DOI: 10.

13114/MJH/20122776

Mediterranean Journal of Humanities

mjh.akdeniz.edu.tr
II/1, 2012, 177-184

Harun Tolasann Osmanl Edebiyat Aratrmalarna Yapt

Katklar zerine*
An Assessment of Harun Tolasas Contributions to Research on
Ottoman Literature
Furkan ZTRK**
zet: Bu makale, Harun Tolasann genel alma alanlar, zellikle zerinde srarla durduu konular
hakkndadr. Divan tahlili, on altnc yzyl tezkire dili ve slubu, divan nszleri ve otobiyografik
metinler Tolasann temel aratrma alanlardr. Vukufiyeti, titizlii ve model alnan eserleriyle Tolasa,
Osmanl edebiyat almalarnda ok nemli bir bilim adamdr.
Anahtar Szckler: Osmanl Edebiyat, eletiri, tezkire, divan tahlili, nsz, otobiyografi
Abstract: This article focuses upon the works of Harun Tolasa (1938-83), especially those topics that he
pursued with persistence. Harun Tolasas primary areas of research were divan analysis, sixteenth century
tezkire language and diction, divan preambles and autobiographic documentation. In respect to
knowledge, fastidiousness, and model research, Tolasa was a very important scholar of Ottoman
literature.
Keywords: Ottoman Literature, tezkire, divan analysis, preamble, autobiography

Osmanl edebiyat aratrmalarna byk katklar yapm ve erken yalarda aramzdan ayrlm
iki byk bilim adamndan biri Mehmet avuolu (1936-1987), bir dieri de Harun Tolasa
(1938-1983)dr. Bu bilim adamlarnn akademik yaamlar ve yapt almalara baklrsa iki
nemli ortak zellik hemen gze arpmaktadr. Bunlardan ilki, ayn hocadan yani Ali Nihat
Tarlan (1898-1978)dan doktora yapm olmalar, dieri ise doktora tezlerinin divan tahlili
almas olmasdr. Mehmet avuolu Necati Bey Divannn, Harun Tolasa ise Ahmet Paa
Divannn tahlilini yapmlardr. avuolu sonraki almalarnda daha ok eletirel metin
neirleri zerine younlarken, Harun Tolasa on altnc yzyl tezkirelerindeki dil, slup ve
edebiyat aratrmas konular zerinde almalar yrtmtr.
Harun Tolasann ilk nemli akademik almas olan Ahmet Paa Divannn Tahlili ve
Semantik ndeksi adl doktora tezi 1973 ylnda Ahmet Paann iir Dnyas adyla yaymlanmtr. Tolasann bu kitab o yllar iin zellikle adyla dikkatleri zerine ekmitir. Bu
alma, ierik ve yntem bakmndan divan tahlili almalarnn modeli kabul edilen Tarlann
eyh Divann Tedkk adl kitabndan sonra yaymlanm ilk eserlerden biridir. Mehmet
avuolunun Necat Bey Divannn Tahlili ve sonraki yllarda Amil elebiolu (19341990)nun doktora rencilerinden Cemal Kurnazn Hayal Bey Divan (Tahlili) ve Nejat
Seferciolunun Nev Divannn Tahlili bu tr almalarn ncleri olmalar ynyle byk
*

Bu yaz, 16-18 Ekim 2009 tarihlerinde Mardinde dzenlenen V. Klsik Trk Edebiyat Sempozyumunda (Prof.
Dr. Harun Tolasa Hatrasna) sunulan bildirinin gzden geirilmi ve geniletilmi biimidir.
**
Yrd. Do. Dr., Akdeniz niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, furkanozturk@akdeniz.edu.tr

178

Furkan ZTRK

nem tamaktadr. Son on ylda divan tahlili almalarnn Osmanl Edebiyat aratrmalarndaki yerleri ve ilevlerini deerlendiren bilimsel yaz yaymlanmtr. Bu yazlardan ilki,
Yekta Saran nce tahlil terimini irdeleyerek, bu erevede divan tahlili incelemelerinin ne
olduu ve ne olmas gerektii ile ilgili dnce ve nerilerini tartt yazsdr (Sara, 1999,
209-219). Sz edilen makalede Sara, Tarlann eyhi Divann Tedkiki ile sonra bu eseri
model alarak yaplan divan tahlili almalarn, Tarlann eserini nceleyerek birbirinden ayrr.
Yazda Tarlan sonras en ok avuolunun divan tahlili modelinin takip edildiini, sylediklerinin yaplan almalarn deerini ve Osmanl Edebiyat incelemelerine katklarn inkr
olarak deerlendirilmemesi gerektiini, bunun bir durum tespiti olarak kabul edilmesinin daha
yerinde olacan belirttikten sonra unlar syler:
Burada sylemek istediimiz husus bu ikinci grup almalarn divan
incelenen ahsn edebi ahsiyetinin edebiyat tarih(ler)imizde yer bulularna katkda bulunmaktan ziyade Divan edebiyat metinlerinin anlalmasna katklar olduudur. Hatta bu eserlerin kurgu ve metotlarnn bir
senteze gidilmesine msait olmadn da syleyebiliriz (Sara, 1999, 215).
Sz edilen yazda, Harun Tolasann Ahmet Paann iir Dnyas adl almasna da deinilerek bunun avuolunun eserinin erevesinde kald ve ayn yntemi benimsedii
vurgulanr. Bu konuda ikinci yazy, Trkiyede Eski Trk Edebiyat krslerinde yaplan metin
tahlili almalarnn bibliyografik ve istatistiksel verilerinden yola karak resmini ekmeye
alan smail Gle kaleme alr (Gle, 2007, 1-27). Yazar, ad geen makalesinde mer
Ferid Kamn (1864-1944) sr- Edebiye Tedkkt ile ilk mstakil divan tahlili almas olan
Tarlann eyh Divnn Tetkkinden balayarak bu zamana kadar yaplan divan tahlili almalarn incelemitir. Bunlardaki yntemleri rneklendirerek karlatran Gle, zellikle Cemal
Kurnazn Hayal Bey Divan (Tahlil)inin dier tahlillere gre daha ayrntl ve sistematik
olduunu, ayrca bu almann Ahmet Paa, Necat, Hayal Bey ve Nev divanlar zerine
yaplm divan tahlillerindeki tebih ve mecazlar istatistiksel bilgilerle karlatrma imkn
salayarak benzerlerinden ayrldn belirtmitir. smail Gle yapt deerlendirmede, otuz
dokuz tezde bir divann tamam zerinde alldn, divanlarn farkl ynleri zerine yaplan
almalarn ise yz elli civarnda olduunu tespit etmitir. Ayrca yazda, divan tahlili almalarnn bibliyografyalar, bunlarn yrtld niversiteler, almalar yrten danman
hocalar zerinde durularak bir takm sonulara gidilmi ve unlar sylenmitir:
Doktora tezleri divan tahlilinin ilk rneklerinden olan Mehmet avuolu
ve Cemal Kurnazn rencilerine bu konuda alma yaptrmamalar
bize olduka manidar gelmektedir. Ayn ekilde Ankara niversitesi hocalarndan Hasibe Mazolu, Meserret Diriz, Cem Dilin, smail nverin
de bu konuda alma yaptrmamalar dikkatimizi ekmektedir. Bunlarn
yannda Hseyin Ayan, Abdlkerim Abdlkadirolu, Cokun Ak, Gnay
Kut, Abdlkadir Karahan, Tunca Kortantamer ve Namk Akgz gibi
sahann nemli hocalarnn bu konuyla ilgilenmemelerinin nedeni ayr
bir alma konusu olacak kadar ilgin gzkmektedir (Gle, 2007, 1-27).
. Gle, Harun Tolasann Ahmet Paann iir Dnyasn ise yanlzca bu eserin ilk divan
tahlillerinden biri olmas ynyle deerlendirir. Divan tahlilleri konusunda bir dier makaleyi
zeyir Aslan yazar (Aslan, 2007, 77-94). Ad geen yazsnda Aslan, tahlil kavramn ve ilk
tahlil rneklerini inceleyerek imdiye kadar yaplan bu tr almalarn bibliyografyasn verir.
. Aslan, bu konuyla ilgili dier yazlardan farkl olarak avuolu ve Tolasann tahlil
almalarndaki sistematik indekslere deinerek bunlarn nemi zerinde durur (Aslan, 2007,
82). Divan tahlilleriyle ilgili sz edilen yazda da Harun Tolasann Ahmet Paann iir

Harun Tolasann Osmanl Edebiyat Aratrmalarna Yapt Katklar zerine

179

Dnyas adl eserinin Tarlandan sonra yaplan ilk tahlil almalarndan biri olmas ynyle
deerlendirildii grlr.
Harun Tolasann Osmanl Edebiyat aratrmalarna asl zgn katks, on altnc yzyln
en nemli airler tezkiresini tezkirecilerin kendilerine zg dikkat ve ifade zelliklerini
gzeterek bilimsel bir anlayla ele alp inceledii Seh, Latif ve k elebi Tezkirelerine Gre
16. yzylda Edebiyat Aratrma ve Eletirisi I adl kitabdr (Aratrmacnn benzeri yazlar
iin bkz. Tolasa, 1980, 199-230; 1982, 15-46). H. Tolasann 1970 ylnda ihtisas iin gittii
Amerikada edindii bilgi ve deneyimleri de deerlendirdii bu zgn doentlik takdim tezi,
1983 ylnda kitap olarak baslmtr. H. Tolasa sz edilen kitabn nsznde bu almadaki
amalarn yle sralar:
1) Bir tezkirenin gerek mahiyeti ve muhtevas
2) Tezkire yazarnn (ve dolaysyla ann) edeb anlay ve deer sistemi
3) Tezkirecinin edeb aratrma-eletiri metod ve slbu
4) an edebiyat dnyas (Tolasa, 2002, XI)
Her an edeb bir eletirisi olduu ve kendilerini dorudan birer edeb eletiri eseri olarak
grmesek bile tezkirelerin bu devrin edeb eletirisini en ok temsil eden eserler olduu
dncesinden hareket eden Tolasa, almasn iki genel balk zerine kurar: I. Biyografik
Bilgi ve Deerlendirmeler; II. Edeb Kiilikle lgili Bilgi ve Deerlendirmeler. Edeb kiilikle
ilgili deerlendirmeleri Tolasa, ana etken zerine oturtur. Bunlar; yaratl, airin edeb
kltr ve evre (okuyucu evresi)dir. kinci blm yani tezkirecilerin airlerin edeb kiiliiyle ilgili bilgi ve deerlendirmeleri yaparken kullandklar edeb eletiri terimleri, Tolasann
zellikle dikkat ekmek istedii ve younlat bir blmdr (Harun Tolasaya gre bu
terimler, tezkireciler ve airler tarafndan geliigzel bir biimde deil bilinli ve tutarl bir
biimde kullanlmaktadr. Bu konuya dikkat eken baka incelemeler iin bkz. Akgz 2000,
149-160; apan, 2002, 11-48; Kl, 2003, 110-115; Dilin, 2009, 123).
Kitabn ikinci blm, ilkin yaratl bakmndan airi ele alan deerlendirmeleri ierir.
airin yarat zellikleri tab, selka, kabiliyet terimleriyle; airin doal sanat kudreti ise ho,
hb, bed; latf (lutf, letafet); selm, nazik, zarf; h, alak; pk, kde; pk, nazif; blend, l;
halavet, vekkd, has, sde; derrk, cevherdr, pr-gher gibi niteleyici terimlerle deerlendirilirler. Bu deerlendirmelerde Tolasa, u aklamay yapma gerei duyar:
Aada tek tek gzden geireceimiz btn bu tavsif ve takdirler, geri
bir airin doal sanat gc zerine, sanata dayal, somut, ayrntlara
inen, zel durumlar yakalayan ve bunu belgeleyen bir eletiri olmaktan
ounlukla uzak kalrlar, ama bir yandan airin bu yn zerine genel
bir fikir vermekten, dier yandan da, sanatta doal g zerine ann
dnce, anlay ve hassasiyetini yanstmaktan geri kalmazlar (Tolasa,
2002, 202).
Bunun yannda, airin yaratl hali ve zelliklerini imleyen icad, ibda, ihtira terimlerinin
tezkire dilinde airliin can damarn oluturmalar, yaratma, yeni eyler ortaya koyabilme,
sanat eserine kiiliinin damgasn vurabilme anlamnda tadklar nem byktr. Yine ayn
paralelde airin sanat kiilii iin nemli bir deer olan tasarruf, bir orjinallik gstergesi,
allmn dna kp ezber bozmay nitelemekte; bedhe-g, fevrlik terimleri ise dnmeksizin annda syleyebilme becerisini, bir takdiri nitelemektedir. te yandan tezkire dilinde
verimlilik, bolluk ve grlk gibi anlam alanlarn ifade eden cevdet-i tab terimiyle birlikte yine
ayn yolda sylenen hiddet, srat, tizlik terimleriyle de annda ve abuk yazma becerisine
gnderme yaplr. Yine bu erevede airin sanatndaki incelik ve zeni anlatan dikkat,
mdekkik; airin deerliyi deersizden ayrt edebilme gcn vurgulayan nekkd, gher-senc,

180

Furkan ZTRK

vezn-i tab, shn-r terimleri de tezkirecilerin ok nemsedikleri airin sanat gcn ifade
eden iir eletiri terimlerindendir. Btn bunlar ad geen eserinde, titiz ve toplu bir biimde
ortaya koyan ilk aratrmac Harun Tolasa olmutur.
te yandan kitabn sz edilegelen ikinci blmnde eserin yapsna ait unsurlar
blmndeki sanat, hayal, mana ve fikr, elfz ve ed terimleri de byk nem tamaktadr. H.
Tolasa, bunlarn tezkire dilindeki karlklarn somutlatrmak iin k elebinin Bak
deerlendirmesini rnek olarak verir: iiri muhkem ve stvr, hemvr u prkr, rengn,
ndr, elfz sels, mans nefs, nazm pk ve mefhm sznk (Tolasa, 2002, 357).
Aratrmac, eserin yapsna ait bu eletiri terimlerinin bugnknden az ok farkl, ann
edebi-estetik bilgi, kltr, dnce ve anlaylarndan kaynaklanan kendine zg bir anlam
tadklar n kesin bir dille vurgular. Terimlerden, kavramlardan, deyim veya tabirlerden
oluan bu tezkire dili, Tolasann sz edilen almasyla bilimsel bir kimlie kavumutur.
Bu eser zerine tantma yazan Tunca Kortantamer, bu incelemeyi hem yeni bak alar
getirmesi hem de tezkirelerle ilgili ayrntl incelemeye gitmeyen basmakalp yermelerin gzden
geirilip dzeltilmesi balamnda nemli bir grevi yerine getirmesi ynleriyle deerlendirir.
Tolasann eserin tezkireci tarafndan edebi bir eser olarak deerlendirilmesi ile ilgili almas
(ikinci cild olarak planlanan) hakknda unlar syler:
...H. Tolasann kendisinin de ok nemsedii ve incelemenin ikinci cildi
olarak hazrlamakta olduu dorudan eserin tezkireci tarafndan bir
edebiyat eseri olarak deerlendirmesine, yani edebiyat eletirisine ynelik
almann tamamlanmam olmas aratrma dnyas iin zcdr.
Merhumun tarama ilerini bitirdiini, filerini dzenlediini, konuyla ilgili
hazrlklarnn tamam olduunu kendisinden sk sk duymu olduumuz
ve bu konuda zaman zaman kendisiyle konumu bulunduumuz iin sz
konusu malzemeden yararlanlmas gerektiini de hatrlatmak isteriz
(Kortantamer, 1983, 206).
Yine ayn erevede Cem Dilin, gazellerin niteliklerini belirtmek iin tezkireciler tarafndan
kullanlan sfatlarn airlerin sanatlarna k tuttuu gibi sluplarna ilikin de baz ipular
verdiini belirterek Harun Tolasann sz edilen kitabnda geen sfatlar yazsnda
listeledikten sonra unlar syler:
Tezkirecilerin divan airleri iin kullandklar bu trl baz sfatlardan
neyi kastettikleri, ne o airler zerine alanlar ne de Tanzimat sonras
edebiyat tarihi yazarlarnca ayrntl, yeterli ve gerektii biimde incelenmi de deildir. Sz konusu yazarlar tarafndan ayrca, tezkirecilerin
koyduklar ltler dorultusunda divanlardan yaptklar seme beyitler
zerinde de bu ynde karlatrmal bir alma yaplmamtr. Oysa
tezkirecilerin kendi alarnda, yaadklar toplumsal ortam ierisinde,
tarihsellemeden ve gncel niteliini yitirmeden divanlardan setikleri o
rneklerin, gnmzn edebiyat anlayna gre seilmi rneklerden
ok daha nesnel olarak dneminin yaznsal deerlerini yanstt konusunda hi kuku yoktur. Durum byle olmakla birlikte, tezkirecilerin
bu yolda yaptklar sekiler ne yazk ki bu alanda alanlar tarafndan
son dnemlere kadar pek fazla dikkate alnmam, buna ek olarak
gnmzn edebiyat anlayyla geriye doru baklarak divan iiri ve
airleri deerlendirilmi, bunun sonucunda da geree aykr ya da
yanl birtakm yarglara varlmtr (Dilin, 2007, 123).

Harun Tolasann Osmanl Edebiyat Aratrmalarna Yapt Katklar zerine

181

Btn bu bak alarndan anlald zere Harun Tolasann Sehi, Latif, k elebi
Tezkirelerine Gre 16. Yzylda Edebiyat Aratrma ve Eletirisi I adl kitab, zellikle
tezkirelerdeki air ve iir iin kullanlan terimlerin belli bir snflandrma ile derli toplu
verilmesi bakmndan zaman iin nemli bir aratrma alan am, bylelikle zgn bir alma
olarak model alnagelmitir. Sz edilen bu kitab rnek alan ilk almay, on sekizinci yzyl
tezkireleri zerine Pervin apan yapmtr (apan, 1993). P. apan, ayrca dier yazlarnda
Safay tezkiresi ve Zat divan rneinde eletiri terimleri ve bir slup esi olarak rnek verme
ilemini nceleyerek bunlarn tezkire diline katklarn ele alan yeni bak alar sunmutur
(apan, 2002, 11-48; 2009, 99-101). Yazar, Bir slup Unsuru Olarak Safayi Tezkiresinde
rnek Verme lemi adl makalesini, Tolasann air Tezkirelerinde rnek Verme lemi adl
makalesindeki yntem erevesinde incelemi ve deerlendirmitir. Yine bu konuda bir dier
nemli almay Filiz Kl, on yedinci yzyl tezkirelerini inceleyerek gerekletirmitir. F.
Kl, kitabnn nsznde bu konuyu yle deerlendirmektedir:
almann sistematii, merhum Harun Tolasann Seh, Latif ve k
elebi Tezkirelerine Gre 16. yzylda Edebiyat Aratrma ve Eletirisi
I adl eseri ile Pervin apann hazrlad 18. yzyl Tezkirelerinde
Edebiyat Aratrma ve Tenkidi adl doktora tezindeki metottan faydalanlarak oluturulmutur. 17. yzyl tezkireleri hacim ve muhteva asndan
16. yzyl ve 18. yzyl tezkirelerinden farkllk gsterdii ve onlara gre
muhtasar olduu iin bizim planmz bu almalarn planyla tam olarak
rtmemektedir. rneklenen metinler araclyla yaplan takdim ve
tavsiflerde, sz konusu eserlerle birleen yorum ve deerlendirmeler yeri
geldike belirtilmi, zaman zaman tablolarla da mukayese yoluna
gidilmitir (Kl, 1998, X).
Harun Tolasann at bu alanda, bir dier nemli almay Klasik Trk iirinde Edeb
Tenkit [airin aire Bak] adl kitapla Menderes Cokun yapmtr (Cokun, 2007). Aratrmac, tezkireler yerine mesnevi ve divanlarda Osmanl airlerinin birbirleri ile ilgili vg,
eletiri ve deerlendirmelerini ele ald nemli almasnda, iir ve air ile ilgili eletiri rneklerinin yannda airlerin birbirleri hakkndaki manzum deerlendirmelerine de yer vermitir
(Yazarn ad geen kitabndaki baz yazlar, daha nce aadaki dergilerde yaymlanmtr.
Bkz. Cokun, 2003, 313-368; 2005a, 87-128; 2005b, 163-174). Yine bu balamda nemli
almalardan biri de Yusuf etindan iir ve Tenkit [Trk, ran ve Arap Tezkirelerinde] adl
kitabdr. Yazar, sz edilen almasnda, genel anlamda tezkireleri, tezkirecilerin air deerlendirme yntemlerini, biyografik bilgi geleneini btn ynleriyle irdelemitir. Hi phesiz
btn bunlar iinde almann en can alc yn, yazarn Arap, Fars ve Trk tezkirecilerinin
tercih ettii eletiri terimlerini, byk bir titizlikle karlatrmal olarak incelemesidir. Ayrca
etinda, sz edilen eletiri terimlerinin tezkirelerde yer al skln da tablolar halinde
gstererek ok nemli katklar sunmutur (etinda, 2010, 323-331). Tolasann Osmanl iiri
alannda nemli bir alma sahas oluturup model alnan bu kitab, grld zere farkl ve
zgn almalarn ortaya konmasnda yol ac bir eser olmutur. Harun Tolasann Osmanl
edebiyatna zellikle tezkire almalarndaki yeni bak alar getiren eserleri, Haluk pekten
(1926-1992) ve Mustafa sen gibi bu alandaki nc isimlerin almalar ile birlikte ele
alndnda btnleyici bir ilevi yerine getirmitir. Yine bu aratrmalarn sonra gelen akademisyenler tarafndan srdrlmesi de byk bir alma alannn ortaya kmasna vesile
olmutur.
Harun Tolasann bu alana nemli katklarndan biri de ilk olarak Osmanl Edebiyatndaki
divan nszlerini (dibace) inceleme konusu olarak ele almasdr. Klasik Edebiyatmzda Divan
nsz (Dibace)leri; Lami Divan nsz ve (buna gre) Divan iiri Sanat Gr adl

182

Furkan ZTRK

makalesinde, divan nszlerinin nemi hakknda unlar syler:

Klasik Edebiyatmzn el dememi veya gerektii gibi aratrlmam
konularndan birisi de, bu edebiyatn dayand dnceleri, anlaylar,
ilke ve kurallar ortaya koyan, yani onun kuramsal yapsn ieren kitaplar, risaleler veya nsz (dibace) vb. yazlar olmaktadr. O dneme ait
baz airlerimizin divanlarnn balarnda grlen nsz (dibaceler) de
bu tr eser ya da yazlardan okuyup bildiimiz kadarnca, imdiye dein
mstakil bir aratrmaya konu olmamtr (Tolasa, 1999, 229).
Krka yakn nsz metnini tespit eden Tolasa, bu yazsnda sadece Lami Divannn nszn
ele alm ve gerektike dier nsz metinlerinden yararlanma yoluna gitmitir. Ve yazsnda,
bunlar metin olarak yaymlama dncesinin de olduunu belirtmitir. Ancak Tolasann
szn ettii divan dibacelerinin yayma hazrlanmas, bu makalenin yazm tarihinden on bir yl
sonra Tahir zgr tarafndan gerekletirilecektir (zgr, 1990).
Harun Tolasann akademik almalar iinde sz edilmesi gereken bir dier verimi,
otobiyografik bir metin olan Kendi Kalemiyle Temevarl Osman Aa [Bir Osmanl Trk
Sipahisi ve Esirlik Hayat] adl eseridir. On yedinci yzyln ikinci, on sekizinci yzyln ilk
yarlarnda yaam Temevarl bir Rumeli Trknn snr boyu svarisi olarak grev yaparken
1687de Lipova kalesinde Avusturyallara esir dmesi ve on iki yllk esirlik hayatnn
anlatld bu almay Tolasa, 1963 ylnda Prof. Fahir zin danmanlnda faklte bitirme
tezi olarak hazrlamtr. Bu eser, ayn zamanda Dr. Richard F. Kreutel ve Otto Spies tarafndan
da Almancaya evrilerek yaymlanr. Daha sonra, 1961 ve 1962 yllarnda M. evki Yazman
tarafndan Trkeye evrilir. 1971de ise Esat Mermi tarafndan Milliyet yaynlarndan kar.
H. Tolasa, nszde eser zerinde bu kadar yayn olduu halde niin bu konunun tekrar ele
alndn yle aklar:
Bu yaynlardan hibiri Osman Aann eserinin asl deildir. Asl
olmad gibi, onun kendi dnemi Trkesinden gnmz Trkesine yaplm bir aktarmas ve sadeletirmesi de deildir. inde bu konuda
herhangi bir aklama bulunmamakla birlikte, Milliyet yayn, daha nce
de sylediimiz gibi, Almanca tercmenin btnyle ve aynen tekrar
Trkeye tercmesinden ibarettir. M. evket Yazmann yayn ise, yine
daha nce iaret ettiimiz gibi, Almanca tercmenin 1954 yl yaynna
dayanmaktadr. Ancak bu dayanmann ne lde olduu kesin sylenemez.
nk hikaye ok serbest bir aktarma ierisinde ve dikkati ekecek
lde zetlenererek verilir. Her iki yaynn da durumu muhakkak ki
bizim bu almamzla yaplacak ksa bir karlatrmadan sonra daha
iyi anlalacak ve Osman Aann hayat hikayesine el atmamzn nedeni
bylece kendiliinden ortaya kacaktr (Tolasa, 2004, 10).
H. Tolasa, sz edilen yaynlarla kendi almasn karlatrarak aralarndaki farklar ortaya
koyar. Yazar, giri blmnde Osmanl edebiyatnda otobiyografi, otobiyografi biyografi
ilikisi, temel otobiyografik metinleri irdeleyerek zerinde alt metnin zgnln okuyucuya aktarmay hedefler. Kitabn giri blm, Osmanl edebiyatnda otobiyografi ile ilgili
nemli referanslardan biridir. Onun sz edilen giri blm ile birlikte, Cemal Kafadarn drt
denemesinin bir araya getirilmesiyle oluturulan Kim Varm Biz Burada Yo ken [Drt
Osmanl: Yenieri, Tccar, Dervi ve Hatun] adl kitabnn ikinci blmn oluturan Ben ve
Bakalar [On Yedinci Yzyl stanbulunda Bir Derviin Gncesi ve Osmanl Edebiyatnda
Birinci Azdan Anlatlar] adl yazs, bu konuda alacaklar iin ok nemli bir dier
kaynaktr (Kafadar, 2009). C. Kafadar, sz edilen yazsnda Tolasann bu almasndan

Harun Tolasann Osmanl Edebiyat Aratrmalarna Yapt Katklar zerine

183

modern Trke uyarlama olarak sz aar. Bu metnin, Osmanl edebiyatnda birinci azdan
anlatya dayanan eserler iinde nemli bir yer tuttuunu belirtir.
Bu yazyla daha ok Tolasann genel alma alanlar, zellikle zerinde srarla durduu
konular, bunlarn daha sonraki aratrmaclar tarafndan alglan biimleri ve eserleri hakkndaki eletiriler zerinde younlalmtr. Harun Tolasa, derin bilgisi, titizlii ve model alnan
eserleriyle Osmanl edebiyat almalarnda ok nemli bir isim olagelmitir.
KAYNAKA
Akgz, N. (2000). Klasik Trk iiri Tenkid Terminolojisi ve bdr rnei. Trk Kltr
ncelemeleri Dergisi, 2, 149-160.
Aslan, . (2007). Klasik Trk Edebiyatnda Tahlil almalar. Trkiye Aratrmalar Literatr
Dergisi, 10, 77-94.
avuolu, M. (2001). Necati Bey Divannn Tahlili. stanbul: Kitabevi Yaynlar.
Cokun, M. (2003). Mesnevilerde Klasik airlerle lgili Deerlendirmeler. Journal of Turkish Studies
[Trklk Bilgisi Aratrmalar] Kaf Dann tesine Varmak, Festscrift in Honor of Gnay Kut. 27
(I), 313-368.
Cokun, M. (2005a). Divan airlerinin Birbirleriyle lgili Manzum Deerlendirmeleri. Trk Kltr
ncelemeleri Dergisi, 13, 87-128.
Cokun, M. (2005b). Trk Divan airlerinin Birbirlerini Deerlendirme Tarzlar. Osmanl Aratrmalar,
XXVI, 163-174.
Cokun, M. (2007). Klasik Trk iirinde Edeb Tenkit [airin aire Bak]. Ankara: Aka Yaynlar.
apan, P. (1993). 18. yy. Tezkirelerinde Edebiyat Aratrma ve Tenkidi. Baslmam Doktora Tezi. Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Elaz.
apan, P. (2002). Zt Divannda Edeb Tenkid ve Deerlendirmeler. Mula niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Dergisi (10. Yl zel Says), 8, 11-48.
apan, P. (2009). Bir slup Unsuru Olarak Safay Tezkiresinde rnek Verme lemi. Uluslararas
Trk Dili ve Edebiyat Kongresi, 27-28 Austos 2007, Bildiriler [Trk Edebiyatnda slup Araylar
II]. stanbul: stanbul Kltr niversitesi Yaynlar.
etinda, Y. (2010). iir ve Tenkit [Trk, ran ve Arap Tezkirelerinde]. stanbul: Kitabevi Yaynlar.
Dilin, C. (2009). Divan iirine Stilistik Yaklam. Uluslararas Trk Dili ve Edebiyat Kongresi, 2728 Austos 2007, Bildiriler [Trk Edebiyatnda slup Araylar II]. stanbul: stanbul Kltr
niversitesi Yaynlar.
Gle, . (2007). Trkiye niversiteleri Trk Dili ve Edebiyat Blmlerinde Divan Tahlili zerine
Yaplan almalar. Journal of Turkish Studies [Trklk Bilgisi Aratrmalar], 31, II, 1-27.
Kafadar, C. (2009). Kim Varm Biz Burada Yo ken [Drt Osmanl: Yenieri, Tccar, Dervi ve Hatun].
stanbul: Metis Yaynlar.
Kl, F. (1998). XVII. Yzyl Tezkirelerinde air ve Eser zerine Deerlendirmeler. Ankara: Aka
Yaynlar.
Kl, F. (2003). Tezkirelerde iirin hengini Belirten Kelimeler zerine. Milli Folklor, 60, 110-115.
Kortantamer, T. (1983). Prof. Dr. Harun Tolasa: Sehi, Latif, k elebi Tezkirelerine Gre 16.
Yzylda Edebiyat Aratrma ve Eletirisi I. Ege niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Aratrmalar
Dergisi (Prof. Dr. Harun Tolasa zel Says). II, 205-207.
Kortantamer, T. (2004). Eski Trk Edebiyat Makaleler. Haz. erife Yac, & Fatih lken. Ankara: Kltr
Bakanl Yaynlar.
Sara, M., & Yekta A. (1999). Divan Tahlilleri zerine. lm Aratrmalar. 8, 209-219.
Tolasa, H. (1980). air Tezkirelerinde rnek Verme lemi. Ege niversitesi Sosyal Bilimler Fakltesi
Dergisi, I, 199-230.
Tolasa, H. (1982). Divan airlerinin Kendi iirleri zerine Dnce ve Deerlendirmeleri. Ege niversitesi

184

Furkan ZTRK

Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Aratrma Dergisi, 1, 15-46.

Tolasa, H. (1999). Klasik Edebiyatmzda Divan nsz (Dibace)leri; Lami Divan nsz ve (buna
gre) Divan iiri Sanat Gr. Osmanl Divan iiri zerine Metinler. Haz. Mehmet Kalpakl.
stanbul:Yap Kredi Yaynlar.
Tolasa, H. (2001). Ahmet Paann iir Dnyas. Ankara: Aka Yaynlar.
Tolasa, H. (2002). Seh, Latif ve k elebi Tezkirelerine Gre 16. Yzylda Edebiyat Aratrma ve
Eletirisi. Ankara: Aka Yaynlar.
Tolasa, H. (2004). Kendi Kalemiyle Temevarl Osman Aa [Bir Osmanl Trk Sipahisi ve Esirlik Hayat].
Ankara: Aka Yaynlar.
zgr, T. (1990). Trke Divan Dibaceleri. stanbul: Kltr Bakanl Yaynlar.