyalıların; Zeynep Öğretmen’in yukarıdaki anlatımında boş

I. Gediz ve Küçük Menderes ırmakları arasında bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi yazıla-
kalan verimli tarım arazilerinde yaşamaları, maz?

II. zengin maden yataklarına sahip olmaları, A) Fenikeliler B) Lidyalılar

III. ücretli askerlerden oluşan bir ordu oluşturmaları C) Yunanlılar D) Hititler
özelliklerinden hangilerinin toplumsal refahın E) Asurlular
artmasında etkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

11. Mezopotamya medeniyetinin başka bölgelere

yayılmasına aşağıdakilerden hangisi doğrudan
yardımcı olmuştur?
A) Ticarî faaliyetlerde bulunulması
8. Aşağıdaki tüccar toplumlardan hangisinin Orta B) Tarım üretiminin yapılması
Asya’nın Maveraünnehir bölgesindeki ticari fa- C) Zigguratların inşa edilmesi
aliyetlerde bulundukları ve İpek Yolu’nu kontrol
D) Su kanallarının açılması
ettikleri söylenebilir?
E) Şehir devletlerinin kurulması
A) Soğd B) Lidya C) Asur
D) Fenike E) Yunan

9. Asurlar, Kayseri Kültepe’de ticaret kolonileri kurmuş- 12. MS I. yüzyıldan IV. yüzyılın başlarına kadar Ka-
lar ve yazıyı Anadolu’ya taşıyarak Anadolu’nun tarihî padokya ve Antakya çevresi başta olmak üzere
devirlere girmesini sağlamışlardır. Anadolu’nun güneyinde nüfus gittikçe artmıştır.

Buna göre Asurluların; Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden

I. ekonomik, hangisinin doğrudan rol oynadığı savunulabilir?
9. SINIF SARMAL TARİH

II. kültürel, A) Asurluların ticari faaliyetleri

III. askerî B) Hristiyan göçlerinin yaşanması

C) Kadeş Savaşı’nın gerçekleşmesi
alanlarının hangilerinde Anadolu’nun gelişmesi-
ne katkı sağladıkları söylenebilir? D) “Deniz Kavimleri Hareketi”nin ortaya çıkması
E) Göbeklitepe’nin önemli bir ibadet merkezi olması
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

55
 1– –T TS SE
2 21

TE
ÜNİTE TESTİ - 31

1. Uygarlıkların birbirleriyle etkileşiminde ticaretin
önemli bir rol oynadığı yargısına;
I. Anadolu’da bulunan ilk yazıların Asur kolonile-
rine ait olması,
II. yazılı hukukun ilk örneklerinin Sümerlerde görül-
mesi,
III. Fenike alfabesinin Yunan ve Roma uygarlıkları
tarafından kullanılması
durumlarından hangileri kanıt olarak gösterilebi-
lir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
4. İlk Çağ’da Persler; İran, Anadolu, Mezopotamya, Mı-
sır ve hatta Yunanistan’ın bazı bölgelerini içine alan
büyük bir imparatorluk kurmuşlardı. Bu kadar geniş
toprakları yönetmek için de “satraplık” denilen eyalet
sistemini oluşturmuşlardı. Bu sistemde ülke eyaletle-
re ayrılmış ve eyaletler satrap adı verilen idareciler
tarafından yönetilmişti. Satraplar başkentten gönde-
rilen memurlar tarafından denetlenmişti. Başkent ile
eyaletler arasında iletişim kurmak amacıyla gelişmiş
bir posta teşkilatı kurmuşlardı.
Perslerle ilgili bu bilgilerin aşağıdaki sorulardan
hangisine cevap olarak hazırlandığı söylenebilir?

D) I ve III E) II ve III A) Persler merkezî otoriteyi güçlendirmek için hangi

uygulamaları hayata geçirmiştir?
B) Pers imparatorlarının devlet yönetimi ile ilgili yet-
kileri nelerdir?
2. Hititler çivi yazısının yanı sıra ikinci bir yazı sistemini
C) Perslerin inanç sistemi ile ilgili neler söylenebilir?
de kullanmışlardır. Kayalara yapılmış kabartmalar ve
taş stellerdeki yazıtlarda, kral ve şahıs mühürlerinde, D) Persler ile günümüzdeki İran halkı arasındaki
bazı kaplar üzerinde hiyeroglif sisteminde yazılmış benzerlikler nelerdir?
yazılar mevcuttur. E) Persler hangi alanlarda İslam toplumlarını etkile-
mişlerdir?
Bu bilgilere göre Hititlerin;
I. Sümer,
II. Hint,
III. Mısır

uygarlıklarının hangilerinden etkilendiği söylene-

bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
3. MÖ ikinci binyılın başlarında, doğuda Afganistan ve
Pakistan’a, batıda Doğu Akdeniz kıyıları yoluyla Ak-
deniz dünyasına ve Anadolu’ya uzanan ticari faali-
yetler, Mezopotamya üzerinden yapılmaktaydı.
9. SINIF SARMAL TARİH
5. Hitit kanunlarında yer alan bazı maddeler şunlardır:
• Hırsızlığa ölüm cezası verilmez, çalınan malın
üç katı gümüş ödeme cezası verilir ve ayrıca
hırsızlık yapana dayak atılırdı.
• Başkasının tarlasını yakan bir kimse yakalanır-
sa tarlası yanan kişiye köle olarak verilir.
• Büyücülük yapan alt tabakadan biriyse ölümle
cezalandırılır, üst tabakadan ise sürgün edilir.
• Bir kişi kralın hükmüne karşı gelirse onun evi
harap edilir.

Bu durumun Mezopotamya’da;
Buna göre, Hititlerle ilgili aşağıdaki yargılardan
I. gelir kaynaklarının artması, hangisine ulaşılamaz?
II. kültürel etkileşimin yaşanması, A) Cezalarda sosyal sınıf farklılıkları esas alınmıştır.
III. yazının yayılmasının yavaşlaması B) Özel mülkiyet hakları korunmuştur.
gelişmelerinden hangilerine zemin hazırladığı söy- C) Hapis cezası uygulamasına başvurulmamıştır.
lenebilir? D) Monarşik bir yönetim anlayışı uygulanmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Cezaların uygulanmasında kısasa kısas temel
D) I ve III E) II ve III prensiptir.

56
6. Sümer şehir devletlerinin yöneticisi. 9. Sümerlerde toplum; soylular, sıradan vatandaşlar,
I. Ensi
yanaşmalar ve kölelerden oluşmaktaydı. Halkın ço-
Yunan şehir devletlerinden her biri-
II. Polis ğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşan çiftçilerdi.
nin adı
Ayrıca yazıcılar, gemiciler, balıkçılar, mimarlar, du-
Hint uygarlığında toplumsal sınıfların varcılar, marangozlar ve çömlekçiler de kent yaşa-
III. Kast
genel adı mının vazgeçilmez unsurlarıydı. Her kentte zengin
Kralın yanında soylulardan oluşan tüccarlar ve güçlü aileler de vardı. Tapınak sosyal
IV. Pankuş
meclis yaşamın merkeziydi.
Perslerde aristokratlara ve halka
Bu bilgiler dikkate alındığında Sümerlerden gü-
karşı zaman zaman güç kullanarak
V. Tiranlık nümüze aşağıdaki eserlerden veya buluntular-
yönetimi ele geçirenlerin oluşturduğu
dan hangisinin kalması düşünülemez?
sistem
A) Çivi yazılı tablet B) Barut
Yukarıdakilerden hangisinin açıklaması yanlış
olarak verilmiştir? C) Kara saban D) Ziggurat

A) I B) II C) III D) IV E) V E) Toprak testi

7. Anadolu 2020 / AYT

?
kültürü
10. Aşağıdakilerden hangisi, uygarlığın kültürel et-
kileşimlerle geliştiğini gösteren örneklerden biri
Pers Yunan
Helenizm değildir?
kültürü kültürü
A) Sümerlere ait kanunların, Babilliler tarafından
Tablodaki bilgiler dikkate alındığında boş bırakı- geliştirilmesi
lan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
B) Anadolu’ya yazının Asur ticaret kolonileri tarafın-
A) Çin kültürü B) İslam kültürü dan getirilmesi

C) Mısır kültürü D) Türk kültürü C) Eski Yunan eserlerinin Arapçaya çevrilmesi

D) Ateşin aynı dönemde dünyanın farklı yerlerinde
E) Hristiyan kültürü
bulunması
E) Akdeniz’deki denizcilerin birbirlerinin haritaların-
8. Sümerce, Mezopotamya çevresinde konuşulan ve dan faydalanması
yazıya geçirilen bütün dilleri etkilemiş ve bu dillere
çok sayıda kelime vermiştir. Ayrıca Mezopotamya
uygarlıklarının birçoğunda Sümerce din dili olarak
benimsenmiş ve yüzyıllarca dualar Sümerce okun-
muştur. 11. Urartular, göçebe toplumları yerleşik düzene geçir-
mek ve bölgede tarımı geliştirmek için büyük çaba
Bu bilgilerin;
harcamış ancak bu konuda istedikleri sonuçlara ula-
I. Sümerlerin köklü ve özgün bir kültüre sahip şamamıştır.
olduğu,
Urartularda yaşanan bu sorunun;
9. SINIF SARMAL TARİH

II. Mezopotamya’da tarımsal faaliyetlerin ön plan-

I. coğrafi şartların uygun olmaması,
da olduğu,
II. hayvancılık faaliyetlerinin öneminin azalması,
III. çok tanrılı dinlerin İlk Çağ uygarlıkları tarafın-
dan benimsendiği III. yerel yöneticilerin isyanları

yargılarından hangilerine kanıt oluşturduğu söy- durumlarının hangilerinden kaynaklandığı söyle-

lenebilir? nemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III

57
 1– –T TS SE
3 31
TE
ÜNİTE TESTİ - 4
1. İnsanlık, MÖ 2,5 milyon yıl öncesinde buzulların eri-
mesiyle iklim şartlarının uygun olduğu bölgelere göç
etmeye başlamıştır. Bu yüzden genellikle “Bereketli
Hilal” olarak adlandırılan Mezopotomya coğrafyasın-
da yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
Mezopotamya’da ortaya çıkan uygarlıklar arasın-
da aşağıdakilerden hangisinin olduğu söylene-
mez?
A) Sümer B) Akad C) Elam
D) Babil E) İyonya
2. Hititlerde kral dışında pankuş meclisi ve tavananna
adı verilen kraliçe devlet yönetiminde etkili olmuştur.
Sümer kanunlarını örnek alarak kendi hukuk sistemi-
ni oluşturan Hititler evlenme, boşanma gibi hususlar-
da düzenlemeler yaparak medeni kanunun ilk örnek-
lerini vermişlerdir.
Hititlerle ilgili bu bilgiler aşağıdakilerden hangisi-
nin göstergesi değildir?
A) Kadınlara değer verdiklerinin
B) Kısasa kısas yasalarını uyguladıklarının
C) Yönetimdeki tek yetkinin kralda olmadığının
D) Mezopotomya uygarlığı ile etkileşime geçtiklerinin
E) Toplumsal hayatı düzenleyen yasalar oluşturduk-
larının
3. Persler, İran’da güçlü bir imparatorluk kurmuşlar ve
ülkeyi satraplıklara ayırmışlardır.
9. SINIF SARMAL TARİH
Buna göre Perslerin;
I. merkezî otoriteyi güçlü tutmak,
II. kültürel etkileşimi arttırmak,
III. ticari hayatı canlandırmak
amaçlarından hangilerine ulaşmak istedikleri
söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
58
4. Tarımsal faaliyetlerin ortaya çıkması ile insanlar su-
yun çok olduğu bölgelere yerleşmeye ve toplu yaşa-
maya başladılar. Bu durum kabilelerin kurulmasına
daha sonrasında ise şehir devletleri şeklinde örgüt-
lenmelere sebep oldu. Örneğin Sümerlerde “site”,
Mısır’da “nom” ve İyon’da “polis” denilen şehir dev-
letleri ortaya çıktı.
Bu gelişmelerle ilgili olarak aşağıdakilerden han-
gisi söylenebilir?
A) İyonya’nın Anadolu’nun en güçlü uygarlığı oldu-
ğu
B) Tarihî Devirlerin Sümerler ile başladığı
C) İlk Çağ medeniyetlerinde ahiret inancı olduğu
D) Tarımsal faaliyetlerin siyasi yapıların kurulmasını
etkilediği
E) Teokratik yönetim anlayışının oluşturulduğu
5. Roma İmparatorluğu’nun siyasi yapılanmasında
“dünya imparatorluğu” fikrinin gelişmesinde aşağı-
daki uygarlıklardan hangisinin etkisi görülür?
A) Soğd B) Bizans C) Urartu
D) İskender E) Frig
6. • Kral dışında Pankuş meclisi yönetimde etkili
olmuştur.
• Asillerden oluşan senato meclisi vardır.
• Nom denilen şehir devletleri hâlinde örgütlen-
miştir.
• Doğu ve Batı medeniyetlerini kaynaştırarak
Helenizm kültürünü oluşturmuşlardır.
Yukarıda verilen özellikler ile aşağıdaki uygar-
lıklar eşleştirildiğinde, hangisinin dışta kalması
gerekir?
A) Babil B) Hitit
C) Makedonya D) Roma
E) Mısır
7. Uygarlık Özellik 9. İlk Çağ’da önemli göç hareketleri yaşanmıştır. Amur-
ru, Akad, Hurri ve Frig göçleri bu göçler arasında en
I. Lidya Parayı icat ettiler.
önemlileridir.
II. Çin Barut ve pusulayı icat ettiler.
Bu göçlerin nedenleri ile ilgili aşağıdakilerden
III. Sümer Zigguratları ilk kez inşa ettiler.
hangisi söylenemez?
IV. Hint Yahudilik dinini benimsediler. A) Kıtlık sorununun yaşanması
V. İbrani Sıfırı ilk kez kullandılar. B) Nüfus artışının yaşanması
C) Salgın hastalıkların görülmesi
Tabloda yer alan uygarlıklardan hangilerinin yer-
leri değiştirilirse eşleştirmeler doğru bir şekilde D) Siyasi ve dinî mücadeleler
verilmiş olur? E) Millî devlet oluşturma düşüncesi

A) I ve II B) II ve IV C) IV ve V
D) III ve V E) I ve V

10. Hititlerde;
Aklında kalsın
I. kralların dinî, askerî ve hukuki yetkilere sahip
Anadolu’nun Bilinen İlk İnsanı “Denizli İnsanı” olması,

2002 yılında Denizli’nin Kocabaş ilçesinde bir kafa-
tası bulunmasıyla keşfedilmiştir. Yapılan araştırmalar
“Denizli İnsanı”nın Anadolu’da bulunan en eski insan
fosili olduğunu ve 1,2 milyon yıl yaşında olduğunu
ortaya çıkarmıştır. Burada bulunan insanın 20-40
yaşları arasında ölmüş olduğu tahmin ediliyor. Ayrıca
bilinen en eski verem hastalığı da bu kafatasında
tespit edilmiştir. Kazı alanında fil, geyik, gergedan,
zürafa gibi hayvanlara ait fosillere de rastlanmıştır.
II. anal denilen yıllıkların hazırlanması,
III. fethedilen toprakların yönetiminin prenslere veril-
mesi
durumlarından hangilerinin siyasi birliğin zayıfla-
masında etkili olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III

8. • Merkezi Semerkant’tır.
• İpek Yolu ticaretini uzun süre kontrol etmişlerdir.
• İran kökenli bir uygarlıktır.
11. Bir toplulukta belirli bir soyun diğer soylara göre üstün
kabul edildiği ve bu soyun toplumu yönetme hakkı-
na sahip olduğu siyasal ve toplumsal sisteme denir.
9. SINIF SARMAL TARİH

Daha çok Eski Yunan ve Roma uygarlıklarında görü-

Verilen bu özellikler aşağıdaki uygarlıklardan han-
gisine aittir?
A) Sümer B) Soğd C) Mısır
D) Babil E) Hint
len bir yönetim biçimidir.
Parçada açıklaması verilen yönetim şekli aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Demokrasi B) Aristokrasi

C) Tiranlık D) Monarşi
E) Teokrasi

59
 1– –T TS SE
4 41

TE
SİMÜLASYON TESTİ

1 ve 2. soruları aşağıdaki bilgilere göre yanıtlayınız. 3.

İNANDIK VAZOSU

Hitit İmparatorluğu’nun Hanhana

adlı kültür merkezinde bulunan I. II.
Kabartmalı hayvan Madeni ok
“İnandık Vazosu”nun üzerindeki
figürü uçları
resimler Tanrıların evlilik törenini
anlatır. Bu vazonun üzerindeki
kabartmalı motifler tek tek ince-
lendiğinde, kutsal bir evlilik töre-
nini yansıttığı görülmektedir. En
alttan üste doğru çıkılacak olursa
III. IV.
ilk frizde çanak çömlek hazırlayan
Obsidyen taşı Dibek
erkek figürü, bir Tanrı ve dua eden figürler görülmektedir.
Bunların dışında lir çalan erkek ve yemek hazırlayan ka- Tarih öncesi dönemlere ait yukarıdaki buluntu-

dın figürlerine de rastlanmaktadır. II. frize bakıldığında bir lardan hangileri insanların tarım ürünlerini kul-

boğa heykeli ve boğayı hançerleyen bir erkek figürü göze landığına kanıt olarak gösterilemez?

çarpmaktadır. Tanrı ve dua eden figürler II. frizde de var- A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

dır. III. frizde görülen kutsal izdivaç yatağı üzerinde oturan
D) I, II ve III E) II, III ve IV
tanrı ve tanrıça figürleri, vazodaki kabartmaların kutsal bir
evlilik törenini anlattığını kanıtlar niteliktedir. Kerpiçten ya-
pılmış mabet ve kılıç tutan erkek figürleri de görülmekte-
dir. Son frizde, en sağda, erkek ve kadının tasvir edildiği
bir sahne göze çarpmaktadır. Aynı frizde birkaç tane ak-
robat çeşitli gösteriler yapmaktadır.
4.

1. İnandık vazosu ile ilgili aşağıdaki yargılardan

hangisine ulaşılamaz?
A) Anadolu uygarlıklarına ait bir eserdir.
B) Dinî bir tören tasvir edilmektedir.
C) Yazının icadından önceki devirlere aittir.
D) Sanatsal öğeler yer almaktadır.
E) İlk Çağ toplumlarına ait önemli bilgiler vermektedir.

Roma İmparatorluğu’nun en geniş sınırları

9. SINIF SARMAL TARİH

2. İnandık Vazosu ile bu bilgiler dikkate alındığında Haritadaki bilgileri dikkate alarak tarih dersinde
Hititlerde; sunum yapan Zeynep’in Roma İmparatorluğu ile
I. yerleşik yaşam, ilgili aşağıdakilerden hangisini söylemesi doğru
olmaz?
II. çok tanrılı inanç,
A) Üç kıtada egemenlik kurmuştur.
III. toplumsal iş birliği
B) Akdeniz ticaretine hâkim olmuştur.
anlayışlarından hangilerinin benimsendiği söyle-
C) Önemli su yollarını kontrol altında tutmuştur.
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) İlk düzenli kara ordusunu kurmuşlardır.

D) I ve III E) I, II ve III E) Çok uluslu bir devlet yapısına sahiptir.

60
5. (I) Antik Yunan’da 18 yaşını aşmış, anne babasının
Atinalı olduğunu ispatlamış erkekler yurttaş olarak ka-
bul edilirdi. (II) Atina’da köleler, kadınlar, yabancılar
ve çocuklar yurttaş olarak görülmezdi ve bu yüzden
de oy kullanma hakları yoktu. (III) Ayrıca ostrakizm
adı verilen bir sistem uygulanırdı. (IV) Bu sisteme
göre, Atinalı yurttaşlar demokrasiye zarar verebilecek
bir kişinin adını kırık seramik veya kiremit parçaları
üzerine yazarak oy kullanırlardı. (V) Hiçbir suçlamada
bulunulmadan, 6000 defa aynı kişinin isminin ostraka-
lara yazılması, o kişinin 10 yıl süre ile Atina’dan uzak-
laştırılmasını gerektiriyordu.
Parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisi
Antik Yunan’da insan hakları ve eşitlik anlayışının
yeteri kadar benimsenmediğinin bir kanıtı olarak
gösterilebilir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
8. Sümerlerden sonra yazı; Akad, Babil, Asur, Hitit ve
6.
9. Tarihin kapsamı oldukça geniştir. Geçmişte yaşanmış
Göbeklitepe dikilitaşlarına ait bu görseller dikkate
alındığında;
I. Tarih Öncesi Devirlerde Anadolu’da gelişmiş bir
sanat anlayışı vardır.
II. Hayvanların evcilleştirme süreci ilk olarak Doğu
Akdeniz’de başlamıştır.
III. Göbeklitepe’de yaşamış insanlar tek tanrılı din-
lere inanmışlardır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
61
7. Anadolu’nun Tarih Öncesi Dönemlerde önemli bir
yerleşim yeri olduğuna;
I. Yarımburgaz Mağarası (İstanbul),
II. Akşehir Dursunlu fosil yatakları (Konya),
III. Karain Mağarası (Antalya)
yerleşkelerinden hangileri örnek olarak gösterile-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
Urartu gibi medeniyetler tarafından geliştirilmiştir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin doğrudan
bir göstergesidir?
A) Sümerlerin Anadolu’da egemenlik kurduğunun
B) Uygarlıklar arasında savaşların yaşandığının
C) Toplumlar arasında kültürel etkileşimin yaşandığı-
nın
D) Üretim araçlarının ortak kullanıldığının
E) Tek tanrılı inanç sisteminin yayıldığının
olayları incelemekte zorlanan tarihçiler, tarihi çeşitli
dönemlere ayırarak inceleme ihtiyacı duymuşlardır.
Buna göre Tarih Öncesi Devirlerin sınıflandırılma-
sında;
9. SINIF SARMAL TARİH
I. insanların kullandığı araç-gereçler,
II. büyük savaşlar,
III. kitlesel göçler
unsurlarından hangilerinin dikkate alındığı söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
 ………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı
9. Sınıf Tarih Dersi I. Dönem I. Ortak Sınavı
Adı-Soyadı: Puan:
Sınıfı ve Numarası:
1. Tarihin tanımını yapınız. (8 Puan)
.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

2. Birinci Dünya Savaşı’nın Atomun parçalanma Peribacalarının Çin’deki sel felaketlerinin

başlaması süreci oluşması topluma etkileri

Ormanların yok olmasının Kavimler Meteor yağmurlarının Fatih

sonuçları Göçü sebepleri Kanunnamesi

Yukarıdaki gelişmeleri tarihin konusu olan ve olmayan şeklinde aşağıdaki tabloda sınıflandırınız. (8 Puan)

Tarihin Konusu Tarihin Konusu Değil

3. Aşağıdaki kavramları birer cümle ile açıklayınız. (20 Puan)

Ziggurat

Etnografya
9. SINIF SARMAL TARİH

Nümizmatik

Antropoloji

Filoloji

62
 4. Aşağıdaki kavramların hangi uygarlıkla ilgili olduklarını karşılarına yazınız. (12 Puan)

Kavram Uygarlık Kavram Uygarlık

Patesi Pankuş

Tapates Nom

Hammurabi Kast

5. Tarih Öncesi Devirleri sırasıyla yazınız. (12 Puan)

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

6. Anadolu’da Tarih Öncesi Devirleri aydınlatan aşağıdaki yerlerin önemini birer cümle ile karşılarına yazınız.
(12 Puan)

Göbeklitepe

Çatalhöyük

Çayönü

7. İlk Çağ’ın tüccar toplumları olarak adlandırılan uygarlıklar hangileridir? (8 Puan)

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

8. Tabloda yer alan açıklamaların doğru veya yanlış olduğunu, boş bırakılan yerlere işaret koyarak belirtiniz.
(20 Puan)

Doğru Yanlış

1. Büyük İskender’in seferleri sonucunda Helen kültürü ortaya çıkmıştır.

2. İlk Çağ devletlerinde gücün meşruiyet kaynağı daha çok demokrasidir.

3. Kadeş Savaşı, Hititler ile Sümerler arasında yaşanmıştır.

4. Ahd-i Atîk (Eski Ahit), İbrani hukukunun temelini oluşturur.

5. Persler, Kral Yolu’nu inşa etmişlerdir.

9. SINIF SARMAL TARİH

6. Çin imparatorları firavun unvanını kullanmışlardır.

7. Soğdlar, Doğu Akdeniz’de yaşamışlar ve “cam”ı icat etmişlerdir.

8. Urkagina Kanunları, İyon medeniyeti tarafından oluşturulmuştur.

Tarımsal ürünlerin ihtiyaçtan fazla olması, artı ürünün ortaya çıkmasına neden
9.
olmuştur.

10. Tarihî Devirler ilk kez Mezopotamya’da başlamıştır.

63
 1– –T TS SE
5 51

TE
SARMAL TEST – 1

1. Mezopotamya’nın güneyinde gerçekleştirilen kazı 4. II.

çalışmaları sonucunda Sümerlere ait çivi yazılı tab-
Rumi
letler bulundu. Bu tabletlerde rahiplerin teslim aldık-
I. III.
ları ürünleri kaydettikleri anlaşıldı.
Mali Türklerin Tarih Miladi
Araştırmacıların bu bilgilere ulaşmasında; Boyunca Kullandığı
I. antropoloji, Takvimler

II. arkeoloji, V. IV.

Celâli Hicri
III. paleografya

bilim dallarının hangilerinden faydalanmaları söz Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimlerin
konusudur? yer aldığı yukarıdaki tabloda hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I B) II C) III D) IV E) V

D) I ve III E) II ve III

2. Aşağıdakilerden hangisi tarih biliminin araştırma

konusu içerisinde yer almaz?
A) Osmanlı Devleti’nde meydana gelen depremler 5. Bilimsel kriterler dikkate alınarak hazırlanan bir
B) Türklerin Orta Asya’dan göç etme sebepleri tarih kitabında aşağıdaki gelişmelerden hangisi-
ne yer verilmesi tarih biliminin dinî konularla ilgi-
C) Pamukkale travertenlerinin oluşum safhaları
lendiğinin kanıtıdır?
D) Orta Çağ Avrupa’sında yaşanan veba salgını
A) II. Mehmet’in tahta çıkması
E) Sanayi İnkılabı’nın sağlık sektörüne etkileri
B) I. Dünya Savaşı
C) Ayn-ı Calut Savaşı
D) Avrupa’nın Hristiyanlaşması
E) Bizans İmparatorluğu’nun yıkılması
3. Birinci El Kaynaklar (Ana Kaynak): Olayın geçtiği
döneme ait belge ve buluntulardır.

İkinci El Kaynaklar: Olayın geçtiği döneme yakın ya

da o dönemin kaynaklarından faydalanılarak meyda-
na getirilen eserlerdir.

Bu bilgilere göre;
I. Kanuni Sultan Süleyman’ın Ferdinand’a yazdı-
ğı mektup, 6. Tarih Öncesi Dönemlerde yaşayan bir kişinin
9. SINIF SARMAL TARİH

II. İlber Ortaylı’nın “Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi” gündelik hayatında aşağıdakilerden hangisini
adlı kitabı, kullanması söz konusu değildir?
III. Namık Kemal’in “Osmanlı Tarihi” adlı eseri A) Bakır süs eşyası

kaynaklarından hangileri ikinci elden kaynaklar B) Parşömen

arasında gösterilebilir? C) Obsidyen taşı

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Mikrolit aletler

D) I ve III E) II ve III E) Demir orak

64
7. Demir
9. Feyza, İlk Çağ’a ait;
• Zigguratlar,
Tunç
• Urkagina Yasaları,
Bakır
• Babil’in Asma Bahçeleri
?
gibi konuları yerinde araştırmak istemektedir.
Orta Taş
Buna göre Feyza’nın aşağıdaki bölgelerden han-
Eski Taş
gisine gitmesi gerekir?

A) Balkanlar B) Anadolu
C) Mezopotamya D) Mısır
Tarih Öncesi Devirler ile ilgili hazırlanan diyag- E) Doğu Akdeniz
ramda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangi-
si getirilmelidir?
A) Kaba Taş
B) Yontma Taş
C) İlk Taş
D) Yeni Taş
10. Uygarlığın doğuşunu hazırlayan önemli faktörlerden
E) Geç Taş
bir diğeri de ekonomidir. İlk Çağ’dan itibaren uygar-
lıklar, genellikle toprağı işlemesini bilen insan toplu-
lukları tarafından kurulmuştur. Bu topluluklar üretimi
arttırmak için yeni yöntemler geliştirip hayvanları
evcilleştirmiş ve hayatı kolaylaştıracak çeşitli araç-
gereçler icat etmişlerdir.

Buna göre İlk Çağ’daki;

I. kara saban,
II. matbaa,
III. madeni sikke

8. buluşlarından hangilerinin daha çok ekonomik

faaliyetleri geliştirme amacı taşıdığı söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

Hiyeroglif Yazı 11. İlk Çağ uygarlıklarında daha çok şehir devletleri
şeklinde bir örgütlenmenin olmasının;
9. SINIF SARMAL TARİH

Yukarıdaki yazı türünü;

I. siyasi birliğin sağlanamaması,
I. Sümer,
II. bilim ve sanatın gelişmemesi,
II. Mısır,
III. imparatorluk yapısının ortaya çıkması
III. Hitit
durumlarından hangilerine zemin hazırladığı söy-
uygarlıklarından hangileri kullanmıştır? lenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III

65
 12. Mısır’da Kral Menes Dönemi’yle birlikte siyasi gücü 15. Aşağıdaki tarihî olaylardan hangisinin oluş zama-
tek başına elinde tutan ve tanrı-kral unvanına sahip nı “günümüze en uzak ve en belirgin olma” özelliğini
olan firavunlar dönemi başlamıştır. birlikte barındırmaktadır?
Buna göre Mısır Krallığı’nda uygulanan siyasi re- A) Halk Fırkası, Cumhuriyet’in ilanından önce kurul-
jimler aşağıdakilerden hangisinde bir arada veril- muştur.
miştir?
B) Malazgirt Savaşı, XI. yüzyılın ikinci yarısında ger-
A) Monarşi - Demokrasi çekleşmiştir.
B) Monarşi - Teokrasi C) MÖ VI. yüzyılda Yahudiler, Babiller tarafından
C) Oligarşi - Tiranlık Filistin’den sürgün edilmişlerdir.
D) Teokrasi - Demokrasi D) Helenistik kültür, İlk Çağ’da ortaya çıkmıştır.
E) Aristokrasi - Tiranlık E) Kadeş Savaşı, MÖ 1296 - MÖ 1280 yılları arasın-
da yapılmıştır.
13.

Mısır uygarlığına ait bu duvar resmi dikkate alındı-

ğında aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Toplumsal iş birliğinin geliştiğine
B) Sınıfsal farklılıkların var olduğuna
C) Sanatsal çalışmaların yapıldığına 16. Taş Devri
D) Üretici yaşam tarzının benimsendiğine
Eski Taş Çağı
MÖ 2,5 milyon-MÖ 16 bin
E) Tarımsal faaliyetlere önem verildiğine (Paleolitik)
Orta Taş Çağı
MÖ 16 bin-MÖ 9 bin
(Mezolitik)
14. 9. sınıfta okuyan Cansu, yakın bir zamanda gireceği
Yeni Taş Çağı
tarih sınavı için “İnsanlığın İlk Dönemleri” ünitesi ile MÖ 8500-MÖ 5800
(Neolitik)
ilgili kavramları maddeler hâlinde defterine yazmıştır.
Maden Devri
I. Satrap: Perslerin yönetimi kolaylaştırmak için
Bakır Çağı
ülke topraklarını eyaletlere bölmesi MÖ 5800-MÖ 3400
(Kalkolitik)
II. Polis: İyonya ve Yunan uygarlığında şehir dev-
Tunç Çağı MÖ 3400-MÖ 1200
letlerine verilen isim
III. Papirüs: Mısır’da yetişen ve yaprakları kâğıt
Demir Çağı MÖ XIII. yüzyıl-MÖ 330
olarak kullanılan bir cins kamış
IV. Strabon: Helen kültürünün temellerini atan Tabloda verilen bilgiler dikkate alındığında aşağı-
9. SINIF SARMAL TARİH

hükümdar dakilerden hangisine ulaşılamaz?

V. Milano Fermanı: İmparator Konstantin tara- A) Çağların yaşanma sürelerinin giderek kısaldığına
fından M.S. 313 yılında Hristiyanlığın Roma
İmparatorluğu’nda serbest bırakılması B) Paleolitik Çağ’ın en uzun süren dönem olduğuna

Cansu’nun yazmış olduğu bu kavram açıklama- C) Bakır Çağı ile Maden Devri’ne geçildiğine
larından hangilerinin yanlış olduğu söylenebilir? D) Kullanılan malzemelerin çağların isimlendirilme-
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III sinde etkili olduğuna

D) I, II ve V E) II, IV ve V E) Kalkolitik Çağ’da yazının kullanılmaya başlandığına

66
 3.
ÜNİTE

ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA

ÜNİTE KONULARI

 ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR

 TARIMDAN TİCARETE EKONOMİ

 ORTA ÇAĞ’DA ORDU

 KANUNLAR GELİŞİYOR (ORTA ÇAĞ’DA HUKUK)

 SICAK BÖLGE

1. Orta Çağ’da Siyasi Yapılar
• MS 375 tarihinden itibaren Kavimler Göçü, Asya
ve Avrupa’yı hemen her alanda etkilemiş ve İlk Çağ’ın
sona erip Orta Çağ’ın başlamasında etkili olmuştur. Ka-
vimler Göçü’nün ortaya çıkardığı en önemli sonuçlardan
biri de Germen veya barbar kavimleri olarak adlandırılan
Karadeniz’in kuzeyindeki toplulukların Avrupa’yı istilası ile
birlikte Roma İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı olmak üzere
ikiye ayrılması olmuştur. Bunlardan Batı Roma İmparator-
luğu, 476 tarihinde yıkılmış ve Avrupa’da büyük bir otorite
boşluğu ortaya çıkmıştır.
• Daha sonraki dönemlerde ise Avrupa’da Frank, Vizi-
got, Ostrogot, Sakson gibi Germen krallıkları kurulmuştur.
Bu krallıklar etkili olamamışlar sonuç olarak Avrupa’nın bir-
çok bölgesinde feodalizm (feodalite) anlayışı ortaya çıkmış-
tır.
Feodalite
Orta Çağ Avrupa’sında etkili olan, toprağı ve üzerinde
yaşayan insanları soylu veya zenginlerin malı sayan,
merkezî krallıkların büyük toprak sahipleri üzerinde tam
kontrolü sağlayamadığı siyasi düzene denir.
kasya gibi coğrafyalara hükmetmişlerdir. Şehinşah adı
verilen hükümdarlar, Tanrı Ahuramazda’nın yeryüzünde-
ki temsilcisi olarak kabul edilmiştir. Hz. Ömer zamanında
Müslüman Araplarla yaptıkları Nihavend Savaşı’nı (642)
kaybetmişler ve 651 tarihinde yıkılmışlardır.
• X. yüzyıldan itibaren Orta Asya’daki Türk devletleri-
nin güçlerini kaybetmesi ile ortaya çıkan otorite boşluğunu
Moğollar doldurmuştur. Cengiz Han’ın bütün Moğol kabile-
lerini birleştirmesi ve 1206 tarihindeki kurultayda büyük şa-
manın Cengiz Han’ın Gök Tanrı tarafından seçildiğini söy-
lemesi ile Cengiz Han, hükümdarlığını meşrulaştırmıştır.
• Bizans İmparatorluğu, ticaret yollarına hâkim olmak
için Kök Türklerle ittifak kurarak Sasanilerle mücadele
etmiştir. Sasaniler ise tarım ve ticarete önem vermiş sat-
raplık sistemi sayesinde ticari faaliyetleri kolaylaştırmaya
çalışmıştır. Moğollar, yaşadıkları coğrafya tarıma uygun
olmadığı için daha çok hayvancılıkla uğraşmışlardır. İpek
Yolu’nu kontrol altına almak için de komşu devletlerle mü-
cadele etmişlerdir.
• Orta Çağ devletleri ekonomilerini güçlü ordular kura-
rak da geliştirmeye çalışmışlardır. Bizans daha çok paralı
askerler ile Moğollar ise gönüllü birlikler ile güçlü bir ordu
kurmuşlardır. Moğollar aynı zamanda onluk sistemi uy-
gulamışlardır.

Feodalitenin Ortaya Çıkışı 2. Tarımdan Ticarete Ekonomi

• Orta Çağ’da tarımsal alanda yaşanan gelişmeler bir
takım sonuçları da beraberinde getirmiştir. Önceki zamanlar-
Kavimler Göçü son- Roma’nın güç
da ilkel yöntemlerle yapılan tarımsal faaliyetler bu dönemde
rası barbar kavimlerin kaybetmesi ve barbar
değişmeye başlamış özellikle Mezopotamya gibi bölgelerde
Avrupa’yı istilası ve kavimler yüzünden
ihtiyaç fazlası ürün elde edilmeye başlanmıştır. İhtiyaç fazla-
Roma’yı halkın huzur ve
sı ürün ise “artı ürün” olarak adlandırılmıştır. Artı ürün bera-
zayıflatması güvenliğini yitirmesi
berinde yeni bazı meslek gruplarının ortaya çıkmasına ve sı-
nıfsal farklılıkların belirginleşmesine neden olmuştur. Ayrıca
Güvenliklerini artı ürünü organize etmek için üretimin planlanması, ürünün
Derebeylerinin
sağlamak isteyen depolanması ve korunması gerekli hâle gelmiştir. Bununla
kendisine sığınan
insanların büyük toprak birlikte ticaret ve toplumsal sınıflar ortaya çıkmıştır.
insanları koruma
sahiplerine(derebeyleri, • Bu dönemde Mezopotamya’da topraklar daha çok
karşılığında onları köle
kont, senyör) özel mülkiyete ait iken Mısır’da firavuna aittir. Hititler tımar
gibi kullanmaları sistemine benzer bir sistemi uygulamıştır.
sığınmaları
• Devletlerin ortaya çıkmasından itibaren insanlar ayni,
nakdi veya emek ile vergilendirilmişlerdir. Buradan elde edi-
• 1347-1351 yılları arasında yaşanan veba salgını ise
len gelirler de ordu, yönetim kadrosu ve şehirlilerin yaşamı
9. SINIF SARMAL TARİH

öncelikle Bizans’ı daha sonra ise Avrupa’yı etkisi altına al-

mış ve Avrupa kıtasında nüfusun yarısının ölmesine neden
olmuştur.
• Orta Çağ’ın önemli güçlerinden biri olan Doğu Roma
(Bizans) (330-1453) İmparatorluğu, Anadolu başta olmak
üzere çok geniş topraklarda hâkimiyet kurmuş ve otok-
ratik bir anlayış ile yönetilmiştir. 1071 Malazgirt’ten sonra
Anadolu’nun hâkimiyeti Türklere geçmeye başlamış 1453
İstanbul’un Fethi’yle Doğu Roma yıkılmıştır.
• İran merkezli kurulan Sasaniler (224–651), Perslerin
devlet geleneğini devam ettirmiş ve Mezopotamya, Kaf-
68
için harcanmıştır.
• Tarımsal faaliyetlerin gelişmesi ile daha çok topra-
ğa sahip olanlar zenginleşmeye başlamışlar bu durum da
toplumsal tabakalaşmaya zemin hazırlamıştır. Özellikle
Avrupa’da feodal sisteme bağlı olarak toplumsal sınıflar;
asiller, rahipler, burjuvalar ve köylüler olmak üzere kesin
hatlarıyla ortaya çıkmıştır.
• Hindistan’da ise “kast sistemi” ile toplum; Brahman-
lar (din adamları), kşatriyalar (askerler), vaisyalar (çalışan-
lar) ve sudralar (işçiler ve köleler) şeklinde sınıflara ayrıl-
mıştır.
 SICAK BÖLGE
• İlk Çağ’dan itibaren insanların önemli uğraşı alanla-
rından biri olan ticari faaliyetler sayesinde toplumlar ara-
sında kültürel alışveriş de yaşanmıştır. Bu ticari faaliyetler
ise ya ticaret yolları üzerinden kervanlarla ya da deniz yolu
ile uzun süren yolculuklar vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir.
Ticari faaliyetlerin kolay bir şekilde tüketiciye ulaştırılması
için de çeşitli mekânlar kullanılmıştır.
Ticari Mekânlar
Arasta: Bir çarşıda aynı ürünleri satan dükkânların bulun-
duğu bölüm.
Bedesten: Daha çok değerli malların satıldığı kapalı çarşı.
Panayır: Pazarlar gibi aynı özelliklere sahip olup aynı za-
manda çeşitli sergilerin olduğu bazen de eğlencelerin tertip
edildiği yerler.
Kervansaray (Han): Kervanların konaklaması ve güvenliği
için ana ticaret yolları üzerinde inşa edilen yapılar.
Pazar: Belirli günlerde çeşitli ürün veya malların satıldığı
mekânlar.
Kapan: Çeşitli ürünlerin veya malların toptan olarak satıl-
dığı mekân.
Ribat: İslam devletlerinde ilk zamanlarda yol üzerlerine
askerî amaçla inşa edilen sonraki zamanlarda kervanların
da konakladığı yapılar.
Liman: Gemilerin yanaştığı, malların depolandığı, gümrük
denetiminin yapıldığı, pazarlama ve dağıtım faaliyetlerinin
yürütüldüğü merkezler.
• Lidyalılar tarafından MÖ VII. yüzyıldan itibaren
kullanılan madeni para da (sikke) ticareti kolaylaştıran
önemli bir etmen olmuştur.
• Uzak bölgeler arasında ticari faaliyetlerin yapıldı-
ğı ticaret yolları ise uzunca bir süre önemini korumuş-
tur. Batı Anadolu ile İran arasındaki Kral Yolu; Çin ile
Anadolu ve Avrupa arasındaki İpek Yolu; Hindistan ile
Mısır ve Avrupa arasındaki Baharat Yolu ve Çin ile
Karadeniz’in Kuzeyi arasındaki Kürk Yolu bu ticaret yol-
larının en önemlileri arasındadır.
3. Orta Çağ’da Ordu
• Şehir devletlerinin ortaya çıkması ile birlikte iktidarı
elinde bulunduran güçler, güçlü bir ordunun varlığına da
ihtiyaç duymuşlardır. Böylece varlıklarını devam ettire-
cekler, savaşlarda başarılı olacaklar aynı zamanda ülke-
lerinde huzuru ve düzeni sağlayabileceklerdir.
• Avrupa’nın batısında VIII. yüzyıldan itibaren Frank-
larda görülen feodal sistem, askerî alanda da değişimi
beraberinde getirmiştir. Bu dönemden itibaren Avrupa’da
serflerden oluşan ordular yerine şövalyelerden oluşan
profesyonel birlikler kurulmuştur. Şövalyeler bir nevi fe-
odal beylerin paralı askerleri olmuşlar ve krallara karşı
etkin bir şekilde kullanılmışlardır.
• Avrupa’daki bu düzenden farklı olarak Türk ve
Moğol ordularında gönüllülük anlayışına dayalı “onluk
sistem”e göre düzenlenmiş ordular oluşturulmuştur. Ay-
rıca bu ordular hafif atlı birliklerden meydana getirilmiş-
ler ve böylece Avrupa’nın ağır zırhlı şövalyelerine karşı
daha etkili olmuşlardır.
69
• Bizans İmparatorluğu merkez kuvvetlerinin yanı
sıra eyalet askerleri, tâbi devletlerin gönderdiği yardımcı
kuvvetler ve ücretli askerlerden oluşmuştur. Ancak XI.
yüzyıldan itibaren ücretli askerler Bizans ordusunun asli
unsuru hâline gelmişlerdir. Sasaniler ise daha çok Türk ve
Moğol ordularından etkilenmişlerdir.
• XIV. yüzyıldan itibaren İngiltere ve Fransa gibi dev-
letler ücretli askerlerden oluşan düzenli ordu birlikleri
kurmuşlardır. Bu ordularda ise süvari birlikleri ön plana
çıkmıştır. 1331 yılından itibaren ateşli silahların yaygın-
laşması, piyade (yaya) birliklerinin de öneminin artmasını
sağlamıştır. Piyadeleri ordularında en etkili kullanan dev-
letler de İngiltere ve Osmanlı Devleti olmuştur.
• İlk Çağlardan itibaren yerleşik toplumlar ile konar-
göçer toplumlar birbirlerinden farklı özelliklere sahip ol-
muşlardır. Konargöçer toplumlar yaşam tarzlarının da
bir sonucu olarak askerlik alanında kendilerini daha fazla
geliştirmişler ve bu anlamda yerleşik topluluklara karşı üs-
tünlük kurabilmişlerdir. Yerleşikler ile konargöçerler ara-
sında yaşanan bir savaşta konargöçerler yenilirse onların
kayıpları çok olmamış, yerleşikler savaşı kaybettiğinde
çok daha ağır kayıplara uğramışlardır.
4. Kanunlar Gelişiyor (Orta Çağ’da Hukuk)
• İlk zamanlarda toplumsal hayatı belirleyen kurallar;
gelenek, örf ve âdetlere dayalı sözlü bir yapıya sahipken
yazının ortaya çıkışı ile yazılı hukuk anlayışı gelişme gös-
termiştir.
• MÖ VIII. yüzyıldan MS VI. yüzyılda kadar uygulanan
“12 Levha Kanunları”, Roma senatosunda görev ya-
pan patriciler ile sonradan Roma İmparatorluğu’na dâhil
olan plepler arasındaki mücadelenin bir sonucudur. Gü-
nümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturan 12 Levha
Kanunları’nda halkın devlete karşı görev ve sorumlulukları
ve kişiler arasındaki sorunların çözümü için çeşitli husus-
lara yer verilmiştir.
• Doğu Roma İmparatorluğu’nda 527-565 yılları ara-
sında hüküm süren Justinianus ise 12 Levha Kanunları
ve diğer Roma kanunlarını esas alarak hukuk kurallarını
yeniden düzenlemiştir. Kamu ve özel hukuk ayrımının
yapıldığı bu kanunlar, günümüz medeni hukukunun olu-
şumunda önemli bir yere sahiptir. Dinî esaslara göre dü-
zenlenen bu kanunlarda hapis cezası yerine suçluların
manastırlara kapatılması, taş veya maden ocaklarında
9. SINIF SARMAL TARİH
çalıştırılarak ıslah edilmesi yöntemine başvurulmuştur.
• Moğol İmparatorluğu’nun hukuk ve askerlik işlerini
düzenleyen kanunlara “Cengiz Han Yasası” veya “Bü-
yük Yasa” denilmiştir. Cengiz Han, kağan seçildiği 1206
yılında, eskiden beri var olan Moğol kanunlarına ekleme-
ler yaparak yazılı hâle getirmiş ve uygulamaya koymuştur.
33 defterden oluştuğu tahmin edilen bu kanunlar, sonraki
zamanlarda kurulan Moğol devletlerinde de uygulanmış-
tır. Günümüzde hafif suç sayılan veya suç olmayan pek
çok hususta ölüm cezası başta olmak üzere sert cezalar
öngörülmüştür.
 –T TS SE ET
1 1–
ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR - 1
1. Tarih Olay
375 Kavimler Göçü
476 A tarihe karışmıştır. Bu tarihten itibaren Avrupa’da yeni
610 İslamiyet’in ortaya çıkışı
1215 B Aşağıdakilerden hangisi Avrupa’da bu dönemde
Tabloda harflerle gösterilen yerlere sırasıyla gel-
mesi gereken olaylar aşağıdakilerden hangileridir?
A) Kadeş Savaşı – Moğol İmparatorluğu’nun kuruluşu
B) Veba Salgını – Kadeş Savaşı
C) Batı Roma’nın yıkılışı – Magna Carta
D) Magna Carta – Hristiyanlığın ortaya çıkışı
E) Sasani Devleti’nin yıkılması – Yüzyıl Savaşları
2. Aşağıdakilerden hangisi, Orta Çağ’ın temel özel-
liklerinden biri değildir?
A) Avrupa’da fedolite rejiminin hüküm sürmesi
B) İlk şehir devletlerinin kurulması
C) İslamiyet’in İspanya’ya kadar yayılması
D) Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi
E) İngiltere’de parlamenter sisteme geçilmesi
3. • Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılma sürecine
girmesi
• Kıtlık ve savaş korkusu ile halkın can ve mal
güvenliği endişesine kapılması
• Halkın senyörlerin malikanelerine sığınmaya
başlaması
9. SINIF SARMAL TARİH
Yukarıda verilen gelişmelerin Orta Çağ Avrupa-
sı’nda aşağıdakilerden hangisine zemin hazırla-
dığı savunulabilir?
A) Kilisenin zayıflaması
B) Feodalitenin ortaya çıkması
C) Özgür düşüncenin gelişmesi
D) Haçlı Seferleri’nin başlaması
E) Yeni mezheplerin ortaya çıkması
70
4. 476 yılı Eylül ayında son imparator Romulus
Augustus’un Cermen asıllı komutan Odoacer tarafın-
dan tahttan indirilmesi ile Batı Roma İmparatorluğu
krallıklar kurulmuştur.
ortaya çıkan krallıklar arasında gösterilemez?
A) Frank B) Vizigot C) Ostrogot
D) Fenike E) Sakson
5. Orta Çağ Avrupası’nda lordlar, kendilerine sığınan
köylü sınıfını korumak ve topraklarına toprak kata-
bilmek için sadık bir silahlı güce ihtiyaç duymuştur.
Böylece ---
Parçada verilen bilgiler dikkate alındığında son
cümlenin aşağıdakilerden hangisi ile devam etti-
rilmesi gerekir?
A) tarihin bilinen ilk düzenli ordusu kurulmuştur.
B) feodal sistem zayıflamış ve merkezî krallıklar
güçlenmiştir.
C) Roma İmparatorluğu Akdeniz ve çevresindeki
nüfuzunu arttırmıştır.
D) Avrupa siyasi birliği soyluların öncülüğünde sağ-
lanmıştır.
E) lordlara bağlılık yemini eden şövalye adı verilen
askerî bir sınıf ortaya çıkmıştır.
DİKKAT
Roma İmparatorluğu’nun Parçalanması ve Avrupa
MS 395 yılında I. Teodosios’un (379-395) ölümünün
ardından Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı olmak
üzere ikiye bölünür. Sonradan Bizans İmparatorluğu
olarak adlandırılacak olan Doğu Roma İmparatorluğu,
1453 yılında İstanbul’un Türkler tarafından fethedil-
mesine kadar bin yıldan fazla bir süre ayakta kalırken,
Batı Roma İmparatorluğu yüzyıl dahi varlığını devam
ettiremez. Roma İmparatorluğu’nun idarî yapısın-
daki bölünmüşlük Hun baskısıyla batıya göç ederek
imparatorluk arazilerine yerleşen Cermen kavimleri-
ni harekete geçirir. Vizigotlar, Güney ve Orta Galya
ile İspanya’yı, Ostrogotlar İtalya’yı, Vandallar Kuzey
Afrika’yı ve Lombardlar Kuzey İtalya’yı ele geçirir.
6. Doğu Roma İmparatorluğu, Batı Roma İmparatorlu- 9. Sasani İmparatorluğu’nda “şehinşah” adı verilen
ğu’ndan farklı özelliklere sahiptir. kralların kutsal bir varlık olarak kabul edilmesin-
de aşağıdakilerden hangisinin etkisinin olduğu
Bu duruma Doğu Roma’nın;
söylenebilir?
I. otokratik rejimi benimsemesi,
A) Pers imparatorlarının yönetim anlayışını benim-
II. Hristiyanlığı kabul etmesi,
semeleri
III. Helen ve Sasani kültürünün etkisinde kalması
B) Tanrı Ahuramazda’nın yeryüzündeki temsilcileri
özelliklerinden hangilerine sahip olması kanıt olmaları
olarak gösterilebilir? C) Ordu komutanlığı yetkisine sahip olmaları

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Siyasi davalarda yargıçlık görevini üstlenmeleri

D) I ve III E) II ve III E) Üst düzey yöneticilerin atama işlerini yerine getir-

meleri

7. Haçlı Seferlerinden sonraki süreçte Avrupa’nın 10. Moğol ordusu gönüllülük esasına dayalı bir askerî
çok geniş bir bölümünde kralların sürekli ordular sisteme sahipken Bizans ordusu daha çok paralı as-
kurması ve ateşli silahların kullanılması; kerlerden oluşmaktadır.
I. feodalite (derebeylik), Bu durumun aşağıdakilerden hangisine zemin
II. mutlak monarşi, hazırladığı söylenebilir?
III. meşrutiyet A) Bizans’ın askerî harcamalarının fazla olması

yönetimlerinden hangilerinin zayıflamasına ortam
hazırlamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
B) Bizans ordusunun Moğol ordusuna göre daha
kalabalık olması
C) Moğollarda asker kaçaklarının sayısının fazla ol-
ması
D) Bizans İmparatorluğu’nda taht kavgalarının sık-
lıkla yaşanması
E) Moğolların yağmacı bir anlayışa sahip olması

8.
11. Büyük Moğol İmparatorluğu ile ilgili bildiklerini sınıfta
paylaşan öğrenciler şu bilgileri vermişlerdir.
I. II.
Neval: Timuçin Moğolistan’daki Onon Irmağı kena-
rında Cengiz Han unvanını alarak devletini kurmuş-
III.
tur.

Nihal: Moğol imparatorları Tanrı-kral olarak kabul

edilmektedirler.

Furkan: Cengiz Han hayattayken ülke topraklarını

Haritada numaralarla gösterilen bölgelerde Orta
oğulları arasında paylaştırmıştır.
Çağ’da kurulan devletler aşağıdakilerden hangi-
sinde gösterilmiştir? Ece: Moğollar Şamanizm inancına sahiptirler.
9. SINIF SARMAL TARİH

I II III Yusuf: Cengiz Han, imparatorluğun temellerini Ana-

A) Vizigot Bizans Sasani dolu’da atmıştır.

B) Sasani Frank Pers Buna göre öğrencilerden hangilerinin ifadeleri-

nin birbirleriyle çeliştiği söylenebilir?
C) Moğol Sasani Vizigot
A) Neval – Nihal B) Nihal – Furkan
D) Sasani Moğol Bizans
C) Furkan – Ece D) Nihal – Yusuf
E) Frank Moğol Vizigot
E) Neval – Yusuf

71
 –T TS SE ET
2 2–

ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR - 2

1. 4. Orta Çağ’ın ilk dönemlerinde Germen kavimleri ta-

a Asya
rup
Ka
Av rafından kurulan krallıklarda eşitlikçi bir toplum ya-
fka
Hazar
Kök Türk Devleti
Karadeniz sy
a
Denizi pısı vardı. Halk tarafından seçildiği için “halk kralları”
İstanbul adıyla anılan Germen kralları sınırsız yetkilere sahip
Bizans İmp.
değildi. Yönettiği kavimlerin gelenek göreneklerine
SASANİLER aykırı davranan ve görevlerini yerine getirmeyen bir
Akdeniz
kral iktidardan uzaklaştırılabilirdi. Başka bir deyişle
Ba
sr kral, yönetme yetkisini halktan almakta ve ona karşı
a
Kö
rfe sorumlu olmaktaydı.
Kız

zi
ılde

AFRİKA
Bu bilgilere göre Germen toplumlarda aşağıdaki-
niz

Haritadaki bilgiler dikkate alındığında Sasaniler lerden hangisinin varlığından söz edilebilir?
ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Teokratik yönetim B) Mutlak monarşi
A) Farklı kıtalarda egemenlik kurmuşlardır. C) Eyalet sistemi D) Millî egemenlik
B) Günümüz İran bölgesine hâkim olmuşlardır. E) Derebeylik sistemi
C) Kolonicilik faaliyetleri gerçekleştirmişlerdir.
5.
D) Teokratik bir yönetim anlayışı benimsemişlerdir.
E) Anadolu siyasi birliğini sağlamışlardır.

2. Orta Çağ Avrupa’sında lordlar, kendisine sığınan

köylü sınıfını korumak ve topraklarına toprak kata-
bilmek için sadık bir silahlı güce ihtiyaç duymuştur.
Böylece Avrupa’nın her yerinde bu lordlara bağlılık Theodosios Devri’nde basılmış bu altın sikke dik-
yemini etmiş savaşçı vassallar ortaya çıkmış bunlar kate alındığında Bizans İmparatorluğu ile ilgili,
da Orta Çağ’ın şövalye adı verilen profesyonel sa- I. Hristiyanlık dinini kabul etmişlerdir.
vaşçılarını oluşturmuştur. II. Ekonomik faaliyetlere önem vermişlerdir.
Bu bilgilere göre aşağıdakilerden hangisine ula- III. İran kültürünün etkisinde kalmışlardır.
şılabilir?
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Monarşi rejiminin önemini kaybettiğine
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
B) Tarımsal üretimde azalma yaşandığına D) I ve III E) I, II ve III
C) Gönüllü askerlik sisteminin uygulandığına
6. Boylar hâlinde yaşayan Moğollar, Cengiz Han’dan
D) Ordu millet anlayışının benimsendiğine önce teşkilatsız bir şekilde yaşamıştır. Moğol boyla-
rını uzun mücadelelerden sonra bir araya toplayan
E) Yeni bir toplumsal sınıfın oluştuğuna
Cengiz Han, istila hareketleri ile dünyanın en geniş
kara imparatorluğunu kurmuştur.
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre Cengiz Han’ın;

I. birleştirici önderlik vasfı,
3. Daha çok Bizans İmparatorluğu’nda görülen bü-
tün yetkilerin imparatorda toplandığı ve yöneti- II. askerî stratejilerdeki becerisi,

min miras yoluyla değil, kişiler tarafından ele III. cihan egemenliği anlayışı
geçirildiği yönetim şekli aşağıdakilerden hangi-
özelliklerinden hangileri büyük bir imparatorluk
sidir?
kurmasında etkili olmuştur?
A) Otokrasi B) Cumhuriyet C) Oligarşi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) Aristokrasi E) Demokrasi D) I ve III E) I, II ve III

72
7. 10. “Bizans İmparatorluğu, Hristiyanlık değerleri ve fikirle-
I. Tanrı Ahuramazda Bizans
rinin ülkedeki siyasî fikirlere zemin oluşturduğu ve ül-
kenin siyasî hedefleriyle iç içe geçtiği bir teokrasidir.”
II. Şamanizm Moğol
Bizans İmparatorluğu ile ilgili bu iddiaya aşağıda-
kilerden hangisinin kanıt oluşturduğu söylenebi-
III. Ortodoks mezhebi Sasani lir?
A) Kavimler Göçü ile Avrupa dinî yapısının değişikli-
IV. Magna Carta Çin ğe uğraması
B) Taht kavgaları sonucunda devletin yıkılma tehli-
Tabloda yer alan kavram ve devlet eşleştirmele- kesi geçirmesi
rinden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir?
C) Devletin çok uluslu bir toplumsal yapıya sahip ol-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III ması
D) III ve IV E) I, II ve IV D) Devletin sınırlarının Afrika’ya kadar uzanması
E) Tanrının ülkeyi imparator aracılığı ile yönettiğine
inanılması

8. 1347 ile 1351 yıllarında Avrupa’da etkili olan veba 11.

salgını, ilk olarak Bizans topraklarını vurmuş ve
Avrupa’ya; Venedik, Cenova gibi liman kentleri üze-
rinden girmiştir. Ortaya çıkış nedeni kesin olarak
bilinmeyen bu hastalık için değişik tedaviler ve ko-
runma yolları geliştirilmiştir. Veba salgını; ekonomik,
sosyal, siyasi ve kültürel hayatı derinden etkilemiştir.
Avrupa’nın demografik haritasını değiştiren bu hasta-
lık, halkın psikolojik olarak güvensizlik ve korku yaşa-
masına neden olmuştur. Sasanilerde müzik ve şiir dinletilerinin tasvir edildiği
VII. yüzyıla ait olduğu tahmin edilen altın bir tabak
Buna göre “veba salgını”nın Avrupa’da aşağıdaki-
lerden hangisi üzerinde bir değişikliğe neden ol- Buna göre Sasanilerle ilgili aşağıdaki yargılardan
duğu söylenemez? hangisine ulaşılamaz?

A) Nüfus B) Sanat C) Ticaret A) Madencilik faaliyetleri ile ilgilendiklerine

D) İklim E) Tıp B) Edebiyat alanında çalışmalar yaptıklarına

C) İslam kültüründen etkilendiklerine
D) Ekonomik refah düzeylerinin iyi oluğuna
E) Sanatsal faaliyetlere ilgi duyduklarına

9. Sasani toplumu rahipler, askerler, kâtipler ve halk ol- 12. Orta Çağ’da Anadolu topraklarındaki sosyal ve
mak üzere dört sınıfa ayrılırdı. Bu ayırım kesin hatlar-
ekonomik düzenin şekillenmesinde;
9. SINIF SARMAL TARİH

la yapılmıştı ve bir sınıftan diğerine geçmek mümkün

değildi. Her sınıfın bürokratik bir yapısı vardı, her sını-
I. Sasani,

fın temsilcisi o sınıfı divanda temsil ederdi. II. Selçuklu,

Buna göre Sasanilerdeki toplumsal yapının bir

III. Bizans

benzerinin aşağıdaki uygarlıklardan hangisinde devletlerinden hangilerinin etkili olduğu söylene-

görüldüğü söylenebilir? bilir?

A) Hint B) Bizans C) Moğol A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) Arap E) Mısır D) I ve III E) I, II ve III

73
 –T TS SE ET
3 3–

TARIMDAN TİCARETE EKONOMİ

1. Aşağıdaki tabloda A sütununda yerleşkeler, B sütu-

nunda ise bu yerleşkelerin işlevleri verilmiştir.
A B
I. Karum Asur ticaret kolonileridir.
İpek Yolu üzerindeki ticari konakla-
II. Ribat
ma yerleridir.
Şehir devletlerinde ticari faaliyetle-
III. Agora rin yapıldığı kent meydanı, çarşı,
pazar yeri anlamına gelmektedir.
Kervanların güvenliği ve konakla-
IV. Arasta ması için ana yol kenarında inşa
edilmiştir.
DİKKAT
Artı Ürünün Ortaya Çıkmasının Sonuçları
• Tarımsal faaliyetlerde planlama, ürünlerin depolan-
ması, satılması veya takas edilmesiyle ticaretinin ya-
pılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
• Ticari faaliyetlerin gelişmesi ile toplum içinde esnaf,
tüccar, zengin, fakir gibi toplumsal sınıf ayrımları iyice
belirginleşmiştir.
• Tarımın öneminin artması büyük toprak sahiplerinin
güçlenmesine ve feodal düzenin ortaya çıkmasına ne-
den olmuştur.

Tabloda yer alan eşleştirmelerden hangilerinin • Artı ürünü kontrol altında tutan hükümdarlar ise güç-
yanlış olduğu söylenebilir? lerini arttırmışlardır.

A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV

D) I ve III E) II, III ve IV
3. İlk Çağ’da Batı Anadolu ile Mezopotamya arasın-
da ticari ve kültürel alanda etkileşimin artmasın-
da;
I. Baharat Yolu’nun Akdeniz’e ulaşması,
II. Kral Yolu’nun yapılması,
III. Vizigotların İspanya’da devlet kurmaları

gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu söylene-

bilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

2. Üreticinin ürününün beklediğinden fazla olmasına D) I ve III E) II ve III
yani ihtiyaç fazlası ürününe “artı ürün” adı verilir. Bu
durumun ortaya çıkmasında ticari faaliyetlerin öne-
mini kaybetmesi etkili olmuştur.

Parçada yer alan ve yanlış olduğu için altı çizilen

4. Sümerlerde artı ürünün toplanma merkezleri rahiple-
ifadenin yerine aşağıdakilerden hangisi getiril-
rin kontrolündeki tapınaklar olmuştur. Mısırlılarda ise
melidir?
artı ürün, firavunun sarayında saklanmıştır.
A) köyden kente göçün yaşanması önemli bir etken-
dir. Bu durumun;
9. SINIF SARMAL TARİH

B) tarımsal alandaki olumlu gelişmelerin etkisi bü- I. demokratik yönetim,

yüktür. II. sınıf ayrımı,
C) konargöçer yaşam tarzının benimsenmesi etkili III. düzenli ordu
olmuştur.
anlayışlarından hangilerinin ortaya çıkmasına
D) yazılı kanunlarla toplumsal hayatın düzenlenme- neden olduğu söylenebilir?
si etkili olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) tek tanrılı dinlerin yayılmasının önemli bir rolü
D) I ve II E) II ve III
vardır.

74
5. İlk Çağlardan itibaren devletlerin ortaya çıkması ile 9. Anadolu ile Mezopotamya arasında İlk Çağ’da
halk, çeşitli şekillerde vergilendirmeye tabi tutulmuş- var olan ticari ilişkilerinin Orta Çağ’da da devam
tur. etmesi ve önemini korumasında;
Buna göre halkın; I. iki bölge arasında ulaşım kolaylıklarının olması,
I. ayni, II. iki bölgenin üretimlerinin birbirinin gereksinim-
II. nakdi, lerini karşılayacak nitelikte olması,
III. emek yoluyla alınan III. iki bölgenin de ticaret yollarının geçiş noktasın-
yöntemlerinden hangileri ile vergilerini verdikleri da bulunması
söylenebilir? durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunu-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II labilir?

D) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

6. İpek Yolu’nun devletlere sağlamış olduğu ekono-

mik, kültürel ve sosyal zenginlikler, çevredeki diğer
10. Mezopotamya’da topraklar özel mülkiyet altında iken
devletlerin de dikkatini çekmiştir. Bunun neticesinde
Mısır’da firavun, tüm toprakların sahibidir ve toprak-
İpek Yolu’nun hâkimiyeti için bölgede sürekli siyasi
ları kullanan köylüler ise kiracı durumundadır. Sü-
ve askerî mücadeleler olmuştur.
merlerde toprak mülkiyeti; tapınaklara ait topraklar,
İpek Yolu’ndaki güç mücadelelerinde belirleyici kent yöneticilerine ait topraklar ve ortakçı usulü ile
olan milletler arasında, aşağıdakilerden hangisi işletilen köylülere ait topraklar olmak üzere üçe ay-
yoktur? rılmıştır. Hititlerde ise toprak, küçük ve büyük tımar
A) Moğollar B) Türkler C) Araplar parçalarına bölünmüştür.

D) Ruslar E) Frigler Bu bilgiler aşağıdakilerden hangisine kanıt ola-

rak gösterilebilir?

A) Sümerlerde tarımsal üretimin nüfusa yetmediğine

7. B) Hititlerde sınıfsal farklılıkların görülmediğine

I. Brahmanlar
C) Mısır’da özel mülkiyet anlayışının gelişmediğine
II. Sudralar
D) Mezopotamya’da siyasi birliğin kurulduğuna
III. Vaisyalar
E) Hititlerin, Mısır uygarlığından etkilendiklerine
IV. Kşatriyalar

Hindistan’daki “kast sistemi”ne ait yukarıdaki pira-

midin doğru olması için hangilerinin yer değiştir-
mesi gerekmektedir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
11. Orta Çağ’da yaşayan bir tüccar, mallarını Anadolu’da
satmak istemektedir.
9. SINIF SARMAL TARİH

Bu tüccarın;
I. Kürk Yolu,

8. Aşağıdaki ticaret yollarından hangisi daha çok II. Kral Yolu,

deniz yolu vasıtasıyla Hindistan’dan başlayıp Mı- III. İpek Yolu

sır ve Anadolu’ya uzanır? ticaret yollarından hangilerini kullanması doğru

A) İpek Yolu B) Tuz Yolu olmaz?

C) Kürk Yolu D) Kral Yolu A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

E) Baharat Yolu D) I ve III E) II ve III

75
 –T TS SE ET
4 4–

ORTA ÇAĞ’DA ORDU

1. Moğol İmparatorluğu’nun ordu teşkilatının Mete 3. Bizans ordusunda;

Han’ın geliştirdiği onlu sistemden yararlanılarak I. Merkez kuvvetleri,
oluşturulması;
II. Eyalet askerleri,
I. Moğol ordusunun ağır zırhlı birliklerden oluştuğu,
III. Bağlı devletlerin gönderdiği askerler
II. Moğolların siyasi birliklerini kuramadıkları,
birliklerinden hangilerinin yer aldığı söylenebilir?
III. Türklerin askerî hayatta farklı uygarlıkları etki-
ledikleri A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

durumlarından hangilerini kanıtlar niteliktedir? D) I ve III E) I, II ve III

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

2. Orta Çağ’da bazı devletler ordularını ücretli askerler-

den oluştururken bazı devletler de gönüllülük esası-
na dayalı bir ordu sistemini benimsemişlerdir.

Buna göre aşağıdaki devletlerden hangisinin

ordu sistemi anlamında diğerlerinden farklı bir 4. Roma ve Moğol imparatorluklarında güçlü, dü-
yapıya sahip olduğu söylenebilir? zenli ve disiplinli orduların bulunmasının;

A) İngiltere B) Bizans C) Fransa I. sınırların genişlemesi,

D) Sasani E) Moğol II. halkın yönetime katılmasının sağlanması,

III. askerî başarıların kazanılması

durumlarından hangilerine neden olduğu söyle-

BİLGİN OLSUN nebilir?

Feodalite ve Şövalyelik A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

At ve zırhlı savaşçı birliklerden meydana gelen ağır D) I ve III E) I, II ve III

süvari kavramını Batı, Müslüman Araplardan ve
Bizans’tan öğrenmiştir. Bu tür süvariyi ordusunda
kullanarak iç ve dış rakiplerine karşı başarılı olan kişi
Charles Martel (686-741) olmuştur. Süvarinin temel
unsuru olan atı beslemek için geniş topraklara ihtiyaç
duyuluyordu. Bundan dolayı Charles Martel sadece
sivillerin değil, geniş kilise topraklarına da el koyarak
atlı süvarinin teminini sağlamıştır. Bundan dolayı ona
5. Orta Çağ’ın büyük bir bölümünde savaşlardaki esas
“Avrupa feodalitesinin kurucusu” denilmiştir. Orta Çağ
güç süvariler olmuştur. Ancak bu durum XIV. yüzyıl-
boyunca şövalyelik ve onur kavramları birlikte anıl-
dan itibaren değişmeye başlamış ve süvarilerin öne-
mıştır. Kendini zırhla koruyan, kılıç ve mızrağı silah
9. SINIF SARMAL TARİH

mi azalmaya başlamıştır.
olarak kullanan şövalyeler dış görünüşleriyle de say-
gın olmak durumundaydılar. Onların asıl işi savaştı. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden
Fakat bu savaşı bireysel değil toplu olarak yaparlardı. hangisinin doğrudan etkili olduğu söylenebilir?
Oyunlarda ve turnuvalarda şan ve şöhret kazanırlar- A) Hristiyanlığın yayılması
dı. Şövalyelerin görevleri arasında efendisine bağlı
B) Ateşli silahların kullanılmaya başlanması
kalmak, kiliseyi korumak, inançsızlarla savaşmak, ra-
C) Feodal anlayışın güç kazanması
hiplik kurumunu el üstünde tutmak, fakirleri zarar gör-
memesi için himaye etmek, kanlarını kardeşleri için D) Bizans’ın eski gücünden uzaklaşması
dökmek ve kadınlara saygılı olmak geliyordu. E) Piyadelerin önemini kaybetmesi

76
6. Heracleios, VII. yüzyılda Doğu Roma imparatoru
olmuş, paralı askerlik sistemine son vererek “tema
sistemi”ni kurmuştur. Bu sistemle birlikte ülkeyi eya-
letlere ayırmış ve bu eyaletlerin başına askerî valiler
getirmiştir. Köylülere askerî hizmet karşılığında mi-
ras bırakabilecekleri toprak bağışlamıştır. Kısa süre
içerisinde de bu şekilde yetiştirilen askerlerden sayı-
ca fazla ve güçlü bir ordu kurmuştur. Ayrıca toprağın
işlenmesini ve tarımsal üretimin artmasını da sağla-
mıştır.
Bu bilgilere göre tema sistemi ile Heracleios’un
aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylene-
mez?
A) Ekonomiyi güçlendirmek
B) Aristokratik bir yönetim oluşturmak
C) Asker ihtiyacını karşılamak
D) Merkezî otoriteyi güçlendirmek
E) Refah düzeyini arttırmak
10. Vizigotlar, onluk sisteme göre ordularını düzenlemiş-
7. XIV. yüzyıldan itibaren birçok devlet daimî piyade kı-
taları bulundurmaya başlamıştır. Avrupa ordularında
piyadeleri en etkili kullanan devletler, İngiltere ve Os-
manlı Devleti olmuştur.
Buna göre Osmanlı Devleti’ndeki daimî piyade
ordusunun aşağıdakilerden hangisi olduğu söy-
lenebilir?
A) Yeniçeriler B) Akıncılar
C) İkta Askerleri D) Süvariler
E) Topçular
11. Konargöçerler günlük işlerden arta kalan zamanla-
8. Avrupa ordularında güçlü olan feodal beyler, her
fırsatta kralın otoritesine karşı çıkmıştır. Krallar ise
büyük seferlere ancak bu beylerin rızasıyla girişebil-
miştir.
Bu durumun Avrupa’da aşağıdakilerden hangisi-
nin ortaya çıkmasına neden olduğu söylenebilir?
A) Piyade birliklerinin önem kazanması
B) Ateşli silahların kullanımının zorlaşması
C) Siyasi birliğin kurulamaması
D) Paralı askerlik sisteminin sona ermesi
E) Eğitim işlerinin din adamlarıyla yürütülmesi
77
9. Kalıcı mimari eserleri
I. Konargöçerler
inşa ederler.
Temel geçim kaynakla-
II. Yerleşikler
rı tarımdır.
Savaşçı bir yaşam tar-
III. Konargöçerler
zına sahiplerdir.
Özel mülkiyet anlayışı
IV. Yerleşikler
yoktur.
Temel geçim kaynakla-
V. Konargöçerler
rı hayvancılıktır.
Konargöçerler ile yerleşik toplumların temel
özelliklerinin verildiği tabloda hangileri yanlıştır?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
D) III ve V E) IV ve V
lerdir.
Buna göre Vizigotlarla ilgili;
I. Avrupa’nın büyük bir bölümünde hâkimiyet
kurmuşlardır.
II. Piyade birliklerine daha fazla önem vermişlerdir.
III. Askerî alanda Hunlardan etkilenmişlerdir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
rında, ata binme ve ok atma yarışları düzenleyerek
cirit ve güreş oyunları oynarlardı. Avlanmayı da sa-
vaş taktiklerini uygulayabilecekleri bir tatbikata dö-
nüştürürlerdi.
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu bilgiler, Orta Çağ’da konargöçerlerle ilgili aşa-
ğıdaki yargılardan hangisini doğrulamaktadır?
A) Büyük ordugâh şehirleri kurmuşlardır.
B) Ağır zırhlı askerî birliklere sahiptirler.
C) Savunma amaçlı ordular oluşturmuşlardır.
D) Kadınlar da askerlik vazifesini yapmışlardır.
E) Askerliği bir yaşam biçimi olarak benimsemişler-
dir.
 –T TS SE ET
5 5–

KANUNLAR GELİŞİYOR (ORTA ÇAĞ’DA HUKUK)

1. Cengiz Han Yasaları’nın kaynakları arasında; 4. Cengiz Yasası’nda yer alan “Kaçan bir esiri, köleyi
I. Moğol, veya harp tutsağını ele geçirip de sahibine iade et-
meyen ölümle cezalandırılır.” hükmüne dayanarak;
II. Asur,
I. sınıflı bir toplum yapısının görüldüğü,
III. Türk
II. ceza hukukunun sert kanunlardan oluştuğu,
törelerinden hangileri yer alır?
III. evrensel hukuk ilkelerinin benimsendiği
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yorumlarından hangileri yapılabilir?
D) I ve III E) II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
2. Roma İmparatorluğu’nda uygulanan Justinianus Ka-
nunlarıyla ilgili bir proje ödevi hazırlayan Zeynep,
projesinde;
• Suçlular için hapis cezasının olmadığını,
5. Justinianus Kanunları’nda hapis cezası uygulaması
yoktur ve bunun yerine suçluların manastırlara kapa-
• Suçluların manastırlara kapatılması tedbirine baş-
tılması yöntemine başvurulmuştur.
vurulduğunu,
Bu uygulamanın amacının aşağıdakilerden han-
• Suçun mahiyetine göre suçlulara, taş ocakların-
gisi olduğu söylenebilir?
da ve madenlerde ömür boyu zorunlu çalışma ve
sürgün cezası verildiğini A) Dinin toplumsal hayattaki etkisinin azaltılmak is-
tenmesi
tespit etmiştir.
B) Vergi gelirlerinin arttırılmaya çalışılması
Buna göre, Zeynep’in proje ödevinin sonuç bö-
C) Otokratik bir yönetim anlayışının uygulanmak is-
lümünde Justinianus Kanunları’yla ilgili olarak;
tenmesi
I. cezalandırmada “kısasa kısas” uygulamasının
D) Suçlunun arındırılması ve ıslah edilmesi anlayışı
olduğu,
E) Göçebe bir yaşam tarzına geçme düşüncesi
II. hapse atma olmamasına rağmen suçluların
cezalandırıldığı,
III. angaryanın cezalandırma yöntemi olarak kulla-
nıldığı
AKLINDA KALSIN
yorumlarından hangilerini yapması doğru olmaz? Roma Hukuku’nun Avrupa’da Yayılması

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Avrupa’da töreye dayalı örfi hukuk sözlü, belirsiz, ye-
D) I ve II E) II ve III rine göre ayrı ayrı ve değişebilen bir hukuktu. Bundan
dolayı öğretilmesi ve yorumlanması güçtü. Roma hu-
kuku ise yazılı, açık, tek şekilli ve öğretilmesi kolaydı.
Hukuk öğrenimi yapmak isteyen öğrencilerle, öğretmek
3. Roma hukukunun ilk basamağı olan “12 Levha isteyen üniversiteler Roma hukukunu tercih ediyorlar-
9. SINIF SARMAL TARİH

Kanunları”nın yapılmasında aşağıdakilerden han- dı. Zaten kilise mahkemelerinde de uygulanmakta

gisinin etkili olduğu söylenebilir?
A) Pleplerin patricilere karşı ayaklanması
B) Tiranlık anlayışına dayalı bir rejim kurma çabası
C) Papanın yetkilerinin azaltılmak istenmesi
D) Eyalet sistemine geçme düşüncesi
E) Veraset sistemini değiştirme çabası
olan Roma hukukunu yargıçlar da uygulama kolaylı-
ğından dolayı tercih ediyorlardı. Almanya’da yargıçlar
üniversitelerin hukuk kitaplarını kullanmaya ve üniver-
sitelere danışmaya başladılar. Böylece Roma hukuku
her tarafa girmeye başladı. XV. yüzyılda Almanya’da
törenin yerini Roma hukuku aldı. Roma hukukunun
Almanya’da benimsenmesiyle Doğu Avrupa’daki Kato-
lik krallıklar da Roma hukukuna geçtiler.

78
6. Roma İmparatorluğu’nda imparator emirleri kanun
hükmünde sayılmıştır. İmparator Diocletianus Dö-
nemi’nden itibaren bütün kanun yapma yetkisi im-
paratorda toplanmıştır. İmparatorların emirnameleri
Geç Roma Dönemi’nde bir araya getirilerek kodex-
ler hâlinde yayınlanmıştır. Bugün Batılı devletler ve
Türkiye’nin kullandığı kanunlar, eski Roma hukuku-
nun günümüz şartlarına göre uyarlanması ile kaleme
alınmıştır.
Bu bilgilerin aşağıdakilerden hangisine kanıt
oluşturduğu söylenemez?
A) Siyasi otorite, yasama yetkisine sahiptir.
B) Yazılı hukuk anlayışı benimsenmiştir.
C) Günümüz modern hukukun temelleri Roma Dö-
nemi’nde atılmıştır.
D) Demokratik yönetim anlayışı ilk olarak Avrupa’da
görülmüştür.
E) Roma hukukunun oluşturulmasında halkın talep-
leri etkili olmamıştır.
7. Bizans İmparatorluğu’nda kilise, evliliğin herhangi
bir şekilde sona ermesinin ardından yeni bir evliliğin
yapılmasına sıcak bakmıyordu. İkinci defa evliliğe
tahammül gösteriyordu. Üçüncü kez evlilik ise şarta
bağlıydı ve uzun süreli aforoz gibi kilise tarafından
hükmedilen cezalar söz konusuydu. İmparator VI.
Leon’un dördüncü evliliği, kilise ile devlet arasındaki
ilişkilerde soruna neden olunca ölümünü takiben dör-
düncü evlilik kesin olarak yasaklandı.
Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılabilir?
A) Bizans hukukunun oluşturulmasında Sasani hu-
kuku örnek alınmıştır.
B) İmparatorlar, din adamlarının koyduğu kurallara
karşı çıkmamışlardır.
C) Din, toplumsal hayatın temel esaslarının belirlen-
mesinde etkilidir.
D) Bizans İmparatorluğu’nda çok eşli evlilikler ser-
besttir.
E) Aile içi sorunlar, bağımsız ve laik mahkemeler
tarafından çözüme kavuşturulur.
79
8. Cengiz Han Dönemi’nde Moğol İmparatorluğu’nda
yaşayan bir kişi av esnasında avı kaçırmış ayrıca kav-
ga etmekte olan iki kişinin arasına girip kavga eden-
lerden birine yardım etmiştir.
Cengiz Yasası’na göre yargılanan bu kişinin aşa-
ğıdaki cezalardan hangisini alması gerekir?
A) Tazminat B) Dayak C) Hapis
D) Müebbet E) Ölüm
9. Roma İmparatorluğu’nun ilk zamanlarında “patriciler”in
(soylu sınıf) örf ve âdetlerine dayanan hukuk sistemi
son derece sert hükümler içeriyordu. Hukuki esaslar
yazılı olmadığı için çoğu kişi temel esaslar ve kurallar
hakkında bilgi sahibi değildi. Bu durum da yöneticilerin
keyfi davranışlarına yol açıyordu.
Buna göre Roma’da yazılı hukukun oluşturulma-
masının aşağıdakilerden hangisine ortam hazırla-
dığı söylenebilir?
A) Cezalandırmalarda farklı hükümlerin verilmesine
B) Yöneticilerin yargı üzerinde etkisiz olmasına
C) Din adamlarının yetkilerinin kısıtlanmasına
D) Halk ile devlet arasındaki ilişkilerin güçlenmesine
E) Ölüm cezaları yerine hapis cezalarının verilmesine
10. Büşra, “Orta Çağ’da Hukuk” konusu ile ilgili bir makale
hazırlamış ve makalenin sonuç kısmında tespitlerini
maddeler hâlinde aşağıdaki gibi yazmıştır.
I. On İki Levha Kanunları, pleplerin patricilere
karşı isyan etmesi sonucu hazırlanmıştır.
II. Kanunlar, hiçbir zaman kişisel özgürlükleri sınır-
layan hükümler içermemiştir.
III. Toplumların kültür ve gelişmişlik düzeyleri ile
sosyal yapılarına göre hukuk kuralları şekillen-
9. SINIF SARMAL TARİH
miştir.
IV. Justinianus Kanunları, Bizans İmparatorluğu’nda
uygulanmıştır.
V. Bazı kanunlarda suçu işleyen kişinin mensup
olduğu sınıfa göre ceza verilmiştir.
Buna göre Büşra’nın hangi maddede doğru bir
tespitte bulunmadığı söylenebilir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
 ETKİNLİK

A. Aşağıda yer alan soruların cevaplarını altlarına yazınız.

3) Sasani Devleti’nin Müslüman-

2) Sasani krallarının kullandığı
1) Bizans’ın diğer ismi larla yaptığı ve yıkılmasına neden
unvan
olan savaş

6) Öne sürülen öğreti ve ilkeleri

5) Moğollarda etkili olan inanç
4) Cengiz Han’ın gerçek ismi eleştirmeden doğru olarak benim-
sistemi
seyen anlayış

8) Mete Han tarafından geliştirilen

9) Veba salgınının Avrupa’da ilk
7) Moğollarda danışma meclisi Moğol ve Sasani ordularında uygu-
görüldüğü İtalyan adası
lanan askerî sistem

B. Aşağıdaki cümlelerin doğru olanlarının yanına (D), yanlış olanlarının yanına (Y) işaretleyiniz.

Doğru Yanlış

1. Avrupa’daki profesyonel askerî birliklere şövalye adı verilir.

2. Feodalite Avrupa’daki merkezî krallıkların güçlenmesine neden olmuştur.

3. Moğol ordusu daha çok yaya ve zırhlı birliklerden oluşur.

4. Bizans ordusunda bazı Türk toplulukları ücretli asker olarak görev yapmıştır.

Konargöçer topluluklar yerleşik topluluklarla girdikleri mücadeleleri her zaman

5.
kaybetmişlerdir.
9. SINIF SARMAL TARİH

6. Yerleşik toplumlar daha çok tarımsal faaliyetler ile uğraşmışlardır.

7. 12 Levha Kanunları Roma uygarlığına aittir.

8. Justinianus Kanunları’nda birçok suçun cezası idamdır.

9. “Cengiz Han Yasası” aynı zamanda “On Emir” olarak da adlandırılmaktadır.

10. Roma hukuku günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturur.

80
 C. Aşağıdaki tabloda verilen kavramlar ve açıklamalarını eşleştiriniz.

Kavramlar Açıklama

(....) 1. Arasta A. Kast sisteminde işçi veya köleler

(....) 2. Kervansaray B. Değerli eşyaların satıldığı kapalı çarşı

(....) 3. Ribat C. Kast sisteminde din adamları

D. Aynı esnaf grubuna ait dükkânların bir sokak üzerinde sıralanması

(....) 4. Artı ürün
ile oluşan mekân
E. Avrupa’da feodal düzende toprakla birlikte alınıp satılan köylü veya
(....) 5. Bedesten
çiftçiler

(....) 6. Brahmanlar F. Kast sisteminde çalışan (tüccar, zanaatkâr vb) sınıf

(....) 7. Kşatriyalar G. İhtiyaçtan fazla üretim ile elde edilen fazla ürün

H. Kervanların güvenliği ve konaklaması için ana yollar üzerinde yer

(....) 8. Vaisyalar
alan yapılar

(....) 9. Sudralar I. Kast sisteminde askerler

J. İlk zamanlarda askerî amaç için inşa edilen ancak daha sonra ker-
(....) 10. Serfler
vanlara hizmet veren yapılar

D. Aşağıda yanlış olarak yazılmış metinlerin altına doğrularını yazınız.

1. Yanlış: Kavimler Göçü’nden sonra Moğol İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır.

Doğru: Kavimler Göçü’nden sonra Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır.

2. Yanlış: Hindistan’da kast sistemi dışında kalan insanlara köylü denirdi.

Doğru: ..................................................................................................................................................................

3. Yanlış: Toptan ticaretin yapıldığı mekânlara ribat denir.

Doğru: ..................................................................................................................................................................

4. Yanlış: Sardes’ten başlayıp Sus’a kadar uzanan ticaret yoluna Kürk Yolu denir.
9. SINIF SARMAL TARİH

Doğru: ..................................................................................................................................................................

5. Yanlış: İpek Yolu Hindistan’dan başlar, Antakya ve Mısır’a kadar uzanır.

Doğru: ..................................................................................................................................................................

81
 –T TS SE ET
6 6–

ÜNİTE TESTİ - 1

1. Aşağıdakilerden hangisi, Orta Çağ’da meydana

gelen gelişmelerden biri değildir?
A) Roma İmparatorluğu’nun kurulması
B) Moğol istilasının gerçekleşmesi
C) Yüzyıl Savaşları’nın yaşanması
D) Avrupa’da veba salgınının yaşanması
E) Haçlı Seferleri’nin yapılması
2. I.
AKLINDA KALSIN
Orta Çağ’da Avrupa’da Hâkimiyet Kuran Devletler
• Vizigot Krallığı (İspanya-Fransa) (419-715)
• Ostrogot Krallığı (İtalya) (493-553)
• Vandal Krallığı (Kuzey Afrika) (429-533)
• Suevi Krallığı (İspanya) (410-584)
• Burgond Krallığı (Güney Fransa) (443-534)
II. III.
• Lombard Krallığı (İtalya) (568-774)

Sasani Roma Bizans • Frank Krallığı (Fransa) (481-987)

Devleti İmparatorluğu İmparatorluğu • Kutsal Roma Germen İmparatorluğu (Almanya)
(962-1806)
Türkiye • Venedik Krallığı (İtalya) (697-1797)
Arap-İslam Osmanlı
Selçuklu • Ceneviz Krallığı (İtalya) (1005-1797)
Devleti Devleti
Devleti
• Rus-Kiev Krallığı (Rusya) (1242-1502)
Yukarıdaki tabloda ikinci sırada yer alan devletler ve • Anglosakson Krallıkları (Britanya)
onların altında da bu devletleri yıkan siyasi güçler
eşleştirilmiştir.
Buna göre hangi eşleştirmelerin yanlış olduğu
söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5. I. Bizans İmparatorluğu
D) I ve III E) II ve III
II. Sasani İmparatorluğu
3. I. Magna Carta’nın ilan edilmesi III. Osmanlı İmparatorluğu
II. Avrupa’da ilk derebeylik yönetimlerinin ortaya IV. Moğol İmparatorluğu
çıkması
V. Vizigot Krallığı
III. Osmanlı Devleti’nin kurulması
IV. Yüzyıl Savaşları’nın sona ermesi Yukarıdaki devletlerden hangisi diğer devletlerin
hepsi ile çağdaştır?
Orta Çağ’da görülen yukarıdaki gelişmelerin kro-
nolojiye uygun şekilde sıralanması için hangi iki- A) I B) II C) III D) IV E) V
sinin yer değiştirmesi gerekir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV

4. Aşağıdakilerden hangisi feodalite ile ilgili doğru

bir bilgi değildir?
9. SINIF SARMAL TARİH

A) Toplumsal, ekonomik ve siyasi özellikler taşı-

6. İlk Çağ ve Orta Çağ devletlerinin aşağıdaki faali-
maktadır.
yetlerinden hangisinin ticareti canlandırma ama-
B) Temel unsuru topraktır. cı taşıdığı söylenemez?
C) Toplumsal hiyerarşiye ve eşitsizliğe dayanmak- A) Liman kentlerinin ele geçirilmesinin
tadır.
B) Dayanıklı gemilerin inşa edilmesinin
D) Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun zayıflaması
C) Bataklıklardan tarım alanları oluşturulmasının
ile ortaya çıkmıştır.
D) Şehirler arasında kervansarayların yapılmasının
E) Bilimsel alandaki gelişmelere zemin hazırlamış-
tır. E) Karum adı verilen pazar yerlerinin kurulmasının

82
7. İlk ve Orta Çağ’da;
I. agora,
II. ribat,
III. arasta,
IV. ziggurat
gibi yerlerden hangileri ticari amaçlı olarak yapıl-
mışlardır?
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III
D) I, II ve IV E) I, III ve IV
8. Frank Kralı Şarlman, 800 yılında Papa III. Leo’nun
elinden giydiği taç ile Kutsal Roma Germen impa-
ratoru ilan edildi. Tahta oturduğunda Frank Krallı-
ğı bugünkü Fransa, Belçika, Hollanda, İsviçre ve
Almanya’nın büyük bir kısmını kapsıyordu. Bütün bu
topraklarla yetinmeyen Şarlman, Kuzey Saksonya,
Bavyera, Bohemya, Avusturya, Macaristan’ın bir kıs-
mı, Orta ve Kuzey İtalya ve İspanya’nın kuzeydoğu-
sunu ele geçirdi.
Bu bilgilere göre,
I. Kutsal Roma Germen İmparatorluğu Orta Çağ’ın
en önemli güçlerinden biridir.
II. Krallar, papadan yetki alarak meşruiyetlerini
dine dayandırmışlardır.
III. Şarlman Avrupa dışında bir fetih hareketi ger-
çekleştirmemiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
9. İlk Çağlardan itibaren görülen ve Orta Çağ’da et-
kisini arttıran toplumsal sınıfların ortaya çıkma-
sında;
I. sosyal devlet,
II. demokratik yönetim,
III. gelir adaletsizliği,
olgularından hangilerinin etkisinden söz edilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
83
10. Nur, tarih dersi için Sasanilerle ilgili bir kavram hari-
tası hazırlamıştır.
A. Patrici C. Satraplık
Sasaniler
B. Şehinşah D. Ahuramazda
Buna göre Nur, kavram haritasında harflerle gös-
terilen hangi kavramları silerse hatasını düzelt-
miş olur?
A) Yalnız A B) Yalnız B C) C ve D
D) A, B ve C E) B, C ve D
11. İpek Yolu, İlk ve Orta çağlarda Çin ve Orta Doğu
ile Batı ülkeleri arasındaki transit kara ticaretinde
kullanılan en işlek ticaret yoludur. Çin’den başla-
yıp Doğu Türkistan, Moğolistan, Kazakistan, Öz-
bekistan, Kırgızistan ve Türmenistan’ı geçip Hazar
Denizi’ne ulaşan İpek Yolu’nun bir kolu da İran üze-
rinden Suriye’nin Lazkiye Limanı’na ulaşır. Diğer bir
kolu ise Karakurum dağlarını aşarak İran üzerinden
Anadolu topraklarına girer. Anadolu’dan da deniz
yolu veya Trakya üzerinden kara yolu ile Avrupa’ya
giderdi. İpek Yolu, insan eliyle açılmış bir yol olmayıp
tabiatın ve iklimin hazırladığı geniş vadi yatakları ile
kervanların konaklamalarına yarayacak vahalardan
oluşmuştur. Bu vahalarda zamanla Turfan, Aksu,
Kaşgar, Hotan, Yerkent gibi şehirler kurulmuştur.
Bu bilgilerden hareketle İpek Yolu ile ilgili aşağı-
dakilerden hangisi söylenirse yanlış olur?
9. SINIF SARMAL TARİH
A) Geçtiği yerleri iktisadi açıdan kalkındırmıştır.
B) Halkın refah seviyesini yükseltmiştir.
C) Doğu ve Batı kültürleri arasında bir köprü olmuştur.
D) Konargöçer kavimlerin yerleşik hayata geçme-
sinde etkili olmuştur.
E) Pek çok ulusun birbiriyle tanışmasında ve kültür-
ler arası alışverişte etkin rol oynamıştır.
 –T TS SE ET
7 7–
ÜNİTE TESTİ - 2
1. 4. Moğol İmparatorluğu’nun hukuk ve askerlik işlerini
I. Panayır II. Bedesten
III. Ribat
Yukarıdakilerden hangileri ticaret yolları üzerin-
de kervanların konaklaması amacıyla kurulan
mekânlar arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
2. Orta Asya devletlerinde görülen aşağıdaki mima-
ri eserlerden hangisinin inşa edilmesinde, İpek
Yolu üzerinde hâkimiyet kurulması etkili olma-
mıştır?
A) Kümbet B) Han C) Ribat
D) Arasta E) Kervansaray
3. Konargöçerler ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz
kaldıkları için yerleşik toplumların kaynaklarını ele
geçirmeye çalışmışlardır. Konargöçerler ile yerleşik
topluluklar arasındaki savaşlarda ise genellikle ko-
nargöçerler üstünlük sağlamıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu durumun ortaya çıkmasında konargöçerlerin;
I. sözlü hukuk anlayışını benimsemeleri,
II. savaşçı bir yapıya sahip olmaları,
III. kalıcı eserler inşa etmemeleri
özelliklerinden hangilerinin doğrudan etkili oldu-
ğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
84
düzenleyen kanunlara “Cengiz Han Yasası” denil-
miştir. Cengiz Han Yasası, nesilden nesile aktarı-
lan Türk ve Moğol törelerinin yazılı hâle getirilerek
düzenlenmiş şeklidir. Cengiz Han, kağan seçildiği
1206 yılı kurultayında bu kurallara bazı ilaveler yap-
mış ve bunları resmen yürürlüğe koymuştur. Otuz üç
defter hâlinde düzenlendiği varsıyalan bu yasalar,
İslamiyet’i kabul eden Moğol hanedanları tarafından
da uygulanmıştır.
Yalnızca bu bilgilere göre Moğol hukuku ile ilgili,
I. Adalet ve ordu teşkilatını düzenleyen hükümle-
ri içerir.
II. Moğolların Müslüman olmasından önce de
kullanılmıştır.
III. Töreler ve hükümdar kararlarından kaynağını
almaktadır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
5. Patricilerin uygulamalarına karşı çıkan pleplerin
ayaklanmaları, 12 Levha Kanunları’nın hazırlanma-
sına neden olmuştur.
Bu kanunlar aşağıda verilen devletlerden hangi-
sinde halkın görev ve sorumluluklarına açıklık
getirmiştir?
A) Moğol İmparatorluğu
B) Roma İmparatorluğu
C) Sasani Devleti
D) Kök Türkler
E) Babil Krallığı
6. Orta Çağ Avrupa’sında köylüler iki kısma ayrılırdı.
Serf denilen köylülerin hiçbir hakkı yoktu. Serbest
köylüler ise topraktan kazandıklarının bir kısmını
senyöre vergi olarak verirlerdi.
Bu durum Avrupa’da aşağıdakilerden hangisinin
varlığına kanıt olarak gösterilebilir?
A) Ulus devlet B) Skolastik düşünce
C) Toplumsal sınıflar D) Eyalet sistemi
E) Sosyal adalet
 9. Justinianus Kanunları’nda “Kişiler evli olduklarını
DİKKAT önceden yapılmış drahoma adı verilen bir sözleş-
meyle ya da din görevlisi ve tanıklar huzurunda ev-
Roma Hukuku
lenme iradelerini beyan ederek ispat eder.” ilkesinin
İlk Roma kanunları Krallık Dönemi’nde ortaya çıkmış- kabul edilmesi;
tır. Cumhuriyet Dönemi’nde Roma hukukunun temel I. ailevi konuların kanunlarla düzenlendiğini,
taşı olarak aile, borç, ceza, miras hukuklarını düzen-
II. boşanmaların tazminatla cezalandırıldığını,
leyen ve MÖ 450 yılında çıkartılan “12 Levha Kanu-
nu” ile yazılı hâle gelmeye başlayan Roma kanunları,
III. suçların “dişe diş, göze göz” ilkesine göre ceza-
landırıldığını
Roma Cumhuriyeti’nin son yıllarında farklı kategoriler-
deki konulara cevap verebilecek geniş bir hâle ulaş- durumlarından hangilerini gösterir?
mıştır. Bu dönemde kanun koyma yetkisi senatoda
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
olmuştur. Konsül yardımcısı olan praetorlar yargıçlık
görevini üstlenerek kanunlarda belirtilen hukukun yo- D) I ve III E) I, II ve III
rumlanmasını ve uygulanmasını sağlamışlardır. Zan-
lıların kendilerini savunabilmesi için avukatlık mesleği
ortaya çıkmıştır.

7. İlk Çağ’dan itibaren devletlerin oluşturdukları 10. I. Kırgız

medeniyeti ve sahip oldukları toprakları korumak
II. Peçenek
adına aşağıdakilerden hangisine daha çok önem
verdikleri söylenebilir?
III. Kuman

A) Hayvancılık faaliyetlerinde bulunulmasına Yukarıdaki Türk topluluklarından hangileri Bi-

zans ordusunda ücretli asker olarak görev alma-
B) Güçlü askerî teşkilatların oluşturulmasına
mıştır?
C) Ticarî faaliyetlerin yapılmasına
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Dinin siyasi yaşam üzerinde etkili olmasına
D) I ve III E) II ve III
E) Sosyal devlet anlayışının gelişmesine

8. Öğrencilerine, “Asya’nın önemli kavimlerden biri 11. Hükümdarlar, düzeni sağlamaya çalışırken kendi
olan Moğollar, Baykal Gölü civarında dağınık bir şe- topluluklarının kültür ve gelişmişlik düzeyleri ile sos-
kilde yaşıyorlardı. Moğollar önce Hunların, daha son- yal yapılarına göre hukuk kurallarını şekillendirmiş-
ra Kök Türkler, Uygurlar ve Kırgızların egemenliğine lerdir.
girmişlerdi. ---- , uzun süre Türklerin egemenliğinde
Bu duruma;
yaşayan dağınık Moğol kabilelerini toparlayarak bir
devlet kurdu.” bilgisini veren tarih öğretmeni En-
I. Justinianus,
9. SINIF SARMAL TARİH

gin Bey’in verdiği bu bilgide boş bırakılan yere II. Cengiz Han,
aşağıdaki hükümdarlardan hangisi yazılmalıdır? III. Hammurabi
A) Berke Han hükümdarlarından hangileri örnek olarak göste-
B) Toktamış Han rilebilir?
C) Ögeday Han A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Temuçin D) II ve III E) I, II ve III
E) Çağatay Han

85
 –T TS SE ET
8 8–

SİMÜLASYON TESTİ

1 ve 2. soruları aşağıdaki bilgilere göre yanıtla-

3. Yerleşiklere göre hayat şartları daha zor olan ko-
yınız.
CENGİZ YASASI’NIN
BAZI HÜKÜMLERİ
1. Evli olsun, bekâr olsun gayri meşru ilişkiye giren kişi
idam cezasına mahkûm edilir.
2. Kasten yalan söyleyen, sihirbazlıkla uğraşan, kavga
etmekte olan iki şahıs arasına girerek onlardan
birine yardım edenlerin cezası ölümdür.
3. Suya ve küpe pislemenin cezası ölümdür.
4. Üç defa başkalarından mal alıp üç defa iflas eden,
üçüncü iflastan sonra ölüm cezası ile cezalandırılır.
nargöçerler kendilerini, ailelerini ve mallarını koru-
mak için savaşçı yapıda olmaya önem verirlerdi.
Üretemedikleri ihtiyaç maddelerini yerleşikler üze-
rine yaptıkları akınlarla elde ettikleri için de askerî
organizasyonlar kurarlardı. Konargöçerler günlük
işlerden artan zamanlarda savaşa hazırlık eğitimi
niteliğinde ata binme ve ok atma yarışları düzenle-
yerek cirit ve güreş oyunları oynarlardı.
Bu bilgilere göre konargöçerlerin temel özellik-
leri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebi-
lir?

5. Kaçan bir esiri veya savaş tutsağını eline geçirip de

sahibine iade etmeyen kişi, ölümle cezalandırılır. A) Tarımsal faaliyetler en önemli geçim kaynaklarıdır.
6. Savaş zamanında veya çekilme esnasında; birinin B) Hareketli bir toplumsal yapıya sahiplerdir.
yay gibi herhangi bir nesneyi düşürdüğünü gören
atlı, derhal atından inerek onu kaldırmalı ve sahibine C) Savunma amaçlı kaleler yapmışlardır.
teslim etmelidir. Atından inmeyen, düşen nesneyi
aldıktan sonra onu sahibine iade etmeyen kişi ölüm D) Ticari faaliyetlerde daha çok tahıl ürünlerini ih-
cezası ile cezalandırılır.
raç etmişlerdir.
7. Kuran’ı ezberlemiş olanlardan, fakihlerden,
tabiplerden, ulemadan, hayatlarını ibadete adamış E) Özel mülkiyet anlayışı ve yazılı edebiyat geliş-
zahitlerden, müezzinlerden, ölüleri yıkayanlardan miştir.
vergi alınmayacaktır.
8. Kişi; başkası tarafından sunulmuş olan bir yemeği,
bu yemekten ilk olarak sunan kişi yemedikçe
yemeyecektir.
9. Hiçbirini diğerine tercih etmeksizin bütün dinlere
hürmet edilecektir.
10. Yemek yemekte olan kişilerin yanında geçen adam
derhal attan inmeli, yemek yiyenlerin müsaadesini
almaksızın yemeğe oturmalı, yemek yiyenler de 4. Yunanlı tarihçi Ammianus Marcellinus Sasani ordu-
buna mani olmamalıdır.
su için, “Bütün birlikler demire bürünmüşlerdi. Vü-
cutlarının bütün bölümleri kalın tabakalarla kaplıydı.
1. Hangi maddelerdeki esaslar Moğollarda dinî İnsan yüzü formları öyle maharetle başlarına uydu-
hoşgörünün olduğunun kanıtı olarak gösterile- rulmuştu ki, bütün vücutları metalle kapanmış oldu-
bilir? ğu için üzerlerine gelen oklar sadece, dışarıyı azı-
A) 1 ve 3 B) 2 ve 4 C) 5 ve 6 cık görecek şekilde gözbebeklerinin tam karşısına
denk gelen ya da burunlarının ucunda azıcık hava
D) 7 ve 9 E) 8 ve 10
alabilecekleri kadar bırakılan küçücük bir açıklıktan
2. Cengiz Yasası’ndaki maddeler dikkate alındığın- girebilirlerdi. Bunlardan mızraklı olan bir kısmı öyle
da aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? hareketsiz duruyorlardı ki, bronz mengene ve ke-
lepçelerle tutturulmuş olduklarını zannederdiniz.”
A) Toplumsal huzurun ve düzenin sağlanması amaç-
ifadelerini kullanmıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH

lanmıştır.
B) Günümüzde hafif cezaları bile gerektirmeyen
bazı hususlarda ağır cezalar öngörülmüştür.
C) Halkın sorumlulukları ve temel ahlak kuralları
belirlenmeye çalışılmıştır.
D) Medeni hukuk ile ilgili çeşitli düzenlemeler yapıl-
mıştır.
E) Bizans ve Sasani devletlerinde uygulanan ka-
nunlara temel oluşturulmuştur.
Buna göre Sasani ordusu ile ilgili,
I. Ağır zırhlı birliklerden oluşmuşlardır.
II. Hareket kabiliyetleri kısıtlıdır.
III. Askerlerin büyük çoğunluğu atlıdır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

86
5. 7.
I. Kavimler Göçü’nün yaşanması
Asiller

Rahipler

II. Avrupa’ya Germen akınlarının gerçekleşmesi Burjuvalar

Köylüler (Serfler)

III. Roma İmparatorluğu’nun yıkılış sürecine girmesi Orta Çağ Avrupası’na ait bu sınıf piramidine
göre;
I. Rahipler, asillerden daha fazla hakka sahipler-
IV. Bizans İmparatorluğu’nun sona ermesi
dir.
II. Köylüler toplum içerisinde en az sözü geçen
kesimdir.
V. Avrupa’da feodalite rejiminin ortaya çıkması
III. Burjuvalar, devlet yönetiminde söz hakkına
Orta Çağ’da yaşanan önemli gelişmelerin yer al- sahiplerdir.
dığı bu diyagramda sebep sonuç ilişkisini bozan
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
gelişme hangi numara ile gösterilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) I B) II C) III D) IV E) V
D) I ve III E) II ve III

6.
AVRUPA
İtil ALTAY
DAĞLARI MANÇURYA
Karadeniz Semerkant
İstanbul
Akdeniz Lazkiye
8. Roma’da, evlenmenin geçerli olabilmesi için kızların
Şam Merv ÇİN Loyang
MISIR
Kız

HİNDİSTAN
12, erkeklerin 14 olan evlenme yaşına gelmiş olma-
ıld

Büyük
AFRİKA
en

Okyanus
Umman Hint ları ve akıl hastası olmamaları gerekiyordu. Evlenen
iz

Denizi Okyanusu
kadının iki aileye birden dâhil olamaması, tek bir
Kürk Yolu aileye dâhil olması zorunluluğunun nedenlerinden
İpek Yolu birini de Roma’nın dini oluşturuyordu. Her ailenin
Baharat Yolu
kendine ait bir dini ve ibadet usulleri bulunmaktaydı.
Orta Çağ’da Önemli Ticaret Yolları Kadın, iki ayrı dine birden bağlı kalamazdı. Kadın ya
kendi atalarının dinine bağlı kalır ve ailesinden çık-
Haritada gösterilen ticaret yollarını kullanan As-
maz ya da bu din ile bağını keser ve kocasının dinini
yalı bir tüccarla ilgili aşağıdakilerden hangisi
ve ibadetini benimserdi.
söylenebilir?
A) Bizans topraklarına ulaşmak için İpek veya Ba- Bu bilgiler aşağıdakilerden hangisinin kanıtı ola-
harat yollarını kullanmak durumundadır. rak gösterilebilir?
9. SINIF SARMAL TARİH

B) İpek Yolu’nun kullanımı için Mısırlılardan izin al- A) Din ve sosyal hayatın birbirinden ayrı değerlendi-
mak zorunda kalmıştır. rildiğinin

C) Daha çok tahıl ürünü ve canlı hayvan ticareti
yapmıştır.
D) Baharat Yolu’nu kullanarak daha kârlı bir ticaret
yapmıştır.
E) Kürk Yolu’nu, diğer yollardan daha güvenli bir
güzergâha sahip olduğu için tercih etmiştir.
B) Roma’da tek tanrı inancının benimsendiğinin
C) Kadınların din ve vicdan hürriyetine sahip olma-
dıklarının
D) Özel mülkiyet anlayışının yeterince gelişmediği-
nin
E) Orta Çağ’da toplumsal eşitliğin sağlanabildiğinin

87
 ………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı
9. Sınıf Tarih Dersi I. Dönem II. Ortak Sınavı
Adı-Soyadı: Puan:
Sınıfı ve Numarası:
1. Aşağıdaki yer alan görsellerin ilgili oldukları uygarlıkları, görsellerin üzerindeki boşluğa yazınız. (12 Puan)

…. …. ….

1. Firavun Tutankamon 2. On Emir 3. Buda

…. …. ….

4. Urkagina Kanunları 5. İmparator Justinianus 6. Tuşpa Kalesi

2. Tarihî Çağları sırasıyla yazınız. (8 Puan)

........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

3. Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarını tablodaki uygun olan yerlere yazınız. (15 Puan)

Anadolu Uygarlıkları Mezopotamya Uygarlıkları

9. SINIF SARMAL TARİH

88
 4. Aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerleri üstteki açıklaması doğrultusunda doldurunuz. (18 Puan)

Ay Yılı esasına dayalı takvimi icat Hükümdarları firavun unvanı alan Para bilimi olarak bilinen tarihe yar-
eden uygarlık uygarlık dımcı bilim dalı

Orta Çağ Avrupa’sında derebeylerin

Justinianus Kanunları’nı oluşturan
Tarihin ilk yazılı antlaşması kontrolündeki paralı askerlere veri-
imparatorluk
len isim

5. İlk Çağ’da gerçekleşen önemli göç hareketlerinden 4 tanesini yazınız. (12 Puan)
........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

6. Orta Çağ’da Asya ve Avrupa’da hüküm süren devletlerden 5 tanesini yazınız. (15 Puan)
.......................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................

....……………………………………………………………………………………………………………………………………

7. Aşağıdaki kavramların karşılarına kısaca açıklamasını yazınız. (20 Puan)

Antropoloji

Hicri Takvim
9. SINIF SARMAL TARİH

Kapan

Kolonicilik

Otokrasi

89
 –T TS SE ET
9 9–

SARMAL TEST – 2

1. Millî Mücadele Dönemi ile ilgili meclis tutanakla-
rını ve antlaşmaları inceleyen bir araştırmacı en
çok hangi bilim dalından yararlanır?
A) Etnografya B) Epigrafya
C) Antropoloji D) Diplomatik
E) Nümizmatik
4. Tarihî olayları incelerken;
I. olayların kesintisiz bir şekilde etkileşim içerisin-
de akıp gittiği,
II. olumlu - olumsuz her türlü değerlendirmenin
ele alınması gerektiği,
III. kaynakları bulup çözümleyerek ve her aşama-
da bu kaynakları eleştirerek bilgiye ulaşılması-
nın gerekliliği göz ardı edilmemelidir.

Tarih araştırmalarında dikkat edilmesi gereken

bu hususlar aşağıdakilerden hangileriyle doğru
bir şekilde eşleştirilmiştir?

2. Tarihî bir olayın belgelere dayanması ve objektif bir Belgelere Neden-sonuç

gözle değerlendirilmesi gereklidir. Bu şartlar sağla- Objektiflik dayanma ilişkisi
nırsa “tarih”, bilimsel bir alan hâline gelir.
A) I II III
Buna göre; B) II I III
I. Birden çok kaynağa ve belgeye ulaşılmalıdır. C) III I II
II. Belgeler incelenirken öznel davranılmalıdır. D) III II I
III. Olaylar, yaşandığı dönemin koşullarında değer- E) II III I
lendirilmelidir.

yargılarından hangileri tarihsel bir araştırmada

bilimselliğin sağlanmasında etkilidir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

5. Neolitik Çağ

Anadolu MÖ 8500 - MÖ 5800

Mezopotamya MÖ 10.000 - MÖ 5200

Mısır MÖ 5000 - MÖ 3500

3. Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimlerin bazıları Tablodaki bilgilerden hareketle;

Ay yılı esasına göre bazıları da Güneş yılı esasına
I. Mezopotamya uygarlığının daha erken dönem-
göre hazırlanmıştır.
de Neolitik Çağ’a geçtiği,
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre aşağıdaki takvimlerden hangisinin di- II. Neolitik Çağ’ın uygarlık merkezlerinde aynı
ğerlerinden farklı olduğu söylenebilir? dönemde yaşanmadığı,
A) On iki hayvanlı Türk takvimi III. Mısır uygarlığının diğer uygarlıklara göre daha
B) Miladi takvim gelişmiş olduğu

C) Rumi takvim yorumlarından hangilerine ulaşılabilir?

D) Celali takvim
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Hicri takvim
D) I ve II E) I, II ve III

90
6. Tarih öncesi dönemlerle ilgili aşağıdaki bilgilerin 9. Hitit, Frig ve Urartuların en önemli geçim kaynakları
hangisinde I. de verilenlerin II. de yer alan geliş- tarım ve hayvancılıktır. Lidya ve İyonya’da ise daha
menin nedeni olduğu söylenemez? çok ticaret gelişmiştir.

Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden

I II
hangisi doğrudan etkilidir?

A) Üretimin artması Ticaretin gelişmesi A) Toplumsal eşitlik

B) Dinî inanış
B) Ateşin bulunması Madenlerin işlenmesi C) Düşünce özgürlüğü
D) Coğrafi şartlar
C) Tarımın başlaması Tüketimin azalması
E) Askerî güç
Demirin Dayanıklı malzemele-
D)
kullanılması rin yapılması
Avcı ve toplayıcı ya- Göçebe hayatın geliş-
E)
şamın görülmesi mesi

7. Sakarya Nehri civarında kurulan Frigler, aşağıda-
kilerden hangisiyle Anadolu kültürüne katkı yap-
mışlardır?
A) İlk madenî parayı kullanmalarıyla
B) Demokratik yönetim anlayışıyla
10. Hititlerde toplumsal alanda eşitliğin sağlandığı-
na;
I. kadınlara da boşanma hakkının tanınması,
II. cezaların belirlenmesinde sosyal sınıf farklılık-
larının esas alınması,

C) Tapates adı verilen halı ve kilimleriyle III. tazminat cezalarının daha fazla verilmesi

D) İlk yazılı antlaşmayı imzalamalarıyla durumlarından hangileri kanıt olarak gösterilebi-

E) Kralları için piramitler inşa etmeleriyle lir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

8. Hristiyanlığın doğduğu MS I. yüzyıldan itibaren Ro-
ma İmparatorluğu’nun baskısından kaçarak Ana-
dolu’ya gelen ve burada inançlarını gizlice sürdür-
meye çalışan ilk Hristiyanların izleri ---- ve ---- böl-
gelerinde görülebilmektedir. Roma İmparatorluğu,
IV. yüzyılda ise Hristiyanlığı önce serbest bırakmış
sonra da resmî din olarak kabul etmiştir.
11. İslamiyet’in ilk dönemlerinde daha çok korunma, sa-
vunma ve askerî amaçlı inşa edilerek karakol veya
ordugâh olarak kullanılırdı. Sınır bölgelerinde yoğun-
laşan bu yapılar, yüksek duvarlarla çevrili olup avlu
ve gözcü kulelerinden oluşurdu. XI. yüzyıldan sonra
sınırların genişlemesiyle birlikte iç bölgelerde kalan
9. SINIF SARMAL TARİH

bu yapılar, işlev değiştirerek ticari konaklama ama-

cıyla kullanıldı. Bu yapı örneklerinin çoğu İpek Yolu
Parçada yer alan boşluklara aşağıdakilerden
gibi ticari yollar üzerinde bulunmaktaydı.
hangisi yazılmalıdır?
A) Gordion – Tuşpa Parçada bilgileri verilen ticari mekân aşağıdaki-
lerden hangisidir?
B) Antakya – Kapadokya
C) Sparta – Ninova A) Arasta B) Ribat C) Han

D) Antalya – Roma D) Agora E) Liman

E) İstanbul – Erzurum

91
 12. Aşağıdakilerden hangisi hukuk kurallarının top- 15. Hint kast sistemine göre aşağıdaki kastlardan
lumdan topluma farklılık göstermesinin nedenle- hangisi diğerlerine göre daha ayrıcalıklıdır?
rinden biri değildir?
A) Kşatriyalar B) Brahmanlar
A) Gelenek ve görenekler
C) Vaisyalar D) Sudralar
B) Gelişmişlik düzeyi
C) Dünya görüşü E) Paryalar

D) Evrensel nitelikli olması

E) Toplumların yaşam biçimi

13. Tolga: İlk Çağ’da bazı toplumlar yazıyla tanışmala- 16. • Benden başka Tanrı’n olmayacak.
rına rağmen uzunca bir süre sözlü hukuk kurallarını • Kendin için oyma put, yukarıda göklerde olanın
kullanmaya devam etmişlerdir. yahut aşağıda yerde olanın yahut yerin altında
Derya: Bu durumun en iyi örneği de töre anlayışını sularda olanın hiç suretini yapmayacaksın,
benimseyen Türklerdir. onlara eğilmeyeceksin ve onlara ibadet etme-
yeceksin.
Esra: Türklerde bu durumun yaşanmasında ----
• Tanrı’nın adını boş yere ağzına almayacaksın.
Diyalogda yer alan bilgiler dikkate alındığında
Eski Ahit’in ilk ve en önemli kısmı olan ve
Esra’nın sözlerini aşağıdakilerden hangisi ile de-
Tevrat’ta geçen “On Emir”in yukarıda verilen bazı
vam ettirmesi doğru olur?
hükümlerine göre aşağıdakilerden hangisine ula-
A) tek tanrılı din anlayışını benimsemeleri önemli bir
şılabilir?
rol oynamıştır.
A) Hristiyanlığın temel esaslarıdır.
B) göçebe kültür ve birlikte yaşama tecrübesi etkili
B) Heykel sanatı gelişme göstermiştir.
olmuştur.
C) Monarşiye dayalı bir yönetim anlayışı savunul-
C) tarımsal faaliyetlerle ilgilenmeleri önemli bir et-
maktadır.
kendir.
D) Tek tanrılı bir inanç sistemi benimsenmiştir.
D) Çin ile yakın ilişkiler kurulması etkili olmuştur.
E) Mezar kültürünün gelişmesine ortam hazırlamış-
E) İpek Yolu üzerinde yaşamaları önemli bir rol oy-
tır.
namıştır.

14. İpek Yolu, İlk ve Orta Çağlarda Çin ve Orta Doğu ile 17. 1347-1351 yılları arasında yaşanan ve önce Bi-
Batı ülkeleri arasındaki transit kara ticaretinde kulla- zans’ı daha sonra da Avrupa’yı etkisi altına alan
nılan en işlek ticaret yoludur. “veba salgını”nın;
9. SINIF SARMAL TARİH

Bu yolu ele geçirmek isteyen kavimler arasında

I. merkezî krallıkların güçlenmesi,

aşağıdakilerden hangisi yoktur? II. demografik yapının değişmesi,

III. psikolojik travmaların yaşanması
A) Türkler B) Moğollar
gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı sa-
C) Araplar D) Bulgarlar
vunulabilir?
E) Farslar
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

92
 4.
ÜNİTE

İLK VE ORTA
ÇAĞLARDA
TÜRK DÜNYASI
ÜNİTE KONULARI

 AVRASYA’DA İLK TÜRK İZLERİ (TÜRKLERIN TARIH SAHNESINE ÇIKIŞI)

 BOYLARDAN DEVLETE (İÇ ASYA’DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERI)

 TÜRKLERDE COĞRAFYA İLE OLUŞAN YAŞAM TARZI (GÜÇ VE YÖNETIM YAPISI)

 KAVİMLER GÖÇÜ VE AVRUPA HUN DEVLETİ

 İLK TÜRK DEVLETLERİ VE KOMŞULARI

 SICAK BÖLGE

1. Avrasya’da İlk Türk İzleri (Türklerin Ta-

rih Sahnesine Çıkışı) İlk Türk Devletlerinde Veraset Sistemi

• Yapılan araştırmalar neticesinde “Türk” kelimesinin

farklı anlamlara geldiği tespit edilmiş ve 552’de kurulan Bir hükümdar öldükten sonra hanedanın (hükümdar
Kök Türk Devleti ile ilk kez resmi bir kimlik kazanmıştır. sülalesi) erkek üyeleri tahta geçme hakkına sahip olur.
Türk Adının Anlamı
Çin Kaşgarlı A. Ziya G.
Kaynakları Mahmut Wambery Gökalp Doerfer Tahta geçmek isteyen hanedan üyeleri (genellikle
Kanun hükümdarın oğulları) taht kavgasına girişir ya da ku-
Olgunluk Devlete
Miğfer Türemek ve nizam rultayda yapılan istişarelerle (toplantılar) en güçlü olan
çağı bağlı halk
sahibi kişi belirlenir.
• Türkiye adı, VI. yüzyıldan itibaren Bizans kaynak-
larında Orta Asya için, IX ve X. yüzyıllarda ise Volga
Nehri’nden Orta Avrupa’ya kadar uzanan bölge için kul- Taht kavgasını kazanan veya çeşitli görüşmelerle
lanılmıştır. belirlenen hanedan üyesinin “kut”lu (Tanrının seçtiği)
• XI-XIII. yüzyıllarda Mısır ve Suriye’ye Türkiye denil- kişi olduğu düşünülür ve o hanedan üyesi tahta geçme
miştir. Anadolu, XII. yüzyıldan itibaren Batılılar tarafından hakkına sahip olur.

Türkiye olarak anılmaya başlanmıştır.

Hükümdarın Kullandığı Hükümdarlık
• Orta Asya’da yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Unvanlar Sembolleri
önemli kültür merkezleri ortaya çıkarılmıştır.
Otağ (hakan çadırı), örgin
(taht), kılıç, nevbet (davul),
Orta Asya Kültür Merkezleri Tanhu, Şanyü, Kağan,
kur (kemer), berge (kamçı),
Anav Kültürü: Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Hakan, Han, Yabgu, İlteber,
kama (bıçak), kotuz (sorguç),
İdikut, Erkin, İlteriş
Afanesyevo Kültürü: Türklere ait en eski kültürdür. tuğ (sancak), ordu, yay, toy
(ziyafet)
Andronova Kültürü: Orta Asya’da ilk kez tunçtan ve altın-
dan yapılmış eserlerin bulunduğu kültürdür.
Asya Hun Asya Hun Avrupa Hun
Karasuk Kültürü: Orta Asya’da demirin ilk kez işlendiği
Devleti’nin Devleti’nin Devleti’nin
kültürdür.
Kurulması yıkılması kurulması
Tagar Kültürü: Orta Asya’nın en gelişmiş kültürüdür.
(MÖ 220) (216) (370)

2. Boylardan Devlete (İç Asya’da Kurulan

İlk Türk Devletleri)
Avrupa Hun I. Kök Türk
• Türk toplumu; oguş (aile), urug (aileler birliği), boy Kavimler
Devleti’nin Devleti’nin
(ok), budun (millet) ve il (devlet) adı verilen unsurların bir Göçü
yıkılması kurulması
araya gelmesiyle oluşur. (375)
(496) (552)
• Boylar konfederasyonu şeklinde örgütlenen Türk
devletleri, boylar arasında birliği sağladıklarında çok güçlü
bir yapıya kavuşmuşlardır. Fakat bu boy birliğinin bozul- I. Kök Türk II. Kök Türk II. Kök Türk
9. SINIF SARMAL TARİH

ması Türk devletlerinin kısa sürede zayıflamalarında hatta Devleti’nin Devleti’nin Devleti’nin
yıkılmalarında etkili olmuştur. yıkılması kurulması yıkılması
(630) (682) (742)
• İlk Türk devletlerinde hükümdar, kut anlayışına (yö-
netme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılması)
göre ülkeyi yönetme hakkına sahiptir.
Uygur Uygur
• Kut, hükümdara kan bağıyla bağlı olan hanedan üye- Devleti’nin Devleti’nin
lerine geçer. Bu durum da “Devlet hanedanın ortak ma- kurulması yıkılması
lıdır.” anlayışının doğmasında yani hanedan üyelerinin (744) (840)
tahta çıkma hakkı elde etmesinde etkili olmuştur.

94
 SICAK BÖLGE

• Orta Asya toplulukları, iklim şartlarının etkisiyle ta- • Kurultaya kağan başkanlık eder, kağanın olmadığı
rımdan ziyade geçimlerini hayvancılık üzerine kurmak zamanlarda aygucı (başbakan) kurultayda başkanlık gö-
durumunda kalmışlardır. revini yürütürdü.

• Hayvancılık ile uğraşan Türklerin büyük çoğunluğu • Kurultayın daimi üyeleri olan “toygun”lar hükümdar
da konargöçer bir yaşam tarzını benimsemiş, bu durum da veya veliahtı belirleyebilir, törelerde değişiklik yapabilirdi.
savaşçı bir toplum yapısı ve ordu-millet anlayışının ortaya Kurultay kararlarının uygulanması için de buyruklardan
çıkmasına neden olmuştur. (bakan) oluşan ayukı (hükümet) oluşturulurdu.
• İlk Türk devletlerinde ülke yönetimini kolaylaştırmak
Orta Asya’nın sert karasal iklimi amacıyla “ikili sistem (teşkilat)” anlayışı uygulanmıştır.
Bu anlayışa göre ülke doğu ve batı olmak üzere ikiye ay-
rılmış, doğu tarafını kağan, batı tarafını genellikle kağanın
Hayvancılık faaliyetlerinin daha çok yapılmasına, kardeşi “yabgu” unvanını alarak yönetmiştir.
• Kağan, Gök Tengri tarafından kendisine verilen ve
ekonomik gücün halka adil bir şekilde dağıtılmasını ifade
Konargöçer bir toplum yapısının oluşmasına neden eden “ülüş” anlayışına göre hareket etmiştir.
olmuştur.
• Türklerde her daim hazır bir ordunun bulunduğu, Ha-
zarlar haricinde paralı askerliğin olmadığı ve kadın erkek her-
• Manihaizm dinini benimseyen Uygur Türklerinin bir
kesin asker sayıldığı ordu-millet anlayışı vardır.
kısmı ise tarımla uğraşmaya başlamış ve yerleşik hayata
geçmişlerdir.
TARİHTE KURULAN ÖNEMLİ TÜRK DEVLETLERİ
Uygurların Manihaizm Dinini
Kabul Etmesinin Sonuçları İLK TÜRK
DEVLETLERİ TÜRK-İSLAM
(İSLAMİYET
ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
Mani dini canlılara zarar vermeyi ve et yemeyi yasakla- DEVLETLERİ)
dığı için hayvancılık terk edildi.
Anadolu Dışında Anadolu’da Kuru-
1. Asya Hun Kurulan Türk- lan Türk İslam
Devleti İslam Devletleri Devletleri
Uygur Türkleri tarımsal faaliyetlere başladı ve
2. Avrupa Hun
yerleşik hayata geçti. Devleti
Orta Asya ve 1. Birinci Beylikler
3. I. Kök Türk (Saltuklular, Daniş-
Çevresinde Ku-
Devleti mentliler, Artuklu-
rulan Türk İslam
Yerleşik hayat ile beraber mimari, şehircilik, ticaret, 4. II. Kök Türk Devletleri lar, Mengücekliler,
bilim, sanat ve edebiyat alanlarında önemli gelişmeler Devleti 1. Karahanlılar Çaka Beyliği vb.)
yaşandı. 5. Uygur Devleti 2. Gazneliler 2. Türkiye Selçuk-
6. Hazarlar 3. Samanoğulları
lu Devleti
4. Büyük Selçuklu
7. Karluklar Devleti 3. İkinci Beylikler
Yeni dinin öğrenilmesi ve yayılması için kitaplar yazıldı ve (Karamanoğulları,
8. Avarlar 5. Harzemşahlar
bu kitapların çoğaltılması için ilk defa matbaa kullanıldı. Candaroğulları,
9. Türgişler
Germiyanoğulları,
10. Bulgarlar
Canikoğulları,
9. SINIF SARMAL TARİH

11. Oğuzlar Osmanoğulları,

Ancak bu din, Türklerin savaşçı özelliklerini kaybetme- Mısır’da Kurulan
12. Kıpçaklar Hamitoğulları,
lerine ve zayıflamalarına neden oldu. (Kumanlar) Türk İslam
Aydınoğulları,
Devletleri
13. Peçenekler 1. Tolunoğulları Menteşeoğulları,
• İlk Türk devletlerinde kağan dışında devlet yöneti- 14. Kırgızlar 2. İhşidiler Saruhanoğulları,

mindeki en etkili organ “kurultay” olmuştur. Boy beyleri- 15. Macarlar (Akşitler) Eşrefoğulları, vb)
3. Eyyubiler 4. Osmanlı Devleti
nin de katılımı ile oluşan ve genellikle yılda üç kez topla- 16. Sabirler 4. Memlûklular
17. Başkırtlar 5. Türkiye
narak devlet işlerinin görüşüldüğü üst düzey meclis olan Cumhuriyeti
kurultayda siyasi, askerî ve ekonomik konularda kararlar
alınırdı.

95
 SICAK BÖLGE

• Mete Han, MÖ 209’da “onluk sistemi” oluşturarak Uygur Devleti (744-840)

Türklerde ilk düzenli orduyu kuran hükümdar olmuştur.
• Genellikle atlı askerlerden (süvari) oluşan Türk ordu-
su hızlı bir hareket kabiliyetine sahiptir.
• Türkler atı ehlileştirmişler, üzengi, nal, gem ve eyer
gibi araçları geliştirerek atı savaşlarda etkin bir güç olarak
kullanmışlardır. “Sahte ricat (geri çekilme)”, “pusu” ve
“turan (hilal) taktiği” Türklerin başarıyla uyguladığı savaş
taktikleri olmuştur.
ORTA ASYA’DA KURULAN ÖNEMLI TÜRK DEVLETLERI
Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216)
• Ötüken merkez olmak üzere tarihin bilinen ilk Türk dev-
letini kurdular. Bilinen ilk hükümdarı Tuman’dır (Teoman).
• Teoman’ın oğlu Mete Han ise ilk kez bütün Türk boylarını
birleştirip Asya Hunlarının en güçlü zamanlarını yaşamasını
sağladı.
• Mete Han’dan sonra başa geçen Ho-han-yeh, Çin egemen-
liği altına girmek isteyince kardeşi Çi-çi bu duruma karşı çıktı.
• İki kardeş arasındaki mücadeleler sonucunda Hunlar,
doğu ve batı olarak ikiye ayrılarak siyasi birliklerini kaybetti-
ler. Bir süre sonra da Çin’in hâkimiyeti altına girdiler.
I. Kök Türk Devleti (552-630)
• Bumin Kağan, 552 tarihinde Töles boylarını itaat altına aldı
ve Avar Devleti’ni yıkarak Ötüken merkez olmak üzere Kök
Türk Devleti’ni kurdu.
• Bumin Kağan ülkeyi doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırdı.
• Doğu tarafını kendisi yönetirken batı tarafının yönetimini İs-
temi Yabgu’ya bıraktı.
• Mu-kan Kağan Dönemi, Kök Türklerin en parlak devri oldu.
• Mukan Kağan’dan sonra kardeşi Taspar Kağan (Ta-Po)
devletin başına geçti. Taspar Kağan’ın ölümünden sonra ya-
şanan taht kavgaları sonucunda devlet zayıfladı.
• 582 tarihinde devlet, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Bu iki devlet de çok etkili olamadı ve Kök Türkler bir süre
sonra Çin egemenliğine girdi.
II. Kök Türk Devleti (682-742)
• I. Kök Türk Devleti’nin yıkılışı sonrası Türklerin büyük bölü-
mü elli yıl kadar Çin egemenliğinde yaşamak zorunda kaldı.
• Bu dönemde Chie-shih- shuai (Kürşat) ve 39 arkadaşı
Çin sarayını basıp imparatorluk veliahdını kaçırma girişimi-
ni gerçekleştirdi.
• 682 tarihinde Kutluk Kağan önderliğinde başlayan ba-
9. SINIF SARMAL TARİH
• Uygurlar, Kutluk Bilge Kül Kağan önderliğinde Karabal-
gasun çevresinde devletlerini kurdular.
• Moyen Çor döneminde devletin sınırları Siri Derya (Sey-
hun) Nehri’ne kadar genişledi.
• Bögü Kağan, Türklerin yaşamlarını büyük ölçüde değişti-
ren Manihaizm dinini benimsedi.
• 821 tarihinden itibaren Çin entrikaları neticesinde iç karı-
şıklıklar arttı ve devlet dağılma sürecine girdi.
• Baga Tarkan Dönemi’nde Kırgızların başlattığı isyan so-
nucunda yıkıldılar.
• Çeşitli bölgelere dağılan Uygurlar; Kansu Uygur Devleti
(Sarı Uygurlar, 847-1226) ve Doğu Türkistan (Turfan Uy-
garlığı) Uygurları (856-1209) adında iki ayrı devlet kurdular.
• İlk Türk devletlerinde yazılı hukuk yerine sözlü (yazı-
sız) hukuk kuralları gelişti. Türklerdeki yazısız hukuk kuralları
“töre” olarak adlandırılırdı.
Törenin Kaynağı
Hükümdar Kurultay Gelenek-
kararları kararları görenekler
• Kağan dâhil herkesin töreye uyma zorunluluğu vardı.
Bu durum ilk Türk devletlerinde hukuk üstünlüğü ilkesinin be-
nimsendiğinin bir göstergesidir.
3. Türklerde Coğrafya İle Oluşan Yaşam
Tarzı (Güç ve Yönetim Yapısı)
• Orta Asya’daki sert karasal iklim şartlarına bağlı ola-
rak Türkler zorunlu olarak konargöçer bir yaşam tarzını
benimsemiş ve daha çok hayvancılık ile uğraşmışlardır.
• İlk Türk devletleri sadece Orta Asya’da yaşamlarını
sürdürmemişler, çeşitli nedenlerden dolayı dünyanın farklı
bölgelerine kitlesel göç hareketlerinde bulunmuşlardır.

ğımsızlık mücadelesinde Türkler bağımsızlıklarını elde etti.

• Kutluk Kağan İlteriş unvanını aldı. Tonyukuk ise “Apa Tar- Türk Göçlerinin Nedenleri
kan” unvanını alarak bütün askerî ve idari işlerin başına geçti.
• Kutluk Kağan’ın ölümünden sonra kardeşi Kapgan Kağan
devletin başına geçti ve Çin’e karşı 25 sefer düzenledi. Tarım alanları ve
Boylar arası Bağımsız
• 716 tarihinde Kutluk Devleti’nin kağanı, Bilge olurken kar- otlakların yeter-
deşi Kül Tigin de ordunun başına geçti. Bu devirde Türk mücadeleler yaşama arzusu
sizliği
tarihinin en önemli eserleri arasında gösterilen Orhun Ya-
zıtları (Kök Türk Kitabeleri) oluşturuldu.
Nüfusun artması Çinliler ve
• Bilge Kağan Dönemi’nde II. Kök Türk Devleti en parlak de- Cihan hâkimiyeti
ve kaynakların Moğolların
virlerini yaşadı. Bilge Kağan’dan sonra II. Kök Türk Devleti anlayışı
yetmemesi baskıları
yıkılış sürecine girdi.
96
 SICAK BÖLGE
4. Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti
• Asya Hun Devleti’nin dağılmasından sonra Hunlar
ve birçok Türk boyunun Karadeniz’in kuzeyine göç etmesi
ve burada yaşayan barbar kavimlere baskı uygulayarak
onları Avrupa’ya göçe zorlaması ile Kavimler Göçü (375)
gerçekleşmiştir.
Kavimler Göçü’nün Sonuçları
• Barbar kavimleri Roma İmparatorluğu’nu zayıflattı ve za-
yıflayan Roma, Doğu Roma (Bizans) ve Batı Roma olmak
üzere ikiye ayrıldı. Batı Roma 476’da yıkıldı.
• Barbar kavimlerinin Avrupa’ya yerleşmesi ve buradaki
halkla kaynaşması sonucunda yeni milletler (İngiliz, Fran-
sız, İspanyol, Alman) ortaya çıktı ve Avrupa’nın etnik ya-
pısı değişti.
• Merkezî krallıklar güç kaybetti ve feodalite (derebeylik)
ortaya çıktı.
• Hristiyanlık yayıldı, kilise önem kazandı ve skolastik dü-
şünce ortaya çıktı.
• İlk Çağ sona erdi ve Orta Çağ başladı.
Avrupa Hun Devleti (370 - 496)
• Balamir tarafından kurulan Avrupa Hun Devleti Attila
Dönemi’nde en parlak devrini yaşadı.
• Attila Dönemi’nde Bizans İmparatorluğu üzerine düzenle-
nen I ve II. Balkan seferleri sonucunda bu devletle Margus
ve Anatolios antlaşmaları imzalandı.
• Bu antlaşmalarla Bizans vergiye bağlanarak kontrol altına
alındı.
• Attila daha sonra yönünü Batı Roma İmparatorluğu’na çe-
virdi ve Galya Seferi’ne çıktı.
• Bir yıl sonra da İtalya Seferi’ne çıktı ancak Papa I. Leo’nun
af dilemesi ve vergi vermeyi taahhüt etmesi ile İtalya’nın fet-
hi gerçekleşmedi.
Diğer Türk Devlet ve Toplulukları
Hazarlar: Museviliği kabul eden ilk Türk devletidir.
Karluklar: Talas Savaşı’nda Arapların yanında savaştılar
ve İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu oldular.
Avarlar: Bayan Han liderliğinde Macaristan’da devlet kur-
dular. Bizans ile sıklıkla mücadele ederek İstanbul’u ilk
kez kuşatan Türk devleti oldular.
Türgişler: Emevilerle mücadele ettiler. Baga Tarkan kendi
adına para bastıran ilk Türk hükümdarı oldu.
97
Bulgarlar: Bulgarya Devleti’ni kurdular. Daha sonra Tuna
Bulgarları (Hristiyan) ve İtil Bulgarları (Müslüman) olarak
ikiye ayrıldılar.
Oğuzlar: X. yüzyılda Aral Gölü’nün güneyinde Oğuz Yab-
gu Devleti’ni kurdular. Oğuzlara bağlı Kınık Boyu Selçuk-
lu, Kayı Boyu ise Osmanlı Devleti’ni kurdu.
Kıpçaklar (Kumanlar): XI. yüzyılda Bizans’a akınlar düzen-
lemişler, Memlûk Devleti’nin kontrolünü ele geçirmişlerdir.
Peçenekler: Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlar
Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusundan ayrılarak Alp
Arslan’ın ordusuna katılmışlardır.
Kırgızlar: 840 tarihinde Uygurları yıkarak bağımsız bir dev-
let kurdular. Dünyanın en uzun destanı olan “Manas Desta-
nı” Kırgızların en önemli eserlerinden biridir.
Macarlar: Günümüz Macaristan topraklarına gelip yerleşti-
ler. XI. yüzyıldan itibaren Hristiyanlığı kabul edip millî kimlik-
lerinden uzaklaştılar.
Sabirler (Sibirler-Sabarlar): Hazar Devleti’nin temelini
attılar. XVII. yüzyılda da günümüzde Sibirya adıyla bilinen
bölgeye yerleştiler.
Başkırtlar: Ural Dağlarının kuzey ve doğu kesimlerinde
ilk olarak ortaya çıktılar. Günümüzde Başkortostan Özerk
Cumhuriyeti’nde yaşamaktadırlar.
5. İlk Türk Devletleri ve Komşuları
• Türkler, yaşadıkları coğrafya itibariyle Çin, Sasani
ve Bizans devletleriyle yakın ilişki halinde olmuşlardır.
• Kök Türkler, Türk tarihinde ilk kez Bizans’a elçi
göndermiş, Sasanilere karşı Bizans ile işbirliği yapma
yoluna gitmişlerdir.
• Türkler, Çin, Sasani ve Bizans ile kurdukları ticari
ilişkilerde bu devletlerin paralarını veya satir adı verilen
parayı kullanmışlardır.
• Türk devletleri, kervanlardan vergi almış, kervanların
güvenlik ve konaklama ihtiyaçlarını karşılamış, ticari faali-
yetlerin devamlılığı ve güvenliği için komşu devletlerin
sınırlarında “serbest ticaret bölgeleri” oluşturmuşlardır.
9. SINIF SARMAL TARİH
• Ticari faaliyetlere en çok önem veren Türk devleti
olan Uygurlar, ticari faaliyetlerden önemli gelirler elde et-
miştir.
• Ticaret konusunda en fazla gelişme gösteren Türk
devletlerinden biri olan Hazarların hoşgörülü, özgür, ve
güvenli siyasi yapısı Hazarlar Dönemi’ne “Hazar Barış
Çağı” (Paxa Hazarika) denilmesine neden olmuştur.
 –T TS SE ET
1 1–
AVRASYA’DA İLK TÜRK İZLERİ
(TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI - TÜRK ADI - KÜLTÜR MERKEZLERİ)

1. 4. Andronova kültürü ile benzerlik gösteren Karasuk

kültürü (MÖ 1200-MÖ 700), adını Yenisey Irmağı’nın
III.
I. bir kolu olan Karasuk Nehri’nden almıştır. Bu kültü-
II. V. rün en önemli özelliği, dünyanın pek çok bölgesine
IV. göre demiri daha erken işlemeye başlamasıdır.

Buna göre Karasuk kültüründe yaşayan toplum-

lar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Anav kültürünü etkilemişlerdir.

Türk tarihine ait en eski kaynaklar, haritada nu-
maralarla gösterilen bölgelerden hangisinde yer B) İlk kez madencilik faaliyetleri ile ilgilenmişlerdir.
alır? C) Ticari alanda gelişmişlerdir.
A) I B) II C) III D) IV E) V D) Orta Asya’da yaşamışlardır.

E) Kültürel etkileşime kapalıdırlar.

2. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden daha önce 5. Bizans kaynaklarında “Türkiye” kelimesi coğrafi bir
gerçekleşmiştir? kavram olarak; VI. yüzyılda Orta Asya için, IX ve X.

A) Kök Türklerin yıkılması yüzyıllarda Volga ve Orta Avrupa arasındaki bölge

için, XI. yüzyıldan itibaren ise Mısır, Suriye ve Ana-
B) Türklerin Avrupa’da devlet kurması
dolu için kullanılmıştır.
C) Orta Asya’da Türk siyasi birliğinin sağlanması
Bu bilgilere göre farklı coğrafyalara Türkiye is-
D) Kavimler Göçü’nün başlaması
minin verilmesinde aşağıdakilerden hangisinin
E) Türklerin Müslüman Araplarla mücadele etmesi daha çok etkili olduğu söylenebilir?
A) Türklerin tek bir bölgeyi vatan olarak benimse-
memeleri
B) Türk devletlerinin töre anlayışına sahip olmaları
C) İslamiyet’in Türkler arasında hızla yayılması
3.
Miğfer D) Bizans İmparatorluğu’nda yazılı kültürün geliş-
miş olması
E) Orta Asya’nın önemli ticaret yollarına sahip ol-
? Türemek
Türk ması
Adının
Anlamı

Güç-Kuvvet ? 6. I. Arminius Vàmbèry

9. SINIF SARMAL TARİH

II. Kaşgarlı Mahmut

Verilen tabloda boş bırakılan yerlere aşağıdaki- III. Ziya Gökalp
lerden hangileri getirilmelidir?
Türk adının hangi anlamlara geldiğini araştırmak
A) Bağımsız ruhlu – Adaletli ve bu konu ile ilgili bir makale yazmak isteyen
B) Yenilikçi – Durağan Buse’nin, yukarıdakilerden hangilerinin görüşle-
C) Adaletli – Töre sahibi rini dikkate alması gereklidir?

D) Olgunluk çağı – Kanun ve nizam sahibi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

E) Töre sahibi – Bağımsız ruhlu D) I ve III E) I, II ve III

98

DİKKAT
Türk Adının İlk Kez Kullanılması
Herodotos’un MÖ V. yüzyılda kullandığı Targita ismi-
nin Türk kelimesinin ilk şekli olabileceği ileri sürülmüş-
tür. İskit topraklarında oturdukları söylenen Tyrkaeler,
Tevrat’ta adı geçen Yafes’in torunu Togharma, eski
Hint kaynaklarında bildirilen Turukhalar, Thraklar ve
Troialılar’ın Türk adını ilk defa taşıyan kavimler olduğu
sanılmıştır. İslâm kaynaklarında bildirilen İran Zend-
Avesta rivayetleri içerisinde Hükümdar Feridun’un
oğlu Turac ve Yafes’in torunu Türk’ten türeyen nesil
de Türk adını ilk alan kavim diye düşünülmüştür. Ayrı-
ca İran-Turan mücadelelerinde bahsi geçen Efrâsiyâb
da (Alp Er Tonga) bir Türk başbuğu kabul edilmek-
tedir. Çin kaynaklarında geçen ve Hun Hükümdarı
Mo-tu’nun kabilesinin adı olarak gösterilen Tu-ku’nun
(T’u-ko) Türk anlamına geldiği, bu kelimenin MÖ
209’da kaynaklarda yer aldığı bazı araştırmacılar ta-
rafından ileri sürülmüştür.
7. II. Kök Türk Devleti’nin kurulması
Orta Asya’da gerçekleştirilen kazılar sonucunda
bulunan ve İskitlere ait olduğu tahmin edilen gör-
seldeki altından yapılma eser dikkate alındığında
İskitlerin;
I. mimari,
II. sanat,
III. madencilik
alanlarının hangilerinde gelişme gösterdikleri
söylenemez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
99
8. Tarih öğretmeni Oğuz Bey derste: “Türk kültürü-
nün önemli bir unsuru olan at, ilk defa bu kültürde
görülmüştür ve bu kültür Orta Asya’nın en eski kültü-
rüdür. Günümüzde Aşkabat’ın güneydoğusunda yer
almaktadır.” anlatımını yapıyorsa Orta Asya’daki
hangi kültürden bahsetmektedir?
A) Andronova B) Afanesyevo
C) Anav D) Tagar
E) Karasuk
9. Orta Asya kültürleri içerisinde günümüze en ya-
kın olan, MÖ 700 ile MÖ 300 yılları arasında tarih-
lendirilen ve kendinden önceki kültürlerden daha
da gelişmiş olduğu bilinen kültür aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Andronova B) Anav
C) Afanesyevo D) Karasuk
E) Tagar
10. Asya Hun Devleti’nin kurulması
Kavimler Göçü
Tarihsel sıralamaya uygun bir biçimde hazırla-
nan yukarıdaki diyagramda boş bırakılan yere
aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) I. Kök Türk Devleti’nin kurulması
B) Uygur Devleti’nin kurulması
C) Avrupa Hun Devleti’nin kurulması
D) I. Kök Türk Devleti’nin yıkılması
E) Avrupa Hun Devleti’nin yıkılması
9. SINIF SARMAL TARİH
11. Afanesyevo kültürünün temel özellikleri ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Türklere ait en eski kültür bölgesidir.
B) Hazar Denizi’nin güneyinde yer alır.
C) Orta Asya’nın en gelişmiş kültürüdür.
D) Dünyanın en eski kültürüdür.
E) Atın ilk görüldüğü kültürdür.
 –T TS SE ET
2 2–
BOYLARDAN DEVLETE - 1
(TÜRKLERDE DEVLET VE TOPLUM YAPISI)
1. 4. Orta Asya’da kurulan Türk devletleri, iç işlerinde
Oguş Urug Boy Budun
İlk Türk Devletleri’ndeki toplum yapısı ile ilgili
hazırlanan yukarıdaki diyagramda boş bırakılan
yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Kurultay B) İl (El) C) Halk
D) Aşiret E) Kabile
2. Mezopotamya ve Mısır medeniyeti kadar eski olan
Türk tarihi hakkında yeteri kadar bilgi sahibi değiliz.
Aşağıdakilerden hangisi bu durumun temel ne-
denleri arasında gösterilebilir?
A) Türklerin Çinliler ile ticari ilişkiler kurması
B) Araştırmaların Avrupalı tarihçiler tarafından ya-
pılması
C) Türklerin güçlü bir askerî teşkilata sahip olması
D) Orta Asya’da iklim değişikliğinin yaşanması
E) Türklerde yazılı kültürünün geç dönemde geliş-
mesi
3. İlk Türk devletlerinde ülke topraklarının hanedanın
ortak malı sayılması ve veraset sistemindeki belirsiz-
likler birçok olumsuzluğa yol açmıştır.
Aşağıdakilerden hangisi, bu olumsuzluklar ara-
sında gösterilemez?
A) Sık sık taht kavgalarının yaşanması
B) Merkezî otoritenin zayıflaması
C) İlk Türk devletlerinin ömrünün kısa olması
D) Hukuk kurallarının töreye dayandırılması
9. SINIF SARMAL TARİH
E) Ülke topraklarının doğu ve batı olmak üzere ikiye
ayrılması
AKLINDA KALSIN
Federalizm (Federatif Yapı): İç işleri itibarıyla özerk
olan devletlerin (federe devlet) oluşturduğu siyasi bir
birliktir. Bu devletler dış politikada ortak bir anlayış ile
hareket ederler.
?
bağımsız olan Türk boylarının bir araya gelmesiyle
oluşmuştur.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?
A) Devletlerin uzun süre varlığını sürdürdüğünün
B) Federatif bir örgütlenmenin
C) Hakanın Tanrı’nın vekili olduğunun
D) Merkeziyetçi yönetimin benimsendiğinin
E) Ülkenin hanedan arasında paylaşıldığının
5. Türklerde kağan, devletin başı olarak iç ve dış siya-
seti düzenler, savaş ve barışa karar verir, ordulara
komutanlık eder, elçiler gönderir ve elçileri kabul
ederdi. Ayrıca devlet teşkilatının her kademesindeki
görevlileri tayin eder veya onları görevlerinden alırdı.
Buna göre kağanın yetki ve görevleri ile ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Kişilerin inançlarına ve yaşam tarzlarına müda-
hale edebilir.
B) Halkın temel ihtiyaçlarını karşılamakla yükümlü-
dür.
C) Dış politikada atılacak adımlar ve uygulanacak
siyasete karar verir.
D) Devletin yürütme gücünü kullanma hakkına
sahiptir.
E) Askerî alanla ilgili en üst düzey makamı elinde
bulundurur.
6. Eski Türklerde sosyal yaşam dönem dönem değişik-
lik göstermiştir. Türklerin, doğa şartlarına bağlı olarak
göçebe hayat tarzından yerleşik toplum düzenine
geçmeleri, pek çok değişikliği beraberinde getirmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi bu genellemeyi kanıtla-
maz?
A) Mimari alanda gelişmelerin yaşanması
B) Konut ve toprak vergilerinin alınması
C) Mezarlara günlük yaşamla ilgili eşyaların konul-
ması
D) Uygurlarda kitap basma tekniğinin gelişmesi
E) Tarımsal üretimin ekonomideki payının giderek
artması
100
 9. İslamiyet öncesi Türk devlet ve toplum yapısı
AKLINDA BULUNSUN hakkında aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi
yapılamaz?
Kut Anlayışı
A) Bağımsızlık ve cihan hâkimiyeti anlayışı benim-
• Kut anlayışı ilahi bir kavramdır. Kağan, Tanrı istedi- senmiştir.
ği ve kendisine kut verildiği için hükümdardır. Ancak
B) Hükümdarların tanrı tarafından görevlendirildiği-
onun yöneticiliği kalıcı değildir. Tanrı’nın verdiği yetki
ne inanılmıştır.
yine onun tarafından alınabilir.
C) Devlet işleri, “kurultay” adlı danışma meclisinde
• Kağanın devleti yönetmeye devam edebilmesi için
görüşülmüştür.
üzerine düşen görevleri yerine getirmesi gerekir. Bu
nedenle Türklerde kağanların tahta çıkarak icraatla- D) Boylar arasında birliktelik sağlanması Türk dev-
rını gerçekleştirememesi veya herhangi bir sebeple letlerinin güçlü ve uzun yaşamasında etkilidir.
devletin dağılması gibi olaylar, kağanın “kut”u hak et-
E) Türklerde kağan olabilmek için iyi bir savaşçı
mediğinin göstergesi olarak anlaşılmıştır.
olmak yeterlidir.

7. İslamiyet öncesi Türk devlet anlayışının bazı özellik-

leri şunlardır:
10. Orta Asya Türk devletleri ile ilgili olarak aşağı-
I. Devleti ilgilendiren kararların “Toy”da tartışıla-
dakilerden hangisinde I. de verilenin II. ye ortam
rak alınması
hazırladığı savunulamaz?
II. Ülkeyi yönetme hakkının hanedanın erkek üye-
lerine ait olması I II
III. Ülkenin hükümdar ailesinin ortak malı sayılması A) Batı Hunlarının Kavimler Göçü’nün
IV. Kut anlayışının bulunması Karadeniz’in kuzeyi- başlaması
V. Gerektiğinde hükümdarın kurultay tarafından ne göç etmesi
seçilmesi B) Uygurların yerleşik Mimari eserlerin
Bu özelliklerden hangileri Türklerde kısmen de hayata geçmesi ortaya çıkması
olsa demokratik uygulamaların olduğunun kanı- C) Devletin haneda- Türk devletlerinin
tıdır? nının ortak malı uzun ömürlü olması
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV olması

D) II ve V E) I ve V D) Astronominin geliş- On iki Hayvanlı Türk

mesi takviminin yapılması

E) Boy beylerinin kurul- Federatif devlet

taya katılması yapısının oluşması

8. İlk Türk devletlerinde iktidarın meşruiyet kaynağı ila-

11. İlk Türk devletlerindeki kut anlayışının;
hidir (Tanrısal).
I. belli hanedanların ülkeyi yönetme hakkına sahip
9. SINIF SARMAL TARİH

Bu duruma Türk devletlerindeki;

olması,
I. konargöçer yaşam tarzı,
II. taht kavgalarının yaşanması,
II. kut anlayışı,
III. yazılı hukuk anlayışının ortaya çıkması
III. savaşçı toplum yapısı
durumlarından hangilerine zemin hazırladığı söy-
özelliklerinden hangileri kanıt olarak gösterilebilir? lenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) II ve III

101
 –T TS SE ET
3 3–
BOYLARDAN DEVLETE - 2
(TÜRKLERDE DEVLET VE TOPLUM YAPISI - İÇ ASYA’DA KURULAN ÖNEMLİ TÜRK DEVLETLERİ)

1. “Tanrı buyurmuş size yeryüzünü al diye! 4. Aşağıdakilerden hangisi Kök Türkler ve Uygurla-
Başımla kut’umu da veriyorum al diye! rın ortak özelliklerinden biri değildir?

Gökteki Güneş ise yurdun bayrağı olsun, A) Çin ile ticari ve siyasi ilişkide bulunmaları

İlimizin çadırı, yukarıdaki gök olsun. B) Kendilerine özgü alfabelerinin olması

Dünya devletim olsun, C) Orta Asya’dan başka bölgelere göç etmemeleri

Halkımız da çok olsun! D) Mani inancını resmî din olarak kabul etmeleri

O hâlde sayılırım ben bir dünya kağanı, E) Sanat alanında çalışmalar yapmaları

Bana bağlıdır artık, dünyanın her dört yanı!”

Oğuz Kağan Destanı’na ait yukarıdaki dizelerde;

I. kut,
II. feodalite,
III. cihan hâkimiyeti 5. 840 yılında Kırgızlara yenilen Uygurlar, Ötüken’i terk
ederek Çin’in batısında Beşbalık ve Turfan bölgele-
anlayışlarından hangilerine vurgu yapıldığı söy-
rine yerleşmişlerdir. Bu bölgede siyasi açıdan fazla
lenebilir?
güçlenememişlerdir. Bu nedenle uzun yıllar Çin ve
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Moğol egemenliğinde kalmışlar ancak ulusal kimlik-

D) I ve III E) II ve III lerini korumayı başarmışlardır.

Uygurların ulusal kimliklerini korumalarında aşa-

ğıdakilerden hangisinin daha etkili olduğu savu-
nulabilir?
2. Asya Hun Devleti’nde Mete Han, I. Kök Türk A) Çin’e vergi vermeleri
Devleti’nde Mukan Kağan, II. Kök Türk Devleti’nde B) Gelişmiş bir kültüre sahip olmaları
Kapgan Kağan Orta Asya’daki Türkleri tek bir bayrak
C) İpek Yolu üzerinde egemenlik kurmaları
altında toplamayı başarmışlardır.
D) Budizm dinini benimsemeleri
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ula-
E) Çin, Hint ve İran kültürlerinden etkilenmeleri
şılabilir?

A) Türk siyasi birliği sağlanmıştır.

B) Kitlesel göç hareketleri sona ermiştir.

C) Türk devletlerinin ömrü kısa süreli olmuştur.

D) Boylar arasında çatışmalar artmıştır.

E) Millî egemenlik fikri benimsenmiştir.

ÖNEMLİ
Hükümdarlık Unvanları
• Tanhu • Şanyü • Kağan
9. SINIF SARMAL TARİH

• Hakan • Han • Yabgu

• İlteber • İdikut • Erkin
3. I. Kök Türk Devleti’nin en parlak zamanı aşağıda- Hükümdarlık Sembolleri
ki hakanlardan hangisi zamanında yaşanmıştır?
• Otağ (Hakan Çadırı) • Örgin (Taht) • Tuğ
A) Tapo Kağan B) Bumin Kağan • Davul • Kotuz (Sorguç) • Kama • Yay
C) Mukan Kağan D) İşbara Kağan • Kılıç • Kemer • Ordu (Başkent, Çadır Kent)
• Toy (Halka açık şölen)
E) İstemi Yabgu

102
6. 9. Türklerde devleti yönetme yetkisinin kağana, Gök
Tengri tarafından verildiğine inanılırdı. Dolayısıyla
Türklerde gücün kaynağı ilahidir. Tarihî kayıtlardan
da anlaşıldığı üzere İlk Türk devletlerinde siyasi ik-
tidar kavramı “kut” tabiri ile ifade edilmiştir. Tanrı,
I. Tuğ II. Para Türk kağanına kut vererek hükümdarlık gücü ve
yetkisi bahşetmiştir. Türklerde kağan olabilmek için
Gök Tengri tarafından kut verilmiş bir aileye mensup
olmak gerekirdi. Kut, kan yoluyla geçtiği için bütün
hanedan üyeleri kağan olma hakkına ve yetkisine
sahiptir. Tanrının iradesinin hangi hanedan üyesi
üzerinde olduğu da ancak taht için yapılan bir mü-
III. Yay IV. Otağ cadele sonucunda ortaya çıkmaktadır. Taht kavga-
Yukarıdakilerden hangileri ilk Türk devletlerinde- larına yol açan bu durum, Türk devletlerinin uzun
ki hükümdarlık sembolleri arasında yer alır? ömürlü olamamasında en önemli etken olmuştur.

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV Buna göre İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinin

kısa sürede yıkılmalarında aşağıdakilerden han-
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
gisi etkili olmuştur?
A) Kültürel etkileşim
B) Veraset anlayışı

7. İslamiyet öncesi Türk devletleri ile ilgili olarak C) Dış baskılar

aşağıdakilerden hangisinde I. de verilenin II. ye D) Göçebe yaşam tarzı

ortam hazırladığı savunulamaz? E) Savaşçı toplum yapısı

I II
A) Sınıfsal ayrılıkların Toplumsal birliğin
olmaması güçlenmesi

B) Yazının çok geç Göçebe hayatın 10. Devlet Özellik

kullanılması tercih edilmesi Mete Han Dönemi’nde en parlak za-
Büyük
C) İpek Yolu’nun kontrol Hazine gelirlerinin Hun manlarını yaşamışlardır.
edilmesi artması Bögü Kağan Dönemi ile birlikte farklı
A bir din ve yaşam tarzını benimsemiş-
D) Devletin hanedanın Taht kavgalarının
lerdir.
ortak malı olması yaşanması
Avrupa Batı ve Doğu Roma İmparatorlukları
E) Teşkilatçı bir anlayı- Çok sayıda devletin ile mücadele etmiştir.
Hun
şın benimsenmesi kurulması
Devletin kurucusu Kutluk Kağan, İlte-
B riş unvanını almıştır.

Mukan Kağan Dönemi’nde en parlak

C
devirlerini yaşamışlardır.
9. SINIF SARMAL TARİH

8. Aşağıdakilerden hangisi, Orhun Kitabeleri’nde Tabloda yer alan ve harflerle gösterilen yerlere
yer alan konulardan biri değildir? gelmesi gereken devletler sırasıyla aşağıdakiler-
A) Halkın devlete karşı sorumlulukları den hangisinde verilmiştir?

B) Düşman entrikalarına karşı nasıl karşılık verile- A) I. Kök Türk – Hazar – Uygur
ceği B) Uygur – II. Kök Türk – I. Kök Türk
C) İslam dininin temel ilkeleri C) II. Kök Türk – I. Kök Türk – Uygur
D) Türk’ün yüksek ahlakı D) Hazar – Uygur – II. Kök Türk
E) Kağanın halka karşı sorumlulukları E) Uygur – I. Kök Türk – Hazar

103
 –T TS SE ET
4 4–
BOYLARDAN DEVLETE - 3
(TÜRKLERDE DEVLET VE TOPLUM YAPISI - İÇ ASYA’DA KURULAN ÖNEMLİ TÜRK DEVLETLERİ)
1 ve 2. soruları Orhun Abideleri ile ilgili hazırlanan
aşağıdaki afişe göre cevaplayınız.
ORHUN ABİDELERİ
Bilge Kağan Yazıtı Kuzey Yüzü
Çin halkının sözleri tatlı, ipekli kumaşları yu-
muşak imiş. Talı sözlerle, yumuşak ipekli ku-
maşlarla kandırıp uzak halkları öylece yaklaş-
tırırlar imiş. Tatlı sözlerine, ipekli kumaşlarına
aldanan Türk halk, çok sayıda öldün! Türk
halkı, Güneyde Çuğay dağlarına Töğültün
ovasına yerleşeyim dersen, Türk halkı mutlak
öleceksin!
Bilge Kağan Yazıtı Doğu Yüzü
Babamızın, amcamızın kazandığı halkın adı
sanı yok olmasın diye Türk halkı için gece
uyumadım, gündüz oturmadım; kardeşim Kül
Tigin ile iki şad ile ölesiye yitesiye çalıştım,
çabaladım. Halkı besleyip doyurayım diye ku-
zeyde Oğuz halkına doğru, doğuda Kıtay, Ta-
tabı halklarına doğru güneyde de Çin’e doğru
12 sefer ettim, savaştım. Ondan sonra Tanrı
öyle buyurduğu için, bahtım, talihim olduğu
için, ölecek halkı diriltip doyurdum. Çıplak
halkı giyimli kıldım, fakir halkı zengin kıldım,
az halkı çok kıldım, güçlü devleti olandan,
güçlü hakanı olandan daha iyi kıldım.
1. Orhun Abideleri ile ilgili bu bilgiler dikkate alın-
dığında Türklerle ilgili aşağıdakilerden hangisine
ulaşılabilir?
A) Moğolların Çinlilerle iş birliği yaptığına
B) Taht kavgalarının sürekli yaşandığına
C) Temel geçim kaynağının hayvancılık olduğuna
D) Sosyal devlet anlayışının var olduğuna
E) Örfi hukukun uygulanmadığına
9. SINIF SARMAL TARİH
2. Orhun Kitabelerinden aşağıdakilerden hangisi ile
ilgili bilgi sahibi olunamaz?
A) Türklerin seferleri
B) Türklerin yaşadığı coğrafya
C) İslamiyet’in Türklere etkileri
D) Çin entrikaları
E) Türklerin mücadele hâlinde olduğu güçler
104
3. Mete Han, Tunguzlardan sonra İpek Yolu ticaretini
engelleyen Yüe-çiler üzerine de bir sefer yaparak bu
yolun güvenliğini sağladı. Ardından kuzeye yönele-
rek Hunlarla akraba olan Tölesleri ve Kırgızları ege-
menliği altına aldı.
Bu bilgilere göre Mete Han’ın sefer politikaların-
da aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu savu-
nulabilir?
A) Göç hareketleri
B) Moğol baskısı
C) Feodal yönetim
D) İnanç birliği
E) Ekonomik ihtiyaçlar
4. I ve II. Kök Türk devletlerinin siyasi hayatında rol
oynayan kağanlar arasında aşağıdakilerden han-
gisi yoktur?
A) Kapgan B) Ho-han-yeh C) İnal
D) Bumin E) Taspar
5. 715 yılından itibaren Karlukların birçok defa II. Kök
Türk Devleti’ne karşı ayaklandıkları, bazen Çin’in de
bu ayaklanmaları teşvik ettiği fakat her defasında bu
isyanların bastırıldığı görülmektedir. 734’ten sonra
zayıflayan Kök Türk Devleti’ne karşı bu defa Karluk,
Basmil ve Uygur boyları ortak hareket ederek tekrar
isyan ettiler ve Kök Türk kağanını öldürdüler. Basmil-
lerin reisi kağan olurken Uygurlar doğu yabguluğunu,
Karluklar ise batı yabguluğunu aldılar.
Orta Asya’da yaşanan bu gelişmeler aşağıdaki
yargılardan hangisine kanıt oluşturur?
A) Siyasi çıkarlar, milli birlik ve beraberlik anlayışı-
nın önüne geçmiştir.
B) İpek Yolu’nun kontrolü tamamen Çinlilerin eline
geçmiştir.
C) Kök Türkler, Çin ile ticari antlaşmalar imzalamış-
tır.
D) Kut anlayışı, Kök Türk Devleti’nin yıkılmasına ne-
den olmuştur.
E) Kök Türkler, diğer Türk topluluklarının aleyhine
topraklarını genişletmişlerdir.
6. Ali: İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde asalete
veya zenginliğe dayalı sınıfsal bir ayrım söz konusu
değildir.
Özgür: Çünkü ----
Bu diyalogda Özgür’ün aşağıdakilerden hangisi ile
sözlerine devam etmesi kesinlikle doğru olmaz?
A) eşitlikçi bir toplum yapısı vardır.
B) özel mülkiyet anlayışı çok gelişmemiştir.
C) Türkler, Orta Asya’da Çin kültüründen etkilenmiş-
lerdir.
D) Türklerde göçebeliğe dayalı bir yaşam tarzı var-
dır.
E) din adamları ve soylular ayrıcalıklı bir konuma
sahip değillerdir.
7. Uygur hakanı Bögü Kağan, Manihaizm dinini yayarak
halkın yerleşik hayata geçmesini ve zenginleşmesini
hedeflemişti. Ayrıca Manihaizm dinini benimseyen
tüccar Soğdlular ile ilişkiler güçlendirilecek ve ülke
içindeki ticari faaliyetlerin artması sağlanacaktı. Bögü
Kağan, Çin’de de Manihaizm’in yayılması konusunda
Çin’e baskı yaptı ve bazı Çinli prensliklerin ülkelerinde
Mani tapınakları inşa edildi.
Bu bilgilere göre Bögü Kağan’ın Manihaizm dini ile
aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylenemez?
A) Siyasi nüfuzunu arttırmak
B) Ekonomiyi güçlendirmek
C) Konargöçer yaşam tarzından uzaklaşmak
D) Onluk sistemi uygulamak
E) Ülkedeki refah düzeyini arttırmak
HABERİN OLSUN
Uygur Kitabeleri
Şine-Usu Kitabesi: Orhun-Selenga nehirleri arasın-
daki Şine-Usu Gölü yakınında bulunmuştur. Kök Türk
harfleriyle yazılmış olan bu yazıt, Bayan Çor Kağan
adına dikilmiştir. Kitabede Selenga ve Orhun ırma-
ğından, On Uygur, Dokuz Oğuzlardan ve Türk ülke-
sinden bahsedilmektedir. Ayrıca kavimler arasındaki
mücadeleler anlatılmaktadır.
Karabalgasun Kitabesi: Türkçe, Çince ve Soğdça
olarak üç dilde yazılan bu yazıt, başlangıcından IX.
yüzyılın ilk çeyreğine kadar Uygur tarihini anlatmak-
tadır. Yazıt, Uygurların ilk hükümet merkezi olan
Karabalgasun’da dikilmiştir.
105
8. Uygur Devleti’nin Parçalanmasından
Sonra Ortaya Çıkan Devletler
Sarı (Kansu)
?
Uygurları
Tabloda yer alan boşluğa aşağıdakilerden hangisi
getirilmelidir?
A) Ötüken Uygurları B) Turfan Uygurları
C) Aşina Uygurları D) Orhun Uygurları
E) Altay Uygurları
9. Ders esnasında “Kök Türk Kağanı İşbara, 585 tari-
hinde Çin imparatoruna yazdığı bir mektupta; ‘Bizim
kuzey bölgemizde idare edilenlerle idare edenler ara-
sında kurulmuş olan kaideleri bozmaya ben cesaret
edemem.” ifadelerini kullanmıştır. Anlatımını yapan
tarih öğretmeni Süleyman Bey konuyla ilgili öğrenci-
lere yorumlarını sormuştur.
Buna göre öğrencilerin aşağıdaki yorumlardan
hangisini yapması doğru olur?
A) Hükümdar dâhi töreye aykırı hareket edemez.
B) Kök Türkler Çin topraklarına hâkim olmuştur.
C) Kök Türklerde halkın yönetime katıldığı görülmek-
tedir.
D) Çinliler, Kök Türk hanedan üyelerini birbirlerine
düşürmeye çalışmaktadır.
E) Kut anlayışı ilk kez Kök Türk Devleti’nde ortaya
çıkmıştır.
10. Konargöçer yaşamın özelliği, Türkleri; savaşçı, zor-
luklara sabırla dayanabilen ve mücadeleyi hiçbir za-
man elden bırakmayan bir millet yapmıştır. Bu yaşam
tarzı insanların disiplinli, hızlı ve toplu hareket etme
yeteneklerini de geliştirmiştir. Ordu-millet özelliği ta-
şıyan Türkler; kadın erkek, çocuk yaşlı demeden her
zaman savaşa hazırlıklıydılar. Türkler askerlik görevi-
ni vatan borcu olarak bilir, bu vazifeyi gönüllü olarak
yapardı. Zira Hazar Türk Devleti’nin dışında, Türkler-
de ücretli askerlik yapıldığı görülmemiştir.
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu bilgiler ilk Türk devletlerinde;
I. milliyetçilik,
II. birlik beraberlik,
III. vatanseverlik
duygularından hangilerinin geliştiğine kanıt ola-
rak gösterilebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
 –T TS SE ET
5 5–
TÜRKLERDE COĞRAFYA İLE OLUŞAN YAŞAM TARZI - 1
(YAŞAM TARZI, GÖÇ HAREKETLERİ VE ORDU TEŞKİLATI)

1. I. Tarım 4.
II. Ticaret
SİBİRYA
III. Hayvancılık
A
R UP RUSYA

BÜYÜK OKYANUS
AV
Uygurlara kadar yerleşik hayatı benimsemeyen
Türklerin ana geçim kaynağının yukarıdakilerden
YA İRAN ÇİN
hangileri olduğu söylenemez?
A
RI RA
M P
AFRİKA AD
AS
I
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
HİNT OKYANUSU

Orta Asya’dan yapılan Türk Göçleri

Genişleme alanları Türklerin ilk ana yurtları
Göç yolları

Türklerin Orta Asya’dan göçlerini gösteren hari-

2. Bütün toplumlar, içinde yaşadıkları coğrafî ortama
uyum sağlayarak hayatlarını sürdürürler. Karasal
iklimin hüküm sürdüğü Orta Asya coğrafyasında
yaşayan Türkler de bu coğrafyanın şartlarına göre
hayatlarını düzenlemişler ve ----
Parçada verilenler dikkate alındığında boş bıra-
kılan yere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi
doğru olmaz?
A) konargöçer bir yaşam tarzını benimsemişlerdir.
B) daha çok hayvancılık faaliyetleri ile uğraşmışlardır.
taya göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
A) İklim şartları göçlerin önemli nedenlerindendir.
B) Türk kültürü farklı coğrafyalara yayılmıştır.
C) Avrupa’ya daha az bir nüfus göç etmiştir.
D) Çok kısa bir zaman diliminde gerçekleşmiştir.
E) Moğollar da bu göçlere katılmıştır.
5. I. Türk boyları arasındaki mücadeleler
II. Çin ve Moğolların baskıları
III. Fetih arzusu ve yeni vatanlar kurma fikri

C) mücadeleci bir toplum yapısına sahip olmuşlardır.
D) kalıcı mimari eserler inşa etmişlerdir.
E) tarımsal faaliyetlerden uzak kalmışlardır.
IV. Kuraklık, nüfus artışı ve otlakların yetersiz kal-
ması
V. Ağır kış şartları dolayısıyla kıtlıkların yaşanması
Yukarıdakilerden hangileri Türklerin ana yurt-
tan göç etmelerinin siyasi nedenleri arasında
yer almaz?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

3. Türkler tarih boyunca savaşçı kimlikleriyle ön plana D) I ve IV E) IV ve V

çıkmış bir millettir. Bu yüzden devletin idarecileri ve
halkın büyük bir kısmı savaş zamanı orduda görev ÖNEMLİ
alır ve her zaman savaşa hazır olurdu. Bu yüzden
Türk toplumunda “ordu millet” anlayışı hâkimdir. Orta Asya’dan Gerçekleşen Türk Göçlerinin
Sonuçları
Türklerde bu anlayışın oluşmasında;
9. SINIF SARMAL TARİH

• Türkler, gittikleri yerlerde birçok devlet kurdular.

I. coğrafyanın sert iklim koşulları,
II. diğer topluluklarla mücadele hâlinde olunması,
III. Türk boyları arasındaki iktidar kavgası
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
• Türkler, göç ettikleri yerlerde Türk kültürünü yaydılar
ve oradaki kültürlerden etkilendiler.
• Türkler, farklı özelliklere sahip yeni toplum ve millet-
lerin oluşumuna katkı sağladılar.
• Bazı Türk toplulukları asimile (millî-kültürel benliği
kaybetme) oldular.
• Türk tarihini bir bütün olarak belli bir coğrafyada in-
celemek zorlaştı.

106
6. Aşağıdakilerden hangisi, Orta Asya’dan dünya- 9.
nın dört bir yanına yapılan Türk göçlerinin so-
nuçlarından biri değildir?
A) Avrupa’ya giden bazı Türk boylarının asimile ol-
ması
B) Toplumlar arası etkileşimin yaşanması I. Gem II. Eyer

C) Türklerin farklı dinlerle tanışması

D) Atın evcilleştirilerek göç aracı olarak kullanılması
E) Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesinin zor-
laşması

III. Üzengi
Türklerin yukarıdakilerden hangisini geliştirmesi
7. Tarihte düzenli ilk Türk ordusunu Hun hükümdarı ve etkin bir şekilde kullanması askerî alanda ba-
Mete Han MÖ 209’da kurmuştur. Mete Han’ın ordu- şarılı olmasında etkili olmuştur?
sunda, 10.000 atlıdan oluşan en büyük birlik “tümen” A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
olarak adlandırılmıştır. Tümenler binlere, binler yüz- D) I ve III E) I, II ve III
lere, yüzler onlara ayrılmış, her birinin başına tümen-
başı, binbaşı, yüzbaşı ve onbaşı rütbelerine sahip
komutanlar görevlendirilmiştir. Mete Han’ın kurduğu
bu sisteme “onlu teşkilat” adı verilmiştir. Onlu teşki-
lat, günümüze kadar hüküm süren diğer Türk devlet-
lerinde uygulanmıştır. Ayrıca geçmişten günümüze
dünyadaki modern ordular, bu onlu teşkilatı temel
alarak ordularını düzenlemişlerdir. 10. Türk toplumlarında toprağa dayanan soyluluğun
Bu bilgilere göre; olmaması ve halkın eşit haklara sahip olması
I. Türk ordusunda hiyerarşik bir düzen vardır. aşağıdakilerden hangisinin görülmesini engelle-
II. Türklerde düzenli orduya sahip ilk devlet Hun miştir?
Devleti’dir. A) Boylar hâlinde yaşamanın
III. Türk ordu teşkilatı, diğer devletlerin ordularını B) Yerleşik hayatın
oluşturmalarına örnek teşkil etmiştir.
C) Köleliğin
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
D) Hayvancılığın
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Farklı bölgelere göç etmenin
D) II ve III E) I, II ve III

8. Tarihî süreçte Orta Asya’dan göç eden Türkler yer-

leştikleri bölgelerdeki toplumları farklı alanlarda etki-
lemiştir.
11. Türk ordusunun günümüze kadar gelen ve başka
9. SINIF SARMAL TARİH

Türklerin,
I. maden işlemeciliği, devletlerin ordularına da örnek olan özelliği aşa-
II. mimari, ğıdakilerden hangisidir?

III. askerlik A) Atlı arabaların kullanılması

B) “Onlu sistem”e göre teşkilatlanması
alanlarının hangilerinde diğer topluluklara çok
fazla örnek olduğu söylenemez? C) Denizciliğe de önem verilmesi
D) Yaya askerlere de yer verilmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Çeşitli silah ve araçların kullanılması
D) I ve II E) II ve III

107
 –T TS SE ET
6 6–
TÜRKLERDE COĞRAFYA İLE OLUŞAN YAŞAM TARZI - 2
(YAŞAM TARZI, GÖÇ HAREKETLERİ VE ORDU TEŞKİLATI)
1. Eski Türk topluluklarının özellikle su kaynaklarına
yakın, yaylak-kışlak hayatı üzerine kurulu bir yaşam-
ları vardır. Konargöçer yaşam şekli, bozkırda doğa
ile bütünleşmiş bir toplumun hayatını sürdürebilme
mücadelesidir. Bu yaşam tarzında boylar, büyük sü-
rüler hâlinde baktıkları hayvanların ürünleriyle hayat-
larına devam etmiştir.
Buna göre Türklerle ilgili aşağıdakilerden hangi-
sine ulaşılabilir?
A) Çevrelerinde bulunan devletlerle barışçıl ilişkiler
kurmuşlardır.
B) Dinî ihtiyaçlar ekonomik faaliyetlerin belirlenme-
sine etkili olmuştur.
C) Coğrafi şartlar doğrultusunda bir yaşam tarzına
sahiplerdir.
D) Anavatan olarak benimsedikleri bölgelerden ay-
rılmamışlardır.
E) Şehir devletleri şeklinde bir siyasi yapı oluştur-
muşlardır.
2. Türklerde açık şekilde görülen ve onların tarih boyun-
ca hareketli bir topluluk hâlinde sürekliliğini mümkün
kılan temel etken dirayetli bir yapıya sahip olmaları-
dır. Türklerde her askerî zafer yeni bir siyasi hedefe
yol açmış ve Türklerin fetih arzularını kamçılamıştır.
Bu durum, Türklerde zamanla dünyayı huzur ve barı-
şa kavuşturmayı gaye edinen bir fütuhat felsefesi ve
her yerde adil, eşitlikçi Türk töresini yürürlüğe koy-
mak üzere bir cihan hâkimiyeti ülküsü doğurmuştur.
9. SINIF SARMAL TARİH
Türklerdeki bu anlayışın aşağıdakilerden hangi-
sinin ortaya çıkmasına zemin hazırladığı söyle-
nebilir?
A) Geniş topraklarda hâkimiyet kurulmasına
B) Farklı kültürlerle etkileşimin sınırlı olmasına
C) Tek bir bölgenin vatan olarak benimsenmesine
D) Misyonerlik faaliyetlerinin önem kazanmasına
E) Din anlayışının değişmemesine
108
3. Orta Asya Türklerindeki;
I. yün dokumacılığının ön planda olması,
II. Çin’den alınan ipeğin koyun ve sığırla takas
edilmesi,
III. kervanların ulaşımında daha çok atlardan
yararlanılması
durumlarından hangileri hayvancılık faaliyetleri-
nin ticari hayatı etkilediğinin kanıtı olarak göste-
rilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
4. Türklere özgü bir savaş stratejisi olan Turan tak-
tiğinin uygulanmasında aşağıdaki yöntemlerden
hangisine başvurulur?
A) Kuşatma – Siper savunması
B) Sahte ricat – Pusu
C) Yıldırma – Sahte taarruz
D) Pusu – Siper savaşı
E) Ricat – Yıldırma
5. Göçler konusunda çalışan araştırmacılar, tarihte otu-
rulan topraktan ebediyen ayrılmanın insan için büyük
zorluklar taşıması nedeniyle hiçbir kavmin kendiliğin-
den ve keyif için yer değiştirmediğini ortaya koymuş
ve göçlerin ancak zorunlu nedenler yüzünden mey-
dana geldiğini göstermiştir.
Buna göre Türk göçlerinin zorunlu nedenleri ara-
sında aşağıdakilerden hangisinin olduğu söyle-
nemez?
A) Otlak ve meraların yetersiz kalması
B) Boylar arasında yaşanan mücadeleler
C) Düşman toplulukların saldırıları
D) Yeni dinler ve kültürlerle tanışma arzusu
E) İklim şartlarının elverişsiz olması
6. Mete Han’ın kurduğu ve “onlu teşkilat” olarak ad-
landırılan askerî sistemde en büyük birlik aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Tümen B) Tabur C) Bölük
D) Manga E) Takım
7. Uygurlarda yerleşik hayat yaygınlaşınca Uygur halkı-
nın ekonomi anlayışı da değişmeye başlamıştır. De-
ğişen bu yeni hayat tarzıyla birlikte özellikle tarım ala-
nında büyük gelişmeler yaşanmış, tarımın gelişmesi
bu bölgelerdeki şehirciliği de geliştirmiştir. Özellikle
Uygur egemenliğindeki Turfan Ovası üzüm bağları ile
adını duyurmuştur. Çin kaynakları, Uygur toprakların-
da bezelye ve baklagillerin bol miktarda yetiştirildiğin-
den söz ederken bir başka kaynakta kavun ve karpu-
zun Çin bölgesine buralardan gittiği yazılmaktadır.
Uygurların bu özelliklere sahip olmasında aşağı-
dakilerden hangisinin doğrudan etkili olduğu söy-
lenebilir?
A) Çin ile askerî alanda yaşanan rekabet ve mücade-
lelerin
B) Baharat Yolu’nun kontrol altında tutulmasının
C) Su kaynaklarının bol olduğu bir coğrafyada yaşa-
malarının
D) Türk siyasi birliğini sağlamış olmalarının
E) Konargöçer yaşam tarzını benimsemelerinin
8. Türkler; demiri, cevheri eriterek elde etmiştir. Elde et-
tikleri ham demirin kalitesi, bugün bile yüksek derece-
lerde ısıtılarak elde edilen demirin kalitesiyle aynıdır.
Bu yüksek kaliteli demirden keskin kılıçlar, baltalar,
üzengiler, bıçaklar, gemler, kamalar, kınlar, mızraklar,
kalkanlar ve ok uçları yapmışlardır.
Bu bilgiler Türklerle ilgili;
I. farklı kültürlerden etkilendiklerinin,
II. madencilik faaliyetlerinde geliştiklerinin,
III. askerî teçhizat üretimine önem verdiklerinin
durumlarından hangilerine kanıt olarak gösterile-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
109
9. Türklerin Hunlardan beri bayram ve festival türünden
birçok tören ve etkinlikleri vardı. Hunlar ve Kök Türkler
beşinci ayda topluca büyük bir bayram yapmaktaydı-
lar. Aynı bayram ve festivaller Uygur Türklerinde 9
Mart’ta yapılmaktaydı. Bu törenlerde “Gök Tanrı” için
atlar kurban ediliyor, ardından da yarışma ve eğlence
kısmına geçiliyordu.
Orta Asya Türklerindeki bu faaliyetlerin aşağıda-
kilerden hangisine ortam hazırladığı söylenemez?
A) Birlik beraberlik ruhunun canlı tutulmasına
B) Dinî ihtiyaçların giderilmesine
C) Sosyal hayatın dinamizm kazanmasına
D) Konargöçer yaşam tarzına geçilmesine
E) Millet olma şuurunun artmasına
10. Serpil, “Orta Asya’dan Türk Göçleri” ile ilgili bir ödev
hazırlamış ve ödevinde şunlara yer vermiştir:
I. Hunlar 375 ve sonraki yıllarda Güney Kazakistan
ve Türkistan’dan Avrupa’ya,
II. Avarlar VI. yüzyıl ortalarında Batı Türkistan’dan
Orta Avrupa’ya,
III. Bulgarlar 668’den sonraki yıllarda Karadeniz’in
kuzeyinden Balkanlar’a ve Volga Nehri kıyıları-
na,
IV. Macarlar 830’dan sonra Kafkasların kuzeyinden
Orta Avrupa’ya,
V. Oğuzlar X ve XI. yüzyılda Orhun bölgesinden
Kuzey Kore ve Japonya’ya
göç etmişlerdir.
Buna göre Serpil’in hangi maddede yer alan bilgi-
lerde hata yaptığı söylenebilir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
11. Türklerdeki fetih arzusu ve Türk cihan hâkimiyeti
9. SINIF SARMAL TARİH
ideali öncelikli olarak aşağıdakilerden hangisinin
ortaya çıkmasında etkili olmuştur?
A) Dine dayalı yönetim şeklinin uygulanmasında
B) Farklı ülkelerin vatan olarak benimsenmesinde
C) Millî egemenlik ilkesinin kabul edilmesinde
D) Veraset anlayışının değişmesinde
E) Ordu-millet anlayışının terk edilmesinde
 –T TS SE ET
7 7–

KAVİMLER GÖÇÜ VE AVRUPA HUN DEVLETİ

1. 5. Dünya tarihinin en önemli olaylarından biri olan

Kavimler Göçü’nün gerçekleşmesinde;
II I. Asya Hun Devleti’nin yıkılması ve Türklerin
bağımsız yaşama isteği,
II. Müslüman Arapların Anadolu üzerine akınlar
I
III düzenlemeleri,
III. Orta Asya’daki zorlu iklim şartları ve nüfusun
artması
IV
durumlarından hangilerinin etkisinden söz edile-
bilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
Haritada numaralarla gösterilen bölgelerden
hangilerinin Kavimler Göçü’nün gerçekleştiği
güzergâh üzerinde yer aldığı söylenemez?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV 6. Kavimler Göçü’nün aşağıdaki sonuçlarından
hangisi Avrupa’nın siyasi hayatında doğrudan
bir etki bırakmamıştır?
2. I. Roma İmparatorluğu’nun parçalanması
A) Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması
II. Kavimler Göçü’nün yaşanması
III. Avrupa’da feodal düzenin oluşması B) Avrupa Hun Devleti’nin kurulması

Yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sıralaması aşa- C) Avrupa’da feodalite rejiminin etkisini arttırması
ğıdakilerden hangisinde verilmiştir? D) Yeni milletlerin ortaya çıkması ile Avrupa etnik
A) I, II, III B) I, III, II C) II, I, III yapısının değişmesi

D) II, III, I E) III, II, I E) Avrupa’ya yerleşen kavimlerin millî kültürlerin-

den uzaklaşması

3. “Kavimler Göçü, günümüz Avrupa milletlerinin oluş-

masına zemin hazırlamıştır.” diyen bir araştırmacı,
aşağıdaki milletlerden hangisini bu görüşüne ka-
7. Pelin, Avrupa Hun Devleti hükümdarlarını sırasıyla
nıt olarak gösteremez?
aşağıdaki tabloya yazmıştır. Ancak Avrupa Hunların-
A) Almanlar B) İngilizler C) Fransızlar da olmayan bir ismi de bu tabloya eklemiştir.
D) İspanyollar E) İbraniler
I. II. III.
Balamir Uldız Kürşat
9. SINIF SARMAL TARİH

4. Aşağıdaki Türk hükümdarlarından hangisi, hem

Doğu hem de Batı Roma İmparatorluğu ile müca-
IV. V.
dele etmiştir?
Rua Attila
A) Attila B) Mete Han
Buna göre Pelin’in hangi ismi yazarak hata yap-
C) Bilge Kağan D) Teoman tığı söylenebilir?

E) Kutluk Kağan A) I B) II C) III D) IV E) V

110
8. Avrupa Hun hükümdarı Attila; 10. Attila ölümünün ardından Avrupa Hun Devleti dağıl-
I. Roma, mış ve bu devlete bağlı Türkler, Hristiyan devletleri-
nin yönetimleri altına girmişlerdir.
II. Margus,
III. Anatolios Bu durumun Türk topluluklarında;
I. kültürel kimliklerini yitirmeleri,
antlaşmalarından hangileri ile Doğu Roma İm-
paratorluğu’nu kontrol altına almıştır?
II. azınlık konumunda kalmaları,
III. ilmî çalışmalara ağırlık vermeleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
gelişmelerinden hangileri üzerinde etkili olduğu
D) I ve III E) II ve III
savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
AKLINDA KALSIN D) I ve III E) I, II ve III

Tanrı’nın Kamçısı Attila

Avrupa Hun Hükümdarı Attila’nın kişisel özellikleriyle
ilgili çeşitli görüşler vardır. Hristiyanlar günahlarından
dolayı Allah’ın kendilerini cezalandırmak maksadıyla
Attila’yı gönderdiğini düşünmüşler ve ona Flagellum
Dei (Tanrının kamçısı) unvanını vermişlerdi. Got ef-
sanelerinde Attila; harpten hoşlanan, ılımlı tabiatta
ve keskin zekâlı bir hükümdardı. Galya’da meydana
gelen menkıbelerde Attila, genellikle çok kan dökücü 11. Margos barışına göre Romalılar tarafından Avru-
ve merhametsizdir. Buna karşılık Cermen efsanele- pa Hun Devleti’ne ödenen verginin 300 libre altın
rinde Attila, çok büyük ve alicenap bir hükümdardır. yerine 750 libre altın olması;
Attila’nın sarayında birçok Cermen yaşar. Macarlar I. Bizans’ın siyasi hâkimiyetini kaybettiği,
arasında Attila ve Hunların çok farklı bir yeri vardır. II. Hunların ekonomik olarak iyileştiği,
Bir zamanlar Hunlarla Onogurların karışarak yeni bir III. Bizans’ın Avrupa Hunlarının üstünlüğünü kabul
siyasi Türk topluluğu meydana getirdiği sırada onlar- ettiği
la beraber yaşadıkları sanılan eski Macarlar, Hunları
durumlarından hangilerine kanıt sayılabilir?
Macarların ceddi sayar ve en eski Macar kroniklerinde
bu görüş yer tutar. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

9. Avrupa Hunlarında Balamir’den sonra hükümdar

olan Uldız, Hun dış politikasının ana hatlarını belir-
lemiştir. Buna göre Doğu Roma İmparatorluğu baskı
altında tutulurken Batı Roma İmparatorluğu’yla dost-
luk kurulacaktır. 422 yılında Rua, Doğu Roma ent-
rikalarını etkisiz hâle getirmek için Balkan Seferi’ne
çıkmış ve Doğu Roma’yı vergiye bağlamıştır.

Bu bilgiler Avrupa Hunlarının aşağıdaki politika- 12. Avrupa Hunları ile ilgili,
9. SINIF SARMAL TARİH

lardan hangisini benimsediğinin göstergesidir? I. Türk kültürünü Avrupa’ya taşımışlardır.

A) Cihan hâkimiyeti fikri doğrultusunda hareket et- II. İslamiyet’in farklı coğrafyalarda yayılmasını
mek sağlamışlardır.

B) Karadeniz’de güçlü bir ticaret ağı kurmak III. Avrupa’nın siyasi yapısının değişmesinde etkili
olmuşlardır.
C) Roma uygarlığının kültürel birikiminden fayda-
lanmak yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

D) Anadolu’da siyasi birliğin kurulmasını sağlamak A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) İkili yönetim anlayışını hayata geçirmek D) I ve II E) II ve III

111
 –T TS SE ET
8 8–

DİĞER TÜRK TOPLULUKLARI

1. Aşağıdakilerden hangisi Avrupa’da devlet kur- 3. I. Avarlar

muş ya da yerleşmiş olan Türk devlet veya boy-
larının özellikleri arasında gösterilemez?
A) Bizans ve Batı Roma İmparatorluğu ile mücadele
etmişlerdir.
B) Hâkimiyetleri altında farklı milletlerden topluluk-
ları barındırmışlardır.
C) Avrupalı kavimlere karşı asimilasyon politikası
uygulamışlardır.
D) Farklı din ve inançlara karşı hoşgörülü olmuşlar-
dır.
E) Avrupa’da nüfus bakımından azınlıkta kalmışlardır.
II. Macarlar
III. Karluklar
Yukarıdaki Türk boylarından hangileri Avrupa’da
egemenlik kurmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
4. Macarların temel özellikleri ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenebilir?
A) Orta Asya’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır.
B) Sasanilerle ittifak yapmışlardır.
C) Kavimler Göçü’nü başlatmışlardır.
D) Emevi ordularıyla savaşmışlardır.
E) Hristiyanlığı benimsemişlerdir.

2.
AKLINDA KALSIN
İlk Türk Devletlerinde İslamiyet Öncesi Dinî
İnançlar
Gök Tanrı veya Şamanizm: Hunlar, Kök Türkler, Tür-
gişler, Kırgızlar, Başkırtlar, Sibirler, Karluklar, Oğuzlar
Manihaizm: Uygurlar
Musevilik: Hazarlar
Hristiyanlık: Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kıp-
Tarih öğretmeni sınıfa görselde yer alan kitapla gel- çaklar, Avarlar, Uzlar, Hunlar
miş ve kitabı öğrencilerine göstererek; “Sizce bu ki-
tapta hangi Türk devletlerinden kesinlikle bahsedil-
mektedir?” diye bir soru sormuştur. Öğrencilerden;
Öykü: Kırgızlar, 5. Avarlar, 558 yılında Bizans’a elçiler göndererek, top-
Sena: Kıpçaklar (Kumanlar), raklarında yerleşmek için bir bölge talep ettiler. Ay-
rıca Bizans sınırlarını korumak ve bu hizmet karşılı-
Onur: Kök Türkler,
ğında da bir miktar vergi almak isteğinde bulundular.
Tarık: Emeviler O esnada Balkanlarda Ogurlarla uğraşan İmparator
cevaplarını vermiştir. Justinianus Avar Devleti’nin teklifini kabul edip onlar-
la bir antlaşma yaptı.
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre öğrencilerden hangilerinin öğretme-

nin sorduğu soruya doğru yanıt verdiği söylene- Bu bilgiler aşağıdakilerden hangisine kanıt ola-
bilir? rak gösterilebilir?

A) Öykü ve Sena A) Bizans’ın Anadolu’ya hâkim olduğuna

B) Sena ve Onur B) Avarların güçlü bir devlet kurduklarına

C) Sena ve Tarık C) Türklerin Orta Avrupa’ya yerleştiğine
D) Öykü, Sena ve Onur D) Avrupa Hunlarının Avarlarla iş birliği yaptığına
E) Sena, Onur ve Tarık
E) Avarların yerleşik hayat tarzını benimsediklerine

112
6. • Museviliği benimsemişlerdir.
• İstanbul’u kuşatmışlardır.
• Hükümdar adına para bastırmışlardır.
• Orhun Kitabelerini yazmışlardır.
Yukarıdaki özelliklere sahip Türk devletleri ara-
sında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Hazarlar B) Türgişler C) Kök Türkler
D) Uygurlar E) Avarlar
7. Balkaş Gölü çevresinde I. Kök Türk Devleti’ne bağlı
olarak yaşayan Peçenekler, Talas Savaşı’ndan son-
ra güçlenen Karlukların baskısıyla batıya yönelerek
Volga boylarına yerleştiler. Bu bölgeden Hazarların
ve Oğuzların baskıları sonucunda, Karadeniz’in ku-
zeyine gelen Peçenekler, burada yaşayan Macarları
göçe zorladılar. X. yüzyıl sonlarına doğru bu bölgeye
yerleştiler. Burada Ruslarla, yüz yıldan fazla müca-
dele ederek onların güneye inmesini engellediler.
Bu bilgilere göre Peçeneklerle ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenebilir?
A) Türk siyasi birliğini sağlamışlardır.
B) Anadolu’nun Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
C) İslamiyet’i kabul etmişlerdir.
D) Tek bir coğrafyada yaşamamışlardır.
E) İpek Yolu ticaretinde etkili olmuşlardır.
8. Neval: II. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasında rol oyna-
dılar ve batıya göç edip Talas Savaşı’nda Arapların
yanında savaştılar.
Ece: Batı Kök Türk Devleti’nin yıkılması ile Baga Tar-
kan önderliğinde bağımsızlıklarını kazandılar. Baga
Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı
oldu. Emevilerle mücadele edip Maveraünnehir’in
Arapların egemenliğine girmesine engel oldular.
Buna göre Neval ve Ece’nin aşağıdaki Türk toplu-
luklarından hangileri ile ilgili bilgi verdikleri söy-
lenebilir?
A) Karluklar - Türgişler
B) Kırgızlar - Kimekler
C) Hazarlar - Bulgarlar
D) Macarlar - Karluklar
E) Başkırtlar - Kırgızlar
113
9. Avarlar, aşağıdaki Türk topluluklarından hangi-
siyle giriştiği hâkimiyet mücadelesini kaybede-
rek Orta Asya’yı terk etmek zorunda kalmışlar-
dır?
A) Hunlar
B) Kök Türkler
C) Uygurlar
D) Karluklar
E) Türgişler
10. Kök Türk ve Uygurların egemenliği altında yaşa-
yan bu Türk topluluğu, X ve XI. yüzyıllarda Seyhan
Irmağı’ndan Aral Gölü ve Hazar Denizi’ne uzanan
topraklarında yabgulukla idare edilen devlet kurmuş-
lardır. X. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyet’i kabul
etmişler, XI. yüzyılda Büyük Selçuklu Devleti’ni ku-
rarak Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerine katkı
sağlamışlardır. Anadolu’da önce Türkiye Selçuklu
Devleti’ni, sonra Osmanlı Devleti’ni kuran Türk boyu
olmuşlardır.
Yukarıda özellikleri verilmiş eski Türk topluluğu
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Oğuzlar
B) Peçenekler
C) Karluklar
D) Sibirler
E) Türgişler
11. Hazarlar, güçlü ordularıyla VII ve IX. yüzyıllar ara-
sında bulundukları bölgede huzuru ve ulaşım güven-
liğini sağladılar. Hazarların bu dönemi “Hazar Barış
Çağı” olarak adlandırıldı. Bu dönemdeki ticari canlı-
lık, Hazar ülkesine bolluk ve zenginlik getirdi. Yöneti-
ci zümresinin Musevi olduğu Hazarlar arasında diğer
devletlerle kurdukları ilişkiler sonucunda İslamiyet,
Hristiyanlık ve Musevilik yayıldı. Hazar ülkesinde,
farklı dinlere inananlar ibadet ve ayinlerini serbestçe
yapabildi.
9. SINIF SARMAL TARİH
Buna göre Hazarların aşağıdakilerden hangisin-
de gelişme gösterdiği söylenemez?
A) Otokratik yönetim
B) Din ve vicdan hürriyeti
C) Güçlü askerî yapı
D) Ekonomik refah
E) Gelişmiş ve özgür toplum yapısı
 –T TS SE ET
9 9–
İLK TÜRK DEVLETLERİ VE KOMŞULARI
1. Hunlar, Kök Türkler ve Uygurlar gibi Orta Asya’da
büyük devletler kuran Türk toplulukları kendileri de
üretmelerine rağmen ekonomilerinin eksiği olan te-
mel tarım ürünlerini Çin’den temin etmişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisinin Türkler tarafından
Çinlilerden satın alınan ürünler arasında olduğu
söylenemez?
A) Pirinç B) Et C) Buğday
D) İpek E) Emevi
2. Kök Türkler, İpek Yolu ticaretinde hâkimiyet ku-
rabilmek için Ak Hunlara karşı aşağıdaki devlet-
lerden hangisiyle iş birliği yapmıştır?
A) Uygur B) Karluk C) Peçenek
D) Sasani E) Emevi
3. İlk Türk devletleri ticari, askerî ve siyasi konular-
da;
I. Çin,
II. Bizans,
III. Abbasi
devletlerinden hangileri ile ilişki hâlinde olmuş-
lardır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
4. Orta Asya’da yapılan arkeolojik araştırmalar so-
nucunda kurganlardan; buğday ve arpa tohum-
ları, demir, altın ve gümüşten eşyalar, zırh, kılıç,
mızrak, madenî tabak, heykel, kazan, ibrik, eyer
9. SINIF SARMAL TARİH
ve at koşum takımlarının çıkması Türklerle ilgili
söylenebilecek aşağıdaki yargılardan hangisini
ispatlamaz?
A) Çeşitli madenlerden yararlanmışlardır.
B) Tarım ürünlerini tanımışlardır.
C) Savunma amaçlı eşyalar üretmişlerdir.
D) Tek tanrı inancına sahip olmuşlardır.
E) Kurganlara kişisel eşyalar da koymuşlardır.
114
5. Türkler, Orta Asya’da Soğdlarla yakın ilişkiler kura-
rak ve bazı ticaret yollarının kontrolünü sağlayarak
hazine gelirlerini arttırmaya çalışmışlardır.
Bu bilgilere göre Türklerin;
I. İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamak,
II. tüccar toplumlarla dostluk ilişkileri kurmak,
III. fetih hareketlerini sonlandırmak
politikalarından hangilerini benimsediği söylene-
mez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
6. Orta Asya Türklerinin göçebe olarak yaşamaları-
nın;
I. teşkilatçı ve savaşçı olmaları,
II. Gök Tanrı inancını benimsemeleri,
III. ticari faaliyetlerde hayvansal ürünleri satıp,
tarım ürünleri almaları
özelliklerinden hangilerini kazanmalarında etkili
olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
7. Kök Türk hükümdarı Kapgan Kağan, bir defasında
Çin’den vergi olarak 1250 ton tohumluk buğday ile
3 bin adet tarım aleti almıştır. Kök Türkler, Çin’den
aldıkları tohumluk buğdayı aynı yıl içinde ekmiş;
fakat bu buğdayın hiçbiri çıkmamıştır. Zira Kapgan
Kağan’a vergi ödemeyi bir türlü içine sindirememiş
olan Çin imparatoriçesi, bu buğdayı Kök Türklere pi-
şirerek vermiştir.
Bu bilgiler aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt
oluşturur?
A) Türkler, hayvancılık faaliyetlerinde Çin’den geri
kalmıştır.
B) Çinliler ile Türkler arasındaki ilk ilişkiler Kapgan
Kağan Dönemi’nde başlamıştır.
C) Çinliler, Türklerin tarımsal faaliyetlerde gelişme-
sini istememiştir.
D) Orta Asya, tarımsal faaliyetler için uygun iklim
şartlarına sahip değildir.
E) Çinliler ve Kök Türkler diğer devletlere karşı itti-
fak kurmuşlardır.

AKLINDA KALSIN
Türklerde Para
Türkler ticarette genellikle değiş-tokuş (takas) usulü-
ne başvurmuşlar, Hunlardan itibaren madenî para kul-
lanmaya başlamışlardır. Hunlar, IV. yüzyıldan itibaren
Sasani ve Hint etkisinin görüldüğü paralar basmışlar-
dır. Ticarette Çin, İran ve Bizans paralarını kullanan
Türkler, daha sonra kendi paralarını basmışlardır. Kök
Türklerde madenî paraya yarmak deniyordu. Türkler-
deki en belirgin özellikteki paraları Türgişler basmış-
tır. Çin parası şekline benzeyen bu paralarda Tigin ve
Türgiş Kağan, Pny (Türgiş kağanının parası) gibi ya-
zılar vardır. 737-748 ile tarihlenen bu paralarda ay ve
hilal motifinin yanında, Türgiş tamgası da mevcuttu.
8. Orta Asya’da yaşayan bazı Türk devletleri, komşu
devletlerle ticaret yapabilmek için sınır boylarında
çeşitli merkezler oluşturmuşlardır.
Bu merkezler aşağıdakilerden hangisi ile adlan-
dırılmaktadır?
A) Serbest ticaret pazarı
B) Liman bölgeleri
C) Koloni
D) Ribat
E) Ticaret ofisi
9. Kök Türk Devleti’nin batı kanadını yöneten İstemi
Yabgu 568 tarihinde İstanbul’a bir elçilik heyeti gön-
dermiştir. Bu heyet; tarihte Orta Asya’dan Bizans’a
giden ilk Türk elçilik heyetidir.
İstemi Yabgu, Bizans ile diplomatik ilişkileri baş-
latarak aşağıdakilerden hangisini gerçekleştir-
mek istemiştir?
A) Sasanilere karşı Bizans ile ittifak kurmayı
B) Anadolu topraklarını yakından tanımayı
C) Orta Asya’daki Çin baskısına son vermeyi
D) Avrupa Hunları ile Bizans arasında arabuluculuk
yapmayı
E) Batıya göç eden Türk boylarına yurt bulmayı
115
10. Türklerin yaşadığı toprakları gezen Budist bir sey-
yah, Karaşar ve Kuca’da yapılan ticarette altın sik-
keler, gümüş sikkeler ve küçük bakır sikkeler kulla-
nılmakta olduğunu yazmıştır. Altın sikkeler Bizans
Solidi, gümüş sikkeler Sasani, küçük bakır sikkeler
ise Çin Wuzhu sikkeleriydi. Bu sikkeler dışında yerel
bakır sikkeler de kullanılmıştır.
Bu bilgilere göre Türklerle ilgili aşağıdaki yargı-
lardan hangisine ulaşılabilir?
A) Madencilik alanında Çinlilerden etkilendiklerine
B) Komşu devletlerle ticari ilişkiler kurduklarına
C) Ekonomik bağımsızlığa sahip olduklarına
D) Sosyal devlet anlayışını benimsediklerine
E) Ticari faaliyetlerin Orta Asya ile sınırlı kaldığına
11. Hazarlar güçlü bir ordu kurmuş ve egemenlik altına
aldıkları topraklarda asayiş ve refah ortamını sağla-
mışlardır. Hoşgörülü bir toplum yapısına sahip olan
Hazarlar, Doğu Avrupa tarihinde büyük rol oynamış-
lardır.
Bu bilgilere göre Hazarlarla ilgili,
I. Farklı dinlere ev sahipliği yapmışlardır.
II. Ticari alanda gelişmişlerdir.
III. Araplarla ittifak kurmuşlardır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
12. Türk devletleri, doğu-batı, kuzey-güney istikametin-
de ticari faaliyetlerde bulunan kervanlardan “geçiş
vergisi” almıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu durumun aşağıdaki gelişmelerden hangisine
ortam hazırladığı savunulabilir?
A) Konargöçer yaşam tarzının benimsenmesine
B) Demokratik toplum yapısının oluşmasına
C) Sınıfsal farklılıkların ortaya çıkmasına
D) Deniz ticaretinin öneminin azalmasına
E) Hazine gelirlerinin artmasına
 ETKİNLİK

A. Aşağıda verilen önemli olayları kronolojik sıralamaya uygun bir biçimde tablodaki boşluklara yerleştiriniz.

(Turfan Uygur Devleti’nin kurulması, Avrupa Hun Devleti’nin kurulması, Birinci Kök Türk Devleti’nin kurulması,
Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılması, Orhun Kitabelerinin yazılması, Onluk sistemin oluşturulması,
Uygur Devleti’nin kurulması, Kavimler Göçü, İkinci Kök Türk Devleti’nin kurulması)

Asya Hun Devleti’nin

kurulması

Kürşat
Ayaklanması

İlk Türk İslam

Devleti’nin kurulması

B. Aşağıdaki kavramlar ve bu kavramlarla doğrudan ilgili alanları örnekte verildiği gibi eşleştiriniz.

Siyaset-Yönetim Askerî Ekonomi Din

İpek Yolu ✓
Manihaizm

Kut Anlayışı

Onlu teşkilat

Kurultay
9. SINIF SARMAL TARİH

Kurgan

Turan taktiği

Serbest ticaret bölgesi

Şamanizm

Ayukı

116
C. Aşağıdaki tabloda verilen Türk toplulukları ve özelliklerini eşleştiriniz.

Devletler (Topluluklar) Açıklama

(....) 1. Türgişler A. Selçuklu ve Osmanlı devletlerini kurdular.

(....) 2. Hazarlar B. İstanbul’u ilk kez kuşattılar.

(....) 3. Karluklar C. Onluk sistemi oluşturdular.

(....) 4. Kırgızlar D. Hükümdarları kendi adına ilk kez para bastırdı.

(....) 5. Peçenekler E. Manas Destanı’nı yazdılar.

(....) 6. Kök Türkler F. Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusundan Selçuklu ordusuna geçtiler.

(....) 7. Uygurlar G. Museviliği kabul ettiler.

(....) 8. Oğuzlar H. Türk toplulukları içerisinde ilk kez İslamiyet’i kabul ettiler.

(....) 9. Avarlar I. Manihaizm dinini benimsediler.

(....) 10. Hunlar J. Orhun Kitabelerini yazdılar.

D. Aşağıdaki tabloda yer alan kişi, devlet, olay ilişkisini boş bırakılan yerlere yazınız.

Toygun Kutluk Bilge Kül Kağan Bilge Kağan

Bumin Kağan Feodalizm Oguş

Teoman Attila Margos Antlaşması

1. Aile .................... 4. Kurultay .................... 7. Bizans ....................

9. SINIF SARMAL TARİH

5. Tanrının
2. II. Kök Türk .................... .................... 8. Uygurlar ....................
kırbacı

3. Asya Hun .................... 6. I. Kök Türk .................... 9. Avrupa ....................

117
 1– –T TS SE
0 01
TE
ÜNİTE TESTİ - 1
1. Orta Asya Türk tarihini araştırmak isteyen bir tarih-
çinin geniş bir coğrafi saha üzerinde araştırma yap-
mak zorunda olması dışında Çin kaynaklarını da in-
celemesi gerekmektedir.
Bu durumun oluşmasında;
I. Türklerin göçebe bir yaşamı benimsemiş olma-
sı,
II. Türklerin bıraktığı yazılı eserlerin son derece
az olması,
III. Türklerin, Çin ile ilişki içerisinde bulunması
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savu-
nulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
2. Orta Asya’da insanlığa ait ilk izleri araştırmak
isteyen bir arkeoloğun aşağıdaki merkezlerden
hangisine gitmesi doğru olmaz?
A) Tagar B) Afanesyevo C) Frigya
D) Andronova E) Karasuk
AKLINDA KALSIN
Çinlilerin Hunlara Karşı İzlediği Politikalar
Çin, Hun akınlarını durdurmak amacıyla daha önce
kuzey sınırında inşa ettiği kaleleri, yapılan duvarlarla
birleştirdi. Böylece ünlü Çin Seddi inşa edildi. Çin hü-
kümdarları buna rağmen Hunları durdurmayı başara-
madı. Bu çaresizlik Çin’i şu önlemleri almaya sevk etti:
• Çin prenseslerini Hun hakanlarıyla evlendirerek,
prensesin yanında Hun sarayına çok sayıda hizmetkâr
9. SINIF SARMAL TARİH
gönderdiler. Bu hizmetkârlar casusluk faaliyetinde bu-
lunarak Türkler hakkında bilgi topladılar.
• Türk beylerine hediyeler göndererek onları kendi-
lerine bağlamaya ve ekonomik olarak Çin’e bağımlı
yaşamaya alıştırdılar.
• Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek
Türkleri itaat altına almaya çalıştılar.
• Türk beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak Türk dev-
letinin parçalanmasına neden oldular.
118
3. “Cesarete karşı hayranlık duymayı ve birilerine ba-
ğımlı olarak yaşamayı yüz kızartıcı bir durum olarak
görmek bizim geleneğimizdir. Atalarımızdan toprak-
la birlikte devraldığımız devletimizi feda edemeyiz.
Mücadele edecek savaşçılarımız hâlâ mevcut iken
devletimizi korumalıyız.”
İlk Türk devletlerinin temel karakterini ifade eden
bu bilgilere göre;
I. Bağımsızlıktan asla ödün verilemez.
II. Gerektiğinde başka devletlerin boyunduruğu
altına girilebilir.
III. Devletin çıkarları için bile olsa siyasi ittifaklar
kurulmamalıdır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
2020 / TYT
4. Doğu-batı ticaret yollları üzerinde bulunan Uygurlar
farklı inanç ve kültürlerden etkilenmişlerdir. Çin’den
Budizmi, İrandan Maniheizmi alan Uygurlar, Akdeniz
Havzası’ndan Suriyeli rahipler ve Soğdlar aracılığıy-
la da Hristiyanlığı, Helenistik edebiyatı ve sanatı öğ-
renmişlerdir.
Buna göre Uygurlar ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisine ulaşılamaz?
A) Geniş bir coğrafya ile ilişki kurduklarına
B) Farklı dinleri benimsediklerine
C) Hoşgörülü bir toplum oluşturduklarına
D) Kültürel etkileşime açık olduklarına
E) Hâkim hayat tarzlarının göçebelik olduğuna
5. • MÖ 209’da babası Tuman’ı (Teoman) tahttan
indirerek Hunların başına geçmiştir.
• Asya Hun Devleti’ne en parlak dönemini yaşat-
mıştır.
• Yirmi altı boyu Türk tarihinde ilk kez tek bayrak
altında toplamıştır.
Bu bilgilerin aşağıdaki Asya Hun Devleti hüküm-
darlarından hangisine ait olduğu söylenebilir?
A) Mete Han B) Ki-ok C) Ho-Han-Yeh
D) Çi-çi E) Attila
6. Türklerde kağan, hem bütün devlet teşkilatının başı
hem de toplumun lideri durumundaydı.
Buna göre aşağıdakilerden hangisinin bir lider ve
önder olarak kağanın görevlerinden birisi olduğu
söylenemez?
A) İç ve dış siyaseti düzenlemek
B) Savaşa ve barışa karar vermek
C) Ordulara komutanlık etmek
D) Elçiler gönderip, elçileri kabul etmek
E) Vergileri bizzat toplamak
7. Uygurlar kendilerinden önceki Türk devletlerinin ak-
sine yerleşik yaşamı benimsemişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisi, yerleşik yaşamı benim-
seyen Uygurların diğer Türk devletlerinden ayrı-
lan özellikleri arasında gösterilemez?
A) Farklı toplumlardan kültürel açıdan etkilenilmesi
B) Tarım ekonomisinin ağırlık kazanması
C) Yazılı edebiyatın gelişmesi
D) Mimari eserler yapılması
E) Şehir kültürünün gelişmesi
8. • Mani inancını yaymak için kâğıt, matbaa kulla-
nılarak kitapların basılması
• Mukan Kağan zamanında Asya’nın en güçlü
devletinin oluşturulması
• Orhun Kitabeleri’nin dikilmesi
• Mete Han zamanında onlu sistemin uygulan-
ması
Bu açıklamalarda aşağıdaki devletlerden hangisi
ile ilgili bilgi verilmemiştir?
A) I. Kök Türk
B) Asya Hun
C) Uygur
D) Avrupa Hun
E) II. Kök Türk
119
9. Orta Asya Türk devletlerinde hâkimiyetin kağana
Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. Kut adı
verilen bu hâkimiyet hakkının da kişiden kişiye kan
yoluyla geçtiği düşünülmüştür.
Bu durumun, Orta Asya Türk devletlerinde aşa-
ğıdakilerden hangisine yol açması beklenebilir?
A) Üniter yönetim şeklinin benimsenmesine
B) Laik yönetim sisteminin uygulanmasına
C) Halk içerisindeki eşitsizliklerin giderilmesine
D) Hâkimiyetin tek bir soya bağlı kalmasına
E) Ulusçu faaliyetlerin gerçekleştirilmesine
10. Aşağıdakilerden hangisinin eski Türklerde mer-
kezî otoritesi güçlü devletlerin kurulmasını en-
gellediği söylenebilir?
A) Kurultayda alınan kararlarda son sözün kağana
ait olması
B) Ordu - millet anlayışının görülmesi
C) Devletin boylar şeklinde örgütlenmesi
D) Hatunların devlet yönetiminde söz sahibi olması
E) Kanunların geleneklere dayanması
11. I. İdikut
II. Hakan
9. SINIF SARMAL TARİH
III. Kurgan
IV. Ayukı
V. Yabgu
Yukarıda verilenlerden hangisi, İslam öncesi dö-
nemde Orta Asya’da kurulmuş Türk devletlerinde
kullanılan siyasi kavramlardan biri değildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
 1– –T TS SE
1 1
TE
ÜNİTE TESTİ - 2
1. Türk toplulukları, çeşitli nedenlerle yaşadıkları bölge-
leri kitleler hâlinde terk ederek çok uzun mesafeler
kat etmek suretiyle başka alanlara göç etmiştir.
Buna göre aşağıdaki Türk topluluklarından han-
gisinin gerçekleştirdiği göçün Avrupa yönüne
doğru olduğu söylenemez?
A) Bulgarlar B) Hunlar C) Avarlar
D) Macarlar E) Uygurlar
2. Avrupa Hun hükümdarı Attila’nın ölümünden sonra
oğulları İlek, İrnek ve Dengizik arasında taht kavgası
yaşanmıştır.
Avrupa Hunlarındaki bu taht kavgalarına ortam
hazırlayan temel etken aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Yoğun olarak hayvancılığın yapılması
B) Milliyetçi özelliklerinin gelişmiş olması
C) Avrupa’daki ham madde kaynaklarının az olması
D) Ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı olması
E) Roma uygarlığının kültürel yönden gelişmiş ol-
ması
ÖNEMLİ
Orhun Yazıtları (Kök Türk Kitabeleri)
• Kök Türkler Dönemi’nden günümüze ulaşan temel
kaynak Orhun Yazıtlarıdır. Bu yazıtlar Türk tarihinin
ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
• Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, dev-
letin ve halkın karşılıklı olarak görevlerinin belirtilmesi,
9. SINIF SARMAL TARİH
Türklerde devlet anlayışının kavranması açısından
önemlidir.
• Kök Türk alfabesi ile yazılmış olan bu yazıtların en
önemlileri Orhun Irmağı vadisindeki Orhun Yazıtları
(Kök Türk Kitabeleri) ile Talas ve Yenisey bölgesinde-
ki Yenisey Yazıtlarıdır.
• Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından 1893’de
okunan Orhun yazıtları, Tonyukuk (725), Kül Tigin
(732) ve Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir.
120
3. Orhun Kitabeleri’nin önemli unsurlarından biri olan
Bilge Kağan yazıtında şunlar anlatılmaktadır: “Üst-
te mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında
insanoğlu kılınmış. Insanoğlunun üzerine ecdadım
Bumin Kağan, Istemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk
milletinin ilini, töresini tutuvermiş, düzene sokuver-
miş. Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, Çin mille-
ti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve
büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için bey ve milleti
karşılıklı çekiştirttiği için, Türk milleti il yaptığı ilini
elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybediver-
miş...”
Buna göre Orhun Kitabeleri’nden;
I. siyaset,
II. bilim,
III. yönetim
konularından hangileri ile ilgili bilgilere ulaşılabi-
lir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
4. İslamiyet öncesi Türk topluluklarında genellikle
kalıcı mimari eserlere ve hapis cezasına rastlan-
mamasının nedeni olarak aşağıdakilerden hangi-
si söylenebilir?
A) Savaşların uzun sürmesi
B) Gök Tanrı dininin benimsenmesi
C) Yazılı kültüre geçilememesi
D) Devletlerin birbirleriyle savaşması
E) Göçebe yaşamın egemen olması
5. İslamiyet, Hristiyanlık ve Musevilik inancının be-
nimsendiği Hazar ülkesinde farklı din ve inanışa
sahip olan insanların ibadetlerini serbestçe ya-
pabilmesi, Hazarlarla ilgili aşağıdakilerden han-
gisinin göstergesidir?
A) İslam devletleriyle mücadele hâlinde olduklarının
B) Bizans İmparatorluğu’nun etkisinde kaldıklarının
C) Dinsel hoşgörü anlayışını benimsediklerinin
D) Çin ile yoğun ticari faaliyetler yürüttüklerinin
E) Musevilik inancının yayılması için mücadele et-
tiklerinin
6. Orta Asya’nın coğrafi şartları sonucunda yarı göçebe
yaşam tarzına sahip olan Türk toplulukları üretime
de önem vermişlerdir.
Buna göre;
I. madencilik alanında gelişmiş olmaları,
II. dokumacılık alanında çalışmalar gerçekleştir-
meleri,
III. dayanıklı savaş araç gereçleri yapmaları
durumlarından hangileri, Türklerin üretici karak-
terine kanıt olarak gösterilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
7. I. Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması
II. Hristiyanlığın yayılması
III. Avrupa Hun Devleti’nin kurulması
IV. Derebeylik sisteminin ortaya çıkması
V. Kilise ve papalığın güçlenmesi
Yukarıdakilerden hangileri Kavimler Göçü’nün
“siyasi” sonuçları arasında gösterilebilir?
A) I ve II B) II ve V C) I, III ve IV
D) II, III ve IV E) II, III ve V
8. Türkler, çeşitli sebeplerden dolayı Orta Asya’dan göç
etmişlerdir.
Buna göre;
I. Hunlar,
II. Avarlar,
III. Karluklar
Türk topluluklarından hangileri hem Asya hem
de Avrupa’da devlet kurmayı başarmışlardır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
121
2021 / AYT
9. Doğu Roma İmparatorluğu’yla Avrupa Hunları ara-
sında 434 yılında yapılan Margos Antlaşması’nın,
• Doğu Roma bundan sonra Hunlara bağlı kavim-
lerle antlaşmalar yapmayacak,
• Doğu Roma, Hunlardan kaçanlara sığınma hakkı
vermeyecek,
• Ticari münasebetler yine belirli sınır kasabaların-
da devam edecek,
• Doğu Roma’nın ödediği yıllık vergi iki katına çı-
karılacak.
maddeleri dikkate alındığında aşağıdakilerden
hangisine ulaşılamaz?
A) Doğu Roma’nın, Avrupa Hunlarının siyasi üstün-
lüğünü kabul ettiğine
B) İki devlet arasındaki ekonomik ilişkilerin sürdürü-
leceğine
C) Avrupa Hunlarının kendilerine yönelik ittifakları
engellemeye çalıştığına
D) Doğu Roma’ya uygulanan maddi yaptırımın artı-
rıldığına
E) Akdeniz ticaretinin Avrupa Hunlarının kontrolüne
girdiğine
10. I. Uygurlar, Karluk ve Basmil boyları ile birlikte
II. Kök Türk Devleti’ne son vermişler, 744 yı-
lında Kutluk Bilge Kül Kağan, merkezi Kara-
balgasun olan bağımsız Uygur Devleti’ni kur-
muştur.
II. Kök Türkler, Kutluk önderliğinde bağımsızlık
için harekete geçmiş II. Kök Türk (Kutluk)
Devleti’ni kurmuşlardır. Kutluk Kağan, devleti
derleyip toplayan anlamına gelen “İlteriş” unva-
nını almıştır.
III. Mete Han babası Tuman’ı tahttan indirerek
Hunların başına geçmiştir. Mete Han, bütün
Türk topluluklarını ilk kez Hun hâkimiyeti altın-
da toplamıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH
IV. Bumin Kağan liderliğinde Töles boylarını ken-
dilerine bağlayan Kök Türkler Avar Devleti’ni
yıkarak Kök Türk Devleti’ni kurmuşlardır.
Yukarıda karışık hâlde verilen cümlelerden kro-
nolojiye uygun bir parça hazırlanmak istense bu
parçanın ilk ve son cümleleri hangileri olmalıdır?
A) I ve II B) III ve I C) II ve III
D) IV ve II E) III ve IV
 1– –T TS SE
2 21

TE
ÜNİTE TESTİ - 3

1. Orta Asya’dan yapılan göçler sonucunda Türkler 3. Türkler çeşitli sebeplerden dolayı ana yurt Orta
farklı coğrafyalarda hüküm sürmeye başladı. Asya’dan değişik coğrafyalara göç etmişlerdir.

Bu göçler sonucunda; Aşağıdakilerden hangisi Türklerin, Orta Asya’dan

I. farklı dinler ile karşılaşılması, göç ederek yerleştikleri bölgelerden biri değildir?
II. Türk kültürünün geniş alanlara yayılması, A) Kuzey Afrika B) Balkanlar
III. kültürel etkileşimin yaşanması
C) Anadolu D) Kafkaslar
durumlarından hangilerinin gerçekleşmiş olması
E) Horasan
beklenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

4. Türkler askerlik görevini vatan borcu olarak bilir, bu

vazifeyi gönüllü olarak yapardı. Hazarlar dışında,
AKLINDA KALSIN Türklerde ücretli askerlik yapıldığı çok fazla görülme-
miştir.
İlk Türk Devletlerinde Ordu Teşkilatı Bu bilgiler İlk Türk devletlerinde aşağıdakilerden
Asker Sayısı Askerî Birlik Komutan hangisinin geliştiğinin doğrudan kanıtıdır?
10,000 Tümen Tümenbaşı A) Adalet B) Milliyetçilik
1,000 Tabur Binbaşı
C) Demokrasi D) Feodalite
100 Bölük Yüzbaşı
E) Özgür düşünce
10 Takım Onbaşı

5. Hunlardan itibaren Türklerde bazı hükümdarlık sem-

2019 / TYT bolleri kullanılmıştır.

Bu semboller arasında aşağıdakilerden hangisi

2. Asya Hun Devleti’nin dağılmasının ardından Hunlar,
yer almaz?
batıya doğru yayılmaya başlamış ve Karadeniz’in
kuzeyinde bulunan Germen kavimlerini batıya doğ- A) Parşömen B) Taht C) Davul
ru itmişlerdir. Kavimler Göçü adı verilen bu süreçte D) Otağ E) Tuğ
Hunlar Avrupa siyasetinde etkin hâle gelirken ikiye
ayrılan Roma İmparatorluğu önemli sorunlarla karşı
karşıya kalmıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Kavimler Gö-

çü’nün sonuçlarından biri olarak gösterilemez?
6. Avrupa’daki ilk Türk devleti aşağıdaki gelişmele-
A) Türk kültürü Avrupa’da yayılmıştır. rin hangisinin sonucunda kurulmuştur?

B) Avrupa’nın etnik yapısı değişmiştir. A) Moğol istilası

B) Kavimler Göçü
C) Roma İmparatorluğu güç kaybetmeye başlamıştır.
C) Kök Türklerin yıkılması
D) Bilim ve teknikte önemli gelişmeler yaşanmıştır.
D) Malazgirt Savaşı
E) Avrupa’da siyasi dengeler değişmiştir. E) İspanya’nın fethi

122
7. Türklerin Orta Asya’dan göç etmelerinde etkili olan
başlıca nedenler şunlardır:
I. Dış baskılar
II. Aşırı kuraklık nedeniyle otlakların daralması
III. Nüfusun artması
IV. Boylar arasında sık sık çatışmaların yaşanması
V. Salgın hastalıkların artması
Buna göre yukarıdakilerden hangisi Orta Asya
Türklerinde hayvancılık faaliyetlerini olumsuz
yönde etkileyen temel faktörlerden biridir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
8. Hun İmparatoru Mete Han’ın eşinin, Çin ile yapılan
anlaşmalara devlet adına imza atma yetkisi vardır.
Kök Türk ve Uygurlarda kağanların eşleri de devlet
yönetiminde söz sahibiydiler. Buyruklara hem kağan
hem de hatun adına imza atılırdı.
Bu bilgilere göre Türklerle ilgili,
I. Ataerkil bir toplum yapısına sahiptirler.
II. Kadınlar her konuda erkeklerle eşittirler.
III. Siyasi konularda sadece erkekler etkili değildir.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
9. I. Putlara tapınma
II. Bazı tabiat olaylarının kutsallığı
III. Ölümden sonra yaşamın devamı
Yukarıdakilerden hangileri İlk Türk devletlerinde
görülmez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
123
10. Orta Asya Türklerinin yaşam tarzı, “ordu-millet” anla-
yışına sahip olmalarında etkili olmuştur.
Buna göre Türklerdeki;
I. herkesin savaş zamanında asker kabul edilme-
si,
II. yazılı hukuk anlayışının bulunmaması,
III. onluk sistemin uygulanması,
durumlarından hangileri, ordu-millet anlayışının
gelişmesinde doğrudan etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
11. Çinliler ile Orta Asya Türk devletleri arasında
İpek Yolu hâkimiyeti için yaşanan sorunların aşa-
ğıdakilerden hangisinin ortaya çıkmasına neden
olduğu söylenemez?
A) Ticari antlaşmaların imzalanması
B) Savaşların yaşanması
C) Sınır bölgelerinde serbest ticaret bölgelerinin ku-
rulması
D) Çinlilerin Türk devletlerini zayıflatmak için çeşitli
yollara başvurması
E) Tarım yerine hayvancılığa önem verilmesi
12. İlk Türk devletlerinde hükümdarlar; iç ve dış siyaseti
9. SINIF SARMAL TARİH
düzenler, savaş ve barışa karar verir, ordulara komu-
tanlık eder, elçiler gönderir ve elçileri kabul ederdi.
Ayrıca ---- gibi unvanlar kullanırlardı.
Parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisinin getirilmesi uygun olmaz?
A) Şanyü B) İlteber C) Şah
D) İdikut E) Erkin
 1– –T TS SE
3 31

TE
ÜNİTE TESTİ - 4

1. İhraç ürünü
At, kösele, deri, kürk,
et
İthal ürünü 3. Yusuf, öğretmeninin ödev olarak vermiş olduğu “İlk
Türk Devletlerinde Güç ve Yönetim Yapısı” konusu-
İpekli kumaşlar, takı
nu araştırırken;
malzemeleri, porselen
türü kap kacaklar, tahıl
I. Orhun Kitabeleri,

ürünleri II. Oğuz Kağan Destanı,

III. Çin arşivleri
İlk Türk devletlerinin komşularıyla ticari ilişkileri-
kaynaklarına başvurmuştur.
ni gösteren tabloya göre Türklerle ilgili;
I. temel geçim kaynaklarının hayvancılık olduğu, Bu kaynaklardan hangileri Yusuf’a araştırmasın-
da yardımcı olabilir?
II. tarım ve tekstil ürünlerine ihtiyaç duydukları,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. satir denilen disk şeklindeki gümüş paraları kul-
landıkları D) II ve III E) I, II ve III

yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 4. İslamiyet öncesi Türk devletlerinin yıkılmasında

D) I ve II E) I, II ve III
2. • Kök Türk hükümdarı İstemi Yabgu, İran’daki
Sasani Devleti ile anlaşarak 557 yılında Akhun
Devleti’ne son verdi.
• II. Kök Türk (Kutluk) Devleti, Bilge Kağan’ın 734
yılında ölümünden sonra başlayan taht kavga-
ları nedeniyle iç karışıklıklar içine düştü. 742
yılında da Karluklar, Uygurlar ve Basmillerin
ortak saldırısı sonucunda dağılarak bağımsız-
lığını kaybetti.
aşağıdakilerden hangisinin etkisinden söz edile-
mez?
A) Çinlilerin Orta Asya’da hâkimiyet kurmak istemesi
B) Boylar arasında sert çatışmaların yaşanması
C) Toplum içinde sınıfsal ayrımların olmaması
D) Hanedan içerisinde taht kavgalarının yaşanması
E) Yöneticilerin millî kimliklerinden uzaklaşmaları
5. Aşağıdakilerden hangisi, Türklerin tarih boyunca
güçlü devletler kurmalarının nedenleri arasında
gösterilemez?
A) Örgütlü bir devlet yapılanmasına sahip olmaları
B) Güçlü devletlerle savaşmaktan kaçınmaları

• Uygurlar Bögü Kağan’dan sonraki hükümdar- C) Yönettikleri topluluklara adaletli davranmaları

lar döneminde, karşılaştıkları kıtlık ve salgın D) Savaşçı ve özgürlükçü bir yapıya sahip olmaları
hastalıklar nedeniyle zayıfladılar. Onların bu E) Güçlü ve dirayetli liderlere sahip olmaları
durumundan yararlanan Kırgızlar, 840 yılında
Uygur topraklarına girerek başkent Ordu Balık’ı
işgal ettiler.
6. Orhun Kitabeleri’ndeki “Doğuda gün doğusuna, gü-
Bu bilgiler aşağıdakilerden hangisinin gösterge- neyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde
9. SINIF SARMAL TARİH

sedir? gece ortasına kadar bütün milletleri kendime tabi kıl-

A) Türk devletleri arasında hâkimiyet mücadelesi
yaşandığının
B) Akhun-Uygur ittifakının kurulduğunun
C) Kök Türklerin en geniş sınırlara ulaşan Türk dev-
leti olduğunun
D) Türklerin Orta Asya’dan ayrıldığının
E) İpek Yolu ticaretinin hız kazandığının
dım ve hepsini düzene soktum.” ifadeleri Türklerde
görülen – – – – anlayışının bir sonucudur.
Parçada yer alan boşluğa aşağıdakilerden hangi-
si getirilmelidir?
A) Onlu sistem B) Cihan hâkimiyeti
C) Töre hukuku D) Turan taktiği
E) Sosyal devlet

124
7. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde konargöçer ya-
şam tarzı egemen olduğu için bu devletlere ilişkin bil-
gilerimiz sınırlıyken, Uygurlara ilişkin bilgilerimiz daha
fazladır.
Bu duruma bakarak, Uygurları diğer Türk devletle-
rinden farklı kılan;
I. kendilerine özgü alfabeyi kullanmaları,
10. Sahranur, tarih dersinde öğretmeninin akıllı tahtadan
açtığı EBA etkinliklerinde şu sorularla karşılaşmıştır:
I. – – – –, Bizans ordusunda paralı asker olarak
görev aldılar, Malazgirt Savaşı’nda Selçukluların
tarafına geçtiler.
II. – – – –, matbaayı kullanarak yazılı eserler basan
ilk Türk topluluğudur.

II. Kırgızlarla mücadele etmeleri, III. – – – –, tarihin bilinen ilk Türk devletidir.

III. yerleşik yaşama geçmeleri
özelliklerinden hangileri Uygurlarla ilgili daha faz-
la bilgi sahibi olmamıza katkı sağlamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
IV. – – – –, 619 ve 626 yıllarında Doğu Roma
İmparatorluğu’nun merkezi İstanbul’u iki kez
kuşatarak bu şehri kuşatan ilk Türk topluluğu
unvanını aldılar.
Buna göre, Sahranur’un cevaplarının doğru sıra-
laması aşağıdakilerden hangisidir?

I II III IV

A) Avarlar Bulgarlar Hazarlar Macarlar

8. İslamiyet öncesi Türk sanatında, hayvanların birbirle- B) Kıpçaklar Oğuzlar Peçenekler Sabirler
riyle mücadelelerini gösteren motifler ağırlıkta olmuş-
tur. Bu motifler; kemer tokası, kılıç, hançer kabzası, C) Kök Türkler Türgişler Kırgızlar Uygurlar
süs eşyası, at koşum takımı gibi malzemeler üzerine D) Peçenekler Uygurlar Asya Hun Avarlar
işlenmiştir.
E) Başkırtlar Karluklar Kutluk Avrupa Hun
Bu bilgilere göre Türk sanatı hakkında;
I. kut anlayışının sembolize edildiği,
II. maden işlemeciliğinin görüldüğü,
III. göçebe yaşam tarzının izlerini taşıdığı,
IV. taşınabilir malzemeler üzerine işlendiği, 11. Kavimler Göçü’nün;
V. geçim kaynaklarının etkisi altında gelişme gös- I. Avrupa’da kendisini güvende hissetmeyen halk
terdiği kitleleri ve toprak sahipleri, senyör adı verilen
güçlü kişilerin koruyuculuğu altına girmek zorun-
yorumlarından hangisine ulaşılamaz?
da kaldı. Böylece senyörlerin yaşadığı kalelerin
A) I B) II C) III D) IV E) V ve şatoların çevresinde askerî birlikleri olan
feodal beylikler ortaya çıkmaya başladı.
II. Uzun süre devam eden göç hareketleri sıra-
sında kavimler, birbirleriyle ve gittikleri ülkeler-
deki yerli kavimlerle karışıp kaynaştı. Böylece
9. Türklerin yaşadıkları bölgelerin sınırlarının kesin Avrupa’nın etnik ve siyasi çehresi şekillendi.
olarak belirlenememesinin temel nedenleri arasın- III. Batıya doğru yer değiştiren kavimlerden boşa-
da aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? lan doğu Avrupa topraklarına gelen Hunlar,
9. SINIF SARMAL TARİH

burada Avrupa Hun Devleti’ni kurdular.

A) Ahiret inancından dolayı ölülerini mezarlara eşya-
larıyla gömmeleri IV. Avrupa Hun Devleti’nin en parlak dönemini yaşa-
tan Attila, Doğu Roma İmparatorluğu’nu yenilgiye
B) Cihan hâkimiyeti anlayışı ve göçler nedeniyle
uğratarak yıkılmasında etkili oldu.
geniş alanlara yayılmaları
gelişmelerinden hangilerine neden olduğu söyle-
C) İpek Yolu hâkimiyeti için mücadele etmeleri
nebilir?
D) Madencilik alanında gelişmeleri
A) I ve IV B) I, II ve III C) I, II ve IV
E) Ticari hayatta hayvansal ürünler ihraç etmeleri D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

125
 1– –T TS SE
4 41

TE
ÜNİTE TESTİ - 5

1. 22 yıl saltanat süren Türgeş hükümdarı Sulu Kağan için
Müslüman Araplar zahmet ve sıkıntı veren anlamında
“Ebu Müzahim” ismini kullanmışlardı. Askerî yönden,
Sulu Kağan mükemmel bir kumandan ve dış politikada
da usta bir siyasetçi idi. Maveraünnehir’i Emevilere dar
etmiş, Emeviler Ceyhun ötesine geçmeye âdeta kor-
kar olmuşlardı. Onun ölümü üzerine Emeviler askıya
aldıkları taarruz politikalarını tekrar canlandırmışlardı.
Aynı şekilde Çinliler de İpek Yolu’nun öneminden do-
layı batı seferlerine yeniden başlamışlardı.
Bu bilgilere göre Sulu Kağan’ın politikalarının
aşağıdakilerden hangisini olumsuz yönde etkile-
diği savunulabilir?
A) Çinlilerle Arapların ittifak kurmasını
B) İslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını
C) Türklerin millî kimliklerini korumasını
D) Cihat hâkimiyeti politikasının uygulanmasını
E) Türk siyasi birliğinin sağlanmasını
4. Çi-çi’nin kendisini imha edecek Çin hücumunu bek-
lerken aşağıdaki konuşmayı yaptığı rivayet edilir:
“Boyun eğmeyeceğiz. Zira öteden beri Hunlar kuv-
veti takdir eder, tabi olmayı hakir görürler. Savaşçı
özelliklerimiz sayesinde adı yabancıları titreten bir
ulus olduk. Zira bilirler ki savaşta muhariplerimizin
kaderi ölümdür. Biz ölsek de kahramanlığımızın şöh-
reti kalacak, çocuklarımız ve torunlarımız diğer ka-
vimlerin efendisi olacaklardır.”
Çi-çi’nin bu söylemleri Türklerde;
I. bağımsızlık,
II. mücadelecilik,
III. yağmacılık
unsurlarından hangilerinin var olduğuna kanıt
olarak gösterilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

2. Tarih boyunca Türkler, değişik nedenlerle farklı böl-

gelere pek çok kez göç etmişlerdir. Bu göçler içeri-
5. Moyen-Çur’un ölmesi ve yerine oğlu Bögü Kağan’ın
tahta çıkması
sinde Kavimler Göçü, sonuçları itibari ile geniş sa-
halardaki farklı medeniyetleri yüzlerce yıl boyunca
etkilemiştir. Bögü Kağan’ın Çin ziyareti sonrası Manihaizm dinini
benimsemesi
Buna göre Kavimler Göçü’nün sonuçları arasın-
da aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
Uygur Türkleri arasında Manihaizm’in yayılmaya
A) Roma, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
başlaması
B) Avrupa’nın siyasi haritası ve etnik yapısı değişti.
C) Türk kültürü Avrupa’da yayıldı. Manihaizm’in canlılara zarar vermeyi ve et yemeyi
D) Türk boyları tek bir bayrak altında toplandı. yasaklaması

E) Hristiyanlığın yayılma süreci hız kazandı.

?
3. Orta Asya’nın önemli Türk topluluklarından biri olan
Kök Türkler, milliyetçi bir anlayışa sahiptir. Uygurların Manihazim dinini benimsemesi ve et-
kilerinin sebep sonuç ilişkisi içerisinde verildiği
Buna göre Kök Türklerin;
bu tabloda boş bırakılan yere aşağıdakilerden
9. SINIF SARMAL TARİH

I. Türk adını kullanmaları, hangisinin getirilmesi uygundur?

II. bağımsızlık anlayışı ve toplumsal birliğin güçlü
olması,
III. İpek Yolu güzergâhında hâkimiyet kurmaları
özelliklerinden hangileri milliyetçi karakterlerine
kanıt olarak gösterilebilir?
A) Hayvancılık faaliyetlerinin azalması ve tarımsal
faaliyetlerin artması
B) Konargöçer yaşam tarzının ön plana çıkması
C) Taşınabilir sanat eserlerinin daha çok yapılmaya
başlanması

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Özel mülkiyet anlayışının önemini kaybetmesi

D) II ve III E) I, II ve III E) Takas usulüne dayalı ticari hayatın başlaması

126
6. Türklerin askerî alandaki etkileri şunlar olmuştur:
✔ Roma ordusunda onlu sistem uygulandı. IV.
yüzyıl sonlarında bu orduda yay, kullanılan en
önemli silah oldu.
✔ Avrupa’da üzengi kullanımı Avarlarla yaygınlaştı.
✔ V. yüzyıl başlarında Bizans ordusunda “turan
taktiği” uygulanmaya başlandı.
✔ IX. yüzyıl ortalarında Ruslar; Hazar, Peçenek ve
Kuman; Balkan Slavları ise Tuna Bulgarları aracı-
lığı ile hem eğitim hem teçhizat (silah, tuğ) yönle-
rinden Türkleri örnek alan askerî güçler oluşturdu.
✔ Süvari tekniğini Türklerden öğrenen Çinliler
Türk süvari kıyafeti olan ceket, pantolon ve
çizme kullanmaya başladı.
Bu bilgiler dikkate alındığında Türklerle ilgili aşa-
ğıdaki değerlendirmelerden hangisi yapılamaz?
A) Ordu teşkilatlanması anlamında örnek alınacak
bir politika izlemişlerdir.
B) Farklı toplumları askerî konularda etkilemişlerdir.
C) Orta Asya dışına kültürlerini taşımışlardır.
D) Göç hareketleri sonucunda millî kimliklerini kay-
betmişlerdir.
E) Atı savaşlarda etkin bir şekilde kullanmışlardır.
7. Balkanlarda Dobruca’nın güneyinde Asparuh ta-
rafından kurulan ve Boris Han Dönemi’nde Hris-
tiyanlığı resmen kabul eden Türk topluluğu aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Macarlar B) Tuna Bulgarları
C) Avarlar D) Karluklar
E) İtil Bulgarları
8. Türk kağanını kut yani siyasi iktidar ile donatan Gök
Tengri, ona iktisadi güç anlamına gelen “ülüş” bağış-
lamıştır. Ülüş, Türkçe “üleşmek” fiilinden çıkmış bir
isim olup “pay, hisse, nasip, kısmet” anlamına gel-
mektedir. Tanrı, “ülüş” bağışı ile Türk ülkesinde bolluk
ve bereketi artırmıştır. Türk kağanı da bu gücü halkın
lehinde kullanarak elde ettiği maddi varlığı adil bir şe-
kilde halka dağıtmıştır.
Buna göre Türk kağanlarının aşağıdakilerden han-
gisini benimsedikleri söylenebilir?
A) Sosyal devlet anlayışı B) Saltanat sistemi
C) Otokratik yönetim tarzı D) İkili sistem
E) Feodal yapı
127
9. İlk Türk devletlerindeki kurganlar (mezar) çeşitli bü-
yüklüklerde yapılmıştır. Toprak içerisine dikdörtgen
veya kare şeklinde yapılan kurganlar, bir veya iki
odadan oluşmuş ve bu kurganların duvarları karaçam
kütükleriyle yapılmıştır.
Bu bilgilere göre Türklerle ilgili aşağıdaki yargılar-
dan hangisine ulaşılabilir?
A) Çok tanrılı dinlere inandıklarına
B) Budizm’in etkisi altında kaldıklarına
C) Ortalama yaşam süresinin kısa olduğuna
D) Ordu-millet anlayışına sahip olduklarına
E) Ölümden sonraki yaşama inandıklarına
10. İlk Türk devletlerinde çeşitli suçlarla ilgili öngörülen
cezalar şunlardır:
✔ Dövme ve yaralama suçlarının cezası hayvanla
ödenen tazminattan ibaretti.
✔ At veya madenden yapılmış şeylerin çalınması
karşılığında suçlu, çaldığı eşyanın sayı ve değe-
rinin on mislini öderdi.
✔ Ordudan kaçma, vatana ihanet, adam öldürme
ve barış zamanında başkasına kılıç çekmenin
cezası idamdı.
✔ Hayvan kaçıran hırsızın mallarına el konulur,
aile fertlerinin hürriyetleri kısıtlanırdı.
✔ Hafif suçların işlenmesi karşılığında hapis ceza-
sı on günü aşmazdı.
Buna göre ilk Türk devletlerindeki hukuk anlayışı-
nın oluşturulmasında aşağıdakilerden hangisinin
etkisinden söz edilemez?
A) Toplumsal düzeni sağlama düşüncesi
B) Konargöçer yaşam tarzının benimsenmesi
C) Halkın devlete olan güvenini arttırma isteği
D) Dinî esaslara göre bir rejim kurma düşüncesi
E) Özel mülkiyetin korunmasına önem verilmesi
11. Uygurlarda madenî paralarla alışveriş yapıldığını
gösteren bir belgede “Bir şıg, iki küri arpayı, üç satır,
altı bakır kümüşe aldık.” denilirken bir arazinin satış
bedelinin böz ile yapıldığı da şöyle anlatılıyor. “Lükçü
bölgesinde geçerli, tamgalı, mühürlü, yirmi üç (top)
böz için anlaştık.”
9. SINIF SARMAL TARİH
Bu bilgilere göre Uygurların;
I. özel mülkiyet,
II. ticaret,
III. tarım
alanlarının hangilerinde gelişme gösterdiği söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 1– –T TS SE
5 51

TE
SİMÜLASYON TESTİ

1 ve 2. soruları aşağıdaki bilgilere göre yanıtlayınız. 1. Tablo ve bilgiler dikkate alındığında renklere yük-
lenen anlamların;

TÜRK KÜLTÜRÜNDE RENKLER I. coğrafya,

II. ordu,
SİYAH
Kuzey III. hukuk

alanlarından hangilerini etkilediği söylenebilir?

• Kara • Karadeniz
• Su • Gece A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• Kış • Yas
• Soğuk • Kötü ruhlar
D) I ve III E) II ve III
• Beyaz • Tanrı • Gök
• Akdeniz • Ağaç • Yeşil
• Akşam MERKEZ
SARI • Sabah • Bahar
• Güz • Saf
AK • Aile • Bayrak • Irmak MAVİ
• Temiz
Batı • Zenginlik • Altın • Mavi Boncuk Doğu
• Geyik • Çakır • İyi Ruhlar
• Aksakallı • Hükümranlık
• Atalar • Huzur • Demir
• Bakir • Atlar
• Güneş
• Adalet
• Kızıl • Kızıl Deniz
• Ateş • Öğle
• Yaz • Yüksek
• Şüphe • Alazlama
• Albasması

2. Türk kültüründeki renklerle ilgili aşağıdaki yargı-

KIRMIZI lardan hangisine ulaşılamaz?
Güney
A) Hükümdarlık rengi sarı olarak belirlenmiştir.
Türklerin renk dünyası, özellikle göçebe hayatın bes-
lediği sözlü edebiyatta yoğun olarak işlenmiştir. Gele- B) Mavi renk daha çok din ile ilişkilendirilmiştir.
neklerden örf ve adetlere, giyim kuşamdan yeme içme C) Siyah renk olumsuz birtakım kavramlarla ilgilidir.
alışkanlıklarına kadar pek çok kültürel malzemeyle örü-
D) Kırmızı renk huzuru ve ölümü temsil etmektedir.
len destanlar, renklerin çağrıştırdığı anlamlar hakkında
önemli bilgiler verir. Tarih boyunca dilden dile, anlatı- E) Beyaz renk iyilik ve güzellikle ilgili duygulara hi-
cıdan anlatıcıya aktarılan “Dede Korkut Hikâyeleri”nde tap etmektedir.
renkler günümüze kadar uzanan gelenekler ve inanç-
larla ilgili özel anlamlar taşır. Bu hikâyelerin hâkim
renkleri ak, kara, kızıl, gök ve sarıdır. Eski kültürlerin
birçoğunda dünyanın dört bölüme ayrılması ve bu yön-
lerin renklere göre düzenlenmesi fikri vardı. Türkler de
eskiden beri beş ana rengi esas olarak gördü ve bun-
ların her birini bir yöne verdi. Merkezi altın rengi sarı,
doğu; yeşil veya gök, batı; ak, güney; kızıl, kuzey; kara
renkleriyle ifade edildi. Bu renkler aynı zamanda soğu- 3. (I) “Oguş” kavramıyla ifade edilen aile müessesesi
ğu ve sıcağı da belirtiyordu. Kara, kuzey yönünü ifade
Türklerde büyük öneme sahipti. (II) Evlenme birbiri-
ettiği gibi “guz” (güneşsiz, gölgeli) yerleri, soğuğu da
ne denk kimseler arasında olur, aile, törenle yapılan
gösterir. Kızıl renk ise ateşin rengidir ve sıcağı da be-
bir evlilik ile kurulurdu. (III) Çocuklar babanın velayeti
lirler. Türklerin renklerle yönleri belirlemesinin yanında
altındaydı. (IV) Eski Türk hukukunda eşler arasında
9. SINIF SARMAL TARİH

bu anlayışa uygun olarak birtakım uygulamaları da

görünmektedir. Yapmış oldukları savaşlarda atları bu mal ayrılığı anlayışı geçerli olduğundan, kadın kendi
yön ve renk anlayışına göre dizdikleri dikkat çekmekte- mal varlığı üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunabi-
dir. Türklerin denizlere verdiği isimler de bu çerçevede lirdi. (V) Boşanma genellikle kadın ve erkeğin karşı-
değerlendirilebilir. Anadolu’nun kuzeyinde Karadeniz, lıklı rızası ile gerçekleşirdi.
güneyinde Kızıldeniz, batısında Akdeniz ve doğusun-
Parçada yer alan numaralandırılmış cümlelerin
da Gökçe Göl (Hazar Gölü) yer almaktadır. Bu isimler
hangisi Türklerde kadın-erkek eşitliğinin tam ola-
geleneğe uygun olarak verilmiş ve Türk kültür çevre-
sinde yerlerini almışlardır. rak sağlanamadığına kanıt olarak gösterilebilir?

Kaynak: https://www.turkedebiyati.org/ A) I B) II C) III D) IV E) V

128
4. 6. İlk Türk devletlerinde kağanın ilk eşine “hatun” veya
Budizm’e özgü Pranidhi Sahnesi’nin
tasvir edildiği Uygur duvar resmi
Uygurlara ait bu görsel dikkate alındığında ulaşıla-
bilecek en doğru yargı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dinî alandaki değişim kültürel özellikleri üzerinde
etkili olmuştur.
B) Yerleşik yaşama geçmeleri ile birlikte farklı dinle-
rin etkisinde kalmışlardır.
C) Savaşçı özelliklerini kaybettikleri için siyasi an-
lamda zayıflamışlardır.
D) Konargöçer yaşam tarzı tarımsal faaliyetlerdeki
gelişmelere engel olmuştur.
E) Ölümden sonraki yaşama inanmaları sonucunda
oda tipi mezarlar yapmışlardır.
5. VI. yüzyılda Orta Asya ipek ticaretinin bir bölümünü
elinde tutan Akhunlara karşı Batı Kök Türklerin yöneti-
cisi İstemi Yabgu, Sasanilerle anlaşmış ve her iki dev-
let tarafından baskı altına alınan Akhun Devleti yıkıl-
mıştır. Sasanilerin Soğdlu ipek tüccarlarının geçişini
yasaklaması sonucunda ise İstemi Yabgu bu kez Sa-
sanilere karşı Bizans’la iş birliği yapmıştır. Bizans’la
Sasaniler arasında yaşanan savaşlar sonucunda da
Sasaniler eski güçlerini kaybetmişlerdir.
Bu bilgiler Kök Türklerle ilgili aşağıdakilerden
hangisinin göstergesidir?
A) Dış politikada değişen şartlar doğrultusunda itti-
faklar kurulduğunun
B) Sasanilerin, Bizans İmparatorluğu’ndan daha güç-
lü olduğunun
C) İstemi Yabgu’nun bağımsız devlet kurma politika-
sına sahip olduğunun
D) Bizans İmparatorluğu’nun Anadolu hâkimiyetinin
zayıflatıldığının
E) Çin baskısının, batı yönündeki göç hareketlerine
neden olduğunun
129
“katun” unvanı verilirdi. Hatunlar, kağanlar gibi töreye
uygun olarak hatunluk tahtına oturur, kurultaya katı-
larak kararlarda oy kullanır ve elçileri kabul ederlerdi.
Kağanlar gibi sarayı ve askerleri bulunan hatunlar,
eşlerinin yanında savaşa katılırlardı. Kağan öldüğün-
de tahta geçecek tigin küçük ise hatun, oğlu adına
devleti yönetebilirdi.
Buna göre İlk Türk devletlerinde “hatun”un;
I. diplomatik,
II. siyasi,
III. askerî
alanlarının hangilerinde etkili olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
7. Gök Tanrı inancına göre; Tanrı tektir ve en yüce var-
lıktır. Sonsuz bir hayata sahip ezeli ve ebedi olan Tan-
rı, kâinatın yaratıcısı ve hâkimidir. Ahiret inancı olan
bu inanç sisteminde iyi insanların “uçmag”a (cenne-
te), kötülerin ise “tamu”ya (cehenneme) gideceklerine
inanılırdı. Toplumsal yapıda özel bir statüsü olmayan
din adamlarına “kam” adı verilmekteydi.
Buna göre Gök Tanrı dini ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
A) İslam dini ile benzerlikler göstermektedir.
B) Ölümden sonraki yaşama inanılmaktadır.
C) Farklı inançlara müsamaha gösterilmez.
D) Tek tanrılı bir anlayışa sahiptir.
E) Din görevlilerine ayrıcalık tanınmamıştır.
8. Türklerde kağan da dâhil olmak üzere herkes töre
hükümlerine uymak zorundadır; töreye uymamak en
büyük suç olarak görülmektedir.
9. SINIF SARMAL TARİH
İlk Türk devletlerindeki bu anlayış aşağıdakiler-
den hangisinin kanıtı olarak gösterilebilir?
A) Kağanın kanunlardan üstün olduğunun
B) Kısasa kısas esasının uygulandığının
C) Törenin zaman zaman değiştirilebildiğinin
D) Hukukun üstünlüğü ilkesinin benimsendiğinin
E) Dinî esasların kanunların belirlenmesinde etkili
olduğunun
 1– –T TS SE
6 61

TE
SARMAL TEST - 3

1. Hakikat, ressam için ne ise, tarihçi için de odur. An-
cak geçmiş herkese farklı bir ışık altında görünür.
Bu görüşü aşağıdaki yargılardan hangisinin des-
teklediği savunulabilir?
4. Arkeoloji, yazının bulunmadığı ve yazılı belgelerin
oluşmadığı devirlerin incelenmesinde tarihe yardım-
cı olan bilim dalıdır.
Bu bilgilere dayanarak;

A) Tarih araştırmalarında, araştırmanın yapıldığı za- I. Neolitik Devir,

manın şartları dikkate alınmalıdır. II. Tunç Devri,

B) Birinci elden kaynaklar tarih araştırmalarında ön- III. Yeni Çağ,

celikle kullanılması gereken kaynaklardır. IV. Yakın Çağ

C) Tarihçiler olayları gözlemleyerek daha doğru so-
nuçlara ulaşabilirler.
D) Subjektif bakış açısına sahip bir araştırmacı her
zaman doğru sonuçlara ulaşır.
E) Sözlü kaynaklar tarih araştırmalarında öncelikli
olarak kullanılmalıdır.
dönemlerinden hangileriyle ilgili çalışmalarda
arkeoloji biliminin katkısının daha çok olduğu
savunulabilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV

5.

2. Tarihçilerin kendi dönemlerindeki olayları değil de

önceki dönemlere ait olayları incelemeleri araştırma-
nın bilimsel olmasında etkilidir.

Tarihçilerin kendi dönemleriyle ilgili olayları in-

celemesinin sakıncalı bulunmasında;
I. insanların yaşadıkları olaylar ile ilgili tarafsız
Eski Çağ’a ait bu eserler dikkate alındığında in-
davranmalarının zor olması,
san yaşamı ile ilgili aşağıdakilerden hangisine
II. yaşanan olayların bütün yönlerinin zaman için-
ulaşılabilir?
de ortaya çıkması,
A) Toplumsal iş birliği oluşturduklarına
III. olayın etkilerinin sürmekte olması
B) Alet yapımı konusunda bilgi sahibi olduklarına
durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunu-
C) Tarımsal faaliyetlerde geliştiklerine
labilir?
D) Yerleşik yaşamı benimsediklerine
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III E) Ticari faaliyetlerle ilgilendiklerine

6. Aşağıda verilen İlk Çağ uygarlıkları ve ortaya çık-

tığı bölge eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
9. SINIF SARMAL TARİH

3. Sümerlerin yazıyı bulmalarının tarih bilimi açısın- Uygarlık Bölge

dan en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisi-
dir? A) Akadlar Mezopotamya

A) Ticaretin gelişmesi B) Fenikeliler Doğu Akdeniz

B) Takvimin bulunması C) İbraniler Ege
C) İlk kanunların oluşturulması
D) Persler İran
D) İmparatorlukların kurulması
E) Hititler Anadolu
E) İnsanlığın tarihî devirlere geçmesi

130
7. Mezopotamya medeniyeti olan Asurlular, istilacı bir 10. Roma İmparatorluğu’nda hukuk sisteminin ilk
yapıya sahiptir. Hâkimiyet alanlarını zamanla Doğu adımını oluşturan 12 Levha Kanunları’nın hazır-
Anadolu, Güney Doğu Anadolu, Suriye, Filistin ve lanma amaçları arasında aşağıdakilerden hangisi
Mısır’a kadar genişletmişlerdir. yoktur?

Bu bilgiye dayanarak Asurlular ile ilgili; A) Toplumsal ilişkileri düzenlemek

I. güçlü bir askerî yapıya sahip oldukları,
II. yayılmacı bir politika benimsedikleri,
III. halkın yönetime katılmasını sağladıkları
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
B) Roma halkının görev ve sorumluluklarını belirle-
mek
C) Demokratik yönetim anlayışını yaygınlaştırmak
D) Sosyal yapının değişmesini sağlamak
E) Sınıf farklılığından kaynaklanan çatışmalara son
vermek

8. Merkezî iktidarın yok olduğu, karışıklıkların ve 11. Tarihte Türk adının anlamıyla ilgili çeşitli görüşler or-
güvensizliklerin yerleştiği, ticaretin neredeyse taya atılmıştır.
durduğu, kent yaşamının önemini yitirdiği bir
Aşağıdakilerden hangisi bu görüşlerden biri de-
ortamda ortaya çıkan ve Avrupa’da ortaya çıktığı
ğildir?
için evrensel değil, Batı toplumlarına özgü olarak
kabul edilen yönetim anlayışının aşağıdakilerden A) Türemek
hangisi olduğu söylenebilir? B) Olgunluk Çağı

A) Oligarşi B) Monarşi C) Feodalite C) İnançlı

D) Teokrasi E) Meşrutiyet D) Kanun, nizam sahibi

E) Güç, kuvvet

9. Orta Çağ’da; 12. Mani dinini benimseyen Uygurlarda;

I. kapan, I. bilim,

9. SINIF SARMAL TARİH

II. arasta, II. sanat,

III. bedesten III. hayvancılık,

gibi yerlerden hangileri ticarî amaçlı olarak yapıl- IV. edebiyat,

mışlardır? V. askerî

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III alanlarının hangilerinde olumlu gelişmelerin ya-

D) II ve III E) I, II ve III şandığı söylenemez?

A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV
D) II ve V E) III ve V

131
 13. II. Kök Türk Devleti’nin en parlak dönemi aşağıda- 16. İlk Çağ uygarlıkları daha çok nehir havzalarında geliş-
kilerden hangisi zamanında yaşanmıştır? me olanağı bulmuştur.
A) Bilge Kağan Aşağıdakilerin hangisinde verilen uygarlıkla nehir
B) Kapgan Kağan havzası eşleştirmesi yanlıştır?
C) İnal Kağan
Uygarlık Nehir havzası
D) Mukan Kağan
A) Hitit Kızılırmak
E) İlteriş Kağan
B) Mısır Nil

C) Mezopotomya Fırat-Dicle

D) Hindistan Ceyhun
Gediz-Küçük
14. Uygur Yazıtları’nda “Töreyi kişi düzenler, kişi ağırlar E) Lidyalılar
Menderes
(uygular), kişi kalkındırır.” denilmesi, Uygurların töre-
ye verdiği önemi gösterir. Uygurların yerleşik hayata
geçmesiyle birlikte buradaki hukuk kültürü de oldukça
gelişmiştir. Zira Uygurlarda bireyin birbirleriyle, top- 17. Orta Asya’da yerleşik toplumlar, konargöçerlere karşı
lumla ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen çok sayı- kendilerini korumak için çeşitli önlemler almışlardır.
da belge mevcuttur. Kira, mal edinme, satış protokolü,
Aşağıdakilerden hangisi bu önlemler arasında
eşyayı kiraya verme, vasiyet, senet, ortaklık ve evlat
gösterilebilir?
edinme gibi birçok hukuki belge titizlikle düzenlenmiş,
bunların üzerine damga vurularak kimse mağdur edil- A) Çocukları savaşta kullanmak
memiştir. B) Kale ve surlar inşa etmek

Bu bilgilere göre Uygurlarla ilgili aşağıdakilerden C) Vergileri arttırmak

hangisi söylenebilir? D) Hükümdarın yetkilerini sınırlandırmak

A) Eski Türk devlet geleneklerinden tamamen uzak- E) Kadın erkek eşitliğini sağlamak
laşmışlardır.

B) Çin ve Sasani medeniyetinin etkisi altında kalmış-

lardır.

C) Ordu millet anlayışına dayalı bir toplumsal hayatı

18.
benimsemişlerdir.

D) Toplumsal düzeni ve asayişi sağlamaya çalışmış-

lardır.

E) Gök Tanrı inancının temel esaslarına uygun hare-

ket etmişlerdir.

Ön Yüz Arka Yüz

Arazi Bağış Belgesi
MÖ 1650

Yukarıda Hititlere ait bir arazi bağış belgesinin ön ve

15. İlk Çağ uygarlıklarına ait sikkeleri inceleyen bir arka yüzü yer almaktadır.
9. SINIF SARMAL TARİH

nümizmatın bu dönem hakkında aşağıdakilerden

Bu belgeye göre Hititler ile ilgili;
hangisiyle ilgili çıkarımlara ulaşması beklene-
mez? I. tarihî devirlere geçtikleri,

A) Devleti yöneten iktidarla ilgili bilgilere II. özel mülkiyet anlayışının var olduğu,

B) Ekonomik ilişkilerdeki değişim biçimlerine III. meşrutî krallık ile yönetildikleri

C) Sanat anlayışıyla ilgili örneklere çıkarımlarından hangileri yapılabilir?

D) Din, inanış ve kültürel özelliklerine A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
E) Nüfus artış hızı ve cinsiyet dağılımına D) II ve III E) I, II ve III

132
 5.
ÜNİTE

İSLAM MEDENİYETİNİN
DOĞUŞU
ÜNİTE KONULARI

 İSLAMİYET’İN DOĞDUĞU DÖNEMDE DÜNYA

 İSLAMİYET YAYILIYOR

 EMEVİLER

 ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER

 BİLİM MEDENİYETİ (İSLAM MEDENIYETINDE BILIM VE SANAT)

 SICAK BÖLGE

1. İslamiyet’in Doğduğu Dönemde Dünya
• İslamiyet’in ilk ortaya çıktığı VII. yüzyılda Arabistan
Yarımadası çevresinde Bizans, Sasani ve Habeşistan
devletleri vardı. Orta Asya’da ise Kök Türkler ve Çin ege-
menliğini sürdürmekteydi.
• İslamiyet öncesi Arabistan’da (Cahiliye Dönemi);
Nebat, Tedmür, Gassani, Lahmi, Main, Seba ve Himyeri
devletleri bulunmaktaydı. Bu durum Arabistan’da siyasi
birliğin olmadığının göstergesidir.
• Arabistan’da çöllerde yaşayıp hayvancılıkla uğraşan-
lar “bedevi”, şehirlerde yaşayan ve tarımla uğraşanlar
“hadari” olarak adlandırılmıştır.
• Hürler, köleler ve mevaliler (azat edilmiş köle) şek-
linde toplumsal sınıfların görüldüğü Araplarda, kadınlara
neredeyse hiçbir konuda hak tanınmamıştır.
• Haram aylarında yapılan savaşlar “Ficar Savaşları”
olarak adlandırılmıştır.
• Arap toplumunda kabilelerin başında “şeyh” veya
“emir”ler bulunurdu. Putperestlik, Haniflik, Hristiyanlık
ve Musevilik ön plana çıkan dinler arasındaydı.
2. İslamiyet Yayılıyor (Hz. Muhammed ve
Dört Halife Devri) (610-661)
• Cebrail meleği tarafından ilk vahiy indirildikten sonra
Hz. Muhammed, İslamiyet’i öncelikle çevresindekilere teb-
liğ etmeye başlamıştır. Ancak bu durum Mekkeli müşriklerin
kurdukları düzenin bozulmasına yol açtığı için İslamiyet’in
yayılmasını engellemeye ve Müslümanlara baskı uygulama-
ya başlamışlardır. Bu durum karşısında bazı Müslümanlar
Habeşistan gibi ülkelere göç etmişlerdir.
• 621 ve 622 tarihlerinde Medineli Müslümanlarla, Hz.
Muhammed arasında I ve II. Akabe Biatları gerçekleş-
miş, Hz. Muhammed de bu biatlardan sonra Müslümanların
Medine’ye hicret (göç) etmesine karar vermiştir.
Hicretin Sonuçları
Önceleri “Yesrib” olarak
9. SINIF SARMAL TARİH
• Hz. Muhammed’in Medine’de bulunan ve farklı din-
lere mensup insanların liderleri ile yaptığı “Medine Şehir
Sözleşmesi” ile Medine halkının birbirleriyle olan ilişkileri
ve şehrin düzenini sağlamaya yönelik esaslar belirlenmiştir.
• İçerik bakımından anayasal bir sözleşme olan Me-
dine Şehir Sözleşmesi, Medine’de dinî ve siyasi bir birlik
kurma amacı taşımaktadır.
• Hz. Muhammed ve Müslümanların “hicret”inden
sonra Mekkeli müşrikler ile mücadeleler başlamıştır. Bu
mücadelelerden sonra da Hz. Muhammed önderliğinde
Müslümanlar, Arap Yarımadası’na hâkim olmak için fetih
hareketlerine girişmiştir.
Müslümanlar ve Mekkeli Müşrikler
Arasındaki Mücadeleler
Bedir Savaşı (624): Müslümanlar savaşı kazanmış, ga-
nimetlerin beşte dördünün savaşa katılanlara, beşte bi-
rinin devlete ait olmasına karar verilmiştir. Savaş esirleri
de fidye veya Müslümanlara okuma-yazma öğretmeleri
karşılığında serbest bırakılmıştır.
Uhud Savaşı (625): Müslümanlar savaşı kazanamasa
da Mekkeli müşrikler tam bir üstünlük kuramamıştır.
Hendek Savaşı (627): Müslümanların Medine etrafında
kazdıkları hendeği müşrikler aşamamış ve İslamiyet’in
yayılmasını engelleyememişlerdir.
Hudeybiye Barışı (628): Taraflar arasında yapılan bu
antlaşma ile müşrikler Müslümanların gücünü kabul et-
mişler ve İslam Devleti nüfuzunu arttırmıştır.
Mekke’nin Fethi (630): Mekkeli müşriklerin Hudey-
biye Antlaşması’nı ihlal etmesi üzerine Müslümanlar
Mekke’yi ele geçirmiş ve İslamiyet Hicaz’da hızla ya-
yılmıştır.
Hz. Muhammed Dönemi’ndeki Diğer Seferler
Hayber’in Fethi (629): Yahudilerin elindeki Hayber ele
geçirilmiş ve Şam ticaret yolunun güvenliği sağlanmıştır.
Mute Savaşı (629): Müslümanlarla Bizans arasındaki

anılan medine, “Medinetü’n- Muhacir (Medine’ye göç ilk savaştır.

Nebi” (Peygamber Şehri)
olarak anılmaya başlanmış
ve İslamiyet’in yayılışı hız-
lanmıştır.
Medine Sözleşmesinin ya-
pılmasıyla İslam Devleti’nin
temelleri atılmıştır.
eden Müslümanlar) ve en-
sar (Medineli Müslümanlar)
kardeş ilan edilmiştir.
Hicretin gerçekleştiği tarih,
Hz. Ömer zamanında
hazırlanan “hicri takvim”in
başlangıcı olmuştur.
Huneyn Seferi (630): Arap Yarımadası’ndaki putpe-
restlerin varlığına son verilmiştir.
Taif Seferi (630): Taif şehri fethedilememiş ancak erte-
si sene Taifliler Müslüman olmuşlardır.
Tebük Seferi (631): Bizans’ın Arabistan’a saldırdığı ha-
beri üzerine düzenlenmiş ancak haberin asılsız olduğu
anlaşılmıştır. Arabistan dışında düzenlenen ilk seferdir.

134
 SICAK BÖLGE
• Hz. Muhammed vefat etmeden önce 632 yılında son kez
hac vazifesini yerine getirmiş ve burada “Veda Hutbesi”ni
okumuştur.
• Hz. Muhammed’den sonra İslam tarihinde “Dört Halife
Devri” (Hulefa-yı Raşidin) başlamıştır.
Dört Halife Dönemi (632-661)
Hz. Ebu Bekir (632-634): Hz. Ebu Bekir, yalancı pey-
gamberlerle mücadele etmiş, Ridde (dinden dönme)
Savaşlarını gerçekleştirmiş, Bizans ile 634’de Ecna-
deyn Savaşı’nı yapmıştır. Ayrıca Kur’an-ı Kerim’in
kitap (mushaf) hâline getirilmesini sağlamıştır.
Hz. Ömer (634-644): Hz. Ömer Dönemi’nde Bizans ile
636’da “Yermük Savaşı” yapılmış, Filistin (Kudüs) ve
Mısır egemenlik altına alınmıştır. Köprü, Kadisiye, Ce-
lula ve Nihavend savaşları ile Sasani Devleti’ne son
verilmiş ve İran-Irak bölgesi ele geçirilmiştir. Kuzey Af-
rika fetihleri için Fustat ordugâh şehri kurulmuştur. Hz.
Ömer Dönemi’nde devlet teşkilatlanması konusunda
önemli adımlar atılmıştır. Valilikler, Beytü’l-mâl (hazine),
düzenli ordu, askerî ikta sistemi, posta evleri, iskân po-
litikası, hicri takvim vb. uygulamalar ilk kez hayata ge-
çirilmiştir.
Hz. Osman (644-656): Hz. Osman Dönemi’nde Ho-
rasan, Azerbaycan, Tunus ve Kıbrıs ele geçirilmiştir.
Bizans ile Finike açıklarında yapılan “Zatü’s-Savari”
deniz savaşını Müslümanlar kazanmıştır (ilk deniz sa-
vaşı). Bu dönemde Müslümanlar, ilk kez Türklerle (Ha-
zarlar) mücadeleye girişmiştir. Hz. Osman Dönemi’nde
ayrıca Kur’an çoğaltılmıştır. Ancak bu dönemde dev-
let yönetimindeki aksaklıklar sonucu isyanlar çıkmış ve
Hz. Osman da bu isyancılar arasında yer alan bir kişi
tarafından şehit edilmiştir.
Hz. Ali (656-661): Bu dönemde Hz. Osman’ın katillerinin
bulunamamasını bahane eden Şam Valisi Muaviye lider-
liğinde Emevi muhalefeti başlamıştır. Dolayısıyla Hz. Ali
Dönemi’nde fetih hareketleri durmuştur. Bu dönemde Hz.
Ayşe, bir grup sahabeyi de yanına çekerek Hz. Ali’ye mu-
halefet etmiş, taraflar arasında “Cemel (Deve) Vakası”
yaşanmış ve İslam dünyasındaki ayrılıklar iyice artmaya
başlamıştır. Cemel Vakası’ndan sonra Emevi sülalesin-
den Şam valisi Muaviye de isyan etmiş ve taraftarlar ara-
sında “Sıffin Savaşı” meydana gelmiştir. Bu savaştan
sonra “Hakem Olayı” yaşanmış ve Müslümanlar; Hz. Ali
taraftarları (Şii), Muaviye taraftarları (Emeviler) ve iki tarafı
da istemeyen Hariciler şeklinde bölünmüştür. Daha sonra
Haricilerden bir kişi Hz. Ali’yi öldürmüş Muaviye de kendi-
sini halife ilan etmiştir.
135
3. Emeviler (661-750)
• Hz. Ali’nin şehit edilmesinden sonra Hz. Ali’nin oğlu
Hz. Hasan, halifelik hakkından vazgeçmiş böylece Muaviye
tek halife olarak kalmış, halifelik makamını saltanata dönüş-
türmüş ve İslam tarihinde Emeviler Devri başlamıştır.
• Muaviye’den sonra kendisini halife ilan eden Yezid,
Hz. Hüseyin’i 680’de Kerbela’da şehit etmiştir (Kerbela
Olayı). Bu durum İslam dünyasında Şia-Sünni ayrımını
daha da arttırmıştır.
• Emeviler ilk fetih hareketlerini Bizans üzerine düzen-
lemiş ve İstanbul iki kez kuşatılmıştır. Fas’ın ele geçiril-
mesiyle Kuzey Afrika toprakları fethedilmiştir.
• Tarık bin Ziyad komutasındaki İslam ordusu, İspan-
ya’ya (Endülüs) ulaşmıştır. 711 tarihinde Rio Guadalete
mevkisinde Gotları mağlup eden Müslümanlar daha son-
ra İspanya’nın tamamını ele geçirmiştir. Emeviler, 732’de
Franklarla yaptıkları “Puvatya Savaşı”nı kaybetmiş ve
Avrupa fetihleri durmuştur.
• Emeviler ayrıca Türkistan üzerine de fetih hareketle-
ri düzenlemiş ve Türgişlerle savaşmıştır.
• Emevi orduları; Kâbil, Buhara, Sicistan, Nesef ve
Baykent gibi yerleri ele geçirmiş ve büyük ganimetler elde
etmiştir. Buhara, Semerkand ve Harezm gibi önemli şehir-
ler de Emevi hâkimiyeti altına girmiştir.
• Sekizinci Emevi halifesi Ömer bin Abdülaziz diğer
Emevi hükümdarlarından farklı olarak ilk dört halifenin yö-
netim anlayışına benzer bir yönetim sergilediği için “be-
şinci halife” unvanını almıştır.
• 750 tarihinde de Abbasilerin başlattığı isyan neticesin-
de Emevi Devleti yıkılmış ve Abbasi Devleti kurulmuştur.
Emevi Devleti’nin Yıkılmasının Nedenleri
• Son dönem halifelerin kötü yönetimi ve hanedan üye-
leri arasındaki taht kavgaları
• Arap milliyetçiliği politikasının benimsenmesi
• Arap olmayan Müslümanlara “mevali” (ikinci sınıf va-
tandaş) muamelesi yapılması
• Şuubiye akımının (Arap olmayan Müslümanların,
9. SINIF SARMAL TARİH
Arapların üstün olmadıklarını göstermek için bilim ve
sanat alanında kendilerini ispatlamaya çalışmaları) baş-
laması
• Önemli devlet görevlerine Emevi sülalesi üyelerinin
getirilmesi
• Kerbela Olayı ile İslam dünyasında ayrılıkların artma-
sı ve mezhep mücadelelerinin yaşanması
• Devletin sınırlarının genişlemesi ile merkezî otoritenin
zayıflaması ve fetihlerin durması
 SICAK BÖLGE
• İspanya’da ise Endülüs Emevi Devleti kurulmuştur.
Endülüs Emevi Devleti kısa sürede bilim ve kültür mer-
kezi hâline gelmiş ancak 1031 yılında yıkılmıştır. Endülüs
Emevilerinden sonra İspanya’da Bağımsız Emirlikler Dö-
nemi, Murâbıtlar Dönemi, Muvahhidler Dönemi ve en
son da Beni Ahmer Devleti Dönemi yaşanmıştır.
• Hristiyan Aragon ve Kastilya krallıklarının birleşme-
sinden sonra bu krallıklar İspanya’daki Müslümanların
varlığına son vermek için harekete geçmişlerdir. 1492 ta-
rihinde Beni Ahmer Devleti yıkılmış, İspanya’da bulunan
Müslüman ve Yahudilerin büyük çoğunluğu İspanya’yı terk
ederek Osmanlı Devleti’ne sığınmak zorunda kalmıştır.
• Müslümanların hâkimiyeti zamanında İspanya, kısa
sürede dünyanın önde gelen bilim-kültür merkezi olmuş-
tur. Özellikle İbn-i Rüşd, çalışmalarıyla birçok ünlü Avru-
palı bilim adamı ve filozofa ilham kaynağı olmuş, İslam
sanatı ve kültürü Avrupa’yı derinden etkilemiştir.
• Endülüs Emevileri, pirinç, şeker kamışı, pamuk ve
kâğıt yapımı için kullanılan katranı Avrupa’ya tanıtmışlar-
dır. Kurtuba Camisi gibi önemli eserler inşa ederek mimari
alanda da Avrupa’ya öncülük etmişlerdir.
4. Abbasi Devleti ve Türkler
• Emevilerin yıkılmasından sonra Ebul Abbas, Kûfe’de
halife ilan edilmiş ve Abbasi Devleti resmen kurulmuştur.
• Harun Reşit Dönemi (786-809) devletin en parlak devri
olmuş İslam orduları bu dönemde Bizans’a karşı üstünlük kur-
muş ve Abbasi ülkesi bilim ve kültür merkezi hâline gelmiştir.
• Mansur Dönemi’nde Anadolu’ya akınlar yapılmış ve
Halife Mehdi Dönemi’nde Bizans vergiye bağlanmıştır.
• Abbasiler Dönemi’nde, milliyetçilik politikası güdülme-
miş böylelikle farklı milletten birçok kişi Abbasi Devleti’nde
önemli mevkilere gelmiştir.
• 1258 yılında da Moğol İlhanlı Devleti’nin Bağdat’ı ele
geçirmesiyle Abbasi Devleti sona ermiş Abbasi halifesi de
Memlûklulara sığınmıştır.
• 751 Talas Savaşı sonrasında Abbasiler, Çinli esirler-
den kâğıt yapımını öğrenerek bilimsel ve kültürel gelişme-
lerde önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir.
• Abbasilerde farklı etnik unsur, din ve mezheplere
mensup insanlar bir arada yaşamıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH
Abbasilerde Toplum
Havas
Halifenin yakınları, vezirler, emirler, kadılar, âlim ve
kâtipler
Avam
Havas sınıfında olmayan Müslümanlar
Zımmi
Gayrimüslimler (Müslüman olmayanlar)
136
• Şehirlerdeki güvenliği şurta teşkilatı sağlarken, halife-
den sonra en yetkili makam olan “Emirü’l-ümera”lık ve ka-
dılkudatlık (başkadılık) makamı bu dönemde oluşturuldu.
• Devlet işlerini yürütmek için de hükümet gibi görev ya-
pabilen divan teşkilatı oluşturuldu.
Divân-ü Beytü’l-mâl Maliye
Divanü’l-ceyş Ordu
Divan
Divan’ı-tevki Mali ve idari denetim
Divanü’l-berid Yazı İşleri
Divan’ı-mezalim Adalet
• Abbasiler ayrıca ülke içerisinde, bilhassa İran’da çı-
kan isyanları bastırmak için “Divanü’z-zenadıka” adında
bir teşkilat oluşturmuştur.
• 751 tarihinde Çinliler ve Abbasiler arasında gerçekle-
şen Talas Savaşı’nda Türklerin Abbasileri desteklemesiyle
Türkler, Abbasi Devleti’nde görev almaya başlamıştır.
• Halife Mutasım zamanında ise Abbasi Devleti’nin en
önemli unsurları hâline gelmişlerdir. Bizans sınırlarındaki
şehirlerde “avasım” adı verilen hudut bölgeleri oluşturul-
muş ve buralarda daha çok Türkler görevlendirilmiş, gü-
nümüz Irak sınırları içerisinde Türklerin yerleşmeleri için
“Samarra” şehri inşa edilmiştir.
• Halife Mu’tasım zamanında Türkler, Abbasi Dev-
leti’ndeki etkinliklerini arttırmışlardır. Afşin, Aşnas, Boğa
el-Kebir, Urtuç gibi Türk komutanlar, ülke içinde çıkan
isyanların bastırılmasında görev almış ve Bizans üzerine
Anadolu’ya yönelik seferlere de katılmışlardır.
• Halife Mütevekkil Devrinden itibaren ise Türkler, hali-
felerin belirlenmesinde dâhi etkili olmuşlardır.
• 1040 tarihinde kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Ab-
basileri Şii Büveyhoğulları tehlikesinden kurtarmış ve İs-
lam dünyasında siyasi üstünlüğü ele geçirmişlerdir.
• Abbasilerin X. yüzyıldan itibaren iyice zayıflaması ile
özellikle Mısır’da Türk İslam devletleri kurulmuştur.
Mısır’da Kurulan Türk İslam Devletleri
Memlûk
Tolunoğulları İhşîdîler Eyyubiler
Devleti
(868-905) (935-969) (1174-1250)
(1250-1517)
 SICAK BÖLGE
• Mısır’da kurulan ilk Türk İslam devleti, Tolunoğlu Ahmet
tarafından kurulan Tolunoğulları olmuştur. Suriye, Lübnan,
Filistin ve Bingazi’yi egemenliği altına alan Tolunoğulları za-
manında Mısır ekonomik ve mimari alanda gelişmiştir.
• Tolunoğlu Ahmed’in oğlu Humâreveyh zamanında
devlet en parlak devrini yaşamıştır. Bu dönemde inşa edi-
len “Tulûniyye Camisi” Mısır’da Türk usulü yaptırılan ilk
cami olmuş minare geleneği bu cami ile ortaya çıkmıştır.
• Tolunoğullarının yıkılmasından sonra Mısır’da Mu-
hammed b. Tuğç tarafından İhşîdîler (Akşitler) Devleti
kurulmuştur.
• İhşîdîlerden sonra Mısır’a, Araplar tarafından kurulan
Fatimiler hâkim olmuş 1174’de de Selahaddin Eyyubi Fa-
timi Devleti’ne son vererek Eyyubi Devleti’ni kurmuştur.
• Orta Doğu, Hicaz, Yemen ve Kuzey Afrika’da hâ-
kimiyet kuran Selahaddin Eyyubi; “Hadimü’l-Haremeyn”
(Mekke ve Medine’nin hizmetkârı) unvanını kullanan ilk
hükümdar olmuş, Mehmet Akif Ersoy onu “şarkın en sev-
gili sultanı” olarak tanımlamıştır.
• Haçlılara karşı mücadele eden ve “Hıttin Savaşı”nda
kalabalık Haçlı ordusunu mağlup eden Selahaddin Ey-
yubi, Kudüs’ü de Haçlılardan geri almıştır. Selahaddin
Eyyubi’den sonra Eyyubiler gücünden uzaklaşmış ve
Memlûkluların başlattığı isyan neticesinde yıkılmışlardır.
• Memlûklular Mısır’da kısa süre içerisinde güç-
lü bir devlet kurmuşlar ve Moğolları 1258 “Aynicâlut
Savaşı”nda yenerek İslam dünyasının koruyuculuğu gö-
revini üstlenmişlerdir. Haçlılara karşı da başarıyla müca-
dele eden Memlûklular, Abbasi halifelerini de himayeleri
altına alarak İslam dünyasında etkili olmuşlardır. Ancak
Osmanlı Devleti, 1517 yılında Memlûklulara son vermiştir.
• Memlûk Devleti, saltanat sistemini benimsememiş en
güçlü emirin tahta geçme usulüne dayalı bir veraset an-
layışına sahip olmuşlardır. Memlûklular bu yönüyle diğer
Türk İslam devletlerinden ayrılırlar.
5. Bilim Medeniyeti (İslam Medeniyetinde
Bilim ve Sanat)
• Hz. Muhammed Dönemi’nden itibaren cami ve mescit-
ler eğitim kurumu olarak kullanılmış, Dört Halife Dönemi’nde
ise “küttap” adı verilen eğitim kurumları açılmıştır.
• Medine’de inşa edilen “Mescid-i Nebevi”nin bir bö-
lümü Hz. Muhammed’in ailesine, bir bölümü ibadete, di-
ğer bölümü de eğitim ve öğretim faaliyetlerine ayrılmıştır.
Eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü bu bölüm “suffe” olarak
adlandırılmıştır. Suffeler de İslam tarihindeki ilk medrese-
ler olarak kabul edilmiştir.
137
• Emeviler ise gerçek anlamda ilk kütüphaneyi kur-
muşlardır.
• Abbasiler “Beytü’l-Hikme” adı verilen bilim merkez-
leri kurarak İslam medeniyetinin ve eğitiminin gelişmesine
büyük katkı sağlamışlardır.
• İslam medeniyetinde ilimler sınıflandırılarak iki başlık
altında toplanmıştır.
İslam Medeniyetinde İlimler
Aklî İlimler Dinî (Naklî) İlimler
Felsefe, coğrafya, astrono- Tefsir, hadis, fıkıh, kelam
mi, matematik, fen, tıp vb... vb.
• İslam dünyasında Nizamiye medreseleri, Kurtuba,
Gırnata, Semerkant medreseleri, Beytü’l-hikme ve birçok
önemli rasathane açılmış ve çok önemli âlimler de yetiş-
miştir.
• Bu dönemlerde yetişen önemli isimler arasında el-
Hârizmî, Kindî, Ferganî, el-Belhî, el-Harrânî, er-Râzî,
Bettânî, Bîrûnî, Câhız, Ömer Hayyam, İsfizârî, Abdullah
bin Mübarek et-Türkî, İbn Kuteybe ve Müberred yer alır.
• Bu isimler dışında Farabi, Aristo’dan sonra “İkinci Öğ-
retmen” olarak anılmış, felsefede kavramları ikiye ayırmış ve
Leibniz (Laybniz) ile Kant’a bu konuda öncülük etmiştir.
• İbn-i Sina Batı’da Avicenna, İslam âleminde ise
Şeyh el-Reis adıyla anılmış ve “el-Kanun fî’t–Tıb” adlı tıp
ansiklopedisi niteliğindeki eseri XIX. yüzyıla kadar Doğu
ve Batı dünyasında el kitabı olarak kullanılmıştır.
• İmam Gazali; fıkıh, hadis, akaid, gramer, felsefe gibi
ilimlerde önemli çalışmalar yapmıştır.
• İbn-i Rüşd; felsefeden tıbba çeşitli bilim dallarıyla
ilgili yaklaşık 94 eser yazmış ve Batı’da Averroes adıyla
9. SINIF SARMAL TARİH
anılmıştır.
• İslam dünyasında bu dönemde İmam Ebu Hanife,
İmam Malik, İmam Şafi, İmam Ahmet b. Hanbel gibi bazı
âlimlerin önderliğinde ekoller (mezhep) ortaya çıkmıştır.
• Hz. Muhammed Dönemi’nden itibaren resme ve hey-
kele hoş bakılmadığı için Müslümanlar arasında hüsnü-
hat, tezhip, ebru, minyatür gibi sanatlar gelişmiştir.
 –T TS SE ET
1 1–

İSLAMİYET’İN DOĞDUĞU DÖNEMDE DÜNYA

1. İslamiyet öncesi Arap Yarımadası çevresini gösteren

aşağıdaki haritada, bazı devletlerin hâkimiyet kurdu- DİKKAT
ğu bölgeler yanlış verilmiştir.
Hz. Ömer’in Anlatımıyla Cahiliye Devri
I. Hazarlar
Kız evlatlarımızı diri diri toprağa gömerdik. Hiçbir şey-
den haberi olmayan o masum yavrulara nasıl kıyar-
dık bilmem. Onu hatırladıkça yüreğim sızlar. Ciğerim
II. Bizans imp. parçalanır, ağlarım. Cahiliye Devri’nde evlerimizde
putlarımız bulunurdu. Bir sefere çıkacağımız zaman
III. Habeş
Krallığı yanımızda bulunmak üzere undan, helvadan o put-
ların bir suretini yapardık. Yolculuğumuz esnasında
onlara tapardık. Sonra yolda aç kalınca o helvadan
ARAP
yaptığımız putları yerdik. Biraz önce taptığımız putu
YARIMADASI
AFRİKA midemize indirirdik. Bundan daha gülünç bir şey var
IV. Sasaniler mıdır? Bunu hatırladıkça ne kadar akılsızca işler yap-
tığımıza gülmekten kendimi alamam.

Buna göre haritadaki hatanın düzeltilebilmesi

için hangilerinin yer değiştirmesi gerekmektedir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV

4. Hz. Muhammed, İslamiyet’ten önceki dönemde

2. İslamiyet’in doğduğu sırada Asya’da hüküm sü-
ren devletler arasında aşağıdakilerden hangisi
yoktur?
A) Bizans B) Sasani
C) Kök Türk D) Çin
Mekke’de zulme ve haksızlığa uğrayan insanların
haklarını ve mallarını korumak amacıyla çeşitli sivil
toplum kuruluşlarının faaliyetlerinde yer almıştır.
Aşağıdakilerden hangisi bu sivil toplum kuruluş-
ları arasında gösterilebilir?
A) Mescid-i Aksa
B) Beytü’l Hikme

E) Pers C) Beytü’l Mâl

D) Hilfu’l - Fudul
E) Mescid-i Nebevî

3. • Çöl ve vahalarda konargöçer yaşam tarzını

benimsemişlerdir.
• Çadırda yaşayan bu toplulukların hayatlarında
9. SINIF SARMAL TARİH

develer önemli bir yere sahiptir.

• Kabileler hâlinde yaşayan bu insanların en 5. Aşağıdakilerden hangisi İslam öncesi Arap Yarım-
önemli geçim kaynağı hayvancılık ve takasa adası için geçerli değildir?
dayalı ticarettir. A) Göçebe yaşam tarzı yaygındır.
Bu bilgilerin aşağıdaki topluluklardan hangisi ile B) Sınıf farklılıkları vardır.
ilgili olduğu söylenebilir? C) Tarım, temel geçim kaynağıdır.
A) Bedeviler B) Hadariler C) Kabileler D) Kabilecilik anlayışı yaygındır.
D) Ensarlar E) Muhacirler E) Puta tapıcılığın yanı sıra tek tanrılı dinler de vardır.

138
6. İslam öncesi döneme Cahiliye Dönemi denilme- 9. Tarih dersinde Ali Öğretmen ile öğrencisi Erdem ara-
sinde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu sında şu şekilde bir diyalog geçmiştir:
söylenemez?
Erdem: İslamiyet öncesi Arap Yarımadası’nda siyasi
A) Kız çocuklarının diri diri toprağa gömülmesi birlik yoktur.
B) Arapların kendi elleriyle yaptıkları putlara tapmaları
Ali Öğretmen: Peki bunu nereden anlıyoruz?
C) Kabileler arasında kan davalarının yaygın olması
Bu diyalogda Erdem’in Ali Öğretmen’in sorduğu
D) Ticareti geliştirmek amacıyla panayırlar düzen-
soruya aşağıdaki yanıtlardan hangisini vermesi
lenmesi
doğru olur?
E) Soyluların yoksulları ezdiği adaletsiz bir düzenin
A) Himyeri, Tedmür, Gassani, Main gibi devletlerin
olması
Arabistan’da hâkimiyet kurmasından
B) Arabistan coğrafyasının büyük bir kısmının çöl-
7. I. Hz. Muhammed’e ilk vahyin gelmesi lerle kaplı olmasından
C) Arap toplumunun ataerkil bir yapıya sahip olma-
sından
II. ?
D) Arap Yarımadası’nda nüfusun az olmasından
E) Arap toplumunda sınıfsal farklılıkların bulunma-
III. Bedir Savaşı sından

IV. ?

V. Tebük Seferi 10. I. Budizm

II. Taoizm
İslamiyet’in yayılış sürecinde yaşananların kro-
nolojik olarak verildiği diyagramda boş bırakılan III. Hristiyanlık
yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? IV. Musevilik
A) Uhud Savaşı – Hendek Savaşı Yukarıdakilerin hangilerinde tek tanrı anlayışı
B) Hicret – Hudeybiye Antlaşması yoktur?
C) Hendek Savaşı – Veda Haccı A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) Taif Seferi – Hicret D) I, III ve IV E) II, III ve IV
E) Medine Sözleşmesi – Akabe Biatları

8. Ficâr sözlükte “azmak, haktan ayrılmak, günaha dal-

mak, yemininde ve sözünde yalancı çıkmak” anla-
mına gelir. İslâm’dan önce Arap kabileleri arasında
11. İslam öncesinde dünyanın durumuyla ilgili aşağı-
çeşitli sebeplerle sık sık savaşlar meydana gelir ve
daki bilgilerden hangisi yanlıştır?
bu savaşların bazıları da Ficar Savaşları olarak ad-
landırılırdı. A) Karadeniz’in kuzeyinde Hazarlar, Doğu Avrupa’da
Avarlar egemen güçtür.
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Araplar ara-

B) Türkistan’da I. Kök Türk Devleti son dönemlerini
sında meydana gelen bazı savaşların Ficar Sa-
yaşamaktadır.
vaşları olarak tanımlanmasının temel sebebidir?
C) Avrupa’da kralların gücü artmış ve feodalitenin
A) Ekonomik faaliyetlere zarar vermesi
etkisi azalmıştır.
B) Arabistan’ın siyasi birliğini bozması
D) Mısır ve Suriye, Bizans İmparatorluğu’nun ege-
C) Çok fazla insan kaybının yaşanması menliği altındadır.
D) Haram aylarda yapılması E) İran ve Irak’ta, zayıflamaya başlamış olan Sasa-
E) Mekke ve çevresinde meydana gelmesi niler egemendir.

139
 –T TS SE ET
2 2–

İSLAMİYET YAYILIYOR - 1 (HZ. MUHAMMED DEVRİ)

1. İslamiyet’in ilk ortaya çıktığı dönemde Mekkeli müş-
riklerin çoğu, daha önceden Muhammed’ül-Emin
(güvenilir) lakabını taktıkları Hz. Muhammed’in çağ-
rısına, olumlu karşılık vermemiştir. Bunun temel
sebebi Hz. Muhammed’in tebliğ ettiği bu yeni dinin,
müşriklerin mevcut durumlarında köklü değişikliklere
sebep olmasıdır.
Buna göre İslamiyet’in ortaya koyduğu aşağıdaki
esaslardan hangisinin müşriklerin tepkisiyle kar-
şılaştığı söylenemez?
A) Faizciliğin yasaklanması
B) Putperestlik inancının reddedilmesi
C) Kadınlara önemli haklar tanınması
4. Hz. Muhammed başlangıçta İslamiyet’i gizli gizli yay-
maya çalışmıştır. Ona ilk inananlar; eşi Hz. Hatice,
amcasının oğlu Hz. Ali, azat ettiği kölesi Zeyd ve
yakın arkadaşı Hz. Ebu Bekir olmuştur. “Sana emro-
lunanı açıkça söyle ve ortak koşanlardan yüz çevir!”
ayetinin gelmesinden sonra ise davetini açıktan yap-
maya başlamıştır.
Bu ayetin gelmesinin aşağıdakilerden hangisi
üzerinde doğrudan etki bıraktığı söylenebilir?
A) Müslümanlar üzerinde müşriklerin baskının art-
masında
B) İslam devletinin teşkilatlanma sürecinin tamam-

D) Kabe’nin kutsal bir mekân olarak kabul edilmesi lanmasında

C) Cahiliye Devri geleneklerinin geniş bölgelerde
E) Kölecilik anlayışına karşı olunması
yayılmasına
D) Mekke ve çevresindeki Müslümanların sayısının
azalmasında
2. Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicret
E) Arap toplumunda putperestlik inancının güçlen-
etmesinde;
mesinde
I. müşriklerin baskıları,
II. Akabe Biatları,
III. Kâbe’nin Mekke’de bulunması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söyle-
ÖNEMLİ
nebilir?
Hicretin Sonuçları
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III • Müslümanlar üzerindeki baskı azalmış ve İslamiyet’in
yayılışı hız kazanmıştır.

• İslam Devleti’nin temelleri atılmaya başlanmıştır.

3. Hz. Muhammed’e amcası Ebu Talip aracılığıyla • Muhacir (Medine’ye göç eden Müslümanlar) ve en-
İslamiyet’i anlatmaktan vazgeçmesine karşılık dev- sar (Medineli Müslümanlar) kardeş ilan edilmiştir.
let başkanlığı, mal ve çok miktarda para teklif ettiler.
• Hicretin gerçekleştiği tarih, Hz. Ömer zamanında ha-
Fakat Hz. Muhammed bu teklifleri hemen reddetti ve
zırlanan “hicri takvim”in başlangıcı olmuştur.
şu cevabı verdi:

– Vallahi, bu işi bırakmam için Güneş’i sağ elime,

Ay’ı da sol elime koyacak olsalar yine de davam-
dan vazgeçmem. Ya Allah bu dini hâkim kılar 5. İslam tarihinin en önemli olaylarından biri olan “hic-
ya da onun uğrunda ölürüm. Ben Allah’ın bana
ret” ile birlikte İslam devletinin de temelleri atılmıştır.
9. SINIF SARMAL TARİH

bildirdiğinden başka bir şey söylemiyorum.

Aşağıdakilerden hangisi bu durumun kesin kanıtı
Bu bilgilere göre Hz. Muhammed ile ilgili aşağı-
olarak gösterilebilir?
dakilerden hangisi söylenebilir?
A) Herhangi bir kabileye mensup değildir. A) Akabe Biatlarının gerçekleşmesi

B) Zengin ve tanınmış bir şahsiyettir. B) Medine’de ilk mescidin açılması

C) Siyasi alanda tecrübeli değildir. C) Medine Sözleşmesi’nin yapılması

D) Kararlı bir cihat politikası izlemiştir. D) Hilfu’l-Fudûl Cemiyeti’nin kurulması

E) Liderlik vasfına sonradan sahip olmuştur. E) Ficar Savaşları’nın yapılması

140
6. Hz. Muhammed ve Dört Halife Dönemi’nden itiba- 10. Olay Özellik
ren İslamiyet’in hızla yayılmasının aşağıdakiler-
Bedir
den hangisine ortam hazırladığı söylenemez? I. Hz. Hamza’nın şehit düşmesi
Savaşı

A) İslam devletinin nüfuzunun artmasına Mekkeli müşriklerin
Hudeybiye
B) Arabistan’da siyasi birliğin sağlanmasına II. Müslümanların varlığını resmen
Antlaşması
tanıması
C) Arap kültür ve medeniyetinin gelişmesine Bizans ve Müslüman orduları
Huneyn
D) Devletin vergi gelirlerinin artmasına III. arasında ilk savaşın gerçek-
Seferi
leşmesi
E) Kabilecilik anlayışının sona ermesine

Enes’in tarih dersi için hazırlamış olduğu bu

tabloda verilenlerden hangilerinin yanlış olduğu
söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
7. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden daha önce
D) I ve III E) II ve III
meydana gelmiştir?
A) Hudeybiye Barışı
B) Mekke’nin Fethi
C) Tebük Seferi
D) Huneyn Savaşı
E) Hendek Savaşı
11. Hicret’ten sonra Mekkeli müşrikler ile Müslümanlar
arasında çeşitli mücadeleler ve siyasi olaylar yaşan-
mıştır.

Bu duruma aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak

gösterilemez?

8. Hz. Muhammed Dönemi’nde gerçekleşen aşağı- A) Bedir Savaşı

daki savaşlardan hangisi savaşın gerçekleştiği B) Tebük Seferi
yerin adıyla anılmaz? C) Hudeybiye Barışı
A) Hendek Savaşı B) Uhud Savaşı D) Uhud Savaşı
C) Bedir Savaşı D) Mute Savaşı E) Hendek Savaşı
E) Huneyn Savaşı

9. Bedir Savaşı’nda esir alınan Mekkelilerin bir kıs-

mının Müslümanlara okuma yazma öğretmeleri 12. 630 tarihinde Mekke’nin Müslümanlar tarafından
karşılığında serbest bırakılmasının; fethedilmesi;
I. eğitim, I. devletin başkentinin değişmesi,
9. SINIF SARMAL TARİH

II. ekonomi, II. İslamiyet’in yayılışının hızlanması,

III. milliyetçilik III. müşriklerin Habeşistan’a hicret etmesi

alanlarından hangilerine verilen önemin kanıtı gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıkmasında

olarak gösterilemez? etkili olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III

141
 –T TS SE ET
3 3–

İSLAMİYET YAYILIYOR – 2 (DÖRT HALİFE DEVRİ)

1. Hz. Muhammed’in vefatıyla İslam Devleti’nin başına

kimin geçeceği sorunu gündeme gelmiş, yapılan is- ÖNEMLİ
tişareler sonucunda Hz. Ebu Bekir’in halife olmasına
karar verilmiştir. Hz. Ömer Dönemi Devlet Teşkilatlanması
• Merkezî otoriteyi güçlü tutmak için ülke toprakları il-
Buna göre;
lere ayrıldı, bu illerin başına valiler atandı.
I. saltanat sistemi, • Toprakların genişlemesini sağlamak için düzenli
II. çoğunluğun görüşü, ordu teşkilatı, ele geçirilen yerlerin kontrolünü sağla-
III. askerî güç mak için de ordugâh şehirleri kuruldu.
• Askerî posta örgütü oluşturuldu.
unsurlarından hangilerinin halifelerin belirlenme-
• Askerî ve mali konuların görüşülmesi için “divan”,
sinde etkili olduğu söylenebilir?
adli işlerin yürütülmesi için “kadılık” makamı kuruldu.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III • Düzenli vergi uygulamasına gidilerek öşür, haraç,

D) I ve III E) II ve III cizye vergileri sistemli bir şekilde toplanmaya başlan-

dı ve ilk devlet hazinesi (beytülmal) oluşturuldu.
• Ülke genelinde ikta sistemi uygulaması başlatıldı.
2. Dört Halife Dönemi’nde ortaya çıkan gelişmelerle
Böylece toprakların verimli bir şekilde kullanılması
bu gelişmelerin sonuçları arasındaki ilişkinin;
hedeflendi.
Gelişme Sonuç • Hicretin başlangıç kabul edildiği “hicri takvim” hazır-
I. Yalancı peygamberlerin Dindeki bölünme- landı.
ortadan kaldırılması lerin önlenmesi • Fethedilen yerlerde kalıcı olmak için bazı Arap kabi-
leleri ele geçirilen topraklara yerleştirildi.
II. Arabistan dışında fetih- Ülkenin eyaletlere
lerin yapılması bölünmesi

III. Müslümanlar arasında Kur’an-ı Kerim’in

4. Hz. Ömer Dönemi’nde gerçekleşen fetihler neti-
cesinde ganimet ve cizye gibi gelirlerin artması-
Cemel ve Sıffin savaşla- kitap hâline geti-
nın aşağıdakilerden hangisinin ortaya çıkmasın-
rının yapılması rilmesi
da doğrudan etkili olduğu söylenebilir?
eşleştirmelerinden hangilerinde doğru verildiği
A) Vezirlik makamının kurulması
ileri sürülebilir?
B) Halkın yönetim üzerinde etkili olması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C) İkta sisteminin uygulanması
D) II ve III E) I, II ve III
D) “Beytü’l-mâl”ın kurumsal hâle gelmesi

3. Hakem Olayı’ndan sonra Müslümanlar üç gruba ay- E) Posta örgütünün oluşturulması

rılmışlardır. Bu gruplar şunlardır:
• Hz. Ali taraftarları 5. I. İlk İslam donanması oluşturularak Kıbrıs Adası
• Muaviye taraftarları fethedilmiştir.
• Hz. Ali ve Muaviye’nin halifeliğine karşı olan II. Bizans ile yapılan savaşlar sonucunda Suriye,
9. SINIF SARMAL TARİH

Hariciler Filistin, Mısır ile üç din tarafından kutsal kabul

edilen Kudüs fethedilmiştir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak
gösterilebilir? III. Hicret (622), başlangıç kabul edilerek ilk hicri
takvim düzenlenmiştir.
A) İslam inancının yayıldığına
B) İslam Devleti’nin kurumsallaştığına Yukarıda verilen gelişmelerden hangileri Hz. Ömer
Dönemi’nde gerçekleşmiştir?
C) Halifeliğin saltanata dönüştüğüne
D) İslam toplumunda ayrılıkların yaşandığına A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

E) Arap Yarımadası’nda siyasi birliğin sağlandığına D) II ve III E) I, II ve III

142
6. İslâm tarihinde Hz. Muhammed’in vefatından sonra
Hz. Ebû Bekir’e biat edilmesiyle başlayan, daha son-
ra Hz. Ömer ve Osman’ın hilâfetleriyle sürüp Hz. Ali
ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn Devri denilir.
Ancak bu dönemde yaşanan çeşitli sorunların da et-
kisiyle bazı halifeler şehit edilmiştir.
Buna göre;
I. Hz. Ebu Bekir,
II. Hz. Ömer,
III. Hz. Osman,
IV. Hz. Ali
halifelerinden hangilerinin suikast yoluyla şehit
edildiği söylenebilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
7. Hz. Ebu Bekir Dönemi’nde Arabistan toprakları dışı-
na seferler düzenlenmiştir.
Bu seferlerle aşağıdakilerden hangisinin amaç-
landığı söylenebilir?
A) Sömürge alanları elde etmek
B) Zorla İslamlaştırma politikası izlemek
C) İslam kültür ve medeniyetini yaymak
D) Müslümanlara göç edilecek topraklar bulmak
E) Mekkeli müşriklerin faaliyetlerini engellemek
8. Hz. Ebu Bekir Dönemi’nde;
I. Yemen’de ortaya çıkan yalancı peygamberin
ortadan kaldırılması,
II. zekat vermek istemeyen Arap kabileleri üzeri-
ne ordu gönderilmesi,
III. Kur’an ayetlerinin toplanarak bir kitap hâline
getirilmesi
faaliyetlerinden hangileri doğrudan iç güvenliği
sağlamaya yöneliktir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
143
9. Aşağıdakilerden hangisi Hz. Osman Dönemi’nde
meydana gelen gelişmelerden biri değildir?
A) Zâtü’s-savârî olarak bilinen ilk deniz savaşının
kazanılması
B) Orta Asya’da Türklerle mücadele edilmesi
C) Libya ve Tunus’un fethedilmesi
D) Kur’an-ı Kerim’in çoğaltılarak önemli merkezlere
gönderilmesi
E) Askerî ikta sisteminin ilk kez uygulanmaya baş-
lanması
10. Hz. Ali Dönemi’nde;
• Deve Olayı’nda (Cemel Vakası) bazı sahabiler-
le Kufe’de çarpışma yaşanmış,
• Sıffin Savaşı’nda Şam valisi Muaviye’nin ordu-
suyla mücadele edilmiş,
• Hakem Olayı’nda Müslümanlar üç gruba ayrıl-
mıştır.
Bu gelişmeler öncelikle, aşağıdakilerden hangi-
sine neden olmuştur?
A) Halifelik saltanat hâline getirilmiştir.
B) Sınırların genişlemesi yavaşlamıştır.
C) Haçlı Seferleri başlamıştır.
D) Devletin başkenti Medine’den Mekke’ye taşın-
mıştır.
E) İç isyanların bastırılmasında Türklerin askerî gü-
cünden faydalanılmıştır.
11. Hz. Osman’ın şehit edilmesinden sonra Hz. Ali, iç
karışıklıkların yaşandığı ve İslam devletinin parça-
lanmasıyla karşı karşıya kalındığı bir ortamda halife
9. SINIF SARMAL TARİH
seçilmiştir. Bu dönemde fetihler tamamen durmuş ve
Müslümanlar birbirleri ile mücadele etmişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisi bu dönemde Müslüman-
lar arasında yaşanan mücadelelerin ilk adımını
oluşturmaktadır?
A) Sıffin Savaşı B) Mute Savaşı
C) Cemel Vakası D) Hakem Olayı
E) Kerbela Olayı
 –T TS SE ET
4 4–

İSLAMİYET YAYILIYOR - 3 (DÖRT HALİFE DEVRİ)

3. Dört Halife Devri’nde;

AKLINDA KALSIN I. yalancı peygamberlerin ortadan kaldırılması,

Hz. Osman Dönemi’nde İç Karışıklıklarının
Yaşanmasının Nedenleri
• Valiliklere genellikle yakın akrabalarını ve Beni
Ümeyye’ye yakınlığıyla bilinen kişileri tayin etmesi
• Akrabalarına bağışlarda bulunması
• Uygulamalarını eleştiren sahabelere karşı bazen
sert davranması
• Hz. Peygamber tarafından Taif’e sürgün edilen am-
cası Hakem bin Ebu’l As’ın Medine’ye geri dönmesi-
ne izin vermesi
II. Kur’an-ı Kerim’in kitap hâline getirilmesi,
III. Akabe Biatlarının gerçekleşmesi,
IV. ilk deniz savaşının yapılması,
V. Kudüs’ün Fethi
gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı söylene-
mez?
A) I B) II C) III D) IV E) V

1. Hz. Ömer kendisinden sonra halife olacak şahsı be-

lirleme görevini ashabın ileri gelenlerinden oluşan altı
kişilik bir komisyona havale etmişti. Yapılan görüş-
meler neticesinde Hz. Osman ve Hz. Ali’nin isimleri
ön plana çıktı. Kendilerinden halife seçildikleri zaman
Allah’ın kitabı, Hz. Peygamber’in sünneti ve önceki 4. İslam tarihinde Hariciler olarak adlandırılan bir
halifelerin yolu üzere hareket etmeleri hususunda söz grubun ortaya çıkması aşağıdaki olaylardan han-
vermeleri istendi. Yapılan görüşmeler neticesinde ---- gisi ile doğrudan ilgilidir?
A) Sıffin Savaşı
Parçada verilenler dikkate alındığında son cüm-
lenin aşağıdakilerden hangisi ile devam ettirilme- B) Ecnadeyn Savaşı
si doğru olur? C) Yermük Savaşı
A) Kur’an-ı Kerim’in kitap hâline getirilmesi uygun D) Puvatya Savaşı
görüldü. E) Köprü Savaşı
B) Hz. Osman’ın halife olmasına karar verildi.
C) Hz. Ali’nin halife olması konusunda görüş birliği-
ne varıldı.
D) Hz. Ebu Bekir’in karşı çıkmasına rağmen Hz. Os-
man halife tayin edildi.
E) Öncelikle başkentin Bağdat’a taşınması konu-
sunda karar alındı. 5. “Beytü’l-mâl”, Hz. Peygamber ve Hz. Ebu Bekir dö-
nemlerinde de vardı. Ancak, kurumsal bir yapıda de-
ğildi. Hz. Ömer, Beytü’l-mâl’ı yeniden şekillendirdi ve
2. Hz. Osman Dönemi’nde İslam dünyasında yaşa-
kurumsal bir yapı hâline getirdi.
nan sorunların temel gerekçesinin aşağıdakiler-
9. SINIF SARMAL TARİH

den hangisi olduğu söylenebilir?
A) Halifelerin seçim ve istişare ile belirlenmesi
B) Mekkeli müşriklerin isyanlar çıkarması
C) Medine şehrinin başkent olması
D) Müslümanlar arasındaki eşitlik anlayışının bozul-
ması
Buna göre Hz. Ömer’in Beytü’l-mâl teşkilatında
değişikliğe gitmesinin temel gerekçesi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Bizans’ın İslam dünyasına baskı yapması
B) Ülke içinde isyanların çıkması
C) Eğitim sisteminin düzenlenmesi

E) Bizans İmparatorluğu ile uzun süren savaşların D) Hukuk alanında sorunların yaşanması
yapılması E) Hazine gelirlerinin artması

144
6. I Hz. Osman’ın şehit edilmesi 9. Hz. Ömer, Eyle’yi fethettikten sonra şehirde yaşayan-
lar ile aşağıdaki esasların yer aldığı bir antlaşma yap-
mıştır:
II Muaviye’nin Şam’ı başkent ilan etmesi
“Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla. Bu sözleş-
me, müminlerin emiri ve Allah’ın kulu Ömer tarafın-
III Hz. Ali’nin halife seçilmesi dan, Eyle halkına verilen bir emandır. Onların canları,
malları, kiliseleri, haçları, hastaları ve bütün fertleri
için verilen güvencedir. Onların kiliseleri mesken ya-
IV Cemel Vakası’nın yaşanması
pılmayacak ve yıkılmayacaktır. İçindeki kutsal eşyaya
dokunulmayacaktır. Kimse dinî inanışından dolayı

V İslam dünyasındaki karışıklıkların artması zorlanmayacak, kimseye asla zarar verilmeyecektir.

Buna karşılık Eyle halkı da diğer şehirlerin halkı gibi
Dört Halife Devri’nde yaşananların verildiği diyag- cizye verecektir. Orada bulunan Rumlar çıkarılacak,
ramda sebep sonuç ilişkisini bozan gelişme hangi fakat gidecekleri yere kadar onların güvenlikleri sağ-
numara ile gösterilmiştir? lanacaktır. Çıkmak istemeyenler ise Eyle halkı gibi
cizye verecektir.”
A) I B) II C) III D) IV E) V
Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılamaz?
A) Eyle halkı, din ve vidan özgürlüğüne sahip olmuştur.
7. 1 2
B) İslam Devleti’nin gelir kaynakları artmıştır.
İkta sisteminin Toprakların verimli
I. C) Hz. Ömer, İslami esaslar çerçevesinde hareket
uygulanması kullanılması
etmiştir.
Medine
D) Müslüman olmayanların uzak bölgelere sürülme-
II. Kıbrıs’ın fethedilmesi Sözleşmesi’nin
yapılması sine karar verilmiştir.

Devletin sınırlarının Eyalet sisteminin E) Eyle halkının kişisel hak ve özgürlükleri devlet ga-
III. rantisi altına alınmıştır.
genişlemesi uygulanması
Hafızların savaşlarda Kur’an-ı Kerim’in
IV.
şehit düşmesi kitap hâline getirilmesi

Sasanilerle yapılan
İran topraklarının
V. savaşların
fethedilmesi
kazanılması

Tabloda, 1. numarayla gösterilen gelişmelerden

hangisinin 2. ye ortam hazırladığı söylenemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V
10. I Ecnadeyn Savaşı Hz. Ebu Bekir

II Yermük Savaşı Hz. Ömer

8. Hz. Ömer Dönemi’nde Horasan, Kafkas Dağları ve III Sıffin Savaşı Hz. Ali
Hazar Denizi’ne kadar olan bölgeler ele geçirildi.
9. SINIF SARMAL TARİH

IV Nihavend Savaşı Hz. Osman

Bu seferlerin sonucu ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi söylenebilir?
V Kadisiye Savaşı Hz. Ali
A) Türklerle Müslümanlar komşu olmuştur.
İslam tarihinde yaşanan savaşlar ve savaşların
B) Bizans’ın Anadolu’daki otoritesi güçlenmiştir. yaşandığı dönemlerin verildiği yukarıdaki tabloda
C) Donanmanın kurulmasına karar verilmiştir. hangileri yanlıştır?
D) Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır. A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
E) Arabistan’da siyasi birlik sağlanmıştır. D) III ve V E) IV ve V

145
 ………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı
9. Sınıf Tarih Dersi II. Dönem I. Ortak Sınavı
Adı-Soyadı: Puan:
Sınıfı ve Numarası:

1. Hz. Muhammed Dönemi’nde “Hicret”ten sonra yaşanan 5 olayı sırasıyla yazınız. (10 Puan)
.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

2. Aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerleri üstteki açıklaması doğrultusunda doldurunuz. (18 Puan)

1. Şanlıurfa’da bulunan dünyanın

2. İlk yazılı kanunları oluşturan 3. İran’da kurulan ve Kral Yolu’nu
en eski tapınağı olarak kabul edilen
Mezopotamya uygarlığı yapan uygarlık
bölge

4. Mısır uygarlığında şehir devletlerine 5. Hititlerde krala devlet işlerinde yar- 6. Tarım Devrimi’nin başladığı Tarihî
verilen isim dımcı olan meclis Öncesi Çağ

8. Orta Çağ’da Avrupa nüfusunun

7. Orta Çağ’da İran’da kurulan ve Hz. 9. 12 Levha Kanunları’nı hazırlayan
yarısına yakınının ölmesine neden
Ömer tarafından son verilen devlet uygarlık
olan hastalık

3. Aşağıda yer alan Türk devletlerinin altına kurucularını yazınız. (10 Puan)

Asya Hun Avrupa Hun I. Kök Türk II. Kök Türk Uygur
9. SINIF SARMAL TARİH

4. Aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerleri doldurunuz. (12 Puan)

Türk Kelimesinin Anlamları (3 Tane) Orta Asya Kültür Merkezleri (3 Tane)

146
 5. Türklerin Orta Asya’dan dünyanın çeşitli bölgelerine göç etmesinin nedenleri nelerdir? (5 madde hâlinde
yazınız.) (10 Puan)
..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

6. Kavimler Göçü’nün sonuçlarından 5 tanesini yazınız. (10 Puan)

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

7. Aşağıdaki açıklamaların karşılarına yanıtlarınızı yazınız. (20 Puan)

6. Hükümdarlık yetkisinin Tanrı tara-

1. Museviliği kabul eden Türk topluluğu
fından verildiğine inanılması
7. II. Kök Türk Devleti’ne ait Türk tari-
2. İstanbul’u kuşatan ilk Türk devleti
hinin ilk yazılı eserleri
8. Attila’nın Bizans ile yaptığı ilk ant-
3. Manas Destanı’nı yazan Türk topluluğu
laşma
4. Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusun- 9. İlk Türk devletlerinde yazısız hukuk
dan Selçuklu ordusuna geçen Türkler kuralları
5. Selçuklu ve Osmanlı devletlerini kuran 10. Uygurların savaşçı kimliklerinden
Türk topluluğu uzaklaşmasına yol açan din

8. İslam tarihî ile ilgili aşağıda yer alan yargılardan doğru olanların karşısına (D), yanlış olanların karşısına (Y)
koyunuz. (10 Puan)

Doğru Yanlış

1. Hz. Muhammed’den sonra Hz. Osman halife olmuştur.

2. Ecnadeyn Savaşı, Hz. Ömer Dönemi’nde yapılmıştır.

3. Hz. Ali Dönemi’nde fetih hareketleri durmuştur.

4. İslam Devleti’nde ilk düzenli ordu, Hz. Ebu Bekir tarafından kurulmuştur.
9. SINIF SARMAL TARİH

5. İslam dünyasında ikta sistemini ve posta teşkilatını oluşturan halife, Hz. Ömer’dir.

6. Kıbrıs’ın Bizans’tan alınmasından sonra İslam devleti ilk deniz savaşını yapmıştır.

7. İslamiyet’ten önce Arabistan’da siyasi birlik sağlanmıştır.

8. Kur’an’ı Kerim’i kitap hâline getiren halife, Hz. Ali’dir.

9. Cemel Vakası’nda Hz. Ali ile Hz. Ayşe yer almıştır.

10. Mekke, İslam Devleti’nin ilk başkentidir.

147
 –T TS SE ET
5 5–

EMEVİLER - 1

1. Aşağıdakilerden hangisi Emeviler Dönemi’nde 4. İslam tarihinde Emeviler Dönemi’nin;

görülen gelişmelerden biri değildir? I. halifenin belirlenme biçimi,
A) Başkentin Kûfe’den Şam’a taşınması II. başkent,
B) Türklerle mücadele edilmesi III. fetih politikaları
C) İstanbul’un kuşatılması unsurlarından hangileriyle ilgili olarak Dört Halife
D) Bizans sınırlarında avasım şehirlerinin kurulması Dönemi’nden farklı olduğu söylenebilir?
E) Eyalet sisteminin uygulanması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III

2.

V ÖNEMLİ
Emevi Devleti’nin Yıkılmasının Sebepleri
III
IV • Arap milliyetçiliği politikasının benimsenmesi
II I • Arap olmayan Müslümanlara (mevali) ikinci sınıf va-
tandaş muamelesi yapılması
• Şuubiye akımının (Arap olmayan milletlerin Araplar-
dan üstün olduğunu iddia eden siyasî, fikrî ve edebî
hareket) başlaması
• Önemli devlet görevlerine Emevi sülalesi üyelerinin
Haritada numaralarla gösterilen bölgelerden han-
getirilmesi
gisinde Emevilerin hâkimiyet kurduğu söylene-
• Kerbela Olayı ile İslam dünyasında ayrılıkların art-
mez?
ması ve mezhep mücadelelerinin yaşanması
A) V B) IV C) III D) II E) I • Devletin sınırlarının genişlemesi ile merkezî otorite-
nin zayıflaması ve fetihlerin durması

3. Müslümanlar, Emeviler Dönemi’nde İstanbul’u iki

kez kuşatmış fakat sonuç alamamıştır.

Bu gelişmede;
I. İstanbul’un Emevilerin devlet merkezine uzak 5. Aşağıdakilerden hangisi Emevi halifesi Abdül-
olması, melik Dönemi’nde Arap milliyetçiliğine dayalı po-
II. İstanbul’un savunma imkânları güçlü bir şehir litikalar izlendiğinin doğrudan göstergesidir?
9. SINIF SARMAL TARİH

olması, A) Komşu ülkelerle siyasi ilişkiler kurulması

III. Emevilerin Arap ulusçuluğuna dayanan bir poli- B) İslam ordularının Atlas Okyanusu’na ulaşması
tika izlemesi
C) Akdeniz’deki bazı önemli limanların ele geçiril-
durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunu- mesi
labilir? D) İspanya’da İslam egemenliğinin güçlendirilmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Arap olmayan Müslümanların üst düzey makam-
D) I ve III E) II ve III lara gelmesinin zorlaştırılması

148
6. I. Sıffin Savaşı’ndan sonra Hz. Ali’nin şehit
9. 1031 yılında Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılma-
edilmesi sından sonra İspanya’da ortaya çıkan güçler ara-
sında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Bağımsız emirlikler
II. Muaviye’nin halifeliğini ilan etmesi
B) Murabıtlar
C) Muvahhidler

III. Yezid’in halife olması D) Tolunoğulları

E) Beni Ahmer Devleti

IV. Medine Sözleşmesi’nin yapılması

V. Kerbela Olayı’nın yaşanması

İslam tarihine ait olayların verildiği diyagramda

sebep sonuç ilişkisini bozan gelişme hangi nu-
mara ile gösterilmiştir? 10. Emevi Devleti’nin yıkılmasında aşağıdakilerden
A) I B) II C) III D) IV E) V hangisinin etkili olduğu söylenemez?

A) Arapların diğer milletlerden üstün olduğu anlayı-

7. İspanya’daki İslam egemenliğinin XV. yüzyıl son- şının ön plana çıkması
larında sona ermesinde; B) Başta Hz. Hüseyin olmak üzere Hz. Muhammed’
I. Müslüman devletlerin askerî bakımdan güçsüz in pek çok akrabasının Kerbela’da şehit edilmesi
olması,
C) Arap olmayan Müslümanlardan cizye vergisi
II. Müslümanların bilim ve sanat alanındaki faali-
alınmaya başlanması
yetlere önem vermesi,
III. İslam devletleri arasında siyasi açıdan güç D) Devlet kademelerine gerçekleştirilen atamalarda
birliği sağlanamaması liyakata değil soya önem verilmesi

durumlarından hangilerinin etkili olduğu söyle- E) Bizans İmparatorluğu ile cihat politikası çerçeve-
nebilir? sinde mücadelelerin yapılması

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

8. Emeviler “mevali” olarak adlandırdıkları Arap olma-

yan Müslümanları yönetimden dışlamışlar, izledikleri
ırkçı politika ile yüksek mevkilere yalnızca Arapları
getirmişlerdir.

Buna göre, Emevilerin mevali politikasının aşa-

ğıdakilerden hangisine ortam hazırladığı söyle- 11. Emeviler Dönemi’nde İslam devletinin başkenti Şam’a
nemez? taşınmış ve halifelik saltanata dönüştürülmüştür.
9. SINIF SARMAL TARİH

A) İslamiyet’in yayılma hızının yavaşlamasına Bu uygulamanın;

B) İslam’ın hoşgörü ve eşitlik anlayışının zedelen- I. iktidarı sağlamlaştırmak,
mesine II. halk içerisinde eşitlik oluşturmak,
C) Emevilerin İslam dünyasındaki saygınlığının III. halifeliğin bir soya bağlı kalmasını sağlamak
azalmasına
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savu-
D) İslam dünyasındaki birlik beraberlik anlayışının
nulabilir?
bozulmasına
E) Arap olmayan Müslümanlar arasında çatışmala- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
rın yaşanmasına D) II ve III E) I, II ve III

149
 –T TS SE ET
6 6–

EMEVİLER - 2

1. Muaviye Dönemi’nde başlayan Kuzey Afrika’daki fe-
tih hareketleri Yezid Dönemi’nde de devam etmiş ve
bu dönemde Afrikiye Valisi Ukbe bin Nafi, Cezayir’i
ve Fas’ı alarak Atlas Okyanusu’na ulaşmıştır.
Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılamaz?
A) Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır.
4. Emeviler Dönemi’nde siyasi çekişmeler neredeyse
hiç bitmemiştir. Ancak Ömer bin Abdülaziz Dönemi
farklıdır. Bu dönemde mevalilerden alınan cizye ver-
gisi kaldırılarak ayrımcılığa son verilmiş ve toplumun
her kesimini kucaklayan bir yönetim sergilenmiştir.
Bu durum Ömer bin Abdülaziz’in hangi unvanla
anılmasında etkili olmuştur?

B) Emevilerin hâkimiyet sahası genişlemiştir. A) El-emîn B) Beşinci Halife

C) İslamiyet farklı bölgelerde yayılma imkânı bul- C) Ulu Emir D) Hâdimü’l-Haremeyn
muştur. E) Tamgaç Han
D) Sasaniler, Araplara karşı ittifak oluşturmuştur.
5. Azad edilmiş köle anlamına gelen mevali tabiri; ilk İs-
E) Emevi Devleti’nin nüfusu artmıştır.
lam fetihlerinden sonra kendi arzularıyla İslamiyet’i se-
çen Arap olmayan Müslümanlar için de kullanılmıştır.

Buna göre aşağıdaki topluluklardan hangilerinin

2. Endülüs Emevileri, pirinç, şeker kamışı, pamuk ve Emeviler Dönemi’nde mevali sınıfında yer aldığı
kâğıt yapımı için kullanılan katranı Avrupa’ya tanıt- söylenemez?
mışlardır. A) İranlılar B) Türkler C) Kureyşliler
Bu bilgilere göre İslam dünyasının Avrupa’yı; D) Berberiler E) Kıptiler
I. askerî,
II. tarım, 6. FRANSA

Ka

III. kültür Leon Navarra

sti

Aragonya
lya

Katalonya
alanlarının hangilerinde etkilediği söylenebilir? al
ar
ı
d
rA
lea
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Ba

D) I ve III E) II ve III Kurtuba

Gırnata

Cebelitarık

3. 1492 yılında Beni Ahmer Devleti’nin yıkılması sonra-

sında bölgedeki Müslümanlar büyük sıkıntı yaşama-
750 yılında İspanya’da İslam Kastilya Krallığı
ya başlamıştır. İslam medeniyetinin yüzyıllar boyu hâkimiyetinin sınırları Navarra Krallığı
ürettiği binlerce kitap bu dönemde yakılarak yok edil- Endülüs Emevi Devleti Aragonya Krallığı
Leon Krallığı
miştir. Bölgedeki Müslümanlar zorla Hristiyanlaştırıl- Katalonya Krallığı

maya çalışılmıştır. Hristiyanlığı kabul etmeyen halk,

Endülüs Emevi Devleti’nin sınırları
1492 yılından itibaren başta Kuzey Afrika ve ----
9. SINIF SARMAL TARİH

Haritaya göre Endülüs Emevileri ile ilgili aşağıda-

Parçada verilenler dikkate alındığında son cüm-
lenin aşağıdakilerden hangisi ile tamamlanması
uygun olur?
A) Osmanlı Devleti’ne sığınmak zorunda kalmıştır.
B) Emevi Devleti’nin başkenti Şam’a gitmişlerdir.
C) Amerika gibi bölgelere göç ettirilmişlerdir.
D) Avrupa şehirlerine sürgün edilmişlerdir.
E) Çin gibi ülkelere sığınmışlardır.
ki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A) Donanma kuvvetleri oluşturmuşlardır.
B) Okyanusa kıyısı olan bölgelere egemen olmuş-
lardır.
C) İslamiyet’in Avrupa’da yayılmasına katkı sağla-
mışlardır.
D) Farklı inançlara hoşgörüyle yaklaşmışlardır.
E) Akdeniz’in bazı adalarında hâkimiyet kurmuşlardır.

150
7. Emeviler, 705 yılında Horasan Valisi Kuteybe bin
Müslim’i Maveraünnehir bölgesindeki Türk illerinin fet-
hiyle görevlendirdiler. Ceyhun Nehri’ni geçen Kuteybe
Maveraünnehir’e girdikten sonra Beykent, Buhara ve
Semerkant gibi zengin şehirleri geçirdi. Böylece Eme-
vilerin doğudaki sınırlarını Seyhun Nehri’ne kadar ge-
nişletti.
Bu gelişmelerin;
I. Emevi hazine gelirlerinin artması,
10. Endülüs Emevileri Devri’nde çalışmalarını sürdüren
İbn-i Rüşd, “Tehafütü Tehafüti’l-felâsife” adlı eseriyle
Avrupa’da itibar edilen bir filozof hâline gelmiştir. Eser-
leri, Paris Üniversitesinde ve öteki akademik kurumlar-
da okutulan kitaplar arasına girmiştir. Yahudi ve Hristi-
yan ilahiyat çevrelerine etki eden Musa b. Meymun ve
İbn-i Bacce; Albert Magnus, Spinoza ve hatta lmmanu-
al Kant gibi Avrupalı bilim insanlarını etkilemiştir.
Bu gelişmelerin Avrupa’da;

II. Türklerin Müslümanlarla etkileşime girmesi, I. özgür düşünce ortamının gelişmesi,

III. Emevi topraklarındaki mevali sayısının artması
durumlarından hangilerinin ortaya çıkmasında et-
kili olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
II. dogmatik ve batıl inançların terk edilmesi,
III. merkezî krallıkların zayıflaması
durumlarından hangilerine ortam hazırladığı söy-
lenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

8. 1492 tarihinden itibaren Endülüs topraklarını ele ge- 11.

çiren Hristiyanlar, Endülüs medeniyetine duydukları
hayranlık sebebiyle Arapça eserlerin tercüme işini
teşvik etmiştir. Bu sebeple İspanya, Avrupalı öğren-
ciler için bir cazibe merkezi olmaya devam etmiştir.
İslam medeniyetinin birikimlerinin Batı’ya aktarılma-
sını sağlayan tercüme faaliyetlerinin sistemli bir hâle
gelmesi; XII. yüzyılın başlarında Tuleytula başpisko-
El Hamra Sarayı
posunun Bağdat’taki Beytü’l-hikme’ye benzer bir mü-
essese kurmasıyla olmuştur.

Bu bilgiler aşağıdaki yargılardan hangisinin kanıtı

olarak gösterilebilir?
A) Müslümanlar yüksek bir ilmi ve kültürel birikime
sahiplerdir.
B) Avrupalılar, kendi dinlerinden olmayan unsurlara
tepki göstermişlerdir.
C) Avrupa’daki bütün eğitim faaliyetleri siyasi iktidar- Kurtuba Cami
ların kontrolü altında yürütülmektedir. Endülüs Emevilere ait bu eserleri inceleyen bir
D) Müslüman Araplar, askerî ve siyasi alanda Avru- araştırmacının aşağıdaki yorumlardan hangisini
palılardan üstündürler. yapması doğru olmaz?
E) Endülüs Emevilerinin politikaları ile mezhep birliği A) Endülüs Emevileri devlet teşkilatlanmasına önem
sağlanmıştır. vermişlerdir.
9. SINIF SARMAL TARİH

B) Müslümanlar kendi kültürlerini Avrupa’ya taşımış-

lardır.
C) Emeviler, İspanya’da dinî ve sivil mimari alanında
9. Emeviler Dönemi siyasi gelişmelerinde aşağıdaki-
eserler inşa etmişlerdir.
lerden hangisinin etkisinden söz edilemez?
D) İspanya, Emeviler Devri’nde önemli tarihî eserlere
A) I. Velid B) Tarık bin Ziyad
sahip olmuştur.
C) Muaviye D) Eyyup el Ensari
E) Endülüs Emevileri İslamiyet’i yayma konusunda
E) İbn-i Rüşd baskıcı bir politika izlemişlerdir.

151
 –T TS SE ET
7 7–

ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER - 1

1. Abbasiler Dönemi’nde ırk ayrımı yapılmadan bütün 4. Talas Savaşı kültür tarihî bakımından da önemlidir.
Müslümanlara değer verilerek onlara eşit davranıl-
Bu savaşla birlikte Arap topraklarında aşağıdaki-
mıştır. Böylece mevalî kavramı ortadan kalkmıştır.
lerden hangisinin üretimi başlamıştır?
Bu dönemde özellikle İranlılara ve Türklere yönetim
ve orduda önemli görevler verilmiştir. A) Halı B) Saban

Abbasilerin bu tutumu; C) Gümüş takılar D) Kâğıt

I. Türklerin boylar hâlinde İslamiyet’i kabul etme- E) Demir kılıç
ye başlaması,
II. İslam dünyasında birden fazla halifenin ortaya
çıkması,
III. İslam devleti içindeki çatışmaların azalması

gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
ÖNEMLİ
İslam Devletlerinde Başkentler
Hz. Muhammed Devri: Medine
2. Ebu Ca’fer el-Mansur Dönemi’nden itibaren Arap ve Hz. Ali Devri: Kufe
mevali arasındaki fark ortadan kalkmış ve Arap ol- Emeviler Devri: Şam
mayan Müslümanlar devlet içinde etkin hâle gelmiş- Abbasiler Devri: Bağdat
tir.
Mısır’da Kurulan Türk İslam Devletleri
Abbasilerin bu politikalarına; (“TEMA” kodlamasıyla)
I. “Divân-ı Beytü’l-mâl”ın oluşturulması, Tolunoğulları
II. Samarra şehrinin kurulması, Eyyubiler
Memlûklular
III. avasım şehirlerinde daha çok Türklere görev
Akşitler (İhşidiler)
verilmesi

gelişmelerinden hangileri kanıt olarak gösterile-

bilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

5. Mısır’da kurulan Türk İslam devletlerinden Eyyu-

bilerin Haçlıları yendiği ve böylelikle Kudüs’ü al-
9. SINIF SARMAL TARİH

dığı, Memlûkluların Moğolları mağlup edip İslam

3. Aşağıdakilerden hangisi Abbasi Devleti ile bir dünyasını koruduğu savaşlar aşağıdakilerden
süre de olsa aynı dönemde yaşamamıştır? hangisinde bir arada verilmiştir?
A) Doğu Roma İmparatorluğu A) Hıttin – Aynicâlut
B) Büyük Selçuklu Devleti B) Sıffin – Hıttin
C) Endülüs Emevi Devleti C) Puvatya – Aynicâlut
D) Osmanlı Devleti D) Puvatya – Ecnadeyn
E) Benî Ahmer Devleti E) Hıttin – Puvatya

152
6. IX. yüzyılda Abbasi Devleti’nin zayıflaması ile, ülke
sınırları içinde kısa ömürlü çok sayıda yeni devlet ku-
rulmuştur. Bu devletler dinî açıdan Abbasi Halifesine
bağlılıklarını bildirmekle birlikte siyasi açıdan bağım-
sız hareket etmişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisi bu devletler arasında
yer almamıştır?
A) İhşidîler B) Tolunoğulları
C) Samanîler D) Tahirîler
E) Akadlar
7. Abbasilerde devlet işlerinin yürütülmesi ama-
cıyla kurulan divanlar arasında aşağıdakilerden
hangisi yer almamıştır?
A) Divan-ı İnşa
B) Divan-ı Mezalim
C) Divanü’l - Ceyş
D) Divan-ı Hümayun
E) Divan-ı Beytü’l - Mâl
8. Abbasi Devleti 1258’de Moğollar tarafından yıkı-
lınca halifelik aşağıdaki devletlerden hangisinin
himayesi altında varlığını sürdürmüştür?
A) Gazneliler B) Eyyubiler
C) Büyük Selçuklular D) Memlûklular
E) Babürler
9. Abbasilerde çeşitli dönemlerde eyaletlere gönderilen
Türk valiler, bulundukları bölgelerde bağımsızlıkları-
nı ilan ederek kendi devletlerini kurmuşlardır.
Bu gelişmelerin temel nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Moğolların fetih amacıyla batıya yönelmesi
B) Türklerin İslam dünyasının liderliğini ele geçirmesi
C) Abbasi Devleti’nin merkezî otoritesinin zayıflaması
D) Abbasi Devleti’nin sınırlarının genişlemesi
E) İslam dünyasına karşı Haçlı Seferlerinin düzen-
lenmesi
153
10. I. Muhammed b. Tuğç tarafından kurulmuştur.
II. Mısır, Suriye ve Lübnan’a hâkim olmuştur.
III. Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
IV. Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet’le tanış-
mışlardır.
Yukarıdakilerden hangileri İhşidilerle ilgili değil-
dir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
11. Türk-İslam tarihinde sadece Memlûk Devleti’nde hü-
kümdar saltanat sistemi ile yönetime gelmezdi. Her
güçlü emirin veya ordu komutanının hükümdar olma
hakkı vardı.
Bu duruma bağlı olarak Memlûklularda;
I. sık sık taht kavgalarının yaşanması,
II. merkezî otoritenin güçlü olmaması,
III. uzun süreli istikrarlı bir yönetimin oluşturulama-
ması
gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıktığı söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
12. Selahaddin Eyyubi, Mekke ve Medine’ye sahip çık-
ması ve buralara verdiği önem yüzünden “Hadimü’l-
Haremeyn” unvanını kullanan ilk hükümdar olmuştur.
Mehmet Akif Ersoy onu; “Şarkın en sevgili sultanı”,
Fransız tarihçisi Champdor (Şondöğ); “İslamın en
saf kahramanı” olarak nitelemiştir.
Buna göre Selahaddin Eyyubi ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi kesinlikle söylenebilir?
9. SINIF SARMAL TARİH
A) İslam dünyasında iz bırakan bir hükümdar ol-
muştur.
B) Yaptığı seferler Haçlı Seferlerinin başlamasına
neden olmuştur.
C) Kutsal toprakları gayrimüslimlerin elinden almış-
tır.
D) Batılı yazarların kitaplarına konu olmuştur.
E) Devletin merkezini Hicaz’a taşımıştır.
 –T TS SE ET
8 8–

ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER - 2

1. Emevilerin halk desteğini kaybetmesiyle birlikte Ab-
basi ailesi, Horasan’da eşitlik ve adalet düşüncesiyle
750 tarihinde isyan başlatmıştır. Emevi hanedanına
karşı cephe alan çeşitli grupların bu isyanda Abbasi
ailesi ile birlikte hareket etmesi isyanı başarıya ulaş-
tırmış ve Ebû’l-Abbas, Kûfe’de halife ilan edilmiştir.
Bu bilgilere göre Abbasilerin isyanının başarıya
ulaşmasında Emevilerin izledikleri aşağıdaki po-
litikalardan hangisinin doğrudan etkisinin oldu-
ğu söylenebilir?
A) Arap olmayan Müslümanların mevali olarak ad-
landırılması
B) İzlenen fetih siyaseti ile sınırların Avrupa’ya ka-
dar uzanması
C) İlk İslam parasının basılmasıyla ticari faaliyetlerin
gelişmesi
D) Mimari eserlerin yapımı için çevre ülkelerden iş-
çilerin getirilmesi
E) Orta Asya ve Afrika gibi yeni fethedilen bölgelere
valiler atanması
4. Harun Reşid Dönemi’nde Çin’den ve Avrupa’dan
Bağdat’a elçiler gelmiş ve rivayete göre halife,
Kudüs’te Hristiyan hacılara iyi davranılması konu-
sunda istekte bulunan Şarlman’a çeşitli hediyeler
göndermiştir. Bunlar arasında bulunan bir saat o za-
manın Avrupa’sında büyük ilgi uyandırmıştır.
Bu bilgiler;
I. Müslümanlar kutsal topraklarda egemenlik kur-
muşlardır.
II. İslam dünyası çeşitli alanlarda Avrupa’dan
üstündür.
III. Hristiyanlar ve Abbasiler arasında diplomatik
faaliyetler gerçekleşmiştir.
yargılarından hangilerine kanıt olarak gösterile-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

2. Bağdat şehrini kurarak burayı Abbasi Devleti’nin

merkezi hâline getiren halife aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Ebü’l-Abbas B) Mûsâ Hâdi
C) Ebû Müslim-i Horasânî D) Mu‘tasım-Billâh
E) Ebu Ca’fer el-Mansur
5. Abbasilerde şehirlerde emniyet ve asayişin sağ-
lanması, düzenin korunması, suçluların takibi ve
yakalanması görevlerini yürüten emniyet güçleri
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Subaşılık idaresi
B) Gulam birlikleri

3. Abbasîler hilâfeti ele geçirdiklerinde, dine dayalı C) Şurta teşkilatı

devlet şeklinde gerçek halifelik fikir ve idealini temsil D) İkta birlikleri
eden kimseler olarak karşılandılar. Abbasî halifeleri
E) Ensar teşkilatı
dinî sembolleri siyasi sebeplerle kullandılar. Halife
cuma namazlarında Hz. Peygamberin hırka-i şerifini
(bürde) giyiyordu. Etrafını, himayesi altında tuttuğu
ve devlet işlerinde tavsiye ve görüşlerini aldığı din
âlimleri çeviriyordu. Abbasî halifeleri, yerlerini aldık-
ları Emevi halifelerinden çok farklı olmamakla birlik-
6. Abbasi Devleti’nde ziraat, ticaret, bilim alanında
te, topluma dindar görünmeyi ihmal etmiyorlardı.
9. SINIF SARMAL TARİH

önemli gelişmelerin yaşandığı, eğitim düzeyinin

Bu bilgilere göre Abbasilerin meşruiyetlerini ve
otoritelerini arttırmak için aşağıdaki politikalardan
hangisini uygulamaya çalıştıkları söylenebilir?
A) Milliyetçi toplum yapısı
B) Şeri esaslara dayalı yönetim şekli
C) Özgür düşünce ortamı
D) Laik hukuk sistemi
arttığı; Bağdat’ın Doğu’nun en büyük ekonomik
merkez hâline geldiği ve devletin en parlak devri-
ni yaşamasında etkili olan halife aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Mansur B) Kaim-Biemrillâh
C) Kahir-Billâh D) Harun Reşid

E) Kabilecilik anlayışı E) Ebü’l-Abbas

154
7. Ahmed bin Tolun’un yaptırdığı İbn Tolun Camisi, bi- 10. Aşağıdaki devletlerden hangisi Abbasilerin Kuzey
marhaneler, su kanalları, köprüler, hükûmet sarayı; Afrika’daki nüfuzunu zayıflatan bir politika izleme-
Humaraveyh’in yaptırdığı parklar-bahçeler, içi cıva dolu miştir?
havuzlar, Mısır’dan Bağdat’a kadar olan Berid menzil-
A) Tolunoğulları B) İhşîdîler C) Fâtımiler
leri, binalardaki süslemeler imar konusunda sayılabile-
D) Türgişler E) Eyyubiler
cekler arasındadır. Tulûniyye Camisi ise Mısır’da Türk
usulü yaptırılan ilk cami olup aynı zamanda minare ge-
leneğini Mısır’da başlatan bir eserdir.

Buna göre Tolunoğulları ile ilgili;

I. haberleşme konusunu önemsedikleri,
II. sağlık alanında çalışmalar yaptıkları,
III. sosyal devlet anlayışına uygun bir yaklaşım
sergiledikleri

yorumlarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
11. Abbasi Devleti’nin 1258 tarihinde yıkılmasından son-
ra Memlûklu hükümdarı Sultan I. Baybars, saltanatına
dinî meşruiyet kazandırmak istemiştir. Bunun için Ab-
basi ailesinden birini halife ilan ederek Abbasi hilafeti-
ni Mısır’da yeniden kurmuştur.

Bu gelişmelerin Memlûklularda aşağıdakilerden

8. Abbasiler Devri’nde siyasi, iktisadi ve dinî sebeplere hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?

dayanan isyanlara sık sık rastlanmaktadır. İsyan hare-
ketlerinin altında ise milliyetçilik düşüncesinden daha
çok özellikle İran kökenli dinî ideolojiler yatıyordu.
Buna göre Abbasiler bu isyanları bastırmak için
aşağıdaki kurumlardan hangisini oluşturmuştur?
A) İran’daki önemli bölgelerin ele geçirilmesine
B) İslam dünyasındaki saygınlıklarının artmasına
C) Selçuklular ile uzun yıllar sürecek savaşların baş-
lamasına
D) Teokratik yönetim anlayışının sona ermesine

A) Divanü’l-berid B) Divanü’l-ceyş E) Haçlı Seferlerinin başlamasına

C) Divanü’z-zenadıka D) Divân-ü Beytü’l-mâl

E) Kadılkudatlık

9. Abbasi Devleti’nde Türkler, sadece orduda değil siya-

si ve idari sahada da güç kazanmıştır. 12.
I. Aybek Memlûklular
Bu iddiaya aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak
gösterilebilir?
II. Muhammed b. Tuğç İhşîdîler
A) Türklerin halifelerin belirlenmesinde etkin bir rol
üstlenmeleri
III. Humâreveyh Eyyubiler
B) Sınır boylarındaki askerî birliklerin Türkler tarafın-
9. SINIF SARMAL TARİH

dan kontrol edilmesi

IV. Kutuz Emeviler
C) Avasım şehirlerinin kurulmasıyla Bizans üzerinde-
ki baskının artması
Tabloda yer alan hükümdar ve devlet eşleştirme-
D) Türk askerlerinin aileleriyle birlikte Abbasi toprak-
lerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir?
larına yerleşmeleri
E) Harun Reşid’in muhafız birliğini Türklerden oluş- A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
turması D) I ve IV E) III ve IV

155
 –T TS SE ET
9 9–

BİLİM MEDENİYETİ

1. 623 tarihinde Müslümanlar tarafından inşa edilen
“Mescid-i Nebevi”nin bir bölümü Hz. Muhammed’in
ailesine, bir bölümü ibadete, diğer bölümü de eğitim
ve öğretim faaliyetlerine ayrılmıştır. Eğitim faaliyet-
lerinin yürütüldüğü bu bölüm “suffe” olarak adlandı-
rılmıştır. Suffeler de İslam tarihindeki ilk medreseler
olarak kabul edilmiştir.
Günümüzde de İslam dünyası için kutsal bir
mekân olarak kabul edilen bu eser aşağıdaki şe-
hirlerden hangisinde yer almaktadır?
3. Kur’an-ı Kerim’in ve İslam dininin doğru biçimde an-
laşılması için yapılan çalışmalar sonucunda İslamî
bilimler doğmuştur.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi İslamî bilim-
ler arasında yer almaz?
A) Kelam B) Fıkıh C) Tefsir
D) Astronomi E) Hadis

A) Medine B) Mekke C) Şam

D) Kudüs E) Bağdat

2. Abbasiler Dönemi’nde; 4. İslam dünyasında eğitim ve bilimsel faaliyetle-

rin yürütüldüğü yerler arasında aşağıdakilerden
• medreseler açılmış,
hangisi yer almaz?
• medreselerdeki derslerde pozitif bilimlere de yer
verilmiş, A) Küttab B) Bedesten
• önemli bilim insanları bu medreselerde ders ver-
C) Mescid D) Beytü’l-hikme
miştir.
E) Medrese
Bu durumun;
I. bilimsel eserlerin ortaya çıkması,
II. İslam kültür ve uygarlığının ilerlemesi,
III. bilimsel alanda olumlu gelişmelerin yaşanması
5. • El Kindî
gelişmelerinden hangilerine neden olduğu söy-
lenebilir? • Farabi

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

• İbn-i Rüşd

D) I ve II E) I, II ve III Yukarıdaki İslam âlimlerinin ortak çalışma alanı

aşağıdakilerden hangisidir?

ÖNEMLİ A) Fıkıh B) Tıp C) Felsefe

D) Coğrafya E) Tefsir
İslam Tarihinde Bazı Önemli Bilim İnsanları
Endülüslü Zehravi: Tıp er-Râzî: Kimya, Felsefe

İbn-i Rüşd: Astronomi, Bettani: Astronomi

Tıp, Matematik, Felsefe
İbn-i Haldun: Sosyoloji, Ömer Hayyam: 6. • Hicret: Müslümanların müşriklerle yaptıkları
Tarih, İktisat Matematik, Astronomi savaşlar
Harizmi: Matematik İsfizâri: Matematik, • Bedevi: Göçebe yaşam süren Arap topluluğu
9. SINIF SARMAL TARİH

Astronomi • Vahiy: Allah’ın peygamberlere bildirdiği ilahi

Kindi: Felsefe Yusuf Has Hacib: emirler
Siyaset
• Ensar: Mekke’den göç eden Müslümanlara
Fergani: Astronomi Farabi: Mantık, Felsefe,
yardım eden Medineli Müslümanlar
Müzik
el-Belhi: Astronomi İbn-i Sina: Tıp,
• Hadis: Kur’an ayetleri

Astronomi Yukarıdaki kavramlardan kaç tanesi doğru tanım-

el-Harrâni: Matematik, Gazali: Fıkıh, Hadis, lanmıştır?
Tıp Felsefe
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

156
7. Sözlükte “gitmek” anlamındaki zehâb kökünden hem
masdar hem de “gidecek yer ve yol” manasında
mekân ismi olan mezheb kelimesi, terim olarak dinin
temel ilkelerini ve esaslarını bulmakta ve bunlardan
hüküm çıkarıp yorumlamakta otorite sayılan âlimlerin
ortaya koyduğu görüşlerin tamamı veya belirledikleri
sistem diye tanımlanabilir.
Buna göre aşağıdaki imamlardan hangisinin İs-
lam âleminde yeni bir mezhebe öncülük ettiği
söylenemez?
A) Ebu Hanife B) İmam Malik
C) İmam Şafi D) Muaviye
E) Ahmet b. Hanbel
8. • Özellikle geometri ve matematik konularında
önemli çalışmalar yapmıştır.
• Büyük Selçuklu Devleti’nde 1 Mart 1079’u baş-
langıç kabul eden Celalî takvimini hazırlamıştır.
Yukarıda bazı özellikleri verilen Türk-İslam bilgini
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Harezmî B) Uluğ Bey
C) Ali Kuşçu D) Ömer Hayyam
E) İbn-i Sina
9. • “Azimat halkası” adı verilen ufuk açısını ölçme-
ye yarayan büyük boyutlu bir gözlem aleti icad
etmiştir.
• “El-Kanun fî’t-Tıb” adlı eseri XIX. yüzyıla kadar
Doğu ve Batı dünyasında el kitabı olarak kulla-
nılmıştır.
• Batı’da Avicenna, İslam aleminde ise Şeyh
el-Reis adıyla anılmıştır.
Yukarıda bazı özellikleri verilen İslam alimi aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Bettâni B) İbn-i Sina
C) Fergani D) İmam Gazali
E) Kindî
157
10. Akli Bilimler Nakli Bilimler
Matematik Tefsir
Coğrafya Hadis
Astronomi Tıp
Kelam Fıkıh
Yukarıdaki tabloda verilenlerin doğru olması için
hangilerinin yer değiştirmesi gereklidir?
A) Matematik – Fıkıh B) Coğrafya – Tefsir
C) Kelam – Tıp D) Astronomi – Hadis
E) Kelam – Fıkıh
11. İlk dönem Arap-İslam devletlerinde resim ve hey-
kel sanatı örneklerine rastlanmamasının nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hattatlık sanatına önem verilmesi
B) Resim ve heykel kültürünün olmaması
C) Putperestliği özendireceği kaygısıyla yasaklan-
mış olması
D) Heykel için gerekli malzemelerin bulunmaması
E) Resim ve heykel sanatının Hristiyan sanatı oldu-
ğuna inanılması
12. I. İslam dünyasının ilk filozofudur.
II. Mantık ilmine olan katkılarından dolayı Aristo’dan
sonra “İkinci Öğretmen” lakabıyla tanınmıştır.
III. Kitabü’l Musiki adında müzik üzerine yazılmış
ilk esere sahiptir.
9. SINIF SARMAL TARİH
IV. Musiki alanındaki eserinde ud ve kanun gibi
müzik aletlerinden ilk kez o bahsetmiştir.
V. İhyâ’ü Ulûmi’d Din en önemli eseridir.
Verilen bilgilerden hangisinin Türk İslam bilgini
olan Farabi’ye ait olduğu söylenemez?
A) I B) II C) III D) IV E) V
 ETKİNLİK

A. Aşağıda verilen önemli olayları kronolojik sıralamaya uygun bir biçimde tablodaki boşluklara yerleştiriniz.

Talas Savaşı - Puvatya Savaşı - Medine Şehir Sözleşmesi - Sıffin Savaşı - Ecnadeyn Savaşı -
Hz. Muhammed’e ilk vahyin gelmesi - Bedir Savaşı - Hicret - Kerbela Olayı

Hz. Muhammed’in
doğumu

Zâtü’s-savârî
Savaşı

Hıttin Savaşı

B. Aşağıdaki tabloda verilen kavramlar ve açıklamaları eşleştiriniz.

Kavram Açıklama

..... 1 Harici A. Arap kabile reislerine verilen unvan

..... 2 Ensar B. Mekke’den Medine’ye göç eden Müslümanlar

..... 3 Avasım C. Azad edilen köleler

..... 4 Hadari D. Arap toplumunda şehirlerde yaşayanlar

..... 5 Muhacir E. Haram aylarda yapılan savaşlar

9. SINIF SARMAL TARİH

..... 6 Bedevi F. Abbasilerin Bizans sınırında kurdukları ordugâh şehirler

..... 7 Mevali G. Dinden dönme olayına verilen isim

..... 8 Ficar Savaşları H. Sıffin Savaşı’ndan sonra Hz. Ali ve Muaviye taraftarı olmayanlar

..... 9 Ridde I. Arap toplumunda çöllerde yaşayanlar

..... 10 Emir J. Mekkeli Müslümanları misafir eden Medineli Müslümanlar

158
 C. Aşağıdaki kavram ve kişiler ile bunlarla ilgili dönemleri örnekte verildiği gibi eşleştiriniz.

Hz. Muhammed Dört Halife Emeviler Abbasiler

Devri Devri Devri Devri

Divanü’z-zenadıka ✓

Yezid

Hz. Hamza

Harun Reşid

Horasan Valiliği

Samarra

Tarık Bin Ziyad

Cemel Vakası

Hicri takvim

Hudeybiye Antlaşması

D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere tabloda verilen kelimelerden uygun olanları yerleştiriniz.

Memlûklu Nakli Harizmi İhşidi

Farabi Tolunoğulları Akli İbn-i Sina

1. Abbasilerin merkezî otoritesi zayıflayınca Mısır’da kurulan ilk Türk İslam devleti .......................................... olmuştur.

2. .......................................... El-Kanun fî’t–Tıb adlı eseri ile tıp dünyasının önemli alimlerinden biri olmuştur.

3. Mısır’da Muhammed b. Tuğç tarafından kurulan ikinci devlet .......................................... Devleti olmuştur.

4. .......................................... bilimler arasında tefsir, hadis, fıkıh, kelam gibi bilimler yer alır
9. SINIF SARMAL TARİH

5. Mantık alanındaki çalışmalarıyla ................................................ “ikinci öğretmen” olarak anılır.

6. .......................................... yaptığı çalışmalarla cebirin kurucusu olarak kabul edilir.

7. Mısır’da Eyyubilerden sonra .......................................... Devleti kurulmuştur.

8. Coğrafya, astronomi, matematik, tıp vb. bilimler .......................................... bilimler sınıfında yer alır.

159
 1– –T TS SE
0 01

TE
ÜNİTE TESTİ - 1

1. Arap Yarımadası’nın büyük çoğunluğu çöldü. Çöller- 4.

de çok seyrek olarak vahalar görülürdü. Yarımada’nın
doğal koşulları insan toplulukları arasındaki iletişimin
çok zor sağlanmasına ya da hiç sağlanmamasına yol
açmıştır. Bu iletişimsizlik kabile yaşamını doğurmuş-
tur. Kabile yaşamı Arabistan’da siyasal birliği sağlaya-
bilen güçlü bir devletin ortaya çıkmasını engellemiştir.
Azimut Halkası Emevi Dinarı
Bu bilgilere göre Arabistan Yarımadası’nda mer-
kezî bir otoritenin kurulamamasındaki ana etken
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dinsel inanışlar
B) Coğrafi koşullar
C) Ekonomik uğraşlar
D) Güçlü krallar Usturlap Katarakt İğnesi
E) Sosyal ve kültürel koşullar
Yukarıdaki eserler dikkate alındığında İslam me-
deniyetinin;

2021 / AYT I. tıp,

II. astronomi,
2. Medine şehri “Yesrib” olarak anılırken sonra-
III. felsefe
sında bu şehre “Peygamber Şehri” anlamında
“Medinetü’n-Nebi” denilmesinin nedeni aşağıdaki- alanlarının hangilerinde gelişme gösterdiği söy-
lerden hangisidir? lenebilir?

A) Hicret B) Cemel Vakası A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

C) Hakem Olayı D) I. Akabe Biatı D) I ve II E) II ve III

E) Kerbela Olayı
ÖNEMLİ
Akabe Biatları
Hac mevsiminde Hz. Muhammed’i Medine’ye davet
3. • İlk kez Mekkeliler İslam Devleti’nin varlığını etmeye karar veren, ikisi kadın yetmiş beş Medineli,
hukuken tanıdı. Hz. Peygamber’le gizlice haberleşerek hac vazifesinin
ifasından sonra bir gece Akabe’de buluşmayı karar-
• İslam ordusu Bizans ile yaptığı ilk savaşı kay-
laştırdılar. Hz. Muhammed burada bir konuşma yaptı,
betti.
Kur’an okudu, onları İslâm’a daha kuvvetle bağlanma-
• Museviler mağlup edilerek Şam ticaret yolu
ya teşvik etti. Hicret ettiği takdirde kendisini canlarını,
güvence altına alındı.
mallarını, çocuklarını ve kadınlarını korudukları gibi
• Hz. Muhammed’in son seferi olup, Arabistan’da
9. SINIF SARMAL TARİH

koruyacaklarına, rahat günlerde de sıkıntılı anlarda da

dinî ve siyasi birlik sağlandı.
Yukarıdaki gelişmelerin ortaya çıkmasında etki-
li olan olaylar arasında, aşağıdakilerden hangisi
yoktur?
A) Tebük Seferi B) Uhud Savaşı
C) Mute Savaşı D) Hayber’in Fethi
E) Hudeybiye Barışı
ona itaat edeceklerine, bollukta da darlıkta da gerekli
malî yardımları yapacaklarına, iyiliği emredip kötülü-
ğe engel olacaklarına, hiç kimseden çekinmeden hak
üzere bulunacaklarına ant içip biat etmeye davet etti.
Orada bulunan Medinelilerin hepsi bu şartlarla ona biat
ettiler. Bundan sonra Hz. Muhammed’in emri üzerine,
aralarındaki irtibatı sağlayacak on iki temsilci (nakib)
seçtiler. Bu anlaşmaya da İkinci Akabe Biatı denildi.

160
5. Hz. Muhammed, Medineli Müslümanlarla 621 ve 622 9. Dört Halife Dönemi’nde yapılan;
yıllarında iki görüşme yapmıştır. I ve II. Akabe Biatları I. Ecnadeyn,
denilen bu görüşmelerde Medineli Müslümanlar, Hz.
II. Kadisiye,
Muhammed’e bağlı kalacaklarına ve emirlerine uya-
caklarına söz vermişler, bunun üzerine Mekke’deki
III. Celula,

Müslümanlar, Hz. Muhammed’in izniyle Medine’ye IV. Nihavend,

göç etmeye başlamışlardır. V. Yermük
savaşları Bizans ve Sasani İmparatorluklarıyla
Bu bilgilere göre Hz. Muhammed, Akabe Biatları
yapılanlar şeklinde gruplanırsa aşağıdakilerden
ile aşağıdakilerden hangisini amaçlamıştır?
hangisi doğru olur?
A) Arap kabileleri arasında barışı tesis etmeyi
Bizans Sasani
B) Mekkelilerin Medine’ye saldırmasını önlemeyi
A) I ve II III, IV ve V
C) Medine’nin nüfusunu artırmayı
B) I ve V II, III ve IV
D) Mekke’nin dinî önemini azaltmayı
C) II ve III I, IV ve V
E) Müslümanların güven içinde yaşamalarını sağla- D) I, III ve IV II ve V
mayı E) II, IV ve V I ve III

10. Emevi Halifesi Ömer bin Abdülaziz Dönemi’nde

6. Hz. Muhammed Dönemi’nde yaşanan;
I. Mekke’den Medine’ye göç edilmesi,
II. Mekke’nin fethedilmesi,
III. Arap kabileleri ile dostluk ilişkilerinin kurulması
gelişmelerinden hangilerinin, İslamiyet’in yayıl-
masını olumlu yönde etkilediği savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
mevalilerden alınan cizye vergisi kaldırılarak ayrım-
cılığa son verilmiş ve toplumun her kesimini kucak-
layan bir yönetim sergilenmiştir. Bu yüzden Ömer
bin Abdülaziz’e ilk dört halifenin yönetim anlayışına
benzer bir yönetim sergilediği için beşinci halife de-
nilmiştir.
Buna göre Ömer bin Abdülaziz için,
I. Hoşgörülüdür.
II. Adaletli bir yönetim sergilemiştir.
III. Halk arasındaki kaynaşmayı sağlamıştır.

7. Cemel ve Sıffin savaşlarının gerçekleşmesi aşa- IV. Toplumsal birliğe önem vermiştir.
ğıdakilerden hangisinin bir göstergesidir? V. Saltanat yönetimine son vermiştir.
A) Hristiyanların koruma altına alındığının yorumlarından hangisi yapılamaz?

B) Mezhep ayrılıklarının ortadan kaldırıldığının A) I B) II C) III D) IV E) V

C) Ticaret yollarının denetimine önem verildiğinin
11. 1250 yılında Memlûklular, Eyyubi iktidarına karşı bir
D) İç karışıklıkların yaşanmaya başlandığının
isyan başlatarak yönetimi ele geçirmişler ve Aybek
E) Arap Yarımadası dışında fetihlerin gerçekleştiğinin önderliğinde devletlerini kurmuşlardır. Memlûklularda
güçlü emirler tahta çıkmak için birbirleriyle mücadele
etmişler ve çoğu zaman farklı sülalelerden emirler
8. Endülüs Emevi Devleti’nin merkezinde bulunan Kur-
hükümdar olmuştur.
tuba Kütüphanesi, bilim ve sanat dallarına ait kitap-
larla dolup taştı. Bu kütüphane emsalleriyle kıyas- Bu bilgilere göre Memlûklularda;
9. SINIF SARMAL TARİH

lanmayacak bir zenginliğe sahipti. Avrupa’da kitap
basım tekniğinin bilinmediği bu dönemde, Kurtuba
Kütüphanesi’nde dört bin cilt kitap vardı.
Buna göre, Endülüs Emevi Devleti’nin aşağıdaki
alanlardan hangisinde Avrupa’dan üstün olduğu
söylenebilir?
A) Dinî B) İktisadi C) Siyasi
D) Kültürel E) Askerî
I. sultanların halife unvanını kullanmaları,
II. ülke yönetiminde tek bir hanedanın söz sahibi
olmaması,
III. güçlü bir ordunun kurulamaması
durumlarından hangilerinin ortaya çıktığı söyle-
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

161
 1– –T TS SE
1 1

TE
ÜNİTE TESTİ - 2

1. Emeviler Abbasiler 3. Cemel Vakası’nda Hz. Ali taraftarları üstün gelmiş ve

Hz. Ayşe savaştan sonra Medine’ye gönderilmiştir.
Devletin başkenti Devletin başkenti
Ancak Hz. Ali, Medine’ye dönmemiş ve devletin mer-
Şam'dır. Bağdat'dır.
kezini değiştirmiştir.
A B
Cemel Vakası’ndan sonra meydana gelen bu de-
Tabloda “A” ve “B” ile gösterilen yerlere hangi ifa- ğişiklik ile devletin merkezi aşağıdakilerden han-
deler gelmelidir? gisi olmuştur?

A B A) Mekke B) Medine C) Şam

A) Toplum içinde Milliyetçi bir devlet D) Kûfe E) Bağdat
eşitlikçi bir politika yönetimi uygulan-
uygulanmıştır. mıştır.
2021 / AYT
B) Arapça ve Farsça Hicri takvim kullanıl-
resmî dil ilan edil- maya başlanmıştır. 4. “Hz. Ebu Bekir Dönemi’nin ilk zamanlarında İslam
miştir. Devleti içerisinde karışıklıklar yaşanmıştır.” ifadesini
C) İlk düzenli ordu İlk deniz savaşı kullanan bir tarihçinin;
kurulmuştur. gerçekleşmiştir. I. Ridde Savaşları,
D) İspanya ele geçiril- Türkler önemli II. Cemel Vakası,
miştir. makamlarda görev III. Haricilerin ortaya çıkması
almıştır.
durumlarından hangilerini örnek göstermesi bek-
E) İslam dünyasında ilk Kur’an ilk kez çoğal- lenir?
mezhep ayrılıkları tılmıştır.
yaşanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

5. Aşağıdaki dönemlerin hangisinde Bizans’la sa-

2. İslamiyet’ten önce Arabistan Yarımadası’nda halk vaş yapılmamıştır?
göçebe ve kabileler hâlinde yaşıyordu. Kabilelerin
A) Hz. Muhammed
başında şeyh ya da emir denilen kişiler bulunuyordu.
B) Hz. Ebu Bekir
Bunlar genellikle kabilenin en yaşlı kişileriydi ve aile
başkanlarından oluşan meclis tarafından belirleniyor- C) Hz. Ömer
lardı. Kabileler arasında kan davaları eksik olmazdı. D) Hz. Osman
Erkeğin üstünlüğüne dayanan ailede kadınların miras E) Hz. Ali
hakkı yoktu. Çok eşlilik vardı. Fakat evli olan hiçbir ka-
dın, erkeklerle aynı haklara sahip değildi.
6. Emeviler, fetih hareketlerinde bulundukları Türkistan
Bu bilgilere göre İslamiyet’ten önce Arabistan
coğrafyasında “mevali” anlayışını benimsemiştir.
Yarımadası’nın durumu ile ilgili aşağıdakilerden
9. SINIF SARMAL TARİH

hangisi söylenemez? Emevilerin bu tutumunun aşağıdakilerden hangi-

A) Toplumsal ve siyasi bölünmüşlük vardır. sine neden olduğu söylenebilir?

B) Demokratik uygulamalar görülmekle birlikte mo- A) Fetihlere süreklilik kazandırılması

narşik bir sistem vardır. B) Türkler arasında İslam inancının yayılmasının
C) Cinsiyete bağlı ayrım söz konusudur. gecikmesi

D) Kan davaları toplumsal birliği engellemiştir. C) İslam ordusunun güçlenmesi

E) Halkın göçebe olması kadına verilen değeri belir- D) Devletin teşkilatlanma sürecinin tamamlanması
lemiştir. E) İslam toplumunda birlik ve beraberliğin oluşması

162
7. İslam tarihiyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden 9. Dört Halife Dönemi’nde;
hangisinde, ilk kısımda verilenin ikinci kısımda • halifeler seçim yoluyla belirlenmiş,
verilene ortam hazırladığı savunulamaz?
• bütün Müslümanlar eşit kabul edilmiş,

I II • devlete ait resmi dil ve resmî para olmamıştır.

A) Müslümanların Medine İslam Emeviler Dönemi’nde;

Mekke’den Medine’ye Devleti’nin kurulması • babadan oğula geçen saltanat modeli uygulan-
göç etmeleri mış,
B) Mekke’de Ukaz Mekke’nin kültür • mevali politikası benimsenmiş,
Panayırlarının düzen- ve ticaret merkezi
• Arapça resmî dil hâline getirilmiş ve ilk Arap
lenmesi olması
parası bastırılmıştır.
C) Hudeybiye İslam Devleti’nin
Antlaşması’nın imza- hukuken tanınması Dört Halife ve Emeviler Dönemi, devlet teşkilat-
lanması lanması açısından karşılaştırıldığında,
D) Mekke’nin Müslü- Arabistan’da siyasi I. Emeviler Dönemi’nde yönetim daha demokra-
manlar tarafından ele güç dengesinin tik bir yapıya kavuşmuştur.
geçirilmesi müşrikler lehine II. Ümmetçilik anlayışı Emevilerde terk edilmiştir.
değişmesi
III. Emeviler Dönemi’nde ulusçu bir anlayış uygu-
E) Bedir Savaşı’nda İslam savaş hukuku-
lanmıştır.
ganimet ve esirlerin nun oluşması
ele geçirilmesi yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III

ÖNEMLİ
Hz. Osman Dönemi Siyasi Gelişmeleri
• İslam donanmaları, Bizans’ın elindeki Kıbrıs’ı ele ge-
çirdi.
• Bu olay neticesinde Bizans ile Finike açıklarında yapı-
lan “Zatü’s-Savari” deniz savaşını Müslümanlar kazandı.
Bu savaş aynı zamanda Müslümanların ilk deniz zaferi
oldu.
• Azerbaycan ve Gürcistan’ı ele geçiren Müslümanlar,
Horasan bölgesinde ilk kez Türklerle mücadeleye girişti.
• Tunus fethedildi ve Berberi kabileleri arasında İslami-
yet yayılmaya başladı.
• Hz. Ebu Bekir Dönemi’nde kitap hâline getirilen Kur’an
çoğaltılarak önemli merkezlere gönderildi.
8. Hz. Osman Dönemi’nde Bizans hâkimiyetindeki
Kıbrıs Adası fethedilmiş ve Doğu Akdeniz’de İslam
D) II ve III E) I, II ve III
10. Abbasi Halifesi, Şiî Büveyhoğullarının baskısından
dolayı Büyük Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey’den
yardım istemiştir. Bağdat’a gelerek Abbasilere yar-
dım eden Tuğrul Bey halifeden “Doğunun ve Batının
Sultanı” unvanını almıştır.
Bu bilgiler aşağıdakilerden hangisinin kanıtı ola-
rak gösterilemez?
A) Türklerin İslam halifesini koruduğunun
B) Abbasilerin kendisini koruyacak güçte olmadığının
C) Selçukluların güçlü bir orduya sahip olduğunun
D) Türklerin İslam dünyasındaki saygınlığının arttı-
ğının
E) Halifelik makamının Selçuklu sultanlarına geçti-
ğinin
9. SINIF SARMAL TARİH

Devleti’nin nüfuzu artmıştır.

Bu gelişmelerin aşağıdakilerin hangisinin bir so-

nucu olduğu savunulabilir?
A) Mısır’da egemenlik kurulmasının 11. Aşağıdakilerden hangisi Mısır’ı yöneten Türk dev-
B) Haçlı Seferlerinin başlamasının letlerinden biri değildir?

C) Donanma kuvvetlerinin oluşturulmasının A) Tolunoğulları B) Fatımîler

D) Başkentin değiştirilmesinin C) İhşidîler D) Eyyubiler
E) Türklerle komşu olunmasının E) Memlûklular

163
 1– –T TS SE
2 21

TE
ÜNİTE TESTİ - 3

1 ve 2. soruları aşağıda yer alan afişe göre cevaplayınız.

Kudüs Fatihi
Selahaddin Eyyubi
Selahaddin Eyyubi, Kudüs’ü 88 yıllık Haçlı
işgalinden kurtararak İslam dünyasının en önemli
kahramanlarından birisi haline geldi.

1138
Irak’ın Tikrit şehrinde
dünyaya geldi. Genç
yaşlarda Haçlılar’a karşı
yapılan seferlere katılarak
Şam şahneliğine kadar
yükseldi.
1164-1169
Amcası Eseddüddin
Şirkuh’un kumandasında
Fâtımi egemenliğindeki
Mısır’a yapılan seferlere
katılan Selahaddin,
başarılı bir asker ve
yönetici olarak öne çıktı.
1169
Nureddin Mahmud
Zengi’nin vekili olarak
Mısır’ı ve Mısır’a bağlı
yerleri müstakil bir
hükümdar gibi yönetmeye
başladı.
1171
Mısır’da hüküm süren
Fâtımi Devleti’ne son verdi.
1173
Yemen ve Hicaz’a
düzenlediği seferlerle bu
şehirleri devletin birer
eyaleti haline getirdi.
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kudus-fatihi-selahaddin-eyyubinin-vefatinin-827-yili/1753997
9. SINIF SARMAL TARİH
“Hadimü’l-Haremeyn”
Hem Doğulu hem de Batılı tarihçilerin eserler-
inde kendisinden övgüyle söz ettiği Selahaddin
Eyyubi, Hicaz bölgesine verdiği önem dolasıyla
“Hadimü’l-Haremeyn” (Mekke ve Medine’nin
hizmetkarı) unvanını kullanan ilk hükümdar oldu.
1183
Stratejik öneme sahip Halep’i 1189
ele geçirerek Kudüs yolunu Bütün Batı Avrupa ülkelerinin
açtı. katıldığı yeni bir Haçlı seferi
1187 düzenlendi. Haçlılar 1189’da
Temmuz ayında Hittin denilen Akka’yı kuşattı.
yerde Haçlılar’la yaptığı
Selahaddin ordusu ile
meydan savaşında büyük bir
Haçlılara karşı Akka
zafer kazandı.
önlerinde 2 yıl şiddetli
savaşlar yaptı.
Selahaddin, bu zaferden sonra
hızlı bir fetih hareketine girişti.
1191
20 Eylül’de kuşattığı Kudüs’ü Akka, 12 Temmuz’da
2 Ekim’de fethederek 88 yıllık Haçlılar’ın eline geçti ancak
haçlı işgaline son verdi. Selahaddin, Haçlılar’ın
Kudüs’ü almak için yaptıkları
Selahaddin’in başarısına teşebbüsleri boşa çıkardı.
düşen tek gölge Sur’un ele
geçirilmemesiydi. Bu dönemde 1192
Haçlı işgali altında yalnızca üç
1 Eylül 1192’de Haçlılar’la 3
kent kalmış, ama sağ kalan
yıl 8 ay süreli barış
dağınık Hristiyanlar zorlu bir
antlaşması imzalandı.
kıyı kalesi olan Sur’da
toplanarak Latin karşı
saldırısının çıkış noktasını 1193
oluşturmuşlardı. 4 Mart’ta Şam’da vefat etti.

1. Selahaddin Eyyubi aşağıdaki şehirlerden hangi- 2. Selahaddin Eyyubi ile ilgili aşağıdakilerden han-
sine hâkim olmamıştır? gisi söylenemez?
A) Kudüs A) Halifelik unvanını kullanmıştır.
B) Mekke B) Haçlıların amaçlarına ulaşmasını engellemiştir.
C) Gazne C) Mısır’da devletini kurmuştur.
D) Medine D) İslam dünyasının koruyuculuğunu yapmıştır.
E) Halep E) Haçlılarla antlaşma imzalamıştır.

164
3. Abbasiler askerî faaliyetlerden çok kültürel faali-
yetlere önem vermişlerdir. Eski Yunan, Hint, Helen
eserlerini tercüme etmişler ve medreselerde bunları
okutmuşlardır.
Buna göre Abbasilerin;
I. Arap milliyetçiliği yapmadıkları,
II. farklı kültürlerden etkilendikleri,
III. İslam medeniyetinin gelişimine katkıda bulun-
dukları
özelliklerinden hangilerine sahip oldukları söyle-
nebilir?
6. Hz. Ömer Dönemi’nde yaşanan Kadisiye, Celulâ
ve Nihavend savaşları;
I. yalancı peygamberlerin ortadan kaldırılması,
II. Sasanilerin yıkılışının hızlanması,
III. Türklerle Müslüman Arapların komşu olması
gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıkmasında
etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

7. Orta Çağ İslam medeniyetinin aşağıdaki milletle-

rin hangisinden etkilendiği söylenemez?
4. İslam Rönesansı’nın yaşandığı dönem olarak bili-
nen Abbasiler Dönemi’nde Bağdat, Şam, Kahire gibi A) Hint B) Rus C) Fars

İslam şehirlerinde pek çok medrese açılmış, bilim D) Türk E) Yunan

adamlarına tartışma ortamı sağlanmış ve kelami
ekollerden “mutezile” mezhebi ön plana çıkarılmıştır.

Buna göre Abbasilerle ilgili olarak aşağıdakiler-

den hangisine ulaşılabilir?
A) Mezhep farklılıkları had safhaya ulaşmıştır. 8. 2320 yılında yaşayan Zeynep, zaman makinesi-
ni kullanarak Samarra şehrini gezmek ve Beytü’l-
B) İlmî alanda önemli faaliyetler gerçekleştirilmiştir.
hikme’deki âlimlerin çalışmalarını gözlemlemek iste-
C) Ülkedeki etnik çeşitlilik artmıştır. mektedir.
D) Farklı kültürlerin İslam Devleti üzerindeki etkisine
Bu durumda Zeynep’in aşağıdaki dönemlerden
son verilmiştir.
hangisine gitmesi gerekir?
E) Doğu-Batı uygarlıkları arasında etkileşim sağlan-
A) Abbasiler
mıştır.
B) Emeviler
C) Hz. Ömer
D) Hz. Muhammed
5. Dört Halife Dönemi’nde meydana gelen bazı geliş-
E) Hz. Osman
meler şunlardır:
I. Arabistan dışında ilk fetihlerin başlaması
II. Müslümanlar arasında ilk savaşların yaşanması
III. Fethedilen yerlerin valiliklere ayrılması

Bu gelişmeler ve ortaya çıktıkları dönemler aşa-

9. Abbasi Devleti döneminde;
ğıdakilerin hangisinde doğru olarak gruplandırıl- I. Arap milliyetçiliği politikasının terk edilmesi,
9. SINIF SARMAL TARİH

mıştır? II. tüm milletlere hoşgörülü davranılması,

Hz. Ebu Bekir Hz. Ömer Hz. Ali

III. Bağdat’ın başkent yapılması,
IV. halifenin siyasi gücünün azalması
A) I II III
B) I III II gelişmelerinden hangilerinin İslamiyet’in yayıl-
C) II I III masında etkili olduğu savunulabilir?

D) II III I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IV

E) III II I D) I ve II E) II, III ve IV

165
 1– –T TS SE
3 31
TE
ÜNİTE TESTİ - 4
1. Hz. Muhammed, 620 yılında Medine’den Cahiliye
Devri adetlerine göre hac vazifesini yapmak ve çev-
rede kurulan panayırlara katılmak için Mekke’ye ge-
len bazı kişilerle Akabe denilen mevkide görüşmüş
ve onları İslam’a davet etmiştir. Bu kişiler İslam’ı ka-
bul etmiş ve Hz. Peygambere biat ederek O’nu koru-
yacaklarına dair söz vermişlerdir. Medine’ye dönen
bu kişiler burada İslam’ı yaymış ve yeni Müslüman
olanlarla birlikte 621 ve 622 yıllarında aynı yerde
iki kez daha Hz. Muhammed ile görüşmüşlerdir. Bu
görüşmelerde “Allah’a ortak koşmamayı, hırsızlık ve
zina yapmamayı, peygamberin bütün isteklerini yeri-
ne getirmeyi” kabul etmişlerdir.
Akabe Biatları olarak kabul edilen bu görüşme-
nin sonucuyla ilgili, aşağıdakilerden hangisine
ulaşılamaz?
A) Hicret’e ortam oluşturulmuştur.
B) İslamiyet, güçlenmeye başlamıştır.
C) İslam Devleti’nin sınırları genişlemiştir.
D) İslamiyet, Medine’de taraftar bulmuştur.
E) Hz. Muhammed’in liderliği kabul görmüştür.
2. Abbasi Devleti’nin Mısır valisi iken 868 yılında ba-
ğımsızlığını ilan ederek Tolunoğulları Devleti’ni ku-
ran Tolunoğlu Ahmet, Mısır’da yaklaşık bin yıl süre-
cek Türk egemenliğinin öncülüğünü yapmıştır.
Bu durum;
I. Abbasi Devleti’nde, Türklerin üst düzey yöneti-
cilik yaptığına,
9. SINIF SARMAL TARİH
II. Türklerin İslam dünyasındaki etkinliklerinin za-
manla arttığına,
III. Mısır’da birçok Türk devletinin hâkimiyet kurdu-
ğuna
yargılarından hangilerine kanıt olarak gösterile-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
166
3. Hatice Öğretmen “Hicretin Sonuçları” konusunu öğ-
rencilerine anlatırken şu notları tutturmuştur:
• Hz. Muhammed, Medine’de toplumsal düzeni
sağlamak ve çeşitli grupları bir arada yaşata-
bilmek için Medine Sözleşmesi adıyla İslam
Devleti’nin anayasasını oluşturmuştur.
• Bu sözleşmeye Müslümanların ve gayr-i müs-
limlerin Medine şehrine yapılacak herhangi
bir saldırıya karşı birlikte hareket edecekleri
vurgulanmıştır.
• Medine Sözleşmesi’nde Müslümanların kar-
deşliği vurgulanmış ve toplumsal dayanışma-
ya önem verilerek herkesin birbirine yardım
etmekle mükellef olduğu belirtilmiştir.
• Hz. Muhammed, Medine sözleşmesiyle kabi-
leleri kendi başkanlığı altında birleştirmiştir.
Ardından Medine şehrinin nüfusunu ve sınır-
larını tespit ettirerek bu sınırlar içinde kalan
toprakların kentte yaşayanlar için mukaddes bir
yer olduğunu ilan etmiştir.
Hatice Öğretmen’in bu notları;
I. Medine’de birlik ve beraberliğin sağlanmaya
çalışıldığına,
II. yeni bir devletin temellerinin atılmakta olduğu-
na,
III. Hz. Muhammed’in devlet başkanı konumuna
geldiğine
durumlarından hangilerine kanıt olarak gösteri-
lebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
4. İslamiyet’in doğduğu dönemde, Mekke’deki putpe-
restler bu yeni dini tepkiyle karşılamış ve yayılmasını
engellemeye çalışmışlardır.
Bu durumun ortaya çıkmasında İslamiyet’in;
I. tek tanrılı inanca dayanması,
II. toplumsal eşitlik ilkesini savunması,
III. sosyal adalete önem vermesi
özelliklerinden hangilerine sahip olması etkili ol-
muştur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
5. Arapça’da çizgi ya da bir satır yazı anlamına gelen
ve belli kurallar, ölçüler içerisinde Arap harfleriyle
güzel yazı yazma sanatı aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Tezhip B) Çini C) Hat
D) Minyatür E) Ebru
6. Hz. Osman Dönemi’nde;
I. devletin gelir gider işlerini düzene koymak için
beytü’l-mal denilen devlet hazinesinin kurulma-
sı,
II. ilk İslam donanmasının kurularak 649 yılında
Kıbrıs’ın fethedilmesi,
III. Kur’an-ı Kerim’in çoğaltılarak Mısır, Şam, Basra,
Kûfe gibi önemli İslam merkezlerine gönderilme-
si,
IV. Suriye’de Bizans ordusunun Ecnadeyn Sa-
vaşı’nda yenilgiye uğratılması
gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı söylene-
bilir?
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV
7. İslamiyet öncesi Arabistan’da en yaygın inanış putpe-
restlikti. Her Arap kabilesinin hatta her insanın kendi-
sine ait bir putu vardı. Bazı putlar ise bütün Araplar
tarafından kutsal sayılırdı. Arabistan’da Hz. İbrahim’in
tek tanrılı dinine inananlar da vardı. Bu kişilere gerçe-
ğe teslim olmuş anlamında, Hanif denirdi. Putperest-
ler ve Haniflerin dışında Arabistan’daki diğer inanç
grupları Hristiyanlar ve Musevilerdi.
Buna göre İslamiyet öncesi Arap Yarımadası ile
ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) Mezhep savaşları yaşanmaktadır.
B) Semavi dinlere inanların sayısı daha fazladır.
C) İnanç birliği sağlanamamıştır.
D) Ülkenin eyaletlere ayrılmasında inançlar etkili
olmuştur.
E) Putperestler, diğer dinlerin yayılmasını engelle-
meye çalışmıştır.
167
8. • El Hamra Sarayı: İslam mimarisinin Mısır’daki
en önemli örneklerinden biridir.
• Tefsir: Kur’an-ı Kerim’i açıklayan ve yorumla-
yan bilimdir.
• Harezmî: Matematikte sıfırın gerçek kâşifi ola-
rak bilinen İslam âlimidir.
• İbn-i Sina: “İhyâü’l-Ulûmi’d-Din” (Din İlimlerinin
Yeniden Yapılanması) adlı eserinde Kur’an ve
Sünnete uygun bir hayat için önerilerde bulunan
İslam âlimidir.
• Beytü’l-Hikme: Orta Çağ’ın en zengin kütüpha-
nesi olmanın yanı sıra tercümelerin ve özellikle
pozitif bilimlerle ilgili araştırmaların yapıldığı
medreselerdir.
İslam medeniyetine ait yukarıdaki kavramlardan
kaç tanesi doğru tanımlanmıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
9. Annesi Türk olan halife Mu’tasım’ın döneminde Türk-
ler Abbasi ordusunda hâkim unsur hâline geldi.
Mu’tasım Bağdat’taki Türk askerlerinin Araplarla karı-
şıp savaşçılık özelliklerini kaybetmelerini istemiyordu.
Bu nedenle Türkleri aileleriyle birlikte Bağdat’ın yüz
kilometre kuzeyinde inşa ettirdiği – – – – şehrine yer-
leştirdi. Hilafet merkezini de güvenli gördüğü bu şehre
taşıdı.
Parçada yer alan boşluğa aşağıdaki şehirlerden
hangisinin yazılması uygun olur?
A) Semerkant B) Samarra C) Şam
D) Kurtuba E) İsfahan
10. I. Arap Yarımadası’nda Main, Seba, Himyeri,
Nebati, Tedmür, Gassani ve Lahmi gibi farklı
devletlerin aynı anda hüküm sürmesi
II. Arap kabileleri arasında sınır anlaşmazlıkları
ve kan davaları nedeniyle sık sık çatışmaların
yaşanması ve kabiledeki herhangi birinin işlediği
suçtan kabilenin tamamının sorumlu tutulması
9. SINIF SARMAL TARİH
III. Toplumun hürler, esirler ve mevali olmak üzere
başlıca üç gruba ayrılması ve esirlerin bir eşya
gibi alınıp satılması
Yukarıda verilenlerden hangileri İslamiyet öncesi
Arabistan’da siyasi ve sosyal bir bütünlüğün sağ-
lanamamasında etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 1– –T TS SE
4 41
TE
SİMÜLASYON TESTİ
1, 2 ve 3. soruları aşağıdaki bilgilere göre yanıtlayınız.
İbn-i Sina
Türkiye, Polonya ve Sovyet Rusya’da İbn-i Sina için
bastırılan posta pulları
1. Batılıların “Avicenna” adıyla tanıdığı İbn-i Sina, ba-
zen de İslam’ın Galenos’u olarak adlandırılmıştır. Bu
durumun en önemli sebebi, onun büyük takdir topla-
yan ve daha mükemmel hâle getirilmesi mümkün gö-
rülmeyen ansiklopedik tıp eseri El Kanun Fi’t-Tıbb’dır.
Hastaların yaşadığı muhit ve kişisel özelliklerinin de
tedavide önem taşıdığını belirtmiştir.
2. Eş-Şifa adlı eserinde Karakum dağları ve ovasında
yaptığı gözlemlere dayanarak buradaki taş ve kaya
oluşumunu; koyu çamurların, yer altı ve yer üstü sula-
rının güneş ve depremler sırasında büyük ısı etkisiyle
katılaşmasına bağlamıştır.
3. Bağdat’taki Şerefü’d Devle rasathanesinde “Azimut
Kadranı” denilen aleti icat etmiştir. Uluslararası Astro-
nomi Birliği tarafından Ay’daki kraterlerden birine de
İbn-i Sina ismi verilmiştir.
4. Matematik bilimini geometri, aritmetik, mûsikî ve
astronomi diye dört bölüme ayırmıştır. Mûsikîyi; aralık,
cinslerin sayısı, nota ve ritim değeri gibi kavramların
sayısal bir dille ifade edilmesinden dolayı matematiğe
dayalı bilim olarak değerlendirmiştir.
5. “Duyu algısından tamamen yoksun olduğun ve fi-
ziki hiçbir şeyin farkında olmadığın bir durumda kendi
varlığını tasdik edebilir misin?” sorusuna karşı her bi-
9. SINIF SARMAL TARİH
rimizin kendi varoluşumuzu şüphe duymaksızın tasdik
edeceğimizi iddia eder. Descartes’in “Düşünüyorum,
öyleyse varım.” şeklinde özetlediği düşüncelerini des-
tekler.
6. Astrolojiye inanmaz. Ona göre gökcisimlerinin ha-
reketleriyle bağ kurarak kişilerin geleceği hakkında ya
da yeryüzünde olup bitecekler konusunda bilgi edin-
mek mümkün değildir. Ne Satürn uğursuzdur ne de
Jüpiter’in böyle bir özelliği vardır.
168
1. İbn-i Sina’nın Ay’daki bir kratere isminin veril-
mesinin hangi bilim dalında yaptığı çalışmalarla
ilgili olduğu söylenebilir?
A) Tıp B) Astronomi C) Musikî
D) Coğrafya E) Felsefe
2. İbn-i Sina adına çeşitli ülkelerde pulların basılma-
sı aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?
A) Bilime ve insanlığa çeşitli alanlarda yaptığı katkı-
larla
B) Müslüman bir bilim insanı olmasıyla
C) Dünyanın çeşitli ülkelerine seyahatler düzenle-
mesiyle
D) Bilimi siyasi gayeler için kullanmasıyla
E) Yaptığı çalışmaların askerî teknolojide kullanıl-
masıyla
3. Bu bilgiler dikkate alındığında İbn-i Sina ile ilgili
aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A) Akıl ve bilinci, insanın var olmasının bir kanıtı
olarak değerlendirir.
B) Eş-Şifa adlı eserinde coğrafya ile ilgili çalışmala-
rını paylaşmıştır.
C) İslam dünyasında ilk medreselerin açılmasına
öncülük etmiştir.
D) Astronomi çalışmaları yaparken çeşitli icatlar da
gerçekleştirmiştir.
E) Musikîyi matematikle bağlantılı bir alan olarak
görmektedir.
4. Hz. Ömer Dönemi’nde ikta sistemi uygulanmaya
başlanmıştır.
Hz. Ömer’in bu uygulamayla;
I. adli işlerin yürütülmesini sağlamak,
II. fethedilen toprakların verimli bir şekilde kulla-
nılmasını sağlamak,
III. fethedilen bölgelerde egemenliği sağlamlaştır-
mak
durumlarından hangilerini hedeflediği söylenebi-
lir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
5. FRANK 8.
KRALLIĞI

BİZANS İMP.
HORASAN
MAĞRİB
MISIR İRAN

Hİ
CA
Z
YEMEN

Abbasi Devleti
Endülüs Emevi Devleti

Abbasi Devleti’nin Sınırları

Haritaya göre Abbasilerle ilgili aşağıdakilerden

hangisine ulaşılabilir?
Endülüslü Muhammed Şerif el-İdrîsî’nin 1154’te
A) Asya ve Afrika’da hüküm sürdüklerine
Sicilya Kralı II. Roger için yaptığı, antik dünya haritası
B) Farklı inançlara karşı hoşgörülü olduklarına
C) Merkezî otoriteyi güçlü tuttuklarına Buna göre Muhammed Şerif el-İdrîsî ile ilgili;
D) Bizans ile dostane ilişkiler kurduklarına I. askerî ve siyasi yetkilere sahip olduğu,
E) Güçlü bir donanma oluşturduklarına II. iyi bir coğrafya bilgisine sahip olduğu,
III. sadece İslam medeniyetine hizmet etmediği
6. Abbasilerde halifelerin siyasi otoritelerinin zayıflama-
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
sı üzerine devlet erkânı arasında ortaya çıkan iktidar
mücadelesine son vermek maksadıyla kurulan kuru- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ma Emirü’l-ümeralık deniyordu. Bu kurumun başında-
D) I ve III E) II ve III
ki kişi olan Emirü’l-ümera, geniş yetkilere sahip oldu-
ğundan hutbe ve sikkelerde halifenin isminden sonra
geçmekteydi.

Bu bilgilere göre Emirü’l-ümeralık makamının ku-

rulmasının temel amacının aşağıdakilerden hangi-
si olduğu söylenebilir?

A) Hanedan üyelerinin yetkilerini arttırmak

B) Arapların devlet içindeki nüfuzunu kuvvetlendirmek

C) Eyaletlerin bağımsız hareket etmesini sağlamak
D) Merkezî otoriteyi güçlendirmek
E) Türkleri askerî işlerinden uzaklaştırmak
7. Selahaddin Eyyûbi, Şii Fâtımi Halifeliğine son verip
Mısır’da hutbeyi Abbasi Halifeliği adına okutmuş böy-
lece İslam dünyasındaki siyasi parçalanmışlığı büyük
ölçüde gidermiştir. Selahaddin Eyyubi Mısır’ın yanı
sıra Hicaz ve Yemen’i de kendisine bağlamıştır. 1187
yılındaki Hıttin Savaşıyla da Kudüs’ü geri alıp Haçlı
9. Emevilerde, halifelerin idareyi kendi kontrollerinde tut-
mak istemeleri vezirlik kurumunun oluşmasını engel-
lemiştir. Vezirlik makamı Abbasilerde kurumsal bir ya-
pıya dönüşmüştür. Abbasi halifesi Mehdi zamanında
vezirlerin divan işlerinin yürütülmesi, vergilerin tespiti,
ordu komutanlarının belirlenmesi ve idari teşkilatla il-
gili yetki ve sorumlulukları artırılmıştır.
Bu bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi söyle-
nemez?
A) İslam devletlerinde zaman içerisinde farklı kurum-
9. SINIF SARMAL TARİH

Krallığı’na son vermiştir.

lar ortaya çıkmıştır.
Selahaddin Eyyubi’nin izlediği bu politika;
B) Abbasi Devleti’nde bürokratik yapıda değişimler
I. İslam dünyasındaki mezhep ayrılıklarının sona meydana gelmiştir.
ermesi,
C) Abbasi halifeleri devlet yönetimiyle ilgili işleri ve-
II. Üçüncü Haçlı Seferi’nin düzenlenmesi,
zirlere bırakmıştır.
III. Halifelik yetkisini elde etmesi
D) Emevi halifeleri ellerindeki gücü paylaşmak iste-
gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? memiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Abbasilerde devletin sınırları Emevilere göre daha
D) I ve III E) I, II ve III geniştir.
169
 1– –T TS SE
5 51

TE
SARMAL TEST - 4

1. Tanım: Tarih insan topluluklarının geçmiş yaşayış-
larını, uğraşlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, yer ve
zaman göstererek, neden-sonuç ilişkileri içerisinde
inceleyen bir bilim dalıdır.
Durum: Mezopotamya uygun iklime, verimli toprak-
lara ve sulama kolaylığına sahip bir bölgedir. Bundan
dolayı tarih boyunca birçok istilaya uğramıştır.
4. Mısırlılarda tıp, anatomi ve kimya bilimlerinin or-
taya çıkmasında aşağıdakilerden hangisi etkili
olmuştur?
A) Mimari B) Hiyeroglif
C) Mumyacılık D) Tarım
E) Takvim

Yukarıda verilen durumda tarihin tanımında yer

alan ögelerden hangisinin üzerinde daha çok du-
rulmuştur?
A) Deney
B) Kaynaklar
C) Zaman
D) Gözlem 5. Başkenti Tuşpa (Van) olan Urartu Devleti’nde, geniş
E) Neden-sonuç ilişkisi yetkileri olan Urartu kralları ülkeyi tanrı Haldi adına
yönetmişlerdir. Ülkeyi tanrı adına yönetmek üzere
tanrı tarafından görevlendirildiği kabul edilen, kendi-
sinde güçler olduğuna inanılan bu krallara tanrı-kral
2. I. Arkeoloji: Toprak ve su altındaki kalıntıları çı-
adı verilmiştir.
karan bilimdir.
II. Paleografya: Eski yazıların okunmasını sağla- Bu durum Urartularla ilgili aşağıdakilerden han-

yan ve bu yazıların tür ve şekillerini inceleyen gisini gösterir?

bilim dalıdır. A) Maden işlemeciliğine önem verdiklerini

III. Etnografya: Toplumların yaşayış, gelenek, örf
ve adetlerini inceleyen bilim dalıdır.
IV. Antropoloji: Anıtlar üzerindeki kitabeleri ve
üzerine yazılan yazıları inceleyen bilim dalıdır.
V. Nümizmatik: Eski paraları inceleyen bilim dalı-
dır.
B) Sulama kanalı ve barajlar inşa ettiklerini
C) Tarım ve hayvancılığın önemsendiğini
D) Dine dayalı bir krallık yönetiminin olduğunu
E) Öldükten sonraki yaşamın devam ettiğine inan-
dıklarını

Yukarıdaki tarihe yardımcı bilim dallarından han-

gilerinin açıklaması yanlış verilmiştir?

A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve V
9. SINIF SARMAL TARİH

3. İlk Çağ toplumlarının dünya uygarlığına yaptığı 6. Aşağıdakilerden hangisi Hindistan’da görülen
katkılar, aşağıdakilerden hangisinde doğru ola- kast sistemindeki sosyal sınıflardan biri değil-
rak verilmemiştir? dir?
A) Lidyalılar – Para A) Brahmanlar
B) Sümerler – Çivi yazısı B) Senyörler
C) Romalılar – Hukuk C) Kşatriyalar
D) Urartular – Kolonizasyon D) Vaisyalar
E) Hititler – Tarih yazıcılığı E) Sudralar

170
7. • Pers İmparatoru Darius tarafından yaptırılmış- 11. I. Yerleşik hayata geçilmesi
tır. II. Askerî açıdan güç kazanılması
• Manisa Salihli civarındaki Sardes’ten başlayıp III. Bilim ve sanat alanlarında önemli eserler mey-
Pers İmparatorluğu’nun başkenti Sus’a kadar dana getirilmesi
uzanmaktadır.
Yukarıda verilenlerden hangileri, Uygurların Mani
• Anadolu yollarının belkemiğini oluşturmuştur.
dinini kabul etmelerinin sonuçları arasında gös-
İlk Çağ’dan itibaren canlı olarak kullanılan bu ti- terilemez?
caret yolu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Kral Yolu
D) I ve III E) II ve III
B) Kürk Yolu
C) İpek Yolu
D) Baharat Yolu
E) Kervansaray Yolu 12. Aşağıdakilerden hangisi Peçeneklerin temel özel-
likleri arasında gösterilebilir?

A) Anadolu’da güçlü bir devlet kurmaları

B) Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yap-

8. Hititlerde aşağıdaki uygulamalardan hangisinin maları
siyasi birliğin zayıflamasında etkili olduğu söyle-
nebilir? C) Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya akınlar
düzenlemeleri
A) Kralların dinî, askerî ve hukuki yetkilere sahip
olması D) Eyyubi Devleti’nin kurulmasında rol oynamaları

B) Anal adı verilen yıllıkların hazırlanması E) Denizcilik faaliyetlerinde gelişmiş olmaları

C) Fethedilen toprakların yönetiminin prenslere

verilmesi

D) Kralın eşlerinin tavananna unvanını kullanmaları

13. I. Yalancı peygamberlerin ortadan kaldırılması
II. Kur’an-ı Kerim’in çoğaltılarak önemli merkezle-
E) Güçlü bir askerî teşkilatlanmanın oluşturulması
re gönderilmesi
III. Halifelerin kendi adlarına para bastırması
IV. Bizanslılarla ilk deniz savaşının yapılması
V. Huneyn Savaşı’nın kazanılması

9. Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi dinî mima- Yukarıdakilerden hangileri Dört Halife Dönemi’ne
ri alanında daha fazla eser inşa etmiştir? ait değildir?

A) Asya Hun B) Kök Türk C) Uygur A) I ve II B) II ve III C) II ve IV

D) Kuman E) Avar D) III ve V E) IV ve V

10. Orta Asya Türk devletlerinde “hatun”un; 14. İslam topraklarında yaşayan Müslüman ve gayri-
9. SINIF SARMAL TARİH

müslim halka vergi adaleti sağlanmasının, dinî ve

I. elçileri kabul etmesi,
siyasî hoşgörü uygulanmasının aşağıdakilerden
II. ibadet ve ayinlerde yer alması, hangisi üzerinde etkili olduğu söylenemez?
III. kurultayda bulunması A) Toplumsal ayrılıkların ortaya çıkması
durumlarından hangileri devlet yönetiminde etki- B) Hazine gelirlerinin artması
li olduğunun göstergesidir? C) Devlet otoritesinin pekişmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Toplumsal adaletin sağlanması
D) I ve III E) II ve III E) Halkın devlete olan bağlılığının artması

171
 15. Uygur Devleti, Kök Türklerin sahip olduğu mirasın
üzerine kurulduğu için bozkır kültür geleneğini sürdür-
müştür.
Buna göre Uygurlarda;
I. hayvancılık faaliyetlerinin devam etmesi,
II. Çin ile dostluk ilişkilerinin kurulması,
III. İslamiyet’in kabulü
gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı söylene-
mez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
16. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinde aşağıdaki-
lerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?
A) Abbasilerin hoşgörülü ve ümmetçi politikaları
B) İkili teşkilat anlayışını uygulama düşüncesi
C) İslamiyet’in Türklerin yaşam tarzına ve kültürüne
uygun olması
D) İslamiyet’teki cihat düşüncesinin Türklerdeki ci-
han hâkimiyeti anlayışına benzemesi
E) Talas Savaşı’nda Türkler ve Abbasilerin aynı ta-
rafta yer alması
17. Ece, İslam medeniyetinde matematik ve astronomi
alanında iz bırakan isimlerle ilgili bir araştırma yap-
mak istemektedir.
Buna göre Ece’nin aşağıdaki alimlerden hangisi
9. SINIF SARMAL TARİH
ile ilgili araştırma yapmasına gerek yoktur?
A) Tarık bin Ziyad
B) Ömer Hayyam
C) İbn-i Sina
D) Harizmi
E) İbn-i Rüşd
172
18. İlhanlıların 1258’de Abbasi Devleti’ni ortadan kaldır-
ması üzerine Sultan I. Baybars, Memlûk tarihinde yeni
bir dönem başlatmıştır. Saltanatına dinî meşruiyet
kazandırmak ve bu sayede hâkimiyetini kuvvetlendir-
mek isteyen Baybars, Abbasi ailesinden birini halife
ilan ederek Abbasi hilafetini Mısır’da yeniden kur-
muştur. Böylece hilafetin koruyucusu sıfatıyla bütün
İslam dünyası üzerinde nüfuz sahibi olmuştur. Sultan
Baybars hükümdarlığı döneminde İlhanlılar ve haç-
lılarla başarılı bir şekilde mücadele etmiştir. Memlûk
Devleti, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucunda
1517’de sona ermiştir.
Bu bilgilere göre;
I. İlhanlı Devleti’nin, Memlûkluların hâkimiyetine
girdiği,
II. Türklerin İslam dünyasının koruyuculuğunu üst-
lendiği,
III. Memlûklu hükümdarlarının halife unvanını kul-
landığı
yorumlarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
19. Abbasilerde, idari haksızlıklara ve adli hatalara
bakmak amacıyla kurulan divan aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Divân-ü Beytü’l-mâl
B) Divanü’l-ceyş
C) Divan’ı-tevki
D) Divanü’l-berid
E) Divan’ı-mezalim
20. Hz. Muhammed, Dört Halife, Emeviler ve Abbasi-
ler döneminin ortak özelliği ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenebilir?
A) Devlet başkanının seçimle iş başına gelmesi
B) Şeri hukukun uygulanması
C) Ticari hayatta İslam parasının kullanılması
D) Din eğitiminin Beytü’l-hikme’de verilmesi
E) Medine’nin başkent olarak kullanılması
 6.
ÜNİTE

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ
KABULÜ VE İLK TÜRK
İSLAM DEVLETLERİ
ÜNİTE KONULARI

 TÜRK-İSLAM TARİHİNDEKİ SİYASİ GELİŞMELER

 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ

 İSLAMİYET’İN TÜRK DEVLET VE TOPLUM YAPISINA ETKİSİ

 OĞUZLARIN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)

 BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM VE TOPLUM YAPISI

 SICAK BÖLGE

1. Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler 3. İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum

Karahanlı Gazneli
Yapısına Etkisi
Talas Savaşı Devleti’nin kurul- Devleti’nin kurul- Karahanlı Devleti (840-1212)
(751) ması ması
(840) (963) • Orta Asya’da İslamiyet’i kabul eden İlk Türk devleti olan
Karahanlılar, Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsi gibi boyların
bir araya gelmesiyle 840’da Balasagun’da kuruldu.
B. Selçuklu • Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadır Han’dır.
Dandanakan
Pasinler Savaşı Devleti’nin kurul-
Savaşı • Devletin önemli hükümdarlarından biri olan Satuk Buğra
(1048) ması
(1040) Han’ın Müslüman olması ve “Abdülkerim” ismini almasın-
(1040)
dan sonra ülke genelinde İslamiyet hızlı bir şekilde yayıldı.
• 1042 tarihine gelindiğinde Gazneli Devleti’nin baskısına
Harzemşahlar dayanamayan Karahanlılar, Doğu ve Batı olmak üzere iki-
Türkiye Selçuklu
Malazgirt Muha- Devleti’nin kurul- ye ayrıldı.
Devleti’nin kurul-
rebesi (1071) ması
ması (1077) • Doğu Karahanlı Devleti 1211’de, Batı Karahanlılar ise
(1097)
1212 yılında yıkıldı.
Gazneli Devleti (963-1187)
Karahanlı Gazneli Büyük Selçuk-
Devleti’nin Devleti’nin lu Devleti’nin • Afganistan ve İran’da hâkimiyet kuran Gazneli Devleti ise
yıkılması yıkılması yıkılması 963 yılında Alp Tigin tarafından kuruldu.
(1212) (1187) (1157) • 997’de hükümdar olan ve devlete en parlak devrini ya-
şatan Mahmut, halife tarafından “sultan” unvanı ile onur-
landırıldı ve düzenlediği seferlerle Hindistan’da İslamiyet’in
2. Türklerin İslamiyet’i Kabulü yayılmasında etkili oldu.
• İslamiyet’ten önce Gök Tanrı inancı başta olmak üzere • Sultan Mesut Dönemi’nde Selçuklularla yapılan 1040
Budizm, Manihaizm, Hristiyanlık vb. dinlere inanan Türk- “Dandanakan Savaşı” sonrası devlet yıkılış sürecine girdi.
ler, VII. yüzyılın ortalarından itibaren Müslüman Araplarla ya-
• Karahanlı ve Gazneli devletleri, Abbasilerden etkilenerek
kınlaşmaya başlamışlardır.
Türklerle İslamiyet arasında bir köprü görevi görmüşlerdir.
• Emeviler Dönemi’nde Türkler ve Araplar arasındaki
• Bu devletlerde cihan hâkimiyeti anlayışı cihad anla-
savaşlar ve Emevilerin milliyetçi politikaları, Türklerin
İslamiyet’e uzak kalmasında etkili olmuştur. yışı ile birleştirilmiş, kut anlayışı Allah’ın takdiri şeklinde
yorumlanarak devam ettirilmiş ve hükümdarlar “sultan”,
• Abbasi Devleti’nin kurulması ve 751 Talas Savaşı’nda
“emir” gibi İslami unvanlar kullanmaya başlamıştır.
Türklerin Çin’e karşı Arapları desteklemesiyle Türkler ve
Araplar arasında iyi ilişkiler kurulmuştur. Bu olaydan sonra
İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkileri
Afşin, İhşid ve Baçuroğulları gibi aileler İslamiyet’i kabul
etmeye başlamışlardır. İlk Türk Devletleri Türk-İslam Devletleri
(İslamiyet Öncesi) (İslamiyet Sonrası)
Türklerin İslamiyet’i Kabulünün Temel Sebepleri
“Devlet” ve “mülk” kavram-
“İl” kavramı kullanılmıştır.
ları kullanılmıştır.
Arap İslam devletlerinin Türkler arasında İslamiyet’i
yayma çalışmaları ve ticari faaliyetler Kut anlayışı yanında
Kut (hükümdarlığın Tanrı hükümdarlığın “Allah’ın
Gök Tanrı inancı ile İslamiyet’teki Allah tarafından verildiğine ina- takdiri ile verilmesi” ve halife
nılması) anlayışı vardır. tarafından onaylanması
inancının benzerliği anlayışı vardır.
Sufi dervişlerin dergahlar, zaviyeler, tekkeler vb. kurarak Cihan hâkimiyeti (dünya- Cihan hâkimiyetine cihat
ya egemen olma) ideali anlayışı da (dini yaymak için
9. SINIF SARMAL TARİH

İslamiyet’i yayma çabaları

vardır.
Türklerdeki cihan hâkimiyeti anlayışı ile cihat anlayışının Töreler, hukukun temel
birbirini tamamlaması ve ahlakî hukukî, toplumsal vb. kaynağıdır.
kuralların İslamiyet’in temel ilkeleri ile benzerliği Hükümdarlar han, hakan,
kağan gibi unvanlar kul-
• X. yüzyıldan itibaren ticari faaliyetler ve dervişler va- lanırlar.
sıtasıyla Maveraünnehir bölgesindeki Yağma, Çiğil, Kar-
luk ve Tuhsi boyları İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Otağ, tuğ, örgin gibi
hükümdarlık sembolleri
• Türkler dışında Berberiler, Kürtler ve Acemler de bu kullanılmıştır.
dönemlerde İslamiyet’e geçen diğer topluluklar olmuşlardır.
mücadele etmek) eklenmiştir.
Törenin yanına şeri hukuk
da eklenmiştir.
Bu unvanlarla birlikte emir,
sultan, şah gibi unvanlar da
kullanılmıştır.
İlk Türk devletlerindeki
sembollere ek olarak
hutbe okutmak, hilat, çetr
(şemsiye) gibi semboller
kullanılmıştır.

174
 SICAK BÖLGE
• Karahanlılar vezirlere “yuğruş”, Gazneliler “hâce” un-
vanını vermişlerdir.
• Hutbe okutmak, paranın üzerine halife ismi yazdırmak,
tıraz, çetr gibi hükümdarlık sembolleri de Türk İslam dev-
letleri tarafından kullanılmaya başlanmıştır.
• Devlet teşkilatlanmasında da Abbasilerden etkilenen bu
devletler, kurultay yerine divan teşkilatını kurmuşlardır.
Karahanlılar divana “Meclis-i Âli”, Gazneliler “Divan-ı
Vezaret” ismini vermişlerdir.
• Hukuk alanında ise örfi hukuk yanında şeri hukuk da ge-
çerli olmaya başlamıştır. Ayrıca Gulam, Hassa, İkta gibi
askerî birlikler oluşturulmuştur.
• Türkler İslamiyet’le birlikte daha çok yerleşik yaşamı be-
nimsemeye başlamışlardır.
• Yazılı kanunlar ve edebiyat anlayışı da önemli bir geliş-
me göstermiştir.
Türk İslam Dünyasında İlk Edebî Eserler
Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi): 1070’de Doğu
Karahanlı Hükümdarı Uluğ Kara Buğra Han’a sunulan
ve siyasetname türünde kaleme alınan bu eserde in-
sanların ve devletin görev ve sorumluluklarına değinil-
miştir.
Divânü Lûgati’t-Türk: İlk Türkçe sözlüktür. 1072’de
Abbasi Halifesi Muktedi Billah’a sunulmuştur. Türk dün-
yası haritasının da yer aldığı bu eser ile Kaşgarlı Mah-
mut, Araplara Türkçe öğretmeyi ve Türk dilinin zenginli-
ğini ortaya koymayı hedeflemiştir.
Atabetü’l Hakayık (Gerçeklerin Eşiği): Edip Ahmet
Yükneki tarafından kaleme alınmıştır. Kutadgu Bilig’in
devamı niteliğinde İslami ve ahlaki öğretileri içinde
barındıran nasihatname türünde bir eserdir.
Divân-ı Hikmet: Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmış-
tır. Türk tasavvuf tarihinin ilk eseri kabul edilir. Türkler
arasında İslamiyet’in yayılmasında önemli bir yere sahip-
tir.
4. Oğuzların İslamiyet’i Kabulü ve Büyük
Selçuklu Devleti (1040-1157)
• Türkiye, Azerbaycan, İran, Irak ve Türkmenistan
Türklerinin ataları olarak bilinen Oğuzlar, Orta Asya’nın en
kalabalık Türk topluluklarından biridir.
175
• Oğuzlar, 24 boydan oluşmaktadır. X. yüzyılın ikinci
yarısından itibaren İslamiyet’i kabul eden Oğuzlar bir süre
sonra “Türkmen” olarak tanımlanmaya başlanmıştır.
• Oğuzlar özellikle Tuğrul Bey zamanında güçlenmiş-
ler ve bir süre sonrada Büyük Selçuklu Devleti’ni kurmuş-
lardır.
• Büyük Selçuklu Devleti’nden sonra Türkiye Selçuklu
Devleti ve hemen arkasından da Osmanlı Devleti’ni kura-
rak Türk-İslam medeniyetinin bayraktarlığını yapmışlardır.
• Selçuklular; Moğol, Haçlı tehlikelerine karşı İslam
âleminin koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.
• Ortaya koydukları mimari eserler ve yetiştirdikleri
âlimler (İbn-i Sina, Farabi, Ali Kuşçu vb.) ile İslam dün-
yasının üstün bir uygarlık kurmasına katkı sağlamışlardır.
• Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu Selçuk Bey,
Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşılık (ordu komutanlığı) gö-
revini yaparken Oğuz Yabgusu ile çeşitli meseleler yaşadı
ve beraberindeki akıncı birliği ile Cend şehrine yerleşti.
• 1025 tarihinde Tuğrul Bey hükümdar olurken kardeşi
Çağrı Bey ordu komutanlığı görevini üstlendi.
• Tuğrul Bey Dönemi’nde Gaznelilerle Nesa (1035),
Serahs (1038), Dandanakan (1040) savaşları yapıldı.
• Bu savaşlardan en önemlisi olan Dandanakan
Savaşı’nda Selçukluların Gaznelileri mağlup etmesi ile
Selçuklu Devleti resmen kuruldu.
• Tuğrul Bey Dönemi’nde Selçuklu Türkleri yerleşme
amacıyla Anadolu’ya akınlar düzenlemeye başladılar.
• Bu dönemde Anadolu’ya hâkim olan Bizans ile ilk
kez Zap Suyu civarında bir savaş yaşandı. Şehzade
Hasan’ın şehit olduğu bu savaşta Selçuklu ordusu mağ-
lup oldu.
• Bizans ile 1048’de yapılan Pasinler Savaşı’nı ise
Selçuklu ordusu kazandı.
9. SINIF SARMAL TARİH
• Pasinler Savaşı sonrasında Bizans imparatoru ile bir
antlaşma yapıldı. Bu antlaşma ile imparator; Emeviler za-
manında İstanbul’da inşa edilen cami ve medresenin tamir
edilmesi, hutbenin Abbasi halifesi ve Büyük Selçuklu Sul-
tanı adına okutulması, caminin mihrabına Sultan Tuğrul’a
ait ok ve yay işaretlerinin işlenmesi gibi şartları kabul etti.
Fakat Bizans devlet adamları, Abbasi halifesine ödenen
verginin Selçuklulara ödenmesini kabul etmeyince antlaş-
ma yürürlüğe girmedi.
 SICAK BÖLGE
• Abbasi halifesi, Şii Büveyhoğulları ve Fâtımilerin
baskısı karşısında Tuğrul Bey’den yardım istedi.
• 1055 yılında Bağdat’a giren Tuğrul Bey, halifeyi Bü-
veyhoğullarının baskısından kurtardı.
• Tuğrul Bey adına hutbe okundu ve Abbasi halifesin-
den “doğunun ve batının sultanı” unvanını aldı. Böylece
Türkler, İslam dünyasının siyasi gücünü ele geçirmiş oldu.
• Tuğrul Bey’den sonra başa geçen Alp Arslan, 1064
tarihinde Ani ve Kars kalelerini ele geçirdi. Halife de Alp
Arslan’a “Ebu’l Feth” (fetihlerin babası) unvanını verdi.
• Bizans imparatoru Romen Diyojen, Anadolu’ya
hâkim olmak isteyen Selçuklularla 1071 tarihinde Selçuklu
ordusu ile Malazgirt Ovası’nda karşı karşıya geldi.
• Sultan Alp Arslan büyük bir zafer kazandı ve Bizans
İmparatoru esir olarak ele geçirildi.
Malazgirt Savaşı’nın (26 Ağustos 1071) Sonuçları
• Uz ve Peçenek Türklerinin Selçukluların tarafına geç-
mesiyle Sultan Alp Arslan büyük bir zafer kazandı ve
Bizans İmparatoru esir olarak ele geçirildi.
• Tarihte ilk kez bir Bizans imparatoru Türklere esir düş-
tü. İmparator serbest bırakıldı, taraflar arasında antlaş-
ma imzalandı ancak antlaşma yürürlüğe girmedi.
• Abbasi halifesi, Alp Arslan’a hediyeler gönderdi ve ona
“İslam Ülkelerinin Sultanı” unvanını verdi.
• Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı ve Türkler kitle-
ler halinde Anadolu’ya yerleşmeye başladı.
• Anadolu’ya yerleşen Türkler, birçok Türk beyliği kurdu
ve Anadolu Türk tarihi başladı.
• Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı büyük öl-
çüde azaldı.
• Anadolu’da Türk kültür ve medeniyetinin temelleri atıl-
dı ve birçok eser inşa edilmeye başlandı.
• Türklerin ilerlemesine engel olamayacağını anlayan
9. SINIF SARMAL TARİH
Bizans, Avrupa’dan yardım istedi. Bu durum Haçlı
Seferleri’nin başlamasına neden oldu.
• Malazgirt Zaferinden sonra Alp Arslan, İsfahan’a
döndü ve Karahanlılarla mücadeleye girişti. Bu mücade-
leler sırasında Barzam Kalesi kumandanı tarafından 1072
tarihinde şehit edildi.
• Melikşah, vezir Nizamülmülk’ün katkılarıyla Büyük
Selçuklu Devleti’ne en parlak devrini yaşatan hükümdar
oldu.
176
• Anadolu’ya yerleşme amacıyla yapılan akınlara de-
vam edildi. 1077’de İznik’in fethedilmesi ve Türkiye Sel-
çuklularının kurulmasıyla Anadolu büyük ölçüde hâkimiyet
altına alındı.
• Melikşah Dönemi aynı zamanda devlet içerisin-
de ciddi sorunların da başladığı bir devir oldu. Hasan
Sabbah’ın liderlik ettiği Bâtınilik hareketi devleti yıprat-
maya başladı.
• Melikşah’ın ölümünden sonra taht kavgaları yaşan-
dı. Berkyaruk bu taht kavgalarını sonlandırarak devletin
başına geçti.
• Berkyaruk’tan sonra sırasıyla Mehmet Tapar ve Sen-
cer, hükümdar oldular. Sultan Sencer, Selçuklu Devleti’ni
yeniden düzenleyerek “Sultan-ı Azam” unvanını aldı.
• Sultan Sencer’in Karahıtaylarla 1141’de yapılan
“Katvan Savaşı”nı kaybetmesi devleti iyice zayıflattı. Bu
savaştan sonra Oğuzların isyanı karşısında da başarısız
olan Sultan Sencer, 1157 yılında hayatını kaybetti.
• 1157 yılında Sultan Sencer’in ölümü, Büyük Selçuk-
lu Devleti’nin yıkılmasına ve ülke topraklarında bağımsız
küçük devletler ve atabeyliklerin ortaya çıkmasına neden
oldu.
Büyük Selçuklu Devleti Toprakları Üzerinde
Kurulan Devlet ve Atabeylikler
Devletler Atabeylikler
• Irak Selçukluları • Fars Atabeyliği
(Salgurlular)
• Suriye Selçukluları
• Azerbaycan Atabeyliği
• Kirman Selçukluları (İldenizoğulları)
• Şam Atabeyliği
• Türkiye Selçukluları
(Börüoğulları)
• Musul-Halep Atabeyliği
(Zengiler)
5. Büyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim
ve Toplum Yapısı
• Tuğrul Bey’den sonra “sultan” unvanı alan hüküm-
darlar, tahta çıktıklarında Abbasi halifesinden onay alarak
meşruiyetlerini arttırmaya çalışmışlardır.
• Hükümdarlar; yasama, yürütme ve yargının başında
yer alırdı. Ancak “kut” ve “Devlet hanedanın ortak ma-
lıdır.” anlayışı, taht kavgalarına ve devletin zayıflamasına
neden oldu.
 SICAK BÖLGE

• Selçuklularda “melik”ler (hükümdarın oğulları) kü-

Selçuklu Ordusu
çük yaşlarda eyaletlere yönetici olarak gönderilmiştir. Me-
liklerin yetiştirilmesi ve idari işlerde yardımcı olması için de Gulaman-ı Saray
yanlarına birer “atabey” tayin edilmiştir.
Hassa Ordusu
• Ancak atabeylerin zaman zaman melikleri sultana
karşı kışkırtması merkezî otoritenin zayıflamasına neden İkta Askerleri
olmuştur. Gönüllüler ve Ücretliler
• Han, hakan, ilig, sultan unvanlarını kullanan hü- Türkmen Kuvvetleri
kümdarlar saraydan ülkeyi yönetirlerdi. Saray teşkilatının
başında da “hâcibü’l -hüccâb” bulunurdu. • Selçuklu devlet teşkilatlanmasında genel olarak
Türk, İslam ve İran kültürünün etkisi söz konusudur.
• Selçuklularda divan (Divan-ı Saltanat) günümüzdeki
• Devlet teşkilatlanmasının oluşturulmasında ise en
bakanlar kuruluna benzeyen bir yapıdadır.
büyük katkılardan birini Nizamülmülk yapmıştır. Yazmış
olduğu “Siyasetname” adlı eserinde çeşitli devirlerdeki
Divan-ı Saltanat
uygulamaları karşılaştırarak kendi dönemi için en ideal
Divan-ı Divan-ı Divan-ı Divan-ı olanı seçip tavsiye ettiğini vurgulamaktadır.
İstifa Arz İşraf İnşa (Tuğra) • Nizamülmülk, “Nizamiye Medreseleri”ni kurdurmuş
ve Bağdat’taki medresenin başına “Şerefü’l-ümme” unva-
nıyla İmam Gazali’yi getirmiştir.
Mali ve idari
Maliye Ordu Yazı İşleri
denetim • Bu medreselerde, Şii propagandası yapan Fatimi ve
Batınilerin faaliyetlerine karşı mücadele edilmiştir. Günü-
müz üniversitelerinin temeli sayılan bu medreselerde dün-
Divan-ı Saltanata Bağlı Olmayan Divanlar yada ilk kez yurt ve burs hizmetleri verilmiştir.
• Selçuklular eğitim alanında çok önemli adımlar at-
Divan-ı Divan-ı Divan-ı mışlar ve medreselerde devleti yıkmaya yönelik dinî ve
Berid Mezalim Hatun
ideolojik fikirlerin önüne geçme, bilim insanı ve devlet me-
muru yetiştirme, Türklerin dinî inançlarını artırmaya yöne-
Posta ve Sultanın eşinin lik bir program yürütmüşlerdir.
Adalet
haberleşme kontrolünde • Eğitim alanında Arapça daha çok kullanılan bir dil
olurken edebiyatta Farsça ön plana çıkmış, matematik,
• Selçuklularda hukuk, şeri ve örfi olmak üzere ikiye felsefe, astronomi, geometri, tıp vb. alanlarda önemli bilim
ayrılırdı. Türk İslam devletlerinde adalet kurumunun ba- adamları yetişmiştir.
şında sultan yer alır. • İslami bilimlerde Eş-Şirazî, Cüveynî, Gazzalî ve Er-
• Şeri hukukun başında “Kadi’ül-kudat”, örfi hukukun Razî; matematik ve astronomide Ömer Hayyam, Îsfizârî,
başında “Emir-i dad” yer alırdı. Kadılar günümüzdeki Muhammed bin Ahmed Beyhakî, El-Vasiti, El-Hazini;
hâkimlerin vazifesini yerine getirirlerdi. felsefede Muhammed bin Ahmed Beyhakî, fizikte El
Savi, tıpta Sabur b. Sehl, İbnü’t Tilmiz ve Ebu Said Mu-
• Ordu teşkilatı “gulam” ve “ikta” sistemlerine dayan-
hammed bin Ali gibi önemli âlimler yetişmiştir.
makta idi.
• Emir Muizzi, Ömer Hayyam, Enveri, Ezraki ise
9. SINIF SARMAL TARİH

• Gulam sistemi; satın alınan köleler, savaş esirleri ve
küçük yaşta toplanan çocukların; askerî veya idari alan-
larda görevlendirilmek üzere devlet tarafından eğitilmesini
ifade eder.
• İkta sistemi, asker yetiştirmek başta olmak üzere çe-
şitli hizmetler karşılığında devlet memurlarına toprak veril-
mesini ifade eder.
• Selçuklu ordusunun aslî unsurunu gulam sistemi ve
ikta sistemi ile yetiştirilen askerler oluşturmuştur.
edebiyat alanında önemli eserler ortaya koymuşlardır.
• Mimaride de büyük gelişme gösteren Selçuklular;
saray, cami, imaret, ribat, kervansaray, mescit, darüşşifa,
kümbet, türbe, hankah, sur, kale, medrese, hamam, han,
sebil ve çeşme mimarisinin en güzel örneklerini vermiş-
lerdir.
• Kitabe, hat, minyatür, tezhip, halı, kilim ve çini sana-
tında da önemli eserler yapılmıştır. Ayrıca müzik alanında
da ilerleme kaydedilmiş, tasavvuf ve askerî müzik bu dö-
nemde ön plana çıkmıştır.

177
 –T TS SE ET
1 1–
TÜRK-İSLAM TARİHİNDEKİ SİYASİ GELİŞMELER - TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ - 1

1. I. Talas Savaşı
3. Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinde;
I. göçebe bir yaşam biçimini benimsemeleri,
II. İslam’ın cihat anlayışını ve şehitlik fikrini kendi
II. Malazgirt Savaşı
töre ve ideallerine uygun bulmaları,
III. Gök Tanrı inancı ile İslam dininin ortaya koydu-
III. Pasinler Savaşı ğu prensip ve esasların uyum içinde olması

faktörlerinden hangisinin etkili olduğu söylene-

IV. Dandanakan Savaşı mez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

V. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması D) I ve II E) II ve III

Türk İslam tarihine ait yukarıdaki gelişmelerin

kronolojik olarak doğru sıralanması için hangile-
rinin yer değiştirmesi gereklidir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) III ve V E) IV ve V

2. Aşağıdakilerden hangisi Türk tarihinin dönüm 4. Talas Savaşı ile ilgili araştırma yapmak isteyen
noktalarından biri olarak kabul edilen Malazgirt birinin;
Savaşı’ndan önce gerçekleşmiştir? I. Arap,
A) Gazneli Devleti’nin kurulması II. Çin,
B) Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması III. Türk
C) Harzemşahlar Devleti’nin yıkılması milletlerinden hangilerine ait kaynakları incele-
D) Karahanlı Devleti’nin yıkılması mesi doğru olur?
E) Harzemşahlar Devleti’nin kurulması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

DİKKAT
5. Eski çağlardan itibaren Türkler, farklı zamanlarda
Talas Savaşı (751) yaşadıkları çevreye göre çeşitli dinlere inanmıştır.
Ancak bu farklı dinlere mensup Türklerin bir kısmı
• Çinlilerin ve Arapların Orta Asya’ya hâkim olma mü-
9. SINIF SARMAL TARİH

eski dinlerini terk edip Müslüman olmuşlardır.

cadelesi yüzünden çıkmıştır.
Buna göre aşağıdaki dinlerden hangisine inanan
• Bu savaşta Arapları destekleyen Türk boyları ile
Türkler, İslamiyet’i kabul etme konusunda diğer
Müslüman Araplar arasındaki ilişkiler düzelmeye baş-
dinlere inananlara göre daha çok istekli olmuş-
lamıştır.
tur?
• Türkler kitleler hâlinde İslamiyet’e girerken Orta As- A) Budizm B) Gök Tanrı
ya’daki Çin egemenliği engellenmiş ve Araplar Çinli-
C) Musevilik D) Hristiyanlık
lerden kâğıt yapımını öğrenmiştir.
E) Manihaizm

178
6. Süryani tarihçi Mikhail, “Türk milleti tek tanrıya 9. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri, İslam ve dünya
inanmakta idi. Arapların da tek Allah’a inanmaları tarihî açısından önemli sonuçlar doğurmuştur.
Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerine sebep olmuş-
Bu sonuçlar arasında;
tur.” diyerek aşağıdakilerden hangisini vurgula-
I. İslam inancının yayılması,
mıştır?
II. İslam sanatı ve mimarisinin gelişmesi,
A) Türklerin savaşçı özelliklerinin olduğunu
III. İslam topluluklarının Bizans’a karşı korunması
B) Türklerin töre hukuk kurallarını yaymaya çalıştık-
larını gelişmelerinden hangileri yer alır?

C) Türklerin konargöçer bir yaşam tarzını benimse- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
diğini D) I ve II E) I, II ve III
D) Türk inanç sistemi ile İslam inancı arasında para-
lelliklerin olduğunu
E) Türk devletlerinde cihan hâkimiyeti düşüncesinin
olduğunu

7. Gök Tanrı dininde ahiret

inancının varlığı
10. İslamiyet Arabistan Yarımadası dışına çıktıktan son-
ra Arap olmayan bazı toplumlar da Müslüman olma-
Cihan hâkimiyeti ve cihat ya başlamıştır.
anlayışının birbirini tamam- ?
laması Bu duruma;
I. Berberi,
II. Kürt,
Türklerin tek tanrılı bir inanç
anlayışına sahip olması III. İbrani

milletlerinden hangileri örnek olarak gösterile-

Tablodaki verilenler göz önüne alındığında boş mez?
bırakılan yere yazılması gereken en uygun ifade
aşağıdakilerden hangisidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

A) Büyük Selçuklu Devleti’nde isyanların çıkması D) I ve III E) II ve III

B) Türklerin Orta Asya’dan göç etmesi

C) Türk-Arap savaşlarının şiddetlenmesi
D) Türklerin İslamiyet’i kabulü
E) Orta Asya’da Çin nüfuzunun artması

11. İslamiyet’in Türkler tarafından benimsenmesi, deği-

şik coğrafyalarda İslamiyet’in yayılışını beraberinde
9. SINIF SARMAL TARİH

8. Aşağıdakilerden hangisi Talas Savaşı’nın sonuç- getirmiştir.

larından değildir? Buna göre, aşağıdaki coğrafyalardan hangisinde
A) Orta Asya’nın Çinlileşmesinin önlenmesi İslamiyet’in Türkler tarafından yayıldığı söylene-
B) Türklerle Arapların yakınlaşması mez?

C) Türklerin İslamiyet’i benimsemesi A) Balkanlar B) Hindistan

D) Çinlilerin Araplardan kâğıt yapımını öğrenmeleri C) Orta Asya D) Anadolu

E) Orta Asya’daki Çin baskısının sona ermesi E) Mezopotamya

179
 –T TS SE ET
2 2–

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ - 2

1. Müslüman olan Türkler, Abbasi Devleti’nin gerek 4. I. Askerliğe önem verilmesi

askerî gerekse idari kadrolarında etkin bir şekil- II. Medreselerin açılması
de görev almıştır. Bilhassa Afşin, İhşid ve Baçuro-
III. Sur ve kaleler inşa edilmesi
ğulları gibi aileler, İslamiyet’i kabul ederek Abbasi
Devleti’nin hizmetinde yer almışlar ve kendileriyle
IV. Yazılı eserlerin oluşturulması

beraber birçok Türk topluluklarını da bu devletin hiz- V. Kut anlayışının benimsenmesi

metine çekmişlerdir. Yukarıdakilerden hangisi İslamiyet’in kabulüyle
Bu durumun; Türk-İslam devletlerinde ortaya çıkan değişimler-
den biridir?
I. Türklerin savaşçı özelliklerini yitirmesi,
II. Türkler arasında İslamiyet’in yayılması, A) I B) II C) III D) IV E) V

III. Abbasi Devleti’nin yönetim kadrolarında Türk-

lerin etkinliğinin artması

gelişmelerinden hangileri üzerinde etkili olduğu

savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III 5. Aşağıdaki gelişmelerden hangisinin Türk-İslam
tarihinin başlangıcı olarak kabul edildiği söyle-
2. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin İslamiyet’ten
nebilir?
önce benimsedikleri Gök Tanrı inancının temel
özellikleri arasında gösterilemez? A) Malazgirt Savaşı

A) Hayvanlar kutsaldır ve onlara hiçbir şekilde zarar B) Tuğrul Bey’in Bağdat’a girmesi

verilemez. C) Karahanlı Devleti’nin kurulması

B) Tanrı birdir eşi ve ortağı yoktur. D) Talas Savaşı

C) Kâinatın yaratıcısı olan Tanrı, görülmez ve şekil- E) Nihavend Savaşı

lendirilmez.
D) Mabet ve din adamlarına rastlanmaz.
E) Yılın belli günlerinde Tanrı adına kurbanlar kesilir.

3. Abbasi Devleti kurulduktan hemen sonra meydana

gelen 751 Talas Savaşı’nda Araplar, Türkler ile birlikte
6. Orhun Yazıtları’nda da ifade edildiği gibi Türk Ci-
Çinlilere karşı savaşmıştır. Batı Türkistan hâkimiyeti
han Hâkimiyeti, Güneş’in doğdu yerden battığı yere
üzerinde önemli etkisi olan Talas Savaşı’nı, Araplar
kadar olan coğrafyanın Türk hükümdarı tarafından
kazanmış ve böylece Türklerin bu bölge üzerindeki
idare edilmesi ülküsüdür. Türk Cihan Hâkimiyeti an-
üstünlüklerinin devamı sağlanmıştır.
layışındaki Nizam-ı Âlem Ülküsü, Tanrı adına dünya-
Buna göre Talas Savaşı’nın Türk tarihi açısından nın nizamını sağlama ve Türk adaletini dünyanın her
tarafına yayma anlayışıdır.
9. SINIF SARMAL TARİH

sonuçları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

doğrudur?
Türk hükümdarlarının bu düşüncesi İslami dö-
A) Orta Asya, Çin hâkimiyetine girmiştir. nemde aşağıdakilerden hangisiyle birleşmiştir?
B) Anadolu, Türk yurdu olmuştur. A) Sosyal devlet anlayışı
C) İslam dünyasının dinî liderliği Türklere geçmiştir. B) Hukuk devleti anlayışı
D) İslamiyet yavaş yavaş Türkler tarafından benim- C) Saltanat sistemi
senmeye başlanmıştır.
D) Gaza ve cihat anlayışı
E) Türkler ile Çinliler arasındaki savaşlar tamamen
E) Ümmetçi devlet sistemi
son bulmuştur.

180
7. Türk dünyasında, İslamiyet ilk defa Maveraünnehir
bölgesinde yayılmaya başlamıştır. Şehirlerdeki tekke
ve medreselerde görevli olan âlimler, Türkistan’ın en
ücra köşelerine kervanlarla ulaşarak İslamiyet’in özel-
liklerini Türk boylarına anlatma imkânı bulmuştur. 960
yılında 200 bin çadırlık Türk topluluğu Müslüman ol-
muştur.
Buna göre Türkler arasında İslamiyet’in yayılma-
sında;
I. tarımsal faaliyetlerin yaygınlaşması,
II. ticari ilişkilerin gelişmesi,
III. Türklerin savaşçılık özelliklerinin değerlendiril-
mek istenmesi
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylene-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
8. Türk topluluklarının aşağıdaki özelliklerinden
hangisinin sosyal ve kültürel yaşamlarında köklü
bir değişime yol açtığı söylenemez?
A) Farklı bölgelere göç etmeleri
B) Devleti hanedanın ortak malı olarak görmeleri
C) İslam dinini kabul etmeleri
D) Yabancı kültürlerle ilişki kurmaları
E) Yerleşik yaşam tarzını benimsemeleri
9. Talas Savaşı’yla başlayan Türk-Müslüman yakınlaş-
ması Türklerin İslamiyet’i tanıma ve kabul etme süre-
cini hızlandırmıştır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi Türklerin İs-
lam dinine girmesi sonucu oluşan bir durumdur?
A) Türklerin güçlü devletler kurmaya başlaması
B) Bozkır kültürünün Türkler arasında egemen olması
C) Türk hükümdarlarının hakan unvanını kullanması
D) Türkler arasında askerliğin önemli hâle gelmesi
E) Hukukun, şeri ve örfî hukuk olarak ikiye ayrılması
181
10. Türkler, 642 Nihavend Savaşı’ndan sonra yani VII.
yüzyıl ortalarından itibaren Müslümanlarla temas et-
meye başlamıştır. İran’da kurulan Sasani Devleti’nin
yıkılmasından sonra Türklerle Araplar arasında yakla-
şık elli yıl süren mücadeleler yaşanmıştır. Emevilerin
Arap olmayanlara uyguladığı olumsuz politika, Türkle-
rin İslamiyet’e geçişini geciktirmiştir.
Bu durum aşağıdaki gelişmelerden hangisine ka-
dar devam etmiştir?
A) Karahanlı Devleti’nin kurulmasına
B) Malazgirt Zaferi’ne
C) Haçlı Seferlerine
D) Abbasi Devleti’nin kurulmasına
E) Nizamiye Medreselerinin açılmasına
11. Kuzey Afrika’da yaşayan bir kavim olan Berberiler,
başta tabiat güçlerine inanmış daha sonra Yahudilik
ve Hristiyanlık inançlarını benimsemişlerdir. Hz. Os-
man Dönemi’nde, Müslümanlar ile Berberiler arasında
ciddi çarpışmalar yaşanmıştır. Emevilerin, Kartaca’yı
fethi sonrası Hasan b. Numan’ın uyguladığı politika
sonucunda Berberiler, İslamiyet’i benimsemiştir.
Bu bilgilere göre İslamiyet’in yayılmasında aşağı-
dakilerden hangisinin etkili olduğu söylenebilir?
A) Cihat politikası doğrultusunda gerçekleştirilen
fetih hareketleri
B) Halifelik makamının dinî ve siyasi yetkilere sahip
olması
C) İslamiyet’in putperestlik ve çok tanrılı inançlara
karşı olması
D) İslam uygarlığının bilimsel ve kültürel alanda
gelişme göstermesi
E) Arabistan Yarımadası’nda bedevi yaşam tarzının
yaygın olması
12. Gök Tanrı inancındaki Türkler, X. yüzyılda İslamiyet’i
kabul etmeden önce Moğolistan’dan Tuna boylarına
kadar çok geniş bir alana yayılmışlardır. Bu geniş sa-
hada yaşayan Türkler, farklı zamanlarda yaşadıkları
çevreye göre çeşitli dinlere inanmıştır.
Bu bilgilere göre Türk devletleri ile dinlerinin eş-
9. SINIF SARMAL TARİH
leştirilmesi, aşağıdakilerin hangisinde doğru ola-
rak verilmemiştir?
Türk devleti Dini
A) Uygurlar Manihaizm
B) Peçenekler Hristiyanlık
C) İtil Bulgarları Budizm
D) Hazarlar Musevilik
E) Karahanlılar İslamiyet
 –T TS SE ET
3 3–

İSLAMİYET’İN TÜRK DEVLET VE TOPLUM YAPISINA ETKİSİ – 1

1. 4. Gaznelilerde Afgan, Hint, Fars, Arap ve Türk gibi

farklı milletlerin yaşaması aşağıdakilerden hangi-
H az
Harizm
sini zorlaştırmıştır?
I
ar D

Semerkant A) Siyasal birliğin korunmasını

eniz

Malazgit
Savaşı
Dandanakan Savaşı
B) Tarımsal çeşitliğin artmasını
i

Bağdat C) Uluslararası ilişkilerin sürdürülmesini

III D) Ücretli ordu için asker bulunmasını
II
E) Kültürel çeşitliğin sağlanmasını
Medine

Mekke

X ve XI. yüzyıla ait yukarıdaki haritada numara-

5. “İslamiyet’le birlikte Türk devletlerinin kullandığı un-
larla gösterilen bölgelerde hâkimiyet kuran dev-
vanlarda değişiklik olmuştur.” diyen bir tarihçi bu
letler aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla veril-
düşüncesini;
miştir?
I. Emir,
A) Gazneli – Büyük Selçuklu – Memlûklu
II. Hakan,
B) Memlûklu – Abbasi – Karahanlı
III. Sultan
C) Büyük Selçuklu – Gazneli – Karahanlı
unvanlarından hangileri ile destekleyebilir?
D) Karahanlı – Gazneli – Abbasi
E) Abbasi – Türkiye Selçuklu – Karahanlı A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

2. Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi, adını ku- 6. Sultan unvanı aşağıdaki devletlerden hangisinde
rulduğu şehirden almıştır? ilk defa kullanılmıştır?

A) Tolunoğulları B) İhşîdîler A) Kök Türkler B) Gazneliler

C) Gazneliler D) Karahanlılar C) Karahanlılar D) Selçuklular

E) Selçuklular E) Harzemşahlar

3. I. Bilimsel ve edebî eserleri Türkçe yazmaları 7. Doğu ve Batı Karahanlı devletlerine son veren
II. Hükümdarlarına han, hakan unvanlarını ver- siyasi güçler aşağıdakilerden hangisinde doğru
meleri olarak eşleştirilmiştir?
9. SINIF SARMAL TARİH

III. Türk İslam tarihinin ilk kervansaraylarını kur-

Doğu Karahanlılar Batı Karahanlılar
maları
A) Büyük Selçuklular Anadolu Selçukluları
Karahanlıların yukarıdaki özelliklerinden hangile-
ri ulusçu bir yapıya sahip olduklarının kanıtı ola- B) Harzemşahlar Gazneliler
rak gösterilemez?
C) Karahitaylar Harzemşahlar
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) Gazneliler Özbekler
D) I ve III E) II ve III
E) Cengiz İmparatorluğu Samanoğulları

182
8. 10. Türk - İslam Devletlerinde;
II.
Yuğruş I. hutbe okutulması,

I. III. II. para bastırılması,

Tasavvuf Devlet Hace III. ikili teşkilatın oluşturulması
Teşkilatı
uygulamalarından hangileri, hükümdarlığın ilan
V. IV. edildiğinin resmî göstergesidir?
Meclis-i
Sultan Âli A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Türk İslam devletlerinde devlet teşkilatlanması D) II ve III E) I, II ve III
ile ilgili hazırlanan yukarıdaki kavram haritasında
hangisinin yer alması doğru değildir?

A) I B) II C) III D) IV E) V
11. Türk İslam devletlerinde kullanılan hükümdarlık sem-
bollerinden bazılarının görselleri aşağıda verilmiştir.

AKLINDA KALSIN
Gazneli Mahmut’un Hindistan Seferlerinin I II III
Sonuçları
• Kuzey Hindistan’da uzun süren bir Türk hâkimiyeti Numaralarla gösterilen bu semboller aşağıdaki-
dönemi başladı. lerden hangisinde doğru bir şekilde verilmiştir?
• İslamiyet, Keşmir bölgesi başta olmak üzere I II III
Hindistan’ın geniş bir kesiminde yayıldı.
A) Menşur Tuğ Nevbet
• Hindistan’da İslamiyet’in yayılmasıyla; Pakistan,
B) Çetr Hilat Ferman
Bangladeş gibi milletlerin oluşumuna zemin hazır-
landı. C) Nevbet Ferman Tıraz
• Seferler ile elde edilen ganimetler, Gazneli Dev- D) Ferman Tıraz Çetr
leti’nin ekonomik açıdan canlanmasını sağladı. E) Tıraz Çetr Hutbe okutmak

12. İlk Türk İslam devletlerinde;

9. I. Hz. Peygamberin yaşamı, dinî hikâyeler, der- I. Kutadgu Bilig,
vişliğin özellikleri, cennet, cehennem, güzel
II. Divânü Lûgati’t-Türk,
ahlak gibi konuları içeren bir tasavvuf kitabıdır.
III. Atabetü’l-Hakayık
II. Türk İslam dünyasında kabul gören ortak
düşünceyi, fikri, kimliği ve yaşam tarzını ortaya eserleri yazılmıştır.
çıkaran önemli bir eserdir.
Bu eserlerin ilgili oldukları alanlar aşağıdakiler-
III. Araplara Türk dilini öğretmek, Türk milletinin
9. SINIF SARMAL TARİH

den hangisinde doğru olarak verilmiştir?

yüceliğini ve Türkçenin zenginliğini göstermek
amacıyla kaleme alınmıştır.
Sözlük İslam Ahlakı Siyasetname
Verilen bilgilerden hangilerinin Hoca Ahmet Ye- A) I II III
sevi’nin eseri olan Divan-ı Hikmet’te yer aldığı B) II I III
söylenemez?
C) III I II
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) III II I
D) I ve III E) II ve III E) II III I

183
 –T TS SE ET
4 4–

İSLAMİYET’İN TÜRK DEVLET VE TOPLUM YAPISINA ETKİSİ – 2

1 ve 2. soruları aşağıdaki haritalara göre cevaplayınız.

3. Satuk Tekin; tüccar, fakih ve mutasavvıf olan Ebû
Nasr vasıtası ile Müslüman oldu ve “Abdülkerim” adı-
nı aldı. Mâverâünnehir gazilerinden aldığı destekle
hakanlığın batıdaki merkezi olan Kaşgar’ı amcasın-
Aral OĞUZLAR dan İslam adına alarak Buğra Han unvanı aldı.
Gölü

Otrar
Balasagun
Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisine ortam
Buhara
KARAHANLILAR
hazırladığı söylenebilir?
Semerkant Tirmiz
Kaşgar Hami A) Karahanlılarda Türk kültürünün tamamen önemi-
ni kaybetmesine
Hotan
GAZNELİLER
B) Gazneli hükümdarlarının sultan unvanı kullan-
masına
C) Emeviler ve Türklerin dostane ilişkiler kurmasına
D) İslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasına
Karahanlılar E) Abbasi halifesinin siyasi gücünü kaybetmesine

4. İlk Türk İslam devletlerinde ordu teşkilatı oluşturulur-

Aral
Gölü

ABBASİLER ken devletin bulunduğu coğrafyalardaki yerel unsur-

Bağdat lara da yer verilmiştir. Yerel halkların da yer aldığı
Aşkabat
Gazne ordusu; gulam birlikleri, eyalet askerleri, ücretli
Herat Kabil askerler ve gönüllülerden oluşurdu. Ayrıca Gazne or-
Gazne dusunda sayıları bin yedi yüzü bulan filler de vardı.
GAZNELİLER Kaşmir
Kandehar İlk Türk İslam devletlerindeki bu durum;

Delhi
I. Türk ordusunda farklı etnik unsurlar da yer
Agra
almaktadır.
HİNDİSTAN
Gazneliler II. Türklerin İslamiyet’e geçişi ile paralı askerlik
sistemi sona ermiştir.
1. Haritaların Gazneli ve Karahanlı devletlerine ait III. Türk ordu teşkilatında farklı özelliklere sahip
en geniş sınırları gösterdiği göz önüne alınırsa birlikler yer almaktadır.
her iki devletin de hâkim olduğu şehir aşağıdaki-
yargılarından hangilerine kanıt oluşturur?
lerden hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Bağdat B) Balasagun C) Gazne
D) I ve II E) I ve III
D) Delhi E) Semerkant

5. İlk Türk İslam devletlerinde askerî teşkilat, hükümran-

2. Her iki haritada verilenler dikkate alındığında lık anlayışı, dinî ve sosyal haklar, Türk devlet geleneği
Gazneli ve Karahanlı devletleri ile ilgili aşağıdaki ve İslam kültürü çerçevesinde kaynaşarak orijinal bir
yargılardan hangisine ulaşılamaz? karaktere bürünmüştür. Karahanlılar ile başlayıp Gaz-
9. SINIF SARMAL TARİH

A) Gazneliler günümüz İran ve Afganistan toprakla- neliler ile devam eden Türk İslam kültürünün kaynaş-
rında hâkimiyet kurmuştur. ması Büyük Selçuklular ile olgunluğa erişmiştir.

B) Gazneli ve Karahanlı devletleri çağdaştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisinde İslam kül-
tür ve medeniyetinin etkisinden söz edilemez?
C) Her iki devlet de Anadolu’da İslamiyet’in yayılma-
sına katkı sağlamışlardır. A) Törenin hükümdarın yetkilerini kısıtlaması

D) Karahanlılar Türklerin anavatanında egemenlik B) Devlet meselelerinin divanda görüşülmesi

kurmuştur. C) Hükümdarların tahta çıktığında hutbe okutması

E) Her iki devlet de İpek Yolu güzergâhına egemen D) Hukuk sisteminin şeri esaslara göre düzenlenmesi
olmuştur. E) Hükümdarların sultan unvanını kullanmaları

184
6. 9. Sebük Tigin’in Oğlu Sultan Mahmut’a
Gaznelilerde Karahanlılarda
Divan Divan Nasihatleri
“Hak sahibinin hakkını ver. İktayı adaletli dağıt.
Malı, senin ülkenin menfaati için çalışana bağış-
Divan-ı Vezaret ? la. Yol güvenliğini sağla. Bil ki soyulan tüccarın
her malı hazineden götürülmüştür. Kendi divan-ı
mezalimine otur ve bu işte dikkatli davran, çün-
Verilen tabloda boş bırakılan yere aşağıdakilerden kü zulüm yapmış olan çok kimse, huzurunda öyle
hangisi getirilmelidir? görülürler ki ondan daha mazlumu yoktur. Halkın
ekonomik durumundan haberdar ol ve ekonomi-
A) Kurultay B) Meclis-i Âli nin istikrarı için güvenilir adamlar tayin et. Halk
C) Divan-ı Mezalim D) Sultan Meclisi fakir olduğu zaman ülke fakir olur. Kendi dostunu
ve düşmanını tanımalısın.”
E) Divan-ı Salanat
Bu bilgilere göre Sebük Tigin’in hangi alanın öne-
7. Türk kültür tarihinin önemli eserlerinden biri olan Ku- mine değindiği söylenemez?
tadgu Bilig, Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alın- A) Ekonomi B) Hukuk C) Bilim
mıştır. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonraki bilinen
D) Sosyal devlet E) İdari
ilk yazılı eser olma özelliği taşıyan bu kitap, İslam ön-
cesi yaşanan kültür ile İslami dönem kültürünü yansıt-
ması bakımından önemlidir. Eserde yöneticilerde bu-
10 İslamiyet’in yayılmasında etkili olan Karahanlı ve
lunması gereken özellikler ile birey, toplum ve devlet
Gazneli devletlerine ait ordularda aşağıdaki birlik-
ilişkilerinin nasıl olması gerektiği anlatılmıştır.
lerden hangisinin yer alması söz konusu değildir?
Bu bilgilere göre Kutadgu Bilig’de;
A) Hassa ordusu
I. ideal yönetim anlayışının temel ilkeleri,
B) Gulam askerleri
II. devlet kurumlarının temel işlevleri ve görevleri,
III. toplumun devlet karşısındaki hak ve sorumluluk- C) Bağlı beylik ve devletlerin askerleri
ları D) Topçu birlikleri
hususlarından hangilerinin yer alması beklenir? E) Ücretli askerler
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
11. Divânü Lûgati’t-Türk ve onu izleyen başka eserle-
re kadar yazılı edebiyat örneklerimiz bilinmediği için
8. Gazneli hükümdarı Sultan Mahmut, Hindistan’a yaptı-
daha önceki yüzyıllara ait sözlü edebiyat örneklerini
ğı seferler sonucunda Kuzey Hindistan’ı topraklarına
Kaşgarlı’nın kitabından öğrenmekteyiz. Sagu denilen
katarak bu bölgede Müslümanlığın yayılmasını sağla-
ağıtlar, koşuk denilen koşmalar, sav denilen atasöz-
dı. Bu seferler sırasında büyük ganimetler ele geçirdi.
leri ve nazım şekillerinden başka, verdiği destan ör-
Gazneli Mahmut’un elde etmiş olduğu ganimetlerle
neklerine bakarak Alp Er Tunga adındaki kahramanın
Gazne şehri; parklar, bahçeler, zafer abideleri, camiler
varlığını da yine Divânü Lügati’t-Türk’ten öğrenmiş
gibi mimari eserlerle süslendi. Ayrıca Belh, Nişabur gibi
bulunuyoruz. Ayrıca eserde Türk Dünyası Haritası da
büyük şehirler de o devrin en güzel ve bakımlı beldeleri
bulunmaktadır.
oldu. Fethedilen Kuzey Hindistan, Türklerin uzun süre
hüküm sürdükleri bölgelerden biri hâline geldi. Bu bilgilere göre Divânü Lûgati’t-Türk’ün;
9. SINIF SARMAL TARİH

Bu bilgilere göre Gazneli Mahmut ile ilgili aşağıda- I. Anadolu mimarisi ile ilgili bilgiler vermesi,
kilerden hangisine ulaşılamaz? II. tarihi şahsiyetlerin tanınması,
A) Yayılmacı bir siyaset izlediğine III. Türk edebiyatına ait sözlü kaynaklara ışık tut-
B) Halifelik makamını ele geçirmeye çalıştığına ması

C) Cihat anlayışını benimsediğine özelliklerinden hangilerine sahip olduğu söylene-

D) Türk-İslam medeniyetine önemli eserler kazandır- mez?
dığına A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Devleti ekonomik olarak güçlendirdiğine D) I ve III E) II ve III

185
 –T TS SE ET
5 5–

OĞUZLARIN İSLAMİYET’İ KABULÜ - 1

1. Türk tarihinin önemli boylarından biri olan Oğuz- 4. Aşağıdaki yargılardan hangisinde bilgi yanlışlığı
ların adının geçtiği ilk kaynak aşağıdakilerden vardır?
hangisidir? A) Türk İslam tarihi Talas Savaşı’yla başlar.
A) Kutadgu Bilig B) Türklerin İslamiyet’e geç girmelerinde Emevilerin
B) Orhun Kitabeleri ırkçı tutumu etkili olmuştur.
C) Yenisey Yazıtları C) Dandanakan Savaşı Karahanlılarla Büyük Sel-
D) Divânü Lûgati’t-Türk çuklular arasında olmuştur.

E) Atabetü’l-Hakayık D) Türk İslam devletlerinden olan Karahanlılar ilk

kervansarayları yapmışlardır.
E) Katvan Savaşı’yla Büyük Selçuklu Devleti yıkılış
2. Oğuzların ilk zamanlarda; sürecine girmiştir.
I. Kök Türk,
II. Memlûk,
III. Uygur

devletlerinden hangilerinin hâkimiyeti altında ya-

şadıkları söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5. Selçuklular 1035 Nesa ve 1038 Serahs savaşla-
D) I ve III E) II ve III rında aşağıdaki devletlerden hangisiyle mücade-
le etmiştir?
A) Oğuz Yabgu Devleti
B) Harzemşahlar
AKLINDA KALSIN
C) Gazneliler
Büyük Selçuklu Devleti’nin Önemli Savaşları D) Karahanlılar
Maveraünnehir ve Türkistan hâkimiyeti için Gaz- E) Abbasiler
neli Devleti ile Yapılanlar: Nesa, Serahs, Dandana-
kan
Anadolu hâkimiyeti için Bizans ile Yapılanlar: Zap
Suyu, Pasinler, Malazgirt, Miryokefalon

6.
3. Kalabalık bir Türk Boyu olan Oğuzlar, Anadolu’ya
göç edip yerleşmişlerdir.

Bu olaya;
I. Gaznelilerin Karahanlılarla mücadele etmesi,
9. SINIF SARMAL TARİH

II. Anadolu’da bazı köy ve kasaba isimlerinin

Avşar, Bayındır, Yüreğir vb. olması,
III. X. yüzyıldan itibaren ilk Türk İslam devletlerinin
ortaya çıkması

durumlarından hangileri kanıt olarak gösterilebi- Görselde yer alan kitapta aşağıdakilerden hangi-
lir? sinin kesinlikle yer aldığı söylenemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Bozok B) Urartu C) Peçenek

D) I ve III E) II ve III D) Üçok E) Kayı

186
7. Türk İslam tarihinde önemli bir yeri olan; 10. Büyük Selçuklu Devleti’nin sınırlarını genişlete-
• Gazneli, rek büyük bir devlet hâline gelmesinde aşağıda
verilen özelliklerden hangisinin etkili olduğu söy-
• Büyük Selçuklu,
lenemez?
• Memlûklu
A) Yeni vatan arayışları
devletlerinin ortak özellikleri ile ilgili aşağıdaki-
B) Güçlü bir orduya sahip olmaları
lerden hangisi söylenebilir?
C) Deniz ticaretinden zenginleşmeleri
A) Türkçeyi resmî dil olarak kullanmışlardır.
D) Devlet adamlarının yetenekli olması
B) Halkın çoğunluğu Türklerden oluşmuştur.
E) Türkmen göçleriyle nüfusunun artması
C) Türk veraset sistemini uygulamışlardır.
D) Hicaz bölgesine egemen olmuşlardır.
E) Abbasi halifesini himaye etmişlerdir.

11. Türk-İslam devletlerinde olay ve sonuçları eşleş-

tirmelerinden hangisinin yanlış olduğu söylene-
8. Tarih öğretmeni Selim Bey; “Savaşın bitimiyle Tuğ- bilir?
rul Bey, Çağrı Bey ve İnanç Yabgu öğle üzeri, atla- Olay Sonuç
rından inerek secdeye vardılar ve bu büyük lütfundan
A) Melikşah’ın Selçuklularda taht kavgaları-
dolayı Allah’a şükrettiler. Bütün Selçuk beyleri, kurul-
ölümü nın yaşanması
tay kararı ile Tuğrul Bey’in sultanlığını ilan merasimi
yapmıştır. Bu merasimle ‘Savaş sahasında derhal B) Dandanakan Gaznelilerin yıkılma süreci-
çadır ve taht kurup Tuğrul Bey’i üzerinde oturttular Savaşı ne girmesi
ve bütün beyler onu Horasan hükümdarı olarak se-
C) Hıttin Eyyubilerin Kudus’ü fethet-
lamladılar.’ Böylece Büyük Selçuklu Devleti kuruluş
Savaşı mesi
sürecini tamamladı, Gazneli Devleti ise zayıflayarak
bölgedeki etkinliğini kaybetti.” şeklinde bir anlatım D) Katvan Büyük Selçuklu Devleti’nin
yapıyorsa aşağıdaki savaşlardan hangisinin so- Savaşı yıkılış sürecine girmesi
nuçlarından bahsettiği söylenebilir?
E) Malazgirt Anadolu’nun Türkleşme sü-
A) Pasinler B) Talas C) Dandanakan Savaşı recinin tamamlanması
D) Malazgirt E) Hıttin

9. XI. yüzyılda Anadolu’ya yönelik Türk akınları başla-

mıştır. Büyük Selçuklu yönetimi, Oğuz Türklerini yurt
edinebilmeleri için Anadolu’ya yönlendirmiştir.
12. Sultan Alp Arslan Dönemi’nde İslam dünyasında-
9. SINIF SARMAL TARİH

Bu bilgilerden yola çıkılarak Selçukluların aşağı- ki ilim ve fikir adamları ülkedeki medreselere davet
dakilerden hangisini amaçladığı söylenebilir? edilmişler ve orada maaşlı müderrisler olarak hizmet
A) Haçlı akınlarını Anadolu’da durdurmayı vermeleri sağlanmıştır.

B) Anadolu’yu sömürge toprağı olarak kullanmayı Bu gelişmeler Selçuklularda aşağıdaki alanlar-

C) Anadolu’ya yerleşmeyi
D) Anadolu’daki yerli halkları göçe zorlamayı
E) Avrupa’ya yapılacak fetihler için Anadolu’yu üs
olarak kullanmayı
dan hangisine öncelikle önem verildiğinin gös-
tergesidir?
A) Eğitim B) Nüfus C) Ordu
D) Mimari E) Yönetim

187
 –T TS SE ET
6 6–

OĞUZLARIN İSLAMİYET’İ KABULÜ - 2

1. ---- Savaşı’nın Bizans ve Büyük Selçuklu orduları
arasında yapılan ilk önemli mücadele olduğu kabul
edilir. Bu mağlubiyetle gücü kırılan Bizans, Malazgirt
Savaşı’na kadar Büyük Selçukluların karşısına çıka-
mamıştır.
Parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han-
gisi yazılmalıdır?
A) Talas B) Nesa C) Serahs
D) Pasinler E) Dandanakan
3. Malazgirt Meydan Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun
kapıları Türklere açıldı ve Sultan Alp Arslan “Toprak
fethedenin malıdır.” diyerek Türk tarihinde yeni bir
dönemi başlattı.
Alp Arslan’ın bu politikayla;
I. Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmak,
II. Gazneli Devleti’nin baskılarına boyun eğme-
mek,
III. Anadolu’da yağmacı bir fetih politikası uygula-
mak

amaçlarından hangilerine ulaşmaya çalıştığı söy-

lenebilir?

UNUTMA A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III
Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları
• Uz ve Peçenek Türklerinin Selçukluların tarafına
geçmesiyle, Sultan Alp Arslan büyük bir zafer kazandı
ve Bizans İmparatoru esir olarak ele geçirildi.
• Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı ve Türkler kitle-
ler halinde Anadolu’ya yerleşmeye başladı.
• Anadolu’ya yerleşen Türkler tarafından birçok Türk
beyliği kuruldu ve Anadolu Türk tarihi başladı. 4. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla ortaya
• Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı büyük çıkan devletler veya atabeylikler arasında aşağı-
ölçüde azaldı. dakilerden hangisi yoktur?
• Anadolu’da Türk kültür ve medeniyetinin temelleri A) Kirman Selçukluları B) Salgurlular
atıldı ve birçok eser inşa edilmeye başlandı.
C) Tahiriler D) İldenizliler
• Türklerin ilerlemesine engel olamayacağını anlayan
Bizans, Avrupa’dan yardım istedi. Bu durum Haçlı E) Zengiler
Seferleri’nin başlamasına neden oldu.

2. I. Abbasi halifesinin Sultan Alp Arslan’a “İslam 5. Aşağıdaki olaylardan hangisinin Büyük Selçuk-
ülkelerinin sultanı” unvanını vermesi luların İslam dünyasındaki saygınlığını arttırdığı
9. SINIF SARMAL TARİH

II. Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması ile söylenemez?

Anadolu’nun fetih sürecinin hızlanması A) Katvan Savaşı
III. Büyük Selçukluların Abbasi halifesinin koruyu- B) Pasinler Savaşı
culuğunu üstlenmesi
C) Malazgirt Savaşı
Bu bilgilerden hangilerinin Malazgirt Zaferi’nin D) Tuğrul Bey’in Bağdat Seferi
sonuçlarından birisi olduğu söylenemez?
E) Nizamiye medreselerinin kurulması
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

188
6. “Büyük Selçuklu Devleti Siyasi Gelişmeleri” konusu- 9. Büyük Selçuklu Devleti’nde Melikşah’ın ölümünden
nu araştıracak bir grup öğrenci kendi aralarında; hemen sonra eşi Terken Hatun, halifenin onayını
Emre: Tuğrul Bey Dönemi alarak 1092’de 4 yaşındaki oğlunun tahta çıkması-
Deniz: Kutluk Bey Dönemi nı sağladı. Nizâmülmülk taraftarlarının desteklediği
Melikşah’ın diğer oğlu Berkyaruk, kardeşiyle girdiği
Okan: Bilge Kağan Dönemi
taht mücadelesini kazanarak tahta çıktı. Ancak Ter-
Ece: Melikşah Dönemi
ken Hatun önce Berkyaruk’un dayısı İsmail Yakuti’yi
Aysun: Sancar Dönemi
daha sonra da amcası Tutuş’u yönetime karşı isyan
konuları için bir iş bölümü yapmış ancak bazı öğren- ettirdi.
ciler ödevle ilgili olmayan konular seçmiştir.
Bu gelişmelerin Büyük Selçuklu Devleti’nde aşa-
Buna göre öğrencilerden hangilerinin yanlış konu ğıdakilerden hangisine ortam hazırladığı savunu-
seçimi yaptığı söylenebilir? labilir?
A) Emre – Deniz A) Kut anlayışının terk edilmesi
B) Deniz – Okan
B) Arapların devlet yönetimine hâkim olmaları
C) Ece – Aysun
C) Hasan Sabbah’ın Bâtınîlik faaliyetlerine başla-
D) Ece – Okan
ması
E) Aysun – Emre
D) Moğol İlhanlı Devleti’nin kurulması
E) Merkezî otoritenin zayıflaması

7. 1118 tarihinde Mehmet Tapar’ın ölümü sonrası

tahta çıkan, Selçuklu Devleti’ni yeniden düzenle-
yerek “Sultan-ı Azam” unvanını alan ve Gaznelile-
re ve Karahanlılara karşı yeniden güçlü bir devle-
tin kurulmasında etkili olan Selçuklu hükümdarı
aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuğrul Bey B) Sultan Süleyman 10. Büyük Selçuklularda ağır siyasi suçların görüşü-
lüp karara bağlandığı divan aşağıdakilerden han-
C) Sultan Sencer D) Sultan Melikşah
gisidir?
E) Sultan Mesut
A) Divan-ı Mezalim
B) Divan-ı İnşa

8. Selçuklu ordu teşkilatını oluşturan aşağıdaki C) Divan-ı Arz

askerî birimlerden hangisinin tanımı yanlış yapıl- D) Divan-ı İstifa
mıştır? E) Divan-ı İşraf
A) Ücretliler Belli bir bedel karşılığında veya
ve Gönül- kendi istekleri ile orduya katılan
lüler askerlerdir.
B) Hassa Sultanın daveti üzerine Türk-
Askerleri menlerden savaş zamanında
orduya katılan askerlerdir.
C) Gulamân-ı Farklı milletlerden seçilip özel 11. Aşağıdakilerden hangisi Büyük Selçuklu Dev-
9. SINIF SARMAL TARİH

Saray olarak yetiştirilen ücretli askerler leti’nin özelliklerinden biri değildir?

olup, doğrudan sultana bağlı- A) Çok uluslu yapıya sahiptir.
dırlar.
B) Dandanakan Savaşı ile resmen kurulmuştur.
D) İkta İkta sahibi olanların, ikta gelirleri
C) Anadolu’nun Türk yurdu olmasında etkili olmuş-
Ordusu karşılığı beslemek zorunda ol-
tur.
dukları askerlerdir.
E) Yardımcı Selçuklulara bağlı devlet veya D) Kösedağ Savaşı ile yıkılış sürecine girmiştir.
Kuvvetler beyliklerin savaş zamanında E) En geniş sınırlara Melikşah Dönemi’nde ulaşıl-
gönderdikleri askerlerdir. mıştır.

189
 –T TS SE ET
7 7–

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM VE TOPLUM YAPISI – 1

1. İlk Türk İslam devletlerindeki ikta sistemine göre dev- 2. Türkler, Müslüman olduktan sonra eski Türk gele-
let memurlarına bir bölgenin tarımsal ürün gelirlerinin nekleri ile İslami ilke ve kurallarını birleştirip kaynaş-
bir kısmı ve yönetimi, asker yetiştirilmesi karşılığında tırarak yeni bir devlet tipi oluşturmuştur.
verilmektedir.
Buna göre Türk İslam devletlerindeki;
Bu duruma bakılarak aşağıdakilerden hangisi I. cihan hâkimiyeti düşüncesi,
söylenemez?
II. kut anlayışı,
A) İkta arazileri hizmet karşılığında verilmiştir.
III. sultan unvanı
B) Askerî ve idarî işler bir arada yürütülmüştür.
unsurlarından hangileri eski Türk devlet gelene-
C) Üretime önem verilmiştir.
ğinin devam ettirildiğinin göstergesidir?
D) Askerî yapı içerisinde farklı ırk ve dine sahip top-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
luluklar yer almıştır.
D) I ve II E) II ve III
E) Merkeze uzak eyaletlerde devlet otoritesi kurul-
maya çalışılmıştır.

3. Nizamiye Medreselerinin kuruluş amaçları ara-

sında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Din adamı ihtiyacını karşılamak
B) İslam inancını Balkanlara yaymak
C) Oğuzların İslam inançlarını pekiştirmek
AKLINDA BULUNSUN D) Selçuklu topraklarında yıkıcı ve bölücü faaliyetle-
ri önlemek
İlk Türk İslam Devletlerinde E) Yönetim kademeleri için memur yetiştirmek
Yeni Hükümdarlık Sembolleri

Cuma ve bayram namazlarında hü-

kümdarın adının, unvanının ve lakap-
Hutbe
larının imam tarafından okunup dua
edilmesi
4. Büyük Selçuklu ordusu;
• devletin ve hükümdarın dayandığı başlıca kuvvet
Abbasi halifelerinin hâkimiyet sembolü
olarak Türk hükümdarlarına gönderdik- olan Gulaman-ı Saray Askerleri,
Tıraz
leri elbise. Bu elbisenin üzerinde hü- • sipahilerden oluşan ve her an sefere çıkmaya
kümdarın adı ve unvanı yer alır. hazır olan Hassa Ordusu,
• ikta sahiplerinin verdiği İkta Askerleri,
Çetr Saltanat şemsiyesi
• gönüllüler, ücretliler ve Türkmen kuvvetlerinden
meydana gelmiştir.
9. SINIF SARMAL TARİH

Abbasi halifelerinin, Türk hükümdarla-

Menşur rının iktidarını onayladıklarına dair gön- Buna göre Büyük Selçuklu ordusu için,
derdikleri belge I. Bazı birlikler paralı askerlerden oluşturulmuştur.
II. Toprak sisteminden yetiştirilen askerlere sahiptir.
Abbasi halifeleri tarafından hükümdara
III. Birliklerin tamamı süvarilerden oluşmuştur.
Hilat gönderilen külah, kemer, kılıç, para,
bayrak gibi hediyeler yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

190
5. Hükümdarın şahsına bağlı olan saray, aynı zamanda 9. Türk İslam devletlerindeki;
devletin yönetildiği yerdi. Bu yüzden saray teşkilatın- • Divan-ı İstifa,
da birçok görevli yer alıyordu.
• Divan-ı Berid,
Aşağıdakilerden hangisi Büyük Selçuklu Dev- • Divan-ı Arz
leti’nin sarayında bulunan görevliler arasında yer
kurumlarının varlığı;
almaz?
I. maliye,
A) Hâcibü’l-hüccâb B) Melik
C) Çaşnigir D) Candar
II. ordu,
III. haberleşme
E) Camedar
alanlarından hangilerine önem verildiğinin kanıtı
6. Büyük Selçuklularda bütün devlet işleri “Divan-ı Sal- olarak gösterilebilir?
tanat” (büyük divan) tarafından yürütülürdü. Divan-ı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Saltanat’ın başında hükümdarın birinci derecede
D) I ve III E) I, II ve III
yardımcısı olan vezir bulunur, devlet meseleleri bu
divanda görüşülüp karara bağlanırdı.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Divan-ı Sal-

tanat’ın İlk Türk devletlerindeki karşılığı olarak 10. Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı Sultan Alp
gösterilebilir? Arslan ve veziri Nizâmülmülk’ün, Fatimiler ve Ba-

A) Buyruk B) Budun C) Yabgu tınilerin yıkıcı ve bölücü faaliyetlerine karşı aşa-

ğıdaki önlemlerden hangisini aldığı söylenebilir?
D) Ayukı E) Urug
A) İkta sistemine son vermek
7. Büyük Selçuklularda; B) Harzemşahlarla işbirliği yapmak
I. sultan adına para bastırılması, C) Nizamiye Medreselerini kurmak
II. sarayın kapısında belirli vakitlerde nevbet çalın- D) Farklı etnik kökenli insanları göçe zorlamak
ması,
E) Anadolu’ya düzenlenen akınlara ara vermek
III. ülkenin her yerinde sultan adına hutbe okutul-
ması,
IV. savaşlarda ve gezilerde hükümdarın başının
üzerinde çetr denilen şemsiyenin tutulması
11 Bağdat Nizamiye Medresesi’nde görevlendirilen
gibi uygulamalardan hangilerinin hükümdarlık ve “Şerefü’l-ümme” unvanı alan âlim aşağıdakiler-
alametleri arasında yer aldığı söylenebilir? den hangisidir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV A) Gazali B) Farabi C) İbn-i Sina
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV D) İbn-i rüşd E) Harizmi

8. Büyük Selçuklularda hukuk, şer’i ve örfi olmak üzere

ikiye ayrılırdı. Şer’i hukuk temelini İslam hukukundan
alırdı. Örfi hukuk ise devlet kurumlarının çalışmasını
12. Sultan Alp Arslan’a dokuz yıl ve Sultan Melik-
düzenleyen ve temelini eski Türk geleneğinden alan
şah’a yirmi yıl vezirlik yapan Nizamülmülk’ün,
hukuk kurallarıydı.
ünlü eseri “Siyasetnâme”de;
9. SINIF SARMAL TARİH

Buna göre şeri ve örfi hukuk işlerinin yürütülme- I. hükümdarların görev ve sorumlulukları,
sinden sorumlu görevliler aşağıdakilerden han-
II. kadınların giyim tarzı,
gisinde birlikte verilmiştir?
III. ideal yönetim anlayışı
A) Kadi’ül-kudat – Camedar
B) Hâcibü’l-hüccâb – Camedar konularının hangilerinden bahsetmesi beklene-
mez?
C) Hâcibü’l-hüccâb – Emir-i dad
D) Şeyhülislam – Çaşnigir A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

E) Kadi’ül-kudat – Emir-i dad D) I ve III E) II ve III

191
 –T TS SE ET
8 8–

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM VE TOPLUM YAPISI – 2

1. Büyük Selçuklularda eğitim alanında Arapça daha 3. Büyük Selçuklu ordusu dönemin en büyük askerî
çok kullanılan bir dil olurken edebiyatta Farsça ön kuvvetlerinden biri idi. Selçukluların ordu teşkilatı
plana çıkmıştır. daha sonra kurulan Türk devletlerinde bazı deği-
şikliklerle uygulanmıştır. Selçuklu ordusunun gezici
Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden
hastaneleri ve hamamları vardı. Orduda hafif silah
hangisinin etkisinden söz edilebilir?
olarak ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak, sökü, bozdoğan
A) Örfi hukuku B) Coğrafi konum da denilen topuz, gürz, balta, nacak, pala, zırh kulla-
nılırdı.
C) Cihat anlayışı D) İkta sistemi
Buna göre Büyük Selçuklu ordusu için aşağıda-
E) Ekonomik şartlar
kilerden hangisi söylenebilir?
A) Emevi askerî teşkilatlanması örnek alınarak ku-
rulmuştur.
2. İkta sisteminin temel özellikleri ile ilgili aşağıda-
B) Kale kuşatmalarında etkili olamamıştır.
kilerden hangisi söylenebilir?
C) Ateşli silahları etkin bir şekilde kullanmıştır.
A) Esnaf ve zanaatkârların denetimini sağlamıştır.
D) Kendisinden sonraki Türk ordularına örnek teşkil
B) Devlet memurları, ikta toprağını işletme hakkına
etmiştir.
sahip değildir.
E) Süvari birlikleri çoğunluktadır.
C) İslamiyet’in ilk dönemlerinden itibaren uygulan-
mıştır.
D) Merkezî otoritenin bozulmasında etkili olmuştur.
E) Adalet işlerinin yürütülmesi sağlanmıştır.
4. Büyük Selçuklu Devleti’nde Sultan Melikşah, büyük
harcamalar yaparak İsfahan ve Bağdat’ta rasathane-
ler kurdurmuştu. Devrin en önemli âlimleri arasında
ÖNEMLİ Ömer Hayyam, Îsfizârî, El-Vâsıtî yer alır. El-Hazini
Büyük Selçuklu Devleti’nin enlem ve boylamlarını
İkta Sistemi gösteren “Zîc-i Sencerî ” yi hazırlamıştır.
• İlk kez Hz. Ömer Dönemi’nde uygulanmaya başla-
Buna göre Büyük Selçuklularda;
nan bu sistem, Selçuklular Dönemi’nde Nizamülmülk
I. astronomi,
tarafından geliştirilmiştir.
• Bu sistemde devlete ait topraklar (mirî) kişilere hizmet II. coğrafya,
karşılığında bırakılır, kişiler bu toprağı köylülere kiralar, III. felsefe
elde ettiği kira ve vergiler ile asker yetiştirirlerdi.
alanlarının hangilerinde çalışmalar yapılmıştır?
• Bu sistem sayesinde Türk İslam devletlerinde çiftçi-
ler, memurlar ve askerler geçimlerini aynı topraktan A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sağlamışlardır. D) I ve III E) II ve III
• İkta sistemi sayesinde toprakların işletilmesi sağ-
lanmış, vergilerin toplanması kolaylaşmış, hazineden
9. SINIF SARMAL TARİH

herhangi bir harcama yapılmadan ordu kurulmuştur.

• İkta sahipleri, aldıkları topraklar ve bu topraklardan
elde ettikleri gelirlere karşılık taşrada güvenliği de
sağlamışlardır.
• İkta sistemi ile merkezle eyaletler arasındaki para
transferi sorunu da ortadan kaldırılmış, toprağın dev-
lete ait olması sayesinde devlete karşı gelebilecek
zengin bir sınıfın varlığı da engellenmiştir.
5. İslam devletleri dışında Büyük Selçuklu Devleti
gibi Türk İslam devletlerinde de uygulanan “ikta
sistemi”nin aşağıdakilerden hangisine doğrudan
katkı sağladığı söylenemez?
A) Ekonomi B) Diplomasi C) Askerî
D) Tarım E) Asayiş

192
6. 8.
BÜYÜK İSLAM ALİMİ:
İMAM-I GAZALİ
İslam dünyasında unvanı Hüccet-ül-İslam
olan kelam ve ahlak alimi İmam-ı Gazali’nin
457 kitap yazdığı ancak günümüze sadece
75 eserinin ulaştığı belirtiliyor.
Gazali, Avrupalı filozofların dünyanın
tepsi gibi düz olduğu iddia ettikleri
dönemde ilim ve felsefelerinin yanlış
olduğunu ispat ederek, dünyanın yuvarlak
olduğunu açıkladı.
Karaciğerde kanın zehir ve mikroplardan
temizlenip tazelendiğini, safra ve lenfle
zararlı madde eriyiklerinin kandan ayrıldığını
ve böylece dalağın, böbreklerin ve safra
kesesinin rollerini, kanın madde miktar-
larındaki oranın değişmesi sonucunda vücut
sıhhatinin bozulacağı gibi tıp alanında pek
çok konuyu delilleriyle ortaya koydu.
Görselde yer alan afişi öğrencilerine gösteren Zehra
öğretmen, öğrencilerine afişteki bilgilerden yola çıka-
rak Gazali ile ilgili birer cümle söylemelerini istemiştir.
Öğrencilerinden;
Hüseyin: Farklı alanlarla ilgilenmiş bir alimdir.
Ayla: Yazdığı eserlerin bazıları ile ilgili bilgi sahibi de-
ğiliz.
Feride: Günümüz modern bilimin ilkeleri doğrultusun-
da tespitlerde bulunmuştur.
Atakan: Semerkant ve Nizamiye medreselerinde eği-
tim almıştır.
Hülya: Tıp, astronomi ve naklî bilimlerde çalışmalar-
da bulunmuştur.
demiştir.
Bu öğrencilerden hangisi afişteki bilgiler doğrul-
tusunda hareket etmemiştir?
A) Hüseyin B) Ayla C) Feride
D) Atakan E) Hülya
7. Selçuklularda sosyal yapı, Orta Çağ Avrupa’sından
tamamen farklıdır. Toplum; Selçuklu hanedanı ve
mensupları başta olmak üzere askerî ve mülki rical
ile devlet teşkilatı dışında kalan ahaliden meydana
geliyorsa da Avrupa’daki gibi sınıf, Hindistan’daki gibi
kast sistemi mevcut değildi.
Bu durumun Selçuklularda aşağıdakilerden han-
gisini kolaylaştırdığı söylenebilir?
A) Nizamiye medreselerinde Müslümanlara eğitim
verilmesini
B) Cihan hâkimiyeti anlayışının benimsenmesini
C) Şeri ve örfi hukukun uygulanmasını
D) Hükümdarın divana başkanlık edebilmesini
E) Halktan birinin üst düzey devlet görevlisi olabilmesini
193
Kavram Tanım
A Mali işlerden sorumlu divan
Divan-ı
Askerî işlerden sorumlu divan
Arz
Hükümdar ve ailesinin elbiseleriyle
Camedar
ilgilenen görevli
Sarayın genel sorumlusu ve saray
B
çalışanlarını denetleyen görevli
Sarayın ve hükümdarın güvenliğin-
Candar
den sorumlu olan görevli
Verilen tabloda harflerle gösterilen yerlere sırasıy-
la gelmesi gereken kavramlar hangileridir?
A) Divan-ı İstifa – Hâcibü’l-hüccâb
B) Divan-ı İnşa – Çaşnigir
C) Divan-ı İşraf – Emir-i dad
D) Divan-ı Berid – Kadiü’l-kudat
E) Divan-ı Saltanat – Emir-i dad
9. Büyük Selçuklu Devleti’nde mimari ve sanat alanın-
daki faaliyetler İslam medeniyeti içerisinde yeni bir
dönemi temsil etmiştir. Türkler kültür unsurlarını İslam
medeniyetine aşılayarak yeni bir kimlik ve güç kazan-
dırmıştır.
Buna göre Büyük Selçuklu Devleti’nin aşağıdaki
şehirlerden hangisinde mimari alanda iz bıraktığı
söylenemez?
A) Edirne B) Semerkant C) İsfahan
D) Bağdat E) Merv
10. Büyük Selçuklu Devleti’nde Divan-ı Mezâlim, haksızlı-
ğa uğrayan kişinin başvurması sonucunda kurulurdu.
Ancak haksızlık yapan memur ise birisinin başvuru
yapması beklenmeden harekete geçilirdi. Mezâlim
hâkimi davaları yürütürken gerekli gördüğü her türlü
araştırmayı da yapardı. Bu mahkemelere gayrimüs-
limler de başvurabilirdi. Yapılan duruşmalarda eşitliğe
önem verilir, davalar iyice araştırılmadan ve deliller
incelenmeden karar verilmezdi.
Bu bilgilere göre Divan-ı Mezâlim ile ilgili,
9. SINIF SARMAL TARİH
I. Müslüman olmayanlara da hizmet vermektedir.
II. Yargılamalar adil bir şekilde yapılmaya çalışıl-
mıştır.
III. Halkın devlete olan güveni sağlanmaya çalışıl-
mıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
 ETKİNLİK

A Aşağıdaki açıklamaların karşılıklarını altlarına yazınız.

b) 751 tarihinde gerçekleşen c) Arap olmayan milletler içerisinde

a) Hükümdarlık yetkisinin Tanrı
Türklerin İslamiyet’e girmesinde ilk kez İslamiyet’i kabul eden
tarafından verildiğine inanılması
etkili olan savaş Kuzey Afrika halkı

e) El-Mücahit, El-Gazi unvanları ile f) Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek

d) Hz. Muhammed’in Kubbetu’l-Türkî
tanınan Karahanlılarda İslamiyet’i bu bölgede İslamiyet’in yayılmasını
çadırında kaldığı savaş
kabul eden hükümdar sağlayan Gazneli hükümdarı

g) İlk Türk İslam devletlerinden

h) Bozok ve Üçok olmak üzere iki ı) Alp Arslan’dan sonra tahta çıkan
itibaren Türklerde mülk
kola ayrılan Türk topluluğu Selçuklu hükümdarı
kelimesinin karşılığı

B Aşağıdaki tabloda verilen kavramlar ve açıklamalarını eşleştiriniz.

Kavram Açıklama

..... 1 Çetr A. Üst düzey davaların görüldüğü Selçuklu divanı

..... 2 Emir-i dad B. Mali işlerden sorumlu Selçuklu divanı

..... 3 Hâce C. Karahanlı vezirlerine verilen unvan

..... 4 Türkmen D. Hassan Sabbah’ın savunuculuğunu yaptığı dinî ve siyasi akım

..... 5 Hâcibü’l-hüccâb E. Türklerin İslamiyet’ten önce çoğunlukla benimsediği inanç

9. SINIF SARMAL TARİH

..... 6 Gök Tanrı F. Hükümdarlık sembolü olarak kullanılan şemsiye

..... 7 Divan-ı İstifa G. Selçuklu saray teşkilatından sorumlu en üst düzey yönetici

..... 8 Yuğruş H. Oğuz boylarında Müslümanlığı kabul edenler

..... 9 Divan-ı Mezalim I. Örfi hukuktan sorumlu üst düzey devlet görevlisi

.....10 Bâtınilik J. Gazneli vezirlerine verilen unvan

194
 C Aşağıdaki savaşlar ve bu savaşlarda yer alan devletleri örnekte verildiği gibi eşleştiriniz.

Selçuklu Gazneli Bizans Abbasi Çin Karahitay

Dandanakan ✓ ✓

Pasinler

Malazgirt

Nesa

Katvan

Talas

Serahs

D Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere tabloda verilen kelimelerden uygun olanları yerleştiriniz.

Nevbet Rasathane Sultan-ı Azam Gazali Tıraz

Divan-ı Saltanat Kadi’ül-kudat Melikname Alp Arslan Kutadgu Bilig

1. Tuğrul Bey’den sonra başa geçen .............................. 1064 tarihinde Ani ve Kars kalelerini ele geçirdi.

2. Bağdat’taki Nizamiye Medresesi’nin başına “Şerefü’l-ümme” unvanıyla .............................. getirilmiştir.

3. Selçuklularda ................................................. şeri hukukun başında yer alır.

4. ........................................................... Selçukluların kökenini anlatan anonim eserdir.

5. Selçuklu sarayında hükümdarlık sembolü olarak kullanan davula .............................................. denir.

6. ................................................. astronomi çalışmalarında gözlemevi olarak kullanılır.

7. Selçuklularda bütün devlet işleri ................................................. adlı meclis tarafından yürütülmüştür.

9. SINIF SARMAL TARİH

8. Sultan Sencer, Selçuklu Devleti’ni yeniden düzenleyerek ........................................... unvanını almıştır.

9. İlk Türk İslam devletlerinde hükümdarlar ................................................. denilen kendi ad ve lakaplarının yazılı olduğu,
süslemeli özel giysiler giyerdi.

10. Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınan ........................................... siyasetname türünde bir eserdir.

195
 –T TS SE ET
9 9–

ÜNİTE TESTİ - 1

2019 / TYT 4. 1. Divan-ı İşraf A Ordu

1. Gazneli Mahmut, Abbasi halifesini Büveyhoğulları- 2. Emir-i dad B Eğitim

nın baskısından kurtarmış ve bu hizmetine karşılık 3. Gulam C Hukuk
olarak Abbasi halifesinden Sultan unvanını almıştır.
4. Medrese D Yönetim
Bu bilgiyle aşağıdakilerden hangisine ulaşılabi-
lir? Tabloda yer alan kavram ve alanların eşleştirme-
si aşağıdakilerden hangisinde doğru bir biçimde
A) Gazneli Mahmut’un İslam dünyasının önemli bir
siyasi gücü olduğuna verilmiştir?

B) Abbasi halifesinin siyasi yetkilerini Gazneli A) 1. B - 2. D - 3. C - 4. A

Mahmut’a bıraktığına B) 1. C - 2. A - 3. B - 4. D
C) Türkler arasında İslamiyetin hızla yayıldığına C) 1. B - 2. A - 3. D - 4. C
D) İslam dünyasında mezhep çatışmalarının son D) 1. D - 2. C - 3. A - 4. B
bulduğuna
E) 1. A - 2. B - 3. C - 4. D
E) Gazneli Mahmut’un İslam dünyasında siyasi bir-
liği sağladığına

2. Daha ilk savaşlardan itibaren Türkleri tanıyan Müs-

lüman Araplar; onların cesur, disiplinli, sadık, güzel 5. Türklerin Müslüman olmasının;
görünüşlü ve gösterişli olduklarını görmüşlerdir.
I. Müslümanların ilk kez Arabistan dışında da
Daha sonra halife Mansur ve Harun Reşid dönem-
etkili olması,
lerinde halifenin ve devlet büyüklerinin hizmetlerinde
görevlendirilenler arasında Türkler de vardı. Halife II. İslamiyet’in geniş alanlara yayılması,
Me’mun, kardeşi Emin ile yaptığı taht mücadelesinde III. İslam kültür ve medeniyetinin gelişmesi
emrindeki Türk savaşçılara güvenmiştir.
durumlarından hangilerine ortam hazırladığı söy-
Bu bilgilere göre,
lenebilir?
I. İslam devletlerinde Türk hükümdarlar tahta çık-
mak için mücadele etmişlerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. Türkler ilk kez Emeviler Devri’nde Müslüman- D) I ve III E) II ve III
larla karşılaşmıştır.
III. Abbasiler Türkleri daha çok askerî alanda
değerlendirmişlerdir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

6. Büyük Selçuklu ve Gazneli Devletinin Ortak
Özellikleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. Hükümdarlarının sultan unvanı kullanma-
D) I ve III E) II ve III
ları
3. İslamiyet öncesi Türk topluluklarındaki Gök Tanrı II. Devletlerinin kuruldukları yerden isimlerini
inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlikler Türklerin almaları
İslamiyet’e geçişini kolaylaştırmıştır. III. Türk ve İran kökenli bir toplum yapısına
9. SINIF SARMAL TARİH

sahip olmaları
Buna göre Gök Tanrı dininde aşağıdakilerden
hangisinin bulunmasının Türklerin İslamiyet’e IV. Hindistan ve Çin’e akınlar düzenlemeleri
geçişini kolaylaştırdığı savunulamaz?
A) Tek Tanrı inancı Ömer Faruk’un tarih dersi için hazırlamış olduğu
B) Ahiret anlayışı tabloda yer alan maddelerden hangilerinin yanlış
olduğu söylenebilir?
C) Temizliğe verilen önem
D) Ayrıcalıklı din adamları sınıfının olmaması A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
E) Balbal adı verilen mezar taşları D) I, II ve IV E) II, III ve IV

196
7. Tuğrul Bey’in akıncılarını Anadolu’nun fethi ile
10. “Memleket tutmak için çok asker ve ordu lazımdır,
görevlendirmesi askeri beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç
vardır. Bu malı elde etmek için halkın zengin olması
gerektir, halkın zengin olması için de doğru kanunlar
Pasinler Savaşı’nın yapılması konulmalıdır. Bunlardan biri ihmal edilirse dördü de
kalır, dördü birden ihmal edilirse beylik çözülmeye
yüz tutar.”

Malazgirt Savaşı’nın gerçekleşmesi Kutadgu Bilig’deki bu ifadelerin,

I. Halk ve devlet arasındaki bağların kuvvetli
olması gereklidir.
---- kurulması II. Kut anlayışı devleti ayakta tutan en önemli
araçtır.
Verilen diyagramda boş bırakılan yere aşağıdaki-
III. Bireylerin gelirine bakılmaksızın vergiler her-
lerden hangisi getirilmelidir?
kesten eşit alınmalıdır.
A) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin
yargılarından hangilerine kanıt oluşturduğu söy-
B) Divan teşkilatının
lenebilir?
C) Karahanlı Devleti’nin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) İkta sisteminin
D) I ve III E) II ve III
E) Nizamiye Medreselerinin

11. 1055 yılından itibaren Bağdat camilerinde artık hut-

8. İslamiyet’i kabul ederek Karahanlı Devleti’nin ilk
Müslüman Türk devleti olmasını sağlamış, Türkler
arasında İslamiyet’in yayılması için mücadele et-
miş ve bu nedenle El-Mücahit, El-Gazi unvanları ile
anılmış hükümdar aşağıdakilerden hangisidir?
A) Abdülkerim Satuk Buğra Han
B) Yusuf Kadır Han
beler Tuğrul Bey adına okunmaya başlanmıştır. Ab-
basi halifesi de sarayında Abbasi ve Büyük Selçuklu
devlet yöneticilerinin bulunduğu büyük bir tören ger-
çekleştirmiştir.
Bu gelişmelerin yaşanmasında aşağıdakilerden
hangisinin doğrudan etkili olduğu söylenebilir?
A) Türklerin Talas Savaşı’nda Abbasi ordusuna
destek vermesinin
B) Tuğrul Bey’in Büveyhoğullarına karşı Abbasi ha-
lifesini korumasının

C) Bilge Kül Kadır Han C) Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusunun mağlup

edilmesinin
D) Alp Tigin
D) Selçukluların Anadolu’ya yerleşmesinin
E) Sultan Mesud
E) Ani ve Kars kalelerinin Selçuklu hâkimiyetine gir-
mesinin

12. “Sultan” kelime olarak “güç”, “otorite”, “yönetici” an-

lamlarına gelir. Genelde bağımsızlığını ilan eden İs-
9. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasında;
9. SINIF SARMAL TARİH

lam hükümdarı tarafından kullanılmıştır. Aynı kökten

I. Bâtınilerin faaliyetleri, gelen saltanat kavramı da hükümdarlık ve iktidarın
II. taht kavgaları, veraset yoluyla intikali demektir.

III. Katvan Savaşı’nın yaşanması Buna göre aşağıdaki hükümdarlardan hangisinin

“sultan” unvanını kullanması söz konusu değildir?
durumlarından hangilerinin etkisinden söz edile-
bilir? A) Gazneli Mesut B) Kül Tigin

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Tuğrul Bey D) Alp Arslan

D) I ve III E) I, II ve III E) Melikşah

197
 1– –T TS SE
0 01

TE
ÜNİTE TESTİ - 2

1. Hz. Osman Dönemi’nde İslam Devleti’nin sınırla- 3. Özge tarih dersi için bir kavram haritası hazırlamış
rı Ceyhun Nehri’ne kadar genişleyerek Türklerle ancak bazı hatalar yapmıştır.
Müslüman Araplar arasında mücadeleler başladı.
Emeviler Dönemi’nde İslam ordularının Horasan ve A. Çetr C. Otağ
Maveraünnehir bölgesini fethetmesi bu bölgedeki
Türklerle Müslüman Araplar arasında şiddetli savaş- Selçuklu Hükümdarlarına
lara neden oldu. Ait Semboller
Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisine ortam
hazırladığı savunulabilir? B. Atabey D. Nevbet
A) Çinlilerin Türk devletleri ile ittifak arayışına gir-
mesine Buna göre Özge, hangi kavramları silerse hatası-
B) Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinin gecikmesine nı düzeltmiş olur?

C) İslam medeniyetinin gelişmesine A) Yalnız A B) Yalnız B C) B ve D

D) Asya Hun Devleti’nin yıkılış sürecine girmesine D) A, B ve C E) B, C ve D
E) Sasani Devleti’nin güçlenmesine

4.
I. Kaşgarlı Mahmut Divânü Lûgati’t-Türk

ÖNEMLİ II. Ahmet Yesevi Divan-ı Hikmet

İlk Türk İslam Devletlerinde Hükümdar

Unvanları ve Sembolleri III. Edip Ahmet Yükneki Kutadgu Bilig
Unvanlar Semboller
Para Bastırmak, Otağ IV. Yusuf Has Hacip Atabetü’l-Hakayık
(Çadır), Çetr (Şemsiye),
Han, Hakan, İlig,
Hilat, Tıraz, Bayrak, Yukarıdaki tabloda verilenlerin doğru eşleşmesi
Sultan
Taht, Taç, Tuğ, Nevbet, için hangilerinin yer değiştirmesi gerekir?
Gaşiye (Eğer Örtüsü)
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
D) II ve IV E) III ve IV

2. İlk Türk İslam devletlerinde hükümdarlar; orduyu ko- 2020 / AYT

muta etmek, divana başkanlık etmek ve üst düzey
devlet memurlarının tayinini yapmak gibi geniş yet- 5. Büyük Selçuklu Devleti’nde hanedan üyeleri ve vali-
kilere sahiptiler. Ancak bu yetkileri sınırsız kullana- lerin, hüküm sürdükleri bölgelerde kendilerine bağlı
9. SINIF SARMAL TARİH

mazlardı. askerî birlikleri vardı.

Hükümdarın aşağıdaki özelliklerinden hangisi Bu uygulama aşağıdakilerden hangisiyle ilişki-

yetkilerinin kısıtlanmasında etkili olmuştur? lendirilemez?

A) Töre hukukuna bağlı olması A) İktidar mücadeleleriyle

B) Sultan unvanını kullanması B) Egemenlik anlayışıyla

C) Cihat anlayışını benimsemesi C) İkta sistemiyle

D) Sosyal devlet anlayışına sahip olması D) Atabeyliklerin oluşmasıyla

E) Adına hutbe okutması E) Merkezî otoritenin güçlenmesiyle

198
6. “Büyük Selçuklu Devleti, hukuk ve haberleşme ko-
nularına önem vermiştir.” diyen bir araştırmacı
aşağıdaki divanlardan hangilerini görüşüne kanıt
olarak gösterebilir?
A) Divan-ı Arz – Divan-ı İstifa
B) Divan-ı Mezalim – Divan-ı Hatun
C) Divan-ı Berid – Divan-ı Mezalim
D) Divan-ı İşraf – Divan-ı Arz
E) Divan-ı Hatun – Divan-ı İstifa
10. İlk Türk-İslam devletlerinde hükümdarlığın sem-
bolü olarak saray önünde; namaz vakitlerinde,
savaşlarda ve törenlerde çalınan davul aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Tıraz B) Tevki C) Nevbet
D) Çetr E) Gaşiye

11. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde olduğu gibi Bü-

yük Selçuklu Devleti’nde de ülke, hükümdar ailesinin
ortak malı kabul edilmiştir. Böylece ilk Türk devletle-
7. Büyük Selçuklu Devleti’nin kökeni ile ilgili;
rindeki kut anlayışı, Selçuklularda da devam etmiştir.
I. Divan-ı Hikmet,
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine neden
II. Meliknâme,
olduğu söylenebilir?
III. Tarih-i Âl-i Selçuk
A) İkta sisteminin uygulanması
kaynaklarından hangilerindeki bilgilere başvurul-
B) Taht kavgalarının görülmesi
malıdır?
C) Batınîlerin zararlı çalışmalarda bulunması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) İslam dünyasının koruculuğunun yapılması
D) I ve II E) II ve III
E) Anadolu’nun Türkler tarafından yurt olarak kabul
edilmesi

8. Selçuklu sultan ve melikleri şiir ve edebiyatla yakın-

dan ilgilenmiştir. Selçuklularda resmî dilin Farsça ol-
ması dolayısıyla edebiyatta da Farsça kullanılmıştır.

Bu dönemde edebiyat alanındaki çalışmaları ile 12. I. Harzemşahlar

ön plana çıkan isimler arasında aşağıdakilerden II. Hazarlar
hangisi gösterilemez?
III. Selçuklular
A) Mehmet Tapar B) Enveri
Yukarıdaki devletlerin hangilerinde ikta sistemi
C) Ezraki D) Ömer Hayyam uygulanmıştır?
E) Emir Muizzi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

9. Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşı olan Selçuk Bey,

9. SINIF SARMAL TARİH

Yabgu ile arası açıldıktan sonra kendisine bağlı

Oğuzları alarak Aral Gölü yakınlarındaki ---- şehrine
geldi. Burada kısa süre içinde Selçuk Bey ve berabe-
rindekiler İslam dinini benimsediler.
13. Türk-İslam devletlerinde hükümdarların hâki-
Parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han- miyet sembolleri arasında aşağıdakilerden han-
gisi getirilmelidir? gisi yer almaz?

A) Talas B) Kaşgar C) Cend A) Hutbe B) Tuğ C) Nevbet

D) Fergana E) Nişabur D) Çetr E) At

199
 1– –T TS SE
1 1

TE
ÜNİTE TESTİ - 3

1. Karahanlılar aşağıdaki hükümdarlardan hangisi 4. Aşağıdaki Türk bilginlerinden hangisi Karahanlı-

döneminde İslamiyet’i resmî din olarak kabul et- lar Dönemi’nde yaşamıştır?
mişlerdir?
A) Birunî B) Kaşgarlı Mahmut
A) Bilge Kül Kadır Han
C) Ali Kuşçu D) Farabî
B) Satuk Buğra Han
E) Uluğ Bey
C) Yusuf Kadır Han
D) Tamgaç İbrahim Han
E) Ahmet Togan Han

2. Türk dünyasında İslamiyet ilk defa Maveraünnehir
bölgesinde ticaret ve ilmi faaliyetlerin etkisiyle ya-
yılmaya başlamıştır. Bu bölgeye gelen Müslümanlar
kurdukları medrese ve tekkeler vasıtasıyla en ücra
yerlerdeki Türk boylarına İslamiyet’i anlatma imkânı
bulmuşlardır. 960 yılından itibaren birçok Türk boyu
Müslüman olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisinin bu dönemden itiba-
ren İslamiyet’i kabul eden Türk boylarından birisi
olduğu söylenemez?
5. İslamiyet; Mısır, Trablusgarp ve Suriye halklarının
kültürlerinde önemli bir takım değişikliklere yol açar-
ken, Türkler öz kültürlerini korumayı başarmışlardır.
Bu durumun yaşanmasında Türklerin;
I. İslamiyet’i kitleler hâlinde kabul etmeleri,
II. Araplarla diplomatik ilişkiler kurmaları,
III. köklü bir kültüre sahip olmaları
özelliklerinden hangilerinin doğrudan bir etkisi-
nin olduğu söylenebilir?

A) Karluk B) Yağma A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

C) Tuhsi D) Oğuz D) I ve II E) II ve III

E) Avar

6. İlk Türk İslam devletlerinden;

• Karahanlılar, tamamen Türklerin yaşadığı sa-
hada hâkimiyet kurmuşlar, bunun sonucunda
Türkçeyi her alanda kullanmışlar,
• Gazneliler, farklı milletleri bünyelerinde barın-
2019 / AYT dırarak pek çok dilin kullanıldığı bir yapıya
sahip olmuşlardır.
3. Karahanlılar düzenli bir posta teşkilatı kurmuş, ker-
İlk Türk İslam devletlerinde kültürel alanda görü-
vansaraylar ve hastaneler inşa etmişlerdir. Bunların
len bu farklılaşmanın;
yanında Türk-İslam kültürüne ait yazılı eserler de or-

9. SINIF SARMAL TARİH

taya koymuşlardır. I. etnik yapı,

II. benimsenen din,
Bu bilgiye dayanarak Karahanlılar ile ilgili aşağı-
dakilerden hangisine ulaşılamaz?
III. coğrafi konum,

A) Ticareti geliştirmek istediklerine

IV. ekonomik faaliyetler

B) Haberleşmeye önem verdiklerine unsurlarının hangilerinden ileri geldiği savunula-

bilir?
C) Sosyal kurumlar oluşturduklarına
D) Türkçenin gelişimine katkı sağladıklarına A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) İnanç özgürlüğü sağladıklarına D) II ve IV E) II, III ve IV

200
7. Melikşah, Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanı ol-
masının ardından ilk olarak;
I. Gazneli,
II. Karahanlı,
III. Eyyubi
devletlerinden hangileriyle mücadele etmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
8. Karahanlılar, aşağıdaki devletlerden hangisinin
toprakları üzerinde kurulmuştur?
A) Uygurlar B) Abbasiler
C) Tolunoğulları D) Selçuklular
E) Gazneliler
9. Karahanlılar Dönemi’nde vezir için kullanılan
Türkçe kavram aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mirza B) Yuğruş
C) Gündoğdu D) İlteber
E) Yabgu
10. Gazneliler; İran, Afganistan ve Hindistan’da kurul-
muş ilk Türk-İslam İmparatorluğu’dur. Bir Samanoğlu
valisi olan Alp Tegin tarafından Gazne şehri merkez
olmak üzere kurulan bu devlet, Afganistan’ın yerli
halkı olan Gurlular tarafından yıkılmıştır.
Buna göre Gazneliler ile ilgili olarak,
I. Etnik yapısı itibariyle millî bir devlet değildir.
II. Farklı coğrafyalara hâkim olmuştur.
III. Sınırları en geniş Türk-İslam devletidir.
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
201
AKLINDA KALSIN
Hasan Sabbah (1052 - 1124) ve Bâtınilik
• Hasan Sabbah, 1090’da İran’daki Alamut Kalesi’ni
ele geçirdi ve burada Nizârî-İsmâilî Devleti’ni kurdu.
• Bâtınilik fikrini yaymak için propaganda faaliyet-
lerine girişti. Müritlerini özellikle cahil bıraktı, onları
haşhaş (esrar) kullanarak ve cenneti vadederek ken-
disine bağladı. Müritlerinden haşşâşîn (Batı dillerinde
“assassin” olarak geçer) diye adlandırılan suikast-
çı birlikleri oluşturdu. Büyük Selçuklu Devleti’ndeki
Nizâmülmülk gibi devlet adamlarını öldürttü ve Büyük
Selçuklu Devleti’ni yıprattı.
• Bâtıniler, Hasan Sabbah’ın ölümünden sonra da
faaliyetlerine devam ettiler. 1256 yılında Moğolların
Alamut Kalesi’ni ele geçirmesi ile Bâtınilik hareketi
etkisini yitirdi.
11. Hasan Sabbâh’ın liderliğinde teşkilatlanarak ya-
yılmacı bir politika izleyen Bâtınilerin Selçuklu
topraklarında tehlikeli bir hâl almaya başladıkları
dönem, aşağıdaki hükümdarlardan hangisinin
dönemidir?
A) Tuğrul Bey B) Alp Arslan
C) Melikşah D) Selçuklu Bey
E) Berkyaruk
12. Sultan Alp Arslan öldükten sonra daha önce veliaht
tayin ettiği oğlu -----, Büyük Selçuklu hükümdarı ol-
muş ve ardından devletin merkezini ----- taşımıştır.
Bu bilgide boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden
hangisi getirilmelidir?
9. SINIF SARMAL TARİH
A) Mehmet Tapar – Nişabur
B) Sencer – Cend
C) Melikşah – İsfahan
D) Berkyaruk – Rey
E) Mehmet Tapar – Semerkant
 1– –T TS SE
2 21
TE
ÜNİTE TESTİ - 4
1. Türklerin İslam dünyasına yaptığı hizmetler ara-
sında;
I. İslamiyet’i Orta Asya’da yaymaları,
II. İslam kültür ve uygarlığını geliştirmeleri,
III. Bizans ve Haçlı saldırılarını durdurmaları
durumlarından hangileri gösterilebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
2. İslamiyet’in kabulü ve şehir hayatının gelişmesiyle
birlikte Türkler, yeni toplumsal kurumlar tesis ettiler.
Bu kurumların başında fütüvvet teşkilatı geliyordu.
Abbasi Halifesi Nasır tarafından kurulan bu teşkilatın
temel amacı esnaf ve zanaatkârlar arasında daya-
nışmayı sağlamaktı. Türklerin ahilik teşkilatı şeklinde
isimlendirdiği bu müessesede yer alan ahiler yiğit-
lik, cömertlik, dürüstlük, alçak gönüllülük ve nefsine
hâkim olma gibi erdemlere önem vererek topluma
örnek olurlardı.
Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılabilir?
A) Ahilik teşkilatı, Türklerin kültürlerinden uzaklaş-
masına neden olmuştur.
B) İslam medeniyeti, Türklerin sosyal ve ekonomik
hayatının şekillenmesinde etkili olmuştur.
C) Türklerde ticari faaliyetler, ilk kez İslamiyet’le ta-
nışmalarından sonra başlamıştır.
D) Türk İslam devletleri ahilik teşkilatının faaliyetle-
rinde etkin rol oynamışlardır.
E) Ahilik teşkilatı, gayrimüslim esnafların da etkin
katılımı ile faaliyetlerini yürütmüştür.
9. SINIF SARMAL TARİH
3. Hindistan’a yaptığı seferler sonucunda Kuzey
Hindistan’ı topraklarına katarak bu bölgede
İslamiyet’in yayılmasını sağlayan Türk hükümda-
rı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gazneli Mesut B) Gazneli Mahmut
C) Alp Tigin D) Sebük Tigin
E) Melikşah
202
4. “Hükümdar, adaletli, bilgili ve güzel ahlak sahibi ol-
malı, haftada iki gün divan-ı mezalime oturarak maz-
lumun hakkını vermelidir. Allah’ın rızasını gözeterek
halkın işlerinden gafil olmamalı ve fakiri, kimsesizleri
gözetmelidir.”
Nizamülmülk’ün “Siyasetname” eserinde yer alan
bu ifadeler dikkate alındığında hükümdarın;
I. sosyal devlet anlayışına sahip,
II. adil yönetim sistemini benimseyen,
III. toplumsal refahı tesis eden
özelliklerinden hangilerine sahip olması gerekli-
dir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi Büyük Selçuklu Dev-
leti’nin merkezî otoritesinin zayıflamasında etkili
olmuştur?
A) Atabeylerin geniş yetkilere sahip olması
B) Divan teşkilatının oluşturulması
C) Kudüs ve Şam’ın ele geçirilmesi
D) Nizamiye Medreselerinin açılması
E) İkta sisteminin uygulanması
6. Gazneliler döneminde Türkçenin gelişiminin ya-
vaşlayarak Arapça ve Farsçanın etkisinin artma-
sında, Gaznelilerin;
I. İslam ülkeleriyle yakın ilişkiler kurmaları,
II. etnik yapısının İran ve Arap unsurlardan oluş-
ması,
III. Karahanlılarla mücadele etmeleri
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunu-
labilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
7. Türkler, İslamiyet’e geçtikten sonra Kadirilik, Kübrevi-
lik, Mevlevilik ve Yesevilik gibi tarikatlar kurmuşlardır.
Bu tarikatların kurulmasının aşağıdakilerden han-
gisine ortam hazırladığı savunulabilir?
A) Arap kültürünün, Türkler arasında daha fazla ya-
yılmasına
B) Türklerin savaşçı özelliklerini kaybetmesine
C) İslamiyet’in yanlış yorumlanması ve uygulanması-
na
D) İslam dünyasında bilimsel gelişmelerin durma
noktasına gelmesine
E) Türklerin İslamiyet’i kendi kültürleriyle kaynaştır-
masına
10. Karahanlı ve Gazneli devletleri Müslüman Türk dev-
letleri olmalarına rağmen etnik yapıları itibariyle bir
birbirinden farklıdır.
Karahanlıların millî bir devlet, Gaznelilerin ise bir
imparatorluk olarak varlıklarını sürdürmelerinde;
I. hâkim olunan coğrafyalar,
II. geçim kaynakları,
III. yönetim biçimleri
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu söylene-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

8. Türk İslam devletlerinde sultanın belirli kurallar 11. Büyük Selçuklu ordusundaki asker ihtiyacı;
dâhilinde bildirdiği emirler, kanun hükmünde olup I. gulam,
herkes itaat etmekle yükümlüdür. Ordulara kumanda
II. ikta,
etmek, vezirleri ve yüksek memurları tayin etmek hü-
kümdarın yetki ve görevleri arasındadır. Ayrıca sultan III. ikili teşkilat
“Divan-ı Mezalim”e de başkanlık yapar ve zulme uğ- sistemlerinden hangilerinin uygulanması ile sağ-
rayan halkın doğrudan kendisine ulaşmasını sağlar. lanmıştır?
Bu bilgilere göre Türk İslam devletlerinde “sultan”ın A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
aşağıdaki alanlardan hangisinde doğrudan yetki
D) I ve II E) I ve III
sahibi olduğu söylenemez?

A) Hukuk B) İdari C) Siyasi

D) Dinî E) Askerî

9. İbn-i Sina, öğrencisi el-Cüzcani ile birlikte bir gözle- 12. Talas Savaşı’ndan sonraki süreçte Türklerin kitle-
mevi kurmuş ve bu gözlemevine ait araç ve gereçleri ler hâlinde Müslüman olmasında;

9. SINIF SARMAL TARİH

kendisi çizmiştir. I. İslam dünyasında yeni mezheplerin ortaya çık-

ması,
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine zemin ha-
zırladığı söylenebilir? II. Abbasilerin farklı kimliklere hoşgörülü yaklaşımı,

A) İslam uygarlığının Batı uygarlığını etkilemesine III. Kur’an’ın kitap hâline getirilmesi

B) İslam inancının zayıflamasına durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylene-

C) Astronomi biliminin gelişmesine bilir?

D) Devletin gelirlerinin artmasına A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

E) İslam dünyasında ayrılıkların yaşanmasına D) I ve III E) II ve III

203
 1– –T TS SE
3 31

TE
SİMÜLASYON TESTİ

1 ve 2. soruları aşağıdaki haritaya göre yanıtlayınız.

RUSLAR
HAZARLAR Cend

MACARLAR ARAL
GÖLÜ M A Talas
VER
KUMANLAR AÜN
NEH

HA
PEÇENEKLER İR

ZA
R
BULGARLAR KARADENİZ

DE
Nİ
İstanbul

Zİ
Dandanakan
BİZANS İMP.
Rey
Konya
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

Şam Bağdat
AKDENİZ

Kudüs

Kahire
Büyük Selçuklu Devleti
ARABİSTAN Bizans İmparatorluğu

1. Haritaya göre aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılabilir?
A) Gazneliler ile Karahanlılar arasında sıklıkla sa-
vaşlar yaşanmıştır.
B) Anadolu Türk siyasi birliği sağlanmıştır.
C) Büyük Selçuklularının birden fazla denize kıyısı
vardır.
D) Akdeniz ve Karadeniz Türk gölü hâline gelmiştir.
E) Büyük Selçuklu Devleti, merkezî otoriteyi güçlü
tutmak için çeşitli tedbirler almıştır.
2. Haritada verilenlerden yola çıkarak dersini anla-
tan bir tarih öğretmeninin aşağıdakilerden hangi-
sini söylemesi doğru olmaz?
9. SINIF SARMAL TARİH
3. Nizamülmülk, Sultan Alp Arslan’dan izin alarak, onun
devrinde ve daha sonra da Sultan Melikşah zama-
nında Irak-ı Arab, Irak-ı Acem, Horasan, Mavera-
ünnehir, Suriye ve Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde
medreseler kurdu. Bunların bir kısmı onun ölümün-
den sonra açılmakla birlikte Bağdat Nizâmiye Med-
resesi örnek alındığı için hepsi bu adla anılmıştır. Bi-
zanslı ünlü düşünür Psellos Konstantinos; “Bağdat’ta
kurulan Nizamiye Medreseleri’nde doğan yıldızlar,
bir gün Bizans’ın güneşini söndürebilirler.” derken,
bu medreselerin ilerideki rolüyle ilgili çok önemli bir
gerçeğe değinmiş oluyordu. Bu medreselerde yeti-
şen âlimler sayesinde, birkaç yıl sonra Bizans’ın gü-
neşi, Selçuklular karşısında sönmeye başlamıştır.
Bu bilgilere göre Nizamiye Medreselerinin aşağıda-
kilerden hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?

A) Selçuklular, daha önce Gaznelilerin elinde bulu- A) İslam kültür ve medeniyetinin Batı karşısında
nan topraklara hâkim olmuştur. üstün bir konuma gelmesine

B) İslam medeniyeti Anadolu’nun büyük bölümünde B) Selçukluların Balkanlara yerleşme sürecinin

etkili olmuştur. ertelenmesine

C) Selçuklular, İpek Yolu’nun önemli güzergâh- C) Abbasi Devleti’nin İslam dünyası üzerindeki
nüfuzunun artmasına
larında egemenlik kurmuştur.
D) Batılı bilim insanlarının medreselerde ders ver-
D) Mezopotamya ve çevresi Selçuklu hâkimiyeti
meye başlamasına
altına girmiştir.
E) Avrupa’da İslam kültürünün yayılmasının yavaş-
E) Moğolların baskısı, Türklerin batı yönünde ilerle- lamasına
melerine neden olmuştur. 204
4. Karahanlı Devleti’nin siyasi hayatında;
I. Bilge Kül Kadir Han,
II. Satuk Buğra Han,
III. Yusuf Kadir Han
hükümdarlarından hangilerinin etkin rol üstlendi-
ği söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
5. İslamiyet diğer dinlerin aksine Türklerin manevi cephe-
sini yenilemiş ve tamamlamıştır. İslamiyet’in insani ve
ahlaki değerlerinin yanında herkesi çalışmaya, faaliyete,
icabında cihada yani bedeni fedakârlığa teşvik etmesi
mücadeleci ve hareketli Türklerin ruhuna hitap etmiştir.
Bu bilgilere göre İslamiyet’in Türklere;
I. dinamik toplumsal yapı,
II. ikili yönetim,
III. kut anlayışı
unsurlarının hangilerinde katkı sağladığı söylene-
bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
8. (I) İlk kez Hz. Ömer Dönemi’nde kullanılan askerî ik-
6. İlk Türk İslam devletlerinde uygulanan “gulam sis-
temi”nde askerlerin birçoğu Türklerden oluşurdu. Sa-
tın alınan ya da savaşlarda esir edilen bu çocuklar,
Gulamhane denilen yerde yetiştirilirdi. Burada eğitilen
çocuklar hem askerî hem de idari görevlere getirilir,
bunların bir kısmı da sultanın özel birliğine seçilirdi.
Bu bilgilere göre gulam sisteminin;
I. meliklerin yönetim deneyimine sahip olmaları,
II. merkezî otoritenin güçlü tutulması,
III. şeri esasların belirlenmesi
durumlarından hangilerine katkı sağladığı söyle-
nemez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
205
7. Büyük Selçuklu sultanı Melikşah’ın ölümünden he-
men sonra taht kavgaları başladı. Eşi Terken Hatun,
halifenin onayını alarak 1092’de 4 yaşındaki oğlu
adına Bağdat’ta hutbe okuttu. Nizâmülmülk taraftar-
larının desteklediği Melikşah’ın diğer oğlu Berkyaruk,
kardeşiyle girdiği taht mücadelesini kazanarak tahta
çıktı. Ancak Terken Hatun, saltanatı ele geçirmek için
önce Berkyaruk’un dayısı İsmail Yakuti’yi daha sonra
da amcası Tutuş’u yönetime karşı isyan ettirdi.
Büyük Selçuklu Devleti’nde yaşanan bu gelişme-
lerin ortaya çıkmasının temel gerekçesi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Devlet yönetiminde ağırlıklı olarak Türklerin yer
alması
B) “Devlet hanedanın ortak malıdır.” anlayışının be-
nimsenmesi
C) Divan-ı Saltanat’ın ülke yönetimi ile ilgili kararlar
alabilmesi
D) Konargöçer yaşam tarzı yerine yerleşik yaşam
tarzına geçilmesi
E) Kut anlayışı ve cihat politikasının terk edilmesi
tanın, Büyük Selçuklular tarafından geliştirilip Türk or-
dusunda uygulanması İslamiyet’le birlikte Türk askerî
sisteminde meydana gelen diğer bir yenilik oldu.
(II) “İkta sistemi”, ülke topraklarının vergi gelirlerine
göre bölümlere ayrılarak her birinin askerî ve sivil
devlet görevlilerine hizmet karşılığında maaş olarak
verilmesidir. (III) Görevliler elde ettikleri gelirlerden
maaşlarını aldıktan sonra kalan bölümü ile atlı asker
beslerlerdi. (IV) “Sipahiyan” adı verilen bu askerler
9. SINIF SARMAL TARİH
savaş zamanında orduya katılırlardı. (V) Türkiye Sel-
çuklularında da devam eden bu sistem, Osmanlılarda
“tımar” adını aldı.
Parçada numaralandırılmış cümlelerden hangisi
Büyük Selçukluların ordu teşkilatlanmasında ken-
disinden sonra gelen Türk devletlerini etkiledikle-
rinin kanıtıdır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
 ………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı
9. Sınıf Tarih Dersi II. Dönem II. Ortak Sınavı
Adı-Soyadı: Puan:
Sınıfı ve Numarası:
1. Aşağıdaki kavramların karşılarına kısaca açıklamasını yazınız. (18 Puan)

Açıklama

1. Paleografya

2. Birinci Elden Kaynak

3. Tablet Evi

4. Helenizm

5. Ahd-i Atik

6. Yabgu

2. Aşağıda yer alan yargılardan doğru olanların karşısına (D), yanlış olanların karşısına (Y) koyunuz. (10 Puan)

Doğru Yanlış
1. Mezopotamya’da topraklar daha çok özel mülkiyete ait iken Mısır’da firavuna
aittir.
2. Sasaniler, Müslüman Araplarla yaptıkları Puvatya Savaşı’nı kaybetmişler ve 651
tarihinde yıkılmışlardır.
3. İslam devletlerinde ilk zamanlarda yol üzerlerine askerî amaçla inşa edilen son-
raki zamanlarda kervanların da konakladığı yapılara ribat denir.
4.
Cengiz Han Yasası, Moğol devlet düzeninin oluşturulmasına katkı sağlamıştır.

5.
12 Levha Kanunları, Hititlerdeki sınıf mücadeleleri sonucunda oluşturulmuştur.

6. Kavimler Göçü’nün en önemli sonuçlarından biri de Roma İmparatorluğu’nun

ikiye ayrılmasıdır.
7. Konargöçer toplumlar, yaşam tarzlarının da bir sonucu olarak askerlik alanında
kendilerini daha fazla geliştirememişlerdir.
9. SINIF SARMAL TARİH

8.
Türklere ait en eski kültür Karasuk kültürüdür.

9.
İlk Türk devletlerinde aileye budun, millete oguş ismi verilmiştir.

10. “Devlet hanedanın ortak malıdır” anlayışı Türk devletlerindeki taht kavgalarının
en önemli nedenidir.

206
 I. Kök Türk Karahanlı Asya Hun

Uygur Eyyubi Gazneli

Büyük Selçuklu Tolunoğlu Avar

Avrupa Hun Hazar Memlûk

3. Yukarıda yer alan devletlerin sınıflandırılmasını aşağıdaki tabloya yazınız. (12 Puan)

Müslüman Olmayan Türk Devletleri Müslüman Türk Devletleri

4. Emevi Devleti’nin yıkılmasının temel sebeplerini 5 madde hâlinde yazınız. (15 Puan)

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................

5. Aşağıda yer alan eserlerin yazarlarını altlarına yazınız. (14 Puan)

Divânü Lûgati’t-
Kutadgu Bilig Atabetü’l-Hakayık Divân-ı Hikmet Siyasetname
Türk

6. Malazgirt Savaşı’nın sonuçlarından üç tanesini maddeler hâlinde yazınız. (15 Puan)

..................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................
9. SINIF SARMAL TARİH

..................................................................................................................................................................................................

7. Aşağıda yer alan açıklamaların karşılıklarını altlarına yazınız. (16 Puan)

a. Türklerde Sultan b. Batıni hareketinin c. Selçuklularda melikle- d. Dandanakan Savaşı’nı

unvanını ilk kullanan öncüsü ve lideri rin hocası kazanan Selçuklu
hükümdar hükümdarı

207
 1– –T TS SE
4 41

TE
SARMAL TEST – 5

1. Tarih biliminde mutlak doğru bilgi yoktur. Çünkü bu-
lunacak her yeni belge, var olan bilgileri tamamlaya-
bilir, daha anlaşılır hâle getirebilir veya değiştirebilir.
Buna göre aşağıdaki gelişmelerden hangisinin
yaşanması, şimdiye kadar olan tarih bilgilerimiz-
de köklü bir değişikliğe yol açacağı söylenebilir?
A) Samsun Amisos antik kentinde yapılan kazılarda
altından ziynet eşyalarının bulunması
B) Konya Çatalhöyük kazılarında boğa figürlü insan
yüzüne benzeyen kabartmaların bulunması
C) Alacahöyük’te yeni bir prens mezarının daha or-
taya çıkarılması
3. Aşağıdakilerden hangisinin oluş zamanı diğerle-
rine göre daha belirgindir?
A) 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı, Türkler
arasında İslamiyet’in yayılmasını hızlandırmıştır.
B) Felsefeden tıbba çeşitli bilim dallarıyla ilgili yak-
laşık 94 eser yazan İbn Rüşd, XII. yüzyılda yaşa-
mıştır.
C) Kadeş Antlaşması MÖ 1280’de Mısır ve Hitit
krallıkları arasında imzalanmıştır.
D) Ağustos 1071’de Malazgirt’te Selçuklular turan
taktiğini başarıyla uygulayarak Bizans ordusunu
yenilgiye uğratmışlardır.

D) Mezopotamya’da MÖ 10.000 yıllarına ait kitabe-
lerin bulunması
E) İzmir yakınlarındaki bir kazı bölgesinde Yunan
tanrısı Zeus’a ait heykelciklerin bulunması
E) Tuğrul ve Çağrı beyler 23 Mayıs 1040 Cuma
günü Dandanakan Zaferi ile Gaznelileri yenilgiye
uğratmışlar ve Büyük Selçuklu Devleti’ni kurmuş-
lardır.

2. Bilim Dalı Tanım

Yerin ve suların altında kalan eserle-
Arkeoloji
rin ortaya çıkarılmasını sağlar.
Her türlü parayı inceleyerek devletin
A hükümdarı, yönetim şekli, ekonomik
gücü vb. hakkında bilgi verir.
Eski yazıları ve alfabeleri inceleyerek
B bunların günümüz dillerine çevrilme-
sini sağlar.
Tarihsel olayları geçmişten günümü-
ze sıralayarak olaylar arasında se-
Kronoloji bep-sonuç bağlantısının kurulmasını 4. Miladi takvim güneşin hareketlerine göre düzenlenen
kolaylaştırır. ve günümüzde en yaygın kullanılan takvimdir.
Her türlü siyasi belge ve devletler Buna göre Miladi takvimle ilgili aşağıdaki yargı-
C arasındaki antlaşmaları inceleyerek
lardan hangisi yanlıştır?
tarihe yardımcı olur.
A) Milattan önceki tarihlerin rakam değerleri büyü-
Tabloda harflerle gösterilen yerlere gelmesi ge- dükçe milada daha yakın bir tarihi ifade eder.
reken bilim dalları aşağıdakilerden hangisinde B) Milattan sonraki tarihlerin rakam değerleri büyü-
gösterilmiştir? dükçe günümüze daha yakın bir tarihî ifade eder.
A B C
9. SINIF SARMAL TARİH

C) Milattan sonraki tarihler arasındaki farkı bulmak

A) Nümizmatik Paleografya Diplomasi için rakam değeri büyük olandan küçük olan çı-
karılır.
B) Antropoloji Heraldik Nümizmatik D) Milattan sonraki bir tarih ile milattan önceki bir ta-
rih arasındaki farkı bulmak için iki tarihin rakam-
C) Etnografya Diplomasi Filoloji
sal değerleri toplanır.
D) Heraldik Antropoloji Etnografya E) Milattan önceki iki tarih arasındaki farkı bulmak
için iki tarihin rakamsal değerleri birbirlerinden
E) Filoloji Nümizmatik Paleografya çıkartılır.

208
5. Toplayıcılığa ve avcılığa dayalı bir yaşam tarzına sa-
hip olan İlk Çağ toplumlarında, sınıfsal farklılıkların
çok az olmasına karşın tarımsal üretimin gelişmesiy-
le sınıf ayrımı daha da belirginleşmiştir.
Bu değişimin ortaya çıkmasında aşağıdakilerden
hangisinin doğrudan etkili olduğu söylenebilir?
A) Konargöçer yaşam tarzının benimsenmesi
B) Özel mülkiyet anlayışının gelişmesi
C) Ticaret yollarının yapılması
D) Tek tanrılı dinlerin yayılması
E) Kavimler Göçü’nün başlaması
9. • Sümerler; Ur, Uruk, Kiş, Lagaş gibi şehir dev-
6. Urartular, ülke içindeki en uzak sınır noktalarıyla
bağlantı sağlayan kara yolları yapmışlar; su kanalla-
rı, barajlar ve göletler inşa etmişlerdir.
Bu bilgilere göre Urartularda aşağıdakilerden
hangisinin geliştirilmeye çalışıldığı söylenebilir?
A) Demokratik yönetim
B) Bilimsel çalışmalar
C) Toplumsal adalet
D) Tarımsal verimlilik
E) Özgür düşünce
10. Güçlü bir devlet geleneğine sahip olan Sasani-
7. Eski Taş Çağı’nda insanlar;
• mağara ve kayalıkları sığınak olarak kullanmış-
lar,
• mağara duvarlarına av ve hayvan resimleri
çizmişler,
• çakmak taşlarının yontulmasıyla baltalar ve
kesici aletler yapmışlar,
• avcılık ve toplayıcılık yapıp, klanlar şeklinde
örgütlenmişlerdir.
Bu bilgilere göre Eski Taş Devri’nde insanların;
I. alet yapımı,
II. ticari faaliyetler,
III. madenlerin işlenmesi
konularının hangilerinde kendilerini geliştirdikle-
ri söylenemez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
209
8. Asurlu tüccarlar, başta Kaniş (Kültepe) olmak üze-
re Anadolu’nun pek çok yerinde ticaret merkezleri
kurmuşlardır. Öyle ki Asurluların iki yüz yıl kadar
Anadolu’da sürdürdükleri ticari faaliyetler, Koloni
Devri (MÖ 1950-1750) olarak isimlendirilir.
Buna göre, Asurlularla ilgili aşağıdakilerden han-
gisi söylenebilir?
A) Anal adı verilen yıllıklar tutmuşlardır.
B) Şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
C) Bilimsel alanda çalışmalar yapmışlardır.
D) Değiş-tokuş usulünü ortadan kaldırmışlardır.
E) Anadolu’nun ekonomik hayatında rol oynamış-
lardır.
letlerinden meydana gelmiştir.
• Yunan medeniyetinin ortaya çıktığı coğrafya,
dar bir sahil şeridine sahip olması ve yüksek
dağlarla birbirinden ayrılması nedeniyle bu böl-
gede Atina ve Sparta adı verilen şehir devletleri
ortaya çıkmıştır.
Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisini doğ-
ruladığı söylenebilir?
A) Hâkimiyetin kaynağının tanrısal olduğu
B) Merkeziyetçi bir yönetimin oluşturulamadığı
C) Rahip-kral anlayışının gelişmiş olduğu
D) Toplumun çeşitli sınıflardan oluştuğu
E) Ticari faaliyetlere önem verildiği
ler, Kafkasya, Mezopotamya ve İran’a hükmet-
miştir. Pers devlet geleneğini benimseyen Sasani
İmparatorluğu’nun yönetim şekli monarşiydi. İmpara-
torluğun başında Şehinşah (Kralların Kralı) unvanını
kullanan hükümdar bulunmaktaydı.
Buna göre Sasanilerin Pers devlet geleneğini de-
vam ettirdiklerine aşağıdakilerden hangisi kanıt
olarak gösterilebilir?
A) Satraplık sistemine benzer merkezî bir eyalet
sistemini uygulamaları
9. SINIF SARMAL TARİH
B) Müslüman Araplarla yaptıkları mücadeleler so-
nucunda yıkılış sürecine girmeleri
C) Kök Türk Devleti ile İpek Yolu egemenliği için
mücadele etmeleri
D) Çeşitli dönemlerde kadın yöneticilerin ülkeyi ida-
re etmeleri
E) Bizans ile Anadolu’nun doğu kesimlerine hâkim
olmak için savaşmaları
 11. Orta Çağ’da, Avrupa’nın genelinde Kutsal Roma Ger-
men İmparatorluğu hâkim durumdaydı. Bu devletin
başına geçen hükümdarlar Papa’nın elinden taç giyi-
yorlardı. İmparatorluğun sınırları içinde çeşitli bölgeler
ise senyörlerin elindeydi.
Bu bilgilere dayanarak aşağıdaki yargılardan han-
gisine ulaşılamaz?
A) Orta Çağ’da Avrupa’da teokratik devlet anlayışı
egemendir.
14. Hanedan üyeleri Musevilik inancını benimsemiş ol-
malarına rağmen halk içinde inanç özgürlüğü hâkim
olmuş ve farklı dinlere ait tapınaklar iç içe kurulmuş-
tur.
Bu nitelikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangi-
sine aittir?
A) Hazarlar B) Macarlar
C) Karluklar D) Türgişler

B) Kutsal Roma Germen İmparatorluğu Hristiyan bir E) Peçenekler

devletidir.
C) Krallar otoritelerini dine dayandırmışlardır.
D) Tam bir merkezî otorite kurulamamıştır.
E) Roma’nın laik devlet anlayışı Avrupa’nın kralları
üzerinde etkili olmuştur.

12. 12 Levha Kanunları, MÖ VIII. yüzyıldan MS VI. yüz-

yıla kadar Roma İmparatorluğu’nda uygulanmıştır.
Roma senatosundaki patriciler ile sonradan Roma
15. Orta Asya Türk boyları hayvan sürülerini yıl içerisinde
İmparatorluğu’na dâhil olan plepler arasındaki müca-
yaylak ve kışlak arasında getirip götürmüştür.
delelerin sonucunda hazırlanmıştır.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin bir sonu-
Buna göre 12 Levha Kanunlarının hazırlanmasın-
cu olduğu söylenebilir?
da aşağıdakilerden hangisinin etkisinden söz edi-
lebilir? A) Konargöçer yaşamın benimsenmesinin

A) Bilimsel gelişmeler B) Toplum yaşamında eşitliğin görülmesinin

B) Toplumsal çatışmalar C) Sulama kanallarının yapılmasının

C) Diplomatik sorunlar D) Tek tanrı inancının benimsenmiş olmasının

D) Ekonomik sıkıntılar E) Kurultayın devlet yönetiminde etkili olmasının

E) Mezhep mücadeleleri

13. İlk Türk devletlerinde hükümdar, hiçbir zaman olağa-

nüstü varlık yani “Tanrı-kral” sayılmamıştır. Hüküm-
darın diğer insanlardan farkı, sadece ilahî bağışa
sahip olmasıdır. Ayrıca Türk kağanı kendisini daima
Tanrı’ya ve “Türk töresi”ne karşı sorumlu saymıştır.
Bu düşünce tarzı, hükümdarın icraatlarının millet ta-
rafından kontrolüne imkân sağlamıştır. Bu kontroller
de meclisler vasıtasıyla yapılmıştır. Kısaca Türklerde 16. Asya Hun Devleti’nin yıkılması ve bazı Türk boylarının
iktidar, hem “ilahî” hem de “kanuni” bir temele dayan- batıya göç etmesinden sonra Çin, Asya’nın en güçlü
9. SINIF SARMAL TARİH

maktadır. devleti hâline geldi.

Bu bilgilere göre ilk Türk devletleri ile ilgili olarak Bu durumun Orta Asya siyasetinde aşağıdakiler-
aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşılamaz? den hangisine ortam hazırladığı söylenemez?

A) Kut anlayışının etkisi görülmektedir. A) Güç dengelerinin değişmesi

B) Hükümdarın sınırsız yetkileri vardır. B) Çin’in etkinliğinin artması

C) Kurultay ülke yönetiminde etkilidir. C) Türk göçlerinin yaşanması

D) Hükümdar ilahî güçlerden yoksundur. D) Türklerin egemenlik sahasının daralması

E) Töre herkes için geçerli kanunlardır. E) İpek Yolu’nun önemini kaybetmesi

210
17. İslamiyet öncesi dönemde Orta Asya Türk toplu- 20. Arabistan’da;
luklarının genellikle; I. güçlü bir merkezî otoritenin görülmesi,
I. hayvansal gıdalar, II. kervan ticaretinin yapılması,
II. ipekli kumaşlar, III. insan hak ve özgürlüklerine değer verilmesi
III. hayvan derileri
durumlarından hangilerinin, İslamiyet’le birlikte
ürünlerinden hangilerini ihraç ettiği söylenebilir? ortaya çıktığı söylenemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III

18. Tarihte kurulan ilk Türk devleti ve Türk adını kul- 21. İran’a hâkim olmak isteyen İslam ordularının Hz.
lanan ilk Türk devleti aşağıdakilerden hangisinde Ömer Dönemi’nde aşağıdakilerden hangisine karşı
bir arada verilmiştir? mücadele ettiği söylenebilir?
A) Avrupa Hun – Uygur A) Doğu Roma İmparatorluğu
B) Asya Hun – Kök Türk B) Hazar Hakanlığı
C) Kök Türk – Uygur C) Türgişler
D) Asya Hun – Uygur D) Sasani İmparatorluğu
E) Avrupa Hun – Kök Türk E) Habeş Krallığı

19. İlk Türk devletlerinin zayıflamasında; 22. Hz. Ali Dönemi’nden itibaren İslam toplumunda
birlik ve beraberliğin zayıflamasının;
I. boyların isyan etmesi,

9. SINIF SARMAL TARİH

I. fetihlerin azalması,
II. hayvancılıkla uğraşılması,
II. Müslümanlar arasında ayrılıkların başlaması,
III. budun birlikteliğinin bozulması
III. mezhep birliğinin sağlanması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylene-
bilir? durumlarından hangilerine ortam hazırladığı sa-
vunulabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III

211
 23. I. Abbasi halifesini korumaları
II. Ordusu ve halkının Türklerden oluşması
III. Anadolu’nun Türkleşmesinde etkili olmaları
Yukarıda verilenlerden hangileri Büyük Selçuklu-
lar ile Gaznelilerin ortak özelliğidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
26. İslam dünyasında aşağıdaki dönemlerin hangi-
sinde Kuzey Afrika fetihlerinin başladığı söylene-
bilir?
A) Hz. Ebu Bekir B) Abbasiler
C) Hz. Osman D) Emeviler
E) Hz. Ömer

24. Hz. Ömer Devri’ndeki; 27. I. Osmanlı Devleti

• ülke topraklarının eyaletlere ayrılarak başlarına
merkezden valiler atanması,
• ilk düzenli ordu ve ordugâh şehirlerinin kurul-
ması,
• ilk kez devlet hazinesinin oluşturulması
II. Fatımi Devleti
III. Büyük Selçuklu Devleti
Orta Asya’nın önemli Türk topluluklarından biri
olan Oğuzların yukarıdaki devletlerden hangile-
rinin kurulmasında etkili bir rol oynadıkları söy-

uygulamalarının hayata geçirilmesinde aşağıda- lenebilir?

kilerden hangisinin doğrudan etkisinin olduğu A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

söylenebilir?
D) I ve III E) II ve III
A) İslam inancının Avrupa’da yayılması
B) İslam dünyasında ayrılıkların yaşanması
C) Sınırların genişlemesi ve yönetimin zorlaşması
D) Arabistan’da siyasi ve dinî birliğin sağlanması
E) Bizans sınırında avasım şehirlerinin kurulması

28. Selçuklularda adalet teşkilatı, diğer Türk-İslam dev-

letlerindeki gibi şeri ve örfi hukuk olmak üzere ikiye
ayrılmıştır.

Buna göre Selçuklu hukuk sisteminin;

9. SINIF SARMAL TARİH

25. Aşağıdakilerden hangisi Abbasiler Dönemi’nde

I. hadis,
yaşanan gelişmelerden değildir?
II. töre,
A) İspanya’nın fethedilmesi
III. Kur’an
B) Çinlilerle Talas Savaşı’nın yapılması
C) Avasım ordugâhlarının oluşturulması kaynaklarından hangilerine dayandığı söylenebi-
lir?
D) Samarra şehrinin kurulması
E) Türklerin boylar hâlinde Müslüman olmaya baş- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
laması D) I ve III E) I, II ve III

212
 9. SINIF TARİH
SORU BANKASI
CEVAP ANAHTARI

BİLGİ SARMAL VİDEO İLE

Hatalarına anında dönüt al.

Çözümlerdeki püf noktaları yakala.
Bir çözüm yolu da bizimle öğren.

Karekodu okut
BİLGİ SARMAL VİDEO
uygulamasını indir.
 Test - 5 / Ünite Testi - 1 Sayfa: 20
1. ÜNİTE
1. C 2. E 3. A 4. D 5. C 6. E 7. B 8. B

TARİH VE ZAMAN 9. A 10. E

Test - 6 / Ünite Testi - 2 Sayfa: 22

Test - 1 / İnsanlığın Hafızası Tarih
1. E 2. A 3. C 4. A 5. D 6. B 7. D 8. E
(Tarih ve Tarihin Konusu) Sayfa: 10
9. B 10. D 11. B 12. D
1. D 2. A 3. E 4. C 5. B 6. C 7. B 8. D
9. A 10. B 11. A 12. B Test - 7 / Simülasyon Testi Sayfa: 24
1. E 2. A 3. B 4. D 5. C 6. D 7. A 8. C
Test - 2 / İnsanlığın Hafızası Tarih
(Tarihe Yardımcı Bilimler) Sayfa: 12 9. B 10. C 11. E 12. C 13. B 14. D 15. C 16. A

1. D 2. A 3. C 4. A 5. B 6. B 7. E 8. B
9. E 10. D 11. B 12. A 13. B 2. ÜNİTE
Test - 3 / Neden Tarih? Sayfa: 14 İNSANLIĞIN İLK
1. E 2. A 3. D 4. B 5. C 6. A 7. E 8. C DÖNEMLERİ
Test - 1 / İnsanlığın İlk İzleri - 1
9. A 10. C 11. A
Sayfa: 32

Test - 4 / Zamanın Taksimi 1. C 2. E 3. D 4. A 5. B 6. C 7. D 8. B

(Zaman ve İnsan) Sayfa: 16 9. A 10. B 11. E

1. C 2. E 3. D 4. B 5. C 6. D 7. D 8. B Test - 2 / İnsanlığın İlk İzleri - 2 Sayfa: 34

9. B 10. A 11. D 1. C 2. A 3. B 4. D 5. E 6. A 7. D 8. D
9. C 10. E 11. C 12. B
Etkinlik Sayfa: 18
Test - 3 / Yazının Gelişimi ve
A) 1. Hicri takvim 2. Celali takvim İlk Çağ’da Bilim Sayfa: 36
3. Cuveyni 4. Erraha 1. D 2. C 3. C 4. A 5. D 6. C 7. E 8. E
5. On İki Hayvanlı Türk takvimi 6. Rumi takvim 9. B 10. A 11. B

7. Miladi takvim 8. Talas Savaşı Test - 4 / İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları
9. İlk olimpiyatlar (İlk Çağ Medeniyetleri) - 1 Sayfa: 38
B) 1. C 2. G 3. H 4. D 5. J 1. E 2. B 3. C 4. D 5. A 6. A 7. B 8. D

6. I 7. F 8. A 9. B 10. E 9. A 10. E 11. D

C) Birinci Elden Kaynaklar: Test - 5 / İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları

Çanakkale Savaşı’na katılan askerin mektubu (İlk Çağ Medeniyetleri) - 2 Sayfa: 40
Oğuz Kağan Destanı 1. E 2. D 3. C 4. A 5. B 6. C 7. E 8. E
Göbeklitepe kalıntıları 9. B 10. E 11. B 12. C
Fatih Kanunnamesi
Test - 6 / İnsan ve Göç (İlk Çağ’da Göçler) Sayfa: 42
İkinci Elden Kaynaklar:
1. D 2. C 3. D 4. E 5. A 6. B 7. E 8. C
Halil İnalcık’ın “Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ”
adlı eseri 9. A 10. E 11. C

Millî Mücadele yıllarını anlatan “Kurtuluş” filmi Test - 7 / Kabileden Devlete

TDV’nin İslam Ansiklopedisi adlı eseri (Devletler Doğuyor) – 1 Sayfa: 44

Mehmet Akif’in “Çanakkale Şehitlerine” şiiri 1. B 2. A 3. E 4. D 5. A 6. C 7. B 8. B

D) 9. B 10. E 11. A 12. D

9. SINIF SARMAL TARİH

Test - 8 / Kabileden Devlete

Siyasi Askerî Kültürel (Devletler Doğuyor) – 2 Sayfa: 46
5. 6. 8. 1. A 2. C 3. B 4. D 5. E 6. C 7. D 8. E
10. 9. 3. 9. B 10. A
Mimari Sosyal Dinî
Test - 9 / Kanunlar Doğuyor
1. 2. 4. (İlk Çağ’da Hukuk) Sayfa: 48
11. 7. 12. 1. E 2. A 3. E 4. A 5. D 6. B 7. E 8. D
9. C 10. A 11. B

214
Etkinlik Sayfa: 50 I. DÖNEM I. YAZILI Sayfa: 62

A) Anadolu’da tarımın başlaması → İlk şehir devletle-
rinin kurulması → Yazının icadı → Hammurabi Ka-
nunları → Kadeş Antlaşması → Hz. İsa’nın doğumu
→Milano Fermanı → Kavimler Göçü
B) 1. E 2. I 3. B 4. C 5. J
1. Geçmişte yaşamış insanların veya insan topluluk-
larının önemli faaliyetlerini, toplumların birbirleriyle
olan ilişkilerini, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde, yer ve
zaman göstererek, kaynaklara (belgelere) dayalı bir
biçimde, objektif (nesnel, tarafsız) olarak inceleyen
sosyal bir bilimdir.

6. H 7. A 8. D 9. F 10. G 2. Tarihin Konusu

Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması
Fatih Kanunnamesi
C) Din Yazı Ekonomi İdari - Yönetim
Çin’deki sel felaketlerinin topluma etkileri
Nom ✓
Parşömen ✓ Kavimler Göçü
Piktografik ✓
Tiranlık ✓ Tarihin Konusu Değil
Papirüs ✓
Ormanların yok olmasının sonuçları
Ahd - i Atik ✓
Ensi ✓
Peri bacalarının oluşması
Koloni ✓ Meteor yağmurlarının sebepleri
Polis ✓ Atomun parçalanma süreci
Sikke ✓

3. Ziggurat: Sümerlerde tapınak, okul, depo ve rasat-

D) 1. Göbeklitepe 2. Çatalköyük hane olarak kullanılan yapılar.
Etnografya: Toplumların kültürlerini inceleyen bilim
3. Çayönü 4. Fenikeliler
dalı.
5. Urartular 6. Soğdlar Nümizmatik: Eski paraları inceleyen bilim dalı.
7. Kalkolitik 8. Kadeş Antropoloji: İnsanların ırklarını inceleyen bilim dalı.
Filoloji: Dilleri ve diller arasındaki ilişkileri inceleyen
bilim dalı.
Test - 10 / Ünite Testi - 1 Sayfa: 52
1. D 2. B 3. E 4. A 5. E 6. C 7. B 8. E
4. Uygarlık: Sümer, Frigya, Babil
9. D 10. C 11. D
Uygarlık: Hitit, Mısır, Hint

Test - 11 / Ünite Testi - 2 Sayfa: 54

5. 1. Eski Taş 4. Bakır Devri
1. C 2. D 3. B 4. C 5. D 6. E 7. D 8. A
2. Orta Taş 5. Tunç Devri
9. B 10. D 11. A 12. B 3. Yeni Taş 6. Demir Devri

Test - 12 / Ünite Testi - 3 Sayfa: 56

6. Göbeklitepe: Günümüze kadar keşfedilen en erken
1. D 2. D 3. C 4. A 5. E 6. E 7. C 8. A
tarihli dinî mimaridir ve tarımla başlayan yerleşik ha-
9. B 10. D 11. E yat anlayışını değiştirecek buluntulara rastlanmıştır.
Çatalhöyük: Dünyanın en eski yerleşim yerlerinden
Test - 13 / Ünite Testi - 4 Sayfa: 58
biridir.
1. E 2. B 3. A 4. D 5. D 6. A 7. C 8. B Çayönü: Yakın Doğu’da köy tipi yerleşim yerinin gö-
9. E 10. C 11. B rüldüğü ilk merkezdir.

Test - 14 / Simülasyon Testi Sayfa: 60 7. Lidyalılar, Asurlular, Fenikeliler, Soğdlar

1. C 2. E 3. D 4. D 5. B 6. A 7. E 8. C
9. SINIF SARMAL TARİH

9. A 8. 1. D 2. Y 3. Y 4. D 5. D
6. Y 7. Y 8. Y 9. D 10. D

Test - 15 / Sarmal Test - 1 Sayfa: 64

1. E 2. C 3. E 4. A 5. D 6. B 7. D 8. E
9. C 10. D 11. A 12. B 13. B 14. B 15. E 16. E

215
 Test - 7 / Ünite Testi - 2 Sayfa: 84
3. ÜNİTE 1. C 2. A 3. B 4. E 5. B 6. C 7. B 8. D
9. A 10. A 11. E
ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA
Test - 8 / Simülasyon Testi Sayfa: 86
Test - 1 / Orta Çağ’da Siyasi Yapılar - 1 Sayfa: 70 1. D 2. E 3. B 4. C 5. D 6. A 7. B 8. C
1. C 2. B 3. B 4. D 5. E 6. D 7. A 8. A
9. B 10. A 11. E
I. DÖNEM II. YAZILI Sayfa: 88

Test - 2 / Orta Çağ’da Siyasi Yapılar - 2 Sayfa: 72

1. 1. Firavun Tutankamon: Mısır
1. B 2. E 3. A 4. D 5. C 6. E 7. B 8. D 2. On Emir: İbrani
9. A 10. E 11. C 12. E 3. Buda: Çin
4. Urgakina Kanunları: Sümer
Test - 3 / Tarımdan Ticarete Ekonomi Sayfa: 74 5. İmparator Justinianus: Bizans
6. Tuşpa Kalesi: Urartu
1. C 2. B 3. B 4. B 5. E 6. E 7. D 8. E
9. E 10. C 11. A 2. 1. İlk Çağ 2. Orta Çağ 3. Yeni Çağ 4. Yakın Çağ

Test - 4 / Orta Çağ’da Ordu Sayfa: 76

3. Anadolu Uygarlıkları: Hatti, Hitit, Lidya, İyon, Frig,
Urartu
1. C 2. E 3. E 4. D 5. B 6. B 7. A 8. C Mezopotamya Uygarlıkları: Sümer, Akad, Elam, Ba-
9. C 10. C 11. E bil, Asur

4. Ay Yılı Esasına dayalı takvimi icat eden uygarlık: Sü-

Test - 5 / Kanunlar Gelişiyor
merler
(Orta Çağ’da Hukuk) Sayfa: 78 Hükümdarları firavun unvanı alan uygarlık: Mısır
1. D 2. A 3. A 4. C 5. D 6. D 7. C 8. E Para bilimi olarak bilinen tarihe yardımcı bilim dalı:
9. A 10. B Nümizmatik
Tarihin ilk yazılı antlaşması: Kadeş Antlaşması
Justinianus Kanunları’nı oluşturan imparatorluk: Bi-
Etkinlik Sayfa: 80 zans
Orta Çağ Avrupa’sında derebeylerin kontrolündeki
A) 1. Doğu Roma 2. Şehinşah paralı askerlere verilen isim: Şövalye

3. Nihavend 4. Timuçin 5. Ege Göçleri Yahudi Göçleri

5. Şamanizm 6. Dogmatizm
6. Bizans Vizigot Abbasi Ceneviz
7. Kurultay 8. Onlu sistem
9. Sicilya
B) 1. D 2. Y 3. Y 4. D 5. Y
7. Antropoloji: İnsanlara ait kafatası ve iskeletleri in-
6. D 7. D 8. Y 9. Y 10. D
C) 1. D 2. H 3. J 4. G 5. B
6. C 7. I 8. F 9. A 10. E
D) 2. Doğru: Hindistan’da kast sistemi dışında kalan
insanlara PARYA denirdi.
3. Doğru: Toptan ticaretin yapıldığı mekânlara KA-
PAN denir.
9. SINIF SARMAL TARİH
İç Asya Göçleri Hristiyan Göçleri
Kutsal Roma Germen Roma Osmanlı Venedik
Sasani Selçuklu Ostrogot Memlûk
Moğol Emevi Frank Kök Türk
celeyerek ırklarının tespitinin yapılmasını sağlayan
bilim dalı
Hicri Takvim: İlk kez Hz. Ömer zamanında oluştu-
rulan, bir yılın 354 gün olarak hesaplandığı ve baş-
langıcı “Hicret” kabul edilen takvim
Kapan: Belirli bir gruptaki ürün veya malın toptan
olarak satıldığı mekân
Kolonicilik: Daha çok ticareti geliştirmek amacıyla
bir ülkenin kendi sınırları dışında oluşturduğu liman
veya pazar özelliği taşıyan merkezlerde yapılan faa-

liyetler
4. Doğru: Sardes’ten başlayıp Sus’a kadar uzanan Otokrasi: Bütün siyasi yetkilerin tek bir kişinin elinde
ticaret yoluna KRAL Yolu denir. olduğu, iktidarın saltanat usulü ile değil de güçle ele
geçirildiği yönetim biçimi
5. Doğru: BAHARAT Yolu Hindistan’dan başlar, An-
takya ve Mısır’a kadar uzanır.
Test - 9 / Sarmal Test – 2 Sayfa: 90
Test - 6 / Ünite Testi - 1 Sayfa: 82 1. D 2. C 3. E 4. E 5. D 6. C 7. C 8. B

1. A 2. B 3. A 4. E 5. A 6. C 7. C 8. E 9. D 10. A 11. B 12. D 13. B 14. D 15. B 16. D

9. C 10. A 11. D 17. E

216
 Etkinlik Sayfa: 116
4. ÜNİTE
A) Onluk sistemin oluşturulması → Kavimler Göçü →
İLK VE ORTA ÇAĞLARDA Avrupa Hun Devleti’nin kurulması → Batı Roma
TÜRK DÜNYASI İmparatorluğu’nun yıkılması → Birinci Kök Türk
Devleti’nin kurulması → İkinci Kök Türk Devleti’nin
kurulması → Orhun Kitabelerinin yazılması → Uygur
Test - 1 / Avrasya’da İlk Türk İzleri Devleti’nin kurulması → Turfan Uygur Devleti’nin ku-
(Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı - rulması
Türk Adı – Kültür Merkezleri) Sayfa: 98
B) Siyaset-
Askerî Ekonomi Din
1. C 2. C 3. D 4. D 5. A 6. E 7. A 8. C Yönetim
İpek Yolu ✓
9. E 10. B 11. A
Manihaizm ✓
Kut Anlayışı
Test - 2 / Boylardan Devlete - 1 (Türklerde Devlet ✓
Onlu teşkilat
ve Toplum Yapısı) Sayfa: 100
✓
Kurultay ✓
1. B 2. E 3. D 4. B 5. A 6. C 7. E 8. B
Kurgan ✓
9. E 10. C 11. D Turan taktiği ✓
Serbest ticaret böl-
Test - 3 / Boylardan Devlete - 2 (Türklerde Devlet gesi ✓

ve Toplum Yapısı - İç Asya’da Kurulan Şamanizm ✓

Önemli Türk Devletleri) Sayfa: 102 Ayukı ✓

1. D 2. A 3. C 4. D 5. B 6. D 7. B 8. C C) 1. D 2. G 3. H 4. E 5. F
9. B 10. B
6. J 7. I 8. A 9. B 10. C
Test - 4 / Boylardan Devlete - 3 (Türklerde Devlet
D) 1. Oguş 2. Bilge Kağan 3. Teoman
ve Toplum Yapısı - İç Asya’da Kurulan
Önemli Türk Devletleri) Sayfa: 104 4. Toygun 5. Attila 6. Bumin Kağan

1. D 2. C 3. E 4. B 5. A 6. C 7. D 8. B 7. Margos Antlaşması
9. A 10. E 8. Kutluk Bilge Kağan
9. Feodalizm
Test - 5 / Türklerde Coğrafya İle Oluşan Yaşam Test - 10 / Ünite Testi - 1 Sayfa: 118
Tarzı - 1 (Yaşam Tarzı, Göç Hareketleri ve
1. E 2. C 3. A 4. E 5. A 6. E 7. A 8. D
Ordu Teşkilatı) Sayfa: 106
9. D 10. C 11. C
1. A 2. D 3. E 4. B 5. E 6. D 7. E 8. B
9. E 10. C 11. B Test - 11 / Ünite Testi - 2 Sayfa: 120
1. E 2. D 3. D 4. E 5. C 6. E 7. C 8. D
Test - 6 / Türklerde Coğrafya İle Oluşan Yaşam
Tarzı - 2 (Yaşam Tarzı, Göç Hareketleri ve 9. E 10. B
Ordu Teşkilatı) Sayfa: 108
Test - 12 / Ünite Testi - 3 Sayfa: 122
1. C 2. A 3. E 4. B 5. D 6. A 7. C 8. E
1. E 2. D 3. A 4. B 5. A 6. B 7. B 8. C
9. D 10. E 11. B
9. A 10. A 11. E 12. C
Test - 7 / Kavimler Göçü ve
Avrupa Hun Devleti Sayfa: 110 Test - 13 / Ünite Testi - 4 Sayfa: 124
1. C 2. C 3. E 4. A 5. D 6. E 7. C 8. E 1. D 2. A 3. E 4. C 5. B 6. B 7. D 8. A

9. A 10. C 11. D 12. B 9. B 10. D 11. B

Test - 8 / Diğer Türk Toplulukları Sayfa: 112 Test - 14 / Ünite Testi - 5 Sayfa: 126
9. SINIF SARMAL TARİH

1. C 2. D 3. D 4. E 5. B 6. D 7. D 8. A 1. B 2. D 3. C 4. C 5. A 6. D 7. B 8. A

9. B 10. A 11. A 9. E 10. D 11. E

Test - 15 / Simülasyon Testi Sayfa: 128

Test - 9 / İlk Türk Devletleri ve Komşuları Sayfa: 114
1. C 2. D 3. C 4. A 5. A 6. E 7. C 8. D
1. B 2. D 3. E 4. D 5. C 6. D 7. C 8. A
9. A 10. B 11. C 12. E Test - 16 / Sarmal Test - 3 Sayfa:130
1. B 2. E 3. E 4. A 5. B 6. C 7. D 8. C
9. E 10. C 11. C 12. E 13. A 14. D 15. E 16. D
17. B 18. C

217
 5. ÜNİTE
4. Türk Kelimesinin Anlamları:
İSLAM MEDENİYETİNİN
Miğfer-Olgunluk çağı
DOĞUŞU
Türemek-Kanun ve nizam sahibi
Test - 1 / İslamiyet’in Doğduğu Güç, kuvvet

Dönemde Dünya Sayfa:138
Orta Asya Kültür Merkezleri:
1. E 2. E 3. A 4. D 5. C 6. D 7. B 8. D
Anav Kültürü
9. A 10. A 11. C
Afanesyevo Kültürü
Test - 2 / İslamiyet Yayılıyor - 1 Andronova Kültürü
(Hz. Muhammed Devri) Sayfa:140 Karasuk Kültürü
1. D 2. C 3. D 4. A 5. C 6. E 7. E 8. A Tagar Kültürü

9. E 10. D 11. B 12. B

5. • Ekonomik sıkıntı yani ana yurt topraklarının geçim
Test - 3 / İslamiyet Yayılıyor - 2 bakımından yetersiz kalması
(Dört Halife Devri) Sayfa:142 • Kuraklık, nüfus artışı ve otlak darlığı
1. B 2. C 3. D 4. D 5. D 6. D 7. C 8. C • Sınırlı bir tarım dışında sadece hayvan yetiştirilebil-
9. E 10. B 11. C mesi
• Türklerde bir boyun başka bir Türk boyunu yerin-
Test - 4 / İslamiyet Yayılıyor - 3 den çıkararak göçe mecbur etmesi
(Dört Halife Devri) Sayfa:144 • Yabancı (Çin ve Moğol), ağır dış baskıya maruz
1. B 2. D 3. C 4. A 5. E 6. B 7. B 8. A kalmaları
9. D 10. E • Başka milletlerin egemenliğini kabul edip istiklal-
den mahrum kalmaktansa memleketi terk etmeyi
II. DÖNEM I. YAZILI Sayfa:146 tercih etmeleri
• Fetih arzusu ve yeni vatanlar kurma fikri
1. 1. Medine Şehir Sözleşmesi
2. Bedir Savaşı 6. • Barbar kavimleri Roma İmparatorluğu’nu zayıflattı
3. Uhud Savaşı ve zayıflayan Roma, Doğu Roma (Bizans) ve Batı
4. Hendek Savaşı • Roma olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Roma 476’da
5. Hudeybiye Antlaşması yıkıldı.
6. Hayber’in Fethi • Yeni milletler (İngiliz, Fransız, İspanyol, Alman) or-
7. Mute Savaşı
taya çıktı ve Avrupa’nın etnik yapısı değişti.
8. Mekke’nin Fethi
• Merkezî krallıklar güç kaybetti ve feodalite (dere-
9. Huneyn Seferi
beylik) ortaya çıktı.
10. Taif Seferi
• Başta Hun Türkleri olmak üzere Avrupa’ya giden
11. Tebük Seferi
Türkler kendi kültürlerini Batı’ya taşıdı. Avrupa Hun
Devleti kuruldu.
2. 1. Göbeklitepe 2. Sümerler
• Hristiyanlık yayıldı, kilise önem kazandı ve skolas-
3. Persler 4. Nom
5. Pankuş Meclisi 6. Yeni Taş tik düşünce ortaya çıktı.
7. Sasaniler 8. Veba • İlk Çağ sona erdi ve Orta Çağ başladı.
9. Roma
7. 1. Hazarlar 2. Avarlar
3. Asya Hun: Tuman (Teoman) 3. Kırgızlar 4. Peçenekler
Avrupa Hun: Balamir 5. Oğuzlar 6. Kut anlayışı
9. SINIF SARMAL TARİH

I. Kök Türk: Bumin Kağan 7. Orhun Kitabeleri 8. Margus Antlaşması

II. Kök Türk: Kutluk Kağan 9. Töre 10. Manihaizm
Uygur: Kutluk Bilge Kül Kağan

8. 1. Y 2. Y 3. D 4. Y 5. D

6. D 7. Y 8. Y 9. D 10. Y

218
Test - 5 / Emeviler - 1 Sayfa:148 Test - 10 / Ünite Testi - 1 Sayfa:160
1. D 2. A 3. C 4. D 5. E 6. D 7. C 8. E 1. B 2. A 3. B 4. D 5. E 6. E 7. D 8. D
9. D 10. E 11. C 9. B 10. E 11. B

Test - 6 / Emeviler - 2 Sayfa:150 Test - 11 / Ünite Testi - 2 Sayfa:162

1. D 2. E 3. A 4. B 5. C 6. D 7. E 8. A 1. D 2. E 3. D 4. A 5. E 6. B 7. D 8. C

9. E 10. C 11. E 9. D 10. E 11. B

Test - 7 / Abbasi Devleti ve Türkler - 1 Sayfa:152 Test - 12 / Ünite Testi - 3 Sayfa:164

1. D 2. E 3. D 4. D 5. A 6. E 7. D 8. D 1. C 2. A 3. E 4. B 5. B 6. E 7. B 8. A
9. C 10. E 11. E 12. A 9. D

Test - 8 / Abbasi Devleti ve Türkler - 2 Sayfa:154 Test - 13 / Ünite Testi - 4 Sayfa:166

1. A 2. E 3. B 4. E 5. C 6. D 7. E 8. C 1. C 2. E 3. E 4. E 5. C 6. B 7. C 8. C
9. A 10. D 11. B 12. A 9. B 10. E

Test - 9 / Bilim Medeniyeti Sayfa:156

Test - 14 / Simülasyon Testi Sayfa:168
1. A 2. E 3. D 4. B 5. C 6. C 7. D 8. D
1. B 2. A 3. C 4. D 5. A 6. D 7. B 8. E
9. B 10. C 11. C 12. E
9. E

Test - 15 / Sarmal Test - 4 Sayfa:170

Etkinlik Sayfa:158
1. E 2. B 3. D 4. C 5. D 6. B 7. A 8. C

A) Hz. Muhammed’e ilk vahyin gelmesi → Hicret → Me- 9. C 10. D 11. B 12. B 13. D 14. A 15. E 16. B

dine Şehir sözleşmesi → Bedir Savaşı → Ecnadeyn 17. A 18. B 19. E 20. B
Savaşı → Sıffin Savaşı → Kerbela Olayı → Puvatya
Savaşı → Talas Savaşı

B) 1. H 2. J 3. F 4. D 5. B
6. İ 7. C 8. E 9. G 10. A

C) Hz.
Dört Halife Emeviler Abbasiler
Muhammed
Devri Devri Devri
Devri
Divanü’z-
zenadıka ✓
Yezid ✓
Hz. Hamza ✓
Harun Reşid ✓
Horasan Valiliği ✓
Samarra ✓
Tarık Bin Ziyad ✓
Cemel Vakası ✓
Hicri takvim ✓
Hudeybiye
Antlaşması ✓
9. SINIF SARMAL TARİH

D) 1. Tolunoğulları 2. İbn-i Sina

3. İhşidi 4. Nakli
5. Farabi 6. Harizmi
7. Memlûklu 8. Akli

219
 Etkinlik Sayfa:194
6. ÜNİTE
A) a. Kut anlayışı b. Talas Savaşı
TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ c. Berberiler d. Hendek Savaşı
KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM e. Satuk Buğra Han f. Sultan Mahmut
DEVLETLERİ g. Devlet h. Oğuzlar
ı. Melikşah

Test - 1 / Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler -

B) 1. F 2. I 3. J 4. H 5. G
Türklerin İslamiyet’i Kabulü - 1 Sayfa:178
1. C 2. A 3. A 4. E 5. B 6. D 7. D 8. D 6. E 7. B 8. C 9. A 10. D
9. E 10. C 11. E

C) Selçuklu Gazneli Bizans Abbasi Çin Karahitay

Test - 2 / Türklerin İslamiyet’i Kabulü - 2 Sayfa:180
Dandanakan ✓ ✓
1. E 2. A 3. D 4. B 5. D 6. D 7. B 8. B
Pasinler ✓ ✓
9. E 10. D 11. A 12. C
Malazgirt ✓ ✓

Test - 3 / İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum

Nesa ✓ ✓

Yapısına Etkisi – 1 Sayfa:182 Katvan ✓ ✓

1. D 2. C 3. B 4. A 5. D 6. B 7. C 8. A Talas ✓ ✓

9. B 10. C 11. E 12. E Serahs ✓ ✓

Test - 4 / İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum D) 1. Alp Arslan 2. Gazali

Yapısına Etkisi – 2 Sayfa:184 3. Kadi’ül-kudat 4. Melikname
5. Nevbet 6. Rasathane
1. E 2. C 3. D 4. E 5. A 6. B 7. E 8. B
7. Divan-ı Saltanat 8. Sultan-ı Azam
9. C 10. D 11. A 9. Tıraz 10. Kutadgu Bilig

Test - 5 / Oğuzların İslamiyet’i Kabulü - 1 Sayfa:186

1. B 2. D 3. B 4. C 5. C 6. B 7. E 8. C Test - 9 / Ünite Testi - 1 Sayfa:196
9. C 10. C 11. E 12. A 1. A 2. C 3. E 4. D 5. E 6. C 7. A 8. A
9. E 10. A 11. B 12. B
Test - 6 / Oğuzların İslamiyet’i Kabulü - 2 Sayfa:188
Test - 10 / Ünite Testi - 2 Sayfa:198
1. D 2. B 3. A 4. C 5. A 6. B 7. C 8. B
1. B 2. A 3. B 4. E 5. E 6. C 7. E 8. A
9. E 10. A 11. D
9. C 10. C 11. B 12. D 13. E

Test - 7 / Büyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim ve Test - 11 / Ünite Testi - 3 Sayfa:200

Toplum Yapısı – 1 Sayfa:190 1. B 2. E 3. E 4. B 5. C 6. C 7. B 8. A
1. D 2. D 3. B 4. C 5. B 6. D 7. E 8. E 9. B 10. C 11. C 12. C
9. E 10. C 11. A 12. B
Test - 12 / Ünite Testi - 4 Sayfa:202
1. E 2. B 3. B 4. E 5. A 6. C 7. E 8. D
Test - 8 / Büyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim ve
Toplum Yapısı – 2 Sayfa:192 9. C 10. A 11. D 12. B

1. B 2. C 3. D 4. C 5. B 6. D 7. E 8. A
Test - 13 / Simülasyon Testi Sayfa:204
9. SINIF SARMAL TARİH

9. A 10. E
1. C 2. E 3. A 4. E 5. A 6. D 7. B 8. E

220
II. DÖNEM II. YAZILI Sayfa:206
6. • Anadolu’ya yerleşen Türkler tarafından birçok Türk

1. Paleografya: Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman
içerisindeki değişimlerini inceleyen bilim dalı
Birinci Elden Kaynak: Olayın geçtiği döneme ait
her türlü belge ve buluntu
Tablet Evi: Sümer uygarlığında okullara verilen isim
Helenizm: Büyük İskender’in faaliyetleri sonucunda
Doğu ve Batı kültürlerinin kaynaşması ile oluşan kültür
Ahd-i Atik: İbranilerin inancına göre Yahudilerle
Tanrı arasında yapılan anlaşmayı içeren kutsal kitap
Yabgu: İlk Türk devletlerinde ülkenin batı kanadını
yöneten ve genellikle hükümdarın kardeşi olan ha-
nedan üyesi
2. 1. D 2. Y 3. D 4. D 5. Y
6. D 7. Y 8. Y 9. Y 10. D
beyliği kuruldu ve Anadolu Türk tarihi başladı.
• Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı büyük
ölçüde azaldı.
• Anadolu’da Türk kültür ve medeniyetinin temelleri
atıldı ve bir çok eser inşa edilmeye başlandı.
• Türklerin ilerlemesine engel olamayacağını an-
layan Bizans, Avrupa’dan yardım istedi. Bu durum
Haçlı Seferleri’nin başlamasına neden oldu.
7. a. Gazneli Mahmut
b. Hasan Sabbah
c. Atabey
d. Tuğrul Bey

Test - 14 / Sarmal Test – 5 Sayfa:208

3. Müslüman Olmayan Türk Devletleri 1. D 2. A 3. E 4. A 5. B 6. D 7. E 8. E
I. Kök Türk 9. B 10. A 11. E 12. B 13. B 14. A 15. A 16. E
Uygur
17. D 18. B 19. C 20. B 21. D 22. C 23. A 24. C
Avrupa Hun
25. A 26. E 27. D 28. E
Hazar
Avar
Asya Hun

Müslüman Türk Devletleri

Büyük Selçuklu
Tolunoğlu
Eyyubi
Karahanlı
Gazneli
Memlûk

4. • Arap milliyetçiliği politikasının benimsenmesi.

• Arap olmayan Müslümanlara (mevali) ikinci sınıf
vatandaş muamelesi yapılması.
• Şuubiye akımının başlaması.
• Önemli devlet görevlerine Emevi sülalesi üyelerinin
getirilmesi.
• Kerbela Olayı ile İslam dünyasında ayrılıkların art-
ması ve mezhep mücadelelerinin yaşanması.
• Devletin sınırlarının genişlemesi ile merkezî otori-
tenin zayıflaması ve fetihlerin durması.
9. SINIF SARMAL TARİH

5. Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip

Divânü Lûgati’t-Türk: Kaşgarlı Mahmut
Atabetü’l-Hakayık: Edip Ahmet Yükneki
Divân-ı Hikmet: Ahmet Yesevi
Siyasetname: Nizamülmülk

221
 SÖZLÜK
Aklî İlimler: Felsefe, coğrafya, astronomi, matematik, fen,
tıp vb. bilim dalları.
Arasta: Bir çarşıda aynı ürünleri satan dükkânların bulun-
duğu bölüm.
Aristokrasi: Bir toplulukta belirli bir soyun, diğer soylara
göre üstün kabul edildiği ve bu soyun toplumu yönetme
hakkına sahip olduğu siyasal ve toplumsal sistem.
Artı ürün: İhtiyaç fazlası ürün.
Atabeylik: Selçuklu sultanlarının oğullarının (melik) eğitimi
ile ilgilenen atabeyler, meliklerin görevlendirildiği eyaletler-
de onlara yardımcı olurlardı. Ancak hem kendilerine verilen
geniş yetkileri kullanarak hem de melikleri bertaraf ederek
bir süre sonra bulundukları yerlerde bağımsız yönetimler
yani atabeylikler kurdular.
Avam: Abbasilerde hanedan üyesi ve devlet görevlisi ol-
mayan halk için kullanılan tabir.
Avam: Alt tabaka, havas karşıtı.
Avasım: Abbasilerde Bizans sınırlarındaki şehirlerde oluş-
turulan askerî savunma amaçlı hudut bölgeleri ay yılı 354
gündür.
Ay Yılı: Ay’ın Dünya etrafında 12 defa dönmesi ile mey-
dana gelir.
Ayukı (Hükûmet): İslamiyet öncesi Türklerde alınan ka-
rarları yürütmekle görevli, günümüzdeki hükûmetin işlevini
yerine getiren üst düzey kurul.
Batınilik: İslamda Kur’an ayetlerinin görünür anlamlarının
dışında, daha derinde gerçek anlamları bulunduğu inancı,
ayetleri buna göre yorumlayan akıma Bâtınîlik, bu düşün-
ceyi benimseyen kişiye de Bâtınî denir.
Bedesten: Daha çok değerli malların satıldığı kapalı çarşı.
Bedevi: Arabistan’da çöllerde yaşayıp hayvancılıkla uğra-
şan kesim.
Bereketli Hilal: Mezopotamya, Doğu Akdeniz ve Mısır’ı
içine alan topraklar.
Beytü’l-Hikme: Orta Çağ İslâm ilim ve kültür tarihinde ter-
cüme ve yüksek seviyedeki ilmî araştırmaların yapıldığı
merkezlere verilen ad.
Beytü’l-mâl: Devlet hazinesi.
Böz, kuanpo: Uygurlarda para yerine kullanılan ipek par-
çası.
Budun: Türklerde millet.
9. SINIF SARMAL TARİH
Buyruk: İlk Türk devletlerinde üst düzey bakanlardır.
Camedar: Hanedan üyelerinin elbiselerinden sorumlu kimse.
Candar: Koruyucu, muhafız.
Cihanşümul: Evrensel.
Cihat: Nefisle mücadele, İslâm’ı tebliğ ve düşmanla savaş-
ma anlamında kullanılan terim.
Çav: Uygurlarda kâğıt para.
222
Çetr: Saltanat şemsiyesi.
Demokrasi: Yunanca bir kelime olan demokrasi, halkın
yönetimi, iktidarı anlamına gelse de İlk Çağ’da yurttaş olma
hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime katıldığı anlayış.
Dinî (Naklî) İlimler: Tefsir, hadis, fıkıh, kelam vb. bilim dalları.
Divan: Yüksek düzeydeki devlet adamlarının kurduğu bü-
yük meclis.
Divan’ı-mezalim: İslam devletlerinde adalet işlerinden so-
rumlu bakanlık.
Divan’ı-tevki: İslam devletlerinde yazışma işlerini yürüten
bakanlık.
Divan-ı Arz: Selçuklularda askerî işlerden sorumlu bakanlık.
Divan-ı Hatun: Selçuklularda hükümdar eşinin işlerinin yü-
rütülmesinden sorumlu bakanlık.
Divan-ı İnşa (Tuğra): Selçuklularda yazı işlerinden sorum-
lu bakanlık.
Divan-ı İstifa: Selçuklularda mali işlerden sorumlu bakanlık.
Divan-ı İşraf: Selçuklularda idari ve mali işleri denetleyen
bakanlık.
Divân-ü Beytü’l-mâl: İslam devletlerinde mali işlerden so-
rumlu bakanlık.
Divanü’l-berid: İslam devletlerinde posta ve istihbarattan
sorumlu bakanlık.
Divanü’l-ceyş: İslam devletlerinde askerî işlerden sorumlu
bakanlık.
Divanü’z-zenadıka: Çeşitli sebeplerle ülke içinde çıkan is-
yanları bastırmak için oluşturulan divan.
Ebu’l Feth: Fetihlerin babası.
Emir-i dad: Türk İslam devletlerinde şeri hukuktan sorumlu
üst düzey görevli.
Emirü’l-ümera: Halifeye devlet işlerinde yardımcı olan ida-
ri ve askerî yetkilere sahip görevli.
Ensar: Hz. Peygamber’e ve muhacirlere yardımcı olan Me-
dineli Müslümanlar.
Ensi (Patesi): Sümerlerde rahip krallara verilen unvan.
Federalizm (Federatif Yapı): İç işleri itibarıyla özerk olan
devletlerin (federe devlet) oluşturduğu siyasi bir birliktir. Bu
devletler dış politikada ortak bir anlayış ile hareket ederler.
Feodalite: Orta Çağ Avrupa’sında etkili olan, toprağı ve
üzerinde yaşayan insanları soylu veya zenginlerin malı
sayan, merkezî krallıkların büyük toprak sahipleri üzerinde
tam kontrolü sağlayamadığı siyasi düzen.
Ferman: Osmanlı Devleti’nde padişahın verdiği, uyulması
gerekli hükümleri taşıyan yazılı buyruk, yarlık.
Ficar Savaşları: Arap toplumunda haram aylarda yapılan
savaşlar.
Garnizon: Bir şehri savunan veya yalnız orada bulunan
askerî birlikler.
Gaza: Özellikle Osmanlılarda din için yapılan savaşı ifade
eden ve bir fetih ideolojisi haline gelen terim.
Gulam: Eski İslâm devletlerinde orduda, idarede ve saray-
da çalıştırılmış köle ve esirler.
Güneş Yılı: Dünya’nın Güneş etrafında bir kez dönmesi ile
meydana gelir.
Hâce: Gazneliler vezirlere verilen unvan.
Hâcibü’l -hüccâb: Selçuklularda üst düzey saray görevlisi.
Hadari: Şehirlerde yaşayan ve tarımla uğraşanlar kesim.
Hadimü’l-Haremeyn: Mekke ve Medine’nin hizmetkârı.
Abbasîlerden sonra kurulan bazı İslâm devletleri hüküm-
darlarının ve özellikle I. Selim’den itibaren Osmanlı padi-
şahlarının resmî unvanlarından biri.
Hanedan: Hükümdar, devlet büyüğü vb. bir kişiye dayanan
soy.
Harici: Dinî ve siyasî konulardaki aşırı görüşleri ve faaliyet-
leriyle tanınan fırka.
Hatun (Katun): İslamiyet öncesi Türklerde hükümdarın
eşidir. Elçi kabul edebilir ve kurultay toplantılarına katıla-
bilir. Hükümdar devletin başında olmadığı zamanlarda ona
vekâlet eder.
Havas: Abbasilerde halifenin sülalesi, vezirler, üst düzey
yöneticiler, kadılar, âlim ve kâtiplerden oluşan sınıf.
Helenizm: Büyük İskender’in doğu yönünde fetihleri sonu-
cunda batı ve doğu kültürünün kaynaşması ile ortaya çıkan
kültür.
Hilat: Abbasi halifeleri tarafından hükümdara gönderilen
külah, kemer, kılıç, para, bayrak gibi hediyeler.
Hilfu’l-Fudûl: Bazı Kureyş kabilelerinin, Mekke’de haksız-
lığa uğrayan insanlara yardım etmek amacıyla yaptıkları
Hz. Muhammed’in de katıldığı antlaşma.
Hiyeroglif: Resim yazısı.
Hulefâ-yi Râşidîn: Hz. Peygamber’den sonraki ilk dört ha-
life (632-661).
Hutbe: Cuma ve bayram namazlarında hükümdarın adı-
nın, unvanının ve lakaplarının imam tarafından okunup dua
edilmesi.
İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültürel, et-
nik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz eden farklı
halkları bünyesinde toplayan devlet.
Kabile konfederasyonu: Genellikle dış işleri ve savunma
alanlarında ortak politika izleyen diğer alanlarda serbest
hareket eden devletler topluluğu.
Kadi’ül-kudat: Türk İslam devletlerinde şeri hukuktan so-
rumlu üst düzey görevli.
Kapan: Çeşitli ürünlerin veya malların toptan olarak satıl-
dığı mekân.
Kast sistemi: Hindistan’da yaygın olan sınıfsal tabakalaş-
ma olgusu.
Kervansaray (Han): Kervanların konaklaması ve güvenliği
için ana ticaret yolları üzerinde inşa edilen yapılar.
Kolonicilik: Daha çok ticareti geliştirmek amacıyla bir ül-
kenin kendi sınırları dışında oluşturduğu liman veya pazar
özelliği taşıyan merkezlere koloni, bu faaliyetlere de kolo-
nicilik denir.
223
Konfederasyon: Birden fazla ülkenin genellikle dış işleri
ve savunma alanlarında federasyona göre biraz daha ılımlı
bir bağımlılık içinde ortak politika ve yönetim izleyip diğer
alanlarda ise bölgesel yönetimlerinde serbest bulundukları
devletler topluluğu.
Kurgan: İlk Çağlarda ve Türk devletlerinde ev tipi mezar
Kurultay: İslamiyet öncesi Türklerde boy beylerinin de ka-
tılımı ile oluşan ve genellikle yılda üç kez toplanarak devlet
işlerinin görüşüldüğü üst düzey meclistir.
Kut anlayışı: Yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiği-
ne inanılması.
Küç: Tanrının kağana verdiği ve savaşların kazanılmasını
sağlayan güçtür.
Liman: Gemilerin yanaştığı, malların depolandığı, gümrük
denetiminin yapıldığı, pazarlama ve dağıtım faaliyetlerinin
yürütüldüğü merkezler.
Liyakat: Bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, ya-
raşırlık durumu.
Manihaizm: III. yüzyılda Mani tarafından İran’da kurulan
ve günümüzde varlığını devam ettirmeyen, gnostik (bilgiye
sezgi ve düşünme yoluyla ulaşma) ve etkin bir misyonerlik
anlayışına sahip.
Medeni Hukuk (Medeni Kanun): Kişilerin birbiriyle ya da
belirli ölçülerde kişilerle devletin doğrudan veya dolaylı özel
ilişkilerinin kamu hukuku gibi başka bir hukuk dalının konu-
suna girmeyen hukuk dalı.
Megaron: Bir ön giriş ile gerisinde dikdörtgen bir salondan
oluşan barınak.
Melik: İlk Türk İslam devletlerinde hükümdarın oğullarına
verilen unvan.
Menşur: Abbasi halifelerinin, Türk hükümdarlarının iktida-
rını onayladıklarına dair gönderdikleri belge.
Merkezî otorite (yönetim): Yönetme, denetleme ve işlet-
me bakımından yetkinin bir yerde toplandığı yönetim tarzı,
merkezî idare.
Meşruiyet: Hukuka ve toplumsal normlara uygun olma du-
rumu, haklı, geçerli olma durumu.
Mevali: Arap toplumunda azat edilmiş köle veya Arap ol-
mayan Müslümanlar için kullanılan tabir.
Mezopotamya: Yunancada “iki nehir ortasındaki ülke” an-
lamına gelir. Doğu Anadolu’dan doğup Basra Körfezi’nde
denize dökülen Dicle ve Fırat Nehirlerinin çevresinde kalan
toprakları içine alır.
Mikrolit: Küçük taş aletler.
Monarşi: Tek bir kişinin iktidarına dayalı yönetim şeklidir.
Krallık, imparatorluk, padişahlık gibi düzenlerde monarşik
9. SINIF SARMAL TARİH
bir anlayış hâkimdir.
Muhacir: 622’de Medine’ye göç eden Müslümanlar.
Mülk: Devlet.
Müşrik: Tanrı’ya ortak koşan.
Nom: Mısır uygarlığında şehir devleti.
Obsidyen: Volkanik cam veya taş.
Oguş: Türklerde aile.
 Oligarşi: Bir ülkede yönetme hakkının birkaç kişinin eline
verildiği aristokrasi düzeninin daraltılmış hâli.
Onluk sistem: Asya Hunlarından itibaren uygulanan
askerî teşkilatlanma.
Otokrasi: Hükümdarın, bütün siyasal kudreti elinde bulun-
durduğu yönetim biçimi.
Özerk: Ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetme
yetkisi olan (kuruluş, devlet vb.), muhtar, otonom.
Panayır: Pazarlar gibi aynı özelliklere sahip olup aynı za-
manda çeşitli sergilerin olduğu bazen de eğlencelerin tertip
edildiği yerler.
Pankuş meclisi: Hititlerde devlet işlerinde krala yardımcı
olan meclis.
Papirüs: Nil Nehri’nde yetişen bir türlü bitki. Eski Mısırlıla-
rın bu bitkinin saplarından yaptıkları kâğıt.
Parşömen: Yazı yazmak veya resim yapmak için kullanı-
lan özel hazırlanmış hayvan derisi.
Patrici: Roma senatosunda görev yapan soylular.
Pazar: Belirli günlerde çeşitli ürün veya malların satıldığı
mekânlar.
Piktografik yazı: Anlatılmak istenenlerin sembollerle ifade
edilmesi.
Plep: Roma İmparatorluğu’na sonradan katılan halk.
Polis: Ege ve Yunan uygarlıklarında şehir devleti.
Ribat: İslam devletlerinde ilk zamanlarda yol üzerlerine
askerî amaçla inşa edilen sonraki zamanlarda kervanların
da konakladığı yapılar.
Ridde: İslam kültüründe dinden çıkma anlamında kullanı-
lan tabir.
Ruhban: Din adamları sınıfı.
Sahabe: Hz. Muhammed’i görmüş ve onun sohbetinde bu-
lunmuş Müslümanlar, ashap.
Samara: Günümüz Irak sınırları içerisinde Türklerin yerleş-
meleri için kurulan şehir.
Satir: İlk Türk devletlerinde kullanılan bir tür madeni para.
Satraplık: İran medeniyetinde ülke topraklarının ayrıldığı
idari birimlere (eyaletlere) verilen ad veya Perslerin valilik
atamaları.
Senato: Eski Roma’da özellikle soylulardan oluşan yöne-
ticiler meclisi.
Serf: Orta çağ Avrupası’nda, miras yoluyla kendisine tah-
sis edilen arazide toprak ağası adına çalışan köylü.
Sikke: Altın, gümüş, bakır, bronz, alüminyum vb. madenle-
rin alaşımından yapılan para.
9. SINIF SARMAL TARİH
Site: İlk Çağ’da daha çok Mezopotamya ve Fenikelilerde
görülen kendi yasalarıyla yönetilen bir veya birkaç kentten
oluşan devlet.
Skolastik düşünce: İnanç ve bilgiyi kiliseyle, özellikle
Aristoteles’in bilimsel sistemini uyumlu bir biçimde birleştir-
meye çalışan Orta Çağ felsefesi.
Sosyal devlet: Ekonomik ve sosyal alanlarda bireylere
sosyal güvenlik ve adalet sağlayıcı politikalar üreten devlet
modeli.
224
Suffe: Mescid-i Nebevî’nin bitişiğinde yoksul sahabelerin
barınması için yapılan ve giderek bir eğitim kurumu haline
gelen yer.
Sultan: İslâm dünyasında XI. yüzyıldan itibaren genellikle
hükümdar için kullanılan unvan.
Şamanizm: Kuzey ve Orta Asya’da Türkler, diğer kıtalarda
da başka topluluklar arasında günümüze kadar süregelen
doğaya tapma, doğaüstü ruhlara inanma temeline dayalı
din.
Şeri hukuk: İslam hukuku.
Şeriat: İslâm’a ait dinî, ahlâkî ve hukukî hükümler bütünü
anlamında bir terim.
Şurta teşkilatı: Abbasilerde şehirlerde güvenliği sağlayan
görevliler.
Şuubiye akımı: Arap olmayan Müslümanların, Arapların
üstün olmadıklarını göstermek için bilim ve sanat alanında
kendilerini ispatlamaya çalışmaları.
Tasavvuf: Tanrı’nın niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık
birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefi akım.
Tavaif-i mülük: Endülüs’te 1031-1090 yılları arasında hü-
küm süren emirlikler.
Tavananna: Hititlerde siyasi yetkilere sahip olan kralın eşi-
ne verilen unvan.
Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve iktidarı kul-
lanma anlayışının dinî esaslar çerçevesinde şekillendiği
sistem.
Tıraz: Abbasi halifelerinin hâkimiyet sembolü olarak Türk
hükümdarlarına gönderdikleri elbise. Bu elbisenin üzerinde
hükümdarın adı ve unvanı yer alır.
Tigin (Tekin): Hükümdarın oğullarıdır. Üst düzey devlet
makamlarında görev alırlar. Yaşça en büyük tiginin emrine
belirli bir bölge ve askerî birlik verilerek tecrübe kazanması
sağlanır.
Tiranlık: Eski Yunan’da iktidarı mevcut yasalara aykırı bir
biçimde ele geçirme ve baskıcı bir biçimde hüküm sürme
anlayışı.
Toygun: İlk Türk devletlerinde kurultayın daimî üyeleri.
Töre: Türklerde sözlü hukuk. Bir toplulukta benimsenmiş,
yerleşmiş davranış ve yaşama biçimlerinin, kuralların, gö-
renek ve geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yol-
ların bütünü, âdet.
Tudun: İlk Türk devletlerinde vergilerin toplanmasından
sorumludur.
Urug: Türklerde aileler birliği sülale.
Ülüş: Pay, hisse anlamlarına gelir. Hükümdarın sahip ol-
duğu ekonomik gücün halka adil bir şekilde dağıtılmasıdır.
Vassal: Avrupa feodal sisteminde, lordlara askerî hizmet-
leri karşılığında toprak verilen kişi.
Yargan: İlk Türk devletlerinde adalet işlerinden sorumludur.
Yuğruş: Karahanlılarda vezirlere verilen unvan.
Zımmî: İslâm ülkelerinde yaşayan gayri müslim tebaa için
kullanılan bir terim.
Ziggurat: Sümerlerde tapınak, okul, depo ve rasathane
olarak kullanılan piramit türü yapılar.