Yunus Emre

T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI
TASAVVUF BLM DALI
YUNUS EMRENN DNYASINDA

NSAN-ALLAH LKS
Yksek Lisans Tezi
Aydn KAYAER
ANKARA 2010
T.C.
ANKARA NVERSTES
TASAVVUF BLM DALI

NSAN-ALLAH LKS
Yksek Lisans Tezi
Aydn KAYAER
Tez Danman
Prof. Dr. Ethem CEBECOLU
ANKARA 2010
T.C.
ANKARA NVERSTES
TASAVVUF BLM DALI

NSAN-ALLAH LKS
Yksek Lisans Tezi
Tez Danman: Prof. Dr. Ethem CEBECOLU
Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad
mzas
Prof. Dr. Ethem CEBECOLU
Prof. Dr. Mustafa AKAR
Prof. Dr. Mehmet AKKU
Tez Snav Tarihi:17.08.2010
i
NDEKLER
NSZ............................................................................................................................ IV
KISALTMALAR ............................................................................................................ VI
GR
1. ARATIRMANIN KONUSU VE NEM .......................................................... 1
2. ARATIRMANIN AMACI .................................................................................. 3
3. ARATIRMANIN METODU .............................................................................. 5
4. ARATIRMANIN PLANI .................................................................................... 6
BRNC BLM
YUNUS EMRENN HAYATI VE DNCE DNYASI .......................................... 8
I. Yunus Emrenin Hayat ............................................................................................ 8
A. Ksa Biyografisi .................................................................................................. 8
B. Eserleri .............................................................................................................. 22
C.Divan ............................................................................................................. 27
D. Risletun-Nushiyyesi ................................................................................... 33
II. Yunus Emrenin Dnce Dnyas ....................................................................... 38
A. Yunus Emrenin Dnce Dnyasn Oluturan eler ................................... 38
B. Yunus Emrenin Dnce Dnyasnn Ana Balklar...................................... 42
a. Sevgi-Ak ................................................................................................... 43
b. nsan ........................................................................................................... 63
c. lm-lmszlk...................................................................................... 76
d. Varlk ......................................................................................................... 86
ii
e. mid........................................................................................................... 94
f. Bilgi ve man .............................................................................................. 99
g. slam ......................................................................................................... 110
KNC BLM
YUNUS EMRENN DNCESNDE NSAN-ALLAH LKS ......................... 114
I. Yunus Emrenin Dncesinde nsan ................................................................... 114
A. nsann Kul Oluu ........................................................................................... 122
B. nsann Acizlii ............................................................................................... 134
C. nsann Tabiat ................................................................................................. 142
a. Nefs ......................................................................................................... 142
b. Ruh ......................................................................................................... 146
c. Beden ...................................................................................................... 149
II. Yunus Emrenin Dncesinde Allah ................................................................. 151
A. Allahn Yegne Snlacak G Olmas ...................................................... 153
B. Allahn Kinatn Hkimi Olmas .................................................................. 159
C. Allahn Sevgi, efkat ve Merhamet Sahibi Olmas ...................................... 168
D. Allahn Hesap Gnnn Sahibi Olmas ........................................................ 171
III. Yunus Emrenin Dncesinde nsan-Allah ilikisi .......................................... 175
A. Allahn Yce Kudreti Karsnda Boyun Een nsan ................................ 175
B. Allahn Hesap Gnnde Yarglayaca Gnahkr nsan ........................... 186
C. Allahla Dost Olan nsan ............................................................................. 192
D. nsann Ycelii Allaha Vuslat................................................................ 201
iii
SONU ......................................................................................................................... 216

KAYNAKA ................................................................................................................ 219
ZET ............................................................................................................................. 228
ABSTRACT .................................................................................................................. 230
iv
NSZ
Anadolu corafyas, tarihin hemen her dneminde fikr, siyas ve asker hareketliliklere
sahne olmutur. eitli medeniyetler, eitli milletler bu corafyann sahibi olabilmek iin
arpmlar, kendi medeniyet ve grlerini hkim klabilmek iin mcadele etmilerdir. Bu
mcadelelerin iinde, hem kendi dnemlerinde yaayan insanlar, hem de kendilerinden sonra
gelenleri etkileyebilecek gte byk insanlar da yetimitir.
Yunus Emre, Anadolu corafyasnda yetien byk insanlardan, byk suflerden
birisidir.
Byk dnebilen insanlar, sylediklerinin zamanla snrl kalmamasna zen
gstermilerdir. Zaten byk olmalarnn, byk saylmalarnn ardndaki nemli ayrnt da
ite bu noktadr. Yunus Emre de zaman ve meknlar aacak deerde byk dnm, kendi
dnemiyle snrl fikirler retmemi, gelecekte de insanlarn kullanabilecekleri dnce
rnlerinin sahibi olmutur.
Yunus Emrenin dncelerinin temelini, slam Dininin temel kaynaklarndan
oluturmutur. O, hem Kuran hem de Peygamberimizin (s.) hadislerini iyi anlayp, iyi
yorumlayabilen ve anladklarn sade bir dille adalarna anlatabilen iyi bir ir, mstesna
bir dnce insandr.
Yunus Emre, kendine yol olarak tasavvuf yolunu semitir. Allahla arasndaki ilikinin
adn dostluk yani velyet koymu ve Allaha olan sevgisini bir k gibi yaam, bir a
yakan eyler sylemi ve nihayet maukuna kavumutur. Onun manev hayatndan,
bugnler iin karlabilecek nemli dersler vardr.
v
Yunus Emre zerinde dnmelerim ve almalarmn tevik kaynam bilim ve
gnl insan Sayn Prof. Dr. Ethem Cebeciolu Hocamdr. Bu tez almas ynetme ltfunu
benden esirgememi ve elinizdeki bu tez ortaya kabilmitir. Kendisine her zaman
mteekkirim. Arapa kaynaklarn evirisi konusunda bana yardm eden Do. Dr. Zafer
Kzkl hocama ve yardmlarn hi esirgemeyen, Yrd. Do. Dr. Ensar Ylmaz, Hamza eker,
Elif Dursun, Melek Dikmen, Burhan Uluk, Osman Kayaer, Mehmet Gkalp, Aye Ersay,
Asiye Kayaer ve Ailemi burada kranla anmak isterim. Ayrca almam boyunca
yardmlarn grdm btn Hocalarma da ayr ayr teekkr ederim. Tasavvufi halleri,
makamlar, dnceleri dneminin ar Trkesiyle ve zellikle iir diliyle aklayarak
gnmzde hala hatrlanan ve zerinde yzlerce aratrmaya konu olan Yunus Emreyi de
rahmetle anyorum.
02 Austos 2010
Aydn KAYAER
vi
KISALTMALAR
a.g.e
: ad geen eser.
a.g.m
:ad geen makale.
b.
: ibn.
bkz.
: baknz.
ev.
: eviren.
DA
: Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi.
DB
: Trkiye Diyanet leri Bakanl.
h.
: hicri.
Hz.
: Hazreti.
MEB
:Milli Eitim Bakanl.
: lm.
s.
: sayfa.
(s)
: sallallahu aleyhi ve sellem.
Terc.
:Tercme.
TDK
:Trk Dil Kurumu.
vb.
: ve benzeri.
Yay.
:Yaynlar
GR
1.
ARATIRMANIN KONUSU VE NEM
Aratrmann konusu; Yunus Emrenin Dnce Dnyasnda nsan-Allah

likisidir. Bu ana konunun iine Yunus Emrenin yetitii ortam, tahsil hayat,
dncesini ekillendiren ve oluturan temel belirleyiciler gibi hususlar da girmektedir.
Dolaysyla tezin konusunu Yunus Emrenin hayatn gz ard ederek ya da dikkate
almayarak ortaya koymaya kalkmann ciddi mahzurlar olaca dnlmektedir. Bu
mahzurlarn banda, ulalacak sonucun shhati, tartmalaryla almann bilimsel
kriterlere uygunluu konusundaki ciddiyetinin ne lde salanabilecei sorular
gelmektedir. Bu gibi olumsuzluklar ortadan kaldrabilmek ve tezin mantksal
erevesini iyi oturtabilmek iin Yunus Emrenin dnce hayatnn, bunu ekillendiren
etkenlerin ortaya konulabilmesi gerekmektedir. Bu bakmdan tezin konusunun ayn
zamanda bu detaylarla da desteklenmesinin gerekli olduuna inanlmaktadr.
Yunus Emre Hak a bir mutasavvf, ana dilini btn yalnlyla kullanan bir
suf air ve bir gnl insandr. Hak a bir gnl adamnn dnce dnyasnda, onun
Allahla olan ikili iliki biimi hi phesiz nemli bir yer tutar. Zaten onun gnl
dnyasn, zihnini ekillendiren bu ilikidir.
Eserlerine baklrsa Yunus Emrenin Allahla arasndaki ilikinin birbirini seven,
birbirine gvenen ve birbirine dost iki varln ilikisi olduu sylenebilir. Yunusun
kendi dnyasnda oluturduu bu iliki biimini dier insanlara da nerdii, divanndaki
ifadelerinden anlalmaktadr.
nsann kendini yaratan varlkla olan ilikisi, trl olabilmektedir. Bunlardan
birincisi Yaratc gcn kaytsz artsz egemenlii karsnda hilik ve bu duruma
boyun ei, ikincisi, Yaratc gc tanmama, Onun egemenliini kabullenmeme ve

dolaysyla her durumda Ona kul olmamadr. nc tr iliki biimi ise Yaratc
gcn egemenliini kabul ama Onun bu egemenlii karsnda Onunla diyalog iinde
olmaktr. Bunun ad iki dost ilikisidir. Bu aratrma, Yunus Emrenin dnce
dnyasnda bu iliki biimlerinden nc srada bahsedilen iliki biiminin ilendii
dncesinden yola klarak yaplmaktadr.
Anadolunun Trklemesinde ve slamlamasnda suflerin rol tartlmazdr. Bu
gnl insanlarnn devrede olmad bir Trkleme ve slamlamann, ne kadar sre
iinde gerekleebilecei ve byle bir durumda ne oranda baarl olunabilecei, ayr bir
tartma konusudur.
Bununla birlikte Anadolu Corafyasnn bu Allah dostlaryla ksa saylabilecek bir
zaman sreci ierisinde Trkletii ve slamlat, bu konuda alma yapan, birikimi
olan ve vicdan sahibi herkesin zerinde ittifak ettii hususlardandr.
Bu kiilerin halkn iinde, onlarla ayn ortam paylaan rnek yaantlar, halk
etkileyen szleri, ar-duru ve z Trkeleri, mtevaz tavrlar, halkn iinde onlar gibi
yaaylar, onlarla btnlemeleri ve yol gsterileri ciddi anlamda halk etkilemitir.
Yunus Emre, bahsedilen nitelikteki suflerden bir tanesidir. Yunus Emrenin
hayat ve dnce dnyasnn bu bak asyla incelenebilmesi ve onun dnce
dnyasnda insan-Allah ilikisinin ortaya konulabilmesi, onun ve onun konumunda
olanlarn yaptklarnn neminin ve byklnn anlalabilmesine ciddi katk
salayacaktr. Tezin bu noktada bir katk salayaca ve Tasavvuf Tarihi asndan
nemli bir belirleme ortaya koyaca dnlmektedir.
2.
ARATIRMANIN AMACI
Ortaya konulan bu tezle Yunus Emrenin dnce dnyasnda insan ve Allah

konumlandrmasna allm ve bu ikisi arasndaki ilikinin temel nitelikleri ortaya
konulmutur.
Gerekten de Tasavvuf Tarihinde insanla Allahn birbirlerine kyasla konumlar
ve aralarndaki iliki biimi, alg ve zihniyet oluumunda belirleyici bir durum olmutur.
Allahla insan arasndaki ilikinin Yunus Emrenin dnce dnyasnda ortaya konulan
biimi, dinin olmasn istedii insan-Allah ne derece yanstmaktadr. te bu ve benzeri
sorulara cevap aramak, tezin temel amalar arasnda yer almaktadr.
lave edilmesi gereken bir baka husus da udur: Yunus Emre, kendi dneminde
kimilerince korku unsuru haline getirilmi olan Allah-insan ilikisini, ak ve dostluk
temelinde oluturmu ve bu ilikinin nasl gerekletirilebileceinin rneklerini
vermitir. Syledii iirleriyle bunu anlatmaya alan Yunus Emrenin, etkisi, sadece o
dnemle snrl kalmam, alar aarak gnmze kadar gl bir ekilde gelmitir.
Yunus Emre gibi dnen sufiler ondan ncede sonrada olmutur. Hemen her
sufide olduu gibi onun slubu ve ifadeleri ney-i ahsna munhasrdr.
Yunus Emrenin yolu, bir sufye uygun olarak hibir zaman Cedel ve kavga yolu
olmamtr. Yola kavga etmek iin kmam, kavgay bir yntem olarak hi
benimsememitir.
Kendi varln Ete kemie brndm / Yunus diye grndm1 szleriyle ortaya
koyan Yunus Emrenin yolu, Teorik bir dnce veya iddiay ispat yahut kabul ettirme
Mustafa Tatc, Yunus Emre Klliyat (Tahlil), Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 2005, I, s. 19.
yolu deildir; mnazara yapmak, tartmak onun metotlar arasnda yer almaz. O
kavgann karsnda sevginin yanndadr:
Ben gelmedim davi iin, Benim iim sevi iin

Dostun evi gnllerdir, gnller yapmaa geldim2
H.7/M.13. yzylda, Anadolu, ruh, siyas ve sosyal bakmdan yeni bir

mayalanma ve yorulma ann, dneminin bandadr. lkin batdan gelen ve
aralklarla birka yzyl sren hal, sonra doudan gelen Mool akn, Anadoluyu ve
Anadolu insannn zihnini ve gnl dnyasn kartrm, en korkun usullerle
donanm d sava bitince, i sava balamt. Batdan ve doudan esen bu kavurucu
yeller olmasayd, Trk ruhunda slamn en samimi bir gereklemesi olan Seluk
Medeniyeti, Anadolu iin tam bir sulh ve zeytin alt yaay olarak srp gidecee
benzerdi. Seluk yaama tarz, yani Seluk Medeniyeti, kelimenin tam anlamyla
yemili bir medeniyetti. Batdan balayarak hallarla, doudan itibaren de Moollarla
arptklar halde, Anadoluyu para para medrese, eme, kervansaray, cami ile
rmeyi bilmiti, Seluklular Halktan kopmamlard. Halk iinden aydnlatmlard.
Her eserin bittii yerde halkn gnl balyordu. Sanki Anadolu Trk halknn ruhu, bir
ate kayasndan ibaretti ve uzanan alevler srl bir simya ile birden camiye, emeye,
trbeye, medreseye dnyordu, evriliyordu.3
Burhan Toprak, Yunus Emre Divan, Odunpazar Belediyesi Yay., stanbul 2006, s. 150; Tatc, a.g.e., II,
s. 176.
3
Bkz. Sezai Karako, Yunus Emre, Dirili Yay., stanbul 2009, s. 8.
3.
ARATIRMANIN METODU
Yunus Emre 13. yzylda Anadolu corafyasnda yaam suf bir ahsiyettir.
Yaarken halk tarafndan sevilmi, lnce de halkn kendisine olan sevgisi
azalmamtr. Onunla ilgili yaplacak bir almada yararlanlacak pek ok kaynak
olabilir, ancak bunlarn iinde en gvenilir ve en sonuca ulatracak olan elbette kendi
dncelerinin yer ald divan olacaktr. Yunus Emreyi anlatanlardan Yunus
Emrenin dnce dnyasn renmek yerine, ana kaynak olarak Onun divanna
ynelmek daha bilimsel bir yntem olmaldr. Bunlar sylenirken, Yunus Emreye
atfedilen divann, gerekten ona ait olup olmad tartmalarna bu tezin snrlar iinde
deinilmesinin gerekli olmad dnlmektedir. Zira bu husus daha nce yeterince
tartlmtr.
Bir insan, bizzat kendi eserleriyle tahlil etmenin ve dnce dnyasn
eserlerinden yola karak anlamaya almann daha ncelikli ve tercihe ayan bir
yntem olduu sonucu ortadadr.
Tezin konusu ksmnda da belirtildii zere Yunus Emrenin ahsyla ilgili bilgiler
aktarldktan sonra, onun sylediklerinden hareketle, dnce dnyasnda Allah-insan
ilikisinin nasl olmas gerektiine dair detaylar aranmaya ve bu iliki biiminin
snrlar, keyfiyeti ortaya konulmaya allacaktr. Tezin bal zaten tezin konusunu
snrlandrmakta, erevesini izmektedir. izilen bu ereve hayli kapsaml olmasnn
yannda ierii belli olan bir erevedir. Belirlenen snrn dna klmas hem
konunun baka mecralara kaymasna sebebiyet verebilir, hem de aratrmacy bir an
nce salkl bir biimde sonuca gtrmeye engel tekil edebilir. Bu gerekelerden
dolay, tezin balyla belirlenen erevenin ideal olduu ve bu ereve iinde

kalnarak tezin allacan belirtmek isteriz.
Yunus Emre zerine lkemizde yaplm bir hayli alma bulunmaktadr. Bu
almalarn
hepsinin
grlmesi,
incelenmesi
ve
deerlendirilmesi
gerektii
kukusuzdur. Dolaysyla gerek ktphane ortam denilen somut ortam ve gerekse

internet ortam denilen soyut ortamn tezin hazrlanmasnda yararlanlacak kaynaklar
ihtiva edebilecei dncesinden hareketle her ikisinden de azami derecede
yararlanldn ifade etmek isteriz.
4.
ARATIRMANIN PLANI
Tezimiz giri, iki blm ve sonutan olumaktadr. Giri blmnde tezin konusu,
nemi, amac ve metodu balklar altnda bu konularla ilgili bilgiler sunulmutur.
Birinci Blmde Yunus Emrenin Hayat ve Dnce Dnyas Ana Bal
altnda iki balk alm ve birincisinde Yunus Emrenin Hayat incelenmitir. Burada
ksa biyografik bilgi verilmi, okur-yazar olup olmad zerinde durulmu Divan ile
Risletun-Nushiyyesi hakknda zet bilgiler aktarlmtr.
Birinci Blmn ikinci alt bal Yunus Emrenin Dnce Dnyasdr. Burada
da Yunus Emrenin dnce dnyasn oluturan gelerin neler olduuyla bu dnce
dnyasnn ana balklar olan sevgi-ak, insan, lm-lmszlk, varlk, mid, bilgiiman ve islam konularna deinilmitir.
kinci Blmn bal, Yunus Emrenin Dncesinde Allah-nsan likisidir.
Bu blm de kendi iinde alt bala ayrlmtr. Bunlarn ilki; Yunus Emrenin
Dncesinde nsandr. iirlerinden yola klarak nsann Kul Oluu ve Acizlii bu
balk altnda ilenmitir.
kincisi; Yunus Emrenin Dncesinde Allah baldr. Burada da Allahn

yegne snlacak g olmas, Allahn kinatn hkimi olmas, Allahn sevgi, efkat
ve merhamet sahibi olmas ve Allahn hesap gnnn sahibi olmas alt balklarna dair
Yunus Emrenin iirleri belirlenmi ve bunlardan anlalanlar ortaya konulmaya
allmtr.
kinci Blmn nc bal ise Yunus Emrenin Dncesinde Allah-insan
ilikisidir. Bu ilikinin nasll anlatrken de alt balklar oluturulmutur. Oluturulan
bu alt balklar; Allahn yce kudreti karsnda boyun een insan, Allahn hesap
gnnde yarglayaca gnahkr insan, Allahla dost olan insan ve insann ycelii
Allaha vuslatdr
BRNC BLM
YUNUS EMRENN HAYATI ve DNCE DNYASI
I.
YUNUS EMRENN HAYATI
A. Ksa Biyografisi
Gnmzden asrlarca nce yaam bir ahsn doum yerinin neresi olduu
bilgisinin elde edilebilecei en gvenilir kaynak, incelemeye konu edilen ahsn kendi
yazdklarnda, sylediklerinde geen ifadeler olmaldr. Yunus Emre iin de
Anadolunun eitli yerlerinde doduu, oralarda yaad ynnde inanlar vardr ve
hatta Anadolunun pek ok yerinde Yunus Emre Trbesi ad altnda ina edilmi;
Eskiehir'in Mihalk ilesine bal Sarky; Karaman'da Yunus Emre Camii avlusu;
Bursa; Aksaray ile Krehir aras; nye; Kula'da Emre ky; Erzurum, Dutu ky;
Isparta'nn Gnen ilesi; Afyon'un Sandkl ilesi; Sivas yaknnda bir yol st. Ayrca
Tokat'n Niksar ilesinde meknlar bulunmaktadr4. Bu yerlerin byk ksm resmi
belgelere dayanarak tespit edilmi yerler deildir. Halk arasndaki eitli rivayetlere,
Yunus Emreden yzyllarca sonra yazlm baz kitaplardaki kaytlara dayanmaktadr.
Sonraki kitaplarda yer alan bu bilgiler, halk sylentilerine ve menkbelerine
dayanmaktadr.
Cahit ztelli, Ynus Emre zgr Yay., stanbul 2009, s. 31-38; Tatc, Ynus Emre Dvn, Aka Yay.,
Ankara 1991. s. 23; Hasan Sami Bolak, Yunus diye bir derviti O, Erciyes Gazetesi, 23.04.1998;
Yunusemre.info Yunus Emre'nin hayat ve kiilii.
Yunus Emrenin yaad yerin neresi olduu konusunda bugn en fazla zerinde
durulan iki yer Karaman ve Sarkydr.5
Doramacya gre, divannda geen iirler ve bir takm yazmalara gre yaplan
incelemelerde Yunus Emrenin doduu beldenin Eskiehir li Mihalk lesi Sarky
(Yunus Emre Ky) olduunda ittifak edilmitir. iirlerinden ve Bektai yazmalarndan
Sakarya nehri ile Porsuk aynn birletii havzada yaad anlalmaktadr.6
Tatcya gre ise Yunus Emrenin tarih kiilii menkabeler iinde kaybolup
gitmitir. Kaynaklar Ondan bahsederken daima rivayetleri aktarmaktadr. Bu sebeple
Yunusun hakiki kimliini aratrrken menkabelerden hareket etmek zarur olmaktadr.7
Bu menkabelerin hulasasndan elde edilen iki sonu vardr. Bunlar Yunus
Emrenin Sarkyl yahut Karamanl olduu ynndedir. Tatc, Yunus Emrenin doum
tarihi ve doum yeriyle ilgili rivayetleri inceledikten sonra u sonuca varr: Yunusun
doum yeri hakkndaki bilgilerimiz yetersizdir. Rivayetlere dayanan grler tutarszdr.
Hac Bekta- Vel Vilayet-nmesi, Yunusu, Sivrihisarn Sarky adl bir kynde
domu gsterir.8
Yunus Emrenin yaad yer ile ilgili ikinci kuvvetli tahmin de Karaman zerinde
younlamaktadr. Karaman, dn, bugn, kltr, tarih ve corafyasyla kaleme alan
eserde yer alan bilgiler de dikkate deerdir. Uysal, Alodal ve Demircinin iddialarna
gre Yunus Emrenin mezarnn 1947de Sarkyde bulunduuna dair zellikle Halim
Baki Kunterin yazdklar elikilerle doludur. Bu aratrmac, Yunus Emrenin
Karamanl olduuna dair kendi delillerini sunmakta ve iddialarn destekleyen pek ok
Abdullah Uysal-Necati Alodal-Musa Demirci, Dn ve Bugnyle Karaman Kltr-Tarih-Corafya,

Karaman Yunus Emre Kltr Dernei Yay., Karaman 1992, s. 552 ve devam.
6
Mehmet Doramac, Bizim Yunus, Yunus Emre Hayat ve Divan, Kitsan Yay., stanbul tarihsiz., s. 15.
7
Tatc, a.g.e., I, s. 9.
8
Tatc, a.g.e., I, s. 23.
10
delili sraladktan sonra kararlarn Yunus Emrenin Karamanl olduunu ynnde ifade
etmektedirler.9
Yunus Emrenin biyografisiyle megul olanlarn karsna birbirinden ok farkl
diyebileceimiz tarihi bilgiler kmaktadr. Tarihe mal olmu her kii gibi Yunus Emre
hakknda da onun yaad zaman dilimi ve mekn olarak deiik grler ileri
srlmtr. Mesela; onbeinci yzyl tarihisi kpaazde Yunus Emrenin Sultan
Orhan (1326-1362) ya da onun olu Birinci Murat (1362-1389); On altnc yzyl
bilginlerinden Takpr-zde (l.1561) Yldrm Bayezid (1389-1402) zamanlarnda
yaadn bildirmektedirler. Baz hal tercmesi yazan kaynaklar da 1425 ve 1439
tarihlerini lm yl olarak kabul etmilerdir. Batl tarihilerden Kanuni devrine kadar
getirmi olanlar da vardr. Risletun-Nushiyyedeki bir beyte bakarak E.J.W. Gibb ile
Fuat Kprl, on nc yzyln ikinci yars ile on drdnc yzyln ilk yllarnda
yaadn ileri srmlerdir.10
Yunus Emrenin ailesinin iftilikle megul olduu, Yunusun da kyde yaayan
bir Trkmen (Yrk) delikanls olduu dnlmektedir.11 Bu dnce, rastgele ortaya
atlm bir dnce deildir. Mool istilas zamannda ve Osmanlnn kurulu
dneminde yaad kabul edilen Yunus Emrenin topraa bal bir hayat srdrd,
iftilik ve hayvanclk yapt iirlerinden anlalyor. Onun ayrca ok gezdii
Anadolu, Suriye, Azerbaycan ve Kafkasya blgelerini dolat grlyor. iirlerinde
Osman Gazi ve Orhan Gazi devri mutasavvflarndan Geyikli Baba ve Balm Sultann
9
Abdullah Uysal-Necati Alodal-Musa Demirci, a.g.e., s. 551-561, Yunus Emrenin mezarnn

Anadolunun farkl bir ok yerinde olmasn, Yunusun Trk halknn iine sindiinin gstergesi olarak
yorumlayan ubukunun Yunus Emre ve dncesiyle ilgili dier grleri iin bkz. brahim Agah
ubuku, Yunus Emre ve Dncesi, Kl Kitabevi, Ankara 1984, s. 15 ve devam. Yunus Emrenin
hayat ile ilgili ayrca bkz. Mehmet Bayrakdar, Yunus Emre ve Ak Felsefesi, Trkiye Bankas Kltr
Yay., Ankara 1994, s. 1-12.
10
ehabeddin Tekinda, Yunus Emre Hakknda Aratrma, Belleten, Say: 117, Ocak 1966.
11
Doramac, a.g.e., s. 15, Bu konuda ayrca bkz. Cahit ztelli, Yunus Emre, zgr Yay., stanbul 2009,
s. 17; Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, Seluk Yay., Ankara 1991, s. 4.;
Abdlbki Glpnarl, Yunus Emre ve Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul 1961, s. 72-73.
11
adlar geer. Btn bu bilgilerden Yunus Emrenin, Anadolunun hareketli bir devrinde,
ancak payitahtlardan uzak, kendi hususi dnyasnda ve i leminde yaadn
anlyoruz.12
Tatcnn aratrmalarna gre, Yunus Emrenin evlenip evlenmedii, ocuklarnn
olup olmad, tam olarak bilinmemektedir. Bu konuda, kaynaklarda yeterli bilgi
mevcut deildir.13
Yunus Emre iin doum tarihi vermek gerekirse bu tarihin 1237-1240 yllar
arasnda olmas gerektii gr hakimdir. lm iin ise 1320-1321 tarihleri kayt
dlmektedir.14
Yunus Emre hakknda dilimizde en detayl aratrmalardan birini yapan Abdlbki
Glpnarlnn incelemelerine gre Yunus hicri 638 ylnda domutur. Bu tarih miladi
1240a tekabl eder. Bu tarih dikkate alndnda Yunus Emrenin, Mevlanann lm
tarihinde 34 yanda olduu sonucu kar. Yunus Mevlanay genlik anda grm,
onun meclislerinde bulunmutur. Barak Babann ehadeti de Yunusun vefatndan on
yl nceye rastlar ve Yunus, Risletun-Nushiyyesini yazd o tarihte altm dokuz
yandadr.15
Glpnarl, devamla unlar kaydeder: Taptukun vefat tarihini bilmiyoruz, ancak
Risale de ad gemediine gre belki de bu tarihten nce vefat etmitir. Barak Baba,
Berzaliye gre h. 705/m. 1300de ama gelmitir ve eyhi, on be yl nce, h. 691/m.
1291 civarnda vefat etmitir ki, Yunus bu tarihte elli , Seyyid Mahmd- Hayrnnin
vefatnda da yirmi dokuz yandadr. Barak Baba, krk-krk bir yalarnda ldne gre
12
Mehmet Nuri Yardm, Yunus Emre Divan, Kahraman Yay., stanbul 2006, s. 8.
Tatc, a.g.e., I, s. 27.
14
Doramac, a.g.e., s. 15, Bu konuda ayrca bkz. ztelli, a.g.e., s. 17.
15
Bu bilgiler iin bkz. Abdlbki Glpnarl, Yunus Emre Hayat ve Btn iirleri, Trkiye Bankas
Kltr Yay., stanbul 2009, s. XXVIII, Yunus Emrenin hayatyla ilgili bir baka nemli aratrmac da
Mustafa Tatcdr. Tatcnn Yunus Emre ile ilgili grleri iin bkz. Mustafa Tatc, Yunus Emre
Divan, Aka Yay., Ankara 1991, s. 13-30.
13
12
h. 666/m. 1267de domutur ve Yunustan kktr. Yunusun eyhinin eyhi olan

Barak Babann Yunustan daha gen oluu bu ii bilmeyenlere gre olmaz bir ey
grnebilir. Fakat unu bilmek gerekir ki, insann eyhi, biyolojik babas deildir;
kendinden gen, ok gen olabilir. htiyarlk ana ermi nice kiiler grmzdr ki
pek gen, hatta ergenlik ana yeni girmi yahut ocuk denecek yata bir eyhe intisap
etmitir.16
Kesin tarihlerin bu verilen dilimler arasnda olduu hususu belki abartl
bulunabilir. Ancak, byle abartlara yer vermek istemeyen aratrmaclar da vardr ve
onlar daha temkinli konumay tercih ederler. Dolaysyla konuurken yldan bahsetmek
yerine adan bahsetmenin daha isabetli olacan dnrler. Bunlara gre Yunus
Emrenin yaad a, 13. asrn sonlar ile 14. asrn ilk eyreidir. Bu dnem Anadolu
Seluklularnn son devriyle, beylikler ve Osmanl Devletinin kurulu yllarna tekabl
eder.17
Aslnda bu sre tarihin ileyii asndan baklrsa, olaylar asndan zengin
saylabilecek bir dnemdir. Belirtilen sre ierisinde Anadolu nemli hadiseyle
kar karya gelir. Bunlar; Hal seferleri, Mool saldrlar ve Babailer isyandr.18
Yunus Emrenin yaad dneme tekabl eden bu sre ierisinde meydana gelen
yukardaki olaylar, Anadoluda ok byk apta sosyal, siyasal ve dini kargaala
sebep olmulardr. Bu trden olumsuz saylabilecek olaylarn nnde bir yaprak misali
savrulup gitmemek, gl ve salam kkleriyle topraa tutunarak ayakta kalmay
16
Glpnarl, a.g.e., s. XXVIII. Yunus Emrenin yaad dnemin tespitinde kullanlan baka bilgiler ve
bunlarn kritii iin bkz. Glpnarl, a.g.e., s. XXIX ve devam, ayrca bkz Abdlbki Glpnarl, Yunus
Emre Divan Metinler, Szlk, Aklama, Ahmet Halit Kitabevi, stanbul 1943, s. 1-8.
17
Mustafa zelik, Bizim Yunus, Odunpazar Belediyesi Yay., Eskiehir 2007, s. 10; Bu dnemin genel
zellikleriyle ilgili olarak ayrca bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 9-19.
18
Mehmet Demirci, a.g.e., s. 6.
13
baaran asrlk narlar gibi olmak, bunun iin de salam, derin, tutarl ve diriltici
dncelere ihtiya vard.
Yunus Emrenin misyonu ite buydu. O, iftilikle megul bir ailenin ocuu
olarak o zamana kadar duyulmam, yeni, orijinal saylabilecek bir dnce, bir felsefi
sistem ortaya koymad, koymas da beklenemezdi. Yeni bir fikir hareketi, sosyal ve
siyasi dinamizm balatmad, O, sahip olduu gelenein getirdiklerine sahip kt.
Geleneinin kendisine kadar getirdikleriyle yetindi ve o diriltici kk yeterliydi. Zaten
baka bir ey aramasna da gerek yoktu.
Mutlak Hakikate tutunmak ona yetecekti ve yle oldu. Sadece o hakikate inand
ve gl bir ekilde sarld. O, insanlar unuttuklar hakikate ve deerlere yeniden
ard. Kendi dnce dnyasn olutururken kavgann deil, sevginin yannda
olduunu hep syledi. Bir davinin deil, adna sevi dedii bir gayenin insan olarak
hareket etti. Unutulan bir gerei yeniden ama yeni bir dille hatrlatt. Yani Onu bu
anlamda Mutlak Dncenin bir yenileyicisi, yeni bir yorumcusu olarak grmek
gerekir. Onun nemi, bykl, ite buradan gelmektedir.19
Akl sahibi olmak, akln, dnce retmek zere faal halde kullanyor olmak,
iinde yaanlan toplumda destekiler kazandrd gibi kartlarn olumasna da yol
aar. Dolaysyla dnce sahibinin, kendi dncesini savunmas, gerektiinde
mcadele etmesi kanlmazdr. Mcadelede kavga bazen kanlmaz son olarak ortaya
kabilir. Ancak kavgayla sonulanmayan mcadeleyi benimsemek, dier yntemler
bittiinde kavgay son are olarak benimsemek de erdemdir.
Yunus Emrenin yaad a, iddia adr. Her iddia, kendisine bunu dile
getirecek szcler arar, yine her iddia benimsenilmek ister. ddialarn benimsenmesi,
19
zelik, a.g.e., s. 10.
14
kavgay, karkl ve mcadeleyi beraberinde getirir. Yunus Emrenin yaad

dneme dek etkileri sren, harareti daha dmemi olan en nemli siyasi olay Hal
seferleridir.20 Hal seferleri de Anadolunun Trkler tarafndan igal edildii iddiasyla
kztrlmtr. Her iddia gibi bu seferler de byk kavgalar ve ykmlar beraberinde
getirmitir. Nitekim Anadolu topraklar Hal seferleri sayesinde byk ykmlar
yaamtr.
Yunus Emrenin yaad dnemde var olan ykmn ikinci nemli sebebi de
Moollarn Anadoludaki ykm faaliyetleridir.21 Anadoluda slam yayan, gnllere
sevdiren, imar ve ina faaliyetlerinde bulunan Anadolu Seluklu devleti, Mool
saldrlaryla yklmtr.
Btn bunlarla birlikte Babalerin hem din hem de siyasi yn arlkl olan
ayaklanmalarn da sras gelmiken zikretmek gerekir. Dinin zahirini kmseyen,
iman sulandran ve din ban zayflatan22 bu menfi anlay da Hal seferleri ve
Mool isyan gibi Anadolunun dokusunda ciddi yaralar am, kargaa ve belirsizlik
ortamna zemin hazrlamtr. Yunus Emre bu ykmlarn izlerinin varln devam
ettirdii bir dnemde Anadoluda yaamtr.23
20
Hal Seferleri ile ilgili olarak bkz. In Demirkent, Hal Seferleri Tarihi, Dnya Aktel Yay., stanbul
2007; Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, (ev.: Fikret Iltan), Trk Tarih Kurumu Yay., Ankara
1986, Araplarn Hal Seferlerine bak ile ilgili olarak yine bir Arap yazarn grleri iin bkz. Amin
Maalouf, Araplarn Gznden Hal Seferleri, Yap Kredi Kltr Sanat Yay., stanbul 2008.
21
Moollar ve Anadoludaki ykmlarnn boyutlar ile ilgili olarak bkz. Faruk Smer, Anadoluda
Moollar, Seluklu Aratrmalar Dergisi, Basm Yeri Yok, Ankara 1970, Moollarla ilgili olarak
ayrca bkz. Abraham Constantin Mouradgea Dohsson, Mool Tarihi, (ev.: Bahadr Apaydn), Nesnel
Yay., stanbul 2008.
22
Demirci, a.g.e., s. 7.
23
Bu bilgiler ve daha fazlas iin bkz. zelik, a.g.e., s. 10-13, Yunus Emrenin Karaman balants ve
Kirii Baba ile ilikisi konusunda; Ankara Eski Eserler Belgeliinde, Karaman eyaleti vakflarnn
iine alan defterde Lrende (Karaman ilesi) blmnde (yaprak 39 B) Vakf- zviye-i Yunus Emre
bn smail Mehur bi-Kirii Baba der Lrende bal vardr. Kirii Baba olarak tanndn,
zviyesinin Lrendede bulunduunu bu kayttan reniyoruz. Ancak bu yaz, Arap Dili kurallarna
gre yazldndan Kirii Baba, zviyenin deil, vakf yapann hretini gstermektedir bilgileri iin
bkz. ztelli, a.g.e., s. 17.
15
Yunus Emre, eline kalem alm birisi deildir. O, hilik yolunu benimseyen her
suf gibi gnln Rabbine amtr ve gnl kitabn okur:
Yunus Emrem oldu fakir / Ecel ensesini dokur

Gnl kitabndan okur / Eline kalem almad24
mm tabiri, annesinden doduu huy, tabiat zere kalm ve okuma yazma

renmemi kimse anlamndadr.25 Yaratlndaki safiyet ve ftrat hi deimeden
olduu gibi kalm, sonradan yeni deiikliklere uramam ve hi deimeden kalm
kimseler iin kullanlr. mmlik, sradan insanlar iin kullanldnda genellikle ilim
eksikliini anlatan bir noksanlk vasfdr. Bu sfatn Hz. Peygamber iin de kullanld
grlmektedir. Hz. Peygamber iin kullanldnda okuyup yazanlardan daha bilgili
olmas, Allah tarafndan ilh bilgilerle donatlm olmas sebebiyle, onun ftratnn
yceliine dellet eder. Zira Onun mmlii alp aba gstermeden Allah tarafndan
ilh bilgilerle donatlm olmas anlamndadr.26
Suf indinde mmlik kavram apayr bir man ve mahiyet tamaktadr diye
sze balayan Tatcnn, Yunusun mm olmad halde Hz. Peygamberin vasfyla
vasflanmak iin mm bilindiini anlatrken Tomar- Turuk- Aliyye yazar Sdk
Vicdnden naklen yle devam eder27: Peygamber Efendimiz Hazretleri gerekte
mm bir Neb fakat ilk ve son btn ilimleri bilen, kinatn efendisi, varln tek iftihar
kaynadr. Kinatn fahri efendimize has bir zellik olduundan ayr bir stnlk olan
24
Tatc, a.g.e., s. 32.

bn Manzur, Lisnl-Arab, Beyrut 1990, c. XII, s. 34; Asm Efendi, Kamus Tercmesi, stanbul h.
1305, IV, 177-178.
26
Mehmet Soysald, Songl imek, Kuranda mm Kavramnn Semantik Analizi ve Bu Balamda
Hz. Peygamberin mmlii Meselesi, EKEV Akademi Dergisi, Yl:7, S. 16, Ankara 2005, s. 90-91;
Remzi Kaya, Kuranda Hz. Peygamberin Beer ve mm Oluu Uluda niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, c. 11, s. 1, Bursa 2002, s. 34-35.
27
Tatc, a.g.e., I, s. 32.
25
16
mm nvnn gerekte mm olmadklar halde- suf ve eyhler arasnda mahlas

olarak kullananlar olmutur. Mehur eyh Yunus Emre bunlardandr.28
Taptugun tapusunda, kul olduk kapusunda

Yunus Miskin igdk, bidk Elhamd lillah29
Yunus Emrenin, yukarya rnekleri alnan, iirlerinde geen Miskin Yunus,

mmi Yunus gibi ifadelerden onun okur-yazarl bile olmayan, cahil, ya da teknik
ifadesiyle mmi bir halk ozan olduu sonucunu karmak mmkndr. Bu ikilie
dikkat eken Tatc, Yunus Emrenin baz beyitlerinin tahsiliyle alakal olduunu,
bazlarnn ise mmlii ile alakal olduunu belirttikten sonra, Onun ilimden alet
ilimleri kastettiinin anlaldn syler.30
Ancak gerekten de Yunus Emrenin mmi birisi olup olmad tartlmaldr.
Tatc da bu hususta kendi kanaatini sylerken; lah bilgiyle donanan kiinin hem lim
hem de riftir! sonucuna varmtr.31 Kendisine Miskin diyen Yunus Emrenin, bu
sznden yola klarak onun i g yapmaz, asalak yaayan birisi olduu nasl
anlalmamalysa Cahil Yunus demesinden de mektep-medrese grmemi olduu
sonucu karlmamaldr.
Yunus Emrenin hayatn yazan birok kiinin ortak kanaati, Yunus Emrenin
kendisiyle ilgili olarak bu terimleri bilinli kulland, ancak maksadnn bizim bu
kelimelerin bugnk karlklarna gre anladmzdan baka olduudur. Yunus Emre
28
Tatcnn yukarda zikredilen alnts iin bkz. Sdk Vicdn, Tomar- Turuk- Aliyye, (Tarikatler ve
Silsileleri), (Haz.: rfan Gndz), Enderun Kitabevi, stanbul 1995.
29
Tatc, a.g.e, II, s. 281; Toprak, a.g.e., s. 143.
30
Tatc, a.g.e, I, s. 33.
31
Hem bu bilgiler hem de mmlikle ilgili geni aklamalar iin bkz. Tatc, a.g.e., s. 34 ve devam.
17
bu tabirleri tevazusundan kullanr. Benimsedii Melamilik32 yolunun gerei de budur.33

iirlerinden hareketle Arapa ve Farsaya iyi derecede vakf olduu sylenebilir hatta
Yunan-Roma mitolojilerine gndermeler yapt bilinir. slam Kltrnn yannda ran
Edebiyat ve Hint Felsefesi (Ezoteriya) hakknda ciddi malumat olduu anlalan
Yunus Emreyi, elinde saz ile ky ky dolaarak alp syleyen sradan bir halk ozan
olarak dnmek Ona hakszlk yapmak olur.34
Yunus Emrenin syledikleri ortadadr. Onun kendi yazdklarndan hareketle onun
ilimle tank olmad sonucu kesinlikle kmaz. iir yazan birinin iyi kelime bilgisine
sahip olmas gerekir. Hatta sadece kendi diline dair kelime daarcnn geni olmas
yetmez, ayn zamanda ann popler dillerinden kendi diline gemi kelimelere de
vkf olmas gerekir. M. Nuri Yardmn u tespitleri konumuz asndan nemlidir:
Baz aratrmaclar Yunusun mm yani okumam olduunu iddia ederken, ilim
adamlarnn byk ounluu Yunusun Arapa ve Farsa dillerinin yan sra, slam
tarihini ve dier ilimleri tahsil ettii hususunda ittifak etmilerdir. iirlerinden Yunusun
yksek bir kltre sahip olduunun kolayca anlaldna dikkat ekilirken, onun
32
Tasavvuf yolunun nde gelenlerinden bir ksmnn melamet yolunu tuttuu, muhabbetin halis
olmasnda melametin byk bir tesiri ve tam bir merebi mevcut olduu, Hak ehli olan bir zmrenin ki
bunlar mmetin ululardr, halkn levmine maruz kaldklar ve melamet konusunda daha detayl bilgi
iin bkz. Abdulkerim Kueyr, Kueyr Risalesi, (Hazrlayan: Sleyman Uluda), Dergah Yay., stanbul
1981, s. 380, Bu konuda ayrca bkz. Himmet Konur, Tasavvuf Ahlak ve lah Ahlak nsana Yolculuk, H
Yay., stanbul 2009, s. 21-24.
33
Bu konuyla ilgili olarak; Dnemindeki Tasavvuf anlayna gre, tarikat yolcularnn lim olsalar bile,
ite mm olmalar gereklidir. Onlar grnte eriata uymak, yani ite grnmeyen yanlar ile (btn)
mm olarak Allahtan dorudan doruya bilgi alrlar. te bu kavray, Yunusa bu szleri syletmitir.
Bu anlay birok mutasavvf airlere adlarn bile mm olarak almalarna yol amtr: Kemal mm,
Sinan mm gibi deerlendirmesi iin bkz. ztelli, a.g.e., s. 63, Yunus Emre, Melmet yolunun
yolcusu olduunu, kendi iirlerinde de dile getirmitir:
Kanaat hrkasn geydim, selmet ban ektim
Melmet gmlein bitim, rif olup giyen gelsin
Bu satrlar iin bkz. Toprak, a.g.e., s. 89. Mutasavvfn telvne girdii, ilim-din rendiini veya
bundan rcu edip irk beslediini sylemesinin tamamen vahdet-i vcudla ilgili olduu konusunda bkz.
Tatc, a.g.e., I, s. 34.
34
Doramac, a.g.e., s. 16.
18
Konyada eitim grd, Mevlana ile grt ve Anadoluyu gezdii ifade

edilmektedir.35
Kiinin nefsi, nefesinden belli olur denilir. Yunusun da nefsi, nefesinden yani
sylediklerinden, yazdklarndan ortaya kar. Yunus Emre, slamn iki temel kaynan
iyi zmsemi, onlardan aldklarn iirlerinde kullanmaktan geri durmamtr. Onun
Kuran ayetlerine direkt atf yapabildiini ve Peygamberimizin hadislerine de iirlerinde
rahatlkla gndermede bulunabildiini bir-iki rnek vererek anlatmak yerinde olacaktr:
Yunus Emre der ki;
Talar yirinden rla heybetinden gk yarla

Ylduzlar bag krla de yire perrn ola36
Yunusun bu telmihzesinin kayna 81.Tekvir Suresinin 3. Ayetidir. Ayette;

Gnein defteri drldnde, yldzlar snp dkldnde, dalar yrtldnde,
(ite o zaman) her can ne hazrladn (yakinen) bilir buyrulmaktadr. Bu ayetleri
bilmeyen, yukardaki msralar syleyemez. Ayeti bilen ve bunu msralarna
aktarabilene de mm denilebilir mi?
lim adna aratrmaclarn Yunus Emrenin okur-yazar olmamas, cahil bir kimse
olduu ynndeki gr ve kanaatler ortaya koymalarna iaret eden ve bu durumun
eletirisini yapan Toprak, szlerini yle srdrr:
lim alt yz elli yldan beri Yunus Emreye hibir hizmet etmemise de, onun
ahsiyetini acnacak bir tarzda deforme etmitir. lkin Yunus Emrenin mmiliini
besbelli bir gerekmi gibi gstermi, Yunusu tabiatla bartrm ve koca airi halk
35
36
Yardm, a.g.e., s. 7; Yunus Emrenin mridine intisab konusunda bkz. Tatc, a.g.e., s. 37-46.
Tatc, a.g.e., II, s. 26.
19
mridi, vaizi yapm, nihayet Yunusu bir tarikat kuracak dnce kabiliyeti
gsterememekle sulamtr.37
Yunus Emre hakknda gnmzde en ciddi aratrma yapanlarn banda gelen
Tatc, Yunus Emrenin tahsiliyle ilgili baln altnda yine Yunus Emre ile ilgili ciddi
aratrma eserleri ortaya koyan Abdlbki Glpnarl, Fuat Kprl ve Faruk K.
Timurtatan nakiller yapp, Onun ciddi bir tahsil dnemi geirdii sonucuna varr.38 Bu
tezi yazarken yaptmz aratrmalar neticesinde bizim de vardmz sonu, Tatcnn
sonucuyla paraleldir.
Sz Glpnarlnn u tespitleriyle bitirmek isabetli olacaktr: Yunus, Hind-ran,
Yunan-Roma mitolojisinden Kuran- Kerimdeki peygamberlerin kssalarndan,
hususiyetlerinden, Uveys, Huseyn b. Mansur, brahim b. Edhem gibi erenlerden, hatta
Nash, eyh-i Sanan gibi hikyelere kahraman kesilenlerden, sf menkbelerinden,
Leyla-Mecnun, Ferhad-irin ve Hsrev gibi slami klasik edebiyata gemi klardan
bahseder; iirlerinin ou heceyle olmakla beraber aruzla yazd iirlerde de vezni,
devrine gre pek gzel kullanr, halk diline, fazlasyla ehemmiyet vermekle beraber
Arapa, Farsa szleri, terkipleri de kusursuz dile getirir39.
Tatcnn tespitlerine gre, Yunus Emrenin gezip dolat yerleri kesin olarak
belirtmemiz ve belgelememiz mmkn deildir. Yunusun iirlerinde geen seyahatleri
ve buradaki yer isimlerinin mecaz anlamda kullanlm olabilecei zerinde duran
Tatc, beyitlerde geen mekan isimleri gnl asndan ele alnmtr, demektedir. Bu
sylediklerini rneklerle destekleyen Tatc, gnl sana Badad yakn denilirken
sufnin, mekndan l-mekna geiinin dile getirildiini, bunun yannda gurbet
37
Toprak, a.g.e., s. 23.

Tatc, a.g.e., I, s. 28-37.
39
Abdlbki Glpnarl, Yunus Emre Hayat ve Btn iirleri, s. XXXV, Bu konuda ayrc bkz.
38
20
kelimesinin Yunus Emrenin dilinde dnya anlamnda, garb kelimesinin de tevhd ehli
mukabili kullanldn ifade etmektedir.40
Yunus Emrenin iirlerinde geen ve kendisine mritlik yapt bilinen Tapduk
Emreyle ilgili vesikalarn rivayetlerden ibaret olduunu vurgulayarak, byle bir kiinin
yaayp yaamadnn bilinmedii ynndeki kanaatini ifade eden Timurtaa41
ramen, Tatc, bu fikrin geerli olmadn, zira tasavvuf tarihi ve din psikolojisi
tetkiklerinin, bir mutasavvfn ancak bir mrid-i kmil kontrolnde yetiebileceini
gsterdiini Hkelekliden yapt atfla42 ifade etmitir. Yunus Emrenin aadaki
beytini de bu sylediklerine delil olmas iin veren Tatc, kaynaklarda Yunus Emrenin
Tapdukun derghnda krk yl hizmet ettii bilgisini de yorumlamaktadr.43
Tatcnn bahsettii ve yukarya da alnan beyit, bir kez daha hatrlamak gerekirse,
yledir:
Tapduun tapusnda kul olduk kapusnda

Yunus miskn i idk pidk elhamdlillah44
Tatc, Yunus Emre iin de dile getirilen krk sene hizmet kltrnn, manevi
olgunluu ifade etmek iin kullanlan bir tabir olduunu Annamarie Schimmelden
yapt alntyla aklar.45
40
Bu bilgiler iin bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 36.

Timurtan bu grleri iin bkz. Timurta, a.g.e., s. 17; Konuyla ilgili olarak ayrca bkz. Tatc,
a.g.e., s. 45.
42
Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi Asndan eyh-Mrid likileri ve Yunus Emre-Tapduk Emre,
Fikir ve Sanatta Hareket, stanbul Mart 1981, VII. Devre, s. 23 (Nakleden Tatc, a.g.e., I, s. 45.)
43
Tatcnn deerlendirmeleri iin bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 45.
44
Tatc, a.g.e, II, s. 281; Toprak, a.g.e., s. 143.
45
Schimmelin bu gr iin bkz. Annamarie Schimmel, Tasavvufun Boyutlar, (ev.: Ender Grol),
Adam Yay., stanbul 1982.
41
21
Yunus Emrenin uzunca saylabilecek bir sre yani 82 yl yaad, Glpnarl,

Timurta ve Tatcnn incelemeleri sonucunda ortaya konulmutur.46 Bu sonuca gre
Yunusun h. 720/m. 1320-1321 senesinde vefat ettiini sylemek mmkndr.47
Yaygn anlamyla mm bir halk ozan olmayan Yunus Emre, 82 yllk mr
boyunca pek ok iir sylemitir. Ancak bu iirlerini bir divanda toplama, kendi adna
bir divan tertip etme iine girimemitir. Toprak, bu durumu, onun susmann ve
mehul kalmann gzelliini mrnn sonunda anlamasna balar ve devamnda u
yorumu yapar: Hatta eserini inkr etmek byklnde bulundu. Belki de btn
hayatnn jurnali olan bu otobiyografisini kimsenin okumasn istemiyordu48.
Her air, kendinden nceki dnem yahut dnemlerdeki dncelerden, airlerden,
iir mekteplerinden beslenir, etkilenir. iirlerini bu beslenme ve etkilenmelerle
oluturur. Bu durum eskiden olduu gibi gnmzde de byledir. Mehmet Akifin
ranl Sadiden etkilenmi olmas, Necip Fazln Abdlhak Hamitten, Erefolu
Rmden etkilendii aikrdr. nk iir denilen olgu bir nehir gibidir. eitli akarsu
kaynaklarndan iine su alr ve baka nehirlere, kendi iinden sular verir. Byk bir
ummana benzetebilecek kltrel yap da zaten byle kurulur. stelik bu hadise sadece
iir iin deil edebiyat ve sanatn btn kollar ve ilim sahas iin de geerlidir.
46
Bu konuda bkz. Adnan Erzi, Trkiye Ktphanelerinden Notlar ve Vesikalar, Belleten, Trk Tarih
Kurumu Yay., Ankara 1950, XVI, say: 53, s. 85-89. (Nakleden: Tatc, a.g.e., s. 48, 137. Dipnot.)
47
Tatc, a.g.e., I, s. 48.
48
22
B. Eserleri
Yunus Emre bir eren-airdir49, yahut stlah anlamyla o bir sfi airdir.50 airler,
dnemlerinin dnce akmlarn, tartmalarn, ne kan konularn iirlerine
yanstrlar.51 Nitekim Yunus Emre de yle yapmtr. Demircinin yorumuyla o;
Devrinin tasavvuf dncesini iirlerinde kudretle aksettirmitir. Onun tasavvuf hayat
ve bu yoldaki eitimi (seyr slk) tamamen menkbe bulutlaryla kapldr. Halkmz
asrlardr bu konudaki rivayetleri zevkle ve hayranlkla anlatp dinlemektedir. Buna gre
Yunus balangta hibir eyin farknda olmayan saf gnll bir kimsedir. Fakat
katksz teslimiyeti, ferati, bu yolda yllar sren samimi ve ihlsl hizmetleri sonucu
byk mertebelere ulam, kemale ermi, kilidi zlm ve Hak Yunus Emre
olmutur.52 Dilinin zlen kilidi sayesinde Rabbine olan akn beyitlere aktarabilmi
ve bylelikle elimizdeki Divan ve Risletun-Nushiyyesi ortaya kmtr.
Bayrakdarn deyimiyle Bugn Yunusa ait olduundan hi phe edilmeyen iki eser
vardr. Birincisi Divan, ikincisi Risletun-Nushiyyedir.53 Yunus Emrenin gnl
dnyas bu denli zengin olmasayd bugn kendisine atfedilen eserlerin ortaya kmas
da mmkn olamayacakt.
zelik, Yunus Emrenin tek bana bir suf-air olarak tanmlanmasna kar
kar. Tasavvufun54 bir hl ilmi olmasnn yan sra, ayn zamanda bir fikir sistemi
olduunu syler ve Yunusun bu sisteme hem hal hem de fikir plannda bal bir sufi
49
Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Demirci, a.g.e., s. 8.

51
Yunus Emrenin slamn derinliine ve Trkenin inceliklerine nfuz etmi bir suf air olduu
hususunda bkz. Mustafa Tatc, Derviler Hm Kuu Yunus Emre Yorumlar, H Yay., stanbul 2009, s.
149-162.
52
53
Bayrakdar, a.g.e., s. 12.
54
Tasavvuf kelimesi, tasavvufun alglan biimi ve tasavvufun menei ile ilgili rivayetlerin geni bir
tahlili iin bkz. Sleyman Ate, slam Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neriyat, stanbul 1992, s. 5-41.
50
23
olduundan hareketle Onun hem bir mutasavvf hem de bir tefekkr airi olarak
tanmlamann daha doru olacan belirtir.55
Yunus Emrenin tefekkrden uzak, sade bir mutasavvf olduu sylenirse
kendisine hakszlk edilmi olur. O ayn zamanda dneminin nemli bir mtefekkiridir.
Tefekkr adam olmak, dncesine kaynaklk edecek temellerle ba kurmak ve bu ba
diri, canl tutmak demektir. Temelsiz tefekkr, dayanaksz dnce insanlar
etkilemeyecei gibi ayn zamanda ba sonu belli bir sistem de ortaya koymaz. Bu
bakmdan mtefekkirin salam dayanaklar olmas gerekir. Yunus Emrenin dayand
kaynak ise btn byk sfilerde olduu gibi slamn temel kaynaklardr. Bunlar da en
bata Kuran- Kerim ve hadis-i eriflerdir.
Yunus Emrenin Divanndaki iirlerinin ounluu din ierikli mistik iirlerdir.
Zaten kendisi de tasavvuf dnceyi iyi zmsemi, o dnce ierisinde iyi
yorulmu, prensiplerini iyi kavram ve bunlar hayatna aktarmtr.
iirlerinde iledii konular ve telkinleri hayatn iinden semitir. Yunus Emre,
sabr56, kanaat, hogrlk, cmertlik, iyilik, fazilet deerlerini, en iyi ekilde
zmseyen, anlayan ve iirlerinde ileyen bir halk airidir. Bunun yannda tasavvufun
hemen her alanna dair sz sylemi, tasavvuf dncesinde sorun saylan hususlar
yaln, kolay ve anlalr bir dille ifade etme baarsn gstermitir.
zelik bu konuda yle der: Trk tasavvufunun, dilde ve iirde kurucusu olan
Yunus Emrenin iirlerinde, ahlak, hikmet, din, ak konularn hemen hepsi tasavvuftan
55
56
Bu konuda bkz. zelik, a.g.e., s. 88.

Sabrn ksmlarndan olan kulun iradesi ile kazand eylere gsterdii ve kulun iradesi dahilinde
olmayan eylere gsterdii sabr hususlarnda bkz. Kueyr, Kueyr Risalesi, s. 323-334, Eb Nasr
Serrc et-Ts, el-Luma ft-Tasavvuf, Msr 1960, s. 49 ve devam, Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb,
Msr 1961, I, s. 324 ve devam. Gazzali, sabr ve kr konularna mstakil bir kitap ayrm ve sabrn
fazileti, hakikati ve manas konularnn izahndan sonra Sabrn imann yars olduuna dair aklamalar
yapmtr. Kuvvet ve zaf bakmndan sabrn blmlerini, zorluk ve kolaylk bakmndan sabrn
eitlerini anlatan Gazzali, sabra ihtiya olduu sanlan ve hibir halde kiinin kurtulamad hususlar
da kitabnda aklar. Bu konuda bkz. mm Gazzali, hyu Ulmid-Dn, Bedir Yay., stanbul 1974, IV,
s. 113-150.
24
kar ve tasavvur gr erevesinde, bir yere oturtulur. Yunus Emre gnl

krmamak konusuna, ayr bir nem verir, iirlerinde bu konuyu zenle iler.57
Yaad dnem itibariyle Yunus Emre, bir gei dnemi airi saylabilir. O
dnemin genel bir karakteristii olarak zmseme, yourma, sentez yapma ve birbirinin
yerine farkl dil ve kltrlerdeki imgeleri kullanma becerileri Yunus Emrede de
gelimitir. Glpnarl bu hususu yle tespit eder: Yunus, Farsadan Trkeye gei
devrinin bir airidir; Osmanlca dediimiz dilden mrekkep lisan henz tam olarak
kurulmamtr. Bu bakmdan Sultan Veledde olduu gibi Yunusta da Trke, Arapa,
Farsa szler yerine gre, hatta baz kere vezin yznden dilde de kullanlmtr.
Szgelimi, Allah-Tanr-alab, cennet-umak, cehennem-tamu, ak-sevgi, gnah-su ve
crm, gnahkr-mcrim-yazkl-eksikli, kr-ass, mest-esrik, arap-suci, irk-ikilik,
Azrail-Canalc szlerini onda kolayca ve kucak kucaa bulur ve bu rnekleri
sahifelerce oaltabiliriz.58
Her air, yaad dnemin dilini iirlerinde yanstr. Yunus Emrenin iirlerinde
de yaad dnemin dilindeki gei dneminin izleri, yukarya alnan rneklerle ifade
edildii ekilde grlmtr.59
Yunus Emre, yaad dnemin zirve bir ismi olduu kadar, ayn zamanda halk ve
tekke iirinin kurucu ismi saylr.60 Bu ylesine salam temeller zerine kurulmu bir
yapdr ki asrlar boyunca halk ve tekke edebiyat onun at yolda yrm, bilhassa
tekke iirinde onu amak bir yana, ona yaklaan bir air bile yetimemitir.
57
zelik, a.g.e., s. 122; Yunus Emrenin ahlak felsefesi konusunda zet bilgiler iin bkz. ubuku,
a.g.e., s. 35 ve devam.
58
Glpnarl, Yunus Emre Hayat ve Btn iirleri, s. XXXVII, Bu konuda ayrca bkz. ztelli, a.g.e., s.
66 ve devam.
59
Yunus Emrenin iirlerinin genel bir yorumu iin bkz. Mustafa Tatc, itin Ey Yarenler Yunus Emre
Yorumlar, H Yay., stanbul 2009, s. 57-70.
60
Yunus Emrenin hem grleriyle hem de yazdklaryla slam ve Bat dnyasna beklenmedik bir
ekilde etki ettiini belirten Bayrakdar, bu grlerini Yunus Emrenin iirleriyle destekler. Bu konuda
bkz. Bayrakdar, a.g.e., s. 14.
25
imdi de Doramacnn konuyla ilgili deerlendirmesini grelim: Yunusun,

hece ve halk az ile yazmas, Onun klasik halk airi eklinde bilinmesine sebep olsa da
aslnda divan airidir.61 O bu tespitiyle Yunusun, halk airi imajyla ne kmasn;
ar-duru Trke kullanmasna, rneklerini anlalmas zor, adal bir slup ierisinde
deil de deyiler ve gnlk konuma dilinden setii rneklerle ortaya koymasna
balar.
Sfi dnce sisteminin62 iir alannda Trkistan sahasndaki en nemli temsilcisi
hatta kurucusu kukusuz Ahmet Yesevidir (.h. 562/m. 1166). O, hikmet adn
verdii manzumeleriyle tasavvufi fikirlerini etrafna yaym ve bu hikmetler ksa
zamanda halk tarafndan ok sevilip benimsenmitir. ifahi kltrn egemen olduu bir
toplumda byle olmas da ok doaldr. stelik bunlar sade Trke ve milli nazm
ekilleriyle syleniyor olmas bu benimsenmeyi daha da kolaylatrmtr.63
Ahmet Yesevinin iirleri daha sonra dervileri vastasyla geni bir corafyaya ve
tabi
ki
Anadoluya
da
yaylmtr.
Sfilik
dncesinin
bilinmesinde
ve
benimsenmesinde bu iirlerin gerek anlamda etkili olduklar hususu, ispata gerek

olmayacak kadar ak bir ekilde bilinmektedir.64
Yunus Emre de Ahmet Yesevinin bu iirleri okuyan, bilen, onlardan fikri
anlamda beslenen bir airdir. Dolaysyla Ahmet Yesevi, Yunus Emrenin fikirlerinin
kayna olmu bir staddr. Bu durumda Yunus Emrenin stadnn izinden giderek
onun geleneini devam ettirmesi beklenir. Ancak byle olmamtr. Yunus Emre,
Yeseviye olan bu yaknlna ramen, kendisine mahsus zel bir iir yaps ina
61
Bu konuda bkz. Doramac, a.g.e., s. 47.

Suf dnce sistemi, Kueyrnin tasavvuf anlay, tasavvuf-eriat ilikileri, tasavvuf-ilim-amel
ilikileri konusunda detayl bilgi iin bkz. Kueyr, a.g.e., s. 20-28.
63
Bu bilgiler ve devam iin bkz. Ali elik, Halkn Hadis Bilgisi ve Bilgi Kaynaklar, Emin Yay., Bursa
2009, s. 47 ve devam.
64
Trklerin balangta slamiyeti normal artlarda bilginler eliyle deil de daha ok mistik yn ar
basan derviler eliyle rendikleri konusunda bkz. elik, a.g.e., s. 47.
62
26
etmitir. Dolaysyla onun iiri, kendisiyle balayan, temelleri kendisi tarafndan atlan
bir yapyla ortaya konmutur. Bu anlamda, nnde birebir taklit ettii bir ustas, stad
yoktur.
inden iir yazmak gelmeyen, gnl iire yatkn olmayan insanlarn iir
sylemeleri beklenemez. iir yazmak, duygusal younluk ve gnl dinginlii ister.
Yunus Emrede bu sylenenler ziyadesiyle vardr. Hi phesiz onun air tabiat
iirlerinin itenliinde nemli katk salamtr.
zelik Yunusun iirlerinin gcyle ilgili olarak unlar kaydeder: Yunusu
dnyann byk lirik airleri arasna katan zellii ite sufizme getirdii bu ak ve
coku boyutudur. tenliktir. Bunda vahdet-i vcut anlayna bal bir sufi olmas
elbette etkilidir ama bu durum yine de byk l de onun ftratyla, samimiyetiyle
ilgilidir. Tasavvuf, Yunus Emrenin dilinde bir ak felsefesine65 dnmtr.
Kendinden nceki pek ok sufinin yapt gibi o meselenin teorik tartmalaryla hi
megul olmam, iselletirdii sufilik dncesini bize gnl diliyle, iirin imknlaryla
sunmutur.66
Bu sunu, dil, uygarlk ve syleyi bakmndan son derece zgn ve mkemmel
olduu iin de ok benimsenmitir. Bu benimseme olay iledir ki geriye dnp
baktmzda hala canlln ve gzelliini koruyan bir iir okumak istediimizde
dilimizden dklen msralar yine Yunusun iirleri olmaktadr. nk bu iirler bir su
misalidir. Su kavramnda hem hareketlilik, hem berraklk, hem saflk, hem musiki, hem
renk hem koku birlikte bulunur. Yunusun iiri de ite yledir. Hem kendi devrini
yanstr. Hem de ardndan bulunduu devri aar ve gelecee uzanr. Bu, fikirlerin
65
66
Yunus Emrenin ak felsefesi ile ilgili mstakil bir alma iin bkz. Bayrakdar, a.g.e., s. 21-43.
27
sonsuz manasyla birlikte bunlar ifade etmedeki kudretiyle de ilgili bir durumdur. O,
her dem yeni olma srrna byle ulamtr.
C. Divan
Divan, hi kukusuz Yunus Emrenin iirlerinin topland en nemli eseridir.

Yunus Emre hakknda aratrma yapanlarn, Divan Yunus Emrenin kendisi tarafndan
m yoksa kendisinin vefatndan sonra bakalar tarafndan m derlendi noktasnda
tartmalar vardr.67
Tatc, Yunus Emrenin Dvannn, kendi yaad devirde istinsah edilmi bir
nshas bulunmadan mkemmel olarak ortaya konamayacan syleyerek bu konudaki
zorluklar ortaya koyarken unlar kaydeder: Yunus Dvanndaki zmlenmesi
gereken en nemli mesele, hangi iirin Yunusa, hangisinin k Yunusa, veya bir
baka Yunusa ait olup olmadnn tespitidir. Yazmalardaki bu menfi husus mevcut
yaynlara da, aksettii iin bugne kadar mkemmel bir divan ortaya konulamamtr.68
Topraka gre ise Yunus Emre, kendi divann tertip etme zahmetine girmemitir.
Toprak bu sylediini delillendirmek sadedinde unlar da syler: Hatta eserini inkr
etmek byklnde bulundu. Belki de btn hayatnn jurnali olan bu otobiyografisini
kimsenin okumasn istemiyordu. Onun btn insanln denemelerini yapan byk
ahsiyetine k olanlar belki bir asr, belki iki asr sonra eserini yazp meydana
kardlar. Ama bu ahesere neler karmad? ()69
67
Yunus Emre Divan adyla piyasada bulunan kitaplarn banda bu tr tartmalardan bahsedilir ve her
divan yazan, bu tartmalara deinir. Burda tartmadan ziyade konunun uzmanlarnn grlerine yer
vermenin uygun olaca dnlmtr.
68
Tatc, Yunus Emre Divan, I, s. 65 ve devam.
69
28
Abdlbki Glpnarl Yunusun aaya alnan beyitlerinden hareketle kuvvetle

ihtimal dhilindedir ki bahsettii divann, bizzat kendisi yazm olsun. Esasen iirleri,
kendisi tarafndan yahut kendi yaarken toplanmam olsa eski divan nshalarna
rastlamamz icap ederdi70 sonucuna varmaktadr.
Buna karn ztelli, Yunus Emrenin iirlerini kendisinin bir araya topladn ve
Divan meydana getirdiini, Onun kendi dizelerinden alntlarla destekleyerek ifade eder:
Ynus oldysa adum pes neaceb

Okuyalar defter divnum71
Ve yine bir baka iirinde;
Ynus miskin an grmi eline bir dvn alm

limler okyamam bu mnden tuyan gelsn72
ztelli, Yunus Emrenin kendi salnda iirlerini toplayp bir araya getirmesini
mantk karmlarla da destekler: iirlerini toplayp divan yapmas olaandr. nk
daha yaarken her yana yaylm, elden ele dolam bir eyhin iirlerini bir araya getirip
yaymas gereklidir.73
Konuyla ilgili olarak Kprlnn deerlendirmesi yledir: Yunus divan
kendisinden asrlarca sonra, ona bal bir dervi tarafndan tertip ve tanzim edilmitir74.
Fuat Kprly destekler mahiyette Nihat Sami Banarl, Yunustan sonra ve Yunus
70
Abdlbki Glpnarl, Yunus Emre Hayat, Sanat, iirleri, stanbul 1975, s. 133.
ztelli, a.g.e., s. 46; Tatc, a.g.e., II. s. 375.
72
ztelli, a.g.e., s. 46; Tatc, a.g.e., II, s. 231.
73
ztelli, a.g.e., s. 46-47; Ayn ifadeler ve ayn iirle istihad iin bkz. Glpnarl, a.g.e., s. 133.
74
Kprl, a.g.e., Ankara 1991, s. 290.
71
29
tarznda sylenmi daha birok iirlerin, Yunusun sanlarak bu nshalara ilave edildii
muhakkaktr75 deerlendirmesini yapar.
Yunus Emre hakknda aratrma yapan, hatta alma hayatnn byk bir ksmn
bu aratrmalarla geiren yazarlarn grlerinin yannda bu tezin sahibinin bunlara
katlmaktan ve aratrmacnn emeine sayg duymaktan te yapabilecei fazla bir katk
yoktur. zetle Yunus Emreye aitlii noktasnda tartmalar bulunan Divann
elimizdeki nshalarnn ieriine gvenmek durumundayz ve bunlar ierisinden tercih
yapmak gibi bir lksmz olmadnn bilincindeyiz.
Yunus Emrenin btn fikir dnyas ve sanatnn mkemmellii bu eserde ortaya
kar. Yunus Emrenin airlik gcnn divannda ortaya kt muhakkaktr.76
Divanda yer alan iirler genellikle hece vezniyle yazlmtr fakat aralarnda
aruzun deiik kalplaryla yazlm olan iirlerde mevcuttur. iirlerini genellikle gazel
ve ilahi tarznda kaleme almtr. 300 350 kadar iirden meydana gelmektedir. Fakat
ona isnad edilen iirlerin says bini gemektedir.77
Yunusun dnce dnyasnda insan-Allah ilikisinin alld bir tezin snrlar
ierisinde, Onun Divan batan sona defalarca okunmu ve iirlerindeki ihtiama, sz
ifade etmedeki gcne, anlatmak istediini nasl yaln ve dolambasz anlatabildiine ve
fikirlerinin asl kaynann, slamn ana kaynaklar olduuna ahit olunmutur.
Divann Trk milleti tarafndan ok okunmu ve ok sevilmi olmas sebebiyle
birden ok nshalar yazlmtr. Bu durum gerek nshann tespitini zorlatrmaktadr.
Ayrca elde bulunan nshalardaki iirlerin tamamnn Yunus Emreye ait olduunu
sylemekte imknszdr. nk Yunus Emreden baka Yunuslarnda ayn tarzda
75
Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul 2001, I, s. 334.
Bu konuda bkz. zelik, a.g.e., s. 149.
77
Detayl bilgi iin bkz. Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s. 287-292, Yunus Emrenin
Dvannn ekil yaps ile ilgili geni aklamalar iin bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 71-83.
76
30
sylemi olduklar iirlerin, Yunus Emre ye ait zannedilerek divana dhil edilmi olmas
muhtemeldir.
Yunus Emre Divan ilk olarak 1939 ylnda Burhan Toprak tarafndan
yaynlamtr. Daha sonraki iki neirden birincisi, 1943 ylnda Abdlbki Glpnarl
tarafndan sonuncusu ise Faruk Kadri Timurta tarafndan yaplmtr. Bu arada Cahit
ztelli tarafndan hazrlanan Divan da unutmamak gerekir. Ancak Mustafa Tatc
tarafndan hazrlanan ve ilki 1997 ylnda ikincisi 2005te Milli Eitim Bakanl
Yaynlar arasnda baslan Yunus Emre Divann burada zellikle zikretmek gerekir.
Zira iki cilt halinde yaynlanan bu Divann gerekten ciddi mesailer harcanarak ve ok
titiz bir almann sonucunda ortaya kt ortadadr.
Yukarda ad geen Divanlar kyaslandnda ortaya kan bir durumun, hakkn
sahibine teslimi adna ortaya konmas zarureti kukusuzdur. Bu zaruret, Tatc
tarafndan hazrlanan Divann, dierlerine kyasla ok daha titiz bir alma ve emek
mahsul olduudur. Hatta ikinci cildin sonuna konulan kelime fihristinin aratrmaclar
iin salad kolayl ve karlatrma imkn sunmasn, aratrmacya kran
ifadeleri arasnda belirtmek gerekir.
fade edilmesi gereken bir baka husus da udur: Bu tez hazrlanrken isimleri
verilen Divanlarn tamam incelenmi, okunmu ve yeri geldiinde iirlerin
karlatrmalar yaplarak bu durum dipnotlarda gsterilmitir.
Divan 1939da ilk kez basan Toprak bu eseri meydana getirmek iin yapt
almay yle anlatmaktadr: Bu eseri meydana getirmek iin stanbulda, Ankarada,
Konyada, zel koleksiyonlarda ve ktphanelerde mevcut olan divanlarn hepsini
inceledik. Tamam veya noksan dokuz yz kadar iir topladk. Bunlarn iinde, biraz
nce divana yabanc iirlerin kartn sylerken verdiimiz rnee benzeyen yzlerce
31
para vard. () Bu cins iirlerin Yunus Emreye ait olmayacan anlamak herhalde
byk bir zek ii deildir. Tabii bu takm tekerlemeleri attk. Bunun iin elimizdeki
paralar ciddi bir eletirmeye vurunca, says bastmz miktara dt. Belki
bulamadmz, elimize gemeyen daha eski divanlarda ve gremediimiz cnklerde
daha baka iirler vardr. Fakat gerei ok yakn ihtimalle Yunusa ait iirlerin bundan
fazla olmayacana inanyoruz.78
Gnmzde insanlarn elinde Yunus Emre Divan adyla dolaan divanlarn,
derleyenine baklmakszn edebi ynden incelemesi yapldnda kan sonularn neler
olduunu, Timurtan satrlarndan yararlanarak yle ortaya koyabiliriz:
Divandaki dil Azeri lehesiyle byk bir yaknlk ve benzerlik iindedir. Trke,
Yunusta bu an edebi dili haline gelmitir. Bunda Trkenin ileni eklinin, felsefi
dnceleri ifade edici bir zellie ulatrmann pay byktr. Bu bakmdan Yunusu
Eski Anadolu Trkesinin en byk temsilcilerinden biri saymak gerekir.79
Yunus, divannda hem hece hem de aruz lsn kullanmtr. Daha ok hret
kazanan iirleri, hece vezniyle yazlm olanlardr. Bu iirlerde hece lsnn hemen
her kalb kullanlmtr. br yandan Divanda mesnevi, gazel, musammat eklindeki
divan nazm biimlerine de rastlanr.80
78
Toprak, a.g.e., s. 34-35.

Timurta, a.g.e., stanbul 1972, s. 35.
80
zelik, a.g.e., s. 150. Bu alntnn devam eden satrlarnda, Divandaki iirlerin kafiyesi konusunda da
zelik, Mehmet Kaplann Trk Edebiyat zerine Aratrmalar isimli eserinden (I, s. 120) naklen
unlar syler: Kafiye konusunda genellikle halk ve tekke iirindeki gelenee uyarak daha ok yarm
kafiye kullanm ve redife bavurulmutur. Nazm ekli genellikle drtlktr. Nazm birimi olarak
zaman zaman beyit de kullanlmtr. Divandaki iirlerde mecaz ve mazmun zellikleri de dikkat
ekmektedir. Bunlar arsnda halk iiri geleneinde yer alan ortak mecazlara, sembollere rastlamakla
birlikte olduka orijinal olanlar da vardr. ok sk kullanlan imaj ve semboller ekincilik, ba ve
bahecilik hayatndan alnanlardr. zelik, yapt bu alntnn ardndan u deerlendirmeyi yapar:
Dolaysyla benzetmeler de hep tabiata dayaldr. Dervi, meyveli bir aatr. Diken asilii, gl
uysall ve olgunluu temsil eder. air, blbldr, temizlenmemi gnl dikenli bir bahedir. Aksz
adam odun misalidir.
79
32
nceki basklar inceleyen ve buralarda grd okuma hatalarn, nsha

eksikliklerini ve dier hususlar kendi hazrlad Divanda gidermeye altn ifade
eden Tatcnn ortaya koyduu eser, gerekten de, sylenenleri dorulayan bir titizliin
ve emein rndr.
Yunus Emre, Hak bir suf, bir tasavvuf dncesi adam olup, onun
prensiplerini yaayan ve ok iyi anlatan81 birisi olduundan, Divanndaki iirleri byk
ounlukla tasavvuf arlkldr. Mutasavvf bir airin iirlerinde de sanat kaygsndan
ziyade dini kayglar n plandadr. Ancak bu durum, sanatn telenmesi, sanatn en gzel
rneklerinin verilememesi anlamnda deildir.
Biz, bir edebiyat eletirmeni yahut Divanlar ile ilgili yorum yapabilecek donanma
sahip olmadmzdan sz yine konunun uzmanlarna brakyoruz: Yunusun
iirlerinde slam airi niteliine uygun olarak sanat kaygs deil din gayreti ve tasavvuf
neesi hkimdir. Fakat bu durum, iirlerinin birer sanat aheseri olmasna engel tekil
etmemitir. Sz younluu, rahat syleyileen belli bal konular ise, slamn inan,
ibadet esaslarnn yorumu, ak, fanilik, lm, gurbet, tabiat, hasret gibi temalar ve ahlak
tlerdir. Yunusun iirini dnden bugne getiren zellii, salam bir dnceye bal
olmasyla birlikte bu dnceyi stn bir sanat gcyle ifade etmi olmasdr.82
Yunus Emre, gl airliinin yan sra dneminin dilini kullanmakta gsterdii
baar, dnceleri ve iledii konularla halk ve tekke iirinden baka Divan iirini de
etkilemi, etkisini ve nn gnmze kadar srdrm bir mutasavvf air,
Anadolunun yetitirdii bir bilge insandr.83
Yunus Emrenin Divanna dair sylenebilecekler elbette bu kadarla snrl
deildir. Konunun uzman olan hemen herkesin bundan baka syledikleri ve
81
zelik, a.g.e., s. 150-151.
83
Mine Mengi, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Aka Yay., Ankara 2000, s. 64.
82
33
syleyecekleri de olabilir. Yunus Emrenin bir dier eseri olan RisletunNushiyyeden bahsedilecektir.
D. Risletun-Nushiyye
Yunus Emrenin Divanndan sonra, hatta onunla ayn neme sahip ikinci eseri
Risletun-Nushiyyesidir. Yunus Emreden geriye kalan manzum ynn iinde
binlerce satr iir vardr. Bunlar, Yunusun eliyle ve bizzat kendisi tarafndan
ekillendirilmemi, tasnifi yaplmam ve iki kapak arasna alnmamt. Bu durumu
sanatn, sz kudretini, ortaya koyduu iirlerini canl birer varlk gibi zgr brakm,
azad etmiti. nk bu iirler, hayat boyu kar durduu, savat nefsine bir paye
verebilirdi84 eklinde yorumlayanlar vardr. Ama bizce bu, onun mahviyet, yokluk
duygusundan kaynaklanm olmaldr. Zira tasavvufun temel dinamiklerinin banda bu
gelir. Nitekim Peygamberimiz (s.) de Fakirlik ncmdr!85 buyurmu ve kendisini
fakr u mahv da ve fenada grmtr. Yunusta da bir Peygamber (s.) takipisi olarak bu
duygu fazlasyla mevcuttur.
Dnen bir akln elbette ortaya koyaca rnleri olacaktr. Bu rnler, dnemin
artlarna gre yazl, basl, szl rnler olabilecei gibi mimari eser trnden yaptlar
da olabilir. Ancak sz konusu kii Yunus Emre gibi bir gnl insan, tasavvuf yolunun
nde gelen bir yolcusu, bir maneviyat stad olursa o zengin gnln ortaya
koyduklarnn Anadolu halk ve btn insanlk tarafndan sahiplenilii de baka
olacaktr.
84
85
nci ahin, Yunus Emre Semerkand Yay., stanbul 2007, s. 119.

bn Teymiyye, Ehadisul-Kusas, Beyrut 1988, I/76; Al el-Kar, el-Esrrul-Merfua Fil-AhbarilMevzua, Darul_Emane, Beyrut 1971, I/255; es-Shv, el Maksdul-Hasene, Mektebetul-Hanc,
Msr 1956, I/480; el- Acln, Keful-haf ve muzlul-ilbs, Mektebetul-Kudsi, Kahire 1351, II/87.
34
Risletun-Nushiyye, Yunus Emrenin bir sanat kaygs tamadan, mrnn

sonlarna doru, Peygamberimizin Din nasihattr86 szne ve devrin mesnevi syleme
geleneine uyarak eitici bir risale hazrlama arzusunun sonucu olarak ortaya koyduu
eseridir. Mesnevi eklinde yazlm, tasavvuf bir nasihat-nmedir.87 Eserin sonlarna
doru yer alan
Trih dah yidi yz yidi idi / Yunus cn bu yolda kod idi88
beytinden hareketle yazl tarihinin h. 707/ m. 1307 dir.89 Buna gre Yunus Emre bu
eserini vefatndan on iki-on yl nce yani olgunluk dneminde yazmtr.90
Ggn, Yunusun mmlii tartmalarn hatrlatarak, onun RisletunNushiyyesinin ok esasl bir kltr ve dini bilgi birikimine sahip birisi olduunun en
nemli kant olduunu syler. Ayrca onun tam anlamyla ahlak bir mutasavvf
hviyetiyle edebiyat ve kltr tarihimizde sekin bir yer tuttuunu, dier taraftan sadece
bir dervi deil, asl tam bir mrid, rehber, yol gsterici olduunu ve zellikle akla
verdii byk deeri, nemi akta ortaya koymakta akl ile gnl sentezini de baaryla
gerekletirdiini gstermektedir91 szleriyle de bu sefer Risletun-Nushiyye
zerinden Yunus Emre tahlili yapar.
Yunus Emrenin Risletun-Nushiyye isimli eseri zerinde bugne dek fazla
durulmam, zerinde fazla konuulmam olmasnn gerekesini, eserin dili olduunu
savunan zelik, eserin Divandan epeyce farkl olarak Arapa ve Farsa kelimelere ve
86
Mslim, mn 95. Ayrca bk. Buhr, mn 42; Eb Dvd, Edeb 59; Tirmiz, Birr 17; Nes, Beyat 31,
41.
87
Tatc, a.g.e., I, s. 47.
88
iirin bu haliyle getii yer iin bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 47.
89
Bu konuda bkz. Abdlbki Glpnarl, Yunus Emre Risletun-Nushiyye ve Divan, stanbul 1965, s. 37,
Ayn gr iin ayrca bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 63.
90
Bu deerlendirme iin bkz. zelik, a.g.e., s. 148.
91
nder Ggn, Dnden Bugne Yunus Emre, Ankara 1995, AKM Yay. s. 66.
35
tamlamalara daha fazla yer verdiini ayrca anlatmlarn da daha sembolik bir dille ve
soyut kavramlarn kiiletirilmesi yntemiyle yapldn dile getirir. Bu slubun daha
ziyade destanlarda karlalan destans bir slup olduunu da ekler.92
Tasavvufun temel meselelerini, yine tasavvufun kavramlaryla anlatmaya
almtr. O, yllarca iirle sylediinin zn bir de yazyla syledi. Binlerce iirin
iinde gizli d, en ak en yaln haliyle hakk tavsiye sorumluluunu tamamlamak,
ilahi sorgudan emin olmak arzusuyla bir kez de yazyla syledi. Kendince sylediini,
Yunusca sylediini, akn sylettiini bir de akla, bilgiye syletti. Kendini tamam,
vasiyetini ak eyledi. Szlerini, varln ne yolda harc eylediini belgeledi.93
Risletun-Nushiyyede kiisel duygularn etkin ve cokulu bir anlatm94 demek
olan lirizm daha geri plandadr. Buna karlk didaktizm ar basar. Edebiyat
eletirmenleri bu ynyle eseri, sanat deeri bakmndan Divanla llecek nitelikte
bulmazlar.95 Buna ilave olarak szgelimi Kaplan, Risletun-Nushiyyeyi hissi deil,
fikri ve retici bir eser olarak yorumlar.96 Yunus burada tam bir mrit gibidir. rad
iini en iyi ekilde yapar. Hatta Onun o gn ele ald kavramlar o gn olduu gibi
bugn de nemini koruyan, deerini yitirmeyen gncel kavramlardr. Allaha duyulan
zlem, Ona inanmak ve gvenmek, sabrl olmak, onurlu olma, cmert ve hay sahibi
olmak. br yanda riya, acelecilik, byklenme, ehvet, fke, cimrilik gibi
dierlerine zt huylar ve bunlar arasndaki mcadele, insanln ezeli ve ebedi
meseleleridir.97
92
Bu bilgiler iin bkz. zelik, a.g.e., s. 149.

nci ahin, a.g.e., s. 119.
94
Trk Dil Kurumu, rnekleriyle Trke Szlk, MEB. Yay., stanbul 2000, III, s. 1861.
95
Nihat Sami Banarl bu grtedir. Bkz. a.g.e., I, s. 334.
96
Kaplan, a.g.e., s. 215.
97
Mustafa zelik, a.g.e., s. 150.
93
36
Risletun-Nushiyye, Yunus Emrenin mrnn sonlarna doru yazd eseri

olmas, muhtevasndaki mana olgunluunun seviyeli olduunun gstergesidir.
Yunusa, bir halkn kllerinden yeniden douuna ahit olmak, dirilii yaamak nasip
olmutu son gnlerinde. Yunus bu diriliin yeni bir zamana, yeni bir insana ihtiyacn
grmt. Savaln, cengverliin, yiitliin tek bana deer olmadn insan
kurtarmadn anlamt. nsan daha ieriden, daha derinden kuanmalyd silahlarn.
Kendiyle olan
ezeli savan
bitirmeliydi nce. Kendi
barn,
gvenliini
salayamayan, kendiyle ba edemeyen insanlarn, salam bir medeniyet kurmalar

mmkn deildi. Yunus, Risletun-Nushiyyede toplumdaki sosyal hadiseleri, sosyal
yapy, insan anlatmakta sembol olarak kulland. nsan imar etmenin, insan yeniden
kurmann rneini bir ehir dzeni iindeki kavramlar kullanarak gsterdi.98
Risletun-Nushiyye, Tatcnn kaleminden son olarak yeniden yayna hazrlanm
ve baslmtr. Ondan nce Glpnarl 1943 ve 1965 yllarnda iki defa eseri yaynlam
olsa da Tatc, kendinden nce yaynlanan nshalar inceleyerek eseri yeniden yaynlama
gerei duymutur. Tatcnn ifadesiyle; bataki on beyitlik ksmda Yunus, insann
Allah tarafndan nasl yaratldn anlatr: nsan, ansr- Erbaa ve cndan ibarettir.
ansr- Erbaa, insan lnce tekrar asllarna dnerler; huy, cn, (ruh) lmez; ebedidir.
nsan bu dnyaya yaratl srrn renmek iin gelmitir. Onun terkibindeki toprakla
sabr ve iyi huy; Tanrya dayanmak, halka iyilik etmek, izzet ve erefini korumak;
suyla arlk, cmertlik, ltufta bulunmak ve Tanryla bulumak sfatlarnn geldii;
yelle yalancln, sahte gsteriin, tezlikle nefsin; odla da kibrin, ehvetin taman ve
hasedin geldii bildirilir. Can ile insana gelen eyler de unlardr: zzet, vahdet, utanma
ve hal edepleri!99
98
99
nci ahin, a.g.e., s. 120.

Tatc, a.g.e., I, s. 62.
37
Yunus Emre, Risaletn-Nushiyye ve divanndaki btn iirlerinde, imtihan

lemi olan bu geici dnyada insann nefsi ile mcadelesini, bu mcadelede z
unutmadan, kmil insan olmann yollarn anlatmaktadr. nsan, ancak bu dnyada
Allaha kar grevlerini yapabilir. Varoluunun sebebi istikametinde yalnz bu lemde
yol alabilir. nsann kurtuluu ve helaki bu dnyadadr. Varlk ve yokluk kavramlar bu
dnyaya aittir. nsan bu lemi, slam tasavvufunun ngrd tarzda yaayarak bu
lemde hakikati aramaya, Allah anlamaya, kendi srrn zmeye mecburdur. Herkes,
kendi hayatn yaamakta ve kendi mazhariyetinde olan izhar ederek vazifesini ifa
etmektedir.
lahi ahenge, anlamla deil imanla ulaan Yunus Emre, mr ve hayat tasvir
ederken geici dnyada ksa sren misafirlii srasnda, Allaha kar olan grevlerini
yerine getirirken gerek dost ve mritlere kar duyduu ihtiyac ve hayatn amacn,
Trke iir gcyle ile ifade etmitir. nsan i sefere davet ederek onun nefsi ile baa
kabilmesi iin kt huylar ile yapt mcadeleleri gerek sava sahneleri gibi
betimlemitir. Nefsi terbiye etmek, benlik, gurur, kibir, hrs, fke, gazap, tamah gibi
insan kltc, evresindeki insanlara zarar verici huylardan vazgemekle mmkn
olacandan bahsetmektedir.
Risletun-Nushiyye, Yunus Emrenin en nemli ikinci eseri olarak uzmanlarn
gznden bu ekilde tanmlanmakta ve anlatlmaktadr.
38
II. YUNUS EMRENN DNCE DNYASI
A. Yunus Emrenin Dnce Dnyasn Oluturan eler
Eser meydana getirmi insanlarn ortak ynleri vardr. Hepsi de eser verecek
dzeye gelinceye kadar belli bir takm merhalelerden gemi, eitli kaynaklardan
beslenmi, farkl ynlerde birikim salamlardr. Daha sonra bu birikimleri taacak
dzeye gelince onlar sistemli bir ekilde sze yahut yazya dkmler ve bylece
eserlerini ortaya koymulardr.
Mutasavvf bir air olan Yunus Emre de tasavvuf yolunun bandan itibaren kat
edilmesi gereken btn merhaleleri kat etmi, daha sonra olgunlaarak bir mrid
sfatyla eser vermeye balamtr.100
Yunus Emrenin dnce dnyasn oluturan kaynak, dier byk sufilerde ve
slam byklerinde olduu gibi slamn temel kaynaklardr. Bu temel kaynaklarn
birincisi Kuran- Kerim, ikincisi ise Peygamberimizin hadis-i erifleridir.101
Yunus Emrenin iirlerine dikkatlice bakldnda onlarn ierdii mesajn ya bir
ayetten ya da bir hadis-i eriften alnd rahatlkla grlebilecektir. O, ayet ve
hadislerden anladklarn, tasavvuf yorumlarla rm ve bylece iirlerinde tasavvuf
adan yaplm slam yorum metinleri ortaya kmtr. Onun btn iirleri bu hususu
yeterince teyit eder.
Yunus Emre, vahdet-i vcut (varln birlii) retisine ulaan varlk anlayn
benimsemitir. Yunus Emre btn mutasavvflar gibi vahdet-i vcuda kavumak ve
bylece insan- kmil olmak iin almtr.
100
Yunusun, mesnevi ve ilahileriyle slam ahlak yaymaya alt ve onun szlerinin retici
mahiyette olduu hususunda bkz. Kprl, a.g.e., s. 300.
101
Yunus Emrenin Tasavvuf anlayyla ilgili zet bir deerlendirme iin bkz. Esad Coan, Yunus Emre
ve Tasavvuf, Seha Neriyat, stanbul 1995, s. 75-89.
39
Yunus Emrenin dnce dnyasn oluturan eler arasnda insan nemli bir yer
tutar. O iirlerinde Allahn varl, birlii gibi Tasavvufun en nemli balklarnn
yannda insana dair deerlere de deinmitir. Sevgi, yaama sevinci, lm, olgunluk,
alak gnlllk gibi insana dair durumlar, onun iirlerine konu olmu ve Yunus, dier
hususlardan daha ziyade bu konular zerine konumutur. in iinden klamaz
zannedilen, btn zor konularn altndan O, insanlarn anlayabilecei yaln anlatmlarla
kalkm ve anlalabilir yaln ifadelerle meramn ifade etmesini bilmitir.
Yunus Emre denildiinde Onun felsefesinin znn ilk anda Yaratan ve
yaratlan sevmek olduu ortaya kar. Yunus Emre yaratlan sever ancak bunun
gerekesi salt bir sevgi budalal deildir. O yaratlan Yaratandan tr, yani Allah
yaratt iin sever. Sevginin amac Ona gre, Yce Yaratcyla btnlemektir.
Sevginin olduu yerde fke, krgnlk, kzgnla da yer bulunmaz. Sevginin deerini
yalnz seven takdir edip bilir. Sevmek bilgelik ister. Bilgelik de tek bana yetmez ou
zaman. Bununla birlikte sevgi emek, olgunluk ister. Allahtan mahrum, Onu
tanmayan, onun birliine ulamayan, zayf, kurak bir gnlde sevginin yeri yoktur.
Yaratlan btn varlklar birbirine balayan, onlar ilah btnle ynelten sevgidir.
Yaamak hayat iin gerekli bir takm nesnelere malik olmak, onlar elinde
bulundurmak, sadece gelip geici varlklarla ayn ortam paylamak deildir. Sevginin
uzanda, bir takm eyleri arzu ederek, onlara ulamak gayesiyle srdrlen bir
yaamn kiiye bir faydas dokunmaz. Ayn zamanda byle bir tercih, kiiyi Yce
Yaratcdan uzaklatrr.
Yunus Emrenin dnce dnyasnda yok olmak anlamnda lm yoktur. Ona
gre lm, en yaln anlatmyla, ruhun bedenden ayrlp yaratcsna dnmesidir. Bu
40
nedenle lm, seven insann, Sevdii Varlktan ayrlmas asla deildir, ruhla beden
arasnda bir ayrlktr ve bu ayrlk aslnda insan Yaratanyla buluturan bir ayrlmadr.
Tasavvuf yr olup br olmamaktr / Gl-i glzr olup hr olmamaktr.102
Bunun anlam; herkese dost olmak, hi kimseye yk olmamak, gl bahesinde bir

gl olmak ama diken olmamak; gzel bakabilmek; dnebilmek; kul olduunun
farkna varabilmek ve onun dayanlmaz hafifliini yaayabilmektir Sorun deil zm
olmak, dmleyen deil dm zen olmaktr. Ancak bu durum ou zaman yanl
anlalmtr. Bu durum pasif bir hayat tarzna sahip olmak deildir. stn bir ahlaka
sahip olmak, hep verici olmak, cmert olmak demektir. Cmertlik her ne kadar bir
gnl zenginlii ise de madd tezahr iin varlkl olmaya da ihtiya duyulmaktadr.
Onun iin iyi bir i sahibi olmak, mal mlk kazanm olmak da gerekir. Tasavvuf ehli
deyince umumiyetle bir keye ekilmi, mnzev hayattan kopuk, toplumla alakasn
kesmi tipler hatrlarz. Bylesi anlay, tasavvufun icab deildir. El ite gnl Hakta
olmak esastr.103
Yunus Emre suf bir mtefekkir olarak ite bu esaslar dile getirir.
Gerek k olanlarun hemen dost sever cn

Undur kibr kinini ma uka terk ider can
Gerek k olanlarun yzinde nin olur

Dn guni turmaz akar gzleri yanun kan104
102
Dede mer Renye ait bu manzumenin tamam iin bkz. Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih
Deyimleri ve Terimleri Szl, Milli Eitim Bakanl Yay., Ankara 2004, III, s. 417.
103
104
Tatc, a.g.e., II, 364.
41
brahme Nemrd odn kdur glistn eyleyen

Ikdan n irdi bir nazar gl-zr old nr olmad
Yaradld yir ile gk Muhammed dostlgna

Levlk ana dell durur ansuz yir gk olmad105
O, aslnda yaanabilir bir ak felsefesinin kurucusudur. Bu felsefe, meselenin

teorik tartmalaryla uramak yerine, gndelik, pratik davranlar hayata geirmeyi
gaye edinir. Baka bir ifadeyle yaanabilir bir ahlak modelidir. deal insan yetitirmeyi
hedef alr. Uzun vadede ise ideal toplumu hedefler. nk ideal insanlar yetimeden
ideal toplum da olumaz. Yunusun yaad zamann olumsuz artlar hatrlanacak
olursa byle bir hedefin ne kadar nemli olduu daha iyi anlalr.106
Yunus Emre bir suf tefekkr insan107 olarak her ne sylediyse, ne yazdysa
bunlarn menei tamamen Kuran- Kerim ve Peygamberimizin hadis-i erifleridir. O,
bu dnceyi kiisel yorumlaryla zenginletirmi, gzelletirmi, iman bilgi ve
sanatla ahenkli bir tarzda birletirerek ondan yeni bir hayat ve insan gr karmtr.
Onda airlik ve dervilik bir aradadr. Fikirle kalp108, aklla gnl ahenk ierisindedir.109
Fakat fikr unsuru duygunun potasnda eritmeyi bildii iin hem gnle hem de zihne
seslenir. Bu bakmdan biz onda sadece fikr olan aramayz. Fikir bile bir ruh
gzelliinde karmza kar.110
105

107
Sf szc, Sf/sfliin mahiyeti ve zellikleri hakknda bkz. brahim Emirolu, Sf ve Dil,
nsan Yay., stanbul 2005 (II: Bask), s. 83-98.
108
Kalp, ruh, nefis ve akl kelimelerinin anlamlar, bunlarn birbirleri arasndaki farklar ve tasavvufta bu
lafzlarn farkl yansmalarnn neler olduu konusunda bkz. mm Gazzali, a.g.e., III, s. 8-13.
109
Sfinin bilgisi, tecrbesi ve sznn karakteri ile ilgili bkz. Emirolu, a.g.e., s. 98-115.
110
106
42
Yunus Emre tasavvufla, dolaysyla dinle ilgili, dine dair mevzularda, ou zaman
coan bir ruh haliyle, zaman zaman da retici iirler yazmtr. Onun ele ald konular
bu izilen erevenin dna pek de kmaz. Yunusun fark uradadr. O, anlatmlarn
yaparken kendi zihninde bir soyut dnya kurarak deil de, yaad madd dnyann
armlaryla, unsurlar ve bileenleriyle yazd iin, iirleri bakalarna gre daha
scak, daha itendir. Yazdklar, dinle ilgisi belli bir dzeyin stnde olan kitleye elbette
sempatik, duygu ykl ve hatta ok nemli gelir ama Onun farkl bir yn de vardr.
ada dnyann, dinden uzak zamanlarn rettii modern, dinle balar zayflam
insan da onun iirlerinden etkilenmekte, scak ve duygu ykl bulmaktadr. Dini, onun
anlatmyla tanyan ve seven pek ok kii vardr. Yaamn merkezinden kopmadan soyut
konular yazabilen ve bylesine hayatn iinde kalabilen bir yazarn da toplumda
sevilmesi kanlmazdr. Yunusun bu ynnde, ald tasavvuf terbiyenin katks ise
kuku gtrmez bir gerekliktir. Tasavvufun o derin sevgi gcn, balama ve ho
grme ilkelerini onun iirlerinde yeterince ve doyuncaya kadar bulmak mmkndr.
B. Yunus Emrenin Dnce Dnyasnn Ana Balklar
Yunus Emre gibi bir mtefekkir sufnin dnce dnyasnda pek ok ana balk
saymak mmkndr. Zira o, seksen yl aan mrnde zaman ve zemine gre
dndklerini, duygularn aklam bunlar dizelere dkmtr. Bu tez erevesinde,
ana konu, Yunus Emrenin genel manada dnce dnyasn incelemek olmad iin,
aadaki birka balk erevesinde Onun dnce dnyasnn bir ksm aktarlmaya
allacaktr.
43
a.
Sevgi-Ak
Ak, lgatte iddetli ve ar sevgi, bolluk ve bereket, bir kimsenin kendisini

sevdiine tamamyla vermesi, sevdiinden baka gzel grmeyecek derecede ona
dkn olmas demektir. Ak, gndz sefas veya itsarma anlamna gelen aeka
isimli otun adndan gelmektedir. Sarman kuatt aacn suyunu emerek soldurup
zayflatmas hatta bazen kurutmas gibi ar sevgi de sevenin sevdiinden gayrs ile
ilikisini kestii iin ak olarak adlandrlmtr.111 Kinatn temelinde ak ve sevgi yer
almaktadr. Zira tekvinin (yaratl) sebebi, sevgidir. Kenz-i Mahf hadisi olarak bilinen
ve kuts hadis olduu sylenen Ben gizli bir hazine idim, bilinmeyi sevdim ve kinat
yarattm.112 eklindeki rivayet, buna iaret etmektedir. Bu balamda ak, lemin
temelinde ve znde yer alan ilkedir denilebilir. Mevln Celleddin-i Rm, Gklerin
dnn akn dalgalarndan bil, zira ak olmasayd dnya donar kalrd.113
Demektedir. Bu ifadesiyle yaratln akla gerekletiini ve dnyann ak esas zerine
bina edilmi bir dzen ierisinde dndn anlatmaktadr. Tatcya gre, zde bir iken,
paralarda bin bir renkte tecell eder. Kiminde feryada kiminde gzyana dnr.
Kiminde zulm, kiminde bela olur.114
Yunusun btn felsefesini zetleyen bu anahtar szcn tek bir cmleyle veya
cmleciklerle tanm imknszdr. Zira Yunusa gre ak her eydir. Tanr aktr,
111
bn Manzur, Lisnul-Arab, Dar- Sadr, Beyrut: c. X, s. 251-252; Asm Efendi, Kmus Tercmesi,
stanbul 1276, III, s. 19.
112
Acln smail b. Muhammed, Kefl-Haf ve Mzlil-lbs Amma-Tehere Minel-Ehdsi al
Elsinetin-Ns, Beyrut 1351, c. II, s. 132. bn Teymiye hadis hakknda ne zayf ne de sahih senet
tamaz, uydurmadr demektedir. (. Hakk Aydn, Kenz-i Mahf, DA., Ankara 2002, c. XXV, s. 259).
Aliyyl-Kr ise, hadis olmamakla beraber sahip olduu anlam itibariyle ns ve cini bana ibadet
etsinler diye yarattm melindeki Zariyat suresinin 56. ayetine uygun olduu iin ayetteki bana ibadet
etsinler ifadesini baz mfessirlerin beni tansnlar eklinde yorumladn sylemektedir. bn
Arabye gre, Gizli bir hazine idim ifadesi nakil asndan sabit deilse de kefen sahihtir. Bu gr
pek ok mutasavvf tarafndan benimsenmitir. Konuyla ilgili olarak ayrca bkz. Ahmet Yldrm,
Tasavvufun Temel retilerinin Hadislerdeki Dayanaklar, TDV Yay., Ankara 2000, s. 98.
113
Mevln, Mesnev ve erhi, ev. Abdlbaki Glpnarl, MEB. Yay., stanbul 1973, c. V, 3855, s. 580.
114
Mustafa Tatc, Ak Bir Gnee Benzer, H Yay., stanbul 2009, s. 20.
44
yaratl aktr, doa ve doa olaylar aktr, insan aktr, insann btn duygular aktr,
din ve iman aktr, kfr ve isyan aktr, yaam ve lm aktr, cennet ve cehennem
aktr, yokluk ve varlk aktr. Ksacas her eyin z aktr ve her ey akn eseridir.115
Allah, kinatn temelini akla atmtr. Her ey akla balar, akla devam ederse
biter. Sevginin karmad hibir baar yoktur. Fuziliye gre de, lemde ne varsa
aktr. lim bile aksz olmuyor. Benliin meydan okumas, bir takm srlarn insanda
konumas ilimle akla ortaya kyor. Yunus Yaratln temelini de bu ilahi aka
balamtr.116
Kurn ve snneti, dnce dnyasnn mihenk ta olarak belirleyen Yunus Emre,
bu iki kaynaktan beslenmesini srdrm ve eserlerine de bunu yanstmtr. Kuran ve
snnet esaslarndan hareketle, iirlerinde insanlar Allah zikretmeye ve kardelie
davet eden Yunus Emre, bunlarla birlikte lm, fanilik, gurbet ve dervilik vs. gibi
konular da ilemitir.
Btn bunlarn yannda Onun iirlerinde en ok iledii konu ilahi aktr.117 Ona
gre ak makam yce bir makamdr.
Ik makam- lidr, k kadm ezeldr / Ik szini syleyen cmle kudret
dilidr.118
Demircinin tabiriyle, vahdet-i vcud inanna gre, nasl ki her zerre Allahn
isim ve sfatlarnn birer suretle tecellisi ise, her varlk ayn zamanda bu ezel ak kendi
dilleriyle terennm etmektedir.119
115

Vahap Kabahasanolu, Yunus Emrenin irinde ada Bir Yaklam, Marmara niversitesi
AEF.Yay., stanbul 1993, s. 31-32.
117
Yunus Emrenin iirlerinde iledii ilah akla ilgili yorumlar iin bkz. Mehmet Demirci, Yunusta
Hak ve Halk Sevgisi, H Yay., stanbul 2008, s. 43-109.
118
Tatc, Yunus Emre Divan, II, s. 39.
119
Mehmet Demirci, Yunus Emrede lah Ak ve nsan Sevgisi, s. 11.
116
45
Mevlanaya ak nedir? diye sorulunca onu aklamaya almam, sadece

benim gibi ol da bil!120 cevabn vermitir. Yunus da ak tarif edilmez olarak gsterir:
Ik hibir nesneye mesel balasam olmaz / Dny v ahretde ne dutsar k

yirin121
Yunus Emre, akn yle iten ve yle derinden yaar ki kendi cann Allahn
yolunda feda etmekten hi ekinmez. Zaten Ona gre can, Canann yoluna feda
etmeye hazr olmayan birinin Canan bulmas da mmkn deildir.
Yunus ver cann Hak yoluna / Can vermeyince Canan bulunmaz122
Ikdur bu derdin derman, k yolna virdm can

Miskin Yunus dir ya Gan, bir dem ksuz kalmayayn123
Yunus Emrenin Cananndan istedii ey, benliinin Onda yok olup tamamen
Ona ait olmas, ak susuzluunu ancak byle doyurma arzusudur. Ak bu dzeyde
yaamak, Yunusa gre lmszlktr, bu dnyada ak iin len, yani benliini nefsini,
lmeden nce ldrebilen artk gerek lmszl yakalam saylr:
lahi bir ak ver bana, kandalm bilmeyeyim

Yavu klaym ben beni, isteyu ben bulmayaym
120
Thirul-Mevlev, erh-i Mesnev, stanbul, 1963, I, s. 63. Bu konuda mstakil bir alma iin bkz.
brahim Emirolu, "Mevln'da Ak fade Etme mkn ve Ak Betimlemeleri", DE. lhiyat
Fakltesi Dergisi, zmir 2009, Say: XXVII, Yl: 2008, s. 1-40.
121
122
123
Tatc, a.g.e., II, s. 263; Toprak, a.g.e., s. 63.
46
Al gider benden benlii, doldur iime senlii

Bu dnyada ldr beni, varp anda lmeyeyim
yle hayran eyle beni, bilmeyeyim dnden gn

Daim isteyeyim Seni ayruk naka kalmayaym124
Yunusun anlatmak istedii, nefsin esaretinden kurtulmak, yaratln gereine

uygun olarak yoklukta var olmaktr. Dnyann mal, mlke dair her varl hatta kadn
ve ocuklar geici olup125, lm gibi tek gerekten sapmaya birer vesile olsa da botur.
Allah sevgisinden baka hibir eyi sevgilerin zerinde tutmamak esastr. Yunus Emre
iirinde; Beni Sana ibadet etme konusunda Sana yaklama konusunda Seni zikretme
konusunda yle bir hale getir ki ben kendimden geip gemie dair her eyi unutaym
daima Seni hatrlayaym. Senden baka sevecek, Senden baka snacak baka bir
yaratcya brakma. Sen Hlksn, her eyi yaratansn. Sen yaratlmam yaratmsndr.
Demektedir.
nsan aslnda bir sevgi varldr. Sevginin yegne kayna olan Allah, onu
severek yaratmtr ve ilk nce kendisi severek insana sevmeyi retmitir.126 nsann
bedeni topraktan yaratlmtr ve dolaysyla lmldr ama ruhu lmszdr, bedende
kald sre ierisinde yani insan dnyadayken, geldii ze yani aslna Allaha dnme
124
Tatc, a.g.e., II, s. 263; Burhan Toprak, Yunus Emre Divan, s. 63.
O kfre sapan/inkr edenlere gelince, onlarn ne mallar ne de evlatlar Allah(n azabn)a kar
kendilerine asla fayda vermeyecektir. Onlar ate ehli (cehennemlik)dirler; onlar hep orada kalacaklardr.
Bkz. Al-i mran, 3/116; Kehf, 18/46.
126
Yalnz sevgi zerine kurulmu bir ahlak olabileceini syleyen lken, szlerine yle devam eder:
Eer yaptmz hareketi ondan hibir fayda ve hibir tatmin beklemeden yapyorsak: yaptmz
hareketi yalnz iimizden gelen sonsuz bir evkin kudretiyle icra ediyorsak, bu hareket gerekten ahlk
olabilir. Byk lkcler (idealistler) ak ahlakna ulaanlardr. Yarn insanl fiil haline koyacaklarsa,
yalnz ak ahlakna ulaanlar olacaktr. Bu bilgiler iin bkz. Hilmi Ziya lken, Ak Ahlak, Demirba
Yay., Ankara 1971, s. 72-73.
125
47
zlemi iindedir. Yunus da kendini k olarak niteler ve Dostuna kavumak

istediini her frsatta yineler:
n dost dosta kavud yz bin kelm dand

mmetiyn ald oldur Resl- Mutlak127
Yunus Emre k olm, mauka derdinden lmi

Girek ern kapsnda hlim arz itmege geldm128
klarn gnl, gz, muk depe gitmi olur

Ayruk surette ne kalr, nice klar zhd129 tat130
lm denilen olay vuku bulunca insann bedeni dalr, kendini oluturan elere
ayrlr. inde insann da bulunduu tm varlk evreni, ansr- erbaa denilen toprak, su,
ate ve hava olarak saylabilecek drt temel unsurdan kurulmutur. Aslna baklrsa bu
drt ilke yaratlmtr, onlar yaratan da Allahn bizzat kendisidir. Varlk lemi,
yaratlan bu drt ilkenin farkl oran ve evsafta karmndan olumutur. Dier
varlklardan farkl olarak insan, kendini yaratan Varlk ile iletiimini devam ettirir. Bu
iletiim ekli sevgidir. Ancak, insan, bu madd dnyada Yaratanndan ayr kalmtr.
Bu ayrlk insan, yaam boyunca Yaratcsn dnme, ona zlem duyma, tekrar Ona
dnebilme arzusuyla kar karya getirmitir.
127

129
Tasavvuf erbabna gre haramda zhd arttr, helalde ise fazilettir. nk kul haline kreder,
sabreder, Allah Telnn kendisine ayrd ksmete raz olur ve Rabbnn ihsanna kanaat getirirse, bu
durumda az mal ile iktifa etmek, dnyada zengin ve rahat olarak yaamaktan daha mkemmel ve daha
iyidir. Kueyriye ait bu satrlar iin bkz. Kueyr, a.g.e., s. 253.
130
128
48
Ben ksuz olmazan k olcak ben lmezem

Ikdur haytm hslu kdan gayrsn bilmezem131
Sevgi, ayrtrc deil, insanda birletirici, btnletirici bir eilim niteliindedir.

Yunus Emre, sevgiyi Allah Tel ve Onun yaratt tm varlklara kar duyulan bir
yaknlk, bir eilim diye anlar. Sevginin gerei udur: Yce Yaratcya bir baka
ifadeyle gerekten Var olan ve Varl kendinden baka bir eye muhta olmayana,
lmsz olana kavumak, onun varlnda btnle ulamak, Onsuz olamamaktr:
Yoluna basaldan kadem, varlm kldm dem

Gzden rlma sen bir dem ki sensiz ben olumazam132
Senin yoluna girdikten sonra, senin sevginin sevgilerin en gzeli olduunu

bildikten sonra benim varlm yokluk haline geldi nk ben hilik lemindeyim, sen
her eysin ben hiim, senin karsnda bir damla bile deilim. Eer Senin yolundan
ayrlma noktasnda bir yanlla dersem benden merhametini esirgeme beni yolundan
ayrma. nk ben sensiz manaszm. Sen olmadan benliimi bilemem.
Bu bak asyla insan, Allahn ahlakyla ahlaklandndan ya da kendi varln
Onun varlnda yoklua dntrdnden dolay, kendini seven dolaysyla Rabbini,
Rabbini seven de bil vesile kendini sever. Zaten sevgi kendini bakasnda, bakasn
kendinde bulmaktr. Sevginin olmad yerde, fke, krgnlk, zlme ve birbirinden
kopukluk gibi olumsuz durumlar ortaya kar. Sevginin deerini sadece onu yaayan
yani seven bilir. Sevmek de bir olgunluk, bir farkndalk ve bilgelik gerektirir.
Rabbinden gerei gibi habersiz olan, Onun nurundan istifade etmemi bir gnlde
131
132

49
sevginin de elbette yeri olmayacaktr. Gerek manada sevmesini bilen kendini

ncelemez, cann ikinci planda tutmasn bilir:
Aklum bauma gelmedi k arbn tatmaynca

Kandalum bilimedm girek ere yitmeyince133
Niderz biz hayat suyun, can yamaya verdik

Cevherleri sarraflara, madeni yamaya verdik134
Yunus iin dnya nimetleri botur. Hayat sana ulama noktasnda zaman
dilimlerine sktrlm ve gerek kavuma ann bekleyen bir vastadr. Biz
kendimizden getik bu can senin yolunda her trl acy zdrab ekmeye hazrdr ki
canmz senin yolunda vermi olmamzdan dolay ondan daha deerli olan nimetleri de
senin yoluna gitmede engel ise imdiden brakmaya niyet ettik.
Sevgi, karlksz bir duygudur. Kesinlikle bir kar arac deildir ve saylamaz.
te bundan dolay seven kii, bu yaptnn karln beklemez. Dost olan kii gerek
manada seven yani k olan kimsedir. Sevgiyi insana reten de zaten onu karlksz
sevmitir.
Ne bilmegn bilmekdrr, ne glmegn glmekdrr

Son menzilin lmekdrr, duymadnsa aktan eser
133
134

50
Ger bu srr duyaydn, ya bu gam yiyeydin

Yerinde eriyeydin, gideydi senden bu kr br
Bildik gelen geer imi, bildik konan ger imi

Ak arabn ier imi bu manadan her kim duyar135
Yunus Emre yukardaki beyitlerde yle der: Aktan payesi olmayanlarn son
dura lmdr. Ama klar lmez. lmek Hakka kavumak deildir. Hak, yaanan
dnyann anndadr ama bu hak aknn farkna varmaktr.
Biz senin bir czn olduumuz iin sen de el-lim sfatna sahipsin. Her eyi sen
bilirsin her eyden senin haberin vardr. Bizim bilgimiz senin msaade ettiin orandadr.
Ben bu kk bilgimle sana ulama noktasnda sknt ekiyorsam bu bilgi de
deildir. Sana ulama noktasnda ulatm zevk de zevk deildir nk Sana ulamak
noktasnda daha gerei tanmlayamadm. nsann en son noktas kendi Yaratcsna
ulamaktr. Eer Yaratcya kavumay iki sevgilinin birbirine kavumas olarak
grrsen bu hi zor gelmez insana.
Eer bu srr duymu olsaydn gamdan ve kederden kendine gelemezdin. Daima o
byk sevgiye, o byk Yaratcya kretme noktasnda kendini sorumlu hissederdin.
Onun verdiklerine kar eer iinde biraz akl ve mantk varsa bizim hibir ey
yapmadmz konusunda utancndan yer yarlp iine girerdin. Keke varln ve
zenginliini brakp esas varla ve esas el-anye dnm olsaydn.
ayet ilahi aktan nasibin yoksa gerek anlamda bir ey bilemezsin. Yani irfandan
nasibin olamaz. Byle insanlarn neesi de ancak masva ve dnyalk sebeplerledir.
135
51
Hlbuki gerek nee tasavvuf ve ilah sebeplerle olandr. Bu coku ve needen nasibi
olmayan insanlarn dnyevi elencelerle geirdikleri hayatlar bir gn lmle
neticelenecektir. Daha kts ise kalplerinin lmdr. ayet hayatn hakikati olan srr
duyabilseydin ya da bu srra ulaabilecek ile (gam) eitiminden geseydin ve orda
fazlalklarndan kurtulup ruhen hafifleseydin (eriyeydin) sen dnya megalelerinden,
yklerinden (kr br) kurtulurdun. Bunlar senden giderdi. Marifetullahtan nasiplenen
insan ilahi ak arabndan iecek kvama bir gn ular. Marifetullahn balangc
insann bu dnyada geici olduunu ve her nefsin bir gn lm tadaca uurunu
derinden hissedebilmesidir.
Bildiimiz bir ey vardr bu dnya bir misafirhanedir. Buraya gelen insanlar
misafirdir esas ebedi yer ahirettir. Bundan dolay bu dnyann alna hilesine aldanp da
gerek ak, gerek sevgiyi brakma. Bu mana hazinesine dalanlar bu ak arabn
bilenler bu sevginin tadna varmlardr.
Evet, ak; her eyin asl, esas, yapan ve yaratandr. Hakkn bir ad da aktr.
Her eyi sevgi yaratm her ey sevgiden tezahr etmitir. Varlk, akn kuvveden fiile
kmasdr. Cenab- Hak kullarna, Ben sizi seve seve yarattm demektedir. Tezahr
(grnen) eden varlk, bir ad da Zhir olan Allahtan ayr mdr? Tabii ki hayr!
Zuhrun sebebi ak ise, mazhar (yani grnenleri) Allah iin sevmek, gerekten
muku sevmek demektir. Fakat naka aksz ve Allahsz bakmak insann perdeye
taklp kalmas demek olacaktr. Hz. Msrnin syledii de budur:
Her eye mahlk gzyle baksan ol mahlk olur

Hak gzyle bak ki b-ek nr- Yezdn andadr
52
Evvel ezel bezminde kim dost yzin grdyse

Anun cndr k sor ondan ak haberin
(Ezel bezmi (elest meclisi)nde dost yzn ilk kim grdyse, gerek k odur,
onun cndr / ruhudur/. Sen ak haberini / Cenb- Hakkn birlik srrn / o kiiden
sorup ren!)136
Kendisi dndaki yaratlmlar, varlk lemi, Sevdiinin elinden kan mamuller

hkmnde olduundan, eren kiinin kendi dndaki dnyayla ilikisi, yine sevgi temelli
olur. Oradaki her varla saygs, sevgisi vardr. Bu erdeme ulam, varl bu bak
asyla alglayabilen kiide ahlaki faziletlerden sz etmek mmkn olur. Erdem,
alakgnlllk, eli aklk, yetkinlik, olgunluk bir btnlk iinde bu kiide bulunur.
Eren iin mal-mlk, bunlarn azl, okluu bir l deildir:
unlar ki oktur mallar, gr nice oldu hallar

Son ucu bir gmlek imi, ann da yoktur yenleri137
Yunus yukardaki dizelerde, Dnyann mal, mlk, saltanat, sahip olunabilecek

her ey, eler, ocuklar ve ziynetlerin tamam, tm tutkular ve arzular kendini Allaha
vermek isteyen iin birer tuzaktr. der. Kii ne zaman onlarn sevgisini czi, Allah
sevgisini klli olarak hissetse doru yolda olmaya ynelmi demektir. Klli nefsin
Zikatul-Mevt ibaresince kendimizi gerek sevgiye ve gerek hesaba altrmalyz.
Dnya, sahip olduklaryla ebedi kalacan uman insanoluna lm gibi bir gerei
unutturmaya bir sebep olsa da; netice itibariyle gidilecek yer Onun huzurudur. Yunus,
136
137
Tatc, Ak Bir Gnee Benzer, s. 117-118.

Tatc, Yunus Emre Divan, II, s. 354; Toprak, a.g.e., s. 66.
53
dnya malnn dnyada kalacan, lmden sonra bedenler dnda kii ile gidebilecek
tek cismani eyin kefen olduunu ve ann da yoktur yenleri diyerek iine dlen
aresizlii, boluu, bir ibret olmas ynyle vurgular.
y k eri a gzni, yir yzine klgl nazar

Gr bu latif iekleri, bezenben, Hakka gider138
Ayrca beyitte insann etrafna bakp tefekkr etmesi ve Hlkna ulamas da

tavsiye edilmektedir. Yeerip renklenen tabiata bakp gzellikleri temaa ve tefekkr
etme anlamnn yannda canlanan hayatn bir gn sona erecei de vurgulanmakta,
insann hayatnn fanilii ifade edilmektedir. (Peki, onlar) yeryzne hi bakmazlar
m? Biz orada her iftten /her eitten nice gzel bitkiler bitirdik139.
Benim bunda kararm yok, ben bunda gitmee geldim

Bezirgnem metam ok, alana satmaa geldim
Ben gelmedim davi iin benim iim sevi iin

Dostun evi gnllerdir, gnller yapmaa geldim140
Severim ben Seni cndan ieri / Yolun vardr bu erkndan ier

erat141, tarkat yoldur varana / Hakkat meyvesi andan ier
138

uar, 26/7.
140
Burhan Toprak, Yunus Emre Divan, s. 150; Tatc, a.g.e. II, s. 176.
141
Tasavvuf stlahta; ubudiyete smsk sarlmak hakkndaki emir anlamna gelen eriatla mukayyed
olmayan hibir hakikat makbul deildir. eriat, halka mkellefiyetler getirmitir. Kueyrnin
aklamasna gre eriat; emredileni ifa etmek, hakikat ise Allahn kazasn, kaderini, gizledii ve
aklad eyi grmektir. Bu bilgiler iin bkz. Kueyr, a.g.e., s. 216.
139
54
Dnin terk edenin kfrdr ii / Ol ne kfrdr, mndan ier

Beni bende demen, bende deilim / Bir ben vardr bende benden ier142
Yunus Emre yukardaki beyitlerde, Allaha olan sevgisini yle iten anlatr ki,
Seni ben canmdan ok severim, sana ulamak iin bu yollardan gemek gerekir. der
ve devam eder: Sana ulamak iin eriat ve tarikat ancak birer yoldur. Hakikat makam
bunlardan sonra elde edilir. (eriat- tarikat- marifet- hakikat) Dini terk edenin ii
(durumu) kfrdr. (kfr, Arapada rtmek anlamndadr. Tasavvufi olarak kfr,
yce hakikatleri, Marifetullah rtmek, yani srr f etmektir. O yzden imandan
ieridir. Beni bu grdnz beden olarak alglamayn. nk bende, grlmeyen bir
(baka) ben vardr. Ben Hakkn varlnda kendi vcudumu yok etmiim, bu
grdnz sadece cesettir.
Cennet Cennet dedikleri birka kkle birka huri

steyene ver sen an, bana seni gerek seni
Yunusdrr benim adm, gn getike artar odum

ki cihanda maksudum, bana seni gerek seni143
Bu dnyann misali benzer bir deirmene

Gaflet onun sepeti, bu halk onda ne144
142
Toprak, a.g.e., s. 160; Tatc, a.g.e., II, s. 278-279.

Tatc, a.g.e., II, s. 368; Benzer ifadeler iin bkz. II, s. 235, Toprak, a.g.e., s. 114.
144
Tatc, a.g.e., II, s. 303; ztelli, a.g.e., s. 59.
143
55
Akn odu cierimi, yaka geldi, yaka gider

Garip bam bu sevday, eke geldi eke gider
Kr etti firak canma, k oldum ol Sultana

Ak zincirin dost boynuma, taka geldi, taka gider145
Her kim Dost sever ise, Dosttan yana gitmek gerek

i gc dost olucak, cmle iten olur zat146
Yunus Emre ne pahasna olursa olsun Sevdiinden ayrlmak istemez. Hayatta tek
istei, yara olarak grd, Sevdiinden ayr olma durumunu yaamamak, yani
Ondan hi ayrlmamaktr. lme gelince; lm, Onun zihninde ayrln deil,
Yaradana kavumann balang noktasdr:
Ayrma beni senden Yaradan

Der lrm ben bu yaradan
ldm iin gam m ekerim

Alr canm bir gn Yaradan147
Allahn ak ile yaamay o denli zmsemitir ki Divannn pek ok yerinde bu

memnuniyetini izhar eden szler sylemi, Allahn akndan mest olduunu
tekrarlamtr:
145

147
146
56
Adn dolal ellere, senden nian almazam

Akn ile mest olal, Cennetlere kalmazam148
Akn maddiyata dayal yn yoktur, olamaz. Kii, sevdii eyi maddi bir
beklentisi olduu iin seviyorsa bunun adna gerek anlamda ak denmez. Yunus
Emre tam da bu noktada Allahn cennetini sevenin, kendi kastettii anlamda k
olamayacan bildirir. Ona gre k olmak miskin olmaktr, Hakkn yoluna teslim
olup bu teslimiyetini gstermektir.
Yunus aadaki beyitlerde mminlerin zelliklerinden su ekilde bahsetmitir; o,
cennet beklentisinin mminler iin bir tuzak olduunu "Umak dahi tuzam mmin
canlarn tutmaa" msrasyla dile getirmitir. nk Ona gre asl nemli olan Allahn
rzasn kazanmak ve cemlullah grmektir. Yunus a gre mminlerin "efkatli ve
merhametli olmasn dile getrir.
k m derim ben ana, Tanrnn uman seve

Umak hot bir tuzaktr, eblehler cann tutmaa
k olan miskin olur, hak yoluna teslim olur

Her ne dersen boyun tutar, are yok gnl ykmaa
Hakkn gerek klar, istemezler Cennetleri

Cennetten dahi ileri gider, makamn tutmaa
148
57
Bildik gelenler getiler, grdk konanlar gtler

Ak arabn ien canlar, uymaz gmee, konmaa
Tutulmad Yunus can, geti Tamudan, Umaktan

Yola dp Dosta gider, ol aslna uyakmaa149
Yunusa gre; Tasavvufi anlayta bezm-i elest ruhlarn ana vatandr. Burada
verilen szdeki sadakatin snanma yeri olan dnyaya gnderilen ruhlar, burada eitli
engel ve tuzaklarla kar karya kalrlar. nemli olan bu imtihan baarp fenafillha
ulaabilmektir.
Yunus, gerek k iin asl hedefin, cemalullah olduunu vurguladktan sonra, bu
yolda ne cennet arzusunun ne de cehennem korkusunun bir ey ifade edemeyeceini
ifade eder.
Bu satrlardan Yunus Emrenin cennet gibi bir nimeti teptii, hor grd,
mkfat olarak istemedii gibi bir sonu karlmas yanl olur. Yunus Emrenin
anlatmaya alt ey; Allah, cenneti olduu iin, mkfat verecei iin sevmenin
yanl olduudur. Allah Tel sevilecekse, seviliyorsa bunun gerekesi cennet
olmamaldr. Sylenmek istenen ey, verilmek istenen mesaj budur. Yoksa Yunus Emre
de cenneti herkes gibi arzular. Ancak O, cenneti Allahn cemlini grebilecei iin
ister:
Sensin benim canm can, Sensiz kararm yokdrr

Umakta Sen olmaz isen, vallah nazarm yokdrr150
149
150

58
Benim canmn can sensin. Sensiz varlm, kiiliim bile yoktur. Eer sen
yoksan yemin ederim cennette bile gzm yoktur. Yunus bu beyitle tasavvufun asl
amac olan marifetullh ve fenafillha iaret etmektedir. Cennet beklentisi ile yaplan
ibadet ve taat sonuta menfaat iermektedir. Oysa k srf Allah sevdii ve Onun
rzas iin yapar kulluunu. Onun en byk dl Didar olacaktr
Dervilik, Hak olmak, dnyann gsterili ve insan kendine eken cazibeli
yanna kymet vermemei gerektirir. Dnyada var olanlarn dnyada kalacaklar
bilincine sahip olmay gerektirir. Gerek olanla geici olann farknda olan Yunus Emre,
dnya nimetlerinin Sultan Sleymana bile kalmadn kendi ahsnda insanlara
anlatmak isterken unlar syler:
Bu dnya kime kald, kimi berhudr kld

Sleymana olmad, ann berhurdarl151
Devamla, dnya varl gvenilecek, elde edildiine sevinilecek bir varlk da

deildir, geicidir. Geici olan elde edilince de sevinilmez. Sevginin batp gidenlere,
kaybolanlara, geici olanlara ynlendirilemeyeceini insanla reten sembol isim
brahim Peygamberdir. Onun at yolda ilerleyen Yunus Emrenin, dnyann
geiciliine dair syleyecekleri vardr:
Gel imdi Miskin Yunus, nen var Hakka harc eyle

Grdn elinden gider, bu dnyann varl152
151
152

59
Ak yle bir kimyaya sahip ki mauk yoluna feda olmay gze alan k,
sevgilinin rengine brnmeye balar. Aksi halde sadece benlii eriterek, yokluk bir
nian sanlr. Oysa smail gibi Kur'ban olmay gze alan kii, Ko'un mjdesiyle,
varln, insanlk tarihine altn harflerle yazdrr. nk o, en gzele balln asla ona
yokluk getirmeyeceine derinden inanmtr. Varla balanan var olur. Bu anlamda
Yunusa gre, smail'in kurban olmaya rza gsterii bir fidye olarak Ko'u, bir irtifa
sembol olarak Arafat' baheder. Zira Arafat, kendini bilmenin zirvesidir. (Arapa,
arefe bilmek anlamna gelir). "Arafat Dadr bizim damz/onda kabul olur bizim
duamz" diyen Yunus, Huzur'da kabul edilme ile insann kendini bilmesini, bir dorukta
kesitirir. Asl var olma da gzele hayran olarak, onun rengine brnmekle mmkndr.
k oldum ol ay yze, nisar oldum bal aza

Nazar kldm kara gze, siyah oldum kaa geldim153
te ak, seveni, karaka olarak, gzelliin bir paras haline getirmektedir. Var
olmann en gzel yolu da budur. nk bu sayede kii, kendini gzel ve kusursuz
olann bir paras olarak grdnden, benlik engeli hem kendiliinden ortadan
kaybolmakta
hem
de
en
noksansz
ekilde
kendi
varln
(btnleerek)
seyretmektedir.154
Yunus Emre kendini tanmlarken ak eri tabirini kullanr. Belki de kulluunun
farknda olan bir Allah dostunun kendini tanmlamas istendiinde verilebilecek en
153

Aliye nar, Yunus Emrede Sufizim zmlemesi Olmak ya da Olmamak, I.Ulusal Yunus Emre
Sempozyumu, Yunus Emreyi Anlamaya Doru, Karaman Valilii, Karaman 2010, s. 260.
154
60
gzel cevap budur. Yunus Emre, ak eri olmaktan son derece memnun gzkmektedir
nk O bu sayede Dosttan yana olduunu ortaya koymu olmaktadr.
Ey ak eri a gzn, yeryzne eyle nazar

Gr bu latif iekleri, bezenben, geldi geer
Bunlar byle bezenben, Dosttan yana uzanuben

Bir sor ah sen bunlara, kancerudur azm-i sefer155
Ak ehli iin Dnya, tuzaklarla dolu olsa da Allahn gzelliklerinin grld bir
yerdir. Yunus yukarda ki beyitlerde dnyadaki gzelliklerin, gerek k iin, Dosttan
birer haber olduunu vurgular.
k Yunusun fedakrl, Divannda eitli defalar okuyanlarn karsna kar.
Bir baka yerde Yunus Emre, yoluna cann feda edebilecei Rabbine yle dua eder:
k Yunusun budur ii, yoluna fedadr ba

man et bize yolda, deyem alayu alayu156
Yunus Emre ne aradn bilen ve aradn bulan bir tasavvuf yolcusudur. Arad
eyi bulunca, baka varlklarn hibiri onu ne sevindirir, ne de yok olanlar onu zebilir.
O, akyla avunur ve sadece akn ister:
155
156

Toprak, a.g.e., s. 128; Tatc, a.g.e., II, s. 367.
61
Akn ald benden beni, bana seni gerek seni

Ben yanarm dn- gn, bana seni gerek seni
Ne varla sevinirim, ne yoklua yerinirim

Akn ile avunurum, bana seni gerek seni157
k olan kii, cann, kurban etmesini bilen kiidir. Cann n planda tutan,
sevdii iin, ak iin fedakrlktan kanan gerek k olamaz. Ak vermek ister. En
deer verileni vermek ister. nsan iin de en deerli ey kukusuz candr. Bu adan,
cann vermeye hazr olmayan, cann vermekten geri durann akndan kuku duyulur.
Yunus Emre, slam geleneinde bilinen smailin ocuk yata cann kurban olarak
vermeye hazr olduunu gstermesi rneine atf yaparak Gerek smail olmay
arzuladn ifade eder:
Dost oldu bize mihman, bunca yl bunca zaman

Gerek smailleyin, kurban olasm gelir
Erenleri nazar topra gevher eyler

Erenler kademinde toprak olasm gelir
Miskin Yunusun nefsi drt tabiat iinde

Aka can srrna, pinhan varasm gelir158
157
158

62
Yunus Emre bir eyden dolay son derece mutludur: O, Allaha k olmu ve bu
akna karlk bulmutur. Gerisi hi de nemli deildir artk. Bu sevda, ekilmeye
deer bir sevdadr. Hele Yunus Emre gibi bir garibin bana gelen bu durum, yle ho
sonular vermesi umulan, yle can atlan bir durumdur ki; ak bir zincir olsa Yunus
Emre bu zinciri boynuna takmaya oktan hazrdr:
Akn odu cierimi yaka geldi yaka gider

Garip bam bu sevday, eke geldi eke gider
Kr etti firak canma, k oldum ol Sultana

Ak zencirin dost boynuma, taka geldi, taka gider159
Ak zincirini boynuna takan Yunus Emre, dervilik yoluna yolcu olmu ve bu

yolculuun gereklerini yerine getirme abas iine girmitir. Yolculuk meakkatlidir.
Yolculuk sabr gerektiren bir sretir. Yolculuk eitli tehlikelere kar tedbirli olmay,
bu tehlikelerden korkmadan mcadele edebilmeyi gerektirir. Yunus Emre btn bunlara
razdr ancak Sevdiinin rahmeti olursa, zorluk olarak gzken durumlarn zorluk
olmaktan kacan da bilmektedir:
Sonu olarak diyebilirizki ak, Yunus Emre iin hayatn zn oluturur. Ona
gre aksz bir hayat ve dnya dnlemeyecei gibi aksz bir insan da dnyada
yaamyor demektir. Yunus, hayatn akla deer kazanacan ve akla canlanacan
savunur. O, btn benliini ilh ak potasnda eritmi bir mutasavvftr. lh ak,
Yunus Emre'de hayatn gayesi olmu ve o, ruhunu ilh ak duygusuna tercih etmitir.
159
63
b. nsan
Arapa olan insan szc ins kknden tretilmitir. Beer anlamndadr.
Erkek veya dii her iki bireyi de ifade eder. Bu szcn ens, ns ve ns olarak
oulu yaplr. Etimolojik adan unutmak anlamna gelen nesyden geldiine
ynelik rivayetler vardr. Bu balamda bn Abbs, nsan verdii sz unuttuu iin bu
ismi almtr
eklinde bir yorum yapmaktadr. nsan szcn, almak, uyum
salamak manasna gelen uns szcyle ilikilendiren dil bilginleri olmutur.

Kurn- Kerimde 65 yerde insan, 18 yerde ins ve bir yerde de ins szc
gemektedir. Ayrca Kurnn 76. sresinin ad da nsandr.
Kurna gre insann madd ve manev yaam 9 aamada ele alnabilir.
amurdan szlm hulsa ilk aamadr. Bu aama maden, bitki ve hayvan
oluumlarn da ihtiva eder. Rahimdeki nutfe aamasnda dllenme meydana gelir.
Alaka aamasnda canl rahime tutunur. Mudga denilen drdnc aamada organlar
meydana gelmeye balar. Beinci aamada kemik, altnc da kas ve sinir sistemleri
oluur. Yedinci aamada insann biyolojik safhas tamamlanr. Sekizinci evrede lm,
dokuzuncu ve son evrede ldkten sonraki dirili gerekleir.160 nsan Allahn hi
phesiz en byk mucizesidir.161
Dersin: Kiinin tkati neymi, gcn ne?
Bir dev gibi davranan ilerin en gcne!
nsan dediin, insan olur gerekten,
Sahipse eer kendini amak gcne!162
160
bn Manzr, Lisanul-Arab, ns ve nsan maddeleri, Beyrut 1987; el-Frzabd, el-KmsulMuht, ns ve nsan maddeleri, Kahire 1952; el-sfahn, Rgb, el-Mufredt, ns maddesi, Kahire
1961; Kutluer, lhan, nsan, DA, stanbul 2000, XXII, 321-323.
161
Mahmut Sadettin Bilginer, Allah ve nsan, Baha Yay. stanbul 1969, s. 27.
162
Arif Nihat Asya, iirler, s. 89 (rnekleriyle Trke Szlk, II, s.1402den naklen.)
64
Arif Nihat Asyann kaleminde bu dizelerde insann tanm kastediliyor deil ise
gerekten zor ve karmaktr. nk insan, yap itibariyle tekdze deil, karmak ve
ok ynldr.
nsan Denen Mehul'n yazar Alexis Carrel kitabnn ba tarafnda bu gerei
dile getirir: nsan son derece kompleks ve paralanamaz bir btndr163. Bu btnlk
iinde insan, kendini tanmaya almtr. nsann, kendisini tanma sorunu, dinin
Tanry tanma sorunuyla atba gitmektedir164. Her bilim dal, insan iin, kendi
alannn gzlyle bir tanmlama yapmtr. rnek olarak klasik ekonomi bilimine
gre, srf menfaatinden dolay harekete geen ve yalnzca retici ve tketici boyutuna
indirgenen "homo economicus" vardr165. Bu tek ynl tanmlamalar acaba kompleks
bir btnlk olan insan ne kadar tantrlar? Elbette ok snrl bir ynn anlatabilir.
nsann kapsaml bir tanmna ulamak da pek kolay grnmemektedir. Her ne
kadar herbir birey insan rkn temsil etse, insan trnn zgl bir rnei, hem
"kendisi", hem de "herkes" olsa ve zellikleriyle bir birey bu anlamda esiz olan insan,
ayn
zamanda insan
rknn tm zelliklerinin
temsilcisi saylabilse
de166,
mensuplarnn, duygular, parmak izi, becerileri birbirinden ayr olan bir topluluun,
efrdn cm ayrn mni bir tanmna ulamak zor grnyor.167
nsann tanmnn zorluunun yannda, onun yaam tarz da dikkat ekicidir.
Uygarlk tarihinde insanlar nerede boy gstermise, bu hep toplu halde olmutur, zaten
toplu halde srdrlmemi hi bir yaam biimi yoktur. Bunun sebebini aklamak zor
deildir. Hayvanlar dnyasnda egemen bir yasa, temel bir kural vardr; buna gre,
163
Alexis Carrel, nsan Denen Mehul, Hayat Yay., stanbul 1973, s. 9.

Erich Fromm, Sevme Sanat, (ev.: Itan Gndz), Say Yay., stanbul 2000, s. 39.
165
Garaudy, slam ve nsanln Gelecei, (ev.: Cemal Aydn), Pnar Yay., stanbul 2000, s. 144.
166
Fromm, Kendini Savunan nsan, (ev.: Necla Arat), Say Yay., stanbul 1998, s. 47.
167
mer Mftolu, Vahiy Kaynakl Metinler Balamnda Dinin Balaycl ve nsann zgrl,
Ankara Okulu Yay., Ankara 2006, s. 112.
164
65
doada gl saylmayacak trler bir araya gelerek yeni gler edinir ve kendilerine
zg yeni bir biimde da kar etkinliklerini srdrmeye alr. nsanlarn da bir araya
gelmesi, byle bir amaca ulamak iindir; dolaysyla, insan ruhu da toplu yaamn
koullaryla dpedz yorulmutur168.
Toplu halde srdrlen bu yaam, "srsel" bir yaam olmam, insan, kiisel
zelliklerini tanyabildii lde kendini gerekletirebilmitir. Bu anlamda kendini
gerekletirme, bireyin, "ben kimin, konumum nedir, var olu nedenim ve amacm
nedir?" gibi var olusal sorulara verecei cevaplar dorultusunda ekillenir. Kiinin
kendine sorduu sorulara verecei cevaplar, kendini ne kadar tandn; snrllklarn
ve gcn ortaya koyarak kendini gerekletirme srecinde ulaabilecei noktay tayin
eder169.
Birlikte yaama, insann nce kendi iindeki, sonra lemdeki btnl
yakalamasnda nemli bir etken olmutur. Bazen o, topluluk iinde yaamn
srdrmesine ramen kendi iinden kamam, etrafndakileri anlamlandramam,
yalnz kalmtr. Bu yalnzlk onun kendi tercihinin sonucudur ve aslnda kolayca
alabilir. Sz gelimi; bakalarna yardm etmedii srece yapayalnz kalan170 insan,
bu tutumundan vazgetii zaman hemen "birliine" entegre olur. Onun "birlii"
bulmasnn bir baka yolu da; insan zellikleri (akl ve ak) ortadan kaldrarak, hayvan
olma safhasna gerilemeyi deneyerek kle ya da kle gdc olarak, kendini bir "ey"e
dntrmektir171. Ancak bu, kullanlm ve iyi olduu sonucuna ulalm bir yntem,
asla deildir. nsann kendini bulmas zgrlemesiyle doru orantldr. zgr insan
olabilmek iin -yaamn ana gayesi olan tm potansiyellerinin geliimi adna zgr,
168
Alfred Adler, nsan Tanma Sanat, (ev.: Kamuran ipal), Say Yay., stanbul 1997, s. 45.
Abdlkerim Bahadr, nsann Anlam Aray ve Din, nsan Yay., stanbul 2002, s. 51.
170
Fromm, Sevme Sanat, s. 75.
171
Fromm, taatsizlik zerine, (ev.: Aye Sayn), Kariyer, stanbul 2001, s. 34.
169
66
yalnzca zincirlerinden koparlm deil- hemcinsleri ve doa ile yeni bir birlik
kurabilmek iin kendi zgn insan glerini olabildiince gelitirerek, var oluunu
kendi retici abasna borlu olan bir insana dnmek gerekir172.
Bu dnm, insann kendi kendine gerekletirebilecei kadar kolay mdr?
Tarihe bakldnda bu soruya "kolaym" cevabn vermek gtr. lah irade yaratp
dnyada her eyi emrine verdii insan hayat tecrbesinde yalnz brakmayarak
desteklemitir. nsann kendi olabilme abasnda hep yannda olan bu ilah destein en
son ekli; Kur'an'n devreye girmesi olmutur. te bu anlamda Kur'an'n yeniden ina
ettii ve mmet olma vasfna eritirdii insan; insan, kinat ve hayat lsnn gerek
manasn kavram, aralarndaki derin ilikiler dzenine muttali olmu bir kimliktir. Bu
ten birinin dieriyle ilikisi kopartlarak, tek dze bir anlayn hkim olduu
toplumlar, slah yerine ifsat, mutluluk yerine bedbahtlk yaamlardr. Vahyin ina
ettii bu yeni kimliin oluturduu toplumun en belirgin nitelii hayat yaanlr, temiz
ve nezih hale getirmi olmasdr173.
Tanmlanmasnda sknt ekilen, tek dze bir yaants olmayan, ortam ve artlar
deitiinde farkl davranlar sergileyebilen ancak ok temel zellikleri birbiriyle ayn
olan insan Kur'an'da genel hatlaryla yle anlatlr:
Topraktan yaratlmtr.174
Baln znden yaratlmtr.175
Anne ve babasnn azck suyundan yaratlmtr.176
172
Fromm, a.g.e., s. 34.

Yaar Dzenli, Kuran Inda Evrensel Dengeler ve nsan, FAV Yay., stanbul 2000, s. 173.
174
Secde, 32/7.
175
Muminn, 23/12; Hcr, 15/26; Rahmn, 55/14.
176
Trk, 86/57; ayrca bkz. Nahl, 16/4; Ysn, 36/77; nsn, 76/2; 'Alak, 96/2.
173
67
En gzel ve mkemmel bir kvamda yaratlmtr.177

Ac ve sknt dolu bir hayata gnderilmitir.178
Zayf yaratlldr.179
Huy itibariyle acelecidir.180
nsan tamahkrdr.181
A gzl ve tatminsizdir.182
Aklszla, akln devre d brakmaya meyyaldir.183
Cedelci, mcadele etmeyi seven ve tartmaya dkndr.184
Bakalarnn haklarn yiyen, hak sahibine hakkn vermeyendir (zalm).185
Kendisine sunulan imkn ve nimetlere kar her zaman son derece nankrce
davranan bir karaktere sahiptir.186
Byle davrand iin de hep kaybedenlerden, hsranda olmaya ak bir tiptir.187
Zayf yaratll olduu iin kendisine dokunan zararlara kar tek bana kaldnda,
buna kar koyacak gc kendisinde bulamadnda Rabbine ynelerek dua eder,
yalvarp yakarr.188
Sknts gidince de "musibetler yakam brakt" diyerek dzelmeyi kendinden
bilir, bo bir sevince kaplr.189
177
Tn, 95/4.
Beled, 90/4.
179
Nis', 4/28.
180
sr', 17/11; ayrca bkz. Enbiy, 21/37.
181
sr', 17/100.
182
Me'rc, 70/19.
183
Ahzb, 33/72.
184
Kehf, 18/54.
185
brahim, 14/34; Ahzb, 33/72.
186
brahim, 14/34; sr', 17/100; Hacc, 22/66; r, 42/48; Zuhrf, 43/15; Adiyt, 100/6.
187
Asr, 103/2.
188
Zumer, 39/8-49.
189
Hd, 11/10.
178
68
Bana gelen skntdan dolay Rabbine sanki hi yalvarmam gibi nankrce

davranmaya devam eder.190
Kur'an'da insan iin saylan bu zellikler, genel olarak negatif grnmldrler.
Ancak bunlar kt olduklar, knandklar iin Kur'an'da saylyor deildir. Zamannda
ve zemininde kullanldklarnda, dozu karlmadka bunlar insanda olmas gereken,
bulunmamas eksiklik saylabilecek zelliklerdir. Aceleci olmak, tamahkrlk,
tatminsizlik, cedelcilik gibi ynler insann i bitirmesi, baarl olmas, kazanmas ve
hak sahiplerine haklarn teslim ederek daha ok kazanmas, kazandklarn paylamas,
iyiyi doruyu, hakk savunabilmesi iin olmas gereken ayrcalklardr. Zaten btn
bunlar biz istediimiz, setiimiz iin deil, yaratlmz gerei bizde vardrlar. nsanlar
olarak bizlerin nne farkl seenekler konmu ve biz bunlardan kt olanlarn seip
iyilerini sememi deiliz. Dolaysyla insann bu ynlerini rtbas etmeye almasna,
saklamasna, bunlar yokmu gibi davranmasna gerek yoktur. Sahip olunan bu vasflar,
inkra kalkld zaman, bireyin kendini inkr etmesi, kendi kendiyle bark olmamas
sonular doabilir. Kendiyle bark olmamann dier bir ad da "irk"tir. Birey,
kendinde olmamasn istedii halde var olan bu zelliklerini ne kararak insanlar
arasndan syrlp, onlardan daha st bir konuma sz gelimi yar tanrla ynelebilir ya
da bunlar bir su unsuru olarak alglayp kendisini bakalarndan daha aada grmek
isteyebilir. Bu sonularn her ikisi de tehlikelidir.
nsan, bu ynleriyle birlikte yaratlmtr ve iyilik yolunda ilerleyecek, kmil
mertebeye ulaacaksa aceleci, tamahkr, tatminsiz ve mcadeleci ynyle ulaacaktr.
Hayat bir dengeler sistemi ve her ey zddyla birlikte var olduuna gre ileri oluruna
brakmann karsnda acelecilik, olanlarla yetinmenin karsna tamahkrlk, her eyi
190
Ynus, 10/12.
69
kabullenmenin karsna da mcadelecilik konmaldr. nsann ahlak zaaflarla olduu

kadar Allah'a kar sorumluluk bilinciyle de donatlarak yaratld Kur'an'da ifade
edilir.191 Sadece iyi saylan, iyi grlen zelliklerle donatlm bir varlk, ztlarna sahip
olmad iin seme yapamayacandan zgr de olamayacaktr. Melekler, bu anlamda
tek tarafl varlklardr, onlarn seme zellikleri yoktur, onlara din anlamda bir
mkellefiyet de yklenmi deildir, dolaysyla mkfat ya da mcazat gibi bir sonula
da karlamayacaklardr.
nsann yapsal olarak ztlar bnyesinde barndrmas, gerektiinde bunlar tercih
edebilmesi, onun zgrlk macerasnn yaptan oluturur. Yukarda ortaya konduu
gibi zgrlk, salt olarak dilediini yapma, sonular ne olursa olsun keyf davranma
edimi deil, seenekler oluturma ve bu seeneklerden birini, sonularna katlanmak
pahasna seebilmektir. nsann tanm bal altnda, konumuzla ilgili olarak
belirtilmesi mutlaka gereken ey, insann saldrganlk, mcadelecilik, acelecilik,
nankrlk, iyilikleri abucak unutma gibi zelliklerinin yannda alk, susuzluk, cinsel
itah gibi ihtiyalarnn da olduu ve bunlarn meru yollardan giderilmesi ya da
giderilmemesi seeneklerini tercihiyle onun snanaca gereidir.
Varlk lemi, insann biliiyle, insann kefiyle anlam kazanr, yoksa var olann
var olduunu bilen birinin olmamas durumunda var olann varlnn ok da anlam
olmayacaktr. te bundan dolay btn dnce sistemleri, dinler, disiplinler insan
temel alr ve insana dair eyler syler, insann karlat, karlamas muhtemel olan
skntlar ve olaylar zerinde yorum yaparlar.
191
ems, 91/8.
70
Yunus da ann tan bir aydn kii192 olarak insan zerine konumaktan geri
durmam, bir mutasavvf olmas dolaysyla zellikle de insan- kmil olmann yollarn
ve faziletlerini anlatmaya byk nem vermitir. Ak eri olarak isimlendirdii bu
prototipi anlatrken yle der:
nsn olan buld Hakk meclisi onun oldur sk

Hemn bu bi-re Ynus kla inym193
Yunusa gre insan, ak tatmam, akn lezzetine varmam ise yapp ettiklerinin
ou amac dnda ya da amacna ulaamam eylemler, davranlar olarak kalr. Bu
durumda yaplanlarn arzu edilen karlklar da grlmez:
ok cehd idp istedm yir gogi aradum

Hi meknda bulamadum buldum insn iinde194
Yunusun insann ztlaryla birlikte duygu ve yetenekleriyle yaratlm olmasna

getirecei yorum da yine Yunusca olacaktr. O, hrsl, kavgas olan, her eyi elde etmek
ve elde ettikleriyle gl olmak isteyen herkese sevgiyi tavsiye edecektir. Zira insan,
insanca davranmaya ynlendiren asl sik sevgidir. Sevginin olmad ortamlarda
kavga, mcadele, sava ve ktlk, kanlmaz bir ekilde gndeme gelecektir.
Paylamann ahlak kurallar konmazsa insanlar, kendilerine sunulan imkanlar,
birbirleriyle mcadele etmenin sebebi sayar ve aralarnda bunun yznden kan
192

Tatc, a.g.e., II, 126; Toprak, a.g.e., s. 124.
194
Tatc, a.g.e., II, 326.
193
71
anlamazlklarda enerji kaybeder, kan dkerler. Yunus bunlarn hepsine kar karken
bu tezini yle dile getirir:
Bu cmle erkn koyup birlik yolun tutan benem

Hrs u tama bende rak hem arduma atan benem195
Yaratd Hak dnyay Peygamber dostlgna

Dnyaya gelen gider baki kalas degl196
Yaratl tek ynl olmamtr. Hayatta her ey zddyla kaimdir. yiliin zdd
ktlk, gzelliin zdd irkinliktir. Bir sfi iyi ve gzel olan daha da zenginletirmek,
kt ve irkin olan ise ortadan kaldrmak iin mcadele eder. Tasavvufta kemlatn
nefs mcadelesiyle ilgili oluu bundan deil midir? nk nefs, insann hayrl ve gzel
olana deil kt olana ynelmesini ister. Dolaysyla nefis mcadelesini baaran kii
toplumsal nefsin arzularyla savamay da hayatnn bir gayesi bilir. Bu savan topla
tfekle yaplmas gerekmez. Nefsin bu anlamdaki hastalklarnn197 ilac tam zdd
davranlar yapmaktr. Bir ahlak olarak Yunusun insanlar sevme, onlara yardmc
olma, tatl dille konuma, gler yzl davranma, cahillikten uzak durma eklindeki
ahlaki tleri ite btn ktlklerin panzehiri olan davranlardr.
Benm cnum uyanukdur dost yzine bakan benem

Hem denize karmaga rmak olup akan benem
195

197
Kalp hastalklar, bu hastalklar gidermenin yollar, insanlarn kendi kusurlarn bilebilmelerinin
yollar konusunda bkz. mm Gazzali, hyu Ulmid-Dn, III, s. 143 ve devam.
196
72
Irmak gibi ben aglaram gh glerem gh aglaram

Nefsm cigerin taglaram kbr kni ykan benem
Krdm nefsn erisin bir itdm burc u brsn

Pk eyledm iersin mlketini yuyan benem198
nsanolunun
dnyadaki
nemli
mcadeleleri
vardr.
Bu
mcadelenin
sebeplerinin banda ise paylam gelir. nsanlar mal elde etmek, daha fazlasna sahip
olmak, elde ettiklerini muhafaza etmek gibi insan zaaflar tarlar. Bunlar, doru
ynlendirildiinde ve iyiye kanalize edildiinde herhangi bir olumsuzlua yol amazlar.
Ne zaman gereinden fazla nemli hale gelirlerse o zaman sknt kayna olurlar. Bu
skntlarn nne gemek iin din, zellikle mlkiyet konusuna yeni bir tanm getirmi
ve sahip olmak yerine emanetisi olmak anlayn gelitirmitir. nsan, elde ettii her
ne olursa olsun bunlarn sahibi deil, emanetisidir. Dolaysyla emanete emanet edenin
yetkileri ve istekleri erevesinde davranmak gerekir. Yunus bu felsefeyi u ifadeleriyle
zetler:
Mal sahibi mlk sahibi / Hani bunun ilk sahibi

Mal da yalan mlk de yalan / Var biraz da sen oyalan199
198

Yunus Emreye ait olduu bilinen bu dizelere, bu tezde kullanlan Yunus Emre divanlarnda
rastlanmamtr. Ancak Yunus Emreye ait olduu dilden dile dolaan bu drtlk, ekince
gsterilmeden tezde kullanlmtr. Ayrca bkz. Mal, biriktirilip bakalarna bask arac olarak
kullanlmad srece olgun insan olma yolunda insana yardm edecektir. Ancak maln biriktirilmesi ve
bu birikimin salad imknlarn baskya dnmesi hibir ekilde kabul edilebilir bir durum deildir.
Kuranda Teksur suresinde bu duruma vurgu yaplr. Teksur, 102/1-8.
199
73
nsanlarn malla olan ilikilerinin emaneti dzeyinde tutulmas, muhtemel

problemlerin pek ounu ortadan kaldracak, insanlarn birbirlerine kar ilikilerinin
mal kaynakl sorunlarla bozulmasn nleyecek en nemli anlay tarzdr ve Yunus
Emrenin bu basitletirilmi forml sayesinde herkesin aklna yerlemesi ve
davranlarna yansmas mmkn olabilecektir.
nder kii, iinde yaad a gzlemler, iinde yaad toplumun sorunlarna
duyarsz kalmaz, bunlara areler arar. Yunus Emre, ann bu anlamda gerek bir
tandr. Onun zihnini ekillendiren tasavvuf retisinde btn varln yegne
yaratcs Allahtr. Her eyin sahibi Odur. Dolaysyla yeryzndeki her ey de onun
eseridir. Yeryzne halife olarak gnderilen insanolu da kendisini Halife tayin edenin
eserlerine sahip kmal, onlarla ilikisini bu bilinle ekillendirmelidir.
Yunus dir ekere nihn Hak toludur iki cihn

Gelsn ber dosta giden Hr u Kusr Burk nedr200
ki cihann Hakla dolu olduunu bilmesi insanlar Hak rzasna uygun olarak
nce kendi ilerindeki Allahla olan ayrlklar ortadan kaldrmay gerektirir. Yreinde
bu sevgiyi filizlendiren kii, d leme baktnda yine Hakkn ayetlerini grecektir.
Her ey Ondan olduuna gre yine bu varlklara da ayrl gayrl kaldrma ihtiyac
doacaktr. Yunustaki birlik fikrini bu manada anlamak gerekir.201
n anda dirlik ola Hakkla birlik ola

Varlg elden koyup ere kullk gerekdr202
200

202
201
74
Birligile bir olam birlik benmle bir ola

Geh dnem derya olam katre olam umman olam203
Hakkn durag gnlde yat var Kurnda

Ardan yukar cnda k burcnun kulesi204
Yunus, sadece iki cihann deil, her eyin Hakla dolu olduunu bilir. Bu doluluk
yle bir dzeydedir ki seven insann ii ve d da Sevdiiyle doludur.
Yunus Emre, insan ilikilerinde ho grl olmaya, ufak sebeplerden dolay gnl
krmamaya byk zen gsterilmesini tler. Alttan almay erkeklik, insanlar arasnda
laf tamay ise byk bir edepsizlik sayan Yunus Emrenin ilgili dizeleri yledir:
Bir kez gnl yktunsa bu klduun namz degl

Yitmi iki millet dahi, elin yzin yumaz degl
Erenler gelp gediler dnyy koyup gdler

Havya agup udlar bular hmdur kaz deil
Cn odur kim Haka ire ayak odur yola gire

Er oldur alakda tura yksekden bakan gz degl
Mnkir ile mddeyi sayma buua koyan

Git ahra tak bular her kim (ki) k-bz degl
203
204

75
Togr yola gitnise er etegin tutdunsa

Bir hayr da itdnise birine bindr az degl
Ynus bu szleri atar sanki bal yaga katar

Halka met larn satar yki gherdz tuz deil205
Yunus Emre yukardaki beyitlerde gnl krmann kul hakk erevesinde

deerlendirilen bir gnah olduunu ve Allahn kendisine taalluk eden gnahlar
balayabileceini sylemekte; ancak kul hakk yalnzca hak sahibini ilgilendiini dile
getirmektedir. Yeryznde btn milletler hak veya batl bir inana sahiptirler. Oysa
slamn bu inanlardan pek ok fark vardr ve bunlarn en nemlilerinden biri gzel
ahlak sahibi olmaktr. Gnl yapmak, (bir insan mutlu etmek) bir hayr ilemek
Allahn bire karlk binle dllendirecei gzel davranlardandr. Ancak bunun iin
bir er eteine (bir mrid-i kmile) balanmann en kestirme yol olduu
unutulmamaldr. Bir erin (mrid-i kmil) nazar insann iini dn duru (tertemiz,
durulmu) yapmaya yeter. nsanlara iftira edip fitne karmayan kii apak kurtulmu
insanlar arasndadr. Gerek erlik, mtevazlkla, alak gnlllkle olur. Ayk
(uyanm) insan, olgunluk yolunda mesafe almasyla anlalr. nsann grme
kabiliyetine sahip olmas gerek bir grme deildir. nemli olan Hakk, onun
esmasnn tecellilerini grebilmek, onlar fark edebilmektir. Allah bilmek, Allah
sevmek ona balanmak ve kulluuna raz olmak, kendini bilen ve bulan kimsenin
varaca son duraktr.206
205
Tatc, a.g.e., s. 163-164; Toprak, a.g.e., s. 176.

Hayati Hkelekli, slama Giri, Genliin slam Bilgisi, Kendini Bilmek DB. Yay., stanbul
2007, s. 19.
206
76
Yunus Emre, szn gzelletirerek daha etkili hle getirmeye alr. Syledii
szleri tadklar muhteva bakmndan mcevher kadar deerli addeden Yunus,
Onlarn deerini anlayan insan, sarraf gibi onlara talip olur; bu insanlar bu szleri
mcevher gibi deerlendirip kozdan (ceviz) ayrt etmeyi bilir. demektedir.
c.
lm- lmszlk
Arapa karl mevt, veft, helk gibi kelimelerle ifade edilen lm haytn
kart olup szlkte hayatn sona ermesi anlamndadr. Tasavvuf stlahnda ise
nefsn hazlar terk etmektir.207
Knye gre; nefsin arzusunun sklp atlmasdr, nefsin arzularn
gidermektir. nk nefsin hayat, hev (arzu) iledir. Bu heva ile nefis alak, tabi,
isteklere, ehvetlere ve lezzetlere meyleder. Bu durumda nefs-i ntkay kendine
celbeder. Bu halde kalp, ilm hayat hakikatinden mahrum kalr, bunun sebebi nefsin
cahilliidir. mam Cafer-i Sadk Tevbe ediniz, nefsinizi ldrnz (Bakara/54) yetini
esas alp, tevbeyi lm olarak kabul eder. lmn eitli ekilleri vardr. Bunlar:
Mevt-i Ahdar: Arapa, yeil lm demektir. Yamal elbise giymek anlamndadr.
Mevt-i Ebyaz: Beyaz lm anlamna Arapa bir kelimedir. Alk iin kullanlr.
Sfilere gre az yemek, ii aydnlatr, kalbin yzn parlatr. Bu durumdaki kiinin
anlay, firaseti aktr.
Kzl lm: Nefse kar kmak, isteklerine dur demek anlamndadr.
207
Cahid Baltac, Tasavvuf Lgat, Elif Neriyat, stanbul 1981, s. 120; Salime Leyla Grkan, lm
DA., stanbul 2007, c. 34, s. 32-34; Komisyon, Dini Kavramlar Szl, DB. Yay., Ankara 2006, s.
440; Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimler Szl, Marifet Yay., stanbul 1995, s. 363-364.
77
Mevt-i Esved: Arapa, siyah lm demektir. Halkn eza ve cefasna katlanmay

ifade eder. Fenafillh makamna uygun bir haldir. Halktan gelen ezay Hakk'tan bilmek,
bu makamdadr.208
Tasavvufta lmeden nce lmek de nemli kavramlar arasndadr. Bu, kalpte,
Allahtan gayri btn istekleri yok etmek anlamna gelir. Bu, istee bal lmdr,
mecbur lm (son nefesle lm) deildir. Bu ekilde, kendi iradesiyle lenler, man
leminde yeni bir yaantya kavuurlar. Ab- hayat denilen lmszlk suyu da ite
budur.209
''Din, lme, bilimin verdii anlamdan daha ok anlam katyor. Din iin lm,
hayatn sonu deil, yeni bir hayatn balangcdr. Ruh vcutla birlikte yok olmayp,
ykselmeye devam etmekte, ahsiyetini yitirmeden Allah' dnmekte ve ona
ulamaya almaktadr''210
lhi aktan sonra, Yunus Emrenin dnce dnyasnda, en kkl yere sahip olan
fikirlerden bir dieri de, lm fikridir.211 Yunus Emre insan aka ynlendirirken ve onu
bir mauka balamaya alrken amalad ey, lm dncesinin yok olu anlamn,
korkunluu bertaraf etmek istemesidir. O, ak ile lm, sevgiliye kavumak olarak
gzel bir olay olarak grr.
nsann lmemekten holanmas, lmek istememesi, sonsuzluu aramas doaldr,
her insan sonsuzluk dncesinden holanr. Fnilik elbette tercihe ayan bir durum
olmayacaktr. lmeden evvel lme srrna erenler, daha bu dnyada iken lmszle
adm atm kimselerdir. Hakk sevenler, Hakla bki olmulardr, dolaysyla
208
Bu bilgiler iin bkz. Ethem Cebeciolu; Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber Yay.,
Ankara 1997, s. 506-507; Uluda, a.g.e., s. 364; Baltac, a.g.e., s. 121.
209
Cebeciolu, a.g.e., s. 573.
210
Alexis Carrel, Baarnn Srlar, Hayat Yay., stanbul 1997, s. 120.
211
Tasavvuf anlaynda lmn anlamlandrl, ve din bykleri bata olmak zere mmetin iinde
tasavvuf yolunda ne km ulu kiilerin lm anlarnda yaptklar ve syledikleriyle ilgili olarak bkz.
Kueyr, a.g.e., s. 479-487; Bu konuda ayrca bkz. et-Ts, a.g.e., s. 209.
78
lmszl yakalamlardr.212 yani kii neyi severse onda fan olur ve fan olduu
varln bir takm zelliklerini kabiliyeti orannda iselletirir.
Yunus Emre de tasavvuf yolunun her yolcusu gibi lm, yok olmak eklinde
deil de Sevilene bulumak eklinde alglar. Mevlanann dn gecesi benzetmesi ile
lm olayn deerlendirmesine paralel olarak Yunus Emre de Hakka k olan kiinin
lmeyeceini213 syler:
k ld deyu sala verirler / len hayvan olur, k lmez.214
Yine bir baka iirinde lmle ilgili olarak Yunus Emre unlar syler:
Ol can kaan lser, Sen ana can olasn / lm gnl dirile, andaki Sen olasn
lmei dirlik ola, lmesiz dirlik bula / lm gnl dirile, andaki Sen olasn
Sen olduun gnller, her dem cann yeniler / G olmaz o divanda, hkimi Sen
olasn
Cn bedenden uucak, menziline gcek / Ol cihna geicek, gze yan olasn
Tozunu yel almaya, bir zerre rlmya / k cn lmeye, mauku Sen olasn
Ynus sen k isen, ka muvafk isen / Korkma ulak isen, ne olursan olasn215
212
Demirci, Yunus Emrede lah Ak ve nsan Sevgisi, Seluk Yay., Ankara 1991. s. 90.
Kuranda her nefsin lm mutlaka tadaca bildirilmektedir. lgili ayetler iin bkz. l-i mrn,
3/185; Enbiy, 21/35; Ankebut, 29/57.
214
215
213
79
Yunus Emre bu dizelerinde de hak an yle gzel ifadelerle anlatmaktadr ki;

Hak a ld diyerek sala verdiklerinde aslnda len bedendir, harekettir, cismani
canllktr. Ruh, gerek sahibine varmtr zaten. Mevlanann dnd gibi hak a
iin lm vuslattr, sevgiliyle kavumaktr. Hak ne zaman lecek olursa Allahm
ondaki can, sadece seni dnen, senle olan bir can olsun. der.
lm gnl dirildiinde yani ruh bedenden ayrlp Hakka yrdnde hep
seninle olmak, seni grmek ister. lmeyi seni grmek iin bir kurtulu telakki eder.
lmek k iin kurtulutur bu beden hcresinden kurtulup ona ac veren bu
hayvan olan bedenden kurtulup hakka doru kavumakta kendini rahat hissetmektir.
lmek kurtulutur ama esas erdem lmeden nce lerek rahat huzur gnl ho olup
bulmaktr. Ve hak yolunda an ondan baka bir eye tevessl etmediini
gstermektir.
Yunus Emre Rabbine; Allahm Senin olduun kalpler, seninle arpan kalpler her
zaman hayat doludur, kendinden emindir ve huzurludur. Kalplerde olman dolaysyla da
o yce divanda hkim sen olduun iin sen seni hesaba ekmezsin der.
mr srelidir, her canl bu sreyi uzun ya da ksa bir ekilde tamamlayarak bir
gn can, beden kafesinden ayrlp esas ebedi diyarna gidecek ve o ebedi diyara
giderken orada Senden baka hibir eyi grmeyen bu Hak na sahip k, diyen
Yunus, Rabbine seslenmeye devam eder:
nsan kendini tamamen Allaha verdii ve onu sadece sevmek iin cennet veya
cehennem iin deil sadece sevmek iin sevdii zaman iman bakmdan yle kuvvetlidir
ki ondan dnya nimetleri bir kk toz kadar bile onun Allah yolundan eviremez.
Beden lr can lmez, bu lmeyen aknda sevgilisi sen ol kalpler de senin sevginden
baak hibir ey brakma.
80
Ey Yunus, eer sen k isen yani Allah hibir karlk gtmeden srf o olduu
iin seviyorsan216 bunda da btn engelleri ama konusunda iradeliysen, ona gnl
dnyan da ulam ise dier hibir eyden korkma! O seninledir.
Yunus Emre, lmszl n plana karmtr. Ona gre lmszlk, akn
iinde kaybolmak, maka varmak, maku bulmaktr. Tabi onun mak dedii, hi
phesiz ki Allahtr. Makunu bu ekilde bulan k lmszle kavumu ve lm
tehlikesi onun iin bitmitir. Olaya bu noktadan bakldnda aslnda ne varlk
sevinilecek, ne de yokluk zlnecek eyler deildirler. Bunlarn hepsi geici
durumlardr. Geici durumlarn da insan sevindirmemesi veya zmemesi gerekir.
Kuranda elden kardklarnza ar bir ekilde zlmeyesiniz, ele geirdiklerinize de
ar sevinmeyesiniz diye takdir etmitir. Nitekim Allah hibir kendini beenmi
mar sevmez217.
Ne varla sevinirim, ne yoklua yerinirim

Akn ile avunurum, bana seni gerek seni
Akn klar ldrr, ak denizine daldrr

Tecell ile doldurur, bana seni gerek seni218
lm
kavram,
Yunus
Emre'nin
beyitlerinde
lmszlk
ile
birlikte
kullanlmtr. Yani o, insana bir lml bir de lmsz taraf olmak zere iki ynnden
bakmtr. Yunus, beer ynyle insann lml olduunu, ruh adan ise ebed
olduunu belirtmitir.
216
Muhabbet:Allah bir sebebe bal olmakszn, seviniz, Bu bilgiler iin bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 480481.
217
Hadd, 57/23.
218
81
Ko lmek endiesin 'sk lmez bkdr

lmek senn nen ola n cann lhdr219
Burada Yunus, Hak olan iin lm dncesinin ve korkusunun

bulunmadn ifade etmektedir. Kendi canndaki ilh yn bulan iin lm endiesinin
olmayacam vurgulamaktadr. Amac Allah'a ulamak olan iin lm, korku deil
sevin sebebidir.220
Gzmden kanlu ya akdan sensn

lm sana nin dermn bulunmaz
Aklum fikrmi tagdan sensn
Dvud tahtndan indren sensin

Koyun kuzudan ayran sensin
Genci v kocay gtren sensin
Bugnki toganlar gine tolanur

Kimi aglar kimi yan silinr
Cmle dertlilere dermn bulunur
219
220
Tatc, a.g.e., II, s. 47; Glpnarl, Yunus Emre Hayat ve Btn iirleri, s. 80.
hsan, Soysald, Yunus Emrenin nsan Anlay Diyanet ilmi Dergi Ankara 2005, 41,2, s. 99.
82
Ynus Dedem bun byle syledi

Dald kun derysna boylad
Grn dostlar lm bana neyledi
lm sana nin dermn bulunmaz221
Yunus Emrenin lm algs, lmszlk olduundan ve kendisi ak yolunu

tuttuundan dolaydr ki diye ldkten sonra, salih ameller ileyenlere vaat edilen
mkfat yurdunun bile Yunusun alg dnyasnda yeri bellidir. Cenneti bile isteyenlere
brakarak sadece tek maksadn ortaya koyar. O Rabbini, hibir eye tercih etmez.
lmden korkmazam behey yarenler

Budur korkum yarenden ki ayrlam ben222
Cnum kurbn klam ana ger can kabl klursa

Kaansa lesiyem nie bunda diri turam
krne cnum stine ben dost in lrsem

lmek lzmdur kamuya ben lmedin kanca varam
Ol dostla benm im lmegile bitmeyiser

Amelmdr bile varur tapraguma tuta girem223
221
Tatc, a.g.e., IV, s. 54.

223
Tatc, a.g.e., II, s. 210-211.
222
83
Yunusun bu szlerinin ok cretli ifadeler olduunu syleyen Coan, szlerini

yle srdrr: Biraz da Allaha olan sevgisinden dolay, bizim hrmet ettiimiz baz
eyleri de kmser gibi baz ifadeler kullanyor; insann yrei azna geliyor. Cennet
cennet dedikleri Birka kkle birka hri; steyene ver anlar Bana seni gerek seni.
imdi bu ok cretli bir sz ama sonu tatl baland iin bir ey de diyemiyoruz.
Allah o kadar ok seviyor ki, cenneti, hriyi ve sireyi de dnmyor.224
Yunus, lm hdisesini, dnya hayatnn faniliiyle bitiik olarak aklar. Ona
gre dnyaya balanp lm unutan insanlar gerekten aldanmlardr. Bu insanlar
hakikatten uzaktrlar. Yunus, insanlar
bu dnyadan soutmak iin iirlerinde
sylenmesi gereken szleri sylemi, ama klar iin lmszl vurgulamtr. Ona
gre klarn bedeni terk edileri bir an nce sevgiliye kavumay istemelerindendir.225
k, zaman am, zamann stne km kimsedir. Ancak bu bir sarholuk,
kendini bilmezlik ve gerei grmezden gelme hali deildir. nsan olarak yaratlm
herkes dier yaratlmlar gibi lm tadacaktr. Bu yaratlm olmann bir sonucudur ve
her fni gibi Yunus da lecektir. Bunun farknda olan Yunus Emre, gnn birinde
leceini ve lmnden sonra yaplacak muhtemel ileri anlatr:
y yrnlar iy kardalar ecel ire lem birgn

lerme pimn olup kendzme gelem birgn
Yanlaruma kona elm sz sylemez ola dilm

Karuma gele amelm nitdmise grem birgn
224
225
Coan, a.g.e., s. 63-64.

Cahit ztelli, Yunus Emre Yaam ve Btn iirleri, zgr Yay., stanbul 2006, s. 58-60.
84
Oglan gider dnmna saladur dosta dmna

ol drt tekbr namzla (vaktum) tamm klam birgn
Be kar bez durur tonum lan-yan yiye tenm

Yl gee obrla sinm undlup kalan birgn
Bauma dikeler hece ne irte bilem ne gice

lemler midi hce sana fermn olam birgn
Ynus Emre sen bu szi dah tamm itmemisin

Tek yriyeyin neyleyem stduma gelem birgn226
Yunus Emre, yukardaki dizeleriyle insanlara yle derinden seslenmektedir ki; Ey

dostlar, yarn sizin karnza kacak kt alkanlklardan uzak durun, mutlaka her canl
lecek ve her hesap da sorulacaktr. Allahtan dileim bu yaptklarmdan beni ok yakn
bir zamanda piman ettirip onun yaptklarm affetme konusunda, benim de tvbe etme
konusunda ve tekrar ayn eyleri yapmama konusunda kendime getirmesidir,
demektedir.
Bir gn leceim ve cepsiz bir kefene sarlacam. Dnyaya ait ne varsa burada
kalacak bunlarn hi birisini kendimle gtrmeyeceim. Bu dnyadaki yaptklar ahiret
sorgusunda karma delilleriyle getirecekler. Herkes bir toz zerresince iyilik yaparsa
karln grecek bir toz zerresi kadarda ktlk yaparsa karln grecek227. Orada
sa el sol ele sol gz sa gze fayda etmeyecek btn organlar birbirine ahit olacak.
226
227

Zilzal, 99/7-8.
85
Olan gider lime insan ld zaman salalar okunur ve dost dman herkes
birinin ldn bu yolla anlar insann bu dnyadaki tek saltanat musalla tanda drt
tekbirlik namazdr. Herkes musalla tann nnde el pene durup, er kiinin niyetine
namaz klarlar
Bu dnyadan kendimle gtreceim sadece be kar kefen bezidir eer bu
dnyadaki amellerim doru ynde deilse kabir aamas benim iin bir zindan bir
cehennem olacak vahi hayvanlar bana kabir azab ekmemde n plana kacaklardr.
Bu sre ierisinde kr ve istifarla gnahlarmdan kurtulup sana saf ve temiz
ruhumla dnmeyi nasip et.
Kabir leminde yzlerce mezar vardr hepsinin knyesi bandaki dikilen talardr.
Eer amellerin iyi ise o kabir lemini senin iin daima gndz, parlak ve nurlu olur.
Adeta cennet bahelerinden bir yer olur. Eer amelin iyi deilse de o mezar senin iin
karanlk, korkun ve rpertici olur. lemlerin midi olan eyhim sana bir gn yannda
bulunmam konusunda rabbimden ferman al.
air, sz kendisine yneltmekte; Yunus Emre, sen sylediin szleri bile hl
olgunluk makamna ulatramamsn, demektedir. nk bu lem tek yrmekten tekte
teki bulmaktan ibarettir. Mrid, vuslattan nceki makm ve menzile kendini tam olarak
hasreder; zikir, tevekkl, fakr, muhabbet, mrifet konularnda kmil hale gelir.228 nce
kendini bul ki Rabbini bulasn, diye aydnlatc bilgiler vermektedir.
Yunus'un lmle ilgili fikirleri, slam inancndan kl kadar sapmayan bir
muvahhidin grleriyle ayndr. Gnlyle askn birlik evreninde, cismiyle fakr iinde
ve kara toprak stnde yasayan Yunus'un varlk muammas, lm klcyla zlr. Bu
lmde ne bir dehet, ne de irkilme vardr. Yunus iin lm; Mnker, Nekir, Srat,
228
Ethem Cebeciolu, Hac Bayram Veli Kltr Bakanl Yay., Ankara 1991, s. 148.
86
Zebani, Cehennem vs. endiesini geride brakm olgun bir ruhun, kavurucu bir
yalnlkla gzler nne serdii engin bir manzaradr. Onda ne korkun ruh buhranlar;
ne amansz dehet kasrgalar vardr229
Sonu olarak diyebiliriz ki, Yunus Emre ilk bata lmn korkunluunu
anlatarak lmn gen-ihtiyar, zengin-fakir demeden herkesi alp gtrdnden ve
topraa gmlen bedenlerin acizliinden sz etmektedir230. Ona gre dnya ve lm
birbiriyle balantldr. Yani dnyaya her gelen insan elbet bir gn lecektir. Bundan
dolay Yunus Emre, iirlerinde dnyann bir imtihan yeri olduunu ve dnyaya fazla
meyledilmemesi gerektiini ifade ederek insanlar gafletten uyandrmak istemitir. Ona
gre insan, lml olandan lmsz olana doru yolculuk yapan bir yolcudur. Zira
Yunus Emre klar iin lm olmadn savunur. klara gre lm, ilh sevgiliye
kavumadr. Yunus Emre, bir nevi lm korkusunu ilh ak ve dost sevgisinde eritir.
Yunus Emre'ye gre lm, ruhun beden denilen esaretten kurtularak onun asl vatanna
kavumasdr.''Yunus Emre, hayat bir Tanr nimeti olarak btn sevinli ve gzel
ynlerinden yakalar.'' Her nefis lm tadcdr'231 lahi kaidesinin nda lme
geiin trajiini izer ve btn slam mistisizmi asndan lm tesine k tutar'' 232.
d. Varlk
Varlk, insann en ok merak ettii ve megul olduu konularn banda gelir.

Yaratma, yaratan ve yaratlan ile ilgili meseleler tarihten bugne dek zerinde
229
skender Pala, Yunus Emrede lm Dncesi Uluslararas Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri,
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ankara 1995, s.69, s. 540.
230
Sezai Karako ''iir (Yunus Emreden) '', Yunus Emre le lgili Makalelerden Semeler, MEB. Yay.,
stanbul 1994, s. 314.
231
l-i mrn, 3/185; Enbiy, 21/35; Ankebut, 29/57.
232
Karako, a.g.e., s. 317.
87
durulmasna ramen btnyle zlebilmi deildir. Eski Yunandan beri pek ok

dnr / filozof ve bilim adam varlk konusunu ele alm, ilemitir. Varln var
edilii, kim tarafndan, nasl, ne zaman var edildii, varln sreklilii gibi konulara
verilen cevaplar, sadece farkl dnem ve dinlerde deil, ayn dnem ve ayn dinlerde
hatta ayn okul (mektep) veya felsef sistemlerde bile benzerliklerin yannda farkllklar
da arz etmitir.233
Lgatta, var olma durumu (mevcudiyet), var olan ey bir eyin bilgisi olma,
para, mlk, vs. anlamlarna gelen234 varlk slam tasavvuf ve felsefe geleneinde Tanr
merkezli ele alnm ve Tanrya kyasla yaratlanlarn yokluu zerinde durulmutur.
Konu vahdet-i vcut235 etrafnda ekillenmi ve Tanrnn varl ve zellikle de tevhid
ilkesine halel getirmeme adna eytan dahi son kertede Tanrnn tecellisi olarak grme
yolunu semilerdir. Burada tam manasyla bir vahdaniyet sz konusudur.
te taraftan felsefe tarihinde varlk, yoklua kart olarak var olan ey; olua
kart bir ey olarak deimeden ayn kalan gereklik ve bolua kart olarak
deimeden meknda bir yer igal eden kalc gereklik anlamlarna gelir. Varolan her
ey tarafndan paylalan bir zellik veya fizik dnyann stnde ya da tesinde varolan
233
Mehmet Ulucan, Nyaz-i Msrnin iirlerinde Varlk Anlay, Frat niversitesi Sosyal Bililer
Dergisi, Elaz 2009, C.19, say 1, s. 32.
234
Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, TDK Yay. Ankara 2005, s. 2079; aban Ali Dzgn, Varlk ve Bilgi
Aydnlanmann Keif Aralar, Beyaz Kule Yay. Ankara 2008, s. 13.
235
Vahdet-i vcudun en iyi tariflerden birisi, bilhassa bn'l Arab ve takipilerinin metinlerindeki
kavramlar konusunda temayz eden szlklerden birisi olan Abdrrezzak Kaani'nin Tasavvuf
Szl'ndeki tanmdr. Kaani terime getirdii tanmla vahdet-i vcudun evvelemirde filozoflarn
ve kelamclarn varlk anlaylarna karn sufilerin varlk anlayn anlatan bir terim olduuna
dikkat eker. Bu itibarla Kaani'nin tanm, sufilerin yeni dnemde slam metafizik geleneinin
takipileri olmalarna vurgu yaparken ayn zamanda tasavvufun yeni dnemde kazand
muhtevaya da dikkat eker. Kaani yle der: 'Varln zorunlu ve mmkn diye blnmemesi.
Varlk bu taifeye gre, filozof ve kelamc aklclarn anlad gibi deildir. nk ad geenlerin
ou, varln bir araz olduuna inanmaktadrlar; hlbuki onlarn araz zannettikleri varlk, her
mevcdun hakkatini gerekletiren eydir ve byle bir ey ise, Haktan bakas olamaz. Birlik
zelliiyle nitelenmi zt'n iki tibar vardr: Birincisi, zt'n iermi olduu ve ihata ettii
hakikatlerin ayn olmas tibardr; bunlar kendisinden baka deillerdir. Varlk da sz konusu
hakikatlerin birisi ve idrk melekeleri iin en barizi ve grnenidir. Bu durumda varlk, bu
anlamda zat'n ayn olmutur. Bu bilgiler iin bkz. Abdrrezzak Kan, Tasavvuf Szl, s. 576;
Baltac, a.g.e., s. 176; Cebeciolu, a.g.e., s. 741-742.
88
bir nesne ya da alan iin kullanlan varlk deyimi ayn zamanda var olan her eyin varlk
zelliine sahip olmaktan ya da varlkla belli bir iliki iinde bulunmaktan dolay yesi
olduu cinsi ifade eder. u halde varlk deyimi felsefe tarihinde hem bir isim hem de bir
sfat olarak ele alnmtr. te yandan varl bir isim olarak retinin, varlk alanyla
fenomenal dnyay kar karya getiren bir ikicilii ierdii unutulmamaldr.236
Tasavvuf geleneinde mutlak varlk tek ve benzersiz olan Allahtr. Onun
gayrisi olanlar kendi kendilerine yeterli varlklar olmayan, ancak varlk ya da var gibi
grnmelerini asl varla borlu olan kesret lemidir. Vcud- Mutlak olan Allahn
bilinmesi ve tannmas iin bizim varlk diye bildiimiz, ancak esas itibaryla yokluk
olan adem-i mutlak yaratlmtr. dem-i Mutlak, Vcud- Mutlaka gre yok
mesabesinde iken kendine nispetle var saylmaktadr. Kainatn varl l (yok), ill
(var)dan olmutur. (L-ilheillallah) spatn vcudu buradan salanr.237 Gazzalinin
La mevcude illa Hu (Ondan baka varlk yoktur) ibaresiyle ifade ettii bu vahdet
fikrine ulamak bireyin zorlu bir kef yolculuu sonucunda imkn dhiline girer. Yunus
Emrede Tanrnn inayetiyle bu kef yolculuuna kan mutasavvflardan biridir. Onun
yolculuu drt kap, krk makam ve yz altm menzilden oluur. Yunus Emre drt
kapy yle sralar; ilk kap eriattr, emri nehyi bildirir, ikinci kap tarikattr, doru
yolda olmak mridi kmilin yarglamasyla mmkndr, nc kap marifettir,
drdnc kap hakikattir ki bu noktada sufinin gndz bayram, gecesi ise kadir
olmutur.238 Makam- mahmut olarak da ifade edilen bu son makamla birlikte Yunus
Tanrnn suret ve teni gynek edinip giydiini Onun hakknda konumalarmzn hep
bu gynek ve ten hakknda olduunu dile getirir. Ona gre insan ve lem Tanrnn
gynekleri, Tanrnn sfatlarnn tecelli ettii alanlardr. Bu gynek ve teni, Zatn
236
Ahmet Cevizli, Felsefe Szl, Pradigma Yay. stanbul 1999, s. 884.

Ulucan, a.g.e., s. 33.
238
Tatc, a.g.e., II, s. 335-336.
237
89
sfatlarnn tecelli ettii birer hologram gibi dnebiliriz. lahi zatla ilgili tecellilerin
yansd bu hologramlarn en kk paras bile, Ondan olmas hasebiyle ayrntl
bilgileri barndrmaktadr. Halife olarak yaratlan insan da bu hologramlarn en zelidir.
Bu nedenle insan, Tanry hologram olan vcud bahrinde bulur. Tanr bulununca da
orda artk insan yoktur. Bulunan kendi sfatlarndan haber verir. Bunlarn banda da
kendinin vahdaniyeti, dier bir ifadeyle slamn tevhid akidesi yer alr.
Yunus Emrenin bulduk redifli eseri Varlk anlayn beklide en mkemmel
ve en gzel biimde anlatyor:
Ma'n bahrine talduk vcd srrn bulduk

ki cihan ser-te-ser cmle vcdda bulduk
Bu izginen gkleri tahte's-ser yirleri

Yitmi bin hicblar cmle vcdda bulduk
Yidi gk yidi yiri taglar denizleri

Umagla Tamu'y cmle vcdda bulduk
Gice ile gndzi gkde yidi ylduz

Levhde yazlan szi cmle vcdda bulduk
Ms'nun agdug Tr' yohsa Beyt'l-Ma'mr'

srafil aldug Sr cmle vcdda bulduk
90
Tevrt'la ncil'i Zebur'da Furkn'

Bunlardag beyn cmle vcdda bulduk
Bir ile iki i drdile bi alt

Yidi sekiz tokuz cmle vcdda bulduk
Ynus'un szleri hak cmle didgi sadak

Ne grdysen kamu hak cmle vcdda bulduk "239
Tasavvufun en temel hususlarndan birisi de vahdet-i vcut nazariyesidir, yani

varln teklii meselesidir. Bu anlaya gore varlk tektir, dier varlklar ise bu tek
varln tecellisinden baka bir ey deildir. Bu sebepten varlk lemindeki her eyde
tek olan varl grmek mmkndr, Yunus da yukardaki beyitlerde Mana lemindeki
tek alan
yaratcnn srrn bulduunu ve her eyde onu
temaa
ettiini,
vurgulamaktadr.
Tasavvuftaki vahdet-i vcut nazariyesinin vcut bulmasn, Yunusun bu iirinde
grmek mmkndr. Yunusun ilk sznden son szne kadar bunun tezahrn
mahade edebiliriz. Mana denizine dalan insann, vcud srrna mazhar olacan
belirtir Yunus. nk insan ve insann dhil olduu varlk lemi, hakikat denizinden bir
damladr. Bu, damlann ummana ulamasdr. Aslndan ayrlan parann yine aslna
dnmesidir. Varlk srrna erien insan, insan- kmil mertebesinde vahdet-i vcuda
ular, asl varla dhil olarak teklik srrna mazhar olur.
239
Tatc. a.g.e., II, s. 134-135.
91
Batanbaa iki cihan, yedi kat gkyz ve yeryzn, dalar, denizleri, gece ile
gndz, gkteki cmle yldz, Cennet ile Cehennemi ksacas tm mevcudat tek bir
vcutta bulduk der Yunus. Mevcudatn varl, var eden vcuda baldr. Varla bakan,
asln grr. Btn varl, tek bir vcutta grmek mmkndr. nsan, cmle ayeti tek
bir varlkta okur. Yer ile gk ve ikisinin arasndaki tm varlk, cmle zahiri ve batni
mevcudat, varlk sahibinin ayetleridir ve hakikati bu ayetlerden okumak mmkndr.
Btn varlk, hal lisan ile Allah tesbih, Onun ayetlerini zikir ve kraat etmektedir.
Yunus da, tefekkr ehli iin mana denizine dalan, Onun yarattklarn temaa eden,
gerek vcudu bulur, Onun varlnda kaybolur der ve devam eder: Musa peygamberin
kt Turu, srafilin fleyecei Suru, btn kutsal kitaplarn beyann tek bir vcutta
buldum. Kitaplarn adlar, zamanlar farkl olsa da syledikleri tektir, tek bir yaratc
tarafndan indirilmitir. Saylar bile sonsuz olsa da hepsi tekten domutur, hepsinin
kayna tektir. Yunusun btn syledikleri haktr, diyerek Yunus; tevriye sanatnn ok
gzel bir rneini verir: Yunusun btn szleri dorudur, Yunusun szleri, hakikatin
beyanndan ibarettir. Ayn zamanda, Yunusun btn szlerinin, bu szleri sarf
etmesinin tek bir sebebi vardr: O da Hakk.
Senlik-benlik terk idp yoklk evine girp

Ikndan ip esriyp varlk terk ide misin240
Gel imdi miskin Yunus varun Hakka harc eyle

Grdn elnde kalmaz bu dnyanun varlg241
240
241
Tatc. a.g.e., II, s. 248.

92
Dnyay elden brak olmagl Hakdan rak

Ser-maye kendsolm varlklar yuyanlara242
Yunus Emreye gre mevcudatta bir tek varlk vardr. Yaratlm olan her ey
mutlak zatn sfatlardr. Yalnz insan bu bilin dzeyine ulamakta zorlanr. Elest
bezminde var olan birlik deminden dnyaya gelmeyle balayan ayrlk vcut bahrindeki
seyirle birlikte ortadan kalkm ve Yunusa kendini ve Tanry bilmeyle ilgili en etkili
iirlerinden birini iradettirmitir.
Zih dery ki katreden grindi

Ne derydur ne katredr gr indi
Acep katre ki dery anda mahf

Bu mahf srr sen senden sor indi
Murd on sekiz bin lemn sen

Bu gaflet pes sana sendendr indi
Sana gel sen seni sende bulgr

Sana bak sendeki bil kimdir indi
Fen ol kim bulasn zevk-i vuslat

Bu szm ds midr sana yor indi
242
93
Hicb- nru zlmet klli sende

Nie sen sen nie ben ben tur indi
Sana senden yakndur asr tap bak

Yaran mlkine sultn ol yor indi
Aslda ask u masuk u sk bir

Bu birden geri kim yz bin grindi
Eger yne bin olsa bakan bir

Gren bir grnen bin bin grindi
Saladur kime gark olmak isterse

Ynus bu bahre gavvas ol gir indi243
Katrede derya grmek, kendinde Rabbi bulmak, kiinin hicap olmas ve ayine.
Bu benzetmeler olduka etkilidir. Yunus biz kendimizi bilmez iken, alapn bizi
kendinden eylediini, bizi bilinir klp kendini gizlediini dile getirir.244 Gizli olan
grmek isteyenlere sz ben bilirim kendi zmden245 teye de gemez. Ona gre
kendi miktarn bilen, kendi zn, kendi zn bilen de, Rabbini bilir.246 Yunus
Rabbini bulma yolculuunda sretten sfata geme, yedi cehennemde yanp, yedi zor
kapdan (nefis mertebeleri) gemek gerektiini ifade ettii bir iirinin son dizelerinde
243
Tatc, a.g.e., II, s. 393-394.

245
246
244
94
btn bu yolculuun vcuttan darda olmadn, tefekkr klann btn bunlar vcut
bahrinde, beninde, seninde bulacan ve bu szn Hak (gerek) sz olduunu dile
getirir.247
Sonu olarak, Yunus Emrenin iirlerini incelediimizde onun vahdet-i vcud
dncesini benimsemi bir air olduunu grrz. O, btn yaratlmlarn Allah'tan
sudur ettiini ve ona dneceini savunur. O, vahdet fikrini imann bir gerei olarak
kabul eder. Ona gre ikilii kabul etmek Allah'a ortak komak anlamndadr. O, Allah'n
zat ile beraber baka bir eyin mevcut olmadn ifade eder. Yunus Emre, ruhlarn
Allah'tan bir para olduunu ve bu nedenle de mutlak ve hakiki varlk olan Allah'n
insann kendisinde gizli olduunu syler.
e. mid
Trkede umut; mit, umulan ey, ummann verdii rahatlk ve gven

duygusu gibi anlamlara gelir. Umut beslemek, bir eyin olabileceine inanmak,
gerekleebileceini beklemektir. mit kelimesi ise, umut, baz eylerin olacana
dair
beslenen
his,
gelecee
ynelik
beklenti,
kuvvetli
arzu
anlamlarnda
kullanlmtr.248
mit insan iin varolusal bir ihtiyatr; insann doasndan kaynaklanr. Etkisiz
olan ve bu etkisizliinin bilincinde olan insan, mit drts olmadan var olamazd.
Bununla birlikte mit, temel erdemlerden birisidir, belki de ilerinde en nemli ve etkili
olandr. ve d uyaranlarn bireyde yaratt deime, etki ve tepkilerin btnne
duygulanm denir. Gnlk yaamda duygulanm alan ierisinde olan durumlardan biri
247
Tatc, a.g.e., II, s. 230-240-241.

rnekleriyle Trke Szlk, M.E.B. Yay., stanbul 2000, c. IV, s. 2975, 2311; Trke Szlk, TDK
Yay., Ankara 2005, s. 2035,2057.
248
95
de mittir. mit, bir istek ve amacn gereklemesini beklemenin, buna inanmann

dourduu cokusal haz, gven, rahatlk ve ho bir durumdur. mit, gereklemesi bize
kesin gibi gelmeyen, nmzdeki ya da gemiteki bir eyin imgesinden meydan gelmi
kararsz bir sevintir.249
mit, insann kendi dnyasnda var olan bir olgudur. nsann birikimleri bu
olguyu gl ya da zayf bir ekilde yaatr. nsan mide ihtiya duyduunda onu iinde
bulabilir. mitle beraber yola kmak beraberinde sevin ve sevgi dolu bir yaam
getirir.
mit, Yunus Emrenin gnl dnyasnda var olan bir olgudur. Yunus Emre
Allah grme istei arzusu yle bym ki bunu byk bir mit iinde hakka
kavumak kabul eder.
Kamu lem md tutar ahiretde grem diye

Ynus eydr dervi olan bunda Hakk buld gider250
midin insan doasndaki varl korkudan bamsz deildir. Bu yzden

Kurna, Allah-insan ilikisinde midin yerini ele alrken onu korkuyla birlikte
deerlendirmitir. nan asndan ideal bir mmin kiilii hedefleyen tasavvuf disiplini
de Kurnn nerdii korku-mit ilikisinin insan tabiatnda ortaya kn tasvir eden
aklamalar yapm, baz yetlerde de Allaha du ederken bu iki duygunun nasl
hareket etmesi gerektiini retmitir.
249
Abdurrahman Kasapolu, Kuranda mit-man likisi Tasavvuf lmi ve Akademik Aratrma Dergisi,
Ankara 2006, say 18, s. 155.
250
96
Kurnda et-Tamu kelimesi bir eyi mit etmek, o eyin gerekleecei

beklentisi ierisinde olmak anlamnda kullanlmtr.251 Bu kelime bir yette,252 iveli ve
edal kadn sesine gsterilen cins eilimi dile getirir. Yine bir yette,253 mal artrmaya
ilikin tamah ve agzll ifde eder. Bu anlamlar kelimenin kknde hazza ynelme
eiliminin bulunduunu gstermektedir.
Kurna gre mminin Allahtan mitli olmas bir hayal ya da zayf bir duygu
deildir. Mminin Allaha midi gl bir iman ile desteklemitir. Kurn,
mminlerin Allahtan mitli olmalarnn temelinde, gl bir iman ve bu imann
gerei olan yaanty gsterir. nan ve ilh deerler dorultusunda yaamay mdin
koulu sayar. Bu gerei birok yette tekrarlar.254
Haber viriserem nefsn elinden

mdn varsa gidesin andan255
Kurn- Kerim midi iman ve onun gereklerini yerine getirmeyle ilikilendirir.
Mminlerin midini canl tutan eyin iman olduuna iaret eder. Gerek mnda
mdin imanla birlikte var olabileceine vurgu yapar:
Onlar ki inandlar, g ettiler, Allah yolunda savatlar; ite onlar, Allahn
rahmetini umarlar. Allah, ok balayan, ok merhamet edendir.256
mit, gnah iledii iin balanma istediinde bir ie yaramayacan dnen
kimseler iin tedavi edici bir zellie sahiptir.257
251
Bakara, 2/75; Mide, 5/84; Arf, 7/46, 56; Rad, 13/12; uar, 26/51; Rum, 30/24; Secde, 32/16;
Meric, 70/38.
252
Ahzb, 33/32.
253
Mddessir, 74/15.
254
Kasapolu, a.g.m., s. 156.
255
Tatc, a.g.e., III, s. 30.
256
Bakara, 2/18.
257
97
Bir kezden ol oldum ahi benden mi yokdur bana

Ben olsam pes ol kan ben bu srra irimezem258
Bir Mslman ne kadar zor ve skk durumda olursa olsun Allahu Teldan
asla midini kesmez, iyimserliini ve midini korur, karamsar ve mitsiz olmaz.
midini kaybeden her eyini kaybettiinden Kuranda Allahn rahmetinden mit
kesmeyin, kfirlerden bakas Allahn rahmetinden mit kesmez259 buyrulmutur.260
Mutlak mnda mit, mminlere zg bir niteliktir. Yetkin sfatlara sahip olan
Allaha iman eden mmin, Ondan her eyi umabilir. Oysa iman etmeyenler byle bir
mit kaynandan yoksundurlar. Mmin; inanc, ibadetleri ve iyi davranlar sayesinde
Allahtan her zaman mitvar olmay baarr.
Yunus Emreye gre kef yolculuuna kan bireyler bir mride intisap etmek
zorundadr. Kef yolculuunun ikinci kaps olan tarikatda da en nemli klavuz mridi
kmildir. Mridin yol haritasna gre, talip, kendini srekli yarglama halindedir. Talip
bu yarglama srecinde bazen korku ve endieye bazen de mide meyleden bir ruh hli
iindedir. Mridi, talibe havf ( korku) ve reca da ( mit) ifrat ve tefrit noktasna
kamadan kendini yarglamay retir. Talibin mtedil bir korku ve mit sahibi
olmasn salar. Mtedil bir korku talibi Tanrnn rahmet, mafiret ve nimetlerinden
mitsizlie drmedii gibi, onun gnah ve ktle dalmasna da engel olur.
Yunusun Allah korkusu, insann isyan sebebiyle Allahn rahmet, sevgi, dostluk ve
nimetlerinden mahrum kalmay, ilahi huzurda hesap vermeyi ve dnya ve ahirette azaba
uramay iinde barndran bir korkudur. O, Tanrdan261 ve ahirette ettiini bulmaktan
258

Yusuf, 12/67
260
Sleyman Uluda, slama Giri (Temel Esaslar), DB. Yay., Ankara 2007, s. 374.
261
259
98
korktuunu,262 burada korkmayann ahirette korkacan,263birok beyitinde dile getirir.

Yunus,
korkmayan
zamannn
azl
dman,
ktln
simgesi
Tatara
benzetir.264Tanr korkusunun iinden bir an bile kmadn dile getiren Yunus, bu

korku yznden dervilerin benzinin sar olduunu dile getirir. Yalnz bu korku,
Tanry grme midini yok edecek kadar byk bir korku deildir. Yunus, Tanry
grme/ulama
midini
dile
getirir.265
Ve
bu
vuslatla
birlikte
korkudan
kurtulacan,266korktuuna yar olacan,267 varlktan soyunma annda havf ve recay

yamaya vereceini268 dile getirir. Varlktan soyunma anna kadar ise, havf ve reca
arasnda kurulan istikrarl bir dengeyle nefis terbiyesine devam edilir
Tekebbr nedr ana uyasn sen

mdn yok m Hakk tuyasn sen269
mdm bu durur hocam katnda

Lutfundan mitsz hi olmayam ben270
Mminin Allah ile olan ilikisinde yaad din tecrbede kendisini belli eden
duygularn banda mit gelir. Mmin ibadet ve dularnda Allaha mit duygusuyla
ynelir. steklerine kavuma, korktuklarndan kurtulma mdiyle her zaman Allahtan
yardm diler. nsann mit ve beklentileri onu Allah ile irtibatn srdrmeye sevk eder.
262
Tatc, a.g.e., II, s. 47-140-275.

Tatc, a.g.e., II, s. 265-355.
264
Tatc, a.g.e., II, s. 118-144-245.
265
Tatc, a.g.e., II, s. 97-332.
266
Tatc, a.g.e., II, s. 175-357.
267
268
Tatc, a.g.e., II, s. 32-259-298.
269
Tatc, a.g.e., III, s. 45.
270
263
99
Kurn, insan tabiatnda mdin ortaya knn korkudan bamsz olmadn

aklar. nsann Allah ile olan ilikilerinde korku ile mit arasnda denge gzetilmesini
nerir. nsan-Allah ilikisinde mit ile korkunun birbiriyle dengelenmesi ilkesi tasavvuf
disiplininin temel prensipleri arasnda yer alr. Allah-insan ilikisinde korkuyla
dengelenmeyen mit, bir takm yanl tasavvurlar, olumsuz tutum ve davranlar
gelitirmeye sebep olur. nsan, istediklerini elde edememi olsa bile, bu yolda mit
tad iin rahat, huzurlu, kaygdan uzak bir yaam srme imkn bulur. Allahtan
hibir zaman mdini kesmeyen mmin, karlat btn skntlar kolaylkla aar.
Allaha duyduu mit, mminin azim ve kararlln canl tutar, hedef ve amalara
ulamada cesaretini destekler. mit, mminin ruh saln korur, iyimser bir kiilik
sahibi olmasn salar.271
Nin nevmd olam Bri bilrem rahmetn okdur

mdm kesmezem hergiz bu yolda zge rhum var272
Bu Ynusun temenns mdin mnkt itmez

Resulullah gibi server efati penhum var273
f. Bilgi ve man
En genel anlamyla bilgi, test edilmi, dorulanm inan; akln ve duyularn

konusuna giren her eyin tannmasn salayan bir sfat ve zddna ihtimal
271

273
272
100
verilmeyecek ekilde anlamlarn yani duyularla bilinenlerin dndaki her eyin

birbirinden ayrt etme sfat ayrca denilebilir ki varln hakikatini idraktir.274
Mutasavvflar
ou
zaman
Bilgi
ve
lim
kelimelerini
anlamda
kullanmaktadrlar. Zira onlara gre elde edilen bilgi, yaanan tecrbenin sonunda elde
edilen bir hakikattir ve bu da ilmin kendisidir.275 lim (Bilgi) kavramnn Kuranda
drt anlamda kullanldn syleyebiliriz:
1. Szlk anlamnda;
2. Allahn bilgisi anlamnda;
3. Vahyin getirdii bilgi anlamnda ve nihayet;
4. Mminin vahiy yardmyla elde ettii imani bir bilgi anlamnda.
Bunlardan ikinci ve ncsnn, Allahn mutlak bilgisi olduu aktr. Ancak,
vahiyle gnderilen ilim, Allahn bilgisinin sadece bir parasdr. Allahn kendi
katndaki bilgisi, konumuzla ilgili olmadndan, bunu konun d tutarsak ve
drdnc kullanmlar birletirmek mmkndr. Bu yzden bunlar vahy bilgi ad
altnda tek bir snfta toplayabiliriz. O hlde Kurann ilim kavramn bu slah anlamda
kullandn syleyebiliriz. nk ilim, szlkte bilmek anlamna geldiinden
bilmek de bir eyi doru olarak bilmek olmaldr. lim, Allah katnda olduuna gre,
bu kavramn sadece vahy bilgiye hasredilmesi Kuran asndan ayr bir nem arz
etmektedir. Fakat yukarda da belirttiimiz gibi, Kuran, ilim kavramn, vahiy
dolaysyla Allahn mutlak bilgisi anlamnda kullanld zaman harf-i tarifle, el-ilim
274
Dzgn, a.g.e., s. 188-189.

akir Gztok, Tasavvufi Eitimde Bilginin Elde Edilmesi, lmi ve Akademik Aratrma Dergisi
Tasavvuf, Ankara 2001, zgr Yay. s. 92.
275
101
eklinde kullanlm olmasna ramen, imani teemmlle mminin Kuranda kard

bilgi anlamnda kullanld zaman harf-i tarifsiz (nekre) olarak kullanmtr.276
Kuran- Kerim ve Peygamberimizin hadisleri, bilgi kavramna ok byk nem
vermektedir. Fakat nem verilen bilginin belli bir zellikle nitelendirilmesi gerektiini
Kuran- Kerim titizlikle ilemektedir. Kullar iinde Allaha en ok sayg duyan,
limlerdir277 demekle Kuran, sadece bilginin nemini vurgulamakla kalmayp ayn
zamanda limler iin ulalmas gereken en yce mertebeyi de belirlemektedir. Hi
bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?278 ayeti de bilginin bilgi olarak deerini, en ak
ekilde sergilemektedir. Dier taraftan Peygamberimiz; Rabbim, ilmimi arttr279 diye
dua etmekle emrolunmutur. Bu ayetlerde olduu gibi dier birok ayetten de, dolayl
olarak bilginin nemini iaretle karmak mmkndr.280
Bilginin nemini vurgulayan hadisler de say olarak byk bir yekn arz
etmektedir. Bunlardan sadece birkana bakacak olursak grrz ki, Buhrde bilginin
(ilmin)
azalmas,
cehaletin
artmas
dnyann
sonu
(ertus-sae)
olarak
belirtilmitir.281 Ayrca Peygamberimiz yle demektedir: Bilgi (ilim) peinde koann,

yaptndan memnun olduklar iin melekler kanatlarn onlara aarlar. lim iin, yerde
ve gkte ne varsa, hatta denizdeki balklar bile dua ( istifar) ederler. limin, ibadet
eden bir kimseye stnl, Ayn, dier yldzlara (yla) olan stnl gibidir.
limler, peygamberlerin vrisleridir. Zira peygamberler para ve mal deil, ancak ilim
276
Alparslan Akgen, slamda Bilgi Nazariyeleri, slama Giri Ana Konular Yeni Yaklamlar,
DB Yay., Ankara 2007, s. 14-17.
277
Ftr, 35/28.
278
Zmer, 39/9.
279
Th, 20/114.
280
Mesela bkz. Al-i mrn, 3/18; Nis, 4/157; Enm, 6/119, 140-144; Nahl, 16/25; Lokmn, 31/20.
281
Buhari, lim, 71-72.
102
miras brakr. Bunu elde etmek isteyen, byk bir memnuniyetle onun peinden
kosun.282
Yunus Emrenin bilgi ile ilgili grlerini daha iyi anlamak iin sadece Kuran
ve hadislerin konuyla ilgili grleriyle yetinemeyiz. Konuyu daha iyi anlamak iin sufi
epistemolojisinde konunun nasl ele alndn da bilmek gerek.
Konu sufi epistemolojisinde marifet kavram etrafnda ele alnr. Hakikat
yolundaki nc kap, marifettir. Marifet sfilerin ruhn halleri yaayarak, mnevi
ve ilh hakikatleri tadarak (i tecrbe ile ve vastasz olarak) elde ettikleri bilgi,
irfandr.283 Sfilere gre Allah, kullarna, Ben sizin rabbiniz deil miyim? (el Araf
7/172) eklinde soru sorarak kendisini, onlara ezelde tantmtr. Bu anlamda marifet
ezelidir.284
Ezeli olan bu marifeti, sfinin yeniden kefi ahlki bir arnmayla mmkndr.
nk sfiler marifeti entelektel bir abann sonucu olarak deil, ahlki bir arnma
ve yaama sonunda salanan ilahi bir ltuf olarak grrler.285 Bu ltuf sayesinde
bilginin niha kaynana, yani Tanrya varlr. Mutasavvfn gznde bu kaynaa
nispetle duyular ile istidlli akln aczi apak olduundan inceleme ve aratrmaya
dayal, dolayl ve gvensiz olan nazari yola girmektense, kalbi her trl kt
duygulardan temizleyerek ilh ilhama hazrlamak daha kestirme ve daha gvenilir bir
yoldur.286 te bu kestirme ve gvenilir yol, Yunusun hakikat yolculuunun nc
kapsn oluturur. Marifetle ilgili yukarda deinmeye altmz hususlarn birou
Yunus da aynyla mmkndr. Yunusun marifetle ilgili iki nemli beyti vardr.
282
Ebu Davud, lim, 1; Tirmizi, lim, 19; Nesali, 112, bn Mace, Mukaddime, 17;bn Hanbel, IV.239-241;
V.196; konuyla ilgili dier hadisler bkz. Ebu Davud, lim, 1,9; Tirmizi, lim, 2,19; bn Mace
Mukaddime, 17,224;1,81.
283
Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul 1995, s. 347.
284
T.D.V..A. Marifet Maddesi, cilt 28, s. 155.
285
Necip Taylan,Bilgi, T.D.V..A. cilt 6, s. 160.
286
Taylan, a.g.e, s. 160.
103
Marifet gnl ile dn gn zryla

Sylesem gelmez dile srr- sfat iinde
Marifet gnl ehri makmun bulur fakr

Bahr gerekdur bahr bu marifet iinde287
ki dizede de dikkati eken ilk ey gnl / kalp kavramdr. Yunusun

marifetle ilgili dile getirdii her beyitte aa yukar gnl kavram geer. nk ona
gre, marifet gnl ile elde edilebilir. Akln, marifet alannda yol almas mmkn
deildir. Yunusa hocasndan gelen hidyetle, mridinin yol gstermesiyle marifet
kaps almtr.288 Yunusun hidyetten kast Eri limlerin hidyet tanmna yakndr.
Yunusun beyitlerinde akln menfi kullanmlar (akl amak, akl yav klmak,
akl ile fehm ermemek, akl gitmek, akl mat olmak v.b) genelde marifet alanyla
ilgilidir. Bu menfi tavr, gnln emrinde olmayan akl iin kullanlr. Gnln emri
altndaki akln ise marifete ulamada geilmesi gereken ahlki arnmay salamas
hasebiyle Yunusta nemli bir yeri vardr. Risaletn-Nushiyyenin byk bir ksm bu
ahlaki arnmada akla verilen nemi anlatr. Yalnz kef veya vuslat nnda akldan sz
etmek mmkn deildir. Akl, bu yolculukta belli bir yere kadar bizimle gelen yol
arkada gibidir. Mirata, Cebrailin yol arkadal nasl bir yere kadar ise aklnda
durumu Cebrail gibidir. Vuslat annda Cebrail / akl, kla / bilen mauk / bilinen
arasndaki hicb gibidir.289 Bu hicp kalmadan marifetullah gereklemeyecektir.
Lednni bilgiler / ilm-i btn elde edilemeyecektir. Bu yzden de vuslat annda akldan
sz edilemez sadece gnlden sz edilebilir.
287

Tatc, a.g.e., II, s. 180-234.
289
288
104
Yunusa gre marifet kla mauk arasnda dorudan bir bilgidir ve bu bilgi
aklla ilgili deil gnlle ilgilidir, bu bilginin elde edilmesi iin nefisle bir savaa
girerek ahlki bir arnma gerekir ve bu bilgi inayete tabi bir bilgidir. O ou kez kl
bel denmeden kadimden Tanry bildiimizi dile getirerek de290marifetin ezeli
olduunu inanr.
Yunusa gre marifetin elde edilmesinde almas gereken en nemli makam
kendini bilme makamdr. Yunusun kendini bilme konusunda ki terminolojisi dikkate
ayandr. O seyr-i afk iin tarada aramak terimini kullanr. Bunun boa bir aba
olduunu anladnda enfsine ynelir. Seyr-i enfside ise bende sende bulmak, benliksenlik, kendi zn bilmek, ben-ol ve onu bilmek ve vcut vb. terimlerini kullanr.
Yunus ve kendini bilmek denince herkesin aklna ilimle ilgili iiri gelir.291 Yunus bu
iirinde ilimden kastn kiinin kendini bilmesi olduunu, kendini bilmenin de hakk
bilmeyi beraberinde getirdiini, tahsilin eer bunu gerekletirmiyorsa kuru emekten
teye gemediin ifade etmitir. Kuru emek sarf edenler ise onun gznde hayvandan
aa bir konumdadrlar.
Yunusun kendini bilmekle ilgili olduka geni bir bilgi birikimi vardr. O men
arefe nefsehu feka arefe Rabbeh eklinde tasavvufta vecizleen sz iki iirinde
Arapa olarak,292nitekim ben beni bildim, dilediim Hakk buldum eklindeki
Trkesini de birok iirinde kullanmtr.293
O kendini bilen kiinin herkesten yce olduunu dnr.294 Ona gre kendini
bilmenin balangc ise kendi znden vazgemektir. Yunus kendini bilip, Rabbini
290
Tatc, a.g.e., II, s 47.

Tatc, a.g.e., II, s. 101-245.
292
Tatc, a.g.e., II, s. 212-250.
293
Tatc, a.g.e., II, s. 129-244-357.
294
291
105
bilenlere en iyi rnein Hz. Muhammed olduunu syler. Zira o peygamber ki kendini
bilmi, cmle yerde hazr olan Rabbini grecek gzlere kavuarak, Hakk kendinde
grmtr.295 Yunus, Hz. Muhammed gibi olmayp sedefte ne cevher olduunu fark
edemeyen insann, Tanrya ulamada kendinin kendine hicap olmasn dile getirerek,
bu hicaplarn yetmi yedi tane olduunu syler. Bunlarn otuzu gzde otuzu da
gnldedir.296 Dier otuzu da srdr. Olduka zorlu bir seyr_i enfsiyi gerekletirdikten
sonra sultann yaknnda bulup, uzak sefere kmayan Yunus, kendinde grdn,
kendinden ayrmakta zorlanr. O ben isem, ben hani der ve O olduunu syler.297
Yunus O olduunu syledii beyitlerde Hallac Mansur ve Elest Bezmi rneklerine de
atflar yapar. Mansur gibi Enel Hak erbetini dost elinden ien Yunusun kendini
bilmede, yakin bilme kalbn kullanmas da olduka dikkat ekicidir. Kendini bilmek
can gznn ak olmasyla gzde, gnlde ve dier uzuvlardaki hicap perdelerinin
almasyla mmkndr. Bu nikaplar alnca, korkudan azad olunarak Tanr bulunur.298
Ve benliksenlik, ikilik ortadan kalkp yalnz O kalr, benlik yamaya verilir.299
Yunusta kendini bilmek, Rabbini buldurur, Rabbini bulan hamlktan kurtulup
olgunlar ve tevhidin aslna ular.
Yunusta kendini bilmeyle ilgili dikkat edilmesi gereken bir husus daha vardr ki
bu olduka nemlidir. O insanda veya eya da bulunan iyi sfatlardan yola karak
Rabbim de bunlarn daha stn vardr mantyla hareket ederek, Rabbini bilmeyi
gerekletirmez. Onun faaliyeti bakan, gren ve grnen ilhn kendi tecellisiyle, yani
bin bin grnen, kendini ilh klan durumu gsterir bir bilmedir. Ona gre bu
konumdaki Rabbin, biz sadece bize gsterdii (ilhlk) ynn bilebiliriz. Yoksa her
295

Tatc, a.g.e., II, s. 250-251.
297
Tatc, a.g.e., II, s. 356-357.
298
299
Tatc, a.g.e., II, s. 108-239-240-295-356-357.
296
106
trl kayt ve bantdan mnezzeh bi zatihi Hakk bilemeyiz. Aikr kld kadarn, ki insan onun en aikr tecellisidir- ite Onu biliriz. Kendini pinhan ettii gaybiyyet
zamiri O hakknda bilgi edinemeyiz.
Sonu olarak unu diyebiliriz ki Yunusun ilimden kast ilm-i ledndr. Bu
bilgiye ulamakta gnl sayesindedir. Gnl kendini bilmeyle rabbini bilir. Kendinde
sakl inciyi elde ederek onunla zinetlenir.
MAN: ''Arap dilinde korkunun ve ihanetin zdd olan gven ve emniyet
anlamndaki e-m-n kknden gelen man kelimesi, lgat bakmndan tasdik etmek,
onaylamak, kabul etmek manalarna gelir. slm dininde man kelimesi gven,
doruluk, din, islm, ihsan, sevgi, korku, ''takva'' gibi bir dizi kavramla
birlikte dnlr ve imanla birlikte dile getirilen en temel mefhum amel-i salih/yararl
eylemdir. slm terminolojisinde man insann en ayrcalkl zellii olan
akledebilme, kendini ve lemi fark edebilme yetisinin merkezi olan kalbin bir
eylemidir''.300
Tasavvuf adan iman; ksaca dil ile syleme, slm yaama, kalple marifete
ulamann bir terkibi olarak deerlendirilebilir. man, bir ka eit olarak deerlendirilir:
1 lm istidlal (ilm deliller getirerek) ile meydana gelen iman ki buna iman- istidll
denir. 2. nanan kiide yakn (gl inan) bulunursa buna iman- yakn denir. 3. Kalb
zevkiyle uhuda erilirse bu mana, iman- uhd ad verilir. 4. Sonuncusu Hakk ile
mtehakkk olursa (Hakk vastasyla Hakk'a ular, onu gerekletirirse), buna iman-
huzr denir. Sfiler, vellerin imann, vuslata ermek, ulhiyyeti seyretmek, sadece
bir olan grmek eklinde deerlendirirlerken, imann ok yksek ileri derecelerini ak
ve hakikat olarak grrler.301
300
301
M.Emin zafar, slam'a Giri, (Ana Konulara Yeni Yaklamlar), DB. Yay., Ankara 2007. s. 128.
Cebecolu, a.g.e., s. 394-395; Uluda, a.g.e., s.265; Baltac, a.g.e., s. 99-100.
107
Buna gre imann hakikati ve z kalbin tasdikidir. Kalbin tasdiki imann asli
unsurudur. mann manas Allah'a ve Hz. Muhammed'in Allah tarafndan haber verdii
eylerin doru olduuna inanmaktr. Bunlara hem kalben inanmak hem de bunlar dil ile
sylemek arttr.302
Dmi idk ol kaldurd birligin bize bildurdi

mze k toldurd drst old imanumuz.303
nsanlar, sadece inandk deyip de imtihandan geirilmeden kurtulacaklarn m

sanyorlar. Muhakkak ki sizden ncekileri, hangilerinin inancnda doru, hangilerinin
yalanc olduklarn kesin olarak renmek zere imtihandan geirdi.304 mann bir kalp
ii, kalbin tasdiki olduunu gsteren yette yce Allah yle buyurmaktadr: ''Ey
Peygamber! Kalpten inanmadklar halde, azlaryla 'inandk' diyenler ile Yahudilerden
kfrde yaranlar seni zmesin''305
man kesin olarak bir eye gvenmek anlamna gelmektedir. slm manada
imann z Kur'an- Kerim ve snnetullahta belirtilen hususlar, kalben tasdik
edilmesidir. Nitekim bir kiinin m'min saylabilmesi iin nce dille ikrar sonra kalben
tasdik etmesi gerekir.
Dinm-imanm ol durur ansuz olursam dnyede

Ne puta haa taparm ne din iman tutaram306
302
Ahmet Hamdi Akseki, Askere Din Kitab, DB. Yay., Ankara 1980, s. 17; Komisyon, a.g.e., s. 315.
304
Ankebt, 29/2-3.
305
Maide, 5/4.
306
303
108
Yunus Emrenin imannn temelini Allahn birlii ve Hz. Peygamberin

rasll oluturur.307 Tanrnn varl konusunda inanmayan insanlara deil de taklid
ve ilim basamaklarndaki insanlara seslenir. man ska kfrle birlikte anar. Ona gre
nks iman namazla dzeltilir.308 Kmil iman veya ak sayesinde drst olan (tahkiki
iman anlamnda kullanr) iman kiiyi mn-y kle, vahdete gtrr.309 Vahdet annda
ise iman ve kfr yamaya verilmitir.310 Burada yamaya verilen iman takld imandr.
man, onun dilinde gnahla solan gle,311 hakk sevmeyen iman deer ifade etmedii
iin taa, gnl ayakta tutan iman ise asaya benzetilir. Bu benzetmeler farkl iman
dereceleri iindir.
man kavram Yunus Emre'nin hemen hemen btn iirlerinde kfr kavram
ile birlikte anlr. nk Her ey zdd ile bilinir anlayyla, imann olduu yerde
kfr, kfrn olduu yerde de iman bulunacaktr. Kfr yaamak imann olgunluu iin
arttr. Yunus, iman ksma ayrr; Bunlardan birincisi, aklda yirldr. Buna ilmel
yakn denilir. Bu, insann bir eye akl ile inanmas demektir. kincisi, aynel yakndir.
Bu ikinci iman gnlde yirldr. Duygular (sevgiler, nefretler) bize baz hakikatleri
bildirir. Biz akln yan sra duygularmza da inanrz. Yunus'a gre nc iman canda
yirl olan hakk-el yakndir. nsan kendi manevi varln ve ruhunu tanmak suretiyle
byle bir imana ular. canla olan iman canla bile gider.312
307

309
310
311
312
Mehmet Kaplan, ''Yunus Emre'nin nsan ve Ahlak Gr'', Yunus Emre ile lgili Makalelerden
Semeler, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1991, say:1275. s. 206.
308
109
Miskin gnln k elinden iki bkldi vcud

Tevbe kapusndan sundum ana iman tayan313
Yunus, kii neyi severse onun iman, sevdii eydir demektedir. O, iman ve dine
ruh ve revnak verecek olann sevgi ve ak olduunu syler. Yunus'a gre insan
sevdiine inanr. Sevdiinin hkm altna girer. O, imann tadna ancak Allah ve
Resuln her eyden ok sevmekle314 varlabileceini ifade ederek sevgi ile iman
birbirine birletirir.315
mn durur can era gevde durur can turag

Kin durur imana yag gelse giderr iman 316
Yunus, iman bir nur olarak grr. Ona gre gnahn ok olmas bu nuru
karartr. Kararm olan iman nurunu parlatmak iin, inyeti ihtiya vardr. iein bir
aata amas gibi imann da iek amas kalbe baldr. Kalbi kt duygulardan
arndrmann yolu ise insann nefsiyle mcadele etmesine baldr. Ona gre iman,
insann nefsiyle mcadele etmesinde onun yegne yardmcsdr. Ayrca iman ve nefis
insann iinde bulunan iki zt kutuptur. Bu iki vasf srekli birbiriyle atma
halindedir.317
''Ol drdn birisi cn biri din biri iman

Biri nefsmdr dmn anda savap geldm''318
313

Bkz.mslim, iman 69; buhari, iman, 9.
315
Mehmet Demirci, Yunus Emre'de Hak ve Halk Sevgisi, H Yay., stanbul 2008, s. 86.
316
317
Tatc, a.g.e., I, s. 280.
318
314
110
Bu beyitte Yunus, nefsini kendisi iin dman grmektedir. Yunus'a gre nefis,
kt eyler yapmas iin insan srekli drter. Bu durumda kii, Allah'tan uzaklar. O
da bu durumun farknda olduu iin nefsi ile srekli mcadele etmektedir
Sonu olarak diyebiliriz ki; man, kalbin tasdik etmesi dilin de bunu
dorulamasdr. Yunus Emre'ye gre iman bir nurdur ve bu nur gnllerde biter. Yunus
Emre'nin din anlaynda iman, merkezi bir konumdadr. Ayn zamanda o, hayat
anlayn da imana gre oluturur. nk iman onun iin bir rehberdir. man, her
m'minde bulunmas gereken bir unsurdur. Ona gre iman sayesinde kararm gnller
aydnla kar. Ona gre imann salamlamas nazar, tefekkr ve slam dininin emir
ve nehiylerine uyarak gerekletirilecek bir mcahede sonrasnda elde edilen akla
mmkndr. nsann yaratlnn temel amac da Tanry bilmek yani hakkal yakin
imana ulamaktr. lmel yakin ve aynel yakn iman ise, insann nefsini yok ederek
kendini kemale ulatrma ve ruhunu skuna ve huzura kavuma yolculuunun farkl
basamaklarnda rol alrlar. Hakkal yakin iman ise aka kavumayla elde edilen cann
Hakka ulamasdr.
g. slam
''slm, silm ve selam kknden treyen bir kelimedir. Silm; bar, gven ve
huzur, selam da; mutluluk, esenlik ve gvenlik demektir.'' slm ise; Allah'a teslim
olmak, boyun emek ve itaat etmek manasndadr. Kur'an'a gre slm, kulun kendisini
sadece Allah'a teslim etmesi ve yalnz ona ibadet etmesidir. slm, insanlk iin
vazgeilmez deerler olan inan, ibadet, muamelat ve ahlak gibi temel prensipleri
111
sosyal hayatn gerei olarak kabul eden ekmel ve evrensel bir dindir.''319 Nitekim
Kur'an'da Yce Allah; Size nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slm'
setim buyurmaktadr.320
slm dini, akl rehber edinir. slm, akl taklit zincirinden kurtarmaya alr.
Yunus, slm anlayan ve yaayan hr fikirli bir airdir. O, iirlerini slmn ruhuna
uygun bir ekilde dile getirmitir.321
Yunus, slm inancnda sadk bir mslmandr. O, ncelikle insanlara slmn
esaslarna uymalarn tavsiye eder. Yunus, beyitlerinde sk sk be vakit namaz
kldndan bahseder. Bu da onun slmn artlarna uyduunu gstermektedir. Yunus,
beyitlerinde dini, derinliine ele alm ve slm mmkn olduunca yceltmeye
almtr.322
''Yunus, bir slm velisidir. slm'a inanmayan ve slm' bilmeyen bir kiinin
Yunus'u gerekten anlayacana inanmak gtr.'' 323
Evvel bize vcip budur ho hulkla amel gerek

slm ad okncak yoldaumuz imn gerek324
Yunus, birinci dize de slm dinine olan gnlden balln ve imann slm'n
yolda olduunu gzel amelde bulunmann neminden sz eder. kinci dizede Yunus,
319
Komisyon, Din Kavramlar Szl, DB. Yay. Ankara 2007, s. 322-323; Cebeciolu, a.g.e. s. 401;
Uluda, a.g.e., s. 274.
320
Maide, 5/3.
321
Halil Aktccar, Yunus Emre Hayat, Sanat ve Eserleri, Gkin Yay., stanbul 1984, s. 213-228; Ergn,
Yunus Emre'de Tasavvuf ve Eitim, Ocak Yay., Ankara 1997, s. 89.
322
Ahmet Kabakl, Yunus Emre, Trk Edebiyat Vakf Yay., stanbul 1983, s. 70-77; Faruk Ylmaz ,
Yunus Emre Hayat-Dncesi-Etkisi, Marifet Yay., stanbul 1992, s. 111-118.
323
Mustafa Ergn, Yunus Emre'de Tasavvuf ve Eitim, Ocak Yay., Ankara 1997, s. 13.
324
Tatc, a.g.e., s. 141.
112
slm dininin dier btn dinlerden stn tutulduunu ve slm'n yeryznde hkim ve
evrensel bir din olduunu anlatr.
''mmete mmet diyen mmet kaydn yiyen

Eger mmeti isen di slm dinine bak''325
Bu beyitler Hz. Muhammed'e mmet olan herkesin, slm dinini onun rettii
ekliyle yaamas gerektiini anlatr. Yunus Emre, slm dinini insanlara bir yandan
sevdirmeye alm, dier bir yandan da onlar derin dnmeye sevk etmitir. nk
Yunus Emre, slm'n dnya grn, insanlarn yreklerine yerletirerek, onlardaki
manevi boluu yok etmeye almtr. Yunus Emre, slm'n gereklerini dile
getirirken hem insanln iman dnyasn kurmu hem de slamn hogrsn ve
evrenselliini ortaya koymutur.
Birinci Blmde Yunus Emrenin hayat ve dnce dnyas anlatlmaya alld.
ncelikle ksa biyografisi ve eserleriyle hayatna yer verildi. Divan ve RisletunNushiyyesi, bu eserleri bizzat inceleyenlerin yorumlaryla aktarld. Bunlara kendi
yaptmz yorumlar eklendi. Bizim yorumlarmz alann uzmanlarnn yorumlarna
paralel ve onlarn grleri dikkate alnarak yaplan yorumlardr. zellikle lkemizin
nde gelen Yunus Emre uzmanlarndan Tatcnn tespit ve deerlendirmeleri burada
ncelikle ele alnarak hakkn sahibine teslimi noktasnda gereken yapld.
Yunus Emrenin Dnce dnyas bal altnda ise bala yer verildi. Bu
balklar sevgi-ak, insan, lm-lmszlk, varlk, mid,
325
bilgi-iman,
islam
113
balklaryd. Yunus Emrenin Divanndan seilen iirlerle bu konularda Yunus

Emrenin dnceleri ortaya konmaya alld.
iirlerin seiminde hassas davranld. Ancak Yunus Emrenin beyitlerinde ayn
anda birden ok konu balnn altna yerletirilebilecek detaylar mevcut olduu da
kukusuzdur. Bu durumda incelenen konu balnn altna konan beytin, o konu
balna ait ynne atf yapld, dier hususlarn aklamalarnn yaplmas gibi bir yola
girilmedi. Birbirine tedahl ediyor gibi grnen beyitlerin farkl balk altnda ele
alnmas da mmkn olabilirdi. Ancak tezdeki tercihlerle ilgili baln, iire ya da iirin
temasna daha uygun grld iin o balk altnda verilmesi uygun bulundu. Yunus
Emrenin dnce dnyasnn ana balk altnda incelenip baka balklarn
kullanlmamas da aklanabilir bir durumdur. phesiz bunun dnda baka balklarn
da buraya yerletirilmesi mmkn olabilirdi. Ancak birinin dierine ncelenmesi ve bu
balklarn oaltlp tezin doldurulmas gibi bir niyet iinde olunmadndan,
yetinilmesi gereken noktada yetinildii de belirtilmelidir.
114
KNC BLM
YUNUS EMRENN DNCESNDE NSAN-ALLAH LKS
Tezimizin Birinci Blmnde Yunus Emrenin Hayat ve Dnce Dnyas

zerinde durmutuk. Bir dnce insannn zihninde ekillendirdii Allah-nsan
ilikisini anlayabilmek iin onun dnce dnyasnn iyi bilinmesi, dnce dnyasn
ekillendiren temel balklarn tespiti gerekiyordu. Bu sebeple Birinci Blmde bu
hususu gerekletirmeye altk. Bylece kinci Blmn alt yaps olumu oldu.
Allah-nsan ilikisinde ncelikle insann konumunun ortaya konmas gerekir.
Bunu yapmak iin Yunus Emrenin insana dair grleri, szleri, yazdklar zerinde
durulmaldr. Bu yaplrken de ele alnan konu hakknda onlar syleyen yahut yazann
dnce dnyasnn btnnn dikkate alnmas ve bundan sonra bir kanaate varlmas
gerekir. Burada takip edilecek yntem de bu minval zere olacaktr.
I.
Yunus Emrenin Dncesinde nsan
Yunus Emre, slm tasavvuf gelenei iinde yetimi bir kii ve onun en yksek
mertebelerine ulam bir velidir326. Dolaysyla grleri de, tasavvuf geleneine
uygun, bu gelenekte bilinen, mehur olan grlere paralel ve onlarn gzel bir yorumu
saylabilecek trdendir.
326
Velinin kim olduu hususunda ayrntl bilgi iin bkz. Mehmet Demirci, Yunusta Hak ve Halk
Sevgisi, s. 27-29; Cebeciolu, a.g.e., s. 754-755; Uluda, a.g.e, s. 566.
115
slam bak asyla insan, Allahn yeryzndeki halifesi olan327, kendisi dnda
yaratlan her eyin kendine musahhar klnd328 irade ve tercih sahibi, grevleri ve
sorumluluklar olan bir varlktr. Bununla birlikte, insan en gzel bir kvamda
yaratlmtr.329 Allah da ona Kendi ruhundan bir nefha vermitir.330 Hibir varln
yklenmeye cesaret edemedii emaneti insan yklenmi () insanda, dier varlklarda
mnferit ve dank biimde bulunan Allahn isim ve sfatlarnn tecellisi topluca ve
tam olarak bulunmutur331.
Kendisine verilen bunca art yn ve deeri iyi fark eden, iyi kavrayan ve bu
faziletlerle hayatna yn vermeye alan insan, kendisi dndaki varlklara hkmeder,
onlar kendi hizmetinde kullanrken, kendi hemcinsleriyle de baz ahlak normlar ve
ilkeler erevesinde erdemli ilikiler kurar. Ancak bu sylenilenlerin gereklemesi,
tekrar etmek gerekirse insann erdemli davranlar serdedebilme niyetine ve bu niyete
uygun davranmasna baldr. Bunun tersinin geerli olduu durumlarda, insan esfel-i
sfilne yuvarlanma, tehlikesiyle kar karyadr.
Tasavvuf terbiyesi, baladmz yere, yani elest bezmindeki safla dnmek
iindir. ly- illiyyn, dairenin balad ve bittii en mkemmel yerdir. nsan
mkemmellikten gelmitir ve yeniden oraya dnmek istemektedir.
nsan yaratlndaki safla dnmek iin, kirlendii bu dnyadan sevgi desteine
ihtiya duyar.
Demircinin dedii gibi; Btn kinat sevginin eseridir. Sevgiye bigne
olabilecek bir zerre bile yoktur. Mademki her ey Hakkn eseridir, Ondan bir iz
327
Bakara, 2/30 (Hani senin Rabbin meleklerine; Ben yeryznde bir halife tayin edeceim dedii
zaman da yle sormulard: Biz seni hamd ile tesbih edip dururken yeryznde fesat karp kan dken
birini mi atayacaksn? Allah cevap verdi: u kesin! Ben sizin bilmediiniz eyleri bilirim).
328
brahim, 14/32-33; Nahl, 16/12-14; Hacc, 22/65; Ankebt, 29/61; Lokman, 31/20-29; Ftr, 35/13;
Zumer, 39/5; Zuhrf, 43/13; Csiye, 45/12-13.
329
Tn, 95/4.
330
Hicr, 15/29; Enbiy, 21/91; Sd, 38/72; Tahrm, 66/12.
331
Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 107.
116
tamaktadr, btn kinata sevgi gzyle bakmak icap eder, bunlarn hepsi dorudur,
gzel tespitlerdir. Fakat varlklar iinde insann mstesna bir yerinin olmas dolaysyla
sevgiden en byk pay onun almas tabiidir. Zira sevgi, en ok tesiri insan zerinde icra
eder.332
Yunus Emre bu noktada rotasn en bata izmi ve kavgalarn hkim olduu bu
dnyada kavga ve iddiasnn olmadn, dediim dedik tarznda bir yol izlemeyeceini,
tam tersine sevgiyi n planda tutacan aka ilan etmitir:
Benim bunda kararm yok, ben bunda gitmee geldim

Bezirgnem metam ok, alana satmaa geldim.333
Yunus Emre, insann yaratl itibariyle zayf, ktle meyyal ve nefis sahibi
olduunun farkndadr. Nefsinin arlyla ktle ynelebileceini, elinden, dilinden
ktlk sadr olabileceini gz ard etmez ve insann bundan kurtulup iyi ynnn n
plana kartlmasn tler. Bunu baarmann zor olduunu da bilir. O, adeta i ie
sarmal haldeki iki kiilik dnr. Bunlardan birisi kabuk olan nefsin tetikledii
kiiliktir, dieri de seven, sevgiyle davranan, sevgiyi yayan i kiiliktir:
Beni bende demen, bende deilim

Bir ben vardr bende benden ieru
Beni benden alana, ermez elim

Kim kadem basa Sultandan ieru
332
333

117
Sleyman ku dilin bilir dediler

Sleyman var Sleymandan ieru
Tecelliden nasip erdi kimine

Kiminin maksudu bundan ieru
Senin akn beni benden alptr

Ne irin dert bu, dermandan ieru334
Yunus Emreye gre ahlkl insan olmann kriterleri vardr. Ahlak, insann
davranlarna yansr ve bakalar tarafndan onun ahlakll fark edilebilir. Ancak bu
anlamda gsteriin, insana kazandrd bir ey de yoktur. Gsterii bir sre kendini
saklayabilir ancak uzun zaman iinde gsteriiliini devam ettirmesine imkn
yoktur.335 Bir de insanlar iinde tevazu sahibi olarak gezmek, mtevaz davranmak ve
tevazudan ayrlmamak gereklidir. Yunus Emre btn bu hususlar u iki msraya ne
gzel sdrr:
334
Tatc, a.g.e., II, s. 279, Toprak, a.g.e., s. 160.

Gsterii karakterin tasavvuf literatrndeki karl riyadr. Riya da kalbin hastalklarndan biridir.
Gazzali riyann drt derecesinden bahseder. Gazzali devamla, riyann zararlarn bu hastalktan nasl
kurtulunmas gerektiini de anlatr. Bu bilgiler iin bkz. mm Gazzali, hy-u Ulmid-Dn, III, s. 654
ve devam.; Allahu Tel iin yaplmas gereken amel ve ibadeti kullara gsteri olsun diye yapma
anlamnda kullanlan bir ahlak terimidir. Bu bilgiler iin Bkz. bn Manzr, Lisanul-Arab, Riy
maddesi, Beyrut 1987; el-Frzabd, el-Kmsul-Muht, Riy maddesi, Kahire 1952; el-sfahn,
Rgb, el-Mufredt, Riy maddesi, Kahire 1961; arc, Mustafa, Riya, DA, stanbul 2008,
XXXV/137-138. Arapa ra (grmek) anlamnaki szckten tremitir. Hadislerde ve ahlaka dair
eserlerde suma (hret peinde olma) kelimesiyle birlikte saygnlk kazanma, kar salama gibi
dnyev amalarla kendisinde stn zellikler bulunduuna bakalarn inandracak tarzda davranma
eklinde aklanabilir. Riya kavram, ihlas (samimiyet) ve sdk (doruluk) kavramlarnn zttdr.
Kurnda riya szc yette isim (el-Bakara 2/264; en-Nis 4/38; el-Mn 107/6), iki yette fiil
(en-Nis 4/142; el-Mn 107/6) olarak yer alr. Hadislerde riya kk irk olarak nitelendirilmitir ve
ibadetlerin riyadan arndrlmas tavsiye edilmitir. Bata mutasavvflar olmak zere birok slm
limleri tarafndan riy gizli irk ya da mnafklk olarak kabul edilmitir. Riya, yaplan amellere zarar
vermektedir. Zira amellerde esas olan, gsteriten uzak durmak ve gizliliktir. Bu bilgiler iin Bkz.
Msned, V, 428, 429; Msned II, 301, 435; Mslim Zhd, 46; bn Mce Zhd, 21; Bkz.
Cebeciolu, a.g.e. s. 596; Uluda, a.g.e., s. 438.
335
118
Miskinlikte buldular kimde erlik var ise

Merdivenden iterler, kim yksekten bakar ise
Gnl yksekte gezer, dembedem yoldan azar

D yzne ol szar, iinde ne var ise336
Gnle hitap eden Yunus, yukarda ki beyitlerde asl erliin alak gnll
olabilmekten getiini vurgulamaktadr. Ey ruh! Asl erlik alak gnll tevazu sahibi
olabilmektir. Erlik nefsine ve hiddetine sahip olabilmektir. nk yksekte duranlar
eer bu deerlere sahip deilse manevi lemin merdiveninden itip onu bir hi haline
dntrrler.
Allahn en sevmedii davran byklk ve kibirliliktir. Olgun insan alak gnll
ve mtevaz olur nk insan varlk leminde yoktur. Kl leminde czdr. Bo yere
gurura kaplmasna byklk gstermesine gerek yoktur. nsann d grn kalbinin
ayansdr. Kalp Allahn evidir. Eer Kalpte Allah sevgisi ve ak var ise o kalp nurunu
d gzellie yanstr. Eer kalpte Allah sevgisi yok ise o kalp rasz bir ocak gibi
karanln yine insann yzne aksettirir demektedir.
nsan ilikilerinde dikkat edilmesi gereken bir baka husus da alakgnll olmak,
insanlara kar tepeden bakmamak ve her gnl bir tecellgh ilah sayp gnl
krmamaktr. Krlan gnllerin eski haline getirilmesi ok zordur. Nihayet gnl,
sevginin coup tat yer olduu gibi, ayn zamanda girip yerleecei, karar klaca
mahaldir.337 Gnl ykmann Yunus Emrenin dnyasndaki karl iki cihanda
bedbaht olmaktr:
336
337

Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 108-109.
119
Ak sakall bir koca, bilmez ki hali nice

Emek yemesin hacca, bir gnl ykar ise
()
Gnl alabn taht, gnle alab bakt338
ki cihan bedbaht, kim gnl ykar ise339
Yunus Emrenin insan sevgisi, Batda ortaya kt anlamyla salt bir

hmanizm deildir, byle de tanmlanamaz. slam tasavvufuyla, dolaysyla Yunus
dncesiyle eliecei aktr. Bu dncede esas olan insann egosunu, hayvani
tarafn, bedene bal igdlerini, ksaca nefsini azmanlatrmak ve ilahlatrmak
deil, aksine onu slah etmek, ona hkim olmak, insan onun her trl esaretinden
kurtararak tam bir hrriyet ve bamszla kavuturmaktr. nsan ancak bu takdirde
sonsuzlua kanat aar ve vuslat Allaha kavumay gerekletirebilir.
Yunus dncesinde merkez nokta, her eyi kuatan Allahtr. nsan da
merkezleebilir; fakat bu, benliinden nefsinden soyunup Allahta fani olmak ve
onunla yeniden dirilmekle (beka) gerekleir. Bata belirttiimiz gibi, Yunusta bunun
yolu Allah akndan geer. Allah seven, ondan eserdir diye her varl, her insan
sevecektir. Bu sevgi sadece teoride veya lafta kalmayacak davran ve fiil eklinde,
ahlak kural olarak evreye yansyacaktr. te Yunusun hmanizmi bu manada bir
insanclktr. Onun Sevelim sevilelim daveti ile Beri gel baralm, yd isen
birleelim ars onun iindir.340
nsana sayg gsterilmesi ve gnen salanmas gerektiini savunan bireyci
Rnesans lks, insan insan etme abalarnn tm insann yaratc glerinin
338
Allah eklinize deil kalbinize bakar. Bu bilgiler iin Bkz. Mslim, Kitabl Bir 34.
340
Demici, Yunusta Hak ve Halk Sevgisi, H Yay., stanbul 2008, s. 137.
339
120
gelitirilmesini, onu zgr ve gnenli klmay ve her bakmdan ykseltilip ilerlemeyi

dile getirir. Marks insancllk ya da toplumcu insancllk bu ilk dnem insancllndan
temelden farkl olarak, bilimsel bir anlaytr. Tarihin nesnel yanlarna dayanr. nsanlk
ncesi
andan,
insann
zgrce
geliebilecei
ve
btn
insanln
hzla
ilerleyebilecei insanlk ana geiin zdeksel koullarn sergiler ve yasalarn

aklar. zel mlkiyeti deil, zel mlkiyetin anamalc biimini ortadan kaldrr.
nsann insan smrmesine son verir. Bunlar gerekletirecek snfn, edeyile emeki
snfnn ideolojisini saptar. Bir lk ya da bir neri deil, bir gerekletirme
yntemidir. Marxn deyimi ile insan aalam, uzaklam, hor grlm bir varlk
olarak tutan tm ilikileri alaa eder.341
Yunusun fark, yaratlm olan Yaratanndan dolay sevmesidir. Ona gre
insanlarn kimlikleri, milliyetleri nemli deildir hatta ve hatta dinleri de nemli
deildir Yunus iin. nemli olan yaratlm olmas ve onu da bir Yaratannn bulunmas
yani Yce Allah tarafndan yaratlm olmasdr.342
Yunusun bykl, esiz bir air oluunun yannda, tad insancl
hviyetinden gelir. Batda kk ok eskilere dayanan ve insann deeri noktasnda
odaklanan Hmanizm cereyan, deiik devir ve blgelerde farkl yorumlara sahip
olmu, ama hep teoride kalmtr. Yunusta ve benzerlerinde ise insan sevgisi sadece
szde deil, bizzat hayatn iindedir. zellikle Yunus Emre, eitli hmanizm teorilerini
gelitiren ve bugnk medeniyetin ncleri olan milletlerin birbirini din, mezhep, rk
ayrl yznden boazladklar bir devirde, btn insanlarn eit olduklarn, hakiki
341
Orhan Hanerliolu, Felsefe Ansiklopedisi (Kavramlar ve Akmlar) Remzi Kitabevi, stanbul 2000, c.
III, s. 106-112; Sleyman Hayri Bolay, Felsefe Doktrinleri Szl, Ankara 1990, s. 282.
342
121
olgunluun yetmi iki millete ayn gzle bakmak suretiyle gerekleeceini terennm
etmi kimsedir.343
Yunus felsefesinde insan sevgisi Allah sevgisinden kaynaklanr. nsann yarar
ve iyilii iin almak Allah iin yaplm bir ibadettir. nsan srf varolusal
durumundan dolay sevilmeye layk bir varlktr. Bu nedenle insanlara iyi, gzel
muamele etmek her zaman ve zeminde esas bir davran tarzdr. nk insan Allahn
bir ltfudur bu nedenle de ayrm gzetmeksizin insanlara koulsuz sevgi gsterilmelidir.
Yunusun bu insan sevgisi onun hayat felsefesini yanstan umumi bir sevgiden gelir.
Ama insan ontolojik olarak sevgiye layk bulmasnn temel nedeni de Allah algsdr.
Allah varlklarn kayna olarak grnce, bu kaynan kutsiyetinin yaratm olduu
insana gemesi de olduka doaldr.
Yunusun insan sevgisi onun slamn temel ibadetlerini alglama biimini de
dorudan etkilemitir. badetlerin esas amalarnn da ahlaki olgunluk olduunu srekli
iirlerinde vurgular ve bu amac icra etmeyen ibadetleri deersiz grr ve eletirir.
iirlerinde insan sevgisi, insanlar aras iletiimde olgunluk ve ahlakllk temeli zerinde
srarla durur.
Yunus, gelip geici olan dnya hayatn kalc ve anlaml klacak olgularn sevgi
ve hogrden geeceini, gerek saadetin bu tarz bir yaam srmekle mmkn
olacan idrak etmi bir halk ozandr. Onun hayat anlaynda kin, nefret, krgnlk,
kslk, haset vs. gibi gndelik hayatta insanlarn huzursuzluuna neden olan kt
duygularn yeri yoktur. Olaylara ve olgulara daha yksek bir perdeden ve engin bir
bak asyla bakarak, basit, ucuz, gndelik diye tabir edebileceimiz ahlaki
zayflklara taklarak, asl resmi grememe probleminden insanlar korumaya alr.
343
Mmtaz Turhan, Yunus Emreden Kalan, Trk Yurdu Dergisi Yunus Emre zel Says, Ocak, 1966,
(Nakleden: Mehmet Demirci, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, s. 110.)
122
iirlerinde de srekli bu anlay destekleyecek, hem okuyan iirsel bir estetikle

etkileyen hem de aklyla ikna eden bir slubu vardr.
Yunusun insan algsnn pozitifliinin temelinde Yaratcya olan gveni
gelmektedir. O insanlar, Yaratann bir armaan olarak grdnden bu deerli
armaan nasl mutlu olur?, nasl yaratl gayesine uygun yaar? Sorularna yant
arayarak ve modern psikolojinin de izlemi olduu yntemlerle tatmin edici, insan
doas ve psikolojisine uygun cevaplar verir. O sadece temel problemleri eletirel bir
yaklamla ortaya koymaz, bunlarn zm yollarn, sanatsal kabiliyetini kullanarak,
son derece etkili bir slupla zm retir. fadelerinin ya da anlatm stilinin yaln ve
basitlii ile insan iin zor ve almaz gibi grnen sorunlarn istenildiinde
zlebilen, arzi durumlar olduunu, insann srekli kendine ans vermesi gerektiini
belirtir. Gnmz ada dnyasnda hala pek ok toplum ve bireyin iinde kvrand
gvensizlik, amaszlk, anlamszlk rahatszlklarn tespit eder ve yaln bir tarzda
ortadan kaldrr. Gerek mutluluun beklentisiz bir ekilde Cennet arzusu ya da
cehennem korkusu olmakszn, Allah bulan kiilerin yakalayabileceini belirtir. Yunus
varlklar iinde en fazla insana deer vermi ve onun zerinde durmu, insanlar daima
fani olana kar ikaz etmilerdir. Bu durumu Yunusa, lmnn ardndan yzyllar
gemesine ramen, iimizde yaayan ve bize yardm etmek isteyen samimi bir bilge
payesini verir.
A. nsann Kul Oluu
nsan, yaratlm bir varlktr. Onu bir Yaratan vardr. Yaratlmasnn da bir
amac bulunmaktadr. Amasz, gayesiz hibir ey olmad, zellikle insan gibi ahsen-
123
i takvm344 zere yaratlm bir varln asla gayesiz yaratlmad ortadadr. Bu gaye
Kuranda yle ifade edilmitir: nsanlar ve cinleri, sadece Bana ibadet etsinler diye
yarattm.345
nsann en nemli grevi, insanlk izgisinin farknda olmas ve bu farkndala
gre davranmasdr. nsann sevgi ile baland bir insan olursa dnyay ve insanlar
gerekten grebiliyor ve onlar yaayabiliyor demektir. Bir insan bir insan seviyorsa,
bu ayn zamanda insanl seviyor demektir.346 Kii, insanlnn bilincinde olduu
zaman, snrl olduunun, snrl eylere yetkisinin olduunun ve snrlarn amamas
gerektiinin farknda olur. O, Allahn karsnda tanrsal nitelikler tayan, bunu iddia
eden, azgnca davranan bir zorba deil, Allahn sevgisinin bir sonucu olarak yaratlm
ve yetkilendirilmi bir varlktr. Bundan dolay teslim olmay seer. Bu teslimiyet akn
gce, sevilene, sevginin kaynana teslimiyettir. Yunus Emre tam manasyla teslim
olmu bir kuldur:
k olan miskin olur Hak yoluna teslim olur

Her ne dersen boyun tutar, are yok gnl ykmaa347
Yunus bu beyitlerde; nsan kul olarak aciz, miskin konumdadr. Acizliini

anlaynca g ve kudret sahibi Allaha teslim olur. k olan kiinin hakka teslim
olduunu, kim ne derse desin gnl krmamak gerektiini, mslmanm diyen kiinin
Allahn emrine uymas gerektiini ve eer sznde durmazsa dinin ona bir fayda
vermeyeceini ifade etmektedir. Tasavvufta miskinlik, dnya mal ve zevklerinden
344
Tn, 95/4.
Zriyt, 51/56.
346
Kemal Demirel, Tanrnn Onuru nsan, Yap Kredi Yay., stanbul 1997, s. 78.
347
Tatc, a.g.e., II, s. 18; Komisyon, Yunus Emre Divan, Dergah Yay., stanbul 1981, s. 37.
345
124
vazgeme, gsterisiz bir hayat srme anlamndadr. Bunu baaran Hak yoluna laykyla
teslim olmutur. Aksi takdirde hem bu dnyann ekiciliine aldanp hem de tasavvuf
yolunun ar artlarna uyabilmek imknszdr.
Bu yol iddiaszlk ve boyun bkme yoludur; insanlarn gnln ho eyleme ve
kalp ykmaktan olabildiince kama yoludur.
Teslim olan kul, artk mmin vasfn kazanmtr. Grevi de hakiki imana ve
slama ulamaktr. Yunusun diliyle iman kuan kuanmtr. Teslim olunan
Varlk, korku unsuru348, teslim aldklarna kt muamele eden, onlar ezen, onlara
acmasz davranan bir varlk deil, tam tersine Rahim ok merhamet eden, acyan,
esirgeyen, affeden, koruyan, balayan ve bol nimet veren mkfatlandrc sfatyla
muamele edendir.349 Dahas, nsanlar ne kadar gnah ileseler, ne kadar
Yaratclarnn onlara izdii yoldan uzaklasalar da sevdiklerinden yani Allahtan asla
mitlerini kesmezler350.
Rahmdrr senin adn, rahmliin bize dedin

Mritlerin mcdeledi, l taknet hitap nedir351
Yunus Emre, kendi kulluunu her zaman hatrlar, bu durumundan da son derece
memnundur. nk kendi ifadesiyle kemter kulu olduu Yce Varlkla aralarndaki
iliki biimi dostnedir:
348
Korku kavramnn Tasavvuf stlahndaki karl Havftr. Havf, gelecekteki bir eyle ilgili bir
manadr. nk insan ya bana holanmad bir eyin gelmesinden veya arzu ettii bir eyi elde
edememekten korkar. Bu ise istikbalde, ileride husule gelecek olan bir husustan baka bir ey deildir.
Halde mevcut olan bir eyle korkunun ilgisi bulunmaz. Allah Teldan olan korku kulun: Allah Tel
beni bu dnyada veya ahirette cezalandracak diye korkmas eklinde olur. Bu aklamalar iin bkz.
Kueyr, Kueyr Risalesi, s. 263. Havf kavram iin ayrca bkz. et-Ts, el-Luma ft-Tasavvuf, s. 60;
Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb, I, s. 457.
349
Komisyon, Dini Kavramlar Szl, DB Yay., Ankara 2006, s. 543; Cebeciolu, a.g.e.; s. 106;
Karagz. a.g.e., s. 326.
350
Zmer, 39/53.
351
125
Eydr Yunus yr kulyam dost baesi blbliyem

Syleyeym imden gir glzruma irdm bugn352
Gerek Dost ile dost olmann tadn ancak bu ilikiyi yaayanlar bilir.
Yaamayanlar iin aktan bahsetmek, akn naslln anlatmaya almak bouna bir
itir. Dier taraftan k olmak Yunus Emrenin dilinde yle yce bir netice ile
sonlanacaktr ki k olan kii, kul iken Sultan olacaktr:
klar bizden alalar, akszlar hod ne bileler

Kimler ala kimler vere, ben bir ulu dkkn oldum
Yunusa Hak at kapu, Yunus Hakka kld tapu

Bk devlet benimkiymi, ben kul iken sultan oldum353
Kuryduk ya olduk ayagduk ba olduk

Kanatlanduk ku olduk uduk el-hamdlilah354
Teslim olunan Varlk, gzle grlmez ama varlndan da hi kuku duyulmaz.

Seven kii, onu grmeyi elbette arzular, bu arzusunu dile getirir. Ancak kul olmak,
snrl olmaktr ayn zamanda. Snrl olan da Snrsz gremez, tam anlamyla idrak
edemez. Nitekim ayette; Hibir beer gr ve tasavvur onu kuatamaz hlbuki O her
trl beer gr ve tasavvuru evreleyip kuatr355 buyrulmaktadr. Bunun yannda
352

354
355
Enm, 6/103.
353
126
snrlln sorun da edinmez, iman ettii Rabbinin eriki olmadn bilir, btn
kinatn idarecisi, dzenleyicisi, kinattaki sarslmaz ve bozulmaz dzenin Hlik
olduuna hi kuku duymadan inanr:
Sanurdum kendm ayryam dost gayrdur ben gayryam

Beni bu hayale salan bu sfat- insanm
nsan sfat kend Hak insandadur Hak togr bak

Bu insanun sfatna cmle alem hayranm
Her kim ol insan bile hayvansa insan ola

Cmle yaradlm kula insan tolu sultanm
nsan olan buld Hakk meclis anun oldur saki

Heman bu bi-are Yunus kla ainaym356
Yunus, Rabbini grme arzusunu iddetle yaayan kullardan biridir. Bu arzusunu

her frsatta dile getirir. Ortada yaratlm bunca nesne dururken, nizam kusursuz ilerken
bunlarn yaratann ve nizam tesis edeni grememenin znts sarar onu. Kendi
kendine bedeninin varln grdn ama cann gremediini dnerek, Allahn da
grlemeyecei sonucunu karr:
356
127
Kan bu mlkn sultan pes ten ise kan can

Bu gz grmek diler an, bu merci meb nedr
Yunus bu gz an grmez, grenler hod haber virmez

Bu menzile akl irmez, bu kodugun serab nedr357
Kulluk, ayn zamanda snrlla itiraz etmemektir. Snrlla itiraz azgnlk

alametidir.358 Sevgi ile rlen iliki biiminde azgnln yeri yoktur. Azmak, Allahtan
uzaklatrr insan, ayn zamanda zgrln de zayflatr. Azan insan kendini azdran
eylerin stnlne gvenir ve zamanla onlarn altnda ezilmeye balar. Bu da ayrl
getirir. Aslnda Allah, insana hep yakn olduunu syler: Biz ona ah damarndan bile
daha yaknz359. Yunus bu yaknl o derece iinde hisseder ve yaantsnda geree
dntrr ki okuyup-yazmasnda bile Allah en yaknnda bilir:
Biz taliblerz her dem k sebakn okuruz

Tanr virr sebak k hod mderrisidr360
357
Tatc, a.g.e., ayn yer, Toprak, a.g.e., ayn yer.

Tasavvuf stlahnda kulluun karl ubudiyyettir. Mkemmellik artyla taat (ve ibadet)leri
hakkyla ifa etmek, senden sdr olan (amel ve ibadet)a eksik ve kusurlu nazar ile bakmak ve senden
husle gelen gzel fiiller ve menakbin ilah tekdirin neticesi olduunu grebilmektir eklinde ve daha
baka ekillerde de tanmlanmaktadr. Bu tanmlar ve ubudiyet hakknda daha fazla malumat iin bkz.
Abdulkerim Kueyr, Kueyr Risalesi, s. 340-344, et-Ts, el-Luma ft-Tasavvuf, s. 225 ve devam.
359
Kf, 50/16, Ayrca Grmedin mi ki Allah gklerde ve yerde olan her eyi bilir. Gizli grme yapan
kii yoktur ki drdncleri O olmasn veya be kii yoktur ki altnclar O olmasn, ister bundan daha
az, ister daha ok olsun; nerede olurlarsa olsunlar muhakkak O kendileriyle beraberdir. En sonunda
Kyamet Gn yapp ettiklerini onlara bir bir haber verecektir; phesiz Allah her eyi hakkyla
bilendir mealindeki ayet iin bkz., Mcdele, 58/7.
360
358
128
Kul olan insan, dnyada yapp ettiklerinin hesabn Kyamet Gn verecektir.

Orada yaplacak olan yarglama son derece titiz ve adaletli olacaktr. Kulluk, hesap
vermeye raz olmak, hatasnn farknda olmak ve hatasnn karln kabule hazr
olmay gerektirir. Yunus Emre de ite bu noktada tam bir teslimiyet iindedir:
Srat kldan incedir, kltan keskincedir

Varp ann stne, evler yapasm gelir
Altnda Gayya vardr, ii nar ile prdr
Varuben ol glgede, biraz yatasm gelir
()
Ben gnahmca yanam, rahmet suyundan yunam
ki kanat taknam, biraz uasm gelir361
Kulluun snrll ifade edilirken yaama sresinin de snrl olduunu

unutmamak gerekir. Bu dnya geici bir meskendir. Bir imtihan yeridir. mtihan, bul
ana erdikten itibaren balar ve akln yerinde olduu btn zamanlar kapsar. man
etmek bir teslimiyet iidir ve bu teslimiyetin ne kadar samimi olup olmad, teslim
olunanca snanacaktr. nsanlar sadece iman ettik, demekle snanp denenmeden
braklacaklarn m sanyorlar? Dorusu onlardan ncekileri de snamtk 362
Kuranda bildirildiine gre herkes deiik ekillerde snanacaktr: Kesinlikle
sizi korkuyla, alkla, mallar, canlar ve verimliliklerin azalmasyla snarz ama
sabredenleri mjdele!363 Snanma olmadan, samimiler, zorluklara kar direnenler ve
dierlerinden daha fazla aba gsterenler ortaya kmaz. inizden Allah yolunda stn
361
Burhan Toprak, Yunus Emre Divan, s. 92.

Ankebt, 29/2-3.
363
Bakara, 2/155.
362
129
aba gsteren ve zorluklara kar direnenleri bilip ortaya karncaya kadar sizi mutlaka
snayacaz, zira Biz, sizin btn iddialarnz snarz.364 mtihanlarn neticesinde
kazananlarn varacaklar yer de cennettir. mtihan kazanlmadan cennete girilmez.365
plik virdm ulhaya sarup yumak etmi

Becid becid smarlar gelsin alsun bezini366
Ynus bu sz sulini aklna gir arz ider

Bilmek in cevbn kimseye imthn yok367
Mutasavvflarn bu noktada farkl syleyecekleri vardr. Onlar, cenneti kazanmak

gibi bir ama edinmezler. Onlar severler, sevdikleri iin yle yaparlar. yle
yapmalarnn sonucu olarak da cennet gibi bir talepleri olmaz. Yunusun da mutlaka
cennete girmek, cennete girmek iin yaamak gibi bir felsefesi yoktur nk o
menfaatsiz kullukta en st seviyeye ulamtr.
Gzm Seni grmek iin, elim Sana ermek iin

Bugn canm yolda kodum, yarn Seni bulmak iin
Bugn canm yolda koyam, yarn ivazn veresin

Arz eyleme Uman, hi arzum yok Umak iin
364
Muhammed, 47/31.
l-i mrn, 3/142: Yoksa siz, Allah iinizden cihad edenleri ve yolunda sabit kalmak zere
direnenleri seip ayrmadan cennete girebileceinizi mi sanyorsunuz?
366
Tatc, Yunus Emre erhleri, IV, s. 200.
367
365
130
Benim Umak neme gerek, hergiz gnlm ana bakmaz

bu benim zriliim, deildirdrr bir ba iin
Umak Umam dediin, mminleri yiltediin

Bir ev ile birka hri, hevesim yok komak iin368
Yunus Emre bu beyitler de yce yaratcsna yle seslenmektedir; Ey Allahm

Gzm seni grecekse bir ie yaryordur, elim sana ulamamda bir vesile olacaksa
anlamldr. Bana ait (gibi grnen) ne varsa aslnda hep seni tespih etmek iin var. Ben
bugn canm senin rzan iin feda edebilirim nk benim canmdan olmam seni
bulmam salayacaktr. Kendimden gemem, sana ulamam demektir. Bugn canm
senin yoluna vereyim ki yar br dnyada sen karln veresin. Ama senden
beklediim karlk (bakalarnn umduu gibi) cennet deildir. nk cemalini grmek
cennetten daha byk bir nimettir. Bana cenneti sunma nk ben onu arzulamyorum.
Cennet cennet diye inananlar meylettiin (yer), bir ev ile birka huri (den ibaretir).
(oysa) ben onlar kucaklamak (dnyada onlar hak etmek iin almak adna) hibir
istek duymuyorum demektedir.
Benzer anlamda bir baka msra da yledir:
Cennet Cennet dedikleri birka kkle birka huri

steyene ver sen an, bana seni gerek seni369
368
369

Toprak, a.g.e., s. 114; Tatc, a.g.e., s. 368.
131
Yunus Emrenin gzyle bakldnda cennet karln almak iin kul olmann,
kulluun gereini yapmann ok da tutar taraf yoktur hatta bu durum bir ahlak zafiyeti
olarak bile grlebilir. Bu durumda insanla Allah arasndaki iliki al ibadetleri, ver
cenneti trnden, tatsz, anlamsz bir ekle dnebilir. Yunus Emre bunun farkna
varm ve byle bir iliki biiminden uzak durmutur:
Bunda dahi verdin bize, ol hrilerden bir ift helal

Andan dahi geti arzum, arzum Seni grmek iin
Sofulara ver Sen an, bana Seni gerek Seni

Ben nice terk idem Seni, ol bir ala ardak iin370
Yunus Emre bunlar sylerken, bilinen dz mantklarla yahut gelenekte fazlasyla

rnei olan medrese okuyan bir talebenin dnce ve hissiyatna gre deil, ka
konumaktadr. Aadaki satrlarda o hem k kiiyi tanmlar hem de bilinen tanmlar
alt-st edecek u saptamalar yapar:
Din millet sorar isen, klara din ne hacet

k kii harap olur; bilmez ne din, ne diyanet
klarn gnl, gz, muk depe gitmi olur
Ayruk surette ne kalr, nice klsar zhd tat
Tat klan Umak iin, din tutan Tamu iin

Ol ikiden fri olur, neye benzer bu iaret
370
132
Her kim Dost sever ise, Dosttan yana gitmek gerek

i gc Dost olucak, cmle iten olur zat
()
Ol kyamet bazarnda, her kula ba kaygs

Yunus sen klar ile hi grmeyesin kyamet371
Yunus Emre, Allahn karsnda insann kul olduunun farknda olmas

gereinden hareket ederek bir suf inceliinde bu gerei dile getirir. Kul olan si
olmaz. Kul olan kulluunun farknda olur;372 eksikliinin, yanllar yapabileceinin
bilincindedir. Hata yapan kul, eer Mslman ise ite bu noktada dierlerinden fark
ortaya kar. nk Mslman olan, hata yaptnda bunu nasl telafi edeceini bilir.
Hemen Rabbine hatasndan dolay yalvarr:
Gene zri klaym, alabma yalvaraym

Allaha snaym, medet Allahm medet
k Yunus kl zri, gnahn yusun Br

Gresin Peygamberi, medet Allahm medet373
Yunus Felsefesinde Kulluk byk nem arz eder. Yunusun felsefesinde insan
ezelde Allaha bir sz vermi ancak Ona ibadet etmek iin yaratlmtr. Bu nedenle
371

Farkndalk varoluun kilitlerini aar. nsann kendinin bilincinde olarak etrafnda olup biten her eye
yant verme bilinciyle yaamas demektir. Bu bilgiler iin Bkz. znur zdoan, simsiz Hayatlar
Manevi ve Psikolojik Yaklamla Arnma ve ze Dn, zdenze Yay., Ankara 2007, s. 151-152.
373
372
133
insan nefsine deil Allaha kullukla mkelleftir. nsann bu mkellefiyetini yerine

getirmesi gerekir.
Eger gerek kulmsam ana kullk klaydum

Aglayadum bu dnyede yarn anda glem diy
Hemin geldm bu dnyaya nefsme kullk itmege

Ey amel ilemedm azabdan kurtulam diy374
nsann yaratln gayesi Tanry bilmektir. Allah insanlar kendini bilsinler,

tansnlar diye yaratmtr. Ama bu tanma insana bir mecburiyet olarak gelmemelidir.
nk gerek mutlulua ermenin, huzur bulmann, kendini gerekletirmenin yolu
kulluktan yani Allah bilmekten geer. Kendinde ve lemde Allah bulan insan
mesrurdur. Aslnda Yunus felsefesinde insann kendinden yola karak, tmevarm
yntemleriyle Allah tanmas istenir. Bu nedenle kendini bilen Rabbini bilir felsefesi
yerlemitir. nsan kendi kendini yaratamayacana gre, grnmeyen yaratc varlk
olan Allahtr. Onun olduu yerde de benlik fikri abestir.
nsan ruhsal anlamda
Allahla daima birlikteyken dnyann yaratlmasyla birlikte bir ayrlk yaamtr. Bu

nedenle insan yeryznde mahzundur ve Allah arar. nsanlarn yabanclk ekmesi,
ahireti zlemesi ok normaldir. Ama gerekten varlk nedenini gerekletiren,
kulluunu icra eden insan ezeldeki Tanr ile olan kopmaz ban yakalayabilirse mutlu
olur. te insann kulluunu gerekletirmesi budur. Yoksa kulluk, klelik ya da
374
134
zorunlu bir hal deildir. Bunun tam aksine kulluk; sevgi temelli ve insann doasna
uygun, ruhsal ihtiyalarn karlayan bir pozisyondur.
Yunusun kulluk algs pasif, anlamdan uzak srf ekilden ibaret olan eriat
kurallar deildir. Yunus kullukta ekil kadar belki de daha fazla ze nem verir.
badetin zne hizmet etmeyen bir ekilde kulluun icra edilemeyeceini belirtir.
Onun kulluu yerine getirirken, kullardan zeletiri yapmalarn ister. Kulluunun
maksadnn bilinmemesi halinde ve bu maksada ulatrmayan ibadetleri kuru kuruya
yaparak gerek kulluu yapamayacamz srekli belirtir.
Yunus Emre kulluk konusunda en ok nefisle mcadeleye deinir. Tek ikaz bu
da deildir. Nefisten ortaya kan mal, dnya, hret tutkusu, nefret, kin, yalan vs. her
konuya deinmitir.
nsann kul olduunu, kul izgisinde kalmas gerektiini sylerken, kulun neler
yapmas gerektiini de ifade eden Yunus Emre, kulluun doal getirisi olan aczin de
farkndadr ve bu konu hakknda da syleyecekleri vardr. Bundan sonraki balkta
Yunus Emrenin insann acziyetine dair syleyecekleri ele alnacaktr.
B. nsann Acizlii
nsann baz temel olumsuz zellikleri var. Acziyet bu olumsuz zelliklere bir
cevap vermesiyle birlikte kemali gsteren bir tavr. Yoksa acziyet insann hemen fark
ettii bir zellii deil. Bu olumsuz zellikleri Kuran- Kerim yle bahseder:
135
Kendisinin durumuna bakmakszn apak dman kesilmesi375 herhangi bir

nimetle karlatnda bunu kendisinden dnmesi ve hemen ahireti reddetmesi376
kendini yeterli grdnde azgnlk yapmas377 bir ktlk geldiinde de hemen
yalvarmas378 Aceleci olmas,379 hrsl ve sabrsz olmas,380 zalim ve nankr olmas381
tartmac olmas,382 zayf yaratlmas383 herhangi bir er dokunduunda umutsuzlua
dmesi, nimet verildiinde yz evirmesi.384 Ancak bununla birlikte insan kendisinin
babo brakldn dnmemeli.385
Kulluunun farknda olan insan, her eye g yetiremeyeceinin, snrl
olduunun, aczinin de farkndadr. Acizliinin farknda olan birisinden de azgn tavrlar
beklenmez. Azgnlk, aczin farknda olmayla at ba bir durumdur.
Aczin farknda olmak iin ilave bir abaya, farkl bir dnceye, gre gerek
yoktur. Yaanan hayatta kiinin ska tank olduu lm olay, ona acizliini
hatrlatacak en arpc gerektir. Tasavvuf yolunun bilge bir yolcusu olan Yunus Emre,
acizliini, gz ap yummak kadar ksa olan hayatn Allah, yeryznde ka sene
kaldnz? Bir gn ya da bir gnden daha az bir sre kaldk. Hesap tutanlara sor derler.
Allah, yle der: ok az bir zaman kaldnz. Keke bunu daha nce bilmi
olsaydnz.386 Zamann yel gibi hzla geip gittiini ortaya koyarak ifade eder ve basit
bir anlatmla kafesten kuun umas gibi olan lm yle anlatr:
375
Yasin, 36/77.
Fussilet, 41/50.
377
Alak, 96/6-7.
378
Fussilet, 41/51.
379
sra, 17/11; Enbiya 21/37.
380
Mearic, 70/19.
381
brahim, 14/34; Hacc, 22/66; ura, 42/48; Zuhruf, 43/15; Abese, 80/17; Adiyat, 100/6.
382
Kehf, 18/54.
383
Nisa, 4/28.
384
sra, 17/83; Fussilet, 41/49.
385
Kyamet, 75/36.
386
Mmin, 23/112-114.
376
136
Geldi geti mrm benim, ol yel esip gemi gibi

Hele bana syle gelir, ol gz ap yummu gibi
bu sz Hak tanktr, bu can gvdeye konuktur

Bir gn ola ka gide, kafesten ku umu gibi
Miskin dem olann, benzetmiler ekinciye

Kimi biter, kimi yiter, yere tohum sam gibi387
iirlerinin birinde, alak bir yerden su ekip yukar veren su dolabn konuturan
Yunus, Topraktan yaratlan nefsimizi olgunlatrrz veya dnyaya inen ruhumuza salih
amel ve ibadetlerle yceltiriz ve bu olgunlama ok zordur, insana ektirir. der. Dolap
da suyu yukar karmann verdii zorlukla inilti kararak dner. Dnyann fni
oluunu, dolaysyla dnyadakilerin de fni olduklarn Yunus, dolaba syletir:
Suyum alaktan ekerim / Dner yksee dkerim

Grn ben neler ekerim / Derdim vardr inilerim
Yunus bunda gelen glmez / Kii muradna ermez

Bu fnide kimse kalmaz / Derdim vardr inilerim388
Yunus Emre, ak yoluna dtkten sonra, iinde bulunduu bu durumu da bir

bakma acziyet haline benzetmi ve kendi benliinin azgnlndan kurtulduunu,
387
388

Toprak, a.g.e., s. 100; Tatc, a.g.e., IV, s. 80.
137
nefsine gem vurduunu, Allah aknn kendisini olgunlatrp yetitirdiini, artk

tasavvuf yoluna girmeden nceki hallerinin hi birinin kalmadn ifade ederken de
unlar syler:
Gnlm dt bu sevdaya / Gel gr beni ak neyledi

Bam verdim kavgaya / Gel gr beni ak neyledi
Ben alarm yana yana / Ak boyad beni kana

Ne kilim ne divane / Gel gr beni ak neyledi
Mecnun oluben yrrm / Dostu dmde grrm

Uyanr mell olurum / Gel gr beni ak neyledi
Akn beni mest eyledi / Ald gnlm hasteyledi

ldrmee kast eyledi / Gel gr beni ak neyledi
Gh eserim yeller gibi / Gh tozarm yollar gibi

Gh akarm seller gibi / Gel gr beni ak neyledi389
Ak tatmam bir bedenin lm kanlmazdr. lm olay vuku bulunca da

yaplacaklar bellidir. Aktivitesini kaybeden beden, ykanp kefenlenip defnedilecektir.
Bu aamadan sonra topran altnda kalan ten ryp topraa karacaktr. rme
esnasnda toprakta yaayan kurtuklara, bceklere yem olmasn engelleyecek bir
389
Tatc, a.g.e., II, s. 385-386; Toprak, a.g.e., s. 109.
138
mekanizma da yoktur zaten. Bu da aslnda aczin en grnen belirtilerinden bir tanesidir.

Yunus Emre, ak tatt, lm, k olduu maukuna kavuma olarak grd iin
btn bu yaanacaklar hi znt duymadan sralayverir:
Ey yarenler, ey kardeler, ecel ere lem bir gn

lerime piman olup kendzme gelem bir gn
Yanlarma kona elim, sz sylemez ola dilim

Karma gele amelim, nittm ise grem bir gn
()
Be kar bezdir donum, ylan yan yiye tenim
Yl gee obrula sinim, unutulup kalam bir gn390
Yunus yine, Ey dostlar, yarn sizin karnza kacak kt alkanlklardan uzak

durun. Her canl mutlaka lecek ve her hesap da sorulacaktr. diyerek kendi ahsnda
tm insanlar uyarr ve devam eder: Allahtan dileim, bu yaptklarmdan beni ok
yakn bir zamanda piman ettirip onun, yaptklarm affetme konusunda benim de tvbe
etme konusunda ve tekrar ayn eyleri yapmama konusunda kendime getirmesidir.
Bir gn leceim ve cepsiz bir kefene sarlacam. Dnyaya ait ne varsa burada
kalacak bunlarn hi birisini kendimle gtrmeyeceim ve bu dnyadaki yaptklar
ahiret sorgusunda karma delilleriyle getireceklerdir. (Ona yle diyeceiz): - Oku
kitabn, bugn zerine hesap grc olarak nefsin sana yeter.391
390
391

sra, 17/14.
139
Bu dnyadan kendimle gtreceim sadece be kar kefen bezidir. Bu dnyadaki

amellerim doru ynde deilse kabir aamas benim iin bir zindan bir cehennem olacak
vahi hayvanlar bana kabir azab ekmemde n plana kacaklardr. Bu sre ierisinde
kr ve istifarla gnahlarmdan kurtulup sana saf ve temiz ruhumla dnmeyi nasip et
diye iten seslenmektedir.
Yunus Emrenin lm olayna yaklam iirlerinde ou kez, k olan birinin,
ak
tattnda
ld392,
dolaysyla
biyolojik
lmn
onu
etkilemeyecei
cihetindendir. Dolaysyla O, maksadna ulamay nceler, lm olay Yunus Emrenin

lm sradan bir durum olarak alglamas, slam Dininin kendisine kazandrd iman
ile gme fikrinin de desteiyledir.
Miskin Yunus lcek, sini nurla dolacak

man yolda olucak, hirete ir gider393
Miskin Yunus lnce kabri nurla dolacak; iman yolda olunca ahrete aslanlar gibi
cesur gider. Mmin ldnde yaknlar, mal, mlk onu en nihayet yalnz brakr,
brakmak zorundadr. Bu aamadan sonra kabir, ya cennet bahelerinden bir bahe ya da
cehennem ukurlarndan bir ukur olacaktr. te mezar nurla dolu olacaklar iman
noktasnda zaaf gstermeyen hakiki ariflerdir. man yolda olduunda ahrete korkusuz
gidebilir. Elbette Yunus Emre burada coku iindedir ve bu halet-i ruhiyeyle korku ve
mit hallerinden mide sarlmtr. Sonsuz rahmet sahibi mnasip grdkten sonra bu
arzularn gereklemesine kim mani olabilir.
392
Bu dncesini Akn klar ldrr, ak denizine daldrr / Tecell ile doldurur, bana seni gerek
seni (Burhan Toprak, Yunus Emre Divan, s. 114.) dizelerine dken Yunus Emrenin lm alglay,
mukuna kavumak eklindedir.
393
140
Yunus Emre hi lm endiesi tamaz, lmden de korkmadn syler. nk

lm denilen ey, Yunus Emreye gre fsitlerin iidir. Mslman bir bak asyla
lm ebedilie atlan admdr. Bu bakmdan k olan kiinin lm korkusu tamas da
dnlemez.
Ko lmek endiesin k lmez bkidr

lmek senn nen ola n canun lhidr
lmden ne korkarsn korkma ebedi varsn

n kim ie yararsn bu sz fasid davidr394
Yunus Emre yukardaki beyitlerde yle seslenir; lm korkusunu brak. Zira

klar lmez, onlar ebedilik srr sonsuzlua ermilerdir. lm sev ve endie etme
nk lm ilahi bir nurdur akn yanndaki eya kadar ona yakndr. O, Allaha
ulama vesilesi olduu iin ilahi bir nur kabul edilir. Btn insanlar deil de, yalnz
kendinizin Allahn dostlar olduunu iddia ediyorsanz (bunda da) samimi iseniz haydi
lm isteyin.395
lmden korkman iin zaten sebep yok. Marifetullah sahibi mmin Allahn halk
ettii hibir eyin kt ya da korkun olmayacan bilir. lm k iin vatana dn
demektir. Snrl bir hayattan ebedi var olma meknna geitir. lm hayat bu
dnyadan ibaret gren ve ona gre yaayan, masvaya gark olmu fasitler iindir. Bu
394
395
Tatc, a.g.e., II, s. 47; Glpnarl, Yunus Emre Hayat ve Btn iirleri, s. 80.
Cuma, 62/6.
141
beyitte ayrca tasavvuftaki vahdet-i vcut, fenafillh396 ve bekabillah397 inanlarna da

telmih vardr.
Yunus cihana, hikmet gzyle bakm, akp giden, gidip gelmeyenleri iman
saltanatnn haritasnda szmtr. Dnm, dnmtr. mr rmaklarnn
kart karanlk akbet denizinde vcut teknesi, hangi rhtma yanaacaktr? Bu etin
sorunun billur cevaplarn kendi kendine vermeye almtr.398 Yunus Emre,
dnyann bki399 olmadn, kimseye kalmayacan, insanlarn da dhil olduu
yaratlm her eyin geici olduunu bilir ancak bunun idrakinde olmayanlarn yerine
kendini koyarak bir kez daha bu gerei haykrr:
Dnyay bak sandm, gaflet iinde kaldm

lm, var imi bildim, medet Allahm medet400
Yunus Emre bu beyitlerde acizliini yle ifade etmektedir: Bu yalan dnyay

ebedi sanarak ok byk bir aldan iinde kaldm ve bir aldatmann iine dtm.
Oysa bu dnya zaman snrlarla evrili bir handr. Sras gelen bu handan ayrlacaktr.
nsanlarn ve benim iine dtmz en byk gaflet, bu snrl dnyay ebed
sanarak, sana olan gerekli ibadet ve krde gerekli ihtimam gsteremememizdir.
396
Fenafillh: Tasavvufta fenafillh ise btn varlklarn Allah'tan geldiini ve yine ona dneceini, onda
fani olup ebediyen onda yaayaca anlamna gelmektedir. Bu, bir nevi kulun zat ve sfatnn Allahn
zat ve sfatnda yok olmas demektir. Bkz. Halil Aktccar, Yunus Emre Hayat, Sanat ve Eserleri,
Gkin Yay., stanbul 1984, s. 132-135; Bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 269; Baltac, a.g.e., s. 65; Uluda,
a.g.e., s. 91-92.
397
Bekbillah: tasavvuf yolcusunun yolculuunda fenafillhtan sonra varaca en son mertebedir. Bu
meretebede Slik, Allah'tan baka, mevcudatn hi birini gremez, maddenin ne kendisini nede eserini
mahede edemez, kendini ve gnln bunlarla oyalamaz. Her eyiyle Allah'a balanr. Bkz. Halil
Aktccar, Yunus Emre Hayat, Sanat ve Eserleri, Gkin Yay., stanbul 1984, s. 137; Bkz. Baltac,
a.g.e., s. 35, Uluda, a.g.e., s. 92.
398
Mustafa Necati Bursal, Yunus Emre Hayat ve iirleri, Ailem Yay., stanbul 2007, s. 15-16.
399
Bek, Rabbe yakn olma manasna gelir. Fennn tersidir. Bki olmak, sadece Allaha ait bir
zelliktir. Bu konuda detayl bilgi iin bkz. Kueyr, a.g.e., s. 198.
400
142
Gerek olan ahiret dnyasna yeterli hazrl yapmamamzdr. Oysa hesap gnnde
oraya gidenler Allaha yle yalvaracaktr: Bana bir ans ver, dnyaya indir. Btn
iim sana ibadet ve tefekkr olsun.
C.
nsann Tabiat
a.
Nefs
Arapa bir kelime olup ok sayda manalar ihtiva eder. Nefsi benlik, bir eyin
kendi varl,401 ruh, akl, insann bedeni, ceset, kan, azamet, izzet, gr, kt gz, bir
eyin cevheri, hamiyet, ikence, ukbet, arzu, murad. Tasavvuf olarak Kninin ifade
ettii gibi, kendisinde irad hareket, duygu, his ve hayat kuvveti bulunan latif buharl bir
cevherdir. Ktl emreden manasnda anlald gibi, Allah tarafndan insana
flenen ve ruh- Rahmn, ilh ben manasna da kullanlmtr. Hakim Tirmizi bunu
yle tanmlar: O, hayvan ruhdur, kalb (nefs-i ntka) ile beden arasnda vastadr.
Kendisine, Kuran- Kerimde mbareklik zelliini tayan, arka ve batya ait
bulunmayan aa olarak iaret edilir.402 (Nur/35).
Bir ahlk olan Ynus, nefis kavramyla ilgili geni bilgiler verir. Ona gre,
nefis, eitli makamlarda ayr tavrlar sergiler. Beyitlerde bu kavramla birlikte "ar,
namus, benlik, varlk, dirlik, hrs" gibi isimler de "nefis" anlamnda kullanmaktadr.403
Yunus Emre, nefis ile ilgili ko, it, ejderha, ylan ve ku gibi benzetmeler
kullanmaktadr. Nefis, rza, fedakrlk ve teslimiyet makamnda, boynunu ban altna
koyan bir "ko"a, saldrganlk, hrnlk, yrtclk ve benzeri zellikleriyle "it"e, azgn
401
Abdrrezzak Kaani, Tasavvuf Szl (ev. Ekrem Demirli) stanbul 2004, s. 557-558; Komisyon,
Dini Kavramlar Szl, DB. Yay., Ankara 2006, s. 522; Baltac, a.g.e. s. 129; Uluda, a.g.e. s. 405.
402
403
Tatc, a.g.e., II, s. 297-298.
143
ve obur olmasyla ejderhaya, kindar ve sins olmasyla ve de basnn kesilmesiyle

ylana, kin, kibir ve ehvet gibi bir baa bal bulunmas zellikleriyle de kua
benzetilmitir.404 Nefisle ilgili bu benzetmeler Yunusun iirlerinde syle gemektedir:
Kazd kahr kazmasla canda cef ocagn

ald nefsmim boynna himmet eri bagn405
Dervi oldur itden kaar it besleyen kanlar ier

Kogl hem it beslemegi it besleyen sekban olur406
Nefsmn ej dehs dndi bana hami itdi

Kanat hay dimezse hakkatdr yir indi407
Kesildi nefs ba ldi fsk u fesd iler kald

Hak'dan bana nazar old kanatlandum uar oldum408
nsann hayatta drt yolda vardr: can, din, imn ve nefis. Bunlardan ilk ile
Yunus'un aras iyidir ama nefisle srekli sava halindedir.
Ol drdn birisi can, biri din, biri imn

Biri nefsimdir dman, yolda savap geldim409
404
Tatc, a.g.e., I, s. 301.

406
407
408
409
405
144
Btn insanlar, bir tek nefisten yaratldklar halde410 nefsin her vcuddaki
faaliyeti deiiktir. Sufilere gre nefis, vcudun en baya tabakasdr. Bunun stnde
kalb, ruh ve sr mertebeleri vardr:
Miskin Yunusun nefsi drt tabiat iinde

Ikla can srrna pinhan varasum gelr411
Nefsin altnda, tab denen beden-drt unsur vardr. Sufi srasyla, tabdan nefse,
nefisten kalbe, kalbten ruha, ruhtan da srra geerek mahedeye erer. Bu ykseli
srasnda st makamn srr, alt makamdaki salik tarafndan anlalmaz.412
Yunus bir yerde, ruh ve nefsi iki dilbere benzetir. Bunlardan hangisi stn
gelirse, insan ona meyleder.413
On ikidr hcresi yidi dervazesi vardur

Anda iki dilber var bilemezsin ki sorasn414
Nesnn varlgr akl- klle uladur

Varlgun yoga degr cevher ol olma muhas415
Kudret klcn alm nefsn boynn alm

Nefsin depelemi elleri kan iinde416
410
Nisa, 4/1.
412
Tatc, a.g.e., I, s. 298.
413
Tatc, a.g.e., I, s. 299.
414
415
416
411
145
lim ilim bilmekdr ilim kendin bilmekdr

Sen kendni bilmezsin ya nie okumakdur
Okumakdan mani ne kii Hakk bilmekdr

n okudun bilmezsin ha bir kur emekdr417
Yunus yukardaki beyitlerde insann kendini bilmesiyle Allah bilmesi eittir

demektedir. Allah bilmenin onu tanmann ve onu anlamann ilk ve bekli de en nemli
art, insann kendini bilmesidir. Kendini bilen rabbini de bilir nk insann yaratl
sfatlar tefekkr sahibi yce Allaha gtrr.
Yunus Emreye gre nsan, geici dnyaya meyletmeyip ondan uzaklat yani
varolusal benliine (nefs) uzaklat lde olgunlaarak, Allaha yakn olacak ve
Allah kendi iinde bulacaktr. Nefs Allah ile insan arasnda bir perde olduu iin nefsi
kontrol altnda tutmak gerekir. Tasavvuf, insann nefsini ldrmesi deil, nefsini derece
derece terbiye etmesi esasna dayanr. Fakat nefsin olgunlamasn nleyen kibir, gurur,
cimrilik, fke, hased, gybet, gibi engeller vardr. Bu engellere kar verilen meakkatli
snavda Yunus Emre, drstlk, doruluk ve kanaatkrlktan vazgeilmemesi
gerektiini sylemektedir.
Torulk mancng istigfr tayla

Toru vard atld, ykld nefs kalas418
417
418
Tatc, a.g.e, II, s. 101.

Tatc, a.g.e, II, s. 363.
146
Kanaati yar idin, uyma nefs dilegine

resin hakkata, yirn buldun tur indi419
Bylece dnyalk benliini yani nefsini kontrol ederek olgunlatran, erdemlerle

ruhunu besleyen insan, Allah ile arasndaki perdeleri kaldrarak, ilh akta gerek
benliine ular. Gerek benliini kazanmas ikilikten kurtulup birlie ermesidir.
Nefis, Allah ile insan arasndaki psikolojik bir perdedir. nsann bu perdeyi
mutlaka asmas gerekmektedir. nsanda ruh ve beden, can ve nefis srekli olarak
birbirleriyle mcdele ederler. Baz kiilerde nefis btn bedeni ve hatt ruhu bil
kontrol altna alr; artk btn yetenekler ve zek nefse hizmet etmektedir. Bu durumda
hayvanlar dnyasnn zerinde bir varlk olarak yaratlan insan, hayvanlardan daha aa
bir seviyeye dmektedir. nsan iin ideal olan ise nefsi devaml kontrol altnda tutmak,
ruhun hizmetine vermek, yce Allah'n izdii snrlar iinde yasayarak can ile birlikte
Allah'a kulluk grevini yapmaktr.420
b.
Ruh
Ruhun mahiyeti problemi asrlardan beridir insanl en ok dndren

konulardan biridir.421 Arapa, ruh, can, nefs, rahmet, vahiy, Cebrail, nefs-i ntka,
insan latfesi vs. gibi anlamlar olan bir kelime.422
Yunus Emrenin ruh konusuna yaklamn da su ekilde izah edebiliriz: Rh,
ilh bir nefestir ve Allahn emri cmlesindendir. Hakkn tecellsidir. Zhir ve btn
419

Mustafa Ergn, Yunus Emre'de Tasavvuf ve Egitim, Ocak Yay. Ankara 1997, s. 76-77.
421
Himmet Konur, Tasavvuf Ahlak ve lahi Ahlak nsana Yolculuk H.Yay. stanbul 2009, s. 54.
422
Cebeciolu, a.g.e., s. 598; Kni, a.g.e., s. 274; Komisyon, Dini Kavramlar Szl, DB. Yay.,
Ankara 2006, s. 560; Uluda, a.g.e., s. 439-441; Baltac, a.g.e., s. 141.
420
147
olmak zere iki hali vardr. Zhiri hali, gzlerimizin grd canl ve kesif mevcudattr.
Btn hali ise, bu zuhr lemine rcu eden latif halidir. Rhun her iki hali de, Allahn
<<kn>>
emrine mazhar olmulardr. nsann bir i ve bir de d lemi vardr. D kesif,
yani rha kafeslik yapan vcdu, ii de latiftir.423 Ruh dem'e flenen ilh bir
nefha'dr.424 Nefis mertebelerini tamamlayan slk ehli, "rh" makmndadr. Bu kiide,
hayvani nefis, insan rha dnmtr. Esasen, nefis ve akl, ruhun tabiat lemindeki
isimlerinden ibarettir.425
Rhun mahiyeti ile ilgili Kurn- Kerimde syle buyrulmaktadr: Sana ruh
hakknda soru sorarlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir. Size ancak az bir bilgi
verilmitir.426
Yunus Emre bu konuyu syle ifade etmitir;
Rhumdan kimsene haber viremez

Emrdr kadrl virr harekt427
Rh cisim (tabiat) belsna dnce, asln unutmutur. Ynus, rhu belya

dm bir sultn seklinde dnr. Ona gre beden drt unsurdan meydana
gelmektedir, bu drt unsurun asl ise ruhtur.
Bu cisimm belasdur adum Yunus oldug

Zatum soar olursan sultana benem sultan428
423
Mahmut Sadettin Bilginer, Allah ve nsan, Baha Yay., stanbul 1969, s. 75.
Hicr, 15/28-29.
425
Tatc, a.g.e., I, s. 304.
426
sra,17/85.
427
428
424
148
Bu vcudun ser-mayesi od u su toprag u yildr

Her biri aslna gider gafil olmak nendr senn429
Baz slm dnrler insan bedenini, kafese; insan ruhunu ise kua
benzetmilerdir. Kafese benzetilen insan bedenini ve kua benzetilen insan ruhunu
Ynus Emre dizelere ne gzel dkm;
Kuryduk ya olduk ayagduk ba olduk

Kanatlanduk ku olduk utuk el-hamdlillh430
i bip kazan tamadn rh cismine ulamadn

Ana rahmine dmedin ol togmadn len nedr431
Yunus Emrenin Divannda ruh, baz benzetme unsurlaryla da ilenmektedir.

Ruh, vcud zindanna den bir mahpustur; ten kafesten kurtulup Hazrete uan bir
kutur;
Yunus Emre sen kanda kalmayasn zindanda

Zindan kanda ben kanda kimn maln yimiim432
Kan degl benm aum hrs u heva yoldaum

Hazrete uar kuum meger tene girmiem433 Kovanndan karlm bal;
429

431
432
433
430
149
Yunus ne ho dimisin bal u eker yimisin

Ballar baln buldum kovanum yagma olsun434 gibidir. Vcud topranda gizli bir
gevher olan ruh, aslna ulamtr.435
Suret toprakdur diyeni gnln kabul itmez an

Bu topraun cevherini Hazrete irgrdm ahi436
c.
Beden
nsanlar olarak hepimiz, yaadmz sre boyunca bizi hayatta tutan bir varlkla
kendimizi ifade ederiz. Bu ifade arac bedendir. Zaten szlklerde beden; insann
maddi vcudu, kesif cisim olarak tanmlanmaktadr.437
Yunusun dil zenginlii aikrdr. Bedenle ilgili birok kavram ve analoji
kullanr. Vcut, ten, cisim, sret bu kavramlardan birkadr. Yunus, bedenin ansr-
erbaadan yaratldn syler. Birbirine muhalif bu drt unsurla birlikte insana baz
sfatlar gelir. Toprak, beraberinde bedene sabr, iyi huy, tevekkl ve mekremet getirir.
Topran zapturapt altnda tutmas gereken muhalif nesne yeldir. Yel de insana kizb,
riya, tizlik ve nefes bahseder. Yunus, Tanrnn nuruyla temellendirdii topran,
Tanrnn heybetinden kaynaklanan yeli hkimiyet altnda tutmak iin aba harcamas
gerektiini syler. te yandan saf, seh, ltf ve visal sfatlaryla birlikte vcda gelen
ve Tanrnn hay sfatndan kaynan alan suyun da, beraberinde ehvet, kibr, tama ve
haset getirmi olan atei kontrol altnda tutmas gerekir. Toprak, su, ate ve yel bunlarn
434

Tatc, a.g.e., I, s. 305.
436
437
435
150
hepsi Tanrnn Nur, Hayat, Hsm ve Heybet pertevlerinden kaynaklanr; Yani

bedenin temelleri, Tanrnn sfatlarna dayandrlr.438
Yunus Emre bedeni beyitlerde yle gzel dile getirmi ki;
Cn bir ulu kimsedr beden anun letidr

Her ne lokma yirisen bedenn kuvvetidr439
Cn bedenden ucak menzilinden gicek

Ol cihna geicek gze iyn olasn440
Beden bir gn olur haste

Diln dnmez olur beste
Kalursun syle dem-beste
Ana dur lmesi zinhar441
Yunus Emre aadaki beyitte, bedenin gnahlardan tevbe ile arnmas

gerektiini, yalan dnyadan vazgeip nefsine uymamay bilmenin gerektiini yle
ifade eder.
Murdum budur tevbeden

Gnhdan arna beden
438
Elif Dursun, Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2009, s. 40.

440
441
Tatc, a.g.e., IV, s. 41-42.
439
151
Vaz gelip yalan dnydan

Nefsme uymay bilsem442
n cn bedenden ekile
ol elif kmet bkle
Gznden gevher dkle
Gel merteben gr diyenler443
II.
Yunus Emrenin Dncesinde Allah
Allah: Kinat yaratan ve idare eden btn vglere layk bulunan en yce varlk.
Ulhiyete mahsus sfatlarn hepsini kendisinde toplam bulunan, zat- vacibl-vcuda
dalalet eden ismi olup saylan isimler iinde en ulu ve en by ismi azamdr.444
Yunus Emre, hayatnn tamamn, insann Allahla ilikileri zerine dnce
reterek, olmas gerekenleri ortaya koyarak, yaayarak geirmitir. O, tasavvuf ahlak
yaymaya almtr.445 Bunun da temelinde Allahla ak boyutunda bir yaknlk446
kurma abas vardr. Kendisini Allaha ve Onu bilmeye adam bir insan, btn
442

444
Cebeciolu, a.g.e., s. 104-106; Sleyman, Uluda, Tasavvuf Terimler Szl, Marifet Yay., stanbul
1995, s. 42-43; Bekir Topalolu, Allah DA., stanbul 1989, c. 2, s. 471-498; A.Saim KlavuzU.Murat Klavuz, slama Giri (Genliin slam Bilgisi) Allah DB. Yay., Ankara 2007, s. 41-44;
Bilginer, a.g.e., s. 7-11; smail Karagz, Ayet ve Hadisler Inda Allahn sim ve Sfatlar Esma-i
Hsna, DB. Yay. Ankara 2007, s. 100-107; Hasan zzeddin Cemel (Terc.Abdurrahman Poyraz), Ayet
ve Hadislerle El-Esmal Hsna, Ravza Yay., stanbul 2000, s. 42; Komisyon, a.g.e., s. 23.
445
Kprl, a.g.e., s. 300.
446
Allaha yaknln Tasavvuf dilindeki karl Kurbtur. Allahn taatna yakn olmak ve btn zaman
boyunca ona ibadet vasf ile muttasf olmaktr eklinde tanmlanan Kurb ve onun zt anlamls olan
bud ile ilgili daha geni bilgi iin bkz. Kueyr, a.g.e. s. 213.
443
152
varla kar derin bir sevgi ve aktan ald zevk ile geirmeye alr.447 Yunus Emre,
Allahla arasndaki ak temelli ilikisi o denli ileri gtrr ki, ak olmayana, k
olamayana, din ve imann da gerekmeyeceini syler:
Ak olmayana din ve iman gerekmez448
man ve din ak demektir. Seni sevmek benim dinim imanm. Beni dini imandan
ayrma demektedir. Yunus hep Hakk aramtr Nazar ettii her eyde, her zerrede
Haktan bir eser grmtr. Zaten iirin vazifesi de budur. Hakk aramak, hak olan
terennm etmek Cihan, bu saadet tezahrleri iin alm bir bahedir.449
Sensin bize bizden yakn450, grnmezsin hicap nedir

n ayb yok grkl yzn, zerinde nikap nedir
447
Metin Yasa, Din Felsefesi Asndan Yunus Emrede Ak-Yaratl-Kendi Olma, Ankara Okulu Yay.,
Ankara 2008, s. 33.
448
ztelli, a.g.e., s. 61.
449
Bursal, a.g.e., s. 16.
450
Kueyrnin naklettiine gre, sfilerden biri, yakn, kalbe tevdi edilen bir ilimdir demitir. Bu zt,
yaknin kesb olmadna, Hakk vergisi olduuna iaret etmitir. Sehl de yle der: Yaknin balangc
mkaefedir. Bunun iin seleften biri (Allah ile aramda bulunan hicap ve) perde ortadan kalksa yine
yaknim artmazd, demitir. Mkaefeden sonra muayene (gzle grme) ve daha sonra da mhede
gelir. Bu bilgiler iin bkz. Kueyr, Kueyr Risalesi, s. 320, Yakn konusunda benzer bilgiler iin bkz.
et-Ts, el-Luma ft-Tasavvuf, s. 70; Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb, II, s. 570 ve devam.; lmelyakn, nazar ve istidll tark ile aynel-yakn kef ve ilham yoluyla, hakkal-yakn ise; topraa bal
beer vasflardan syrlmann gereklemesi ve vuslat isteyen kimsenin bu dereceye erimesi ile elde
edilir.Fris; lmel-yaknde zdrap yoktur. Aynel-yakn: Allahn srlar tevd ettii ilimdir. lim, yakn
vasfna sahipse, onda pheli bir taraf yoktur. Hakkal-yakn, ilmel-yakn ve aynel-yaknin iaret ettii
eyin hakikat ve esasdr. Demitir. Cneyd: Hakkal-yakn, kulun bu ilimle i ie olmasdr. Kulun
grnen eyleri gz ile ayan beyan grd gibi gayblar da ylece mahade etmesi, gayb hakkndaki
bilgisini kesinletirerek oradan dosdoru haberler vermesidir. Bu Hz. Peygamberin Geriye oluk
ocuun iin ne braktn? diye sorduunda Hz. Ebu Bekir (r.a.)n: Allah ve Resln cevabn
vermesine benzer. Bazlar ilmel-yakn tefrika hli; aynel-yakn cem hli; Hakkal-yakn de tevhid
lisan ile cemul-cem hlidir. demilerdir. Yaknin ismi, resmi, ilmi, ayn ve hakk vardr. sim ve
resm avam iin; ilmel-yakn evliy iin; aynel-yakn havassl-evliy iin; Hakkal-yakn de enbiy
iindir. Hakkal-yaknin hakikat ise yalnzca Hz. Peygamber (s.a.s.)e mahsustur. Eb Hafs
ihbddin mer b. Muhammed es-Shreverd, Avrifl-Marif Tercmesi, ev. H. Kmil Ylmaz,
rfan Gndz, Mustafa Uzun, stanbul 1987, s. 254.
153
Sen eyittin ey Padiah, yehdillh limen ye451

erikin yok senin h, sulu kimdir, ikap nedir
Levh zere kimdr yazan, azduran kimdr ya azan

Bu ileri kimdr dzen, bu suale cevbp nedr452
Yzn nereye evirirse evirsin Yunus Allah, Onun tezahrlerini grr.

Karako, Yunusun bu konudaki;
Her kancaru bakarsam / Grdm seni sanaym453
Dizelerini, bir ayetten454 ilham alarak sylediini ifade ettikten sonra; Yunus
byle Kuran ve hadislerin klarndan rlen slam mesaj ve kltrn Trkede
batan sona balant halinde ilemi ve bu kltr Trk ruhuna geirmi bylece ann
gerei airlik grevini yerine getirmitir. Erimi bir maden gibi slam ruhu, iirlerinde
donup biim almtr455 yorumunu yapar.
Bu giriten sonra imdi Yunusun Allah telakkisinin ne olduunu anlamaya
alalm.
A. Allahn Yegne Snlacak G Olmas
nsan, yaratlm bir varlktr. Onun Yaratan karsndaki konumu kul olmasdr.
Kul, Rabbinin kendisini kendinde var olan sfatlarla donatt, kendi ruhundan fleyip
451
Onlar hidayete erdirmek sana ait deildir. Fakat Allah dilediini hidayete erdirir. Kuranda Bakara
suresinde bu duruma vurgu yaplr. Bkz. Bakara, 2/272.
452
453
Tatc, a.g.e., s. 261.
454
Bakara, 2/115. (Dou da Allahndr bat da. u halde nereye dnerseniz dnn, oras da Allahn
yndr, nk Allah snrszdr, ilmi her eyi kuatmtr.)
455
Karako, a.g.e., s. 54.
154
dier yaratlanlardan stn tuttuu ama bulunla birlikte hata etmeye meyyal, gnaha
girmeye msait bir varlktr. Dnyaya gnderili amac da zaten budur: O, lm ve
hayat, hanginizin daha gzel davranacan snamak iin yaratmtr.456
nsanlar, dnyada yaptklar hatalarn karlarna ldkten sonra kacan ve
bunlarn hesabn vereceklerini bildikleri iin genel olarak lm olayn sevecen
bulmazlar ve korkarlar. Yunus Emre de her insan gibi lmden korktuu kadar
sonrasndaki hesap gn gelince yaptklarndan sual olununca muhasebenin altndan
kalkamayaca korkusunu tamaktadr.
Sensin Kerim sensin Rahim

Allah sana sundum elm
Senden artuk yokdur umum
Allah sana sundum elm
Ecel irdi vade yitdi

Bu mrm kadehi told
Kimdr ki imedin kald
Allah sana sundum elm457
Dnyada kulluk grevini iyi yapann lmden korkmasna gerek yoktur. nk

insanlar, ldklerinde bu dnyada yaptklarnn karln greceklerdir. Bu dnyada
ilenmeyen bir ktln ya da yaplmam bir iyiliin kyamette karmza kmas
beklenemez. slam geleneinde dnya, ahretin tarlas kabul edilmi ve dnyadayken
456
457
Mlk, 67/ 2.
155
ekilenlerin ahrette biilecei bilinci oluturulmutur. Yunus Emre bu noktay yle

vurgular:
Eer gerek kul imisem Ona kulluk kla idim

Alayaydm bu dnyada yarn onda glem deyi458
Her eye ramen insan, dnyada, kendisinden beklenen iyi, gzel ve faydal ileri
laykyla ortaya koyamam olabilir. lmn ne vakit gelecei belli olmadndan, daha
zihninde yapacaklar bitmemiken lm onu yakaladnda, arkada plan olarak brakt
yapacaklarn yapamam bir halde hesap grmeye vardnda, ktlkleri miktar olarak
iyiliklerinden ok gzkebilir. Bu durumda kulun yapaca ey noksanlndan ve
gnahlarndan Allahn affna snmaktr.
Hemin geldim bu dnyaya nefsme kullk itmege

Ey amel ilemedmm azabdan kurtulam diy
y bi-are miskin Yunus gnahun ok neyleyesin

Sndum ol Allahuma didi hem afv klam diy459
Mslman kii, gnlk hayatta karlat her olay, kendi anlam dnyasnda
nasl kategorize eder, nasl alglarsa alglasn sonu olarak bunlarn hepsinin yaratannn
Allah olduu noktasndan asla sapmaz. Mslman, Allahn insanlarn iyiliini
458
459
Glpnarl, a.g.e., s. 65.

Tatc, a.g.e., II, s. 275; Glpnarl, a.g.e., s. 65.
156
istediini, iyilikten taraf olduunu bilir.460 Ancak kiilerin bana gelen olumsuzluklarn
da kendi yaptklaryla balantl olduu da muhakkaktr.461 Yunus Emre, btn bunlarn
farknda bir inanm kii olarak hayrn ve errin Allahtan geldiini, dolaysyla Onun
snlacak yegne Varlk olduunu syler:
Yunus bu szleri kogl kend znden elin gugl

Senden ne gele bir deil n Haktan gelir hayr er462
Yunus bu szleri terk et, brak! Kendi znden bile elini ek! Senden fani bir canl
olarak ne gelebilir ki? Sen kulluk imtihannda ancak hayr veya erden birisini
seebilirsin; o bile Hakk Teldandr.
Yunus burada iddial szler sarf etmekten kanmak ve tevekklle Allaha
gvenmek gerektiini sylemektedir. nk btn hayrn ve errin halk edeni kukusuz
Odur.
mann dnyada insan, kendinden daha alt dzeydeki yaratlmlara esaretten,
tapnmaktan alkoymas gibi ahirette de yaplanlarn hesabnn verildii srada yaplan
salih ilerin gerekesi olarak ahadeti sz konusu olacaktr. Allaha iman, Ona
teslimiyetle mmkn olur ve Rabbine teslim olmu Yunus, ahiret yolculuuna kt
andan itibaren Allah hep yannda hisseder.
460
Bu konudaki ayet iin bkz. Bakara, 2/185.

ra, 42/30 (Banza gelen her musibet, kendi ellerinizle yaptklarnzn sonucudur; stelik O
birounu da affetmektedir.), Ayrca bkz. Rm, 30/41 (nsanlarn elleriyle yaptklar yznden karada
ve denizde bozulmalar meydana geldi)
462
Tatc, a.g.e., II, s. 43; Glpnarl, a.g.e., s. 73; Ayn dizeler iin bkz. Toprak, a.g.e., s. 124.
461
157
n cenazeden etiler stme toprak atlar

Hep koyuban katlar Allah sana sundum elim
Yedi tamu sekiz umak her birinin vardr yolu

Her bir yolda yz bin rsu Allah sana sundum elim
Geldi Mnker ile Nekir her birisi sordu bir dil

lahi sen cevap vergil Allah sana sundum elim463
Yukardaki beyitlerde de Yunus: nsanlarn, cenazelerini topraa verdikten sonra

her biri bir yana dalp giderler Berzah lemi denilen kabir lemi, insann lmden
sonra balayp mahere kadar devam eder.464 te o zaman insan amelleriyle ve
Allahla ba baa kalr. ayet Allah insana yardm etmezse (elinden tutmazsa) hli
periandr. Yedi cehennem ve sekiz cennete giden yol mutlaka vardr. Her bir yolda
insann dikkatini datacak, onu yoldan alkoyacak, bu dnyaya balayacak bir sr
elence, meale (arsu=ar) vardr. ayet Allah insana yardm etmezse (elinden
tutmazsa) hli periandr. Mnker ile Nekir sorgu suale balayp her biri pe pee
sorular sralamaya balaynca465 senin yardmndan baka bir are dnemiyorum.
ayet Allah insana yardm etmezse (elinden tutmazsa) hli perian olacaktr diyor.
nsan, gnah ilediinde aresiz deildir. Yaptndan pimanlk duyduunda,
bunu bertaraf etmek isterse yapaca ey Rabbine yalvarmak ve af dilemektir. Allah,
463
Glpnarl, a.g.e., s. 89.

Sleyman Toprak, lmden Sonra Hayat Kabir Hayat, Nur Yay., Konya 1986, s. 20.
465
Sleyman Toprak, a.g.e., s. 267.
464
158
insann snaca tek merci olduu iin duasn, tevbesini466, yalvarn da Ona
yapmaldr:
Yatanlarn yatl hli hi nesneye ermez eli

Seher eser rahmet yeli tanla seher vaktinde dur
Kular ile durgl bile kl namaz imm ile

Yalvar gnahn dile tanla seher vaktinde dur467
Yunus Emre, mezarda yatanlarn, bu dnyadan gp gidenlerin bu dnyadaki

hibir nesneyi ele geirmeye ne varlklarnn, ne bedenlerinin, ne de glerinin
yetebileceini belirterek insanlar namaz ve duaya ynlendirir: Seher vakti rahmet yeli
estiinde kalk ve sabah namazn kl, nk Allah katnda sabah namaz ok deerlidir.
Nefse en zor geleni de odur. yle ki seher vaktinde btn canllar uykudadr, her ey
sakindir. O vakit sen o Yaratcdan baka bir ey dnmezsin veya seni Yaratcy
dnmekten alkoyacak baka bir ey yoktur. Tan yerinin aarmasyla birlikte gn
balarken sen Ona ynel ve halini arz et ki rahmetin en bol olduu bu anda af dile.
Erkenden kalktnda imamla birlikte sabah namazn kl, o esnada da
gnahlarnn aff hususunda Yce Yaratcdan af dile. nk O, Rahman ve Rahimdir.
Zira merhamet sahibi Yce Allah,
nefse zor gelen ileri kendi rzas iin yapan
mminlerin gnahn affeder ve onlar gazabn gemi geni rahmeti [Sebakat

466
Sliklerin vuslata ermeleri iin uradklar menzillerden ilk menzil olan tevbe, taliplerin ulatklar
makamlardan da birinci makamdr. Arap dilindeki hakiki manas rucu etmek, yani dnmek olan tevbe,
eriatn yerdii eyden vd eye dnmek olarak tanmlanmtr. Bu konuda daha detayl bilgi iin
bkz. Kueyr, Kueyr Risalesi, s. 227.
467
Tatc, a.g.e., II, s. 98; Abdlbki Glpnarl, Yunus Emre Hayat ve Btn iirleri, s. 99.
159
rahmet adab (hadis-i kuds)] ile balar, diyen Yunus, Allahn rahmetinin gazabna
galebe aldn belirtmektedir.
B. Allahn Kinatn Hkimi Olmas
El-Melik; Allahn isimlerinden (esm-i hsn) biri. Mlik ve sahip olmak,

elinin altnda bulundurup tek bana tasarruf etmek grnen ve grnmeyen lemlerin
sahibi, mutlak surette hkmdar.468
Mlikl-Mlk; Btn mlkn ebedi gerek sahibi, hkmdar, kulun
emrolunduu eyden, bulunduu hale gre karlk veren Hakka, mlikl-mlk denir.
Kula layk olduu karl verecek kii Allahtr.469
Yunus Emreye gre dnya geici bir meskendir. Ancak onun geiciliini unutan
insan, gzelliklerine kanar, aldanr ve yapmamas gereken eyleri yapmak ister. Bu
noktada Yunus Emre herkesi uyarr ve gaflet iinde olunmamas gerektiini syler:
Behey miskn a gzni bu fnden yum gzni

Gnhdan kara yzni h agartmayasn bigi
Behey miskn gafil olma dnya fni bk sanma

Gnahdan kara yzni h agartmayasn bigi470
468
Cebeciolu, a.g.e., s. 106; Bekir Topalolu, Melik DA., Ankara 2004, c.29, s. 50-51; smail
Karagz, Ayet ve Hadisler Inda Allahn sim ve Sfatlar Esma-i Hsna, DB. Yay. Ankara 2007, s.
83; Hasan zzeddin Cemel (Terc.Abdurrahman Poyraz), Ayet ve Hadislerle El-Esmal Hsna , Ravza
Yay., stanbul 2000, s. 140; Komisyon, a.g.e., s. 406.
469
Cebeciolu, a.g.e., s. 106-485; Bekir Topalolu, Malikl-Mlk DA., Ankara 2003, c. 27, s. 535;
smail Karagz, Ayet ve Hadisler Inda Allahn sim ve Sfatlar Esma-i Hsna, DB. Yay. Ankara
2007, s. 83; Hasan zzeddin Cemel (Terc.Abdurrahman Poyraz), Ayet ve Hadislerle El-Esmal Hsna ,
Ravza Yay., stanbul 2000, s. 320; Komisyon, a.g.e., s. 408.
470
160
Gc elinde bulunduran varlklar, ellerindeki gc snrlandrmazlarsa bundan

adil olmayan, insanlarn hayrna olmayan, insanlarn zarar grebilecei sonular
doabilir. Ancak bu durum Allah iin sz konusu deildir. Allah, gcn sahibi olmakla
beraber bu gcn, cannn istedii eylere sorumsuzca, hesapszca, hakszca
kullanmaz. Kullanrsa zaten zulmetmi olur. Yunus, Allahn zulm etmeyeceinden
kesinlikle emin olarak konuur:
Gnl sultan hkm cn cmle i ana kurbn

Dil dah bir tercemn yrr kudret iinde471
lmi i hikmet iinde el-alimullahsun

siye rahmet klursun sen Kerimullahsun
Cmlenn rzkn virrsn minnetn yok kimseye

Cmlenn mabdsun sen el-Hakimullahsun
Tanrlk davi klana kakyup hm itmedn

Yz bin anca mrvvetn var bir Rahmullahsun
Yirde gkde sana benzer senden artuk Tanr yok

Gizledn sen seni sende gr nie Settrsun
471
161
Derghundan kfiri mahrm idp gndermedn

Nemrda virdn murdun bir Kermullahsun
Dillern tesbhisn sen krlern arzssun

Dertlern dermnsun sen bir Hakmullahsun
Ynusun senden temenn kldug sensin yine

Gelmegin yok gitmegin yok el Mukmullahsun472
nsan, dnebilecek bir uura sahip olduu zaman renmeye balar. Belli bir
yaa ulatktan sonra da renim grmeye ve bilgiler edinmeye devam eder. 'Bilmek'
fiilinin, insanlarn asla tasavvur edemeyecei, g yetiremeyecei bir boyutu daha
vardr. O da Allah'n bilmesidir. Allahn isimlerinden olan Alm sfat, her eyi ok
iyi bilen, bilgisi ezeli ve ebedi olan manasndadr ki, Allah gklerin, yerin, bu ikisi
arasnda olan tm canllarn, kinatta ileyen tm kanunlarn, her an meydana gelen tm
olaylarn bilgisine sahiptir. nk tmnn Yaratcs O'dur. Dou da Allah'ndr, bat
da Allahndr. Her nereye dnerseniz Allah'n yz (kblesi) orasdr. phesiz ki
Allah, kuatandr, bilendir.473
Allah, tm bunlarn yannda insann iini, aklndan geenleri, gizli veya ak
iledii tm fiilleri de bilir. Kinatn her noktasna tam olarak hkim olan Allah, insann
iine ve dna da hkimdir. Rabbimizin, sonsuz bilgisini bildirdii ayetlerden biri de u
ekildedir: "Gklerde ve yerde bulunanlarla, dizi dizi kanat rpp uan kularn Allah'a
tesbih ettiklerini grmez misin? Her biri kendi tesbihini ve duasn bilmitir. Allah,
472
473

Bakara, 2/115.
162
onlarn yapmakta olduklarn hakkyla bilir."474 Yunus da tm bunlar bildii iin

Yaratcya: Btn hikmet ilimleri ve limler iinde Sen her eyi en iyi bilensin, elalimullahsn, demektedir.
Yunus Emre, iirinin ikinci dizesinde Allahn Kerim ismini dile getirir: Sen,
asi kullarna bile rahmet klarsn. nk Sen, insan yaratan ve insann asla g
yetiremeyecei
stn
nimetleri
balayansn,
en
byk
kerem
sahibisin,
Kerimullahsn. ... Kim krederse, artk o kendisi iin kretmitir, kim nankrlk
ederse, gerekten benim Rabbim Gani (hibir eye ve kimseye ihtiyac olmayan)dr,
Kerim olandr.475 Oku, Rabbin en byk kerem sahibidir.476
Yunus Emre, iirinin bu dizelerinde de Yaratcnn isimlerini zikreder: Sen
herkesin, tm canllarn rzkn verirsin. Bunu yaparken de kimseye ihtiya duymazsn;
Senin, kimsenin yardmna ihtiyac yoktur. nk Sen, muhta olan deil; muhta
olunansn. "Hi phesiz, rzk veren O, metin kuvvet sahibi olan Allah'tr."477 Ayn
zamanda Sen, cmlenin ibadet ettii, kendisine ibadet olunansn; her eye hkmeden ve
her eyi bilensin. nsandan baka canl ve cansz varlklarn tamam Allah'a ibadet ve
itaat ederler. Yunus, yine ayn ayete telmihte bulunur: "Gklerde ve yerde bulunanlarla,
dizi dizi kanat rpp uan kularn Allah'a tesbih ettiklerini grmez misin? Her biri
kendi tesbihini ve duasn bilmitir. Allah, onlarn yapmakta olduklarn hakkyla
bilir."478 Yunusun iaret ettii ayetlerden biri de udur: "Yedi gk, dnya ve bunlarda
bulunan herkes O'nu tesbih eder. O'nu vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. Ne var
ki siz, onlarn tesbihini anlamazsnz. O, ok yumuak ve balaycdr."479
474
Nur, 24/41.
Neml, 27/40.
476
Alak, 96/3.
477
Zariyat, 51/58.
478
Nur, 24/41.
479
sra, 17/44.
475
163
Sen, tanrlk iddia edene bile kzp fkeyle muamelede bulunmadn. Saymakla
bitirilemeyecek kadar, yz binlerce iyiliin, cmertliin var. nk Sen, merhamet
sahibi, acyan, esirgeyen ve koruyansn, kullarna merhametle muamelede bulunan Yce
Allahsn, Rahimullahsn.
Yaratc, Rahman ve Rahim isminin tecellisi olarak ezelde btn yaratlmlar
hakknda hayr, rahmet ve irade buyurur, sevdiini sevmediini ayrt etmeyerek saysz
nimetlere kavuturur. Yaratcya kulluk edenler olduu gibi nankrlk ederek Allah'a
kulluk etmekten yz evirenler de vardr. Buna ramen Allah insanlarn zerinde
Rahman ismini en gzel ekilde tecelli ettirir. man etmeyenler, mnafklar ve mrikler
de dnya hayatnda aldklar hava, itikleri su dahil olmak zere gizli ak tm
nimetlerden faydalanrlar. Allah mminlere verdii gibi onlara da mal-mlk, iinde
oturacaklar gzel evler ve soylarn devam ettirecekleri evlatlar verir. Onlar da gzel
rzklarla besler. Onlara da salk, g ve gzellik verir. nk Allah Rahman'dr.
Rahman ve Rahimdir.480
Yunus, gnlndeki tek Sevgiliye seslenir: Yerde ve gkte sana benzer, senden
baka ilah yoktur. Yerleri ve gkleri yaratan Sensin ve Sen teksin. Senin ein benzerin
yoktur. mann birinci art, Allaha imandr. Amentdeki billahi ifadesi, Allahn
varlna, birliine inanmay, iman etmeyi bildirmektedir. Her eyi yaratan Allahtr.
Yerde ve gklerde bulunan btn varlklar, maddeleri, cisimleri, zellikleri, olaylar,
kuvvetleri, kanunlar, balantlar yaratan, yalnz Odur. Ondan baka yaratc yoktur.
Kuran- Kerimde buyuruluyor ki: Allah, her eyin yaratcsdr. O, birdir.481
480
481
Fatiha, 1/2.
Rad, 13/16.
164
Allahtan baka, yerde-gkte ilahlar olsayd, yerin-gn nizam bozulurdu. Arn

Rabbi olan Allah, onlarn vasfettiklerinden mnezzehtir, Allahtan baka ilah yoktur.482
Ya Rabbi, Sen derghna gelen kfiri bile geri evirmedin, nimetlerinden onlar
da mahrum etmedin, onlar da rzklandrdn. Yunus, bu szleri sylerken yine Allahn
yce isimlerine telmihte bulunur. Sen, kapna gelen bir kfiri bile bo gndermezsin,
der. nk Sen, iyilere de ktlere de rahmet edensin, Sen Rahmansn. Yani
yarattklarnn hepsine merhamet edensin. Rahman olan Rabbimiz bu dnyada mmine
de, kfire de rahmetiyle muamele ediyor. kisinin de topraa att budaya on, yirmi,
otuz, elli kat fazlasyla buday veriyor. Allah dnya hayatnda inkr edenleri belki dine
dnerler, dnp aklederler ve Kendisi'ne krederler diye yararlandrmaktadr.
Sen, isteyenin muradn verirsin ki, tanrlk iddiasnda bulunacak kadar Sana
kar gelen Nemrutun bile muradn verdin, ona mlk verdin. Sen, asi kuluna mlk
verecek kadar cmertsin, kerem sahibisin. Yunus, beyitin ikinci dizesinde Allahn
Kerim ism-i ilahisini zikrederken Nemrut hadisesine de telmihte bulunur: "Allah'n,
kendisine mlk verdii o kimseyi, grmedin mi? Ki o, brahim'le Rabb'i konusunda,
mcadele ediyordu. brahim dedii zaman, benim Rabb'im O ki, diriltir ve ldrr.
(Nemrut) dedi ki: 'Ben de diriltir ve ldrrm. 'brahim dedi ki: 'Muhakkak benim
Rabb'im, gnei doudan getiriyor, sen de batdan getir.' (Bunun zerine) o hakk rten,
ard. Muhakkak Allah, zalim kavmi hidayete erdirmez."483
Btn diller seni tesbih eder, seni syler. Krler bile senin yarattklarn
gremese, onlar temaa edemese de yine btn yaratlmlarn Yaratcs olan Seni
arzular. Yunus, bu dizesinde de daha nce zikrettiimiz ayetlere telmihte bulunuyor.
Cmle mahlkat ve mevcudat, btn yaratlmlar, lisan- hal ile Yaratcsn tesbih
482
483
Enbiya, 21/22.
Bakara, 2/258.
165
etmektedir. Ayet-i Kerimede buyuruluyor ki: Yedi gk, yer ve bunlarn iinde
bulunanlar Allah tespih ederler. Her ey Onu hamd ile tespih eder. Ancak, siz onlarn
tespihlerini anlamazsnz. O, halmdir (hemen cezalandrmaz, mhlet verir), ok
balayandr.484
vglerin en gzeli, en gzel medh senalar Ona ait olduu iin Yunus Emre,
Allah tesbih ve methetmeyi srdrr: Dertlerin dermansn, Sen Hikmet sahibi
olansn. Derdi de Sen verirsin, dermann da. nk Sen, her eyin sahibi ve Hlksn.
O Allah ki, yaratandr, (en gzel bir biimde) kusursuzca var edendir, ekil ve suret
verendir. En gzel isimler Onundur. Gklerde ve yerde olanlarn tm Onu tesbih
etmektedir. O, Aziz, Hkimdir.485
Yunusun Senden istedii yine Sensin. Benim Senden isteyebileceim,
Senden baka ne olabilir ki? Sen, dualar kabul eden, dileyenin dileini verensin.
Benim de Senden dileim sadece Sensin. Senin gelmen yok gitmen yok, nk Sen
Mukmsin. kamet eden, ayakta duran, okuyan, bir lkede devaml duran gibi anlamlar
olan; vatannda veya vatan saylan bir yerde on be gnden fazla kalan kimse
anlamnda bir fkh terimi olan mukm, dier yandan da bir kelm terimi olarak Cenab-
Hakkn isimlerinden olup her eyi ayakta tutan, srdren ve kayymluk (kendi zatyla
varolmak) srr ile bir an bile hibir eyden ilgisiz olmayan anlamndadr. Yunus,
iirinin bu beyitinde de Allaha seslenerek, Sen Mukmsin diyor ve Yaratcnn bu
ism-i erifine telmihte bulunuyor.
484
485
sra, 17/44.
Har, 59/24.
166
''Senndr pdiahlk kudretn var

Yaratdun yiri gi heybetn var''486
Allahn, kinatn hkimi olmasn, her eyi yaratmasna, cihan yaratmasna

balayan Yunus Emrenin Rabbine teslimiyeti niha noktadadr:
Sen yarattn cism cn, Sen yarattn bu cihan

Mlk Senindir kerem kn, kimsenin olmaz Allahm487
Yunus Emre, Yaratcsna: Allahm! Her eyin yaratcs Sensin. Bedeni yaratan
da Sensin onun iine ruhu fleyen de. Evrende ne varsa hepsini Sen yarattn. Sen el
Hlksn, Sen domam ve dorulmamsn. Her ey Sende balyor Sende bitiyor.
Allahm! Mlk Senindir. Sen kerem sahibisin; bu mlk istediine verirsin,
istediinden de geri alrsn.488 Bizler sadece bu mlkn tayclaryz. Sen el
Kermsin, diye seslenmektedir.
Sonu olarak diyebiliriz ki; Allahn mevcudata hkmetmesi ve boyun edirmesi,
Allah Tel Kuranda, insanlar ve cinleri ancak kendisine kulluk etsinler diye
yarattn beyan etmitir.489 Bu ayet-i kerme bata insan ve cinler olmak zere
mevcudatn Allaha olan ihtiyacn gzler nne sermektedir. Eref-i mahlkat insandr.
Buna ramen insan tam anlamyla kendine yeter deildir. Birok eye muhtatr insan.
Nebatata muhta olduu gibi, hayvanata da muhtatr. Daha da nemlisi dier insanlara
486
Tatc, a.g.e. II, s. 99.

488
Al-i mran, 3/26.
489
Zariyat, 51/56
487
167
muhtatr insanolu. Tek bana yaamas mmkn deildir. Kendi kendine ot

bitiremedii gibi, hayvanlar da yaratamaz. Dier insanlar olmadan insana hayat zindan
gibi gelir.
Varl kendinden olmayan mevcudata bile bu kadar muhta iken insan, nasl her
eyin var edicisi Allaha muhta olmasn. Dolaysyla insan en ok Allaha muhtatr.
Allaha muhta olduumuz iin Onun emirlerine boyun emekle mkellefiz. Takdirine
raz olmak zorundayz. Allah bu lemin tek hkimidir.
Varlkta sz sahibi olan tek varlk Allahtr.490 Bu durumda akl sahibi varlklara
tek grev dmektedir: Ona kulluk etmek. nk istesek de Onun kuluyuz, istemesek
de. Burada bizim iin bir tercih hakk yoktur. Tercih hakk, kul olmaya layk olup
olmamaktadr.
Varln en ereflileri olan akl sahipleri Allaha kul olmakla grevlendirildiine
gre, akl sahibi olmayan dier varlklar hayli hayli Allahn emrine ve hkmne boyun
eeceklerdir. Dolaysyla lemdeki tertip ve dzen hep Onun eseridir. Her yerde Onun
hkm caridir. Kurann ifadesiyle Allah Rabbul-lemndir.491 Rab kelimesi idare
eden, sevk eden ve yneten anlamna gelir. Kurann henz ikinci ayetinde .Hamd
lemlerin Rabbinedir.492 diyerek Onun rab olmasna vurgu yaplmas nemlidir
lemde her hangi bir varln Allahn hkmnden dar kmas mmkn
deildir. Eer Onun hkmnn geerli olmad bir nokta dahi olsa, Allah tanr
olmakla vasflanamaz. Zira tanr en mkemmel varlktr ve onda hibir eksiklik yoktur.
Bu balamda lemdeki her ey Onun hkm altndadr. Bunun aksindeki durum bir
eliki meydana getirir.
490
Saffat, 37/96
uara, 26/109; Tekvir, 81/ 29.
492
Fatiha, 1/ 2
491
168
C. Allahn Sevgi, efkat ve Merhamet Sahibi Olmas
Allah, yaratt btn mahlkata kar sevgi, efkat ve merhamet sahibidir. slam
dini, nsan ile Allahn arasndaki ba dostluk ve sevgi temeline dayandrr. Sevmek,
gnlden balanmak, yaplacak olan eyleri zorla deil, gnl huzuruyla ve isteyerek
yapmak ve nihayet istemek din hayatn olmazsa olmazlarndandr.
Allahn sevgisi, mutlak olmas mnasebetiyle insannkinden her zaman fazladr
ve Allah bundan dolay hep daha stn olduunu sevgi konusunda da hissettirir. Bir
kar gelene O, bir kula gitmektedir.493 Kullaryla ilikisinde sevgi n plandadr, temel
tatr. Allah, Muhsinleri (Kendilerine nimet olarak verilenleri bakalaryla paylamay
bilenleri)494, tevbe edenleri, gnahlardan temizlenenleri495 ve temiz olanlar496, kulluk
bilinciyle davranp
gnaha
girmekten
kendileri saknanlar497, sabredenleri498,
tevekkl499 edenleri500, adaletli davrananlar501 sevdiini aka ifade etmektedir.

Allah yarattklarn severken yarattklar iinde her zaman ayr bir yeri olan insan
da Onun bu sevgisine karlk verir. Yunus Emre de bu karl en iyi verenlerdendir.
493
Buhr, Tevhid, Tevbe, 1; Mslim Zikr 2,3; Tirmiz Daavt, 131; Msned II, 251, 316.
Bakara, 2/195; l-i mrn, 3/134,148; Rad, 13/93.
495
Bakara, 2/222.
496
Tevbe, 9/108.
497
l-i mrn, 3/76; Tevbe, 9/4-7.
498
l-i mrn, 3/146.
499
Tevekkl, Tasavvuf ilminde nemli stlahlardan bir tanesidir. Tasavvufun temel kaynaklarnn hemen
hepsinde tevekkl bahsi ilenmi ve tevekkln tanmlar en gzel ifadelerle ortaya konmutur.
Bunlardan birka yledir: Tevekkln yeri kalptir. Zhirde (tedbir ve sebebe tevessl ile almak)
hareketle megul olmak kalpteki tevekkle zt deildir. Kul, takdirin Allah cihetinden olduuna
hakikaten ve yakinen kanaat getirmi olursa, bu durumda istedii bir eyi elde edemezse, Onun takdiri
budur diye, elde ederse, Bu onun ltfudur diye dnr. Serrca gre; Tevekkln art Ebu Trb
Nahebnin u szdr: Bedeni kulluun iine atmak, kalp ile Rab Telya balanmak, Allah kfidir
diye itminan iinde bulunmak, verilirse kretmek, sevilmezse sabretmek tevekkln artdr, demitir.
Bu bilgiler iin bkz. Kueyr, Kueyr Risalesi, s. 303-304; Tevekkl konusuyla ilgili olarak ayrca bkz.
et-Ts, a.g.e., s. 51; Eb Tlib el-Mekk, a.g.e., II, s. 3; Cebeciolu, a.g.e., s. 717; Uluda, a.g.e. s.
531-532; Tevekkl konusunda Gazzalinin grleri iin bkz. Gazzali, a.g.e., IV, s. 446 ve devam.
500
l-i mrn, 3/159.
501
Mide, 5/42; Hucurt, 49/9.
494
169
Yunus Emre, Allahn akndan cieri yanm, sevdasn ileye dntrm, ak

zincirini boynuna takm bir dervitir:
Neylerler Fani dnyay

Allah sevgsi var iken
Y dah kanda giderler
Ol dost sevgsi var iken
Allahla olan kii

hsn olur anun ii
Neylerler gayr tevi
Allah sevgisi var iken502
Yunus Emre Allah sevgisinin karlkl olduunu bilir, kul Rabbini severse Rabbi
de buna karlk verir ancak kulun seviyorum demesiyle sevgi olmaz. Sevenin Dosttan
yana gitmesi gerekir. Yukarda ifade edildii zere Allah da zaten bir kar gelene bir
kula gidecektir.
Senden sana varur yolum senden seni syler dilm

Allah sana irmez elm bu hikmete kaldum tana503
Eer seversen Allah

Ho nida eyle o ah
502
503

170
Hak rahmet ider vallahi

Gel ikrar it erenlere504
Seven taraflardan birinin insan olmas, Allaha kyasla ayn zamanda o tarafn
dierinden eksik olmas demektir. Eksik olan, eksikliinden dolay bir karlk bulmaz.
Eksikliine ramen sevilir, merhamet ve efkat grr. Yunus, seven taraflarn birisi
olarak eksikliini de Rabbine arzetme ve Onun kereminden yararlanma taraftardr:
Yunus eksikliini alabna arzeyle

Ann keremi oktur, sen ettiin ol etmez505
Burada air: Ey Yunus! Eksikliini, acizliini Yce Allahna arz eyler. O, bu

eksiklikleri grp kapatacaktr. nk O el Settrdr, Onun keremi oktur. Her ne
kadar sen Onun verdiklerine kar kretmesen de O vermeye devam eder; nk O Er
Rezzakdr. O el andir, diye seslenmektedir.
Sonu olarak diyebiliriz ki; Allahu Tel mevcudatn yaratcsdr. Varl
kendinden kaynaklanmayan hibir varlk sebepsiz yere var olamayacandan tr
Allah dndaki tm varlklar (msiv) Allahn yaratmasyla vcuda gelmilerdir. Bu
bakmdan msivnn tamam z gerei Ona muhtatr. Onun ihsan, ltfu, keremi ve
rahmeti olmadan varln srdrmesi dnlemez. Bu derece muhta olan varlklarn
Allah bir eye mecbur kld da sylenemeyecei iin Allahn mevcudat yaratmas
ve varla getirmesi tamamen Onun rahmetinin eseridir. Allah mevcudata rahmet
etmeseydi onlar yaratmazd. Zira Onu yaratmaya zorlayacak hibir g yoktur. Allah
Tel lemi yarattna gre ve Onun fiillerinde tanr olmasndan tr- abese yer
504
505
Tatc, a.g.e., s. 305.

171
olmadna gre Allahn lemi yaratmasnda rahmetten baka bir mana yoktur. O lemi
sevmeseydi yaratmazd. Bu duruma birok ayet delil olur. Allahn lemlere zulmedici
olmamas, trl trl nimetler vermesi, rahmetinin gazabndan ne gemesi, kendine
rahmeti yazmas, Hz. Peygamberi lemlere rahmet olarak gndermesi gibi birok husus
Allahn rahmetine delildir.
slam felsefesi ve tasavvuf dncesinde Allahn mahz hayr olduu
vurgulanmtr. Mahz hayr olmasndan kast Onda ktnn ve ktln
bulunmamasdr. Onun takdirinin de hep hayr olmas, bu dncenin intc ettii
sonulardan biridir. O halde Allahn lemi yaratmas, sevk ve idare etmesi hep Onun
iyiliiyle, rahmetiyle, sevgisiyle ilgilidir.
Her hayrn ba olan besmelede Allahn sfat olarak rahmn ve rahmin
zikredilmesi manidardr. te yandan Allahn gzel isimleri rahmn ve rahm ile
balamaktadr. Bunlar Allahn vasflar ierisinden ne kanlarn Onun rahmetiyle
ilgili olanlar olduunu gstermektedir. Dolaysyla Allahn isimlerine ve vasflarna
mcell olan mevcudat en ziyade rahmet vasfyla kuatlmtr.
D. Allahn Hesap Gnnn Sahibi Olmas
Szlkte saymak, hesap etmek, ayrca mfale babndan olmak zere hesaba
ekmek manasnda mastar olan hesap kelimesi; terim olarak insanlarn hesaba
ekilecekleri ahiret safhalarndan birini ifade eder.506 Kuran Kerime gre bu
sorgulama ii hem peygamberlere hem de dier mkelleflere yneltilecektir.507 Buna
gre nce peygamber ilahi teblii ulatrp ulatrmamaktan, mkellefler de onu
506
507
Emrullah Yksel, Hesap, DA, stanbul 1998, XVII, 240.

Araf, 7/6.
172
benimseyip benimsememekten sorguya ekilecek,508 ardndan herkese kitab verilecek

ve ktlk ileyenlerle inanp yararl i yapanlar birbirinden ayrlacaktr.509 zellikle
insanlarn ne yapp ettiklerinden haberdar olduunu510 belirten Cenab- Allah, bylece o
gnn dehetinden insanlarn saknmasn vurgular. Ayrca hi kimsenin bir bakasna
faydasnn
olamayacana511
dikkat
ekerek
herkesin
yaptklarnn
karln
greceini512 ve hesap gnnn gerek sahibinin kendisi513 olduunu belirtir. Nitekim

Allahn isimlerinden biri de hesaba eken anlamnda hasbtir514. Bu, Cenab- Allahn
her eye ahid ve kadir olduuna iaret etmekte ve hesab abuk greceine delil
olmaktadr.
Buraya kadar zikrettiimiz delillerden de anlalaca zere ehl-i snnet limleri,
kyamette hesaba ekilmeyi bir inan esas saymlardr.515 Mellifimiz Yunus Emre de
iirlerinde hesap gnnden bahsetmekte ve o gnn dehetinden haber vermektedir.
Nitekim O, Kuranda da ifade edildii zere yarn516 Onun huzuruna hesap vermek
zere varlacan syler:
Yunus Emrem eydr hele burada

Heman mrm zyi geti arada
508
Kasas, 28/65.
Casiye, 45/21-22.
510
Araf, 7/7.
511
nfitr, 82/19.
512
Zilzl, 99/6-7.
513
Fatiha, 1/3.
514
Nisa, 47/86.
515
Bkz. Pezdev, Ebul-Ysr Muhammed b. Muhammed b. Hseyin, Usld-Dn, (ev. erafettin
Glck), stanbul 1980; s. 232-233.
516
Har, 59/18.
509
173
Yarn Hak yannda yz karada

Olacan hi gnlne gele mi517
Yunus Emrenin ilgili beytinde Al-i mran suresi 106nc ayete telmih yaplmtr.
lgili ayette yle buyrulmutur: O gn baz yzler aarr, baz yzler kararr. Yzleri
kararanlara, mannzdan sonra inkr ettiniz, yle mi? yle ise inkr etmenize karlk
azab tadn"518 denilecek.
Hesap gnnn hkiminin Allah olaca gereini bir baka iirinde yle dile
getirir:
srfil srunu ura hep mahlkat yerden dura

Deriliben hare vara kad anda Sbhn ola
Zebniler eke tuta ilete tamuya ata

Deri yana snk tte kat ulu efgan ola
Mlik ara tamuya ekip meydana getire

Tangr korkusundan tamu zr klp nln ola519
Yunus Emre sorumlu melein (srafil) sru flediinde btn yaratlmlar

canlanp maherde ve orann kads (hkimi) btn noksanlardan uzak olann
(sphan)nn huzurunda toplanacan syler. Sur'a frlecei gn, biz sulu
gnahkrlar o gn, (yzleri kara, gzleri) gmgk (kaskat ve kr) olarak
517

Al-i mran, 3/106.
519
Glpnarl, a.g.e., s. 97; Tatc, a.g.e., II, s. 26.
518
174
toplayacaz.520 Zebaniler (gnahkrlar) tutup cehenneme atacak ve o gnahkrlarn

orada derileri yanacak, kemiklerden duman kacak ve alamalar, inlemeler ok iddetli
olacak. Cehennemin bekisi olan melek (Malik), cehennemi arp meydana getirecek
ve cehennem bile Allah korkusuyla alayp feryad edip inleyecek, diyerek Yunus,
gnahkrlar iin olacak kt hali, gzel dili ile ifade etmitir.
Dnyadayken yaplanlar, her zaman iyi, gzel, faydal, insanlarn hayrna eyler
olmayabilir. nsanlmzn gerei olarak canmz skan, houmuza gitmeyen,
karlarmz iin engel grdmz, yaplmasn faydal bulmadmz birok eyi de
yaparz. Bunlar kendimizi hakl grdmz, yaptmz eyin doru olduunu
dndmz iin hi ekinmeden yapmzdr. stnden biraz zaman geince hatal
olduumuzu anlar ve piman oluruz. Ancak, hayatmz boyunca hi piman olmadan
srar ettiimiz yanllarmz da olabilir. Bunlarn yanlln, bu dnya hayat bittikten
sonra fark edebilir ve telafisi iin btn zamanmz tketmi olabiliriz. Bu durumda
imanmz kendimize ahit tutmaktan baka aremiz kalmayacaktr. Yunus Emre tam da
bunu syler:
Sen seni ho tutgl ar istigfr eyle yar

mn bilne baglanup din tonn tonanmaz msn521
Bir gn ol Hazrete karu varam alayu alayu

Azraile hem canm verem alayu alayu
520
521
Taha, 20/102.
175
k Yunusun budur ii, yoluna feddr ba

man et bize yolda, deyem alayu alayu522
Yunus Emre yukardaki beyitlerde der ki: Bir gn o her eyi yoktan var eden yce
yaratc ve hesap gnnn tek sahibinin huzuruna vardmda, Onun kymetini ve
bykln anlamamaktan ve her anm Ona ibadet ve zikirle geirememekten dolay
alayp szlarm. lm annda Azraile canm verirken de bu yapmadklarm aklma
geldii iin byk bir zdrap iinde alayp feryad ve figan ederim.
k Yunusun ii budur, yani Allaha taat ve ibadet ile her eyde onu grebilmek
ve zikirdir. Allah yolunda bu k Yunusun ba fedadr. Allah yoluna cismi ve ruhu ile
kendini vermeye hazrdr. Allaha ibadet etme konusunda geri kalma dost! nk bu
duyguyu tadamadmz iin, her eyde Onu gremediimiz iin, ne kadar alasak
yeridir.
III.
YUNUS EMRENN DNCESNDE NSAN-ALLAH LKS
A. Allahn Yce Kudreti Karsnda Boyun Een nsan
Yunusun akla bal olduu Tanrs mutlak irade, ceberut ve kudret sahibidir. O
her eyin var olma sebebi olan bu Tanry Kdir, Kerim, Mlik, Hlik, Kdim, Kdir-i
Kn Feyekn gibi nasda geen isimlerin yan sra dneminin kudret sembol Pdiah,
Sultn, h, Pdiahlar Pdiah, Bostanlar Ba, h- Kerim, Sultn- Cihan
isimleriyle de isimlendirmektedir.
522
176
nsan, dnyaya tanrlk iddia etmesi ya da kendiyle ayn yahut daha alt
dzlemdeki bir yarata boyun eip klelik etmesi iin deil, Allahn kendisine verdii
yetki ve sorumluluklarn farkna vararak halifelik etmesi iin gnderilmitir.
Kuranda insann yeryzne halife olarak tayin edildii gerei aka ifade
edilmitir523. Mslman insann bu gerein farkna varmas ve hayatn bu gerekten
uzaklamadan devam ettirmesi beklenir. Bu gerekten uzak olmak iki nemli tehlikeyi
beraberinde getirir. Bunlarn ilki tanrlk iddiasnda bulunan ve haddini aan insan,
ikincisi de kendine verilen deeri anlayamayan ve kendi yapabileceklerini, yetkilerini
kavrayamam ve bakalarnn kulu-klesi haline gelmi zavall insan.
nsanolu, Rabbinin kendisine bahettii insanlk onurunu iyi kavramal, erefi mahlkat ve Ahsen-i takvm524 olarak yaratlan insan, mrn bu dorultuda
deerlendirmesini bilmelidir. yi yolda deerlendirilememi bir mrn, insana
kazandrd bir ey olmayacann farknda olan Yunus, Allaha itaatten habersiz
tketilen mr zemmederek unlar syler:
Yok yere geirdim gn, ah nideyim mrm seni

Geldin getin bilmedim, ah nideyim mrm seni
Seni bahaya almadm, ann n kadrin bilmedim

Sana vefadar olmadm, ah nideyim mrm seni525
Tasavvuf
dncesi,
mntesibine,
dnya
hayatnn
geiciliini,
insann
snrlln, sevginin ilikilerin temeli olmas gerektiini retmesi yannda Allahn

523
Bakara, 2/30.
Tin, 95/5; Tebn, 64/3.
525
524
177
mutlak hkim olduunu da retir. Yunus Emre de bu manada iyi yetimi bir
mutasavvf olarak Allahn mutlak hkim g olduunu, Onun iradesi olmadan
herhangi bir eyin gerekleme ihtimalinin bulunmadn gayet iyi bilir ve bunu
szlerine yanstr:
Bu ileri sen bilirsn, sen virrsin sen alrsn

Ne kim kldm n bilirsin, ya bu soru hisap nedir526
Allahn yaratt lem, Onu unutmaz, Ondan bamsz olmaz, Onu dikkate
almamazlk edemez. Yaratlm ne varsa Allah zikretmesini srdrr. Tasavvuf
yolunun yolcusu, yaratlmlarn bu zikirlerine ahit olur, onlarla birlikte kendisi de
Yce Yaratcsn zikreder. Yunus Emre, tabiattaki her eyin Rabbini zikrettiini u
szleriyle ifade etmitir:
Her bir iek bin nzla ger Hakk niyzla

Her murg ho vzla ol Pdih zikreder.527
Yunus Emre der ki: Kinatta her varlk kendi dilince Hakk ver, ona yakar ve
yalvar halindedir. (Dikkatle dinlemeyi bilirsen) Her ku, ho seslerle o Padiah
(Allah) zikreder. k her hal karda mauuyladr. Hak klar da sevdiklerinin her
trl gzelliini kinatn her yerinde tecelli etmi grrler. Allah yaratt her canlya
ftri olarak kendisini sevme ve tanma kabiliyeti vermitir. Melekler gibi imtihandan
muaf olan canllar onu tabii bir biimde tanr, sever ve lisan- hallerince sevgilerini
526
527

Tatc, a.g.e., II, s. 42; Komisyon, Yunus Emre Divan, s. 72.
178
dillendirirler. Fakat insan gibi imtihan iin gnderilmi varlklar bu dereceye ancak
belirli bir say gayretle ulaabilirler. Bu bile Cenab Hakkn dilemesi ile mmkndr
der.
Kendini Rabbinin kulu olarak alglayan insann, Rabbiyle olmaktan, Ona giden
yolu bulmaktan, Ona giden yolda yrmekten, Onu bulmaya gayretinden daha zevkli,
daha nemli bir ii olabilir mi? Elbette ki olamaz. Rabbine giderken kendini bulan,
kendini bulduunda kulluunu fark eden ve kulluunun gereini yerine getirmeye
alan insann yolu, dosdoru bir yoldur. Bu yolun yolcusu olmak, bu yolda aba sarf
etmek, kula kendini buldurur. Kuran Kerim pek ok ayetinde insann Allah nndeki
acizliine dikkat eker. "O kentlerde yaayanlar geceleyin uyurlarken azabmzn
kendilerine gelmeyeceinden emin mi oldular? Veya gndz vakti oyalanrlarken
azabmzn kendilerine gelmeyeceinden emin mi oldular? Yoksa Allahn mekrinden
emin midirler? Hlbuki kendilerine yazk edenler dndakiler Allahn mekrinden emin
deildirler."528 "Semada olann sizi yere geirmesinden emin mi oldunuz? O vakit
bakarsnz ki yer alkalanmaktadr. Semada olann zerinize ta yadran bir kasrga
gndermesinden emin mi oldunuz? Bu uyarmn nasl olduunu yaknda bilirsiniz.
Onlardan ncekiler de yalanlamt. Ama benim onlar reddim (inkrm) nasl oldu
grdnz."529 "Ey cin ve ins topluluu! Eer gklerin ve yerin snrlarndan kmaya
gcnz yeterse, haydi kn! Fakat bir ferman olmaynca kamazsnz. yleyse
Rabbinizin hangi nimetini yalanlarsnz? zerinize ate kvlcmlar ve erimi madenler
gnderilir,
bir
yardm
da
alamazsnz.
yleyse
Rabbinizin
hangi
nimetini
yalanlarsnz?"530 Abdullah ibn Mes'ud (r) yle demitir: Peygamber (s) kum zerine
bir kare resmi izdi. Sonra (balangc) karenin ortasndan olarak, kare dna uzanan bir
528
Araf, 7/97-99.
Mlk, 67/16-18.
530
Rahman, 55/33-36.
529
179
izgi izdi. Sonra bu izginin ortasndan itibaren bu ortadaki izgiye dik ayla dayanan
birtakm kk izgiler izdi. Sonra Peygamber (bu izgileri tarif ederek):
"u (karenin ortasndaki uzun izgi) insandr. u (kare de) eceldir, her tarafndan
onu kuatmtr. u kare dnda uzanan izgi de, insann emelidir. u ufak izgiler de
insana arz olan fetler, musibetlerdir, imdi insana u fet dokunmazsa, br fet
dokunur, o da dokunmazsa, br dokunur."531 Yunus Emre kul olduu yolda kadem
basarak demi, Onun varl, kudreti ve azameti karsnda hilii bulmutur ve
bundan memnuniyetini dizelerine dkmtr:
Ztna yol bulamadm, senden nian almadm

nki sen bilemedim, kulluunu klmazam
Yoluna basaldan kadem, varlm kldm dem

Gzden rlma sen bir dem ki sensiz ben olumazam532
Hz. Peygamber (s) yce kudrete acizliini Ey ibadet edilmeye layk olan
Rabbim! Seni hakkyla tanyp sana kulluk edemedim.533 Beyan ederken, Yunus Emre
kul olmann Rab olmamak olduunu, bunun da tamlk deil eksiklik olduu ok iyi
anlamtr. Ancak eksiklik Ona gre yz kzartc, znt verici, hoa gitmeyen bir
durum deildir, nk eksii olmayan Kerem sahibi ancak byle fark edilebilir. Eksii
olmak insan iin ne kadar doal bir durumsa, eksikliklerden beri olmak da Allah Tel
iin o denli gereki ve olmas gereken bir durumdur. nk Allah sbhandr. Sbhan,
btn noksanlklardan mnezzeh olmaktr. Yunus Emre eksik oluunu ve acizliini
531
Buhari, Rikk, 4.
533
El Bihar, 68/23.
532
180
peygamberimizin bu hadisiyle durumunu Rabbine arz eder.
Onun keremi oktur,
ikram boldur ve eksii varm gibi davranmaz diye dnmektedir.
Ynus eksklini Allahuna arz eyle

Anun keremi okdur, sen ittn ol itmez534
Yunus! Mkemmellik araynda noksanln grerek acizliini yce rabbine arz

eyler. O, bu eksiklikleri grp hemen kapatacaktr. nk Allah el Settrdr, Allahn
fazl ve keremi ok Kerimdir. Her ne kadar sen Onun verdiklerine kar kretmesen
de O Allah ki, cmerttir vermeye devam edecek; nk O Er Rezzakdr. O el andir.
Yaratlm olan, kendi varlk sebebinin kendisi olmadn bilendir. Yaratlm bir
Yaratan vardr ve ona emanet olarak kullanaca beden, can, imknlar, kendisine
yaarken lazm olacak her eyi vermitir. Kuldan beklenen, kendisine emaneten
verilenlerin kymetini bilip, bunlar Rabbine isyana deil, ona kullua giden srete
kullanmasdr. Yunus Emre, cann kendisine Allah tarafndan verildiini ve Azraile bu
emaneti teslim etmeyip sadece Allaha emanetini teslim edeceini syler:
Bana can sen verdin, Azraile buyurdun

Senden artuk kimseye, emaneti vermezin
Ey Yunusu yaradan, gtr hicab aradan

Sdkm yoluna ben, yalan dva klmazn535
534
535

181
Yunus Emre, kul olarak Rabbinin kendisine zor durumlarnda yardm edeceini
bilir. Karlaabilecei zorluklara kar yapmas gerekenin de farkndadr. O byle
durumlarda Rabbinden medet bekler:
Ey canma cnnm, ey derdime dermanm

lemlere sultanm, medet Allahm medet
Bu derdim onmaz gibi, Azrail glmez gibi

Umduum olmaz gibi, medet Allahm medet536
nsanlk izgisi, lmlln farkna varld ve lmn bir gn geleceinin

bilindii izgidir. Bu izginin stnde olanlar, dnyann fni olduunu bilirler, lmn
bir gn geleceini bilirler ve lm var bilinciyle yaamlarn devam ettirirler. lml
olan insann, ldkten sonra da hesap vereceini unutmad srece yapabilecei
ktlkler de snrldr. nsan ktlk yapmaktan alkoyan nemli bilin dzeylerinden
birisi de dnyann bki olmad ve lmn varl bilincidir:
Dnyay bki sandn, gaflet iinde kaldm

lm, var imi bildim, medet Allahm medet
Gene zri klaym, alabma yalvaraym

Allaha snaym, medet Allahm medet537
536
537

Tatc, a.g.e., II, s. 29; Toprak, a.g.e., ayn yer.
182
Rabbinin Ycelii, kudreti karsnda boyun een insann Rabbine dua etmesi,
kendi gcnn yetmedii durumlarda Ondan yardm istemesi, Onunla irtibatn devam
ettirmesi gerekir. Yunus Emre bu manada kulluunun bilincinde bir mmindir ve
Rabbine ellerini ap dua eder. zellikle bu dnyadan sonra yaanacaklara dair
Rabbinden istekleri vardr duasnda bu isteklerini sralar:
Y Rab nola halim, kabre vardm gece

Eyi olmazsa amelim, kabre vardm gece
Y Rabbena yandrma, gnahlara bandrma

ram sndrme, kabre vardm gece
Y Rabbena hayr eyle, Muhammede yr eyle

Muhammede e eyle, kabre vardm gece
Y Rabbena eimden, eimden yoldamdan

Akl alma bamdan, kabre vardm gece
Dervi Yunusun sz, kan alar iki gz

Mahrum eyleme bizi, kabre vardm gece538
Yunus Emreye gre nsan, sorumluluk tayan bir varlktr. Bu, onun temel
zelliklerinden birisidir. Allah'n emirlerine uymak ve yasaklarndan saknmakla
538
183
sorumlu olan insan, mutlaka bir gn dnyada yaptklarndan, O'nun huzurunda

sorgulanacaktr. nk insan, tesadfen dnyaya gelmi deildir, Allah'n takdir ve
yaratmas ile var olmutur. Hem de Allah Tel kinatta olan her eyi onun hizmetine
vermitir. Kur'an- Kerim'de:
"Sizi sadece bo yere yarattmz ve sizin gerekten huzurumuza geri
getirilmeyeceinizi mi sandnz?"539 buyurulmu ve insann bir gn hesaba ekilecei
bildirilmitir.
ldkten sonra dirilip Allah'n huzuruna getirileceimiz bu gne "Hesap Gn"
diyoruz. Bu gn, insann en nemli gnlerinden bir gndr. Peygamberler bile bu gnn
dehetinden Allah'a snmlardr. te bu Peygamberlerden biri, brahim aleyhi'sselm'dr. Bakn o, Allah Tel'ya nasl dua ediyor:
"(Ey Rabbim) nsanlarn dirilecekleri (ve huzuruna gelip hesap verecekleri) gn,
beni utandrma. O gn ne mal fayda verir, ne evlt. Ancak Allah'a temiz bir kalp ile
gelenler baka."540
Dizelerde dile getirilen bir baka husus ise insann, ahiretin tarlas olan bu
dnyada ilediklerinin ahirette karln grecek olmasdr. Yunusun ikinci dizesinde
telmihte bulunulan ayette: Hepinizin dn ancak onadr. Allah bunu bir gerek
olarak vadetmitir. phesiz o balangta yaratmay yapar sonra, iman edip salih
ameller ileyenleri adaletle mkfatlandrmak iin onu (yaratmay) tekrar eder. Kfirlere
gelince, inkr etmekte olduklarndan dolay, onlar iin kaynar sudan bir iki ve elem
dolu bir azap vardr.541 te, Ayet-i Kerimelerde belirtildii gibi Yunus da Sevgiliye
539
Mu'minn, 40/ 115.

ara, 42/87-89.
541
Yunus, 10/4.
540
184
seslenir ve kabre vard gece, ayet amelim iyi olmazsa, halim nice olur! Amelimin iyi
olmad gibi halim de iyi olmaz, diyerek insanlarn urayaca durumu kendi ahsnda
dile getirmektedir.
Yunus, yine Sevgiliye seslenir: Allahm, kabre vardm zaman gnahlara
bandrp da beni yakma, ram sndrme! Yunusun, dizesinde dile getirdii ra;
mum, k, nur anlamndadr ki; kinatn karanlktan aydnla Allahn zat ile
klacan sembolize etmek iin tasavvufta era/ra uyandrmak ekliyle de
kullanlr.
Kuranda: Ey insanlar! Size Rabbinizden bir delil gelmitir. Biz size her eyi
ak seik gsteren bir k gnderdik.542 buyurulmutur. u ayette de: Ey Resulm!
Sen Allahn izniyle bir daveti ve nur saan bir delil olarak gnderildin543. Kuran
ayetlerinde grld gibi, Hz. Muhammedin k ve nur saan bir delil olarak
gnderildii ifade edilmektedir. Bu aklamalara gre era, Allahn ve Hazret-i
Muhammedin nurunun timsalidir. Ayn zamanda:
Allah, gklerin ve yerin nurudur. O'nun nuru, iinde misbah (lmba) bulunan
kandil (k saan bir kaynak) gibidir. Misbah, sra (cam) iindedir. Sra (cam), inci
gibi (parlayan) yldz gibidir. Douda ve batda bulunmayan mbarek bir aacn
yandan yaklr. Onun ya, ona ate demese de kendi kendine k verir. Nur zerine
nurdur. Allah, dilediini nuruna hidayet eder (ulatrr). Ve Allah, insanlara rnekler
verir. Ve Allah, her eyi en iyi bilendir.544
542
Nisa, 4/174.
Ahzap, 33/46.
544
Nur, 24/35.
543
185
Ayette geen mikat (kandil), mminin nefsi; zcace (billur), mminin kalbi;
misbah (era), kalpteki imandr. eceretin mbareketin ise (mbarek aa) tevhidtir
ki, ihlsla tutuur.
Yunus Emre, mnacatna devam eder: Ey Allahm, o byk kabir gecesinde,
sonumuzu hayreyle! Bizi, Hazret-i Muhammede yr, kabrimizi de nur eyle!
Gnmzde yr kelimesi, sadece kadn-erkek arasndaki muhabbeti ifade ederek anlam
daralmasna uramtr. Eski kltrmzde yr deyince; birbiri iin lm dhil her
eyi gze alan vefal dost, arkada anlam akla gelirdi. Mesela; hicret esnasnda Hz.
Muhammede yoldalk eden Hz. Ebubekir iin maara arkada anlamna gelen yr-
gr, drt halife iin de drt dost, drt yolda anlamna gelen ehr-yr kavramlar
kullanlrd. Yunusun, yr olmak istedii, Kinatn Efendisi, Gnllerin Tabibi,
Sevgililer Sevgilisi, En Sevgili olan Hz. Muhammeddir. Onun bedeni dnyadan
gmse de inayeti ruhlara ayndr. O, (s.) Hakkn bildirmesi ile her eye nigahbn ve
yce divandan nce uranlacak tek snak, yegne limandr.
Yunus, iirinin yukardaki dizelerinde kabir azabnn ve kyametin dehetin
insan gznde canlandrmaya, bu vesileyle yalvarmaya devam eder: Allahm! Mal ve
mlkn, ein, yoldan, evlatlarn fayda vermedii; herkesin ancak kendini dnecei;
tek yoldan meller olaca o akl almaz maher gnnn dehetinden, kt mel
ileyip dehete dmekten, hesap gnnn sahibi olan Sana snrm. Kabir gecesinde
eimin, yoldamn ve aklmn alnmasndan yine Sana snrm. Yunus, aslnda yegne
e ve yolda olarak, insan yaratan, onu akl ve mkemmel zelliklerle donatan yegne
Yaratcy grmektedir ve Onu kaybetmekten yine Ona snr.
Dervi Yunusun tek sz ve arzusu cnnn Cnndr. Sz Onu sylerken,
gz de Ona ulamak arzusuyla ya dkmektedir. Yunustaki vuslat arzusu o kadar
186
iddetlidir ki, bu arzunun iddetiyle ya dken gzleri kan balar, artk kan alamaya
balar. Yunusun sznde yine Sevgili vardr: Ya Rabb! Kabre vardm gece beni
Senden, rahmetinden mahrum eyleme, der. nk Sevgili grnnce gne domu
olur ve yldzlar kaybolur, yani n gzyalar diner.
B. Allahn Hesap Gnnde Yarglayaca Gnahkr nsan
Yunus Emre, Ahiret hayatna dair btn detaylara iman eden samimi bir
mmindir. lmden sonra hesap kitabn olacan, Sratn kldan ince kltan keskin
bir hesap verme yeri olduunu, Cehennemi, cehennemin iinin ate dolu olduunu,
gnahkr insanlarn orada ceza ekeceklerini, gnahlarnn karl olan cezasn
ektikten sonra Cennete gideceini de dizelerinde ifade etmitir:
Srat kldan incedir, kltan keskincedir

Varp ann stne, evler yapasn gelir
Altnda Gayya vardr, ii nar ile prdr

Varuben ol glgede, biraz yatasm gelir
Oda glgedir deyu, tan eylemen hocalar

Hatrnz ho olsun, biraz yanasm gelir
Ben gnahmca yanam, rahmet suyundan yunam

ki kanat taknmam, biraz uasm gelir
187
Anda Cennete varam, Cennete Huriler grem

Huri ile Glman, bir bir koasm gelir545
Yunus Emre yukardaki beyitlerde yle syler: Srat, cehennemin zerinde

kurulu olan kldan ince, kltan keskin bilinen kprdr. Mminler srat zerinden
yldrm hzyla ve ayaklar yere demeden geeceklerdir. Yunus bu kadar ince keskin
kprnn stne, evler yapasm gelir, diyor ve o ince sanatyla tezat yapyor.
Yunusun bu dizeleri
(iiri), klasik slmiyet sylemlerine ince gndermeler
yapt bir athiye rneidir. Srat kprsnn altnda Gayya denilen cehennem kuyusu
vardr ve ii ate ile doludur. Yunus, Gayya kuyusunun glgesine varp yatasm gelir,
diyerek halkn dncesinde menfi anlamlar ifade eden szcklere, yine halkn diliyle
farkl anlamlar ykler, farkl bir bak as sergiler, tezat sanatnn hnerlerini
sergilemeye devam eder. Yunus burada hocalara seslenir: Ey hocalar! Gayya kuyusu
glgedir, gitti Yunus glgeye yatt diye ayplamayn. Hatrnz kalmasn, hatrnz ho
olsun diye o atete biraz da yanasm gelir. Hkikt leminde, Gayya kuyusuna giren
kii, elbette ateten nasibini alacaktr. Yunus, kuyuya glge diye girse bile, kendilerini
hoca olarak ifade eden birtakm kiilerin temennisi gerekleecek ve atee dar
olacaktr. Bylelikle o kiilerin gnlleri, hatrlar ho olacaktr. Ben gnahmca
yanaym, sonra da rahmet suyuyla ykanaym. Yunus burada, mslmann gnah kadar
yandktan sonra rahmete kavuup cennete girecei inancna telmihte bulunuyor. Ben de
gnahm kadar yanaym, sonra Allahn rahmetine kavuaym, diyor. Hemen ardndan
ekliyor: ki kanat taknaym, biraz uasm gelir. Yunus, dizesinde ince gndermelerini
srdrr ve meleklerin kanatl oluuna ve umak zelliine telmihte bulunur. Ayette,
545
188
Meleklerin ikier, er, drder kanatl eliler olarak yaratld546 bildiriliyor. Nurdan
yaratlm varln kanatlara ne ihtiyac olabilir? Ayette, kanatlarn varl elilik
greviyle balantl bir ekilde sz konusu edilmitir. O halde, bu kanatlarn varl
umaktan ziyade meleklerin ayn anda farkl elilik grevlerine bir iaret olarak
alglanmaldr.
Dizeleri u zaviyeden de yorumlamak mmkndr: Mslman, gnahnn cezasn
eker; gnahnca yandktan sonra cennete girerek Allahn rahmetine mazhar olur.
Gnahlarndan arnan ve rahmet suyuyla ykanan kii de gnahlarnn arlndan
kurtulduu iin hafifler, bir melek misali umaya balar. Kii, tasavvuf dncesinde
olduu gibi okluk perdelerini ap ehadet leminden ulv lemlere, Allaha doru
dikey seyir ierisine girer (seyr ilallah). Ondan sonra Cennete gideyim, derken Yunus
gnahnca yanp gnahlarnn cezasn ektikten, btn gnahlarndan arnp rahmet
suyuyla ykandktan sonra Cennete gideyim demektir. Sorumluluk sahibi olan insan,
ilediklerinin karln ekecek, ektikten sonra Cennete girecektir.
Yunusun Huri ile Glman bir bir kucaklamak istemesi, tasavvufa gre btn
mevcudatn vahdetten (Hakktan) bir para olmasndan gelir. Bu bakmdan,
yaratlma duyulan sevgi dolayl yoldan Hak seviyesine kar. Yunus bu durumu:
Yaradlan ho gr Yaradandan tr
Szleriyle dile getirir. Yaradlan sevilmelidir; nk canl ve cansz btn varlklar,
Allahn tecelli ettii mazharlardr.
Yunus Emre, Allahla yaknlamak istediini her frsatta dile getirirken,
kendisinin bir kul olarak gnahkr olduunun da farkndadr. nsan olan da zaten
gnahsz olmaz. nsandan beklenen hi gnah ilememesi deil, iledii gnahn farkna
546
Ftr, 35/1.
189
varmas, kendisini gnahsz grmemesi ve yaptklarna pimanlk duyup girdii gnahta

srar etmemesidir. Yunus bu durumu dile getirir:
Aguya bal deyu parmak uzattm

Auma zehr-i katil katmam ben
Bre Ynusun okdur gnh

Hakkn derghna yz tutmuum ben547
slam kltrnde yarn algs ok nemli bir yer tutar. nsanlarn yaadklar
hayatn tamam bugn yani sadece bir gn gibi dnlecek olursa, bu gnn sabah
insann doduu vakit, lesi, insann fizik, akl ve ruh melekelerini kullanma
konusunda zirve yapt orta yalar, ikindisi olgun ve ileri yalar, akam ise lm
vaktinin yaklat zamanlar gibidir. Akam olunca nasl karanlk oluyor, hayat duruyor
ve aktivite bitiyorsa, insan lnce de onun yapp edebilecekleri bitmi olur. Sra, yapp
edilenlerin hesaplarnn verilecei bir baka gne gelmitir. O gn yarndr. Yarn
gibidir. Kuranda bu dnceye paralel olarak insana bir uyar yaplm ve Herkes,
yarn iin ne hazrladna bir baksn548 buyrulmutur. Yarn, dnyada yaplanlarn
hangi niyetlerle yapldnn ortaya kaca, yalann549, hilenin, kayrmann, gizliliin
geerli olmayaca bir gn olacaktr. Dolaysyla bu dnya hayatnda yalan syleyen
birinin yalann iyi saklamas sonucunda gerek bir sreliine gizlenebilir. nsanlar
doru olmayan eyleri geici bir sre doruymu gibi gsterebilirler. Ancak btn bu
547

Har, 59/18.
549
Yalan byk gnahlarn analarndandr. Kii yalanc bilinirse szne gveni kalmaz, gzden der.
nsanlarn yannda deersiz olur. Yalann irkinliini anlamak istersen, bakalarnn yalannn
irkinliine bak nefsin ondan ne kadar nefret duyacak gr, yalann sahibini ne kadar alaltacana
syleyecei yalann ne kadar irkin bulacana dikkat et. Bu bilgiler iin bkz. mam Gazali, hyau
Ulumid-Din, c, III, s. 299.
548
190
hileler, en uzun olarak bugnn sonuna kadar saklanabilir ve yarn gerek ortaya
knca insan elbette utanacak, mahcup olacaktr.
Szi togr diyene Kulil-Hak didi alap

Bunda yalan syleyen, yarn utanasdur550
Yunus Emrede yarn algs ok gldr. Dnyada yaplan btn iyilik ve

ktlklerin yarn kyamet gnnde insann karsna kacann bilincindedir. Bu
bilin onu konuturur ve etrafndakilere dndklerini aka syler:
Bir hastaya vardn ise, bir iim su verdin ise

Yarn anda kar gele, hak arabn imi gibi
Bir miskini grdn ise, bir eskice verdin ise

Yarn anda kar gele, hulle donun bimi gibi551
Kyamet gn, hesabn denecei, yaplanlarn karlklarnn grlecei gndr

ve bu gnn sahibi bellidir. O gn, insanlarn hangi davranlar hangi gerekelerle
yaptklarn bilen Yaratclar yarglamay yapacaktr ve yine o gn insanlar, kendi
balarnn derdine deceklerdir. Kuranda herkesin kardeinden, annesinden,
babasndan, einden ve ocuklarndan kamak istedii o gn, herkesin durumu, kendisi
550
551

191
iin yeterli bir endie kayna olacak552 ayetiyle iaret edilen ayete Yunus Emre u
ifadelerle atfta bulunur:
Ol kyamet bazarnda, her kula ba kaygs

Yunus sen klar ile hi grmeyesin kyamet553
Kyamet gn bilinci Yunus Emrede ok gldr. O, etrafndaki herkesin bu

bilinte olmasn ister. Bylece insanlar ktlk etmekten uzak durur, iyilie ynelirler.
Kyamet gn kt bir sonula karlamak istemeyen kiinin yapaca ey aslnda ok
da zor bir ey deildir. Yunus Emre bunu formle eder ve yle der:
Kesgil haramdan elin, ekgil gybetten dilin

Azrail eli ermedin, dkkn der gider554
Ey Yunus, Haramdan elini kes! Gybetten dilini ek! Azrailin eli sana ulamadan
bu dnya dkknn toparlayp hazrlan. Haram mal ve gybet byk gnahlardandr.
Bunlar terk etmeden vadenin dolmas bir kulun bana gelebilecek en byk
felaketlerdendir. Bu nedenle tasavvufta salik lmeden nce lme srna ermitir. Azraili
karlamaya her an hazrdr.
Yunus Emre, kul olarak gnah ilememi olmann imknszln biliyordu. Zaten
asl olan da gnah ilememi olmak, hi gnah olmamak deildir. ledii gnahn
552
Abese, 80/33-37.
554
553
192
farknda olmak, bundan dolay tevbe555 edebilmek, tekrar ayn gnaha dnmemektir.
Hesabn verilecei gne bu farkndalkla varan Yunus Emrenin dilinden konuyla ilgili
u cmleler dklr:
Yazuum ok, gnah k yrrm bu dnyada ho

Ettiklerimin hesabn, vereyim anda varaym556
Yunus gnahlarnn okluundan korkarak bu ok gnahla nasl huzuruna gelirim

diye Rabbine dert yanmaktadr. Dnyada ilemi olduu gnahlardan ahirette deil bu
dnyada karln grmek ve hirete brakmamak istemektedir. Yaratanna yle
yrekten seslenir ki yarabbi bu dnyada bana yle dertler ver ki: gnahlarma kefaret
olsun da senin karna yle kaym; nk ben senin karna bu ok gnahlarla
kmaktan utanyorum demektedir.
C. Allahla Dost Olan nsan
Yunus Emrenin dnce sisteminin z, Allahla dost olan insan olmak, bunun
yollarn aramak ve bu yolu bulup ilerlemektir. Bu yol bulunmas zor bir yol deildir.557
Ayn zamanda zerinde ilerlenilmesi imknsz bir yol olmad da yolcular tarafndan
bilinir. Yolun girii, grlmeyene/ayba inanmaktr. ayba iman edenler558 ana
kaynakla irtibata geerler. Aslnda ana kaynakla irtibat hibir zaman kopmu deildir.
555
Tevbe ile ilgili olarak daha ayrntl izahat iin bkz. Konur, a.g.e., H Yay., stanbul 2009, s. 6468.
556
557
Yaratl, Tanrnn aknn eseri olmasna ramen, Yunusa gre dnya veya daha geni anlamda
btn yaratlm eyler (lem) bizi dorudan Tanrya ve onun akna gtrmektedir. nk insan da
dhil her ey, her varlk, Tanryla insan gnl arasnda bir perde gibidir. Bayrakdar, a.g.e., s. 30.
558
Bakara, 2/3, Ayrca bkz. Ysin, 36/11; Kf, 50/33.
193
Ancak taraflardan birinin olanca yaknlna kar, dierinin cevap vermesi arzulanr.
Kendine dostluk teklifi yaplanlar, bu teklifi kabul ederek zleriyle bark hale gelirler.
Kendilerini bulurlar. Kendini bulan da baka bir ey aramaz. Kendini bulmak iin
kt yolda, aradn bulunca baka mkfatlara saldrmaz, onlar elde etmek iin hrs
yapmaz. Yunus Emre bu bilinci yle gzel kavram ve iirlerine aktarmtr ki
Divannda sk sk asl amacnn Rabbiyle dost olmak olduunu iler ve bunun
dndaki eylere itibar etmediini tekrarlar. Dost, iirlerde Allah ile Hz. Peygamberin
sembol ve szlk anlamyla kullanlmtr. Daha ziyade ise Allah'n sembol
olarak yer almtr.559
Yunusa gre Rab, akn tecelli ettii byk bir ak kitabdr. Bu ak kitabn
okuyabilen, kendini onda bulur. Okuyamayp da gz onun ssne ve naklarna
taklan onda oyalanr kalr560.
Gzm Seni grmek iin, elim Sana ermek iin

Bugn canm yolda kodum, yarn Seni bulmak iin
Bugn canm yolda koyam, yarn ivazn veresin

Arz eyleme Uman, hi arzum yok Umak iin
Benim Umak neme gerek, hergiz gnlm ana bakmaz

te benim zrliim, deildrr bir ba iin561
559
Kaplan stner, Yunus Emre Divannda, Dost, I. Ulusal Yunus Emre Sempozyumu, Yunus Emreyi
Anlamaya Doru, Karaman Valilii, Karaman 2010, s. 141.
560
561
194
Yunus ak yoluna den salik iin en nemli hedefin sevgilisini grp vuslata
ermek olduunu belirttii beyitlerde, n bu uurda eitli skntlara katlanmasn,
hatta cann bile vermesinin gerekliliini vurgular. Onu gre, Cennet bile sevgilinin
cemali karsnda deersiz bir badr.
Yunus Emre Rabbini Dost olarak niteler ve Onunla, arada ayrn olmad
iki yr ilikisi yaar. Dostu Ona dost gibi davrandndan, dostu gibi muamele
ettiinden, Yunus Emre bu muameleye dosta karlk verir. Onun dizelerine bu
perspektiften bakldnda her ayrnt daha iyi anlalr ve yeni anlamlar ortaya kar.
Yunus, dosta dair iirlerini deiik hal ve makamlarda yazmtr. O, sylediklerini
yaar. Bu yzden yaamadklarn hibir zaman sylemez. Bilgiyi iselletirmi
olarak sunar.
Dnyada geirilen gnlerin sonu saylabilecek lm, Yunus Emrenin dnce
dnyasnda farkl bir yerden baklarak grlen asl anlamn yakalar. Tasavvuf erbabna
yabanc olmayan bu bak as Dosta kavumaktr. Dolaysyla olayn ad mutasavvfn
dilinde hibir zaman lm olmaz. Bu duruma en gzel saylabilecek Yunus Emre
yaklam yledir:
Dosttan haber geldi bana, duraym anda varaym

Mjdeleyene canm vereyim anda varaym562
Yunus Emrede Allahla dostluk vurgusu ok gldr. Onun hemen her

iirinde bu vurguya rastlamak mmkndr. O, Dostuna varr, Dostun yzn grmek
ister, Dostuna yalvarr ve hatta gnln, gzn Dosta teslim eder:
562
195
Ol Dost bize gelmez ise

Ben Dosta geru varayn
ekeyim cevr cefay
Dost yzn grvereyin
()
Kurulmutur dkkn bazar
Dost iine girmi gezer
Gnahm ok gnlm sezer
Ben Dosta ok yalvarayn
Gnlm eydr Dost benimdir

Gzm eydr Dost benimdir
Gmlm eydr gze sabret
Bir dem haberin soraym563
Yunus Emre, dostluktan konuurken, dost olunabilecek yegne Varln Allah

Tel olduunu bilerek konuur. Bu gerei anlamayanlar mnkirlikle isimlendiren
Yunus Emrenin, baka birinin dostluuna ihtiyac olmadn anlatrken syledikleri
ok dikkat ekicidir:
Ben Dost ile dost olmuam, kimseler dost olmaz bana

Mnkirler bakar glr, selam dahi vermez bana
563
196
Ben Dost ile dost olaym canm feda klaym

lmezden ndn leyim, dnya bki kalmaz bana564
Yunus Emre hakiki dostla (Allah Tel) dost olan, ok dman edinir. nkrclar,
mnafklar, menfaatiler, bu samimi dostluu ekemez. karsz ve ihlsla her trl
sevgisini Allaha balayan mmin, insanlarn alay konusu olur, imekleri zerine
eker. Hatta mnkirler ii o boyuta vardrrlar ki onla her trl ilikilerini keserler ve
ona selam dahi vermezler. k olmayan mnkirler bu hali anlayamaz.
Fakat Allahla dost olduktan sonra canm bile feda edebilirim.565 Bu cann gerek
sahibi O deil mi? Yunus Emreye gre Tasavvuf yolu, lmeden nce lme srrna
erenlerin yoludur. Zaten bu dnya hi kimseye baki kalacak deildir demektedir.
Yunus Emre, tasavvuf yolunun her yolcusu gibi gerek bir Hak dr. O,
sevginin kayna olan, sevgiyi reten, sevgisini insana gstererek buna karlk almak
isteyen asl Sevgiliye akn ilan etmitir.
Her eyin asl sahibi, her eyin asl belirleyicisi, her eyin asl filine akn dile
getiren Yunus Emre, sadece Onun varlnn her eyin varlna karlk geldiini,
Onun yokluunun da hibir eyin var olmamas demek olduunu ok iyi kavramtr.
Bu sebeple istedii sadece Odur. kn yannda, mukun kendini kaybetmesi olaan
bir durumdur. Bu kaybolmann adna lm konacak olursa Yunus k olduu Varln
yannda lmtr. Ancak bu lm biti, yok olu deil, yeniden dou ve bir daha
lmemek zere yeniden hayat bulutur.
564

nsanlardan ylesi de var ki, Allah'n honutluunu dileyerek cann feda eder. Allah ise kullarna ok
efkatli ve ok merhametlidir. Bkz. Bakara 2/207.
565
197
Akn ald benden beni, bana seni gerek seni

Ben yanarm dn- gn, bana seni gerek seni
Ne varla sevinirim, ne yoklua yerinirim566

Akn ile avunurum, bana seni gerek seni
Akn klar ldrr, ak denizine daldrr

Tecell ile doldurur, bana seni gerek seni567
Yunus Emre Allaha olan akn aka ifade etmi, kendisini Sevdiinden ayr
dnemez olmutur. Talebi, Maukunun didarn grebilmek ve Ondan ayr
kalmamaktr. Yrim dedii Rabbinden niyaz mauun yzn grmek bunlardr:
Yunus dahi k Sana, gster didarn ana

Yrim dahi Sensin benim, ayruk nigrm yokdrr.568
k Yunusun istedii, Sevdiinin cemalidir. Onun cemalini gren klarn

ebediyen lmeyeceklerini, Ondan ayr denlerin ise hibir zaman Cemlullah
gremeyeceklerini syler:
Zr olur kn ii, durmaz akar gz ya

Senden ayr den kii, didrn grmez Allahm
566
(Banza gelecek olaylar, nceden bir Kitaba yazdk) Ki elinizden kana zlmeyesiniz ve (Allh'n)
size verdiiyle sevinip marmayasnz. nk Allh, kendini beenip vnen kimseleri sevmez. Hadid,
57/23.
567
Tatc, a.g.e., II, s. 367-368; Toprak, a.g.e., s. 114.
568
198
k Yunus Seni ister, lutf eyle cemalin gster

Cemalin gren klar, ebed lmez Allahm569
Yunus Emre An en nemli vasf sadakattir demektedir. Bana ne gelirse

gelsin usanmadan Allaha ulamak iin aba sarf etmektir. Allaha kavuma yolunda ac
ekip alayan k iin, en nemli ltuf onun cemalini grebilmektir. Yunusa gre
Allahn cemaline ulaan k, lmszle ermi demektir.
Aslnda Yunus Emrenin tercih ettii bu yaam ekli, alk olunan, bilinen bir
ekil deil, olaan d bir tercihtir. Bu sebeple orta yerde, sradan insanlarn yannda
anlam yoktur bu halin. Bakalarna, birlikte yaad insanlara, ayn ortam beraber
paylatklarna kendi derdini anlatamamann strabn eken Yunus Emre, kendisi
hakknda sylendiini tahmin ettii bare, deli, divane gibi sfatlara aldrmaz,
dahas bunlar kabul ettiini bildirmekten de ekinmez:
Kimseler bilmez halimi, ak odu yakt canm

Semezem soldan sam, nmus- r olmaz bana
Ben bir k- bareyim, batan ayaa yreyim

Ben bir deli divaneyim, aklm da yar olmaz bana570
Yukardaki beyitlerde Yunus, ak ateine den n zelliklerini anlatr. Ona

gre aka tutulan kiiye akl bile yardm edememektedir, soldan san seemez,
namusu ve ar brakmtr, aresizdir, divanedir.571
569
570

199
Btn bunlara ramen Yunus, iinde bulunduu durumdan ikyeti deildir.

Tam tersine fevkalade memnundur. Bylece kendinde beenmedii ynlerini
trpleyebilmi, kendini bulmu ve yaadklarndan mest olmutur:
Dervi deye dolundum, ulu suta bulundum

Yunus umduum Haktan, rahmet imi benim572
Allah ile dost olup gerisini nemsememek, tam da ak hali olarak tanmlanabilir.
Yunus Emreye gre k kii, yle bir dnceye ulam, kendini yle bir konuma
yerletirmitir ki artk onun iin nem sras deimi, benlik573 duygular kaybolmu,
yokluu tercih etmeye balamtr.
Yunus Emre, ikilik dedii bu durumdan uzaklatn, sen, ben eklindeki
paralanmalara pirim vermediini ve artk yaad hayatta bunlarn bir deeri
kalmadn u msralarla syler:
Senlik benlik olucaz, i ikilikte kalr

ktk ikilik evinden, sen beni yamaya verdik
Bu bizim pazarmzda, yokluk olur mteri

Getik bitmez santan, zaman yamaya verdik574
571
Divane:mecnun gibi an akna yenilip kendisine haki olamamas, ak gibi anlamlara gelir, bu
bilgiler iin bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 227.
572
573
Benlik duygusuna dayanan ve gurur zerine kurulan bir ahlak olamayaca, her ey bendedir diyenin,
hakikaten her ey eski sahiplerine iade edildii zaman bombo kalaca konusunda bkz. Hilmi Ziya
lken, a.g.e., s. 72. Yunusa gre varolusal benlik, insan gerek aktan, dolaysyla da Tanrdan
uzak tutan bir benliktir. Bu bakmdan bu benlik daha geni anlamyla insann Tanrdan ayrln ve
uzakl ifade eder. Bu bilgiler iin bkz. Bayrakdar, a.g.e., s. 45.
574
200
Nitekim ben beni bildm, diledgm Hakk buldum

Korkum an buluncad korkdan kurtuldum ah
Ayruk dnmez korkmazam, bir zerrece kayumazam

Ben imdi kimden korkaym, korktuum ile yr oldum575
Yunus Emreye gre Allah, bir korku unsuru, korkunun nesnesi saylabilecek bir
varlk deildir. Ancak din dilini kullananlar arasnda byle bir anlatma ska rastlanr.
Allah korkusu denilen eye ska vurgular yaplr. Yunus Emre kendisinin de byle
bir dnemden getiini inkr etmez. Hakk bulunca korkusunun getiini, nk
korktuunu bulduunu syler. Bulmakla da kalmamtr Yunus Emre, bir dnem
korktuu, tanyncaya kadar uzanda olmay tercih ettii Rabbi ile artk yr olmutur.
air, dncelerini sehl-i mmteni denilen tarzda ak, yaln, kolay ve sade
bir syleyile dile getirir. iirlerde. Kuran'n sevgiye dair ayetlerine telmih yaplr.
Yunus Divannn tefsir bilimi asndan incelenmesi, airin Kuran bilgisini de
ortaya karacan umuyorum.
Yunus, kendine zg scakl ve itenlii olan dost kelimesinin btn
anlam tabakalarndan olabildiince yararlanarak adeta "dost felsefesi" meydana
getirmitir. air, halkn bilip kulland bu kelimeyle en ince tasavvufi meseleleri
anlatabilmitir.
nsanlar, kendi gibi konuan, syleyen Yunus'u kendilerine yakn hissetmiler ve
kalplerinde yer vermilerdir. Bylece Yunus yzyllardr varln Trk dnyasnda
575
201
etkisini srdrm ve dilden dile sylenir olmutur.576
Canlar canm buldum, bu cnm yama olsun

Ass ziyandan getm, dkknm yagm olsun
Ben benligmden gedim, gzm hicbn adum

Dost valsna uladum, gmanum yagma olsun577
Yunusa gre ne aradn bilmemek, aradn bulamamaktan daha zc, daha

kt bir durumdur. nsanlarn ou, ne aradklarn bilmediklerinin farkna
varamadklar iin, aradklarn bulamadklarn sanrlar. Aranan belli olunca bulmak da
kolaylaacaktr. Yunus Emre, ne aradn bilen ve aradn bulunca da mutlu olan bir
dervitir. O, kendinden geerek, benliini n plana karmayarak, Dostunu bulmutur.
Gerisiyle bu bakmdan ilgilenmemektedir.
D. NSANIN YCEL ALLAHA VUSLAT
Allaha ulama arzusu, aslna baklrsa btn Mslmanlarn ortak arzusu haline
gelmitir. Ubade bin Smit (radyallah anh) hazretlerinin naklettii bir hadis-i erifte
Kinatn Medar- ftihar Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) yle buyuruyor: Kim
Allaha kavuma arzusu iinde olursa Allah (azze ve celle) de Zat- Ecell-i Alsna
576
Kaplan stner, Yunus Emre Divannda, Dost, I. Ulusal Yunus Emre Sempozyumu, Yunus Emreyi
Anlamaya Doru, Karaman Valilii, Karaman 2010, s. 141-142.
577
202
yakr ekilde ona kavumay ister; kim de Allaha vuslat zlemi iinde bulunmazsa
Cenab- Allah da onunla karlamay istemez.578
VUSLAT: Szlkte ermek, erimek, ulamak, varmak, kavumak demektir. Bir
eyin bir eye ulamas, bir eye irtibat kurmak, sonra onda younlamak anlamnda ele
alnabilir. "Allah'n birletirmesini emrettiini birletirenler..." (Rd/21) ayetindeki
vuslat, bir insann bir insana ihsanda bulunarak, onunla irtibat salamas anlamndadr.
Allah, bir kuluna Rabban fetihte bulununca, kulun arzu ettii eylere ulamas halinde,
ona vuslata erdi denir. Muhyiddin Arab vuslat; kaybolan, bulunmayan elde etmek,
diye tanmlar. Vuslat, ontolojik manada deildir. Hz. Peygamber (s) bile, Mira
Gecesinde Allah'la ontolojik manada vuslata erememi, Allah ile arasnda "Kbe kavseyn" mesafesi kalmtr. Peki, Allah ile birleseydi ne olurdu? H Allah olurdu... Bu
da mmkn deil muhaldir. Tasavvufta Allaha ulaarak Onunla birlikte olma hali
demektir.579 Tasavvuftaki vuslat, bu izilen snrlar iinde deerlendirmekte yarar
gryoruz.
578
Buhari, Rikk, 41; Mslim, Zikir, 14,16; Tirmiz, Ceniz, 67, Zhd, 6; Nes, Ceniz, 10; Msned,
2/313.
579
Cebeciolu, a.g.e., s. 760; Komiyon, a.g.e., s. 695.; Uluda, a.g.e. s. 573.
203
SEYR SLK: Arapa, gitmek ve girmek demektir. Bir eyhin nezaretinde,

Allah'a vuslat iin klan manev ve ruhi yolculuk580. Seyr slk'un, 1) Seyr ilallah,581
2) Seyr fillh,582 3) Seyr maallah,583 4) Seyr anillah584 mertebeleri vardr. Tasavvuf
terimi olarak slk kulun Allaha kavumaya hazrlk mahiyetinde olmak zere
ahlakn sslemesidir.585
Tatcnn bu konuda sylediklerine deinmemek olmaz. imdi de Tatcnn seyr
slk konusundaki grlerine yer veriyoruz.586
Bir tasavvuf stlah olarak slk, Allaha vsl olmaya istidat kesbetmek iin
ahlk gzelletirmekten ibarettir.587 Slktan gaye, Muhammed ahlk zere olmaktr.
Allaha vuslat, ancak sluk ile mmkndr. Slk ehline slik, slikin takip ettii yol
ve metoda meslek, menzile ulaan slike ise, vsl ismi verilir.
Sluk srasnda bir takm makmlar geilir, haller yaanr. Btn bu makm ve
haller, kul ile Allah arasnda manev birer srdr. Kul, slk esnasnda, nefs
merhalelerini srayla yaar. Ynus Emrenin slk anlay, nefsi tasfiye slne
580
Cebeciolu, a.g.e., s. 637-638; Komisyon, a.g.e., s. 591.; Uluda, a.g.e., s. 482.; Baltac, a.g.e., s. 155.
Seyr ilallah, Arapa, Allah'a doru yolculuk yapmak demektir. Slkun drt mertebesinden ilki. Slik
zikrederek Allah'a urc (ykselme) yoluyla hareket eder. Bunun sonu, velayet-i sura (kk velilik)
olup buna "fena fillah" denir, iki tr seyr-i ila'llah vardr. 1) Seyr-i afak, buna suluk ad verilir. 2) Seyr-i
enfs ki, buna da cezbe denir. Bu bilgiler iin Bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 637.
582
Seyr fillh, Arapa, Allah'da seyr demektir. Manev yolculuun drt basamandan ikincisi. Buna
sefer-i sni (Cem') de denir. Allah'n sfatlaryla muttasf, isimleriyle mtehakkk, ahlakullah ile
ahlaklanmak, ufuk- lya ulamak, btn beden zelliklerinden kurtulmak, seyr-i fillah' tanmlar. Bu
seferin nihayetinde, slike vch- lemden perdelerin kalkp, ilm-i lednnnin kefolunduu kaydedilir.
Bu bilgiler iin Bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 637.
583
Seyr maallah, Arapa, Allah ile seyretmek demektir. Drt basamakl seyr- slk'un nc basama.
Buna "sefer-i slis" veya "fark ba'de'l-cem" denir. Bu mertebede ikilik kalkar. Buna, "makm- Kabe
kavseyni ev edn" ad verilmitir. Seyr maallah'n sonu velayettir. Bu bilgiler iin Bkz. Cebeciolu,
a.g.e., s. 637.
584
Seyr anillah, Arapa, Allah'tan seyr demektir. Slkun drt mertebesinden, drdncsdr. Buna
"telvin ba'de't-temkin" (temkinden sonra telvin) denir. Bu seyir vahdet (birlik)'ten, kesret (okluk)'e
dorudur. Bundan gaye, Hak'dan halka terbiye ve ird iin dntr. Bu yzden, seyr-i anillaha "beka
ba'de'l-fen", "sahv ba'de's-sekr" veya "fark ba'de'l-cem" de denir. Bu durumdaki kii, vahdette kesreti,
kesrette vahdeti grr. Bu bilgiler iin Bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 638.
585
Cebeciolu, Hac Bayram Veli, Kltr Bakanl Yay. Ankara 1991, s. 148.
586
Bundan sonraki bilgiler, Tatc, a.g.e., I, s. 323-329dan alnt yaplarak aktarlmaktadr.
587
et-Tehaven, Muhammed el-Al, Kefu Istlahatil-Fnn , c. II, Kalkta 1863, slk maddesi.
581
204
dayanr.588 Bu slk sisteminde, ry, yakaza ve hlde yaanan zuhrtn pek byk
nemi vardr. Nitekim her mefhum yakaza yerine ekere denmek kaydylabeyitlerde genie ilenmektedir.
Beyitlerde seyr slk kavram genellikle, seyr, seyran, sefer, slk seyri,
teferr ifadeleriyle ilenmektedir. u beyitte, dorudan seyr slk ifadesine yer
verilmektedir:589
Levh kalemde yazlan tertb-i tevhid okuram

lm-i ledun seyr sluk gftr iden gelsn ber590
Yukardaki ifadeler ou zaman derviin manevi yolculuuna iaret eder. Bazen

de, rhun ezel bezminden ayrlyla balayan bir uzun yolculuu dile getirir.
Yukardaki beyitlerde, seyr slk konusunda sylenmi bir hayli deyim
bulunmaktadr. Bu deyimler slkun mahiyetini ortaya koyacak nemli bilgiler
vermektedir. Bazlar unlardr: Yol iletmek,591 slk seyr etmek,592 (kanatlanp) ku
olup umak,593 can asla ulamak,594 Dost iline sefer etmek,595 yola dmek,596 yolca
yrmek,597 sefer klmak,598 Hakka yol varmak,599 uup bir ho yere varmak,600 yedi
588
Bu slk tarz iin bkz. emseddin Muhammed Nuri, Risale-i Murakabe, stanbul 1282, s. 3-14.
Tatc, a.g.e., I, s. 324.
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
589
205
mezhepten gemek,601 sarp yola varmak,602 Haktan yana ynelmek,603 toru yola
gitmek,604 hazrete yitmek,605 dost yoluna gnlmek,606 yolu dosta gitmek,607 yol urup
gelmek,608 dosta gitmek,609 dostan yana umak,610 dosttan yana gitmek,611 dost iline
umak.612
Yukardaki deyimlerin bazlarndan anlalaca gibi, Ynus sliki kua
benzetmektedir. Tabii, umak da slk iin bir meczdr. Kuun umas kanat
vastasyla mmkn olduu gibi slikin yolculuu iin de, ak ve btn ilmi gibi iki
vasta gerekir. Ynusun mecz sistemi iinde slk, kanatlanp umak demektir:
Kesildi nefs ba ld fsk fesad iler kald

Hakdan bana nazar old kanatlanp uar oldum613
Bir ku olup umak gerek bir kenara gemek gerek

Bir erbetten imek gerek ienler aylmaz ola614
Seyr sefer terkibinin zikredildii bir beyitte de slik, denize ulamak isteyen bir
rmaa benzetilir. unu da belirtelim ki, slukta yaanacak olan ilk makm fenfi
eyh ( eyhte yok olma ) makmdr:
601

603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
602
206
Tlib meseli rmak mrid meseli dery

Seyr seferi ho gr ummn bulasn bir gn615
Slk, sfilerin Mircdr.616 Her suf, bu manev yolculuu, kendi nefsinde

yaar.617 Tamamen bir manevi hldir. Bu yola, bir mrid-i kmilin klavuzluunda
gidilir.618 Yol uzaktr, korkulu geitleri vardr.619 Erenlerin yollar gayet incedir:
Erenlern yollar inceden inceyimi

Sleymna yol kesen ol bir karncaym620
Ynus Emre, slike (Sleymana)
slkunda bir karncann bile yol
kesebileceini sembolik olarak belirtir. Karnca, kanaatimizce slikin hrs sfatn temsil
eder. Beyitte ayrca, yolun incelii ile karncann kkl arasnda tenasp vardr.
Dnya, slk ehline bir tuzaktr.621 Misknler ve mride teslim olanlar, yol
alr.622 Slkta nefis terki gayedir. Bu da, sabr, kanaat ve riyazatla hsl olur.623 Slk,
dnyada Elest uuruyla uurlanmak tevhdi gerekletirip yeniden birlik lemine
dnmektir. Slikler, geici dnya leminden hakki leme sefer ederler:
615

Bu bilgiler iin bkz. Muslihuddin Vahyi, Miracl- Beyn, Mircn Tasavvuf Boyutu, (Haz. M. Tatc C. Kurnaz), Ankara 2002.
617
618
Tatc, a.g.e., II, s. 90-106.
619
620
621
622
623
616
207
Bu dnyaya gelen kii hir yine gitse gerek

Msfirdr vatanna birgn sefer itse gerek624
Seyr slk, balang ondandr, dn onadr ilhi hkmnce, mazi ve

istikbali bir noktada birletiren yolculuktur. Slkunu tamamlayana man adam,
gznden ve gnlnden btn izafetleri kaldrm, hakikati bulmutur. Bu makmdaki
kii ezel ve Elesti dnyada gren kiidir:
Ezel benm ilmdr Elest benm yolumdur

Ezelile Elesti ben bunda gre geldm625
Seyrann da balangc olan slk, nefs vcttan ilh vcda ( seyr ilallah); ilhi
isimlerden sfatlara ve zata ( seyr fillah ) btn ztlklardan kurtulup Kbe Kavseyne
(aynl cem) ve Allah ile Allahta seyre (seyr billh anillah) doru bir silsile arz eder.
Bu son makm tam velayet makm olup Haktan Hak ile beraber- tekrar halka
dnmeyi ifade eder. Artk vahdette kesret, kesrette vahdet yaanacaktr.626 u beyitler,
Ynusun kesretten vahdete seyrettiini gstermektedir:
Gerek sana kul olan gnlini sana viren

Kendde seni bulan kancaru sefer itsn627
624

626
Slk makmlar iin bkz. Mahir z, Tasavvuf, stanbul 1981, s. 204.
627
625
208
Akdaym kanlu yam arturaym bagrum ban

Ta ki bulunca nakkm seyrn ideyim bir zamn628
Meydnumuz meydn old canlarmuz hayrn old

Her dem Ara seyrn old Hazret old dvnumuz629
Her gice cevln ider Hakkun cemlin grmeye

Ar-azim dem-be-dem seyrndur klarun630
Her sevdi terkin ura kaykmaya deme yola

Her dem anun seyrengehi hem zt u hem sfat olur631
Slk seyreden k, her eyi birlemitir. Onun dinden ieri mezhebi Hak
mezhebidir:632
Slk seyir iden kun erine

Nie mezheb olur dnden ier633
Slk, yedi nefis mertebesini yaayarak tamamlanr.634 Emmare nefisten kmile

nefs makmna ykselen kii insan- kmil mertebesine ular. Ynus, yedi
mertebeden yle bahseder:
628

630
631
632
Bu mesele iin bkz. Niyaz Msr, el Esilet Vel-Ecvibe, stanbul 1966, s.15. ve devam.
633
634
Hasan Sabri Dlen, Yedi Durak Rislesi, s. 31. vd.
629
209
Hakkatdr Hak r yididr kapular

Derghnda yz drl gerek kudret gresin635
Maka halvetinn yidi kapus vardur

Ol kapudan ier seyrn klasum gelr636
Yunus Emreye gre Yedi merhalenin yetmi yedi perdesi vardr. Dost, bu
perdelerin gerisindedir. Perdeler, yakn ile kaldrlr:
Yitmi yidi perde var dostun arzulama

Yidisinden gemedin ykin arzu klursun637
Bu perdelerin otuzu gzde; otuzu gnldedir. Kalan on tanesi ise, srdr:
Otuz gzde durur otuz gnldedr

Onn dahi bilmedin grmek arzu klursn638
Yukarda sylediimiz gibi, slkta pek ok haller yaanr. Sretten sfata (yani,
suretin
sahibine)
geen
karlamayacaktr:
635

637
638
636
hayallerde
taklmayan
slik,
slk
hallerini
acaib
210
Sretten gel sfata yolda sfa bulasn

Haylerde kalmagl yoldan mahrum kalasn
Bu yolda acib ok sen acib anlama

Acib onda ola dost yzini gresin
Ik kuan kuangl dostun yoln vargl

Mchede ekersen mhede idesin
Bundan kun ehrine yz deniz geerler

yz denz geben yidi tamu bulasn
Yidi Tamuda yangl her birinde kl olgl

Vcdun anda kogl ayruk vcd bulasn
Hakkatdr Hak r yididr kapular

Derghnda yz drl gerek kudret gresin639
iirin devamnda yedi nefis merhalesi ve bu merhalelerde slike yaplan ilh

imtihanlar sz konusu edilir. mtihan unsurlar semboliktir. Birinci kapda bir kii durur.
kincide iki arslan, ncde evren, drdncde drt pirler, beincide be ruhbn,
altncda bir Hri, yedincide yediler vardr. Bu kapclardan geen, Allaha ular:
639
Tatc, a.g.e., II, s. 239-240.
211
n ier giresin dost yzini gersin

Enel-Hak erbetini dost elinden iesin640
Ynus
Emrenin
bu
slk-nmesi
smail
Hakk
Bursav
tarafndan
erhedilmitir. iirde bahsi geen semboller yle deerlendirebiliriz. Birinci

mertebedeki kii, nefs-i emmredir. ki arslan, kibir ve gazap sfatlardr. evren
(ejdeh) riy, hased ve mal sevgisidir. Drt pr ( veya rehber) Hz.brahimin drt kuu
olarak yorumlanmtr. Bu kulardan tvus ziyneti; karga hrs, horoz ehveti; gvercin
hevy temsil eder. Be ruhban (periler) insandaki hayl, fikir, akl, hfz, fikr
kuvveleridir. Altnc kapdaki Hr, ilimdir. Bunun da terki gerekir. Yediler ise ilh
sfatlardr: Hayat, iradet, kudret, semi, basar, kelm. Altnc kapdaki ilim, slikin
vuslatna mni olacak mahiyetteki gayb ilimlerden biridir. Huddemcilik gibi.641
Ynus Emre, slk bahsinde mstakil bir iir daha yazmtr.
Bir ay grdm bu gice kamu burclardan yce

Esritdi gnlm cnum bilmezem hlm nie642
Yukarda ki beyit, sluk mertebelerinden bahseder. Hz. brahimin telmih edildii

iirde, ryet makm sz konusudur. Bylece, Ynus Emrenin slk izgisini de
aka grmekteyiz Bir manzumeye gre, Ynus Emre, makm- ryetten olduka zevk
alm bir dervitir.
640

Tatc, a.g.e., I, s. 328.
642
641
212
Seyr bahsinde nemli olan bir dier husus, slikin slk neticesinde, istedii an
afk seyre; istedii anda enfs seyre girebilmesidir. Enfs seyr insann kendi nefsinde
seyredebilmesidir. Afk seyr ise, dier nefislerin hakkatlerine inip ykselebilmektir.
Slik enfste ve afkta seyre girebilir. Ynus Emre, kemale ulam bir sfdir. Zira
nefsinin ve nefislerinin hakkatine vakf olmutur. Aadaki beyitler, Onun enfs ve
afk seyriyle alakaldr:
Ben sende seyri der iken acep srra irdm ah

Bir siz dah siz de grn dosti bende grdm ah643
Varlk n sefer kld andan dost bize geldi

Vrn gnl nr told cihnum yama olsun644
Ynus Emre, kdum erik dalna matlal athiyyesinin bir beytinde slku
ulha (mrid)ya verilen bir ip e benzetmektedir. p, ulha tarafndan sarlp yumak
edilecektir. Gerekten de slk, hl ve makmlar yaandka ipliin yumak ve kuak
edildii gibi tamamlanacaktr.
plik virdm ulhaya sarup yumak itmemi

Becid becid smarlar gelsn alsun bizini645
643

645
644
213
Sfilerin adbs-Slk (slk edebleri) olarak zikrettikleri ana kaideden

birincisi, mride teslimiyet, ikincisi nefsi tasfiye ederek zihin ve uuru berraklatrmak,
ncs manevi makm ve mertebelerin gereklerini tam riayet etmektir.646 Buraya
kadar yaptmz tahlile gre, Ynus Emrenin seyr slk anlaynda, bu art
aynen mevcuttur.
Doramac ise, Yunusun dizelerinden hareketle, vuslatla ilgili unlar syler:
Vuslat hlin aydsaram vuslat hlin bilenlere

Yidi drl nian gerek hakykate irenlere
(Bu) yidisinden birisi eksk olursa olmaya

Bir nesne eksk gerekmez bu sarp yola varanlara
Evvel nian budurur yermeye cmle milleti

Yerenler yerini kald yir demedi yirenlere
kinci nian oldur kim nefsini semirtmeye

Zinhar siz andan olmanuz nefsine kul olanlara
646
Bu konuda bkz. Karaba- Veli, Miyr- Tarkat, (Haz. M. Tatc-C. Kurnaz), Ankara 2002;
Muhammed bin Hasan Halvet el-Adbs-Seniyye, Sleymaniye Ktb. Dml Baba bl. Nu: 218, vr.
29a. 84a (Tatcdan naklen.)
214
nci nian budur cmle heveslerden gee

Hevesler eri yolda kor yitemez yol varanlara
Drdnci nian oldur dnyadan mnezzeh ola

Dnya seni sayru eyler ne kul kayssayrulara
Yunus yidi nian didi evet ni gizledi

An dahi diyvirem gelp halvet soranlara647
Hakikate ermek iin yedi eit zellik gerekir. Bu yedisinden biri eksik olursa
vuslat gereklemez. Bu zorlu yola kanlarda tek zellik bile eksik olmamaldr.
Kimseyi
knamamak
ilk
zelliktir.
Knayanlar,
(olduklar)
yerde
kaldlar,
knayanlara(ileride) yer kalmad. Nefsini beslememek, (azdracak biimde) iirmemek

ikinci zelliktir. Sakn ha siz onlardan; nefsine kul olanlardan olmaynz. Btn
(dnyev) arzulardan gemek nc zelliktir. Arzular; Hak yolcusunu yolda koyar,
gidenlere yetimez. Dnyadan kendini ekmek drdnc zelliktir. Dnya seni hasta
eder, hastalara kulluk kaygs ne ki? Yunus yedi zellik dedi, evet n gizledi. Onlar
da gelip halvetin ne olduunu soranlara syleyivereyim.
Doramac, iirin tahlilini yle yapar: Arapa V-S-L kknden treyen vuslat
kelimesi; hedefe ulamak, zlenene kavumak, ayr kalnanla birlemek anlamlarna
gelir. Tasavvuf literatrnde derviin biricik gayesi olan Allaha Ermek, vuslat kelimesi
ile ifadesini bulur. Aslnda kul Allahtan ne ayr ne de uzaktr. Kinat hkm altna
647
Tatc, a.g.e., II, s. 287-288.
215
alan, evren iinde evrenler yaratarak, her an yeni bir olula kusursuz sistemini ileten
Allah iin kulunun ayr olmas zaten muhaldir. Ayrlk algs tamamen kula gredir;
Allaha gre deil!.648
648
http://sufizmveinsan.com
216
SONU
Yunus Emre 13 y.y.nn nemli dnrlerinden biridir. bn-i Arab, Mevlana

Celaleddin-i Rum-i ve Hoca Ahmet Yesevi ile ayn ekoln farkl kesimlere hitab eden
temsilcidir. Yunus Emre, vahdeti vcud dnce sistemini sade ve anlalr bir sembol
diliyle, Trke olarak Divan ve Risalesinde ki iirleriyle anlatmtr. Tezimizde Yunus
Emrenin Divan ve Risalesinde zerinde uzun uzun durduu, onun dncesinin temel
iki konusu olan Tanr ve insana ilikin grlerini vermeye altk. Bu iki konu ve
bunlarn yakndan ilikili olduu ak ve dini tecrbe konularna ilikin grlerini
tasavvuf asndan zmlemeye tabi tutarak ele aldk. Bunu yaparken Yunusun
entelektel manada dnemini yakaladn, dneminde sistemlemi vahdet-i vcud
dncesini kavradn ve bu dnce sistemini halk nezdinde anlalr klmaya gayret
gstererek zamann atn grdk.
Yunusun Tanr ve nsanla ilgili oluturmu olduu metafizik retinin temel
zemini islamdr. stelik Btni yn ar basmayan bir slam. Bu retinin temel amac
elit entellektel dzeyde daha etkili yaandna inand kef yoluyla gerekleen
Tanrnn tek hakikat olduu ve insann Tanryla daha etkili iletiim kurma abasn
halk nezlinde de maksimum dzeyde anlalr ve yaanr klmaktr.
Yunus Tanr, insan ve ak konularn vahdeti vcud nazariyesi iinde
deerlendire bileceimiz kavram ve metotlarla, bu dncenin vazettii fikir dnyas
iinde kalarak ele almtr. Yunusun takip ettii yolu ksaca tarif etmek gerekirse
Tanrnn nuruyla aydnlanm ve yine onun vazettii din sayesinde de hadesten
temizlenmi kef yolu ve yolculuudur. Yunus kef yolculuu anlatrken anlalr
klmak iin dili etkili bir ara olarak kullanr. Kudili de dedii ve kendine kadar ki
217
dnemde Farsann ve Arapann etkisinde kalm sufilere has bu zel dili Trke
kavramlarla tantrmtr. Konuyu ele alrken destan anlatyormu gibi konular
senaryolatrarak ele alarak da herkesin anlayabilecei ortak bir dil oluturmaya
almtr. Bu abalar Tanry insan zihnine yaklatrarak, vahdeti vcut nazariyesini
halkn anlayabilecei dzeye ekmeye almtr.
Yunus, Tanry varlmz yokluk sahasnda iskn ettirerek, yani kendimizi fan
klacamz bir mcahededen sonra ulaacamz, sevginin znesi, nesnesi ve kendisi
olabilen, lemin akn, ayn zamanda ikin yaratcs olarak grr. Yunus, divannn ve
risalesinin barol oyuncusu, ayn zamanda senaristi olan Tanrnn akln yardmyla bir
yere kadar, gnl ile ise imkn dhilindeki son noktaya kadar bilinebileceini ifade
eder. Gnl sahasnda gerekleen dini tecrbeyle Tanr kendini, salike tannr klar.
Tannan bu Tanrnn isim ve sfatlar ise genel manada sevgi ve ak eksenlidir.
Yunus insan can, beden ve nefisten oluan, varolu amac Tanrya ulama ( bu
balamda kulluk) olan, bir varlk olarak alglar. Ona gre, insan, Tanr tecellisini
yanstabildii lde kemal kazanr. Varlk ve kemlin kazanlmas, bireyin din, etik ve
estetikle ilgili salam birlik ve dirlik kurmasyla ve bu srete kendi varln Tanr
uruna krne vermesiyle mmkndr.
Varlk felsefesinde insann konumunun tespiti misali, Yunus Emreyi anlamak
namna ummanda bir katre olan bu almamzda, onun bakndaki zaviyeyi
yakalayabilmeyi amaladk.
Yaplan bu aratrma, Yunus Emrenin dnyasnda Allah ile insan ilikisinin iki
dost temelinde olmas gerektiini ve sevginin n plana kartlmasnn nemini
ortaya koymaktadr. Yunus Emrenin, btn mevcudata hogr zaviyesinden bakan
engin sevgisini, bu sevginin merbut olduu Hak sevgisi ile ele aldmz
218
aratrmamzda, airi anlamann, onun dncelerini anlamakla mmkn olabilecei

dncesindeyiz. Onun dnyasn oluturan dnceler, dier byk sufilerde ve slam
byklerinde olduu gibi slamn temel kaynaklarndan beslendii iindir ki, Yunus
Emreyi anlamak; dini anlamak, slam anlamaktr, insan anlamak, yaratlan
anlamaktr, varln temelini ve sebebini anlamaktr. Dolaysyla Yunusu anlamak,
Yaratcy tanmak ve anlamaktr. Btn bunlar, varlk srrn anlamak isteyen kiinin,
elbette ncelikle Yunusu anlamas gerekir.
Sonu olarak unu syleyebiliriz, Yunus Tanr ( onun ahsnda insanla) ilgili
egzistansiyel sorunlarn cevabnn veya gereinin birebir Tanr ile iliki kurarak yani
onda yok olarak cevaplanacana inanr. Bu cevaplarn bulunmasnda insann stne
den grevleri yerine getirmesi, yani ahlaki dorultudaki dinsel ve ruhsal yetkinliini
estetik yetkinlikle de pekitirmesi gerekir. Yunusun bireyin varolu amacna uygun
olarak grd ve dile getirdii, yntem, ara ve ama boyutunda somuta dklm
fikirleri en genel mana da mahede tecrbesi, zel manada ise vahdet-i vcud
dncesi merkezlidir.
219
KAYNAKA
Akgen, Alparslan, slama Giri, DB Yay., Ankara 2007.

Adler, Alfred, nsan Tanma Sanat, (ev.: Kamuran ipal), Say Yay., stanbul 1997.
Akseki, Ahmet Hamdi, Askere Din Kitab, DB. Yay., Ankara 1980.
Aktccar, Halil, Yunus Emre Hayat, Sanat ve Eserleri, Gkin Yay., stanbul 1984.
Asm Efendi, Kmus Tercmesi, stanbul 1276.
Ate, Sleyman, slam Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neriyat, stanbul 1992.
Aydn, .Hakk, Kenz-i Mahf, DA., Ankara 2002
Bahadr, Abdlkerim, nsann Anlam Aray ve Din, nsan Yay., stanbul 2002.
Baltac, Cahit, Tasavvuf Lgat, Elif Neriyat, stanbul 1981.
Banarl, Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul 2001.
Bayrakdar, Mehmet, Yunus Emre ve Ak Felsefesi, Trkiye Bankas Kltr Yay.,
Ankara 1994.
Bilginer, Mahmut Sadettin, Allah ve nsan, Baha yay. stanbul 1969.
Bursal, Mustafa Necati, Yunus Emre Hayat ve iirleri, Ailem Yay., stanbul 2007.
Carrel, Alexis, nsan Denen Mehul, Hayat Yay., stanbul 2000.
Cebeciolu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber Yay., Ankara
1997.
--------------Hac
Bayram Veli, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1991.
Cemel, Hasan zzeddin, Ayet ve Hadislerle El-Esmal Hsna, (Terc: Abdurraman

Poyraz), Ravza Yay., stanbul 2000.
Cevizli, Ahmet, Felsefe Szl, Pradigma Yay. stanbul 1999.
220
Constantin, Abraham Mouradgea Dohsson, Mool Tarihi, (ev.: Bahadr Apaydn),

Nesnel Yay., stanbul 2008.
Coan, Esad, Yunus Emre ve Tasavvuf, Seha Neriyat, stanbul 1995.
arc, Mustafa, Riya, DA, stanbul 2008, XXXV/137-138.
elik, Ali, Halkn Hadis Bilgisi ve Bilgi Kaynaklar, Emin Yay., Bursa 2009.
nar, Aliye, Yunus Emrede Sufizim zmlemesi Olmak ya da Olmamak, I.Ulusal
Yunus Emre Sempozyumu, Yunus Emreyi Anlamaya Doru, Karaman Valilii,
Karaman 2010, s. 260.
ubuku, brahim Agh, Yunus Emre ve Dncesi, Kl Kitabevi, Ankara 1984.
Demirci, Mehmet, Yunus Emrede lahi Ak ve nsan Sevgisi, Seluk Yay., Ankara
1991.
--------------Yunusta
Hak ve Halk Sevgisi, H Yay., stanbul 2008.
Demirel, Kemal, Tanrnn Onuru nsan, Yap Kredi Yay., stanbul 1997.
Demirkent, In, Hal Seferleri Tarihi, Dnya Aktel Yay., stanbul 2007.
Doramac, Mehmet, Bizim Yunus, Yunus Emre Hayat ve Divan, Kitsan Yay., stanbul
tarihsiz.
Dzgn, aban Ali, Varlk ve Bilgi Aydnlanmann Keif Aralar, Beyaz Kule Yay.
Ankara 2008,
Dzenli, Yaar, Kuran Inda Evrensel Dengeler ve nsan, FAV Yay., stanbul
2000.
Eb Hafs ihbddin mer b. Muhammed es-Shreverd, Avrifl-Marif Terc.,
ev. H. Kmil Ylmaz, rfan Gndz, Mustafa Uzun, stanbul 1987.
221
Ebul-Vefa et-Teftazn, slam Tasavvufuna Giri, (ev.: Mehmet Demirci), D.E..

lahiyat Fakltesi Dergisi, zmir 1986.
Eb Nasr Serrc et-Ts, el-Luma ft-Tasavvuf, Msr 1960.
Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb, Msr 1961.
Emirolu, brahim, Sf ve Dil, nsan Yay., stanbul 2005 (II. Bask).
"Mevln'da Ak fade Etme mkn ve Ak Betimlemeleri", DE. lhiyat Fakltesi
Dergisi, zmir 2009 Say: XXVII, Yl: 2008.
Ergn, Mustafa. Yunus Emre'de Tasavvuf ve Eitim, Ocak Yay., Ankara 1997.
Fromm, Erich; Sevme Sanat, (ev.: Itan Gndz), Say Yay., stanbul 2000.
----------Kendini Savunan nsan, (ev.: Necla Arat), Say Yay., stanbul 1998.
Garaudy, Roger; slam ve nsanln Gelecei, (ev.: Cemal Aydn), Pnar Yay.,
stanbul 2000.
Ggn, nder, ''Dnden Bugne Yunus Emre'', Atatrk Kltr Merkezi Yayn, say:
92, Ankara 1995.
Glpnarl, Abdlbki, Yunus Emre ve Tasavvuf, nklp Kitabevi, stanbul 1961.
--------------Yunus
Emre Hayat ve Btn iirleri, Trkiye Bankas Kltr Yay., stanbul
2009.
--------------Yunus
Emre Hayat, Sanat, iirleri, stanbul 1975.
--------------Yunus
Emre Risletun-Nushiyye ve Divan, stanbul 1965.
--------------Yunus
Emre Divan Metinler Szlk Aklamal, Ahmet Halit Kitabevi,
stanbul 1943.
Gkdemir, Sevgi-Gkdemir Ayvaz, Yunus Emre Gldeste, Kltr Bakanl Yay.,
Ankara 1996.
222
Gztok, akir,
Tasavvufi Eitimde Bilginin Elde Edilmesi, lmi ve Akademik
Aratrma Dergisi Tasavvuf, zgr Yay., Ankara 2001, s. 92.

Grkan, Salime Leyla, lm DA., c. 34, s. 32-34, stanbul 2007.
Hanerliolu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi (Kavramlar ve Akmlar) Remzi Kitabevi,
stanbul 2000
Hkelekli, Hayati, slama Giri, Genliin slam Bilgisi, Kendini Bilmek Diyanet
leri Bakanl Yay., stanbul 2007.
bn Manzur, Lisnul-Arab, Dru Lisnil-Arab, Beyrut 1990.
mam Gazzali, hy u Ulmid-Dn, Bedir Yay., stanbul 1974.
z, Mahir, Tasavvuf, Basm Yeri Yok, stanbul 1981.
Kabahasanolu, Vahap, Yunus Emre iirinde ada bir Yaklam, Marmara
niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Yay., stanbul 1993.
Kabakl, Ahmet, Yunus Emre, stanbul: Trk Edebiyat Vakf Yay., stanbul 1983.
Karako, Sezai, Yunus Emre, Dirili Yay., stanbul 2009.
--------------''iir (Yunus Emreden) '', Yunus Emre le lgili Makalelerden Semeler,
Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 1994.
Karagz, smail, Ayet ve Hadisler Inda Allahn sim ve Sfatlar Esma-i Hsna,
DB. Yay. Ankara 2007.
--------------yet ve Hadislerin Inda Sevgi Dostluk, Diyanet leri Bakanl Yay.,
Ankara 2006.
Kaplan, Mehmet, Trk Edebiyat zerine Aratrmalar, Dergh Yay., stanbul 2002.
--------------''Yunus Emre'nin nsan ve Ahlak Gr'', Yunus Emre ile lgili
Makalelerden Semeler, Kltr Bakanl Yay., say: 1275, s. 95, Ankara 1991.
223
Karaba- Veli, Miyr- Tarkat, (Haz. M. Tatc-C. Kurnaz), Ankara 2002.

--------------''Yunus Emrenin nsan Ve Ahlak Gr'', Yunus Emre le lgili
Makalelerden Semeler, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 1994.
Kasapolu, Abdurrahman, Kuranda mit-man likisi Tasavvuf lmi ve Akademik
Aratrma Dergisi, Ankara 2006, say 18, s. 155-176.
Kaani, Abdrrezzak, Tasavvuf Szl, (ev.Ekrem Demirli), stanbul 2004.
Kaya, Remzi, Kuranda Hz. Peygamberin Beer ve mm Oluu, Uluda
niversitesi lahiyat Fak. Dergisi, c.11, S. 1, Bursa 2002.
Klavuz, A.Saim-Klavuz, U.Murat slama Giri (Genliin slam Bilgisi) Allah
DB. Yay., Ankara 2007.
Komisyon, Yunus Emre Divan, Dergah Yay., stanbul 1981.
Komisyon, Karaman Fikret; Karagz smail; Paac brahim; Canbulat Mehmet;
Geligen Ahmet; Ural brahim, Din Kavramlar Szl, DB. Yay., Ankara 2007.
Konur, Himmet, Tasavvuf Ahlak ve lah Ahlak nsana Yolculuk, H Yay., stanbul
2009.
Kprl, Fuat, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Ankara 1991.
Kueyr, Abdulkerim, Kueyr Risalesi, (Hazrlayan: Sleyman Uluda), Dergah Yay.,
stanbul 1981.
Maalouf, Amin, Araplarn Gznden Hal Seferleri, Yap Kredi Kltr Sanat Yay.,
stanbul 2008.
Mengi, Mine, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Aka Yay., Ankara 2000.
Mevlana, Mesnev ve erhi, ev. Abdlbaki Glpnarl, MEB. Yay.,C.V, stanbul 1973.
224
Mftolu, mer, Vahiy Kaynakl Metinler Balamnda Dinin Balaycl ve nsann

zgrl, Ankara Okulu Yay., Ankara 2006.
Niyaz Msr, el Esilet Vel-Ecvibe, Basm Yeri Yok, stanbul 1966.
zafar, Mehmet Emin, slam'a Giri, (Ana Konulara Yeni Yaklamlar), DB. Yay.,
Ankara 2007.
zbay, Hseyin-Tatc Mustafa, Yunus Emre le lgili Makalelerden Semeler, Kltr
Bakanl Yay., Ankara 1991.
zelik, Mustafa, Bizim Yunus, Odunpazar Belediyesi Yay., Eskiehir 2007.
zdoan, znur, simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yaklamla Arnma ve ze
Dn, zdenze Yay., Ankara 2007.
ztelli, Cahit, Yunus Emre, zgr Yay., stanbul 2009.
Pakaln, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Milli Eitim
Bakanl Yay., Ankara 2004.
Pala, skender, Yunus Emrede lm Dsncesi. Uluslararas Yunus Emre
Sempozyumu Bildirileri, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Kltr
Merkezi Yayn, Ankara 1995, s.69, ss. 540.
Pezdev, Ebul-Ysr Muhammed b. Muhammed b. Hseyin, Usld-Dn, (ev.
erafettin Glck), stanbul 1980.
Runciman, Steven, Hal Seferleri Tarihi, (ev.: Fikret Iltan), Trk Tarih Kurumu
Yay., Ankara 1986.
Schimmel, Annamarie, Tasavvufun Boyutlar, (ev.: Ender Grol), Adam Yay., stanbul
1982.
225
Soysald, Mehmet, imek, Songl, Kuranda mm Kavramnn Semantik Analizi ve

Bu Balamda Hz. Peygamberin mmlii Meselesi, EKEV Akademi Dergisi, Yl:7,
S.1, Ankara 2005.
Soysald, hsan, Yunus Emrenin nsan Anlay Diyanet ilmi Dergi, Ankara 2005,
41,2, s. 99.
Smer, Faruk, Anadoluda Moollar, Seluklu Aratrmalar Dergisi, Basm Yeri Yok,
Ankara 1970.
ahin, nci, Yunus Emre, Semerkand Yay., stanbul 2007.
apolyo, Enver Benhan, Yunus Emre ve Tasavvuf, Trk Yurdu dergisi, 5. cilt, say.
319,Yunus Emre zel says.
Thirul-Mevlev, erh-i Mesnev, I-XIV, Selam Yay., stanbul 1963-1975
Tatc, Mustafa, Yunus Emre Divan Tenkitli Metin, Milli Eitim Bakanl Yay.,
stanbul 2005.
--------------Yunus
Emre Divan Tahlil, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 2005.
--------------Risletn-Nushiyye
Tenkitli Metin, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul
2005.
--------------k
Yunus, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 2005.
--------------Yunus
Emre erhleri, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 2005.
--------------Yunus
Emre Divan, Aka Yay., Ankara 1991.
--------------Yunus
Emre Divan Risletn-Nushiyye Tenkitli Metin, Kltr Bakanl
Yay., Ankara 1991.

--------------Ak
Bir Gnee Benzer, H Yay., stanbul 2009.
--------------Derviler
--------------itin
Hm Kuu Yunus Emre Yorumlar, H Yay., stanbul 2009.
Ey Yarenler Yunus Emre Yorumlar, H Yay., stanbul 2009.
226
Taneri, Aydn, Yunus Emre'de Trk ve slam Deerleri, Ocak Yay., Ankara 1997.
Taylan, Necip, Bilgi, T.D.V..A. cilt 6, s.160.
Tekinda, ehabeddin, Yunus Emre Hakknda Aratrma, TDK, Belleten, Say:117,
Ocak 1966.
Timurta, Faruk Kadri, Yunus Emre Divan, stanbul 1972.
Topu, Nurettin, ''Yunus Emrede Vahdet-i Vcud'', Yunus Emre le lgili Makalelerden
Semeler, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 1994.
Toprak, Burhan, Yunus Emre Divan, Odunpazar Belediyesi Yay., stanbul 2006.
Toprak, Sleyman, lmden Sonraki Hayat Kabir Hayat, Nur Yay., Konya 1986.
Topalolu, Bekir, Melik DA., c.29, s. 50-51, Ankara 2004.
--------------
Mlikl Mlk DA., c.27, s. 535, Ankara 2003.
--------------
Allh DA., c.2, s. 471-498, stanbul 1989.
Trk Dil Kurumu, rnekleriyle Trke Szlk, MEB. Yay., stanbul 2000.
Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, TDK Yay. Ankara 2005.
Ulucan, Mehmet Nyaz-i Msrnin iirlerinde Varlk Anlay, Frat niversitesi
Sosyal Bililer Dergisi, Elaz 2009, C.19, say 1, s. 32.
Uluda, Sleyman, Tasavvuf Terimler Szl, Marifet Yay., stanbul 1995.
-------------- slama Giri (Temel Esaslar), DB. Yay., Ankara 2007, s. 374.
lken, Hilmi Ziya, Ak Ahlak, Demirba Yay., Ankara 1971.
nal, Turgut, (2001), Byk Trk Dnr Yunus Emre: Hayat, evresi, Dnceleri,
Berikan Yay., Ankara 2001.
stner, Kaplan, Yunus Emre Divannda, Dost, I. Ulusal Yunus Emre Sempozyumu,
Yunus Emreyi Anlamaya Doru, Karaman Valilii, Karaman 2010, s. 141-142.
227
Vicdn, Sdk, Tomar- Turuk- Aliyye, (Tarikatler ve Silsileleri), (Haz.: rfan Gndz),
Enderun Kitabevi, stanbul 1995.
Yardm, Mehmet Nuri, Yunus Emre Divan, Kahraman Yay., stanbul 2006.
Yasa, Metin, Din Felsefesi Asndan Yunus Emrede Ak-Yaratl-Kendi Olma,
Ankara Okulu Yay., Ankara 2008.
Yldrm, Ahmet, Tasavvufun Temel retilerinin Hadislerdeki Dayanaklar, Trkiye
Diyanet Vakf Yay., Ankara 2000.
Ylmaz, Faruk, Yunus Emre Hayat-Dncesi-Etkisi, Marifet Yay., stanbul 1992.
Yksel, Emrullah, Hesap, DA, stanbul 1998, XVII, 240.
228
ZET
Kayaer, Aydn, Yunus Emrenin Dnyasnda nsan-Allah likisi, Yksek Lisans
Tezi, Danman: Prof. Dr. Ethem Cebeciolu, 240 s.
Yunus Emre Anadolunun Trklemesinde ve Mslmanlamasnda son derece

nemli grevler ifa etmi bir dervitir. Yaad dnem, tarihte kavgalarn, iddialarn,
davalarn ok olduu bir dnemdir. Ancak O, masum bir ky delikanls olarak
dnmeye balam ve her tasavvuf yolunun yolcusu kavgay deil barmay, dviyi
deil sevgiyi tercih etmitir. Yunus Emrenin yapt ey, iinde bulunduu hayatta
yanl bulduu eyleri eletirmek, bunlarn yerine alternatifler retmektir. Yunus
Emrede, Allah yeniden tanmlamtr. Onun korkulacak deil, Dost olunabilecek, k
olunabilecek bir Varlk olduunda srar etmitir.
nerdii bu yeni iliki biiminin detaylarn kendisi yaayarak gstermi ve
iirlerine bu durumu konu etmitir. Yunus Emre, Rabbine tam manasyla teslim olmu
iyi bir Mslman, tam ve sahih bir iman sahibi iyi bir mmindir. Yunus Emre ayn
zamanda Salih bir kuldur. Rabbiyle arasndaki iliki, tek cmleyle ifade edilecekse eer,
arada ikisinden baka hibir varlk veya kurumun (=ayr) olmad iki Dost
ilikisidir. Dostlar birbirlerini gerek anlamda severler. Sevgileri yle youn, yle
samimi ve yle niteliklidir ki taraflardan birisi olan Yunus, iinde bulunduu bu
durumdan fevkalade memnun ve mutlu olduunu srarla ve sklkla ifade etmitir.
Syledikleriyle ve yaantsyla halkn byk beeni ve takdirini kazanan Yunus
Emre, yaad dnemde herkese rnek olmutur. Gnmzde pek ok yerde, onun
mezarnn olduu iddias, Yunus Emrenin sylemlerinde kendini bulan halkn Onun
ne kadar sevdiini ortaya koyan nemli bir gstergedir. Yunus Emre Anadolu insan
tarafndan o denli benimsenmitir ki herkes yaknnda kynde, kasabasnda Onun
229
mezarnn olduunu sylemitir. Yunus Emrenin elbette sadece bir tane mezar vardr.
Ancak Onun halk nezdindeki sevgisi bir yere hapsedilemeyecek kadar geni ve
akndr.
Yunus Emre, slam dinini temel kaynaklarndan okuyup renmi ve iirlerine bu
rendiklerini
aktarmtr.
Dolaysyla
kaynaklarndan renilen sahih dindir.
Onun
rettii,
aktard
din,
ana
230
ABSTRACT
Kayaer, Aydn, Human-God Relation in the world of Yunus Emre, Master

Thesis, Supervisor: Prof. Dr. Ethem Cebeciolu, 240 p.
Yunus Emre was a dervish playing a great role in Turkicized and Islamization of
Anatolia. The time he lived was a term having a great deal of disputes, claims and cases
in history. However, he started thinking as an innocent village boy and preferred peace
and woo like mysticism of each passenger instead of dispute and hostility. What he
done was to criticize mistakes in life he had and produce alternatives against them. He
characterized the God once more again. He insisted that the God was not a terrible
existence.
The details of this new relation form he suggested were appeared by his living
and he treated that to his poems. Yunus Emre was a good Muslim surrendering to the
God and an authentic believer. Also, he was a righteous liege. The relation between the
God and him was a friendly relationship that no existence or institution was not between
them. Friendly beings have truly loved each other. Yunus having an extreme, familiar
and qualified woo insistently indicated that he marvelously satisfied with this love.
Yunus Emre has gotten great admiration and appreciation of society by his
expression and his life and has served as a model at his lifetime duration. The
nowadays, it has claimed being his tomb on a great number of land by society. It was
231
denotatived that he loved by society. It is certainly that there is only one tomb. But, the
affection of Yunus Emre is tremendous in crowd shot.
Yunus Emre read and learned the Islamic religion and his getting knowledge has
transferred. Thereby, the religion was learned and transferred by Yunus Emre, is
accurate.

Yunus Emre

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yunus Emre

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

YUNUS EMRENN DNYASINDA

Yksek Lisans Tezi

YUNUS EMRENN DNYASINDA

Yksek Lisans Tezi

YUNUS EMRENN DNYASINDA

Tez Danman: Prof. Dr. Ethem CEBECOLU

Tez Jrisi yeleri

Prof. Dr. Ethem CEBECOLU

Prof. Dr. Mustafa AKAR

Prof. Dr. Mehmet AKKU

Tez Snav Tarihi:17.08.2010

SONU ......................................................................................................................... 216

:ad geen makale.

: Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi.

: Trkiye Diyanet leri Bakanl.

:Milli Eitim Bakanl.

: sallallahu aleyhi ve sellem.

:Trk Dil Kurumu.

ARATIRMANIN KONUSU VE NEM

Aratrmann konusu; Yunus Emrenin Dnce Dnyasnda nsan-Allah

boyun ei, ikincisi, Yaratc gc tanmama, Onun egemenliini kabullenmeme ve

Ortaya konulan bu tezle Yunus Emrenin dnce dnyasnda insan ve Allah

Ben gelmedim davi iin, Benim iim sevi iin

H.7/M.13. yzylda, Anadolu, ruh, siyas ve sosyal bakmdan yeni bir

dolay, tezin balyla belirlenen erevenin ideal olduu ve bu ereve iinde

kukusuzdur. Dolaysyla gerek ktphane ortam denilen somut ortam ve gerekse

kincisi; Yunus Emrenin Dncesinde Allah baldr. Burada da Allahn

YUNUS EMRENN HAYATI

Abdullah Uysal-Necati Alodal-Musa Demirci, Dn ve Bugnyle Karaman Kltr-Tarih-Corafya,

Abdullah Uysal-Necati Alodal-Musa Demirci, a.g.e., s. 551-561, Yunus Emrenin mezarnn

h. 666/m. 1267de domutur ve Yunustan kktr. Yunusun eyhinin eyhi olan

zelik, a.g.e., s. 10.

kavgay, karkl ve mcadeleyi beraberinde getirir. Yunus Emrenin yaad

Yunus Emrem oldu fakir / Ecel ensesini dokur

mm tabiri, annesinden doduu huy, tabiat zere kalm ve okuma yazma

Tatc, a.g.e., s. 32.

mm nvnn gerekte mm olmadklar halde- suf ve eyhler arasnda mahlas

Taptugun tapusunda, kul olduk kapusunda

Yunus Emrenin, yukarya rnekleri alnan, iirlerinde geen Miskin Yunus,

bu tabirleri tevazusundan kullanr. Benimsedii Melamilik32 yolunun gerei de budur.33

Konyada eitim grd, Mevlana ile grt ve Anadoluyu gezdii ifade

Talar yirinden rla heybetinden gk yarla

Yunusun bu telmihzesinin kayna 81.Tekvir Suresinin 3. Ayetidir. Ayette;

Toprak, a.g.e., s. 23.

Tapduun tapusnda kul olduk kapusnda

Bu bilgiler iin bkz. Tatc, a.g.e., I, s. 36.

Yunus Emrenin uzunca saylabilecek bir sre yani 82 yl yaad, Glpnarl,

Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Demirci, a.g.e., s. 8.

Bu konuda bkz. zelik, a.g.e., s. 88.

kar ve tasavvur gr erevesinde, bir yere oturtulur. Yunus Emre gnl

imdi de Doramacnn konuyla ilgili deerlendirmesini grelim: Yunusun,

benimsenmesinde bu iirlerin gerek anlamda etkili olduklar hususu, ispata gerek

Bu konuda bkz. Doramac, a.g.e., s. 47.

Divan, hi kukusuz Yunus Emrenin iirlerinin topland en nemli eseridir.

Abdlbki Glpnarl Yunusun aaya alnan beyitlerinden hareketle kuvvetle

Ynus oldysa adum pes neaceb

Ve yine bir baka iirinde;

Ynus miskin an grmi eline bir dvn alm

Toprak, a.g.e., s. 34-35.

nceki basklar inceleyen ve buralarda grd okuma hatalarn, nsha

nci ahin, Yunus Emre Semerkand Yay., stanbul 2007, s. 119.

Risletun-Nushiyye, Yunus Emrenin bir sanat kaygs tamadan, mrnn

Trih dah yidi yz yidi idi / Yunus cn bu yolda kod idi88