malat Teknolojileri

Dr.-Ing. Rahmi nal

Kaynak Teknolojileri
1

Kaynak

KAYNAK NEDR?
Kaynak, malzemelerin kaynak blgesinde s ve/veya basn
yardmyla ilave malzeme kullanarak veya kullanmadan
birletirilmesidir.
Kaynakl yap elemanlarnn imalat amac, mmkn olan en
dk maliyette imal edilmesi, fonksiyonunu tam olarak yerine
getirmesi ve iletmede uzun sreli kullanlmasdr.
Kaynakta, kaynak blgesinin yerel zelliklerinin ve birletirilen
paralarn tm konstrksiyona etkilerinin nceden belirlenmi
koullar salamas gerekir.
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

KAYNAK KABLYET

1. Malzemelerin kaynaa uygunluu

2. Konstrksiyonun kaynak emniyeti
3. malatn kaynak yaplabilirlii
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

Bir malzeme, eer belirli konstrksiyon ve imalat eklindeki

zellikleri, kendisinden beklenen her talebe uygun bir kaynak
kalitesine ulaabiliyorsa, o malzeme kaynaa uygun demektir.
Bir konstrksiyon, eer belirli bir malzeme ve imalat yntemleri
ile oluturulduktan sonra, nceden tesbit edilmi iletme artlar
altnda
kendisinden
beklenen
fonksiyonlar
yerine
getirebiliyorsa, kaynak emniyetine sahip demektir.
Bir kaynakl imalat, belirli malzemelerden oluturulmu bir
konstrksiyon halinde, nceden tespit edilmi imalat artlar
altnda kolayca imal edilebiliyorsa kaynak yaplabilirlie sahip
demektir.
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

Kaynak Kabiliyetini etkileyen faktrler

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

Kaynak ileminde tatminkar bir kalitenin salanmas u

sebeplerden dolay gtr;
1.

Kaynak ilemi retim srecinde optimize edilmi malzeme

yapsna, srekli olarak mdahele edilmesi demektir; nk termik
olarak snrl iyap dnm, atmosferden gaz kapma, birletirme
yzeyindeki katklar nedeniyle malzemenin mekanik-teknolojik
zellikleri deiir.

2.

Kaynak ilemleri gnmzde hala ounlukla elle veya ancak

ksmen mekanize ekilde uygulanmaktadr. Bu nedenle mamullerin
kalitesi dier bir imalat ynteminde olmad kadar insana ve
tekrarlanabilir performans asndan insann yeteneklerine baldr.

3.

Kaynakl birletirmelerin kalitesinin deerlendirme imkanlar

snrldr. zellikle ergitme kaynayla birletirilmi kaln levhalarda,
ayrca ike ve bindirme dikilerde, mevcut muayene yntemleri
tatminkar bilgi vermez.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

Pratikte kaynak yeteneinin ifadesi olarak iyi kaynak edilebilir,

kaynak edilebilir ve artl kaynak edilebilir deyimleri kullanlr.
Bu deyimlerin anlamlar elik malzemeler iin yle ifade
edilebilir:
yi kaynak edilebilir: Malzemenin hibir n ve son tavlamaya
gerek olmadan kaynak edilebileceini ifade eder.
z

Kaynak edilebilir: Kaynak yaplacak malzemenin kalnl

arttka, bir n tavlama gerekir.
z

artl kaynak edilebilir: Bu tr malzemede ya karbon oran

yksektir ya da bileiminde eitli alam elemanlar vardr.
Kaynakl balantnn gei blgesinde sertleme ve atlama
nedeniyle zel tedbirler alnmaldr.
z

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

eliklerin Kaynak Kabiliyeti

Yap eliklerinin kaynanda en nemli problem, sertlik art ve
buna bal atlama eilimidir. Sertlik art ncelikle yapdaki
karbon ieriine baldr.
Isl evrimin sonucu olarak ITABda farkl mekanik zelliklere
sahip malzeme blgeleri ortaya kar. Kaynak dikii gei
blgesinde martenzit oluumu nedeniyle sertleme ve
dolaysyla souk atlaklar grlebilir. Bu durumu etkileyen en
nemli faktrler:
zKarbon ierii
zAlam elemanlarnn ierii
zKaynak dikii geiindeki sl evrim
zHidrojen iei
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

Alamsz ya da hafif alaml yksek mukavemetli bir elie iyi

bir kaynak yeteneine sahiptir diyebilmek iin aadaki iki
artn bir arada bulunmas gerekir:
1.

Kaynaktan nce ve sonra iyi bir sneklie sahip olmaldr.

2.

Kaynak metali esas metal ile kart zaman gevrek

olmayan bir kimyasal bileim salamaldr.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

Kaynak

Yap eliklerinin kaynanda, kaynan sonucuna etki eden en

nemli faktr esas metalin bileimidir. zellikle bileimindeki
karbon ve manganez oran kaynak yetenei bakmndan ok
nemli olup maksimum karbon oran %0,25 olarak tavsiye
edilmitir.
Manganez ve dier alam elemanlarnn kaynak yetenei
zerindeki etkileri, karbon cinsinden ifade edilerek karbon
edeeri terimi ortaya atlmtr.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

10

Kaynak

Karbon edeeri eitli ekillerde ifade edilmitir. Uluslar aras

kaynak cemiyetinin karbon edeeri aadaki ifadeyle
verilmektedir:

Mn Cr + Mo + V Ni + Cu
+
+
%Ce = %C +
6
5
15

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

11

Kaynak

Karbon edeerinden faydalanlarak bir yap elii iin gerekli

n tavlama scakl aadaki tabloda olduu gibi tavsiye
edilmitir:

Karbon edeeri (%)

n tavlama scakl(0C)

0,45e kadar

gerek yok

0,45-0,60 aras

100-200

0,60dan yukar

200-300

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

12

Kaynak

Kaynak Blgesinin yaps

Eritme kaynakl bir birletirmede oluan yap, eriyen metalden,
eriyen ilave metalden ve esas metalin snrl bir snn tesiri
altndaki blgesinden (ITAB) meydana gelir.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

13

Kaynak

Isnn etkisi altndaki blge (IEAB)

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

14

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

15

Kaynak

Alamsz elikte tek pasolu bir ergitme kaynak ileminde kaynak blgesinin yaps

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

16

Kaynak

Kaynak mikroyaps

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

17

Kaynak

GAZ ERGTME KAYNAI

z

Kaynak iin gerekli snn biri yanc, dieri yakc olan

gazlarn yaklmasyla oluan alevden faydalanlarak
yaplan kaynaa gaz ergitme kayna ad verilir.

Yakc gaz olarak oksijen kullanlr.

Yanc gaz olarak, asetilen (C2H2), propan (C3H8), Metan

(CH4), doal gaz gibi hidrokarbon bileikleri de yanc gaz
olarak kullanlabilir.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

18

Kaynak

Oksijen gaznn saflk derecesi %99,5tir ve tplerde

depolanr. Tp basnc 150-200 bar arasndadr. Tplerin
hacmi ise 40-50 litredir.

Yanc gaz olarak ounlukla asetilen gaz kullanlr. nk

asetilen dier gzalara oranla en yksek alev gcn verir.
Bunun nedeni sadece yksek sl deeri deil, ayn zamanda
asetilenin tutuma hznn da en yksek olmasdr.

Kalsiyum karbr ile su reaksiyonu sonucu asetilen gaz elde

edilir.

CaC2 + 2H2O = C2H2 + Ca(OH)2 + s

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

19

Kaynak

Gnmzde asetilen elik tplerde

kullanm yerlerine ulatrlmaktadr.

Asetilen basnc 2,5 barn zerine ktnda, patlayarak

hidrojen ve karbona ayrtndan tplerin i basnc 1,5 bar
amaz.

malat teknolojileri- R

depolanm

Kaynak yntemleri

olarak

20

Kaynak

Oksi-Asetilen Alevi

Oksijen basnc 2,5 bar

Asetilen basnc 0,5 bar
ayarlanr.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

21

Kaynak

rr

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

22

Kaynak

Kaynak fleci

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

23

Kaynak

Normal alev

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

24

Kaynak

Oksi-asetilen alevi yanc gaz/oksijen oranna gre;

Oksitleyici (oksijeni fazla) alev

Ntr veya normal alev
Redkleyici (asetileni fazla) alev

olmak zere gruba ayrlr.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

25

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

26

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

27

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

28

Kaynak

ELEKTRK ARK KAYNAI

Kaynak iin gerekli snn elektrot ile iparas arasnda
oluturulan ark aracyla saland ergitme kaynak trne
elektrik ark kayna denir.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

29

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

30

Kaynak

Kaynak Makinalar
Doru akm kaynak makinalar: Kaynak jeneratrleri ve kaynak
redresrleri tarafndan salanr.Kaynak jeneratrleri trifaze
ebekeye bal bir elektrik motoru ve kaynak
dinamosundan meydana gelir.
Kaynak redresrleri de bir transformatr ve bir de
redresrden meydana gelirler. Transformatr ebeke
akmn kaynak akmna evirir; yani gerilimi drr, akm
iddetini ykseltir. Redresr ise kaynak akmn doru
akma evirir.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

31

Kaynak

Alternatif
akm
kaynak
makinalar:
Bunlar
kaynak
transformatrleri
olarak
adlandrlrlar.
Kaynak
transformatrleri, gerilimi yksek ve akm iddeti dk olan
ebeke akmn, gerilimi dk fakat akm iddeti yksek
olan kaynak akmna evirirler.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

32

Kaynak

ELEKTROTLAR
Elektrot rtsnn grevleri;
Arkn tutumasn ve srdrlmesini salamak
Cruf ve koruyucu gaz oluturarak kaynak banyosunu korumak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

33

Kaynak

GAZALTI ARK KAYNAI

Kaynak blgesinin bir koruyucu gaz yardmyla korunduu
kaynak yntemler grubudur.

Gazalt Ark Kayna

Tungsten Gazalt Kayna

malat teknolojileri- R

MIG/MAG Kayna

Kaynak yntemleri

34

Kaynak

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna

Tungsten elektrot kullanlr.
Ark elektrot ile iparas arasnda oluturulur ve elektrot ergimez.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

35

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

36

Kaynak

PLAZMA KAYNAI

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

37

Kaynak

TIG kaynana gre ark, zel bir tor yaps tarafndan

snrlanm ve bzlmtr.
Arkn snrlanmas, zel tor konstrksiyonu sayesinde
gerekleir. Bu mekanik snrlamaya ek olarak, ark, meme
dndan akan souk koruyucu gaz tarafndan da termik olarak
bzlr.
Plazma kaynak donanm, TIG kaynak donanmna benzer.
Akm reteci olarak redresr veya den statik karakteristikli
dntrc (inverter) kullanlr.
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

38

Kaynak

TIG ve Plazma kaynak ynteminin karlatrlmas

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

39

Kaynak

MIG/MAG Kayna
MIG / MAG kayna, koruyucu gaz kullanlarak yaplan (gazalt)
ark kaynak yntemleri arasnda yer alr.
Koruyucu gaz trne gre;
metal inert gaz (MIG) veya metal aktif gaz (MAG) kayna
olarak ayrlr.
MAG kayna da kendi iinde ayrca kullanlan koruyucu gaz
trne gre MAGC (CO2) kayna ve MAGM (karm gaz)
kayna olarak ikiye ayrlr.
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

40

Kaynak

Bu yntemde ark, eriyen bir tel elektrod ile i paras arasnda yanar;
koruyucu gaz inert (soy) ve aktif olabilir. Bir tel makarasndan gelen tel, torca
iletilir. Telin bu d ucunda akm kontak borusu yer alr. Kontak borusu, gaz
memesinin iinde eeksenli olarak bulunur. Ark ve kaynak blgesi, gaz
memesinden kan koruyucu gaz tarafndan rtlr.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

41

Kaynak

MIG/MAG Kaynanda Kullanlan Elektrodlar:

Alamsz ve dk alaml eliklerin kaynanda kullanlan teller arasndaki
esas fark, ilerindeki Mn ve Si miktarnda kaynaklanr.
Bu elemanlar, kaynak metalinin deoksidasyonu iin gereklidir.
Ancak kaynak banyosunun akcln ve dolaysyla kaynan zelliklerini de
etkilerler.
aplar 0.6 mmden 6 mmye kadar deiir.
Alamsz ve dk alaml eliklerin kaynanda kullanlan teller bakr
kapldr.
Bakr kaplama genellikle gzeneklidir ve korozyona kar zel bir koruma
salamaz.
Ancak ilerletme motorunun rulolar arasndan geiini kolaylatrr ve akm
iletimini iyiletirir. zl teller boru eklindeki tellerdir. lerinde curuf ve
koruyucu gaz oluturan maddeler bulunur.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

42

Kaynak

TOZ ALTI ARK KAYNAI

Toz alt kaynanda, tel veya bant eklindeki elektrotlar serbest
olarak akan toz ile rtlen ark tarafndan eritilmektedir. Ark, erimi
toz tarafndan oluturulan cruf kabarc iinde yanmaktadr.

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

43

Kaynak

zBir

tel makarasndan salan tel elektrot,toz ynnn iine

girer. Ark, ya esas metale temas yoluyla yada yksek gerilim
darbeleriyle tututurulur ve ayn anda hem esas metali, hem
ilave teli hem de evresindeki kaynak tozunu eritir.
zEriyen

kaynak tozundan oluan kaynak gazlar, basnlar

nedeniyle arkn evresinde bir boluk oluturur.
zTel

bu bolukta erir ve damlalar halinde kaynak metaline

geer.

zTozun

eriyen ksm, ark ilerledike kaynak banyosunun hemen

arkasnda katlaarak cruf oluturur.
zErimeyen

toz ktlesi,belirli bir mesafe geriden kaynak kafasn

takip eden bir emici hortum tarafndan emilerek toz haznesine
geri doldurulur.
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

44

Kaynak

zToz

alt kaynak telleri esas olarak Mn ieriklerine gre

guruplandrlr.Ancak baka alam elemanlarda ierebilirler.
zaplar

1.2 mmden 8 mmye kadardr. En yaygn kullanlanlar

2.5, 3, 4 ve 5mmdir.
zToz

alt kaynanda zl teller ve band elektrotlarda

kullanlmaktadr.zl teller genellikle dk alaml metal
tozlar ierir.
zBand

elektrotlar ise kaplama amacyla kullanlr.

zDolu

band elektrotlarn en yaygn genilikleri 10 ila 15mm

arasndadr.
malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

45

Kaynak

LEHMLEME

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

46

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

47

Kaynak
aa

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

48

(c)2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.

Figure 10.18 The cooling curve for a hypoeutectic Pb30% Sn alloy.

Kaynak

malat teknolojileri- R

Kaynak yntemleri

50

(c)2003 Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, Inc. Thomson Learning is a trademark used herein under license.

Section 10.7 Nonequilibrium

Freezing in the Eutectic System
Figure 10.28
Nonequilibrium
solidification and
microstruture of a Pb15% Sn alloy. A
nonequilbrium
eutectic
microconstituent can
form if the
solidification is too
rapid.

Dkme Demirler

BLM SONU

malat teknolojileri- R

Dkm - Alamlar

52