RSLS cd ahaa aa Re aL eC UT www.nowy.elportal.pl ee ay ty Le eC PO re TL SUS LO So Be ase Ly PC eC uC ce) bai RE eeu Le Cd ACY eI ee Lar PAR Thy aa ad SCI ELEKTRONICZNECony eg crei racacem neti ha ep Sage eedots ay moze en eye: ivaraae ‘Besse ho, acs fo) gat we da mae ‘cde srcom ore Sey 9 rate amon Sopra om on re By Tr pte ay bed orale oe sy ore) moh ses en ‘ea (c,h oan st Ps Sree 2 {ied et no esftonanm tenen cone spun ‘ej tin nar San a rate Ae sora dso oar pars NI etre trae ny sen pare ani teid nr ureanone Poses notice pe (onior co Sohlvsteremar iSO ‘Wanaciz mate stan open? ares 825, rae nex mypcong dS ne agin Pen ile el cote ce he “aca et somes oe: vamacnae, ota fr mayo, ty ra nce hep ee 2000 Naat ete ary poe pe a7 ite, rt nc 0 opt wana oon: no bate indy MOTE Siti tamacnts arto ny mara tases roc low syanps Seo glow eave ho canny than para usr acon. epson ase rs. rou ‘Be moos psn ma rend conte ach, ich coos soma ents rea no ‘sey we on io sams pcan mere Dime nae w iene 91 oo ne ‘Serownk orphan ai sn ewe ‘ech en sccona mgam ‘nar Siw hasan wc ye, Wace ‘Brownstone po wae St wy ‘oe oy snanne te atone ee ‘ae. De tps pat en, eo W masse masons mina en cemerin Wie rerevoaznsravlenra wien a 7 ye pt Doar oes pry once rr oy ‘hit rsepone, Shela ew pop, pu dane are ‘AVT-Korporacja Sp. z0.0., 03-197 Warszawa, ul. Les ‘ony Selena oeaeaym rapes Co mp nan je moa ay tn marae we we rereave wrayer Me ‘Brome’ w eaten bye fem mee es rs onc 08 a, ul. LeszcGatka na of moletowang 6mm mary: ot wpe 2m 2 ocMEBESIAN-10 Ge osm GexBMANs0 i axxo N10 Ge ocioUTAND =. & SUBBUU Galka na of moletowang 6mm Wyma: pct Hm ‘Be ox ceRHOMA NO Geecaaiane GbUSHE alka na of moletowang 6mm yar: 18 xk tw Oc MEBESIA NA Seecewan ‘ie Ox CERO Ge oxtoerane CeoKALOMN Galka na o§ moletowana 6mm — ie AARNIEESRA HO She sc anRnszaRA he cccoamwvancana (ie occanmwnnoctane Galki na og moletowana 6mm Pomerania: au ewe ABS Waste 1 gle etn co zesran st Gatka na 08 moletowang 6mm e mare pcs cae cia conn (ae era pesca (ae stata Gatka na of moletowana Grim Wyman 2x wea re Setcmon tcc ae. Gaba yp eck ean of Ge Paitin, ser cmon Skier a Stew oti Gatka na 08 moletowang 6mm mary 2a wos 90 fra) esse ea ae STAN 11 Gatka na 08 moletowang 6mm yniary 14 ws: 2000 alka na of moletowang 6mm ymin 15 pate ea ‘i osisze.oun ‘oe orsz0e00 i) Ge (Ww) alka na 08 moletowang 6mm ymin 18 polar (6) ste caMONA Gi ste ze.ont Sr sie 208 Gata luiniowa na o§ 64mm remaster rsa ga erm ce os 2515 see osm em Gatka na of moletowang 6mm ert em: urn Weng ABS pena ga 7 G20 ce cso t0n ce csa orem eco xe AVT-Korporacja Sp. z 0.0., 03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa ||Firmy prezentujace swoje oferty w ninieszym ‘wyrlaniu Edw: ADVANCE ELECTRONIC... 13, ARTRONIC. 1 EXOR cee FERYSTER KRADEX . LISPOL... PWKEY.. RCS ELEKTRONIK SEMICON TELWIS + iB str. 21 Interfejs elektronicznej suwmiarki Suwmiarki z elektronieznym odezytem staly sie populame i zaskakujaco tanie. Poznaj tajemnice ich interfejsu, co otworzy Ci droge do réznorodnego nietypowego wykorzystania tyeh, jakze pozytecanych, przyrzadéw pomiarowych. str. 46 Praktyczny Kurs Elektroniki — generatory przebiegu sinusoidalnego Weztemastym odeinku eyklu badamy kolejne bardzo wazne zagadnienia praktyczne, ‘awigzane nie tylko z generatorami przcbiegsw, ale te ze zjawiskiem samowzbudzenia, Cony cre S200, Wasa. Leszyon Frye pour Baoan data nepieoparantene str. 17 Robot — Humanoid Imponujgea konstrukeja, zaskakujaca nie tylko wiclkosci, ale praede wszystkim sswoimi ogromnymi moZliwosciami Preekonaj si, 2 urzadzenie realizujace mnéstwo interesujgeych funkeji, mozna Phadowad w oparcit 0 proste str. 30 ‘Tyrystory i trial = problemy i ograniczenia ‘W czwartym odcinku cyklu zaczynamy comawianie barizo waanych zagadnieh dltyezqeyeh prawidlowe pracy triakwr i wystepujaeych probleméw komutacyjnyeh tld str. 56 Minutnik ledowy Intrygujacy pomyst realizacji minutnika z niecodziennym wyswietlaczem w postaci gwoch winajteyeh pierscieni” Zrédio inspitacj i zacheta do realizacji podobnych niekonwencjonalnych projektow. sci dtnyparah Kor thom ete etre wan a) ni Aas Wasa” Pos ar meson ae mae ese Foca szon oe cme eaves w Buea des ay ronson Fecuen spsirtjemtads como! rccporta areas {2mm mht) ita, sgn stone: fest yen wate Neti hmona nthe cewcnrel fete Rad om Entiat lana rman! mere, aan Ee ea Pot Cte pao ane ey Pronanaaa (oni Saonenaew) —— WWyanwmtte AV ny bese ia azy25r 8422, avr caw cowl Rue ve lecmzyown ft nh 001 a0 8s 122) 7175050 ‘charwrcen — emarpenimartariah samp (sana ley sane) ‘Stal eapeiacomney: orepondenca latina ‘mao do Rahs Eo Cerale do Sey Kensie San nn ale rst ‘siageeotaat tl Peng ee Sere Tenkursyoborai ama pony engrat van oo tn rate: tt Patera? ‘rraetberorwie ‘Son art3 (219) Projekty AVT Robot (prawie) humanoid, exes | ” Interfajselektonicznej sume 21 Zapper DDS, ezesé 2 25 Eleltronika 2000 Minutnik ledowy st Forum Czytelnikow Lieznik Geiger Malla 3 Bardzo prosty generator sinusoidalny 39 Wykorzystanic ,klock6w RS48S” 0 RTC rd ‘Zadanie glowne 17 Zaproponuj uktad do pomiara pojemnosei akumulatordw litowych lub inny uklad zwiazany z dowolnym rodzajem akumulator6%..0e- 32 Rorwigzanie zadania glownego 212 Zaproponuj uklad elektroniczny o jak najmniejszych rozmiarach, pelniacy jakaé sensowna funkeje. 34 Druga klasa Szkoly Konstruktoréw Co tu nie gra? 217, 212. 3 ‘Traecia klasa Szkoly Konstruktor6w Police 217, 212. ' Podrobki 1 oszusi Sckolne podstawy elektro, Trazystorbipolany, exe 3. 2 ‘Tyrystory i triaki — problemy i ograniezenia,e7es6 4 30 PKE — Praktyezny Kurs Elektronik, Wyklad 14 ‘Weorcowy generator sinusofdalny 46 worw.nowy.elportal pl 3 Warsztatowe patenty, Méj maly prowizoryezny warsctat 2 Z lampami elektronowymi za pan brat, c2eS6 3. a KiCad 2014 ~ nowosei Nowoici, cickawostki Pocata 0 Skrzynka porad 12 Prenumerata 9,76 Ksiggarnia AVT 0 Miniankicts . e : 7 Roklamy’ B Sklepy dla elektronikow ° (Oferta handlowa AVT. Czego tu brak? Kreyzivwka. a Jak to dia? 16 Marzec Najwazniejsze tematy tego numeru to oktad- kowy robot oraz nowa odslona Elportalu Na marcowej okladce wreszcie kroluje oczeki wany z zainteresowaniem Robot — Humanoid. Na pewno wszyscy juz na podstawie zapo- wiedzi podziwialismy pomyst i wytrwatos Autora tej imponujace} Konstrukeji. A jesz- ze wigce} podziwu wzbudzi opis urzadzenia Oczywiscie wiem, ze nie kazdy ma szanse na realizacje tak rozbudowanego systemu me- chaniczno ~ elektronicznego, ale wszystkich bez wyjatku Czytelnikéw zachecam do uwaz- nego zapoznania sig z projektem. Mysle, 2¢ i na Was, podobnie jak na mnie, duze wraze- nie zrobi fakt, 2 w sumie konstrukeja sklada sie z powszechnie dostepnych i niedrogich clementaw i %e khuczem da sukeesn jest wy- korzystanie moduléw. Prostych modulow. Bardzo sig ciesze, Ze na stronie 53 moge wresz~ cic poinformowaé o nowym obliczu Elportalu. Przymierzaligmy sig do tego od lat, ale skromne sity i Srodki redakeyjne nie wystarezaly. Strona zostala mono zmieniona, Ma teraz nowocze- sny wyglad i funkejonalnosé. Bardzo prosze, Zebyscie przedstawili swoje uwagi i propozycje dalszych ulepszei (edw@elportal.p)) W ramach Prakiyeznego Kurs Llektroniki zajmujemy sie koleinym bardzo waznym te- ‘matem, i zndw do realizacji proponowanych éwiezeh zachgcam wszystkich, takze bardzie} zaawansowanych elektronikdw. Jestem przckonany, Ze za interesujace i pozy- teczne uznacie wszystkie pozostale projekty i antykuly zawarte w tym numerze. Zapraszam_ do Szkoly Konstruktorbw, gdzie zadanie 217 dotyezy nowoczesnych akumula- torew. Zachecam tez do wszelkich kontaktow z redakeja oraz do publikacji swoich projek- téw i artykuldw. Serdeeznie pozdrawiam Piotr Gérecks Prenumerata — naprawde warto!NOWOSCI, CIENAWUSTAI OREO UR eae Pret esr tea e Ron na ered OMe eRe aay oe re eee Nun a Ra ese Or a eats Me cic i aed Pee Ren es trot Cet ee Neuer ng eae eee ee eae at rd komputera jedynie do przegiqdania Internetu i oglada- POU ee kar cece ry Dena ner ey Dota eae cate) ze swoja linia laptopw Vaio od wielu lat zajmowala ee ct ames Ree Rr ae aa re ree aed cetceen ae encarta oS aa ae Ee Ta Prayszlosé laptopéw Vaio nie jest jasna, ale to niewat- pliwie bardzo wyraény znak znakomicie obrazujacy ee ete Uns) Czy wizja Intela i Microsoftu o urzadzeniach 2-w-1 sie Poem net SS are eee Penta cnres Sener eas eee ed ero Mend rece ary taki rozwoj wyda- eS Crouse Pana) eres Seren Sass Inzynierowle Microsoftu, projektujac Kinecta chyba Peer ee eC Oe aeccs stronna technologie tworza ~ 0 je] zastosowaniach pis ee ete ec Sus eric eee ee Pe RU oN ee Cea} Peet eee ceed eee rie Coe wore Korea Péinocna Cuca) eco) Creamers pilnowany przez ROR Nec cor nN Cee mcn rites CLS Dee etd Coen PEBBLE STEEL oraz wigce] méwi sig o ,.wearables” czyll mobilnych urza- dzeniach elektronicznych, ktére nosimy bezposrednio na sobie lub wszyte w nasze Ubrania. Problemy 2 nimi 2wiazane, ¢2} miniaturyzacja | czas 2ycla na bateril powoll odchodza w ni pamigé, dlatego 2014 rok ma obfitowaé w premiery tego typu turzadzes. Jednym z clekawszych projektéw jest Pebble, smar- ‘watch, stworzony dzi¢ki drobnym datkom internautéw na jo ne] z najwiekszych platform ,croudfundingowych". Pebble 2 wyswietlaczem typu e-ink mial bardzo dobra zywot- noSé bateril, ale nie powalat jakoscia wykonania. Do momenty Pojawienia sie Pebble Stee!. ‘Cena nowego modelu jest o 100 dolaréw wy2sza ni pierwot- nego produktu. Obydwa pozostaja w sprzedazy — elektronicz- nie nie réznia sig bowiem niemalze niczym. Nowosé zostala po prostu ubrana w solidniejszq obudowe, 2 wykorzystaniem praw- ‘dziwoj stall i dwoma paskami w zestawie: jednym metalowym, Zastosowanie Kinecta do obserwacii granic mose wydaé si nieco zaskakujace, lecz dzieki kamerom oraz czujnikom pod zerwieni urzadzenie wyposazone w specjalnie oprogramowa- eet ee ae eve eek Ty Rene eect cate ey ae er ene Coon wa ea ac Ue a Lene eset ney eer rs podobnie skanuje obiekt w celu okreslenia rodzaju szkicletu, eS nance eas Projektant systemu zapewnla, 20 nie jest to jego ostatnie Crees eS ee Lee i rece PonenreT ee Pe red ero) renee ores arenes errs aceon a reer wojskowych, ani ern Marer 9014s Eloktranika aeNOWOSCI, CIEKAWOSIAI Ce ee ee PR tet eee anc eA a ere an ieee te Mee eee Pare a ea area Sac y ‘Acer Ieonia W3 okazal sig nlewypatem z uwagina tragicz- Ree ecu oe Eke Haren ea Aen net ee LP RNC nnn CR a erat ry a REC Ce kee Perret rene een reat OS CLC oR a eo SAE Sees ee ee ones POE etn ieee re eer rzalszym systemem operacyjnym ~ szczegélnie jesli cho- Pring i ene nen ae ent Pera ee ree ieee gi) przyniosty znaczny wzrost wydajnosci, co spowodow: ees esr rT eae Soreness Resa treat eer stn ee ee nr ey jak Office, Photoshop czy nawet Visual Studio. Nadal nio Pree eee Semen ets nych i tak daja ogromnie mozliwosci w porownaniu do Baines tee er Ene oe pertain go Pec Ce ee Deena pee mrs peepee Tey COT ee amen te Senne Ce UO UOEE perry Perea Pie rea nr s LUMIX GM1 Rynek kompaktowych aparatéw 2 dutymi matrycami {niezta optyka stale rosnie w sile. Duzy sukees Sony RX100 sprawil, e kolejni producenci zaczeli oferowaé swoje nie naj- tariaze urzadzenia w tym segmencle. Dlaczego ktos by chelal placié za kompakt wigee] niz za pro- sta lustrzanke? Okazuje sie, 2e dla ‘wielu waga, wielkosé produktu, Jego mobilnosé czy wspéipraca ze smart- fonami maja kluczowe znaczer Réwnlez Panasonic zaprezen- towal swoje najnowsze dziecko = aparat systemowy Lumix DMC- GM1. To najmniejszy bezlusterko- wiec w ofercie tego producenta. Panasonic Lumix GM1 wyréznia miniaturowa zgrabna sylwotka o kla- sycenym wzornictwie w naimodniei- szym obecnie stylu retro. Aparat Jost najmniojszym bozlusterkowcom w ofercie Panasonica i mierzy tyl- ko 99%55x30 mm, 204 g sprawiaja, eet Cee et eae eet utter een atone Sere ee aay nna zmiang nastrojéw miata miedzy innym afera ze szpiegowa- Reuter od ee coe ee eS Pied Chee ett eee ure Rc eee Roe mera i mikrofonem, to idealne narzedzie do permanentne} in- ese rae ete ese Jawiajace sig watpliwosci moga bardzo niekorzystnie wplynaé na sprzedaz urzadzenia kiedy trafi ono do ogélne| dystrybucj Nie jest to jedyny problem. Uzytkownicy testowi spotykali sie Cre ere none! Sete eae tae ar en emer ce kee See Cn testy craic! Te oe cm Pr ee a ea Cee eee cent) Pee eer rte ia Coma een ue eee te nikéw sq pozytywne, W grach komendy wydaje sig glownie Pe er en ns Prezentacje gier mezna znalezé na youtu.bo/9naxeHGIaRY. +e wagowo zblita sie racze] do smartfonéw nit do aparatow eyfrowych, Na poktadzie aparatu znajdziemy 16-megapikselowa, ‘matryce Live MOS formatu 4/3, identyczna jak w zaprezen- towanym latem modelu GX7. Zakres czulosci matrycy wynosi 2200-25600 ISO. Panasonic Lumix GM1 bedzio dostepny w Polsce na przeto- mie listopada i grudnia w kolo- ‘ze czarnym, srebnym i poma- raficzowym. Sugerowana cena detaliczna razem z obiektywem prawdopodobnie wyniesie nie~ bagatelne 3 299 2! ale, jak poka- zuja dogwiadezenia z podobny- mi modelami, uzytkownik jest w stanie wiele zaplacié za solid- nig wykonany aparat o atrak- cyjnym wzornictwie i dobrych parametrach.Na rysunku pokazany jest schemat_pewne- 420 prostezo, popular~ ego ukladu (obwo- du), elektronicznego, | Zadaniem uczestni- kaw jest okresteni ul ezego brakuje — schemacie, Najmilej widziane sq odpowiedzi tekstowe w postaci krtkiego opisu slownego w e-mailu, ale moga te” micé postaé kompletnego schematu, narysowanego dowolnym Sposobem (np. skan lub fotografia odrgcznego rysunku. 2 kartki) E-maile z odpowiedziami nalezy nadsylaé w clagu mie siqea od ukuzania sig numeru na adres: Konkursy@elportal.pl W tytule e-maila nalezy podaé nazwe konkursu, numer zadania i wlasne nazwisko, np, BRAK1303Kowalski, Wéréd. autoréw prawidlowych odpowied7i rozlosowane zostana 3 kity AVT. Rysunek pokazuje brakowalo w EdW 12/2013. Na schemacie generatora sinusoidalnego z mostkiem Wiena bs Jo kondensatora 0 wartosei takiej samej, jak Ca, Najakiywniejsi_uczestni- ey konkursu pod konice roku zostana_ nagrodzeni bezplatnymi: prenumerata- mi Edw. ezego ukladzie 2 kowa- Upominki (zgodnie 2 zapowiedzia ~ w postaci kitu AVT-SO41 foto Ds Marcin Dobrogowski Pawel Step afia ponizej) wylosowali 4 Kolodziej ~ Kutno, Gajowniki, = Radomsko DT reer Ca 4. el wel eC a ea Lo en Cn noe Ree eC ea ker saa one ee Cu Samochodowy komputer pokladowy Przy zakupie wzywanego samochodu pytie ‘my: czy auto ma komputer pokladowy? Przekonaj sig, 2e budowa i uruchomienie uzytecznego komputera samochodowe- nie przckracza modliwosei srednio zaawansowanego clektronika ~ hobbysty GlassBot Autor projektu przekonujgco udowadnia, ze budowa manipulatora ~ ramienia robota © pigcin stopniach swabody weale nie jest zadaniem tak trudaym i skomplikowanym, jak mogloby sig komus wydawaé. Cay i Ty wykonasz podobne urzgdzenic? Audiosurf Proxim Audiosurf to populama gra komputerowa. Prezentowany projekt jest atrakeyjna, nieskomplikowana przystawka, kontrol rem do bezdotykowego sterowania kom- putera, w ktérym kluczowa role pelnig optoclektroniczne czujniki zblizeniawe. Plecak Lary Croft Niczwykly plecak, uzbrojony w cogniwa stonecane, kable, elektro: nike i &wiecidetka. Daje te? mo2- liwosé podladowania smartfona, -ae podstawowej funkeji cz i i Interesujacy przyktad projektu PSE ore cms eee ae Telbot Przekonaj sig, 2 nie praekracza Twoich mo2liwosei budowa ni \ielkiego robota — pojazdu stero- dowolnym smartfonem em operacyjnym Android. nik sloneczny Prosty silnik elektryezny, Ktory nie potrzebuje baterit ani zasilacza, a swym dzialaniem wprawi w zdumienie ‘Twoja rodzing oraz znajomych, Marzec 2014... Elektronika- dia Ws2vstkichZamow prenumerte EdW w marcu a dostaniesz: plyte Erica Claptona ,,Chronicles” z piosenka ,,She’s Waiting” lub firmowa, 50% taniej koszulke EdW (www.avt.pl/szb) www.ulubionykiosk.pliteczka Informacie, jaki prezent wybierasz, przekaz nam przed koficem marca ~ mailem Tee ae cen)P \W rubeyce ,Poczta” zamieszezamy fragmenty Waszych listow oraz inaaze edpowieds’ | komentarze. Prosimy o lsty detyezgce bieta- ‘eych wydai EdW, a taki o lsty 2 Waszymi komentarzam, prope- 2zyciami, problemami, pytaniami, oczokiwaniami wzgledem nas, czta Ga GCe redakcja elportal.pl 1 propoxycjami tematéw do opracowania, itp. Autorzy najcie- awazyeh, wartodeiowych listéw otrzymuja upominkl, najezes- lo] w postaci drobnych kitew AVT. Piszcio do nas, bardzo con my Wasze listy, choé nie wazystkie prosby mozomy zrealizowac. UWAGA! UWAGA! (Od marca 2012 potwierdzamy otrzymanic kx2dego e-mails. Jesli tos nie otrzymat potwierdzenia, proszony jest 0 wystanie swoje} wiadomosei jeszcze raz ~ do skutku. A gdyby przypuszczalnym powodem skasowania mala przez serwery poczty byly potencjal- nie grozne zalgezniki (np. (ypu .exe, bas, ip.), bardzo prosimy ‘wyslad informacje o tym bez adnych zalgeznikaw. ‘Szanowny Panie Redaktorze! Od pewnego czasu chodei mi po glowie pewien pomysl. Swego czasu hylem uczestnikiem Sekoly Konstruktor6w. Obecnie pro- firme, w kidre) zaimuie sig glownie precyzying elektvonika pomlarosra I wysokonapigciowa. Dysponuje labura- torium wyposazonym min. we wzorce: rezystane}i, napigcia stax storlisasci, pojemnosci, indukcyjnokci Oto link dajacy ogdlny poglad na sprawe. uap:/nfscientific pVaparatura-laboratoryjna Siedciba mieéci sig na Zoliborzu, w okolicach CH Arkadia. Cheialbym, splacajge dlug wdzigcznosci wobec EdW (i Pana Redaktora oczywikcie) udostepni¢ to laboratorium kalibracyjne iinteresowanym Czytelnikom. Bezplamie, po uprzednim umé- wienit sie droga maifowa. Oczywigcie przybylym asobom slize pomoca w wykonaniu po= ‘miaréw i konsultacjami. Mule, 2e zainteresowani byliby przede wszystkim krdtkofalowey, czytelniey zainteresowani precyzyinymi pomiarami, elekironicy, ry naprawili jakies urzadzenie i chea sprenvdeié, czv jest w pelni sprenwne, Jestem bardzo ciekaw Pana opinii, bo cheialbym jakos troche po- Inde w krzewienin wiedey elektroniczne. Ostatnio napanrzytem sie na mlodzie? spedzaigca cate dnie p piwwie na laweezce pod blokiem i zaczynam doceniaé, jak wiele w cin daje hobby, choéby elektronika, Pozdrawiam ‘mgr int. Bartlomiej Radzik RE Scientific, www:efscientifc.eu Dane kontaktowe umieszczone sq na stronie internetowe} Autora, Cieszymy sig bardzo 2 takiej cennej inijatywy! Zachgeumy te? do roawinigcia tomatu ,krzewienia wiedzy elektro nicznej”. Czy moze macie jakies inne propozycje i doswiadezenia? Podziclcie sie tez refleksjami na temat wartosei naszego hobby, takze w 2yeiu codziennym. Piszciesmialo: edw@elportal.pl Zachecony przez Redakcje do pisania wspommies dorzucam pare swoich sléw. Obeenie jestem ju po 80-tce, ale pamig- tam doskonale, jak majae lat 14 12 doiwiadezeniem w budo- wie odbiornikéw krysztalkowych, zbudowalem w lipcu 1947 roku prosty odbiornik 2-lampowy jednoobwodowy 2 reakcja. Na podstawie opisu i schematu zamieszezonego w jedynym wéwezas ezasopiimie 0 tematyce radiowe), miesigcznitu,Rax dio” Nr 3/1947, wydawea Polskie Radio. Do budowy wévlem dostgpnych na rynku lamp wojskowyeh, stosowanyeh w ar- mii niemieckiej, RV2.4 700. Byby to bateryjne pentody 0 napigeiu Zarzenia 2,4V i niewielkich wymiarach, W urzadze- iach wojskowych whladano je do specjalnych gniazd-koszy. Ja gniazd nie uzywalem, zmontowalem odbiornik w formic pajaka na deseczce. Do zarzenia obu lamp polgezonych regowe sludyla jedna bateria plaska 4,3V. Nopiecie anodowe stanowilo 10 sztuk teh baterti polaezonych szeregowo. Cewki uymienne na 2 zakresy fal, srednie i dlugie, nawinglem na wy- strzelonych tekturowyeh luskach od dubeltowki, bo méj ojciee byl mysliwym, F oprawilem ve cokolach po zuzytych lampach radiowyeh. Byla wielka radosé, jak odbiornik od razu zagral! Sluchalem na sluchawkach od radia krysstalkowego o oporn Sci 2000 oméw, a potem podlaczalem tez glosnik magnetye nny 0 opornasci ok, 1000 oméw, ale na glosniku duzo szybciej zutywaly sig baterte anodowe. W Szezeeinie pracowal ju? od roku nadajnik sredniofalowy 0 mocy 1,5kW, wige odbiér byt bardzo dobry przez caty dziei, a wieczorem duzo stacji zagra- nicznych. Jak wspomnialem, na poczatku by! to jednoobwodo- wy odbiornik 2 reakcjq. Reakcja powodowala znaczny werost czulosci i selektywnasci, wzeba bylo tylko bardzo dokladnie Kondensatorem reakeyjmym, preewatnie z izolacia mikowg, podkrecié tu: praed webudzeniem sie ukladu jako oscylatora. Andrcej Kucharshi Bardzo dziekujemy za te wspomnienia! Zachgcamy tez do przedstawiania podobnych matcrialow ,histo- rycanych’” w rubryce Felieton na stronie 15! W redakeyine} skrzynce pojawit sig nictypowy mail z oferts pracy (pisownia oryginalna}: Witam, Jestem pracodawea 2 UK i poszukuje elektronikéw do pracy w Wielkiej Brytanit jako serwisanci telefonéw ko: mérkowych. Niestety mamy slaby odzew, zastanawiamy sig, czy nie scukamy w zlym migjscu. Od kandydatbw oczekiwane jest doswiadezenie takie jak prsy naprawianiu telefondw, PC, laptopaw czy innych urzadzeni. Nie koniecznie doswiadczenie w pracy, moze byé hobby: Wasz portal widze, 2e zajmuje sig taka tematyka, moze jakos Pavistwo by nam podpowiedziano, jak trafé do kandydatéw Praca jest w miedzymiedzynarodowej firmie = motliwoscig ciaglego rozwoju i podnoszenia kwalifikacji Recruitment consultant Dawid Kujath DawidKujath@transline.co.uk Mobile: 07774153818 Nie jestesmy w stanie zweryfikowaé sensownosei tej oferty, ale dla chegcych sprobowaé zamieszezamy dane kontaktowe. Redakeja ,Swiata Radio” przckierowala do nas ponizsza prosbe: Wiem, 3e na lamach miesigeznika FdW tworzycie Paistwo rétne projelty urzadzen elekironicanych i w zwigzku 2 (ym chcialem sie zwrbcié = pewna prosha. Ja osobiicie jestem mitosnikiem starych odbiornikow lampowych, a podczas na- pray niezhednym etapem jest zestrojenie odbiornika, glaw- nie filrw p.cz. i obwoddw wejsciowyeh, no I przywrécente czestotliwosci zgodnie ze skalq. Najlepszym i zupelnie wystar- Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Ms Poczta Mi jqcym przyrzadem jest selekiograf np K931. Chetalem sig zwrécié 2 proba o projekt takiego urzadzenia. Uwatam, ¢ urzadzenie powinno byé proste. Zamiast lampy oscyloskopa~ we} kwadratowa matryea LED, np. 10x10 LED lub wiece), zadawanie czestotliwosel 10 potencjometr ew. przelacznik “Inika i aks do odezym nastawione} stotliwosci na 3-sezmentowym wyiwietlaczu, Bucowa najle- pie] bez procesoréw, na ukladach eyfrowych i tranzystorach, Jestem pewien, 2e projekt taki wzbudsi ogromme zaintereso- wanie wird hobbystéw kolekcjoneréw, poniewaz od czasbw ego lampowego seleklografu nic takiego nie pojawilo sie, @ widze, jak ogromme jest zainteresowanie tym urzadzeniem na Allegra. Bylbym bardzo wazigczny za pozytywne rospatrzenie moje) prosby: Pozdrawiam Miroslaw Jezeli ktos z Czytelnikéw mégiby w EdW praedstawié pray- rzad wodlug oczekiwah Autora listu albo zaproponowaé i opi= sac inny, zmacmie nowoczesniejszy i prostszy sposéb, bardzo prosimy o kontakt (edst@elportal pl)! Chetnie przedstawimy tez w EdW wszelkie informacje na te- mat regeneracji i naprawy starych urzqdzed elektronicznych, Mamy ju? troche materiafu — po zakoriczeniu cyklu o lampach, ten sam Autor przedstawi kilkuodeinkowy material 0 reanima- ji starych radioodbiornikow. Witam cala Redokeie! Choa jd polowa sina minela to cheialbym w nowym roku losyé sendeczne 2yezenia wile radosci 2 tego, co Paritwo robi- ie w ssczegdinosei dla mlodych pasjanatér eleKtronii, powigk- ia grona ezytelikw oraz wszelkej pomyslnasei nowy 2014. Giagie pozostaie pod diam wrateniem kompetengji Pana Piatra Gireckiego, choc elekronika zajmuje sg jus ponad 30 la, 10 mu- s2¢ powiedziet, e nijednokromie zazdraszcze, 2 tak szybko sie turodzilem i nie mialem takiego nauczyeiela. Larwose, = jaka Pan otrafiwytlunaczyé zawiloscielekaroniki, nie posluguae sie pray ‘im niezrozumiatym dla poczathujacvch elektrnikiw jezvkiem jak cociashy » preypadka =lge=y pon i zagadnier = ni zvae ‘nych—wywoluje u mnie wielki podziw i szacunek da Pana pracy. Daiekuje za Pana i Paiskich wspélpracownikéw prace wkladana whats artykul w Fav Cheialem dolosyé jedn zdanie do zadania 210, Urzqdzenie elektroniczne w pajaku’. O16 astomnio szukaigezupetnie czego$ innego, natknalem sig na strone w2macniaeza do sluchawek W onanego w pajaku i ,obudowanego” sywica polimeroxa ‘hutp://ranawaybrainz.blogspot.com/2012/04/audio-erystal- ~emoy-freeform-headphone.himl Ten projekt pokazuje, 2¢ rawnie? w pajaku motna zhudowaé cos milego dia oka a zarazem funkejonalnego, ante tik jakis 2p ki proton, Pozdrawiam Andree Rzcczywiscie, .pajak” zalany preezroczysta Zywica robi nicsa~ mowite wrazenie! Sprawiicie zresztg samil Czy ktos 7 Was 72- chee zaprezentowaé w EdW co§ podobnego? Witam serdecznie! W nawigzaniu do ostatniego audioflskiego felietonu cheialbym niu, a raczej nieslyszeniu réenic w kablach, gniazdach czy in- rej orientaepi przestrzenne wagledem Jowisza sprzetu letacego na marmurowym blacie.. Na ostatnim audio-show praktyez- nie wszysey wystawey mieli potezne i pigkne kable zasilajace w cenie od wsigca w gére, podlaczone do... najczesciej kiep- skich gniazdek hotelowych pokol. Nie sprawdzalem, czy bolee (PE) byl mostkowany z praewodem neutralnym (N), ale widok ‘gniazdka za pare zlotych w romantyeznym zwarelu = wtvezka za ‘pare wrsiecy PLN jest bezcenny A swoja droga ciekawe, czy przewody w instalacjach domouych Iudzi kupuigeych takie kable te2 sq 7 miedzi beztlenowe} 2 kil- koma dziewiqikami czystosei po przecinku. Pozdrawiam ‘Maciej Zimniak PS Czy temat sterowania silniksw elektryeznyeh upadl? Jakié rok temu bylo male poruszenie w poczete, na ktére sam napisa- em kilka stow za?! Cackamy na dalsze Wasze opinie w kwestiach audiofilskich (edwi@elportatpl. Temat siluik6w nie upadl. tylko cieszacy sic ‘wielky populamoseig eykl Prakiyczny Kurs Elektroniki ,.wy- pehnal” j opin nic tylko temat silnikéw, ale te inne, w szcze- _g6lnosci automatyke i sterowniki Jestem stalym czytelnikiem od poczathu ukuzania sie EdW. Mam problem = znalecieniem wyprowadzei ukladu MCY 74645 produketi CEMI. Ullad ten znajduje sig w wylacznikach e=aso- wyeh RTx-170, Czym yo sasiqpic? Pozdrawiam calq Redakeje EdW ‘Marian joachimiakmariant@gmail.com ‘Temat jest trudny. Nietypowy timer CMOS MCY74645 CEMI ‘prawdopodobnie by! wyprodukowany na zaméwienie producenta uklad6w czasowych i nie wszed! do oficialne) oferty CEMI ani do katalogéw. Nalezy podkreslig, ze ten specyficzny timer jest mylony 2 TTL-owym ukladem 74645 (Octal Bus Transceivers Tri-State) i jego CMOS-owymi wersjami Jezeli Klos z Czytelnikéw ma jakickolwick informacje na temat ‘mozliwosei bezpostedniego zastapienia tego timera, prosimy 0 kontakt. Inng mozliwoscia jest gruntowna przerbka wylgeznika RTs-170 pracz np, zastosowanic innego specializowanezo uklad lub mikroporeesora. Witam. Mam pewien problems, Ky wrdaje mi sig 2e powinnifcie voz vigeut: Zacheialo mi sig stuningowae stay laptop 1,7 Gllz 2GB RAM. Wiecie moze, gdeie wmiescié kware >8MH= w insalacji, aby wy rainie popranst prace PC? Cay mozecie wykonaé projekt karty RAM do laptopa? Musi mieé Jvare >8MHe, nie musi micé RANE, msi byé uniwersalna Zmierzam do tego, 2e treeba =naé ogslna max. wytrymalos’ ‘lementéw na drodze sygnalowej do gléwnego CPU, w zwigeku 2.9m treba zastosowaé dosé uniwersalne parametry na karcie RAM, o bre) pisze. Chetalby zastosowad cos, co pozwolizwiek- s2yé hespiecanie predkosé preeplywu informaej, bez podnoszenia napigcia i mocs: Jesliuda sie Wam zrobié projekt, prosze mnie ‘powiadomiée-mailem, to kupie gaze Proemek Progba jest cokolwiek egzotycza i to 2 kilku powodéw. Co sadzicie o tuningu komputerdw i laptopéw? Tak jak pisalismy ‘wezesnie),chetnie przedstawimy w FaWW przyklady nietypowego ‘wykorzystania starszych komputeréw (tuning). Upominki za listy do Pooaly otraymuja Bartlomie} Radzik i Andrzej Kucharski, Elektronika dla Wszystkich Marzec 2014 11W rubryce przedstawiane sq odpowiedzi na pytania nadestane do Redakeji. Sq to sprawy, ktére, naszym zdaniem, zainteresuja szersze grono Czytelnikéw. Jednoczesnie informujemy, te Redakcja nie jest w stanie odpowiedzieé na wszystkie nadestane pytania, dotyczace réznych drobnych szczegétow. 2: .) planuje budowe kolumn (..) jeszeze nie kupite glosnikéw (..) cheialem zrobié traydrotne i zasilaé je trzech wemaeniaczy mocy, oczywiseie najwiekszy dla niskotonowego, najmniejszy dla seysokotonowego (..) jakie -glosniki warto zastosowaé, zeby nie byly za drogie i zeby daly jak najlepsze pasmo i najlepszy dewiek? (..) jakie filtry stosowaé ina jakich wemacniaczach (..) teby byly nniskoszumne? (..) prosze 0 dobry schemat i weir na aktyw- nq zwrotnice, zeby dostosowaé do glosnikove. Latwa jest tylko odpowied? na pytanie © wzmacniacze operacyjne do aktywne) zwrotnicy ~ crossovers. Filtry takie sa umieszezone tu2 przed wzmacniaczami mocy, wige prZe- ‘wwarzane przez nie sygnaly majq duzy amplitude, rzedu LV. A jeili tak, to problem szuméw nic jest zaczacy. Poziom szuméw wiasnych wzmacniacza operacyjnego ma kluczowe znaczenie tylko w obwodach, gdzie przctwarzane sygnaty $3 male, ponize| 100mV. Do crossovera nie trzeba szukaé spe= cjalnych wzmacniaczy operacyjnych. W zwrotnicach mozna z powadzeniem wykorzystaé populame i tanie NESS32 lub NES534, Ktére sq niskoszumne i maja przyawoita szybkose zmian napigcia wyiseioweso (typowo SR=9V/us) Znacznie trudniejsze okazuje sie pytanie o ,schemat i wa6r” W zasadzie wystarczy wpisaé w wyszukiwarke np. crossover schematic lub active crossover schematic. W ciagu sekundy ww Internecie mozma male#é dziesiatki schemat6w i procedur projektowych dla filtsow aktywnyeh o r62ne) stromosei od 6d3/ okt. do 1204B/okt. (Law. infinite slope crossover). Jednak w ere opracz c7estotliwosci granicmych i stromos filtrow, wehod7a bardzo wamne zale®nosei fazowe, kt6re decyduja 0 Koficowym efekcie, Dlatego w crossoverach stosuje sie specyficzne filtry, ghiwnic wg koncepeji Linkwitz-Rileya, Szereg. wartoscio- ‘wych informacji mozna znaledé np. na stronach: wwneinkovitzlab.comidters. hum ‘wou linkwitzlab.com/crossovers.him CChodzi nie tylko o uzyskanie idealnie plaskiej charakterystys amplitudowej w ealym pasmie akustyeznym, ale te? o charak= terystyke fazowg i o uzyskanie optymalne] wypadkowe) c rakterystyki promieniowania déwieku z glosnik6w, umiesz: vonych w kolumnic w pewng} odleglosei od sicbie, A wiedy ww gre wehodza dodatkowe czynniki, zwigzane z opSénicniem, kalami promieniowania i zagadnienie bardzo sig komplikuje. W axe wehodzi wiele ré2norodnych ezynnikéw. Nie ma jed- nego najlepszego wzoru, a duza role odgrywaia tez upodoba- nia i subicktywna ocena, Temat jest ogromny. Jesli chodzi o glosniki, to kalejny ogromny temat, gdzie opréez. parametréw technicznych, duza, albo bardzo duza role odgrywa tez cena. Nie spos6b doradzié krétko, co kupié. Wiele osdb przekonato sig, 2 dobra droga jest zaczaé od konstrukeji prostszych i taiiszych, a potem stopniowo prze~ chodzié do bardziej zlozonych i drogich, Warto przy tym korzystaé z doswiadezei innych. Sporo wartosciowych przy- kladow mozna znalezé w Internecie, gtéwnie po angielsku, rezerwowy akumulator, potem trzeci. Oba szybko stracity pojemnosé stopniu. Z niecytowane} czesci listu wynika, 2e Autor pytania nabyt chee praephacaé za — Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.ees Skrzynka porad 2: ) Woadlem na pomyst, seby zbudowaé wzorcony generator przebiegu sinusoidalnego IKH: 0 (prawie) rowych 2nieksctaleeniach przez odfiltrowanie har- ‘monicznych z preebiegu prostokqtnego (dla ulatwienia tylko ieparzssovch). Wsstaresy niezhst strom fir dolnopreepu- Stony i pulapki (notch) na 3kHle, SkHTz i TAH. Ceyli jeden generator eyfrowy, np. 4047 IkIT:i filtry na wemacniaccach operaeyinyech (..) Nie zauwatylem jednak we Internecie lakich rowwiqzari. Dlaczego? Czy nikt na to nie wpadl? Watpie, dlarego pisze do Szanowne) Redakcji EdW. A mote pomys! jest bledny? Pomysl nie jest bledny praktyczma realizacia takiego generatora nie jest Pisalismy kiedys o tym w EdW Reeczywiscie, mozliwe jest odfltrowanie harmonicznych zpracbiegu prostokatnego, Wprawdzie zerowych znickszi en nie udatoby sig osiggnaé, ale do uzyskania znicksetalvet ponize} promila wystarcza stosunkowo proste filtry. W praktyce pojawia sig jednak powazny problem, Mianowieie taki przyrzad musi zawieraé generator pre biegu prostokatego oraz zespél fltréw. Zapewne beda cone umieszezone blisko siebie ~ i tu pojawia sig powarny problem, O32 precbieg prostokalny 0 stromych zboezach Zawiera mndstWwo wysokich harmonicznych. Teoretyeznie moga one byé latwo sthumione przez filtr © niczbyt stro- mych zboczach. Jednak problem w tym, 2¢ te wysokie hharmoniczie przedostaja sie przez wszechobecne pojemno- Sci, nigjako omijaj filtr i dostaja sig na wyjscie. Zupelnie nic pomaga 7Wigkszanie skutecznosei filtru, Jedynym ratunkiem jest skuteczne odseparowanie gencratora prac bicgu prosiokatnego od obwodéw filtru, na prayklad przez fizyeme rordriclenic (oddziclne plytki drukowane) oraz skuteczne ckranowanie, W praktyce okazuje sig to trudne, idea jest prawidlowa. Jednak costal prostokamy podawany musi byé na weiseie filtru Drugim problemem jest stopie 2tozonosei filtru i jego stabilnosé, Jezeli mialby on zawieraé putapki (traps), to te filtry pulapki musza mieé dobra stabilnose, zeby ich cze~ AUDIO Elektronik "FEB . ’ Dori Fawn Powe IMO Fstpasa Ofeerse BED | mn Cathera stotliwosei sig nie stabilay musi tez bye W praktyce okaze si sowania rozbudowanych, precyzyjnych i stabilnych filtrow. ai konstrukeja mechaniczna musi byé praemyslana z uwagi na przenikanie zakléced. Takie same parametry, tylko duro mozna uzyskaé w generatorze Wiena, Zaskakujqco male znieksztaleenia przy czgstotliwosé IkH2 maja juz najprosisze generatory Wiena z zaréwka. Znikome nie: ksztalcenia mozna tez uzyskaé w wersjach z tranzystorem FET, a jeszcze mniejsze w wersjach 2 transoptorem (LED +fotorezystor) rozjezdzaly”. Z tego sam erator ,prostokata ‘ze prosta idea wymagalaby zasto- proscie 10 W literaturze mozna zaleéé liczne prayklady ‘generatoréw Wiena, a praklyeznie nie ma generatordw prze- biegu sinusoidalnego z filtrowaniem ,prostokata’ i spreet powinienem kupi le bez przc- nniewygérowana, ce i¢ mozna nabyé stage lutownieza z regu lagja temperatury -zynaja sig od 20024. W miare motliwosei warto kupié cos lepszego, drodszego, poniewad to podstawowe narzedrie elektronika. Do tego potrzebne beda szezypee boczne, pineeta, odsysacz eyny, cyna, Kazdemu elektronikowi przyda sig’ tzw. dosigpna w sklepie AVT Ip: (shlep avs pltrzecka-reke-3-5 Il, Kolejaym waznym zakupem jest oscyloskop, ale sensowny (0 juz wydatek mininvum 100024 tuzecia. veka. dwukanafowy oscyloskop Fadio Gitarzysta rkusista One ee et ee eee i ne oe er eee et ee ea Se tee Ce ee eee ay CN ene eee Se NAL Ro cen ect Pay Telefon 2225 trong 76 ub skontaku) sig z Dzatem Prenumeray: Cee at© Krzyzowka n F 35, Razer 37. Pra 38. Obww6d elektryceny 40. Stabilnosé 41, Biltrowanie 42, Analogowy Pionowo: 1. Mikrofale 3. Wekxénile 4 Nosna 5 7 Probkowanie Napigeie 9. Odbiornik 1. Preedwamacniace 13, Pojemnosé Weeet 17. Fotodioda 18, Stabilizator 19. Galyé 21, Pamigé 23. Drut, preewéd 24. Krzem 29. Scalony 30. Sygnal 32. Wspélosiowy 34. Lampa (np. préiniowa) FELTTTT1 English crossword Poziomo: 4. Potpraewodnik 2. Nieliniowose 15. Spregienie mwrotne 6. Polowy (np. tranzystor) 20. Faza 8. Cewka 22. Amperomicrz 10. Prostow 24, Schemat 12, Licenik, 25, Szerokosé pasma Mostek 39. Wamoenienie, zysk Krayzéwka wymaga znajomo- Sci lub poseukania angielskich ‘odpowiednikéw polskich ter minéw elektronicznych. Z liter znajdujaeych sig w wy- réinionych Kratkach -nalezy uloryé angielskie hast (kratek celowo nie ponumerowato). 26. Pruckanik 27. Cyfrowy 28. Seam 31, Lutowad 3. Bramka 34 Tyrystor Autorem krzyziwki jest Stawomir Tyborezyk z Lipnicy. Autor w nagrode otrzymuje 9-miesigezng prenumerate EdW. Rocwiazaniem krzy2wki 2 EUW 11/2013 jest has: “RANDOM ACCESS MEMORY" ‘Upominki w postaei kitéw AVT ouzymuja Karolina Wojeiechowska— Witkowki, Maciej Waniek ~Stara Blotnica i Marein Mentel ~ Porabk Listy i e-maile z propozyejami krayzwek oraz listy z ielt rozwigzaniami powinny byé opatrzone dopiskiem ,.Krzya6wka’ lub znacckiom # oraz numerem tego wydania EdW. Wraz 2 propozycia nows] krzyéwki nalezy przystaé ofwiadezenic, 2 krzya6wka jest oryginalnym dzictem podpisanego i ze nie byta nigdzie publikowana, Redakeja nie ingeruje-w tresé merytoryez~ 1g (preeyzig sformutowan) hasel krzyzowki Ronwigzania z tego numeru (tylko hasto) nalezy nadsylaé w ciggn 45 dai od ukszania sig tego numeru EdW. AVT stosuje systom rabatéw dla wszystkich wiemych Czytel- nikéw EdW, dokonujacych zakupow w sicci handlowe) AVT droga sprreday wysyikewe). Naklajenic na kartonik zaméwic~ nia trzech kupondw wyeigtych z trzech kolejnych najnowszych vwydati EdW uprawnia do: 10% znizki na zakup kitow AV, ‘TSM, Vellemana, 10% zniaki na ksig?ki w ramach Ksig” szami Wysylkowe) AVT. Juz zakup na sume 120 21 pozwala zaoszeredzi€ kwotg réwna cenie jednego numeru EdW. Uvaga! Podane 2nitki dotyeza wnlgeznie zaméwien osdb peywatnych, 14 Marzec 2014. Flektronika dla Wszvstkich.Felieton Witam! Pisze 2 prosba o porade iw nawiazaniu do artykulbw o podrébkach jinnych oszu- stwach (..) Kupifem latarkg z bardzo sil ymi diodami LED (Trusthire TR-3T6 z 3 diodami Cree). Teoretycznie 3800Im, w rzeczywistoSei na pewno mnie, ale itak 2 rewelacyjnq sila swiatta, Najpierw mite 2 skoczenie, ale po kilku tygodniach przykre ziawisko, W komplecie byly 3 akumulato- ry UltraFire BRC18650 3,7V 3000mAh Livion. (..) Wedlug wyliezea, pray 3Ah i napigein 11 4V na najsilniejszym zakresie powinna swiecié co najmnie} godzing (..) umnie(..)zdecydowanie za kr6tko (..) w kofcu bylo to bez sensu (..) [teraz bedzie 0 podrsbkach, Kupowalem latarke po eenie duzo nizsze} niz firmowe, nie oczckiwalem cudéw. Ale czy to nor ‘malne, Ze po dwwéch niecalych miesigeach akumulator sie .skosiczyI”? W lataree sa tray akumulatory. Pojemnosé stracita jedna z trzech baterii—fatwo bylo okreslig, ktéra jest najszybeiej roztadowa- na. Ale nie moglem okreslié stanu dwéch pozostalych, Dlatego prosze o pomoc. Ale chee opisa inny problem, To, 2¢ je- den akumulator sig zepsul, to moze ,zda- ray¢ sig w najlepsze) rodzinie Zepsul sig— trudno. Ale jak ju2 sig zepsul, to ja 7 wrodzone} ciekawosci chcialem sig dowiedziee czenos wigeei © naibardzici populamego typu 18650 bateriach litowo- sjonowych, Wiadomo, 2e 18 w oznaczeniu to Srednica ww milimeirach, a 65 to dlugosé w milime trach (podobno 0 to oznaczenie ogniwa cylindrycznego). Ja wiedzialem juz, ze 5a rome Wersje tego akumulatora: 65mm to lugogé nominalna. Ale s9 ogniwa duza dluisze, tex eznaczone 18650. Niektére maja nawet 70mm dhugosci, czyli duzo wigee). Te dluasze maja dodatkowy elek- troniczny bezpiccznik”. Taki bezpicez- nik ma nie tylko chronié przed zwarciem, ale te? nie dopuseié ani do nadmiemego rozladowania, ani przcladowania. Przy- nnajmnie} powinien, Dlugogé 65mm maja kumulatory gole, bez takiego elektro- nicznego zabezpic cexenia. Jak widae na fotografi, ma moich akumulator- kach bylo napisane: Shortcireuit and ‘over current Protec- tion, Czyli powinien mieé —zabezpieeze- nie. Jak juz akurmu lator sig. zepsul, to chociaz zobaeze, jak Jest zrobiony taki bezpiecznik. Co§ mi jednak nie pasowal ten napis z dlugos cia akumulatora ~ jak widaé na fotografi, rial ledwo 66mm, Tylko Imm na bezpiecznik elektroniezny? Tak ezy inacze}, rozebralem obudowe, kazala sie zwiika w metalowym kubku. A.clektronicznego bezpiecznika ani sladut Z tego, co sig zorientowalem z Internet, taki bezpieeznik powinien byé od strony rminusa - kubka metalowego, U mnie nic! Czyli dostalem ordynarma podrobke. Zi cig sig za bardzo nie moglem, bo cena ea- Jc) latarki z akumulatorami bya niska. W sumie z jasnosci diod LED jestem za- dowolony, chog teraz glowy nie dam, czy i tunie siedza podobne podrébki W kazaym razie trzcha bylo tylko wymie- nig akumulatory, Tym razem nie wedlug nnajniaszej ceny, tylko 2eby byly dobre. Dylemat i to powazny! Sklepy interneto- wwe nie budzily zaufania, Bou jedaych za tanio, au innyeh jakby bralt doplate za nie wiadomo co, Zaczalem szukaé na forach = okazato sig, 2¢ sprawa nie jest fatwa. Munéstwo wpis6w na forach to spam od Iudzi, kl6rzy nie znaja fematu, czesé za- powne to ukryta autoreklama, Trudno po sensawnyeh eenach kupié cos pewnego. Po analizic kupilem na Allegro akumula- torki Samsunga u uzytkownika cafel (greg 2 forum). Jak na razie, sprawuja sig bardzo dabrze. To bylo nawiazanie do artykuléw 0 d7i- siejsze} elektronice, a ea re rai A teraz DUZA PROSBA: jak najprosciej zmierzyé pojemnosé takich akumulacoréw? {.) Japotrzebuje e0$ bardzo prostego. Tak na jeden raz, Zeby tylko sprawdzié moje akumulatory. Albo cos w miare szybkiego do zrobienia jako prowizorka (wiadomo, 2 prowizorki sq najtrwalsze), 2eby bylo ‘w domu na wszelki wypadek, jak sig trai ppodejrzany akumulator tego typu (..) Pozdrawiam calq Redakeje Marek wisko i adres znane redakeji@ Konkurs Jak to dziata? La Na rysunku A. przedstawiony {est uklad ze wemacniaczem ops a, racyjnym. Jak zwykle zadanie konkurso- ‘we pole na rozszyfrowani Jak dziala i do ezego shuzy taki uklad? Odpowiedsi, koniecmie oznse ‘czone dopiskiem Jak3, nalezy nadsylaé w terminie 45 dni od ukazania sig tego numem EdW. Nagrodami w konkursie beda kity ANT lub ksi. Roz. nie zadania z EdW 11/2013 W numerze 11/2013 przedstawio- ay byl, pokazany na rysunku B, prosty uklad 2 kostka CMOS4013, Jest to prosty, jednokierunkowy sterow nik sinika krokowogo, Jeden 7 uczestnik6w napisat 0 ukiadzie: Aby dowiedzieé sie, w jaki sposih pracuie, nnalety zajreé do noty katalogowe) kostki CMOS 4013, aw seczegéinosci do tablicy prawdy Tih Table". Zasada deiclania pprzeraumikr D polega na »preepisani” Stan logicsnego panujacego na wejiciu »D” (data) na wyjscie Q ora nie Q za kat ‘ym racem, gd pojavi sig sygnal navasta~ Jiaey na wejsciu sterujqeym CLOCK ¢...) Po racnaizovani colego ch precy mede- oR wir przesunieta est © pl roku Ww stosure J do pozseji_ wir W sterowania fazoym. Daighi jednoczesnemu preeplywowi prada cha uswojenia maja jest w peti wykorsy- stywam. Usshyje sie dvukromie wieks=y © ‘moment w pordvnania dd sterowani jednofezoweo tedaey odpowiedniiem 50% calowitego ewojenia sia. Wada takiego razwigcania jest wigksy pobse prada 0 2a ‘bm iki sybkie negrewanie moment RET sie sik Inny Kolega uja! to tak: Zaprezentowany uuklad jest sterownikiem sifnika krokowego, sterowanego cheufacowo, Na kazdym = wyjsé ‘parami Klucze (para Q1-O3 oraz para O° (04 wwe zalacznika) pracuja przeciwsobnie na obves cbvch eykli zegara (generatora) ‘apelny eykl pracy kazdego klucza jst 4 razy ddluészy nif zegara. eden 7 Kolegow zauvaryk Dokladhi- sy opis ukladh = rysunku A byl zaprezento- any w dW” 7/2002 na ste 25, ms. 12a (2 dedatkowym obvwodem zerowania) (..) nny staly uezestnik, odpowiadajge: na pytanie do ezego’sluzy taki uklad, przez jego wawojenia caty czas bedzie phonal ‘prad. Konieczne jest zastosowanie wylacz- nika odlaczajacego punkt wspélny rewojer cod +” zasilania, Znacma cage wezestnik6w nadmicnita, 2e taka wersja nie daje moaliwosei zmia. nny kicrunku wirowania silnika, Nicktérzy Zaproponowali_ modyfikacjg, na_przyklad ‘wedlug rysunku C, dodajae dwvie bramki EX-OR (4030) lub EX-NOR (4077). Pisa- ligci, %e w Intemecie momma zmale#é inne propozytie podobnych sterownikéw ~ przy- ‘lad na rysunku D. Jeden 2 uezestnikow przysal link do strony: wwrneedaboard comy/thread253676 kml ‘edzie ostatni 2 proponowanych sterowni-= kkow jest niemal identyceny z rysunkiem B, Zwvrdcil jednak uwage, 2e proponowane tam diody po pierwsze sq blednie (be7- sensownie) dolaczone, a po drugic whrew ‘amieszezonemu ,.wyjasnieniu” w ukladzie 7 MOSFET-ami nie 83 potrzebne. ‘Nawrody-upominki otravmuis Krzysztof Smoliisi ~ Poza, Jacek Minkiewicz~ Bielsk, Dariusz Sidoruk ~ Lublin, Wexyscy ucvestnicy Zostaja dopisani do listy kandydatow na begplatne prenumeraty, powtarzalnosé, Cyk! B T ees stwierdzil: W zasadzie do sterowa- nowrain, CB ea A Sart a Sordi peblge af A asec tn ma yc w stalej, niezmien- 4 sterownik 4-kanalowego oswietlenia mej selene Z Chotnowege (0). ft to. steronmik ‘Mla se? extoch ¢ tmolamao ska lrokowege rokéw or Zniane pred, = 2 kasci obrotowej [I por “avwsce akiywne dhva stamy logicane na j= Sciach (da tranzystory” sq obvarte (..)) Ublad jest wévwany w sterowaniu cheufa- zowym silnika krokowego ccterofacowego, (cawsze pracujq diva z czterech uzwojer sil rika). Predkosé jest okreslona, oll- ase impulséw podawanyeh na wejscie CL. Inny ezestik napisal: Rysumek proed- stowia lad sterowania silnika unipolar- rego 2 wykorzystaniem proercutnikow typ D. Udlad realizwie sterowanie pelnoirokove (full step) zwane tak%e chufaconym. Spo- sh sterowsania podobmy jest do sterowania Jalowego, lee: w tym preypaadu zasilane sa ‘die fazy w tm samym momeneie, Pozvcia zmiane ze stotliwagei sygnal zegarowego. Nieste- 1; uklad nie umodli- wia zmiany Kierunku wiromania, chyba, 2¢ przez. zastosowanie dodatkowego prze- lgcznika uzwojer Koleina wada tego pprostego ubladu jest brak — mostiwosei ustawienia_wszyst- kkich wyjié pree- reumikbw w stanie 0” — w preypadku Zatrzymaniasilnika Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Projekty AVT Spelnienie marzef kazdego dzieeka ~ robot autonomiczny, ktory sam pora- s2a sie po domu i wehodzi w interak- je otoczeniem, Robot to marzenie chyba kazdepo dzie- ka. Najlepie), aby sam jezdzil po domu, ruszal rekami, méwil, itp, itd. Po namo- ‘wach syna (prayznam, 2e dhugo nie rmusial mnie namawiaé ~ jak to ezes bywa, marzenia rodzicéw realizowane s4 poprzez dzieci) podjglismy decyzig © budowie wlasnego robota. Zaczely sig poszukiwania i analiza, co tak naprawde ma robié robot i co najwazniejsze, jak ma wygladaé. W EdW byly juz wezes- nici prezentowane roboty, kiére zawieraly algory rogramy Tealizujace ko kretne funkeje typu linefollower,lightfol- Tower, itp. Ja jednak cheialbym zaprezen- towaé robota, kidry Inevy powy2sze funk- eje i jest w duzym stopniu autonomiczny, Do czego mialby sluzyé prezentowany robot? Do nauki na pewno, do zabavy jak najbardziej, do monitorowania dom te2 mdglby ~ wyobrazacie sobie mine zlo- dzieja, Kibremu na drodze staje robocik Zastosowa jest naprawde sporo. Zalozenia byly proste, a przynajmni tak signa poczatku wydawalo: robot pow nien byé na gasienicach, mieé ruchome rece i glowe, je#dzié, omijajgc praeszko- 4y, Komunikowaé sig ze Swiatem praez wySwietlacz, kamerke i modul mowy. Nie tracge czasu, przystapilismy do projekto- ania, syn na kartce, ja na Komputerze. Rysunek 1 pokazuje fragment projektu robots, wykonany w_programie 3dMax. Powstaly szablony” czesci podwozia i rak (wybrane elementy zostaly pokazane ra rysunku 2), z ktdrych firma zajmujaca sig obrdbka plcksi wykonata gotowe c Sci —prayklad na fotografi 3 Rys. 4 Prayszed! czas na wybranie napedu i oczywiscie brak wiedzy w tym tem: spowodowal, 2e zamontowane silniki od drukarek nie mialy moey ruszyé podwo- ia, W pierwszej wersji robot mial gasie- nice wykonane 7 laficucha rowerawego fotografia 4 Jak to bywa w takich sytuacjach, lek- tura artykuldw w Internecie i pomoc kole- néw na forach o tematyee robotyki ro2- jasnita nam problem i kupilismy komplet silnikéw z pracktadniami i gasienicami ‘od modelu ezolgu. Te spisuja sig rewe- lacyjnic. Zmiany wymagalo tylko prze- niesienie jednej zebatki, aby pracktadnic _miescily sig w podwoziu, W migdzyczasie zostaly zaprojckto. ‘wane i wykonane plytki do moduléw elektro- nicznych Opis uktadow Dia lepszego zrozumic- nia budowy modulowej robota warte przcanali= Rys.2 zowaé schemat blokowy poka- sunku 5. Konstrukeja lada sig 2 nastepujacych modulow gléwnego z procesorem ATmega 644, Sterowania serwomechanizmami 7 pro- ceesorem ATmegas, zasilajqcego SV, 3,3V dla procesora i moduléw, 7,2V dla silni- K6w 1 6V dla serw, sterowania silnika- mi, wySwietlania informacji na LCD (od telefonu komérkowego S65), wamacnia- za audio IW, komunikacji Bluetooth na ‘module BTM-222, pomiaru odlegiosci na Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014Ml Projekty AVT bavie schematu i opro- TOGO —sonan]|_CZIN ecu] gramowania ultrad@wie- \geRwalefsreRowawial] UttRA: lfooteceoscl| “(im Kowego SONARU STE- senwaoi oziiexoun| "SHARP REO Kola Naukowexo raf et 3 T Robotykow KONAR 3 23 i exajnika podczerwieni ae firmy Sharp dziatajqec- |]£] MODUEGEOWNY B5-752'[BLUETOON go. aranicach 20cm 17) areas) frond woo, | ecamadleum soem, ez. ini ae odbiciowego. sat hay Jesh chodzi o mecha OBIE Hi BAORTENT nike, 1 wykorzystane Uf8¢feasuacza zostaly da moduly nape- Sv dowe od modelu ezolgu [iOOUE LoD z pezekladniami (pred= kosé maksymalna na nich wynosi okolo Ins). Fotografie 6-8 pokazujg szezeubly budowy tego bloku, Do tego osiem serw TowerPro 5010 (ludzie na nie narzcka- ja, ale akurat w mnie realizaja. swoje zadanie wySmienicie). Zostaly wykona- ne (réwniez z pleksi) mocowania, ktére uumoaliwily. pol robota. Fotografie 9, 10 pokazuja przy- lady wykorzystania serwomechanizméw. Jezeli chodzi 0 zasilanic, 10 gI6¥- pee, 9 ym Zrédlem energii jest akumu- lator modelarski 7.2V- 4800mAh, Fotografia 11 pokazaje mocowa- nie tego akumulatora w podstawie robota, Dodatkowo zaimplemento- wano mozliwosé zasilania calosci poprzez zewnetrzny zasilacz 1. Modul gléway. Na rysun- 12 pokazany jest sch rrysunku 13 plytka modulu 0 z procesorem ATmega6: wykorzystano: ADC do pomiaru napigeia akumula- tora (po osiagnigeiu wyznaczonych pro- z6w napigeia odlgczane sa poszezegsine ly, np. w zaleznosei od wybrane} funke}i glowne} robota (jazda dowolna lub sterowanie reczne) w pierwszej kolejnosci ‘wylqoza sig modul serw Ib silnikow) oraz do odezytu napigcia z ezyjnika odleglosei mat a ni i adzie PWM. do sterowania seybkogcia silnikéw i jako sygnat do wemacniacza do sterowania m, odezyta i zapisu na karcie SD, do sterowania kontrolerem serw i do odezytu odlegto. Sci 7 c7ujnika odleglos SONAR I2C do odezytu_daty i godziny 2 ukladu RTC, RS-232 do komunika- ji z modulem BTM. komunikacji z kompute- rem PC po kablu” i do programowania. proceso- ra przez. bootloader. Na fotografi 14 przedsta- wiony jest. rzeczywisty wwyglad modulu, 2. Modul sterowni- ka na 16 serw (opary na uP ATmega8, zasi- any napieciem” SV) Na rysumkach 15 i 16 fics pocapcnTopa| Pe MieAcsap ADCUPGNT pA Meo” iaocorenrzpea (focamonrapas Reser aocarcnrsas (tocaronepas (fdemonreat| excraTurcneee XTALt (INT2AINDIPCINT OPE ISOKPCINTIOF S| trouronraea| fborontmeet crosenentzape| (roscziPontasjecr FAL LED?) poeneere (as (racorcnTeneot “(oceaPon Por L sin oxo 18 Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.ee Projekty AVT Mi Rys. 13, 68> przedstawiono schemat i plytke moduht sterownika serw, Do sterowania serwami wykorzystane jest programowe PWM, generowane przez. procesor ATme; W ostatniej wersji oprogramowania pod- Igezenie do plytki i sterowanie serwami odbywa sig z modulu gléwnege. Do kazdego z dwéch pinéw gniazda serw doprowadzone jest napigcie 6V, Trzeci pin sluzy do sterowania sew sygna: Fem PWM. Istnicje modtiwosé dopro- wadzenia napigeia do serw 2. osobne akumulatora\zasilaeza, wtedy konieczne Jjest polgezenie mas obu Zrédet zasilania Aby nie ciqangé krétkich Kabli (razem 7 przedluraczami) od serw do modula po calym korpusie rebota, zastosowano preejseiowke przedstawion na rysunku nr 17, do tore} doprowadzono zasilanie 6V oraz cienkie kabelki steruiace. Na fotografit 18 przedstawiony jest modul sterowania serwami 3. Modul wyswietlacza LCD z tele- fon komérkowego Siemens S65. shizy do wyswietlania przez procokét SPI treéci zapisanych w pamigci procesora rewmeseny roomoood9] cp zasila- Jee FesaoeHEH SSK ne sa napie- Sado ecufeeeSBAESQ] Ciem 12V, Ktére zostato wzyskane przez Wet? PesiapewecttH 28] zastosowanie -preetworniey -napigcia scons) Eis] PU step-up. W tym preypadku zosta- resorsnosen PeimpoH HL 43) fa uzyta scalona preetvomica napigcia peraxcmzrosce) ANE TE a9]. AM2S-0512SZ, jednakze nic nie stoi na POACXCKITOS 26 przeszkodzie, aby zastosowaé dowolna eMtAE231 Ciowolnyeh rozmiarow). practworni ronan uESSp, poniewa modut zabudowany jest w kor- PenOnPEIZO IS pusie robota, w ktérym pod LCD jest hose puncccerofS{ EZ] sPoro micjsca na clekironike. Schemat o eenceroca i plytka modulu zostaly_preedstawione eso ESTE 29 na rysumkach 19 420 Rys. 15 oraz obrazkiw_w formic plikéw BMP 6 rozdzielezosei 172x132px, zapisanych nna karcie pamigei. Modut zasilany jest rapigeiem 3,3V, matomiast diody Swie- ceqcestuzgce pod 4. Modul karty pamigei SD. Na kar- cie pamigei SD zapisane sa pliki grafiez~ ne oraz dfwvigkowe w formacie WAV 8-bit 44100Hz, Do obshusi kar pamigci wyko~ rzystywany jest system plikow AVR-DOS dla oprogramowania procesora w jezyku BASCOM, Plytka Swietlanin samego seo pt Rye. 24] przedstawiona na rysunku 21 slusy jako preejéciw- ka z kary SD na microSD i jest podlaczana bezpo- Srednio do moduhy Rys. 22 glownego, 5. Modul audio. Na rysun- ku 22 pokazano schemat modu- hu wamacniacza audio. Plytke modulu przcdsta- ia rysunek 23. Sygnal — pocho. racy 7 wyiseia sprze- towego PWM procesora trafiana_dolnoprzepu- stowy fille RC, nastep- nic do ukladu’ LM386 Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014 19.Ml Projekty AVT (Lewatowy_wamacniacz 2 modliwoseia regulacji nienie reguluje sig za pomoca kondensato- ru C2 0 odpowiednic} wwartosei, ktéry wzmoc- iony sygnal_wysyla nna glosnik 3W 40. Za pomoca wzmacniacza realizowana_jest_m.in funkeja ,mowy". Dane do odtworzenia pobierane sq prac pro- cesor 7 karly pamigei SD i przesylane przez modul_wemacniacza do glosnika. Na fotografii 24 przedstawiono raeczywi- sty wyglad modu, 6. Modul sterowania silnikami, Na rrysunku 25 i 26 pokazano schemat i plyt- kg modufu sterowania silnikami. Modul 2budowany jest na bazie uklady LM298 ddokladnic wg noty aplikacyjne}. Na foto- grafii 27 przedstawiono rzeczywisty wyglad modutu, 7. Modul do bezprze- wodowe} — komunikacji Fot.26 Rys. 28 LET oonurc | be es eid = ak EE | KK sures Rys. 26 Bluetooth. Rysunki 28 i 29 pokazuja schemat i plytke moduky, kt6ry zbudowany jest w opareiu uktad BTM- 222. Oprécz. niego na plytce znajduja. sig tylko rezysto- ry ograniczajqee prad diod sygnalizujacyeh polgczenie i komunikacje, diody led oraz antena, Na fotografi 30 przedstawiono rzeczywisty ‘wyslad modu, 8. Modul ezujnika ie ei ve SAA sean PRnow Pee FoUOy Bie) metralole Bena) “deveecadas Fron Renae Bae) steel Free) SaawStep Fe, a ari] Biren ‘mabtaataeth Buran sewed ae Baker "anesthe ee eke esse SONAR STEREO to cyfio- wy ultradéwigkowy czujnik odlegiosci, zaprojektowany przez Kolo Robotykéw KONAR (przy okazii dzig- kuje za pomoc przy uruchomieniu). Odezyt odlegtosci nastepuje przez wysla- nie zapytania do modulu 2 wykorzysta- niiem protokolu SPI (maksymalna czesto- tliwoSé SPT to 2MHz), w wyniku ktérego modut odpowiada wartostia, Kktéra po przemnozeniu przez odpowiednia stala daje odleglosé wyrazong w milimetrach. Dodatkowa zaleiq SONARU STE- REO jest informacja, z ktére} strony LQ Rys. 29 emazze robota majduje sig przeszkoda, ponie- waz nadajnik ultradawigkowy wysyla prdbki, odbierane przez dwa odbiorniki ultradéwigkowe umieszczone po lewe) i prawej stronie modutu. Pomiar odle- slosci nastepuje w zakresie od Sem do 1.8m. Maksymalna ezestotliwosé pomis ri wynosi 80 pomiardw na sekunde. Na fotogeaflt 31 przedstawiono rzeczywisty wwyelad modulu. W drugicj czesci artykutu przedstawio~ ne zastana Kolejne moduly oraz oprogra- ‘mowanie robota, « takze oprogramowanie sterujace 2 komputera PC i smartfona z Androidem, Marek Majkowski rmagiemarcus@wp pl 20 Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Projekty AVT Coraz populanicjsze sq dzis. suwmiarki 2 odezytem eytrowym na wyswiellaezu LCD. Takie suwmiarki uznanych pro- ducent6w kosztuja. eo najmnig} kilkaset alotyeh, Fedak mozna te kupig w hiper= rmarketach iw tanich siociach (Biedronka, Lidl) tego rodzaju suwmiarki w zaskaku- {geo niskich cenach, czasem ju2 od 25 zlo- tych. Cyfrowy wyswietlacz to w zasadzie gadzet i pomoc dla slabowidzacych. Co jednak waze, wigkszosé takich el tronicznych” suwmiarek ma dodaikowe wyjscie — ezterostykowy interfejs. A to genialnie rozszerza mozliwosei ich nie- fypowego wykorzystania. Trzcba tylko podlaczyé suwmiarke do komputera lub mnetrznego wySwietlacza W piersze} chwili moze to sie wydaé Ariccinnic latwe — eztery styki zdaja sig wskazywaé, 2e chodzi 0 jakze populace ny interfejs USB... A wige wystarczylby tylko kabelek... Niestety, w_wiekszosci tanich (chiiskich) suwmiarek NTE jest to interfejs USB. W opisach i opiniach sprzedawesw wystepuja okreslenia, 2e to interfejs regowy, wige nasuwa sie wniosck, 2¢ chodzi o populamy interfejs RS-232 lub pokrewny. Niestety, NIE jest to te? odmia- nna RS-232. Problem w tym, 4e régni_ producer ci wykorzystuja rézne interfejsy. Na ten temat istnieje wiele sprzecznych opi nii, a wigkszosé wemianck na ten temat ‘w Intemecie to bezwartosciowy spam i domysly, W tym artykule postaram sig rozwiaé watpliwosci dotyczacewykorzystania exlerostykowexo wyjseia w elektronie7- rych suwmiarkach, na temat ktdrego powstato tak wicle spekulacji na forach clektroniki. Zaprezentuje kilka najezescicj stosowanyeh interfejs6w, podam informa- je, Ww jaki sposob mozna je rozpomaé, gdzie wykorzystaé, a takze preedstawig niestandardowe zastosowanic, jakie ja 2znalaziem dla tego projektu Cho€ imterfejsy sq mt ” “weale nie jest he. Poradzi sobie 2 tym nawet Stednio zaawansowany elektronik. Musi jed- nak dysponowaé albo osvyloskopem, albo analizatorem stanéw_logicanyeh, Gdy juz rozgryzie” imterfejs, moze go wykorzystywas w najréznigiszy, niety- Powy sposdb, ezy to dolgezajge do kom- putera, czy stosujge dodatkowy, zewnetrz- nny wyswietlaez. W obu przvpadkach potrzebne jest odpowiednie’oprogramo- ‘wanie, Zrozumienie zasad pracy interfejsu uumozliwi stworzenie proste) przejéciéwki ‘oraz napisanie programy dla komputera Natomiast niniejszy artyku! pokazuje, jak zrobié zewngtrza, autonomicma, pl sawke 7 wySwietlaczem, Za taki zewnetrzny wyswietlacz moze postuzyé uszkodzony fabryczny wyswiet- Juez LCD. Co ciekaws7e, istnieje bar- dzo wiele nietypowyeh zastosowaii edie 2 powodzenicm mozna wykorzystaé elek= troniczna suwmiarke 2 interfejsem, Jako pierwszy prayklad moze posluzyé ezujnik polotenia wiertla w wiertarce stolowe) Wiele wiertarek nie ma zadowalajaco du2ej rozdzielezosei, w preeciwieistwie ddo nasze} suwmiarki, ktéra mierzy (przy- najmnie} —teoretyez~ nie) 2 dokladnosciq Rys.4 do 0,0lmm, Jednak rosie zamocowani suwmiarki Ww) maszy nie moze uteudniaé ub wreez uniemoz- liwiaé odezyt na je} powe, wySwietlaem, Dlatego przydatne bedzie wykorzystanie dodatkowego wyswietla- za, by uzyskaé wygodny odezyt na zywo", W miejscu dla nas dogodaym, np, ‘obok wierconezo elementu. Malo tez0. 2e bedziemy mieli duza rozdzielezosé, 10 jeszcze taki wlasnie wyswietlacz bedzic ppracnosny, a co 2a tym idzie, nic traeba bedzie co chwila zerkaé na podzialke. Drugim przykladowym. zastosowa- nniem jest wlasnie méj projekt — miernik wypreedzenia zaplonu w motocyklach i. skuterach, W nicktorych zaplonach tudno jest jednoznacanie okreslié punks, w ktérym nastepuje. wyzwolenie iskry, a nawet jesli 0 znaidziemy, nie sposdb luchwycig wskazania suwmiarki dokladnie \w momencie pojawienia sig iskry. Jak roz wigzaé ten problem? Wystare7y jedynie pobieraé nicustannie 2 nasze) miarki dane nna temat polozenia oka w eylindrze i zatrzymaé na wyswietlacza wynik bezpo- Srednio poprzedzajacy moment, w ktGrym zaplon zamyka obwéd Zapewne Czytelnicy znajdg tez wicle innych interesujgeych zastosowah, gdzie informacja zelektroniczne| suwmiarki jest przckazywana na oddzielne, zewngtrane ‘urzadzenie, W sumie nie jest to trudne, jednak pewna przeszkody jest taki, 22 poszczegélne suwmiarki_elektroniczne ‘majq rome interfejy, Oméwmy je Interfejs nr 1 Zacang moze od tego, kt6ry wystg- puje w miarce zakupionej przeze mnie, Jest on wedlug mnie najprostszy Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014 21Ml Projekty AVT i najprzyjemniejszy. Paczka danyeh wyelada tak jak na rysunku 1. Skiada ig ona z 24 bitdw i jest wysylana co 0,138, a czestotliwosé zegara to ok “TkHz. Pierwsze 20 bitw to zapi- Sany binarnie wynik pomiara podany w mm lub w calach, 2 tym 2c cale sa mnozone razy dwa, wiec trzeba je bedzie podzielié w programie. Dane sq przesytane od najmniej znaczaccgo bitu (LSB). Pomiar stanu logiczn nalezy tutaj robié na zboezu narastaja- cym. Ostatnic 4 bity to flagi Bit 20: Znak, L= +H. Bit 21: niewzywany hiewzywany Fednostka: mm L=mm? Tak jak méwilem, to najprostszy pro- tok, bo nie trzcba obrabiaé wyniku tak, jak to jest wymagane w nastepayeh pray” kKladach, Podsumowjae - probkowanie nastepuje na zboezu nara- sajacym, bit LSB jest przes = bity 0-20 to dan * bity 20-23 status, ~ e7gstotliwosé taktowania zegara (CLK) ‘ok. 2,7kH. any pierwszy, Ten protokét jest troche podobny do poprzedniego. Patrzac na wyktes, rysu- zauwazyé, 2 wystepua Pierwotna pozycja Aktualna pozycja tutaj dwie paczki jedna po drugie) Pierwsza podaje odleglosé suwa- ka od pozygji pierwotne). Pezycja pierwotna to ta, ktGra zostala zapa- ‘migtana jako gléwny punkt odnic~ sienia po wlaezeniu zasilania, Nie ‘mien’ sie ona nawet po wyzero- ani skali, Druga pacaka poda- je odloglosé aktualne) pozycji od tej, w ktérej nacisneligmy przveisk ZERO. lest to ezasami przydatne, np. gdy uzywamy wspomniane} wiertarki stolowej, bowiem moze my wySwiellad Wysokosé wiertta albo od maksymalnego uniesienia, czyli mieisca, gdzie znaiduje sie nasz glowny punkt zero, albo te? od punktu, Ww ktérym nacisneligmy zero", np. potrzebe micrzenia glgbokosei, na jaka wiercimy w materiale, Dane sa wysylane w kodzie binarnym, naj imnic) zaczacy bit (LSB) picrwszy Najlepiej probkowaé na zboc7u opada- jacym, a czestotliwosé zegara jest duzo wy2sza ni2 w inerfesic 1 1 wynosi okolo okt Celowo napisalem., 2 wysplane sa dane, gdye nie sa to gotowe wyniki w mim lub w ealach, Trazba je po ode- brania przcticzyé. Drielge przez 20480, otrzymamy odleglos w calach, dzielae prace 806.3, wynik otreymamy w mili metach Podsumowuje: = probkewanie na abocau opadseym, bit LSB pierwszy. = prasiczik na cle: 20880, * rastceik namin: 806.3, + zegar (CLK) obo SOK PEO Reta Te ata ELC Vey) en) BIN Interfejs. ten spotykany jest najrza- dziej. Praedstawiony zostal na rysunku 3, Cala paczka przesylana jest w formacie BCD — Binary-Coded Decimal (dziesiet- ny zakodowany dwéjkowo), Oznacza to, e Ticzba praesylana jest nie w calor fei, ale 20 pomoca przesykanyeh kolejn0 cyl, zakodowanyeh dwvéjkowo. Rémi przedstawiona zostala na rysunku 4, Jako ierwszy wysylany jest najmniej znaczaey 22 Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Projekty AVT afl, dace aslaia | a emcee ss 9 ogo onus seats: ocd s se Dour bit (LSB), a ezestotliwoSé zegara takze \wynosi 80kHz. Konieczne jest tutaj prob kowanie na aboczu opadajacym. Pierwsze 24 ity to wynik pomiaru, s7esé_cyir \ formacie BCD. Bity 24-27 to flagi = Bit 0: Znak, L= +H ~ Bit 1: w tybie H — calowy oznacza 0,0005 cal, niewzywany w trybie mm. = Bit 2: Jednostka: mmicale. H = mm? L ~ Bit 3: niewzywany Podsumowujae: = pribkowanie nastepuje na zboczu opa- ddajgeym, = bit LSB jest pienwszy, = zegar (CLK) okolo S0kH2, = format BCD. Rozpoznawanie interfejsu Choé z pozoru moze to wydawaé sic proste, uwazam, Ze trzeba poswigeié termu zagadnieniu chwile uwagi. Na temat opi- sywanego przeze mnie interfejsu nie ma W Intemecie ani slowa (przynajmnie) ja nie znalaztem zadayeh informacji). Jeéli i tobie zdarzy sig natkngé na zupelnie nieznany, nicopisany nigdzie protok6l, najprawdopodobnicj 2dolasz. go szybko rozpracowaé. Potrzebny jest do tego an Tizator standw logicznych lub oscyloskop, Wyiteia sygnalowe zazwyezaj sq. typu cotwarty Kolektor. Zakupiona przez nas rmiarka najpewniej nie ma rezystorow pull iyz byloby to m.in, marotrawstwem cnergii baterii, dlatego musimy kazda Tinig podpigé do plusa zasilania przez pull-upy, czyli rezystory podeiagajace takich rezystoréw nie jest kry- tyoma, moga byé 0 wartosci np. 3,3k0. Jesli waywamy oscyloskopu, rezystory mozemy podpiaé do plusa wbudowane) baterif zasilajgce), lec jesli jest 10 anali- zalor USB, to rezystory wyjsciowe nalezy podpiaé do napigeia *SV, ady2 analizator prawdopodobnic pracuje w_standardzie TTL Nalezy zrobié master clear, czyli rresetowaé suwmiarke przez wyciggnig- cie bateri 2. Nastepnie nalery wykonaé screen lub zdjecie naszego przebiegu. 3, Potem przesusvamy miaske 0 Imm ji dokonujemy probkowania dany’ 4, Porswnujemy, co sig zmienilo, Czy rmienil sig jakis bit, moze sig przest- rngl lub zmienit swoje miejsce i robi to ‘wedlug jakiejé konkretne} reguly ~ w tym migjseu nie moge podaé jasno prostej reguly, Konieczna bedzie wi kreatywnosé i pomystowose. 5, Jesli myslimy, 7¢ udalo sig juz odgad~ nag regule, sprawdzamy jq dla Kolejno 2mm, 3mm itp a Warto jest sobie zapisaé takie rzeczy Jak: od ktorego bita sq wysylane dane: od najmlodszego ezy najstarszego, czy Rys.7 Baus y ‘Obrsba cz dane I Wirnellanie ‘wy el stop Rys. 6 nalezy prébkowaé na zboczu opadajacym, ezy wanoszaeym oraz zapisas dduja sig ewentualne flagi i do Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014@ Projekty AV) CLK Vcc DATA GND- Rys.8 Jak to dziata? Tak jak juz wezesnicj wspomniatem, uklad, ktdry ja zrealizewatem, shizy mi glownie do pomiara wyprzedzenia zaplo- nu, Jednak bez jakichkolwiek przerdbek wykorzystany do. realiza ji zewnetramego wySwietlacza do ré2- raych innych zastosowai.. Jezeli chodzi 6 hardware, to naprawdg nic ma o ezym e rozpisywaé. Schemat, pokazany na rysunku 5, jest bardzo prosty. slwnie z tego powodu, e cala magia odbywa sig ww ATmedze 8. Rysunek jest nieco upros7- czony, ale szezegdly polyezed nie mag znaczenia, poniewa2 wszystko wyjasnia Zestaw noiy precyzyjnych typu skalpel Rys. 9 signa ye drukowang, aie pole Mikrokontroler multipleksuje ezteto- wyswietlaez LED, Kory zastosowalem ze wzgledu na to, 2c jest tariszy i darze go wigksza sympatia od Musiaiem dodaé zewngtrzne pull- upy, gdy2 te whudowane nie cheialy spoiniaé swojej roli. Dodatkowo musia- m zastosowaé dwie diody na wejsciu zegara i danych, Nie mam pewnosei co do preyezyny ich pozytywnego dziala- yz nie mam oseyloskopu, Sadze jednak, 2e chodzi uo granice stanéw logicznych. Jesli chodzi 0 software, to jego schemat blokowy jest zamies7c70- ny na rysunku 6. Na jedna rzecz nalezy awrocié szezegélna uwage. Spdjrmy jeszcze raz na rysunck 1 oraz na rysumek 7. 0162, jest wlaczymy mikrokontroler w trakeie wysylae nia danych przes suwmiarke, t0 ni dose, 20 odezyta- my jakies émi ci, to kolejne 24 zaczaiemy bity odezytywaé edzies ww Srodku nastgp- de i prawidiowo zidentyfikowaé poczaick i konice wypadek gdybysmy np, chowile suwmiarke. Podezas pomiaréw do pinu PC2 pro- eesora (przez zhyeze JP3) podpinamy nase c2ujnik polozenia walu, ktdry musi zwieraé ten pin do masy. odiaezyli_ na Montai i uruchomienie Monta? plytki nie powinien prayspa- rzaé Zadnych probleméw, Trzcba jedynie w why pamigtaé, aby najpi owad jumpery pod wyswietlaezem i rezystor z konder satorem pod podstawka ATmegi.. Mys re idge 7godnie 7 zasada montaza od nnajni2szego elementu do najwy2szego, nie powinno byé probleméw. Schemat mon- lazowy jest przedstawiony na rysunku 8. Wystarézy zaladowaé kod do. procesora, wwlozyé go do podstawki i gotowe. Nalezy Jjednak pamigtaé, 2 méj_ program byt pisany jedynie pod interfgjs nr 1, trzeba wige Koniecznie upewnié sig, 7 dana suvmiarka wykorzystuje taki sam proto- kil. Jesli nie ~ pozostaje przerdbka pro- sgramu, ktéra w gruncie rzeezy nie bedzie wymagala drastycznych zmian, jednako- woz do takich przerbek Konieczne jest posiadanie umiejgtnosci pisania w C. Opis \wyprowadze suwmiarki zajduje sig na rysunku 9. W Elportalu, wéréd materialéw doda kowych do fego numeru, moma znalezé dokumentacje plytki (co rozwieje ewentu- alne watpliwoset co do polaczet na sche- macie) oraz wersig érédlowa programu, W razie watpliwosei Autor gotdw jest udzielié dodatkowych wyjagnies. Przede wszystkim jednak i Autor, i Redakcia EdW zachgcaja do samodzielnych eks- perymentow w tym zakresie. Bardzo prosimy © informacje 0 udanych pré- bach i przykadach wykorzystania takic 0 interfejsu (edn @elportal pl). Piszcie kze © waszych eksperymentach oraz © potrzebie podobnego rozwiazani pozwalajacego dotgezyé taka suwmiarke do komputera (laptop), tableta lub smart- fona Mateusz Rajzer Matouserjzr2@.gmail.com aceki | Chodei ot ieby emll-[Wiykax elemento te danyeh zacrae NINE tna pers lags CT ma poezatku paczki, — /FR? a — 2 ne jesrere ree tor ka2dorazowym ee cL now dokonuler i z trwania —kazdej | rosagmniony wéwielacz LD oylagi an 4 Marec 2014 Elektronika dla WszystkichProjekty AVT W pierwszei ezesci artykulu opisane byly rane prayrzady, uzywane do elektrotera- pil Pezedstawiony by} tea schemat zap- pera DDS i po c7esci opis jego drialania. Ponite| pracdstawione sq dalsze informa- je o tym ukladzie, Za miesiac, w ezesci 3, precdstawio- ne beda dodatkowe szezegély dotyezace realizacji programowe} syntezy DDS na bazie mikroprocesora, Przetwornica podwyzszajaca Jak pokazuje schemat zamieszezony fw pierwsze} czededantykuta (rysunek 8), practwomnice podwydszajaca.napigcic bateri (Vix) do poziome kilkt do kilku nastu woltéw (V's) zbudowano na bar dzo starym, prostym | weiaz popularnym ukladzie MC34063 w standardowe} konfi- guragj, Kondensator C13 oktesta czesto- tiwosd pracy prretwomicy, a doktadniej czas wlaczenia Kha, 2dv2 ezestoliwose talety jeszeze od stosunku napigcia wy Sciowego do wejiciowego. Z kolei od tego ezasu oraz od maksymalnego pradu zale- fy wart indukeyjnosei L2, Maksymal- ay prad ograniczany jest rezystorem Ostatnim elementem wymagaiaeym obli- exe jest kondensator C11, jogo wartosé zaledy od czas wlaczenia Klieza prec twomicy, maksymalnego pradw wy)scio- wego i dopuszezalnych tench na wyjseiu ak widaé, jest tu sporo zaleanosei, kere naleZy spelié, aby. przetwomica praco- swale pravidlowo. Zestaw niczbgnych waordw moana znaledé w kare Katalo- ‘gow uktadu (tale w nocie aplikacyjng| AN920\D firmy On Semi). Nas interesue pierwsza kolumna tabeliz weorami, dot zaca prectwomicy step-up. Przy obicz niach musimy okreslié takie parametry, jak minimalne napigcie wejSciowe, napig- Lapa 12.4 er anf 12ipa_11.17¥ YCC.AV3) cic wyigciowe, prad_maksymalny oraz minimalna ezgstotliwosé pracy. Festi nie planujemy 2adnej wymySine) konstruk- ji bad? tex 0 duzym slosunku napigcia wyjsciowego do wejéciowego, to Wzory ddaja w miare poprawne wartosei i nie ma Klopot6w z uruchomieniem praetwomicy. Warto zwrdeié tex uage 2e 2 tq mini- malng ezestotliwoseia pracy to tak nie do kkofica prawda. MC34063 jest preetwor nieq (ypu PFM (Pulse Frequency Modu- lation), ezyli pracuje ciagle tylko pray nominalnym obeiazeniu, natomiast gdy jest pobierany maly pra, to generowane ‘4 paczki impulséw. A wige nawet jesli minimalna ezestotliwos zastala obliczo- na tak, aby byla poza zakresem slyszalno- Sci, to i tak nie gwarantuje to ciche} pracy przctwornicy. Przy w pelni naladowanych akumulatorach lub 6 bateriach 1,SV pr: ‘twomica moze sig w ogéle nie wlaczaé przy wybraniu najni2szego napigeia, gdy2 sain przeplyw pradu przez dlawik i diode D2 wytworzy na wyjseiu odpowiedaie lub nawet wyzsze napigeie Napigcie wyjéciowe ustala dzicl- nik zlozony 2 clementiw R3, RS oraz dodatkowyeh R6 i R7. ‘Te dodatkowe rezystory podlaczone sa do wyprowadzeh ‘mikrokontrolera i stuza do zmiany napig- cia wyjéeiowego © okretlone wartoéci W zaleznosci od texo, czy na danym pinie panuje stan niski, czy wysoki, zmienia sig iprad_plynaey przez te rezystory. Mozna fotrzymaé w ten sposéb 4 réznc napiceia -wyisciowe, Tak naprawde istniejq jeszeze 3 Wodatkowe, gdy jeden z pindw iub oba sq w stanie wysokie}_ impedancji. Nie ss one jednak wykorzystywane w pod- slawowe} wersji zappera.. Zakres. zmian napigé, jaki przyjeto, to 7V-12V. Rysu- nek 13 pokazuje, jakie prady plyna przez poszezeyélne rezystory {jake napigeta sig VECGVS) 0.92mA 8.79V OTIMA7.56V : 3 nna nich odkadala, Wartosi te sa zawy- Zone o okolo 0,5V, aby Uw kina. stopnin “wyjeiowym generatora Napigeie na rezystrze RS podawane jest tna Komparator pordwnujacy je 2 napig- ciem odniesienia réwnym 1,25V. Dlatego tex preetwvornica musi wytworzyé takie hapigcie na swoim wyseiu, aby na dziel- niku wzyskaé potengjat rowny doktadnie 1,25V. Diatego na wszystkich preykladach 2rysunku 13 napigeie 1 prad dla RS nie Uulezaia amianie, O ile obliczenie wat= tofei rezystancji dla zwykleyo dzielnka Aozonegd 2 dwich rerystrbw ie jest problemen, o ryle pojawia sig pytahic Jak to zrobié dla powyaszego pr7ypadk C62, morlwosei jest co najmnic) ilk, Poczawszy od karti papient i obliczenia klasycznego ukladu rownah zawierajace- 0 4 niewiadome, praca. wykorzystnic programéw do symuliji,takich jak Spice Iub typowo obliczeniowych typ Matlab, skoiiczywszy na programie w iezyku C Cet, Plerwsza metoda raczej nie zacheea, Obliczanie uklady réwnat jakakolwiek ing metoda te? wydaje sig sleciekawym fozwigzaniem, tym bardeie} 2¢_pOdnic} i tak tzeba wybraé tezystory dostgnne ~zseoregu, Do takiego celu nalepejnadaa Sig metody numeryezne. W tym momen cie kartka papier odpada ze wzgledu na liczbe potrzcbnych operaej.. Natomiast realizacja tego na prayklad w Matabie albo darmowiym Octave nie powinna za ‘wiges}niz pol godziny, w kori to tylko ika rezystréw. Ja pod rgka mialer ake fat Srodowisko QtCreator, wige napisalem program w C+. Tak maprawde to tylko Kika réwnas korzystajaeyeh 7. prawa Ohma i praw KirchhofTa, Rownania znaj- dja sig w 5 zagniezdzonych petlach for Ww Rtérych sprawdzane sq wszystkie kom aa Pinacje rezystorow x dancyo szeregu ay Po kazdym preciéciu petli sprawdzane jest-napigcie, jakie bere na wy dla wybrane} Kombinaei O25 TART R Tks 20k@ Projekty AV) rezystorbw. Jesli napigeia miesveza sig ww ustalonych przedzialach, to obliczany jest sumaryezny blad napigé. Na konicc ‘wyniki sq sortowane, zaczynajac od naj imniejszego bledu. I tk dostajemy gotowe wartagci rezystoréw. Proscie} juz chyba nic mozna, Wydawatoby sig, 2¢ kompute- row zajmie to duo czasu, a tak naprawde wszystko odbywa sig ponize) sekundy, Gdyby byla potrzeba dokonywania obli- cezetina duro wiekszych zbiorach niz kil- kadziesiat wartosei szeregu E24, to wtedy faktycznie moma mysleé 0 optymalizacji kodu, ale w tak prostym przypadku nie ma to zadnego uzasadnienia. Kod programy ddostepny jest w materialach dodatkowych. Na sam Koniee opisze jeszcze krotko uklad wlacenika na tranzystorze 3. Jogo celem jest wylaczenie przetwornicy, gdy nna wyjseiu zappera nic jest generowany Preetwomiea nie ma wyprowa dzenia pozwalajgcogo na joj wylaczenic. Zreszta pad i tak plynalby praez dlawik i diode D2, zasilajac uklady wyjsciowe, Tranzystor T3 calkowicie odcina doplyw pradu. W efekcie, gdy mikrokontroler jest \W stanie uspienia. zapper pobiera okolo 3uA, co jest wartoSeig na tyle mala, 2e nie bylo koniecmosei stosowania wylgemika ‘mechanicznego. Tak jak wspominafem na poczatku, wyswietlacz réwniez jest weedy wwylaczony. Pracuje tytko stabilizator U3, Jest to uklad MCPI702_charakteryzuia- ty sig znikomym pradem zasilania, ktsry wynosi zaledwie 2uA, Wiaczenie T3 odby- wa sie po otwareiu tranzystora T2, a wige po podaniu stanu wysokiego na wyprowa Adzenie PBS mikrokontrolera. W ezasie sty 73 praewodzi, na dziclniku rezystorowym RIS, R19 micrzone jest napigcie, jakie .w tym ezasie wystepuje na bateriach badé ‘akumulatorach, Jest ono sygnalizowane na ‘wySwietlaczn ikona bateri Montai i uruchomienie Uklad zostal zaprojektowany na dwu- stronne) plytce drukowanej, pokazane} na rrysunku 14, Wszystkie clementy za wyjal- kiom rezonatora kwarcowego i superkon- densatora znajduja sie po jedne} stronie plytki, Montaz nalezy zaczaé od whuto- \Wania rezystoréw, malych kondensatordw, rastepnie’ mikrokontrolera, tranzystordw i pozostalych ukladéw scalonych, Poczat- kowo nie nalezy lutowaé rezystoréw R6 i R7. Po preylutowanin wigkszych kon- densatorév, dlawikéw, preycisk6w, zlaczy i w ostatecznosei clement6w po drugie} sronie plytki mozna praystapié do urue chomienia zappera. Po podaniu napigcia zasilania na 7igcze PIO i Zaprogramo- \Waniu mikrokontrolera uklad powinien wwystartowaé od razu. Pierwsza czynnos cig jest regulagja kontrastu wyswiellacza potenejometrem PRI Jesli nie uda sig uzyskaé wystarezajacej ostrosci, to warto sprawdzié, ezy napigcie na kondensatorze C29 miesci sig w granicach od —2V do TV. W przeciwaymn wypadku sprawdzié poprawnasé wlutowania diod D7 i DS. Gdy wyty zostat wezesnicj zaprogra- ‘mowany mikrokontroler, to mozna takze sprawdzié, czy pracuje poprawnic, Naj- lepszq metods, jest podeirzenie preebiegu na wyjéeciu PATO, ktdre dolgezone jest do kondensatora C28, Musi tam byé precbieg impulsowy. Sprawdzenia wymagaja te2 napigcia na poszezegolnyeh wyprowade nich. Na PAS odpowiedzialnym za zasila- nie wySwietlacza napiecie powinno prze- kraczae 3V, to samo na wyprowadzenit PA9 od przycisku S2, Jeéli mikrokontroler wei? nie daje maku Zycia, nalezy spraw= dzié po kolei wszystkie napigeia zasilaja- ce, wejscia NRST i BOOTO oraz koware. Gdy uda sig poprawie uruchomié rmikrokontroler i wyswietlaez, mozna przystapié do sprawdzenia pracy pree- ‘womicy. W tym clu nalezy uruchomié dowolny program, aby procesor wiaczy przelacenik na tranzystorze T3. Lewym przyciskiem przechodzimy do ekranu i zatwierdzamy prawym, W trak- Ly Zappera sprawdzamy napigcie nna wyjéciu przetwornicy, na prayklad na kondensatorze CI1. Powinno miescié sig Ww pracdziale 10-12V. J nalezy sprawdzi, ‘wszystkie elementy przy przetwornicy maja pra widlowe wartosci. Jesli ‘wynosi OV, to naiprawdo- podobniej tranzystor T3 nie jest whyezony, mozna sprawdzié napigcie na go drenie. W dalszej kolejnosci napigcia na T2, na kolektorze poten: jal musi by¢ bliski zeru, na bazie powinno byé okolo 0,6V. Gdy wszyst ko dziala jw poprawnie, ‘moma przystapié do wlu- towania rezystorow RO i RD. Nastepnie powts- rzyé pomiat napigeia na wyjscin przetwornicy dla wszystkich 4 nastaw W_ menu wybieramy opcig .Napigcie” i pra wym prayciskiem usta <2 Rys. 14 ‘ego Generalni, je2eli rzeczy- wista wartosé nie rézni sig od tych obliezonych ra rysunku 13 © wigee} iz IV, moma to umnaé za poprawny wynik i jest inne, 10 Ostatnim etapem jest sprawdzenie stopnia wyjciowego generatora. W tym migjscu przyda sig oscylaskop, w osta- tecznosei ezgstosciomicrz Iub wollomierz AC. W trakeie pracy. zappera nale2y sprawdzié, czy na wyjsciu pojawia sig przcbieg prostokatny. Poslugujae sie 75 stoSciomierzem lub woltomierzem, mona co najwy2e) sprawdzié, ezy na wyjsciu jest cokolwiek Poprawnie zmontowany uklad nie bedzie sprawial zadnych probleméw, ale moga sig 2darzyé bledy prey -montazu. W clu fatwego wykryeia usterki najlepig} przciledzié sygnal od samego wyjécia mikrokonirolera. nastepnie praesunaé si¢ 7a fir, sprawdzié te2 weiseie odwracaja- ce komparatora itd. Pomocne moga oka- zaé sig tez informacje, zawarte w trzecie} ccaesci arty, Do zappera przewidziano obudowe KM-103B firmy Maszezyk. Wrz 2 nig vwarto od razu zaopatrzyé sig w komplet styk6w SB-10 te} same) firmy. Obudowa przystosowana jest do 6 baterii typu R6. Zasadniczo do. poprawne}. pracy. apps ra wystarczylvby 4 baterie 1.SV albo 4 akumulatory 1,2V. Uzycie szeseiu. sztuk zanewni mnieis7y pobér pradu dzieki prze twornicy. Niestety nie zawsze oznacza to nigjsze zuzycie mocy, gliwnie 2e we clu na dosé spory prad. pobierany przez swietlaez, ktéry jest zasilany przez zwykly stabilizator Tiniowy. Jedno jest {e} 25 Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.ppowne, wigksza liczba baterii starezy na duze), W obudowie nalezy wykonaé dva otwory pod przyciski. Z praodu. mozna nakleié folie opisowg. W gémym boku potrzebny jest otwor na precwody clek- trod lub ewentualne zigeze. Plytke PCB mocujemy do obudowy na dodatkowych tulejkach o dlugosei 12mm, dzieki ezerma po zlozeniu calosei wyswietlaez przylega do gémej ezesci. Przedtem nalezy zwricié wage, czy wySwietlacz ma standardowa swysokoi, Wyjéciem ukkadu na plytee jest gniazdo ARK-2. Dia wygody, w czolowe} Sciance obudowy warto zamocowaé gniaz- da bunanowe — fotografia 15. Uwagat Dzieki znaczne} wydajnosei pra- dowe} do przyrzadu mozna podlaczyé na- wet osiem elektrod — wtedy jednaczesnie mogna .zappowaé™ dwie osoby: Obsiuga. Poruszanie sig po menu i wybér opeii urzadzenia sprowadza sig do obstugi dwch przyciskow. Lewy przycisk sluzy do przemieszezania sig, a prawy do wyboru lub zatwiendzania. W mrakeie racy prawym przyciskiem mona wigezy pauce, prez co program zostanie zatr:y- ‘many w danym migjseu i po wanowieniu nie zacznie sig od poczaiku. Zakoic7e- nie pracy odbywa Sig przez nacisnigcie lewego przyeisku. Oczywiscie istnieje moaliwosé ealkowitego wylgezenia urz2q- dzenia, wystarezy wybraé w menu opcie ‘Wylacz”. Ponowne wlaczenie jest mozli- {we poprzez preytrzymanie prawego przyei- Fot. 17 Projekty AVT sku. W zapperze wybr: jeden 2 4 pro graméw pracy, roaniqeych sig migdzy sobg zakrosem czestotliwosci Kolejna opcja pozwala wybraé napigcie yjsciowe w zakresie od 7V do 12V. W wersji rozszerzone} programu mo2~ liwe jest réwniez pracjscie do zaawan- sowanych ustawiei urzadzenia poprzez nacisniecie obu przyeiskiw. Mozna wiedy zdcfiniowaé dodatkowe programy pracy \wedlug wlasnych parametrow. Poruszanie sie po menu ustavies jest analogiczne jak ww gléwnym menu, W wersji podstewowej dostepny jest tylko jeden dodatkowy program PRX” adzie ustawienia ograniczaja sie do wybo- ru dowolnej stalej ezestotliwosci 7 zakre~ su 20-1199KHz. Lewy prayeisk stuzy do wyboru cyfry, a prawy do je) zmia- ny. Ponowne nacisnigcie obu przyciskow powoduje wyjseie z ustawies i powrét do gléwnego menu, Ostrzezenie Na Koniee cheialbym zwrécié wway ‘sdb chegeych poeksperymentowaé 2 zap- peerem, aby byly ostrozne prey modyfi- kagji napigcia wyjseiowego. Practworni- ca daje modliwosé uzyskania wigkszeg0 zakresu, Nalezy pamigtaé, 2e za bezpiecz- re uwazane jest napigcie zmienne do 25V, Pray takich eksperymentach warto 2m0- dytikowaé obwod przeciwzwarciowy, tak aby ograniczal maksymalny prad plyngey przez elektrody, gdy2 jak wiadomo, to prad jest groZny, a nie napiecie. Mozna to ‘arobic w prosty spossb przez dolaezenic rezystora R9 do napigcia 3,3V, 2amiast do V+ i dobranie jego wartosci. Nie nalezy tego wykonywaé bez odpowied- niego sprzetu pomiarowego i oezywiseie doswiadezenia! ‘Wybér pozostawiam uzytkownikowi. Ja do testéw wykorzystalem klueze imbu- sowe 9mm i 10mm jako elektrody wal- cowate © Elektrody moga byé dwie lub eztery (po wie dolgezone do kazdego zacisku wyj- Sciowego), Jesli sa dwie, to podevas pracy prayrzadu nalety je trzymaé w rekach ~ ‘wtedy miedzy rekami przez cialo poplynie niewielki prad zmienny. Jezeli sq eztery (zalecane), wtedy jedna pare trzeba trzy- smaé w rekach, a drugie} parze zapewnié kontakt ze stopami (np. wlozyé do skar- vetel)— pad opine przez ilo migdry Wygodnie jest, jezeli wyjseia przyrza- du 10 gniazda Pananowe, zamocowane ‘w obudowie. Poigezenie Z elektrodami ‘wykonuje sig wredy populamymi przewo- dami laboratoryjnymi z banankami, ewen- tualnie 2 krokodyikami, Warto zaopatrzyé sig w preewody laboratoryjne 7. ,przelo- towymi banankami”, kt6re pozwalaja do jednego gniazdka dotgezaé kilka elektrod i przedluraé przewody — fotografia 17. Elektrody mozna_wykonaé dowolnie we whasnym zakresie, Inspiracjg, moga byé przyklady znalezione w Internecie vwystarezy wpisaé haslo zapper Tub lepig} apper electrode i poseukaé w_gratice obrazkow ~ fotografi, Cagsto wykorzystywane sq elektrody rmicdziane, bedace po prostu odinkami rurek instalac}i wodnej/c.0. W Elportalu ward materialéw dodat- kowych do tego numeru dostepny jest program wynikowy i rysunki plytki Za micsiae, w trzecig} czesci artykul, przedstawione bea informacje o realizae ji syntezy DDS opurte} na mikroproceso- 20, Docieklivi Czytelnicy znajda tam tee odpowied, dlaczezo procesor wytwarza rapigeie sinu- soidalne, ktére potem zamienia- ne jest w stopain wyjseiowym na preebieg_prosto- katy, Elektrody Ostatnim waznym elementem zappera sa elektrody. Stosowane sq tutaj r¢ne ro7- Wiazania, takie jak clektrody kuliste, wale cowate oraz plaskie Iub bransolety bad naklejki i opaski przewodzace. Fotogra- fia 16 pokazuje praykladowe elcktrody, Marzec 2014™@ Podstawy SZKOMEWOUSTAWY Tmnsio? Wo ky diody okazuje si prad dyfuzyjny, plyngey w kierunku przewodzenia, o tyle dla dzi CZESC ES) W najblizszych odcinkach zajmiemy sig fizyeznymi podstawami dzialania tranzystoréw bipolarnych. Podobnie jak zaskakujace okazuje sig dzialanie diody pélprzewodnikowej, ktora jest zlgezem pn, takZe poznanie podsta- wowej zasady dzialania tranzystora dla wielu staje sig nieoczekiwanym odkryciem. O ile kluczem do tajemnicy a tranzystora kluczowe ‘znaczenie ma prad wsteczny, bedgey pradem unoszenia nosnikéw mniejszosciowych. Bez problemu zrozumies7 te zagadnienia, jesli opanowales wiadomosei_ 7 wezeéniejszych odeinkow eyklu. W dotychezasowych rozwazaniach omé- wiliimy podstawowe informacje 0 dzia- faniu tranzystora, ale pominglismy wiele wabnych szczeg6low. Zajmijmy sig nie- keérymi pominietymi kwestiami ‘Tylko dia dociekliwych Przedstawione rysunki i objasnienia 2daja sig wskazywaé, Ze tranzystor jest kon- strukejq, symetryczna i 2e jego’dziatanie bedzie takie samo po zamianie miejsca- mi wyprowadzes kolekiora i emitera Owszem, stasi elektronicy pamietaa, 22 przed laty nickte typy tanzystorow pro- dukeji bylego Zwiazku Radzieckiego po zamianie podlaezei emitera i kolektora pracowaly praktycznie tak samo, a podob- no nickiedy nawet lepie) Jednak ogromna wwigkszasé tranzystorow po takiej zamiae nie w ogole nie bedzie pracowaé. Ju to wskazuje, 2 pominglismy jakies waime szezeesly Reeczywiscie! Na przyklad méwilismy tylko © pradzie dyfuzyjnym nosnikaw wigkszasciowych, prrechodraeych 7 emitera do bazy, ktére dalej sa nigjako odsysane” przez spolae ryzowane wstecanie zlacze kolektorowe. Pigknie wythumaczyte to drialanie tran- zystora. Ale dlaczego pominglismy nieuchron- ny prad dyfizyjny nosnikow wigksz0% ciowyeh 2 bazy do emitera? Proecic? przy polaryzacjizlgezaemiterowego w kie- runkw przewodzenia poplyna preez nie prady dytuzyjne w obie strony jak zreszia sygnalizowal to rysunck 5. O ile prad nosnikéw wigkszosciowych 2 emitera zostanie preekazany dale) do pte ate opt on olektora, © tyle prad dyfi- zyjny nosnikéw —wigkszos- ciowych z bazy do emitera poplynie tylko w obwodzie emiterowym, Te). skladowe} ppradu kolektor nie preejmic. Skladowa. te, i Zwiazany znia przeplyw pradu pokazuje rrysunek 13, Jezeli tak, to preeplyw cemitera i bazy, rozwiazu- Kluczowych — pradow R¥8 43 ww tranzystorze (npn) n__p powinnismy raczej preed- stawig jak na rysunku 14 A to omaezaloby, 2¢ prad E bazy musialby byé zawsze wiekszy_ni2_prad_olek- tora, czylitranzystor nie rmézby mieé wamoenienia jemy, a wlaseiwie minima Tizyjemy omawiany prob- pradowego wigkszego niz OSTA preeciez nasze tr story maj wamoenienic inny _aspekt s zwiazane= go z domieszkowaniem, Weresnie} stwierdili- Smy po prostu, 2 nosniki wigkszosciowe, elekirony zohscaru emitera przecho- ‘dza naipierw do obszaru hugo wigksze basy't sa pohane dale)” ‘Aby tak bylo, prad w kierunkur slgeza Dace dyfuzyjny _nosnikéw YS 14 -kolektor gdsie jut na nie ezeka siine pole wwigkszosciowych 7 bazy do emitera musi byé mocno 2redukowany. ‘Nie wynika to jednak z faktu, 2e obszar bazy jest cienki i ma ,mnicjsza objetosé” fod obszaru emitera. Pamigtaj, 20 rozpa- trujemy tu uproszczony model, zupelnie nieodzwierciedlajaey rzeczywiste] budo- \wy tranzystora i -wielkosé” obszaru bazy Zz rysunk6w 8c i 9 nie ma tu znaczeni Aby uzyskaé duzy prad dyfuzji z emi- tera do bazy, a maly prad dyfuzji z bazy do emitera, trzeba silnie zrdsnicowaé sto- ier domiesckowania, Oczywiscie obszat emitera powinien byé domieszkowany duz0 silnie) iz. obszar_bazy = wtedy wielkosei pra déw dyfuzyinych beda ‘edpowiadaé poziomowi domieszkowania. Sytua- je ilustruje rysunek 15. Silnic réznicujge sto- icf domieszkowania elektrycene, tore blyskawieznie preerzu- a je pre: to zlgcze do kolektora, W takim przypadku jedynym mecha- rnizmem transportu nosnikow przez obszar bazy do kolektora bylaby dyfuzja. Tym- ezasem we wspélczesnych tranzystorach stosuje sig dodatkowe wspomaganie”, dre dodatkowo unosi interesujgce nas rnosniki w kicrunku kolektora, Mianowi- cic obszar bazy nie jest domiesckowa- ny jednolicie. Koncentracja domieszki ww bazie maleje w miarg oddalania sig od cemitera w kierunku kolektora Jest to zilu- strowane w uproszezeniu. iz diz prae- sada na rysunku 16a. W takim nicjedno- rodiie domieszkowanym pétprzewodniku Ozma bedzie liezba nosnik6w wigksz0s- ciowych, a to oznacza, %e da o soble znaé Zjawisko dyfuzji, kwére polega na daze- niu do wyréwnania gestasci ruchomych rnosnikéw w danym obszarze. Ale jak pokazuje rysumek 16b, precmieszezenic ruchomych nosnikéw 2 abszaru 0 wigk- Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.szym —domieszkowaniu nv = prawo” spowoduje Ricjako odstonigeie nic~ ruchomych jonow (ujem- nych) siatki krystalicane pBiprzewodnika z ,lewej” strony. A odslonigeie {ondw i pewne praemiesz~ ezenie nosnikow wigk- szoiciowych_ spowoduje poustanie pola clektryeznego 0 takimm kierunku, 2e zahamuje prad dyfuzyjny W spoczynku prad dyfuzyjny nosnik6w wwieks7oseiowyeh danego pélprzewod- nikazostaje wigeealkowivie ,powstrzy- many” przez wytworzone pole elek- tryerne Dia naszych rozwazait jest istot ne, % Ww nigjednorodinic. domieszko- wang} bazie zostaje wytworzone pole elektryeze, ktdrewprawdzie hamuje przeplyw nosnikéw wiekszasciowyeh ~ dziur, .w prawo”, ezyli w kierunku kolektors. Jednak t0 samo pole przy- spiesza (jest pochylnia) dla. nosnikéw mniejszosciowych, ezyli dla elektro- now. wstravkiwanveh do bazy 2 emi- tera, Nigjednorodne domieszkowanie bazy_kor7ysinie polepsza wige whasci- wwoiei wanzystora, bo prayspiesza rach interesujgeych nas nognikéw w kierunku kolektora oto Koleiny wazny aspekt zagad- nienia: 2 pewnych wagledéw stopies przypadku ogniw niezaberpicezo- aych zea zadbaé 0 to, 2eby nigdy nie przekroczyé dopuszezalnych napieé zaakrest 2,5V..AQV. ia ema ote emer =A a SSS = EI =>) Natomiast w ogniwach z elektroniez- rym zabezpieczeniem nie dopusci do tego dobrze zaprojektowany uklad elekt niceny: wbudowany szeregowy tranzy- stor MOSFET zostanie zatkany. odlaczy baterig zaréwno przy spadku napigcia baterit ponize) 2,5V, jak tez pray waroscie napigcia na nie] powyzej okolo 4.26V. Nieco wigee} informacji mozna znalezé na stronie vwwnelygte-info.dk/info/battery?620protec- tion?620UK hit, Natomiast ewentualny szeregowy ter- mistor PTC (bezpiecznik polimerowy), spotykany w ogniwach 2 takim prostym ‘ogranicznikiem. zabezpiecza tylko przed W vigku % tematem zadania 217 Szkoly trzeba podkrestié, 22 obecnosé ‘whudowanego zabezpieczenia nie prze- sekadza w normalnym uzytkowanit czy testach, Poniewar zadanie dotyey nie tylko akumulatorow litowo-jonowych (Li-fon), \warto te wspomnieé 0 akumulatorach litowo-polimerowych, _ oznaczanych w skrécie LiPo, Li-Poly. Sa one modyfi- acja akumulatorow Licfon, a kluczow roanicg jest to, 2e elektrolit_ ma postag polimeru, a nie cieczy. Akumulatory poli- merowe ez majq napigcic nominalne 3,7V oraz zasady lndowania i rozladowa- nia takie same jak akumulatory Li-fon, Tnaczej jest 7 Kolejna odmiang aku- smulatordw litowych oznaczang LiFePOS itowo-zelazowo-fosforanowe), popular~ nq 2wlaszcza wéréd modelerzy % usagi na dur trwalosé i moaliwosé oddawa- nia duzych pradow. Akwmulatory LiFe- POS maja napiecie nominalne 3,2V i na pewno nie moza byé ladowane w lado- warkach proeznaczonych dla akumula- toréw Li-lon. Zreszia czesto maja one postaé pakietéw 0 wyzszym napigciu, i wtedy potrzebne sq dadatkowe uklady = balansery, monitorujace posrezegéine ogniwa, ‘A wracajac do zadania 217, to przede ‘wszystkim pomyslcie 0 mozliwe prostym tukladzie miernikapojemnosei akumula- tor6w Li-lon, w tym najpopulamiejszego ich typu 18650. Zakladamy, ze akumula- tor zostanie naladowany za pomoca posia- dane), dedykowane} ladowarki. Trzeba ‘oudowaé uktad lub praystawke Duza dokladnosé nie jest potezebna ~ -wystarezajaca informacja bedzie pordw- nanie pojemnosci poszezegolnych posia- anyeh egzemplarzy. Wyobrazam Sabie, 2 taka preystavka to uklad a stalym pea dic obeinzenia (0 wartosei zed 1.3), 4 w najprostseym_preypadku rezystor duzej moey oraz monitor napigcia, sy lizajacy np. za pomoca brzgczyka spadck sapigia akumutatora do wartoset 30. Do takiego prostego mierika nalezalo- by dolaezyé akumulator, zapisaé dokadny ras (godzing i minute), a potem ezekaé akustyczay, Mno2ae €238 i prad rozladowania, otrzymamy pojemnosé \W amperogodzinac, Idea jest prosciutka, ale projektujge uklad, nalezy wiaé pod uwage jakosé stykéw, konieezng do pracy ze znaczny- ‘mi pradami, moc strat podezas rozlado- ‘wywania ofaz pomysleé 0 zaberpiceze- niu przed nadmiernym rozladowaniem, 0 jest wane w pr2ypadku ogniw nie- zabeozpieczonych Cay ktos zechee zrealizowaé pomiar rezystanejt wewngttzie}? Mogloby to byé parte na obeigzeni pradem 0 pulsuja- ym natgzeniu ina pomiarze napigcia ‘riennego na zaciskach tak obeiazonego akumulatora. .Pulsujace natgzenie" moze byé przcbiogiom prostokatnym o male) exestoliwosei (ok 50...100F7), realiza- \wanym przez. tranzystor-klucz sterowany przebiegiem prostokatnym. Tego rodzaju prosty miemik mégiby micé postaé pro- Stej, nawet prowizoryczne} przystawki do rmultimetru Taki uklad pomiarurezystaneji wwewneteze] moze byé znakomita, pomo- ado okresiania nie tylko stanu naladawa- nia, ale tez do okreslenia stopnia zuzycia i mozliwosei danego ogniva w dluzszym czasic wzytkowania. Trudno natomiast -wyciagaé wnioski jedynic 7 poréwnania reryslaneji_ wewngirzne}_ akimulator6w rétnych producentow, Z uwagi na rane technologie produkeji, a takze obecnosé Jubbrak elektronieznego ukladu zabezpie- exajgcego, rezystancja wewnetrana ogniww émych typow i ré¢mych producentéw rote sie maczaco rn Elektronika_dla.Wszystkich Marzec 2014. 33@ Szkota Konstruktor6w Ss Cay Klos % Was zaproponuje uni wersalny tester malych akumulatoréw réznego typu? Warto nadmienié, 2 sw sklepach modelarskich dostepne sa fubryczne testery interesujacych nas akumulatoréw. Dwa prayklady mozna znaledé na stronach: www.scorpio-polska.pl/katalog fusion! tester-akumulatorow-digital-smart -guarc8-lisx-ni-p27807 hl wwu.reskorpion plitowar/I-8588-cyfro- vy-tester-akumulatorow-ii-niednimhlipol- Ijoniife Mona wpisaé w_wyszukiwarkg haste: tester akumulatordw \ poszukaé urzadzeh praezmaczonych nie do akumulatoréw ‘samochodowych, tylko popularnych ogniw litowyeh. Warto zwréci€ uwage, 2e niekt6- re takie testery prawidlowo pracuja dopiero przy dokyczeniu dwich ogniv litowych, Cho w ramach zadania 217 mieszeza sig wszelkie uklady, zwigzane 2 dowol- nym rodzajem akumulatoréw, jeszeze raz zachgcam wszystkich sympalykow i uezestnikéw Szkoly do zainteresowania sig akumulatorami litowymi Jak zawsze, ezekam te? na prace teore tyeane. Gorgeo zapraszam do szerokiego udzialu w tym interesujaeym, jakze akiu- alnym zadaniu? Nadsylajcie propozycje zadan! Autorzy propozyeji zadasi, ktére zostang wykorzystane w Szkole, otrzymuja jako nagrode kupon 10021 na zakupy w sklepie AVT: rwvomesklepwavisph Kosaty przesytki pokrywa AVT. ‘Dobra propozycja nie powinna byé ani zbyt trudna, ani zbyt ogélna, ani zbyt wasko ukierunkowana, Dobre zadanie Szkoly powinno mieé na tyle szeroki zakres, Zeby mogli w nim wzigé udzial zaréwno doswiadezeni elektronicy, jak i poezatkujgey, w tym najmlodsi Zachgcam do nadsylania propozycji nastepnych zadafi Szkoly! Rozwiazanie zadania gléwneyo 212 ‘Temat pafdziernikowego zadania 212 brzmiat: Zaproponuj uklad elektronies ny 0 jak najmniejscych rozmiarach, pelnigey jakas sensowng funkeje. O10 przeglad nadestanych rozwiazat. 19-leini Krzysztof Paszkiewier napisat tylko w krétkim mailu: Chcia Jem srobié. miniaturowy efekt Swietlny = kolorowymidiodami LED do umies: czenia na kolach rower wedlug sche matu ze strony (..) okazalo sig to nie takie proste, Najwiecei probleméw b) zukladem, co jest dziwne i nie znalaztem dobrvch baterit, bo 9-woltéwka jest za duo, a minianurowe wyida za drogo. Poczatkujqcych trzeba_przestrzec, 20 wiele schematéw umieszezanyeh a sttonach interetowych zawiera bledy. Tne sq niedopracowane. Jesli juz, (0 wart szukaé projektow, gdzie obok schematu, pokazana jest fotografia modelu, Wiedy szanse, Ze uklad bedzic dialal, sq zdecydowanie wicksze. Od poczatku istnienia EdW obowiazuje Zeluzna zasada, Ze publikujemy tylko projekty, do ktérych Autor wykonal model. A nic sq publikowane nawet najeickawsze ,gole schematy”. Dlatezo Fot. 1 Podsluchiwacz Krystiana Raszewskiego wersja oryginalna ah zachecam mnie} doswiadezonyeh, 2eby zaczynali od montazu sprawdzonych prostych projektéw, kidre sweyo czas opisywaligmy w EdW w eyklu Eleksro- nika dia nieelekironikdv. Obecnie wigk- 086 7 nich dostgpna jest jako kity AVT seri 700 (ittp://sklep.avt pl/category/ kity~avt-bredo-samodzielnego-montazu- -ede). Teh schematy sq sprawdzonc, wige moana smiato. eksperymentowad z realizacja ich miniaturowych wer- takze z wykorzystaniem elementOw 1D. Gdyby Autor lista wykorzystal jeden ze schemat6w efektéw dwwietlaych, z EdW, zapewne zdolalby doprowadzié swoja prace do kosca, 35-letni Mariusz Zaleski 2 Male} Wsi napisal: (..) na zadanie 212 pro- ponuje teoretycznie jak najmniejs ‘modul 2 mikropracesorem ATtiny!2 alho podobnym matym. Chodzi o plsike dru- kowang 2 mocnymi polami lutowniczy- imi, c2vli musi byé deustronna = onvo- rami metalizowanymi, 2eby do. takich punktsw i otworéw mozna bylo lutowaé przewody i clementy i Zeby sig nie obe- rwaly. W ten sposeb do modulu mozna dolurowaé mocnego paigka = réznymi elementami i lanwo zrobié uuklad be Marzec 2014. i ae ey! 2 ln od Fe] ‘TDA7088T Z malego modulu moze wyj8¢ kompakto- nie, jak beda dolutowane Elektronika dla Wszystkich.Riddiy” ed WWW. DICKal2.pl .. te dodatkowe elemen- iy (..) 10 moglaby tee byt jednoczesnie przejscidwka > SMD- “DIL dowolne} obudo- uy osmiondekowe), mie wiko dla procesoréw. Wk dwa_w jednym: przejiciéwka i baza do montazw pajaka (..) takie cos mogioby bye w ofercie sklepu AVT. Pomyst jest niewat- pliwie godny uwagi Podobne przejéciéwki sa dostepne na rynku, choé nie sq optymal zowane pod wagleda- mi sygnalizowanymi W pierwszej ezesci opisu. Bede konsulto- wal z Pracownig Konstrukeyjna AVT ten temat, Na razie przydzielam Auto- rowi dwa punkty za pomysl Obu wymienionych Kolegéw, i nie tylko ich, serdecznie zachecam tez do uudziaku w Kolejnych zadaniach Szkoly i do nadsylania rozwigzai, nie tylko teoretycznych, 24-letni “Krzysztof Szybifiski z Lutomi Dolne} zaczal nastepujaco: Witam po dluiszej przerwie w Zada- iach Glownych Szkoly Konstruktoréw! Jako rozwigzanie zadania gléwnego Zwiqzanego 2 miniaturyzacia proponuje ‘miniaturowy odbiornik FM, Jest t dyftkowana wersja ukladu = noty kata- Iogowei producenta ukladu TDA7088, iiéry sam jest prawie gotowym sca Ionym odbiornikiem radiowym. —(..) Odbiornik. moze micé wymiary 30x30 (razem bateria, antena i gniazdkiem jack 3,5) i byé w pelni funkejonalnym radioodbiornikiem! Nie chee sie bar- dziej rozpisywaé, szezegdly w zalae niku, dla zainteresowanych preesylam schemat radia w dwich ezesciach oraz biblioteke ukladu TDA7O88. (..) Poniewa? byla to tylko propozycia teo- retyezna, zapytalem Aulora, czy udalo sig zrealizowaé cos wigee). Odpisal: Witam, na te chwile Panie Piotr niestety nie :( musze to skoviczyé, ale ve innym terminie (..) Myslalem nato- miast, jak jud ustabilizuje sie sytuacja ‘ana 2 sesja, praca i projektami w Kole naukowym, to wtedy dokotic: projekt i moze uda sie cos opubliko- waé. (..) Pozdrawiam i dzigkuje za zainteresowanie! Jednoukladowe radioodbiorniki FM nie sq nowoseia ~ pojawity sig na rynk, ‘ady Autora powy2sze} propozycji nic bylo jeszcze na Swiecie, W latach 80, Fot. 213 Sonda Michala Pedzimeza XX wickn dvigcit tryumfy pierwszy taki odbiornik, a misnowicie TDA7000 Philipsa, o zadziwiajaco male) czesto- tliwosci posredniej 70kHz, wykorzy- stujacy stabilizacje ezestotliwosei FLL Tam strojenie bylo manualne i wykorzy- stywano do tego kondensator zmienny lub diode. pojermoseiowa i potenejo- mete, Podobnie byto w wersji TDA7010, Natomiast w wersjach TDA7021 i TDA7088 dodano mozliwosé automa- tycanego przeszukiwania pasma, Rysu- nek 2 pokazuje jedna x fabryezayeh aplikacji tej ostatnie) kostki ‘Choé w ciagu dziesigcioleei na rynku ukazalo sig wiele scalonych jednoukla- dowych radioodbiornik6w FM, niemnici uklad TDA7088, bezposredni nastepea ‘wycofanego kilks lat temu TDA7000, nadal_cieszy sig du2a_popularoscia wird hobbystéw. Jak wiadomo, jednym Z ukladéw ,2elaznego zestawu” kuzde- go elektronika hobbysty jest odbiomik radiowy. T wlasnie odbiorniki FM nadal ezesto sq realizowane na bazie niemlo- de} juz kostki TDA7088, Dlatego te” gotowi jestesmy przypomnieé ten kul- towy uklad i opublikowaé w FAW taka realizacjg radioodbiornika FM. Cagsty uczesinik Szkoly, 27-letni Krystian Raszewski 2 Bielawy, tym razem napisal: Witam i pozdrawiam wszustkich elekironikéw i cala Scanow~ rng Redakeje naszego czasopisma w tym nowym roku, pelnego pamystéw i pelne- go nadziei na caty rok. W ramach ro mnia zadania =wigzanego = matym urzadzeniem, pelnigeym sensowna funk- cjg, cheialem zaprezentowaé (..) Jabel F311, Jest 10 Maly podstuchiwac 4w moim preypadk jest on jes 2), poniewad zostal zmontowany w wer ji SMD, przez co jego wymiary idealnie moga pasowaé jako aparat do ucha dla oséb niedo- slyszqcych, Jesli chodei © opis 1 zasade dzialania, nie bede sie rozpisywal (..) prawie wszystkie elementy Sq montowane powierzch= niowo, natomiast kilka, np. sluchawka lub tran zystory, byl Iutowanie w wersji tradveyjnej, co widaé na zdjeciach. Luto- wanie w takim przypadku namy tradyeyjnie od stordw, potem kon- densatory. scalak a na koricu dopiero tranzystory i pozostale elementy (..) Wszystkie elementy SMD musialy byé Iutowane specjalnym do tego celu grotem, Oczywiscie motna probowaé normalnego grota, ale po co ryzykowaé zniszczenie elemeniéw. Uklad po mon tazu nie wymaga zadnego strojenia ani regulacji(..) Pozdrawiam Wersia orvainalna oraz prototyp SMD pokazane sq na fotografii 1. Przerobka uklad6w, pierwotnie zrealizowanyeh na elementach przewlekanych (THT), na mniejsze, zawierajace elementy SMD, to dobre éwiezenie, Autorowi praydzie~ Jam punkty i maly kupon, Staly uezestnik Szkoly, Michal Pedzimaz ze Stare] Stupi, poinformo- wal: Dziers dobry! Woadlem na pomysl rozwiqzania zadania gléwnego, ktére doryezy ukladéw malogabarvtowveh, Potrzeba matka wynalazku! Juz od dawna chodzila mi po glowie konsiruk- «ja malej sondy-probnika, kiéry zhada Zaréuno sygnal eyfrowy (posiom logic ‘ny 2 uwzglednieniem wysokiej impedan Gilstamu zabronionego). poda jego cze- stolliwosé, wykrye sepilki=boeza, poda ‘wypelnienie prostokata ip, ale rosnied zmiersy napiecie (state, zakres 20¥) xv danym punkeie. Posiedzialem wezoraj troche nad pla strkowa i stwierdzilem, 4 taka konstrukgja jest mozliva, zatem biore sig do projektu i mam nadziefe, auda mi sig =budowaé prébnik. Oczy- wileie wszystko bedzie w SMD. (..) Niestet, na uczeini wwjatkowo wezesnie zaczely sig zajecia laboraioryne, hire dose skutecznie odpedzaja mnie od prac nad sonda pomiarowa. Najprawdopo- dlobnigj nie wyrobie sig w terminie, ale zrobie wszystko, aby wezesnie) czy pi nigj urzadzenie powstalo, nie} zawiadomil: Milo mi poin- formowa’, 2e budowa obiecanego prébnika dobiega kojica (..) Potra {fi wskaxywaé.stany Togicene (lacznie Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014. 35@ Szkota Konstruktor6w Ss f oe ot 2 wysoka impedancfa/stanem zabro. ionym), wykrywaé sepilki i mierzyé napigcie stale w zakresie 0-20¥. przede mg jeszcze do zaprogramowania funk: Gia czestosciomierza. (..) Fotografia 2 pokazuje model, ktéry ostatecznic trafil do redakeji, natomiast fotografia 3 udowadnia, % wska7a- nia sondy zgadzaja sig 2¢ wskazania- ‘mi innych przyrzadow. Szezegslow na {temat budowy nie podaje, bo kieruje ten interesujacy projekt do publikacji 38-letni Radoslaw Rongers 2 War- seawy napisal: Dzieri dobry! (..) Cheia Jom praedstawié urzadzenie, ktdre zbu- dowalem latem, a Kiére speinia wymogi tego konkursu. Jest to wskainik nalado: vwania akumufatora, ktéry zbudowalem, aby widsieé, ile mi jeszeze zostalo pradt w akumulatorze, ktéry wykorzvstuje do oswietlenia rowerowego wlasne} kon- strukeji, kidre jest zasilane akumulao- rem 2elowym 6Y 3,34h, Wielkoxé tego wskatnita jest podyktowana ilosciq miej- sea, jakie mi zostalo w Konstrukeji tr Imujqce) akumulator. Jest on weliniety pomiedzy dwie blachy, praykrecone po bokach ramy rowe. ru w pabliu pedaléw. Gruboké riny to nieco ponad 3cm, a dlugosci stalo mi nieco ponad 4.cm i takie maksymal- nie wymiary mogla mieé plytka, Uktad powstat Rys.5 nny jednoczesnie napigeia ktdre mierzy. Zworka slusy do preela- czania trybu linia” /, punk Jednym potencjometrem resuluje sie poziom mierzonego napiecia, drugim zakres/n nego napigcia.(..) Ze W Rys.4 na bazie popular nnej kostki LM 3914, Wyk jest wyswietla- ny na 10-segmentowe) linijee zielonych LED-6u, Wartosci rezystoréw i poten- cjometrow dobratem tak, aby mona Bylo uklad skalibrowaé do wskazyywania napigcia = przedzialu 5.5—6.4V. Czyli Jjedna dioda to 0,1¥V, URlad jest zasila- Fot. 4 Wekaénik Radostawa Rongersa Fot, 5 Symulator Janusza Gweddzia warunki, w jakich uklad pracuje, calosé docelowe zosiata zalana Klejem nna goraco, ab} é elektronike pred wilgocia. Po zalaniu zworka nie Jest jut dostepna, ale w prakiyee okazalo sig Ze w op¢ji ,punkt” w ciemnosci nie Jestem w stanie stwierdsié, ktéra dioda w linijce sie Swieci. W wersji linijka uklad pobiera maksymatnie 130mA. Niby duzo, ale biorge pod wwage, 2e wskaznik a dopiero po wlaczeniu swiatel, «a przednia lampa pobiera okolo 14, do tego dwie tylne 2100mA, to prad pobra- nny przez wskainik nie robi réniey. Tym aardziej 2e 130mA to jest wartosé maks ‘malna, Wraz 2 wyczerpywaniem akumu- Iatora Swieei coraz mniej diod w linijee, wige zudycie spada. Potencjometry sq tak jest dostep do regulacji. Czy tajae rozwiazanie zadania 20 Jem lepsze / este problemu zabezpieczenia elektroniki, aproponowane przez Krystiana Rasze- skiego, ktéry uklady zalewa przezroc sq 2ywica. Mam nadkieje, 2¢ wkrétce pojawi sig zapowiadany opis. procesu zalewania. (..) Jak widaé, zalanie prz zroczystym kiejem nie wygiada najlepiel. Mote lepiej bytoby ym, ale na pewno jeszcze lepiej byloby zalaé 2ywica, () Uklad opraco- walem na podstawie standardowych apli: kacji kostki LM3914, dobierajae doswiad- ezalnie wartosci rezystorow i poten- cjometréw Dwa wjecia modelu pokavane sq na fotografi 4, Stade Wagram Danone 104 Kraot Los Hubs : Kamil Marcniak Kisgowise Stary Semon Tryge Mil oa |Artr Bert un Wicca Punktacja Szkoly Konstruktorow ail Kea Beko Bi... fate Herb Scie Beri Dept cca 2 leg Severs Gis Contorige DLiSGn) Krete SybttadLs Dob "1 taka Winton Prats Dominik Borys Rds Shs er-,43 Lane Mee an Lab ack Srwdaenice Sasi -.7S4 Tatts Saath Rey Mark Gabrows Pahowses.0-2 St Panel Sabie Parsi ‘AlceanderHeracick Magne) Dare Sala Woe. Bartomig| Nowojwski aso... a8 Mabert Buta Chose Mig stom AB Michal Crema Gran ith 2ibe Serpe Soe osscs 2A Pend de Ba Michal Pedra? Sara Shia. --ss.47 Kenyatt Kana Lice ‘Krzyot Miparsl Ra Kero Powai beak ‘Dhiniew Grek Poa ‘Anton Pajens Wawa Reap 2 2 en ea bei 1 Rado Reagers Phar wieead Bako Bl Marcin Dobrogoeks Cason Roman Braumberne Bn hatomiast rysumek 3 praedsta- 3] wia schemat wskafnika. Auto- 3) row preydziclam punkty i nie~ 3] wielkt kupon 3) "Janusz Gwéidi 7 Crecho- 3] wie-Driedzic prayslat model, 3) pokazany na fotografl 5, ki: 2) Tego schemat_ przedstawiony 3) jest na rysumkur 4. W liscie 8] apis Witant Pom mice 6 a $ $ sigcu nie wymyslilem nic ory ginalnego (..) md} projekt 10 symulator alarmu ‘samocho- dowego. Urzadzenie jest male, a co do jego sensownosei és, jeszeze kilka lat tem takie 35 Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Rs Szkota Konstruktorow symulatory byly e=esto monto- wane w samochodaels 1 pebnily fankeje straszaka” dla nie~ proszonvch go%ci. (..) Calosé -budowalem na procesorze ATiimy9 oczywiicie ze wagle- du na gabaryty. Swiemie sie Slosvlo,.poniewat jut dawno -aopatr=siem sie w programa tor do. tych procesoréw (klon AVRISP_MKID), ale nie mia- Jem okazji sie nimi zajaé, a dio teraz. Dzialanie ukladu jest hhardo proste. Do punktu’ P3 doprowadzamy napigcie 12V, tore poiawia sie po. przekr cenin stacyjki w samochodze. W momencie gay 0 zrobiny, na pinie PBI procesora pojawia sig napigeie 4.7V i dioda DI preesiaje migaé. Po 2gaszeniu silnika samochodu zanika zasi- amie 2 punktu P3, a rezystor R3 Scie ga PBI do mosy 1 DI 2aczyna migaé Zasilanie procesora zapewnia stabil Zator umieszezony po drugie) stronie plstki ~ dla zmnieiszenia gabarviéw. Jak widaé zastosowalem stabilizator 3.31, ale ze wagledu ma obecnosé rezy- Stora R4 napigcie na jego wyfscin jest awiekszone do SV. Na zdjeciach dioda D2 jest niewidoczna, poniewaz...nie whuiowalem je) (brak odpowiedniego ypu) niemniey jednak jest ona koniee: naw preypadiku montazu w aucie. Wyni- ka to 2 prostego faktu: napigcie pracy akumulatora samochodowego mos znacznie odbiegaé_ od teorerveznych LAV. Wplyw ma na to wiele c=ynnikow, Jak stopie’ rozladowania akumulato- 7, stan alternatora i sposdh ladowa nia (wartosé pradu fadowania), tem- peratira oloczenia itp. Zastosowanie diody rozwiazuje wszystkie te problemy. W dokumentacji do zadania przesyfam dhwie wersje programa = jedna napisax nna w jezyku C, natomiast druga napi- salem w asemblerze. Oba programy zostaly ueworzone 1 Srodosisku Atmel Studio 6.1. Tutaj taka mata dygresja: Do tej pory pracowalem na polaczeniu WINAsr *AVRDUDE* Programmers Notepad, ale po diwach dniach walki i niendanyeh probach zaprogramowa- nia ubladu ATtiny9 postanowilem 2ain- sialowaé ww pakiet Aimela, Dosé milo Inylem zaskoczony zaréwno szybkoscia pracy program, jak i jakoseta i funk= Gjonalnoscig. Kréiko méige poleeam Autorowi preydzielam punkty i nie~ wielki kupon. W Elportal, wsréd mat rialéw dodatkowych mo2na te? znaleaé program dla procesora (2/2gwozd. zip 30KB), Fot. 6 Lampka ‘Stawomira Wegrzyna Fot. 7 Mo Slawomir Wegrzyn z Driekanowie napisal krétko: Witam serdecznie! P ssylam znéw skromniutkie vozwiazanie. Rorwigzaniem tym jest Kompaktowa taréweezka rowerowa. Oto fragmenty opisu: (..) Jaki czas temu ekspers mentowalem z pradnicowym oswiet- Teniem roweru. (..) mial on zastapié tying 2ardweczke rowerowa 6V/0,6W. Go) ten prosciutki uklad mozna zapr sentowaé jako ciekawostke, bo sklada sie yIko 2 mostka Graetza obciaonego tranzystorem JFET. (...) Pray zasilaniu pradem premiennym 2 pradnicy rowe- owe), w danym momencie prad plynie przez dwie diody. Prad ten jest niezé ezny od napigcia zasilajacego = prad- icy ~ 20 jego ograniczenie odpowiada tranzystor BF248C stanowiacy pradowe. Prad ten dla wersji, C systora wynosi 12-25md. Tak skonstru- ‘wana lampka swieci ze stala imensyw- noscia niezaletnie od predkosci jazdy. (.) Na plytce znalazlo sie miejsce nytko na diody LED w wersji SMD (1206). Tranzystor jest umiesze od spodu 1 wprowadzony do wnet gwintowanego trzonka z orvginalne, roxbitej Zaréweezki ka dziala zeodnic my ze mnie diody swiecity zdecydowanie zhyt slabo. Dalsze prace zarzucilem 4 2ardweezka wvladowala w ,..amuso: vfladzie”. W zasadzie urzadzenie iwierajace tylko jeden tranzystor = pasowaloby réwnie® do kolejnego zaddania Sckoly Konstruktoréw — numer 213 ale we wspomniane) szufladzie Enalazlem ciekawe urzadzenie pocho- dzqce z zamierzchlych lat 80. ubjeglego sstulecia, Ale 0 tm za miesiac: Model pokazany jest na fotografi 6, a rysunek § pokazuje schemas “Znany z laméw EdW Plotr Swier- cxek 7 Bielska-Bialej zaczal tak: Bitam Pate Piotzel Spodobeto rl tirade nie nr 212, a 20 lubig ,minicrar” to tak troche dla sachecenia mlodzie~ 2 a troche = prachory postanowilen previgesyé sie’ do zabuy. 1 tak m3} znamiennik do beacona (dwie wersje) nadaje alfabetem Morse'a znak, ewen- iualne time dane np. OTH locator tac}. Wersja. demo zawiera baterle Iplszezek, a druga stanowi modul do whudowania wewnairs naddjnika lub reemiennika Tybrida, lira woko- Peete ee cine Stall ezwelney mote pamletaa arty ful ,SBZ sterowanie biskiego zaste- ae eet re ca emcee arene tes 20 generatorka, try jest ,onwiera- tzem” do systenu SBZ. A najmniejszy thlad to Zwontonamy wa strane] plvtce uniwersalny uklad na ATiiny 13 i 78L05 z oprogramowaniem jako nptateek clektrontezny’. Man dla jggo uktadh Kika progroméw | tnnych zZaslosowa: generator do. alarm penal dewonkony lub. domefonowy Sterownik PWM do 2ardwi, irytator w“jowa wersja, migact LED-sery- in Taz vestige bo jako oditrascacz S2pakéw ~ amatordw owocby mole] prywaine) aromi)) Phiki wszyskich hileey wienaradelriode tet Ten sgicanq”, bes traienta (.) Nie wiem fey ze wagledu na wick nadaje sie do Scholy Konsiruktordw??? Cay ve moim wiekis matna feszeze zapisaé sig do Scholy Konsrukiordw? 9) Pozdrawiam Elektronika_dla.Wszystkich Marzec 2014. 37™@ Szkola Konstruktorow Na fotografiach 7 i 8 mozma zobaczyé wspomniane mode- fe. W drugim c-mailu napisal (-) przesylam fotki Kolejne- go. .maleistwa”. Genera- tor 1-52MHz do analizasora antenowego, zrealizowany na 1TC1799. Na plyice = drugie sirony snajduje sie stabilizator 78L06 oraz pokacuje pomyst na zgalke do potencjometru monta- Zowego. Plyika fo 3 minuay drapania”. Pozdrawiam! Generator pokazany jest na fotografii 9. Szczeusibw nie podaje ~ napisatem bowiem do Autora, Zeby przygoto- wal materialy do. publikacji w serii ,mikrouklady", Na razie praydzielam punkty i kupon. A jesli chodzi 0 Szkole Konstrukto- row, to nie trzeba sig do nief zapisywaé = tezeba w nie) braé udzial, Kazdy uuczestnik, bez. w2gledu na wiek, wnosi 05 interesujacego. Oczywiscie szeze- g6Inq uwage zwracam na mlodych i najmlodszych uczestnikow Szkoly i to ghowale oni otrzymuja wsparcie Ww postaci kupondw na zakup podzespo- {aw i sprzgtu, Natomiast starsi wiekiem uuezestnicy wnosza rézne cenne warto- Sci, a ich udziat te jest bardzo cenny. Do udziatu w naszej Szkole zachgcam wszystkich, bez wzgledu na wiek! ‘A na koniee jeszeze jeden szczegot Ot62 jeden z uezestnik6w napisal: (..) Plytke zaprojektowana w Eaglu posta: nowilem wvkonaé divustronnie, ale nie w diéch warstwach top i Bottom, ale dwie warstwy top jako osobne projek p: Pray wykonanin takiej plytki nale- 2y pamigtaé 0 potaczenin we wlasnym zakresie oznaczonych za pomoca etykiet ‘eéei_ukladu. Na takie rozwigzanie sdecydowalem sig akurat ze wzgledw na prostsze wykonanie takiej plytki w warunkach domowyeh. (.) Autor zadat sobie dodatkowy trud i_pewne prace wykonal dwukrotnie, Uzyskal niejako dwie plytki, a wlasciwie Fot. 8 Pilot w llocie Piotra Swierezka wania, ezyli w EAGLE warstwy bPlace, ‘Names i ewentualaie Docu. W konti- guracji wydruku wybieramy wydruk Tustreany, odwricony (mirror) ~ taka ‘moaliwosé zapewne ma program pro- jektowy, a dodatkowo mamy taka opcjg ww sterowniku drukarki (widok Iustrza- nay, odbity, mirror). _Mozemy uzyskaé obraz w postaci ,odwréconego” pliku PDF oraz mozemy takie lustrzane odbi- cie wydrukowaé na papierze, Dowolne warstwy projektu mozemy wydrukowaé w widoku prostym albo lustrzanym — odwréconym, co zreszta bywa potrzebne przy domowych meto- dach realizacji plytck Naprawde nie wart projektowaé wach warstw jako osobnych projek- t6w ~ to niepottzebna praca, kira na dodatek grozi dodatkowymi bledami i pomylkami. Byloby to takze utrwala- nniem amatorskich zwyczajéw, zupelnic ‘odmiennych od praktyki profesjonali- stéw i wigkszosei hobbystéw. To slepa uliczka, ktérej trzeba unikaé. W sych sprawach warto trzymaé sig standardowych, sprawdzonych zwyczajow. Na koniec dodam, ze ciesze sig ze wszystkich nadestanych prac, ale mam pewien niedosyt. Wérdd_propozycii zabraklo mi mocno zminiaturyzowa- Fot. 9 Generator Piotra Swierezka i kuponéw podane saw tabelkach Zoak zapytania oznacza, ze ewentualna publikacja nastapi dopiero po nadesta- niu ostatecnych materialow (przygo- towanych wedlug wskazéwek ze strony wnrmelportal.pl/szablon) Zgodnie 2 wezesniej podanymi zasadami kupony przydzielam prze- de wszystkim uczniom i studentom, Osoby nagrodzone kuponami otrzymu- Ja = maszej redakeji stosowny e-mail 2 informacjq i wskazéwkami, a dopie- 0 potem samaviajq w sklepie AVT (wrzueajq do kossyka pod adresem wwmsklepavtepl) towary za praydzie- Jong sume, a w wwagach pisza, ze jest to kupon ze Szkoly Konstruktoréw Kupony z kolejnych miesigey mozna sumowaé, co juz wykorzystuia nickts- ray stali uczestnicy Szkoly, by zakupié sprzet 0 wieksze} wartosei za talony z kilku kolejnych zadai. Istnieje tez maotliwosé doplaty réznicy cen w przy- padku zaméwienia na sume wigks2a ni2 przydzielony kupon, Serdecznie zapraszam do udziatu ww zadaniu gléwnym 216, a takze w drue aij i rzeciej klasie naszej Szkoly Kon- straktoréw! ‘Was instruktor widokiz dwch stron tj same} plytki.nych ukladow 2 elementami SMD. Dla- Piotr Gorecki sia mesoglea! eg radon Ye ws7ystkich programach projekto- podobnie jedno [Puan |e] 7 S wych zasada jest, 2 podezas projekto- z —Kolejnych [gu [%#e] puw| '™* | Merete | Mecownse [Puna Wwania -widaiay” pyle od stony ele- zadad Szkoly [4—T ar} Fama] Samm —[ Rema ment6w (op), Nie ma jednak 2adnego bedeie poswiee [—[—[ [mesma | — ws 7 ; problema z ,zobaczeniem” plytki od cone clemen- |-—|—fa-]} pes oat warcraft Strony lutowania (bottom). Realizujemy tom SMD = Macs | Pavone | _ tease 2 to 7 laswoscig polcats wydruka, Juz Aktwalne -—>—p ep oe mete w mguamiepogkiowym many mor informacie [| —ba[ gsr [ta a z iwose wyboru warstw do drukowania ©” punktae}i = = eybierrny wats Stet od strony oraz "vondaiae [Et | 2 Bonnie | Somomer | “Seow | s Iutowania (hoitom) oraz warstwy ele- le nagréd, 8 mentéw umieszezonych na stroni¢ luto- upominkéw L? 1-1 % | Michal i = 1 39 Marzec 2014 Elektronika.dia Wszystkiches Szkola Konstruktorow Mi DEI Klasa Szkoty Konstruktoréw B i) i 1] i ii a J ay? — Szkola Konstruktorow Klasa II rysunku A pokazany jest schemat ezyjnika — sygnalizatora wilgoci, nade- slany kiedys jako rozwigzanie jednego z zadah Sekoly. Wedhug opisu (..) Poin- formuje on domoxniks o pojasvienia sie vwody w piwniey, a glasna syrena w razie potrzehy obudzi ich wnocy (..) gdy woda spowoduje zwarcie girmego czujnika, 0 wlaczy sig przerzuinik, tranzystor Tl dioda LED i syrena piezo (..) Praveisk WI umodliwia seyzerowanie preersuinika Tuplgecenie syreny, seby nie wy, gy jut powiadomi domowniksvs ...) Nieporzeb- ne bramki sa zwarte do plusa zasilania () uldad lepiej zasilad = akumulatora, 2eby deialal tee prey braku pradu w sieci (én) Tak zwykle pytanie brami Co tu nie gra? Nawet gdy w ukladzie jes rek, wystarey zglosié jedna, Bardzo pro- s7¢ 0 moalivie krdtkie odpowiedzi. Kart- ki, listy i emaile oznaczcie dopiskiem NieGra217 i niadeslijcie W terminie 60 dni od ukazania sig tego mumera EdW. ‘W e-mailach podawajeie tez od razu swoj adres poeztowy, Zebyim nie musiat pisaé, nist 7a ¢ Pa. ie dy przydzicle upominck. Mozna te2 jesz- exe przysylaé ro2wigania popraedniege zadania 216. Autorzy najlepszych odpo- vwied2i otrzymaja upominki, a najaktyw- nigjsi uezestniey sq oktesowo nagradza- ni bezplatnymi prenumeratami EUW lub innego wybranego czasopisma AVT., Rozwiazanie zadania 212 \WEdW 10/2013 na rysunku B pokszany byl fragment schematu, nadestany jako roawigzanie jednego 7 glownych zadai Sckoly. Autor napsat (.) dva pozosta- de inwertery (4 i B) tworea niezalezny przeraumik zalgez/uylaes 2 proekacnikiem PKI, dzigh coemu mosna receniewlaczae doswoine urzadcenia(.) “Zadanie byt latwe. Na schemacie mozna bylo dosaukaé sig klku ustrek, 2 kudrych {edna jest powadna i uniemozivia diabnic ‘ukladu, Ten najpowaniejszy blad to brak rezystora szeregowego w obwodzie bazy tranzystora, Druga maczqea usterka to brak diody gaszace} precpigeia, dolyezone) rdw- nolegle do cewki przckaénika, Organizery PEREL a COrgarizer 5° 134% 101 3mm |, Organize 133261257 x48mm Sprzegied | requlowanailosé prwgréd 3-18) — ‘omRS, SS omri3 5,504 = s * e | onganizer7" 198% 140x33mm ‘organo 18° 4204305 x61 9 praesred regular los preg 18) == ‘ome 39,004 — www.sklep.avt.pl _ tel.: (22) 2578450 handlowy@avt.pl Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014. 39@ Szkota Konstruktor6w Ss Opricz tego 7glosilieie jes Sy ze inne uwagi, Sugerowaliseie, ze wartosci dwach rezystorow nalezy zwiekszyé. Stwierdziliscie ez, Ze dwie diody na wejsciach sa nicpotrzebne, Zauwaryligcie rownieZ, 2 przyciski SI, S2 sq blednie’opisane, bowiem ich dziatanie bedzie odwrotne. Pojar wily sig te2 inne wnioski, niekts- re sluszne, inne nie, Rysumek C pokazuje poprawiona wersj. Tylko dla dociekliwych SzezegSowa analize nalezaloby zaczaé cod pytania, czy w ogéle koncepeia prze- rautnika RS na dwoch inwerterach jest prawidlowa? Ot6z jak najbardzie} jest ona prawid- owal Praerzutnik to uklad z bardzo silnym dodatnim sprzgzeniem 7wrotnym. Je7eli wefmiemy dwa inwertery i polaczymy wyjscie drugiego z wejsciem pierwszeuo, olrzymamy preerzutnik — uklad, tory ‘zuvvagi na bardzo silne dodatnie spragze- nie stalopradowe ma dwa stany stable. Tlustruje to rysunek D. Nie wiadomo, w ktorym 2 dwéch stanw stabilnych zatreasnie sig. taki przerzutnik. W kazdym razie moze- my zmieniaé stan takiego preerzutnika przez wymuszanie danego stanu na wej- Sciach inwerterdw. Jednak nie byto- bby dobrym pomystem, — jeslibysmy cheieli to robié wedlug rysunku E. Cheemy wymuszaé przyciskami S1, ‘2 stan logiczny niski albo wysoki na ‘wejseiu bramki A, ezyli w punkeie X, ale niestety przy okazji zwieramy do szyn zasilania wyjécie Z. (plus obawa 2awarcia zasilania przy nacignigeiy obu przycisk6w). Wyjseia bramek CMOS ‘maja zaczna wydajnosé pradowa. Gdyby byly to inwerlery 4069, wiedy prady zwarciowe nie bylyby groéne. Rysunek F pokazuje typowa wydajnosé pradowa bbramek standardowej rodziny CMOS4000 (vg, Motoroli ~ ON Semi) pezy napigciu zasilania 10V. Pray zwiekszeniu napigcia zasilania do 15V prady te zwigkszaja sig mnie) wigce) dwakrotnie, lak widaé, przy zasilaniu 10V po zwar- ciu do masy wyjscia, ktore jest w stanic wysokim, poplynie prad okolo 20ma, 1 przy zwarciu do plusa zasilania wyjseia pozostajacego w stanie niskim poplynie prad okolo 12mA. Prudy znaczaco sig ‘maniejszaja, gdy temperatura struktury rosnie. W sumie nawet przy napigciu zasi- Tania 12V bezposrednie zwarcic wyjseia na krétka chwile nie grozi uszkodzeniem, 1 jedynie niepotrzebnie zwieksza pobsr pradu. Nie ma tez problem 7 dolacze- ae if th golem posi 2 TDs yt C2 x DSey Be? att PD LP Pye ye. wtih ‘ples Outpt Sauce Charcaaton Rys.6 Vee ys. H Vee Rys. J Rey Re a niem — rezystancji obciazenia Ik. Gdybysmy jednak zastosowa- i wzmocnione” inwertery CMOS 4049, ich wydainosé jest wicksza, jak pokazuje rysunek G (te2 z katalogn ON Semi). Zwvlaszeza po zwarciu wyjscia do plusa zasilania prey zasilaniu 12V i sta- nie niskim na wyjSeiu trzeba liezyé sig z przeplywem pradu 100mA. W tym przy- padka nie mozma dopuscié do zwarcia, zwlaszeva do plusa zasilania, Mozma 10 lagwo rozwigzaé, whaczajac rezystor mig- dzy punkty Z, X naszego preerautnika Aby dodatkowo uniknaé zwarcia zasilania przy jednoczesnym nacignigeiu dwéch przycisk6w S1, $2, moma dodaé da lub przynajmnie} jeden rezystor, na prayktad wedlug rysunku H. W praktyee ezescie} rysujemy schemat takicgo przcrzutnika ww nieco inny sposéb, wedlug rysunku J POMEL ORAMCURREN SNK _Vx=— 10 We Rys. K recat Rage etn. tat stan przerautnika, podajge jednakowy stan logiczny. Stosujemy wersje 0 sche- ‘macie z rysunku K, W ten prosty spo- sob 2 dwéch inwerterdw ottzymujemy uniwersalny przerzutnik RS, kt6ry moze zastapié przerzutnikirealizowane na bbramkach NAND i NOR ~ rysunek L. ‘Tylko w niclicznych przypadkach, na wejsciach naszego prrerzutnika wyla- czamy diody wedlug rysunku M, jedy- nie po to, by zmniejszyé pobér pradu ww spoezynku, by wiedy przez rezystory nie plynal prad, Nie jest to potrzebne ‘w wersji z prayciskami, a jedynic w sytu- acjach, gay wejscia takiego przerzutnika sa polaezone z wyjsciami innych bramek AO Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Szkota Konstruktorow Hi i gdy chcemy minimalizo- —geegvee ‘wae pobér pradu, Tu trzcba dodaé, ze war- toSei rezystorsw w przerzut- niku nie sq krytyezne. Nie powinny byé zbyt male, by cograniczyé plynace prze? nie prady do sensowne) wart Se Rerytanga Tk woe je sig t1 minimalna. Lepij byloby. jg awiek= sys do. warts T0kq...100k0 Ale Ww’ praktyee, ww proypadkasto- Sowania.» preyei Sow" moze bye Wigksea t moglaby Wonesie up. TOME. Rez Stange ta fworey 2 pojem- nodeig wejélowg, braid TOpF obwd-opSniigcy ~tysunek N, Jednak tla czaxowa— 10MO*10pF seynost tyko 100k, wigs do prawidiowe. pracy prasraunika wystarcey. bY preyelskibslyzvirane na teas chery nt lo, ¢o jest nicunikalone. Tze ba tea podkresi, e prsraunik nie boi sig dra naciskanego sku — prost praselwnie ~ ua perce zwarcie mnie nia stan daze rgania nie mala wplywu ha stan uklad Niewieluuezestnikow zwr6cito wage na pewien istotny aspelt prak- tyezny. Mianowieie w. analizowanyin Schemacie brak Jest obwoda, ust jacego. sian pocratkowy po. wlacze- nit zasilanis.fezel chcilibysmy, 2eby przckazuik ‘po. wigezentu. zasilania nie daialal, motemy dodae aiewielld kondensator Cy wedlus.rysunka 0. BS RSAC CUS USCC ry ys. Mm Wartosé pojemnosei Cx powinna byt niewielka, poniewa kazde nacisnigcie ‘wspélpracujacego przycisku powodu- je nagle zwarcie tego kondensatora, Przy due} pojemnosci grozitoby to szybszym zuzywaniem — wypalaniem stykw. ‘Wspomne jeszeze, ze w preyoadku, gdyby przyciski mialy byé umieszezone 2 dala od ukladu i polgczone dlugimi przewodami, istnigje ryzyko blednego przelgczania wskutek Zakléces impul- sowych, Wiedy nalezaloby na obu wej- Sciach wlaczyé kondensatory filtrujace © macmej wartosei i dodaé dwwa rezysto- ry ograniczajgce. Jes pray okazji mialby by wymuszany spo- ezynkowy stan. prec kaZnika po wlqezcniu zasilania, uklad mo thy wygladaé jak na rysunku P. Dia. porzadku dodam, Ze prae- rautnik RS na dwoch inwerte- rach moza tex zrealizowaé. Whezajae. prey ciski, rezystory i diody w jeszcze innych Konfigu- racjach — dwa preyklady zapro- Ponowane przez Jednego z uczes nikéw sa pokazane na rysunku R. Kardy 2 uczest- nikéw konkursu prawidlowo wska- zal przynajmnie} jedna usterke, dlatego wszystkie roz- wwigzania_moge wznaé 7a prawidlowe, Upominki za rozwigzanie zadania Co tu nie gra? numer 212 otrzymuja: Maciej Waniek ~ Stare Siekluki, Andrzej Kluska ~ Krakow, Karol Sawicki ~ Oséwka Kolonia Krzysztof Sin liski ~ Poznai, Wszystkich uczestnikéw dopisuje do listy kandydatéw na bezplatne prenu- meraty Policz 217 W sekole jest stary radiowezet i glosni- ki radioweztowe wspsipracujace 7 linia 1O0V. Zepsul sig wzmaeniaez movy i cheemy jak najszybeie) podigezyé ‘wamacniacz zastepezy. Wprawdzie nie mamy wzmacniacza 2 wyjéciem radi ‘wezlowym 100V (2. transformatoren Rys. A ale god7ae sig na mniejsza glosnosé, prowizorveznie cheemy podiaczvé 7wy- kly wzmaeniaez bez transformatora. Aby uuzyskaé modliwe duze napigcie wyiseio~ we, cheemy 2robié wemacniaez most- kowy, ze zwyklego. stereofonicznego wzmacniacza 2 x 60W 80, zcby oba analy pracowaly w przeciwnych fazach, Wiedy uzyskamy dwa razy wyzsze napig- cic wyjsciowe. Aby zmienié wzmaeniacy stereo ‘w mostkowy, potrzebny jest uklad odwra- cajacy faze, dajacy na dwéch wyjéciach sygnal_o tej. same} amplitudzie, tylko © praeciwnych fazach ~ rysunek A. ‘Cheemy cos takiego 7tealizowaé naj- prosciej, na jednym lub dwéeh tranzy- storach, szybeiutko zmontowaé prowizo- ryeznie’ na plytee universalne} i zasilié zzasilacza wtyczkowego I2V. W ramach zadania Policz217 nalezy: = zaproponowaé sehemat, = obliczyé wartosci elementéw. Zadanic jest latwe. Nic trzeba zastana- wiaé sig nad wzmacniaczem mocy, tylko zaproponowaé prosty uklad odwracania fazy. Fak zawsze bardzo proszg, zeby nad- sylane rozwiazania byly mozliwie kr kie. Praca moze zawieraé awigzly opis przebiegu obliczer (analizy) albo tylko ‘ostateczne wyniki Nagrodami beda kity AVT lub ksiq2ki, 1 najaktywniejsi uczesinicy sq okresowo nagradzani bezptatnymi_ prenumeratami Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014. Al™@ Szkola Konstruktorow EdW lub innego wybranego we czasopisma AVT. Wszystkie rozwiazania nadsylane w te rminie 60 dni od ukazania sig tego numeru EdW powinny mieé dopisek Poliez217 (na Kopercie, a w tytule e-mai- Ia dodatkowo nazwisko, np: Policz?17Jankowski) Z uwagi na specyfike zadania bardzo prosze © podawanie swojego wieku ontz miejsca nauki czy pracy. W e-mailach podawajeie te” od razu sw6j TLo071, adres pocztowy. Zapraszam do rozwiqza- nia tego zadania zaréwno doswiadezonych, jak i poczathujqeych elektronikéw, kisrzy nic potratia. prze- analizowaé wszystkich subtelnosci ukla- du. Moana 122, jeszeze nadsylaé rozwig- zania zadania Policz216 z poprzednicgo rmiesigea, Policz 212 W EdW 10/2013 praedstawione bylo zadanie Poliez212, ktre brzmialo, Posiadamy oseyloskop, kiérego najnié sey zakres weféctowy ma czulosé 10mV/ ialke. Planujemy budowe kilku prostych i tanich praystawek do tego skadingd przyzwoitego oscyloskopu. Jednq 2 tych przystawek bedzie wzmacniac= do pomia- ru malvch napieé statych i przebiegiw rmalej ezestotliwoset. Wemacni ‘mieé wemocnienie dokladnie réwne 10x (2048) i pasmo od 0 (prad staty) do co najmniaj 100KH:. Wemagania nie sa wpgdrowane, wige planujemy wykorzy- stanie jakiegos taniego i popularnego wmacniacza operacyjnego, kiory bedzie pracowal w ukladzie nieocwracajacym, cxyli wedlug idei = rysunku B. Proewi dujge problem zaklécer, taka praystawike cheemy zasilaé 2 bateri, W ramach zada nia Policz212 nalezy ~ prcedstawié petny schemat preystawki, iproponowaé typ wamacniacza ope- racyjnego, + saproponowaé wartosci elementow. Zadanie nie byto trudne. Wreez pr2e- ciwnie — stworzenie schematu samego wzmacniacza i akreélenie wartosei wspol- pracujgcych rezystordw bylo najlacwiej- seq ezgicia zadania, Nicktorzy uczestnicy zastanawiali sig nawet, ezy w zadaniu nie ma jakiegoS haczyka. W sumie haezyka nie ma, ale treba bylo chwile pomysteé przed narysowa- niiem ostatecznego schematu Warto bylo zaczaé od tego, 2¢ pray stawka ma byé zasilana z bateri A jesli tak, to trzeba zdecydowaé, ezy bed to dwie baterie, by uklad by! zasilany napigeiem syme- tryezmym. Czy teh bateria bedzie jedna i zasilanie bedzie " niesymetryczne? [ pokrewne ware pytanie — jaka bedzie wartosé napigcia zasilania? Te kwestie sa dosé istotne i oméwimy je bardzie} szezegdlowo w srédtytule Tulko dla dociekliwych. Teraz wspomnijmy tylko, Ze uktad mozna zasilaé niewielkim napigciem, poniewa2 taka przystawka womacnia. jaca bedzie pracowaé wtedy, gdy czn- José oscyloskopu bedzie ustawiona na lomv/dz, ezyli na najezulszym zakre- sie. A wtedy na wyjseiu przystawki wyslarczy sygnal 0 wartosci migdzy- szezytowe} ponize} 200mV. Jesliby to byl wemacniacz z wyjsciem rail-to-rail, to napigcie zasilania mozloby wyno- sig nawet £1V. Sq wzmacniacze, kt6re ‘moga pracowa’ przy takich napigeiach, ale nic ma potrzeby stosowania takich, Ww sumie egzotycanych elementw. Analizowana praystawka bedzie uzywana stosunkowo rzadko i racze) przez krdtki czas, wige mozna ja zasilag z baterii o male) pojemnosci. Na pewno w gre wehodzi populany bloczek 9V, a byé moze nawet mata 12-woltowa bateryjka, ezesto stosowana w starszych ‘modelach pilot6w samochodowych Natomiast przy zasilaniu symetrycz- ym, najprostszym rozwigzaniem wyda- je sig uzycie dwéch baterii litowyeh, nna przyklad CR2032, Wtedy calkowite napigcie zasilania wyniesie nominalnie GV, w praktyce dolng granica jest SV ub nawet nieco mnie}. Ale to powinno vwystarezyé do pracy praktyeznie kuzdego ‘wzmacniacza 2 uwagi na fakt, 2e potrzeb- ny zakres zmian napigcia wyjsciowego jest w tym przypadku znikomy, wynosi bowiem mniej ni2 40,1V. Kolejng istomg sprawa jest rezystancja wejéciowa nasze] przystawki, Oscylosko- Rys. E wi BY_maja_stndar FE Gowa rezystancje wwejsciowg, IMG {Wo tego dochodei réwmoleele dol frona- pojemnose 10. 30pF}., Moze- my” zrealizowaé wwejicie 0 takich ‘lasnie.parame- tach. Wiedy 1a wwejécia nase] Preystawki bedeiemy “mogl dolacrye typo- wa sonde osey- Toskopowa 10, tora” zmniejsza syenat—dzies TLO71A, 110718, 71072 ciokrotnic, ale ma rezystan- wejsciowa, wexsciowg rzedu TOpF. W wielu zastosowaniach, gdzie -zmniejszenie pojemnosei wejéciowe} jest prioryletem, jest to wazna kwestia, Jed- nnak zgodnie Z warunkami zadania, nasza przystawka ma mierzyé male napigcia stale i przebiegi zmienne 0 niskich e7¢- stotliwoseiach, do co najwyze) 100kH2. ‘A jesli tak, to nie musimy utrzymywaé rezystancji wejsciowe} réwne} IMQ. Moze ona byé mniejsza i wynosié na przyklad L00k02 lub nawet mnie). Jednak {esliby nie sprawito to problemu, to wario Zzachowaé duzq rezystancjg wejseiowa, na przyklad wlasnie IMQ. Z tym szczegilem wiaze sig koleina istotna sprawa. Ot62 przez rezystor Ww Seiowy bedzie plynal prad_ polaryzacji wejscia. W tym przypadku koniecznic rmusimy uwzglednié fakt, Ze prad ten wywola na tym rezystorze wejsciowym spadek napigcia i przesunie stale napig- ie spocrynkowe na wejgciu. W zasi- die taki staly offset mozna skorys ‘wad w oseyloskopie, przesuwajac obraz ww g6re lub w dot, Niezbyt duzy offset ‘mozna byloby te2 skorygowaé 24 pomo- 4 potencjometru, ktGry mozna dolgczyé do nézek ,korekeji” w praktyeznic kad- ddym wzmacniaezu pojedynezym, Jednak lepie} byloby, zeby Zadna korekeja nie byla potrzcbna. A jesli tak, to powinnismy zastosowat ‘wzmacniacz 0 malym pradzie polaryzacji wejsé, Tu od raza_na mys! praychodzi populama kostka TLO71. Pozostaje jeszeze jedna kwestia, Oté2 praktyka pokazuje, 2e czesto popetniamy biedy i na wejscia czutych preyreadow pomiarowych podajemy duze napigcia Zarowno oscyloskopy, jak te” multime- try i inne przyrzady pomiarowe maja 4? Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Szkota Konstruktor6éw na wejsciach jakies ‘11071, TLO71A, 1.0718, TLo72 cobwody ochtonne, “(atin tore epic} lub jay | 8" y | sgorze) chronia wej- Scia przed uszko- awe dzonicm i W naszej prays stawce te2 powine nismy —zastoso- fs i 3 wwaé tego rodzaju ‘obwéd _ochronny. W__ najprostszym praypadku bedzie to szeregowy rezy- Rvs. F tu w_ przypadku kostki TLO7I mamy spory zapas pponad wymagane w zada- niu LOOKHz, jak wskazuje rysumek HL Gorzej byloby gdyby, Jak zaproponowal jeden 2 Czytelnikéw, zamiast TLOTI, uzyé energoo- szezediie} kostki TLO6I, tGrej pobér pradu wyno- si typowo 0,2mA, maksy- Rys.G malnic 0,25mA. Jej ccharakterystyka eze- stotliwogciowa wyglada Jak na rysunku J. wice stor ograniczaja- cy prad oraz dwie ‘itor diody. “ W_ praypadku zasilania symetryez~ hie _ma Zadnego Zaps i jej zastosowanie byloby ryzykowne, I to pomimo nego uklad méalby selon ‘wygladaé na pezy- faktu, 2e obwody wyzna- czajace prad Adel pra- lad jak na rysunku, CC. Rezystor 0 warto- Si dokladnie 9,0k0 mogna zrobié preez polaczenie réwno- Sopot & hota ra dowych sq zbudowane inaczej ~ patrz rysunek K. W kostkach TLO71 + nicktorych producent6w leule —rezystor6w \-procentowego "YS" 9,09kA 1 910k2, Wylacznik zasilania St napigcia zasilania +15V, ale jak pokazuje musi byé podwdjny. Nie zapomniclismy rysumek E, pobir prada jest praktyeznie © kondensatorach filtrujacych obwody niezmienny, a to z uwagi na zastosowa- zasilania. nie w ukladzie Zédet_pradowych. Jed- 'W przypadku zasilania napigciem noczeSnie 2 rysunku E, pochodzacezo pojedynezym trzeba dodaé obwad sztucz- 7 katalogu Texas Instruments, wynika, nie} masy. Uklad mégiby wyglqdaé na ze minimalne napigcie zasilania to okolo Rys.J preykiad jak na rysunku D. LAV. Nie jest to jednak scisla granica ——Zascarty w tym samym Katalog rysunek Tylko dia dociekliwych F z ciggla nicbieska linia wskazuic, 2 Autorzy nicktérych prac zwrécili uwage minimalne napigcie zasilania to okolo nna problem wielkosci napigcia zasila- +3V. Dorysowane praeze mnie przediuze- nia. Cheieli zastosowaé jakis populamy nie szarq liniq przerywana mogloby wska- swamacniacz, najezeSciej TLOTI lub LOSI 7ywaé na mozliwos6 pracy pezy nizszych i zastanawiali sie, zy mégiby on pracowaé napigeiach zasilania, Analiza schematu przy zasilaniu z dwéch bateri litowych, wewnetrznego takiej kostki, pokazanego ezyli napigeiem =3V, a nawet #2,5V. na rysunku G, wskavuje, 7 najprawdo- Proponowaligeie uzycie baterii 9V, podobnie} katalogowe minimalne napig- a tylko jeden uczestnik niesmialo zapro- cie zasilania zwiazane jest z obecnoscig, ponowal 12-woltowa bateryjke A23. w cbwodzie Zrddel pradowych (zielona Slusanie zastanawial sie jednak, czy ma podkladka) w bloku ustalajacym war- ‘ona wystarezajaca wydajnosé pradowa, ich pradu (r620wa podkladka) diody ‘Takie watpliwosci wskazywalyby, Ze Zener 0 napigciu najprawdopodobnie} nalezy wykorzystaé wemacniacz ope- okolo 6V. Prey niaszych napigeiach 2as racyjny, ktéry bedzie wystarczajgco ania dioda Zenera nie bedzie praewodzié szybki i jednoe: energooszezgd- i prady Zrédet pradowych bedg. nieco hy, 2 modliwoseia zasilania nieduzym obnizone. Jednak pomimo zmniejszen napigciem. Zapewne warto bytoby pradéw, praca calego wzmacniacza bedzic poszukaé odpowiednicj kostki, jednak mozliwa — zmnicjszy sig tylko zakres zgodnie ze wskazowkami z Zadania, uzytecmych napigé wyisciowych, a osta- cheemy wykorzystaé jakié tani i popu teezaym ograniczeniem beda napigeia amy wemacniacz, Jak to wyglada dla _nasycenia tranzystoréw stopnia wyiscio- kostki TLO71? wego, Zmnicjszenie pradaw prawdopo- W katalogu jest podane, 2e typowo dobnie spowoduje te2 niewielkie pogor- ‘wzmacniacz operacyiny TLO7I pobiera szenie wlasciwosci dynamiczmyeh, w tym |,4mA, maksymalnie 2,5mA. Dotyezy to charakterystyk ezestotliwosciowych. Ale ay sbwody te st zbudowane Teatieyl tn YM jeszcze inaczei W kuzdym razie wyko- rzystanie TLO61 byloby. ryzykowne — lepiej pozostaé pray TLOTI i pogodzié sig z poborem pradu rzedu 2mA. ‘Wiedy nasuwa sig pytanie, jak prey takim pradzie beda zachowrywaé sig male bateryjki CR2032 1 23A. Rye. K id erie pa Elektronika dla Wszystkich Marzec 2014 A3@ Szkota Konstruktor6w W_katalogach ogniw R¥®M €R2032. podaje sie pojemnosé nomi- nnalng i charakterystyki dla obciazenia 15kO, ezyli pradu okoto 0,2mA. Jednak ‘moma tez znale#é informacje 0 pracy pray wiekszych pradach. tak rysumek L pochodzi z karty katalogowej Panasonic i dotyery wlasciwosci ogniw roztado- wanych w 50%, Zélte pionowe linie pokazuia prace przy pradzie obciazenia 2mA. Gome charakterystyki wskazuja, 2e nalezy licayé sig 2 obnizeniem napigeia ‘ogniw nawet do 2,3. Telli chodzi o I2-woltowa bat 23A 0 Srednicy 19mm i okolo 30mm dlugosei (fotografia M), to zawiera ‘ona 8 malych baterii zegarkowych, Jej nominalna pojemnosé wynosi tylko 50...55mAh i to przy bardzo malych pradach. Rysunek N, pochodzacy z karty katalogowe) GP, wskazuje, 2 jak najbardziej mozliwa jest praca z pra dem obciqzenia 2mA (2 obcigzeniem 3KO pad jest wigks2y niz. 2mA), jednak tuzeba sie liezyé z duzym spadkiem napigcia, a czas pracy bedzie niewielki, rzedu kiiku godzin. Niemnie} jesli zalezatoby nam na ‘matych rozmiarach przystawki, malefika bateryjka 23A moze okazaé sig akeepto- ‘walnym rozwiazaniem. O ile oczywiseie zaakceptujemy wicksze koszty — naitai- szym rozwigzaniem bedzie wykorzysta- nie bloczka 9-woltowego. Mozemy polepszyé sytuacie, stosujac bardviej energooszezedny wzmacniac7. Wypadatoby poswigeié troche czasu i poszukaé wmacniacza, ktory ma ‘odpowiednie parametry i jest bez prob- emu dostepny. Nie szukajae zbyt dlugo, mozna byloby wybraé MCP60I, dostep- ny takze w sklepie AVT (htp.//sklep.avt pl/uklad-scalony-mep601t-i-ot-s0t23-5, him). ‘Ten wykonany w_ technologii CMOS wzmacniacz preeznaczony jest do zasilania napigeiem 2,7...6V i pobiera typowo 0,23mA, maksymalnie najwy2e) 0,325mA. pradu. Rysunek O pokazu- je stosowne charaktery- 12 styki, W naszym zastoso- 100 waniu, gdy potrzcbne jest $ %0 male napigcie wyjsciowe, § © prawdopodobnie wzmac $4 niacz méglby byé zasilany 4 20 Z jednej 3-woltowe) bate- 0 sii itowej. Charakterystyki ° 20 exestolliwosciowe sq dobre, wystarezq z zapascm, bO ys," * Rys. P ik | [Moran wePSoT — Ei aw ge ws. a = he noe oot en enpntee Nisicni_uezetnicy zaroponowal FNE tn nnn nh wyrzjtanie wana opera Rys/N- iloczyn wzmocnienia i sze- rokosei_ pasma (GBP) wynosi typowo 2,8MHz, jak pokazuje rysunek P. Moina byloby te2 zastosowaé kost- ke MCP6281 0 zakresie napigé zasi- lana 2,2V...6V, typowym poborze pradu 045mA i pamie GBP = SMHz. CChyba jeszeze lepszy bylby wzmacniacz ‘MCP6271 0 zakresie napieé zasilania 2,0V...6V, typowym poborze pradu O.17mA i GBP = 2MHz, Taki uklad Ww wersji ze sztuczma masa mozna bylo- bby zasilaé 2 jedne} baterii litowe} 3Y, albo prostsza wersje zasilaé symetryeznie 2 dwéch malych 15-woltowych ogniw. Mozna weedy wykorzystaé jakies ogn wa guzikowe, np. LR4, albo dwa male paluscki AAA, Kldre stareza na kilka tysig- ey godzin pracy prystawki Istnicje mnéstwo innych wemacnia- ery operaeyjnych, ktére nadajq sig do naszego, i to nie tylko z najbardziej znanych firm (Analog Devices, Texas Instruments, Maxim). W kazdym razi arto wybraé_wamacniaez, Ktéry ma mate prady we)Sciowe, ezyli tranzystory polowe na wejéeiu, THC TEET ‘MCP601 Openteop Phase) $0 $00 th $0 10 1M 40H Frequency 0) i 120 Z tranzystorami bipolamymi na. wej- Sciach. Wiedy nalezatoby zastanowié nad preesunigciem, powodawanym pracz prady weisciowe. I tak jeden z uczestni- ow zaproponowaluZyeie wamacniacza NESS34, ezyli pojedyneze} wersji bar dzo populame| w ukladach audio kostki 1NES532, Ktéra moze pracowaé juz przy zasilaniu +3V. Owszem, ale pobir prada 1NESS34 jest wigkszy, ypowo wynosi 4mA, maksymalnie 8mA, ‘Co znaeznie gorsze, ‘wejéciowy prad polaryzujacy jest ogrom- nny i typowo wynosi S00nA, ezyli 0.5uA, rmaksymalnie 1,5uA. Co ciekawe, wedlug katalogu. w wersji podwojnej NESS32 prad ‘wejéciowy jest mnigjszy ~ typowo wynosi 022uA, maksymalnie 0,8uA. Rezystaneja wejSciowa naszej pray stawki powinna byé duza. Jeslibysmy zastosowali_na wejsciu rezystor IMO, a uzyty wemacniacz mialby prady we} Sciowe réwne 0,5uA, t0 zgodnie z rysun- kiem R, napigcie spoczynkowe na wyj- Sciu (pomijajge napigcie niezréwnowaze- nia) wyniosloby ~4,5V, co jest absolutnic niedopuszezalne. Analizuiae taki uktad, najpienw sprawdzamy, jaki spadek napig- cia wywola prad wejsciowy na rezystan- ii Ry. Musimy tez wiedzieé, czy ten pad wyplywa z wejécia, czy do niego ‘wplywa (jak to jest w kostee NESS34, ‘adzie na wejéciach sa tranzystory NPN). Obliczamy w ten sposéb napigcie na wej- cin nieodwracajacym i pomijajac napig- cie niezréwnowazenia, zakladamy, Ze na ‘wejsciu odwracajacym napigcie bedzie takie samo. Wtedy liczymy”prad,_ply- ney przez R2, nastepnie od tego prada ‘odejmujemy prad wejscia odwracajacego i oirzymujemy prad plyngey przez RI Potem liczymy spadek napigeia na RI ina konice napigeie na wyjseiu, ‘Nawet przy rezystangji Rr= 100k, na \wyjsciu panowaloby napigeie spoczynko- we 0.4955 — rysu- nek S. Kios mogiby powiedzieé, 2e takie napigeie mazna byloby skorygowaé pokrettem przesuwania obrazu na ekranic oscyloskopu. Nieprawda — bedziemy 55 Ah 7 Marzec 2014. Elektronika dla Wszystkich.Rys.8 | “GiS.5mv ‘wzmacniaé malutkie syznaly 4 ezulosé oscyloskopu bedzie wynosila LOmVidzialke, Przy pomiarach stalopra dowych na wejéeie bedziemy podawae napigeia w zakresie —40mV.,..40mV. Tymezasem przesut na Wyle Sci nasze] praystawki nawet w wersii z rysunku S bedzie dziesigé razy wigk- sze, wige nie da sig tego skorygowaé w oscyloskopic. Nie ma sensu zmniejszanie rezystaneji R, do wartosei ponize) 10k2 ~ przystaw- ka powinna mieé dosé dura rezystancje wejsciowa, Pray okaz|i wskazmy te? na inny powazmy problem! Otée nasza przystaw- kka bedzie micé na wejgciu kondensator i przelacanik AC/DC wedlug rysunku T Obwéd ten jest niezbedny, zebysmy mogli mierzyé male napigcia stale, wystepujace nna te duzych napigé stalyeh. Gy bedzie ‘on rozwarty, to dla spoczynkowych pra- dw stalych sytuacja bedzie jak na rysun- ach R, S. Jesli natomiast praetaeznik ACIDC bedzie zwarty (pomiar malych napigé stalych), wiedy wartosé napigcia stalego na wyjéciu naszego wemacni ea bedzie ter zalereé od rezystancji ‘wewnetrzne) Rs badanego obwodi! W praktyce wygladaloby to tak, 20 przy siepodiezonym wejseiu przystaw- ki, napigcie na wyjseiu wzmacniacza bedzie zaczne, jak pokazaja rysunki R, 'S. Natomiast w ehwili dolgczenia wejéeia praystawki do punktu X. edzie napigcie weresnie) byto dokladnic rawne zeru, pojawi sig tam mate napigeie stale, wyni= kkajace z przeplywu prada wejsciowe- ‘20 wemaeniacza przez rezystancje Rs! Napigcie stale na wyiSciu wamacniacza zmniejszy sie. Co najgorsze, napiecie state w punkcie X, takée napigcic na Rys. U Rys.Z. Rys.T wyiscin wemaeniacza bedzie zaledne od wwartosei Rs! To bardzo powszma wada, absolutnie ddyskwalifikujgca taki uklad, Wystarezy jednak zastosowaé wemacniaez opera eyjny o znikomym pradzic wejsciowym i problem zniknie. Tu warto praypo- mi polowymi IFET na we) maksymaine prady wejsciowe rzedu pojedynezych nanoamperdw, natomiast ‘wzmacniacze z tranzystorami MOSFET (CMOS) w temperaturze pokojowe} maja prady wejsciowe rzedu kilku do kilkunastu pikoamperow: Na koniec jeszcze jeden szczewoh W propozyciaci z rysunk6w Ci D diody ‘ochronne polgezylismy przeciwsobnie rownolegle. Zazwyezai_w oscylosko- pach i innych prayraadach pomiarowych ‘obwody ochronne na wejseiach maja diody whyezone inacze), mianowieie do szyn zasilania, jak pokazuje rysunek U. Takie ich wigezenie umodliwia prace w szerakim zakresie napigé. wejéci swych — bliskich cakowiterm napigciu zasilania, Kedtko méwige, mogna. na ‘wejscie podaé duze napigcia. Natomiast jezeli nasza praystawka ma byé wyko- rystywana tylko na najniasevim zakeo- sie, przy ezulosci oscyloskopu 10mV/dz, to na wejscie bedziemy podawaé jedy- nie napigeia co najwy2e} kilkudziesig- ea ciu miliwoltéw, Wiedy moemy wlaczyé ddiody jak na rysunkach C, D, Dwieh Kolegéw poruszylo te2 prob- fem szumaw, nie do kotica zresat trafic. ‘Tym watkiem nie bedziemy sig teraz zaj- mowaé, Wricimy do niego prey jakiejé inne} okazji ‘A wracajge do nadestanych rozwig- zaii, jeden z uezestnik6w zaproponowal uuklad wedlug rysumku W i napisal: (..) W pierwszej chwili chetalem wemacniac= ypu LMIO, kiéry mona sasilaé napigciem od IV, co pozwolilo ‘by zasilié nasz uklad z dwéch paluss- bw, Jednak nie moglem sobie poradzié kompensacja wplywu pradéw pola- ryzacji 0 wartosci max, 20nA na wynik ‘pomiaru przy pomiarze napigcia stalego. W zwiazku 2 czym zastosowalem wmac- niacz AD7IIC 0 pradach polaryzacfi na poziomie max. 0,025nA, xslt 800 razy mniejszym. Deigki temu wplyw tyeh pradéw na wynik pomiaru sial sie nie- Zauwazalny, jednak do zasilania trzeba vwykorsysiad diwie baverie 9V. (..) Inny uczestnik przyslal propozycie 2 rysuinkw Zi napisal (..) IW wyborze wemacniacza operacyjnego sugerowa- lem sie przede wszystkim jego poborem pradu > wvagi na zasilanie hateryjne preystawki, mosliwoscia korekeji offse- iu, wartofciq GBP (Gain Bandwidth Product), SR (Slew Rate), dutq rezystan- iq wejsciowg, malymi pradami polary- 2acji i preyewoitym pasmem czestotl- woscionym (...) Wybér padi na TLO7T (.) Rezystancje i pojemnoxé wejkciowa przystawkl preyjqlem typowa dla oscy: oskopéw: Rwe = IMO, Cwe = 20ph Na Zrédlo zasilania wybralem baterie alkaliczng 9V 6LR61. (..) koniecznie nalezato stworzvé.,sctuczng mase”. (..) Nagrody-upominki 2a zadanie Policz?12 otezymuj Marein Iwatiski ~ Radom, Sebastian Jurezyk ~ Podlesie, rzegorz Wrona ~ Kicleo Werystkich uezestnikéw dapisuje do listy kandydat6w na bezplatne prenumeraty. Elektronika dla Wszystkich. Marzec 2014. AS