Osmanli Ordusunda Venezuelali Bi̇r Gezgi̇n Şövalye: Rafael de Nogales Méndez

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/7 Summer 2013, p. 563-598, ANKARA-TURKEY
OSMANLI ORDUSUNDA VENEZUELALI BR GEZGN VALYE:

RAFAEL DE NOGALES MNDEZ*
Hseyin Gngr AHN**
ZET
Venezuela vatanda Rafael de Nogales Mndez, I. Dnya
Sava'nda Osmanl Ordusu'nda gnll subay olarak grev yapmtr.
Yaad dnemin gizemli figrlerinden biri olan Nogales, altm yllk
mrnn elli yln muhalif olduu dikta rejimleri nedeniyle lkesinden
uzakta, dnyay dolaarak geirmitir. Askerlik ve macera tutkunu
Venezuelal, 1898 ylnda Kba'da savam, Meksika-Amerika snrnda
diktatr Porfirio Diaz'n emrinde grevli bir atl snr muhafzyken, yllar
sonra Diaz kart isyanc kuvvetlere katlan bir devrimci, Uzakdou'da
gizli ajan, Guatemalada suikast timi yesi, lkesinde yllarca bir asi,
yaamnn son dneminde ise bir devlet grevlisi olmutur. iarnn "iyi
bir sava grrsen, savamak iin ona gnll yazl,"1 olduunu
belirten Nogales, bir asker, sava, gezgin, maceraperest ve yazard.
Kendisini "bir dnya vatanda ve bir gezgin valye" 2 olarak
tanmlyordu. Tabiri caizse, o, 20. yzyln Don Kiot'u idi.
Bu almada, Nogales'in anlarn aktard kitaplarnda yer alan
bilgilerden hareketle yaam yks irdelenirken, yazarn dnemin tarihi
olaylarna dair anlatlar zgn kaynaklarla mukayeseli olarak
incelenmitir. Bu amala ok sayda resmi kaynak ve hatrat gzden
geirilmi, ariv aratrmas yaplmtr. te yandan bu alanda
literatre yeni bilgi ve belge kazandrmak, almann amalar arasnda
yer almaktadr.
Anahtar Kelimeler: Nogales, Osmanl Ordusu, I. Dnya Sava,
Tarih, Anlar.
Bu makale Crosscheck sistemi tarafndan taranm ve bu sistem sonularna gre orijinal bir makale olduu
tespit edilmitir.
*
**
Ankara niversitesi spanyol Dili ve Edebiyat (Doktora rencisi), El-mek: sahinhg@yahoo.com
Rafael de Nogales Mndez. Memorias, Tomo II. Traduccin y prlogo: Ana Mercedes Prez (Caracas: Editorial
Fundacin Biblioteca Ayacucho, 1991), 79-80.
2 Rafael de Nogales Mndez. Memorias, Tomo I. Traduccin y prlogo: Ana Mercedes Prez (Caracas: Editorial
Fundacin Biblioteca Ayacucho, 1991), 27.
1
564
Hseyin Gngr AHN
A VENEZUELIAN KNIGHT ERRANT IN THE OTTOMAN ARMY:

RAFAEL DE NOGALES MNDEZ
ABSTRACT
Rafael de Nogales Mndez, a citizen of Venezuela, served as a
soldier of fortune in the World War I. Being a mysterious figure of his
lifetime period, Nogales spent almost fifty years of his lifespan outside of
homeland by going around the world away because of opposition to the
dictatorial regimes. Nogales, passionate for military service and
adventure, waged war in Cuba in 1898; he worked for dictator Porfirio
Diaz as a mounted guard in the Mexican-American border; after a while,
he had become a Mexican revolutionist by joining up the rebellious
forces against Diaz; a secret agent in the Far East, an assassin team
member in Guatemala; a rebel for years and a government official
during the last period of his lifetime in his homeland. Nogales had
expressed that his motto was; "When you see a good war, join up to it to
waged war!" He was considering himself as "a soldier of fortune and the
citizen of the world". He was a military enthusiast, fighter, traveler,
adventurer and also a writer. If I may say so, he was the Don Quixote of
the 20th century.
In this study, based on the memoirs quoted in the books of
Nogales, his life history has been examined and the narratives of the
author related the historical events in that period have been researched
comparatively with the original sources. To this end, various official
sources, records and memoirs have been reviewed and made archival
research. On the other hand, earning new information and documents
to the literature in this field are among the objectives of the study.
Key Words: Nogales, Ottoman Army, First World War, History,
Memoirs.
Giri
Tarihi kaynaklar arasnda gsterilen fatih, kif ve gezginlerin heyecan dolu anlar insanlk
tarihine k tutmakta, dnyann deiik corafyalarnda toplumsal hafza oluumuna katk
yapmaktadr. Bu anlardan hareketle doruluu kabul gren ya da hl tartmalara konu olan
saysz tarihi rnek vardr. Yaam yolculuuna dnyann bir ucunda Venezuelada balayan Rafael
de Nogales Mndez'in hatrat da bu rneklerdendir. Yaad dnemin dikkate deer figrlerinden
biri olan Nogales bir sava, gezgin, maceraperest ve yazard. Dnyay dolat, servenden
servene kotu, tehlikeyle iie yaad. I. Dnya Sava'nda Osmanl Ordusu'nda gnll bir
subayd. Yaamndan otobiyografik kesitler sunan drt kitap yazd. Gerek yaamn ve olaylar
yansttn ifade ettii bu kitaplarn macera romanlarndan fark yoktu. Yazarn "Memoirs of A
Soldier of Fortune (Gnll Bir Askerin Hatralar)"3 adl eserinin nsznde Cunninghame
Graham,4 maceralaryla okuru soluksuz brakan Venezuelaly " Silahrler'in D'Artagnan'"5 ile
kyaslyor; Arthur Ruhl ise onun "savamak ve macera iin doduunu"6 ifade ediyordu.
General Rafael de Nogales, Memoirs of A Soldier of Fortune (New York: Harrison Smith Inc., 1932).
R.B. Cunninghame Graham, "Preface to Memoirs of A Soldier of Fortune" by General Rafael de Nogales (New York:
Harrison Smith, Inc., 1932), ix-x.
4
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/7 Summer 2013
Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez
565
"Damarlarnda baba tarafndan Venezuela Bolivar bayra altnda savaan ve anne

tarafndan Yeni Dnya'nn fatihlerinin kann tadn, Trk hilali de dahil birok bayrak altnda
arptn"7 syleyen maceraperest, bu mirasn yaamn biimlendirdiini ifade ederken kendisini
ksaca "... devirecei bir diktatr ya da organize edecei bir vatansever ordusu aray iinde bir
"dnya vatanda"8 ve bir "gezgin valye"9 olarak tanmlyordu. Ona gre btn mcadelesinin
merkezinde "diktatrlkle ynetilen lkesinin zgrle kavumas"10 vard. Onu bizim iin zel
klan, 1915-1919 yllar arasnda Osmanl Ordusu'nda gnll bir subay olarak grev yapmas ve
daha da nemlisi Ermeni isyan ve tehciri srasnda blgede bulunmasdr. Nogales'in Ermeni
meselesine dair anlatlar gerek Trk gerekse Ermeni evrelerce polemik konusu yaplmtr.
Yazarn anlatlarnda yer alan olaylara ve nemli ahsiyetlere ilikin bilgilerin tarihe kaynak tekil
edebilecek boyutta olup olmad hususu tartmaya aktr.
Ermeni meselesi ve bu konuda sregelen tartmalar yllarca bir ksr dng biiminde
devam etmekte, n yarglardan arndrlamamaktadr. Uluslararas toplumu da yakndan
ilgilendiren bu durum halen zme ynelik somut bir admn atlmamasnn ve ilikilerin yapc
zeminde seyretmemesinin de nedenlerindendir. Her iki toplumun bir araya gelerek arivlerin de
alm suretiyle yaplacak bilimsel almalarla bu meselenin zm konusundaki abalarn
sonlandrlmas nem arz etmektedir. Burada Nogales'in anlatlarnda yer alan bu meseleye dair
hususlarn gereklii tartmalarna girilmemekte, yarg ve deerlendirme okura braklmaktadr.
Nogales hakknda bilgi verilen eser ve almalarn byk lde yazarn kitaplarnda
aktard kendi anlatlarna dayandn belirtmek gerekir. Genel olarak belgeye dayal kaynak
gsterilmemesi, anlatlarda yer alan yaamna ve tarihi gerekliklere dair baz konularn
aratrlmasn gerekli klmaktadr. u ana kadar aratrmaclarca ulalan az sayda belge arasnda
bulunan "doum ve lm kaytlar"11 haricinde, Osmanl Ordusundaki grevine dair iki belge
mevcuttur. Bu belgeler unlardr:
Osmanl Ordusunda Binba rtbesiyle gnll subay olarak tamamlad grevi
hitamnda verilen 20.11.1334 (1918) tarihli terhis belgesi (Belge.1),12
Van Valisi Cevdet Bey'in 22/23 Nisan 1915 tarihli ifreli telgraf (Belge.2).13 Sz
konusu belgede zetle; "msademenin iddetle devam ettii, kaleye hcum iin komitece ehrin ve
kyllerin en sava bireylerinden seildii anlalan ve 700 kadar tahmin edilen i ehir
ihtillcileriyle bizzat uramak zere Cevdet Bey'in kaleye gittii, Venezellal Nokalis Efendi'nin
Charles de Batz-Castelmore, Comte d'Artagnan (1611-1673): Fransz kral XIV. Louis dneminde silahr muhafzlarn
komutan olarak hizmet etmi ve Fransa-Hollanda savanda Maastrich kuatmas srasnda lmtr. Fransz yazar
Alexandre Dumas'n (1802-1870) mehur roman " Silahrler"in kurgu karakteri d'Artagnan bu yzbadan
esinlenilerek yaratlmtr. Bkz: http://www.cutandparry.com/Musketeers.html (ET: 11.06.2013).
6 Arthur Ruhl, "A d'Artagnan of Today", review of Memoirs of A Soldier of Fortune by General Rafael de Nogales, The
Saturday Review, February 13, 1932, 518. http://www.unz.org/Pub/SaturdayRev-1932feb13-00518a02?View= PDF (ET:
11.06.2013).
7 De Nogales Mndez, Memorias, Tomo I. 28-29.
8 Age, 28.
9
Age, 30.
10 Age, 28.
11 Kaldone G. Nweihed, "Visin y Concepto de Amrica Latina en el Pensamiento y la Accin de Nogales Mndez",
Nogales Mendez: Visto Por Propios y Extraos (Caracas: Fundacion General de Nogales Mendez, 2003), 281; Luis
Hernandez Contreras, "Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Cronologia, Nogales Mendez: Visto Por Propios y
Extranos (Caracas: Fundacion General de Nogales Mendez, 2003), 404.
12 Rafael de Nogales, Four Years Beneath the Crescent, Translated from the Spanish by Muna Lee (New York, London:
Charles Scribner's Sons, 1926), 382/2.
13 ATASE Arivi: No: 4-3671, Dolap No: 231, Gz No: 2, Klasr No: 2820, Dosya No: A-69, Fihrist No: 3-41) Belge
No: 2003. inde: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yl 34, Say 85
(Ekim 1985): 39-41.
5
Turkish Studies
566
Hseyin Gngr AHN
de o srada geldii ve Vali'nin yannda alt, birka gn de bu asilerle uramak zere orada
kalaca" bilgileri yer almaktadr.
Nogales Mendez'in Osmanl Ordusundaki grevine dair belge aratrmas ve teyidi yapmak
zere bavurulan Genelkurmay ATASE Bakanlnda henz bir belgeye ulalamamtr. Bu
konuda Milli Savunma Bakanl Ariv Mdrlne (Lodumlu) yaplan bavuruya da, "... Ariv
Mdrlnce yaplan inceleme ve aratrma sonucunda sz konusu ahs hakknda herhangi bir
bilgi ve belgeye rastlanmamtr" eklinde cevap alnmtr. Dolaysyla 20.11.1334 (1918) tarihli
terhis belgesinin teyidi henz yaplamamtr.
Literatre kazandrlan Kba Savana ilikin belgelere ise Prof. Dr. Mehmet Necati Kutlu
tarafndan ulalm ve yaymlanmtr. Bu belgeler; Venezuelalnn spanyol Ordusunun bir subay
olarak katld 1898 Kba Sava'nda kendisine layk grlen madalyalar hakknda spanya
Kral'na hitaben yazd ve spanyol makamlarna gnderdii 4 Ekim 1916 tarihli mektubu ile bu
bavurusuna istinaden spanya Savunma Bakanl bnyesinde yaplan ve ilgiliye, arivlerinde bu
konuda herhangi bir kaydn olmadna dair cevabi yazmalar ieren spanya Genel Askeri
Arivi'nin belgeleridir. 14
Nogales'in Londra'da bulunduu dnemde tant, Venezuelal yazar ve air, ayn
zamanda iki kitabn ngilizceden spanyolcaya eviren Ana Mercedes Prez, maceraperest yazarn
yaam hakknda bilinmeyenlere k tutan ve almalaryla onun daha ok tannmasna katkda
bulunan ahsiyetlerden biridir. Prez'in babas Jos Eugenio Pres'in, 1933 ylnda Londra'da
Venezuela konsolosu olduu anlalmaktadr. Gen tercmann 1974 ylnda evirdii "Memorias
del General Rafael de Nogales Mendez (General Rafael de Nogales Mendez'in Hatralar)" kitabna
yazd nsz15 Nogales'in detayl bir biyografisiyle eitim, yetime tarz, felsefesi, karakter ve ruh
haline ilikin ipularna yer vermektedir.
Diplomat ve yazar Nweihed, bu gezgin valyenin yaamnn kategoride ele
alnabileceini ileri srer:
"Macerac, komutan ve entelektel. Bir komutan haline gelmesi Osmanl Ordusundaki grevlerinin
dorudan bir sonucu olurken, bir entelektele dnmesi ise, hilalin altndaki askeri gezintisini yazya dkme
arzusunun yansra, Trkiye'den nce ve sonra Meksika ve Orta Amerika'daki sosyal ve insani tecrbelerinin bir
sonucudur. Bu tecrbelerden en nemlisi, 1927 ylnda Nikaragua'y bir kydan brne geerken tank olduu ve
daha sonra kar kt (Amerikan askerlerinin) igal ve dolar diplomasisidir." 16
Nogales'in alma aamasnda oluturulan yaam yks, genel olarak yazarn anlarn
yanstt "Memorias (Hatralar) ve Cuatro Aos Bajo la Media Luna (Hilal Altnda Drt Yl)" adl
eserlerinin spanyolca versiyonlar esas alnarak oluturulmutur. Bu balamda olaylar dier
kaynaklarla mukayese edilerek almann zne katk yaplm, yeni bilgi ve belgelerle yk
desteklenmitir.
Nogales'in Yaam yks (1877-1937)
Asl ad Rafael Ramn Intxauspe Mndez olan Venezuelal maceraperest, genlik
yllarnda Bask kkenli "Intxauspe (Inchauspe)" soyadn, spanyolca evirisi "ceviz aac"
anlamna gelen "Nogales"e dntrdnden Rafael de Nogales Mndez olarak bilinir. Nogales
Milli Savunma Bakanl Ariv Mdrlnn MY: 7940-382- 13/ Per.D.Ariv Md.Belge Ar.nc.Ks. sayl ve 23
Ocak 2013 tarihli yazs.
14 Mehmet Necati Kutlu, Yeni Bilgiler Inda Rafael de Nogales Mndez, Ankara niversitesi Osmanl Tarihi
Aratrma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, Say 16 (2004): 191-213.
15 Ana Mercedes Prez, "Prlogo (nsz) a Memorias" por Rafael de Nogales Mndez, Tomo I (Caracas: Editorial
Fundacin Biblioteca Ayacucho, 1991), 5- 25.
16 Kaldone G. Nweihed, The World of Venezuelan Nogales Bey/ Venezuelal Nogales Beyin Dnyas (Ankara: Venezuela
Bolivar Cumhuriyeti Bykelilii Yaynlar, 2005), 11.
Turkish Studies
567
1877 ylnda Venezuelann Tachira eyaletinin bakenti San Cristobal'da soylu ve varlkl bir
ailenin ilk ocuu olarak dnyaya gelmitir. Babas Albay Felipe Intxauspe, byk tarm
arazilerine sahip Bask kkenli bir soylu, byk dedesi Albay Pedro Luis Intxauspe ise 1821 ylnda
Venezuela bamszlk mcadelesine katlan vatanseverlerden biriydi. Annesi Josefa Mendez Brito,
Kristof Kolomb'a drdnc ve son Amerika yolculuunda elik eden alt silahtardan biri olan
Yzba Diego Mndez'in soyundan gelen toprak ve sr srleri sahibi ok zengin bir ailedendi.
Venezuela tarihinde saygn bir yeri olan Nogalesin bykannesi Magdalena Diaz de Mndezin,
Venezuela ile birlikte be Latin Amerika lkesinin bamszlk nderi kurtarc Simon Bolivar'n
(1783-1830) arkada olduu ifade ediliyordu. Sahibi olduu usuz bucaksz byk iftliklerinden
(latifundios) binlerce at vererek, bamszlk mcadelesi kuvvetlerine destek vermiti. 17
Aile o dnemde blgeye yerleen ve byk apta ticaretle uraan Alman Rode ve Boue
aileleri ile akrabalk balar kurmu, Nogales'in kz kardeinden ikisi Almanlarla evlenmiti.
Bunlardan biri diplomat Paul Johanes Gerstaecker, dieri ise Almanya'nn Kuzey Ren Westfalya
blgesindeki Brggen belediyesi hudutlar ierisinde yer alan Dilborn atosunun sahibi
Westerholts Kontuydu.18 Dier kardei ise kk yata vefat etmiti.19
Bu satrlarn yazar tarafndan Nogales'in Almanlarla evlenen kz kardelerine ait baz bilgi
ve belgelere ulalmtr. Buna gre, diplomat Gerstaecker ile evlenen kardei Pepita Inchauspe de
Gertacker'in daha sonra boand, dier kardei Ana Maria Inchauspe de Westerholt'un ise
Westerholts Kontu Max de Westerholt y Gysenberg isimli bir Almanla evlenerek Westerhoi
kontesi olduu anlalmaktadr. Parra-Aranguren'in Venezuela'da evlilik yapan bayanlarn
evliliklerinin vatandala etkileri zerine yapt tarihi analiz almasnda; "merhum General
Rafael de Nogales Mndez'in 7 Haziran 1883'de Tchira eyaleti, San Cristbal'da doan kardei
Pepita Inchauspe de Gertacker'in evlilii nedeniyle daha nce Alman vatandalna getii",20
"ancak boandktan sonra 6 Eyll 1937 tarihinde Venezuela vatandalna gemek istemesi
zerine yasa gereince, Venezuela vatandaln tekrar elde ettii"21 rnek olarak verilmektedir.
Venezuela Resmi Gazetesinin 13 ubat 1953 tarihli nshasnda (Belge.3); Ana Maria
Inchauspe de Westerholt'un Venezuela Milli Sava Tazminatlar Mahkemesine, II. Dnya
Savandaki kayplar hakknda yapt tazminat bavurusunda zetle;
"Venezuela'ya kardei General Rafael Nogales de Mendez'in lmnden ksa bir sre sonra 1939 ylnn
ubat aynda, onun miras ve dier ilerle ilgili olarak geldii, Alman hkmetinin sava sonrasnda Ahrweiler
blgesi, Rhenania'da bulunan ve 1936 ylnda satn alnan tapu kayd mevcut, yaklak 60 hektarlk ormana ve 40
hektarlk yerleim alanna sahip "Vhen" kalesinin kirasn yllardr dememesi nedeniyle ykl miktarda tazminat
talebinde bulunduu"; 22 hususlar yer almaktadr.
Yine Resmi Gazetenin 8 Austos 1958,23 26 Kasm 1959,24 15.06.196125 ve 26.10.1961

tarihli nshalarnda; Maden ve Hidrokarbon Bakanl alt blmlerinde; "Tachira eyaletinde
26
Ana Mercedes Prez, "Prlogo (nsz) a Memorias" por Rafael de Nogales Mndez, Tomo I (Caracas: Editorial
Fundacin Biblioteca Ayacucho, 1991), 5- 25.
18 Prez, ag, 5-25.
19
Luis Hernandez Contreras, "Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Cronologia", Nogales Mendez: Visto Por
Propios y Extranos (Caracas: Fundacion General de Nogales Mendez, 2003), 412-413.
20 Gonzalo Parra-Aranguren,"Analisis Historico De Los Efectos Automaticos Del Matrimonio Sobre La Nacionalidad De
La Mujer Casada En Venezuela (1821-1947)", Separata de la Revista de la Facultad de Derecho de la Universidad
Catlica Andrs Bello, Nos. 29 y 30 (Caracas, 1982), 138-139.
21 Gonzalo Parra-Aranguren,"Analisis Historico De Los Efectos Automaticos Del Matrimonio Sobre La Nacionalidad De
La Mujer Casada En Venezuela (1821-1947)", 138-139; MMRI 1938, Documento N 438, p. 570.
22 Gaceta Oficial de los Estados Unidos de Venezuela, N. 24063 de fecha 13/02/1953.
http://www.pgr.gob.ve/dmdocuments/1953/24063.pdf (ET: 11.06.2013).
23 Sumario de la Gaceta Oficial N. 25728 de fecha 08/08/1958, Ministerio de Minas e Hidrocarburos- MMH.
24 Gaceta Oficial de la Republica de Venezuela, N. 26122 de fecha 26/11/1959.
17
Turkish Studies
568
Hseyin Gngr AHN
bulunan yaklak 500 hektarlk alan zerinde kurulu "El Corozo" adl bakr madeni iletmesinin
ruhsat iznine dair bavurunun aamalar ve neticede bu iznin Venezuela vatanda Ana Maria
Inchauspe de Westerholt'un lehine sonulanarak onandna dair karar zeti" bulunmaktadr
(Belge.4).
te bylesine zengin ve soylu ailelerden gelen Nogales anlarnda, "Avrupa'da yetitiini,
eitimi iin Almanya'ya gnderildiinde henz yedi yanda"27 olduunu ifade etmektedir.
Nogalesin Avrupada bulunduu dnemde Alman ve Belikal askeri retmenlerden ald zel
dersler, onun sava sanatna ilgi duymasna neden olmutur. Nogalesin Bruselas, Louvain ve
Barcelona niversitelerinde felsefe, edebiyat ve fen bilimleri eitimi ald,28 eitimini Belika'da
tamamlad, gelecein Belika Kral Prens Albert'in de eitim grd Belika Kraliyet Askeri
Akademisine askeri renci olarak girdii ve temen rtbesiyle mezun olduu baz kaynaklarda yer
almasna karn, bu ynde bir belgeye henz ulalamamtr. Botaro "o dnemde Kraliyet ailesinin
saraya okulun en baarl rencisini davet etme geleneine sahip olduunu, o erefin Nogales'e
nail olduunu"29 bir kaynaa dayandrmakszn ileri srmektedir.
Nogalesin anlatlarndan yola kan Nweihed, 1898 ylnda spanya'nn Amerika Birleik
Devletleri ile giritii ve son smrgeleri Kba, Porto Riko ve Filipinleri kaybettii savan, gen
maceraperestin macera araynda ilk duraklarndan biri olduunu ifade eder. Nweihede gre gen
subay spanyol Ordusunda temen olarak greve balam ve asker tayan bir spanyol gemisiyle
gittii Kbada savamtr. Latin Amerika kardeliine, birliine ve ortak amallna gl bir
inanc olduu iddia edilen Nogales'in son spanyol topraklarnn bamszlna kar neden
savat tartma konusudur. Gen maceraperest savan Amerika Birleik Devletleri lehine
sonulanmas zerine Kba'dan Haiti'ye ve oradan Kuzey Afrika'ya gemitir. Nogalesin, Fas'ta
Sultan Mulay Abdlaziz'in ordusunda ksa sre grev yapt, Hindistan, Afganistan, Endonezya,
Gney Afrika, Angola, Arjantin, Brezilya, ngiltere, rlanda ile Amerika Birleik Devletleri'ni
dolat, Boston'dan lkesine dn yolculuunun 1901 Ocak aynda Venezuela'da son bulduu
anlarnda aktarlmaktadr.30
Prez "Nogales'in spanyol Ordusu'nun bir neferi olarak on yedi yanda astemen
rtbesiyle Kba Sava'nda Amerika Birleik Devletleri'ne kar savatn,"31 Nweihed "gen
subayn 1898 ylnda bu savata yirmi bir yanda olduunu"32 aktarmaktadr. Nogales ise
anlarnda eitim iin Avrupa'ya gnderiliinden on yl sonra ilk defa lkesine geri dndnde
yirmi yan henz tamamladn belirtir.33 Burada maceraperestin ya konusunda bir ikilem
gzkse de doum kaytlarndan Nogalesin Kba'ya gittiinde yirmi bir yanda olduu
anlalmaktadr. Nogales'in Kba Sava'na katl ve askeri rtbesiyle ilgili olarak yukarda yer
verilen iki farkl kaynaktan birinde "temen" dierinde ise "astemen" rtbesiyle sz konusu
savaa katld bilgileri yer almaktadr. Bu da daha nce de ifade edildii zere Nogales'in
yaamna dair birok bilinmezin ciddi aratrma ve incelemeye, ayn zamanda bilgi ve belge
teyidine muhta olduu gereini bir kez daha ortaya koymaktadr.
Sumario de la Gaceta Oficial N. 26579 de fecha 15/06/1961, Ministerio de Minas e Hidrocarburos - MMH.
Gaceta Oficial de la Republica de Venezuela, N. 26688 de fecha 26/10/1961.
27
De Nogales Mndez, Memorias, Tomo I., 29.
28 Prez, ag, 12.
29 Miguel Salvador Ocanto Botaro . Un Venezolano Singular, op,cit, s.85-86, aktaran: Jasmina Jckel De Aldana, Del
Aventurero Trotamundos al Hroe Nacional Venezolano?, Estudios de Asia y frica, Enero-Abril, ao/vol. XXXV,
nmero 001 (2000), 101-130.
30 Nweihed, The World of Venezuelan Nogales Bey/ Venezuelal Nogales Beyin Dnyas, 27-37.
31 Prez, ag, 12.
32 Nweihed, The World of Venezuelan Nogales Bey/ Venezuelal Nogales Beyin Dnyas, 35.
33 De Nogales Mndez, Memorias, Tomo I, 30-31.
25
26
Turkish Studies
569
Nogales'in 1901 ylnda Avrupa'dan Caracas'a dnmesinin ardndan henz ay gemitir.

Gezgin valye kendi ifadesine gre, Miraflores Bakanlk Saraynda Devlet Bakan General
Cipriano Castro'nun da (1858-1924) bulunduu bir resepsiyonda bakann diktatr ynetimini sert
bir ekilde eletirince, lkeyi dokuz sene diktatrce yneten Bakan, derhal onun yakalanmasn
emreder. Ancak tutuklanaca haberini alan Nogales Dominik Cumhuriyeti'ne kaar. Oradan
Nikaragua'ya gemek isterken Guatemala snrnda Bakan Manuel Estrada Cabrera'nn (18571924) gizli polisi tarafndan yakalanr. Bakan Estrada Venezuelal gezginin Nikaragua Devlet
Bakan Jose Santos Zelaya (1853-1910) ile temas kurmak iin Nikaragua'ya gitmekte olduunu
rendiinde kendisini hapsetmek ister. Bu olayda, Bakan Estrada'nn dman olan Zelaya'nn
kendisini ldrteceinden phelenmekte olduu, yanllkla Nogales'i Zelaya'nn ajan zannettii,
yine Venezuelal maceraperest tarafndan ifade edilmektedir. Kendi ifadesine gre, bir arkadann
yardmyla serbest braklan Nogales ksa bir sre sonra Guatemala devlet bakanna dzenlenecek
bir suikast timine katlr. Bakann geecei gzergha yerletirilen bomba ans eseri infilak
etmez.34
Nogales anlarnda Nikaragua'ya geerek Bakan Zelaya ile grtn, Zelaya'nn onu
ok iyi karladn ifade eder. Hatta Zelaya, Venezuela diktatr Cipriano Castro'yla savamak
iin gerekli olan askeri malzemeyi vereceini syleyerek Nogales'i tevik etmitir. 1901 ylnda
Kolombiya snrnda Goajira (La Guajira) yarmadasnda Castro'yu devirmek zere dier muhalif
liderlerle birlikte isyan giriiminde bulunduunu aktaran Nogalese gre, isyann ilk gnnde snr
ky Caraza'y igal eden asilerin giriimi, Caraza muharebesi olarak adlandrd iddetli
arpmada yenilmeleri zerine baarszla urar. Kayplar ardr. Gen asi bu arpmada sa
bacandan yaralanm, ayrca stma olmutur. Tedavisi iin tekrar Dominik Cumhuriyeti'ne geer.
Haiti ve El Salvador'da maceralara giriir. Nikaragua Bakan Zelaya tarafndan bana dl
konulunca Meksika'ya kamak zorunda kaldn ifade eder.35
Nogales Meksika'da olduu dnemde Devlet Bakan Porfirio Diaz (1830-1915) tarafndan
Devlet Sarayna davet edildiini, Bakann kendisine bu dnemde parlak bir gelecek vaat eden
Meksika Ordusu'na st dzey bir grevle katlmasn teklif ettiini anlarnda dile getirmektedir. Bu
teklifi kabul etmeyen gezgin, Bakan tarafndan Nueva Luzn (Nuevo Len) eyalet valisi General
Boyes'in blgesine dinlenmek zere gnderilir. Nogalesin bundan sonra aktardklar da ilgintir.
General tarafndan iyi karlanan ve bu eyalette iyileen Nogales, bir ay sonra Generale bal krsal
atl jandarma birlikleri ile Amerika Birleik Devletleri snrnda devriyeye kmaya balar. General
Boyes gen Venezuelaly bir gece yanna ararak gizli bir grev verir. Bu grev devletin baz
nedenlerle snrn tesinde El Paso'da bulunan bir iftlikte muhafaza edilmesini emrettii ve yol
yapmnda kullanlan dinamit vb. gibi patlayclarla dolu sandklarn gizlice eyalete getirilmesine
ilikin zorlu bir grevdir. Bu grevin stesinden gelerek Rio Grande nehri ve El Paso del Aguila
yoluyla snr geen ve krk sandkla dnen Nogales, sandklarn iinde dinamit yerine silahlarn
bulunduunu grmtr. stelik silahlar Bakan Diaz' devirmek iin General Boyes tarafndan
organize edilen bir kar devrim hareketinde kullanlacaktr. Boyes Nogales'i kullanarak Bakan
Diaz'n gznde onun gvenini ktye kullanan bir hain durumuna sokacaktr. Nogales'e gre
lkeyi yaklak otuz yl diktatrlkle ynetmesine karn Bakan iyi bir adamd ve ona ok iyi
davranmt. Artk yapaca tek eyin Meksika'dan ayrlmak olduunu anlayan Nogales snrdan
Amerika Birleik Devletleri'ne geer; hayatnda yeni bir sayfa alacaktr.36
34
Age, 30-37.
La Guajira: Kolombiya'nn kuzeydousunda Karayip Denizine kys bulunan ve Venezuela snrnda yer alan bir
yerleim birimi.
35 Age, 38-54.
36 Age, 54-61.
Turkish Studies
570
Hseyin Gngr AHN
Anlatlarna gre Amerika Birleik Devletlerinde Nogales'in kovboyluk dnemi

balamtr. Burada kovboylarn daha rahat kullanacan dnd Nevada Mendez ismini
kullanr. Nevada ve Arizona'da geirdii bu dnemi dnyada hibir ey iin deimeyecei tek
dnem olarak addeder. Bir sre sonra Nogales bir kumar oyununda kovboylardan biri ile yaad
tatsz bir hadise nedeniyle kovboyluk servenine son verir. Kendi ifadesine gre, Nogalesin oyun
srasnda tartt Tim OReilly isimli kovboyu tabanca ile ldrd anlalmaktadr. O tarihten
sonra bir daha iskambil kartna elini srmeyecektir. Gen gezgin Arizona Yuma ehrinde atn ve
malzemelerini satarak San Francisco'ya gider. Buradan buharl bir gemiyle in'e doru yola kar.
O dnemde Uzakdou'da uluslararas entrikalar in-Japon savana (La guerra Sino-Japonesa) yol
amtr.37
Nogalesin Uzakdou anlatlar son derece hareketli ve heyecan vericidir. in'in Amoy
limannda karaya ktn, 1903 yl Noel gecesinde anghay'a ulatn aktaran Nogales kendi
ifadesine gre, Kore Hkmetine alan Bay Evans tarafndan Kore Hkmeti adna diplomat ve
gizli ajan olarak grevlendirilir. Yerletii Pekin'de kendisini askeri istihbaratn zorlu aknda
bulur. Ayn zamanda Bay Evans'n talimatyla dolayl olarak Japon gizli servisine de almaktadr.
Avrupai eitimi ve akc konutuu birok yabanc dil sayesinde diplomatik ve siyasi evrelerle
temas kurduunu ifade eden Nogales, hanedann etkin adamlarndan gl Chihli (Zhili) Genel
Valisi ve gelecein in devlet bakan Yuan-Chi-Kai (Yuan Shikai)38 tarafndan davet edildiini de
aktarr. Grmede Genel Vali Nogales'e "Bay Evans'n kendilerinden nce davranarak
maceraperesti grevlendirdiini, er ya da ge Rus-Japon savann patlayacan, eer in'de
kalmaya devam ederse kendisini in Ordusu ya da in Hkmeti'nin herhangi bir biriminde
grevlendirmekten memnuniyet duyacan" ifade eder. Ve ekler; "Ne yazk ki Kore'yi Japonya'ya
satmaya alan o iren Bay Evans'a katldn, ... eer in topraklarnda tekrar casusluk yaptn
grrsem bu sonun olur."39
Nogales bunun zerine Pekin'den bindii ilk gemiyle Koreye gider. Bu arada in'in Port
Arthur ehrinde olduka tehlikeli bir greve gnderilir. Son derece zor ve riskli grevinin ardndan,
General Oku komutasndaki Japon 2. Ordu Komutanlnn, Liaotung yarmadasndan Ruslara kar
karma yapmaya hazrland Chinampo'ya (gnmz Kuzey Kore'sinde Chinnampo liman ehri)
ular. Nogales Genel Vali Yuan-Chi-Kai'nin szlerini hatrlar. Artk Uzakdou'da kalmas
risklidir. Birka gn sonra 5 Mays 1904 tarihinde in'in Liaotung yarmadasnda (Gney
Manurya) Pi-Tse-Wo (Pikou) limanndan Kore'ye hareket etmesinden birka dakika nce
midesine isabet eden bir Rus mermisiyle yaralanr, ancak Kore Fusa'ya ulamay baarr. Nihayet
Kore'den Japonya'ya gitmek zere yola kan maceraperest, elverisiz hava koullar nedeniyle
Sibirya Shkalin (Sakhalin) adas zerinden ve Kanada Yukon blgesindeki adalarn evresinden
Alaska'nn Shagway (Skagway) ehrine ular. Bunca macerann ardndan bir sre Alaska'da
kalmak ve kendini avcla adamak istemektedir. Bu arada Kanada'nn Dawson ehrini de ziyaret
eder. 40
1904-1906 yllar arasnda Alaska'da yaadn belirten Nogales, lkenin neredeyse
tamamn gezdiini, avclk yaptn, altn madenleriyle nl yeni gelien Fairbanks ehrinde
yerletiini, ehir mahkemesinde zabt ktibi olarak altn ve sosyal hayatn tannan
simalarndan biri olduunu kaydetmektedir. 1905 yl gznde Alaska'dan ayrlarak Kaliforniya'ya
37
Age, 61-66.
Yuan-Chi-Kai (Yuan Shikai- 1859-1916): 1885'de in mparatorluu'nun Kore temsilcisi, 1895-1899'de in
Ordusunda komutan, 1899-1901'de Vali, 1901-1907'de Zhili Genel Valisi. 1911 in Devrimi'nin ardndan 1912-1913'de
in Cumhuriyeti'nin ilk bakan oldu. 1915'de kendisini in mparatoru ilan etse de bu, tepkilere neden oldu. 1916'da
vefat etti. Bkz: Jerome Ch'en, Yuan Shih-Ka'i (1859-1916), (London: George Allen&Unwin Ltd,1961).
39
Nogales Mndez, Memorias, Tomo I, 67-74.
40 Age, 74-92.
38
Turkish Studies
571
gitmeye karar veren gezgin, Nome kysnda son vapuru karnca Alaska'nn kuzeyde en u
noktasna Bering Boaz kysndaki El Cabo de Gales (Cape Prince of Wales) ehrine bir balina
gemisiyle yola ktn aktarr. On be gn sren seyahatin ardndan blgede balina avclar ile
vakit geirmi, Eskimolarla yaam, enliklerine katlmtr. Blgenin olduka souk havasndan
etkilenen ve 1906 yl sonlarnda yirmi gn sren zorlu bir yolculukla Valdes limanna dnen
Nogales 1907 yl balarnda buradan Nevada'ya doru yola kmtr.41
Venezuelal gezgin, 1906 yl ubat aynda Nevada'ya ulatn, iki yl kald blgede
Chico Mendez adn kullandn anlarnda aktarmaktadr. Burada kendi ifadesine gre altn
aram, sr obanl yapmtr. Reno, Tonopah, Manhattan ve mehur altn patlamasnn
yaand Goldfield ehirlerini dolamtr. Nogales gm madenlerinin bulunduu Eureka'ya
getiinde bir altn ya da gm madeni iletmek arzusunda olduunu dile getirir. Amac zengin
olmaktr. Bu blgede krk sene evvel terk edilmi eski Payne gm madeninin sahiplerinin derinde
bakr slfite ulatklarn, terk edilmi bir gm madenini bakr madeni olarak yeniden iletmeye
balayan mehur bir senatrn de milyonlar kazandn hatrlad. Kendisi de Payne madeninden
para kazanabilirdi. Bir Alman analizciyle birlikte madeni kefe ktlar, ama umduklar gibi olmad.
Zengin olma hayali sona ermiti. Yannda sadece at vard ve o, Nogalese gre Nevada'nn
milyonlarca altnndan daha deerliydi. At yarlarna katld, kt zerinde bir milyoner olmasna
ramen kazand sekiz yz dolar kendisini gvende hissetmesine yetti. Goldfiel'daki hesabn
kapatt, geri kalan be yz dolar ile yeni bir maceraya yelken aacakt.42
Nogales anlarnda yaadn ileri srd olaylar roman tadnda aktarmaya devam
etmektedir. Dnyann birok corafyasnda yaamnda yer alan olaylar teyit edecek belge
yoksunluu nedeniyle aratrmaclar, Venezuelal yazarn kitaplarnda aktard bilgilerden yola
karak yaam yksn oluturmaya almlardr. Genel olarak gittii lkelerde bulunduu
tarihlerde yer verdii tarihi ahsiyetlerle yer adlarnn byk lde geree yakn olduu
deerlendirilmektedir. Ancak bulunduu her lkenin devlet bakan bata olmak zere st dzey
grevlileri tarafndan davet edildii, onlarla samimiyet erevesinde grt hususlar ile
anlatlarnda yer verdii heyecan verici kahramanlk yklerini birebir teyit edecek bilgi ve belgeye
u ana kadar sahip deiliz. Bu bakmdan Nogalesin tarihi gerekleri olduu gibi yanstan bir
maceraperest yazar m, yoksa evreden duyduu olaylar kendi yaam gibi aktaran ve tarihi
kiilerle birlikteliini abartan bir gezgin mi olduu tartmalar var olmaya devam edecektir.
Nogales anlarnda Kalifornia Pasadena'da bir otelde gelecekteki planlarn dnrken
Meksika devriminin ideologu yazar, politikac, iftlik sahibi ve devrimci lider Ricardo Flores
Magn'la tantn aktarr. Bakan Porfirio Diaz tarafndan srgne gnderilen devrimci lider,
Nogales'e Porfirio Diaz'a kar devrim hareketine katlmasn ister. Bakan Diaz otuz senedir
iktidardadr ve en gl dnemindedir. Gen gezgin devrime inanmamasna karn teklifi kabul
ederek Flores Magn'un isyanc kuvvetlerine katldn ifade eder. Nogales'in Atlantik tarafnda
Bamszlk Sava'ndan sonra yaanan en gl devrim hareketi olarak nitelendirdii isyan
hareketi, Chihuahua blgesinde kk gerilla faaliyetleri ile balamtr. Flores Magn'un, hareketi
blgenin merkezine ve kuzeyine yayma istei zerine Nogales emrindeki yzden fazla adam ile
Chihuahual devrimcilerin seferi komutanna dnmtr. Blgede federal kuvvetlerle
arpmaktadr. Federallerin komutan Victoriano Huerta (1850-1916) yl sonra Meksika
Cumhurbakan olacaktr. Nogales arpmalar srasnda Meksikal mehur devrimci Pancho Villa
(1878-1923) ile de tanr. Kendisine Francisco Madero'dan (1873-1913) bir mektup getirmitir.
Mektupta Madero Nogales'e "Meksika'da devrimci ruhun asla lmeyeceini, Diaz'n devrileceini,
her ne pahasna olursa olsun mcadelesine devam etmesini" sylemektedir. Devrimci hareketi
41
42
Age, 98-124.
Age, 127-155.
Turkish Studies
572
Hseyin Gngr AHN
balatan Flores Magn daha sonra Amerikallar tarafndan tutuklanacak ve lmne kadar Kansas'
ta hapsedilecektir. Francisco Madero, Porfirio Diaz'n dikta rejimini deviren isim olarak 1911
ylnda zaferini ilan ederek Meksika Devlet Bakan olacak, ne yazk ki Nogales bu zafere tanklk
edemeyecektir.43
Nogales lkesinde Bakan Cipriano Castro'nun yerine yeni bir ynetimin geldiini
rendiinde, Meksika devriminin zaferini beklemeden, sekiz sene sonra 1909 yl Aralk aynda
yeniden lkesine dnmtr. Kitaplarnda aktardklarna gre, mcadelesine devam etmektedir.
Nogales dergi ve gazetelere yazd makalelerinde, i politikada reform ve demokrasi olgularn
vurgulam, uluslararas politikada ise Amerika Birleik Devletleri hegemonyasna kar
durabilmek iin bir Latin Amerika birliini ve yeni gelien bir g olan Japonya'yla ittifak yapmay
savunmaktadr. 1908 ylndan lmne kadar lkeyi ynetecek olan diktatr Juan Vicente
Gmez'in (1857-1935) kat ynetiminin bu yazlardan huzursuzluk duymas zerine, Paris'e
gitmeye hazrlanrken polisin kendini takip ettiini renen maceraperest, Tachira eyaletine
snmasna karn Maracaibo'da tutuklanmtr. Bir sre sonra Kolombiya'ya kaan Nogales,
Devlet Bakan Carlos Eugenio Restrepo'nun (1867-1937) misafiri olarak Bogota'da kalm, daha
sonra tekrar lkesine dnerek Gomez ynetimini devirmek iin mcadele etmitir. Kendi ifadesine
gre, lkesinin dousunda zayf hkmet glerine kar srekli saldrlar dzenlemi, hatta bir
seferinde uzak bir snr kasabasn bamszlna kavuturmutur. Mevcut diktatr devirmenin bir
yolunu bulamayan Nogales lkesini terk etmeye ve Hollanda'da Karayip adalarna giderek dnyada
olup bitenleri renmeye karar vermitir.44
Nogales Nevada, Alaska, Uzak Dou ve Meksika'daki maceralarna dair anlatlarnn baz
blmlerini adeta tarihin izdm eklinde yanstmaktadr. Yazar bu lkelerdeki servenlerini
anlatrken topluma, nemli kiilere ve blgenin tarihi ve corafi zelliklerine de yer verir. Yer
verdii tarihi kii ve yer adlar dier geerli kaynaklarla mukayese edildiinde byk lde
gerekle rtr. Ancak yukarda ifade edildii zere yaadn ifade ettii olaylar aratrlmaldr.
I. Dnya Savanda Nogales
Gen maceraperest anlatlarnda, 1914 ylnda 1. Dnya Sava baladnda Hollanda'ya
bal Saba adasnda olduunu ifade eder. Sava renince Martinik'ten Bordo'ya giden son Fransz
posta gemisiyle yola kmtr. Amac tilaf devletleri ordularnda gnll olarak savamaktr.
Yazar anlarnda, "Yeni Dnya'ya ha diken fatihlerden birinin, atalarndan Yzba Diego de
Mendez olduunu, dedesi Pedro Luis de Inchauspe'nin de Bolivar'n bayra altnda savatn,
kaltmla ve iinde bulunduu evrenin de etkisiyle kaderinin kendisini bu savaa katlmaya ittiini,
tehlikeyle i ie olmak istediini, despotizme kar savamak istediini" ifade eder. "Avrupa'da
bymesine ramen lkesinde geen ilk ocukluk yllarna zlem duyduunu, daima lkesinin
bamszl iin mcadele arzusu ile yaadn, asi ruhlu ve gezgin bir valye olmasna
damarlarndaki kann neden olduunu" da ekler.45
Gezgin valyenin maceralarna son verme niyeti yoktur. I. Dnya Sava'nn baladn
duyduunda hislerini ve ald karar yle aklar:
imden Tanr'ya krler olsun, dedim, te hayatmn frsat karma kmt. Nihayet, beklenen Dnya
sava balamak zereydi. iarm daima " yi bir sava grrsen savamak iin ona katl" olmutu... 34 yandaydm...
erefli bir Venezuela gelenei olarak, vatandaln kaybetmeksizin klcm yabanc bir gcn hizmetine
sunacaktm. Derhal bu karar aldm. Belika'ya gidecek ve artk Alman kuvvetlerinin lkesinin byk blmn igal
43
Age, 155-195.
Nweihed, The World of Venezuelan Nogales Bey/ Venezuelal Nogales Beyin Dnyas, 56-59.
45 De Nogales Mndez, Memorias, Tomo I, 28-30.
44
Turkish Studies
573
ettii, bertaraf edilen Belika ordusuna katlacaktm. Hizmetlerimi bu orduya sunmak istememin dier nedeni ise,
ocukluumdan beri Belika Kral II. Leopoldo'ya sempati duymu olmamd." 46
Nogales Belika ve Fransz ordularna katlma giriiminde bulunsa da bu lkelerin, grev

yapaca ordunun vatandalna gemesini ya da paral asker olma artlarn ileri srmeleri
nedeniyle, tavsiye zerine talya ve Arnavutluk yolu ile getii Karada Ordusuna bavurduunu
ileri srer. Karada Ordusu tarafndan da tilaf Kuvvetleri vatanda olmamas nedeniyle
reddedilince, kendisine yardm eden Dileri Bakan Srbistan' nermi, hatta bu lkenin Ni
ehrinde bulunan Srp Sava Ajansna onun iin telgraf ekmitir. Bir dizi yolculuk sonrasnda
grt Srp Sava Bakan da gen subay ordusuna kabul etmemitir.
Burada bir saptama yapmak gerekiyor. Nogales balangta Belika ordusuna katlma
arzusuyla kt yola hala devam etmektedir. "Memorias (Hatralar)" kitabnda aktard zere
"yazarn Londra'da Belika Bykelilii mstear, daha sonra Fransa Calais'de Belika Askeri
Misyon efi bir albayla ve son olarak Dunkerque'de Belika Sava Bakan ile grmesinden
istedii sonu kmaz. Sava Bakan, Furnes'de bulunan Belika Kral'n ziyaret etmesini tavsiye
eder ve Kral'a iletilmek zere Belika Hkmeti adna referans niteliinde bir not yazar".47
Yazar "Cuatro Anos Bajo La Luna (Hilal Altnda Drt Yl)" adl kitabnda ise, "bizzat
grtn belirttii Belika Sava Bakan ile deil de, Belika Dileri Bakanlnda Bakann
zel sekreterince kabul edildiini, sekreterin Bakann el yazl bir teekkr mektubunu kendisine
verdiini ve Furnes'deki Genel Karargah'ta bulunan Majestelerine gitmesini nerdiini"48 ifade
etmektedir. Yazarn kitaplarnda buna benzer elikili ifadelere rastlamak mmkndr. Bu da
Nogalesin baz olaylar arptt ya da abartt iddialarn destekler niteliktedir.
O gn Alman uaklarnn Dunkerque'i bombalamas zerine ehirdeki tm yabanc
uyruklularn yirmi drt saat ierisinde ehri terk etmeleri karar ktndan, Nogales'in Krala gitme
midi de sona erecektir. Belgelerini imzalatmak iin gittii kararghta bir Fransz albay kendisine
"Belikallar hizmetinizi kabul etmediine gre neden biz Franszlara katlmyorsunuz," 49 diye
sorar. O da albaya yle cevap verir:
"Yanlyorsunuz, Belikallar beni reddetmedi, bu konuda karar almaya yetkili tek otorite olan Kral
grmem gerekiyor ve Majesteleri Furnes'te bulunuyor. Ben u anki Kral Alberto'nun babas II. Leopoldo'nun
arkadaydm... Kral beni dzenli Belika ordusuna alrd... Furnes'e gidemediime gre, vatandalm muhafaza
etmek artyla memnuniyetle dzenli Fransz ordusuna katlrm..." 50
Nogales Fransz albayn "Dzenli Fransz ordusuna kabul edilmeyi mi talep ediyorsunuz.
Asla... Sizin gibi beyler iin Yabanc Lejyonumuz var..."51 eklinde cevap vermesine olduka
zldn ifade eder. Yazarn anlarnda yer alan elikili bilgilerden Belika ordusuna katlma
giriimi srasnda Kral I. Albert'i (1875-1934) tanmad ve 1865-1909 yllar arasnda Belika
Kral olan II. Leopold'un (1835-1909) arkada olmad ortaya kmaktadr. II. Leopold, 19091934 yllar arasnda Belika Kral olan I. Albert'in gerekte babas deil, amcasdr. I. Albert 1890
ylnda Kraliyet Askeri Akademisine girdiinde, tahtn varisi olduu amcas tarafndan ilan edilir.52
De Nogales Mndez, Memorias, Tomo II, 79-80.

Age, 93-95.
48 Rafael de Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, Prlogo: Kaldone G. Nweihed (Caracas: Fundacin
Editorial el Perro y la Rana, 2006), 31-32.
49 De Nogales Mndez, Memorias, Tomo II, 97.
50 Age, 97.
51 Age, 97.
52 The Belgian Monarchy, (Brussels: Printing House Defense, 2010), 37-46. http://www. belgium.be/en/ binaries /
280410_monarchie_EN_tcm115-103847.pdf (ET: 19.06.2013)
46
47
Turkish Studies
574
Hseyin Gngr AHN
Nogales'in Belika Kraliyet Askeri Akademisindeki renimi ve Belika kral ile

arkadal iddialar aratrlmaya muhtatr. Bu konuda bavurulan Kraliyet Askeri
Akademisinden olumlu bir sonu alnamamtr. Prof. Dr. Nehmet Necati Kutlu ile bu konuda
yaplan zel grmede Kutlu, Belika Kraliyet Askeri Akademisi yetkililerine yapt yazl
bavuruya Akademinin Akademi kaytlarnda yaptklar incelemede, Rafael de Nogales Mndez
isimli bir rencilerinin olmad eklinde cevap verdiini ifade etmitir. Nogalesin Kraliyet
Askeri Akademisinde renim grd iddia edilen dnemde Rafael Ramn Intxauspe Mndez
olarak bilindii ve daha sonra ismini deitirdii dikkate alndnda, bu isimli bir rencilerinin
olup olmad hususu hala aratrlmaya muhtatr.
tilaf kuvvetlerine katlma niyeti gereklemeyen Nogales, "Hatralar"da 1914 ylnn son
gnlerinde Bulgaristan Sofya'ya ulatn ve Balkan savalar srasnda Bulgar ordusunun
komutan General Savoff'u ziyaret ettiini53 ifade eder. Ancak "Hilal Altnda Drt Yl"da ise Ni'te
Srp Sava Sekreterinin tavsiyesi ile Rus Elisini grmek iin Sofya'ya geldiini, onun da olumsuz
yant verdiini, ngiltere ya da Japonya olabilir dediini,54 aktarmaktadr. Yazarn kendi ifadesine
gre son fieini de atmak zereyken, birka gn sonra orada tant hatrl kiiler vastasyla
Sofya'da Trk Orta Elisi Fethi (Okyar) Bey (1880-1943) ve Alman askeri ataesi Binba Von der
Goltz'la yapt grme, tilaf Kuvvetlerine katlmak iin balad yolculuun ttifak
Kuvvetlerinde sona ermesine yol amtr.
Nogales'in Sofya'da grt Binba Von der Goltz, Irak Cephesindeki grevi srasnda
emri altnda alt ve hatratnda ska bahsettii 6. Ordu Komutan Mareal Von der Goltz
Paa'nn (1843-1916) oludur. Goltz Paa55 Osmanl Ordusunda uzun sre hizmet veren ve lkede
en ok tannan yabanc asker olarak bilinmektedir. Goltz Paa'nn ei Madam Von der Goltz'a
stanbul'dan gnderdii 29.09.1915 tarihli mektubunda yle yazar:
" Fri'in (Goltz Paa'nn olu; Sofya Ataemiliterliinden geri arlp 10. Grenadiye (El Bombal Piyade)
Alay Komutanlna atanmt) tam u srada Sofya'dan geri arlmas, Bulgar Kral'nn tesiri neticesi olduu
anlalyor. nk bu kral Bulgaristan'n Trkiye ile addetmi olduu ttifak Muahedesine mukabil hududun
Krklareli-neada'dan geirilmesi talebinin tahakkuk etmesinde benimle Fri'i- biraz da hakl olarak-msebbip
addediyordu..." 56
13 Ekim 1914 tarihli Avustralya gazetelerinde, Roma'dan alnan bir telgrafa atfta
bulunularak verilen haberde; "Trk Hkmeti'nin Alman askeri danman nl Mareal von der
Goltz'un, Sofya'daki Alman Bykeliliinde askeri atae olarak grev yapan olu Binba Baron
von der Goltz'un Bulgaristan Babakan Dr. Radoslavoff ile kavga ettii"57 bildirilmektedir.
Haberin devamnda; "Bulgar Babakann Binba Goltz'a ilknce Almanlarn Srbistan'a
saldrmalar gerektiini syledii, buna itiraz eden Goltz'un ilk saldrnn Bulgarlar tarafndan
yaplmasn istedii, hatta Alman Binba'nn yumruuyla Babakan tehdit ettii, kavgann nasl
sona erdiinin bilinmedii" ifade edilmektedir.
I. Dnya Sava'na ilikin ngiliz ariv belgeleri arasnda yer alan 29 Temmuz 1914 tarihli
bir mektupta; "Bulgar Kral Ferdinand'a Berlin'deki Bulgar Bakan General Markoff tarafndan
De Nogales Mndez, Memorias, Tomo II, 98.
De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 36.
55 Baron Colmar von der Goltz (1843-1916): Alman misyonunun nemli figrlerinden Prusyal asker ve yazar. Goltz
Paa ilk defa 1885 ylnda Alman Askeri Heyeti Bakan olarak geldii Osmanl Ordusuna uzun sre hizmet etti. 1914
yl Kasm aynda Belika Genel Valisi iken kendi isteiyle tekrar dnd lkemizde, Irak cephesinde 6. Ordu
Komutan iken Badat'ta tifsten vefat etmitir.
56 Faruk Ylmaz, mparatorluk Dneminde Trk Alman likileri: Goltz Paa'nn Hatrat (Ankara: Berikan Yaynlar,
2004), 109.
57 "A Quarrel At Sofia," The Argus (Melbourne, Vic. : 1848 - 1956), 13 Oct 1915: 9. http://nla.gov.au/nla.newsarticle1570486 (ET: 26.02.2013); "The Campaign Against Serbia," The Advertiser (Adelaide, SA : 1889 - 1931) 13 Oct
1915: 9. http://nla.gov.au/nla.news-article5483660 (ET: 26.02.2013).
53
54
Turkish Studies
575
gnderilen Srbistan'n tutumuna ilikin 7 Temmuz tarihli mektubun Sofya'ya 10 Temmuz'da

ulamasnn ardndan, Mareal von der Goltz'un olu, Alman askeri ataesi Binba von der
Goltz'un ertesi gn Sofya'dan Berlin'e hareket ettii ve ayrlmadan nce iki arkadana, Avusturya
ile Srbistan arasnda savan kanlmaz olduunu, fakat Rusya'nn son anda Almanya'ya bir oyun
oynamasndan korktuunu syledii" 58 belirtilmektedir.
Grld gibi bu satrlarn yazarnn ulat yeni bilgi ve belgelerle Nogales'in Sofya'da
grt ve Osmanl Ordusunda grevlendirilmesinde etkisi olan Binba von der Goltz'un,
Mareal von der Goltz'un olu olduu teyit edilmektedir.
Osmanl Ordusunda Bir Gnll
Nogales'in kendi ifadesine gre, nihayet Venezuela vatandaln da koruyarak Osmanl
mparatorluuna gnderilen Alman askeri uzmanlaryla birlikte yabanc askeri uzman olarak grev
yapmasna karar verilmitir. Bu azimli gezginin tesadf eseri katld Osmanl Ordusunda greve
balamak zere 1914 ylnn son gnlerinde ulat Sofya'dan, Edirne yoluyla stanbul'a geliinin
1915 ylnn Ocak ayna rastlad sanlmaktadr. O dnemde Sofya'da askeri atae Kurmay Yarbay
Mustafa Kemal'dir. Mustafa Kemal, Osmanl Devleti'nin Balkan Sava sonunda 29 Eyll 1913
tarihinde Bulgaristan'la imzalad stanbul Antlamas sonrasnda, 27 Ekim 1913'de atand Sofya
Ataemiliterlii grevine 20 Kasm 1913 gn balar. 29 Ekim 1914'de Osmanl Devleti'nin 1.
Dnya Savana girii zerine mteaddit defalar Bakomutanlk Vekletine bavurarak cephede
faal grev istemesi neticesinde, 20 Ocak 1915'de 3. Kolorduya bal olarak Tekirda'da tekil
edilecek 19. Tmen Komutanlna atanr. 25 Ocak 1915 gn Sofya'dan stanbul'a dnerek yeni
grevi hakknda Harbiye Nazr ve Bakomutan Vekili Enver Paa ile grr. 2 ubat 1915
tarihinde ise Tekirda'a gelir ve 19. Tmeni kurma almalarna balar.59
Mustafa Kemalin ve Nogales'in Sofya'dan stanbul'a geli tarihleri birbirine ok yakndr.
Trk elisiyle gren Nogales'in Trk askeri ataesi ile de grmesi prosedr gereidir. Ancak
bavurulan kaynaklarda Venezuelal subayn Atatrk'le grtne dair bir bilgi ya da belgeye
ulalamamtr. Ali Fethi Okyar'n (1880-1943) anlarnn kaleme alnd eserde, "13 Ekim 1913
tarihli irade i seniyye ile Sofya Sefaretine atand ve 21 Aralk 1917 tarihine kadar bu grevde
kald"60 belirtilmektedir. Bu grevine dair anlatda ve dier blmlerde Nogales ile grtne
dair herhangi bir bilgi yer almamaktadr. Ayrca mracaat edilen "Sofya Askeri Ataesi Mustafa
Kemal'in Raporlar (Kasm 1913-Kasm 1914)"61 adl eserde yaplan incelemede de herhangi bir
bilgiye rastlanmamtr.
Nogales stanbul'da Harbiye Nazr Enver Paa ve Alman misyonunun generalleri Limon
von Sanders ve Schellendorf Paalarla grtn ve olduka iyi karlandn anlarnda aktarr.
Nweihed "Nogales'in ilk bata temen rtbesiyle grevlendirmesine ramen ksa zaman ierisinde
daha yksek bir kurmay subayn grevlerini stlenmek zorunda kalacan"62 ileri srmektedir.
Ancak Kutlu "Osmanl Ordusuna Yzba rtbesiyle katlan Venezuelal subayn 1918 ylndan
58
British Documents on the Origins of the War 1898-1914, Vol. XI: The Outbreak of War: Foreign Office Documents
June 28th-August 4th, 1914, Document Numbers 651-677; No. 653, "Sir H. Bax-Ironside to Sir Arthur Nicolson. Private.
Sofia," July 29, 1914, London: His Majesty's Stationery Office, 1926. http://net.lib.byu.edu/estu/wwi/1914m/gooch/651677.htm (ET: 22.06.2013).
59 Utkan Kocatrk, Doumundan lmne Kadar Kaynakal Atatrk Gnl (Ankara: AKDTYK, Atatrk Aratrma
Merkezi Yay., 1999), 25, 31, 34.
60 hsan Sabri Balkaya, Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mays 1943) (Ankara: AKDTYK Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, 2005), 56-59.
61 Sofya Askeri Ataesi Mustafa Kemal'in Raporlar (Kasm 1913-Kasm 1914) (Ankara: Genelkurmay Yaynlar, 2007).
Turkish Studies
576
Hseyin Gngr AHN
sonra Binba olarak grev yaptn ifade eder ve kitab ekinde yer alan 20.11.1918 tarihli terhis
belgesinden de anlalaca zere, Binba rtbesiyle Osmanl Ordusundan ayrldn"63 kantlar.
leride detayl olarak yer verilecek iki ayr anlatda, Nogales'in Van kuatmas srasnda
1915 yl Mays aynda grt Van Hastanesinde gnll hemire olarak alan Kuzey
Amerikal Grisell M. McLaren ile Alman Martha Schwester'n "Alman subay olduunu syleyen
bir beyle bir ya da iki kez grtklerini, Venezuelal olan bu beyin bir Trk yzbas niformas
giydiini...",64 1913-1919 yllar arasnda Kuds'te spanyol Konsolosu olarak grev yapan Conde
de Ballobar'n ise "Kuds'te Nogales ile tantn ve birka kez grtn, ilk kez 18 Kasm 18
Kasm 1915'de Konsoloslukta kendisini Rafael de Nogales Mndez (Venezuela) olarak tantan bu
kiinin Trk Ordusunda grevli bir yzba..."65 olduunu ifade etmektedirler. Nogales anlarnda 1
Mays 1915 gn Van'da bu bayanlarla grtn teyit eder.66 Bu bilgilerden hareketle Nogales
Bey'in Osmanl Ordusunda Yzba olarak balad grevinde Binba rtbesiyle terhis olduu
anlalmaktadr.
Nogales Van'a gemeden nce Erzurum'da biten Anadolu yolculuu srasnda, trenle
Bilecik, Afyonkarahisar, Konya ve Ulukla'ya geer, burada bir gece konaklar, daha sonra
karayolu ile Nide, Nevehir, Kayseri, Sivas, Erzincan yolu ile devam ederek zorlu bir yolculuun
ardndan Erzurum'a ular. Hemen ertesi gn de Genel Kararghn bulunduu Hasankaleye
geerek yeni komutan olan Mahmut Kmil Paaya (1880-1922) takdim edilir. Nogales'in ilk tayin
yeri o dnemde Hasankalede bulunan III. Ordu Karargh olmu, ancak burada atma imkn
bulunmadn ileri sren gen subay, komutanlarna bavurarak Van Jandarma Tmenine naklini
istemitir. Yazar, Birinci Dnya Savann Osmanl Devleti asndan olduka nemli
dnemlerinden birini tekil eden bu gnlerin hemen banda, kendi ifadesine gre 21 Nisan 1915'de
Vana ulam, burada Ermeni isyann yaam, isyan eden otuz bin kadar Ermeniyi kuatma
altnda tutan ve Vilayetin Genel Valisi Cevdet Bey nderliinde oluturulan komuta heyetinde yer
almtr.67
1914 yl sonunda Avrupa I. Dnya savana giderken Osmanl mparatorluunun Balkan
Sava'ndan kmasnn zerinden henz bir yl, Trablusgarp Sava'nn sona ermesinden de iki yl
gemiti. Bu savalar baarszlkla sonulanm, mparatorluk eitli ynlerden byk kayplara
uramt.68 Buna ramen 1 Austos 1914'de Osmanl mparatorluu ile merkez devletleri
arasndaki imzalanan ittifak antlamasnn ardndan 2 Austos'ta Trk Hkmeti btn Trk
ordusunun seferberlik emrini verdi.69 Trk ordular iinde savata ilk temasa geen ordu, 3. Ordu
Komutanlyd. Rus ordusunun 1 Kasm gn Trk snrlarn gemesi zerine Trk harekt
alannn ilk cephesi olan Dou Cephesinde balayan savata, Kprky ve Azap muharebelerinde
gsterdii baar olumlu bir etki yaratm, Trk Bakomutanlk karargh Ruslar kesin yenilgiye
uratacak byk bir kuatma harekt hazrlklarna balamt.70
Kutlu, Trkiye'de Bir Gezgin valye, 33,

Grace H. Knapp, The Tragedy of Bitlis; Being Mainly the Narratives of Grisell M. McLaren and Myrtle O. Shane
(New York: Fleming H. Revell Company, 1919), 30-32.
65 Conde de Ballobar (Antonio de la Cierva y Lewita), Jerusalem in World War I: The Palestine Diary of a European
Diplomat, Ed. Eduardo Manzano Moreno and Roberto Mazza (London: I.B.Tauris&Co Ltd., 2010), 80-82.
66 De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 105-106.
67 Mehmet Necati Kutlu, Osmanl Hilalinin Altnda Bir Venezuelal ve Anlatlarnda Yer Alan 1915 Yl Olaylar
Hakknda Baz Deerlendirmeler, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi 46: 2 (2006): 163-179.
68 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi 1908-1918, Cilt 9 (Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1996), 373.
69 Baron Kress von Kressenstein (Von Kress), Trklerle Beraber Svey Kanalna, ev: Mazhar Besim zalpsan
(stanbul: Askeri Matbaa, 1943), 5,9.
70 Osmanl Ordu Tekilat, (Ankara: MSB Yaynlar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1999), 98.
63
64
Turkish Studies
577
Dou Cephesi
Artk Osmanl Ordusunda Nogales Bey olarak bilinen Venezuelal subayn blgeye ulat
ve ilk grev yapt yer Dou cephesi; dnem ise tarihin en ac sava sayfalarndan birinin
yaand Sarkam muharebeleri ile Ermeni isyannn sahne ald sancl bir dnemdir. Dou
cephesinde Rus kuvvetlerinin imhasn hedef alan bir taarruza karar veren Trk Bakomutan Vekili
Enver Paa (1881-1922) 14 Aralk'ta Kprky'e gelir. Taarruzun bahara ertelenmesini neren 3.
Ordu Komutan Hasan zzet Paa'y (1871-1931) grevden alarak Ordu Komutanln kendi
zerine alr. 22 Aralk 1914-15 Ocak 1915 tarihleri arasnda cereyan eden Sarkam
muharebelerinde, tamamen karla rtl ok yksek dalk ve yolsuz bir arazide k donatmndan
yoksun yaya ve atl birliklerle yaplan bu hareket sonucunda, Trk kuvvetlerinin byk bir ksm
souktan donarak ehit olur. Bu savalarda Ruslarn zayiat 32 bin, Trklerinse 60 bin kadardr.
Ruslar Trklerden 200 subay, 7000 eri esir, 20 makineli tfekle, 30 topu ganimet alr. Bylece
Dou Anadolu'nun kaplar Ruslara alm olur.71
Alman Askeri Misyonunun bakan Liman von Sanders72 anlarnda "balangta byle bir
harektn byk sakncalar zerinde dikkat ekmesine ramen Enver Paa'nn hrs ile harektn
planlandn, malup edilen ve geri ekilmek zorunda kalan, balangta yaklak 90 bin olan
ordudan resmi beyanlara gre ancak 12 bin kadarnn geri gelebildiini, dier hepsinin ehit
dtn, esir alndn, alktan ldn veya adrlar olmad iin karlar iinde
donduunu..." 73 ifade eder.
Sarkam Harektndan sonra stnlk kazanan Ruslar, 1915 ilkbaharnda btn cephede
taarruz harektna balam, Oltu-Horasan-Tahirgedii hattna kadar ilerlemilerdi. Frsat
kollamakta olan Van Ermenileri Trklerin geri ekilmelerini ganimet bilerek ayaklanmlard.74
Genelkurmay kaynaklarnda bu dnem yle izah edilmektedir:
"Van Valisi Cevdet Bey, olabilecek Ermeni olaylarna kar 3. Ordudan takviye talebinde bulunmu, 1.
Kuvve-i Seferiye Komutan ile de irtibata gemitir... 4 Mart 1915'te Ruslar Dilman'a girdi, 7 Martta koldan
taarruza geti... Van civarndaki slam kylerine Ermeni basknlarnn balamas zerine Cevdet Bey 25 Mart'ta 600
kiilik bir kuvvetle Van'a hareket etti... 15 Nisan'da atak'ta Ermeni isyan baladndan haberleme kesildi... 20
Nisan 1915'te Van'da silahl isyan balad. Ermeniler, Vana gelen yollar keserek Trk yardm kuvvetlerinin intikal
etmesini nlemeye almaktayd. Van'da arpmalar (20-21 Nisan 1915) sabaha kadar devam etti. Ermeniler,
Vanda Dyun-u Umumiye, posta ve reji binalar ile Osmanl Bankasn yakp tahrip ettiler... Seilmi 700 kadar
Ermeni'nin Van Kalesini ele geirme giriimlerine kar kalede bulunan Cevdet Bey kar koymaktadr..."75
Tortum ve Karakse ynlerinden saldrya geen Rus kuvvetleri 27 Mays 1915'te Van ve
Malazgirt'i ele geirmiler, ancak toparlanarak genel kar taarruza balayan 3. Ordu, bu ehirleri
tekrar kurtard gibi Ruslar da eski snrlarna geri ekilmek zorunda brakmtr.76 Rus-Ermeni
ibirliinde gerekletirilen isyan ve igallerin bu cephedeki Trk kuvvetleri ve yre halknn can
gvenliini ciddi surette tehdit etmeye balamas zerine Osmanl Hkmeti 27 Mays 1915
tarihinde bir kanun kararak Ermenileri Gney vilayetlerine tehcir etmek zorunda kalmtr.77
smet Grgl, On Yllk Harbin Kadrosu (1921-1922) Balkan- Birinci Dnya ve stiklal Harbi (Ankara: AKDTYK
Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1993), 101-102
72 Otto Liman von Sanders (1855-1929): Prusya Krall, Alman mparatorluu ve Osmanl mparatorluu'na subay
ve danman olarak hizmet eden Alman general. Alman Askeri Misyonunun bakan olarak 14 Aralk 1913 ylnda
lkemize gelerek be yl grev yapmtr.
73 Liman von Sanders, Trkiye'de Be Yl (stanbul: Trkiye Bankas Yaynlar, 2010), 59-62.
74 Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Sina-Filistin Cephesi, IV. Cilt 1. Ksm (Ankara: Genelkurmay Basmevi, 1979),
332.
75 Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekat, Cilt 1 (Ankara: Genelkurmay Basmevi, 1993),
582-593.
76 Osmanl Ordu Tekilat, 99.
77 Karal, 420.
71
Turkish Studies
578
Hseyin Gngr AHN
te Nogales bu dnemde tam da isyann balad gnlerde Van'a gelerek greve

balamt. Erzurum'da greve balad ilk gnlerde Ermeni meselesine dair duyduklar ilgisini
ekmiti. evreden rendii kadaryla, Byk Harp baladnda, Osmanl Meclisi'nin Erzurum
Milletvekili Garo Pasdermichan (Pastrmacyan) 3. Ordu'nun hemen hemen btn Ermeni birlik ve
subaylaryla Rus tarafna gemi, daha sonra da Ruslara birlikte Trk topraklarna girerek Trk
kylerini yakm, Mslman ahaliyi acmaszca baklamlard. Bunun zerine Osmanl yetkilileri
henz Ordudan kaamayan ve geride kalan Ermeni askerleri toplayarak onlar yol yapmnda ya da
dalk yerlerde erzak naklinde kullanmlard.78 Venezuelal kendi ifadesine gre, 19 Nisan 1915'de
ulat Van Gl'nn kuzeybat kysnda yer alan Ahlat kasabasnda bulunduu srada subaylarn
hareketli mesaisinden ve youn ifre zmlerinden frtnann kopacan anlamtr. Nogales
anlarnda Ermeni isyannn balangcn yle aktarr:
"Ertesi gn, 20 Nisan 1915 sabah El-Aghlat (Ahlat) yaknnda yol boyunca yerlerde serili paralanm
Ermeni cesetlerine tesadf ettik. Bir saat sonra gln kar yakasnda ykselen devasa duman stunlarn uzaktan
grdk. Bu duman stunlarndan Van vilayetindeki ehir ve kylerin yanmakta olduu anlalyordu. O zaman
anlamtm. Ok yaydan kmt. Ermeni ihtilali balamt.79
Karanlk basmadan az nce antik Adil Javus (Adilcevaz) kalesine ulatk... 21 Nisan'da Ermeniler kasabaya
saldrmlard... Hemen atma bindim, birka silahl grevli refakatinde ne olduunu renmeye gittim.
Saldrganlarn Ermeniler deil de Krtler ve kt niyetli ahalice desteklenen sivil yetkililer olduunu anladmda
hayrete dtm. yz ya da drt yz Hristiyan zanaatkrn haydut kalabalna kar mitsizce savunduu Ermeni
mahallesine saldryor ve yamalyorlard... Saldrganlar kaplar krarak ve bahe duvarlarndan atlayarak evlere
giriyorlar, savunmasz kurbanlarn bakladktan sonra bu talihsizlerin elerini, annelerini veya ocuklarn, cesetleri
ayak ya da kollarndan srkleyerek sokaa atmalar iin zorluyorlard. Dier hnzrlar da elbiselerini kardklar
cesetleri karga ve akallara yem olmak zere yerde brakyorlard.80
Nogalesin anlarnda aktard bu ifadelerden anlalaca zere, Ermeni isyann

aktarrken kulland cesetlerin karga ve akallara yem olmak zere yerde brakld gibi
kurgusal ve abartl ifadeler yazarn zaman zaman yer verdii yanl grlerine rnek olarak gze
arpmaktadr. Nogales kendi ifadesine gre, sokaklar kesen yaylm atee ramen, katliama son
vermesini emretmek iin bu enlii yneten kasabann Belediye Reisi'ne yaklamay baarr.
Venezuelal subay, Reisin kendisine Vilayet Valisi'nin yazl ve kesin emrini icra ettiini, bu
emrin on iki yandan byk btn erkek Ermenilerin yok edilmesi" emri olduunu sylediinde
olduka ardn ifade eder. Net bir ekilde sivil idarece verilen bu emrin icrasna asker olarak
kar koyamayacan anladn belirten gen subay, refakatindeki jandarmalar geri ektiini ve
frtnann gemesini beklediini de ekler.81 Ulusal ve uluslararas kaynaklarda yaptmz
aratrmada tespitlerimize gre, Nogalesin Belediye Reisinin sylediini iddia ettii byle bir
emir yoktur.
Nogales 22 Nisan 1915'de kale kapsnda Van Valisi Cevdet Bey tarafndan karlandn,
ertesi gn afak vakti Van kalesi ve kuatmay ynetme sorumluluunu almak zere Jandarma
Genel Kararghna gittiini anlarnda aktarmaktadr. Venezuelal subaya gre, emrindeki
birliklerde grevli asker says 10-12 bini bulmaktadr. Bu say da bir tmeninkine edeerdir.82
Nogales Van blgesinde 21 Nisan-14 Mays 1915 tarihleri arasnda grev yaptn belirtir.
Memorias'da (Hatralar) Van kuatmas srasnda 12.000 Trk askerinin, yirmi gn boyunca,
Aram Paa ve mahiyetindeki 30.000 Ermeniyi demirden bir embere benzettii bir kuatma
altnda tuttuklarn" kaydetmitir.83 Yine ayn eserinde, Van Kalesinde grevi banda iken
78
De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 66.
79
Age, 78.
80
Age, 81-82.
81 Age, 82.
82
Age, 94-95.
83
De Nogales Mndez, Memorias, Tomo II, 103.
Turkish Studies
579
duygularn ve yaad elikiyi yle ifade eder: "te burada ben, bir gvura, pis bir Hristiyan
kpee dnm Venezuelal gerilla, 12 bin Trk askerinin banda, elikten kuatmay
sklatryor, atalarnn bakentindeki 35 bin Ermeni gerillaya kar savayordum."84
Gen subayn Van kuatmas srasnda Van'a gelerek greve balad, daha nce de
belirtildii zere, Vali Cevdet Bey'in 22/23 Nisan 1915 tarihli ifreli telgrafyla teyit edilmiti. Bu
telgrafta Cevdet Bey, Nogales'in Van kalesine gelerek yannda altn ve birka gn de bu
asilerle uramak zere Van'da kalacan bildirmekte, grevi konusunda detayl bilgi
vermemektedir. Venezuelal'nn Dou cephesinde altn gsteren tek belge de bu ifreli
telgraftr. Nogales'in grevi ve emrindeki kuvvet saysn deerlendirmek iin incelenen resmi
kaynaklarda, Van blgesindeki durum yle aklanmaktadr:
"Ermeni isyanclarn ou asker kaa olduundan dzenli hareket yapmaktadrlar. Mevcutlar 2000den
fazla olan85 Vandaki Ermeni isyanclarn says Van dndan gelenlerle artmaktadr. Vandaki Trk kuvvetleri 2300
kadar olup Dir ve civarndan toplanan 1200 kadar airet piyade ve svarisi Vana gnderilmitir. Ermeniler tarafndan
kapatlan yollar aarak 23 Nisan 1915te Vana varabileceklerdir... Van'daki arpmalar devam etmektedir. Van
Seyyar Jandarma Tmen Komutan Van'a tekrar kuvvet gnderme zorunda kalm, 24 Nisan'da Kotur mfrezesi 700,
Dir mfrezesi 1000 kii kalmtr... Ruslar 26 Nisan'da Kotur'u igal etti... 1. Kuvve-i Seferiye Komutan 1 Mays
1915'de Muganck mevziinde Ruslara taarruz balatsa da, hkim konumda olan Ruslarn atei ile 2 Mays'ta orgel
mevziine ekildi... 271 subay ve 13.515 erden oluan 1. Kuvve-i Seferiye Komutanl 1 Mays muharebesinde 453
ehit vermiti, 1200 yaral, 370 kayp vard."86
Nogales Bey, Memorias (Hatralar) adl eserinde Ermenilerin saysn birka sayfa ara ile
hem 30 bin, hem de 35 bin olarak vermektedir. Yukarda resmi kaynaklarda bahsi geen ve Van'a
yardm iin gnderilen 1. Kuvve-i Seferiye Komutan Halil (Kut) Bey (1882-1957) anlarnda
"Dou cephesinde Ruslarla savarken ran'a ilerlediklerini, ilk saldrlarnn Ruslar tarafndan
krldn, yeniden taarruza gemek ve keif yapmak iin Dilman gneyindeki srtlar tahkim
ederek yerletiklerini, bu arada Bakomutanlktan aldklar emirle 3. Ordu emrine girmelerinin
gerektiini... dmanla temas keserek geri ekilie baladklarn... sarp ve dalk arazide bir tek
kprnn bile bulunmad nehirleri gemenin ve emrindeki 12 bin askeri 12-13 gn durmadan
hareket halinde tutmann kolay bir i olmadn," 87 ifade etmektedir.
zellikle d dnyada yazar hakknda yer alan eserlerde Venezuelal subayn General
Nogales olarak tannmasnda da nemli etken olan 12 bin Trk askerine komuta ettii ifadesi
kanmca abartldr. Bu say yukarda akland zere, kendisinin bal olduu 1. Seferi Kuvvetler
Komutanlnn 271 subay ve 13.515 erden oluan tm kuvvetine yakn bir saydr ve komuta
kademesinde nice subaylar vardr. Resmi kaynaklarda ve Genelkurmay Bakanl ATASE
arivlerinin tasnif edilen blmlerinde bu satrlarn yazar tarafndan yaplan aratrma ve
incelemelerde; grev yapt cephelerde anlarnda bahsettii subaylarn kaytlar bulunmasna
ramen Nogales'in adna rastlanmamtr. Bu durumu alt birliklerde mstakil bir komuta
grevi almam olabilecei eklinde deerlendirmek olas grlmektedir.
Venezuelal subayn cephede grev yaparken tant ve emri altnda alt Cevdet Bey,
Halil (Kut) Bey, Binba Kprl Kasm Bey, yabanc misyonerler gibi kiiler ve blgede cereyan
eden muharebelerle ilgili bilgilerin bir ksm resmi kaynaklardan da anlalaca zere gerei
yanstmasna ramen tarihi olaylara dair baz eliki ve tutarszlklar da gze arpmaktadr.
Nogales'in Van Jandarma Tmen Komutanl emrinde iken tmen komutanlar olduunu belirttii
84
Age, 100.
ATASE Arivi; No:4/3671, Kls.2950, H-13, F.1-106, H-13, F.1-109 (Aktaran: Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi
Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekat, Cilt 1 (Ankara: Genelkurmay Basmevi, 1993), 592.
86 Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekat, Cilt 1, 592-597.
87 Taylan Sorgun, ttihak ve Terakki'den Cumhuriyete: Halil Paa, Bitmeyen Sava (stanbul: Kum Saati Yaynlar,
2003), 97.
85
Turkish Studies
580
Hseyin Gngr AHN
Binba Kprl Kiasim Bey, Albay Halil (Kut) Bey'in anlarnda da gemektedir. Halil Bey "...
stanbul Merkez Komutan olarak yeni greve baladnda yardmcs olan Binba Kprl
Kazm Bey'i (Kazm zalp) srar zerine Van Jandarma Alay Komutanlna gnderdiini"88 ifade
etmektedir.
Yine ayn eserde Halil Bey'in u szleri de yer almaktadr. "Bir mddet sonra da ran
cephesinde Ruslarla savarken bir hayli zayf dm bulunan seyyar jandarma frkasn 36. Frka
ile birletirerek yeni bir kuvvet tekil ettim ve bu kuvvetin bana Kprll Kazm Bey'i tayin
ettim (General Kazm zalp)"89 Dolaysyla Nogales'in "Binba Kprl-Kiasim Bey"90 olarak
bahsettii ve vgyle sz ettii subay Yarbay Kazm zalp'tir (1882-1968) ve o tarihte resmi
kaytlarda Van Seyyar Jandarma Tmen Komutan olarak grevlidir.91
"Cuatro Anos Bajo La Luna" adl eserin ngilizce versiyonundan Trke'ye evirilen
"Osmanl Ordusunda Drt Yl" adl eserde "Kiasim Bey", "Kasm Bey"92 olarak bahsedilmektedir.
Yarbay Kazm (zalp) Nisan 1915-16 ubat 1916 tarihleri arasnda Dou Cephesinde TortumAzap-Erzurum Muharebeleri srasnda Van Seyyar Jandarma Tmeni Komutan idi. 26 Haziran
1915'de sz konusu Tmen lavedildiinden Yarbay Kazm 36. Tmen Komutanlna
atanmtr.93
Van Seyyar Jandarma Tmeni 29 Nisan 1915 tarihinde, btn birlikleri ile Rumiye'de
bulunan 1. Kuvve-i Seferiye'nin emrine girmitir.94 " Cuatro Aos Bajo la Media Luna (Hilal
Altnda Drt Yl)" adl eserinde Nogales, 12 Haziran 1915'de Dou cephesinden ayrln
anlatrken u ifadeyi kullanr: "Nihayet dorudan emirleri ile olmasa da en azndan Seferi
Kuvvetler Komutanmz Albay Halil Bey'in onayyla Hristiyanlarn son derece haksz
katliamndan irenmi olarak Van Jandarma Komutanlnn Kurmay Bakanlk vekillii
grevimden istifam talep ettim."95
Blgede yaananlarn tanklarndan biri olan Nogales'in Van'daki bir aylk grevi srasnda
blgedeki siyasi ve sava durumu ile Ermeniler hakknda yazdklar yllar sonra dnya
kamuoyunda yanklarn bulmutur. Bu meseleye dair tartmalar hala devam etmektedir Yazarn
anlatlarnda Van isyan srasnda yaadklarn aktarrken, bir yandan Ermenilerin Ruslarn safna
geerek masum Trklere uygulad zalimane iddete yer verilirken, dier yandan Trklerin
Ermenilere uyguladklar iddia edilen iddet olaylar da youn bir ekilde dile getirilmektedir.
Yazar anlatlarnda bir denge gzetmek istemise de bunu baard sylenemez. Yazarn "Hilal
Altnda Drt Yl" adl eserinin spanyolca, Almanca ve ngilizce basklarnda grlen baz
farkllklar, Venezuelalnn her iki toplum tarafndan olumlu alglanma endiesi tadna iaret
etmektedir. rnein yazar hayatta iken yaynlanan eserin 1925 tarihli Almanca versiyonu 96 255
sahifeden ibarettir ve 65 resim bulunmaktadr. Oysa 1926 tarihli ngilizce versiyonu 97 455 sahifedir
ve 29 resim bulunmaktadr. Bu farkllklar yazarn hakkndaki baz alglar olumluya dntrme
amal olsa gerek.
Nweihed, "Nogales'in hikyesinin bu evreler dnda, tek bir gzlemcinin, tarafsz, nesnel
ve bilimsel tartmaya ak tankl olarak deerlendirildiini, bu greli deerin tesinde bir anlam
88
Age, 94.
Age, 104.
90 De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 115, 159.
91 Grgl, 113.
92 De Nogales Mndez, Osmanl Ordusunda Drt Yl, 125.
93 Grgl, 113-114.
94 Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekat Cilt 1, 590.
95 De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 132.
96 Rafael de Nogales, Vier Jahre Unter dem Halbmond (Berlin: Berlag von Reimar Robbing, 1925).
97
De Nogales, Four Years Beneath the Crescent, 1926.
89
Turkish Studies
581
atfedilmediini" 98 ileri srer. Nogales'in Trkiye'de "Hilal Altnda Drt Yl" adl eseriyle ilgili ilk
alma, Dou cephesinde o tarihte 3. Ordu Karargh Kurmay 99 olarak grev yapan Kaymakam
Hakk'dr.100 Sz konusu eserin Van ve Ermeni meselesine dair ksmn, 1925'te yaynlanan
Almanca versiyonundan101 Trkeye evirerek "Hilal Altnda Drt Sene ve Buna Ait Bir Cevap"
adl kitabnda yer veren Kaymakam Hakk, "Nogales gibi gemii ve soyu kark kimselerin
memleketin ve Ordunun en mahrem ke ve bucana ve en teferruatl ilerine kartrlmasnn
douraca mahzurlara"102 vurgu yapmak amacyla gvenilmez bulduu bu gnll subay sert bir
dille eletirmektedir.
Kaymakam Hakk, Nogales'in "Trkiye hkmetinin ekmei ve nimetiyle drt sene
yaad ve Trk milletinden grd insanca muameleyi itiraf etmesine ramen, Hristiyanlk
hissiyatna malup olarak kitaplarnda geree uymayan mtalaa ve fikirleri ilediini" sylerken
eletirdii bu hususlar blmde deerlendirmektedir: "Ordunun sevk ve idaresi, Krtler ve
Ermeniler hakknda etnorafik bilgi, Ermeni tehciri ve Ermenilere layk grlen zulm ve
hakszlk." 103
Gney Cephesi
Kendi ifadesine gre Nogales sava, cesetleri, ykm, zulm ve benzer trajedileri
grmekten yorulmutur. Halep'e askeri grevinden ayrlmak zere gitmektedir. Halep'te Bahriye
Nazr, 4. Ordu Komutan, Suriye ve Filistin Genel Valisi Cemal Paa tarafndan kabul edilmi,
Halep Valisi sal dzelinceye kadar Halep'te kalmasna izin vermitir. Enver Paa terhis isteine
cevap verdii telgrafta, yeni bir greve atanmadan nce dinlenmesini salk vermitir. Yeni grevi
Adana'ya yakn Mamure istasyonunda irtibat subay olarak bir menzil grevi olmutur. Nogales
birbirine balanmam iki demiryolu arasnda karayolu ile tamaclk ii olan yeni grevi kabul
etmi, hrszlk ve dolandrcl engellemek amacyla kat nlemler almtr. Sal tekrar
bozulunca ksa sreli izin kullanm bir yk treniyle Suriye'ye gemi am, Hama ve Humus' u
daha sonra da Beyrut' u ziyaret etmi ve 20 Kasm 1915'de Kuds' e varmtr.104
Nogales Kuds ziyaretine devam ederken 1915 Aralk ay balarnda General von
Kress'ten, Mareal von der Goltz Paa'nn emirlerine binaen acilen Badat'a gitmesini emreden bir
telgraf aldn yine anlarnda ifade etmektedir. Yazar bunun zerine am ve Halep yoluyla
Musul'a varm, daha sonra beraberindekilerle Dicle zerinden bir salla Badat'a yol almlardr.
Gen subay Von der Goltz'a baldr, onun tarafndan Mahmut Fazl Paa'nn komuta ettii svari
blne atanm, burada Irak'n merkezine yakn Felahiye cephesine gnderilen kuvvete katlm,
daha sonra da Frat zerindeki El-Aziz kampnda grevlendirilmitir. Halil Bey ile aralarndaki
gr ayrlklar nedeniyle Von der Goltz'tan istei dorultusunda Osmanl Ordusundan resmen
ayrldn belirten Venezuelal subay, stanbul'a gitmek zere Samarra trenine binmitir. Ancak
Nogalesin anlarnda Genelkurmay Nogales'in ayrlmasn istemedii, Von Bronsart Paa'nn
Nogales iin ayarlad grme neticesinde Enver Paa onu ayrlmamas konusunda ikna ettii
bilgileri yer almaktadr.
Nweihed, The World of Venezuelan Nogales Bey/ Venezuelal Nogales Beyin Dnyas, 93.
Grgl, 112.
100 Kaymakam Hakk (smail Hakk Akouz- 1903-1978); Ermeni isyan srasnda dou cephesinde grev yapm,
Orgeneral rtbesine kadar ykselmi, 1950 ylnda emekli olmutur. Atatrk'n 24 Mays 1938 gn Adana'y ziyareti
srasnda Tmen Komutanyd.
101
De Nogales, Vier Jahre Unter dem Halbmond, 1925.
102
Kaymakam Hakk, Hilal Altnda Drt Sene ve Buna Ait Bir Cevap (stanbul: Askeri Matbaa, 1931), 2.
103 Age, 57.
98
99
Turkish Studies
582
Hseyin Gngr AHN
Yl 1916 yldr. Kendi ifadesine gre, Nogales'in grevlendirilecei yer Filistin ve rdn
Irmann dou kysdr. Cemal Paa'nn komuta ettii 4. Orduya Ramle'nin askeri yneticisi
olarak atanan Nogales'in grevi znde idari bir grevdir. Bu grevden sonra Kuds'teki Kamu
Gvenlii ve Mfettilii, Beytullahim'deki Onikinci Piyade Alay Komutan Binba Kiehl'in
kamu salnn korunmas gibi idari ilerde yardmcln yapm, antik Galaad'taki en byk
Mslman Hristiyan kasabas olan Es-Salt Garnizonunun komutasn stlenmi, 1917 yl
balarnda Gazze'yi glendirmek zere Gney cephesine gnderilmi, burada Gazze ve Sina'da
grev almtr. 1. ve 2. Gazze savalarnda olduka yararllk gsterdiini ifade eden Nogalese,
kendi ifadesine gre 3. Gazze savanda Mntka Komutan ve Msr Sina Valisi grevleri verilmi,
bu savan ngilizlerin lehinde devam etmesi zerine rdn'de bulunan Bir-sseba'ya (Birssebi)
dnmesi emrini almtr. Buradan izinli olarak stanbul'da bir sre geiren Nogales Diyarbakr,
Mu ve Palu arasnda srdrd kinci Ordu Svari Mfettiliinin ardndan Suriye ve Filistin'e
giderek arkadalarn grme imkn bulmu, Aralk 1917'de ngilizlerin Kuds'e girerek 3. Gazze
Savan kazandn bu askeri ziyaretinde renmitir.105
Gen subayn Osmanl Ordusu'nda en uzun sreli grev yapt cephe Sina-Filistin
cephesidir. zellikle I. Dnya Sava'nn dnm noktalarndan olan Gazze muharebelerinden etkin
rol bulunan 3. Svari Tmenindeki grevi srasnda yaad olaylar, belgesel tadnda detayl
anlatmaktadr. Bu anlatlarn resmi kaynaklarla yaplan mukayesesinde, yazdklarnn byk
ksmnn tarihi gerekliklere paralel olduu anlalmaktadr.
1913-1919 yllar arasnda Kuds'te spanyol Konsolosu olarak grev yapan ve soylu bir
aileden geldii iin Conde de Ballobar olarak tannan Antonio de la Cierva y Lewita'nn (18851971) lmnden sonra baslan gnlnde spanyol Konsolosu, Nogales ile tantn ve olduka
ilgin bulduu bu ahsn kendisini hayrete drdn ifade eder. Bu gnlkte yer alan
Venezuelal subayla ilgili bilgiler olduka ilgintir:
"18 Kasm 1915; Dn leden sonra Konsoloslua kendisini Rafael de Nogales Mndez(Venezuela) olarak
tantan bir adam geldi, spanyol kkenli bir Yahudi olabilecei dncesiyle onunla grtmde, bu kiinin Trk
Ordusunda grevli bir yzba, spanyol Gnll Seyyar Birliinin eski bir subay ve Trkiye'deki Alman askeri
misyonunun bir yesi olduunu duymak beni olduka artt. Venezuelal Kafkasya'dan gelen birine hi
benzemiyordu. Tm belirtiler onun fatihlerin ve maceraperestlerin saygn bir mirass olduunu gsteriyordu. Hele
Trklerin Van blgesinde ok sayda Ermeni'yi ldrdn sylediinde hayretim azalmad. Nogales orada Kazm
Paa'nn komutasnda kurmay bakanyd ve operasyonlarda grev yapan yegne Avrupal idi. Kendisinin Barselona
Vanguard ve birok Amerikan gazetesinin muhabiri olduunu sylyor. Onu tekrar grmeyi ve onun Trk
Ordusundaki roln de kullanarak kendi hesabma hikyesini daha uzun dinlemeyi planlyorum."
"24 Kasm 1915; ki gn nce byk Nogales ile birlikte le yemei yedik. Bana Cemal Paa'nn ar sert
(bundan eminim) olduunu ve Enver Paa ile arasnn iyi olmadn syledi. te bu nedenle ihtimal az olsa da,
Enver Paann Almanclna karn Fransz lehine dnerek bizi artacandan korkuyoruz. Verdii bilgiler ok
tehlikeli olabileceinden bu konuda konumaya devam etmedi."
"... Nogales'e gre Ermeniler mavzer tabancalarla, bombalarla ve iyi tfeklerle silahlanyorlar, silahl bir
millet oluturuyorlar. Yamalamak ve yakmak her gn olaan eyler. Geride hemen hemen hi bir salam ev
kalmad, zira Ermeniler Krtlerin mal ve mlklerini ve daha nce Ermenilere ait olanlar yaktlar. (...) "
"9 Aralk 1915; ... Dnden nceki gn Nogales Bey bal olduu Alman General Von der Goltz Paa
tarafndan arld iin Badat'a gitti. Orada durum, gazetelerde sylenenler deerlendirildiinde ve am, olduka
vahim olmal; (doal olarak, ngilizlerin yenildiini sylyorlar.) " 106
Conde de Ballobar'n hatrat I. Dnya Sava'nda Sina-Filistin cephesi, Kuds ve

evresinde yaananlara dair nemli bir tarihi belge niteliindedir. Nogales'in 1998 Kba Sava'nda
spanyol Ordusunun bir subay olarak kendisine layk grlen madalyalar hakknda 4 Ekim 1916
105
106
Age, 107-125.
Conde de Ballobar (Antonio de la Cierva y Lewita), 80-82.
Turkish Studies
583
tarihli bir mektupla spanyol makamlarna bavurduu ve bu belgelerin Kutlu tarafndan

yaymland yukarda belirtilmiti. Venezuelalnn bu bavuruyu gnderdii tarih ile spanyol
Konsolosu'yla grme tarihlerinin birbirine yakn olmas bu bavurunun Kuds'teki spanyol
Konsolosluu araclyla yapldn iaret etmektedir.
Nogalesin Van Hastanesinde gnll hemire olarak alan Kuzey Amerikal Grisell M.
McLaren ve Alman Martha Schwester ile 1 Mays 1915 tarihinde grtklerine dair anlatsna107
yukarda yer verilmiti. Grace H. Knapp, Van kuatmas srasnda Vali Cevdet Beyin ricas
zerine Van Hastanesinde gnll hemire olarak alan Grisell M. McLaren'in anlarna
dayand kitabnda; "Van Kuatmasnn 20 Nisan 1915 gn sabahn erken saatlerinde baladn,
her ynden gelen tfek atrt sesleri ile eski ehirdeki Kaleden ehir surlar ierisindeki evlere
doru atelenen top gmbrtlerini duyduklarn" ifade ederken gnll hemirelerden McLaren,
Nogales ile grmelerini yle anlatr:
" Van kuatmas srasnda bir Alman subay olduunu syleyen bir beyle bir ya da iki kez grtk.
Hatrladm kadaryla, bir Trk yzbas niformas giyiyordu. Bize Venezuelal olduunu, Alaska'da
bulunduunu, Bat ovalarmzda kovboy olduunu sylemiti. Ayrca Almanya'da okula gittiini, Alman ordusunda
bir grevi olduunu ileri srmt. Bir gn Hemire Martha'ya bir not gnderdi, Martha notu alr almaz, " Bu ii
zdm, o bir Alman subay deil, hibir Alman ordumuzda grevli olduunu bu ekilde yazmaz", dedi. Bize
syledii kadaryla, ehir surlarna bombardman kendisinin ynettiini, ancak bunun ok baarl bir alma
olmadn renmitik. Top gllelerinin evlerin kaln amur duvarlarna onlar ykmadan saplandn da eklemiti.
Trkler iin yaptklar muazzamd.
Bize ellerinde patlayc tayan adamlarn azlarnda sigara ile nasl gittiklerini anlattnda kendimizi
glmekten alkoyamadk. Kendi glle ya da mhimmatlar ile havaya uan insanlarn paralanm cesetleri, olaan
askerlerin tamakla grevli olduklar maddelerin doasn tam olarak anlamadklarnn kantyd adeta. Yzba
Nogales, kendisini bu ekilde tantmt, tesadfen paral asker olmutu. Trklere Ermenileri yok etmek iin yardm
ise, ona gre deiik bir tecrbe idi. Odada byk bir ayna vard. Her grme sonunda yzba el skarak ve
ban eerek veda ediyordu. Sonra doruluyor, gerek bir Alman tarzyla topuklarn birbirine vuruyor, aynadaki
grntsn selamlyor, dnyor ve tekrar ba selam ile ayrlyordu ." 108
Osmanl Ordusu'nda Son Gnler ve Dn

Nogales anlarnda, 1918 yl bahar aylarnda stanbul'a dndn, iznini uzatp
Anadolu'yu gezdiini, Ankara, Afyon ve Eskiehir zerinden zmir'i ziyaret ettiini aktarr.
stanbul'a dnnde, st dzey Kurmaylk kursuna, Havaclk Akademisinde resmi gzlemci
kursuna ve topu kursuna katlmaya frsat bulmu, 1 Temmuz 1918'de Dolmabahe Saray Muhafz
Alaynn 1. Mzrakl Svari Alayna eitmen ve komutan vekili olarak atanmtr. Harbiye
Nezaretinin Nogales'in Almanya'da birka ay geirmesine izin vermesi zerine 15 Eyll'de Berlin'e
yerlemi, ancak Osmanl Hkmetinin son gnlerini yaadn bildiinden 31 Ekim'de stanbul'a
dnm, gelimeleri burada izlemitir. Osmanl Ordusundan terhis belgesinin tarihi 20/11/34'tr
(20 Kasm 1918). Kendi ifadesine gre onursal kurmay yarbay rtbesine terfi ettirilen Nogales'e
sekiz deiik madalya verilmitir. Bunlardan alts Osmanl, biri Alman ve biri de ran'l bir prensin
hayatn kurtard iin ran madalyasdr.109 Bavurulan askeri ariv ve kurumlarda yaplan
incelemede madalyalara dair herhangi bir kayda ulalamamtr.
1919 yl Nisan aynda vatanna gitmek zere spanya'ya giden bir gemi ile yola kan
maceraperestin ilk amac Osmanl Ordusunda geirdii drt yln hikyesini yazmaktr. General
Gomez Venezuela'da hala sk rejimine devam etmektedir ve vatanna dnebilmesi mmkn
grlmemektedir. Nogales Osmanl hikyesini yazmak iin ocukluunun doal evresini andran
Kolombiya-Venezuela snrnn Kolombiya tarafnda dalk ve uzak bir kasaba olan Gramalote'ye
De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 105-106.
Grace H. Knapp, The Tragedy of Bitlis; Being Mainly the Narratives of Grisell M. McLaren and Myrtle O. Shane
(New York: Fleming H. Revell Company, 1919), 30-32.
107
108
Turkish Studies
584
Hseyin Gngr AHN
yerlemitir. El yazs ile yazd eserini yaynlatmak iin ajanlar tarafndan izlendiini dnerek
heyecan dolu bir servenin ardndan La Editora Internacional adl yaynevinin Madrid ve Buenos
Aires'in yan sra bir brosunun bulunduu Berlin'e ulatrmay baarmtr. Bu yolculuu srasnda
New York'a gidebilmi, 25 ubat 1923'de "Venezuela'nn Nogales Bey'i" bal altnda Osmanl
ordusu niformas giyerken ekilmi bir fotoraf ve T. R. Ybarra ile mlakat110 New York
Times'da yaynlanmtr. 33 blm, 286 sk dizinli sayfa ve birok fotoraftan oluan " Cuatro
Aos Bajo la Media Luna (Hilal Altnda Drt Yl)"111 adl kitap 1924 ylnda yaynlandnda
Venezuela'da Gomez hkmetince yasaklanmtr. Kitabn Almanca evirisi 1925'de, spanyolca
aslndan ngilizce evirisi ise 1926'da Muna Lee'nin evirisiyle New York Yaynevi tarafndan
yaynlanm, spanyolca olan asl Venezuela'da 1936'da Nogales'in gzetiminde ve 1991'de olmak
zere iki kez baslmtr.112
Sava Muhabiri ve Yazar Nogales
Nogales 1927 ylnn Mart ay sonlarnda zellikle Nikaragua'da olmak zere Orta
Amerika'da olanlarla ilgilenmeye balamtr. Bu kez Nikaragua'y kydan kyya bir sava
muhabiri olarak dolaacak, sava izleyecek ve izlediklerini aktaracaktr. Venezuelal, Amerikan
muz irketleriyle birlikte hareket eden ve kendi vatandalarna kt muamelede bulunan Nikaragua
hkmetinin polis ve milislerinin bu muamelede Amerikan glerinden daha fazla sorumlu
olduklarn iddia etmektedir. Hkmet kart Merutiyet glerinin lideri Nikaragual asi subay
Augusto Cesar Sandino (1895-1934) ile tanan Nogales ondan vgyle sz eder, sylentilere gre
Nogales Sandino'nun akl hocasdr. Venezuela'l 19 Temmuz 1927'de New York Times'a
"Nikaragua zerine bir kitap yazmay planladn, Nikaragua'nn Sandino ve adamlarna sahip
olduu srece elli bin Amerikan askerinin bile onu yenemeyeceini" aklamtr. "The Looting of
Nicaragua (Nikaragua'nn Yamalanmas)" adl kitab 1928 ubatnda sata sunulduunda bir ok
etkisi yaratmtr. Kitapta asi General Sandino'nun 1926-1928 tarihleri arasnda anti-Amerikan
mcadelesine yer verilmekte, ABD Hava Kuvvetlerinin Chinandega'y bombalamasna ve
Nogales'in dolar diplomasisi adn verdii olgunun zararlarna dikkat ekilmektedir.113 Kitap
Nogales'i 1930'lu yllarn banda tanm olan air, gazeteci ve tercman Ana Mercedes Perez
tarafndan spanyolcaya evrilmi, "Saqeo de Nikaragua (Nikaragua'nn Yamalanmas)" adyla
yaynlanan metin 1975 ve 1981'de iki bask yapmtr.114
Nogales 1928 ylndan sonra bir yazar ve konumac olarak zamannn ounu Londra,
Paris ve New York'ta geirmi, Ren blgesinden San Francisco' ya uzanan bir izgide seyahat
etmi, 1934 ylnn sonlarna doru Kaliforniya'ya tanmtr. Basnda kan baz yazlarnda bir
Latin Amerika Milletleri Cemiyeti oluturma fikri zerinde durmakta, hayatn gezgin bir srgn
olarak geirmitir. Dman olan Venezuela Bakan Gomez'in 1935 ylnn sonlarnda lmesi
zerine 1936 yl balarnda lkesine dnen Nogales'in yaam artk sona ermek zeredir. Bu son
dneminde bir aydn, yazar ve konumac olarak yaamtr. 115
1932'de baslan "Memoirs of A Soldier of Fortune (Gnll Bir Askerin Hatralar)" adl
kitab, Amerika Birleik Devletleri ve ngiltere'de iki bask yapmtr. "Memorias (Hatralar)"
kitab spanyolca konuulan lkelerde uzun yllar sonra baslabilmi, Ana Mercedes Perez 1960'da
kitab orijinaline yakn bir ekilde ngilizceden spanyolcaya evirmi, kitabn iki blm
Venezuela' da kan Elite dergisinde 1961 ylnda yaynlanm, kitap halinde basm ise ancak 1974
T. R. Ybarra, "Nogales Bey of Venezuela", The New York Times Magazine, 25 ubat 1923, SM10.
De Nogales Mndez, Rafael. Cuatro Aos Bajo la Media Luna, Buenos Aires: Editora Internacional, 1924.
113 Age, 147-149.
114 Age, 150.
115 Age, 156-168.
110
111
Turkish Studies
585
ylnda gereklemitir. 1991 basmna Mercedes, Nogales'in ok detayl bir biyografisini ieren
nsz eklemitir.
Yazarn drdnc ve son kitab "Silk Hat and Spurs (pek apka ve Mahmuzlar)" genel
olarak genlik anlarna yer verirken macera okuruna hitap eden bir slupla kaleme alnmtr.
Nogales'in mirasla elde ettii servetiyle Avrupa'da elence ve macera aray, Paris'te Montalvo
markiziyle yaad dello, svire'de bir rehberle donma tehlikesi atlatmas gibi saysz maceras
yer alr eserde.116
Bu eserin nsznn I. Dnya Sava'nda Filistin cephesinde ngiliz Kuvvetlerinin
komutan olan Mareal Edmond Allenby (1861-1936) tarafndan yazlmas son derece ilgintir.
Allenby 1917 ylnda Osmanl-Alman birliklerini yenerek Kuds, am ve Halep'i alarak savan
seyrini deitirmiti. 1934 ylnda Allenby'n bu nsz ve Nogales birlikte Avustralya gazetelerine
de haber olurlar. Haberde Venezuelal yazarn yeni eseri tantlrken, Halep'e nakledilmekte olan
ngiliz esir subaylara yardmna da vurgu yaplmaktadr.117 Mareal 2 Eyll 1933'de yazd
nsznde Nogales'i "cesur bir dman, u an gvenilir bir dost" olarak tanmlarken "hayat keyifli
bir macera olarak gren yazarn, kaderiyle cesurca kumar oynadn ve kazandn" yazar ve u
dilekle noktay koyar, "...ansn hep yaver gitsin!" 118
Nweihed Nogales'in "Zobeida: La Perla de Oriente (Dounun ncisi) adl bir oryantal
roman yazdn ileri srmekte, ancak bu roman ne zaman ve nerede yazdnn bilinmediini
ifade etmektedir. Nogales 1936'da Caracas'a son dnnde Elite dergisinin rnek olarak bir blm
yaynlamasna izin vermitir. Blmden anlaldna gre romann rdn'deki antik Petra
kentinde bulunan Nebati antlar evresinde getii anlalmaktadr. Bu romann el yazmalar
Nogales'in lmnden sonra kaybolmutur.119
Nogales lkesine dndnde altm yana basmak zeredir, kendisi gibi pek ok srgn
General Lopez Contreras hkmetine katlarak yaamlarna yeni bir yn vermek istemektedir.
Nogales ailesinin mlklerine el konulduu veya satld iin be paraszdr. Bakan Contreras ile
ibirlii yapmak istemekte; ordu, iletiim, d politika, petrol endstrisi, bir Latin Amerika
Milletleri Cemiyeti oluturma ve Venezuela Ulusal Muhafzlar isimli askeri bir birliin kuruluu
konularnda arda bulunmaktadr. Bu aklamalarnn bakann ona nemli bir makam vermesine
yeteceini dnse de istedii gibi olmaz. Paraguana yarmadasnn ucunda bulunan ve Amerika
Birleik Devletlerine ham petrol tayan tankerlerin yklendii bir petrol terminalinde Gmrk
Mdr olarak grevlendirilir. 1936 yl Mays ve Kasm aylar arasnda bulunduu ksa sreli bu
grevden istifa ederek Caracas'a dner.120
Yaamnn Son Gnleri
1937 yl balarnda Nogales Devlet Bakanyla tantrlm, farkl lkelerin ulusal
gvenlik tekilatlarn aratrma ve karlatrma grevine getirilmitir. Bu aratrma neticesinde
Venezuela'da uygulanmas uygun grlecek bir gvenlik sistemine geilecektir. Bu grevi
kapsamnda Panama, Kba, Amerika Birleik Devletleri ve Avrupa'da aratrma yapacaktr. Ancak
Panama'da boaz iltihabna yakalanarak aniden hastaneye kaldrlm, 10 Temmuz 1937'de vefat
Lino Novas Calvo, "Rafael de Nogales Mendez", Madrid: Revista de Occidente, No: 130, inde: Nogales Mendez:
Visto Por Propios y Extranos (Caracas: Fundacion General de Nogales Mendez, 2003), 54-61.
117
"De
Nogales," The
Sydney
Morning
Herald
(NSW:
1842-1954)
13
Jan
1934:
15.
http://trove.nla.gov.au/ndp/del/article/17039933 (ET:14.07.2013).
118 Edmond Allenby, "Preface (nsz) to Silk Hat and Spurs by Rafael de Nogales Mndez, London: Wright & Brown,
1934. inde: Nogales Mendez: Visto Por Propios y Extranos, Caracas: Fundacion General de Nogales Mendez, 2003,
s.52.
120 Age, 168-169.
116
Turkish Studies
586
Hseyin Gngr AHN
etmitir. Venezuela'nn Panama Bykeliliince yerine getirilen ilemler neticesinde naa gemi
ile gnderildii Venezuela'ya 24 Temmuz 1937'de ulamasna ramen ailesine ve hkmete haber
verilmediinden ancak bir hafta sonra bir gazetecinin bu olay haber yapmas ile vefat lkede
renilmitir. 2 Austos 1937'de bir arkadann aile mezarlna defnedilmi, 1975 ylnda buradan
karlarak Venezuela Ordusunun askeri ant mezarna defnedilmitir.121
Prez, bylesine mehur ve deerli bir ahsiyetin vefatnda dt bu hazin durumu
eletirirken, Panama'da kald otel odasnda bulunan ahsi eyalarnn lkesi iin kendini feda
eden bu romantik Don Kiot'un sefaletini yansttna dikkat ekmitir: "bir byk, bir kk valiz,
iinde dikkat ekici tek eyann bir melon apka olduu eski elbise antas (hur), Alaska'daki
madencilik gnlerinden kalma bir altn saat, silahnn yerini alan eski bir daktilo, cesedinin tahniti
ve cenaze masraflar iin kullanlan New York Chase National Bank tarafndan dzenlenen 1615
dolarlk bir ek."122
Sonu Yerine
Grld gibi varlk iinde yzmesine ramen bir dnya vatanda ve bir gezgin valye
olarak ideallerinin peinde kotuunu ileri sren maceraperest, bir bakma 20. yzyln Don
Kiot'udur. Gerek yaamnda gerekse lmnde vatannda hak ettii ekilde deerlendirilmemitir.
Bu gizemli ahsiyetin eserlerindeki anlatlarda askerlik bilgisi ile birlikte edebi ve kltrel
birikiminin de etkisiyle grev yapt ve gezdii blgelerin tarihi, toplumu, kltr ve arkeolojik
kalntlar zerine yazdklaryla okura macera, belgesel ve roman tadnda izler brakmakta, heyecan
vermektedir. Eserlerinde gereklikler olduu kadar tutarsz ve elikili ifadelerin yer almas, iinde
bulunduu ruh hali ve eksik bilgiden kaynaklanabilir. Yukarda baz anlatlarda iletildii zere
grt yabanclara Ermeni olaylarn anlatmas bir Hristiyan olarak ikilem ierisinde olduu ve
vicdanen rahatsz olduu izlenimi uyandrmaktadr.
Allenby'n szleriyle "kaderiyle cesurca kumar oynayp kazanan" bir gezgin valye ve bir
maceraperest grnmnn altnda farkl bir Nogales vard. Yaam boyunca vatan sevgisi,
vatanna duyduu zlem ve zgrlk tutkusuyla srgnde yaad. Bir ailesi olmad ve o yllarda
diktatrlerce ynetilen vatan iin gerekletirmek istedii ideallere ulaamad. Belki de yanl bir
zamanda domu ve yaamt. Askerlik mesleine olan ak ve maceraperestlii uruna tm
dnyay dolat, yaam alaya ald ve tehlikeyle i ie yaad. Prez "Hi bir Venezuelal General
Nogales kadar tehlikeli bir ekilde yaamamtr," 123 derken bir anlamda Nogales'in yaamn tek
kelime ile zetlemekte ve onu ulamak istedii mertebeye ykseltmektedir. Birinci Dnya
Sava'nda tarafsz bir lkenin yegne subay olan Osmanl Ordusunun Nogales Bey'i, general
rtbesine ulaamasa da ardnda brakt kitaplar ile lmszl yakalamay baarm, bir o kadar
da aydnlanmay bekleyen giz brakmtr.
KAYNAKA
Ariv Belgeleri
ATASE Arivi: No: 4-3671, Dolap No: 231, Gz No: 2, Klasr No: 2820, Dosya No: A-69, Fihrist
No: 3-41) Belge No: 2003. inde: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl,
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yl 34, Say 85 (Ekim 1985): 39-41.
121
Age, 169.
122
Ana Mercedes Prez, "Prologo (nsz)", s.5-25.

Ag, 5-25.
123
Turkish Studies
587
ATASE Arivi; No:4/3671, Kls.2950, H-13, F.1-106, H-13, F.1-109 (inde: Birinci Dnya
Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekat, Cilt 1 (Ankara: Genelkurmay
Basmevi, 1993), 592.
British Documents on the Origins of the War 1898-1914, Vol. XI: The Outbreak of War: Foreign
Office Documents June 28th-August 4th, 1914, Document Numbers 651-677; No. 653, "Sir
H. Bax-Ironside to Sir Arthur Nicolson. Private. Sofia," July 29, 1914, London: His
Majesty's Stationery Office, 1926. http://net.lib.byu.edu/ estu/wwi/1914m/gooch/651677.htm (ET: 22.06.2013).
Kitaplar ve Makaleler
ALLENBY, Edmond. "Preface to Silk Hat and Spurs by Rafael de Nogales Mndez, London: Wright
& Brown, 1934. inde: Nogales Mendez: Visto Por Propios y Extranos, Caracas:
Fundacion General de Nogales Mendez, 2003.
BALKAYA, hsan Sabri. Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mays 1943). Ankara: AKDTYK Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, 2005.
BARON KRESS von Kressenstein. (Von Kress). Trklerle Beraber Svey Kanalna, eviren
Mazhar Besim zalpsan, stanbul: Askeri Matbaa, 1943.
Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Sina-Filistin Cephesi IV. Cilt 1. Ksm, Ankara: Genelkurmay
Basmevi, 1979.
Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekat Cilt 1, Ankara:
Genelkurmay Basmevi, 1993.
BOTARO, Miguel Salvador Ocanto. Un Venezolano Singular,op,cit, s.85-86. (Aktaran: De Aldana,
Jasmina Jckel, Del Aventurero Trotamundos al Hroe Nacional Venezolano?, Estudios
de Asia y frica, Enero-Abril, ao/vol. XXXV, nmero 001. El Colegio de Mxico Distrito
Federal, Mxico, s.101-130.)
CALVO, Lino Novas. "Rafael de Nogales Mendez", Madrid: Revista de Occidente, No: 130
(inde: Nogales Mendez: Visto Por Propios y Extranos, Caracas: Fundacion General de
Nogales Mendez, 2003, s. 54-61.)
CH'EN Jerome, Yuan Shih-Ka'i (1859-1916), London: George Allen&Unwin Ltd, 1961.
CONTRERAS, Luis Hernandez. "Rafael de Nogales Mendez (1877-1937): Cronologia, Nogales
Mendez: Visto Por Propios y Extranos, Caracas: Fundacion General de Nogales Mendez,
2003.
DE ALDANA, Jasmina Jckel. Del Aventurero Trotamundos al Hroe Nacional Venezolano?,
Estudios de Asia y frica, Enero-Abril, ao/vol. XXXV, nmero 001. El Colegio de
Mxico Distrito Federal, Mxico, s.101-130.
DE BALLOBAR, Conde (Antonio de la Cierva y Lewita). Jerusalem in World War I: The
Palestine Diary of a European Diplomat, Ed. Eduardo Manzano Moreno and Roberto
Mazza, London: I.B.Tauris&Co Ltd., 2010.
DE NOGALES Mndez, Rafael. Cuatro Aos Bajo la Media Luna, Buenos Aires: Editora
Internacional, 1924.
DE NOGALES, Rafael. Vier Jahre Unter dem Halbmond, Berlin: Berlag von Reimar Robbing,
1925.
Turkish Studies
588
Hseyin Gngr AHN
DE NOGALES, Rafael. Four Years Beneath the Crescent, Translated from the Spanish by Muna
Lee, New York, London: Charles Scribner's Sons, 1926.
DE NOGALES, General Rafael. Memoirs of A Soldier of Fortune, New York: Harrison Smith Inc.,
1932.
DE NOGALES MNDEZ, Rafael. Memorias, Tomo I. Caracas: Editorial Fundacin Biblioteca
Ayacucho, Traduccin y Prlogo Ana Mercedes Prez, 1991.
DE NOGALES MNDEZ, Rafael. Memorias, Tomo II. Caracas: Editorial Fundacin Biblioteca
Ayacucho, Traduccin y Prlogo Ana Mercedes Prez, 1991.
DE NOGALES MNDEZ, Rafael. Cuatro Aos Bajo la Media Luna, Caracas: Fundacin Editorial
el Perro y la Rana, Prlogo: Kaldone G. Nweihed, 2006.
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yl 34,
Say 85 (Ekim 1985): 39-41.
GRGL, smet. On Yllk Harbin Kadrosu (1921-1922) Balkan-Birinci Dnya ve stiklal Harbi,
Ankara: AKDTYK Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1993.
GRAHAM, R.B. Cunninghame. "Preface to Memoirs of A Soldier of Fortune" by General Rafael
de Nogales, New York: Harrison Smith, Inc., 1932.
KARAL, Enver Ziya. Osmanl Tarihi 1908-1918 Cilt 9, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi,
1996.
Kaymakam Hakk. Hilal Altnda Drt Sene ve Buna Ait Bir Cevap, Askeri Matbaa, 1931.
KNAPP, Grace H. The Tragedy of Bitlis; Being Mainly the Narratives of Grisell M. McLaren and
Myrtle O. Shane, New York: Fleming H. Revell Company, 1919.
KOCATRK, Utkan. Doumundan lmne Kadar Kaynakal Atatrk Gnl, Ankara:
AKDTYK, Atatrk Aratrma Merkezi Yay., 1999.
KUTLU, Mehmet Necati. Yeni Bilgiler Inda Rafael de Nogales Mndez, Ankara niversitesi
Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, Say 16, 2004, s. 191213.
KUTLU, Mehmet Necati. Osmanl Hilalinin Altnda Bir Venezuelal ve Anlatlarnda Yer Alan
1915 Yl Olaylar Hakknda Baz Deerlendirmeler, Ankara niversitesi Dil ve TarihCorafya Fakltesi Dergisi 46: 2 (2006): 163-179.
NWEHED, Kaldone G. "Visin y Concepto de Amrica Latina en el Pensamiento y la Accin
de Nogales Mndez," Nogales Mendez: Visto Por Propios y Extranos, Caracas: Fundacion
General de Nogales Mendez, 2003.
NWEHED, Kaldone G. The World of Venezuelan Nogales Bey/ Venezuelal Nogales Bey'in
Dnyas, Ankara: Venezuela Bolivar Cumhuriyeti Bykelilii Yaynlar, 2005.
Osmanl Ordu Tekilat, Ankara: MSB Yaynlar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1999.
PARRA-ARANGUREN, Gonzalo," Analisis Historico De Los Efectos Automaticos Del
Matrimonio Sobre La Nacionalidad De La Mujer Casada En Venezuela (1821-1947)",
Separata de la Revista de la Facultad de Derecho de la Universidad Catlica Andrs
Bello, Nos. 29 y 30, Caracas:1982.
PREZ, Ana Mercedes. "Prologo (nsz) de Memorias" por Rafael de Nogales Mndez", Tomo I,
Caracas: Editorial Fundacin Biblioteca Ayacucho, 1991, 5- 25.
Turkish Studies
589
Sofya Askeri Ataesi Mustafa Kemal'in Raporlar (Kasm 1913-Kasm 1914), Ankara:
Genelkurmay Yaynlar, 2007.
SORGUN, Taylan. ttihak ve Terakki'den Cumhuriyete:Halil Paa, Bitmeyen Sava, stanbul: Kum
Saati Yaynlar, 2003.
The Belgian Monarchy. Brussels: Printing House Defense, 2010. http://www. belgium.be/en/
binaries / 280410_monarchie_EN_tcm115-103847.pdf (ET: 19.06.2013).
VON SANDERS, Liman. Trkiye'de Be Yl, stanbul: Trkiye Bankas Yaynlar, 2010.
YBARRA, T.R, "Nogales Bey of Venezuela" The New York Times Magazine, 25 ubat 1923, s.
SM10.
YILMAZ, Faruk. mparatorluk Dneminde Trk Alman likileri: Goltz Paa'nn Hatrat, Ankara:
Berikan Yaynlar, 2004.
Resmi Gazeteler
Gaceta
Oficial de los Estados Unidos de Venezuela, N. 24063 de fecha

13/02/1953.
Gaceta Oficial de la Republica de Venezuela, N. 26122 de fecha 26/11/1959.

Gaceta
Oficial de la Republica de Venezuela, N. 26688 de fecha

26/10/1961.
Sumario de la Gaceta Oficial N. 25728 de fecha 08/08/1958, Ministerio de Minas e

Hidrocarburos- MMH.
Sumario de la Gaceta Oficial N. 26579 de fecha 15/06/1961, Ministerio de Minas e Hidrocarburos
- MMH.
Gazeteler
"A Quarrel At Sofia," The Argus (Melbourne, Vic. : 1848 - 1956), 13 Oct 1915: 9.
http://nla.gov.au/nla.news-article1570486 (ET: 26.02.2013).
"De
Nogales," The Sydney Morning Herald (NSW: 1842-1954) 13 Jan

http://trove.nla.gov.au/ndp/del/article/17039933 (ET:14.07.2013).
1934:
15.
RUHL, Arthur. "A d'Artagnan of Today", Review of Memoirs of A Soldier of Fortune by General
Rafael de Nogales, The Saturday Review, February 13, 1932, 518.
http://www.unz.org/Pub/SaturdayRev-1932feb13-00518a02?View=PDF
(ET:11.06.2013).
"The Campaign Against Serbia," The Advertiser (Adelaide, SA : 1889 - 1931) 13 Oct 1915: 9.
http://nla.gov.au/nla.news-article5483660 (ET: 26.02.2013).
Turkish Studies
590
Hseyin Gngr AHN

Belge.1: Nogales'in Osmanl Ordusunda gnll subay olarak tamamlad grevi hitamnda verilen
20.11.1334 (1918) tarihli terhis belgesi.
Turkish Studies

Belge.2: Van Valisi Cevdet Bey'in 22/23 Nisan 1915 tarihli ifreli telgraf.
Turkish Studies
591
592
Hseyin Gngr AHN
Turkish Studies
593
Belge.3: Venezuela Resmi Gazetesinin 13 ubat 1953 tarihli nshasnda; Ana Maria Inchauspe de
Westerholt'un Venezuela Milli Sava Tazminatlar Mahkemesine, 2. Dnya Savandaki kayplar
nezdinde yapt tazminat bavurusu.
Turkish Studies
594
Hseyin Gngr AHN
Turkish Studies
595
Belge.3: Venezuela Resmi Gazetesinin 26.10.1961 tarihli nshasnda; Maden ve Hidrokarbon

Bakanl alt blmlerinde, Tachira eyaletinde bulunan yaklak 500 hektarlk alan zerinde kurulu
"El Corozo" adl bakr madeni iletmesinin ruhsat iznine dair bavurunun Venezuela vatanda Ana
Maria Inchauspe de Westerholt'un lehine sonulanarak onandna dair karar zeti.
Turkish Studies
596
Hseyin Gngr AHN
Turkish Studies
597
Resim.1: Solda; Rafael de Nogales Mendez, Osmanl Ordusu niformas ile (Kaynak: De Nogales,
Rafael. Four Years Beneath the Crescent, Translated from the Spanish by Muna Lee, New York,
London: Charles Scribner's Sons, 1926, n sayfa).
Resim.2. Sada; Memorias kitabnn kapak sayfas (Kaynak: De Nogales Mndez, Rafael. Memorias,
Tomo I. Caracas: Editorial Fundacin Biblioteca Ayacucho, Traduccin y Prlogo Ana Mercedes
Prez, 1991.
Turkish Studies
598
Hseyin Gngr AHN
Resim.3: Solda; De Nogales, Rafael. Vier Jahre Unter dem Halbmond, Berlin: Berlag von Reimar
Robbing, 1925, kapak sayfas.
Resim.4: Sada; De Nogales, Rafael. Four Years Beneath the Crescent, Translated from the
Spanish by Muna Lee, New York, London: Charles Scribner's Sons, 1926, kapak sayfas.
Turkish Studies

Osmanli Ordusunda Venezuelali Bi̇r Gezgi̇n Şövalye: Rafael de Nogales Méndez

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osmanli Ordusunda Venezuelali Bi̇r Gezgi̇n Şövalye: Rafael de Nogales Méndez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/7 Summer 2013, p. 563-598, ANKARA-TURKEY

OSMANLI ORDUSUNDA VENEZUELALI BR GEZGN VALYE:

Ankara niversitesi spanyol Dili ve Edebiyat (Doktora rencisi), El-mek: sahinhg@yahoo.com

Hseyin Gngr AHN

A VENEZUELIAN KNIGHT ERRANT IN THE OTTOMAN ARMY:

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

"Damarlarnda baba tarafndan Venezuela Bolivar bayra altnda savaan ve anne

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Yine Resmi Gazetenin 8 Austos 1958,23 26 Kasm 1959,24 15.06.196125 ve 26.10.1961

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Nogales'in 1901 ylnda Avrupa'dan Caracas'a dnmesinin ardndan henz ay gemitir.

Hseyin Gngr AHN

Anlatlarna gre Amerika Birleik Devletlerinde Nogales'in kovboyluk dnemi

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Nogales Belika ve Fransz ordularna katlma giriiminde bulunsa da bu lkelerin, grev

De Nogales Mndez, Memorias, Tomo II, 79-80.

Hseyin Gngr AHN

Nogales'in Belika Kraliyet Askeri Akademisindeki renimi ve Belika kral ile

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

gnderilen Srbistan'n tutumuna ilikin 7 Temmuz tarihli mektubun Sofya'ya 10 Temmuz'da

Hseyin Gngr AHN

Kutlu, Trkiye'de Bir Gezgin valye, 33,

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

te Nogales bu dnemde tam da isyann balad gnlerde Van'a gelerek greve

Nogalesin anlarnda aktard bu ifadelerden anlalaca zere, Ermeni isyann

De Nogales Mndez, Cuatro Aos Bajo la Media Luna, 66.

De Nogales Mndez, Memorias, Tomo II, 103.

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Conde de Ballobar'n hatrat I. Dnya Sava'nda Sina-Filistin cephesi, Kuds ve

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

tarihli bir mektupla spanyol makamlarna bavurduu ve bu belgelerin Kutlu tarafndan

Osmanl Ordusu'nda Son Gnler ve Dn

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Ana Mercedes Prez, "Prologo (nsz)", s.5-25.

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Oficial de los Estados Unidos de Venezuela, N. 24063 de fecha

Gaceta Oficial de la Republica de Venezuela, N. 26122 de fecha 26/11/1959.

Oficial de la Republica de Venezuela, N. 26688 de fecha

Sumario de la Gaceta Oficial N. 25728 de fecha 08/08/1958, Ministerio de Minas e

Nogales," The Sydney Morning Herald (NSW: 1842-1954) 13 Jan

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Belge.3: Venezuela Resmi Gazetesinin 26.10.1961 tarihli nshasnda; Maden ve Hidrokarbon

Hseyin Gngr AHN

Osmanl Ordusunda Venezuelal Bir Gezgin valye: Rafael De Nogales Mndez

Hseyin Gngr AHN