1-1-6 Put I Zivotna Sredina

Bosna i Hercegovina
Javno preduzee
PUTEVI REPUBLIKE SRPSKE
Banja Luka
DIREKCIJA CESTA
FEDERACIJE BiH
Sarajevo
SMJERNICE ZA PROJEKTOVANJE, GRAENJE,

ODRAVANJE I NADZOR NA PUTEVIMA
Knjiga I: PROJEKTOVANJE
Dio 1: PROJEKTOVANJE PUTEVA
Poglavlje 6: PUT I IVOTNA SREDINA
Sarajevo/Banja Luka
2005
Smjernice za projektovanje puteva
Put i ivotna sredina
SADRAJ
1.
1.1
1.2
1.3
ZATITA OD BUKE ................................................................................................. 5

PREDMET SMJERNICA .................................................................................................. 5
OBJANJENJE POJMOVA............................................................................................... 5
UOPTENO O BUCI ...................................................................................................... 6
1.3.1
Izvor buke..........................................................................................................6
1.3.2
Proraunavanje buke koja nastaje usljed odvijanja saobraaja na putu .................... 6
1.3.3
Procjena i mjerenje buke ..................................................................................... 9
1.3.4
Mjere za smanjenje buke ................................................................................... 11
1.4 PLANIRANJE ZATITE OD BUKE....................................................................................13
1.4.5
Projektna dokumentacija ................................................................................... 13
1.4.6
Vrste mjera za zatitu od buke ........................................................................... 18
1.4.7
Optereenje i bezbjednost konstrukcija za zatitu od buke .................................... 19
1.4.8
Izvoenje zatite od buke .................................................................................. 23
1.4.9
Obezbjeenje kvaliteta ...................................................................................... 37
1.5 ODRAVANJE KONSTRUKCIJA ZA ZATITU OD BUKE......................................................42
1.5.1
Opte............................................................................................................... 42
1.5.2
Uputstva za odravanje ..................................................................................... 42
2.
2.1
2.2
2.3
2.4
ZATITA VODA I TLA ........................................................................................... 47

PREDMET SMJERNICA .................................................................................................47
OBJANJENJE POJMOVA..............................................................................................47
VIDOVI ZAGAENJA....................................................................................................48
HIDROGEOLOKE OSNOVE ..........................................................................................48
2.4.1
Hidrogeoloka ispitivanja ................................................................................... 48
2.4.2
Hidrogeoloke karakteristike .............................................................................. 48
2.5 PROCJENA OSJETLJIVOSTI PODRUJA .........................................................................50
2.5.3
Povredivost vodonosivog sloja............................................................................ 50
2.5.4
Izloenost izvora vode ....................................................................................... 50
2.5.5
Osjetljivost vodonosivog sloja............................................................................. 50
2.5.6
Osnove za zatitu vodonosivog sloja ................................................................... 51
2.6 NAINI ODVODNJAVANJA PUTA ...................................................................................52
2.6.1
Povrinsko odvodnjavanje.................................................................................. 52
2.6.2
Dubinsko odvodnjavanja.................................................................................... 53
2.6.3
Sabirni rezervoari i rezervoari za zadravanje....................................................... 53
2.7 NAINI ZAPTIVANJA ...................................................................................................54
2.7.1
Opis................................................................................................................. 54
2.7.2
Materijali .......................................................................................................... 54
2.8 NAINI ZATITE VODA................................................................................................57
2.8.1
Veoma osjetljivo podruje.................................................................................. 58
2.8.2
Osjetljivo podruje ............................................................................................ 59
2.8.3
Umjereno osjetljivo podruje.............................................................................. 60
2.8.4
Podruje slabe osjetljivosti ................................................................................. 61
2.8.5
Neosjetljivo podruje......................................................................................... 62
3.
3.1
3.2
ZATITA OD EROZIJE I SNENIH USOVA............................................................ 65

PREDMET SMJERNICA .................................................................................................65
OPTE O ZATITI .......................................................................................................65
3.2.1
Stabilnost ceste i cestovnih objekata................................................................... 65
3.2.2
Stabilnost tla na razorenim zemljitima ............................................................... 65
3.2.3
Uredjivanje vodotoka uz cestu............................................................................ 65
3.2.4
Ozelenjavanje-zatravljivanje i/ili zasadjivanje drvea ............................................ 65
3.2.5
Uvrivanje oblika rastinja na prostoru uz cestu ................................................. 65
3.2.6
Ogranienja ininjersko biolokih mjera............................................................... 66
3.2.7
Drugi vidici ininjersko biolokih mjera ................................................................ 66
3.3 TEMELJNA NAELA ZATITE ........................................................................................66
3.3.1
Redosljed izvodjenja ininjersko biolokih mjera .................................................. 66
3.3.2
Podjela ininjersko biolokih mjera ..................................................................... 67
3.3.3
Tehniki radovi ................................................................................................. 67
RS-FB&H/3CS DDC 433/04
Knjiga I dio 1 poglavlje 6
strana 1 od 140
3.3.4
Mjere za rasprivanje vode .................................................................................70
3.3.5
Biotehniki radovi ..............................................................................................78
3.4 PRIMJERI IZVEDENIH ZATITA PADINA........................................................................85
4.
4.1
PROLAZI I PRELAZI ZA IVOTINJE......................................................................89

OSNOVE ZA ODREIVANJE MJERA ...............................................................................89
4.1.1
Odredbe propisa................................................................................................89
4.1.2
Svrha mjera ......................................................................................................91
4.1.3
Opis stanja prije intervenisanja ...........................................................................91
4.2 PROCJENA UTICAJA....................................................................................................92
4.3 UGROENE GRUPE IVOTINJA.....................................................................................92
4.3.1
Kopneni beskimenjaci .......................................................................................93
4.3.2
ivotinje vezane za vodeno okruenje (vodeni beskimenjaci, ribe, vodozemci,
vodene ptice) ....................................................................................................93
4.3.3
Vodozemci (amphibia)........................................................................................93
4.3.4
Gmizavci (reptilia)..............................................................................................94
4.3.5
Ptice (aves).......................................................................................................95
4.3.6
Sisari (mammalia)..............................................................................................95
4.4 VRSTE MJERA() ...........................................................................................................98
4.4.1
Mjere za spreavanje/smanjenje ugroenosti i smrtnosti ivotinja koje prouzrokuje
saobraajna infrastruktura..................................................................................99
4.4.2
Mjere koje omoguavaju ouvanje veza izmeu prebivalita ................................103
4.5 MONITORING() ......................................................................................................... 108
4.5.1
Vrste nadgledanja (monitoringa) .......................................................................109
4.6 REZIME ................................................................................................................... 109
4.7 LITERATURA ............................................................................................................ 111
5.
5.1
5.2
UREENJE PUTNOG POJASA..............................................................................115

NAELA I CILJEVI PROJEKTA UREENJA PUTNOG POJASA ........................................... 115
PROJEKTOVANJE PUTNOG POJASA S OBZIROM NA MJERE UREENJA ........................... 115
5.2.1
Smjernice za projektovanje reljefa.....................................................................115
5.2.2
Planiranje i realizacija ureenja upravljanja vodama ...........................................117
5.2.3
Realizacija graevinsko-biotehnikih mjera.........................................................117
5.2.4
Priprema plana ozelenjavanja ...........................................................................117
5.2.5
Priprema graevinskog i arhitektonskog projekta................................................121
5.3 PROJEKTOVANJE PUTNOG POJASA S OBZIROM NA POJEDINANA UREENJA................ 121
5.3.1
Projektovanje objekata.....................................................................................121
5.3.2
Projektovanje i ozelenjavanje ograda za akustinu izolaciju .................................122
5.3.3
Projektovanje javne gradske opreme .................................................................123
5.3.4
Projektovanje uslunih objekata du autoputeva i drugih puteva viih kategorija ...123
5.4 FORMULISANJE I OPTI SADRAJ PLANA PEJSANE ARHITEKTURE .............................. 126
5.4.1
Faze pripreme planova pejsane arhitekture.......................................................126
5.4.2
Sadraj plana pejsane arhitekture ....................................................................127
6.
6.1
6.2
6.3
6.4
ZATITA OD VJETRA I SNENIH NANOSA .........................................................131

PREDMET SMJERNICA............................................................................................... 131
NEPOSREDNI UINCI VJETRA NA VOZILA ................................................................... 131
STVARANJE SNJENIH SMETOVA ............................................................................... 131
ZADRAVANJE SNIJEGA ............................................................................................ 132
6.4.3
Prepreke za zadravanje snijega .......................................................................132
7.
7.1
7.2
ZATITA OBJEKATA OD VIBRACIJA ...................................................................137

PREDMET SMJRNICA................................................................................................. 137
ANALIZA STANJA OBJEKTA........................................................................................ 137
7.2.1
Osnove ...........................................................................................................137
7.2.2
Ocjena mogunosti nastanka oteenja .............................................................137
7.2.3
Mjerila za ranjivost objekta ...............................................................................138
strana 2 od 140
SMJERNICA 1: ZATITA OD BUKE
strana 3 od 140
1. ZATITA OD BUKE
1.1 PREDMET SMJERNICA
Buka ima veliki uticaj na kvalitet ivota, i to na otvorenoj okolini (prirodnoj i urbanoj) i u
zatvorenoj (stambenoj) okolini. Pored smanjenog nivoa ugodnosti, u obzir je takoe
potrebno uzeti uticaj buke na zdravlje.
Saobraaj predstavlja jedan od najznaajnijih izvora buke. Iako je kod vozila novije
proizvodnje smanjena emisija buke, nivo buke na putevima se poveava, kao rezultat
poveanog broja i brzine kretanja motornih vozila. Gore navedeno je, u razliitom opsegu,
tano za sve vrste puteva, bilo da je rije o autoputevima, magistralnim, regionalnim ili
lokalnim putevima.
Smanjenje negativnih uticaja buke na okolinu mogue je uspjeno izvriti samo ukoliko se
na odgovarajui nain primjenjuju relativno brojne i u osnovi razliite poznate mjere. U
ovom pogledu, kao pomo mogu da poslue smjernice koje se odnose na konstrukcije
predviene za zatitu od buke, koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja na putu;
navedenim smjernicama odreeno je sljedee:
- Osnove za odreivanje nivoa buke i planiranje odgovarajuih mjera za zatitu od
buke;
- Osnove za polaganje temelja i izgradnju konstrukcija za zatitu od buke, ukljuujui
nadzor i monitoring usklaenosti sa zahtjevima koji se odnose na kvalitet; i
- Osnove za odravanje i nadzor nad stanjem konstrukcije u cilju odravanja zatite
od buke.
1.2 OBJANJENJE POJMOVA
Znaenja pojmova koji su upotrebljeni u ovim smjernicama za zatitu od buke su kako
slijedi:
Aktivne mjere za zatitu od buke (aktive Lrmschutzmassnahmen/Lrmvorsorge)
predstavljaju mjere predviene za smanjenje emisije buke iz izvora ili mjere za smanjenje
irenja buke u okolinu.
Dinamiko optereenje (dynamische Belastung) je optereenje prouzrokovano teinom
snijega koji maina za ienje snijega baca na konstrukciju/elemenat za zatitu od buke.
Akustiki element (Lrmschutzelement) je dio konstrukcije koji obezbjeuje akustika
svojstva.
Emisija buke (Lrmemmision) predstavlja jainu zvuka koji emituje izvor buke u okolinu
(uticaj energije emitovane u okolinu).
Brzina pluga (Geschwindigkeit bei Schneerumung/-pflgen) predstavlja brzinu maine
za ienje snijega prilikom prolaska pored konstrukcije.
Buka (Lrm) je bilo kakav zvuk u prirodnoj ili stambenoj okolini koji prouzrokuje nemir,
ometanje ljudi, naruavanje zdravlja ljudi ili osjeanja i koji ima negativan zvuk na
okolinu.
Imisija buke (Lrmimmission) predstavlja nivo buke L u odreenoj taki imisije u
vanjskoj okolini, koji je rezultat uticaja jednog ili vie izvora buke, a koji se iskazuje u
decibelima dB(A).
Konstrukcija za zatitu od buke (Lrmschutzeinrichtung) je konstrukcija koja spreava
direktno prenoenje buke koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja na putu kroz
vazduh, a koja je sastavljena od konstruktivnih elemenata i elemenata za zatitu od buke.
Granina vrijednost nivoa buke (Lrmpegelgrenzwert) je vrijednost nivoa buke koja je
utvrena za odreeno podruje prirodne ili stambene okoline, za dnevni i noni period, s
obzirom na osjetljivost podruja na uticaje buke.
strana 5 od 140
Konstruktivni element (Tragelement) predstavlja dio konstrukcije za zatitu od buke

koji dri ili nosi elemente za zatitu od buke; konstruktivni elementi su temelji i nosivi
stubovi.
Pasivne mjere za zatitu od buke (passive Lrmschutzmassnahmen/Lrmvorsorge)
predstavljaju mjere za zatitu od buke na zgradama koje se koriste za ivot i rad ljudi.
Izvor buke (Lrmquelle) je objekat ili sredstvo, ija upotreba ili rad prouzrokuje stalnu ili
povremenu buku u okolini (npr. put, motorno vozilo).
1.3 UOPTENO O BUCI
Buku koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja na putevima treba ograniiti zbog
povezivanja naselja sa mreom puteva.
Zatitu okoline od buke je potrebno obezbijediti na osnovu procjene brojnih uticaja na
stepen buke kao i na osnovu sprovedenih mjera.
1.3.1
Izvor buke
Motorni saobraaj na putevima stvara buku

- Motornim sistemom kod motornih vozila: izvor buke predstavlja rad motora i sistem
izduvnih gasova, a u manjem obimu i rad sistema za hlaenje; i
- Kretanje vozila: buka koja nastaje usljed kotrljanja, koju stvara prianjanje guma na
kolovoz, zajedno sa a to odreuje brzina vonje bukom koju stvara otpor
vazduha, kao i uticaj ravnosti kolovoza na postojee stanje asije/karoserije vozila ili
njegovo optereenje.
1.3.2
Proraunavanje buke koja nastaje usljed odvijanja saobraaja na

putu
Proraunavanje buke koja nastaje usljed odvijanja saobraaja na putu treba izvesti u
skladu sa vaeim pravnim odredbama.
Procjenjeni dnevni (Ld) i noni (Ln) nivo buke koja nastaje usljed odvijanja saobraaja na
putu treba izraunati za ravne dionice kolovoza, ija je udaljenost sa svake strane mjerne
take jednaka najmanje trostrukoj udaljenosti izvora buke od take za koju se izraunava
procjenjeni nivo buke, primjenom sljedee jednaine:
)
Ld ,n = L(d25
, n + Dh + Dn + Dop + Dl + Dv + Dt + Dk
Ukoliko dionica puta ne ispunjava gore navedeni kriterijum, procjenjene nivoe buke treba
izraunati u skladu sa odredbama DIN 18005 standarda, Dio 1, 1987, i RLS-90, stavka 4.0
smjernice.
Vrijednosti L(d25 ) i L(n25 ) treba da budu procjenjeni nivoi buke koja nastaje usljed odvijanja
saobraaja, na udaljenosti od 25 m od sredine puta, na visini od 2.25 m i pri prosjenoj
brzini kretanja vozila koja iznosi oko 100 km/h, a izvor buke treba da bude 0.5 m iznad
sredine puta. Proraun treba izvriti primjenom sljedee jednaine:
)
L(d25
, n = 37,3 + 10 log (M (1 + 0,082 p ))
(dB(A))
gdje je:
M
gustina saobraaja, izraunata prema Tabeli 6.1 na osnovu prosjenog godinjeg dnevnog
prometa (PGDP) na odreenom putu (broj vozila/h)
udeo teretnih vozila (ija ukupna masa prelazi 3 t; potrebno je preuzeti vrijednosti iz Tabele
6.1 ukoliko na osnovu podataka o PGDP nije mogue odrediti udeo teretnih vozila
strana 6 od 140
Tabela 6.1:
Procjena gustine saobraaja M i udela teretnih vozila p u odnosu na

kategoriju puta
Kategorija puta
Autoput
Magistralni put
Regionalni put
Lokalni put
Dan (6h 22h)

M
p
Broj vozila/h
%
No (22h 6h)
25
20
20
10
0,06 PGDP
M
Broj vozila/h
p
%
0.014
0.011
0.008
0.011
45
20
10
3
PGDP
PGDP
PGDP
PGDP
Vrijednosti predstavljene u Tabeli 6.1 ne uzimaju se u obzir ukoliko su raspoloivi rezultati

detaljnijeg ispitivanja za odreenu trasu, te ukoliko je na osnovu istog mogue utvrditi
sljedee:
- Protok vozila u jednom asu (M), u toku dana i u toku noi; i
- Udeo teretnih vozila (p) u toku dana i u toku noi.
Vrijednost prilagoavanja Dh za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na
brzinu vozila zavisi od prosjene brzine vozila V1,2 i udela teretnih vozila p. Izraunavanje
treba izvriti primjenom sljedee jednaine:
100 + 10 0,1D 1 p
Dh = L1 37,3 + 10 log
100 + 8,23 p
(dB(A))
gdje je:
V1
prosjena brzina kretanja automobila (km/h)
V2
prosjena brzina kretanja teretnih vozila (km/h)
Vrijednost korekcije Dn za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na uzduni

nagib puta predstavljena je u Tabeli 6.2.
Tabela 6.2: Prilagoavanje Dn s obzirom na uzduni nagib kolovoza
Uzduni nagib kolovoza
%
5
6
7
8
9
10
za svaki sljedei % nagiba
Prilagoavanje Dn
dB(A)
0
0.6
1.2
1.8
2.4
3.0
0.6
Vrijednost korekcije Dop za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na vrstu

zastora na putu predstavljena je u Tabeli 6.3.
Tabela 6.3: Prilagoavanje Dop s obzirom na vrstu zastora na putu
Vrsta zastora
Novi bitumenski ili cement beton

Krupnozrni asfalt
Ravna kaldrma, istroeni betonski kolovoz
Istroena kaldrma
Drobljeni agregat sa bitumenskim mastiksom
Drenani asfalt
Prilagoavanje Dop
dB(A)
0
2
3
6
-2
-3
strana 7 od 140
Vrijednost prilagoavanja Dl za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na

udaljenost izvora buke (sredina kolovozne trake i 0.5 m iznad kolovoza) od mjesta za koje
se proraun vri odreujemo primjenom sljedee jednaine:
Dl = 15,8 10 log s 0,0142 s 0,9
(dB(A))
gdje je:
s
udaljenost izmeu take izvora buke i take za koju se izraunava procjenjeni nivo buke
Vrijednost prilagoavanja Dv za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na

priguivanje buke usljed apsorpcije u tlo i u vazduh, koja zavisi od prosjene visine hm,
odreuje se primjenom sljedee jednaine:
Dv = 4,8 exp ((hm / s ) (8,5 + 100 / s ))
1,3
) (dB(A))
(dB(A))
gdje je:
hm
prosjena visina koja se odreuje kao prosjena udaljenost izmeu terena i horizontalne
prave koja povezuje taku izvora buke sa takom za koju se izraunava procjenjeni nivo
buke
Vrijednost prilagoavanja Dt za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na

prepreke koje prouzrokuju odbijanje buke (nasipi, rampe, kosine, zgrade, usjeci) odreuje
se u skladu sa:
- DIN 18 005 Schallschutz im Stdtebau, Berechnungstverfahren; i
- RLS-90 Richtlinien fr den Lrmschutz an Strassen.
Vrijednost prilagoavanja Dk za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na
blizinu raskrsnice zavisi od udaljenosti take izvora buke (od sredine kolovoza na
raskrsnici), kako je predstavljeno u Tabeli 6.4.
Tabela 6.4:
Prilagoavanje Dk s obzirom na blizinu raskrsnice u zavisnosti od
udaljenosti izvora buke (od sredine kolovoza na raskrsnici)
Udaljenost take izvora buke
(od sredine kolovoza na raskrsnici)
do 40 m
40 do 70 m
70 do 100 m
Prilagoavanje
Dk (dB(A))
3
2
1
Kod puteva sa dva usmjerena kolovoza, procjenjeni nivo buke na putu predstavlja zbir
procjenjenih nivoa buke za oba usmjerena kolovoza za procjenjeni dnevni i noni nivo
buke, primjenom sljedeih jednaina:
(
= 10 log (10
Ld ,skupni = 10 log 10
0,1Ld ,1
+ 10 0,1Ld 2
Ln,skupni
0,1Ln ,1
+ 10 0,1Ln 2
)
)
(dB(A))
(dB(A))
gdje indeksi 1 i 2 oznaavaju smjerove vonje.

Izraunati procjenjeni nivo buke za odreeni put uglavnom zaokruuje se na cijeli broj.
Ukoliko se vri proraunavanja gustine saobraaja M za puteve sa dva smjerna kolovoza,
50% relevantne vrijednosti PGDP treba uzeti u obzir za svaki smjerni kolovoz.
Korisno je da se izvri provjera izraunatih procjenjenih vrijednosti nivoa buke sa
rezultatima koji su dobijeni mjerenjem buke odgovarajuom opremom na terenu. Takoe
su relevantni rezultati prorauna koji se zasnivaju na podacima o prosjenom godinjem
dnevnom protoku vozila, strukturi saobraaja i ostalim relevantnim parametrima, koji su
odreeni vaeim pravnim odredbama.
strana 8 od 140
U cilju odreivanja zagaenja bukom du trasa na kojima nisu ispunjeni uslovi za

proraunavanje primjenom metode dugakih pravih dionica, potrebno je izvriti
proraunavanje za takozvane parcijalne dionice (redoslijedni proraun). Parcijalne dionice
treba izabrati tako da karakteristike emisije i uslovi irenja buke budu konstantni na
pojedinim dionicama. Zagaenje bukom u odreenoj taki du trase treba u tom sluaju
da bude logaritamski zbir doprinosa svih parcijalnih dionica. Detalji koji se odnose na
proraun parcijalnih dionica navedeni su u tehnikim propisima (RLS-90).
1.3.3
Procjena i mjerenje buke
1.3.3.1 Procjena buke

Proraunavanje procjenjenog zagaenja bukom u prirodnoj i stambenoj okolini detaljnije
je obraeno pod stavkom 1.4.2. Vrste mjera za zatitu od buke
1.3.3.2 Mjerenje buke
Matematiki model koji je odreen propisima za procjenu zagaenja okruenja puta i za
obezbjeenje odgovarajue zatite prirodne i stambene okoline od buke, koju u
odreenim uslovima stvara predvieni saobraaj koji se odvija na putevima, takoe
uslovljava provjeru prorauna mjerenjem nivoa buke, u cilju obezbjeenja sveobuhvatne
procjene.
U cilju obezbjeenja mogunosti uporeivanja i ponavljanja mjerenja nivoa buke,
mjerenja je potrebno izvesti primjenom posebnih postupaka, koji u odreenom obimu
iskljuuju vanjske uticaje, npr. meteoroloki uslovi (vjetar, temperature vazduha, vlaga,
pritisak) i vegetacija.
1.3.3.2.1
Mjerna oprema
Tehnika svojstva opreme za mjerenja nivoa buke koja nastaje kao rezultat odvijanja
saobraaja na putevima, treba da budu u skladu sa sljedeim tehnikim specifikacijama
- SIST EN 60 651 Sound level meters (razred tanosti tip 1);
- SIST EN 60 804 Integrating-averaging sound level meters;
- SIST EN 61 260 Electroacoustics octave, half-octave and third-octave band filters.
Kalibrator za kalibrisanje mjerne opreme mora biti u skladu sa zahtjevima standarda IEC
942 (razred tanosti 1).
Pomou mjerne opreme, tj. pomou mjeraa buke i analizatora, odreuje se sljedee
mjerne parametre i parametre za analizu:
- Proraun ekvivalentnog nivoa buke Leq mjerenog prema krivi A;
- Mjerenje ekvivalentnog nivoa buke mjerenog prema krivi A;
- Proraun procentualnih nivoa buke LAF1 i LAF99;
- Analiza uestalosti signala u stvarnom vremenu mjerenog prema krivi A;
- Dodatni proraun procentualnih nivoa buke LAF10, LAF90 i LAFMax.
Pored gore navedenog, potrebno je takoe obezbijediti i ulazni detektor sa vremenom
rada od 1 s (spori) i 125 ms (brzi).
Oprema za mjerenje buke treba da omogui direktno oitavanje podataka ili treba da
posjeduje odgovarajuu mogunost snimanja podataka dobijenih mjerenjem kao i korisnih
informacija koje se odnose na mjerenje (npr. datum i vrijeme mjerenja).
1.3.3.2.2
Priprema za mjerenja
Prije poetka mjerenja, mjernu opremu je, u skladu sa uputstvima proizvoaa, potrebno
programirati primjenom posebnog modula programiranja, koji omoguava mjerenja i
oitavanje podataka, kao i analizu i uvanje rezultata dobijenih mjerenjem i podataka koji
se na mjerenje odnosa. Priprema mjerne opreme treba da obuhvati sljedee:
- Odreivanje parametara mjerenja;
strana 9 od 140
- Izbor intervala mjerenja;

- Nain i medijum za pohranjivanje podataka:
- Izbor i predstavljanje rezultata; i
- Kalibrisanje.
Odreivanje parametara mjerenja, koji odreuju uslove za izvoenje mjerenja, treba da
obuhvati sljedee:
- Izbor dinamike trake;
- irina opsega frekvencije analizatora (1/1 ili 1/3 oktava);
- Izbor vremena rada ulaznog detektora (brzo ili sporo); i
- Uestalost mjerenja rezultata (spektar uestalosti nivoa buke i procentualni nivo
prema krivini A).
Intervali mjerenja prilikom mjerenja buke koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja
na putu uglavnom traju jedan sat i mogue ih je ponoviti u roku od 24 asa u
jednoasovnim intervalima. Jednoasovne intervale mjerenja treba izabrati u periodu dana
kada je:
- Zagaenje bukom najvee; ili
- Osjetljivost ljudi na buku najvea (nou).
Preporuuje se, naroito nou, da se jednoasovni intervali podijele na nekoliko kraih
intervala u cilju boljeg prepoznavanja uznemirujuih dogaaja.
Nain i medijum u kojem se uvaju rezultati mjerenja treba da obezbijede adekvatnu
raspoloivost istih. Rezultati mjerenja treba da budu prilagoeni obimu mjerenja i
ogranienosti medijuma za uvanje istih.
Izborom i predstavljanjem rezultata mjerenja potrebno je obezbijediti optimalne podatke
o eljenom ili traenom nivou buke. S obzirom da pojedini buni dogaaji (pojedina
vozila) izazivaju vee zagaenje od stalne buke koju stvara ravnomjeran tok vozila, treba
uzeti u obzir LAF10, tj. nivo buke koji je prevazien za 10% mjernog perioda, naroito
prilikom procjene buke u nonom periodu.
Kalibrisanje ili provjeru mjerne opreme treba izvriti prije svakog mjerenja, u skladu sa
uputstvima koja se primjenjuju za odreenu mjernu opremu, kao i za kalibratore zvuka
koji se primjenjuju.
Prilikom izvoenja kalibracije u obzir je potrebno uzeti potrebne ispravke usljed promjene
vazdunog pritiska.
Detaljna uputstva za kalibrisanje mjerne opreme treba da budu navedena u uputstvu za
njenu upotrebu.
1.3.3.2.3
Izvoenje mjerenja
Mjernu taku treba, prema pravilu, izabrati tako da se na njoj ne nalaze izvori buke. Treba
najmanje 25 m da bude udaljena od sredine kolovozne trake a najmanje 3.5 m od
podruja refleksije. Mjerna oprema, koja je usmjerena prema izvoru buke, treba da bude
postavljena na postolje visine 1.2 do 1.5 m. Lice koje izvodi mjerenje treba najmanje 0.5
m da bude udaljeno od mjerne opreme.
Mjerenje buke treba izvesti sa ili bez nadzora od strane lica koje izvodi mjerenja. Ukoliko
se mjerenje izvodi bez nadzora, mjerna opreme mora biti programirana na odgovarajui
nain za sve predviene funkcije.
Zbog uticaja vjetra na pritisak zvuka, brzina vjetra za vrijeme izvoenja mjerenja ne smije
biti vea od 3 m/s. Pri loim vremenskim uslovima (kia, oblanost, vlanost vazduha
iznad 95%, vlaan kolovoz ili kolovoz pod snijegom), koji u odreenom stepenu mogu da
utiu na rezultate mjerenja, uglavnom ne preporuuje se izvoenje mjerenja.
strana 10 od 140
1.3.3.2.4
Procjena nivoa buke
Rezultate dobijene mjerenjem imisije buke treba, zbog subjektivne percepcije buke, dobro
odmjeriti, tako da odraavaju stvarni uticaj na ljude. Granini, tj. kritini dnevni i noni
nivoi buke treba da predstavljaju osnovu za zatitu prirodne i stambene okoline od
prekomjerne buke, te stoga navedeni granini nivoi ne smiju biti prekoraeni.
Procjenu i uporeivanje rezultata dobijenih mjerenjem buke treba izvriti runo ili
primjenom odgovarajueg programa. Zbog postojanja brojnih podataka koji utiu na
proraunavanje nivoa buke, primjena programa bi bila mnogo prikladnija, i za zavrnu
procjenu kao i za strunu procjenu situacije.
Procjenjeni rezultati mjerenja buke su vremenski ogranieni i samo djelimino mogu da se
ponove, ali su neophodni kao dopuna procjeni nivoa buke stvarnom imisijom iste.
1.3.4
Mjere za smanjenje buke
U cilju zatite prirodne i stambene okoline od buke koja nastaje kao rezultat odvijanja
saobraaja na putevima, prije svega je potrebno sljedee:
- Preventivne prostorne i saobraajno-tehnike, kao i graevinsko-tehnike mjere;
- Saobraajno-tehnike i saobraajno-pravne mjere; i
- Graevinske mjere na putevima i objektima koji se na istim nalaze.
1.3.4.1 Preventivne prostorne i saobraajno-tehnike mjere
Osnovna namjena preventivnih prostornih i saobraajno-tehnikih mjera je smanjenje
saobraaja na putevima. To se uglavnom postie primjenom sljedeih mjera:
- Smanjenje obima i uticaja saobraaja odgovarajuim projektom u okviru propisa o
ureenju prostora za stambene povrine i objekata /povrina koji se koriste za
razliite aktivnosti (nabavka, obrazovanje, rekreacija, usluni objekti);
- Obezbjeenje
prevoznih
sredstava
koja
nisu
tetna
po
okolinu,
promovisanje/podravanje nemotorizovanog saobraaja i ograniavanje/spreavanje
odvijanja pojedinog neeljenog motornog saobraaja primjenom restriktivnih mjera;
- Udaljavanje objekata od puteva u cilju njihove zatite od buke, tj. da se omogui
izvoenje zatitnih objekata;
- Planiranje podruja du puteva, tako da budu previena u svrhe za koje buka ne
predstavlja smetnju;
- Ouvanje podruja predvienih za izgradnju objekata za izolaciju buke, nakon
odreivanja namjene zemljita;
- Odreivanje odgovarajuih graevinskih oblika objekata za izolaciju buke u
urbanistikim planovima;
- Utvrivanje namjene zemljita u okviru postupka koji se odnosi na odreivanje
namjene zemljita i izdavanje graevinskih dozvola du puteva za objekte/svrhu za
koje buka ne predstavlja smetnju;
- Uspostavljanje funkcionalno definisane/klasifikovane mree puteva koja omoguava
uspostavljanje zatienih stambenih podruja i povezivanje individualnog motornog
saobraaja na magistralne puteve i puteve veeg kapaciteta.
1.3.4.2 Preventivne graevinsko-tehnike mjere
Prilikom planiranja puteva, potrebno je razmotriti sljedee mjere koje se odnose na zatitu
od buke:
- Potrebno je uloiti napore da se ostvari najvea mogua udaljenost izmeu situacije
puta i podruja koje uslovljava/zahtijeva zatitu;
- Situacijom je potrebno obezbijediti ujednaen tok saobraaja (bez otrih krivina i
velikih uzdunih nagiba);
strana 11 od 140
- Ukoliko se radi o podrujima koja zahtijevaju zatitu, situacija treba da uslovljava

minimalnu promjenu brzine, kao i smanjenje ubrzavanja i koenja;
- Ukoliko se radi o podrujima koja zahtijevaju zatitu, situaciju u podrujima usjeka
i/ili iznad terena treba razmotriti s obzirom na zatitu od buke;
- Planiranje trase bez raskrsnica (npr. sa krunim raskrsnicama) omoguava
ujednaen i manje uznemiravajui tok saobraaja;
- Nove puteve koji prouzrokuju/poveavaju buku treba graditi du postojeih izvora
buke (npr. eljeznike pruge);
- Projekat puta u varijantama omoguava raspravu o alternativnim prijedlozima,
uglavnom u podrujima koja uslovljavaju zatitu, kao i izbor varijante koja utie na
najmanji mogui broj ljudi ili koja utie samo na podruja koja zahtijevaju nii nivo
zatite od buke.
1.3.4.3 Saobraajno-organizacione mjere
Saobraajna organizacija treba da obuhvati mjere za ureenje, ukljuujui propisane
saobraajno-tehnike kao i saobraajno-pravne mjere.
1.3.4.3.1
Saobraajno-tehnike mjere
Saobraajno-tehnike mjere koje su potrebne za zatitu prirodnog i stambenog okruenja

od buke koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja, treba prvenstveno da budu
sljedee:
- Poboljanje toka saobraaja: koordinacija saobraajne svjetlosne signalizacije
smanjuje buku koja nastaje kao rezultat kretanja i koenja vozila;
- Smanjenje broja zaustavljanja vozila u nonom periodu produavanjem perioda
zaustavljanja;
- Iskljuivanje saobraajne svjetlosne signalizacije nou;
- Izvoenje krunih raskrsnica umjesto postavljanja saobraajne svjetlosne
signalizacije;
- Obilaznice (samo kao dio integrisanog planiranja saobraaja);
- Usporavanje saobraaja u stambenim podrujima: zatita od saobraaja stranih
vozila je mogua primjenom saobraajno-organizacionih mjera, kao to su
jednosmjerni putevi, sistemi orsokaka kao dio dopune mree, ograniavanje brzine
kretanja odgovarajuom kontrolom, ali i primjenom graevinskih mjera, kao to su
prilagoavanje irine saobraajne trake, suavanje, djelimini kolovozi, ivinjaci i
slino, s tim da je vozilima potrebno omoguiti kretanje ujednaenom brzinom;
- Usporavanje saobraaja u odreenim podrujima za smanjenje brzine kretanja i
postizanje ujednaene vonje.
1.3.4.3.2
Saobraajno-pravne mjere
Saobraajno-pravne mjere za zatitu od buke treba prvenstveno da budu sljedee:

- Zabrana odvijanja saobraaja u odreenim periodima (npr. nou);
- Zabrana odvijanja saobraaja na odreenim dionicama puta (npr. za teretna vozila
sa odreenom dozvoljenom ukupnom teinom);
- Ogranienje brzine uz odgovarajuu kontrolu.
U sluaju ogranienja koja se odnose na odvijanje saobraaja, potrebno je
ponuditi/obezbijediti odgovarajuu zaobilaznicu sa malim zahtjevima koji se odnose na
objekte za zatitu od buke ili dodatne kapacitete parkiralita u graninim podrujima.
U sklopu povezujue putne mree takoe preporuujemo saobraajna ogranienja i
zabrane kretanja vozila.
strana 12 od 140
Vozila koja stvaraju nizak nivo buke mogue je na osnovu odluke usvojene od strane
ovlatenog organa iskljuiti iz povremenih zabrana odvijanja saobraaja ili zabrana
odvijanja saobraaja na odreenim dionicama puta.
1.3.4.4 Saobraajno-tehnike mjere na putevima
Saobraajno-tehnike mjere koje se odnose na zatitu okoline od buke treba da obuhvate
mjere koje se odnose na izradu zastora kao i postavljanje zaklona.
1.3.4.4.1
Mjere koje se odnose na zastor
Kada je rije o zastoru na putevima, na kojima se primjenjuju mjere za zatitu okoline od

buke, u obzir je potrebno uzeti sljedee:
- Izvoenjem zastora mora se obezbjediti minimalan nivo buke;
- Kolovoz je potrebno redovno odravati, naroito poslije bilo kakvih iskopa;
- Put ne smije biti ravnomjerno profilisan i ne smije imati poprene ljebie;
- Potrebno je sprijeiti/ukloniti pojavu neravnina, stepena, pragova i deformacija;
- Graevinske mjere za usporavanje saobraaja treba sprovesti pomou odgovarajue
rampe;
- Poklopce za ahtove kao i druge ugraene objekte treba postaviti na mjestima koja
se u najmanjoj moguoj mjeri upotrebljavaju za prelaz vozila (izvan kolotraga);
- Prelazi na mostovske konstrukcije/proirenja treba da stvaraju to je mogue manju
buku.
1.3.4.4.2
Mjere za postavljanje zaklona
Efikasnost objekata za izolaciju buke du puta se poveava sa njihovom visinom, duinom

i blizinom putu.
Osnovni postupci koji se primjenjuju za postavljanje zaklona, koji predstavlja mjeru za
zatitu od buke koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja, su sljedei:
- Nasipi za zatitu od buke;
- Objekti za zatitu od buke;
- Nasipi iznad kojih se izvode objekti za zatitu od buke;
- Strmeni nasipi/rolivanje padina;
- Usjeci i korita;
- Pokriveni usjeci;
- Tuneli i galerije;
- Ozelenjavanje.
1.3.4.5 Saobraajno-tehnike mjere na objektima
Kada je rije o ureenju prostora, fokus treba da bude na postojeoj saobraajnoj
infrastrukturi.
Naini izgradnje, koji su odreeni urbanistikim planom, obezbjeuju razliitu efikasnost,
kada je rije o zatiti prirodne i stambene okoline od buke. Pored naina izgradnje, takoe
je znaajno postavljanje objekata na graevinsku parcelu, oblik kao i osnova tlocrta
objekta, kao i graevinske mjere koje se primjenjuju na objektima (npr. zidovi koji
apsorbuju buku).
1.4 PLANIRANJE ZATITE OD BUKE
1.4.1
Projektna dokumentacija
1.4.1.1 Opte
Kada je rije o planiranju zatite od buke, u svim fazama pripreme projektne
dokumentacije u obzir treba u potpunosti uzeti smjernice za planiranje, izgradnju i
ouvanje objekata za zatitu od buke, koja nastaje usljed odvijanja saobraaja na putu, i
strana 13 od 140
to one dijelove iji se sadraj odnosi na detaljniji pregled odreenih zahtjeva vezanih za
projektnu dokumentaciju.
U osnovi, prilikom planiranja zatite od buke u obzir je potrebno uzeti pravne odredbe
koje se odnose na detaljan sadraj projektne dokumentacije koja je propisana kao
minimum za odreene vrste objekata, a kojima se definie obim podataka koje treba da
obuhvati
- Glavni projekat (GP);
- Projekat za dobijanje graevinske dozvole (PDGD);
- Projekat za raspis (PR);
- Projekat za izvoenje (PI); i
- Projekat izvedenog stanja (PIS).
Pravne odredbe kojima se propisuje sadraj i forma projektne dokumenatcije treba nakon
izvoenja potrebnih izmjena (mutatis mutandis) da se primjenjuju za planiranje objekata
za zatitu od buke.
S obzirom na namjenu izvoenja izgradnje/radova, projektna dokumentacija moe da se
odnosi na izgradnju novih objekata za zatitu od buke, kao dio novoizgraenih objekata ili
na postojeim putevima i/ili na rekonstrukciju, ruenje ili uklanjanje postojeih objekata.
S obzirom na karakteristike objekata za zatitu od buke, projektna dokumentacija za
zatitu od buke treba da sadri razliite planove. Planirana rjeenja koja se odnose na
zatitu od buke uopte utiu na sadraj projektne dokumentacije svih vrsta planova koji
su sastavni dio projektne dokumentacije. Bez obzira na navedeno, pojedinani planovi
mogu predstavljati nezavisnu projektnu dokumenatciju, ukoliko to zahtijeva vrsta obima
radova.
Sastavni dio projektne dokumentacije za zatitu od buke (glavni projekat i projekat za
dobijanje graevinske dozvole) treba da predstavlja i procjena zagaenja bukom uz
predloene mjere za zatitu od buke.
Sadraj procjene zagaenja bukom i predloenih mjera za zatitu od buke treba da bude
u skladu sa smjernicama RLS-90, kako je propisano primjenljivim zakonima. Pored
grafikih priloga (izofone mape za dnevni i noni period, sa i bez mjera, situacija sa
pozicioniranim i dimenzionisanim mjerama), takoe treba priloiti i poprene profile na
kojima je izvoena provjera zagaenja bukom, kao i poprene profile za objekte za koje
je predviena (dodatna) zatita. Popreni profili treba jasno da prikau zagaenje bukom
na visinama pojedinih spratova.
Prilikom donoenja odluke o vrsti aktivne zatite od buke, pored uslova graditelja, koji se
odnose na ureenje prostora, u obzir takoe treba uzeti prostorne mogunosti
(raspolaganje zemljitem, dodatna kupovina zemljita), kao i racionalnost mjera. Kada je
rije o planiranju nasipa za zatitu od buke, koji predstavljaju osnovnu alternativu sa
stanovita smanjenja zagaenja bukom, u obzir treba uzeti prekomjerne koliine ili
nedostatak materijala na trasi koji moe da se iskoristi za izgradnju, poveanje krajnje
granice mjera, poveanu upotrebu zemljita i projekat padina (ukoliko je mogue sa
nagibima koji ne zahtijevaju dodatnu stabilizaciju nasipa), kao i investicione i trokove
odravanja, kao i uputstva koja se odnose na bezbjednost saobraaja.
Projektanti su obavezni da pripreme planove u skladu sa pravilima struke i propisima. U
sluaju da su navedene osnove kontradiktorne, naruioc o tome mora biti blagovremeno
obavijeten. Naruioc treba da uzme u obzir da su izabrani projektanti kvalifikovani
strunjaci koji posjeduju reference, te da su njihova rjeenja, koja su obuhvaena
pripremljenom projektnom dokumentacijom, u skladu sa pravilima struke, te da imaju
racionalno i ekonomsko opravdanje. Navedena rjeenja treba, primjenom savremenih
tehnolokih postupaka, da osiguraju bezbjednost i trajnost objekata u toku njihove
eksploatacije, kao i za vrijeme izgradnje.
strana 14 od 140
Posebnu panju treba obratiti na projekat, sa svim detaljima, i u fazi pripreme glavnom
projekta kao i u fazi pripreme projekta za izdavanje graevinske dozvole. U skladu sa
projektnim zadacima, institucije koje pripremaju projektnu dokumentaciju za objekte za
zatitu od buke, treba u svojim ponudama da navednu projektne timove koji pored
strunjaka iz oblasti projektovanja puteva takoe treba da obuhvataju arhitekte i pejsane
arhitekte. Uloga arhitekata i pejsanih arhitekata prije svega predstavlja projektovanje
okoline puta, planiranje odgovarajueg vanjskog ureenja i odreivanje projektnih detalja
za objekte za zatitu od buke.
Cjelokupna projektna dokumentacija mora biti pripremljena u elektronskom obliku, s tim
da tekstualni dio mora biti u obliku koji omoguava dalju obradu, prema odluci naruioca.
1.4.1.2 Glavni projekat
Priprema glavnog projekta se izvodi u fazi pripreme dokumentacije o ureenju prostora ili
ukoliko je neophodna ponuda za najprikladniju varijantu, na osnovu prethodno
pripremljenog idejnog rjeenja.
Glavni projekat za zatitu od buke uslovljava pripremu u fazama, s tim da prva faza treba
da obuhvati pripremu studije procjena zagaenja bukom koja predstavlja jednu od
osnova za pripremu pojedinanih planova.
Prilikom pripreme procjene zagaenja bukom i predloenih mjera za zatitu od buke, koji
e se primjenjivati kao osnova za pripremu glavnog projekta, u obzir je potrebno uzeti
osnove koje je pripremila institucija zaduena za pripremu dokumentacije o ureenju
prostora, ukljuujui obavezne nivoe zatite od buke i predloene mjere odreene u
skladu sa navedenim nivoima. Prilikom odreivanja granica mjera, u obzir je potrebno
uzeti smjernice za projektante, koje se odnose na maksimalnu vrijednost aktivnih mjera,
zahtjeve koji se odnose na transparentnost elemenata za zatitu od buke kao i vrstu
aktivne zatite.
Procjena zagaenja bukom kao i predloene mjere za zatitu od buke za planski period od
20 godina, koji su obuhvaeni glavnim projektom, treba da se zasnivaju na sljedeem:
- Nivou zatite od buke u skladu sa dokumentacijom o ureenju prostora; i
- Podacima o saobraaju za planski period od 20 godina.
U obzir je takoe potrebno uzeti sljedee:
- Svojstva zastora na kolovozu, stim da je posebnu panju potrebno obratiti na
izuzetke (npr. cement betonski sloj zastora u podruju stanica za naplatu putarine);
- Detaljan plan pripremne faze takoe obuhvata planiranje mjera za zatitu od buke
za podruja za koja je odgovarajuim propisima o ureenju prostora (ili dopunama i
izmjenama istih, koje su usvojene za vrijeme pripreme detaljnog plana) predviena
upotreba zemljita uz obaveznu zatitu od buke.
Na osnovu procjene zagaenja bukom, koja e da se koristi kao osnova za pripremu
glavnog projekta, podaci koji e se primjenjivati u daljem planiranju treba da obuhvataju
prije svega:
- Visinu konstrukcije za zatitu od buke (iznad nivoa kolovoza ili terena);
- Udaljenost konstrukcije za zatitu od buke od osovine susjedne kolovozne trake;
- Poloaj konstrukcije;
- Potreban stepen apsorpcije konstrukcije;
- Potrebna izolacija konstrukcije (najmanje 25 dB (A));
- Uslovi za planiranje konstrukcija sa transparentnim elementima za zatitu od buke,
ukoliko se postavljaju u podruju u kojem je predviena konstrukcija za apsorpciju
zvuka koja prelazi 4 dB(A).
strana 15 od 140
Prilikom pripreme plana za zatitu od buke, koji predstavlja sastavni dio glavnog projekta,
kao osnovu treba uzeti procjenu zagaenja bukom i predloene mjere zatite za planski
period od 20 godina.
U fazi pripreme glavnog projekta treba pripremiti karakteristine arhitektonskograevinske nacrte, situacije i karakteristine poprene profile sa naglaskom na
projektovanje zatite na nasipima, usjecima, izlazima u sluaju opasnosti (vratima) i
mostovskim konstrukcijama, koji moraju biti zajedno pripremljeni i odobreni od strane
nadlenog projektanta, pejzanog arhitekte i arhitekte.
U fazi pripreme glavnog projekta potrebno je definisati zatitu od buke odreivanjem
poloaja za realizaciju i odreivanjem oblika predvienih konstrukcija za zatitu od buke, s
tim da je u obzir potrebno uzeti zahtjeve koji se odnose na ozelenjavanje okoline puta i
obezbjeenje transparentnosti elemenata za zatitu od buke. Gore navedeno mora
obavezno biti uzeto u obzir i obuhvaeno prijedlogom za zatitu od buke u sklopu
preliminarnog izvjetaja o uticaju buke.
U osnovi, konstrukcije za zatitu od buke moraju biti planirane tako da je opasnost od
oteenja svedena na minimum.
1.4.1.3 Projekat za dobijanje graevinske dozvole
Procjena zagaenja bukom i predloene mjere za zatitu od buke za planski period od 5
godina (ili u skladu sa odredbama odluke o detaljnom planu), koji su obuhvaeni
projektom za dobijanje graevinske dozvole, treba da se zasnivaju na sljedeem:
- Zahtijevanom nivou zatite od buke, u skladu sa detaljnim planom; i
- Podacima o saobraaju za planski period od 5 godina.
U ovoj fazi planiranja treba izvriti provjeru zagaenja bukom takoe za planski period od
20 godina, ukoliko se polazni podaci o saobraaju razlikuju od podataka koji su uzeti u
obzir u fazi pripreme glavnog projekta.
Odlukom o detaljnom planu mogue je takoe odrediti da e investitor u toku izgradnje
predvidjeti realizaciju mjera za zatitu od buke za planski period od 5 godina (poslije
otvaranja dionice za saobraaj). Ovakav nain postepene izgradnje odreen je zakonskim
odredbama, u skladu sa kojima organ koji je zaduen za upravljanje izvorima buke treba
svakih pet godina uspostaviti nivo zagaenja bukom, a zatim u skladu sa dobijenim
rezultatima dopuniti potrebne mjere za zatitu od buke. Stoga, posebnu panju treba
obratiti na podruja za koja su, zbog odreene namjene zemljita, npr. izgradnja du puta
u budunosti, detaljnim planom predviene mjere za zatitu od buke, ali gdje u toku
izgradnje ne postoje nikakvi objekti. Izgradnju konstrukcija za zatitu od buke za
navedena podruja treba planirati na osnovu posmatranja koja se izvode svakih 5 godina.
U sklopu faze pripreme projekta za dobijanje graevinske dozvole potrebno je, na osnovu
procjene zagaenja bukom, utvrditi podatke za planiranje:
- Visinu konstrukcije za zatitu od buke (iznad nivoa kolovoza ili terena);
- Udaljenost konstrukcije za zatitu od buke od osovine susjedne kolovozne trake;
- Poloaj konstrukcije;
- Potreban stepen apsorpcije konstrukcije;
- Uslovi za planiranje konstrukcija sa transparentnim elementima za zatitu od buke,
ukoliko se postavljaju u podruju u kojem je predviena konstrukcija za apsorpciju
zvuka koji prelazi 4 dB(A).
Plan zatite od buke, koji predstavlja sastavni dio projekta za dobijanje graevinske
dozvole, mora kao osnovu uzeti procjenu zagaenja bukom i predloene mjere za zatitu
od buke za planski period od 5 godina.
U fazi pripreme projekta za dobijanje graevinske dozvole potrebno je u obzir uzeti
osnove propisane vaeim zakonodavstvom i tehnikim propisima. Kada je rije o
objektima za koje je predviena pasivna zatita i koji se postavljaju izvan granica izofona,
strana 16 od 140
plan za pasivnu zatitu treba pripremiti i za dati planski period. U sluaju da se vri
kombinovanje aktivne i pasivne zatite, potrebno je pripremiti posebne planove.
Projekat okoline puta mora biti usklaen to se tie arhitekture i vanjskog ureenja, s tim
da je u obzir potrebno uzeti osnove navedene u odluci o detaljnom planu.
Kada je rije o planiranju konstrukcija za zatitu od buke, planirana realizacija mora biti
ona koja iziskuje minimalne trokove za dodatnu izgradnju. Konstrukcija za zatitu od
buke mora biti predviena za planski period od 5 godina, i iscrtana u opsegu u kojem je
mogua dodatna izgradnja predviene konstrukcije, do visine koja je navedena za
pojedine mjere u odluci o detaljnom planu i na osnovu predvianja saobraaja za planski
period od 20 godina.
Kada je rije o zatiti od buke, potrebno je predvidjeti da svako naknadno produavanje
konstrukcija za zatitu od buke ne namee problem u vezi sa zahtjevima za dodatnu
izgradnju trupa puta, izmjetanje komunalne infrastrukture, itd.
Projekat za izdavanje graevinske dozvole treba da sadri rjeenja koja omoguavaju
racionalno odravanje konstrukcija za zatitu od buke i trupa puta izvan kolovoza
primjenom uobiajene opreme za redovno odravanje, kao i smjernica za odravanje
konstrukcija za zatitu od buke. Posebnu panju treba posvetiti obezbjeivanju pristupa za
odravanje konstrukcija za zatitu od buke.
Projekat za dobijanje graevinske dozvole treba takoe da sadri ostale elemente
propisane Pravilnikom o detaljnom sadraju projektne dokumentacije (plan konstrukcije,
statiki prorauni).
1.4.1.4 Projekat za raspis
Prilikom pripreme projekta za raspis potrebno je, nakon izvoenja potrebnih izmjena, u
obzir uzeti pravne odredbe koje se odnose na uslove raspisa.
Tehniki uslovi koji se odnose na kvalitet naveden u projektnoj dokumentaciji treba
posebno da ukazuju na zahtjev da neobavezujui standardi, koje ponuai moraju uzeti u
obzir po zahtjevu naruioca, moraju biti naznaeni.
U projektu za raspis potrebno je navesti posebnu opremu, ukoliko je ista potrebna za
odravanje predviene konstrukcije za zatitu od buke i trupa puta izvan kolovoza.
1.4.1.5 Projekat za izvoenje
Projekat za izvoenje treba da sainjava projekat za dobijanje graevinske dozvole
dopunjen dodatnim podacima i elementima, s obzirom na vrstu, obim i sloenost
graevinskih radova. Pojedini dijelovi projekta za dobijanje graevinske dozvole mogu u
potpunosti biti ponovljeni u projektu za izvoenje ili je mogue izvriti samo njihovo
dopunjavanje ili saimanje, s tim da je potrebno navesti koji su elementi ve navedeni u
projektu za dobijanje graevinske dozvole kao i na kojim planovima istog.
U projektu za izvoenje potrebno je detaljno navesti dozvoljene izmjene koje se odnose
na mjerenja pojedinih elemenata i konstrukcija za zatitu od buke.
1.4.1.6 Projekat izvedenog stanja
Prilikom pripreme projekta izvedenog stanja u obzir je potrebno uzeti odredbe za
rukovanje i odravanje. Sadraj plana odravanja treba detaljno biti naveden u
smjernicama za sadraj investiciono-tehnike dokumentacije i uputstvima koja se odnose
na formu i sadraj dokumenatcije, ukljuujui uputstva za odravanje konstrukcija za
zatitu od buke.
Predvienim rjeenjem treba omoguiti racionalno odravanje konstrukcija za zatitu od
buke, koje je mogue izvoditi ukoliko je standardna oprema na raspolaganju nadzora za
redovno odravanje. Rjeenja treba da budu takva da ukoliko je upotreba u skladu sa
propisanom redovna sredstva koja se upotrebljavaju za odravanje ne prouzrokuju
nikakva oteenja konstrukcija za zatitu od buke. Ukoliko je za odravanje konstrukcija
za zatitu od buke potrebna posebna oprema, primjena iste mora biti tehniki obrazloena
strana 17 od 140
i opravdana. Takoe, potrebno je obezbijediti sve uslove za odravanje, tako se da u toku

funkcionisanja, redovnog odravanja i rada zimske slube ne javljaju nikakva oteenja ili
zastoji saobraaja.
Ukoliko je saglasnost za zatitu ivotne sredine izdata u skladu sa zakonom i ukoliko su
neophodna poetna mjerenja buke, te ukoliko je na osnovu istih neophodno izvoenje
radova koje prouzrokuje dopunjavanje i izmjene projekta izvedenog stanja, prvobitni
projekat je potrebno u skladu s tim dopuniti i/ili izmijeniti.
1.4.1.7 Revizija i izdavanje saglasnosti na projektnu dokumentaciju
Procjenu zagaenja bukom sa predloenim mjerama za zatitu od buke potrebno je
dostaviti na reviziju i izdavanje saglasnosti nadlenom organu prije pripreme glavnog
projekta (u toku pripreme detaljnog plana), s tim da se isto primjenjuje i za glavni
projekat. Slini zahtjevi se primjenjuju na projekat za izdavanje graevinske dozvole i
izvoaki projekat, procjenu zagaenja bukom sa predloenim mjerama za zatitu od
buke i rjeenjima za projektovanje konstrukcija za zatitu od buke (koji su dio projekta za
izdavanje graevinske dozvole-projekta za izvoenje), kao i na projekat u cjelini. Takoe,
unaprijed je potrebno predati prelaznu fazu projekta za projektovanje konstrukcija za
zatitu od buke i itave okoline puta.
Organ ovlaten za reviziju i izdavanje saglasnosti na projektno-tehniku dokumentaciju
izvodi reviziju svih dijelova projektne dokumentacije, s tim da posebnu panju poklanja
racionalnosti predloenih rjeenja, statikim proraunima, odravanju, novim vrstama
elemenata za zatitu od buke (paneli), poetnim mjerenjima i planiranju sredstava, kao i
primjenjenim zakonima, normama i standardima.
Kada je rije o reviziji i izdavanju saglasnosti na projektnu dokumentaciju, sadraj iste je
potrebno detaljno ispitati i ukoliko je potrebno na odgovarajui nain dopuniti.
1.4.2
Vrste mjera za zatitu od buke
Mjere za zatitu od buke koja nastaje kao rezultat odvijanja saobraaja na putu
klasifikovane su na:
- Aktivne; i
- Pasivne.
Svrha zatite od prekomjerne buke obrazloena je u smjernicama koje su pripremljene od
strane institucije koja je angaovana na pripremi dokumenatcije o ureenju prostora ili od
strane strunjaka koji je angaovan kao lan projektnog tima i koji zahtijeva hitnu
koordinaciju i saradnju sa institucijom koja priprema procjenu zagaenja bukom.
Aktivnu zatitu od buke moe da predstavlja ispravno izgraen nasip od zemlje ili kamena
koji je u najveoj moguoj mjeri prilagoen okolini, koji je, ukoliko je potrebno, mogue
stabilizovati. Zatitu od buke u manjem obimu predstavljaju takoe mjere postavljanja
zaklona, u skladu sa stavkom 1.3.4.4.2 Mjere za postavljanje zaklona
Konstrukcije za aktivnu zatitu od buke klasifikujemo s obzirom na njihove karakteristike u
vezi sa smanjenjem buke, na apsorbujue i deflekcione konstrukcije. Detaljno su
obraene pod stavkom 1.4.4.2. Tehniki uslovi koji se odnose na elemente konstrukcije za
zatitu od buke
Metod aktivne zatite od buke zavisi od ograniavanja imisije buke na odreeno mjesto,
same emisije i tehnolokih ogranienja.
Ukoliko stambene i druge zgrade ne mogu na odgovarajui nain biti zatiene od buke,
neophodne su pasivne mjere zatite, u cilju obezbjeenja zatite koja ograniava prolazak
buke iz okoline u stambene i druge prostorije. Potrebna izolacija buke koju treba izvesti
pomou vanjskih zidova prostorija treba za posebne sluajeve biti odreena
odgovarajuim zakonskim odredbama.
strana 18 od 140
1.4.3
Optereenje i bezbjednost konstrukcija za zatitu od buke
1.4.3.1 Opte
Konstrukcija za zatitu od buke su podlone brojnim optereenjima. Deformacije
konstrukcija za zatitu od buke, koje nastaju kao rezultat prevelikog optereenja, ne smiju
da umanje njihovu osnovnu funkciju itav period njihove eksploatacije. Takoe,
konstrukcije za zatitu od buke ne smiju u toku itavog perioda eksploatacije ugroziti
bezbjednost uesnika u saobraaju ili okoline.
1.4.3.2 Optereenje konstrukcija za zatitu od buke
Osnovna optereenja koja zahtijevaju posebna mehanika svojstva konstrukcija ili
elemenata za zatitu od buke, u skladu sa EN 1794-1, su sljedea:
- Aerodinamiko optereenje;
- Sopstvena masa elementa za zatitu od buke;
- Udari kamenja;
- Optereenje koje nastaje kao rezultat udara vozila; i
- Dinamika optereenja koja nastaju kao rezultat ienja snijega.
1.4.3.2.1
Aerodinamiko optereenje
Adekvatnost mehanikih svojstava kojima se obezbjeuje pouzdanost konstrukcija ili

elemenata za zatitu od buke kao i sredstava za njihovo privrivanje treba da bude
odreena s obzirom na aerodinamika optereenja, proraunavanjem
- Optereenja snagom vjetra W;
- Dinamikim vazdunim pritiskom koji nastaje kao rezultat mimoilaenja vozila q(v); i
- Maksimalnog dozvoljenog elastinog savijanja dmax.
Predviena snaga vjetra qref (pritisak ili usisavanje) se izraunava primjenom odredbi SIST
EN 1991 uzimajui u obzir dravnu mapu osnovnih brzina vjetra ili druge raspoloive
podatke, kao i primjenom sljedee jednaine:
q ref =
1
2
Vref
2
[Pa]
Rezultanta optereenja snagom vjetra W se izraunava (u skladu sa odredbama SIST EN

1794-1) primjenom sljedee jednaine:
W =
1
2
Vref
C e (z ) C p
2
[Pa]
gdje je:
Gustina vazduha (kg/m3)
Vref
Brzina vjetra na visini (m) iznad tla (m/s)
Ce (z)
Koeficijent izloenosti
Cp
Koeficijent pritiska
Dinamiki vazduni pritisak q(v) koji nastaje kao rezultat mimoilaenja vozila predstavljen
je u Tabeli 6.5.
Tabela 6.5: Dinamiki vazduni pritisak koji nastaje kao rezultat mimoilaenja vozila
Udaljenost vozila od konstrukcije
Brzina vozila
Dinamiki vazduni pritisak q(v)
km/h
Pa
1 Na otvorenom
100
650
3 Na otvorenom
> 120
800
1 U tunelima
120
1500
strana 19 od 140
Projektovano optereenje snagom vjetra i dinamiki vazduni pritisak q(v) ne treba

istovremeno uzimati u obzir.
1.4.3.2.2
Sopstvena masa elementa za zatitu od buke
Sopstvena masa elementa za zatitu od buke se odreuje kada je elemenat suv i kada je
vlaan, i to
- Masa suvog elementa za odreivanje apsorpcije zvuka;
- Masa vlanog elementa za planiranje dimenzija elementa u njegove nosive
konstrukcije; i
- Smanjenja masa vlanog elementa za planiranje dimenzija elemenata konstrukcije,
ukoliko su elementi zaptiveni ili ukoliko se u njima ne moe zadravati voda.
Elementi konstrukcije koji preuzimaju teinu elemenata za zatitu od buke moraju biti
dimenzionisani tako da mogu izdrati teinu vlanog elementa ili smanjenu teinu vlanog
elementa uveanu za faktor dozvoljenog optereenja S 1.5.
1.4.3.2.3
Udari kamenja
Konstrukcije za zatitu od buke koje se nalaze pored kolovoza su izloene udarima

kamenja koje izlijee ispod tokova vozila. Stoga, sami elementi kao sredstva za njihovo
privavanje moraju biti otporni na oteenja.
1.4.3.2.4
Optereenje koje nastaje kao rezultat udara vozila
Konstrukcije za zatitu od buke uglavnom nisu dimenzionisane tako da mogu izdrati

optereenja koja nastaju kao rezultat udara vozila, te su od navedenih udara zatiene
odbojnom ogradom. Ukoliko to nije sluaj, konstrukcije za zatitu od buke moraju imati
zatitu od udara vozila.
Konstrukcije za zatitu od buke, prema pravilu, ne treba da predstavljaju opasnost po
vozae i putnike koji se u trenutku udara nalaze u vozilu.
Prilikom planiranja konstrukcija za zatitu od buke kombinovanih sa odbojnom ogradom, u
obzir je potrebno uzeti odredbe EN 1317-2 Bezbjednosna saobraajna oprema.
1.4.3.2.5
Dinamiko optereenje koje nastaje kao rezultat ienja snijega
Dinamiko optereenje konstrukcija za zatitu od buke koje nastaje kao rezultat ienja
snijega prouzrokuje teina snijega, u zavisnosti od vrste snijega, vrste maine za ienje,
brzine vozila (ili karakteristika vozila za ienje snijega) i udaljenosti konstrukcije za
zatitu od buke od ruba iene povrine kolovoza. Stoga je graninu brzinu vozila za
ienje snijega potrebno odrediti u skladu sa vrstom snijega. Navedenu brzinu odreuje
nadleni organ uzimajui u obzir lokalne klimatske uslove. Uglavnom, brzina vozila za
ienje snijega je ograniena na 50 km/h.
Ukoliko je konstrukcija za zatitu od buke udaljena od povrine kolovoza koju je potrebno
oistiti vie od 7 m, za procjenu je uglavnom relevantno optereenje snagom vjetra.
Informativne mase razliitih vrsta snijega su navedene u Tabeli 6.6.
Tabela 6.6: Informativne mase razliitih vrsta snijega
Vrsta snijega
Informativna masa kg/m3
Sitan snijeg
Novi snijeg
Snjeni nanos
Stari, vlani snijeg
Stvrdnuti, zaleeni snijeg
Bljuzgavica, led
50
80 do 200
250
300 do 400
600
800 do 900
Uzajamni odnos graninog dinamikog optereenja koje nastaje kao rezultat ienja
snijega pri utvrenoj brzini kretanja vozila i utvrenoj udaljenosti konstrukcije za zatitu
strana 20 od 140
od buke od ruba iene povrine kolovoza, koji je predvien za ispitivanje vertikalnim

optereenjem pod pravim uglom na povrinu elementa za zatitu od buke, predstavljen je
na Crteu 6.1.
Brzina vozila kot ienja snijega
(element 2 m x 2 m)
Dinamiko optereenje F (kN)
(uvaena granina)
Udaljenost od ruba iene povrine kolovoza (m)
Crte 6.1: Dinamiko optereenje koje nastaje kao rezultat ienja snijega
1.4.3.3 Bezbjednost konstrukcija za zatitu od buke
Konstrukcije za zatitu od buke ne smiju u toku perioda eksploatacije da predstavljaju bilo
kakvu opasnost bilo za uesnike u saobraaju ili za ljude koji ive pored puta. Takoe,
navedene konstrukcije ne smiju predstavljati bilo kakvu opasnost po okolinu.
Osnovni uslovi koji se odnose na korisnost konstrukcija za zatitu od buke, u skladu sa EN
1794-2, su sljedei:
- Otpornost na poare u prirodi;
- Zatita od otpadanja oteenih elemenata;
- Zatita okoline;
- Izlazi u sluaju opasnosti;
- Defleksiju svjetlosti; i
- Transparentnost (samo za informacione svrhe).
1.4.3.3.1
Otpornost na poare u prirodi
Konstrukcije za zatitu od buke moraju u najveoj moguoj mjeri biti otporne na poare u
prirodi kao i na poare koje prouzrokuju zapaljive supstance, ukljuujui proliveno gorivo
za motorna vozila.
Ukoliko se konstrukcija za zatitu od poara nalazi pored zgrada, treba da zatiti zgrade
od irenja poara sa kolovoza.
Ukoliko su u konstrukciju za zatitu od poara ugraeni zapaljivi materijali, ista takoe
treba da sadri i materijale koji su otporni na poar i koji spreavaju dalje irenje vatre.
S obzirom na otpornost na poar, konstrukcije za zatitu od buke u skladu sa EN 17942, Dodatak A klasifikujemo u tri klase:
Klasa 1: upotreba nije dozvoljena
- Za elemente za zatitu od buke koji se nalaze u blizini zgrada (udaljenost manja od
10 m);
- Za elemente za zatitu od buke koji se proteu iznad kolovoza;
- U okolini u kojoj je poveana opasnost od izbijanja poara u prirodi;
- U tunelima
Klasa 2: upotreba nije dozvoljena
strana 21 od 140
- U tunelima;
- Za elemente za zatitu od buke sa posebnim zahtjevima u vezi sa otpornou na
poar (npr. objekti od izuzetnog znaaja i visoki zahtjevi koji se odnose na
bezbjednost saobraaja).
Klasa 3:
- Nema ogranienja.
Za elemente za zatitu od buke koji se nalaze u tunelima i slinim objektima potrebno je
pripremiti studiju o bezbjednosti u sluaju izbijanja poara kao i detaljnu analizu
karakteristika otpornosti na poar, u skladu sa EN 13501-1 i EN 13501-2.
1.4.3.3.2
Zatita od otpadanja oteenih elemenata
Elementi za zatitu od buke treba da budu privreni za elemente nosee konstrukcije

tako da nijedan oteeni dio prilikom svog pada (npr. udarac vozila ili slino) ne
predstavlja opasnost za uesnike u saobraaju (npr. ispod nadvonjaka).
Konstrukcije za zatitu od buke treba da omogui unutranju i vanjsku povezanost svih
dijelova tako da je prilikom deformacije ili oteenja onemogueno ispadanje ili odvajanje
oteenih dijelova.
Izloeni elementi konstrukcija za zatitu od buke moraju biti dimenzionisani tako da mogu
izdrati etvorostruku masu vlanih opasnih elemenata. Svaki spoj mora da izdri teinu
itave povezane konstrukcije elementa za zatitu od buke, u najgoroj moguoj situaciji.
1.4.3.3.3
Zatita okoline
Fizika i hemijska svojstva materijala, koja bi mogla imati negativan uticaj na okolinu, kao
i mogunost njihove ponovne upotrebe (reciklaa) treba da budu utvrena prilikom
planiranja konstrukcije za zatitu od buke.
1.4.3.3.4
Izlazi u sluaju opasnosti
Konstrukcije za zatitu od buke ometaju pristup ogranienom podruju (na putu i njegovoj
okolini), te je stoga za posebne sluajeve (npr. odravanje, spaavanje, izlaz sa puta)
potrebno obezbijediti izlaze (prolaze) u sluaju opasnosti.
Broj i lokacija prolaza se utvruju s obzirom na duinu konstrukcija za zatitu od buke, s
tim da je navedene prolaze potrebno na odgovarajui nain oznaiti.
Minimalne dimenzije izlaza u sluaju opasnosti su sljedee:
- irina: 0.9 m
- Visina: 2.1 m ili ukupna visina konstrukcije ukoliko je nia.
Visina stepenika ne smije prelaziti 30 cm.
1.4.3.3.5
Defleksija svjetlosti
Defleksija suneve svjetlosti ili svjetlosti (toka svjetlosti) farova moe kod velikih ulaznih
uglova da predstavlja opasnost po uesnike u saobraaju, zbog opasnosti od
zasljepljivanja.
U cilju projektovanja konstrukcije za zatitu od buke, projektant je obavezan unaprijed da
poznaje koliinu usmjerene svjetlosti, koja se odreuje u skladu sa ISO 2813.
1.4.3.3.6
Transparentnost
Prilikom planiranja konstrukcija za zatitu od buke u obzir je potrebno uzeti sljedee:

- Statiku transparentnost, koja je s obzirom na estetiku znaajna za ljude koji ive u
blizini konstrukcije (smanjen osjeaj zarobljenosti); i
- Dinamiku transparentnost koja je znaajna za bezbjednost uesnika u saobraaju
(poboljana orjentacija).
Transparentnim se smatraju elementi za zatitu od buke ija propusnost svjetlosti "g"
prelazi 50%.
strana 22 od 140
Projektant moe da navede potrebnu transparentnost, a u planovima za izgradnju

konstrukcija za zatitu od buke mogue je navesti koji su materijali prikladni za izradu kao
i graevinska rjeenja.
1.4.3.4 Stabilnost nasipa od zemljanih materijala
Stabilnost nasipa od zemljanih materijala se odreuje na osnovu kohezije i unutranjeg
trenja zemljita i uslovljena je nosivou osnove.
Uticaj negativnih svojstava zemljanog materijala na stabilnost nasipa mogue je otkloniti
odgovarajuom stabilizacijom (ojaavanjem), tako da
- Optereenje uglavnom preuzima materijal ugraen za stabilizaciju (npr. mrea i
odgovarajue ozelenjavanje); ili
- Materijal ugraen za stabilizaciju omoguava poboljanje svojstava zemljanog
materijala (npr. geotekstil sa drenaom).
1.4.4
Izvoenje zatite od buke
1.4.4.1 Temelji konstrukcija za zatitu od buke

U cilju smanjenja uticaja buke na okolinu neophodno je postavljanje konstrukcija za
zatitu od buke na razliita mjesta du puta:
- Na terenu/zemljitu du puta;
- Na padinama nasipa i/ili usjecima;
- Na nasipima koji su izvedeni kao nosive konstrukcije (npr. od stabilizovanog
zemljanog materijala) i/ili kao dio zatite od buke (nasipi od zemljanog materijala);
- Na ve predvienim elementima konstrukcije za zatitu uesnika u saobraaju (npr.
cement-betonske odbojne ograde/New Jersey).
1.4.4.1.1
Naini polaganja temelja
Temelji konstrukcija za zatitu od buke se izvode

- Plitki temelj samac ili trakasti temelj (Crte 6.2) ili sa osloncem na prirodnoj,
poboljanoj ili utvrenoj osnovi; ili
- Duboki na utisnutim, uputenim, buenim ili injektiranim, oslonjenim i/ili lebdeim
ipovima (Crte 6.3), a u posebnim sluajevima na bunarima.
- Plitki temelji konstrukcija za zatitu od buke su prikladni:
- Ukoliko je stvarno optereenje osnove manje od dozvoljenog:
qdej < qdop
- Ukoliko su slijeganja i diferencijalna slijeganja manja od dozvoljenih:

uidej < uidop
uidej < uidop
Duboki temelji konstrukcija za zatitu od buke su neophodni u svim ostalim sluajevima.
Crte 6.2: Popreni

profil konstrukcije za zatitu od buke na
trakastim temeljima
Crte 6.3: Popreni profil

konstrukcije za zatitu od buke iju
osnovu predstavljaju mikro ipovi
strana 23 od 140
1.4.4.1.2
Osnove za izraunavanje temelja
Za svaki nain izvoenja temelja konstrukcije za zatitu od buke potrebno je izraunati

sljedee:
- Minimalnu potrebnu dubinu temelja uzimajui u obzir lokalne uslove koji se odnose
na dubinu smrzavanja osnove (+ 10 do 20 cm);
- Apsolutna i diferencijalna slijeganja;
- Vrijeme slijeganja (nabijanja);
- Dozvoljeno ili granino optereenje osnove (nosivost); i
- Kontaktni napon.
Takoe je potrebno provjeriti otpornost temelja na klizanje.
Svi navedeni prorauni treba da se zasnivaju na utvrenim geomehanikim
karakteristikama.
Posebna mehanika svojstva zemljita, koja je u cilju izraunavanja temelja konstrukcija
za zatitu od buke potrebno utvrditi, i to na osnovu preliminarnih terenskih i
laboratorijskih ispitivanja, su:
- Parametri deformacije zemljita:
- Modul stiljivosti Eoed
- Modul pritiska K i
- Modul klizanja G ili
- Modul elastinosti E
- Poisson-ov broj
- Propusnost zemljita k
- Parametri vrstoe zemljita:
- Kohezija c
- Modul klizanja i/ili
- Nedrenirana kohezija cu ili
- Jednoosovinska vrstoa na pritisak qu.
Kada je rije o dubokom temelju konstrukcije za zatitu od buke, neophodna su
preliminarna ispitivanja osnove na terenu pomou presiometra, vane testa, CPT, SPT, DPT
kao i geofizikih mjerenja. Za vrijeme ugradnje ipova a i poslije toga potrebno je vriti
kontrolu sljedeeg
- Nosivosti ipova: test za ispitivanje dinamikog/statikog optereenja i
- Mogunost povezivanja ipova: PIT, CHT.
Obim preliminarnih terenskih i laboratorijskih ispitivanja sitnozrnog tla mora biti
prilagoen zahtjevima koji su navedeni u odgovarajuim tehnikim propisima.
Navedena mehnika svojstva zemljita kao i rezultati preliminarnih terenskih ispitivanja
treba da budu obuhvaeni geotehnikim izvjetajem, koji predstavlja sastavni dio plana
izgradnje konstrukcije za zatitu od buke.
1.4.4.2
1.4.4.2.1
Tehniki uslovi koji se odnose na elemente konstrukcija za zatitu od buke
Opte
Osnove za izradu i postavljanja konstrukcija za zatitu od buke treba da budu u skladu sa

propisom ZTV-Lsw 88, EN 1793 i EN 1794 standardima i drugim pravnim odredbama.
S obzirom na vrstu i efikasnost, konstrukcije za zatitu od buke moemo klasifikovati na
osnovu nivoa smanjene usmjerene buke na kategorije koje su predstavljene u Tabeli 6.7.
Nivo apsorpcije buke koji posjeduju elementi konstrukcija za zatitu od buke mora biti
strana 24 od 140
provjeren mjerenjima koja se izvode u eho komori u skladu sa standardom ISO 354, dok
se njegova procjena izvodi u skladu sa standardom EN 1793-1.
Konstrukcije za zatitu od buke treba da budu izvedene tako da se prilikom prolaska buke
koja nastaje odvijanjem saobraaja kroz konstrukciju za zatitu od buke (uzimajui u obzir
sve elemente konstrukcije) buka smanjuje za najmanje 25 dB(A). Izolaciju buke koju
izvode konstrukcije za zatitu od buke treba provjeravati putem laboratorijskih mjerenja u
skladu sa standardom ISO 140-3, dok se procjena izvodi u skladu sa standardom EN
1793-2.
Prilikom planiranja zatite od buke i naruivanja konstrukcija za zatitu od buke, potrebno
je detaljno navesti vrstu i efikasnost itavog skupa.
Tabela 6.7: Klasifikacija konstrukcija za zatitu od buke s obzirom na njihvu vrstu i
efikasnost
Smanjenje buke kod
usmjeravanja
dB(A)
Kategorija
Vrsta konstrukcije
A1
Odbojna
do 4
A2
Asorpcijska
od 4 do 8
A3
A4
Visoko apsorpcijska
Super apsorpcijska
od 8 do 11
preko 11
Cjelokupna konstrukcija za zatitu od buke mora, bez veih oteenja ili deformacijaany
da izdri dozvoljeno slijeganje temelja, koje je utvreno geotehnikom studijom.
Vrsta osnovnih materijala koji su upotrebljeni za izradu elemenata za zatitu od buke, koji
predstavljaju dio konstrukcije za zatitu od buke, uslovljava njihovu klasifikaciju na:
- Cement betonske materijale;
- Drvene;
- Metalne;
- Staklo-cementne;
- Izraene od lakih materijala;
- Transparentne (od vjetakih materijala); i
- Nasipe (od zemljanih ili drugih materijala); i
- Izraene od ostalih materijala.
Na osnovu konstrukcije, elemente klasifikujemo na
- Jednoslojne, uglavnom se izvode od poliakrila ili polikarbonata;
- Dvoslojne, uglavnom se izvode od cement - betona i drvo - betona; i
- Vieslojne (sendvi), uglavnom se izvode od drveta, metala i staklo-cement.
1.4.4.2.2
Materijali
1.4.4.2.2.1 Cement beton

Cement beton se u konstrukcijama za zatitu od buke upotrebljava za izradu temelja i
veznih elemenata izmeu noseih stubova elemenata za zatitu od buke, a u zavisnosti od
projekta konstrukcije za zatitu od buke takoe za nosee stubove kao i za bilo koje druge
strukturne elemente konstrukcija za zatitu od buke kao i za cement betonske proizvode,
ukljuujui opeku za zidove elemente za zatitu od buke.
Vrste cementa ija klasa jaine iznosi 32.5 ili vie kao i mjeavine kamenih zrna, u skladu
sa EN 13242 se uglavnom upotrebljavaju za proizvodnju cement betona koji se
upotrebljava za izradu konstrukcija za zatitu od buke.
strana 25 od 140
1.4.4.2.2.2 Drvo
Samo na vazduhu osueno etinarsko drvo (smra, jela, bor) je pogodno za izradu
konstrukcija za zatitu od buke.
Drvo koje se upotrebljava za izradu konstrukcija za zatitu od buke treba da ima
dvostruku dubinsku zatitu, a sve vidljive i izloene drvene povrine moraju takoe na
odgovarajui nain biti zatiene.
1.4.4.2.2.3 Metali
Konstrukcioni elik, nerajui elik i aluminijum su upotrebljivi za izradu elemenata
konstrukcije za zatitu od buke.
Upotrebljeni materijali moraju biti otporni na koroziju, sve povrine metalnih elemenata
moraju biti zatiene od korozije, a sve vidljive i izloene povrine moraju biti premazane
odgovarajuom bojom koju odreuje projektant.
Sljedei elini profili izraeni od konstrukcionog elika, u skladu sa EN 10025 mogu se
upotrijebiti za izradu noseih stubova konstrukcije za zatitu od buke:
- Toplo valjani profili, u skladu sa EURONORM standardima;
- Hladno valjani profili, u skladu sa DIN 59411;
- Hladno oblikovani profili;
- Vareni profili.
U posebnim sluajevima takoe je dozvoljena upotreba oblikovanih profila od Al legura i
odlivaka od lijevanog eljeza.
Svi strukturni elementi konstrukcija za zatitu od buke moraju biti izraeni u skladu sa
zahtjevima statikog prorauna i planovima elemenata za zatitu od buke.
1.4.4.2.2.4 Staklo-cement
Cementi ija klasa jaine iznosi 32.5, staklena vlakna postojana u alkalnoj sredini i
odgovarajue punilo su najprikladniji za proizvodnju staklo-cementa.
Koliina i duina staklenih vlakana se odreuje na osnovu preliminarnih ispitivanja, s tim
da njihova koliina ne smije biti manja od 2 m.-%. Koliina punila se odreuje na osnovu
ispitivanja preliminarnog sastava. Odnos cementa i punila ne smije biti vei od 2 : 1.
1.4.4.2.2.5 Laki materijali
Za izradu konstrukcija za zatitu od buke mogue je upotrebljavati elemente izraene od
mineralne ili staklene vune, cement betona koji je proizveden od cementa i zrna lakih
materijala (ekspandirane gline perlit, drobljene opeke) i od pjenastog betona, gas
betona i drvo betona, koji se izrauje od cementa, strugotina drveta i vodenog stakla.
Povrine apsorbujuih elemenata za zatitu od buke, koji su proizvedeni primjenom
odgovarajueg postupka mogu biti ravni, talasasti ili rebrasti (Crtei 6.4 i 6.5).
Crte 6.4: Popreni profil apsorbujueg

elementa za zatitu od buke koji je
izraen od lakog materijala
Crte 6.5: Popreni profil elementa za

zatitu od buke visoke apsorpcije koji je
izraen od lakog materijala
1.4.4.2.2.6 Transparentni materijali

Vjetaki materijali koje je mogue upotrijebiti za izradu elemenata za zatitu od buke,
koji predstavljaju dio konstrukcije za zatitu od buke, treba da budu lijevani ili oblikovani
transparentni poliakril i polikarbonat.
strana 26 od 140
1.4.4.2.2.7 Zemljani i drugi materijali za izradu nasipa

Sve vrste zemljanih i ostalih materijala (npr. letei pepeo, otpadni materijal nastao
ruenjem), koji obezbjeuju trajnu i stabilnu realizaciju, mogu se upotrebljavati za izradu
nasipa kao konstrukcija za zatitu od buke.
to se tie bilo kakve potrebne stabilizacije nasipa, kao konstrukcije za zatitu od buke,
planom je potrebno predvidjeti odgovarajue materijale (npr. geotekstil, mreu).
1.4.4.2.2.8 Zatitni materijali
Izvoenje konstrukcija za zatitu od buke zahtijeva upotrebu materijala za propusnu i
nepropusnu zatitu povrine apsorpcijske/zvune izolacije, koja se ugrauje u elemenat za
zatitu od buke. Materijali za izradu propusnog zatitnog sloja mogu biti:
- Pletena ili nepletena impregnisana vlakna od staklenih vlakana;
- Pletene ili drugim postupkom izraene mree ili folije od UV otpornih plastinih
materijala; ili
- Ostali samonosei materijali.
Nepropusni zatitni sloj za zatitu od atmosferskih uticaja, samo kod elastinih elemenata
za zatitu od buke se izvodi upotrebom UV otpornih folija izraenih od vjetakih
materijala.
1.4.4.2.2.9 Ostali materijali
Konstrukcije za zatitu od buke, u odreenim sluajevima, zahtijevaju primjenu trajno
elastinih smjesa za zatvaranje spojnica, sredstava za privravanje, boje i ostalo.
Upotrebljivost svih predvienih materijala potrebno je unaprijed predvidjeti, te na
odgovarajui nain dokumentovati.
1.4.4.3 Kvalitet materijala
Kvalitet materiala koji se upotrebljavaju za izradu konstrukcija za zatitu od buke mora biti
u skladu sa zahtjevima navedenim u optim propisima, te u skladu sa standardima i
posebnim tehnikim uslovima.
1.4.4.3.1
Cement beton
Svi elementi koji su dio konstrukcije za zatitu od buke moraju biti izraeni od cement
betona sa oznakom C 25/30 ili vie, te moraju biti otporni na smrzavanje i soli.
Ostala zahtijevana svojstva cement betona moraju detaljno biti navedena u planu.
1.4.4.3.2
Drvo
Kvalitet rezanog drveta za izradu pojedinih elemenata konstrukcije za zatitu od buke

mora biti u skladu sa klasama kvaliteta koje su navedene u DIN EN 1611-1 standardu:
- Za drvene strukturne elemente, klasa G 4.3;
- Za zadnji zid elementa za zatitu od buke drveni paneli klasa G 4.2;
- Za prednji zid elementa i zatitne letve, klasa G 4.1.
1.4.4.3.3
Metali
Konstrukcioni elik u skladu sa EN 10025 (Tabela 6.8) mogue je upotrijebiti za izradu

noseih stubova, ankerisanje i privravanje elemenata.
Tabela 6.8: Traena svojstva konstrukcionih elika
Oznaka
vrstoa na istezanje Rm
(N/mm2)
Granica plastinosti ReH

(N/mm2)
S235JRG2
S235J2G3
S355J2G3
340
470
490
235
235
355
strana 27 od 140
Svi strukturni elementi (izuzev elemenata lijevanih u cement betonu) treba da budu vrue
pocinkovani. Prosjena debljina pocinanog sloja treba da iznosi 86 m, dok minimalna
debljina treba da iznosi 76 m.
Za elemente koji slue za apsorpciju ili defleksiju, mogue je upotrijebiti toplo pocinane i
obojene eline limove, eline limove od nerajueg elika ili obojene aluminijumske
limove (Tabela 6.9).
Tabela 6.9: Traena svojstva limova
Oznaka
vrstoa na istezanje
Rm
[N/mm2]
Standard
250
EN 10143
420
EN 10088
Minimalna debljina*
S250 GZ275MA
ili elik sa boljim mehanikim
svojstvima i premazima koji se
zasnivaju na cink-aluminijumu ili
aluminijum-cinku
X5CrNiMo 17-12-2
ili elik slinih mehanikih
svojstava, otporan na soli
AL Mg2 Mn08
ili legure boljih mehanikih
svojstava, otporne na soli
170
1.2 mm sprijeda
1.0 mm pozadi
1.0 mm sprijeda
1.0 mm pozadi
EN 1396
1.5 mm sprijeda
EN 485
1.5 mm pozadi
* Nije primjenljivo za samonosee sendvi elemente za zatitu od buke, prema standardu SIST prEN 14509.
1.4.4.3.4
Staklo- cement
Kvalitet staklo-cementa koji se upotrebljava za izradu elemenata za zatitu od buke mora

biti u skladu sa zahtjevima navedenim u Tabeli 6.10.
Tabela 6.10: Karakteristina svojstva i granine vrijednosti staklo-cementa
Jedinica
Svojstvo
Gustina
mlazni
lijevani
t/m3
1.9 2.1
1.9 2.0
75
50
25
20
21 31
10 - 14
N/mm
Modul elastinosti
kN/mm
vrstoa na lom pri savijanju
1.4.4.3.5
mjere
2
vrstoa na pritisak
Granine vrijednosti za staklo-cement
N/mm
Laki materijali
Samonosive ploe od mineralne vune, lakog cement betona, pjenastog betona, gas
betona i drvo betona moraju biti otporne na uticaje vode, smrzavanje, soli, ulja i
industrijske atmosfere i saobraaja. Samonosive ploe od drvo betona moraju, pored
navedenog, biti otporne na UV zrake, moraju biti trajne i nezapaljive.
Materijali za apsorpciju buke, koji se ugrauju u elemente za zatitu od buke, moraju
imati otvorene i meusobno povezane pore (odgovarajui strukturni faktor) kao i
odgovarajuu otpornost na protok vazduha. Materijali za apsorpciju buke treba efikasno
da apsorbuju buku u relevantnom podruju frekvencija.
Gustina lakog cement betona treba da iznosi izmeu 400 i 2000 kg/m3, a debljina
samonosive ploe treba da iznosi najmanje 100 mm. Gustina ostalih apsorbujuih lakih
materijala treba da iznosi najmanje 100 kg/m3, dok debljina ploa izraenih od drvo
strana 28 od 140
betona treba da iznosi najmanje 50 mm, a od ostalih lakih materijala najmanje 100 mm.
1.4.4.3.6
Transparentni materijali
Transparentni materijali koji su upotrebljivi za izradu elemenata za zatitu od buke, kao

sastavnog dijela konstrukcije za zatitu od buke, treba da budu lijevani ili oblikovani
transparentni poliakril (polimetakrilat), polikarbonat i armirano staklo.
Kvalitet poliakrila, polikarbonata i armiranog stakla u ploama elementima za zatitu od
buke treba detaljno da bude naveden u planu konstrukcije za zatitu od buke.
Debljina poliakril ploa treba da iznosi najmanje 15 mm, dok debljina polikarbonatnih
ploa treba da iznosi najmanje 12 mm.
U sluaju posebnih zahtjeva, dozvoljena je upotreba staklenih transparentnih elemenata.
Upotrebljava se armirano staklo tehnikih karakteristika koje odreuje projektant.
1.4.4.3.7
Zemljani i drugi materijali za izradu nasipa
Kvalitet zemljanih i drugih materijala za ugradnju u nasipe koji slue za zatitu od buke
mora biti u skladu sa zahtjevima navedenim u posebnim tehnikim uslovima za zemljane
radove i odgovarajuim odredbama tehnikih propisa za ostale materijale, npr. poliester,
polipropilen i geotekstil, vareni elik i polimerne mree, cement betonske proizvode
korita, vezne elemente, itd.
1.4.4.3.8
Zatitni materijali
Trajnost zatitnih materijala mora biti jednaka periodu trajanja konstrukcije za zatitu od
buke. Ukoliko je propusni zatitni sloj mogue zamijeniti, period trajanja treba da iznosi
najmanje 10 godina.
Za zatitu apsorbujueg materijala u elementima za zatitu od buke mogue je
upotrebljavati propusne materijale sa malom otpornou na protok vazduha. Debljina
sloja takvog materijala treba da iznosi najmanje 0.4 mm, dok njegova masa treba da
iznosi najmanje 50 g/m2.
Stakleni voal koji se upotrebljava za zatitu apsorbujuih materijala u elementima za
zatitu od buke mora biti propusan i posjedovati malu otpornost na protok vazduha.
1.4.4.3.9
Ostali materijali
Kvalitet ostalih materijala koji su potrebni za izvoenje konstrukcije za zatitu od buke, tj.
smjese za zatvaranje spojnica, sredstva za privravanje, boje i ostalo, treba da
obezbjede trajnost u skladu sa planom za sline elemente u sklopu konstrukcije za zatitu
od buke.
1.4.4.4 Naini izvoenja konstrukcije za zatitu od buke
Osnovni elementi konstrukcije za zatitu od buke predstavljeni su na Crteu 6.6.
Svi elementi konstrukcije za zatitu od buke u dvoslojnim ili vieslojnim elementima za
zatitu od buke treba da budu dimenzionisani u skladu sa predvienim optereenjima,
koja su navedena u statikom proraunu.
Minimalne udaljenosti unutranjeg ruba konstrukcije za zatitu od buke od vanjskog ruba
saobraajne trake na putu predstavljene su u Tabeli 6.11.
strana 29 od 140
Crte 6.6: Elementi konstrukcije za zatitu od buke

Tabela 6.11: Minimalna udaljenost konstrukcija za zatitu od buke od ruba saobraajne
trake
Lokacija postavljanja
konstrukije za zatitu od buke
Projektovana brzina vonje

V85
Minimalna udaljenost
konstrukcije za zatitu od
buke od ruba
km/h
90
1.60
> 90
1.80
50
1.50
60, 70
1.60
80, 90
1.80
100, 110
2.00
120
2.50
1.60
90
1.10
> 90
1.60
1.60
Du saobraajne trake
Sa sigurnosnom ogradom
Bez sigurnosne ograde
Na autoputevima
Du zaustavne trake
Na sigurnosnoj ogradi
Na rubu objekta
Du konstrukcije za zatitu od buke potrebno je obezbijediti uzduno i popreno

odvodnjavanje, tako da su svi elementi konstrukcije za zatitu od buke, uglavnom
strukturni elementi, na odgovarajui nain zatieni od negativnog uticaja atmosferskih
voda.
Kada je rije o mostovskim konstrukcijama, na koje je otean pristup, gornji dio
konstrukcije za zatitu od buke ne smije biti vii od 1.8 m iznad visine kolovoza, kako bi se
strana 30 od 140
omoguilo redovno provjeravanje konstrukcije pomou odgovarajue opreme.

Privravanje konstrukcije za zatitu od buke na rub objekta mora biti izvedeno u skladu
sa odredbama vaeih tehnikih propisa.
Kada je rije o postavljanju konstrukcija za zatitu od buke, neophodno je izvesti potpuno
zatvaranje svih spojnica izmeu elemenata konstrukcije za zatitu od buke, privravanje
svih elemenata na nosivu konstrukciju i povezivanje konstrukcije za zatitu od buke i
terena.
1.4.4.4.1
Jednoslojni elementi za zatitu od buke
Jednoslojni elementi za zatitu od buke upotrebljavaju se prvenstveno za deflekcione

konstrukcije za zatitu od buke i mogu biti izvedeni od ostalih materijala:
- Cement beton (masivni kamen ili elementi);
- Opeka (masivni kamen);
- Kamen (oblikovan lomljeni kamen);
- Vjetaki materijali.
Jednoslojne elemente za zatitu od buke, uglavnom transparentne ploe od poliakrila i
polikarbonata, treba elastino privrstiti, a sistemom privrivanja zbog velikih
temperaturnih razlika treba obezbijediti irenje elemenata za zatitu od buke (Crte
6.7).
Crte 6.7: Nain privravanja jednoslojnog elementa/ploe za zatitu od buke na nosivi

stub
Po privrivanju, jednoslojni elementi za zatitu od buke (transparentne ploe) ne smiju
biti preoptereene i mora im biti omogueno pomjeranje u prostoru koje je uslovljeno
temperaturom.
Shematski prikaz privravanja transparentnog jednoslojnog elementa za zatitu od buke
predstavljen je na Crteu 6.8.
Crte 6.8: Transparentni jednoslojni element/ploa za zatitu od buke za deflekcione

konstrukcije za zatitu od buke
strana 31 od 140
1.4.4.4.2
Dvoslojni elementi za zatitu od buke
Dvoslojni elementi za zatitu od buke treba da budu izvedeni od nosivog (zadnjeg) dijela,
uglavnom od cement betona, i apsorbujueg (prednjeg) dijela. Oba dijela treba da budu
na odgovarajui nain povezana, te se tako spreava razdvajanje slojeva ili otpadanje
apsorbujueg dijela.
Shematski prikaz dvoslojnog elementa za zatitu od buke predstavljen je na Crteu 6.9.
Nosivi dio:
cementbeton, drvo
Apsorbujui sloj
Crte 6.9: Abpsorbujua konstrukcija za zatitu od buke sa dvoslojnim elementom za

zatitu od buke
Primjer povezivanja dvoslojnih elemenata za zatitu od buke, koji su izvedeni od cement
betona i apsorbujueg betona na nosivom stubu koji je izraen od cement betona
predstavljen je na Crteu 6.10.
cementbetonski
stub
nosivi
absorbujui dio elementa
nosivi dio elementa
Crte 6.10:
1.4.4.4.3
Detalji povezivanja dvoslojne cement betonske konstrukcije za zatitu od

buke na cement betonskom nosivom stubu
Vieslojni (sendvi) elementi za zatitu od buke
Vieslojni (sendvi) elementi za zatitu od buke treba da budu izvedeni od nosivog

(zadnjeg) dijela, koji moe biti izraen od drveta, metala ili ploe/okvira od staklocementa, zatim od apsorbujueg srednjeg sloja i sloja za zatitu povrine apsorbujueg
srednjeg sloja sa prednje strane, koji je stabilizovan zatitnim/letvama za pokrivanje,
dimenzija 2/2 cm, sa perforiranim limom ili perforiranim staklo-cementom.
strana 32 od 140
Nosivi i zatitni slojevi vieslojnog elementa za zatitu od buke treba da budu trajno
spojeni pomou odgovarajuih elemenata za privravanje, a srednji apsorbujui sloj
treba biti ubaen ili privren na nain kojim se spreava kretanje i slijeganje.
Vieslojni (sendvi) element za zatitu od buke moe biti izveden i kao samonosivi sendvi
element sa kombinovanim djelovanjem zadnjeg dijela, srednji apsorbujui sloj i prednji
zatitni sloj. Prilikom takve realizacije elementi moraju biti kompaktno spojeni du itave
povrine spoja.
Shematski prikaz vieslojnog (sendvi) elementa za zatitu od buke predstavljen je na
Crteu 6.11.
Nosivi dio
Apsorbujui dio
Zatitni sloj
Zatitne/drvene letve za
pokrivanje (perforirani lim)
Crte 11: Popreni profil vieslojnih (sendvi) elemenata za zatitu od buke

Vieslojni (sendvi) element za zatitu od buke element je takoe i za dvostranu zatitu
od buke. Du nosivog dijela takvog elementa potrebno je postaviti apsorbujue slojeve sa
obe strane, dok je sa vanjskih strana potrebno postaviti zatitne slojeve i slojeve za
pokrivanje izraene od perforiranog lima, cementnog stakla ili drvenih letvi.
Debljina nosivog dijela cement betonske ploe u vieslojnom (sendvi) elementu treba
da iznosi najmanje 6 cm.
Nosivi dio drvena ploa treba da bude izvedena od manjih greda ije minimalne
dimenzije iznose 8/12 cm. Vezni materijal otporan na ru ili drvene spojeve mogue je
upotrebljavati za spajanje manjih greda.
Nosivi dio elini lim treba u vieslojnom elementu za zatitu od buke biti povezan
pomou veznog materijala koji je otporan na ru.
Nosivi dio ploa od staklo-cementa treba biti izvedena tako je omogueno nezavisno
termiko djelovanje zadnjeg (nosivog) dijela i prednjeg dijela.
Vezni materijal otporan na ru koristimo za povezivanje slojeva u vieslojnom elementu.
Prednji dio vieslojnog (sendvi) elementa za zatitu od buke mora biti akustiki prikladan,
stabilan i bezbjedan.
Drvene letve mogu za drveni okvir biti privrene u bilo kojem smjeru u skladu sa
zahtjevima koje postavlja projektant, mogu biti obojene ili mogu ostati u boji drveta, te
mogu biti privrene pomou materijala otpornog na ru ili pomou drvenih spojnica.
Ploa od lima ili staklenog cementa u prednjem dijelu vieslojnog elementa za zatitu od
buke treba biti perofrirana ili projektovana u skladu sa zahtjevima nadlenog projektanta,
tako da omoguava dobru apsorpciju i istovremeno mehaniku zatitu zatitnih i
apsorbujuih slojeva. Povrina prednjeg sloja vieslojnog elementa za zatitu od buke
treba da sprijei defleksiju svjetlosti, ime bi se prekoraile vrijednosti odreene
strana 33 od 140
projektom, dok boja mora biti u skladu sa zahtjevima koje postavlja projektant. Razliite
kombinacije perforacije su dozvoljene na prednjoj strani elementa za zatitu od buke.
1.4.4.4.4
Nasipi izraeni od zemljanih ili drugih materijala
Nasipi izvedeni od zemljanih materijala za zatitu od buke treba da budu konstrukcije za

zatitu od buke, koje pomou ozelenjavanja i zatravnjivanja mogu da se spoje sa
okolinom u maksimalnoj moguoj mjeri, s tim da je i njihovo izvoenje najjednostavnije.
Naipi za zatitu od buke mogu biti izvedeni od
- zemljanih materijala; i
- stabilizovane (ojaane) zemlje.
Naipi za zatitu od buke mogu biti izvedeni
- na gornjem rubu usjeka (produbljivanje izvora buke Crte 6.12); ili
- proirenjem predvienog nasipa za trup puta i odgovarajua visina ukoliko je
potrebna dodavanjem dodatne konstrukcije za zatitu od buke na vrhu nasipa za
zatitu od buke (Crte 6.13).
Crte 6.12:
Produenje usjeka (produbljivanje izvora buke) pomou nasipa za zatitu

od buke na gornjem rubu
Crte 6.13:
Produenje nasipa za trup puta i odgovarajua visina sa dodatnom
konstrukcijom za zatitu od buke na vrhu nasipa za zatitu od buke
Nasipi izvedeni od stabilizovanog (ojaanog) zemljanog materijala su prije svega prikladni
u sluajevima ogranienog podruja za njihovo postavljanje (Crte 6.14).
Crte 6.14: Nasipi za zatitu od buke od stabilizovanog zemljanog materijala koji

zahtijevaju manji prostor za izvoenje
strana 34 od 140
Razliiti oblici proizvoda od cement betona (Crte 6.15) kao i kombinacija geotekstila i
mrea su najprikladniji za stabilizaciju. Oni omoguavaju alternativna projektna rjeenja i
ozelenjavanje (obrastao zid) nasipa za zatitu od buke.
Crte 6.15:
Nasip za zatitu od buke izveden od zemlje, sa obe strane
stabilizovan/obloen elementima/proizvodima od cement betona
1.4.4.4.5
Nosivi stubovi
Nosivi stubovi/vertikalni oslonci konstrukcija za zatitu od buke mogu biti izvedeni od

konstrukcionog elika, ojaanog cement betona ili drugog odgovarajueg materijala.
Navedeni stubovi omoguavaju privravanje potrebnih gumenih zaptivki (Crte 6.7).
Nosivi stubovi/oslonci konstrukcija za zatitu od buke treba da odgovaraju optereenjima
predvienim statikim proraunom, a njihov projekat treba da bude u skladu sa
zahtjevima projektanta konstrukcije za zatitu od buke.
1.4.4.4.6
Temelji
Nakon izvoenja predvienih temelja isti moraju biti u skladu sa dimenzijama koje su
prilagoene optereenjima predvienim statikim proraunom, a projekat vidljivih dijelova
mora biti u skladu sa zahtjevima projektanta konstrukcije za zatitu od buke.
Dimenzije osnovnog cement betonskog elementa koji je izveden izmeu dva susjedna
temelja/nosiva stuba moraju biti usklaene sa konstrukcijom za zatitu od buke.
1.4.4.4.7
Vrata i zatita
Na izlazima u sluaju opasnosti na objektima za zatitu od buke moraju biti postavljena

vrata (bez brave). Najdui put do vrata treba da iznosi 150 m1. Vrata treba da se sama
zatvaraju.
Konstrukcija vrata na izlazima u sluaju opasnosti treba da obezbjeuje slinu zatitu od
buke, koju obezbjeuje i sama konstrukcija za zatitu od buke.
Vrata na izlazima u sluaju opasnosti treba da omoguavaju siguran prolaz u svim
vremenskim uslovima.
Kada je rije o konstrukcijama za zatitu od buke na mostovskim konstrukcijama, za izlaze
u sluaju opasnosti ne smiju biti predviena vrata.
Konstrukcije za zatitu od buke moraju na vrhu biti zatiene odgovarajuim zatvarajuim
elementima (npr. od drveta, metala ili cement betona).
1.4.4.5 Zahtjevi koji se odnose na elemente konstrukcija za zatitu od buke
Tehniki zahtjevi koji se odnose na elemente konstrukcija za zatitu od buke (nosive, za
zatitu od buke, sredstva za privravanje) detaljno su navedeni u standardima, i to:
- Za mehanika svojstva i stabilnost, EN 1794-1; i
- Za optu bezbjednost i zatitu ivotne sredine, EN 1794-2.
strana 35 od 140
U sluaju posebnih zahtjeva, nadzor i projektant mogu da propiu dodatne tehnike

zahtjeve za elemente za zatitu od buke, u skladu sa primjenljivim standardima, tehnikim
propisima i smjernicama (npr. za postavljanje u tunelima).
Ukoliko optereenja proraunata u okviru provjere nisu pouzdana, u datim uslovima je
potrebno izvriti provjeru pouzdanosti elemenata za zatitu od buke.
1.4.4.5.1
Mehanika svojstva i stabilnost
Mehanika svojstva elemenata za zatitu od buke odreuje se na osnovu podruja

elastinosti, karakteristika optereenja i faktora bezbjednosti optereenja, kao i na osnosu
dodatnih zahtjeva u skladu sa EN 1794-1.
Zahtjevi koji se odnose na mehanika svojstva konstrukcija za zatitu od buke treba da
budu odreeni za temperaturni opseg od -30C do +70C. Prostorne promjene elemenata
konstrukcija za zatitu od buke treba da budu provjerene na osnovu prorauna koji se
izvode u cilju utvrivanja da li su u okviru dozvoljenih granica.
Dozvoljene deformacije elemenata konstrukcije za zatitu od buke, koje nastaju kao
rezultat aerodinamikog optereenja i sopstvene teine, predstavljene su u Tabeli 6.12.
Tabela 6.12: Granine vrijednosti deformacija elemenata konstrukcije za zatitu od buke
Maksimalno
dozvoljeno
Maksimalna trajna deformacija
elastino savijanje
dmax (mm)
po prestanku optereenja
dmax (mm)
Vertikalni
Ls/150
Ls/500
Pod nagibom
Ls/300
Ls/500
Vrsta elementa
konstrukcije za zatitu od buke
Nosivi:
Za zatitu od buke:
Vertikalni
Pod nagibom
Legenda:
Ls
LA
h
1)
< 50
1)
LA/500, h/500
< 50
1)
LA/200, h/200
Maksimalna visina konstruktivnog elementa (mm)

Maksimalna duina elementa za zatitu od buke (mm)
Ukupna visina elementa za zatitu od buke (mm)
Duina LA i visina h
Uzimajui u obzir faktor bezbjednosti S = 1.5, element konstrukcije za zatitu od buke pri
dinamikom optereenju
- Ne smije biti oteen: ispupenje, pucanje, sloj elementa se ne smije pomjeriti; i
- Ne smije se pomjeriti (ispasti): na nosaima i/ili takama povezivanja.
Navedeni zahtjevi se uz potrebne izmjene primjenjuju i na kvalitet sredstava za
privravanje, konstruktivnih elemenata i elemenata za zatitu od buke.
Kada je rije o optereenju elementa za zatitu od buke sopstvenom teinom i teinom
elemenata koji se na njemu nalaze, uzduno savijanje ne smije prei h/50, dok vertikalno
savijanje ne smije prei LA/400. Pored gore navedenog, element se takoe ne smije
otetiti.
Kada je rije o ispitivanju elemenata za zatitu od buke na udar kamenja, oteenje mora
biti ogranieno samo na vanjsku povrinu, pukotine ne smiju biti due od 50 mm a dubina
rupa ne smije prelaziti debljinu vanjskog sloja ili 20 mm.
Uslovi koji se odnose na svojstva konstrukcije za zatitu od buke za optereenje u sluaju
udara vozila navedeni su uz potrebne izmjene u EN 1317-2.
strana 36 od 140
Dinamiko optereenje koje se odnosi na ienje snijega ne smije prouzrokovati

oteenja na zatiti elemenata konstrukcije za zatitu od buke ili na samim elementima
(ispupenje, trajna deformacija, kretanje/ispadanje iz leita/lomljenje).
1.4.4.5.2
Opta bezbjednost i zatita ivotne sredine
Konstrukcija za zatitu od buke mora biti izvedena od materijala koji u toku proizvodnje
i/ili upotrebe ne stvaraju opasne supstance i nemaju tetne uticaje na optu bezbjednost
uesnika u saobraaju, kao i na ivotnu sredinu.
Osnovni zahtjevi koji se odnose na izvoenje konstrukcija za zatitu od buke, koji
obezbjeuju potrebne uslove za bezbjednost uesnika u saobraaju i zatitu ivotne
sredine, navedeni su u pod stavkom 1.4.3.3 Bezbjednost konstrukcije za zatitu od buke.
Detaljni zahtjevi treba da budu navedeni u planu konstrukcije za zatitu od buke koji se
zasniva na statiim proraunima, koji su izvedeni s obzirom na optereenja predviena u
datim uslovima i s obzirom na izvedena preliminarna ispitivanja, u skladu sa EN 1794-2.
1.4.5
Obezbjeenje kvaliteta
Obezbjeenje kvaliteta konstrukcije za zatitu od buke predmet je

- Unutranje kontrole proizvoaa/izvoaa; i
- Vanjske kontrole nadzora.
1.4.5.1 Unutranja kontrola
Unutranju kontrolu svih elemenata konstrukcije za zatitu od buke izvodi
proizvoa/izvoa na svoj vlastiti troak.
Ispitivanja elemenata konstrukcije za zatitu od buke, s obzirom na unutranju kontrolu
proizvoaa/izvoaa su neophodna za utvrivanje svojstava osnovnih materijala i
elemenata.
Vrste i obimi ispitivanja svojstava osnovnih materijala, konstruktivnih elemenata
konstrukcije i elemenata za zatitu od buke, kao dio unutranje kontrole
proizvoaa/izvoaa predstavljeni su u Tabelama od 6.13 do 6.15.
strana 37 od 140
Tabela 6.13: Vrste i obimi ispitivanja svojstava osnovnih materijala za konstrukcije za zatitu od buke
Svojstva materijala
vrstoa na pritisak
vrstoa na natezanje
vrstoa na savijanje
Modul elastinosti
irenje u sluaju ruenja
Elastinost usljed promjena temperature
Napon teenja
Hemijska analiza
Trajnost OMO
Trajnost OSMO
Otpornost na poar
Alkalna otpornost vlakana
Otpornost na UV zraenje
Debljina
Masa/gustina
Udeo vlanosti
Udeo vlakana
Transparentnost
Obim ispitivanja 1)
Jedinica
mjere
2
N/mm
N/mm2
N/mm2
N/mm2
%
C-1
N/mm2
ciklus
ciklus
mm
kg/m3
m.-%
m.-%
%
-
Cement
beton
+
+
+
+
+
+
+
500 m2
Metali
+
+
+
+
2)
Stakleni
cement
Vrste materijala
Laki
materijali
Vjetaki
materijali
Zatitni
materijali
Ostali
materijali
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
2)
2)
2)
2)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
500 m2
1)
Identian obim ispitivanja treba izvesti za unutranju i vanjsku kontrolu proizvodnje, izuzev za cement beton i stakleni cement, gdje se potrebna vanjska kontrola
proizvodnje izvodi za svakih 4000 m2.
2)
Potvrda o usklaenosti materijala i 1 x za objekat.
Zahtjevana svojstva i ispitivanja drveta su u zavisnosti od predvienih optereenja koja su utvrena klasama od G 4.1 do G 4.3.
S obzirom na upotrebljene materijale, ispitivanja za zemljite su uz potrebne izmjene, utvrena posebnim tehnikim uslovima za zemljane radove.
strana 38 od 140
Tabela 6.14: Vrste i obimi ispitivanja svojstava elemenata konstrukcije za zatitu od buke
Vrsta elementa
Svojstva elementa
Cement
Postupak
Stakleni
Laki
Vjetaki
materijali
materijali
ispitivanja
beton
Drvo
Metal
cement
Aerodinamiko
Sopstvenom masom
Usljed udara kamenja

Pri ienju snijega
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1)
Otpornost na poar
Defleksija svjetlosti
EN 1794 2
Zatita od ispadanja
EN 1793 1
EN 1793 1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
EN 1793 2
-
Otpornost na optereenje
Pri udaru vozila
Apsorpcija zvuka
Zvuna izolacija
Debljina (mm)
Opseg ispitivanja
1)
2)
3)
4)
5)
3)
4)
5)
2)
+
+
EN 1794 1
EN 1317 2
jedno ispitivanje/vrstu elementa/konstrukciju za zatitu od buke
Ukoliko postoji opasnost

Ukoliko je elemenat prikladan
Ukoliko se radi o deflekcionoj konstrukciji za zatitu od buke odreivanje apsorpcije zvuka u zvunoj komori nije potrebno
Ukoliko masa konstrukcije za zatitu od buke na najtanjem dijelu iznosi preko 40 kg/m2 i ukoliko ne proputa zvuk (nema otvora, pukotina, itd.), odreivanje zvune
izolacije u laboratoriji nije potrebno
Identian opseg ispitivanja treba izvesti pri unutranjoj i vanjskoj kontroli proizvodnje
strana 39 od 140
Tabela 6.15: Vrste ispitivanja svojstava konstrukcija za zatitu od buke

Svojstva konstrukcije
Vrsta ispitivanja
Statika stabilnost
Proraunski dokaz ili laboratorijsko ispitivanje
Stabilnost na udare vjetra
Nosivost
Obim ispitivanja
Proraunski dokaz za konstrukciju za zatitu od

buke i element za zatitu od buke, ukoliko je
konstrukcija za zatitu od buke via od 5 m
1)
1 x za svaku vrstu konstrukcija za zatitu od buke
Dokaz koji se odnosi na odgovarajui kvalitet ispitanih osnovnih materijala i elemenata

mora biti ukljuujui bilo kakve izmjene istog dostavljen Naruiocu od strane
proizvoaa/izvoaa.
Unutranja kontrola proizvoaa/izvoaa treba da obuhvata sljedee
- Unutranja ispitivanja; i
- Kontrolu proizvodnje na postrojenju i nakon postavljanja.
Obim unutranjih kontrola/ispitivanja za provjeru svojstava osnovnih materijala, smjesa
i/ili mjeavina i elemenata konstrukcije za zatitu od buke mora biti definisan ugovorom
koji se sklapa izmeu izvoaa i naruioca. Proizvoa/izvoa mora obezbijediti
izvoenje ispitivanja primjenom odgovarajuih/utvrenih postupaka, kao i da broj
ispitivanja bude dovoljan. Nikakva odstupanja od zahtjeva nisu dozvoljena.
Unutranja kontrola proizvodnje i postavljanja treba da obuhvati
- Provjeru postupaka proizvodnje u svim fazama, od osnovnih materijala do konanog
proizvoda, tj. elementa konstrukcije za zatitu od buke, u cilju obezbjeenja
usklaenosti sa zahtjevima koji se odnose na kvalitet;
- Uspostavljanje ujednaenosti i mogunosti praenja proizvodnje;
- Provjeru svakih 100 nabavljenih elemenata:
- Dimenzije, naroito debljinu zidova;
- Masu elementa ili apsorbujuu ispunu;
- Sredstva za privravanje i druge elemente (odstojnike, drae, drvene klinove,
smjese za zaptivanje, itd.);
- Vizuelni kvalitet boje, zatitu elemenata od korozije, itd.;
- Leita, postavljanje i privravanje postavljenih elemenata konstrukcije za
zatitu od buke;
- Provjeru svakih 1000 nabavljenih elemenata:
- Savijanje pod udarima vjetra; i
- Prianjanje premaza sa unutranje i vanjske strane elementa konstrukcije za
zatitu od buke.
Po zahtjevu nadzora, proizvoa je obavezan da dostavi odgovarajui dokaz koji se odnosi
na apsorpciju zvuka i izolaciju (na osnovu provjere izvrene u zvunoj komori ili
laboratoriji).
strana 40 od 140
1.4.5.1.1
Vanjska kontrola
Prilikom izvoenja vanjske kontrole za naruioca od strane ovlatene institucije potrebno

je primjeniti ispitivanja za provjeru da li su svojstva osnovnih materijala, smjesa i/ili
mjeavina i elemenata konstrukcije za zatitu od buke u skladu sa odredbama iz ugovora.
Ispitivanju koje, kao dio vanjske kontrole izvodi ovlatena institucija, mora da prisustvuje
predstavnik proizvoaa/izvoaa.
Rezultati vanjske kontrole predstavljaju osnovu za prijem radova i ovjeru situacija.
1.4.5.2 Nadzor
Nadzor nad izvoenjem konstrukcija za zatitu od buke mora da obezbijedi tehniki tano,
ekonomino i kvalitetno izvoenje radova, u skladu sa planom.
1.4.5.2.1
Uvoenje Izvoaa u posao
Kada je rije o uvoenju Izvoaa u posao, nadzor je prije svega obavezan da izvri
sljedee:
- Pregled odredbi ugovora koje se odnose na uvoenje u posao;
- Pripremu neophodne dokumentacije za uvoenje u posao; i
- Izvoenje potrebnih preliminarnih radova (uspostavljanje granica nabavke, objekat,
komunalni i energetski vodovi).
- Nadzor je obavezan da utvrdi da li je tehnoloki elaborat za izgradnju konstrukcije
za zatitu od buke po svim takama pripremljena u skladu sa smjernicama.
1.4.5.2.2
Nadzor nad usklaenosti sa tehnikim propisima
Projektom za izgradnju konstrukcije za zatitu od buke mora biti utvrena usklaenost sa

odgovarajuim tehnikim propisima, iji je nadzor potrebno izvoditi u toku izvoenja
radova. To prije svega podrazumijeva:
- Provjeru usklaenosti izgradnje konstrukcija za zatitu od buke sa zakonodavstvom
koje se odnosi na izgradnju objekata, ureenje prostora, urbanistiko i drugo
ureenje prostora;
- Provjeru usklaenosti izgradnje sa graevinskom dozvolom;
- Provjeru usklaenosti sa uslovima navedenim u saglasnosti; i
- Provjeru usklaenosti izgradnje sa tehnolokim elaboratom.
Nadzor nad izgradnjom konstrukcija za zatitu od buke takoe obuhvata uee u
pripremi projekta izvedenog stanja (PIS). Nadzor je obavezan da sva uoena odstupanja
izvedenih radova od projekta dostavi organu koji priprema PIS.
1.4.5.2.3
Nadzor nad usklaenosti izgradnje
Prilikom izvoenja nadzora nad usklaenosti izgradnje konstrukcije za zatitu od buke sa

projektnom dokumenatcijom (PR, PDGD, PI), nadzorni organ je obavezan da
- Usklauje sa projektantom svako odstupanje od projektne dokumentacije;
- Predloi poboljanja, usklauje ih sa projektantom i dostavi ih inenjeru na
odobrenje;
- Utvrdi i evidentira smanjeni i poveani obim izvedenih radova, procijeni potrebu za
dodatnim radovima i nadzor obavijesti o istom.
1.4.5.2.4
Prijem graevinskih proizvoda
Nadzor je obavezan da po prijemu graevinskih proizvoda

- Provjeri validnost raspoloivih dokaza o usklaenosti proizvoda ili polu-proizvoda
dostavljenog na gradilite;
- Provjeri da li je izvedena unutranja i vanjska kontrola preliminarne faze radova
izvedena u skladu sa tehnikom studijom;
strana 41 od 140
- Provjeri da li je izvedena unutranja i vanjska kontrola dostavljenih proizvoda

izvedena u skladu sa tehnolokim elaboratom.
1.4.5.2.5
Probni period novih konstrukcija za zatitu od buke
Za svaku novo razvijenu ili ponuenu konstrukciju za zatitu od buke potrebno je

pravovremeno unaprijed izvriti provjeru njene tehnike i ekonomske prihvatljivosti.
Detaljni uslovi koji se odnose na provjeru su slini u tekstu navedenim uslovima za
projektovanje i izvoenje konstrukcija za zatitu od buke. Probni period treba da iznosi
najmanje 2 godine, ukoliko u odobrenju nadzora, koje se odnosi na provjeru prikladnosti
konstrukcije, nije drugaije navedeno. Konstrukcija za zatitu od buke mora u toku
probnog perioda biti izloena uobiajenim uticajima okoline.
Po zavretku probnog perioda, potrebno je utvrditi prikladnost konstrukcije za zatitu od
buke, s obzirom na njenu predvienu upotrebu. U sastavu komisije za procjenu treba da
budu predstavnici naruioca, proizvoaa, nadzora i institucije.
1.5 ODRAVANJE KONSTRUKCIJA ZA ZATITU OD BUKE
1.5.1
Opte
Konstrukcije za zatitu od buke su trajno izloene uticajima okoline (padavine, promjene

temperature, sunce, vjetar) i u manjem obimu, direktno ili indirektno, takoe uticajima
saobraaja (ienje snijega, uticaji zrna razastrtog ljunka, posipanje soli, dinamiki
pritisak mimoilazeih vozila). Napetost koju prouzrokuju gore navedeni uzroci utie na
materijale i elemente konstrukcije za zatitu od buke, smanjujui njihovu trejnost i
funkcionalnost. Navedena dva svojstva u velikoj mjeri zavise od brige za ouvanje, tj. od
odgovarajuih i pravovremenih mjera za odravanje. To je u najveoj moguoj mjeri
mogue izvoenjem redovnih pregleda i posmatranjem stanja konstrukcije za zatitu od
buke.
Gore navedene karakteristike moraju detaljno biti obraene i navedene u uputstvima za
odravanje konstrukcija za zatitu od buke, koja moraju biti pripremljena u toku planiranja
konstrukcije za zatitu od buke (PDGD/PI), kao sastavni dio projekta izvedenog stanja
(PIS), koji priprema Izvoa.
1.5.2
Uputstva za odravanje
U smislu uputstava koja su odreena u smjernicama koje se odnose na sadraj

investiciono-tehnike dokumentacije, uputstva za odravanje konstrukcija za zatitu od
buke treba da obuhvataju sljedee:
- Osnovne podatke o konstrukciji za zatitu od buke;
- Odredbe koje se odnose na kontrolu i monitoring stanja; i
- Uputstva za odravanje konstrukcija za zatitu od buke.
1.5.2.1 Osnovni podaci o konstrukciji za zatitu od buke
Osnovni podaci o konstrukciji za zatitu od buke, koji su navedeni u pravilniku odravanja,
treba da sadre sljedee:
- Osnovne podatke o Naruiocu, projektantu, Izvoau (ukljuujui podizvoae i
proizvoae materijala i/ili elemenata konstrukcije za zatitu od buke) i Nadzoru;
- Opti opis i tehnika svojstva konstrukcije za zatitu od buke (temelji, konstruktivni
elementi, elementi za zatitu od buke);
- Predvieno optereenje;
- Karakteristike upotrebljenih materijala i/ili elemenata konstrukcije za zatitu od
buke;
- Karakteristike realizacije; i
- Posebne karakteristike izvedene konstrukcije za zatitu od buke.
strana 42 od 140
Osnovni podaci takoe treba da sadre odgovarajue grafike prikaze detalja izvedene
konstrukcije za zatitu od buke (situacija, plan osnove, popreni presjek, detalji koji se
odnose na posebne karakteristike, npr. izlazi u sluaju opasnosti).
1.5.2.2 Odredbe koje se odnose na kontrolu stanja konstrukcija za zatitu od buke
Sveobuhvatnom kontrolom stanja konstrukcije za zatitu od buke treba obezbijediti njenu
optimalnu trajnost, ekonominost i upotrebljivost, ukljuujui bezbjednost korisnika i ljudi
koji ive u njenoj blizini.
Uputstva za odravanje konstrukcija za zatitu od buke treba da obezbijede detalje koji se
odnose na
- Kontrolu stanja konstrukcija za zatitu od buke, ukljuujui odgovarajue izvjetaje;
i
- Mjere za odravanje i popravke karakteristinih oteenja.
- Kontrola stanja konstrukcija za zatitu od buke se uglavnom dijeli s obzirom na
vrijeme i funkcionalnost, i to
- Tehniko ispitivanje po predaji u upotrebu konstrukcije za zatitu od buke;
- Redovne kontrole koje treba izvesti povremeno u skladu sa rasporedom, koji je
naveden u sklopu programa odravanja;
- Sezonske provjere, koje se po pravilu izvode u jesen i po zavretku zime;
- Glavne provjere koje se vre najmanje svake pete godine i prije isteka garantnog
perioda; i
- Kontrole u izuzetnim sluajevima, odmah poslije vanrednih dogaaja.
Gore navedene kontrole izvodi organ koji je zaduen za upravljanje putevima ili organ koji
je zaduen za odravanje konstrukcija za zatitu od buke. Izvoa, kao organ koji
obezbjeuje garanciju, mora biti prisutan prilikom vrenja kontrole u izuzetnim
sluajevima i provjera prije isteka garantnog perioda.
1.5.2.3
1.5.2.3.1
Uputstva za odravanje konstrukcija za zatitu od buke
Redovno odravanje
Redovno odravanje konstrukcija se odreuje na osnovu rezultata kontrola koji su

navedeni u stavci 1.5.2.2. Obuhvata prije svega sitne popravke pri kojima se ne vre
intervencije na konstrukcijama za zatitu od buke, a za odreene elemente za zatitu od
buke (npr. transparentne) po pozivu inspektora za puteve, odravanje podrazumijeva
ienje povrine elemenata za zatitu od buke (po pravilu u jesen i proljee), koje mora
biti jednostavno za izvoenje. Pored gore navedenih mjera, redovno odravanje takoe
obuhvata obezbjeenje neometanog odvodnjavanja sa povrine konstrukcije za zatitu od
buke.
Manje popravke konstrukcije za zatitu od buke, koje moraju biti jednostavne za
izvoenje, obuhvataju nabavku, zamjenu i popravku oteenih, nepotpunih ili dijelova,
odnosno elemenata koji nedostaju u konstrukciji za zatitu od buke.
Na kritinim takama (npr. na rubovima mostovskih konstrukcija i nosivih konstrukcija)
postupak zamjene elemenata konstrukcije za zatitu od buke mora biti brz za izvoenje.
Zbog opasnosti od oteenja konstrukcija za zatitu od buke prilikom ienje snijega
(prevelika brzina kretanja vozila s obzirom na karakteristike snijega, udaljenost
konstrukcija za zatitu od buke od ruba kolovoza, a i s obzirom na vrstu maine za
ienje snijega), mokri snijeg je potrebno prvo oistiti plugom samo izvan saobraajne
trake, te ga kasnije prevesti i ukloniti, dok je suvi snijeg potrebno oistiti pomou
odgovarajue maine za ienje.
Ukoliko je konstrukcije za zatitu od buke izraena od cement betona, ostatke soli je
potrebno oprati sa deflekcione povine po zavretku zimskog perioda.
strana 43 od 140
Sve mjere koje su sprovedene kao dio redovnog odravanja konstrukcija za zatitu od
buke treba u dnevnik odravanja da budu upisane kao primjedbe koje su uoene prilikom
kontrole stanja.
1.5.2.3.2
Vanredno odravanje
Vanredno (obimnije) odravanje i izvoenje posebnih radova se odreuje na osnovu

rezultata kontrole tj. svake vee neusklaenosti ili promjene konstrukcije za zatitu od
buke koja je utvrena prilikom izvoenja kontrole, koja se uglavnom odnosi na trajnost i
bezbjednost saobraaja.
Vanredno odravanje konstrukcija za zatitu od buke treba prvenstveno da obuhvati
- Obnavljanje zatite elinih dijelova od korozije;
- Obnavljanje premaza boje;
- Obnavljanje potronih elemenata konstrukcija za zatitu od buke, kao i sredstava za
privravanje; i
- Popravke/zamjene oteenih elemenata konstrukcija za zatitu od buke u sluaju
udara vozila i drugog preoptereenja u skladu sa stavkom 1.4.3.2 Optereenje
konstrukcija za zatitu od buke
strana 44 od 140
SMJERNICA 2: ZATITA VODA I TLA
strana 45 od 140
2. ZATITA VODA I TLA

Ouvanje izvora vode uslovljava odgovarajuu zatitu povezanih povrinskih i podzemnih
voda, te je prvenstveno potrebno ouvati kvalitet vode za pie.
Izvore vode ugroavaju brojni zagaivai. U navedene zagaivae spada i saobraaj na
putevima koji se proteu preko vodonosnih podruja. Ovaj specifian vid ugroavanja
vodenih izvora predstavlja
- stalno zagaenje na dnevnoj osnovi i
- izvanredno zagaenje, koje je esto rezultat saobraajne nesree.
Iz tog razloga podzemne vode je potrebno na odgovarajui nain zatititi, primjenom
aktivnih graevinsko-tehnikih mjera. U ovim smjernicama su navedene odgovarajue
mjere zatite koje slue za ograniavanje i spreavanje direktnog uticaja saobraaja na
kvalitet izvora podzemne vode, a koje se zasnivaju na
- obliku zagaenja,
- hidrolokim osnovama,
- procjeni osjetljivosti podruja i
- nainu odvodnjavanja.
Odreeni naini zatvaranja u podruju vodonosivih slojeva omoguavaju odgovarajuu
zatitu podzemnih voda u skladu sa osjetljivou podruja.
2.2 OBJANJENJE POJMOVA
Preiavanje atmosferskih voda podrazumijeva prikupljanje, zadravanje i taloenje
atmosferskih voda sa povrine puta u bazenima i bioloko preiavanje (filteri, lagune,
lokalne depresije).
Izloenost izvora vode je parametar koji se odreuje na osnovu hidrolokih svojstava
(uglavnom propusnosti i poroznosti) od kojeg zavisi prenoenje mogueg zagaivaa od
vodonosnog sloja u podruju puta do izvora vode.
Gornji sloj vodonosnog podruja je sloj zemljita koji se nalazi na vodonosnom sloju i
koji predstavlja njegov gornji rub.
Osjetljivost izvora vode predstavlja nivo negativnih uticaja koje prouzrokuje ljudski
faktor na kvalitet i reim izvora vode, te predstavlja rezultat povredivosti i izloenosti
izvora vode.
Odvodnjavanje je odvodnjavanje atmosferskih voda sa kolovoza pod dejstvom
gravitacione sile, a putem otvorenih jaraka, sistema cijevi i/ili kanala za odvodnjavanje.
Ugroenost izvora vode je rizik ili mogui rizik od zagaenja.
Kontaminacija je izvanredan dogaaj koji se jednom deava.
Zagaiva je neorganska ili organska supstanca ili ostatak supstance koja je nastala
usljed odvijanja saobraaja na putu, a koja zagauje ivotnu sredinu.
Zagaenje je sluaj koji se ponavlja.
Propusnost je sposobnost tla ili stijene da proputa tenosti.
Sabirna povrina izvora vode je podruje koje uestvuje u prikupljanju vode osnovnog
izvora.
Poroznost je omjer izmeu zapremine upljina i cjelokupne zapremine zemljita ili
kosine.
Povredivost izvora vode je parameter koji se odreuje na osnovu hidrogeolokih
svojstava (uglavnom propusnosti i poroznosti) od kojeg zavisi prenos mogueg
zagaivaa sa puta kroz stijenu i/ili tlo u podzemne vode u vodonosivom podruju.
strana 47 od 140
Zaptivajua konstrukcija je konstrukcija za spreavanje prodiranja zagaenih voda iz

povrinskih u podzemne vode.
Podruje zatite izvora vode ograniava podruja u kojima su najstroiji, strogi i
umjereni reimi zatite.
Izvori vode su sve povrinske i podzemne vode.
Vodonosivo podruje je tlo ili stijena, gdje se usljed poroznosti voda zadrava ili istie u
koliinama koje su pogodne za ekonominu upotrebu.
Vodonosivi sistem predstavlja sistem razliitih vodonosivih slojeva koji uestvuju u
prikupljanju vode sa osnovnog izvora vode.
Mjere zatite su pojedina ogranienja ili tehniki postupci i rjeenja koji su predvieni za
zatitu izvora vode.
2.3 VIDOVI ZAGAENJA
Saobraaj koji se odvija na putevima zagauje vodonosivo podruje na dva naina:
konstantno i u izuzetnim sluajevima.
Konstantno zagaenje koje je uslovljeno saobraajem koji se na putu odvija obuhvata
- emisiju izduvnih gasova,
- dijelove guma i konica i
- uslovljene postupke odravanja puteva (posipanje soli na putevima).
Obim zagaenja zavisi od
- gustine saobraaja i
- karakteristika kolovoza.
Dio trajnog zagaenja, koje se iri vazduhom nije mogue u potpunosti kontrolisati. U
pojednim sluajevima, odgovarajuim mjerama zatite je mogue kontrolisati zagaenje
koje nastaje spiranjem kolovoza pod dejstvom kia, to podrazumijeva odvoenje takve
vode u odgovarajue kolektore.
Zagaenje u izuzetnim sluajevima nastaje kao rezultat izvanrednog dogaaja moe
da ima katastrofalne posljedice po okolinu. Iz tog razloga veoma je vana preventivna
zatita koja je detaljno predstavljena u ovim smjernicama.
2.4 HIDROGEOLOKE OSNOVE
2.4.1
Hidrogeoloka ispitivanja
Hidrogeoloka ispitivanja, koja su neophodna za projektovanje zatite podzemnih voda od

uticaja saobraaja na putevima, moraju biti sastavni dio geotehnikih ispitivanja.
Zatita podzemnih voda se zasniva na procjeni osjetljivosti vodonosnog podruja, koje se
definie s obzirom na povredivost i izloenost. Navedene dvije karakteristike zavise od
maksimalnog mogueg protoka zagaivaa kroz porozno sredite, koji se odreuje na
osnovu Darsijeve jednaine
v =
k
i
mef
gdje je:
v
- brzina protoka zagaivaa, pomijeanog sa vodom [m/s]
k
- omjer propustljivosti poroznog sredita zasienog vodom [m/s]
mef
- poroznost sredita [%]
i
- nagib toka [%]
2.4.2
Hidrogeoloke karakteristike
U cilju odreivanja hidrogeolokih karakteristika tla i stijena, mogue je usvojiti iskustvene

vrijednosti navedene u tabelama 6.16 i 6.17.
strana 48 od 140
Tabela 6.16: Iskustvene vrijednosti omjera propusnosti tla i stijena

Procjena
propusnosti
Procjena
vodonosive
povrine
k 5 x 10-3
5 x 10-3 > k > 10-5
veoma dobra
dobra
dobra
dobra
10-5 > k > 10-7
srednja
loa
10-7 > k > 10-9
loa
loa
k 10-9
veoma loa/
nepropusno
nepropusna
Vrsta tla/stijene
Omjer propusnosti k
[m/s]
isti ljunak/veoma ispucala stijena

isti pijesak, mjeavina pijeska i
ljunka/veoma ispucala i
razdrobljena stijena
sitan pijesak, mjeavina pijeska i
gline/porozne stijene sa
pukotinama
pjeskovita glina, sitni pijesak i glina/
porozne stijene sa pukotinama
glina/masivne stijene
Tabela 6.17: Iskustvene vrijednosti efikasne poroznosti mef za tlo i stijene

Vrsta tla/
stijene
- ljunak: krupni
srednji
sitni, sa pijeskom
- aluvijalni nanosi
- pijesak: krupni
srednji
sitni
- pjeskovita glina
- nanosi veoma sitnog pijeska
- masivna sedimentna stijena
prosena
22
23
25
15
27
26
21
7
10
< 0.5
Efikasna poroznost mef [%]

maksimalna
minimalna
26
12
26
13
35
21
35
5
35
20
32
15
28
10
12
3
20
2
1
0
Za orjentacionu procjenu osjetljivosti, kritina dubina propusnosti moe da iznosi 5 m a u

skladu sa tabelama 9.16 i 9.17 stopa osjetljivosti moe biti predstavljena za vodonosni sloj
ispod zemlje/stijene za razliitim kvocijentima propusnosti i primjenom iskustvenih
prosenih efikasnih vrijednosti poroznosti (Crte 6.16).
Crte 6.16:
Omjeri propusnosti vodonosnog sloja ispod zemlje/stijene sa posebnim

omjerom propusnosti i brzinom vertikalnog prolaska
strana 49 od 140
Izloenost izvora podzemne vode se zasniva na procjeni vremena potrebnog za prolazak

zagaivaa od mjesta zagaenja do sabirnog mjesta. S obzirom da su vrijednost nagiba
toka podzemnih voda prilikom horizontalnog prolaska kod uobiajenih vodonosivih slojeva
znatno manje (nekoliko do nekoliko %) nego u sluaju vertikalnog prolaska (i = 1),
brzine horizontalnog protoka podzemne vode u zasienom podruju su znatno manje
nego to je predstavljeno na Crteu 6.16. Navedene vrijednosti je potrebno pomnoiti sa
odgovarajuim nagibom.
Na osnovu gore navedenih iskustvenih vrijednosti mogue je ve u fazi prouavanja
varijanti trase orjentaciono odrediti osjetljivost podruja koje e da presijeca trasa puta,
kao i predvidjeti potrebne mjere za optimalnu primjenu mjera za zatitu podzemnih voda.
2.5 PROCJENA OSJETLJIVOSTI PODRUJA
Zagaivai prodiru u vodonosive slojeve sa puteva i iz objekata na putevima kroz tlo i
stijene. Njihov uticaj zavisi od hidrogeolokih karakteristika tla i stijena ispod podzemne
vode, koje se odreuju na osnovu parametra povredivosti vodonosivog sloja, i od
karakteristika vodonosivog sloja, koje se odreuju na osnovu parametra izloenosti izvora
vode.
Parametri povredivosti i izloenosti zajedno odreuju osjetljivost izvora vode.
2.5.1
Povredivost vodonosivog sloja
Kriterijum povredivosti vodonosivog sloja je vrijeme potrebno zagaivau da prodre do

maksimalne potrebne dubine sanacije, koju su dosegle lopatice graevinskih maina.
Stepeni povredivosti vodonosivog sloja navedeni su u Tabeli 6.18 pod pretpostavkom da
je predvieno da se sanacija zagaenog gornjeg sloja vodonosivog podruja izvodi
iskopavanjem i uklanjanjem.
Tabela 6.18: Stepeni povredivosti vodonosivog sloja
2.5.2
Stepen
povredivosti
Povredivost vodonosivog
sloja
Vrijeme prolaska
zagaivaa
izuzetno visoka
< 1 dan
II
visoka
1 to 5 dana
III
srednja
6 to 10 dana
IV
mala
11 to 50 dana
veoma mala
> 50 dana
Izloenost izvora vode
Izloenost izvora vode se odreuje na osnovu hidrogeolokih karakteristika (naroito

propusnosti i poroznosti) njihovog zalea. Izloenost je mogue odrediti na osnovu
predvienih posljedica zagaenja i vremena koje je potrebno zagaivau za prelazak
preko vodonosivog sloja u podruju trase puta do izvora vode.
Stepeni izloenosti izvora vode su detaljno navedeni u tabeli 6.19.
2.5.3
Osjetljivost vodonosivog sloja
Osjetljivost vodonosivog sloja, koja se odreuje na osnovu stepena njegove povredivosti i

izloenosti, je relevantna za odreivanje zatite.
Mjere predviene u okviru izgradnje puta moraju da zatite prije svega vodonosiva
podruja koja su oznaena sa 1, 2 i 3, koja su vie izloena i povrediva (tabela 6.20).
strana 50 od 140
Tabela 6.19: Stepeni izloenosti izvora vode

Stepen
izloenosti
A
Izloenost izvora
vode
veoma visoka
visoka
srednja
D
E
mala
ne postoji
Vrijeme
prolaska/transfer
zagaenja
Znaaj/vrsta izvora vode
zadrani izvor vode:

zagaenje je trajno i/ili fatalno
zadrani izvor vode: mogue
prolijevanje nije pogubno
zatieno zalee za snabdijevanje izvora
vode
potencijalni izvori vode
ostali izvori vode
nezatieno zalee snabdijevanja izvora
vode
zalee za snabdijevanje potencijalnih
izvora vode
ostali izvori vode
< 5 dana
5 do 60 dana
> 60 dana
1 do 10 godina
> 10 godina
Tabela 6.20: Klasifikacija osjetljivosti vodonosivog sloja prema povredivosti i izloenosti

Izloenost
A
B
I
1*
1
II
1
2/II
Povredivost
III
2/III
3
IV
4
4
V
4
5
2/I
4*
D
E
4
4
4
5
5
5
5
5
5
5
Klju:
1* - trasa puta ne treba da prolazi kroz ovo podruje
1 veoma osjetljivo podruje
2 osjetljivo podruje
3 srednje osjetljivo podruje
4 malo osjetljivo podruje
5 neosjetljivo podruje
2.5.4
Osnove za zatitu vodonosivog sloja
U cilju odreivanja odgovarajue zatite vodonosivog sloja od trajnog zagaenja i

zagaenja u izuzetnim sluajevima potrebno je odrediti odgovarajue mjere.
Klasifikacija osnova za trajno zagaenje "C" i zagaenje u izuzetnim sluajevima "E"
predstavljena je u tabeli 6.21.
Tabela 6.21: Klasifikacija osnova za zatitu vodonodivog sloja
ifra
Nain zagaenja
Mjere za zatitu vodonosivog sloja
Trajno zagaenje:
C1
nedopustivo
- zatita nije mogua jer se zagaenje iri

vazduhom
C2
mora biti smanjeno na

maksimalno mogui stepen
- odvodnjavanje zagaenih atmosferskih voda

sa zatienog podruja
C3
smanjiti nivo 1
- visok stepen ienja i zadravanja
strana 51 od 140
C4
smanjiti nivo 2
- srednji stepen ienja i zadravanja
C5
smanjiti nivo 3
- nizak stepen ienja i zadravanja,

kontrolisano poniranje u jednoj taki i na
irem podruju
Zagaenje u izuzetnim
sluajevima:
E1
- eliminisati sve mogunosti

izlijevanja
- vodonepropusnost kolovoza, usjecanje kosina

i nasipa, zatita od slijetanja vozila sa
zatienog podruja ili oteenja zatite
E2
- mogunost izlijevanja treba da

bude to je mogue vie
smanjena
- vodonepropusnost trupa puta, spreavanje

slijetanja vozila sa puta primjenom uobiajenih
mjera
E3
- izlijevanje je mogue
- kontrolisano odvodnjavanje mogue izlivene

tenosti, cjevovod
E4
- izlijevanje nema fatalne

posljedice
- samo sanacija koja se zasniva na prethodno

utvrenim postupcima i uputstvima koji se
primjenjuju na mjere u sluaju nezgode
Informativne osnove za zatitu pojedinih stepeni ili podruja osjetljivosti predstavljene su

u tabeli 6.22.
Tabela 6.22: Klasifikacija podruja osjetljivosti
Stepen osjetljivosti
Procjena
osjetljivosti
Trajno zagaenje
Zagaenje u
izuzetnim
sluajevima
1*
ekstremna
C1
E1
veoma visoka
C2
E1
2/I
visoka
C2
E2
2/II
C3
E2
2/III
C3
E3
C4
E4
umjerena
2.6 NAINI ODVODNJAVANJA PUTA

Pravilno i pravovremeno odvodnjavanje kolovoza je veoma znaajno za bezbjedno
odvijanje saobraaja, dok je ispravno odvodnjavanje puta takoe znaajno za zatitu
podzemnih voda.
Sistem odvodnjavanja je mogue projektovati ukoliko je poznato sljedee
- kvantitet (intenzitet) atmosferskih voda,
- uestalost atmosferskih voda i
- hrapavost slivne povrine.
2.6.1
Povrinsko odvodnjavanje
Povrinsko odvodnjavanje atmosferskih voda pod dejstvom zemljine tee se izvodi

pomou jaraka, koritnica i rigola. Navedene naprave su obraene pod stavkom 2.1.9.5
ovih tehnikih uslova.
Jarak moe da se upotrebljava za odvodnjavanje istih i zagaenih atmosferskih voda,
koje ukoliko je mogue treba da budu razdvojene. Zagaenom vodom se smatra sva
voda koja otie sa kolovoza.
Otpadne vode i efluenti sa drugih lokacija (benzinske stanice, moteli, itd.) ne smiju biti
prikljueni na sistem odvodnjavanja puta. Izuzetak predstavlja samo voda sa povrina za
parkiranje pored puta.
strana 52 od 140
2.6.2
Dubinsko odvodnjavanja
Sistemi cijevi i propusta se projektuju za dubinsko (podzemno) odvodnjavanje, pod

dejstvom gravitacione sile, povrinskih voda, efluenata i kanalizacionih voda.
Uslovi za sistem cijevi (vrsta i popreni presjek cijevi, popreni pad) moraju detaljno biti
odreeni projektnom dokumentacijom i u skladu sa okolnostima u kojima se njihova
upotreba predvia. Prema pravilu, sistem cijevi mora biti projektovan tako da se
odvodnjavanje oekivane vode izvodi pod uticajem gravitacije.
Ukoliko je mogue, sistemom cijevi je potrebno vriti odvojeno odvodnjavanje istih i
zagaenih atmosferskih voda.
Dubinsko odvodnjavanje iste vode i poboljanje hidrolokih uslova terena omogueni su
odvodnjavanjem iji osnovni uslovi moraju biti odreeni u projektnoj dokumentaciji.
2.6.3
Sabirni rezervoari i rezervoari za zadravanje
U podruju na kojem se nalaze osjetljivi i umjereno osjetljivi izvori vode, odvodnjavanje

zagaenih voda iz jaraka, kao i sistem cjevovoda potrebno je usmjeriti i odvesti u sabirni
rezervoar ili rezervoar za zadravanje. U podruju u kojem se nalaze veoma osjetljivi izvori
vode, nije dozvoljena izgradnja rezervoara.
Sabirni rezervoari i rezervoari za zadravanje su predvieni za mehaniko preiavanje,
taloenje i zadravanje atmosferskih voda koje se slivaju samo sa kolovoza. S obzirom da
se prolivene tenosti, koje nastaju usljed odvijanja saobraaja, kao i ostale razliite
prolivene tenosti i supstance zagaenih atmosferskih voda odvode sa puta u sabirni
rezervoar ili rezervoar za zadravanje, takva voda je djelimino i privremeno zadrana, a
kao rezultat toga dolazi do smanjenja prebrzog isticanja u ispusni vod, proliveno ulje se
zadrava, a prljavtina tone.
S obzirom da su cement-betonski rezervoari projektovani samo za zadravanje padajuih
supstanci i potapanje prljavtine, sabirni rezervoari i rezervoari za zadravanje su
predvieni takoe i za zadravanje vode.
Cement-betonski rezervoari i rezervoari za zadravanje su naroito potrebni u sljedeim
sluajevima:
- prije ulaza sistema cjevovoda u jae ispusne vodove sa:
QSNV 10 Qkrit
gdje je:
QSNV koliina protoka vode na srednjem nivou
Qkrit 10 puta odvodnjavanje sa puta koje nastaje kao rezultat padavina u trajanju od 15 minuta
u jednogodinjem povratnom periodu, na sabirnom podruju, smanjeno omjerom odvodnjavanja
- u podrujima osjetljivih i umjereno osjetljivih izvora vode; u tom sluaju potrebno je

obezbijediti dodatnu sabirnu komoru, ukoliko su kapaciteti sabirnog rezervoara i
rezervoara za zadravanje prevazieni za qkrit = 15 l/s/ha, tako da voda ne istie
prebrzo na ispusni vod
- ukoliko nema dovoljno prostora za vee zemljane sabirne rezervoare i rezervoare za
zadravanje.
Zemljani sabirni rezervoari i rezervoari za zadravanje su neophodni:
- prije odvodnjavanja sistema cjevovoda u ispusni vod sa
QSNV < 10 Qkrit
- prije odvodnjavanja sistema cjevovoda u stajae vode (jezera, akumulacije, itd.)
- u podrujima osjetljivih i umjereno osjetljivih izvora vode; u sluaju osjetljivog
izvora vode, mehaniki nain ienja potrebno je dopuniti biolokim ienjem (npr.
zadravanje vode u lagunama).
strana 53 od 140
Prije odvodnjavanja u ispusni vod potrebno je postaviti filter (separator ugljenih hidrata)
na kraj rezervoara, sa odgovarajuim kapacitetom protoka, koji odgovara predvienom
protoku kroz reduktore.
2.7 NAINI ZAPTIVANJA
2.7.1
Opis
Zaptivanje u podruju izvora vode mora biti izvedeno tako da omoguava pasivnu zatitu
povrinskih i podzemnih voda od trajnog zagaenja kao i od zagaenja u izuzetnim
sluajevima sa puta.
Osnovni elementi povrinske konstrukcije za zatvaranje su
- osnova,
- zaptivajui sloj i
- zatitni sloj.
2.7.1.1 Osnova
Osnova na koju se postavlja zaptivajui sloj treba da bude izvedena preko prirodnog ili
vjetako nasutog od zemljanog materijala.
Svrha osnove je da omogui kvalitetno nanoenje zaptivajueg sloja, umanji mogunosti
oteenja zaptivajueg sloja prilikom nanoenja i obezbijedi dugoronu stabilnost
zaptivajue konstrukcije.
2.7.1.2 Zaptivajui sloj
Zaptivajui sloj predstavlja dio zaptivajue konstrukcije koja obezbjeuje nepropusnost
povrina koje zatiuje. Debljina zaptivajueg sloja zavisi od vrste i kvaliteta materijala
koji se upotrebljava za zatvaranje i strogosti zahtjeva koji se primjenjuju za zatieno
podruje.
2.7.1.3 Zatitni sloj
Zatitni sloj predstavlja onaj dio zaptivajue konstrukcije koji zatiuje zaptivajui sloj od
negativnih uticaja koji se ponavljaju, kao to su smrzavanje i isuivanje, kao i od
oteenja ili nekog nedostatka na zaptivajuem sloju koji mogu prouzrokovati vozila.
2.7.2
Materijali
2.7.2.1 Materijali za osnovu

Materijali za izradu osnove obuhvataju teren prirodnog oblika izraen od stijene ili tla,
prethodno nasuto i stabilizovano koherentno ili nekoherentno tlo ili drobljeni kamen.
Materijali za izradu osnove ne smiju da sadre iljasta zrna sa otrim ivicama, estice ili
blokove kamena ili konglomerata, koji bi mogli da otete zaptivajui sloj ili da sprijee
njegovo postavljanje na kvalitetan nain.
Prije polaganja zaptivajueg sloja, potrebno je izvriti zbijanje materijala osnove do
najmanje 92% gustine po Proctor-u, te je osnovu potrebno iznivelisati tako da odstupanje
od 4 m mjerne letve ne iznosi vie od 30 mm. Osnova na koju se postavljaju zaptivajui
materijali mora biti stabilna.
2.7.2.2
2.7.2.2.1
Zaptivajui materijali
Zaptivajui materijali za zaptivanje kosina
2.7.2.2.1.1 Glina
Osnovni materijal za zatvaranje kosina, u svim reimima zatite, predstavlja glina, tj.
prirodna glina koja se dobija iskopavanjem na trasi ili preraena glina ili drugo koherentno
tlo, poboljano istom bentonit glinom, tako da ima iste karakteristike kao i prirodna glina.
Potrebne karakteristike gline ili poboljanog tla za dopunjavanje gline predstavljene su u
tabeli 6.23.
strana 54 od 140
Tabela 6.23: Karakteristike gline za zatvaranje

Karakteristike gline
Zahtjev
- granulacija:
- do 0.002 mm
20% m.-%
- do 0.02 mm
50 - 90% m.-%
- do 0.09 mm
85 - 100% m.-%
- granulacija tla poboljanog bentonitom:

- do 0.002 mm
15% m.-%
- do 0.02 mm
20% m.-%
- do 0.06 mm
30% m.-%
- plastinost:
- granica plastinosti zrna ispod 0.5 mm
35% m.-%
- indeks plastinosti zrna ispod 0.5 mm
12% m.-%
- kvocijent propusnosti vode

(mjereno na nabijenom materijalu, vlanost
jednaka optimalnoj vlanosti, pod
optereenjem od 50 kPa)
- zbijenost gline za zatvaranje
10
-8
m/s
95% SPP, vlanost maksimalno 2 m.-%

ispod optimalne i maksimalno 5 m.-% iznad
optimalne
- udio humusnih ili organskih primjesa
5 m.-%
2.7.2.2.1.2 Zaptivajue trake

Sljedee zaptivajue trake su prikladne kao osnovni ili pomoni materijali za zaptivanje
kosina:
- geomembrane,
- bentonit filc,
- bitumenske trake.
Mogue ih je upotrebljavati za zaptivanje kosina ukoliko odgovarajua glina nije
raspoloiva ili kada usljed specifine izgradnje glinu nije mogue ugraditi u zaptivajui sloj.
Prednost zaptivajuih traka predstavlja sveobuhvatan efekat zaptivanja, kontrolisan i
homogen kvalitet, kao i jednostavan nain postavljanja, koji je u manjoj mjeri uslovljen
vremenskim prilikama. Nedostatak zaptivajuih traka predstavlja njihova prevelika
osjetljivost na lokalne kvarove i teko popravljanje oteenih dijelova.
Ukoliko se upotrebljavaju zaptivajue trake potrebno je posebno obratiti panju na
kontakt izmeu zaptivajue trake i zatitnog sloja, te da zatitni sloj ne sklizne na
kontaktu sa zaptivajuim slojem.
2.7.2.2.1.2.1 Geomembrane zaptivajue polimerne trake
Osnovni polimeri od kojih se izrauju zaptivajue trake mogu biti termoplasti ili
termoelasti.
HDPE (Polietilen velike gustine) trake i PVC (Polivinil hlorid) trake se najee
upotrebljavaju za zaptivanje padina. Takoe mogue je upotrebljavati i druge polimerne
trake ukoliko imaju odgovarajui kvalitet i trajnost.
Ukoliko je geomembrana ugraena kao osnovni zaptivajui materijal u zaptivajuoj
konstrukciji, debljina zaptivajue trake ne smije biti manja od 2 mm.
Ukoliko je geomembrana ugraena kao pomoni zaptivajui materijal u konstrukciji,
debljina zaptivajue trake moe biti manja (1 mm), u zavisnosti od debljine ostalih
zaptivajuih slojeva.
strana 55 od 140
Karakteristike geomembrana, koje se mogu upotrebljavati za zaptivanje, navedene su u

tabeli 6.24.
2.7.2.2.1.2.2 Bentonitne trake GCL filc (obloga od geo-gline)
Bentonitne trake su trake kod kojih se ista bentonit glina, u vidu praine ili granula,
privruje izmeu dva sloja geotekstila. S obzirom na nain privravanja gline izmeu
noseeg i gornjeg sloja geotekstila, razlikuju se lijepljeni i iveni GCL filcevi. Ukoliko nosei
sloj geotekstila zamjenjuje PEHD ili PVC geomembrana, iste je potrebno smatrati
kombinovanim GCL filcem.
Tabela 6.24: Karakteristike geomembrana za zatvaranje
Karakteristike geomembrana
Zahtijevane vrijednosti
Izgled:
Povrina mora biti glatka, bez pora, otvora i stranih

tijela, mora glatko i jednako da se odmotava sa kotura.
Debljina:
Najmanje 2 mm, pojedine vrijednosti mogu da se

razlikuju ali ne vie od 10%.
Otpornost na visoke temperature
Promjene dimenzija ne smiju da prelaze 2%

Izgled ne smije da se mijenja
Promjene vrstoe ne smije da prelaze 20%
Apsorbcija vode:
1 m.-% poslije 28 dana u vodi
Mehanika svojstva:
vrstoa:
Jednoosovinska snaga pri izduivanju
400 N/ 5 cm
Izduivanje kod povrinskog loma
> 10 %
Otpornost na kidanje
> 200 N
Otpornost na proboj
> 750 mm, nepropustiv
Otpornost na niske temperature
- 20 0 C, bez pukotina
Otpornost na visoke temperature
> 100 N/ 5 cm
vrstoa vara:
Dijelom kristalan
> 0,9
Amorfan
> 0,6
Otpornost na koncentrisani medijum:

Promjena mase
< 5 m.-%
Promjena zateznih karakteristika
< 25 %
Otpornost na razblaen medijum:

Promjena mase
< 10 m.-%
Promjena zateznih karakteristika
< 20 %
Otpornost na biljke
Nema izrastanja korijenja
Otpornost na ivotinje
Nije ih mogue progristi, oteenja du ruba < 50 mm
Ukoliko je GCL filc ugraen kao osnovni zaptivajui materijal u konstrukciji, mogue je
primjenjivati samo ivene GCL trake, s tim da gustina avova ne smije biti manja od 3 x 3
cm. Ostale karakteristike GCL traka, koje se mogu upotrebljavati za zaptivanje, navedene
su u tabeli 6.25.
strana 56 od 140
Tabela 6.25: Karakteristike bentonit traka GCL filc

Karakteristike bentonit traka
Vrsta GCL filca
Zahtijevane vrijednosti
iveni, maksimalan razmak izmeu
avova 3 x 3 cm,
Kombinovani GCL PEHD, ljepljen
200 g
Nosei i gornji GCL slojevi

Zatezna vrstoa u uzdunom i poprenom smjeru
10 kN/m2
Bentonitno punilo
3.5 kg/m2
Vrsta bentonitnog punila
Prirodan ili aktiviran natrijum

montmorilonit
Vlanost prilikom dostave
75 m.-%
15 m.-%
Apsorpcija vode po Enslin-u
650 m.-%
Koeficijent propusnosti vode (pod optereenjem od 10 kPa)
< 10 10 m/s
2.7.2.2.1.2.3 Geofilc sa prskanim bitumenom

Mogue ih je upotrebljavati samo kao pomone zaptivajue trake za spreavanje
isuivanja i za zatitu gline. Potreba bitumena za prskanje je 1.5 kg/m2 do 2.0 kg/m2.
2.7.2.2.1.3 Zaptivajui materijal za zatvaranje kolovoza
2.7.2.2.1.3.1 Slojevi asfaltne kolovozne konstrukcije
Sloj asfaltne kolovozne konstrukcije treba biti izraen od zastora i noseih slojeva.
Asfaltna mjeavina za sloj kolovozne konstrukcije ne smije poslije ugradnje imati vie od 5
V.-% upljina. Asfaltna mjeavina za nosei sloj smije u najosjetljivijim podrujima imati
maksimalno
7 V.-% upljina, dok udeo upljina za ostala podruja nije odreen.
2.7.2.2.1.3.2 Membrana za apsorpciju napona SAM
Membrana za apsorpciju napona SAM se izrauje prskanjem polimer bitumena (1.5 na 2.0
kg/m2), koji je potrebno posuti odgovarajuom koliinom kamene sitnei, odgovarajue
veliine zrna.
2.7.2.2.1.3.3 Zaptivanje spojeva
Za zaptivanje spojeva moe se upotrebljavati bitumenske zaptivajue trake ili
odgovarajuu mjeavinu za zaljevanje spojeva (na bitumenskoj ili drugoj osnovi).
2.7.2.2.1.4 Zatitni materijali
Materijali za izradu zatitnog sloja mogu biti:
- prirodno tlo i humus;
- prirodno tlo i kamena obloga;
- prirodno tlo i cement betonski ili drugi elementi.
Minimalna debljina zatitnog sloja moe da iznosi 30 cm i zavisi od zahtjeva koji se
odnose na zatitu zaptivajueg sloja od oteenja koje moe proizvesti uticaj vozila.
Potrebnu veu debljinu zatitnog sloja odreuje se na osnovu procjene tipinih klimatskih
uslova, posebno za svaki objekat.
Prilikom planiranja zatitnog sloja na kosinama, potrebna je analiza stabilnosti u cilju
dokazivanja otpornosti zatitnog sloja na klizanja na kosinama. Minimalan dokazani faktor
zatite od klizanja zatitnog sloja treba da iznosi F > 1.2.
2.8 NAINI ZATITE VODA
Naini zatite voda zavise od osjetljivosti izvora vode, kojem je potrebno prilagoditi
metode zatvaranja i odvodnjavanja, i to u zavisnosti od geometrije puta.
strana 57 od 140
2.8.1
Veoma osjetljivo podruje
Usljed posebnih hidrogeolokih uslova nije mogue predvidjeti jedinstvena pravila zatite
na takvim podrujima. Za svaki pojedinani sluaj potrebno je pripremiti detaljnu
sanitarnu i hidrogeoloku analizu, kao i projekat kojim se odreuju potrebne mjere zatite
za odreeni izvor vode, na osnovu kojih se obezbjeuje maksimalna mogua zatita.
Sanitarnom i hidrogeolokom analizom potrebno je odrediti sva dozvoljena odstupanja.
2.8.1.1 Projektovanje zaptivajuih sistema
Kada je rije o zatiti kosina i kolovoza, prioritet je potrebno dati onim sistemima koji
koriste vei udeo prirodnih materijala, uz dokaz o njihovoj sanitarnoj ispravnosti.
2.8.1.1.1
Zaptivajue konstrukcije za zatitu kosina
Mogue ih je izvesti od
- prirodnih materijala, kao to je glina debljine 50 cm i zatitnog sloja minimalne
debljine 30 cm
i/ili
- vjetakih materijala ili kombinacije gline i vjetakih materijala, u sluaju da
odgovarajua glina nije na raspolaganju ili ukoliko, zbog posebnih karakteristika
izgradnje glinu nije mogue ugraditi u zaptivajui sloj. Navedene posebne
karakteristike su:
- geomembrana sa zatitnim slojem minimalne debljine 30 cm,
- GCL filc sa zatitnim slojem ija se debljina odreuje s obzirom na klimatske uslove i
sa zatitnim slojem minimalne debljine 30 cm, ili
- bitumenska traka sa glinom, debljine 40 cm i minimalna debljina zatitnog sloja 30
cm
2.8.1.1.2
Zaptivajue konstrukcije na kolovozu
Mogue je upotrebljavati asfaltni zastor, iji nosei sloj ne smije imati vie od 7 V.-%
upljina. Mogue je takoe primjeniti SAM metodu i zaptivanje spojeva.
2.8.1.1.3
Projektovanje sistema odvodnjavanja
2.8.1.1.3.1 Jarkovi i koritnice

Jarkovi treba da se nalaze na dnu i na kosinama, te treba da budu uvreni i
vodenepropusni tako da opasne supstance njime teku (do sabirne komore) bez poniranja.
Zaptivanje jaraka mogue je izvesti oblogom od gline (glinastim nabojem) ili drugim
zaptivajuim slojem najmanje debljine 60 cm, od koherentnog zemljita (glinovita
praina), s tim da je proporcija zrna do 0.01 mm preko 15 m.-% i zrna izmeu 0.02/0.06
mm preko 20 m.-% ili od drugog nepropustivog materijala (zaptivajue trake).
U jarkovima ne smije se zasaivati drvee i biljke sa dubokim korjenom.
Zaptivajui oblog jarka treba biti povezan sa oblogom koji zatiuje povrinu izmeu jarka
i kolovoza.
Ukoliko se radi o jarkovima koji su uvreni cement betonskim koritnicama preko
zaptivajue obloge, spojeve (pukotine) treba uvrstiti trajno elastinim materijalom.
Kosine jarka je potrebno izolovati pomou traka najmanje irine 4 m, i to od sredine jarka
do susjednog zemljita. Navedena traka treba imati nagib prema jarku najmanje 10%.
Preko zaptivajueg sloja potrebno je ugraditi humus i posaditi travu.
2.8.1.1.3.2 Cjevovodi za kanalizaciju
Cjevovod mora u potpunosti biti vodonepropusan kako bi se iskljuila bilo kakva
mogunost zagaenja podzemnih voda. Sistem cjevovoda za vodu sa kolovoza mora biti
odvojen od sistema za odvodnjavanje kosina nasipa i usjeka. Navedeni sistemi moraju biti
izvedeni od vodonepropusnih cijevi. U cilju zatite podzemnih voda, cijev je mogue
strana 58 od 140
postaviti u drugu cijev veeg prenika ili u cement-betonski kanal, u skladu sa uputstvima
proizvoaa cijevi.
U svakom sluaju, neophodna je redovna kontrola kvaliteta ugraenih cijevi (npr. putem
video kamere).
Revizioni i drugi ahtovi moraju biti vodonepropusni, a isto se primjenjuje i za spojnice
izmeu ahtova i cijevi. Spojnice moraju ostati savitljive i ne smiju biti obloene betonom.
Proizvoa cijevi certifikatom garantuje potrebnu vrstou, vodonepropusnost i trajnost.
Sistem cijevi treba biti izveden tako da se sprijee naknadno sleganje i kvarovi usljed
pucanja spojnica i cijevi.
2.8.1.1.3.3 Dreniranje
Svaki vid dreniranja podruja trupa puta treba biti usmjeren prema kanalizaciji puta.
2.8.1.1.3.4 Bazeni
Izgradnja bazena na veoma osjetljivom podruju mora biti zabranjena. Kanalisanu
atmosfersku vodu je potrebno odvesti sa takvih povrina.
2.8.1.1.4
Priprema plana intervencionih mjera
S obzirom na hidrogeoloke karakteristike podruja potrebno je pripremiti plan

intervencionih mjera, za sluajeve izvanrednog zagaenja, i to u toku izgradnje puta kao i
u fazama eksploatacije. Planom intervencionih mjera potrebno je odrediti odgovorne
osobe i institucije koje e izvesti sanaciju.
Intervencione mjere moraju biti predviene tako da omoguavaju uklanjanje zagaivaa i
zagaenog zemljita u najkraem moguem vremenu.
2.8.2
Osjetljivo podruje
2.8.2.1 Projektovanje zaptivajueg sistema

Kada je rije o zatiti kosina i kolovoza, prednost je potrebno dati onim sistemima koji
primjenjuju veliki udeo prirodnih materijala, uz dokaz o njihovoj sanitarnoj ispravnosti.
2.8.2.1.1
debljine 30 cm
i/ili
karakteristike su:
- GCL filc sa zatitnim slojem ija se debljina odreuje s obzirom na klimatske uslove i
sa zatitnim slojem minimalne debljine 30 cm, ili
- bitumenska traka sa glinom, debljine 30 cm i minimalna debljina zatitnog sloja 30
cm
2.8.2.1.2
Mogue je upotrebljavati asfaltni zastor i SAM.

2.8.2.2
2.8.2.2.1
Jarkovi i koritnice
Jarkovi treba da se nalaze na dnu i na kosinama, te treba da budu uvreni tako da

omoguavaju oticanje opasnih supstanci.
strana 59 od 140
Stabilizaciju jarkova je mogue izvesti kamenom oblogom u cement-betonu ili pomou

kanala, betonskih ploa ili segmenata cement-betonskih cijevi. Kod strmih nagiba mogue
je upotrebljavati bujine kanale ili brzotoke izraene od kamena u cement-betonu.
Spojeve izmeu kamena u cement-betonu potrebno je izvesti veoma kvalitetno. irenje
obloge je potrebno izvesti na svakih nekoliko metara, kako bi se izbjeglo naknadno
nekontrolisano pucanje. Spojevi kanala (ploe, segmenti) treba da budu zatvoreni trajno
elastinim materijalom. Na kosine iznad zatite potrebno je poloiti sloj humusa i iste
ozeleniti.
2.8.2.2.2
Cjevovodi za kanalizaciju
Cjevovod je potrebno izvesti od vodonepropusnih cijevi (npr. centrifugirane cementbetonske cijevi, plastine cijevi, itd.), sa savitljivim spojnicama (savitljiva smjesa za
zatvaranje spojnica). Polaganje cijevi je potrebno izvriti u skladu sa uputstvima
proizvoaa.
2.8.2.2.3
Dreniranje
Svaki vid dreniranja podruja trupa puta treba biti usmjeren prema kanalizaciji puta i dalje
prema bazenu.
2.8.2.2.4
Bazeni
Predvieno je i potrebno da se izvedu bazeni za prijem kanalisanih atmosferskih voda sa

puta. Prije konanog izlaza kanalizacije puta u okolinu (izlazni vod), potrebno je
predvidjeti spori bioloki filter, a prije njega grubi filter. Sve gore navedeno uslovljava
izgradnju dodatnog sabirnog rezervoara prije filtera, u cilju smanjenja dimenzija i trokova
filtracionog polja.
Armirano-betonski taloni bazen treba, kao rezultat tehnikih propisa koji se odnose na
cement-beton (agresivne supstance) i zatitu okoline, biti vodonepropusan (aditivi za
cement-beton, zaptivajue trake na spojevima podnih ploa i zidova).
Zemljani rezervoar u podruju sa vodopropusnosti zemljita k 10-8 m/s ne zahtijeva
dodatno zatvaranje, dok je u podruju velike propusnosti, potrebno izvesti dodatno
zatvaranje zamjenom tla koje ima potrebnu propusnost sa slojem debljine najmanje 1 m
ili postavljanjem drugog (vjetakog ili prirodnog) zaptivajueg premaza. Rezervoari treba
da budu zatieni, a na kosine rezervoara treba poloiti sloj humusa i izvriti njihovo
ozelenjavanje.
2.8.2.3 Priprema plana intervencionih mjera
2.8.3
Umjereno osjetljivo podruje
2.8.3.1 Projektovanje zaptivajuih sistema

Za zatitu kosina i kolovoza mogue je upotrebljavati razliite sisteme.
2.8.3.1.1
debljine 30 cm
strana 60 od 140
i/ili
karakteristike su:
- bitumenska traka: glina je zamijenjena tlom u zatitnom sloju debljine 30 cm
2.8.3.1.2
Mogue je upotrebljavati samo asfaltni zastor kolovozne konstrukcije.

2.8.3.2
2.8.3.2.1
Jarkovi i koritnice
Jarkove je potrebno uvrstiti na odgovarajui nain u cilju spreavanja erozije, kao i zbog
izgleda ili postizanja potrebne hrapavosti. Ukoliko dno kosine nije uvreno, potrebno je
na njega poloiti sloj humusa i izvriti njegovo ozelenjavanje.
2.8.3.2.2
Cjevovodi za kanalizaciju
Cjevovod mora biti vodonepropusan. To znai da odabrane cijevi moraju biti kvalitetne a
sistemi cijevi zajedno sa spojnicama moraju biti vodonepropusni, uz obavezne savitljive
spojnice (savitljiva smjesa za zatvaranje spojnica). Polaganje cijevi je potrebno izvriti u
skladu sa uputstvima proizvoaa.
2.8.3.2.3
Dreniranje
Vodu prikupljenu dreniranjem podruja puta mogue je, ukoliko je dreniranje ispravno
izvedeno (jarkovi, sistem cijevi), ispustiti u okolinu, odvojeno od sistema kanalizacije puta.
2.8.3.2.4
Bazeni
Predvieno je i potrebno da se izvedu bazeni za prijem kanalisanih atmosferskih voda sa

puta. Izbor armirano-betonskog ili zemljanog rezervoara zavisi od utvrenih kriterijuma
(stavka 2.6.3).
Armirano-betonski taloni bazen treba, kao rezultat tehnikih propisa koji se odnose na
cement-beton (agresivne supstance) i zatitu okoline, biti vodonepropusan (aditivi za
cement-beton, zaptivajue trake na spojevima podnih ploa i zidova).
Bazen u zemljanom materijalu ne zahtijeva poseban zaptivajui sloj ili zemljani sloj, u cilju
postizanja nepropusnosti. Dozvoljeno je jedino sporo poniranje dolazee vode ispod nivoa
kontrolnog mehanizma. Ukoliko je izvodljivo, bazen treba biti izveden u obliku lagune. Na
kosine je potrebno ugraditi sloj humusa i izvriti njihovo intenzivno ozelenjavanje.
2.8.4
Podruje slabe osjetljivosti
Ukoliko je podruje klasifikovano na nivou osjetljivosti 4*, potrebno je sprovesti sljedee

mjere.
strana 61 od 140
2.8.4.1 Projektovanje sistema odvodnjavanja

Dozvoljeno je disperzivno odvodnjavanje zagaenih atmosferskih voda sa kolovoza. Uslovi
za takvo odvodnjavanje moraju biti utvreni na odgovarajui nain i dokumentovani od
sluaja do sluaja.
U takvim podrujima ne postoji potreba za sabirnim bazenima. Dozvoljeno je da se
zagaena atmosferska voda prikuplja u lokalnim depresijama ili drugim pogodnim
podrujima, koja su prethodno izraena, tako da su sprijeena bilo kakve poplave izvan
podruja puta. Veliina takvog podruja takoe omoguuje prirodne fizike ili biohemijske
procese preiavanja zagaenih atmosferskih voda.
S obzirom da za ova podruja nisu predviene posebne mjere zatite, potrebno je, s
obzirom na hidrogeoloke karakteristike podruja, pripremiti plan intervencionih mjera, za
sluajeve izvanrednog zagaenja, koji je razdvojen od bilo kojeg plana intervencionih
mjera za podruja slabe osjetljivosti. Planom intervencionih mjera potrebno je odrediti
odgovorne osobe i institucije koje e izvesti sanaciju.
2.8.4.3 Priprema plana intervencionih mjera za ostale nivoe podruja slabe osjetljivosti
Mjere zatite nisu potrebne. Dozvoljeno je disperzivno odvodnjavanje zagaenih
atmosferskih voda sa kolovoza. U sluaju izvanrednog zagaenja, preporuuje se da se
unaprijed pripremi plan intervencionih mjera, koji treba da sadri raspodjelu dunosti i
zadataka kao i finansijske izvore za izvoenje sanacije.
2.8.5
Neosjetljivo podruje
Mjere zatite nisu potrebne. Dozvoljeno je disperzivno odvodnjavanje zagaenih

atmosferskih voda sa kolovoza. U sluaju izvanrednog zagaenja, preporuuje se da se
unaprijed pripremi plan intervencionih mjera, koji treba da sadri raspodjelu dunosti i
zadataka kao i finansijske izvore za izvoenje sanacije.
strana 62 od 140
SMJERNICA 3: ZATITA OD EROZIJE I SNENIH
USOVA
strana 63 od 140
3. ZATITA OD EROZIJE I SNENIH USOVA

Ininjersko bioloke mjere pri uredjivanju prostora uz ceste su esto najvie naglaene ili
su uopte jedine, koje se uzimaju u obzir. To je razumljivo. Temeljno poslanstvo
uredjivanja predjela uz cestu je "pospremanje" gradilita ceste, sanacija zemljita
razorenih gradjevinskim radovima i njihovo uredjenje kao dijela cestovnog tijela. Zbog
toga nije sasvim opravdano spominjati samo ininjersko bioloka uredjivanja. Postoji itav
niz sanacijskih mjera, koji se izvode sa anorganskim materijalom te izgradnjom objekata,
kao to su razliiti zidovi, uredjenje voda, drenani i slini sistemi. S druge strane je spisak
biolokih mjera, koji doprinose konanom uredjenju prostora uz cestu, puno obimniji, od
onih, koje uobiajeno definiemo kao bioloko ininjerske. Zato radije govorimo o
biotehnikim i okolinsko tehnikim mjerama. Na znaaj biotehnikih mjera pri sanaciji
prostora uz cestu zapravo utie injenica, da ceste u veini sluajeva prolaze kroz
prirodno sauvanu okolinu te je zato biotehniko uredjivanje prostora uz cestu najvie
prilagodjeno obiljejima ire okoline ceste. Ono je najprirodnije i, takodjer, za vozaa na
cesti najvie prihvatljivo. Ininjersko bioloke, te okolinsko tehnike mjere pri uredjivanju
okoline uz cestu polaze od temeljnog poslanstva uredjivanja prostora uz cestu te
obezbjedjivanja stabilnosti kolovoza i cestovnih objekata kao i zemljita uz cestu.
Proizilaze iz itavog niza mjera, koje moraju zadovoljiti uredjenje cestovne okoline.
3.2 OPTE O ZATITI
3.2.1
Stabilnost ceste i cestovnih objekata
Zemljite, na kojem je gradjena cesta, mora se uvrstiti do te mjere i tako da prirodni

procesi ne mogu ugrozilti stabilnosti samog cestovnog tijela i cestovnih objekata, kao to
su nasipi, mostovi, te druge sline gradjevine.
3.2.2
Stabilnost tla na razorenim zemljitima
Ustaljivanje padina, iskopa i nasipa treba obezbjediti i tada, kada njihova nestabilnost,
sama po sebi, ne ugroava cestu i saobraaj na njoj. Tu se radi o istoj sanaciji oteenih
zemljita. Tom zahtjevu treba pribrojati i zatitu od erozije na ogoljelim povrinama, koja
moe biti za samu stabilnost ceste i njenih objekata beznaajna, ali je zato nepovoljna za
okolinu ceste, na primjer za vodotoke ili susjedna zemljita. Mora se urediti vodni reim i
reim povrinskog oticanja vode na razorenim povrinama, jer je voda najvaniji razlog za
nestabilnost zemljita.
3.2.3
Uredjivanje vodotoka uz cestu
Zbog stabilnosti ceste i njenih objekata pri prelazu preko vodotoka ili u kontaktu sa njima,
najee se moraju napraviti regulacijske mjere. Te se moraju, ako je to mogue, izvoditi
sa ininjersko-biolokim mjerama ili bar moraju biti dopunjene sa biotehnikim
uredjenjima, prije svega zbog okolinsko ekolokih i okolinsko uredjivakih zahtijeva.
3.2.4
Ozelenjavanje-zatravljivanje i/ili zasadjivanje drvea
Potreba za zatravljivanjem i zasadjivanjem razorenih zemljita je neizbjena, ukoliko se

eli obezbijediti stabilnost tla na razorenim zemljitima, bez obzira na sve druge mjere.
Zasadjivanje rastinja zato mora biti neodvojiv dio svih inenjersko biolokih mjera.
3.2.5
Uvrivanje oblika rastinja na prostoru uz cestu
RazliIte oblike rastinja, koje gradjevinske mjere ispostave novim uslovima rasta, treba
zatititi na primjer sadnjom pasa ume zbog njegove stabilizacije, popunom oteene ive
ograde, rastinjem uz vodu, drvoredima i tako dalje.
strana 65 od 140
3.2.6
Ogranienja ininjersko biolokih mjera
Sa ininjersko biolokim mjerama mora se sprijeiti ili ublaiti pluvialnu, povrinsku vodnu
eroziju, te eroziju zbog vjetra. Sprijeiti treba tetno ispiranje zemljita i onemoguiti
razvoj gorih oblika erozije, posebno vodne erozije - brazdaste, jarkaste i bujine erozije.
Potrebno je utvrditi i klizee i uslovno stabilne padine. Ako ininjersko bioloki zahvatii
nisu uspjeni, mora se tlo najprije stabilizirati sa zahvatima, koji su poznati iz mehanike
tla: sa isuivanjem i prerasporedjenjem brdskih masiva, te sa podupiranjem padina. Tek
na prethodno stabiliziranim padinama moe se poeti sa unoenjem vegetacije, i to sa tzv.
biotehnikim radovima. Biotehniko utvrdjivanje i osiguravanje cestovnih kosina mora biti
dio protiverozijske zatite ruivih i naruenih padina. Protiverozijska zatita cestovnih
kosina mora biti to potpunija, jer mogu na za saobraaj otvorenoj prometnici erozijske
pojave, koje inae imaju na naruavanje ravnotee medju ruivim i stabilizirajuim silama
u irem prostoru praktino zanemarljiv uticaj, prouzrokovati teka oteenja i s tim veoma
ugroziti sigurnost saobraaja.
3.2.7
Drugi vidici ininjersko biolokih mjera
Biotehnike mjere moraju pored funkcionalnosti obezbijediti takodjer i odgovarajui

estetski uinak, jer bitno uestvuju u suoblikovanju izgleda okoline. Njihovo kvalitetno
planiranje i izvodjenje su veoma vani za primjerno uklapanje cestovnog tijela u okolinu.
Pri tome ne smije se zaboraviti, da je taj vidik nadgradnja funkcionalnog vidika i njemu je
i podredjen.
3.3 TEMELJNA NAELA ZATITE
Naelno bi se cestovne padine nakon uspostavljanja uravnoteenih razmjera (ustaljivanje
padina, vodnog reima i tako dalje) morale postepeno prirodno zarasti.
Zbog neuredjenosti vodnog reima bi se ipak u toku polaganog zarastanja osjetno
preoblikovala povrina (brazdice, brazde, jarkovi i tako dalje), lokalno bi se izoblikovali
novi - stalni erozijski jarci. Prirodno zaraivanje bi se odvijalo tako, da bi gola tla najprije
naselila pionirska vegetacija, zatim bi se na vezanim i postepeno izboljanim tlima naselile
nove biljne zajednice svaki put sve viih razvojnih stadija.
Zato se pokuava pri uredjivanju cestovnih padina, od kojih je zavisna sigurnost
saobraaja, sa posebnim tehnikama, koje zahtijevaju bitno manje vremena, slijediti
prirodnom razvoju vegetacijskih sukcesija.
Razliite metode vegetativnog utvrdjivanja naruenih padina su potrebne zato, jer su na
cestovnim padinama veoma razliiti prirodni uslovi. Preveliko pooptavanje i neprimjerna
upotreba pojedinih metoda su se esto pokazali manje uspjenim. Istovremeno ne smije
se zaboraviti niti na trokove, jer se izbor najprimjernije metode, prije ili kasnije pokae
kako struna tako i ekonomska odluka. S vidika prilagodjenosti prirodnoj okolini je
poeljna upotreba onih metoda, pri kojim je potronja energije najmanja, jer ba te
metode najbolje podravaju prirodne procese.
3.3.1
Redosljed izvodjenja ininjersko biolokih mjera
Sa ininjesko biolokim mjerama na cestovnim padinama obnavlja se vegetaciju, najee

na goloj povrini, te na povrinama sa nerazvijenim ili slabo razvijenim zemljitima. Na
takvim povrinama kine kapi tlo bukvalno bombarduju i unitavaju njegovu strukturu,
dok povrinski otiua voda neometano ispira djelie zemljanog materijala, pravi brazde i
jarke, te tako sprijeava razvoj vegetacije prirodnim putem.
Na podrujima izloenim vjetru eroziji vode se pridruuje vjetrovna (eolska) erozija, a to
je proces odnoenja, prenoenja i odlaganja djelia zemljanog materijala zbog djelovanja
vjetra. Zimi se na podrujima koja su pokrivena snijegom, pojavljuje jo i snjena erozija,
koja prouzrokuje puzanje, klizanje i plaenje snjenog pokrivaa na nagnutoj podlozi, a
velike tekoe nastankom smetova moe da prouzrokuje i prenoenje snijega sa vjetrom.
Prethodno treba onemoguiti sve faktore (voda, vjetar,snijeg), koji ograniavaju razvoj
vegetacije. Bez dosljednog uzimanja u obzir temeljnih strunih naela i pravilnog
strana 66 od 140
redosljeda izvodjenja biotehnikih mjera utvrdjivanje padina sa vegetacijom nije uspjeno,

ili je uspjeh samo privremen, odnosno mnogo slabiji, nego to bi morao biti.
Zato treba na cestovnim padinama stvoriti prije svega to primjernija mjesta za
naseljavanje i razvoj vegetacije (zemljini uslovi, ograniavanje ispiranja tla, sprjeavanje
povratne erozije, uredjenje reima voda, ograniavanje puzanja, klizanja i plaenja
snjenog pokrivaa, pravljenje zatite od vjetra,...), a zatim je formirati na ekoloko i
ekonomsko najprimjerniji nain, te je njegovati do potpunog preuzimanja svih funkcija, a
posebno njene zatitne funkcije.
3.3.2
Podjela ininjersko biolokih mjera
Ininjersko bioloke mjere ine dvije grupe radova:

- tehniki radovi (priprema padine, uredjenje vodnog reima, pravljenje zatite.od
vjetra, ograniavanje gibanja snjenog pokrivaa),
- biotehniki radovi (izrada vegetacijske zatite za zatitu od pluvijalne erozije - sa
kinim kapljicama i povrinsko vodene erozije ispiranjem, crte 6.17 i 6.18).
Vegetativno utvrdjivanje cestovnih padina je tim lake, im paljivije je napravljen plan
prometnice (na alost je preest podcjenjivajui odnos do problema mehanike tla i obnove
vegetacije) i to kvalitetnije te struno korektnije je ono izvedeno, to je posebno bitno
kod visokih ukopa, zasjeka i nasipa.
Crte 6.17: ema razvoja brazdanja kod

dubinske erozije na padini
3.3.3
Crte 6.18: ema oblikovanja erozijskih

brazdi
Tehniki radovi
Tehnike radove potrebno je u pravilu izvesti prije biotehnikih, jer su ba oni preduslov
za njihovu uspjenost. Izvode se na tek geomehaniki ustaljenoj ili pa ve stabilnoj padini,
jer sa vegetacijom ne mogu se rijeiti problemi mehanike tla. Ako se eli padine uz cestu
prilagoditi prirodnoj okolini, veoma je poeljno, da njihov nagib nije ravnomjeran, nego
promjenjljiv kao to je to i u prirodi. To mijenjanje moe se struno i korektno izvesti
jedino tako, da se izoblikuje razliite nagibe padina, ali svi oni moraju biti manji od
prirodnog ugla nagiba padine, odnosno od njenog najnepovoljnijeg sloja.
Upravo zbog toga esto je potrebna zatita podnoja padine od izjedanja (to je jo
posebno vano pri vodenim tokovima i pri odvodnji sa cestovnog tijela). Prije svega treba
padinu prethodno tako oblikovati, da se na predjelima, gdje su procesi raspadanja,
strana 67 od 140
odstrane svi oni grebeni i lokalne strmine, iji je prirodni ugao stabilnostni padine vei
nego kod mokrih padina. Poravnati treba brazde i jarke.
Posebnu panju mora se posvetiti gornjim rubovima otkopnih padina. Za sprjeavanje
povratne erozije, osipanja i upadanja otkopne padine, te nepovoljnog djelovanja visokog
drvea i smrzavanja na gornjem otkopnom rubu padinu treba oblikovati na sljedei nain
(crte 6.19):
- Otkopni rub treba oblikovati tako, da dobije zaobljen oblik sa minimalnim
poluprenikom 5,00 m. Poeljno je, da se sa porastom visine padine poveava
poluprenik zaobljenosti. Tako zaobljeni otkopni rubovi neka bez preloma prelaze u
prirodni, obraeni dio vie leee padine.
- Drvee treba na razdaljini od najmanje 5,00 m od tako zaobljenog gornjeg ruba
posjei, da bi se sprijeio njihov nepovoljni uticaj, zbog njihanja izazvanog vjetrom,
na mehaniku povezanost padine.
Crte 6.19: ema uredjenja i utvrdjenja padine

- Na dijelovima padine, gdje je potrebna sjea drvea, nije dozvoljeno upanje
panjeva, jer bi se u tako nastalim jamama sakupljala voda, koje bi koncentrisanim
razmakanjem padine mogla prouzrokovati njeno plaenje. Povoljan uinak panjeva
se vidi pri mehanikom vezanju tla sa njegovim korjenskim sistemom, a panjevi
ujedno pruaju osnovu za vegetativno razmnoavanje i, s tim u vezi, nastanak
novih, visinsko primernije oblikovanih umskih sastojina.
- Vodu, koja se sliva po povrini padine prema otkopnom rubu, potrebno je prethodno
uhvatiti i preusmjeriti je na stabilno tlo, koje gradnja nije razorila, ili je bar na
odgovarajui naun raspriti.
- Poljoprivredne povrine, gdje se u izoranim brazdama koncentrie povrinsko
otiua voda, i tako istovremeno omoguava njeno bolje pronicanje i s tim u vezi
poveavanje vlanosti potencijalnih klizeihih slojeva, te klizanje padina, nisu
poeljne na padinama iznad otkopnih padina. Gdje zbog drugih interesa, posebno
vlasnikih, poljoprivredno koritenje zemljita nije mogue nadomjestiti, neka se
obavezno upotrabljava to plie oranje po slojnicama, a ujedno se mora sauvati,
bar srazmjerno irok, zatitni pas iznad otkopnog ruba, koji treba biti zasadjen
grmovnicama.
- Sljedei korak pri struno pravilnom biotehnikom utvrdjivanju i zatiti cestovnih
padina, kako otkopnih tako i nasipnih, je uredjenje vodnog reima na padinama.
Ako su padine dovoljno duge, po njima otiua voda dobije dovoljno veliku erozijsku
silu, tako da povrinsko ispiranje zemljanog materijala moe da predje u razliite
oblike dubinske erozije. Najprije se pojave erozijske brazdice, produavanje
strana 68 od 140
koncentracije vodenih tokova poveava erozijsku silu, i tada se pojavljuju sve gori
oblici dubinske erozije - brazde, jarci i sl. Poseban problem je jo i povratna erozija,
koja je posljedica potkopavanja padajue vode kroz, mjestimino padinsko
otpornije, dijelove padine i zavri se sa prelaganjem jaraka u novo ravnoteno
stanje (crte 6.17). Ako se ne ukloni uzroke za razvoj dubinske erozije, to jeste
koncentraciju povrinskih vodenih tokova - ograniavajueg ekolokog faktora,
svako unoenje i razvijanje vegetacije su osudjeni na propast.
to vee rasprivanje povrinskih vodenih tokova je, znai, vano za sprjeavanje razvoja
povrinske i dubinske vodene erozije, a ujedno je poeljno i zbog poboljavanja
vegetacijskih uslova. Cestovne padine su veinom suna podruja, gdje nedostatak vode,
kojeg prouzrokuju kako prebrzo povrinsko oticanje vode tako i nerazvijena struktura tla,
jako ograniava razvoj rastinja. Zato je rasprivanje povrinskih vodenih tokova, koje
ujedno omoguava, koliko je to mogue, ravnomjerno vlaenje tla, veoma poeljno za
razvoj vegetacije. Postie se sa pravljenjem popleta, ivih etki, terasa, gradona, polica,
malih zidova za zatitu od ispiranja, popleta na policama, grmiastih gradja vegetacije,
ozelenjavanjem sa kordonskim sadjenjem i drugim brojnim zahvatima (crte 6.20 i 6.21).
esto se upotrebljavaju kombinacije razliito ogranienih tehnikih radova. Za sve te je
karakteristino, da se izvode, vie ili manje, po slojnicama. Ukoso po padini izvode se
jedino, kada ih ograniavaju male povrine povezane sa uvrenim ljebovima za
odvodjenje povrinskih voda, jer ta ukoenost, zbog dinamike prouzrokuje te ubrzava
nastanak i razvoj povrinske i dubinske, vodom prouzrokovane, erozije.
Crte 6.21: Razgibana postavka popleta

za rasprivanje vode
Crte 6.20: Zahvati za rasprivanje vode,

vlaenje tla i za vegetativno utvrdjivanje
padina
Rasporedjivanje mjera za rasprivanje voda po slojnicama ne smije biti kruto, jer je s
vidika okoline poeljno, da se izbjegava "kolska pravila" rasporedjivanja. Sloboda
oblikovanja je veoma poeljna. Primjer za to daje umsko rastinje u prirodnoj okolini sa
strana 69 od 140
svojim rasporedom u obliku buketa i gomilica; vie ili manje vodoravan tok znai, ipak,
globalno i funkcionalno ogranienje.
Razmak izmedju pojedinih vrsta tehnikih mjera za rasprivanje povrinskih voda i
vlaenje tla je zavisan od sastava padine i nagiba padine. Sa smanjivanjem zrnatosti, sa
poveanjem nekoherentnosti padina i sa naratanjem nagiba padina, se smanjuje razmak
medju terasama, policama i slinim uredjenjima. Kakva bi trebala biti njihova medjusobna
udaljenost, moe se vidjeti na crteu 6.22.
Kod najeeg nagiba cestovnih padina, a to je 1 : 1,5, i manje vie prosjene
koherentnosti tla padina, koje ih sastavljaju, bi ih morali izvoditi na svakih 5,5 m -7,4 m
visine padine.
Njihov raspored moe biti linijski ili ahovski.
Crte 6.22: ema mree protiverozijskih jaraka - banketa
3.3.4
Mjere za rasprivanje vode
3.3.4.1 Infiltracijske terase (banketi)

Primjerne su za poloenije padine sa nagibima do 30 %. Infiltracijska terasa je u
poprenom presjeku slina cesti u usjeku. Grade se u sistemu, na cijeloj povrinskom
erozijom pogodjenoj padini. Uzduni i popreni padovi terasa su takvi, da voda, koja na
njih stee sa medju povrina, uglavnom ponire u tla, viak pa polako otie prema
prijemniku - i to onda kada su jai nalivi. Uinak terasa je viestruko koristan: povrinska
erozija prestaje odmah nakon dogradnje, brazde se ponu zarastati, poveavaju se
pronicanje vode i vlanost u tlu, obnove se pedogenetski procesi. Zbog smanjenja
povrinskog oticanja i veeg pronicanja (poniranja) se digne nivo podzemne vode i
pobolja vodni reim okolnih vodotoka, te smanji nanoenje ljunka. Omogueno je
poljoprivredno koritenje zemljita ili poumljavanje.
Razmak izmedju terasa mora biti takav, da se voda medju pojedinim terasama ne moe
previe koncentrisati i poeti brazdati povrinu. Okvirni podaci za izraun njihovog
razmaka su dati u tabeli uz crte 6.22. Duina terase je ograniena koliinom vode, koja
moe nadzorovano oticati po njoj do prijemnika.
strana 70 od 140
Uzduni pad terase je zavisan od nagiba padine, koliine vode i apsorpcijske sposobnosti
tla. Potpuno vodoravne terase su upotrebljive na poloenijim padinama sa nagibima do 4
%. Inae su uzduni padovi uobiajeno od 0,2 do 0,5 %. Popreni presjek terase moe
biti u obliku kanala ili ima nasip na vanjskom rubu.
3.3.4.2 Terase (gradoni) za poumljavanje
Terase su namijenjene za pripremu terena za sadnju sadnica drvea. Uobiajeno su u
obliku polica irine 80 do 90 cm sa planumom, nagnutim prema padini (nagib oko 30 %),
iskopanih u smjeru slojnica sa uzdunim padom 0,5 % (vodoravne su samo, ako je teren
veoma propusan).
Kod veoma strmih nagiba (iznad 50 %) treba nasip terase poduprijeti sa oblogom ili
zidom iz kamena u suho, ili sa ojaanim popletima (crte 6.23).
Tla na planumu police treba prije sadnje prekopati, jer se na taj nain izbolja tlo na
mjestu sadnje i u dubini korijenja sadnica. Sadi se u jednom redu sa gustinom, koja je
primjerna upotrebljenoj biljnoj vrsti. Najprimjernije vrijeme za sadnju je u jesen, a za
gradnju polica proljee.
Terase su veoma primjerne za poumljavanje padina sa suhim i obezvrijedjenim tlima, na
junim ekspozicijama ( sa ekstremnim osunavanjem ). Povoljno djeluju na vodeni reim,
vlanost tla i na mikro ekspoziciju.
Crte 6.23: Gradoni, police, retencijski jarci

3.3.4.3 Retencijski jarci
Su namijenjeni za zadravanje povrinski otiue vode. Voda sa padina otie u jarke, u
kojim se zadri oko 75 % (gdje ponikne ili ishlapi), preostala voda otee po jarku u
strana 71 od 140
uzdunom smjeru do prijemnika. Najbolji je ameriki sistem retencijskih (konturnih)

jarkova (crte 6.23).
Jarci (trapeznog profila) se grade u smijeru slojnica (u sistemu) na takvim medjusobnim
rastojanjima, da voda na povrinama izmedju njih ne erodira. Gradnja tee odozgo prema
dole. Od iskopanog materijala napravi se nasip na vanjskom rubu. Sve povrine treba
zatravniti. Jarci su u uzdunom smjeru pregradjeni u pregrade sa malim poprenim
nasipima, iji preliv je ispod nivoa ruba vanjskog nasipa. Svi jarci moraju biti svedeni u
prijemnike. Dimenzioniranje jaraka i njihova medjusobna udaljenost su ovisni od nagiba
padine, propusnosti zemljita, koliine moguih padavina i tako dalje.
3.3.4.4 Popleti
Popleti mehaniki utvrdjenih zemljita sa korijenjem, ubrzavaju nastanak rodne zemlje,
zadre padajue kamenje i snijeg, zaustavljaju oticanje vode, poboljaju reim vode u
tlima poveavaju vlanost zemljita i tako dalje. Veza su izmedju tehnikih i biotehnikih
radova.
Izvodi se ih isto kao kod obalnih osiguranja uz vodotoke (drveni koii, zabijeni u tla (do
2/3 duine), medju kojim su upletene ibaste grane vrba, koje su takodjer potaknute u
tla). Preporuljivo je, da su koii zabijeni to vie pravougaono na padinu. Uobiajeno
postavljaju se u smijeru slojnica, u neprekinutim ili prekinutim redovima, koji su medju
sobom paralelni. Mogu se postaviti u ukoenim paralelnim redovima, ali samo onda, kada
je s tim usmjerena otiua voda prema odvojnom lijebu ili jarku. Razmaci izmedju redova
popleta su ovisni od nagiba padine i od vrste tla (crte 6.20).
Na veoma strmim padinama je preporuljivo praviti poplete na do 50 cm irokim policama
(banketima), gdje se poplet obloi sa ivim pruem i nato zaspe sa zemljom, tako da trlji
nekoliko iznad povrine.
3.3.4.5 Ozelenjavanje sa granatom oblogom
Upotrebljivo je prije svega za osiguravanje podnoja golih cestovnih nasipa, koji su u
dohvatu srednjih i poplavnih voda, ili onda kada tla zbog vlage nabreknu (na fliu i sl.). I
taj zahvat je kombinacija tehnikih i biotehnikih radova, jer omoguava, kako
raspravanje vodenih tokova, tako i ujednaenije vlaenje tla, te sa tim i razvoj
vegetacije.
Padina se obloi s to ravnijim granama u smjeru padanja, te sa debljim krajevima zabije
u tla i privrsti sa niskim popletima ili icom po slojnicama, te nato zaspe sa zemljom
(crte 6.19).
3.3.4.6 Grmiasto ozelenjavanje
Povezuje tehnike i biotehnike radove. Regenerativno prue je gusto posaeno na
prethodno iskopane police i pokriveno sa zemljom. Police se iskopaju vie ili manje u
smjeru slojnica sa blagim nagibom prema padini, a vanjski rub osigura sa popletom. U
siromanijim i/ili sipkijim tlima se u polici iskopa jo i manji jarak - 30 x 20 cm. Takav
nain ozelenjavanja je veoma skup, zato se upotrebljava samo u najteim vegetacijskim
uslovima.
3.3.4.7 Kordonska sadnja
Je jednostavan i efikasan postupak, koji povezuje tehnike i biotehnike radove. Grmlje ili
zakorjenice sadi se u oko 10 cm dubok ukop u padinu. Ukopi su nagnuti prema padini sa
uspravnim otkopnim dijelom. Sadi se odozdo prema gore - donju, ve zasadjenu policu
zaspe se sa otkopnim materijalom sljedee police. Povrine medju pojedinim ukopima se
zatrave. Ve prve godine se razviju ive, grmiaste ivice, za nekoliko godina se tlo ve
toliko pobolja, da se moe izmedju grmia poumljavati.
3.3.4.8 ive etke
Jeftinije su od popleta, brzo djeluju, jer brzo puste korijenje i mladice. Kombinacija su
tehnikih i biotehnikih radova. Veoma su primjerne za sterilno i siromano tlo. to je
strana 72 od 140
slabije tlo, tim primjernije su ive etke, ako su poreene sa popletima. Za sadnju
upotrebljava se 80 do 120 cm duge potaknice (oiljenice), koje se polae ukoso preko
prethodno iskopane police, i to tako da su na medjusobnoj udaljenosti od 1,50 do 2,50
m. Sljedei postupak je isti kao kod kordonske sadnje. Moe se izvoditi na gruboj podlozi
iz smrevih grana (skica 6.19).
Na strmijim padinama ive etke se ojaaju sa niskim "talnim" popletom, koji sprjeava
otiuoj vodi, da izbrazda povrinu.
ive etke iz grana su pojednostavljen oblik. Umjesto podmetnica (oiljenica) upotrebljene
su neokresane, do 3 m duge grane biljnih vrsta, koje su sposobne za vegetativno
razmnoavanje. ive etke mogu se kombinovati sa raznim materijalima, sa raznim
folijama, krovnom ljepenkom, limom i tako dalje. S tim materijalima usmjerava se vodu u
tla, zadrava je u tlima, sprjeava brazdanje i odplavljivanje zemlje i mehaniki utvrdjuje
padinu.
Za izradu ivih etki upotrebljava se iblje i grane regenerativnih vrsta vrba, topola,
bekovine i zanovjeti. Zbog toga to te vrste dostiu razmjerno kratko ivotno doba,
preporuljivo je izmedju njih posaditi stanitu odgovarajue sadnice pionirskih vrsta
drvea: sive i zelene johe, topola, rakite, jerebike, zove, hudike i udike, brijesta, jasena,
gloga, ipka, kaline itd. S time se ubrzava sukcesivan razvoj biljne zajednice. Kasnije je
mogue poumljavanje sa borom, smrom, ariem i drugim klimaksnim vrstama drvea.
3.3.4.9 Tehniki radovi na uslovno stabilnim zemljitima
Kada se izvode tehniki radovi za raspravanje povrinskih voda na uslovno stabilnim
zemljitima, treba ih izvesti tako, da se vodu raspri i ujedno je, po razliito utvrdjenim
nepropusnim ljebovima, odvede po padini, i s tim sprjei nepoeljno dodatno namakanje
zemljita.
3.3.4.10 Pravilni redoslijed izvodjenja tehnikih radova
Pri tehnikim radovima je veoma pogodno, ukoliko je to mogue, uz podnoje padine
oblikovati nasip ili jarak, da se time dobije dovoljno upotrebnog prostora za zaustavljanje
naknadno osipajueg materijala. Mnogo puta tako se izbjegne dodatnu zatitu kruneih
padina sa loveim objektima ili sa viseim osiguravajuim mreama. Pri izradi nasipa i
loveeg jarka treba kvalitetno napravitii i odvodnjavanje, kako povrinskih, tako i talnih
voda.
Za kvalitetno izvodjenje tehnikih, i kasnije ili ujedno, i biotehnikih radova je vaan
pravilan redosljed izvodjenja pojedinih radova na padini. U pravilu se izvode odozgo
prema dole, jer bi sa obrnutim redom novim radovima otetili prethodno, ve izvedene
(crte 6.24).
Crte 6.24: Redosljed izvodjenja radova na padini

strana 73 od 140
3.3.4.11 Tehniki radovi za povrinsko vezanje zemlje

U posebnim razmjerama, kada se zbog nepovoljnih prirodnih uslova ne moe adekvatnije
oblikovati nagib, posebno pri otkopnim padinama, upotrebljava se za sprjeavanje
spiranja zemljita sa vodom, zatite u obliku jednostavnih i razgranatih mrea ili saa
(elija), kao pogodne tehnike zahvate za sprjeavanje ispiranja i ravnomjernije vlaenje
zemljita. Veinom su izradjene iz teko raspadljivih plastinih vlakana, neke su takodjer iz
raspadljivih materijala, bilo da su iz ianog pletiva ili iz prirodnih vlakana organskog
izvora (juta, kokos). U poredjenju sa "klasinim" ti zahvati samo "dodatno utvrdjuju" tla, s
ime inae poveaju otpornost prema dubinskom ispiranju, a ne utiu bitno na
raspravanje povrinskih vodenih tokova i bolje prodiranje u zemljite.
Takve zahvate, koji mogu biti i veoma skupi, je primjerno upotrebiti samo na onim
mjestima, gdje se ujedno rjeavaju i problemi stabilnosti padine (armiranje tla, povrinsko
krunjenje), odnosno ako je zemlja na padini veoma sitnozrnata ili je brijeg i inae stabilan,
bez obzira na veliki nagib (kod veih brzina sticanja povrinske vode jae ispiranje razliite vrste sjetve u prostirku bez pomoi raznih mrea nisu dovoljno uspjene). Zato je
nuno dodatno utvrdjivanje povrine tla tako dugo, dok vegetacija ne preuzme punu
protiverozijsku zatitu.
Kod spomenutih naina osiguravanja, na padinu nanesena mjeavina travnog sjemena,
startnog gnojila, stelje i drugih dodataka (naini zatravljivanja su detaljnije opisani u
poglavlju 3.3.5.1) zbog sprjeavanja ispiranja se prekriva sa mreama razliitog porjekla.
Poznate su:
- mree iz ianog pletiva,
- mree iz kokosa,
- mree iz jute,
- mree iz plastinih vlakana.
3.3.4.11.1 Mree iz ianog pletiva

Za izradu mrea upotrebljava se pocinano iano pletivo, koje moe jo dodatno biti
zatieno sa tankom, 0,40 - 0,60 mm debelom prevlakom iz PVC folije. Plastificirano
iano pletivo je posebno upotrebljivo kod armiranja tla, jer obezbjedjuje odgovarajue
dugo ivotno doba pletiva.
Mree iz ianog pletiva dijele se po:
- promjeru ice (2,00 - 3,40 mm),
- irini trake pletiva (2,00 - 4,00 m),
- duini trake (25 - 100 m),
- nainu pletenja (jednostavno krianje, dvaputa prepletanje).
vrstoa ianog pletiva raste sa debljinom ice, zavisna je takodjer od naina pletenja
(crte 6.25). Palvis pletenje, za koje je karakteristino duplo preplitanje ianog pletiva,
obezbjedjuje u grubo dva puta veu vrstou kod natezanja u odnosu sa uporedivom
jednostavno pletenom mreom.
Crte 6.25: Palvis pletenje (lijevo), obino pletenje (desno)

Prednost Palvis prepletanja je, takodjer u tome, da pri rastrgavanju ice sprjeava lanano
raspletavanje mree. Spomenute osobine su toliko vane, da jednostavno pletenih mrea
strana 74 od 140
(kokoija ograda) pri zatiti padina, kao i pri raznim lovljivim objektima u pravilu ne bi niti
smjeli upotrebljavati.
iano pletivo treba, takodjer i odgovarajue privrstiti na padinu, zato se koristi
odgovarajue naine sidrenja, koji su zavisni od vrste padine, njenog nagiba a ujedno su
razliiti na vrhu, dnu, te na samoj padini.
Na vrhu mrea treba biti privrena sa sidrima, iji vodoravni razmak se u odnosu na
vrstu padine kree izmedju 1,00 i 3,00 m, a njihova dubina izmedju 0,50 i 1,50 m. Sidra,
koja su u odnosu na vrstu padine napravljena u obliku ekspanzijskih klinova, sidara sa
kukama iz rebrastog eljeza ili sidara iz rebrastog eljeza, zalivenih sa cementnim
betonom, su medjusobno i sa mreom dodatno povezana sa elinim ipkama ili pletenim
icama. Preporuljivo je da se oko 0,50 m mree na vrhu zavije i uvrsti preko poloene
mree. Na samoj padini treba mreu uvrstiti sa sidrima, iji medjusobni razmak se, u
zavisnosti od vrste padine i naina zatite (sprjeavanje ispiranja, osiguravanje pred
padajuim osipinama,...) kree izmedju 15 - 30 m2/kom. sidra. Preporuljivo je, da se
sidra i mrea dodatno poveu sa elinim ipkama ili jo bolje sa elinim pletenicama.
Na dnu padine mora biti mrea poloena tako, da je mogue povremeno ienje osipaka
padine, koji se skotrljaju sa padine. To je mogue postii tako, da se na dnu padine
iskopa lovei jarak, zadnjih 0,50 m mree se ostavi neprivren ili se privrsti tako, da je
omogoeno jednostavno privrenje i odmicanje mree. Jedno od najprimjernijih rjeenja
su odgovarajue teki betonski utezi.
Pri polaganju viseih mrea je potreban veoma paljiv rad, jer razvijene mree zbog
velikog trenja praktino nije vie mogue usmjereno pomaknuti. Zato to su mree
sastavljene iz koluta irine 2,00 -4,00 m, treba padinu prekriti sa serijom mrea koje se
medju sobom dodiruju i koje moraju biti spojene tako, da je obezbjedjena odgovarajua
vrstoa mree na itavoj padini. Razlikujemo kontinuirano povezivanje mrea sa
upletenim ianim pletivom i takasto spajanje sa spojnicama iz ianog pletiva (crte
6.26).
Crte 6.26: Kontinuirano spajanje (lijevo), spajanje sa spojnicama (desno)
3.3.4.11.2 Mree iz kokosa

Mree iz kokosa prekrivaju zatravljenu povrinu toliko vremena, dokle se vegetacija
odgovarajue ne razraste i preuzme potpuno zatitnu funkciju.
Primjerne su na stanino povoljnijim padinama, jer se srazmjerno brzo raspadnu i u teim
uslovima ne bi pruale dovoljno dugotrajnu zatitu. Za zatitu pred veim stjenovitim
osipinama nisu efikasne, zato ih na jae osipajuim padinama ne upotrebljavamo.
Kokosove mree djele se prema:
- nainu pletenja (gusto pletene - 1 x 1 cm, mree sa otvorima - najee 5 x 5 cm),
- masi (0,4 - 0,9 kg/m2),
- irini traka (100, 122, 200, 300, 400 cm),
- duini traka (30, 46, 100 m).
strana 75 od 140
Kokosove mree privrsti se na padinu drvenim klinovima, debljine 4-6 cm, koji moraju
biti zabijeni najmanje 0,5 m duboko.
Mree iz kokosovih vlakana upotrebljava se na padinama iz sitnijih prostirki. Primjerne su
posebno za zatitu padina, koje su zavrene u jesenskoj i zimskoj sezoni, jer bi sa
nezatienih povrina voda do proljea mogla sprati puno zemljanih djelia, posebno
najsitnijih koloida, koji su nosioci plodnosti. Pri polaganju treba biti oprezan, jer su
osjetljive na vlagu, zato ih treba poloiti tako, da se upotrebi vie materijala zbog
sprjeavanja neugodnih posljedica skupljanja.
3.3.4.11.3 Mree iz jute

Mree iz jute daju istu zatitu kao mree iz kokosovih vlakana.
Razlikujemo ih prema:
- nainu pletenja,
- masi,
- irini traka
- duini traka
Veliine su iste kao kod kokosovih mrea.
3.3.4.11.4 Mree iz plastinih vlakana

Mree iz plastinih vlakana (crte 6.27) sa dodatnim "armiranjem" povrine zemlje pruaju
zatitu od ispiranja, ali ne i dovoljnu zatitu od jaeg krunjenja (osipanja). Veina mrea
je napravljena iz tankih vlakana, koja su neraspadljiva. U zadnje vrijeme se javljaju
takodjer i mree iz vlakana, koja se nakon odredjenog vremenu raspadnu. Na primjerenim
padinama obezbjedjuju odgovarajuu protiverozijsku zatitu do uspostavljanja kvalitetne
protiverozijske zatite sa vegetacijom. Za okolinu su manje primjerne, energetsko
zahtijevne i bitno skuplje od za okoliniu povoljnijih rjeenja. Posebna vrsta mrea su
mree u obliku saa (elija crte 6.28), sa kojima se prekriju padine. Uvrste se sa
sidrima, a sae se zaspe sa zemljom i zatim se zatravi. Sae je veinom izradjeno iz
nerazgradljivih plastinih materijala. Postoji takodjer i sae iz jute. Umjesto tih skupih ekokomercijalnih naina sanacije padina su poznata brojna za okolinu povoljnija i nekoliko
puta jeftinija rjeenja, te bi ih stoga trebalo upotrebljavali samo onda, kada se eli zbog
estetskog efekta "napravitii stijenu zelenom."
Crte 6.27: Protiverozijska mrea iz

plastinih vlakana
Crte 6.28: Mrea u obliku saa (elija)
3.3.4.11.5 Prostirke sa utkanom sjetvom

Kod tih mrea su travne mjeavine i gnojiva utkane u mainski napravljenu prostirku iz
razliitih materijala. Za prostirke se upotrebljavaju kokosova vlakna, juta, konoplja, slama,
drvene sjekanice, plastina vlakna preteno propilenskog porijekla. Mogu biti ojaane
strana 76 od 140
takodjer i sa ianim pletivom. Prostirke se polae na izravnjene povrine. Zato jer sadre
veinom prirodne materijale, za sprjeavanje neugodnih posljedica skupljanja potrebno je
5 - 10 %-no prekrivanje. U zavisnosti od vrste stijene pritvrdjuju se sa sidrima ili sa
posebnim ekserima. Kia ili temeljito zalijevanje spoji prostirku tijesno sa tlom. Povoljna
snabdjevenost sjemena sa hranjljivim materijama i vlagom omoguava veoma brzo
klijanje, a pri pravilno gustoj prostirci je omogueno i brzo zakorjenjavanje u podlogu. Sa
vidika zatite okoline je primjernija upotreba prostirki iz organskih i razgradljivih
materijala. Njihova upotreba je zbog visoke cijene primjerna na erozijsko ugroenim,
teko dostupnim mjestima, gdje razliiti naini zatravljivanja samostalno ne uspiju te ih
treba izvoditi u kombinaciji sa prekrivanjem pomou mrea.
3.3.4.12 Zatita od klizanja i otklizavanja snijega
Pri planiranju i gradnji cesta esto se ne mogu izbjei veoma visoke padine na kojima
moe pri veim koliinama snijega doi do klizanja, odnosno do otklizavanja snjenog
pokrivaa. Takva mogunost postoji po cijeloj BiH. Klizanje i otklizavanje snijega veinom
nastupi na padinama, iji nagib je izmedju 30 i 50 stepeni, kritine su ve 35 m duge
padine bez primjernog umskog rastinja. Padine, pokrivene sa razliitim vrstama mrea,
mogu biti zbog smanjenog trenja medju snijegom i podlogom jo vie ugroene. Na
takvim padinama potrebna je sa prilagodjenim potpornim objektima poveati hrapavost
padine. Tako je ublaeno puzanje, klizanje i otklizavanja snijega, te omoguen razvoj
umskog rastinja, koje e zatim dugorono preuzeti zadravanje snjenog pokrivaa na
padini (crte 6.29).
Crte 6.29:
Zatita rastinja od posljedica puzanja, klizanja i otklizavanja snijega sa
jednostavnim potpornim konstrukcijama, koje poveavaju hrapavost povrine
Ako je klizanje snjenog pokrivaa izrazitije, mora se sprijeiti gradnjom potpornih,
odnosno zaustavnih objekata. Konstruisani moraju biti tako, da izdre pritiske snjenog
pokrivaa i da ga ujedno dovoljno podupru. Razlikuje se snjene mostove, snjene grablje
i snjene mree. Na ustaljenu padinu zatim se unese umsko rastinje, koje e dugorono
preuzeti funkciju potpornih objekata (crte 6.30).
Crte 6.30:
Snjene mree i snene grablje podupiru snjeni pokriva na padini
strana 77 od 140
3.3.5
Biotehniki radovi
U prethodnim poglavljima prikazani su neki zahvati kombinacija tehnikih i biotehnikih

radova. U tom poglavlju su opisani biotehniki radovi, koji su najee izvoeni nakon
izvedenih tehnikih ili kombiniranih radova. Samo izuzetno je vodeni reim na padini tako
povoljan, da je dovoljna samo zatita sa biotehnikim radovima.
Biotehniki radovi dijele se na radove poumljavanja i radove zatravljivanja. Dugoroni cilj
zatite naruenih padina je uspostavljanje primjerne umske sastojine za obezbjedjivanje
to bolje protiverozijske zatite. Zbog toga to je proces razvoja umske sastojine
dugotrajan, padine uz prometnice trebaju brzu protiverozijsku zatitu. Uobiajeno, najprije
se izvede radove zatravljivanja, koje se kasnije prema potrebi dopunjuje sa radovima na
poumljavanju.
3.3.5.1 Radovi na zatravljivanju
Radovi na zatravljivanju se izvode sa raznim postupcima sijanja travnatih mjeavina ili sa
polaganjem travnatog busenja. Zadnje spomenuto je danas ve rijedak , a ujedno i
veoma skup zahvat, koji dolazi u obzir jedino u izuzetnim okolnostima.
3.3.5.1.1
Oblaganje sa travnatim busenjem
To je klasian nain ozelenjavanja. Upotrebljava se kvadratne ili pravugaone, 20 x 20 do

40 x 40 cm velike i 7 do 10 cm debele komade travnatog busenja, koje se polae po
povrini odozdo prema gore, u redovima, vodoravno ili koso. Ako je padina jae nagnuta,
treba ih privrstiti sa drvenim koiima. Kada je na razpolaganju premalo travnatog
busenja, polae se u ahovski raspored ili u trakama, medjuplohe pa se humuzira te
zatravi sa sjetvom trave (crte 6.31).
Crte 6.31:
3.3.5.1.2
Oblaganje padina sa travnatim busenjem
Sjetva travnatih mjeavina
Pri sijanju travnatih mjeavina upotrebljava se razne tehnike, zavisno od nagiba, stepena
erodiranosti i osobina tla na razmatranim povrinama.
U grubo postupci se mogu razdijeliti na sledee vrste:
- obina sjetva,
- vodna sjetva,
- sjetva sa prostirkom,
- sjetva sa biljnom pulpom.
strana 78 od 140
Vrste radova na zatravljivanju su navedene po redoslijedu, koji je analogan redoslijedu

poveavanja tekoa staninih razmjera. Zahtjevniji nain zatravljivanja je primjeran na
teim stanitima, a srazmjerno raste i njegova cijena.
3.3.5.1.3
Obina sjetva
Pri obinoj sjetvi se runo sije sjemensku mjeavinu i gnoj. Za kvalitetno zatravljivanje
treba na kvadratni metar dati najmanje 4 dag sjemenske mjeavine i u prosjeku jo 4 dag
primjerenog gnoja za travnate povrine.
3.3.5.1.4
Vodena sjetva
Pri vodenoj sjetvi sa posebnom pricom na padinu se prica ve prethodno u cisterni

pripremljenu smjesu vode, sjemenske mjeavine, gnoja i razliitih dodataka za
poboljanje strukture tla, te veziva sjemena za podlogu.
3.3.5.1.5
Sjetva sa prostirkom (steljom)
Pri sjetvi sa prostirkom se runo sije sjemensku mjeavinu i gnoj, zatim raztrese prostirku,
a nju dodatno vee, najee sa bitumenskom emulzijom (biotorkret). Kao prostirku se
upotrebljava sijeno, slamu, drvene sjekanice, mljevenu koru, kukuruzne sjekanice i druge
primjerne organske materije (crte 6.32).
Crte 6.32: Izvodjenje sjetve u prostirku i biotorkreta
3.3.5.1.6
Sjetva sa biljnom pulpom
Sjetva sa biljnom pulpom se izvodi isto kao i vodena sjetva, samo da se smjesi vode,
sjemena, gnoja i dodacima za poboljanje strukture tla i vezanje sjemena za podlogu
dodaje jo i primjerno zdrobljena prostirka i sitnozrnata humusna tla.
3.3.5.1.7
Izbor primjernog naina zatravljivanja za okolinu
Pri izboru tehnike zatravljivanja i pri njenom izvodjenju treba paziti i na njenu
primjerenost za okolinu. Veinom se prave zatravljivanja sa razliitim nainima sjetve
mjeavina travnatog sjemenja. Sa ekolokog stajalita je vano, da se upotrebljava u
mjeavinama one vrste trava, koje su ve prilagodjene tretiranoj okolini. Za zatravljivanje
jako obezvrijedjenih zemljita, kakva su u pravilu na cestovnim padinama, za upotrebu je
na raspolaganju samo manji broj tekim ekolokim uslovima prilagodljivih vrsta. Ipak za
strana 79 od 140
nekoliko godina dolazi do spontanog nasjemenjavanja sa susjednih travnatih povrina,

tako da postane postupno i na cestovnim padinama travnati ekosistem istovjetan onom u
blinjoj okolini.
Pri svim vrstama se dodaje sjemenskoj mjeavini gnoj u manjim koliinama. Koliina i
uestalost tih dodataka moraju biti u skladu sa nosivim kapacitetom ekosistema. Sa
ekolokog vidika je pored koliine i uestalosti vana i izabrana vrsta gnoja.
Uskladjenost sa nosivim kapacitetom ekosistema - znai takvo koliinsko i kvalitetno
dodavanje gnojiva, da se stabilnost sistema tla, odnosno sposobnost njegove
samoregulacije ne porui. Najprimjernija je, sigurno, upotreba prirodnog stajskog gnoja,
koji zbog veoma ogranienih koliina, cijene i tekoa sa prevozom samo rijetko dolazi u
obzir. Uglavnom se upotrebljavaju razliite vrste umjetnih gnojiva, u zadnje vrijeme
takodjer i takozvana bio gnojiva, ija osnova je veinom dehidriran kokoiji gnoj. Kod
upotrebe umjetnog gnojiva je pored nosivog kapaciteta ekosistema, odgovarajue koliine
vaan takodjer i izbor tlima primjerene vrste. Osnova za izbor vrste umjetnog gnojiva
trebalo bi da budu rezultati pedolokih analiza tla, jer zemljitima se mogu dodavati samo
oni makro- i mikroelementi, koji im nedostaju. Pri tome treba obratiti panju na "mikro
lokacijsku" promjenljivost osobina tla. Ekoloka mjerila za obino, to znai runo sijanje
sjemenske mjeavine i gnoja, sa zatrpavanjem ili bez njega, su bila u sutini pominjana
ve kod prethodnih radova. Tim mjerilima se pri vodenoj sjetvi, sjetvi sa prostirkom i
sjetvi sa biljnom pulpom pridruuje jo pitanje primjernosti dodataka iz prirodnih ili
sintetinih organskih materija, koji poboljavaju fizikalne, hemijske i mikrobioloke uslove
zemljita, odnosno povezuju zemljane djelie, te na taj nain sprjeavaju njihovo ispiranje
i odplavljivanje.
Za poboljanje fizikalnih osobina zemljita dodaje se u manjim koliinama dodatke, koji su
poetni input i ekoloki su neutralni, a u tekim ekolokim prilikama predstavljaju kao
organogene odn. humifikaciji podvrgnute materije, sredstva za privremeno vezanje vode u
sunim tlima.
Osvijetliti treba takodjer i primjernost materijala, koji se upotrebljavaju kao prostirka, koja
zastire zatravljene povrine i izboljava ekoloke, posebno mikro klimatske uslove za
klijanje i rast trava. Kao prostirku se upotrebljava sijeno, slamu, celulozu i u odnosu na
posebne prirodne i privredne prilike jo neke druge organske materije (sjekanice, koru i
slino). Sve te materije su organskog porijekla i u procesu prirodnog raspadanja postupno
podvrgnute humifikaciji, znai ekoloko primjerene. U toku raspadanja poinju postupno
nadomjetati njihove funkcije u protievrozijskoj zatiti i poboljavanju mikro klimatskih
prilika ve nastupajue odgovarajue trave. Pozitivan mikro klimatski uticaj prostirke se
pokazuje u poveavanju vlanosti, smanjivanju temperaturnih njihanja, zatiti od
sunevog zraenja, vjetra i drugih uticaja.
Pri razmiljanju o vanosti upotrebe prostirke treba spomenuti jo i rezultate naih
nedavnih uporednih istraivanja u tekim ivotnim uslovima (Zvoh nad Krvavcem, 1.800
mn. v.), gdje se pokazala izrazita razlika medju povrinama, gdje je sjetva obavljena bez
upotrebe prostirke, odnosno sa upotrebom prostirke. Na povrinama sa prostirkom su bili
pri klijanju (jedan mjesec nakon sjetve) i pri razvoju trava nakon jedne godine, rezultati 3do 4-puta bolji nego na povrinama bez prostirke. Ti rezultati pokazuju, da je mogue sa
upotrebom ekoloki primjerene, ali ne i previe skupe prostirke, u tehnici zatravljivanja jo
vie smanjiti upotrebu umjetnih gnojiva.
Za vezanje prostirke (da je ne odnese voda, otpui vjetar, iskoristi divlja za prehranu)
upotrebljava se bitumensku emulziju, djelomino hidrolizirani polivinil-acetat i rastopinu
celuloze u vodi. Sve te materije deluju kao koloidi, koji pored vezanja prostirke povezuju
takodjer i sjemena i djelie tla.
Bitumen, koji je tamno obojen, takodjer mikro klimatski povoljno djeluje, u hladnoj okolini
povea apsorpciju sunevih zraka i tako napravi topliju mikroklimu. Na izrazito toplim
ekspozicijama i na viim nadmorskim visinama bitumenske emulzije se ne upotrebljava,
strana 80 od 140
jer to moe prouzrokovati pregrijavanje i posljedino neklijavost sjemena. Spomenute

materije dodaje se u veoma malim koliinama, netopive su i raspadaju se, neke bre,
druge sporije. Zbog takvih osobina one su u manjim koliinama za okolinu jo uvijek
prihvatljive.
3.3.5.2 Radovi na poumljavanju
Radovi na poumljavanju na erozijskim podrujima izvode se uz upotrebu razliitih
tehnika. Na golim kompaktnim stijenama poumljavanje vie nije uspjeno.
Cilj uvrenja padina sa biljnim pokrivaem nije "ozelenjavanje" stijena, gdje se odvija
normalna ili geoloka erozija, nego protiverozijska zatita padina iz nepreloenih i jo
posebno preloenih materijala, gdje se bez odgovarajue zatite erozija u veoma kratkom
asu jako razvije.
3.3.5.2.1
Izbor biljnih vrsta
Pravilan izbor drvenastih i grmolikih vrsta je osnova kvalitetnog, uspjenog ekoloko

primjerenog poumljavanja. Izabrati treba stanitu odgovarajue vrste, koje lake
uspjevaju i sigurnije prelaze u stabilne fitocenoze. Sa ekolokog vidika moraju imati
prednost lokalne autohtone vrste, medju njima pa varijeteti, koji u odnosu na otpornost,
veoma tekim staninim uslovima najvie odgovaraju (adekvatnost staninim uslovima,
otpornost prema negativnim biotikim i abiotikim uticajima, privredna korist). Na
cestovnim padinama se upotrebljava u prvoj fazi prije svega one pionirske vrste, koje
mogu u tako tekim prirodnim uslovima uspjeti i na taj nain izoblikovati predkulturu, koja
se nakon obavljenog zadatka postepeno ukloni umskoj sastojini, sastavljenoj iz
drvenastih i grmovitih vrsta, adekvatnijih za pojedino stanite. Miljenje, da se moe ve
pri prvom poumljavanju na cestovnim padinama upotrebiiti vei broj vrsta i izoblikovati
stabilnu, mijeanu sastojinu, je varljivo. Teki stanini uslovi, koje oznaavaju brojnim
biljnim vrstama neprimjerni ivotni uslovi, suavaju njihov izbor na rijetke pionirske vrste.
3.3.5.2.2
Izbor tehnike poumljavanja
Pri poumljavanju se upotrebljavaju razliiti naini sjetve i sadnje. Za zadnje spomenute

se upotrebljavaju materijali, kako sjemenskog, tako i vegetativnog porijekla.
Osnova za kvalitetno, i na prirodan nain zasnovano poumljavanje je, dovoljno irok
izbor sjemenskog materijala, odnosno materiala za sadnju.
Tehnike poumljavanja potrebno je prilagoditi prirodnim mogunostima. Na cestovnim
padinama je mainsko sadjenje zbog nepovoljnog terena uglavnom onemogueno.
Pribjegavamo zato razliitim tipovima rune sadnje, koji su postepeno prihvaeni.
Poseban primjer poumljavanja je upotreba sadnica u kontejneriima, ija namjena je
posebno, smanjiti ok za biljku koji nastaje pri presadjivanju i produiti period mogueg
poumljavanja u toku godine. I tu je osnova prirodni izbor odgovarajuih vrsta. Zbog
ekstremnosti ivotnih uslova su za sadnju na cestovnim padinama sadinice u
kontejneriima fiecima posebno primjerne (crte 6.33). Pri sadnji se eli postii to
vei uspjeh, a jedan od bitnih uslova za to je smanjivanje oka prilikom presadjivanja
mlade biljke iz rasadnika u prirodnu okolinu. Pored upotrebe sadnica u kontejneriima
pokuava se mladim biljkama pomagati i tako, da se im dodaje zemlju - humus, treset ili
gnojivo. Svi ti oblici su primjerni, ali morajo biti prilagodjeni staninim prilikama. Radi se o
prirodnom zahvatu za pomo biljkama u borbi za preivljavanje, gdje priroda jo uvijek
izvodi pozitivnu selekciju.
strana 81 od 140
Crte 6.33: Uzgajanje i sadnja sadnica u fiecima
3.3.5.2.3
Njega mlade sastojine
U ekstremnim prilikama esto nije dovoljna samo pomo u toku sadnje, ve je ona
potrebna jo najmanje jednu do dvije godine, uobiajno znatno due. U glavnom se radi o
dognojavanju, gdje treba na osnovu pedolokih analiza dodavati kvalitetno i koliinski
stanitu, odnosno zemljitima primjerna hranjiva, odnosno gnojiva. Njega mladih biljaka
je nenadomjestiv i sastavni dio poumljavanja.
3.3.5.3 Zatita tronih, krunljivih i osipajuih padina
Biotehnike mjere esto se izvodi na padinama, koje su inae stabilne, mada krunljive tako da mogu okrunjeni dijelovi padati na cestu. Padajuem kamenju moe se sprijeiti,
da dodje na cestu, sa pravljenjem galerije (crte 6.34), sa krutim ili sa pruenim loveim
mreama (crte 6.35), odnosno sa viseim zatitnim mreama.
Crte 6.34: Galerija titi put pred

padajuim kamenjem i snjenim
lavinama(masama)
Crte 6.35: Krute lovee mree
Galerije se gradi za zatitu cesta samo u izuzetno nepovoljnim uslovima, kada je krunjenje
(obruavanje) na veoma velikoj padini ili pri rjeevanju problematike veih stjenovitih
podoravanja.
Krute i pruene lovee mree moraju biti dimenzionirane na dinamike pritiske padajuega
kamenja. To su razmjerno skupi objekti, primjerni u oteavajuim okolnostima, kada nije
mogua zatita pred okrunjenim dijelovima sa viseim zatitnim mreama. Poeljno je, da
su konstruisane tako, da je omoguen pristup za odstranjivanje ulovljenih odrona. Zbog
strana 82 od 140
mogunosti vee kompenzacije dinamikih pritisaka izrazitu prednost, posebno u teim

razmjerama, ima upotreba pruenih loveih mrea.
Sa viseim zatitnim mreama prekrije se odronljive (sipljive) padine iznad cesta i
odgovarajue jih usidri u podlogu. Poloene bi morale biti u pravilu tako, da se odroni
odlau uz podnoja padina. U toku radova na odravanju treba povremeno odrone
odstraniti, inae postane pritisak odronjene sitnei prevelik i raztrga mree. Postavljanje
viseih zatitnih mrea je mogue kombinirati sa razliitim nainima zatravljivanja i
poumljavanja, koje treba izvesti tako, da rastinje razvije korjenski sistem u matinu
padinu (crte 6.36).
Razliite metode, gdje se sadnice grmlja i drvea sade u depove, fieke, cijevi i sline
oblike su struno neprimjerne (crte 6.37). Korjenski sistem se naime ne razvije u matinu
padinsku podlogu, nego tamo, gdje je "vie hrane", tj gdje su bolji stanini uslovi. Kada
mrea dotraje, sa njenim ostatcima skliznu po padini takodjer i fieci, depovi, cijevi i
drugo zajedno sa sadnicama. Isto tako nema nikakvog racionalnog, a jo manje ekoloko
opravdanog razloga, za stvaranje privremenih, skupih, vjetaki odravanih zelenih kulisa
na ispostavljenim povrinama. Ujedno su i nesrazmjerno skupi u poredjenju sa
primjernijim za okolinu, biotehnikim zahvatima. Opravdani su na povrinma velike
erodiranosti, ako se eli s njima obezbjediti vidljive zelene zavjese iz estetskih razloga.
Crte 3.37:
Vegetacija u depovima
razvija plitak korijenski sistem na
podruju, gdje je vie hrane. Zato se
rastinje u pravilu ne zakorijenjava u
matinoj podlozi i sa propadanjem mree
sklizne niz padinu
Takodjer je i upotreba energije za biotehniko uvrenje kvadratnog metra cestovne
padine kod, za okolinu primjernijih zahvata, bitno manja. to je manja upotreba energije
u prirodnom krugu, osnova kontinuiranog razvoja, odnosno okolini prilagodjenog
biotehnikog saniranja cestovnih padina je bolja.
Za kvalitetnu izvedbu biotehnikog dijela biotehnikih zahvata za zatitu cestovnih padina
je izuzetno vaan, ne samo izbor kvalitetnog sjetvenog i materijala za sadjenje, nego i
odgovarajue vrijeme u toku godine za izvodjenje radova. Pored toga je vano da se
najmanje jo 2 godine, u tekim staninim uslovima jo i due, odravaju i njeguju tako
obradjene povrine.
Crte 3.36:
Osiguravanje krunljive
sipljive trone padine sa viseom
zatitnom mreom. Uneena vegetacija
se razvija u matinoj podlozi
strana 83 od 140
3.4 PRIMJERI IZVEDENIH

ZATITA PADINA
Slika 6.41: Ista padina 30 godina kasnije
Slika 6.38:
Stjenovito podoravanje
velikih dimenzija - cestu je mogue
zatititi samo sa galerijom
Slika 6.42:
Sanacija padine-provalije
sa popletima, ivim etkama,
zatravljivanjem i poumljavanjem

Slika 6.39:
Uredjenje padina sa
popletima, sjetvom na prostirku(stelju) i
poumljavanjem
Slika 6.44:
Uredjenje povrinske i
dubinske odvodnje te biotehniko
utvrdjivanje padine godine 1960
Slika 5.40:
Ista padina 3 mjeseca
nakon uredjenja
strana 85 od 140
Slika 6.47:
Zatita pred snjenim
lavinama i padajuim kamenjem sa
pruenim loveim mreama iz elinih
pletenica
Slika 6.46:
Mree nude zatitu pred
padajuim kamenjem i snjenim
lavinama
strana 86 od 140
SMJERNICA 4: PRELAZI I PROLAZI ZA IVOTINJE
strana 87 od 140
4. PROLAZI I PRELAZI ZA IVOTINJE

4.1 OSNOVE ZA ODREIVANJE MJERA
4.1.1 Odredbe propisa

Zakon o zatiti prirode (Slubene novine Federacije Bosne in Hercegovine
(FBiH), br. 33/03)
U skladu sa lanom 7 "Zakona o zatiti prirode" sva pravna i fizika lica, kao i bilo koje
druge organizacije obavezni su da tite prirodu tako to e nastojati da sprijee

djelovanja, koja bi mogla ugroziti ili nanijeti tetu prirodi, te su obavezni da ublae bilo
kakvu nastalu tetu, uklone njene posljedice, te oteenu prirodu vrate u prvobitno stanje.
Prilikom planiranja strategije ekonomskog razvoja i dokumentacije o ureenju prostora, u
skladu sa lanom 10 navedenog zakona, u obzir je potrebno uzeti korist od zatite
prirode. U skladu sa lanom 12 navedenog zakona, sve intervencije u prirodi treba izvesti
na nain kojim se okolina zagauje na najmanji mogui nain ili koji je najmanje tetan za
prirodu.
U Federaciji BiH postoje zatiene ivotinje sa Crvene liste za koje je, u skladu sa
lanom 35 "Zakona o zatiti prirode", zabranjeno sljedee:
a) Namjerno hvatanje ili ubijanje jedinki zatienih vrsta koje su naene u divljini;
b) Namjerno uznemiravanje, naroito za vrijeme sisanja mladunadi, zimskog sna i
selidbe;
c) Namjerno unitavanje ili uklanjanje gnijezda;
d) Oteenje ili unitavanje legla ili boravita;
e) Svako hvatanje, transport i prodaja ili razmjena jedinki divljih ivotinja,
iskljuujui one koje su dobijene legalno prije stupanja na snagu navedenog
zakona;
f)
Izvoenje bilo kakvih radova koji mogu dovesti do izumiranja ili uznemiravanja
ivotinjskih jedinki.
Zabrana navedena u prvom paragrafu, pod stavkama a), b) i e) istog, odnosi se na sve
faze razvoja ivotinja.
S obzirom na lan 33 istoga, pojedina podruja mogu, na osnovu propisa koji je usvojen
od strane Vlade Federacije BiH, biti odreena kao lokacije NATURA 2000, a u svrhu
ukljuivanja u meunarodnu mreu ivotne sredine za zatitu prebivalita u prirodi i
prebivalita pojedinih vrsta. U Federaciji BiH do sada nije utvrena nijedna lokacija
NATURA 2000.
Pravilnik o pogonima i postrojenjima za koje je obvezna procjena utjecaja na
okoli i pogonima i postrojenjima koji mogu biti izgraeni i puteni u rad samo
ako imaju okolino doputenje (Sl. novine FBiH, br. 19/04)
Pravilnik o pogonima i postrojenjima za koje je obvezna procjena utjecaja na okoli i
pogonima i postrojenjima koji mogu biti izgraeni i puteni u rad samo ako imaju okolino
doputenje je objavljen na osnovu paragrafa 5 lana 117, paragrafa 1 lana 56 i
paragrafa 2 lana 68 Zakona o zatiti prirode (Slubene novine FBiH br. 33/03).
Na osnovu lanova 3 i 4 navedenog Pravilnika, procjena uticaja na ivotnu sredinu je
obavezna prije izdavanja ekoloke saglasnosti od strane Federalnog ministarstva i za
infrastrukturne projekte, kao to su:
- Izgradnja eljeznice, i to glavnih eljeznikih pruga ili eljeznikih pruga I i II
kategorije;
- Izgradnja aerodromskih pisti koje su predviene za uzlijetanje i slijetanje
vazduhoplova i helikoptera, kapaciteta preko 5.7 t;
- Izgradnja ili produenje pisti osnovne duine 500 m;
strana 89 od 140
- Izgradnja autoputeva;
- Izgradnja novih puteva ili trasa i/ili proirenje postojeih puteva sa dvije trake ili
manje na puteve sa etiri ili vie saobraajnih traka, s tim da duina novog puta ili
novo-oznaenog i/ili proirenog dijela puta iznosi 10 km ili vie;
- Unutranji plovni putevi ili luke za unutranji vodeni transport sa dozvolom za plovni
objekat preko 1,350 t;
- Trgovake luke, kao i luke za utovar i istovar, koje su povezane sa kopnom
(iskljuujui luke za trajekt) i koje mogu da prime plovne objekte preko 1,350 t.
Odluka o ratifikaciji Konvencije o biolokoj raznolikosti (Sl. list BiH, br. 13/02)
Konvencija je prvi globalni pravilnik koji se sveobuhvatno bavi ouvanjem bioloke
raznolikosti na globalnom nivou i odrivom upotrebom prirodnih resursa.
Ciljevi Konvencije navedeni su u lanu 1:
- Ouvanje bioloke raznolikosti;
- Odriva upotreba njenih komponenti;
- Potena i pravedna podjela koristi koja proizilazi iz upotrebe genetskih resursa.
Osnovni lan Konvencije je lan 6, kojim se definiu opte mjere za ouvanje i odrivu
upotrebu bioloke raznolikosti. Svaka ugovorna strana treba da razvije vlastite nacionalne
strategije, planove ili programe ouvanja i odrive upotrebe bioloke raznolikosti, te da,
to je mogue vie, integrie ouvanje i odrivu upotrebu bioloke raznolikosti kroz
relevantne planove, programe i politike.
COST 341 ivotinje i saobraaj
U Evropi jo uvijek nisu usvojeni zakoni koji reguliu pitanje prelaska ivotinja preko
saobraajne infrastrukture i koji umanjuju nastale uticaje na prirodu. Meutim, u ovoj
oblasti izvedena su opsena istraivanja, to se odrazilo kroz akciju COST 341 Divlje
ivotinje i saobraaj, koja je pokrenuta 1998 godine. COST je skraenica od "Evropska
saradnja u oblasti naunog i tehnikog istraivanja" i predstavlja EU program koji je okvir
za saradnju evropskih institucija u povezanim oblastima naunog i tehnikog istraivanja.
Jedan od rezultata akcije COST 341 je i monografija "Wildlife and traffic: A European
handbook for identifying conflicts and designing solutions"; ("Divlje ivotinje i saobraaj:
Evropski prirunik za utvrivanje konflikata i pronalaenje rjeenja), koji je nastao kao
rezultat saradnje 16 evropskih zemalja. Monografija predstavlja osnovne smjernice za
ublaavanje uticaja saobraajne infrastrukture na razdvajanje prebivalita kao i posljedica
istog, gdje su u obzir uzete sva posebnosti koje se odnose na raznolikost prebivalita i
razvoj saobraajne infrastrukture u pojedinim evropskim zemljama.
Pored gore navedene monografije, zemlje koje su uestvovale u akciji COST 341
pripremile su kompilaciju The European review (Evropski pregled) koja predstavlja 16
nacionalnih izvjetaja (Izvjetaji o stanju razvoja) o razdvajanju prebivalita, koje nastaje
kao rezultat saobraajne infrastrukture.
Infra Eco Network Europe (IENE)
The Infra Eco Network Europe (IENE) osnovana je 1996 i predstavlja evropsku mreu
veza izmeu strunjaka koji se bave unitavanjem prebivalita, koje nastaje kao rezultat
izgradnje u upotrebe linearne saobraajne infrastrukture sa naglaskom na puteve,
eljeznicu i vodene tokove. IENE je takoe pokrenula inicijativu za akciju COST 341.
strana 90 od 140
4.1.2
Svrha mjera
Uticaji izgradnje saobraajne infrastrukture na prirodu su viestruki i ukljuuju brojne

aspekte:
- Predstavljaju fizike prepreke za kretanje ivotinja;
- Poveana smrtnost ivotinja usljed pretravanja i sudara sa vozilima na putu;
- Uzrokuju razdvajanje prebivalita;
- Uzrokuju gubitak i unitavanje odgovarajuih prebivalita;
- Uzrokuju promjenu mikroklimatskih i hidrolokih uslova u podruju;
- Predstavljaju izvor zagaenja organskim i neorganskim zagaivaima, svjetlou i
bukom;
- Uzrokuju poveanje aktivnosti ljudi u podrujima pored infrastrukture.
Razdvajanje prebivalita podrazumijeva razdvajanje prirodnih prebivalita i ekosistema na
manja i vie izolovana podruja, to je na globalnom nivou priznato kao jedna od najveih
prijetnji po ouvanje bioloke raznolikosti. Razdvajanje prebivalita nastaje kao rezultat
izmijenjene upotrebe zemljita. Izgradnja i upotreba saobraajne infrastrukture
predstavljaju jedan od glavnih faktora koji prouzrokuju promjene i koji postavljaju barijere
izmeu dijelova prebivalita.
Putevi, eljeznica i vodeni tokovi predstavljaju fizike prepreke za kretanje brojnih
ivotinjskih vrsta, to moe dovesti do izolacije pojedinih ivotinjskih vrsta. Dugorone
posljedice mogu biti manja gustina nastanjenosti, ugroenost ili ak izumiranje itave
vrste. ivotinje kojima nova saobraajna infrastruktura (npr. autoput) dijeli prebivalita ili
ivotinje, koje u toku seobe ili kretanja naiu na autoput esto pokuavaju da preu
prepreku, tj izvode konkretnu aktivnost (tranje).
Projektovanje i izgradnja saobraajne infrastrukture, koja je u najveoj moguoj mjeri
prihvatljiva sa stanovita ivotne sredine i koja je pogodna za okolinu, zahtijeva integrisan
pristup smanjenju i/ili spreavanju gore navedene pojave. U budunosti, neophodno je da
se razviju odgovarajui alati i metode za procjenu, spreavanje i ublaavanje uticaja
infrastrukture na prirodu, to predstavlja svrhu evropske mree IENE, akcije COST 341 i
svih postojeih mjera za smanjenje uticaja saobraajne infrastrukture na prirodu.
4.1.3
Opis stanja prije intervenisanja
Osnovu za donoenje odluke o potrebnim mjerama za ublaavanje uticaja,

nadoknaivanju zbog intervencije alternativnim prebivalitima i mjerama za
nadoknaivanje ili ak promjenu lokacije na kojoj e se vriti intrevencija predstavlja opis
stanja okoline prije intervencije.
Opis stanja okoline prije intervencije treba da sadri sljedee:
- Podruja posebne zatite (zatiena podruja, lokacije Natura 2000, podruja
prebivalita koja su od interesa za EU, itd.);
- Rijetke i ugroene ivotinjske vrste (npr. vrste sa crvene liste, vrste navedene u
posebnim konvencijama, itd.) i strunu procjenu veliine odreene skupine,
znaajna prebivalita, raspored jedinki, puteve kretanja, itd.;
- Rijetke i ugroene biljne vrste, rijetke i ugroene vrste prebivalita;
- Znaajne ekoloke mree;
- Koridore razdvajanja i ve razdvojena podruja;
- Rijene doline, movare;
- Ostale vrste znaajnih prebivalita;
- Znaajan prirodan ili kulturoloki krajolik.
Opis prvobitnog stanja takoe slui za naknadne procjene posljedica intervencije i
posmatranje stanja poslije intervencije.
strana 91 od 140
4.2 PROCJENA UTICAJA

Procjena uticaja mora biti specifina s obzirom na pojedinane lokacije, te mora biti
razdvojena za svaku ivotinjsku vrstu i za naroito ugroene ivotinjske vrste.
- Uticaj je potrebno procijeniti sa i bez mjera za nadoknadu tete i/ili ublaavanje.
- U sluaju da saobraajna infrastruktura nije jo izgraena, potrebno je izvriti
odvojenu procjenu uticaja u toku izgradnje i eksploatacije.
- Procjena treba da obuhvati postojee stanje optereenosti okoline prije bilo kakve
intervencije u prostoru, to se koristi kao polazna taka.
- Prilikom procjenjivanja potrebno je koristiti skalu procjene koja je utvrena posebno
za svaki predmet procjene (ivotinje, biljke, vrste prebivalita), s obzirom na
sljedee parametre:
- Smanjenje i razdvajanje skupova ugroenih vrsta ili vrsta prebivalita;
- Ograniavanje kretanja ivotinja;
- Indirektni uticaji na skupove ivotinja (buka, zagaenje svjetlou, otpadne
vode, emisija tetnih supstanci), koji imaju uticaj na uslove ivljenja u podruju
koje prelazi dimenzije puta.
Primjer skale procjene od 6 stepeni za procjenu uticaja puteva na ivotinje prikazan je u
Tabeli 6.26.
Tabela 6.26: Primjer skale procjene od 6 stepeni za procjenu uticaja puteva na ivotinje:
Pozitivan uticaj (+)
Izgradnja i/ili eksploatacija puta e imati pozitivan uticaj na uslove ivota

ivotinja.
Nema uticaja (0)
Izgradnja i/ili eksploatacija puta nee imati nikakav uticaj na faunu, trasa
puta nije predviena u prirodnom okruenju.
Mali uticaj (1)
Povremeno prisustvo manjeg broja ugroenih, rijetkih i zatienih vrsta

samo u podrujima koja nisu direktno pogoena intervencijom i na rubu
podruja uticaja. Nema razdvajanja kompaktnih prirodnih podruja, nema
odsijecanja puteva koje ivotinje koriste za kretanje.
Umjeren uticaj (2)
Stalno prisustvo malog broja ugroenih, rijetkih i zatienih vrsta. Manja

razdvajanja prirodnih podruja, putevi za kretanje ivotinja samo su
djelimino prekinuti.
Velik uticaj (3)
Stalno prisustvo velikog broja ugroenih, rijetkih i zatienih vrsta ije su

skupine smanjene usljed intervencije, umjereno razdvajanje rijetkih i
ugroenih prebivalita, prekidi i razdvajanje puteva za kretanje ivotinja.
Intervenciju je mogue izvesti samo ukoliko su usvojene odgovarajue
mjere za nadoknadu tete i/ili ublaavanje.
Ogroman uticaj (4)
Stalno prisustvo velikog broja ugroenih, rijetkih i zatienih vrsta i

kritino smanjenje ili potpuno izumiranje, potpuno odsijecanje puteva za
kretanje ivotinja. Velika vjerovatnoa je da e doi do izumiranja nekih
vrsta. Intervencija nije dozvoljena.
4.3 UGROENE GRUPE IVOTINJA

U tabeli 6.27 predstavljene su grupe ivotinja, u odreenim sluajevima (sisari) ukljuujui
i pojedine vrste, na koje najvie moe uticati putna infrastruktura.
Tabela 6.27: Ugroene grupe ivotinja i mjere za njihovu zatitu
Grupa ivotinja
Mjera
KOPNENI BESKIMENJACI
Odgovarajue osvjetljenje objekata, podvonjaka i

nadvonjaka, mostova i vijadukta
VODENI ORGANIZMI
Regulacija vodenih tokova, mostovi, vijadukti, odvodnjavanje

puta
strana 92 od 140
VODOZEMCI (Amphibia)
Zatitne ograde, podvonjaci i nadvonjaci, mostovi i vijadukti,

saobraajni znakovi, odgovarajue odvodnjavanje puta
GMIZAVCI (Reptilia)
Zatitne ograde, podvonjaci i nadvonjaci, mostovi i vijadukti
PTICE (Aves)
Zatitne ograde, odgovarajue ograde za zatitu od buke,

nadvonjaci, mostovi i vijadukti
SISARI (Mammalia)
Zatitne ograde, podvonjaci, nadvonjaci, mostovi i vijadukti,

saobraajni znakovi
Mjere koje se odnose na zatitu grupa ivotinja detaljno su razraene u Poglavlju 5, s

obzirom da su mnoge nespecifine i predviene za zatitu nekoliko grupa ivotinja ili za
zatitu njihovih prebivalita.
4.3.1
Kopneni beskimenjaci
4.3.1.1 Pitanje
Insekte privlai svjetlost sa puta. Kao posljedica poveanog broja insekata oko puta javlja
se prisustvo slijepih mieva i njihov sudar sa vozilima, to uglavnom ima tragine
posljedice za jedinke obe ivotinjske grupe.
S obzirom na injenicu da mnoge endemske vrste beskimenjaka ive u Federaciji BiH,
stalnim ubijanjem jedinki na putevima moe se ozbiljno ugroziti njihov opstanak. S
obzirom da je gubitak nenadoknadiv, posebnu panju je potrebno obratiti na ovo pitanje u
skladu sa Konvencijom o biolokoj raznolikosti. Pojavu endemskih vrsta treba utvrditi za
odreena podruja, te je potrebno izvriti procjenu uticaja izgradnje i eksploatacije
infrastrukture na mogunost njihovog opstanka.
4.3.1.2 Mjere
- Osvjetljenje puteva (upotreba usmjerenog osvjetljenja pomou svjetlosti
odgovarajue talasne duine).
Mjere koje se direktno odnose na zatitu beskimenjaka i slijepih mieva detaljno su
razraene u poglavlju 4.4.1.4 (Osvjetljenje puteva).
4.3.2
ivotinje vezane za vodeno okruenje (vodeni beskimenjaci,

ribe, vodozemci, vodene ptice)
4.3.2.1 Problem
Saobraajna infrastruktura esto prelazi preko vodenih tokova i tako predstavlja fiziku
prepreku za kretanje ivotinja koje ive u vodi.
Kinica i otpadne vode sa kolovoza esto su zagaene organskim zagaivaima (proizvodi
od nafte i poliaromatski ugljovodonici) i tekim metalima (olovo, kadmijum). U sluaju
saobraajnih nesrea navedeno zagaenje je jae i moe uticati na sve grupe ivotinja
koje su vezane za vodenu sredinu (vodeni beskimenjaci, ribe, vodozemci, vodene ptice).
4.3.2.2 Mjere
- Predvieni prolazi za vodene ivotinje, mostovi, vijadukti.
- Odvodnjavanje pomou talonika za pijesak sa funkcionalnim uljnim separatorima.
Mjere koje se odnose direktno na zatitu vodenih ivotinja detaljno su obraene u
poglavlju 4.4.2.4. (Podvonjaci namijenjeni iskljuivo za prolaz ivotinja)
4.3.3
Vodozemci (amphibia)
4.3.3.1 Problem
Vodozemci (Amphibia) su u svom ivotnom krugu vezani i za vodena i za kopnena
prebivalita, ukljuujui legla, ljetna i zimska podruja. Zimska prebivalita mogu biti
zagaena organskim i neorganskim zagaivaima, ukoliko odvodnjavanje puta nije
ispravno izvedeno.
strana 93 od 140
Sve vrste podruja su jednako znaajni dijelovi ivotne sredine vodozemaca i ivotinje se
kreu izmeu njih, koristei manje ili vie utvrene puteve za kretanje. Saobraajna
infrastruktura esto odsijeca puteve za kretanje vodozemaca to dovodi do estih
masovnih ubijanja vodozemaca na mjestima presjeka. Ljudsko djelovanje u podrujima u
kojima ive vodozemci je veoma znaajno s obzirom na izgradnju i eksploataciju puteva,
te su stoga zatitne mjere prilikom izgradnje novih, rekonstrukcije starih kao i na
postojeim putevima hitno potrebne.
Za rjeavanje problema koji se odnose na vodozemce i puteve neophodan je intergisan
pristup. Stalno obavjetavanje javnosti je takoe neophodno, jer samo podrka javnosti
omoguava realizaciju odgovarajuih rjeenja potrebnih za spreavanje gaenja ivotinja
(ukljuivanje javnosti u otkrivanje takozvanih crnih taaka lokacija na kojim je uestalo
gaenje ivotinja).
Vrste vodozemaca koje ive u Evropi su zatiene i navedene ili u Dodatku II (strogo
zatiene vrste faune) ili u Dodatku III (zatiene vrste faune) Konvencije o ouvanju
ivotinja i prirodnih prebivalita u Evropi (Bernska konvencija).
Nekoliko vrsta vodozemaca takoe je navedeno ili u Dodatku II (vrste biljaka i ivotinja
koje su od interesa za EU), ija zatita zahtijeva odreivanje posebnih zatienih podruja
ili u Dodatku IV Direktive o prebivalitima (Direktiva Vijea 92/43/EEC od 21. maja 1992
(vrste biljaka i ivotinja koje su od interesa za EU a za koje je potrebna direktna zatita)
te su stoga zatiene irom Evrope.
4.3.3.2 Mjere
- Upozorenja i saobraajni znakovi, obavjetavanje vozaa i javnosti.
- Podvonjaci za vodozemce sa trajnim zatitinim (usmjeravajuim) ogradama.
- Privremene zatitne ograde za vrijeme migracija.
- Upotreba koara ("zamki") i prenoenje jediniki preko puta za vrijeme migracija.
- Nadvonjaci, produeni mostovi i vijadukti.
- Odvodnjavanje puta sa funkcionalnim separatorima ulja.
Mjere koje se direktno odnose na zatitu i migracije vodozemaca detaljno su obraene u
poglavljima 4.4.1.6 (Saobraajni znakovi i obavjetavanje vozaa ) i 4.4.2.4 (Podvonjaci
namijenjeni iskljuivo za prolaz ivotinja)
4.3.4
Gmizavci (reptilia)
4.3.4.1 Problem
Gmizavci predstavljaju ugroenu grupu ivotinja. esti su sluajevi gaenja gmizavaca na
putevima, to je jo uestalije u toplijim podrujima, s obzirom da je u takvim podrujima
ova vrsta faune bogatija. Poveana smrtnost gmizavaca na putevima esto predstavlja
rezultat njihove termoregulacije, s obzirom da oni zavise od temperature okoline. Oni
koriste otvorena podruja bez vegetacije (ukljuujui kolovoz) da se izlau sunevoj
toploti, i to naroito u proljee i jutro. Stoga je smrtnost gmizavaca usljed gaenja najvea
u navedenim razdobljima. Odreeni guteri i zmije takoe dolaze na put da bi se hranili
insektima.
U Federaciji BiH, gmizavci ive u mnogim razdvojenim dijelovima prebivalita, te su
njihove migracije dosta este. Izgradnja saobraajne infrastrukture oteava navedene
migracije to direktno utie na stabilnost njihove metapopulacije.
4.3.4.2 Mjere
- Upozorenja i saobraajni znakovi.
- Podvonjaci.
- Nadvonjaci.
- Produeni mostovi i vijadukti.
strana 94 od 140
- Zatitne (usmjeravajue) ograde.

Mjere koje se odnose na zatitu gmizavaca opisane su u poglavljima 4.4.1 (Mjere za
spreavanje/smanjenje ugroenosti i smrtnosti ivotinja koje prouzrokuje saobraajna
infrastruktura) i 4.4.2 (Mjere koje omoguavaju ouvanje veza izmeu prebivalita)
4.3.5
Ptice (aves)
4.3.5.1 Problem
Ptice imaju manje potekoa prilikom prelaska saobraajne infrastrukture nego ostale
grupe ivotinja, meutim saobraajna infrastruktura takoe moe za ptice predstavljati i
ozbiljnu prepreku. Sudari ptica i vozila su relativno esti, a esto se deava da se ptice
zapetljaju u zatitne ograde i ograde za akustiku izolaciju. Poseban problem predstavljaju
providne ograde za akustiku izolaciju, koje se postavljaju u odreenim podrujima sa
ciljem da se vozaima i putnicima omogui razgledanje pejzaa. Ptice esto ne primjeuju
prepreku i udaraju u nju.
U odreenim sluajevima, ograde za akustinu zatitu su takoe predviene za zatitu
ptica od buke koja se javlja na putu (npr. u podrujima gdje su smjetena gnijezda), a
koja moe uznemiriti ptice, naroito za vrijeme parenja. Odreene vrste ptica izbjegavaju
podruja sa poveanim nivoom buke. U Holandiji je dokazano da je smanjenja
nastanjenost ptica u podrujima u kojima saobraajna buka prelazi 50 dB(A) i ak 40
Db(A), ukoliko se radi o umskim pticama.
Vodene ptice takoe mogu biti ugroene otpadnim vodama sa puta, kao i zagaenjem
njihovog prebivalita navedenim otpadnim vodama (npr. prosipanje naftnih derivata i
drugih zagaivaa prilikom saobraajnih nesrea).
Mnoge ptice takoe ugroava i zagaenje svjetlou. Za ptice su pogodnije lampe sa
usmjerenom svjetlou, kod kojih je emisija iznad horizontalnog nivoa ograniena
zaklonom.
4.3.5.2 Mjere
- Upotreba neprovidnih ograda za akustinu zatitu, gdje god je mogue.
- Odgovarajue oznaavanje providnih ograda u cilju spreavanja udara ptica.
- Upotreba nereflektujuih materijala za ograde.
- Postavljanje ograda za akustinu zatitu predvienih za zatitu ptica od buke.
- Odgovarajue osvjetljenje puta (usmjereno svjetlo).
- Odvodnjavanje puta sa separatorom ulja.
Mjere koje se direktno odnose na zatitu ptica detaljno su obraene u poglavlju 4.4.1.1
(Ograde).
4.3.6
Sisari (mammalia)
4.3.6.1 Problem
Razdvajanje prebivalita
Negativan uticaj izgradnje saobraajne infrastrukture odraava se na sisare u razliitim
segmentima njihove populacije. Sisarima su potrebna relativno velika prebivalita, jer je to
jedini nain da se ouva dovoljan broj jedinki pojedinih vrsta koje su sposobne za ivot.
Njihove primarne, relativno homogene ivotne sredine su, kao rezultat izgradnje i
eksploatacije saobraajne infrastrukture, podijeljene na pojedinane manje ili vie
izolovane dijelove prebivalita. Takvim razdvajanjem prebivalita dobijamo male i manje ili
vie izolovane lokalne populacije, to ima negativan uticaj na njihovu sposobnost za ivot.
U razdvojenim malim grupama populacije ne moe se razviti odgovarajua socijalna,
seksualna i starosna struktura, te je stoga umanjena sposobnost jedinki za ivot a
poveava se vjerovatnoa izumiranja vrste. Prepreke ometaju kretanje i mijeanje jedinki,
to u nekim podrujima dovodi do prenastanjenosti, dok na nekim dijelovima/podrujima
strana 95 od 140
prebivalita ivi mali broj ivotinja ili ak nijedna. Parenje ivotinja koje su u bliskom
srodstvu se takoe poveava kod izolovanih populacija. To ima negativan uticaj na
genetsku strukturu i takoe poveava pojavu recesivnih gena. Stoga, kod druge
generacije esto dolazi do genetskih gubitaka, to moe dovesti do veeg gubitka
genetske raznolikosti. S obzirom na sve gore navedene negativne uticaje razdvajanja
prebivalita i stvaranja prepreka, prilikom izgradnje objekata infrastrukture posebnu
panju je potrebno posvetiti obezbjeenju najmanje minimalnog prolaza za jedinke preko
saobraajne infrastrukture.
U fazi projektovanja saobraajne infrastrukture u obzir je potrebno uzeti viestruke
pozitivne uticaje koji proizilaze iz ouvanja veih podruja osnovnih vrsta prebivalita.
Takoe je sa stanovita uticaja, s obzirom na gubitak integriteta primarnih prebivalita
odreenih vrsta, potrebno ocijeniti pravac pruanja budueg objekta. Kada je rije o
sisarima, velike ivotinje su naroito osjetljive na unitavanje i razdvajanje njihovih
prebivalita. S obzirom da su, kada je nain ishrane u pitanju, grabljivice, gustina njihove
populacije je veoma mala,te zahtijevaju relativno velika i kompaktna podruja za
kratkoroni opstanak lokalnih populacija.
Nastanjenost sisara u Bosni i Hercegovini
Primarno kopneno prebivalite u Bosni i Hercegovini ini uma, koja se sastoji od veoma
starih i izuzetno raznolikih biotopa, iji znaajan dio predstavljaju takoe veliki sisari kao i
sisari srednje veliine. Populacije navedenih vrsta koje nastanjuju ova podruja su
znaajne i na lokalnom i na evropskom nivou (dinarska populacija) koje se javljaju sa
juno-istonih Alpa na sjevero-zapadu sve do Crne Gore, pa ak i dalje prema jugu.
Zatita integriteta umskog prebivalita predstavlja kljunu mjeru za zatitu velikih sisara
koji su znaajni na evropskom (pa ak i na globalnom) nivou, uglavnom velikih zvijeri.
Direktna smrtnost koju prouzrokuje saobraajna infrastruktura
Pored razdvajanja prebivalita, saobraajna infrastruktura takoe predstavlja direktnu
opasnost po sisare. S obzirom da su veoma pokretljivi, relativno brzo stiu do puta, te su
esti uesnici u saobraajnim nesreama. Gubitak navedene ivotinje predstavlja gubitak
jedinke iz populacije, to utie na broj ivotinja u populaciji, a kao posljedica toga i na
vjerovatnou njihovog opstanka.
Pojava sisara na putevima predstavlja jedan od nepredvidivih dogaaja na koje vozai ne
mogu reagovati na odgovarajui nain. Sudari, uglavnom sa velikim ivotinjama, mogu biti
veoma opasni po ljude. Uestalost nesrea u kojima uestvuju sisari zavisi od gustine
njihove populacije, ali takoe i od njihovog ponaanja i drugih karakteristika.
Mrki medvjed (Ursus arctos) je najvea i uglavnom nona ivotinja, iako ga je mogue
vidjeti i danju. Mrki medvjed namee problem, s obzirom na prelazak preko saobraajne
infrastrukture, jer spada u grupu ivotinja sa velikim opsegom aktivnosti. Njega prilikom
prelaska puta ne moe zaustaviti ni zatitna ograda, ukoliko ograda nije opremljena
elektrinim regulatorom. Iako izgled spor i smotan, mrki medvjed moe veoma brzo da
tri, a mlae i lake ivotinje su takoe veoma dobri penjai. Kada se nalazi na putu,
medvjed uglavnom ne uspijeva da izbjegne sudar sa vozilima. Takoe, potrebno je
odreeno vrijeme dok medvjed naui da koristi sigurnije naine za prelazak preko novih
saobraajnih prepreka na svom utvrenom putu za kretanje. Odrasle jedinke medvjeda
mogu da tee preko 200 kg. Sudar sa vozilom pri kretanju velikom brzinom moe biti
poguban za ivotinju, ali i za vozaa i putnike. U veini evropskih zemalja, relativno je
mala vjerovatnoa da e medvjed neoekivano prei preko putne infrastrukture. Meutim,
to nije sluaj za Bosnu i Hercegovinu, jer su medvjedi vezani uglavnom za umska
podruja planine Dinare (Dinarska populacija) a njihov broj je relativno velik.
Lisica (Vulpes vulpes) dolazi na put uglavnom zbog ishrane, jer se na samom putu ili
pored puta nalaze brojni leevi raznih ivotinja, ukljuujui beskimenjake, kao i abe i
druge kimenjake. esto se deava da lisica zbog ishrane i neopreznog kretanja bude
pregaena na putu.
strana 96 od 140
Slino je i sa jeevima. Kada im se pribliava vozilo jeevi reaguju slino kao u susretu sa
grabljivicom (u sluaju opasnosti se zaustave i ekaju dok se sve u okolini ne umiri), to u
mnogim sluajevima dovodi do toga da je bude pregaen na putu.
Putevi su omiljeno mjesto za kopitare u toku zime i proljea, jer ne njima nema snijega i
soli. Opasnost od gaenja je poveana usljed drutvenih interakcija izmeu jedinki, kao
to su borba za mjesto, partnera, mjesto za razmnoavanje i odgajanje mladunaca.
Osvjetljenjem saobraajne infrastrukture poveava se gustina insekata pored puteva, to
privlai njihove grabljivice (slijepe mieve). Sudari slijepih mieva sa vozilima u veini
sluajeva zavre tragino za slijepe mieve.
4.3.6.2
Ugroene grupe sisara i njihov zatien status u evropi
Bubojedi (Insectivora)
Sve vrste slijepih mieva (Chiroptera) koji ive u Evropi, izuzev Common Pipistrelle
(Pipistrellus pipistrellus), navedene su na spisku strogo zatienih vrsta (Bernska
konvencija Dodatak II i Direktiva o prebivalitima Dodatak IV).
Jeevi (Erinaceidae) koji su este rtve saobraaja, kao i druge vrste bubojeda (rovke i
krtice) su u opasnosti naroito za vrijeme izgradnje saobraajne infrastrukture. Sve vrste
rovki (Soricidae) su zatiene Bernskom Konvencijom (Dodatak III), kao i Evropski je
(Erinaceus europaeus).
Glodari (Rodentia)
Zatiene vrste glodara (Bernskom Konvencijom) obuhvataju sve puhove (Gliridae),
Crvenu vjevericu (Sciurus vulgaris), Evropskog dabra (Castor fiber) kao i neke druge
vrste. Puhovi i dabrovi su stogo zatiene vrste u skladu sa Direktivom o prebivalitima
(Dodatak IV).
Zvijeri (Carnivora)
Tabela 6.28: Stanje zatite zvijeri (Carnivora)
(1)
Vrsta
Lokalni naziv
FFH
Ursus arctos
Mrki medvjed
Dodatak II
Canis lupus
Vuk
Vulpes vulpes
BERN
(2)
Dodatak II
Dodatak II
Lisica
Lynx lynx
Ris
Felis silvestris
Divlja maka
Dodatak II
Lutra lutra
Vidra
Martes martes
Martes foina
Mustela nivalis
Mustela erminea
Kuna zlatica
Dodatak III
Dodatak II
Dodatak II
Dodatak II
Dodatak III
Kuna bjelica
Dodatak III
Lasica
Dodatak III
Hermelin
Dodatak III
Mustela putorius
Tvor
Dodatak III
Males males
Evroazijski jazavac
Dodatak III
Legenda:
(1)
Direktiva Vijea 92/43/EEC od 21. maja 1992. godine o ouvanju prirodnih prebivalita i divlje
flore i faune: Dodatak II ivotinjske i biljne vrste koje su od interesa za Zajednicu, za ije je
ouvanje potrebno odrediti posebna podruja, vrste su oznaene kao *prioritet;
strana 97 od 140
(2)
Konvencija o ouvanju evropskih divljih ivotinja i prirodnih prebivalita (Bernska Konvencija):

Dodatak II (Dodatak II) strogo zatiene ivotinjske vrste; Dodatak III (Dodatak III) zatiene
ivotinjske vrste.
Sisari sa kopitom ili kopitari (Artiodactyla)

Tabela 6.29: Stanje zatite sisara sa kopitom ili kopitara (Artiodactyla)
FFH
(1)
Lokalni naziv
Sus scropha
Vepar
Cervus elaphus
Crveni jelen
Dodatak III
Cervus dama
Jelen lopatar
Dodatak III
Capreolus capreolus
Srna
Dodatak III
Ovis ammon
Muflon
Dodatak III
Rupicapra rupicapra
Divokoza
Dodatak II
BERN
(2)
Vrsta
Dodatak III
Legenda:
(1) Direktiva Vijea 92/43/EEC od 21. maja 1992. godine o ouvanju prirodnih prebivalita i divlje
flore i faune: Dodatak II ivotinjske i biljne vrste koje su od interesa ya Zajednicu, za ije je
ouvanje potrebno odrediti posebna podruja;
(2) Konvencija o ouvanju evropskih divljih ivotinja i prirodnih prebivalita (Bernska Konvencija):
Dodatak III (Dodatak III) zatiene ivotinjske vrste.
4.3.6.3 Mjere
- Upozorenja i saobraajni znakovi.
- Zatitne (usmjeravajue) ograde, regulator za elektrine ograde.
- Prilagoavanje objekata predvienih za kretanje ivotinja, koje se ve nalaze na
kolovozu.
- Ureenje kosina.
- Osvjetljenje puteva usmjerenim svjetiljkama, sa svjetlou odgovarajue talasne
duine.
- Podvonjaci.
- Nadvonjaci.
- Produeni mostovi i vijadukti.
Mjere koje se odnose na zatitu i prolazak sisara detaljno su razraene u poglavlju 4.4
Vrste mjera.
4.4 VRSTE MJERA(1)
Sadraj poglavja 4.4 - Vrste mjera djelimino preuzet iz poglavlja 7 monografije akcije
COST 341- Razdvajanje prebivalita zbog saobraajne infrastrukture- (Divlje ivotinje
saobraaj-Evropski prirunik za utvrivanje konflikata i pronalaenje rjeenja)
Naini ureenja prolaza za ivotinje preko saobraajne infrastrukture, kao i primjena
ostalih mjera za ublaavanje i smanjivanje uticaja navedene infrstrukture na faunu znatno
se razlikuju u zemljama Evrope. Razlog tome su prije svega razliite tradicije, a djelimino
specifian geografski poloaj i ivotna sredina u pojedinim zemljama. Kao posljedica toga,
irom Evrope ne postoje standardi za projektovanje, izgradnju i odravanje navedenih
konstrukcija. Efikasnost postojeih mjera i objekata koji su u funkciji nije procijenjena na
( ) Napomena: Sadraj poglavlja 5 Vrste mjera je djelimino preuzet iz poglavlja 7 monografije akcije COST 341
Razdvajanje prebivalita zbog saobraajne infrastructure Divlje ivotinje I saobraaj Evropski prirunik za utvrivanje
konflikata I pronalaenje rjeenja
strana 98 od 140
odgovarajui nain, te je stoga potrebno pripremiti dodatne studije, na osnovu kojih e

se, u budunosti, realizovati planiranje mjera, a postojei postupci standardizovati.
Prilikom izbora vrste mjere i njene tane lokacije i uestalosti, u obzir je potrebno uzeti
znaaj podruja za faunu (sredinja, granina podruja ili putevi za kretanje, ekoloki
znaajna podruja, zatiena podruja, itd.). Opte pravilo koje se primjenjuje je da se
intenzitet i specifinost mjere poveavju sa poveavanjem znaaja podruja na kojem se
intervencija vri, ugroene vrste ili puteva za kretanje. Jednako tome, prilikom izgradnje
nove infrastrukture u obzir je potrebno uzeti postojeu situaciju i uticaj izgraene
saobraajne infrastrukture (ukupan kumulativni uticaj), koji se mogu promijeniti nakon
novih intervencija u prostoru. Neophodne su dodatne mjere za ublaavanje. Za svaku
intervenciju u prostoru neophodna je posebna procjena intervencije, koja je prilagoena
stvarnom stanju na odreenoj lokaciji, te je takoe u obzir neophodno uzeti potrebe
ivotinjske grupe koja e vjrovatno najvie biti ugroena intervencijom.
Za potrebe ove studije mjere se dijele u dvije grupe, koje su detaljno opisane dalje u
tekstu:
- Mjere za spreavanje/smanjenje ugroenosti i smrtnosti ivotinja, koje prouzrokuje
saobraajna infrastruktura;
- Mjere kojima se omoguava ouvanje veza izmeu prebivalita (smanjenje
razdvojenosti prebivalita).
Navedene grupe mjera ne mogu biti jasno razdvojene jer se meusobno prepliu.
4.4.1
Mjere za spreavanje/smanjenje ugroenosti i smrtnosti

ivotinja koje prouzrokuje saobraajna infrastruktura
Ove mjere obuhvataju mjere za smanjenje ugroenosti, te kao posljedica toga, smrtnosti
ivotinja do koje dolazi usljed direktnog sudara sa vozilima. Navedenim mjerama se
takoe poveava bezbjednost uesnika u saobraaju i smanjuje se broj saobraajnih
nesrea.
Drugu grupu mjera ine one mjere koje smanjuju ugroenost ivotinja do koje dolazi
usljed zagaenja njihovih prebivalita raznim zagaivaima (organski i neorganski
zagaivai), bukom i svjetlou.
4.4.1.1 Ograde
Ograde su konstrukcije koje su namijenjene za spreavanje pristupa ivotinja na put.
Zatitna ograda fizika prepreka ili konstrukcija za odvraanje ivotinja. Vrsta ograde se
odreuje na osnovu materijala koji se upotrebljava za njenu izradu (mrea, ica, plastika,
drvo, metal).
Elektrina ograda elektrina ograda za odvraanje ivotinja (elektrina ograda sa
regulatorom).
Ograda za akustinu zatitu, prvenstveno je predviena za smanjenje buke koja dolazi sa
puta, a moe da slui i kao zatitna ograda za ivotinje (opeka, drvo, beton, plastina
vegetacija).
Ciljne ivotinjske grupe
Sisari, vodozemci, gmizavci i ptice
Odreivanje lokacija za objekte
Uopteno, put, izuzev u sluaju autoputa, treba biti ograen samo u podrujima gdje se
oekuje veliki broj mrtvih ivotinja do ega dolazi usljed sudara sa vozilima.
Ograde esto predstavljaju zamke za sitne ivotinje (npr. uticaj na ptice, zapetljavanje u
mree, itd.) i u isto vrijeme predstavljaju nepremostivu prepreku za ivotinje, stoga
strana 99 od 140
predvianje istih mora biti prilagoeno ivotinjama a u obzir je potrebno uzeti

specifinosti odreenog podruja i prisustvo odreenih vrsta ivotinja.
Krajnje take ograde su opasne jer ivotinje mogu obii oko njih i zalutati na put. Stoga je
preporuljivo da se ograde zavravaju pored velikih objekata (npr. zgrada, mostova, itd.).
Prilikom odreivanja lokacija za postavljanje ograda u obzir je potrebno uzeti lokacije
postojeih i moguih prolaza za ivotinje, s tim da navedene ograde ne smiju ometati
ulazak u prolaze i na podvonjake.
Tehnike i druge karakteristike objekata
Sigurnosne ograde moraju biti u skladu sa sljedeim karakteristikama:
- Odgovarajua visina potrebno je sprijeiti preskakanje ivotinja preko ograde,
minimalna visina: 2.2 m ili vie (preporuena 2.6 do 2.8 m za crvenog jelena, 1.5 m
(preporuena 1.6 do 1.8 m za srne i veprove.
- Visina ograde mora posebno biti prilagoena s obzirom na teren. Visina se mjeri na
strani sa koje ivotinje dolaze. Prilikom odreivanja visine ograde u obzir je
potrebno uzeti i visinu snjenog pokrivaa u zimskom periodu.
- Odgovarajua gustina mree. Upotreba gue mree se preporuuje u nioj treini
ograde. Razmak izmeu horizontalnih ica: nii dio 50-150 mm, gornji dio 150-200
mm i razmak izmeu vertikalnih ica 150 mm.
- Prenik ice treba da iznosi najmanje 2.5 mm. Materijal mora biti otporan na
koroziju.
- Potrebno je obezbijediti odgovarajuu stabilnost ograde i dobru privrenost mree
za nosae.
- Nii dijelovi ograde treba da dodiruju liniju terena za koji treba da budu privreni.
U odreenim sluajevima neophodno je ukopavanje ograde u teren (20-40 cm), u
uglavnom u podrujima u kojima ima veprova, jazavaca i lisica.
- Nosai ograde (stubovi) moraju biti dovoljno jaki i moraju biti izraeni od metala
(promjer nosaa preko 5 cm) ili drveta (promjer nosaa preko 12 cm). Sredinji
stubovi mogu biti tanji.
- Nosai moraju biti vrsto ukopani u tlo (na dubinu od oko 70 cm).
- Razmak izmeu stubova mora da iznosi 4-6 m za crvenog jelena a najvie 4 m za
vepra.
- Put ili eljeznica uvijek moraju biti ograeni sa obe strane.
- Odravanje ograda mora biti operativno. Potrebno ih je najmanje jednom godinje
detaljno pregledati, u sklopu redovnog odravanja puta, a u toku prve godine i
ee. Posebnu panju je potrebno posvetiti otvorima (potrebno ih je odmah
zatvoriti), spojevima sa stubovima, povezanosti sa terenom, stazama i upljinama
koje ukazuju na redovan prolazak ivotinja ispod ograde. U sluaju da usljed
saobraajne nesree ili udara groma doe do oteenja ograde, istu je potrebno
odmah popraviti.
Elektrine ograde su predviene uglavnom za spreavanje prolaza ivotinja na put (u
sredinjim ili tranzitnim podrujima u kojima se javljaju zatiene vrste ivotinja, koje se
uglavnom mogu popeti uz ogradu, npr. medvjed, ris, divlja maka). Prikladnije su za
manje dionice, na kojima postoji velika opasnost za zatiene vrste ili se moe
upotrebljavati kao privremeno rjeenje kojim se na novo izgraenim dionicama puta
mijenjaju navike ivotinja.
Efikasna ograda je mreasta ograda sa dvije dodatne ice pod naponom, koji stvara
regulator elektrine ograde. Jedna ica se postavlja na visinu od 50 cm a druga iznad
mree (15-20 cm). Ova mjera je relativno jeftina, meutim, zahtijeva redovno izvoenje
pregleda i odgovarajue odravanje.
strana 100 od 140
Ograda za akustinu izolaciju vidjeti poglavlje 4.4.1.2 za vie detalja o uticaju ograda za
akustinu izolaciju na ptice.
4.4.1.2
Ograde za akustinu izolaciju

Ptice i druge ivotinjske grupe (kao zatitna ili usmjeravajua ograda).
Odreivanje lokacija za objekte
Ograde za akustinu izolaciju su prije svega predviene za zatitu ljudi koji ive du puta,
a ponekad su predviene i za zatitu ivotinja, npr. za zatitu kolonija ptica koje savijaju
gnijezda du saobraajne infrastrukture.
Ograde za akustinu izolaciju mogu biti providne i neprovidne. Negativni aspekt u oba
sluaja je da takve ograde mogu poveati razdvajanje prebivalita ak i vie od obinih
ograda, naroito ukoliko su postavljene u neurbanim podrujima. U kombinaciji sa
prolazima preko saobraajne infrastrukture mogu da slue kao objekti za usmjeravanje
koji vode ivotinje u smjeru prolaza.
Providne ograde za akustinu izolaciju mogu da predstavljaju veliki rizik od udara ptica
koji dovode do smrti, naroito u sluajevima kada je prirodna vegetacija vidljiva kroz
ogradu (oblinje drvee i bunje), te ptice ne uoavaju ogradu kao prepreku. Upotrebom
odgovarajuih znakova (vertikalne oznake svjetlijih boja sa vanjske strane ograde, dalje
od puta 2 cm iroke linije u razmaku od 10 cm ili 1 cm iroke linije sa maksimalnim
razmakom od 5 cm) mogue je znatno smanjiti broj udara. Siluete grabljivica su manje
efikasne i djeluju samo ukoliko su postavljene u velikom broju. Za providne ograde nije
dozvoljeno upotrebljavati staklo ili reflektujue materijale.
Postavljanje providnih ograda treba izbjegavati u najveoj moguoj mjeri, te ih je
potrebno zamijeniti sa neprovidnim ogradama.
4.4.1.3
Prilagoavanje objekata koji omoguavaju izlaz ivotinja sa kolovoza

Sisari, vodozemci i gmizavci
Usmjeravajue ograde su predviene uglavnom za krupne sisare, te omoguavaju lak
prolaz samo sa puta, dok je ulaz sa vanjske strane otean (jednosmjeran prolaz
mehanika jednosmjerna izlazna vrata, ograda u obliku lijevka, nasipi rampe koji
ivotinjama omoguavaju izlaz preko ograde).
Ivinjaci du puta mogu biti prilagoeni tako da omoguavaju prolaz sitnim
beskimenjacima. U ivinjak se usijeca blaga rampa koja omoguava penjanje ivotinja.
Izmjena sistema kanala za odvodnjavanje du puta sa izlaznim rampama spreava
utapanje sitnih ivotinja i smanjuje efekat barijere, koji stvaraju takvi kanali.
4.4.1.4
Osvjetljenje puteva
Ciljne grupe
Insekti, ptice, slijepi mievi
strana 101 od 140
Tehnike i druge mjere

Sve instalacije rasvjete mogu da emituju svjetlo tamo gdje nije predvieno. Uglavnom, u
horizontalnu ravan ili u nebo. U takvim sluajevima govorimo o zagaenju svjetlou.
Lampe privlae insekte, a kao posljedica toga i njihove grabljivice (slijepe mieve, none
ptice) to dovodi do velike smrtnosti jedinki iz obe grupe. U cilju spreavanja udara
insekata preporuujemo upotrebu natrijumskih lampi (gdje god je mogue) i usmjerenog
svjetla (zasjenenih lampi).
Zasjenene lampe emituju svjetlost u horizontalnom nivou. Emitovanje svjetlosti je
ogranieno na horizontalni nivo ili iznad njega, pomou reflektujueg zaklona koji svjetlost
usmjerenu u neeljenom pravcu usmjerava prema tlu, te se tako smanjuje potronja
energije.
Najbolje rjeenje je da se da se koriste natrijumske lampe sa niskim pritiskom, gdje god
je njihova upotreba mogua. Ove lampe emituju svjetlost samo u uskom dijelu spektra,
ute boje, i relativno su neprivlane za insekte. S obzirom na prikladnost za okolinu slijede
natrijumske lampe sa visokim pritiskom, koje imaju iri spektar emitovanja svjetlosti, te su
stoga nepovoljnije za okolinu. Ne preporuujemo upotrebu ivinih i halogenih lampi.
Razlog za to je jaka emisija u irokom ljubiastom dijelu spektra, djelimino ak i izvan
vidljivog podruja, gdje njihova svjetlost ne prua ljudima nikakvu korist ali predstavlja
veliku smetnju za insekte. Pored navedenog, ivine lampe emituju svjetlost u brojnim
talasnim duinama te je njihovu svjetlost nemogue filterisati; takoe nepovoljno je i to
to su navedene lampe kratkorone i to se starenjem njihove karakteristike mijenjaju.
4.4.1.5
Sredstva za odbijanje ivotinja

Crveni jelen i srna
Sredstva za odbijanje ivotinja su prije svega predviena za crvenog jelena i srnu.
Navedena sredstva se zasnivaju na optikim (ogledalima, reflektujuim napravama),
akustinim (zvuk) i mirisnim signalima (mirisna sredstva za odbijanje ivotinja), a njihova
efikasnost je, kako iskustva pokazuju, prilino ograniena.
Reflektujue naprave su jednostavne ploe izraene od lima ili su to namjenske
reflektujue naprave koje se takoe nazivaju reflektorima. Obe vrste reflektujuih naprava
se postavljaju na nosae, na odgovarajuu visinu (oko 60 cm), na razmak od 20 do 50
metara sa obe strane puta. Dok ploe od lima reflektuju samo svjetlost dolazeih vozila u
okruenje puta, reflektori su napravljeni i postavljeni tako da reflektujui svjetlost farova
sainjavaju prepreku od bijelog, crvenog i plavo-zelenog spektra. Nedostatak naprava za
reflektovanje svjetlosti je taj da funkcioniu samo za vrijeme tamnijih dijelova dana.
Ukoliko je saobraaj gust, ivotinje e se brzo naviknuti na novu svjetlost. Reflektujue
naprave se takoe moraju redovno odravati i istiti. Sprovedena su brojna istraivanja u
vezi sa reflektujuim napravama, ali svi dobijeni rezultati su nedosljedni. Svi ukazuju na
zakljuak da takva upozorenja nisu veoma efikasna.
4.4.1.6
Saobraajni znakovi i obavjetavanje vozaa

Vodozemci, ptice, sisari
strana 102 od 140
Smanjenje brzine kretanja vozila je efikasna mjera za smanjenje uestalosti i posljedica

sudara vozila i ivotinja. Meutim, na odreenim putevima koji su projektovani za vee
brzine kretanja takve mjere su uglavnom neprihvatljive.
Saobraajni znakovi koji upozoravaju na prisustvo ivotinja (sisari, vodozemci, ptice)
predstavljaju uobiajenu mjeru, na koju se vozai esto ne obaziru. Privremeni znakovi se
postavljaju da privuku panju vozaa. Navedeni znakovi mogu biti treptajui za vrijeme
poveane opasnosti ili podrazumijavaju sezonsku upotrebu znakova za ogranienje brzine
pored znaka koji oznaava opasnost od kretanja divljai. U novije vrijeme razvijeni su
napredni sistemi, izmeu ostalog tu je sistem infracrvenih senzora za utvrivanje
prisustva krupnih sisara. Kada se ivotinja priblii putu senzor pokree treptanje znaka za
ogranienje brzine, koji se postavlja ispod znaka koji ukazuje na opasnost od kretanja
divljai.
Upravitelji lovita esto koriste znakove upozorenja (siluete) za divlja, koji su efikasni
samo kratko vrijeme. U poetnom periodu, prepoznavanje navedenih silueta prouzrokuje
reakciju vozaa i smanjenje brzine kretanja, meutim, vozai se ubrzo naviknu na
navedene znakove koji u dugom vremenskom periodu mogu imati i negativne uticaje.
Moe se desiti da vozai smatraju da je ivotinja koja zaista stoji pored puta silueta, te da
ne reaguju na njeno prisustvo.
4.4.1.7
Prilagoavanje prebivalita du saobraajnih prikljuaka

Sisari, ptice
Sjeenjem vegetacije du saobraajne infrastrukture (u zoni od 3 do 10 m) smanjuje se
privlanost prebivalita za odreene krupne sisare, dok se u isto vrijeme poveava
preglednost terena, a kao posljedica toga poboljava se vidljivost za vozae. Smanjenje
broja ivotinja u okruenju puta mogue je takoe postii izborom odgovarajue vrste
biljaka (vrste bez voa koje privlai ivotinje, itd.) koje rastu pored saobraajne
infrastrukture. bunje pored ograda smanjuje mogunost da ivotinje preskoe ogradu,
itd.
4.4.2
Mjere koje omoguavaju ouvanje veza izmeu prebivalita
4.4.2.1
Nadvonjaci za ivotinje koji su iskljuivo predvieni za prelazak ivotinja

(ekodukti ili zeleni mostovi)
Ekodukti su namjenski izgraene konstrukcije koje su predviene za prelazak ivotinja
preko kolovoza. Ekodukti predstavljaju skup ali efikasan metod smanjenja razdvajanja
populacija koje prouzrokuju saobraajne trase.
irina, oblik i vegetacioni pokriva ekodukta u velikoj mjeri zavise od ciljne ivotinjske
grupe za koju je konstrukcija prvenstveno namijenjena (to su uglavnom sisari, ali prolaz
mogu da koriste i druge ivotinjske grupe, te obino predstavljaju i neku vrstu
usmjeravajueg objekta za letee ivotinje ptice, slijepi mievi i beskimenjaci). irina i
lokacija prolaza su najkritiniji ukoliko se radi o krupnim sisarima.
Prilikom planiranja ekodukta, neophodno je izvriti analizu prostora ireg podruja kao i
analizu stanja populacije ciljnih ivotinjskih grupa. To je naroito vano za umske vrste,
koje prilikom seobe nerado naputaju umsku sredinu. Ekodukti stoga imaju karakteristike
mikro koridora, preko kojih prelaze mnoge jedinke. U sredinama gdje na putevima nema
vijadukta ili tunela, ekodukti predstavljaju kljunu vienamjensku mjeru za seobu, u vezi
sa razdvajanjem ivotne sredine i imaju glavnu ulogu u daljem razvoju faune u irem
regionu. Crveni jelen i veprovi kao i vukovi i risevi su naroito osjetljivi na ljudsko
strana 103 od 140
prisustvo i uglavnom ne koriste druge mostovske konstrukcije koje su predviene takoe i

za prelaz ljudi ili za odvijanje saobraaja preko objekta infrastrukture.
Ekodukti obino spajaju razdvojene dijelove prebivalita, te stoga imaju znaajnu ulogu u
prolazu brojnih vrsta beskimenjaka i kimenjaka. S obzirom da su takve konstrukcije
veoma skupe, razumljivo je da se predviaju samo za brojano najveu moguu ciljnu
ivotinjsku grupu. Cilj je prije svega da se poveu prebivalita na nivou ekosistema, to
zahtijeva znanje, te za to je potrebno u obzir uzeti karakteristike postojeih prebivalita,
kao i karakteristike projektovanja, izgradnje i ozelenjavanja ekodukta.
Sisari, vodozemci i gmizavci, peskimenjaci, ptice
Odreivanje lokacije objekata
Objekat predvien za prelazak krupnih sisara treba biti smjeten u podruju postojeih
koridora krupnih sisara. Lokacija takoe treba da nudi mogunost prelaza za ostale
ivotinjske grupe. Za lokaciju objekta treba izbjegavati podruja u kojima bi znatan uticaj
ljudi mogao umanjiti funkcionalnost prolaza.
Dimenzije nadvonjaka se mogu razlikovati u zavisnosti od vrste ivotinja za koju su
predvieni. iri prolazi su uglavnom bolji. Preporuena standardna irina prolaza iznosi
izmeu 40-50 m (razmak izmeu ograda), minimalna irina iznosi 20 m, te je u sluaju
koridora predviena za manje osjetljive vrste (npr. srna). Predviena irina prolaza se
poveava sa njegovom duinom (omjer izmeu irine i duine mora biti vei od 0.8).
Ukoliko je rije o zelenim mostovima, preporuena irina prolaza treba da iznosi >80 m
(mogua je i do nekoliko stotina metara) ime se omoguava uspostavljanje veze u
ekosistemu. Optimalna irina se odreuje za svaki sluaj posebno, s obzirom na posebnu
lokaciju prolaza. Vegetacioni pokriva prolaza se takoe odreuje za svaki sluaj posebno
s obzirom na odreenu lokaciju i ciljne ivotinjske grupe.
Objekti za prolazak ivotinja mogu biti projektovani u razliitim oblicima. Izbor oblika se
esto zasniva na brojnim faktorima (topografija terena, stabilnost osnove, trokovi, itd.).
Ulaz u objekat moe biti pravougaonog oblika, u vidu parabole ili dimnjaka. Ova dva
oblika omoguavaju manju irinu objekta u sredini prolaza.
S obzirom da korijenje drvea moe otetiti objekte, te s obzirom na injenicu da su uslovi
za rast biljaka specifini u objektu (zbog upljeg podnog dijela promaja je esta pojava),
izbor odgovarajuih vrsta biljaka se vri na osnovu njihovog uspjenog rasta u navedenim
uslovima. Predviena dubina podnog dijela (osnove za rast) je 0.3 m za travu i biljke,
odnosno 0.6 m za bunje i 1.5 m za drvee.
Objekat mora imati zatitu od svjetlosti i akustinu izolaciju. Za relativno uske prolaze
prikladni su zakloni izraeni od plastike. Na prolazima irine preko 50 m dovoljna je iva
ograda (koja, ukoliko je izvodljivo, treba biti zasaena na malom nasipu). irina zaklona
treba da iznosi oko 2 m za prolaze koji su iri od 20 m (u tom sluaju na prolaz nije
potrebno postavljati ogradu), dok na uim prolazima visoki zakloni predstavljaju smetnju
za ivotinje, te je u tom sluaju ograda prikladnija.
Usmjeravajue ograde du puta pored prolaza, koje se upotrebljavaju za usmjeravanje
ivotinja prema prolazu, neophodne su za optimalno funkcionisanje prolaza. Za vie
detalja o ovim ogradama vidjeti poglavlje 1.1.6.4.5.1.1.
S obzirom da su prolazi za ivotinje objekti koji imaju dugoronu funkciju (50, 100 godina
ili vie), potrebno ih je paljivo planirati, te je okruenje koridora ivotinja za koje je
strana 104 od 140
prolaz predvien potrebno zatititi. Stoga su neophodna dugorona planiranja ostalih

intervencija u prostoru, koje bi mogle uticati na ciljnu ivotinjsku grupu.
Paljivo planirano odravanje koje se sprovodi redovno i struno neophodno je za
dugorono funkcionisanje prolaza.
4.4.2.2
Nadvonjaci u sklopu predvienih saobraajnih nadvonjaka i podvonjaci u

sklopu predvienih saobraajnih podvonjaka
Na lokalnim putevima, umskim i drugim putevima esto se nalazi dosta mostova koji se
rijetko upotrebljavaju za prolaze za ivotinje. Ukoliko se dopune zelenom povrinom
njihova prikladnost za prolaz za ivotinje moe znatno biti poboljana.
Odgovarajue prilagoeni saobraajni nadvonjaci i podvonjaci mogu predstavljati
efikasnu mjeru za prelazak velikog broja sisara u periodu kretanja. U zavisnosti od irine i
projektovanog produenja, te u sluaju malog obima saobraaja (naroito u toku noi)
iste esto koriste razliite vrste sisara (lisice, zeevi, divlje make, razne vrste kuna i
lasica, jazavci i vidre). U sluaju odgovarajueg okruenja du objekta za premoavanje
iste mogu koristiti srne, medvjedi a rjee crveni jelen, risevi i vukovi. Navedene objekte
relativno rijetko koriste veprovi. Istraivai su utvrdili znaajne pojedinane razlike izmeu
jedinki s obzirom na upotrebu ovih objekata. Odreene jedinke iz iste populacije ih
upotrebljavaju svakodnevno, dok druge samo u izuzetnim sluajevima ili ih uopte ne
upotrebljavaju.
Sisari (uglavnom sitni sisari), vodozemci i gmizavci, beskimenjaci, ptice
Slino kao to je navedeno u poglavlju 1.1.6.4.5.2.1, premda takva rjeenja nisu
alternativa za posebne prolaze za ivotinje, ista mogu da poboljaju prolaznost prepreka
koje se javljaju kao rezultat infrastrukture, te ih je u praksi potrebno primjenjivati u
najveoj moguoj mjeri.
Nadvonjaci (prilagoeni saobraajni nadvonjaci)

Minimalna preporuena irina vegetacione zone treba biti ista kao i irina puta. irina
takoe zavisi od duine nadvonjaka. Dubina podnog dijela treba da iznosi oko 0.3 m. U
veini sluajeva dovoljan je vegetacioni pokriva koji se stvara spontano, te nije potrebno
dodatno zasaivanje ili zasijavanje biljaka. Put mora biti lociran na jednoj od vanjskih ivica
prolaza, ime se obezbjeuje maksimalna povrina uz najmanje smetnje koje stvara
ljudski faktor. Na mjestu gdje se most ukrta sa putem preporuujemo postavljanje
ograde za zatitu od svjetlosti, kao i ograde za akustinu izolaciju ili izradu nasipa sa
ivom ogradom. Ulaz na nadvonjak ne smije ometati ili onemoguavati neki drugi
objekat.
Podvonjaci (prilagoeni saobraajni podvonjaci ili podvonjaci predvieni iskljuivo za

ljudsku upotrebu)
Navedeni objekti se mogu upotrebljavati za prolaz ivotinja samo ukoliko su iri od 10 m.
U svakom sluaju, poboljanja se preporuuju na postojeim manjim objektima ili na
novo-projektovanim objektima, i to uglavnom onim sa niim obimom saobraaja i u
sluaju da duina podvonjaka ne iznosi vie od 25 do 30 m.
Preporuuje se da se realizuje jedno nepokriveno podruje na kojem e se postaviti
mjesta za skrivanje ivotinja (grane, panjevi, itd.), koje se moe nalaziti u podruju du
puta.
strana 105 od 140
Ulaz na podvonjak mora konusno biti produen, dok iznad nadvonjaka preporuujemo
postavljanje ograde za zatitu od svjetlosti.
4.4.2.3 Produeni mostovi i vijadukti
Mostovi i vijadukti nisu uglavnom prvenstveno predvieni za prolazak ivotinja, meutim
mogu da slue i u te svrhe. Mnogi putevi za kretanje ivotinja prolaze preko dolina,
naroito ukoliko u dolinama ima vodenih tokova.
Sisari, vodozemci i gmizavci, beskimenjaci, ptice
Prilikom projektovanja vijadukta ili mostova u obzir je potrebno uzeti postojee puteve za
kretanje ivotinja, koji se ne smiju prekidati.
Vijadukti su prikladniji za okolinu ak i ukoliko je druga mogunost izgradnja nasipa (u
sluaju da saobraajna infrastruktura presijeca malu, usku dolinu, depresiju, itd.).
Izgradnjom nasipa trajno se prekidaju putevi za kretanje mnogih ivotinja.
ak i u sluaju da saobraajna infrastruktura presijeca za okolinu visoko vrijedna
movarna prebivalita, izgradnja vijadukta je bolje rjeenje nego izgradnja nasipa.
Svaka intervencija u podruju ispod vijadukta mora biti minimalna, i za vrijeme izgradnje
kao i u toku eksploatacije, a svako oteeno podruje treba vratiti u prvobitno stanje.
Minimalna visina vijadukta (mostova) pri kojoj je omoguen rast vegetacije iznosi 5 m i 10
m u umskim podrujima.
Ukoliko vijadukt presijeca vodeni tok, vegetativno podruje na obali treba da iznosi
najmanje 10 m sa svake strane vodenog toka.
Podruje ispod vijadukta (mosta) ne treba koristiti za skladitenje graevinske opreme i
maina, poljoprivrednih maina ili drugih vozila, niti je ispod vijadukta (mosta) dozvoljeno
postavljanje ograda ili prepreka, koje bi sprijeile prolazak ivotinja. Postavljanjem velikog
kamenja spreava se neprimjerena upotreba ovih podruja.
4.4.2.4 Podvonjaci namijenjeni iskljuivo za prolaz ivotinja
Dimenzije podvonjaka mogu znatno da se razlikuju, uglavnom u zavisnosti od grupe
ivotinja za koju su prvenstveno namijenjeni. U ove svrhe se koriste uglavnom manji
kanali predvieni za prolaz vodozemaca i sitnih sisara. Navedeni kanali mogu biti suvi ili
djelimino ispunjeni vodom. Za ekosistemsko povezivanje prebivalita manje su prikladni
od ekodukta, uglavnom zbog toga to na njima nema prirodnog svjetla i kinice, to
ograniava rast biljaka.
Opta preporuka je da se izgrade posebni podvonjaci namijenjeni za odreenu ciljnu
grupu ivotinja (npr. podvonjaci za vodozemce).
Vodozemci, sisari, gmizavci, vodene ivotinje
Lokacije podvonjaka za krupne ivotinje i ivotinje srednje veliine odreuju se slino
kako je opisano u poglavlju 5.2.1. Takvi podvonjaci su prikladni uglavnom u brdovitim
podrujima ili na lokacijama gdje se kolovoz nalazi na kosini. Podvonjake, koji su pravilno
projektovani i izvedeni u prostoru, koriste uglavnom razliite vrste ivotinja srednje
strana 106 od 140
veliine (npr. jazavci, divlje make, lisice, kune i lasice, vidre) i krupne zvijeri (medvjedi,
risevi i vukovi).
Posebni manji podvonjaci za sitne ivotinje (npr. sitni sisari, vodozemci) su obino
potrebni na mjestima gdje saobraajna infrastruktura odsijeca uobiajene puteve za
kretanje ivotinja, ime se prouzrokuje visoka smrtnost ivotinja u odreenim vremenskim
periodima (npr. ubijanje vodozemaca). Naroito su znaajni u podrujima sa znatnim
nivoima bioraznolikosti i velikom razdvojenou prostora.
Altenativu za ciljne podvonjake mogu da predstavljaju kanali koju su prvenstveno
predvieni za odvodnju puta, meutim, iste je potrebno prilagoditi na odgovarajui nain.
Prelaze preko saobraajne infrastrukture i vodenih tokova predstavljaju mostovi i propusti,
koji treba da obezbijede neometano kretanje organizama u vodenom okruenju.
Podvonjaci za krupne ivotinje i ivotinje srednje veliine
- Dimenzije podvonjaka se odreuju prema visini, irini i duini. Relativni indeks
otvorenosti podvonjaka se esto izraunava, a definie se na sljedei nain:
Relativni indeks otvorenosti podvonjaka = irina x visina / duina
- U naelu, ovaj indeks se koristi samo kao pomo prilikom izraunavanja. Opte je
pravilo da se visina i irina podvonjaka poveavaju sa njegovom duinom. Opte
preporuke za dimenzionisanje veih podvonjaka su: minimalna irina 15 m,
minimalna visina 3 do 4 m, indeks otvorenosti >1.5.
- Povrina u podvonjaku treba biti prirodna (npr. zemlja), vegetacija na ulazu u
podvonjak mora biti prikladna s obzirom na ciljnu grupu ivotinja kojima je
podvonjak namijenjen; vegetacija se koristi za usmjeravanje ivotinja a u isto
vrijeme i za zatitu od buke i zagaenja svjetlou sa puta.
- Dio puta oko podvonjaka mora biti ograen zatitnom ogradom, koja u isto
vrijeme slui za usmjeravanje ivotinja u pravcu podvonjaka.
- U podvonjaku se ne smije zadravati voda, a unutar podvonjaka preporuujemo
postavljanje skrovita (grane, panjevi, kamenje, itd.).
- Podruje ispod podvonjaka ne treba koristiti za skladitenje graevinske opreme i
maina, poljoprivrednih maina ili drugih vozila, niti je ispod podvonjaka
dozvoljeno postavljanje ograda ili prepreka, koje bi sprijeile prolazak ivotinja.
- Podvonjake je potrebno redovno pregledati i odravati.
Podvonjaci za sitne ivotinje
- Za sitne sisare (npr. kune, jeeve i druge predstavnike bubojeda i glodara), takvi
prolazi su uglavnom kanali ili cijevi sa prenikom, tj. irinom prolaza izmeu 0.4 i 2
m. Uopteno, prolaz sa prenikom od 1.5 m ili stranom od 1 do 1.5 m prikladan je
za veliki broj ivotinjskih vrsta. Manji prolazi (prenika 0.3 do 0.5 m) su i dalje
prihvatljivi za jazavce ali su manje prikladni za druge vrste. Takoe,
komplikovanije je odravanje kanala manjih dimenzija.
- Kanali podvonjaka mogu imati razliite oblike (pravougli, etvrtasti, okrugli,
elipsasti, okrugli sa ravnim dnom, sa jednim ili vie kanala) i mogu biti izvedeni od
razliitih materijala (beton, drvo, plastika). Donji dio cijevi mora biti ispunjen
odgovarajuom podlogom (zemlja, pijesak, kamen), tako da se pripremi
odgovarajua povrina za kretanje ivotinja.
- Kanali podvonjaka moraju biti nagnuti pod minimalnim stepenom od 1% za
potrebe odvodnje. Nagnuta povrina mora biti gruba. Dno kanala mora biti iznad
nivoa podzemne vode.
strana 107 od 140
Ulaz u podvonjak mora biti slobodan i bez vjetakog osvjetljenja.

ivotinje treba usmjeravati na podvonjak pomou usmjeravajue ograde.
Pravougli kanali su prikladniji za vodozemce jer predstavljaju bolju konstrukciju za
usmjeravanje ivotinja, a u isto vrijeme imaju veliku povrinu na podruju na
kojem se ivotinje kreu. Ipak, mnoge podvonjake koji su prvenstveno
namijenjeni za druge grupe ivotinja mogu da koriste i vodozemci. S obzirom da
su vodozemci izuzetno osjetljivi na isuivanje, dugaki i suvi tuneli za njih nisu
pogodni. Dimenzije podvonjaka za vodozemce se razlikuju s obzirom na duinu i
oblik podvonjaka. Prenik podvonjaka koji su krai od 20 m obino iznosi izmeu
0.7 do 1 m, a kod duih podvonjaka izmeu 1 i 2 m.
Zatitna ograda koja se postavlja za usmjeravanje vodozemaca moe biti
privremena usljed privremene prirode vodozemaca. Ograda ne smije biti iana,
kako bi se ivotinje mogle uz nju popeti. Visina usmjeravajue ograde za
vodozemce treba da iznosi izmeu 40 do 60 cm, u zavisnosti od zatiene vrste.
Preporuujemo da gornji dio ograde bude savijen, kako bi se dodatno sprijeio
prelazak ivotinja preko ograde. Zavrni dijelovi ograde treba da budu projektovani
u obliku slova U, kako bi se sprijeilo bjeanje ivotinja iz ograenog dijela.
Ograda moe da usmjerava ivotinje u posebne koare (30 do 40 cm u visinu),
koje su zakopane u tlo, to izvode volonteri u redovnim intervalima (nekoliko
asova).
U sluaju da je potok usmjeren ispod puta ili eljeznice, potrebno ga je realizovati
tako da predstavlja integrisan ekosistem a ne samo kanal za vodu. Slino se
primjenjuje za velike vodene tokove. Tok vode treba da ostane isti kao i u
prvobitnom vodenom toku, a dno vodenog toka ne treba mijenjati. Struktura treba
da omogui kretanje vodenih organizama u oba smjera vodenog toka.
Uopteno, objekat predvien za vodene organizme ne smije biti predugaak,
preuzak ili previe strm, i treba da se zavrava tako da na kraju kanala ne dolazi
do pada vode. Ulazak u kanal treba da bude na nivou potoka. Nivo vode u kanalu
mora biti odgovarajue visine (10 do 30 cm, u zavisnosti od visine jedinki).
Sve objekte je potrebno redovno pregledati i odravati.
4.5 MONITORING(2)
Monitoring je od kljunog znaaja prilikom izgradnje saobraajne infrastrukture, jer
predstavlja mehanizam koji omoguava projektantima da provjere efikasnost realizovanih
mjera u cilju smanjenja uticaja infrastrukture na prirodu.
Ciljevi monitoringa su:
- Utvrditi nedostatke u postavljanju, izgradnji ili odravanju mjera;
- Utvrditi efikasnost mjera s obzirom na njihovu namjenu;
- Utvrditi da li mjere dugorono smanjuju uticaje intervencije na vrste i prebivalita.
Rezultati monitoringa mogu pomoi u:
- Spreavanju ponavljanja greaka;
- Dobijanju novih podataka za poboljanje realizacije mjera za ublaavanje uticaja;
- Utvrivanju da li su mjere optimalne, s obzirom na odnos troak/dobit;
- Uteda sredstava u buduim projektima.
Monitoring obuhvata niz mjerenja koja se izvode u odreenim intervalima.
Monitoring mora biti izveden u skladu sa sljedeim uslovima:
- Mjerenja moraju biti standardizovana;
2
( ) Napomena: Sadraj poglavlja 6 Monitoring je djelimino preuzet iz poglavlja 9 monografije akcije COST 341
Razdvajanje prebivalita zbog saobraajne infrastrukture Divlje ivotinje i saobraaj Evropski prirunik za utvrivanje
konflikata i pronalaenje rjeenja.
strana 108 od 140
Opseg mjerenja mora biti dovoljan za potrebe istraivanja ekolokih procesa ili
karakteristika koje su predmet interesovanja;
- Vremenski interval ii razmak izmeu mjerenja moraju biti prikladni za utvrene
promjenljive i moraju biti prikladni za utvrivanje kljunih izmjena.
Uslovi koji su navedeni u posljednjem redu su prilino specifini i zahtijevaju
specijalizovano znanje iz oblasti ekolokih procesa u ekosistemima, stoga je u cilju
strunog izvoenja monitoringa neophodna saradnja strunjaka.
Postoji nekoliko metoda koje se koriste za monitoring razliitih mjera za ublaavanje
uticaja, koji se odnose na saobraajnu infrastrukturu. Najuestalije su one na osnovu kojih
se utvruje broj pregaenih ivotinja i one na osnovu kojih se provjerava primjena i
efikasnost odreenih vrsta prolaza preko puta.
-
4.5.1
Vrste nadgledanja (monitoringa)
Postoje dvije vrste monitoringa: monitoring mjera (rutinski monitoring) i monitoring

efekata mjera na vrste i prebivalita (ekoloki monitoring).
4.5.1.1 Monitoring mjera (rutinski monitoring)
Ova vrsta monitoringa je usmjerena na provjeru efikasnosti mjera sa lokalnim mjerenjima,
kao to je broj ivotinja koje koriste prolaz ili broj ivotinja koje su pregaene na
kilometarskoj dionici saobraajne infrastrukture. Takoe obuhvata uspostavljanje
standarda za izbor lokacije mjere, naina izgradnje, upotrebe graevinskih materijala i
odravanje. Za izvoenje ove vrste monitroringa nisu potrebni visoko specijalizovani
strunjaci, ime se smanjuju trokovi realizacije.
Primjeri rutinskog monitoringa:
- Nespecifina identifikacija upotrebe prolaza za ivotinje;
- Utvrivanje crnih taaka na kojima dolazi do gaenja ivotinja;
- Odreivanje neprikladnih konstrukcija (ograde, zamke, itd.) smanjenje efikasnosti
mjera;
- Utvrivanje efikasnosti mjera za smanjenje buke, itd.
4.5.1.2 Monitoring uticaja mjera na vrste i prebivalita (ekoloki monitoring)
Ova vrsta monitoringa se odnosi na ekoloke uticaje mjera za ublaavanje i
nadoknaivanje. Upotrebljava se za utvrivanje izmjena u genetskoj raznolikosti,
rasporedu vrsta u prostoru, dinamici populacija, karakteristikama prebivalita i pejzaa.
Stanje poslije intervencije se uporeuje sa stanjem prije intervencije u okolini.
Ekoloki monitoring zahtijeva dugoroan i opsean pristup, ukljuujui itav niz
realizovanih mjera i njihove uticaje.
Primjeri ove vrste monitoringa su:
- Uticaj smrtnosti koju prouzrokuje saobraajna infrastruktura na dinamiku populacije
ciljnih vrsta;
- Procjena uticaja barijere itave infrastrukture na ivotinje koje pokuavaju da preu
objekat i na one koje u tome spreava saobraaj;
- Promjene u ponaanju vrsta koje su indikatori;
- Promjene u rasporedu, strukturi i kvalitetu prebivalita koje prouzrokuju zagaivai;
- Uticaj saobraajne infrastrukture na razdvajanje prebivalita.
4.6 REZIME
Pojaana izgradnja mree saobraajne infrastrukture predstavlja jedan od glavnih faktora
koji prouzrokuju razdvajanje prirodnih prebivalita i ekosistema na manja i razdvojena
podruja. Ova pojava se na globalnom nivou smatra jednom od najveih prijetnji za
ouvanje ivotne raznolikosti (bioraznolikosti), sa jednim od glavnih ciljeva Evropskih
smjernica, koji se odnosi na ouvanje ivotne sredine, a koji podrazumijeva ouvanje
strana 109 od 140
bioraznolikosti i odrive upotrebe njenih komponenti. Projektovanje i izgradnja

saobraajne infrastrukture, koja je u najveoj moguoj mjeri prihvatljiva sa stanovita
ivotne sredine i koja je pogodna za okolinu, zahtijeva integrisan pristup smanjenju i/ili
spreavanju gubitaka, degradaciji i/ili razdvajanju odgovarajuih prebivalita, smanjenju
direktne smrtnosti ivotinja koju prouzrokuje njihovo gaenje vozilima, kao i drugih
negativnih uticaja. Mnoge takve mjere takoe poveavaju bezbjednost uesnika u putnom
saobraaju, s obzirom da saobraajne nesree koje nastaju usljed sudara vozila i divljih
ivotinja, uglavnom krupnih sisara, predstavljaju opasnost za sve uesnike u saobraaju,
to je naroito esto u manje urbanizovanim podrujima.
U oblasti koja se bavi pitanjem prelaska ivotinja preko saobraajne infrastrukture i
smanjenjem njenog uticaja na ivotnu sredinu izvedena su opsena istraivanja, to se
odrazilo kroz akciju COST 341 Divlje ivotinje i saobraaj. U Evropi jo uvijek nisu
usvojeni zakoni koji reguliu pitanje prelaska ivotinja preko saobraajne infrastrukture i
koji umanjuju nastale uticaje na prirodu, ali postoji evropska smjernica, koja je
obuhvaena monografijom:
COST 341 Evropski prirunik za utvrivanje konflikata i pronalaenje rjeenja.
Svaka intervencija u prostoru zahtijeva ve u fazi projektovanja strunu procjenu uticaja
na ivotnu sredinu i procjenu prihvatljivosti intervencije s obzirom na prirodu. Osnovu za
donoenje odluke o potrebnim mjerama za ublaavanje, nadoknaivanje za izvedene
intervencije zamjenom prebivalita i mjere za nadoknaivanje ili ak promjenu lokacije
intervencije predstavlja opis stanja okoline prije intervencije. Nakon toga slijedi procjena
oekivanog uticaja, koja je specifina s obzirom na pojedine lokacije i koja mora biti
pripremljena za svaku ivotinjsku vrstu, a naroito za ugroene vrste. Procjenu uticaja je
potrebno izvriti sa i bez mjera za nadoknaivanje i/ili ublaavanje uticaja. U sluaju da
saobraajna infrastruktura jo nije izgraena, procjenu uticaja u toku izgradnje i u toku
eksploatacije treba izvriti odvojeno.
Izbor odgovarajue mjere za ublaavanje zavisi od ciljne ivotinjske grupe, vrste,
prebivalita i ekosistema koji je predmet zatite. Saobraajna infrastruktura moe da utie
na sve grupe ivotinja. Naroito veliki uticaj ima na kopnene kimenjake sa najveim
opsegom aktivnosti, kojima su putevi za kretanje esto odsjeeni putevima i eljeznicama.
Mjere moemo podijeliti u dvije glavne grupe: (1) mjere za spreavanje/smanjenje
ugroenosti i smrtnosti ivotinja, koje prouzrokuje saobraajna infrastruktura i (2) mjere
kojima se omoguava ouvanje veza izmeu prebivalita (smanjenje razdvojenosti
prebivalita).
Obe grupe mjera nisu jasno razdvojene i meusobno se prepliu.
Prva grupa obuhvata razliite ograde (zatitne ograde, elektrine ograde sa regulatorom),
koje spreavaju ulazak ivotinja na kolovoz. Zatitne ograde moraju biti u skladu sa
odreenim tehnikim karakteristikama (odgovarajua visina i stabilnost, prilagoena
gustina mree, prenik ice, itd.), dok se elektrine ograde sa regulatorom koriste
uglavnom u sredinjim i tranzitnim podrujima u kojima se javljaju krupne zvijeri
(medvjedi, risevi), koje bi se mogle popeti na obinu ogradu. Posebne ograde za
akustinu zatitu se takoe uglavnom upotrebljavaju za zatitu ljudi od buke, ali mogu da
slue i kao zatitne ograde ili kao zatita od buke za ivotinje (podruja u kojima ptice
savijaju gnijezda). Zbog velike opasnosti od udara ptica, preporuujemo da se
upotrebljavaju neprovidne ili na odgovarajui nain oznaene (vertikalne linije
odgovarajue gustine) providne ograde za akustinu izolaciju. Ostale mjere koje se
odnose na zatitu ivotinja obuhvataju upotrebu odgovarajuih saobraajnih znakova,
prilagoavanje objekata koji omoguavaju sklanjanje ivotinja koje se nalaze na kolovozu,
odgovarajue osvjetljenje objekata, itd.
Drugu grupu sainjavaju mjere koje omoguavaju ouvanje veza izmeu prebivalita. Ove
mjere obuhvataju razliite nadvonjake i podvonjake za kretanje ivotinja, koje
istovremeno mogu da koriste razliite grupe ivotinja ili koji mogu biti odreeni za jednu
strana 110 od 140
grupu ivotinja (npr. podvonjaci za vodozemce). Namjenski izgraeni objekti koji

omoguavaju povezanost ekosistema su zeleni mostovi ili ekodukti. Mogu biti razliitih
dimenzija, u zavisnosti od lokacije, ciljne ivotinjske grupe, trokova, itd. Takvi namjenski
izgraeni objekti, slini vijaduktima i produenim mostovima, omoguavaju prolaz onim
vrstama ivotinja koje izbjegavaju kontakt sa ljudima a rijetko koriste druge prolaze ili ih
uopte ne koriste (vukovi, veprovi, crveni jelen).
Svi prolazi preko saobraajne infrastrukture moraju biti ispravno postavljeni u prostoru,
moraju biti odgovarajuih dimenzija (naroito je znaajan odnos izmeu irine i duine),
te u sluaju nadvonjaka moraju na odgovarajui nain biti ozelenjeni, te ih je potrebno
redovno odravati.
Monitoring je od kljunog znaaja u izgradnji saobraajne infrastrukture, s obzirom da
predstavlja mehanizam koji omoguava projektantima da provjere efikasnost mjera koje
se primjenjuju u cilju smanjenja uticaja infrastrukture na prirodu. Svrha monitoringa je:
(1) utvrivanje nedostataka u postavljanju, izgradnji ili odravanju mjera; (2) utvrivanje
efikasnosti mjera s obzirom na njihovu namjenu; i (3) utvrivanje da li mjere dugorono
smanjuju uticaj intervencije na vrste i prebivalita. Postoje dvije glavne vrste monitoringa,
a to su (1) monitoring mjera (rutinski monitoring); i (2) monitoring uticaja mjera na vrste
i prebivalita (ekoloki monitoring). Za izvoenje ove vrste monitroringa nisu potrebni
visoko specijalizovani strunjaci, dok su za ekoloki monitoring neophodni dugoroni i
opseni pristupi, ukljuujui cjelokupan opseg realizovanih mjera i utvrivanje njihovih
uticaja.
4.7 LITERATURA
Adami, M., Kobler, A., Jerina, K., 2002. Strokovna izhodia za gradnjo ekoduktov za prehajanje
rjavega medveda (Ursus arctos) in drugih velikih sesalcev preko avtoceste (na odseku VrhnikaRazdrto-ebulovica) Konno poroilo. /Expert Bases for Construction of Ecoducts for Passage of
the Brown Bear (Ursus arctos) and Other Large Mammals Across Motorways (the Vrhnika-Razdrtoebulovica Section) Final Report/ Ljubljana, 60 p.
Gorenc, T., 2005. Eko prehodi ivalim prijazneje ceste; diplomska naloga. Univerza v Ljubljani,
Fakulteta za gradbenitvo in geodezijo, Ljubljana: 103 str. /Eco Passages Roads Friendlier to
Animals, Graduation thesis, University of Ljubljana, Faculty of Civil Engineering and Geodesy,
Ljubljana, 103 p.
Iuell et al. (off.) 2003. COST 341 Wildlife and Traffic: A European handbook for identifying conflicts
and designing solutions, KNNV Publishers, Utrecht: 173 p.
Kos, I., Potonik, H., Skrbinek, T., Maji Skrbinek A., Jozanovi, M., Krofel, M., 2004. Ris v
Sloveniji. Strokovna izhodia za varstvo in upravljanje. Univerza v Ljubljani, BF, Oddelek za
biologijo, Ljubljana: /Lynx in Slovenia. Expert Bases for Protection and Management, University of
Ljubljana, Faculty of Biology, Biology Department, Ljubljana/ 239 p.
Krytufek, B., 1991. Sesalci Slovenije. Prirodoslovni muzej, Ljubljana, 294 str. /Mammals in
Slovenia, Natural Museum, Ljubljana/, 294 p.
Krytufek, B. in Janekovi, F., 1999. Klju za doloanje vretenarjev Slovenije. DZS. Ljubljana.
/The Key for Determining of vertebrates in Slovenia/
Mainbach Amphibien-Schutz Planungsunterlagen.
Skoberne, P., 2004. Pregled mednarodnih organizacij in predpisov s podroja varstva narave 2004.
RS MOPE, Ljubljana, 186 str. /Overview of international Organisations and Regulations Related to
Protection of the Environment, the Ministry of Environment, Spatial Planning and Energy of the RS,
Ljubljana/ 186 p.
Trocm et al. (off.) 2003: COST 341. The European Review.
Zwitter, T., 2001. Tehnini vidiki zunanjega osvetljevanja. Pezelj, J. (ur.), Svetlobno onesnaenje,
Dravni zbor, Odbor za infrastrukturo in okolje, Ljubljana: /Technical Aspects of External Lighting/
/Pollution with light, the National Assembly, Infrastructure and Environment Committee, Ljubljana/
p. 63-76.
strana 111 od 140
SMJERNICA 5: UREENJE PUTNOG POJASA
strana 113 od 140
5. UREENJE PUTNOG POJASA

U ovoi smjernici obraeno projektovanje ureenja putnog pojasa. Nije obraeno
postavljanje situacije puta u prostor, jer pretpostavljamo da je situacija puta ve
odreena.
Prilikom projektovanja putnog pojasa kao cjeline u obzir je potrebno uzeti osnovna naela
projektovanja. Samo u izuzetnim sluajevima pejsana arhitektura moe da obuhvati
elemente umjetnike kreativnosti. Navedeni elementi su dozvoljeni samo ukoliko su
predvieni da budu podsjetnik na istorijski znaaj podruja kroz koje put prolazi ili ukoliko
se radi o izuzetnim objektima kulturnog nasljea, itd.
5.1 NAELA I CILJEVI PROJEKTA UREENJA PUTNOG POJASA
Ureenje putnog pojasa predstavlja oblik kulturnog ureenja za koje se primjenjuju
osnovna naela projektovanja ureenja, zajedno sa dobrim poznavanjem graevinarstva i
neophodnih saobraajno-tehnikih zahtjeva.
Osnovno naelo koje se primjenjuje prilikom projektovanja putnog pojasa jeste da put i
putni pojas predstavljaju kulturno ureenje. Projektom je potrebno obezbijediti da put i
njegovo ureenje ne izgledaju kao strani objekat, te da postoji osjeaj kao da je put
davno uklopljen u navedeno podruje i da predstavlja njegov sastavni dio. Projekat
ureenja putnog pojasa treba biti prilagoen karakteristikama okolnog podruja. U
podrujima sa posebnim vrstama pejsaa, projekat i ureenje treba da "uhvate" duh
prostora, i da budu prilagoeni karakteristikama strukture i vrste pejsaa. Projekat
ureenja podruja du puta treba da slijedi promjene vrste pejsaa. Situaciju koja prelazi
iz ravnice u brdovito podruje treba da prati odgovarajue ureenje putnog pojasa. U isto
vrijeme, vozaima treba da obezbijedi dobru orijentaciju u prostoru, da ih usmjerava i da
im omogui bezbjednu i ugodnu vonju, kao i raznobojan prizor vozaima i putnicima.
Ukratko, projekat ureenja putnog pojasa treba da tei postizanju sljedeih osnovnih
ciljeva:
- Obezbjeenje bezbjednosti saobraaja (vidljivost, stabilnost terena u putnom
okruenju, itd.);
- Obezbjeenje ugodne vonje (optiko usmjeravanje vozaa, prizor, itd.);
- Obezbjeenje funkcionalnosti (odravanje okruenja puta, itd.);
- Minimalno oteenje okruenja (spreavanje irenja uticaja puta na okolinu).
Pejsani arhitekta mora dobro poznavati topologiju pejsaa i ireg podruja, kao i
mogunosti ispunjavanja gore navedenih graevinskih i saobraajno-tehnikih zahtjeva.
Sve gore navedene take treba na odgovarajui nain primjeniti u integrisanom projektu
ureenja putnog pojasa, i to prije svega prilikom projektovanja reljefa, planiranja
ozelenjavanja i projektovanja objekata. Neophodno je prilikom planiranja novogradnje i
rekonstrukcije u putnom pojasu izvriti povezivanje i regulisanje pojedinih ureenja
inenjersko-arhitektonsko ureenje, upravljanje vodama, vanjsko ureenje i arhitektura.
5.2 PROJEKTOVANJE PUTNOG POJASA S OBZIROM NA MJERE UREENJA
5.2.1
Smjernice za projektovanje reljefa
Prilikom ureenja reljefa putnog pojasa potrebno je, pored obezbjeenja stabilnosti
terena takoe u obzir uzeti aspekat vanjskog ureenja. Projektovanje reljefa putnog
pojasa treba u najveoj moguoj mjeri da prati karakteristike postojeeg reljefa. Potrebno
je na odreenom podruju u obzir uzeti karakteristike geolokog sastava i geomehanikih
karakteristika osnovne stijene. U skladu s tim potrebno je projektovati odgovarajui nagib
kosina.
Opte osnove za projektovanje reljefa:
- Projekat u skladu sa prirodnim oblicima reljefa;
strana 115 od 140
- Glatki prelazi sa novih kosina na postojei teren (podnoje i vrh kosine);

- Glatki prelaz izmeu kosina sa razliitim nagibima.
Osnove za projektovanje reljefa s obzirom na morfologiju i upotrebu zemljita:
Za stjenovita (planinska) podruja:
- Preporuuje se ouvanje vrste stijenske mase i lomljenje prirodnih stijena. Nagibi
kosina mogu biti veoma strmi, ukoliko to dozvoljava vrsta i sastav osnovne stijene.
Za brdovita podruja:
- U ovim podrujima potrebno je izbjegavati geometrijsku simetriju i nivelisanje
kosina.
- Linija kosina treba u najveoj moguoj mjeri da slijedi konfiguraciju postojeeg
terena tj. udaljenije linije, kao to su grebeni okolnih brda, itd. na osnovu pogleda
sa puta.
- Gornje rubove kosina je potrebno zaokruiti (runo ili detaljnom mainskom
obradom) sa glatkim prelazom na postojei teren.
Za ravnice:
- Na izuzetno ravnim podrujima najprikladnije je da situacija bude u najveoj
moguoj mjeri iznivelisana sa postojeim terenom tj. da su nasipi i usjeci to je
blae mogue, kao i veoma glatko i postepeno uvedeni u postojei ravni teren.
Za poljoprivredna podruja (polja, livade, panjaci, vonjaci, itd.):
- Projektovanje kosina u poljoprivrednim podrujima treba da slijedi osnovne
karakteristike oblinje poljoprivrede. to znai ukoliko se na navedenom podruju
nalaze obraene terase, usjeci treba da budu projektovani sa bermama, koje ne
smiju u potpunosti biti vertikalne i koje ne smiju biti geometrijski oblikovane.
Za umska podruja:
- Kosine u umskim podrujima moraju biti projektovane uzimajui prije svega u obzir
geomorfoloki sastav terena. Naime, teren mora biti stabilan i ne smije biti podloan
eroziji. Projekat odrivosti kosina mora da obezbijedi veu mogunost uspjenog
ojaanja vegetacijom i i ureenjem odvodnjavanja povrinskih voda.
- Za rubove uma takoe je potrebno obezbijediti projekat odrivosti, te je iste
potrebno ojaati saenjem novih biljaka, s tim da je od velikog znaaja ispravan
izbor biljnih vrsta.
Za podruja prikljuka:
- Kada je rije o podrujima prikljuka, preporuuje se da se nasipi proteu kroz
raspoloivi prostor do puteva i rubova vodenog okruenja ili drugih elemenata
putnog okruenja.
- Manja prazna podruja sredinji prostor koji je javlja izmeu rampi prikljuaka i
puta treba biti prekriven i nivelisan. Kosine nasipa treba izvesti u neprekidnim
zonama ali u geometrijski asimetrinim oblicima.
Za podruja regulacije vodenih tokova:
- Projektom reljefa novih kosina potrebno je predvidjeti karakteristike prirodne
morfologije korita i obala vodenog okruenja. U sluaju da se izvodi rekonstrukcija ili
redovno odravanje prirodnih vodenih tokova, u koritima je dozvoljeno izvoenje
samo ogranienih intervencija, i to primjenom prirodnih materijala karakteristinih
za podruje (zatita obala vegetacijom, kamen, drvo).
Za gradska podruja:
- Neto drugaije smjernice se primjenjuju za ureenje putnog okruenja u gradskim
podrujima. Naime, dozvoljena su odstupanja od projekta, a u obzir je potrebno
uzeti karakteristike gradskih objekata (oblici, materijali, itd.), kao i mali raspoloivi
prostor, itd.
strana 116 od 140
- Stoga, projektovane kosine mogu biti strmije, nasipi mogu biti ojaani nosivim
konstrukcijama, betonske koritnice na terasama, itd. s tim da je panju potrebno
posebno obratiti na ispravan izbor graevinskog materijala (ugradnja kamena), kao i
na nain zasaivanja na i oko objekata u putnom okruenju.
5.2.2
Planiranje i realizacija ureenja upravljanja vodama
Kada je rije o regulaciji vodenih tokova, u obzir je potrebno uzeti karakteristike oblika
oblinjih vodenih tokova (meanderi, itd.). Prelazi izmeu postojeeg, neregulisanog i
regulisanog podruja, treba da bude gladak. Novo ureenje vodenog toka treba da bude
to je mogue vie odrivo, te zasaeno biljkama karakteristinim za odreeno podruje.
5.2.3
Realizacija graevinsko-biotehnikih mjera
Namjena graevinsko-biotehnikih mjera je da se izvri ojaavanje terena do te mjere da

prirodni procesi ne mogu da ugroze stabilnost puta i objekata koji se na njemu nalaze.
Prije svega potrebno je sprijeiti spiranje zemljita i stvaranje ozbiljnih oblika erozije.
Graevinsko-biotehnike mjere se primjenjuju za stvaranje najprikladnijih uslova za biljke.
Navedene mjere mogu biti podijeljene na tehnike i biotehnike, s obzirom na vrstu
upotrebljenog materijala.
Prilikom izvoenja tehnikih radova na stabilizaciji terena, kao to je disperzivno
odvodnjavanje povrinskih voda(3), povrinsko povezivanje zemljita(4), zatita od klizanja
snijega i izgradnja zatitnih konstrukcija za spreavanje pada snijega ili drugih materijala,
projektom je potrebno prije svega u obzir uzeti karakteristike susjednog terena, npr.
Karakteristike strukture okolnog terena (ume, geometrijske plantae, itd.).
Svrhu ozelenjavanja, pored obezbjeenja stabilnosti terena, takoe predstavlja to je
mogue bre vraanje izgleda vegetacije u prvobitno stanje i ispunjavanje funkcionalnih
zahtjeva i zahtjeva pejsaa. Graevinskim intervencijama se u veini sluajeva biljke izlau
novim uslovima za rast. U tom sluaju, navedene vrste biljaka je potrebno obnoviti, na
primjer, zasaivanjem rubova uma, obnavljanjem oteenih ivih ograda, biljaka pored
vode, drvoreda, itd. Aspekat projekta je takoe znaajan prilikom realizacije biotehnikih
radova, tj. prilikom stabilizacije terena vegetacijom. Smjernice za izbor drvea, vrijeme
izvoenja, itd. su detaljno obraene u dole navedenom poglavlju.
5.2.4
Priprema plana ozelenjavanja
Prilikom zasaivanja vegetacije u obzir je potrebno uzeti postojee tipine obrazce

ozelenjavanja. Zasaivanje i koliina novih biljaka moraju biti u skladu sa prirodnim
stanjem. S obzirom na zasaivanje vegetacije, prije svega visokih biljaka, potrebno je
voditi rauna o injenici da su vozai voeni optiki i da je preglednost ugroena.
Vegetacija u razdjelom pojasu mora biti zasaena i odabrana tako da vozai budu
zatieni od zasljepljivanja koje bi prouzrokovala vozila koja se kreu u suprotnom smjeru.
Izbor drvea i grmlja treba da se zasniva na injenici da vrste moraju u najveoj moguoj
mjeri biti prilagoene uslovima rasta(5). Ukoliko je mogue, izbor je, u najveoj moguoj
mjeri, potrebno izvriti iz divlje vegetacije, uzimajui u obzir druge znaajne kriterijume,
npr. prilagoavanje posebnim uslovima (so, izduvni gasovi, vjetrovi), mikroklimi, uslovima
terena, itd. U takvim sluajevima izbor divlje vegetacije je znaajno ogranien. U tom
sluaju se primjenjuje stepen razastiranja na fitogeografsko podruje, na osnovu kojeg je
oigledna mikroklimatska prikladnost.
Preporuuje se upotrebu razliitih vrsta vegetacije. Raznolikost vrsta je naroito znaajna
prilikom ozelenjavanja posebnih podruja, kao to je obnavljanje rubova uma. Takav
(3)
U tu svrhu se primjenjuju razliite mjere, kao to su infiltracija terasa, retencioni jarkovi, ozelenjavanje mladicama,
ozelenjavanje bunjem, ozelenjavanje u kordonima, bunje, itd.
(4)
Povrinsko vezivanje zemljita se izvodi pomou mrea (ica, plastinih vlakana) i tepiha sa isprepleteno posijanim
sjemenjem
(5)
Potrebno je naglasiti da su odmah po zavretku izgradnje uslovi za rast nepovoljni za zasaivanje
vrhunskih vrsta.
Stoga, prvi izbor treba da budu pionirske vrste uz postepeni prelaz na vrhunske vrste.
strana 117 od 140
sastav se bolje prilagoava datim klimatskim parametrima i parametrima terena, stabilniji

je, ivotinjske vrste se bre nastanjuju, a napredovanje i razvoj biljaka je bri, itd.
Uglavnom nije potrebno zasaditi vie od 10% vrsta stabala.
U gradskim podrujima je dozvoljeno zasaivanje stabala i bunja koji su karakteristini za
odreeno podruje, s tim da izbor treba izvriti direktno iz okolnog podruja. Potrebno je
izabrati vrste otporne na zagaeni vazduh i tlo, s tim da vanu ulogu ima i estetski izgled
vrsta (raznobojnost cvijea, lia, stabala). Ozelenjavanjem je potrebno pokriti velika
betonska podruja, lo izgled susjednih stambenih naselja, kancelarija i drugih zgrada, itd.
Primjena agregata sijena sa oblinjih, slabije odravanih livada se preporuuje za
ozelenjavanje travnatih povrina. U ovu svrhu je navedene livade potrebno pokositi
veoma kasno. Kupovinu sjemena iz inostranstva se ne preporuuje, ukoliko njegovo
porijeklo nije poznato i provjereno.
Osnove za ozelenjavanje s obzirom na pojedine vrste pejsaa:
umska podruja:
- U umskim podrujima, gdje se put ukrta sa ekosistemima ume, potrebno je
izvriti ozelenjavanje novog umskog ruba (ojaavanje), s tim da je potrebno
odabrati tipine vrste a u obzir uzeti karakteristike rubova ume. Linije umskih
rubova treba da budu blage. Ne treba da budu nivelisane to se postie organskim
zasaivanjem mladih stabala.
Poljoprivredna podruja:
- Zasaivanje stabala i grmlja dozvoljeno je samo u izuzetnim sluajevima, ukoliko je
njihova namjena da neto naglase ili sakriju.
- Ukoliko su za navedeno podruje karakteristine male grupe bunja i drvea, za
putni pojas je mogue projektovati slian obrazac, uglavnom na ukrtanjima sa
vodenim tokovima i du ograda za izolaciju buke.
- Na poljoprivrednom zemljitu koje je u odreenom nivou vjetako usljed kultivacije
zemljita, tj. poveanje povrine za kultivaciju i ureenje putnog pojasa moe biti
prilika za ureenje poljoprivrednog podruja.
Kulturni pejsa terase:
- U podrujima gdje preovladava kulturni pejsa sa karakteristinim obraenim
terasama, obrazac ozelenjavanja treba u najveoj moguoj mjeri da slijedi situaciju i
linije kosina i bermi.
Stjenovito podruje, kras:
- Obino je mogunost za uspjeno ozelenjavanje minimalna. Ukoliko to stanje terena
dozvoljava, preporuuje se da se izmeu stijena u putnom pojasu predvide depovi
sa zemljitem u koje e se zasaivati jake biljke karakteristine za odreeno
podruje ili je kosine potrebno ostaviti da se spontano ozelene.
Gradska podruja:
- Ozelenjavanje gradskih podruja treba da bude u skladu sa ambijentom. Mogue je
upotrebljavati betonske ardinijere, itd. Izbor se vri izmeu otpornih vrsta koje ne
zahtijevaju odravanje.
Ostale smjernice koje se odnose na ozelenjavanje putnog pojasa:
- Izbor je potrebno izvriti izmeu biljaka koje se lako prilagoavaju novom terenu.
- Ozelenjavanje velikih infrastrukturnih objekata uglavnom predstavlja veliki projekat,
s tim da je vegetacioni materijal (mladice) potrebno naruiti unaprijed (u veini
sluajeva se uzgajaju po narudbi).
- Razmak na kojem se biljke zasauju treba da zavisi od postavljenih ciljeva i uslova
na terenu. Biljke se zasauju u jednom redu, te se tako omoguava njihovo lake
odravanje, dok se u cilju poveanja gustine, biljke zasauju u obliku trougla.
strana 118 od 140
Preporuujemo da razmak izmeu mladica grmlja iznosi 1 do 1.5 m a izmeu

mladica stabala 3 m. Razmak treba da bude vei sa unutranje strane krivina.
- Na panjacima je potrebno zasaditi mjeavinu sjemenja razliitih vrsta trave.
Preporuujemo da mjeavina sadri sjemenje iz grupe mahunarki i biljaka
(navedene biljke obogauju vegetaciju tako poveavaju rast i napredovanje). Njemci
preporuuju da se sjemenje prikupi sa oblinjih podruja (biljke i trava) a zatim da
se upotrijebi za zasaivanje ogoljenih podruja (ili je navedeno sjemenje potrebno
dodati kupljenom).
- Izbor vrsta trave treba paljivo izvriti. Primjena sjemena koje brzo raste i visokih
vrsta omoguava bre ozelenjavanje, ali moe kasnije da izazove probleme prilikom
odravanja, uglavnom zbog velikih koliina pokoenog materijala.
- Primjenu biljkaka sa visokom ekolokom amplitudom preporuujemo za ekstremne
lokacije. Naroito su vane biljke koje su otporne na jake vjetrove, i koje ne
zahtijevaju mnogo azota i vezivnog tla, te su stoga bolje od trave. Pogodne su vrste
sa jakim i dubokim korijenom.
- Visoka trava nije pogodna za mlado drvee. S obzirom da trava brzo raste, oduzima
drveu potrebu hranu, vodu i svjetlost. Stoga su prikladnije one vrste trave koje su
niskog rasta kao i odreene vrste mahunarki.
- Za travu nije potrebno poboljanje zemljita. Prije je potrebno prilagoditi izbor vrsta
uslovima zemljita.
- Ukoliko se radi o zemljitu loeg kvaliteta (iskopi, nasipi sa velikim nagibom)
preporuujemo puste livade (prednost je u tome da je godinje potrebno samo
jedno koenje).
Saobraajno-tehniki uslovi za pripremu plana ozelenjavanja:
Usljed saobraajno-tehnikih zahtjeva (preglednost, odravanje, itd.) prilikom
ozelenjavanja putnog pojasa u obzir je potrebno uzeti udaljenost vegetacije od puta kao i
od postojeih i predvienih infrastrukturnih vodova i instalacija (podzemne i nadzemne).
Predvienim ozelenjavanjem je potrebno obezbijediti optu saobraajnu bezbjednost, od
vidljivosti vertikalnih saobraajnih znakova, preglednosti na prikljucima, do horizontalne
preglednosti sa unutranje strane krivina. Istovremeno, ozelenjavanje ne smije da ometa
odravanje puta i putnog pojasa. Za pojedine infrastrukturne objekte propisana je
posebna udaljenost. Ukoliko navedena udaljenost nije odreena zakonom na dravnom
nivou, od odreenih organa je potrebno dobiti uputstva koja je potrebno potovati.
Crte 6.49: Obezbjeenje preglednosti je

znaajno ak iako se put izvodi na
ravnom terenu.
Crtei 6.50 i 6.51: Ukoliko situacija
prolazi kroz umsko podruje, potrebno
je ukloniti visoka i nestabilna stabla.
strana 119 od 140
Crte 6.52: Ozelenjavanje putnog pojasa

u usjeku
Crte 6.53: Ozelenjavanje putnog pojasa

na nasipu.
Opte je pravilo da se ozelenjavanje podruja koje se nalazi pored puta izvodi u irini koja
je uslovljena kosaicama (maksimalna duina ruke). Minimalna preporuena irina
ozelenjenog podruja pored puta iznosi 4 m od ruba puta u usjecima, 3 m od ruba puta
na nasipima i 1 m od ograde na nasipima sa betonskom odbojnom ogradom (Crte 6.49,
Crte 6.50, Crte 6.51).
Crte 6.54: Popreni profil puta u usjeku

bez
jarka
za
odvodnjavanje
sa
prikazanom irinom za koenje.
Crte 6.56: Popreni profil puta na

nasipu sa betonskom odbojnom ogradom
i prikazanom irinom za koenje.
Crte 6.55: Popreni profil puta na

nasipu sa prikazanom irinom za koenje.
Crte 6.57: Popreni profil puta sa

predstavljenom visinom drvea koja
odreuje njihovu udaljenost od puta.
U sljedeem pojasu je potrebno zasaditi bunje, a zatim visoko drvee, ukoliko je tako
predvieno planom ozelenjavanja. Veoma je znaajno da odgovarajua udaljenost drvea
od ruba puta ne iznosi manje od 5 m.
- Putni pojas du autoputa treba biti ograen zatitnom ogradom od ice du koje je
potrebno izvesti travnatu povrinu od najmanje 1m.
- Na spojevima sa objektima kao to su nadvonjaci, podvonjaci, vijadukti, mostovi,
tunelski portali, itd. potrebno je predvidjeti povrine bez drvea i bunja od
najmanje 2 m.
strana 120 od 140
- U cilju obezbjeenja vidljivosti vertikalnih saobraajnih znakova i preglednosti na

prikljuku potrebno je predvidjeti samo travnate povrine i povrine sa niskim
rastinjem.
- U cilju obezbjeenja odgovarajue horizontalne preglednosti na unutranjim
stranama krivina potrebno je predvijeti samo zatravnjivanje. irina polja
preglednosti koje je potrebno obezbijediti zavisi od radijusa krivine, nagiba nivelete
puta i ogranienja brzine.
5.2.5
Priprema graevinskog i arhitektonskog projekta
Objekti na putu spadaju u najvanije elemente u sastavu puta, a posebno sa stanovita

vizuelne percepcije. Projekat veih znaajnih objekata i objekata na podrujima od
posebnog znaaja treba da obuhvati strunjake iz oblasti arhitektonskog projektovanja.
Preporuujemo da se za izradu rjeenja za navedene objekte raspisuju javni tenderi.
U cilju pripreme kvalitetnog projekta i integrisanog izgleda putnog pojasa, planiranje i
projektovanje objekata, reljefa i pejsaa treba izvriti istovremeno i koordinovano.
Neophodna je upotreba materijala koji su karakteristini za odreeno podruje, a u obzir
je potrebno uzeti elemente lokalne arhitekture.
5.3 PROJEKTOVANJE PUTNOG POJASA S OBZIROM NA POJEDINANA
UREENJA
Ureenje putnog pojasa moe biti podijeljeno s obzirom na pojedine tematske module.
Razlikujemo ureenja usljed karakteristika situacije trase (usjeci, nasipi), ureenja pored,
na i ispod objekata na putu (projekti pored tunelskih portala, ispod vijadukta, male
mostovske konstrukcije, nosee konstrukcije i potporne konstrukcije), ureenja pored
uslunih objekata (odmaralita, benzinske stanice, itd.). Kao poseban modul navodimo
objekte za zatitu okoline (ograde za izolaciju od buke) i javnu gradsku opremu
(osvjetljenje puta, informativne table, itd.). Dalje su u tekstu navedene smjernice za
osnove projektovanja nekih od navedenih modula.
5.3.1
Projektovanje objekata
U naelu, objekti na putu su predvieni za prevazilaenje prostornih prepreka, uglavnom

onih koje se odnose na reljef. Njihova karakteristika je jako vizuelno prisustvo u prostoru.
Odgovarajuim projektom i ozelenjavanjem mogue je postii bolje uklapanje objekata
koji se nalaze na koridoru puta u okolni prostor. Na taj nain se smanjuje njihova vizuelna
izloenost. Nove biljke treba da budu povezane sa postojeim elementima vegetacije u
prostoru. Upotreba vrsta karakteristinih za odreeno podruje je obavezna na otvorenim
podrujima koja ne spadaju u gradska. Dalje su u tekstu navedene preporuke za
projektovanje s obzirom na vrstu objekta na putu.
Nosee konstrukcije:
Projekat ovih konstrukcija treba da bude u skladu sa arhitektonskim konstrukcijama u
putnom pojasu i elementima lokalne arhitekture (materijal, boja, tekstura, itd.). Na
izloenim vidnim mjestima, za betonske zidove je obavezna primjena "vidljivog" betona,
odgovarajua povrinska obrada (podjela, tekstura) ili primjena sastava kamena.
Kameni sastav treba biti od prirodno lomljenog kamena, karakteristinog za lokaciju, sa
irokim i grubim pukotinama ili sa ispunom pukotina zemljom.
Vijadukti, mostovi:
Ukoliko vijadukti ili mostovi prelaze preko irokih i otvorenih dolina, njihova konstrukcija
treba da bude tanka (transparenta) s tim da razmak izmeu nosaa treba da bude to je
mogue vei. Suprotno tome, u brdovitom podruju, a posebno u planinskom podruju
konstrukcija treba da bude masivna i kompaktna. Nadvonjaci koji prelaze preko dolina
treba da budu glatkog oblika (razdjelne, lake konstrukcije) sa postepenim prelazom na
postojei teren.
Prikljuci sa nadvonjacima:
strana 121 od 140
Ozelenjavanje visokim biljkama, kao i gusto ozelenjavanje se preporuuje gdje se

naglaavanje postie u vizuelnom prisustvu i gdje se istivremeno ublaava povezivanje
objekata sa pejsaom. U udaljenom dolinama, biljke je potrebno koristiti u manjem
obimu, samo za naglaavanje.
Manje mostovske konstrukcije:
Prilikom projektovanja i planiranja manjih mostovskih konstrukcija, kao to su podvonjaci
i nadvonjaci za ljude i ivotinje, preporuujemo primjenu lokalnih materijala. Takoe, u
obzir je potrebno uzeti lokalne arhitektonske karakteristike.
Portali:
Projektovanje ulaznog podruja u tunelima, natkrivenim usjecima i galerijama uglavnom
na spojevima izmeu usjeka i portala je izuzetno vano. Vizuelni projekat portala
(odreivanje materijala, nain presvlaenja, itd.) treba izvesti istovremeno sa
projektovanjem reljefa okolnog terena.
5.3.2
Projektovanje i ozelenjavanje ograda za akustinu izolaciju
Jedan od elemenata putnog okruenja koji je najvie istaknut su bez sumnje ograde za
akustinu izolaciju, i kada se posmatra sa puta kao i prilikom pogleda na put. Ove ograde
su psiholoki neprijatne za vozae, naroito ukoliko se postavljaju sa obe strane puta i
veoma blizu kolovoza, jer stvaraju osjeaj uhvaenosti u zamku. Pogled na njih moe
takoe biti uznemiravajui sa stambenih i rekreacionih povrina, jer predstavljaju barijere
koje vizuelno ograniavaju i presjecaju prostor, te spreavaju vizuelni kontakt sa irim
okruenjem.
Visina i vrsta ograda za akustinu izolaciju se odreuju funkcionalno i na osnovu
prorauna negativnih uticaja buke u odreenom planskom periodu. Izbor i projektovanje
ograda za akustinu izolaciju se izvodi na osnovu studija. Kao to se primjenjuje za
projektovanje putnog pojasa, projekat ograda za akustinu izolaciju treba da bude u
skladu sa vrstom pejsaa i karakteristikama lokalne arhitekture. Ograde za akustinu
izolaciju se na primjer u planinskim i brdovitim podrujima razlikuju od ograda u
ravnicama. Takoe se razlikuju s obzirom na injenicu da li se postavljaju u gradskim ili
blizu seoskih podruja.
Preporuuje se da se idejni projekat ograda za akustinu izolaciju unaprijed pripremi za
itavu dionicu puta, te da se odrede osnovne smjernice i osnove za jedinstven projekat.
Potrebno je odrediti vrstu (ograde, nasipi), dozvoljenu primjenu materijala, teksturu, boje,
itd.
Dalje se u tekstu navode osnove za izbor i projektovanje ograda za akustinu izolaciju s
obzirom na pojedine vrste pejsaa.
- Upotrebu nasipa od zemlje za akustinu izolaciju preporuuje se naroito u
planinskim i brdovitim podrujima, posebno ukoliko je visina od 2.5 m dovoljna za
zatitu od buke, te ukoliko u putnom pojasu ima dovoljno prostora. Nasipe je
potrebno izvesti sa najblaim moguim padom, s tim da sa vanjske strane treba da
ima blai pad, te ih je potrebno izvesti u postojeem terenu. Kombinacija nasipa sa
ogradom drvenom, providnom, betonskom, itd. takoe predstavlja mogunost.
Upotrebu drvenih ograda i drvenih ograda na kamenoj osnovi preporuujemo
naroito u poljoprivrednim podrujima, pored uma, itd. Ukoliko se radi o situaciji
kroz gradska podruja, uglavnom se upotrebljavaju betonske ograde ili ograde od
materijala koji se upotrebljava u okolnom podruju. Za industrijska podruja je
pogodna upotreba elinih ograda.
- Ograde za akustinu izolaciju moraju vizuelno biti uklopljene u postojei projekat,
kao da su njegov sastavni dio. Prelazi moraju biti postepeni, projekat ograda i
projekat okruenja ne treba da budu vizuelno razdvojeni.
strana 122 od 140
- Tekstura povrine treba da bude rapava ili bez sjaja tako da se sprijei refleksija
svjetlosti (zasljepljivanje). Gruba tekstura se takoe preporuuje za mogunost
zasaivanja biljaka penjaica.
- Opseg boja(6) treba u naelu da se zasniva na bojama koje se javljaju u prirodi i to u
odreenom podruju. To su uglavnom boje kamena i tla, koje se djelimino odnose
na boju betona koji se upotrebljava za izgradnju objekata. Kada je rije o drvetu,
uglavnom se uzimaju nijanse boje prirodnog drveta, koje preovladavaju u
okruenju.
- Ukoliko se radi o projektovanju nadograivanja postojeih ograda za akustinu
izolaciju ili o projektovanju njihove rekonstrukcije, osnovu treba da predstavlja
postojei kvalitetni vizuelni projekat. Takva rjeenja treba da omogue odravanje i
obezbijede odgovarajue trajanje.
- Ukoliko se radi o ozelenjavanju vanjskih stranica ograda za akustinu izolaciju,
potrebno je zasaditi grupe drvea i to uzimajui u obzir karakteristike podruja,
uglavnom na mjestima gdje se javljaju znaajne razlike u visinama ograda. Biljke
penjaice i nisko rastinje treba zasaditi sa unutranje strane puta, meutim,
navedenim ozelenjavanjem potrebno je omoguiti redovan pregled i odravanje
ograda.
5.3.3
Projektovanje javne gradske opreme
Javna gradska oprema obuhvata opremu putnog pojasa koja slui kao zatita
(nadstrenice na autobuskim stanicama), odmaralita i podruja za rekreaciju (klupe,
igralita za djecu, itd.), komunalnu i ostalu infrastrukturnu opremu (ulice i ostale lampe
du puteva, kante za otpatke, poklopci infrastrukturnih ahtova, telefonske govornice,
itd.), ili informacionu opremu (razliite informacione table i turistike informacione table,
komercijalni plakati, oglasne table i stubovi za oglaavanje, table sa cijenama goriva, itd.)
Javna gradska oprema du puteva i usluni objekti treba da imaju ujednaen izgled, te
treba da imaju tipski izgled za odreenu regiju ili grad. Takoe, potrebno je obezbijediti
njihovu funkcionalnost i jednostavnost za upotrebu. Navedena oprema treba da bude
izraena od najtrajnijeg raspoloivog materijala, te treba da bude jednostavna za
postavljanje i odravanje.
5.3.4
Projektovanje uslunih objekata du autoputeva i drugih puteva

viih kategorija
Usluni objekti esto predstavljaju osnovni dio na putevima vie kategorije i predvieni su
za snabdijevanje vozila i pruanje ugostiteljskih usluga uesnicima u saobraaju. Slue
kao dopuna opremi autoputeva i sa svom pripadajuom opremom (turistiki objekti,
objekti za servisiranje, usluni objekti i naroito saobraajni sistem za turistiko
informisanje) podiu nivo kvaliteta usluge.
Podruje autoputeva i drugih puteva viih kategorija daje putnicima utisak o zemlji kroz
koju putuju. Pored osnovnog cilja, tj. obezbjeenje kvalitetnog pruanja usluga vozaima i
putnicima (snabdijevanje gorivom, rezervnim dijelovima, popravke, pranje automobila,
pruanje ugostiteljskih usluga i maloprodajne usluge), projekat uslunih objekata takoe
slijedi cilj pruanja turistikih informacija na najefikasniji nain, promoviui na taj nain
zemlju ili region. Preporuujemo da se prilikom planiranja velikih centara za snabdijevanje
ukljui i mogunost noenja.
Odgovarajua vrsta uslunih objekata se odreuje na osnovu predvienog broja vozila po
danu u odreenom planskom periodu, s obzirom na kategoriju puta i potrebe putnika.
Uglavnom se usluni objekti koji se nalaze sa obe strane puta predviaju du autoputeva,
koji se s obzirom na nivo usluga dijele na etiri osnovna tipa:
(6)
Posebno se preporuuje sljedee boje ili kombinacije boja: be siva (RAL 1019), maslinasto siva (RAL 7002), siva boja
mahovine (RAL 7003), sivo-be (RAL 7006), siva boja betona (RAL 7023), siva boja kamena (RAL 7030), siva boja
kremena (RAL 7032), siva boja cementa (RAL 7033), uto-siva (RAL 7034).
strana 123 od 140
- Tip 1 / Odmaralite
- Tip 2 / Benzinska stanica
- Tip 3 / Stanica za snabdijevanje
- Tip 4 / Centar za snabdijevanje
Ukoliko prostorni uslovi i uslovi koji se odnose na okolinu na odreenoj lokaciji spreavaju
ili ograniavaju realizaciju odreenog programa, mogue je kombinovati pojedine vrste
odmaralita.
U podrujima u kojima su esti nepovoljni vremenski uslovi (jaki vjetrovi, snjeni nanosi,
itd.), koji prouzrokuju iskljuivanje tekih teretnih vozila iz saobraaja, potrebno je
predvidjeti veliki broj parkiralita, to je obino sluaj sa odreenom vrstom uslunih
objekata.
Tabela 6.30: Prikaz sadraja programa prema tipu uslunog objekta
Vrsta/
Parkiralite
Toaleti
Turistike
informacije
sadraj
Snack bar
Benzinska
Prodavnica
stanica
Restoran
Smjetaj
Rekreacija
X
X
X
X
Opte smjernice za projektovanje:

- Indikativnu dozvoljenu povrinu prizemlja treba odrediti s obzirom na pojedine
vrste. Uzduna osovina objekata treba da bude naglaena/paralelna sa osovinom
puta). Maksimalnu visinu je potrebno odrediti za pojedine zgrade u sklopu uslunih
objekata tip 3 i 4.
- Projekat uslunih objekata treba da obuhvati karakteristike tipologije arhitektonskih
regija i pejsaa. Navedene karakteristike je potrebno razlikovati od karakteristika
lokalnih zgrada, oblika krovova i nadstrenica, materijala, vegetacije, klimatskih
karakteristika, itd.
- Saobraaj i saobraajne povrine (za mirujui saobraaj) treba izvesti tako da je
teretni saobraaj razdvojen od ostatka saobraaja odmah po ukljuenju.
- Poseban akcenat u projektovanju pojedinih objekata treba staviti na ugostiteljske
objekte (restorani), prodavnice, sanitarni objekti i benzinske stanice (posljednje su
uglavnom tipske). Pored navedenog, potrebno je preduzeti napore za obezbjeenje
najracionalnije upotrebe prostora uzimajui u obzir zatitu ivotne sredine,
raznolikost i prostornu prepoznatljivost, kvalitetno integrisanje svih objekata u
uslune objekte, uzduni projekat i postavljanje objekata paralelno sa osovinom
puta, visinu (zgrade ne treba da imaju vie od jednog sprata, izuzev najvii tip 4,
gdje je predvien motel), poseban ulaz za goste i zaposlene, itd.
Planiranje zelenih povrina, uglavnom visokog drvea i bunja, treba da omoguava
bezbjednost saobraaja, preglednost, orjentaciju u prostoru i usmjeravanje, kao i povoljne
mikroklimatske uslove (sjenka).
Saobraajnu bezbjednost je potrebno osigurati projektovanjem zelenih povrina, koje
takoe bez redovnog odravanja treba da pruaju preglednost. Stoga, uglavnom se
upotrebljavaju travnjaci, i to na mjestima gdje se susreu razliiti saobraajni tokovi
(ulazi, izlazi). Kada se radi o vrstama, potrebno je izabrati one vrste koje su otporne na
izduvne gasove i so.
Vozne povrine, parkiralita i podruja za bicikliste i pjeake treba da budu razdvojena
gusto zasaenim bunjem, koje moe biti kombinovano sa drveem i travom. Potrebno je
strana 124 od 140
voditi rauna o obezbjeenju vizuelnog kontakta (virtuelno razdvajanje, djelimino

razdvajanje, preglednost ireg podruja).
Crte 6.58: Razliiti naini razdvajanja (potpuno, djelimino, virtuelno).

Povoljni uslovi mikrolokacije su uglavnom obezbjeeni u odmaralitima i rekreacionim
podrujima i pored parkiralita (hladovina). Kada se radi o odmaralitima i povrinama za
rekreaciju i otvorenim terasama uslunih objekata, prilikom izbora vrsta biljaka potrebno
je izbjegavati one koje imaju otrovno lie, cvijee i plodove i veliko trnje. U cilju
obezbjeenja hladovine na parkiralitima, potrebno je izabrati vrste drvea koje imaju
lisnatu kronju, bez velikih plodova.
Prilikom projektovanja zelenih povrina u sklopu oblinjih uslunih objekata potrebno je u
obzir uzeti kriterijum viestruke funkcionalnosti. Zelene povrine imaju funkciju
povezivanja/ razdvajanja (prvenstveno, podruje izmeu autoputa i platoa oblinjeg
uslunog objekta treba da bude razdvojeno), sanitarnu funkciju (ograde za akustinu
izolaciju, zatita od vjetra, itd.), rekreacionu funkciju (relaksacija i rekreacija na
otvorenom), kao i funkciju ouvanja (misli se na ouvanje podruja za dalje unapreenje
programa). Ukoliko su zelene povrine predviene i projektovane u blizini uslunih
objekata, potrebno je obezbijediti odgovarajuu funkcionalnost povrine, s obzirom na
vrstu pejsaa i lokalne pojedinosti koje se odnose na postojee i stvorene uslove za rast
biljaka.
- Prilikom projektovanja zelenih povrina, u obzir je prvenstveno potrebno uzeti
njihovu osnovnu funkciju. Razdjelne povrine izmeu puta i uslunog platoa
(sanitarna i komunikaciona funkcija) treba da budu ravne i u obliku blaeg nasipa.
Predloeni nain zasaivanja predstavlja zasaivanje samonikle ivice sa srednjim
prekidima (prazna ostrva).
- Pored trake za ubrzavanje preporuujemo da se zasadi trava ili niska vegetacija;
niska u smislu obezbjeenja vidljivosti. Ukoliko je neophodna zatita od buke, u
sredinjem podruju je potrebno obezbijediti nasip za smanjenje buke na kojem
treba zasaditi grmlje, dok je na strani koja je okrenuta prema parkiralitu potrebno
zasaditi stabla drvea.
Crte 6.59: Predloeni nain ozelenjavanja.

strana 125 od 140
- Na zelenim povrinama koje se nalaze izmeu redova na parkiralitu potrebno je

zasaditi uglavnom visoko drvee sa irokim kronjama koje obezbjeuju hladovinu
na parkiralitu. U svrhu razdvajanja mogue je zasaditi bunje, dok je iz estetskih
razloga mogue zasaditi nisku vegetaciju. Ukoliko je neophodno, drvee je mogue
zamijeniti pergolama.
- Ukoliko je zelena povrina projektovana ispred restorana, motela, pumpi, mogue je
zasaditi vee koliine dekorativnog bunja i cvijea.
- Podruje za odmor na otvorenom mora biti ureeno tako da je omogueno
odmaranje u hladovini i igra na travnjaku, kao i da je previena kruna staza za
kratku etnju.
- U podruju kontakta sa okruenjem (iza ograde ili paltoa) zelenilo treba neosjetno
da povee postojee okolno podruje sa novo-projektovanim uslunim objektom.
FUNKCIJE
USLOVI
VRSTE
projektovanje
odreivanje
povrine
povezivanje i
razdvajanje
obezbjeenje
funkcionalnosti
zelene povrine izmeu

saobraajnih traka
sanitarna funkcija
uzeti u obzir tipologiju

pejsaa
zelene povrine izmeu

parkiralita
rekreacija, odmor
uzeti u obzir lokalne
zelene povrine ispred

objekata
uzeti u obzir
postojee i stvorene
uslove za rast biljaka
zelene povrine u
podruju kontakta
specifinosti
ouvanje
sredinje trake izmeu

autoputa i uslunog
platoa
SMJERNICE
zelene
Crte 6.60:
Koncept koji nam pomae da odredimo smjernice za projektovanje zelenih
povrina pored prateih objekata.
5.4 FORMULISANJE I OPTI SADRAJ PLANA PEJSANE ARHITEKTURE
5.4.1
Faze pripreme planova pejsane arhitekture
Prva faza: analiza podruja i njegovih karakteristika

Prije poetka projektovanja rjeenja potrebno je analizirati sljedee:
- postojee prostorne karakteristike,
- vaee zakonodavstvo za zatitu prirode, kulture, itd.,
- plansku dokumentaciju koja je vaea za odreeno podruje i
- prethodno dobijene projektne uslove i preporuke.
Druga faza: projekat transformacije reljefa
- Usvojena graevinsko-tehnika rjeenja koja prikazuju kosine usjeka i nasipa
moraju biti detaljno prouena, a prijedlog transformacije reljefa mora biti
pripremljen u cilju postizanja boljeg uklapanja u prirodni teren i postojei pejsa.
Priprema osnovnog projekta se izvodi uzimajui u obzir naela i osnove
strana 126 od 140
projektovanja, sa ciljem obezbjeenja povoljnog psiho-fizikog uticaja na vozaa,

kao i sa ciljem obezbjeenja najboljeg mogueg uklapanja u postojee podruje,
kao i dobrog izgleda novo-izgraenog ili popravljenog puta.
Trea faza: projekat ozelenjavanja
- Na osnovnu pripremljenog reljefa podruja pojasa puta i uzimajui u obzir projektna
rjeenja za objekte na trasi pored trase, predvia se koncept ozelenjavanja, koji
treba da bude u skladu sa karakteristikama prirodne gustine stabala i kombinovan
sa projektantskim rjeenjima za objekte pored i na putu.
etvrta faza: formulisanje plana
- Nakon to su rjeenja usklaena, priprema se detaljan plan u sklopu projekta za
dobijanje graevinske dozvole i plana realizacije, kojim je detaljno odreena
lokacija, vrsta i koliina zelenila i drugog materijala.
- Vano je formulisati sljedee: plan zatitnih mjera, tj. mjere koje je potrebno
realizovati prije poetka izgradnje puta(7), plan mjera u toku izgradnje puta(8) i plan
mjera po zavretku graevinskih radova na putu i njegovim objektima(9).
5.4.2
Sadraj plana pejsane arhitekture
Obavezan dio sadraja projekta i realizacije projekta puta predstavlja plan pejsane
arhitekture (plan pejsaa koji sadri rjeenje za projektovanje reljefa i plan
ozelenjavanja), ija je svrha obezbjeenje i pregled svih potrebnih mjera koje se odnose
na projekat pejsaa. Navedeni plan sadri grafiki i tekstualni dio.
Plan se zasniva na ranije odreenim osnovama i projektu ureenja pejsaa putnog pojasa,
ili usvaja osnove i ciljeve projekta koji su obuhvaeni prethodno pripremljenom
prostornom dokumentacijom, propisima i normama, kao i rezultate dobijene analizom
podruja, karakteristika pejsaa i predviene intervencije plan realizacije.
Plan obsenije pejsane arhitekture obuhvata projekte i rjeenja u sklopu i izvan direktnog
podruja putnog pojasa, i to:
- mjere za zatitu i ouvanje kvaliteta podruja,
- korektivne mjere za ispravljanje oteenja ili uticaja na okolinu,
- mjere za otklanjanje oteenja (rezervni biotopi, rezrevne kulturna podruja, itd.),
- ureenje i projektne mjere i rjeenja (projekat reljefa i plan ozelenjavanja).
Pored grafikog prikaza, predviene rjeenja moraju biti i tekstualni opisana. Potrebno je
navesti podatke koji su relevantni i za investitora i za firmu koja izvodi radove:
- tehniki izvjetaj u kojem su opisana rjeenja,
- prikaz vremenskog plana rasporeda mjera (po fazama),
- spisak radova i materijala sa preliminarnom procjenom trokova,
- nain odravanja.
(7)
Ove mjere mogu biti dugorone prirode (ureenje budueg ruba ume, ureenje stanita ivotinjske populacije nekoliko
godina prije poetka izgradnje), srednjorone pririode (priprema sadnica drveta za presaivanje jednu godinu prije
zasaivanja, zatita voda) i kratkorone prirode (ureenje ograda za zatitu biljaka, tla i kulturno-istorijskih objekata, ograde
za zatvaranje-za ivotinje i premjetanje ivotinjskih populacija ili ureenje rezervnih biotopa).
(8)
Obuhvataju uklanjanje tenog tla, ukljuujui skladitenje i razastiranje, popravku oteenih vodenih tokova, ureenje svih
vrsta mirujuih voda (jezerca, bazeni, itd.), oblikovanje usjeka i nasipa, ozelenjavanje i inenjersko-bioloke mjere, kao i
obezbjeenje rezervnih biotopa.
(9)
Obuhvataju ureenje pristupnih i lokalnih puteva, popravku oteenog terena, ozelenjavanje lokacija na kojima je odloen
viak zemljita, ureenje pjeakih i biciklistikih staza i slino.
strana 127 od 140
5.4.2.1 Detajlni sadraj nacrta pejsane arhitekture:

1. OPTI DIO (vidi Knigu I: Projektovanje, dio 1 Projektovanje puteva, poglavlje 1:
Planska, projektna i investiciona dokumentacija)
-
Naslovna stranica
Sadraj projekta
Potvrde, rjeenja i izjave
Projektni dokumenti
- Projektni zadatak
- Biljeke i zapisi sa radnih sastanaka
- Dodatne ekspertize i analize
- Izvjetaji revidenata
- Zabiljeke revizijskih rasprava
- Izvjetaji projektanta o dopunama dokumentacije nakon revizije.
2. TEKSTUALNI DIO
-
Uvod
Ciljevi i problematika zadatka
Opis postojeeg stanja (tip pejsaa u kojem je predvien zahvat, klima, pedoloka
situacija, postojea karakteristina autohtona vegetacija, vodeni svijet, naseljenost,
poljoprivredne povrine, ume, ostalo)
Opis predvienog zahvata (opti opis toka predviene trase odn. poloaj prikljuka,
cestovne stanice, odmorita i sl., tona definicija podruja obrade, poloaj obzirom
na podruja zatiene prirode, predviene ili ve postojee ograde protiv buke ili
vjetra itd.)
Osnovni podaci o postojeoj tehnikoj i prostorskoj dokumentaciji te ostalim
strunim podlogama (cestovni dio projekta, zbirna karta komunalnih vodova,
planska usmjerenja zatita prirodnih resursa, ostalo)
Posebni zahtijevi (posebni uslovi za oblikovanje obala, nain ozelenjavanja, izbor
biljnog materijala, zatiena podruja, vodnoprivredni uslovi za renaturaciju obale,
itd.)
Sanacija ukinutih puteva, kanala, pokrivenih rovova (u saradnji sa projektantom
za cestovni dio potrebno je predvidjeti nain sanacije i renaturacije tih povrina)
Opis projektnog rjeenja oblikovanje reljefa i ozelenjavanje (definisati graevinski
zahvat, nain i uslove za saenje, navesti materijal za saenje, uslovi za
odravanje sadnica itd.)
Popis radova sa prethodnim mjerenjima i predraunom (izvjetaj, popis biljnih
vrsta, broj i veliina sadnica, rekapitulacija)
3. GRAFIKI DIO 10
-
Pregledna situacija u mjerilu 1:5000

Nacrt pejsanog ureenja ukljuujui i preoblikovanje reljefa u mjerilu 1:1000
Nacrt saenja sa legendom u mjerilu 1:500 (1:250)
Detalji rasporeda saenja u mjerilu 1:50, 1:100
Detalji za izvoenje saenja u mjerilu 1:50, 1:100
Detalji ostalih ureenja (poploavanja, stepenice, oprema za parkove itd.) u mjerilu
1:50, 1:100
Karakteristini presjeci u mjerilu 1:100.
10
Mjerilo moe biti i drugaije obzirom na predvieni zahvat te obzirom na zahtjeve iz projektnog
zadatka
strana 128 od 140
SMJERNICA 6: ZATITA OD VJETRA I SNJENIH
NANOSA
strana 129 od 140
6. ZATITA OD VJETRA I SNENIH NANOSA

Sigurnost saobraaja na putevima u velikoj mjeri zavisi od uinka vjetra, koji moe biti
- neposredan na vozila ili
- posredan radi stvaranja snjenih smetova (i poledice).
U oba sluaja uinak vjetra zavisi od
- brzine (i udara) vjetra i
- terenskih prilika.
Oba navedena uticaja na sigurnost saobraaja mogu se do odreene granice smanjiti sa
odgovarajuim ogradama koje se ugrauju uz put ili na mostu.
6.2 NEPOSREDNI UINCI VJETRA NA VOZILA
Zasnivanje odgovarajue zatite vozila na neposredne uinke vjetra je zahtjevan posao
kako sa teoretskog tako i sa izvoakog stanovita. Odluujui faktor za odreivanje
ograde za zatitu od vjetra (oblik, visina, stepen direktne zatite i sa tim povezane
propusnosti) je horizontalna i vertikalna brzina (oekivana) i smjer vjetra koji se odreuju
na osnovu rezultata viegodinjih mjerenja vjetra u konkretnim vremenskim prilikama.
Radi velikih zahtjeva koji se pojavljaju kod optimalnog izbora oblika, rasporeda i kvaliteta
elemenata za ograde te irine fuga izmeu njih (informativan i priblian razmak elemenata
25 cm) u praksi su usvojeni programski paketi, npr
- za proraun u ravnini programski paket FLUENT i/ili
- za proraun u ravnini i prostoru sa verzijom dinamike fluida CFD (computational
fluid dynamics) program FlowWorks 2004.
s tim da u skladu s EN 1741-1 treba kod prorauna uzeti u obzir aerodinamiko
optereenje elemenata za zatitu od vjetra.
6.3 STVARANJE SNJENIH SMETOVA
Snjeni smetovi mogu nastati
- jo u toku padanja snijega
- nakon prestanka padanja kada ga vjetar poinje raznositi
Suhi snijeg vjetar moe raznositi ve pri brzini od priblino 15 km/h. Mokri snijeg vjetar ne
moe raznositi.
Smetovi nastanu na mjestima na kojima terenske prilike ili vjetake prepreke smanjuju
brzinu vjetra, radi ega dolazi do odlaganja snijega. Ovakva mjesta su prije svega plitki
usjeci na putevima (crte 6.61) koje vjetar postepeno i u potpunosti moe zapuniti sa
snijegom.
Ako u dubokim usjecima puteva na (strmim) pokosima dolazi do smanjenja brzine vjetra i
ako na njima nema dovoljno prostora za odlaganje snijega, onda takva mjesta smetovi
mogu potpuno popuniti.
Radi uslovljenog smanjenja brzine, vjetar moe odlagati snijeg na prelomima terena (crte
6.62 i 6.63).
Uzroci za postepeno nastajanje smetova mogu biti razne prepreke postavljene uz puteve,
npr. ive ograde, objekti, ograde (crte 6.64), a u manjem obimu stubovi i deponovani
materijal uz kolovoz koji stvara vrtloge.
Ako je padina ili pokos uz put strm i gladak, onda moe snjeni smet skliznuti sa njega na
put.
strana 131 od 140
6.4 ZADRAVANJE SNIJEGA
6.4.3
Prepreke za zadravanje snijega
Stvaranje smetova na podruju kolovoza moe se sprijeiti

- sa trajnim ili privremenim preprekama, koje smanjuju brzinu vjetra, a sa tim i
njegovu mo premjetanja ili
- sa preusmjeravanjem vjetra.
Trajne prepreke mogu imati oblik
- nasada odgovarajuih stabala i/ili grmlja ili
- zidova od kamena, betona, opeke
Pravilni poloaj trajnih prepreka (udaljenost od puta) i veliinu po pravilu treba odrediti na
osnovu ispitivanja sa prethodno postavljenim mobilnim (privremenim) preprekama.
Nasadi od kombinovanih vrsta drvea i grmlja treba da su najmanje 30 m udaljeni od
puta. Potrebno je uzeti u obzir da efikasni zasadi zahtjevaju zauzimanje velikih povrina.
Privremene prepreke snjegobrane (palisade) treba postavljati u toku jeseni, a u proljee
uklanjati. Zbog smanjene brzine vjetra snijeg se odlae ispred i iza njih. Ako su
privremene prepreke
- guste (slabo propusne za vjetar), onda se ispred prepreke stvara smet pribline
duine 5 x visina prepreke, a iza prepreke smet duine 8 do 10 x visina prepreke
(slika 6.64), ako je
- rijetka (zapunjenost snjegobrana priblino polovina, slika 6.65) tada najvea duina
pune zapunjenosti (smeta) ispred prepreke iznosi 10 x visina prepreke, a iza nje
priblno 15 x visina prepreke (slika 6.66).
Visina snjegobrana mora se prilagoditi koliini snijega, koju prenosi vjetar. Ako je:
- mala, onda je odgovarajua visina snjegobrana 1,40 m
- velika, onda je potrebna visina snjegobrana 1,80 m
- vanredna uslovljava visinu snjegobrana do 2,50 m.
Materijali za izradu snjegobrana su razliiti. U velikoj mjeri upotrebljava se drvo i mree.
Postavljanje prepreka
Postavljanje snjegobrana zavisi od smjera vjetra koji nosi snijeg. Najbolji uinak ima
snjegobran koji je postavljen okomito na smjer vjetra. Uinak moe bit jo u
zadovoljavajuem okviru, ako je ugao izmeu snjegobrana i smjera vjetra ve i od 60.
Da se odloeni snijeg (smet) ne bi prenosio na put, potrebno je odrediti udaljenost
snjegobrana od ivice puta. Ona se odreuje po jednaini
a=
21 5h
k
[m]
gdje su:
h visina snjegobrana (m)
k koeficient, zavisi od zapunjenosti snjegobrana, a odreuje se prema tabeli 6.31
Tabela 6.31: Uticaj zapunjenosti snjegobrana

Zapunjenost snjegobrana
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
koeficient k
0,74
0,86
1,00
1,14
1,29
Ako je brzina vjetra sa snijegom velika, tada se preporuuje usvajanje vee udaljenosti
snjegobrana od ivice puta priblino za 5 m.
Ako jedan red snjegobrana nije dovoljan za ukupno odlaganje snijega, onda je bolje
postaviti jo jedan red nego poveavanja visine ve postavljenog snjegobrana.
strana 132 od 140
Snegobrani trebaju biti dugi 80 do 100 m. Ako se postavljaju u vie redova, onda se
redovi moraju preklapati.
Crte 6.61: Postepeno poveavanje smeta u usjeku
Crte 6.62: Postepeno poveavanje smeta na zasjeku u padinu
Crte 6.63: Odlaganje snijega uz niski nasip
Crte 6.64: Postepeno poveavanje smeta uz punu ogradu (bez fuge pri dnu)
strana 133 od 140
Crte 6.65: Ispravna ograda sa vertikalnim letvama s fugom pri dnu
Crte 6.66. Pravilno postavljena ograda sa stepenom zapunjenosti 0,5 i fugom pri dnu
strana 134 od 140
SMJERNICA 7: ZATITA OBJEKATA OD VIBRACIJA
strana 135 od 140
7. ZATITA OBJEKATA OD VIBRACIJA

Vibracije se svrstavaju u mehanika njihanja tvrdih predmeta sa potencijalno tetnim
uinkom optereenja.
Vibracije, koje proizvode motorna vozila utiu i na objekte na putevima. Obim eventualnih
oteenja na objektima ne zavisi samo od saobraaja nego i od brojnih drugih faktora,
koji utiu na stanje objekata, a naroito od naina graenja, starosti i odravanja objekata
U smjernicama su u informativnom smislu opredijeljeni postupci za analizu uticaja
vibracija koje su posljedica saobraaja na putevima, i to
- mogunost pojave oteenja na konstrukcijama uslijed vibracija i
- mogunost poveanja oteenja na konstrukcijama i pojave nekonstruktivnih
oteenja uslijed vibracija
7.2 ANALIZA STANJA OBJEKTA
7.2.1
Osnove
U statikom smislu objekte treba ocijeniti na osnovu vaee zakonske regulative u vrijeme
graenja ili rekonstrukcije. Za ocjenu odpornosti objekata na uticaj vibracija mjerodavni
su:
- Pravilnik o privremenim tehnikim propisima za izgradnju na seizmikim podrujima
(Sl. list SFRJ br. 39/64) i
- Pravilnik o tehnikim normativima za izgradnju objekata na seizmikim podrujima
(Sl. list SFRJ, br. 31/81).
Za objekte, koji su izgraeni prije 1967. godine, treba ocjeniti statiku ispravnost na
osnovu strunog pregleda objekta. Pri ovome treba uzeti u obzir sledee uticaje:
- nain graenja.
- starost objekta,
- odravanje i
- fundiranje.
Za objekte, izvedene poslije 1967 godine, kao osnovni dokument za statiku ocjenu
objekta slui graevinska dozvola.
7.2.2
Ocjena mogunosti nastanka oteenja
Mogunost nastanka oteenja na objektima radi vibracija, koje prouzrokuju motorna

vozila, treba provjeravati sa mjerenjima vibracija i analizom rezultata obavljenih mjerenja.
Vibracije se moraju obaviti i vrednovati u skladu sa standardom DIN 4150-3
Erschtterungen im Bauwesen, Teil 3. Einwirkungen auf bauliche Anlagen. Oprema za
obavljanje mjerenja vibracija mora odgovarati standardu DIN 45 669-1 in DIN 45 669-2.
Ocjena uticaja vibracija na objekte mora se izvriti prema graninim vrijednostima iz
vaeeg standarda. Ove vrijednosti navedene su u tabeli 6.32.
Tabela 6.32: Informativne vrijednosti za brzine njihanja Vi za procjenu uinka
kratkotrajnih vibracija (tresenja) na objekte.
Vrsta objekta
- industrijski, zanatski
- stambeni
- posebno osetljivi
strana 137 od 140
1 10
20
5
3
Informativne vrijednosti za brzinu njihanja Vi (mm/s)

Temelji - Frekvencije
Krovni elementi
Hz
10 50 Hz
50 100 Hz
Frekvencije- sve
20 40
40 50
40
5 15
15 20
15
38
8 10
8
Ako su, u tabeli 6.32, prekoraene navedene informativne granine vrijednosti njihanja,
onda je uzrok za pojavu oteenja na objektima ili elementima konstrukcija iskljuivo
vibracije. Ako navedene informativne granine vrijednosti nisu prekoraene, onda treba
napraviti ocjenu nastanka odnosno irenja oteenja na objektu na osnovu slijedeih
uticajnih faktora:
- vrste nosivih zidova,
- temeljenja objekta,
- povezanosti nosivih zidova,
- odravanje objekta,
- udaljenost objekta od puta,
- prosjenog godinjeg dnevnog saobraaja,
- stanja kolovoza u podruju objekta.
7.2.3
Mjerila za ranjivost objekta
Mjerila za ocjenu vanih uticaja na ranjivost objekta detaljno su obraena i opredijeljena u

tabeli 6.33.
Vrste nosivosti zidova (F1) odreene su u odnosu na ranjivost objekta po principu
osjetljivosti na vibracije odnosno po principima potresnog ininjerstva.
Ako su znaajnija oteenja objekta posljedica slabo izvedenog temeljenja ili razliitih
slijeganja, tada u svakom sluaju treba uzeti u obzir F2 = 0.
Povezanost nosivih zidova (F3) opredijeljeno je sa ukljetenjem u meuspratne
konstrukcije, dok su temelji opredijeljeni po principu odreivanja osjetljivosti objekata na
potresna optereenja: sa faktorom se uzima u obzir i starost objekta, odnosno vrijeme od
zadnje vee rekonstrukcije (npr. protivpotresnog ojaanja).
Obzirom da je odreivanje odravanja objekta (F4) subjektivno, onda i kriteriji za
preglede moraju biti jedinstveni.
Uticaj saobraaja na objekat (F5) smanjuje se sa poveanjem udaljenosti od ivice
kolovoza. Obzirom da prodiranje vibracija zavisi od karakteristika temeljnog tla onda iste
treba verifikovati sa odgovarajuim mjerenjima.
Mjerodavno saobraajno optereenje koje utie na pojavu odnosno poveanje oteenja
na objektima (F6) prestavlja broj tekih teretnih vozila i autobusa na dan. Njihov broj se
odreuje sa odgovarajuim brojenjem saobraaja.
Stanje kolovoza (udarne rupe, neravnine) u velikoj mjeri utiu na vibracije (tresenje) na
koje su ispostavljeni objekti. Kao posljedica loeg stanja kolovoza je pojavljivanje
oteenja (F7). Ako mjerenja ovih vibracija stoje na raspolaganju onda iste treba uzeti u
obzir u skladu sa navedenim mjerilima. U suprotnom sluaju, kao mjerodavan uticaj na
jakost vibracija, treba uzeti u obzir stanje kolovoza sa odgovarajuim faktorom oteenja
(modificiranim vajcarskim indeksom- MSI) koji se odreuje po jednaini
MSI = n x Ai x Si = 0,5 x Aj x Sj + 0,3 x Ad x Sd + 0,2 x Ar x Sr
Gdje su:
n faktor uticaja
Ai obim oteenja
Si jaina oteenja
-j udarna rupa
-d neravnina (deformacija)
-r prslina
Obim oteenja Ai podijeljen je u 3 razreda:

- do 10 % ugroene povrine 1. razred
- preko 10 do 50 % ugroene povrine - 2. razred
- preko 50 % ugroene povrine 3. razred
strana 138 od 140
Tabela 6.33: Ocjena uticaja na nastanak oteenja na objektima radi vibracija

1 Vrsta nosivih zidova
F1
Nearmirani zidovi kamene zgrade
Nearmirani zidovi seoske zgrade od opeke
Nearmirani zidovi gradske zgrade od opeke
Djelimino armirani zidovi solidno izgraene zgrade od opeke
Armirani zidovi
2 Fundiranje
F2
Bez temelja
Poddimenzionirani temelji starih zgrada (npr. iz sloenog kamena)
Temelji iz nearmiranog betona
Armiranobetonski trakasti temelji i temeljne ploe
Fundiranje na ipovima
3 Povezanost nosivih zidova
F3
Drveni stropovi bez veza (zatega)
Svodovi u prizemlju bez veza (zatega)
3,5
Svodovi u prizemlju sa vezama
Drveni stropovi sa horizontalnim +vezama
2,5
Drveni stropovi sa horizontalnim i vertikalnim vezama
Armirano betonski stropovi
Armirano betonski stropovi s vertikalnim vezama
4 Odravanje objekta
F4
Jako dobro odravan
Dobro odravan
Slabo odravan
Sa nedostacima odravan
Neodgovarajue nije odravan
5 Udaljenost objekta od ivice puta
Metara
F5
(vanjska ivica bankine,
02
koritnice ili hodnika za peake)
24
48
8 16
nad 16
6 PGDP prosjeni godinji saobraaj
TV (TT+TTP) >
autobusi (A)/dan
(vanjska ivica bankine
nad 1000
500 1000
250 500
10 250
pod 10
ton
F6
strana 139 od 140
7 Jaina vibracija/stanje
Vibracije
MSI
Kolovoz
F7
(vanjska ivica bankine,
> 4 mm/s
nad 2,8
jako slabo
> 3 mm/s
2,2 2,8
slabo
> 2 mm/s
1,6 2,2
mejno
> 1 mm/s
0,8 1,6
dobro
pod 0,8
jako dobro
Jaina oteenja Si je takoe razdijeljena u 3 razreda - tabela 6.34).

Tabela 6.34: Podjela jaine oteenja na asfaltnom kolovozu
Vrsta
Razred
Oteenja
- udarna rupa
Nema ih ili su u
nastajanju
velike do 300 cm ,
okrnjen/oljuen sloj
bituminizirane smjese
velike preko 300 cm2

oljuen sloj bituminizirane
smjese
- neravnine/
Nema ih ili su
(podune) duboke
do 1 cm
Poduni valovi, dui od 2 m

i duboki do 3 cm
Kratki poduni valovi dugi

valovi dublji od 3 cm
(kolotrazi)
Nema ih ili su uske

(lasaste)
Prelomi, stepenice visoke

do 3 cm
Prelomi, stepenice visine

preko 3 cm
- deformacije
- prsline
Na osnovu ocjena navedenih uticajnih faktora treba odrediti ukupni uticaj vibracija na
pojavu oteenja na objektima po jednaini
PO = Gn x Fn
Gdje su
-
Gn udio pojedinog faktora

Fn broj taaka u odnosu na uticaj pojedinog faktgora datog u taeli 6.33
Odnosno po jednaini:
PO = POo + POp + POv
gdje su:
POo uticaj objekta: POo=0,10 x F1+0,10xF2+0,15xF3+0,05xF4
POp uticaj saobraaja: POp = 0,10F5+0,15F6
POv uticaj kolovoza: POv = 0,35 F7
Na osnovu procijenjene vrijednosti PO treba odrediti ranjivost osjetljivost objekta sa

vibracijama koje prouzrokuju motorna vozila odnosno saobraaj na putevima, kao to je
navedeno u tabeli 6.35.
Tabela 6.35: Ocjena ranjivosti objekata sa vibracijama
Razred ranjivosti
Vrijednost PO
Ranjivost objekta
do 0,8
Jako mala
nad 0,8 do 1,6
mala
nad 1,6 do 2,4
srednja
nad 2,4 do 3,2
velika
nad 3,2 do 4,0
Jako velika
Navedene osnove za ocjenu uticaja vibracija na pojavu odnosno poveanje oteenja na

objektima su informativne te ih treba na konkretnim sluajevima jo verifikovati. .
strana 140 od 140

1-1-6 Put I Zivotna Sredina

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1-1-6 Put I Zivotna Sredina

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bosna i Hercegovina

SMJERNICE ZA PROJEKTOVANJE, GRAENJE,

Smjernice za projektovanje puteva

Put i ivotna sredina

ZATITA OD BUKE ................................................................................................. 5

ZATITA VODA I TLA ........................................................................................... 47

ZATITA OD EROZIJE I SNENIH USOVA............................................................ 65

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

Put i ivotna sredina

Smjernice za projektovanje puteva

PROLAZI I PRELAZI ZA IVOTINJE......................................................................89

UREENJE PUTNOG POJASA..............................................................................115

ZATITA OD VJETRA I SNENIH NANOSA .........................................................131

ZATITA OBJEKATA OD VIBRACIJA ...................................................................137

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Smjernice za projektovanje puteva

Put i ivotna sredina

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

Smjernice za projektovanje puteva

Put i ivotna sredina

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

Put i ivotna sredina

Smjernice za projektovanje puteva

Konstruktivni element (Tragelement) predstavlja dio konstrukcije za zatitu od buke

Motorni saobraaj na putevima stvara buku

Proraunavanje buke koja nastaje usljed odvijanja saobraaja na

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Smjernice za projektovanje puteva

Procjena gustine saobraaja M i udela teretnih vozila p u odnosu na

Put i ivotna sredina

Dan (6h 22h)

Vrijednosti predstavljene u Tabeli 6.1 ne uzimaju se u obzir ukoliko su raspoloivi rezultati

prosjena brzina kretanja automobila (km/h)

prosjena brzina kretanja teretnih vozila (km/h)

Vrijednost korekcije Dn za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na uzduni

Vrijednost korekcije Dop za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na vrstu

Novi bitumenski ili cement beton

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

Put i ivotna sredina

Smjernice za projektovanje puteva

Vrijednost prilagoavanja Dl za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na

Vrijednost prilagoavanja Dv za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na

Dv = 4,8 exp ((hm / s ) (8,5 + 100 / s ))

Vrijednost prilagoavanja Dt za izraunavanje procijenjenog nivoa buke s obzirom na

gdje indeksi 1 i 2 oznaavaju smjerove vonje.

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

RS-FB&H/3CS DDC 433/04

Smjernice za projektovanje puteva

Put i ivotna sredina

U cilju odreivanja zagaenja bukom du trasa na kojima nisu ispunjeni uslovi za

Procjena i mjerenje buke

1.3.3.1 Procjena buke

Knjiga I dio 1 poglavlje 6

Put i ivotna sredina

Smjernice za projektovanje puteva

- Izbor intervala mjerenja;

Knjiga I dio 1 poglavlje 6