Alexander Rabinowitch

Devrime

Indiana niversitesinde Rusya tarihi

profesr olan Rabinowitch, Russia in
the Era of NEP'in editrlerindendir.
Tarihin devrimci dnemleri hakkndaki birok ufuk ac makalesi Amerika
Birleik Devletleri, Rusya ve Avrupad a
yaynlanm olan Rabinowitchin temel
eseri 1917 Sovyet Devrimi zerine yaz
d ve Trke basmn Yordam Kitapn
stlendii lemedir: Devrime Doru,
Bolevikler ktidara

Geliyor (2010),

Bolevikler ktidarda (2014 sonbaharn

da yaynlanacak).

E serin O rijin al Adi:

P relu d e to R evolu tion
The P e tro g rad B olsh evik s a n d the Ju ly 1 9 1 7 U p risin g
(In d ia n a U n iv e rsity P re ss [A B D ], 1968; M id lan d B o o k , 1991)

DEVRME DORU
P etrograd B o lev ik leri ve
1917 Tem m uz A yaklanm as

Alexander Rabinowitch
ngilizceden eviren

Serpil Pehlivan

Yordam Kitap: 207 Devrime Doru Alexander Rabinowitch

ISBN-978-605-4836-57'4 eviri: Serpil Pehlivan * Redaksiyon: Diyar Saraolu
Dzeltme: Sakine Yaln Kapak ve Tasarm: Sava eki
Sayfa Dzeni: Gnl Gner Birinci Bastm: Mart 2014
Alexander Rabinowitch, 1968; Yordam Kitap, 2012
(B u kitabn yayn h aklan Indiana U niversity Press araclyla alnm tr)

Yordam Kitap Basn ve Yayn Tic. Ltd. ti. (Sertifika No: 10829)
ataleme Soka Genda Han No: 19 Kat:3 34110 Caalolu - stanbul
Tel: 0212 528 19 10 Faks: 0212 528 19 09
W: www. yordamkitap. com E: info@yordamkitap. com
www.facebook.com/YordamKitap * www.twitter.com/YordamKitap

Bask: Yazn Basm Yayn Matbaaclk Turizm Tic.Ltd.ti. (Sertifika No: 12028)
.O.S.B. evre Sanayi Sitesi 8. Blok No:38~40~42~44
Baakehir - stanbul
TEL: 0212 5650122 - 0212 5650255

DEVRME DORU
Petrograd Bolevikleri ve
1917 Temmuz Ayaklanm as

 N DE K L ER

G r ................................................................................................................................................. 9
I Ta r h s e l A r k a p l a n ............................................................................................................... 13
Rusya ve Birinci Dnya Savann Balam as................................................................... 13
Savaa M uhalif Politikalar.................................................................................................... 17
Rusya S a v a ta ..........................................................................................................................21
Monarinin k ...............................................................................................................26
II M c a d e l e B a l i y o r ............................................................................................................. 33
Petrograd Bolevikleri ve ubat D evrim i............................................................................33
Lenin'in Dn ve Nisan Tezleri....................................................................................... .36
Nisan Krizi ve Yedinci RSDP (Bolevik) Tm-Rusya K onferans...............................41
Bolevik Askeri rgt ve Petrograd Garnizonunun Kontrol in M cad ele.......45
III A k im K a l a n o H a z ir a n G s t e r s .............................................................................. 51
Askeri rgtn Teklifi........................................................................................................... 51
Petrograd Anarist-Komnistler Federasyonu................................................................. 57
Durnovo Villasndaki lk K riz............................................................................................. 59
Petrograd Bolevikleri Gsteri Dzenliyor.......................................................................61
Sovyetler Kongresi 10 Haziran Gsterisine Kar kyor............................................. 65
Merkez Komitesi Gsteriyi ptal Ediyor............................................................................ 68
Sovyetler Kongresi ve Bolevikler Sorunu.........................................................................72
Petersburg Komitesi ve Merkez Komitesine K a r .......................................................... 75
Lenin ve 10 Haziran Hareketi.............................................................................................. 82
IV H u z u r su z lu k A r t i y o r ....................................................................................................

85

Sovyetler Kongresinin Gsterisi...........................................................................................85

Petrograd Bolevikleri ve 18 Haziran Gsterisinin D zenlenm esi............................. 86
Bolevikler Anaristlere K ar.............................................................................................. 87
18 Haziran G sterisi...............................................................................................................89
Khaustovun Ka ve Geici Hkmetin Durnovo Villas B ask n ........................... 93
Temmuz H cu m u .................................................................................................................. 94
Tm-Rusya Bolevik Asker rgtleri Konferans ve Huzursuzluun Art.............96
Viborg Blgesinde Gerilim A rty o r................................................................................

100

Lenin, Asker Konferans ve Acil Ayaklanma Sorunu.....................................................102

Petersburg Komitesi ve Acil Devrimci Eylem................................................................. 107

Petrograd Asker rgt ve Ayaklanma Sorunu...........................................................

109

Pravda ve Soldatskaya Pravda Uzaklamas................................... .................................

111

V T e m m u z Ay a k i .an .m a si B a l i y o r .......................................................................................... 115

Temmuz Gnleri Arifesinde Birinci M akineli Tfek Alay,
Anarist-Komnistler ve Asker rg t............................................................................ . . . 1 1 5
Hkmetteki Ukrayna Krizi

.................................................................................................. 119

Birinci Makineli Tfek Alaynn syan .................................................................................122

Sovyet Yrtme Komiteleri ve Temmuz Ayaklanmasnn B alangc......................... 129
kinci ehir Konferans, Merkez Komitesi ve Sokaklardaki Hareket............................130
Birinci M akineli Tfek Alay nderliinde

............................... .......................................133

Kesinskaya M aliknesinde............................... ........................................................................ 135

Bolevik Asker rgt Komutay D evralyor.....................................................................137
Petrograd Sovyeti i Kanadnda Zafer

..................................... 139

Taurida Sarayna Y ry................................. ........................................................................ 142

Merkez Komitesi Lenini aryor.......................................................................................... 144
V I T em m u z Ay a k i .a n m a si : Y k s e l i

ve

D ...................................................................147

4 Temmuz Sabahnda Petrograd .............................................................................................. 147

Leninin D n................... ................................. ........................................................................ 150
Krontad Petrograd'a V aryor........................... ........................................................................ 150
1 Temmuz Gsterisi ....................................................................................................................153
Alman Ajanl Sorunu .

........................................................................................................ 158

Sovyet Yrtme Komiteleri ve Olaylarn Gidiatndaki D eiim ................................. 160

Lenin ve Temmuz Ayaklanmasnn k .......................................................................166
V I I T em m u z Ay a k l a n m a si : G e r i e k il m e

ve

G e r c l k ............................................... 171

Petrograd Bolevikleri Teslim O luyor.................................................................................... 171

Petrograd Bolevikleri ve G ericilik.......................................................................................... 179
Gericiliin Snrlar........................................................................................................................184
Temmuz Ayaklanmas Sonrasnda Bolevik Merkez Komitesi
le Asker rgt Kar K arya.................................................................................................. 185
V I II S on u : Pa r t i B l n y o r ..................................................................................................

189

Se lm K a y n a k a ............................................................................................................................195
N o t l a r ..................................................................................................................................................... 207
D iz N ......................................................................................................................................................... 233

G R

Rus monarisinin devrilmesinin zerinden drt ay bile gemeden, 10

Haziran 1917de, Bolevik Parti Merkez Komitesi tarafndan gizlilik iin
de rgtlenen, Petrograd ii ve askerlerinin Geici Hkmete kar d
zenledii protesto yry, Birinci Tm-Rusya Sovyetleri Kongresinin
son andaki mdahalesiyle iptal edildi. Sadece drt hafta sonra, Temmuz
balarnda, birinci Geici Hkmet koalisyon kabinesinin dalmasyla
yaanan siyasi krizle birlikte Petrograd sokaklarnda kitlesel gsteriler
patlak verdi. Ayaklanmann doruk noktasnda, tm iktidarn Sovyetlere verilmesini isteyen yaknlardaki Krontad deniz ssnden denizciler,
fabrika iileri ve garnizon birlikleri ile Geici Hkmetin destekileri
arasnda sk sk silahl atmalar yaand. Bolevik tabann nclnde
gereklemi olsa da, grnen o ki Temmuz olaylar Parti Merkez Komi
tesi tarafndan olduka ge onaylanmt. Geici Hkmet ve Sovyet, du
rumu kontrol altna almakta bsbtn aciz olduunu gsterdi ve ayaklan
malar ancak cepheden birliklerin arlmas ve Bolevik liderlerin Alman
ajan olduklar iddia edilerek itibarlarnn zedelenmesiyle bastrlabildi.
Gerek akamete urayan 10 Haziran protesto yrynn, gerekse de
Temmuz balarndaki kaotik sokak gsterilerinin, iktidar ele geirmeye
ynelik Leninist plann bir paras olduuna, o dnemde yaygn bir ekil
de inanlyordu. Rus liberal demokrat ve lml sosyalist liderler arasnda
Temmuz ortalarnda hissedilen saa kayma, byk lde Temmuz gn
lerinde bakentte oluan kargaann yol at Bolevik tehlikesine verilen
bir tepkiydi.
Sonusuz kalan Haziran gsterisi ve Temmuz ayaklanmas ile ilgili
resm Sovyet yorumu, her ikisinin de Bolevik Partinin sadece organize
ettii ve ynlendirdii, kar-devrimci Geici Hkmete kar halkn
memnuniyetsizliini ve sabrszln gsterdii barl, kendiliinden

tepkiler olduu eklindedir. Haziran-Temmuz dnemi zerine yaplan

ok saydaki Sovyet aratrmas Petrograd ii ve askerlerindeki artan
memnuniyetsizlie odaklanmakta ve o dnemdeki Bolevik Parti hakkndaki bilgilerimize ok az katkda bulunmaktadr.1
Sovyet olmayan Rus tarihi aratrmaclarnn byk bir ksm, Ha
ziran ve Temmuz krizlerinin Rus Devrimi asndan bir dnm noktas
olduunu kabul etmektedir. Yine de bu olaylar ve zellikle de Bolevik
Partinin bu olaylarla ilikisi, Geici Hkmet dnemi zerine Batl tarih
yazmnda en bulank blmler olarak kalmaktadr. W. H. Chamberlinin
r ac iki ciltlik Rus Devriminin Tarihi'ni2 bir kenara ayrrsak, bu
konuda Batl aratrmaclarn hibir ayrntl almas bulunmamak
tadr ve devrimci dnem zerine yaplm Sovyet olmayan almalarn
Haziran ve Temmuz olaylarna dair yorumlar genellikle farkllamtr.
Kimi yazarlar, akim kalan 10 Haziran gsterilerinin, kitle basncna ya
nt olarak Bolevikler tarafndan dzenlendii, Temmuz gsterilerinin ise
partinin iradesine ramen patlak verdii grne sahiptir. Dierleri ise,
byk lde N. N. Suhanovun devrim dnemi anlarndan oluan Zapiski o revoliutsiP adl eserindeki aklamalarna dayal olarak, Temmuz
ayaklanmasnn ve zellikle akim kalan 10 Haziran gsterisinin Leninin
iktidar ele geirmeye ynelik sonusuz planlaryla dorudan balant
l olduu grndedir. Ancak, bu konulara neredeyse hi deinmeden,
Boleviklerin 10 Haziran gsterisiyle ve Temmuz ayaklanmasnn rgt
lenmesiyle ilikisini kuatan byk karanla iaret eden nc bir grup
yazar da vardr.
Bu almann amac, 1917 Petrograd Haziran ve Temmuz gsteri
lerinin nedenleri ile Bolevik Partinin bu gsterilerin rgtlenmesi ve
geliimindeki rol ve amacn u ana kadar yaplan almalardan daha
derinlikli ve ayrntl olarak incelemektir. almann odak noktasnn,
yaz ortalarnda kitlesel huzursuzluun ve Boleviklere olan destein taradakinden ve cephedekinden ok daha byk olduu Petrograddaki
gelimeler olduunu belirtmem gerekir. Leninin ve Parti Merkez Komi
tesinin olduu kadar yerel Bolevik Parti rgtlerinin tutum ve eylemle
ri de incelemenin merkezinde yer almaktadr. Aratrmann balarnda,
Haziran ve Temmuzdaki Bolevik siyasetini anlamann anahtarnn,
Lenine ait netletirilmi bir devrimci planda bulunmad ve konu ze
rindeki tm bu kargaann Sovyet tarihileri tarafndan da desteklenen,
Bolevik Partinin neredeyse yekpare bir blok olarak Leninin iradesine

hizmet eden bir aygt olarak kavranmas eiliminden kaynakland ka

naatine vardm. Batl akademisyenler, ubat Devriminin hemen sonras
ve Ekim dneminde Bolevik Parti fraksiyonlar arasndaki belirgin bak
as farklarn ok abuk fark ettiler, ancak blnm bir parti yakla
mn yaz ortasndaki gelimelere uygulamakta ok ge kaldlar. Yine bu
dnemde Petrogradda kendi sorumluluklar ve ilgi alanlar olan ayr
Bolevik Parti rgt vard: Merkez Komitesi, Tm-Rusya Asker rgt
ve Petersburg Komitesi.
Bolevik rgt hiyerarisinin tepesinde genel siyaseti oluturan ve tm
Rusyada parti faaliyetlerini koordine eden Merkez Komitesi vard. 1917
Nisannn sonlarnda seilen dokuz kiilik Merkez Komitesi, siyasal tu
tum asndan homojenlikten olduka uzakt; genel anlamda sylenecek
olursa, ounlukla Lenini takip edenler ve Kamenevin etkisi altndaki
lm l ya da sa Bolevikler olarak neredeyse eit bir ekilde blnm
t. Bu lm l grubun etkisi, Merkez Komitesinin bakentteki olaylarn
tara ve cephedeki gelimeleri geride brakaca konusundaki doal en
dieleriyle birlikte, partinin Temmuz ncesi dnemdeki nispeten ihtiyatl
tutumunda grlr.
Bolevik Askeri rgt, Petrograd garnizonu ve Krontad deniz s
snde devrimci faaliyet yrtmek amacyla Mart 1917de parti ehir rg
t tarafndan kuruldu. Nisan aynda rgt, dorudan Merkez Komitesine
baland. rgte cephedeki ve cephe gerisindeki silahl kuvvetlerin deste
ini kazanma ve bu silahl kuvvetleri gvenilir, disiplinli bir devrimci g
halinde rgtleme grevi verildi. Asker rgt balangcndan itibaren
artc lde geni bir zerklie sahip oldu. Dahas, nderliinin dei
mez radikal ruhu, devrimin ok ge gerekleip onlar cephede lmekten
kurtaramayaca korkusunu tayan garnizondaki destekilerinin basks
ve hatr saylr silahl gcn kanlmaz etkisiyle oluan gven sayesinde
Asker rgt, devrimin geliimi konusunda genellikle Merkez Komitesi
nin solunda durma eilimindeydi.
Dar bir Yrtme Kurulunun nderlik ettii, ile parti komitelerinin
temsilcilerinden oluan Petersburg Komitesi, Petrograddaki Bolevik
faaliyeti ynetmekten sorumluydu. Ancak Merkez Komitesinin bakent
te oluu ve Petrogradda olanlarn lkenin geri kalan iin hayati neme
sahip oluu, Petersburg Komitesinin otoritesini mulaklatrd ve bu iki
organ arasnda srekli bir srtme yaanmasna neden oldu. Partinin
tara ve birim liderlerinin kontrolsz arl, Petrograd kitlelerinin hu

zursuzluu ve onlarn Bolevik sloganlara duyarll, son olarak da Ge

ici Hkmetin zayfl bakentteki parti yelerini devrimci hareket iin
sabrszlandrdka Merkez Komitesi ve Petersburg Komitesi arasndaki
gerilim daha da byd.
Bu almann ana fikirlerinden biri, Haziran ve Temmuz dnemle
rinde Petrograd Boleviklerinin devrimci siyasetinin, bu rgtn var
olan duruma verdikleri birbirinden ok farkl yantn ve Leninin devrim
anlayn farkl yorumlamalarnn rn olduudur. Bunu aklmzn bir
kenarnda tutarak incelediimizde, Temmuz ncesi dnemde Boleviklerin eylemleri ile Haziran ve Temmuz gsterilerinin rgtlenmesi ve geli
iminde partinin rol bir nebze daha anlalr hale geliyor.
Bolevik Parti tarihi zerine yrtlen detayl aratrmalarda karla
lan sorunlar herkesin malumudur. Devrimci dnem ve zellikle de 1917
yaznn ba ve ortas gibi ar hassas bir dnem zerine almak ayrca
zor. lgili hkmet ve parti arivleri Batl akademisyenlere kapal (tpk
baz Sovyet uzmanlarna olduu gibi), birok nemli basl kaynaa ula
mak imknsz ve konuyla ilgili orta dereceli kaynak, hatta birok belgesel
Sovyet almas bir yere kadar deerli. Dier taraftan, Sovyetler Birlii
dnda yetimi Rus Devrimi tarihileri, Batl akademisyenlerin imdi
ye kadar bir ksmn aratrabildii ok sayda nemli tarihsel literatre
ulaabiliyor. Bu alma oluturulurken bavurulan kaynaklarn bir lis
tesi kitabn sonundaki kaynakada mevcut. Bu noktada, belgesel deeri
olmayan kaynaklara ar ballktan kaynaklanan tm glklere maruz
kalan bu almann, zorunlu olarak deneme niteliinde olduu ve fazla
miktarda aklla tahmin ierdii konusunda uyarda bulunmalym. Ya
zarken her noktada gereklerle speklasyonlar birbirlerinden ayrmaya
ve speklasyonlar aka belirtmeye altm.

Ta r h s e l A r k a

plan

Rusya ve B irin ci Dnya Savann Balam as

Majesteleri, kara ve deniz kuvvetlerinin sefere hazr konumda olma
sn ve yedek kuvvetler ile svarilerin askere arlmasn emreder... 18
Temmuz, seferberliin balang tarihi olacaktr.1 17 Temmuz 1914 ak
am zeri ekilen ve Birinci Dnya Savan gerek klan bu tarih telgraf,
St. Petersburgdaki merkezi telgraf ofisinden Rusya mparatorluunun en
cra kelerine kadar gnderilmiti. Ertesi gn afakla birlikte St. Peters
burg polisi, askere arma emirlerini yedek kuvvetlerin evlerine dat
maya balam, kaygl vatandalar ayn gece her ke bana yaptrlm
parlak krm z seferberlik bildirilerinin etrafnda toplanmt. Majeste
lerinin em ridir... yedek erbalar... seferberliin ikinci gn olan 19 Tem
muz Cumartesi gn saat 6.00da, uygun toplanma yerlerine gnderilmek
zere yerel polis karakollarna teslim olacaklardr. Bu ykc emir, ilerini
halletmek iin yirm i drt saatten az vakti olan binlerce yedek erban yol
luklarn almak iin bavurmalaryla tama hizmetlerini, iyerlerini ve
fabrikalar karmakark bir hale soktu.2
1914teki seferberlie halkn grnrde verdii tepki, ar II. Nikolay
cesaretlendirmiti. Taradaki kyller sancak altna arlm alarn ka
derci bir yaklamla ve zayf bir hevesle karlamt. Ancak St. Peters
burg ve Moskova gibi ehirlerdeki halkn tamam, seferberlii Avrupann
dier bakentlerinde de savan balamas haberleriyle birlikte kutlayan
bir yurtseverlik patlamas eliinde cevaplad. Yedek kuvvetlerin harekete
geirilmesini izleyen ilk gnlerde St. Petersburg sokaklar sava destek
leyen gsteri ve yrylerle canland ve ok az insan askerlik hizmetin-

den kamaya alt. Almanyann sava ilanndan bir gn sonra, 20 Tem

muz Pazar gn, yarg, kamu ve askeriyenin nde gelenlerinin binlercesi
en gsterili niformalarn giyerek Klk Sarayda topland. Kazann
Bakiresi nin mucizevi ikonasnn nnde II. Nikolann okuduu ve
1812de I. Aleksandrn, Rusya topraklarnda tek bir yabanc asker brakmayncaya kadar bar yaplmayaca andn tekrarladlar. Bu renkli sere
moni srasnda, renciler, kent halk ve hatta iilerden oluan kalabalk,
ellerinde bayraklar, pankartlar, ikonalar ve arn portreleriyle yaklak
on yl nce yine bir Pazar gn, hkmet birliklerinin eylem yapan i
ileri katlettii Saray Meydannda bekledi. Devrim ncesi Rusya tarihi
zerine alan ngiliz tarihi Sir Bernard Pares, sarayn balkonundaki II.
Nikolay gren halkn dizlerinin zerine kp daha nce hi olmad
kadar byk bir cokuyla Tanr ar Korusun marn sylediini yaz
maktadr.3
ok az Rus, 1914n o kanlmaz yaznda lkelerinin bulat bu
savan etkilerini anlayabiliyordu. Evet, Leninin Ocak 1913te Maksim
Gorkiye bir mektubunda, u an ihtiyacmz olan ey sava ama korkarm
ki Franz Joseph ve kk Nikola bize bu iyilii yapmayacaklar4 yazd
dorudur. Politik yelpazenin dier tarafnda 1914 ubatnda muhafazakr
eski ileri Bakan P. N. Durnovo bir muhtrayla ar, tilaf ve ttifak
Devletleri arasndaki savan asl yknn Rusyann omuzlarna yk
lenecei, Rusyann asker ve snai adan byle bir savaa hibir ekilde
hazr olmad ve en u ekliyle sosyal devrimin ve umutsuz bir anar
inin, mcadeleyi kaybetmenin kanlmaz sonucu olaca5 konusunda
uyard. Dahas, savan arifesinde Rusyann sanayilemesinin baarl
mimar Kont W itte, Rusyann savaa 1904tekinden daha hazrlksz ol
duunu dile getirdi.6 Ancak Avrupada askeri atma baladnda, dile
getirilen bylesi bir gerekilik, dier Avrupa lkelerinde olduu kadar
Rusyada da nadir rastlanan trdendi.
Birinci Dnya Sava, Rusyann ekonomik ve sosyal geliimi asndan
ok kt bir zamanda patlak verdi. 1914 ylnda Rusya, modern bir sanayi
lkesi olma yolunda olsa da ekonomisi, modern koullar altnda bu kadar
uzun srecek bir sava kaldracak durumda deildi. Babakan Stolipin
tarafndan 1906 ylnda balatlan kapsaml tarm reformu, Rusyann
yzyllardr sren tarm sorununu gidermede nemli bir giriim olma
sna ramen, erzak retimi ve datm hl etkili ve gvenilir bir dzeye
gelmemiti. Dahas sava, Rus toplumunu kkl bir deiimin ortasnda

yakalad. Toprak beylerinin sosyal ve ekonomik nemi 1861 ylnda seri

lerin zgrlemesiyle azalmaya balamt ancak modern sanayi toplumunun dayanaca orta snf hl nispeten zayft. Tarada, Stolipinin ka
fasnda canlandrd istikrarl bamsz kyl snf henz olumamt
ve gittike byyen Rus proletaryas, on dokuzuncu yzyl sonlar ile yir
minci yzyl balarnda Avrupal iilerin devrimci ateini sndren eko
nomik kazanmlar elde edememiti. Bu ikinci balant, 1905 Devrimini
takip eden Rusya grev hareketindeki durgunluun Lena altn madenle
rinde 1912de yaanan katliamla son bulmas ve bu andan itibaren sava
n patlak veriine kadar monarinin endstride byk bir huzursuzlukla
karlamas gereinde grlebilmektedir. Gerekten savatan birka haf
ta nce Bakde balayan genel grev, Boleviklerce St. Petersburga kadar
geniletilmiti. Birka gn boyunca bakentteki neredeyse tm fabrika ve
ticari iletmeler kapatlm, ayaklanan iiler ve hkmet gleri arasnda
sokak atmalar yaanmt. St. Petersburg sanayi blgelerinde huzur,
savan balangcndan 4 gn nceye, 15 Hazirana kadar salanamamt.
Birinci Dnya Sava, Rusyann siyasal adalama dnemi iin de
kritik bir zamanda balad.7 Yzyln sonunda, dayanlmaz politik, eko
nomik ve sosyal artlar, Rus entelijansiyas ierisinde her biri kendisini
devrimci dnm srecini ilerletmeye adam Sosyal Demokrat, Sos
yalist Devrimci ve liberal hareketlerin olumasn salad. Bu grubun
Rusyann gelecei iin istekleri ciddi farkllklar gsteriyordu. Aslnda
gruplarn kendi ilerinde bile yaklaan devrimin nasl gerekleecei ve
devrimle nelerin baarlabilecei konusunda tam bir gr birlii yoktu.
Bylelikle, 1905in arifesinde, Marksist Sosyal Demokrat hareket ieri
sinde, daha ortodoks olan Menevikler ve ideolojik olarak daha esnek,
daha radikal eilimli olan Bolevikler arasndaki farkllklar nedeniyle
ayrmalar yaanmt. Benzer sol ve sa fraksiyonlar, yeni-halk Sosya
list Devrimciler ve liberaller arasnda da vard. Ancak, yirminci yzy
ln balarnda Rusyada siyasal muhalefeti oluturan eitli gruplar ve alt
gruplar, tek bir ilke, otokrasinin korunmasna kar nefret ilkesi altnda
birlemiti.
Japonya ile 1904 ylnda balayan asker atmann sonucunda Rus
entelijansiyas ilk kez kylleri ve fabrika iilerini hkmete kar ortak
bir saldr iin birletirebilmi oldu. Ne var ki, 1905 Devrimi ne hkmet
ne de Rus halk iin kesin bir zaferle sonuland. 1906 Nisannda yeniden
dzenlenmi anayasa, Rus siyasal sistemini genel seimle i bana gelen

bir yasama meclisinin (Duma) olduu meruti monariye dntrm

olsa da arn yetki alan hl olduka geniti. D ilikileri, asker me
seleleri ve btenin byk bir ksmn hl ar kontrol ediyordu. Ayrca,
arn her yasay veto etme hakk vard ve sadece kendisine kar sorumlu
olan hkmeti, o atyordu. Geni fakat eitsiz ve iki turlu oylama ile se
ilmi olan ilk iki Dumada, nl tarihi Paul Milyukov bakanlnda
liberal bir siyasi rgt olan Anayasal Demokratik Parti (Kadet), bu sorun
lar gidermek ve Bat tipi bir parlamenter hkmet kurmak iin abalad.
Ancak Kadetlerin bu abalar baarszlkla sonuland. 1907nin Haziran
aynda, Stolipin kinci Dumay kapatt, ardndan nc Dumay, mo
narinin tutucu tavrna daha uyumlu hale getiren yasad oylama kst
larn yasallatrd.
zellikle 1911deki Stolipin suikastndan sonra ar sac glerin
Rus hkmeti zerinde devam eden etkileri ile birleen bu anayasal ger
eklikler, 1905 olaylarnn Rusyann politik hayatna getirdii nemli
deiikliklerin derecesi hakknda kuku uyandrd. 1905 sonras siyasal
artlar birok bakmdan Rus halkna hayal krkl yaatsa da, bu d
nemde Rusyann siyasal modernlemesinin nemli lde ilerleme kay
detmediini sylemek yanl olur. 1905 Devrimi srasnda verilen bireysel
zgrlkler zaman zaman kstlansa da hibir zaman kaldrlmad. Siyasi
partiler ilk defa zgr hareket edebiliyordu, eitim ve sansr ynetmelik
leri zgrletirilmiti. En nemlisi Dumada her trl gr kitlelere hitap
frsat buluyordu ve Duma, bte blmleri zerindeki oy hakk ve ba
kanlar sorgulama hakk sayesinde hkmet politikalar zerinde kk
ama nemli bir etkiye sahipti.
Ancak Rusyann Batl modernlemesinin sonsuza dek devam edebile
ceinin hibir gvencesi yoktu. Savan arifesinde ar hkmeti ykselen
bir sosyal ve siyasal krizle karlat. zellikle Petersburg ve Moskovada
siyasal grev hareketlerinin iddetlendirilmesinde ve nemli ii sendi
kalarnn kontroln daha lml Meneviklerin elinden almada Boleviklerin gsterdii baar, Rus iilerinin artan yabanclama ve patlama
gcn kantlad. Ayn zamanda hkmetin beceriksizlii, yetersizlii,
hareketsizlii ile sac glerin artan etkisi, eitimli Rus halknn sabrn
tama noktasna getirdi. 1912 ylnda seilen Drdnc Duma milletve
killerinin ou bir kez daha anayasal muhalefetin tarafndayd.
Rusyann siyasal ve sosyal sorunlarna zm bulma ve imparator
luun yirminci yzyla giriinin kontrol gibi nemli grevler, B

yk Petronun nc ruhunu ve sonsuz enerjisini ya da en azndan II.

Aleksandrn politik gerekiliini ve uyumluluunu gerektiriyordu. An
cak bunun yerine Rusyann kaderi, Rusya iin otokrasinin her eyden de
erli olduuna inanan ve dneminin byk sorunlaryla baa km ak bir
yana, bu sorunlar anlama yeteneinden bile yoksun inat ve basiretsiz
bir imparatorun ellerindeydi. Durumun vahametini daha da arttracak
ekilde II. Nikola, vasat danmanlar etrafnda toplama eilimindeydi ve
daha dk rtbeli ou erkek gibi, iradeli, ar derecede gerici politik
grlere eilimli ei mparatorie Aleksandra tarafndan ynetiliyordu.
phesiz ki, Birinci Dnya Sava arifesinde Rus monarisini perde arka
sndan yneten kii, byle bir ihtimal gz ard edilemese de, iddet ieren
toplumsal bir devrim olmakszn Rusyann modernleebilecei ihtim ali
ni azaltt. Birok temel sorun zm beklerken Rus toplumunu ciddi bir
snava sokan Birinci Dnya Sava, sadece barl reformun lm an
deildir, ayn zamanda yaklaan devrimin doasn da deitirmitir. Bu
anlamda, II. Nikolann komutanlarnn arlarn kabul ettii ve Rus or
dusuna seferberlik emrini verdii gn olan 17 Temmuz 1914, Rusya tari
hinin en can alc tarihlerinden biridir.

Savaa M uhalif Politikalar

26 Temmuz 1917de Drdnc mparatorluk Dumas vekilleri, Byk
Katerina tarafndan sevgilisi Potemkin iin yaptrlan Taurida Saraynda
topland ve hkmetin talep ettii sava iznini verdi. Dumada temsil
edilen partilerden sadece Aleksandr Kerenski liderliindeki Trudovikler
ve Sosyal Demokratlar, imparatorluu bu konuda desteklemeyi reddetti.
Bamsz ve halk bir grup olan Trudovikler, yandalarn Rusyay sa
vunmaya ard (Sosyalist Devrimciler, nc ve Drdnc Dumay
boykot ederek katlmamlard). ar hkmeti politikalarna muhalefet
lerinin bir gstergesi olarak sava lehine oy vermeyi reddettiler. Sosyal
Demokratlar hkmeti knad ve ek bte oylamas balamadan Dumay
terk ettiler.8
Balca muhalefet partileri iin, Rusyann sava abalarna kar tu
tum belirlemek tabii ki olduka zordu. Savan patlak vermesiyle h
kmete verilen destek, dnemin siyasal rejim inin, imparatorluk tarih i
nin en geri kalm, en beceriksiz rejim i olduu gereini deitirmedi.
imdi hkmete tam destek verme grevi muhalefetin miydi? Siyasi ve

toplumsal reform istekleri, ttifak Devletlerine kar verilen mcadele

zaferle sonulanncaya kadar ertelenmeli miydi? Bu gr, savan ba
langcnda Anayasal Demokratik Parti tarafndan benimsenmiti. Bu
sre ierisinde monariye muhalefet etmeyi durdurduunu ilan eden
Kadetler, ara koulsuz desteklerini sunan muhafazakr ve sa kanat
Duma partileriyle beraber hareket etti. Duma ierisindeki liberal vekil
lerin duruu, 16 Temmuz tarihli toplantda Paul Milyukov tarafndan
akland: Hibir talepte bulunmuyor ve hibir art komuyoruz, biz
sadece boyun emez irademizi savan zaferine odaklayacaz.9 1915te
ar hkmetinin ttifak Devletlerine kar sava yrtmedeki baa
rszl belirginletiinde, Duma liberalleri, halkn gvenini tayan
bir hkmet kurulmas iin ara bask yapmaya altlar. Ancak bu
arlar grmezlikten gelindikten sonra bile liberaller, kontrolsz bir
kitlesel ayaklanmann hem sava abalarna hem de Rus liberalizmi
amacna ayn ekilde zarar vereceini hesap ederek tabandan gelecek
bir devrimi desteklemediler.
Rusyadaki balca sosyalist rgtler olan Sosyalist Devrimci Parti
(SR), Sosyal Demokrat Menevik ve Bolevik Partilerin sava zerine
ortak politika oluturabilmeleri liberallere gre ok daha zordu. Sava
n patlak vermesi, Avrupa genelinde sosyalistleri, lkelerine sadakat ve
enternasyonal sosyalizm ilkelerine ballk arasnda bir seim yapmak
zorunda brakt. Britanya, Fransa, Almanya ve Avusturya-Macaristan
sosyal demokrat partileri, uluslararas sosyalizm ilkelerine ballktan
vazgeerek ykselen milliyetilik ve sava dalgasna direnemediler ve
hkmetlerinin talep ettii sava izinlerini hzlca onaylamaya ba
ladlar. Dahas, Fransada Guesde ve Sembat, Belikada Vandervelde
gibi sosyalist liderler, sava dnemi kabinelerinde bakanlk grevini
kabul ettiler. Rus Sosyal Demokratlar tarafnda ise, savaa kar olan
tutumlarnda bir gr birlii yoktu. Gerekten de, sava, Rus sosya
listleri iin o kadar blc bir konuydu ki, eski dostlar en byk d
manlar, eski dmanlar da yeni dostlar haline getirerek tm ilikileri
deitirdi.
Genel olarak bakldnda, nemli Rus sosyalist partilerinin ie
risinde, durular Bat Avrupal sosyalistlere benzeyen savunma
c fraksiyonlar ve genileyen mcadele ierisindeki durular, kinci
Enternasyonalin 1907 ylnda dzenlenen Stuttgart Kongresinde kabul
edilen bar ilkeleriyle uyumlu olan enternasyonalist fraksiyonlar or

taya kmt. Savunmac akm, phesiz Menevikler ve Sosyalist Dev

rimciler arasnda, Bolevikler arasnda olduundan daha yaygnd. 1914
yaz sonlarnda, tilaf ve ttifak gleri Avrupann dou ve batsnda
kar karya geldiklerinde ou ar hapishanelerinde uzun zaman ge
irmi olan Avrupadaki nemli Menevikler ve Sosyalist Devrimciler,
Prusya militarizmi yok edilene kadar devrimci eylemleri askya almak
istedi. Onlar, Rusyann sava abalarna liberaller kadar ateli ekilde
destek verdiler. Bu dnemde gsterdikleri byk Alman korkusu ve sa
dk yurtseverlik, savan balangcndan hemen sonra, o zamanlar tal
yan Sosyalist Partisinin sekin bir yesi olan Angelica Balabanoffa,
Rus Marksizminin babas saylan G.V. Plehanovun yapt sylenen u
yorumda grlebilmektedir: Kendi adma konuursam, eer yal ve
hasta olmasaydm orduya katlrdm. Alman yoldalarnz snglemek
bana byk zevk verirdi.10 Plehanova inanan yurtdndaki yzlerce
Sosyalist Devrimci ve Menevik, Fransz ordusuna katld. Dahas, Sos
yalist Devrimciler ve Meneviklerin savunmac kanatlarnn amalar
birbirlerine o kadar yaknlat ki, o ana dek uzlaamadklar gruplarn
yeleriyle birok yayn organnda ortak altlar.11
Rus devrimci partilerinin siyasi gmen olan enternasyonalist fraksi
yonlar da savan patlak vermesiyle hemen saflarn aldlar. Balarda sa
yca olduka az olan ve destek gremeyen bu fraksiyonlar, savan balan
gcndaki heyecan snmeye balaynca g kazandlar. Sosyalist Devrim
ciler ve Menevikler arasnda nde gelen enternasyonalist teorisyenler,
srasyla Viktor ernov12ve O. Martov idi. Her ikisi de Avrupadaki asker
atmalar knyor ve savaan taraflardan hangisi kazanrsa kazansn, en
ternasyonal sosyalizm amacna eit ekilde zarar vereceini gryor ve
zafer ya da yenilgi olmakszn hemen barn salanmas iin dnya a
pnda kitlesel bir bar hareketi rgtlemeye alyordu.
Rusyadaki sosyalist sava kartlarnn arasnda en radikal program
lar ortaya atan, beklendii gibi Bolevik lider V. . Lenindir. 1903 yln
da, Rus sosyal demokratlarnn ou daha demokratik, lml, kitlesel bir
Marksist parti hayali kurarken Lenin, sadece, dar profesyonel ve merkezi
letirilmi bir devrimci rgtn Rus proletaryasna sosyalist devrim iin
nclk edebilecei ynndeki sraryla Rus emek hareketini kalc ola
rak blmt. 1905 Devriminin son aamalarnda, Rus kitleleri devrimci
harekete kaytsz kalmaya baladktan ve lml Menevikler dorudan
acil eylemin faydalarna kar inanlarn kaybettikten sonra bile Lenin,

yeni bir halk ayaklanmas hazrlamak iin devrim kazann kaynatma

ya devam ederek gl radikalizmini gstermiti. Sava ncesi gericilik
dneminde Menevikler, dikkatlerini geni tabanl bir ii partisi kur
ma ve yasal parlamenter yolla, sendikalar araclyla nemli ekonomik
reformlar elde etmeye evirmiken, Lenin, Rus ii hareketinin karak
terini ve devrimci m ilitanln korumaya abalamtr. 1914 yl Austosunun son gnlerinde svirenin Bern kentinde Lenin, Sava zerine
Tezlerinde kinci Enternasyonal liderlerini sosyalizme ihanetle sulad
ve tm lkelerde sosyal devrimin sosyal demokratlarn acil slogan olarak
kullanlmasn teklif etti. Dahas, Rusyann Almanlara yenilmesinin m o
nariyi zayflataca iin istenebileceini tartarak kendisini dier tm
Rus enternasyonalist gruplardan ayr tutmutu.13 kinci Enternasyonalde
serte reddedilmesi, bar yerine i sava vurgusu ve Rusyann yenilgi
sini desteklemesi nedeniyle Leninin program olduka aryd. Lenin,
hem taraftarlar hem de Menevik ve Sosyalist Devrimci enternasyonalistler tarafndan eit kuvvetle eletiriliyordu. Aslnda nde gelen birok
Bolevik de, Leninin tavizsiz radikalizmine kar Martovun daha lm l
enternasyonalizmine yakn duruyordu. stelik 1915 Austosunda Zimmervvalddeki uluslararas sosyalist konferanslarnda Leninin sava ze
rine olan nerileri reddedildi ve 1916 Nisannda Kientalde Lenininkiler
kadar ar olmayan sava kart kararlar kabul edildi.
Rusyadaki sosyalist liderler de sava konusunda yurtdndakiler ka
dar blnmlerdi. Sosyalist Devrimci tarihi Oliver Radkeye gre Sos
yalist Devrimci liderler neredeyse eit olarak savunmac, lm l ve radikal
enternasyonalizm grlerine ayrmt.14 Rusyadaki Menevik liderler
arasnda snrl savunmacln baz etkin destekileri vard. Ancak, Men
evik Duma grubu da dhil olmak zere partinin ounluu lm l enter
nasyonalizm politikasn srdryordu. Savaa resmen karyken ve ar
hkmetine dmanlklar gittike daha ak hale gelirken bile Rusyann
sava abalarn engellemekten ekindiler. Petersburgdaki Boleviklerin
sava kart durular, 1914 Austos aynn sonlarnda, Rus bakenti
nin resm adnn St. Petersburgdan, kulaa Almanca gelen Petrograda
evrilmesine ramen Petersburg Komitesi olarak kalma kararlarnda
simgelemitir. 1914 sonbaharnda, Merkez Komitesi Rusya Brosu ara
clyla Lenin tarafndan serbeste ynetilen birka yeralt Bolevik ko
mitesi, savaa ve ar hkmetine kar halk muhalefetini kkrtmaya ve
grev eylemlerini yenilemeye alt. Ancak savan ilk aylarnda bu tr

abalarn tek sonucu ar hkmet basks oldu.15 Tpk Avrupa genelin

deki benzerleri gibi, aralarnda Sosyalist Devrimci askerler, Menevik ve
Bolevikler de olan Rus iiler, lkelerinin sava abalarn destekliyordu.
Rusya Savata
1914 ylnda dmanlklarn ortaya kmas, Rus ordusunun, ttifak
Devletlerine kar bir sava snavna hi de hazr olmadn gsterdi.
Bitmek bilmez silah ve cephane eksiklii, ilkel tehizat ve salk sistemi,
dzensiz ya da ksmen yetersiz, beceriksiz ynetim ve belki de en nemlisi
yeniliklerin uygulanmasndaki yeteneksizlii telafi etmekte insan gc
ve byk cesaret yeterli olmad. Muhakkak ki, Rusyann ilk seferberlii,
dmann beklediinden ya da Ruslarn umduundan ok daha hzl ger
ekleti. Austos ortasnda Dou Prusyann hzla igali, Fransann kritik
ilk sava olan Marne savan kazanmasnda ve bylelikle Parisin kurta
rlmasnda byk nem tayordu. Ancak 1914 ylnn Austos sonlar ile
Eyll balarnda, Tannenberg ve Masurian glleri savalarnda Rus ordu
su ykc yenilgiler ald. Ayn anda Rusyann Galiyann gneyine doru
yapt hcum daha baarlyd. 1915 knn balangc, ar kuvvetlerini
Karpat Dalarnn yamalarnda yakalad. Ancak baharda AvusturyaGermen ordular, 1915 sonbaharnda sona eren ve cephenin tamamnn
ortalama yz kilometre geri ekilmesiyle sonulanan byk bir hcum
dzenledi. Dahas, Galiyaya 1916da dzenlenen Brusilov Taarruzunun
ilk sonular umut verici olsa da, ok saydaki Rus askerinin kayb (bir
milyondan fazla), yetersiz stratejik kazanmlara gre ok daha ar bas
yordu.
Bu gelimeler gz nnde bulundurulduunda, 1916 sonbaharnda
Rus askerlerinin savan devam etmesi iin duyduklar yurtsever atein
sndn ve orduda dalmann baladn grmek artc deildi.
Asker retimin geliimi sayesinde Rus ordusu nceye gre ok daha iyi
donanmt. Ancak atmann balarnda kaybedilen binlerce subay ve
astsubayn yerinin doldurulmas imknszd. Rus ordusunun ounluu,
uruna savalmas istenilen amala hibir alakalar olmayan kyllerden,
aceleyle eitilmi ve disiplinsiz yedek askerlerden olumaktayd.16 Daha
1914 k gibi erken bir dnemde savamay reddetme, firar ve kitlesel tes
limler Rusyann sava abasna engel oldu. 1915 balarnda bu tr felaket
ler byk oranda artt ve cesaret krc Brusilov Taarruzunun sonucunda,

Rus ordusunun ounluu artk savamaktan bkm, ynetimi eletiren,

kendi hkmetine gvenmeyen ve isyana hazr askerlerden oluuyordu.
1917 ylnn Ocak aynda nde gelen bir Rus generali, Drdnc Duma
nn bakan M.V. Rodziyankoya [Cephedeki] askerler arasnda subaylara
kar duyulan memnuniyetsizlik ve gvensizlik gittike artyor eklinde
bir rapor sundu. Rapor yle sonlanyordu: Ordunun morali gittike bo
zuluyor ve disiplin tamamen kayboluyor. Bu artlar altnda k aylarnda
ordu, ... siperleri ve sava alann kolayca brakp gidebilir.17
Ayn paralanma Petrograd garnizonundaki birliklerde de yaanyor
du. 1683te Byk Petronun Saray Muhafzlarnn, Preobrajenski Alay
nn ilk birimini kuruundan beri bu sekin, zel eitimli gler, tacn
geleneksel koruyucusu olmutu. II. Nikola Grandk iken, kendisi de bu
alayda grev alm ve 1905 Devrimi sresince bu muhafzlar sadece ba
kentte deil, Moskovada ve Baltk snrlarnda isyanclar bastrmada ve
imparatorluk filosunda grevlendirilmilerdi.18 Ancak, Birinci Dnya Sa
va nc ylna girdiinde, bu muhafz alay da dhil, bakentin iinde
ve etrafnda konulanm olan askerlerin neredeyse tm, asker disipline
tamamen yabanc, byk istekleri bir an nce evlerine dnmek olan ky
llerden oluan yedek askerlerdi. Hem cephedeki askerlerle hem de hu
zursuz iilerle srdrdkleri ilikiler, bu alayn amalarnn deimesini
salamt. Daha 1915 ylnn Aralk aynda, Krontad deniz ssndeki
polis memurlarnn raporunda [Garnizon] birlikleri, iilerin karsnda
durmak istemeyeceklerdir, bunun yerine iilerin hkmetle hesaplama
sna yardm edeceklerdir,19ifadesi bulunmaktayd. Petrograd garnizonu
nun 1905te olduu gibi monari taraftar olmadnn en kesin gstergesi,
1916 Ekimi ortalarnda, Viborg fabrika blgesine yerletirilmi 18. Yedek
Piyade Alayndan yzlerce askerin, Reno otomobil fabrikasnn grev
deki iilerine polisleri kovmalarnda yardmc olmalaryd. Askerler ve
huzursuz fabrika iileri arasndaki ilikinin garnizonun sadakatini ze
delemi olmas, Petrograd yneticilerinin dikkatinden kamad ve 1916
yl Aralk aynn son gnlerinde 18. Piyade Alay bakentten gnderildi.
Ancak iiler ve Petrograd garnizonunun geride kalan birimleri arasnda
ki iliki devam etti.20
Yaklak yllk savatan sonra, moral bozukluunun sadece Rus
ordusuna zg bir durum olmadn anmsatmak gerekir. ngiliz ve
Fransz ordularnn sava ruhu da, 1916 ylnda Verdun ve Sommedaki
nafile kan dklyle parampara olmutu. Rusyadaki durumu daha

da vahim klan, cephedeki moral bozukluunun, artan siyasal kriz ve

ekonomik bozulma ile birlemesi olmutur. Rusyada, byyen yenilgi
ruhunu bastracak ve insanlar kararl bir ulusal gayret iin peinden
srkleyecek Lloyd George ya da Clemenceau kmad. 1914te sava
patlak verdii anda Rus kamuoyunun byk bir blmnn, siyasal
muhalefetin eylemlerini ertelemesini istedii ve hkmete sadakatle
destek verdiini unutmamak gerekir. Ulusun hayatta kalabilmesi iin
yaplan bu ikinci sava, arn halka dostluk elini uzatmasn salayp
bylelikle zaferi garantilemesi ve uzun yllar iin monariyi salamla
trmasna bir frsat verdi21 diye hatrlatt Kerenski. Eer durum ger
ekten buysa, bu frsat batan beri gz ard edilmiti. Yal ve gittike
bunayan . L. Goremikin ynetimindeki Rus hkmeti, halk inisiyatifi
nin her trl halini ykc olarak grme eilimi gstererek, sanayi sefer
berlii, mlteci yardm ve salk hizmetlerinin yeniden rgtlenmesi
yoluyla sava abalarn daha da ileriye gtrmek amacyla Tm-Rusya
Zemstvolar Birlii ve Tm-Rusya Kentler Birliinin deerli abalarn
bastrmak iin elinden geleni yapt. Monarinin politikalar herhangi
bir baar salam olsayd, bu, kendi iinde bir felaketle sonulanmaz
d. Fakat cephedekilerin sarsc biimde yenilii ve geridekilerin bariz
yanl ynetimi herkese grlnce hkmet, sadece eski siyasi muha
lefet tarafndan deil, ayn zamanda en sadk savunucular olan tutucu
Duma vekilleri tarafndan da eletirilmeye baland.
Pavel Milyukov, kinci Rus Devriminin Tarihi adl eserinde, Duma
liderleri arasnda monarinin hareketlerine kar pheciliin ilk olarak
25 Ocak 1915teki hkmet bakanlaryla yaplan toplantda ortaya k
tn sylemektedir.22 Hkmete ynelik eletiriler, 1915 asker bozgu
nunun ba gstermesiyle kanlmaz olarak yaygnlat. 1915 baharnda,
hkmet sava abasna yardmc olmas iin zel Sava Endstrileri
Komiteleri ann ve savunma, ulam, yakt ve yiyecek tedariki gibi
alanlarda kamu ve zel sektr kurulularnn birlikte almalarn sa
lamaya ynelik zel Konseylerin kurulmasn kabullenerek halkn re
form taleplerine baz dnler verdi. Ayrca Haziran aynda kamu basks
arn bakanlarnn en gerici drdnn grevden alnmasn ve yerleri
ne daha nitelikli kiilerin atanmasn salad. Ancak, 1915 yaznda, bi
rincil talebi halkn gvenini kazanm bir hkmetin kurulmas olan,
Duma ierisindeki ilerici glerin oluturduu koalisyonun (lerici
Blok) kurulmasnda ksmen de olsa katks olan gelime, Goremikinin

babakan olarak kalmasyd. lerici Blokun lm l program (hkmet

deiim inin yan sra, daha lm l bir din ve etnik politika, siyasi tutuklular iin af ve sendikalar zerindeki basklarn kaldrlm as taleplerini
de ieriyordu) Rus kamuoyunun ounluunun grleriyle destekleni
yordu. Aslnda bu program, hkm etin nispeten ileri grl bakanla
rnca da makul karlanyordu. Ancak, 1915 ylnn Eyll aynda Duma
nn alm alarna ara verilmesi iin tacn yetkisini alan Gorem ikin bu
programa inatla kar kt.
Rus ordusunun 1915teki yenilgilerinin tek nemli sonucu kamuoyu
nun hkmete kar harekete gemesi deildi. Savan balangcndan
beri Rus ordusu, arn amcas Grandk Nikolay Nikolevi tarafndan
ynetiliyordu. Grandkn bu yksek rtbenin sorumluluklarn tayamad akt. Ancak II. Nikolann bulduu zm ok daha ktyd.
Ei ve vicdansz telkinci Rasputin dnda kimsenin tavsiyelerine kulak
asmayan ar, 1915 Austosunun sonlarnda bakentten ayrlarak geri
ekilen askerlerin komutasn almaya cepheye gitti. Bu baarsz adm,
arn kendisini gittike ktleen asker durum iinde eletirilerin oda
haline getirmesi ve hkmetin kaderinin arie ile badanman Raspu
tin tarafndan ynetilen entrikaclar grubunun ellerine braklm as gibi
kt sonular dourdu. O gnlerde Petrogradda gndemde olan siyasi
entrikalarn modern tarihte ei benzeri yoktur. arie ve Rasputinin ka
raryla hkmet bakanlar sk sk deiiyordu. Sac Duma vekili V. M.
Purikevi, bu olay bakanlk birdirbiri olarak tanmlyordu. lk olarak,
nceki Haziranda atanan nispeten daha yetenekli bir blm bakan d
nda tm bakanlar grevden alnd ve yerlerine bir dizi deersiz, mace
rac vekil atand. Ocak 1916da Goremikin Babakanlk grevinden alnd
ancak halefi, ktlyle n salm, sarayn kuklas ve yakn bir alma
arkadann yorumuyla, kiilii, akli durumu ve zeks herhangi bir eyi
ynetmeye el vermeyen 23 Boris Sturmerd.
Bu duruma bir de hzla bozulan ekonomik koullar eklendiinde or
taya komik ve sama bir siyasal durum kt. Sava; Petrograd, Moskova
ve dier sanayi ehirlerine, zellikle 1916nn son aylarnda, gittike artan
bir konut, yiyecek, giysi ve yakt sknts getirdi. Bir noktaya kadar bu s
kntnn nedeni, yeterli retimin olmamas deil, datmn gerektii gibi
yaplamamasyd. Rus demiryollar hem sivil hem de asker ihtiyalar
karlamada yetersiz kalyordu. Buday rneinde, ilenmi rn bulma
s imknsz olan kyller, rnlerini hzla deer kaybeden kt parayla

elden karmay reddediyorlard. Ktlk arttka, maalar ile hayat paha

ll arasndaki uurum da artt. Bunun sonucunda oluan enflasyondan
en ok iiler etkilendi ve 1915 ile 1917 yllar arasndaki dnemde iile
rin artan fkesi yeni grevler patlatt. Ancak enflasyon, kentte yaayan orta
snf da etkiledi. Taradaki ekonomik artlar ehirlere nazaran daha iyi
olsa da, sava kayplarnn ar ekilde vurduu kyller dmanlklarn
bir an nce bitmesi iin sabrszlanyordu. 1916 kndan sonra; tamamen
demoralize olmu askerleri, hayatn idame ettirmeye alan iileri, as
kere alnma tedirginlii iindeki kylleri ve ayazda ou zaman umut
suzca ekmek ya da dier zorunlu ihtiyalar iin bekleyen kentli ev kadn
laryla Rus halknn ounluu artk krlma noktasna gelmiti.24
Hkmet de halkn fkesinin arttnn farkndayd. Byyen eko
nomik krizle ba edemeyen hkmet, kendi savunmasn glendirmek
iin elinden geleni yapt. Duma ierisindeki ilerici kesim de gelien du
rumun vahametinin farkndaydlar ancak halkn patlamasna yol ama
korkusuyla hibir ey yapmadlar. Herkes siyasal bir deiim ihtiyacnn
farkndayd ve sarayda, Duma ve ordunun ynetiminde saraya bir dar
be yaplmas ihtimali konuulmaktayd. Aslnda, 1916dan beri, bir saray
darbesinin mi yoksa tabandan gelen bir devrimin mi nce olaca tart
lmaktayd.
Duma yeleri Eyll 1916da, Rasputinin aday A.D. Protopopovun
ileri Bakan olarak atanmasyla bir kez daha aalanmlard. Atan
d srada deliliin eiinde olan, sa, liberal Oktobrist Parti yesi ve
Duma eski bakan yardmcs Protopopov, kendisini tutarl bir ekilde
ifade edemiyordu. arie ve Rasputini tm dnya kmsyordu. Sava
alanndan gelen haberlerin gittike ktletii dnemin tam ortasnda,
sarayn Almanlara satld dedikodular itibar kazanyordu. 1916 ylnda
1 Kasmdan 16 Aralka kadar olan dnemdeki Duma oturumlarnda h
kmete ei benzeri grlmemi bir ekilde saldrlyordu. Bylelikle, Du
mann al gnnde Paul Milyukov, arienin ve Sturmern isimlerini
vererek, hkmetin hatalarn teker teker sayd ve her sulamay, Bu ap
tallk mdr yoksa vatana ihanet mi? sorusuyla sonlandrd. Gazetelerde
sansrlenmi olsa da bu gl konumann milyonlarca kopyas oaltl
d ve tm Rusyaya datld.25Cevap olarak saray, Sturmer babakanlk
grevinden uzaklatrd. Ancak yerine ar muhafazakr A. F. Trepovun
atanmas bir gelime olarak saylamazd. Aralk aynda Rasputinin soy
lular tarafndan ldrlmesi, arie dnda herkesi sevindirdi. Fakat bu,

Petrograddaki katlanlmaz gerginlii ok az rahatlatabildi. Normalden

daha souk olan 1916 Noeli gelip geti ancak hkmet sersemlemiesine, intiharna doru gidiyordu. Milyukov, O dnemde herkes, lkenin
bir volkann zerinde olduunu biliyordu demiti.26
M onarinin k27
1917 yl da 1916nn bitii gibi, den scaklklar, hzla artan fiyatlar,
grevler, yiyecek isyanlar ve Petrograd Asker Blgesinde garnizonu ve po
lisi muhtemel isyanlarda stlenecekleri grevler iin uyarma ve hazrlama
abalaryla geldi. Byk ayaklanmalar bastrabilmek iin detayl planlar
hazrlanm, ehrin stratejik noktalarna makineli tfekler yerletirilmi
ti. i dayanmasnn etkili bir gstergesi olarak 9 O cakta, yani Kanl
Pazarn yldnmnde, yz elli binden fazla ii greve gitti. O gn grev
yznden almayan fabrikalarn bazlarnda 1905ten beri ilk defa grev
yaplyordu. Ayn derecede nemli olan baka bir ey ise, devrimci slo
ganlar atp kzl bayraklar tayan kalabalklar geerken askerlerin apka
larn karp selam vermeleri ve tezahratte bulunmalaryd. Dumann
al gn olan 14 ubatta, Petrogradda altm fabrikada iiler siyasi
greve gitti ve polisin tm tehditlerine ramen yzlerce niversite ren
cisi Nevski Caddesinde devrimci arklar eliinde yrye geti. 22
ubatta, devasa Putilov metal fabrikasnda sresiz lokavt ilan ediliiyle
otuz bin ii mali darboaza dt. Ve Uluslararas Kadnlar Gn olan
23nde, uzun ekmek kuyruklarnda bekleyen ev kadnlarnn arasnda
patlak veren huzursuzluk, birden monarinin kaldrlmas ve savan sonlanmasn isteyen bir sokak gsterisine dnt. Rus devrimci partileri
nin hibiri tarafndan ne planlanan ne de beklenen sosyal patlama byle
balamt.
1917 Petrograd devrimlerini gznde canlandrmaya alan herkes,
Rusya mparatorluunun bakentinin Paris gibi, Byk Petro tarafndan
kuruluunun ardndan geen iki yzyldan fazla srede, kesin bir ekilde
tanmlanabilecek sosyoekonomik blgelere ayrldn unutmamaldr.
Genel olarak ehir merkezleri, Vasiliyevski Adasnn gney blmle
ri ve Nevann sa kysndaki Petersburg yakas ve nehirden Obvodni
Kanalna kadar uzanan sol kynn byk bir ksmn kapsayan blge, st
ve orta snfa aitti. ou fabrika iisi ise dardaki sanayi varolarnda
yayor ve alyordu.

Merkez blgeler, imparatorun ailesine ait rokoko ve neoklasik tarzdaki

gsterili saraylaryla, imparatorluk merkezleri olan ihtiaml yaplary
la, grkemli shak ve Kazan Katedralleri, granit nehir ve kanal setleriyle
Petrograd Avrupann en gzel bakentlerinden biri yapan yaplarla do
luydu. Ayn zamanda, opera ve mehur mparatorluk balesinin merkezi
olan Marinski mparatorluk Tiyatrosu, Avrupann en iyi drama ve ko
medilerinin yan sra Gogol, Turgenyev ve Tolstoy klasiklerinin de ser
gilendii Aleksandrinski mparatorluk Tiyatrosu ve dnemin en iyi m
zisyenlerinin sahne ald Petersburg Konservatuar da buradayd. Ayrca
Nevann sol kysndaki bu merkez blgede, bakentin bankalar, iyerleri
ve ehrin gbei olan Amirallikten balayarak, aristokrat saraylarna, g
zel apartmanlara ve alt orta snfn oturduu byk, harap apartmanlara
doru deien iyi konutlar vard. Amirallikten balayan Nevski Caddesi,
ehrin en iyi maazalarnn bulunduu en geni ve en sekin caddeydi.
Nevadan kuzeye doru, Vasiliyevski Adasnn dou yakasnda, Rus ente
lektel ve sanatsal baarlarnn simgeleri olan St. Petersburg niversitesi,
Rus Bilimler Akademisi ve Gzel Sanatlar Akademisi ve stunlu yapsyla
borsa binas uzanyordu.
Petrogradn byk fabrikalar, bu merkez blgeyi evreleyen varolar
da, Nevann sol kysndaki Narva, Moskova ve Aleksandr Nevski blge
lerinde ve Vasiliyevski Adasnn cra keleri ile sa kysndaki Okhta
ve Viborg blgelerindeydi. Merkezden uzak bu blgeler, on dokuzuncu
yzyl sonlarnda Rus sanayilemesinin ilk dnemlerinde, nehir ve kanal
larn kylarnda hl bol ve ucuz toprak varken oluturuldu. Burada, Pet
rograd iilerinin ounluunu oluturan, ou taradan henz gelmi
yaklak yz elli bin ii, ar kalabalk ve pislik iinde, fabrikalarn
arasna skm, aceleyle ina edilmi ok katl tula klalarda ve tahta
kulbelerde yayordu.
ok nadir zamanlarda bakentin bu iki blgesindeki halk birbirine
karyordu. Petrograd proletaryas, bakentin ayrcalkl snfna olan
kzgnln ilk defa, 1905 Devrimi srasnda bakentin merkez blgele
rini igal ederek gstermiti. imdi, 1917 ubatinin 23 ve 24nde kzl
bayraklaryla byk bir tsunami halindeki iiler, korunan kprlerin
etrafndan dolap donmu Neva zerinden akn akn geerek bir kez
daha bakentin merkez blgelerinde gsteriler yapyordu. Ayn 25inde
halk patlamas yaygnlat. Gazeteler yaynlarn durdurdu, tramvay se

ferleri durdu, niversite rencileri derslerini brakp sokaktaki gste

rilere katldlar.
Huzursuzluu bastrmalar iin gnderilen Kazaklar, eylemci iileri
desteklemeye balaynca durum hkmet iin gerekten tehdit edici bir
hal ald. Mogilevdeki ordu kararghnda olan ardan gelen bir telgrafa
cevaben Petrograd Asker Blge Komutan S. S. Kabalov, yarndan iti
baren sokaktaki tm dzensizlii bastrmak iin dalmay reddeden
kalabala ate almas emrini verdi. Ertesi gn, 26 ubatta, Pavlovski
Alayndaki bir blk bu emre kar ayakland. Garnizondaki Volinski
Muhafzlar kalabala ate etti ancak klalarna dndklerinde ayn
askerler, halka ileride yneltilecek herhangi bir saldrya katlmayacak
larn bildirdiler. Belli ki, durumla baa kmadaki baarszlnn ve
beceriksizliinin farknda olmayan hkmet, Dumay Nisan ayna ka
dar kapatma karar ald. Ancak, sokaklardaki artan kaosun farknda
olan Duma vekilleri ertesi sabah dalmay reddetti. lerici Blok yeleri
ve soldan iki ye, Trudovik Aleksandr Kerenski ve Menevik lider N. S.
ikeydze, dalmak yerine dzeni salayabilmek iin Geici Komiteyi
kurdu.
27
ubatta, Merkezi Sava Endstrileri Komitesinin hapisten henz
kan emek grubu yeleri (komitenin on bir temsilcisi, 26 Ocak 1917de,
devrimci eylem iddiasyla tutuklanmt), birok sosyalist Duma vekili,
sendikal hareketin ve kooperatif hareketin liderleri Taurida Saraynn
baka bir salonunda bulutu. Petrogradda 1905 modelinde bir sovyeti
yeniden kurma hedefiyle i Vekilleri Sovyeti arsn dzenlemeleri
iin bir komite seildi. Ayn akam Sovyet toplants yaplaca duyuru
su hemen fabrikalara gnderildi ve 27 ubat gecesi yaplan bu toplantyla
Petrograd i ve Asker Vekilleri Sovyeti ve Sovyet Yrtme Komitesi res
men kurulmu oldu. Devam eden aylarda Tm-Rusyada zerk ynetim
kurumlan oluturuldu.
ubat olaylarn belirleyen an, 27 ubatta, ilk olarak Volinski ve sonra
snda da Preobrajenski ve Litovski Muhafz Alaylar yelerinin, artk tam
gelimi olan devrime katlmalar oldu. Onlara gre, gya hl hkmete
hizmet eden bu birlikler, eylemci iilerle ilikiye geince ilerinde eriyip
kayboldu ve sadece baz subay gruplar ve polisler ciddi direni gsterdi.
Garnizon birliklerinin cepheyi terk etmeleri, 1917 ubat olaylar ve 1905
Devrimi arasndaki nemli farklar gsterdi. 27si akamnda ana cepha
nelik ile Peter ve Paul Kalesi dhil neredeyse tm Petrograd, isyanclarn

elindeydi. Hl General Kabalovun emrindeki birka bin kiilik birlik,

Mogilev ve kuzey cephesinden asker destek bekleyerek Amirallik ve K
lk Saray alanna dayand. Ancak iki destek de bakente giremedi ve ertesi
gn Kabalov glerinin sessizce geri ekilmesiyle ubat Devrimi tamam
lanm oldu. 28 ubat, Moskova ve Finlandiya Krfezinde bakent yakn
larndaki deniz ss olan ve denizcilerin binbay ve onun elli subayn
katlederek intikamlarn aldklar Krontad iin bir dnm noktasyd.28
Eski rejimin devrilmesine kar hibir yerde ciddi bir direni gsterilmedi
ve bylece ar rejimi tamamen iflas etmi oldu.
nceleri, Kadet lideri Paul Milyukovun da dhil olduu Duma libe
ralleri, seimle baa getirilen bir parlamenter hkmet ile meruti mo
nari kurarak eskisine benzer bir dzeni devam ettirmeyi umdular ancak
devrim, bu amalar iin fazla gelimiti. 2 Martta II. Nikola, kanl
maz sona teslim oldu ve tacn kardei Grandk Michaele brakt. Bel
ki kendi hayatn kurtarma umuduyla, belki de monarinin devamnn
imknszln fark ettii iin Michael, en azndan Kurucu Meclis dave
tine kadar tac almay reddetti ve bylece yzyldan fazla bir sredir
hkm sren Romanov rejimi son bulmu oldu.
Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesi balangtan itibaren kendisini
devrimin koruyucusu olarak grd ve Rusyann meru hkmeti olma
konusunda Dumann Geici Komitesine meydan okumad. Bunun ks
men doktrinsel nedenleri vard. Yrtme Komitesinde baskn olan Menevikler, otokrasinin yklnn temsil ettii burjuva devriminin ar
dndan bir sre boyunca burjuva, liberal bir ynetimin olmas gerektii
ynndeki Ortodoks Marksist varsayma balyd. Yrtme Komitesi
ierisindeki Sosyalist Devrimci Parti temsilcileri ise, iktidar ele geirme
ideolojilerinden tamamen vazgemeseler de, esas itibariyle rgtsel zayf
lklarnn farkndal konusunda birok Menevikle ayn fikirdeydiler
ve Rusyann tm gcnn savunma abas ve kar-devrimin nlenmesi
amacyla siperlerde birletirilmesi konusunda Meneviklerle ortak arzuyu
paylayorlard. Bunun sonucunda 1 Martta, Petrograd Sovyeti Yrtme
Komitesinin byk bir ounluu, baz siyasi artlarn yerine getirilmesi
kouluyla Dumaya Geici Hkmeti kurma yetkisi vermeyi kararlatrd.
Ayn zamanda sosyalistlerin, ilkelerine ihanet etmemeleri ve liberal bir
hkmette bakanlk grevlerini kabul ederek kitleler arasndaki durula
rna zarar vermemeleri de kararlatrld.

Ertesi gn Duma Geici Komitesi ve Sovyet Yrtme Komitesi bir siya

sal program zerinde anlamaya vard. Duma Geici Komitesi, Zemstvolar Birlii bakan Prens Georgi Lvovun Babakan, Milyukovun Dileri
Bakan, Oktobrist lider A.. Gukovun Sava ve Deniz Kuvvetleri Bakan,
Kerenskinin Adalet Bakan olarak grev alaca Geici Hkmeti atad
(Grevi kabul eden, bir Trudovik olan Kerenski, Sovyet Yrtme Komite
sinin sosyalistlerin hkmete hizmet etmeyecekleri ynndeki kararna
kar km oldu). 2 M art tarihinde kabul edilen ve Geici Hkmet tara
fndan yrrle konulan program, birok eyin yannda siyasi tutuklularn tam amnn affn, insan haklarn ve herkesin kanunlar nnde eit
oluunu gvence altna alyordu. Rusyann gelecekteki ynetim eklini
belirleyecek ve genel bir seimle ibana getirilecek olan Kurucu Meclis
hazrlklarna hemen balanacakt. Devrimci hareket ierisinde yer alan
birlikler silahszlandrlmayacak ya da Petrograddan uzaklatrlma
yacak ve grev dndayken eit haklara sahip olacaklard. Bu program
ieren deklarasyon 2 M art akam ge saatlerde basld ancak byk ihti
malle Duma vekilleri ve Sovyet iindeki sosyalistler bu konular zerinde
bir anlamaya varamad iin sava ve topraklarn yeniden datm gibi
hayati konulara deinilmedi. Ne var ki yeni hkmetin asl niyeti ok
gemeden ortaya kt: Toprak reformunun da yer ald temel reformlar
konusu Kurucu Meclis oluturulana kadar ertelenecek, sava ise zaferle
sonulanacakt.
Geici Hkmet ile Sovyet arasnda toprak sorunu ve sava konula
rnda uyumazlklarn olaca nceden belliydi. Geici Hkmet, oun
lukla, II. Aleksandr ve mparatorluk Dumas tarafndan kurulan Zemstvolarda sivrilmi, lm l Rus muhalefetinin ncleri olan liberallerden
olumaktayd. Adanm Rus yurtseverler olarak, politik sistemleriyle ya
rmak istedikleri Bat demokrasilerine de doal bir yaknlk hissediyor
lard. Bu nedenle, devrimci Rusyann tilaf Devletlerine verdii szleri
tutmas onlar iin olduka nemliydi. Ayrca, Rusyann gelecekteki siyasi
sistemini, yasal yollardan ve devrimci dalgalarla yklmamas iin dik
katlice kurmak istiyorlard. Petrograd Sovyeti ve sonrasnda Tm-Rusya
Sovyetleri Kongresinin hkimiyeti, Menevik ya da Sosyalist Devrimci
lerin oluturduu lm l sosyalistlerdeydi (Bolevikler yaz sonlarna ka
dar Petrograd Sovyeti ierisinde ounluu yakalayamadlar) ve onlar
bir sre liberal dzenin devam etmesi gerektiine inansalar da kkten
bir sosyal reformun bir an nce gerekletirilmesini istiyorlard. Dahas,

sava konusunda Meneviklerin ve Sosyalist Devrimcilerin ou, u an

devrimci savunmaclk olarak adlandrlan savunmac bir politika yrtseler de, liberallerden ok daha enternasyonalist bir ruha sahiptiler ve
zafer ya da yenilgi olmakszn bir an nce barn imzalanmas iin bask
yapyorlard.
2 Mart tarihinde kurulan Geici Hkmet, Sovyetin resm desteini
alm olsa da aslnda daha radikal eilimli Petrograd Sovyeti Yrtme
Komitesi, semenlerinin srekli basks altnda Geici Hkmetin dav
ranlarn takip etti ve baz durumlarda Geici Hkmetin yetkilerine el
koydu. Ancak bu dzen kalc deildi nk Lvov kabinesi resm hk
met olsa da iktidar ele geirmeyi istememesine ramen Sovyet, iiler ve
siyasi bilinci olumu silahl kuvvetler arasnda salad gven ile resm
hkmetten ok daha glyd. Bu garip durumun sonucunda, halkn
ounluunca desteklenmeyen savan srdrlmesinin imknszl ve
Boleviklerin artan ykc eylemleriyle, hkmet otoritesi, Kurucu Mecli
sin oluturulmasn bekleyemeyen birok temel siyasi, sosyal ve ekonomik
sorunun hzlandrd fiil fel dnemine girdi.

PETROGRAD TEMMUZ 1917

cadele

B a liy o r

Petrograd Bolevikleri ve ubat Devrimi

Dier Rus devrimci partileri gibi Bolevikler de ubat olaylarna
olduka hazrlksz yakalanmlard. arn devrildii dnemde parti
nin ye saysnn olduka az olduu baz Sovyet tarihileri tarafndan
da kabul edilmektedir.1 Yerel parti rgtleri ise ya ok zayftlar ya da
hi yoktular ve Ekim Devriminde ok nemli rolleri olacak olan lider
lerin ou ya g etmi ya hapse atlm ya da srgne gnderilmiti.
Birkan saymak gerekirse, Lenin ve en yakn mttefiki G. E. Zinov
yev svirenin Zrih kentinde; Nikolay Buharin ve Lev Troki New
Yorkta; }. V. Stalin, M. Sverdlov ve L. B. Kamenev ise Sibiryadaydlar.
Petrogradda partinin iskeleti, liapnikov, V. M. Molotov ve Zalutskiden
oluan Merkez Komitesi Rusya Brosu tarafndan ynetiliyordu. Ayrca
ilevsiz kalan Bolevik Petersburg Komitesi de vard ancak komitenin
be yesi, ar polislerince tutuklanan yz pheli arasnda olduundan
Komite 26 ubatta ortadan kaldrld. Aslnda ubat aynn son gn
lerinde Petersburg Komitesinin ou tutuklamalarla yok edilmiti, bu
yzden grevlerini geici olarak Viborg Blgesi Bolevik Komitesine
devretmek zorunda kaldlar.2
Devrimi izleyen gnlerde Petrograddaki Bolevik rgtlenme, dik
katini kendisini yasal zeminde tantmaya ve parti gazetesinin karlmas
gibi pratik konulara odaklad. arn tahttan ekildii gn olan 2 Mart
tarihlibir toplantda Merkez Komitesi Rusya Brosu, Molotova gazete
kurma grevini verdi ve ayn gn birka parti yesi I ve i Bulma Ku
rumu binasnn at katnda toplanarak ehir parti konferansna kadar

grev yapacak olan geici Petersburg Komitesini seti.3Ksa bir sre sonra
Petersburg Komitesi, arn metresi balerin M. F. Kesinskayann ferah
ve zarif konana tand. Yaklak ayn zamanlarda birok blgede parti
rgtleri kuruldu. 5 Martta teorik olarak Merkez Komitesi Brosu ve Pe
tersburg Komitesinin ortak yayn organ olan Pravda karld. 10 Martta
ise Petersburg Komitesi tarafndan kalc Bolevik Asker rgtne ze
min hazrlayacak olan Asker Komisyon oluturularak byk bir adm
daha atlm oldu.
rgtsel konular dnda ubat Devrimi ertesinde Petrograd Boleviklerinin karlat nemli sorunlar, Geici Hkmet ile ilikiler
ve Rusyann hl iinde olduu sava gibi temel konularda alaca tav
rn oluturulmasyd. Lenin, bu sorunlar zerine grlerini, 4 Martta
svirede Zinovyev ile birlikte hazrlad tezlerinde ve 7 Mart ile 12 Mart
arasnda yazd Uzaktan Mektuplar dizisinde ortaya koymutur. Bura
da Lenin, burjuva Geici Hkmetin hibir ekilde desteklenmemesini
ve partinin emperyalist sava karsndaki kararl duruunun deime
mesini kesin bir dille ifade etmitir. Hkmet sorunu ve sava zerine g
rleri, Bolevik feminist Aleksandra Kollontay ile yazmalarnda zet
lenmiti. Devrimin bu ilk aam as... kesinlikle son olmayacaktr... Tabii
ki anavatann savunulmasna kar kmaya devam edeceiz diye yaz
mt 3 Martta. Ertesi gn, u an grevimiz... kitleleri rgtlemek... ve
i Vekilleri Sovyetinin iktidar ele geirmesi iin hazrlklar yapmaktr.
Sadece bu g ekmek, bar ve zgrlk getirecektir4 yorumunu yapt.
Ayn dnemde, Rusyaya gitmek iin Stockholmden ayrlan Boleviklere
gnderdii mesajnda da unlar belirtiyordu: Taktiklerimiz: Yeni hk
mete hibir ekilde gvenilmeyecek ve destek verilmeyecek; Kerenskiye
zellikle pheyle yaklalacak; proletaryann silahlanmas tek gvence
mizdir. 5
Ancak 1917 ylnn Mart aynda Zrihteki Lenin ve Rusyadaki par
ti rgtleri arasndaki dorudan iliki kopmutu, herhangi bir olay ze
rine parti politikas belirlemek iin doru drst bir iletiim kurmak
imknszd. Sava konusunda, bakentteki parti liderlii genellikle Lenin
ile ayn fikirdeydi. Merkez Komitesi Brosunun 7 Mart tarihli toplants
[savaa] yaklammz, bu sava emperyalist bir sava olarak balad ve
yle de devam ettii iin deimemitir, aklamas ile sonulanmt. Bu
toplantda, devrimci sosyal demokrasinin grevi, daha nce de olduu
gibi, halk dman bu emperyalist sava, halk smrenlere, yneten snfa

kar yrtecei bir i savaa dntrmektir karar alnd.6 Ayn gn

toplanan Petersburg Komitesi de benzer bir karar ald. Ne var ki hkmet
sorunu zerine Petrograddaki Bolevikler benzer bir ortaklk gsteremi
yordu. liapnikov etkisindeki Merkez Komitesi Brosu, Leninin grle
rine yaknken, Petersburg Komitesinin konumlan, Sovyetin sosyalist
liderlerinin daha nceki grlerinden pek de farkl deildi. Bu esnada,
Viborg Blgesi Bolevik Komitesi, Leninden ve Merkez Komitesi Bro
sundan bile solda duruyor, iktidarn iilerce ele geirilmesi iin inisiyatif
almaya balyordu.
Hkmet sorunu, Viborg Blgesi Bolevik Komitesinin 1 Martta d
zenlenen ilk yasal toplantsnda grld. Burada, iktidarn iilerce
hemen ele geirilmesi ve Dumann Geici Hkmetinin acilen yklma
s karar alnd. Merkez Komitesi Brosu bu tr eylemlere son vermeden
nce bu karar baslm ve datlmt.7liapnikova gre Bro ve Viborg
Blgesi Komitesi arasndaki tek anlamazlk, Bronun savaa balamadan
nce hazrlk ve rgtlenme gerekliliini belirtmesiydi.82 Mart tarihinde
Bro, Petrograd Sovyetinde, Geici Hkmetin burjuvazi ve byk top
rak sahiplerinin temsilcisi olduunu ve halkn temel devrimci niyetlerini
fark edemediini ve bunun, bir Geici Devrimci Hkmet kurulmas
iin mcadele balatlmasn gerektiren bir durum olduunu belirten bir
nerge sundu.9
Sovyet bu nergeyi tabii ki reddetti. 3 Martta Merkez Komitesi Brosu
ayn nergeyi kendi Petersburg Komitesine sundu ve ateli tartmalarn
ardndan nerge burada da reddedildi ve aadaki yar-Menevik ka
rar alnd:
RSDP (Rusya Sosyal Demokrat i Partisi) Petersburg Komitesi, Petrograd
i ve Asker Vekilleri Sovyetinin Geici Hkmet zerine hazrlad nergeyi
inceleyerek, ... halkn karlaryla atmad srece Geici Hkmete muha
lefet etmeyeceini ancak her ne ekilde olursa olsun monari kurmaya alan
herhangi bir Geici Hkmete kar amansz bir mcadele balatacan beyan
eder.10

Merkez Komitesi Brosu iki gn sonra sava konusundaki grleri

ni Petersburg Komitesine tekrar kabul ettirmeye alt. 5 Mart tarihli
Petersburg Komitesi toplantsnda Molotov, Geici Hkmetin monar
isi burjuvalarn ve byk toprak sahiplerinin temsilcilerinden olutu
unu [ve] aslen kar-devrimci olduunu gren Petersburg Komitesi,
bu hkmeti desteklemeyeceini belirtir ve Geici Devrimci Hkmet

kurma mcadelesini stlenir ifadesini ieren bir nerge sundu. Ancak

bu nerge de reddedildi ve Petersburg Komitesi 3 M artta alnan karar
tekrar onaylad.11
M art aynn ilk yarsnda Pravda, Merkez Komitesi Brosu ve Peters
burg Komitesinin sava kartln yanstt. Ayn dnemde Bronun Ge
ici Devrimci Hkmet kurulmas iin yapt acil ar da Pravda sayfa
larnda olduka geni yer tutuyordu.12 Ancak bunlarn hepsi M art ortasn
da Kamenev, Stalin ve M. K. Muranovun Sibiryadan dnerek Pravda mn
kontroln ele geirmeleriyle son buldu. Boleviklerin yayn organnda
14 M arttan balayarak belirgin bir saa kayma grld. Bu andan itiba
ren Kamenev ve Stalinin makalelerinde, Geici Hkmete snrl destek
savunularak, Kahrolsun Sava slogan reddediliyor, cephedeki dzen
sizliin sona ermesi gerektii belirtiliyordu. Kamenev 15 M art tarihin
de Pravda da yaynlanan bir makalesinde yle yazyordu: Ortada bar
olmasa da halkmz azimle grev yerlerinde durmal, kuruna kurunla,
bombaya bombayla cevap vermelidir. Stalin de ertesi gn benzer eyleri
sylyordu: Kahrolsun Sava slogan yararszdr. 18 M artta Kamenev,
Pravda nn yeni yayn kurulunun lm l yaklamn Petersburg Komite

sine anlatt ve bu yaklam burada onayland.13 Pravda 'nn bu tutumu,

Leninin Uzaktan M ektuplarndaki grlerinin tam tersiydi, bu yz
den Pravdada bu mektuplarn sadece ilkinin yaynlanm olmas ve bu
ilkinden bile birok karma yaplm olmas da gayet normaldi. Leninin
ilerin arlk gericiliine kar Geici Hkmeti desteklediini syle
yen herkes ([hepsi Menevik olan] Potresovlar, Gvozdevler, enkeliler
ve hatta tm eilimlerine ramen ikeydze bile) haindir, iilere, prole
taryann davasna, [ve] zgrlk davasna ihanet etmektedir,14 sulamas
da sansrlenen blmler arasndayd. Bu sulamada Lenin muhtemelen,
Kamenev ve Stalini de kastetmitir.

Leninin Dn ve Nisan Tezleri

2 Nisanda Leninin Almanya ierisinde yapt mehur, gizli tren yol
culuunun ardndan gelecek hafta bakente gelecei haberini aldklar
srada, Petrograddaki Bolevik liderlerin grleri yaygn olarak bu e
kildeydi. Bu haber zerine yurduna dnen liderlerine yakr bir kar
lama treni dzenlemek iin hazrlklara giritiler. Bu karlama sadece
Leninin kitleler arasndaki saygnln gstermeyecek, ayn zamanda

dman Almanya topraklarndan geerek geliyor oluu ile ilgili gelecek

kanlmaz eletirileri de dengeleyecekti. Ayrca, Leninin bakentteki
Boleviklerin gcn grebilmesini de salayacakt. Bolevik liderlerden
oluan kk bir grup, snrdaki Beloostrov tren istasyonunda Leninin
grubuyla bulumaya giderken, partideki dier Bolevikler, bakentteki
fabrikalar ve garnizondaki asker alaylar Finlandiya stasyonundaki
kitlesel karlama iin harekete geiriyordu.
Beloostrovdaki karlama grubunun iinde olan Krontad Bolevik
lideri F. F. Raskolnikova gre Lenin hi vakit kaybetmedi ve Pravda nn
son zamanlardaki muhafazakr izgisi konusundaki honutsuzluu ile
ilgili laf hi gevelemedi. Bolevikler arabadaki yerlerini aldklarnda
Kameneve dnerek, Pravda da neler yazyorsunuz byle? Birka saynz
grdk ve size cidden kfrettik dedi.15
Tren 3 Nisanda gece 23 civarnda Viborg fabrika blgesinin gbein
deki Finlandiya istasyonuna geldiinde, Lenin, ii ve askerlerin olutur
duu cokulu bir kalabalk tarafndan karland. nceden arn olan
imparatorluk bekleme salonlarnda Menevik liderler N. S. ikeydze ve
M. . Skobelev, Lenini Petrograd Sovyeti adna resmen karlad; ikeyd
ze umutla Lenini, devrimi ierideki ve dardaki tehditlerden korumak
iin dier devrimci demokrasi glerine katlmaya davet etti. Bu ricay
grmezden gelen Lenin, toplanan kalabala ubat Devriminin Rus pro
letaryasnn temel sorunlarn zemediini, Rus ii snfnn yar yolda
duramayacan ve Rus proletaryasnn asker kitleleriyle birlikte burju
va demokratik devrimi, proleter, sosyalist bir devrime dntreceini
belirtti.16 Sovyet ierisindeki lml sosyalistlerin politikalaryla olduka
derin bir fark yava yava grlyordu.
Lenin, ayn akam Kesinskaya Maliknesi nin beyaz stunlu salonun
daki gayriresm Bolevik Parti liderleri toplantsnda Geici Hkmete
artl destek politikasn, sava rtkanlyla bir araya getirip onlara
kar hararetli bir saldrda bulundu ve kesintisiz devrim arsn yinele
di. Sa bir Bolevikken Meneviklere katlmak zere olan V. S. Voytinski
tarih toplantdayd ve anlarnda Leninin konumasn rgtlenme a
rs yaparak ve partinin eski disiplin ve akl birliinden yoksun oldu
unu ileri srerek bitirdiini yazar.17 Voytinski ayrca kalabaln byk
bir ksmnn Leninin szlerini hayret verici bir sessizlikle karladn
sylemektedir.18 Baka bir izleyici olan N. N. Suhanov, Leninin anarist

zrvalarna Kamenevin, Bekle, sadece bekle! diyerek cevap verdiini

kaydetmitir.19
Leninin Petrograda gelii, 29 Mart-3 Nisan tarihlerinde bakentte
gerekletirilen Birinci Tm-Rusya Sovyetleri Konferans ile birlikte ya
plan, Rusyann her yerinden gelen Bolevik delegelerin katld toplan
tnn son gnyle ayn zamana rastlad. Leninin Bolevik toplantlar
na katlmndan nce20 Stalin, Geici Hkmetin eylemlerinde ihtiyatl
kontrol ve Petrograd Sovyetinin devrimci gcn balangc olarak des
teklenmesi arsn ieren bir nerge zerinde tam destek alm t.21 Bu
nerge Sosyalist Devrimci-Menevik durua o kadar yaknd ki, Bolevikler, Sovyetler Kongresinde geirilen Geici Hkmet zerine ounluun
kararn destekleyebildiler. Kamenev ve Stalinin sava hakkndaki lm l
grleri de Boleviklerce kabul grd ve cephedeki dzeni bozan eylem
lerin geici olarak durdurulmas karar alnd. Ayrca, Boleviklerin top
lantsnda Meneviklerle birleme amal tartmalara balanmasna da
karar verildi. Leninin tavizsiz programnn yaratt ykc etki ancak bu
dnemde Bolevikler arasnda hkim olan lm llk ve yumuamann arka
plan ile birlikte incelendiinde anlalabilir.
Lenin, 4 Nisan gn leden sonra Sovyetler Kongresi Bolevik dele
gelerine, sanki Meneviklerle ortak bir toplantya yeniden birleme ko
nusunu tartmaya gidiyorlarm gibi konutu. Lenin, Nisan Tezleri nin
tam amn ilk olarak bu konumasnda okudu. Stalin ve Kamenevin sava
karsndaki durularnn tam tersi olan bu tezler, Leninin daha nceki
devrimci savunmacln inkr ve cephede kardelemeyi destekleme
arsn tekrar teyit etti. Tezlerde iinde bulunulan dnem, Menevikler ve Kamenevin etkisi altndaki Bolevikler gibi Rusya devriminin
burjuva-liberal evresi olarak deil, byk ihtimalle tamamlanm olan
ilk burjuva-liberal evre ile iktidarn proletaryann eline geecei sos
yalist evre arasndaki gei dnemi olarak tanmlanyordu. Geici H
kmet konusuna gelince Leninin tezleri, Sovyetin ve Kamenevin snrl
destek politikasn ve Petersburg Komitesinin muhalefet olunmamas
arsn tamamen reddederek Geici Hkmetin tamamen reddini ta
lep etmekteydi. Ayrca Nisan Tezleri Meneviklerle yeniden birleme
ihtim alini mantk d grerek dikkate almyordu. Son olarak tezler, bu
gnn acil gndeminin, tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi, batan
aa bir Sovyetler Cumhuriyeti kurulmas, polis, ordu ve tm memur
larn lavedilmesi, tm mlk sahiplerinin arazilerine el koyulmas ve

mallarn retimi ve datm zerindeki kontroln Sovyete devredilmesi

mcadelesi olduunu belirtir.23 (Leninin 1917 ylnn bahar aylarnda ve
yaz balarnda tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi mcadelesinin, Rus
kitlelerinin desteini kazanma, Geici Hkmetin zayflamas ya da belki
de yok edilmesi ve en nemlisi de iktidarn devrimci proletarya, baka
bir deyile Bolevikler tarafndan ele geirilmesi hazrlklarnn elverili
bir arac olduu aklda tutulmaldr. Lenin iin uzun vadede lml sosya
listlerin hkimiyetindeki bir Sovyet tarafndan ynetilmenin, liberallerce
ynetilmekten pek bir fark yoktu.)
Lenini dinleyenlerin ounun afallamas hi de alacak ey deildi.
phesiz, tezlerinde belirttii nihai eylem ve ideolojik esneklik iin ar
basan sabrszlk, Leninin devrim ncesi dnemdeki grlerinden pek
farkl deildi. Zaten tezlerde syledikleriyle Leninin son yllardaki politi
kas arasnda ok az fark vard.24 rnein Leninin sava hakkndaki tar
tmasz grleri, 1914te dmanlklarn ortaya kt dnemde ak bir
ekilde ifade ettii grleri ile aynyd. Benzer ekilde, liberal bir hk
mete kar olan daimi honutsuzluu, 1905 Devrimindeki Leninin ho
nutsuzluu ile aynyd. 1905ten beri Leninin inanc ii snfnn kyl
lkle olacak geici ittifakyla iktidar ele alabilecei ve bylelikle uzun bir
burjuva-liberal evreye gerek olmayaca ynndeydi. Bu forml, Leninin
liberalleri kmsemesinden ve Rus ii snfnn da olduka gsz ol
duunun farknda olmasndan kaynaklanyordu. Ancak nceden Lenin
bu argmanlarn uzun erimli teorik terimlerle gelitirmiti ve koullar
gerektirdiinde yksek derecede bir siyasi gerekilik ve dizginleme r
nei gstermiti. imdi, Bolevik ve Menevik taraflarnda yumuama,
uzlama ruhu ar basmaya baladnda Lenin bu fikirleri acil devrimci
eylem iin bir klavuz olarak aka gsteriyordu.
Boleviklerin Meneviklerle olan toplantlarna yetimeleri gerektiin
den Leninin tezlerini ilk sunuunun ardndan hibir tartma yaplma
d.25 Ancak Suhanovun hatralarnda, sonraki toplantda Leninin Nisan
Tezlerini ikinci kez okuyuunun ardndan baz Meneviklerden kzgn
tepkiler geldii belirtilmektedir. B. O. Bogdanovun cevab artmamt:
Bunlar bir delinin zrvalar! Bu samalklar onaylamak edepsizliktir!
Eski bir Bolevik olan . R Goldenberg krsye karak, Lenin kendini
Avrupann otuz yldr bo olan tahtna, Bakuninin tahtna aday gsterdi.
Leninin szleri artk miadn doldurmu szlerin, ilkel anarizm szle
rinin yansmasdr dedi. Ayn gn Menevik lider M. . Skobelev kabi

nesini Leninin artk bir hkm kalmam, [sosyal demokrat] hareketin

saflarn dnda duran biri olduuna gvenle ikna etti.26
Balangta, Bolevik evreler de Leninin programna ayn ekilde
tepkisizdi. Merkez Komitesi Brosunun 6 Nisan tarihli toplantsnda
Kamenev, Leninin tezlerinin onaylanmas halinde partinin propagan
daclar grubuna dneceini syledi ve Stalin de onu destekledi.27 Bu
toplantda tezlerle ilgili herhangi bir oylama yapldna dair bir kant
yoktur ancak iki gn sonra Petersburg Komitesi 1 ekimser, 2 kabul,
13 ret oyuyla tezleri reddetti.28 Sovyet tarihi E. N. Burdzalovun kayt
larna gre birok blgesel parti rgtnde de tezlere verilen ilk tepki
ayn ekildeydi. 8 Nisanda Pravda da Kamenev imzasyla, ancak byk
ihtim alle partinin byk bir blmn yanstan Anlam azlklarm z
balkl bir aklama yaynland. "Nisan Tezlerinin sadece Leninin
kendi fikirlerini yansttn vurgulayarak, Devrimci Sosyal Demok
ratlar proleter kitlelerin partisi olarak kalm ak istedike biz, kendi gr
mzn onlar iin tek geerli gr olduunu savunacaz diyordu.
Aklama, Leninin genel tablosu, burjuva devrim inin tamamland
ve devrimin bir an nce sosyalist devrime dntrlmesi gerektii var
saymndan olutuu srece bizim iin kabul edilemez ifadesiyle sonlandrlyordu.
Bu talihsiz balangca ramen Lenin, ok ksa bir srede partinin b
yk bir ksmn kendi tarafna ekmeyi baard. Muhtemelen bunun bir
ok nedeni vard. Bunlarn arasnda, Leninin karsndakilere gsterdii
byk entelektel stnlk phesiz kilit nem tamaktayd. Suhanov,
Fikirler dnyasnn iinde... Lenin o kadar byk bir g, o kadar olaa
nst bir saldr gc kulland ki diye anlatyor ve devam ediyor: Muaz
zam etkisi... sapasalamd. Dnn takip eden gnlerde Lenin, aka
partideki lm llarn endielerini bastrarak pozisyonunu glendirmek
iin inanlmaz enerjik bir ikna kampanyas yrtt.30 Lenini baarya
gtren baka bir etken de o dnemde yerel seviyede parti iinde yaanan
nemli deiimdi. Petrogradda, ksmen devam eden ekonomik gln
bir sonucu olarak devrime kar kitlesel bir inan kayb yaanmaya bal
yordu. ubat Devriminden beri, parti yelii iin aranan koullar askya
alnm t ve bunun sonucunda Bolevik Parti saflar, Marksizm hakknda
hibir ey bilmeyen ve sadece devrimci eylem iin ok byk bir sabrsz
lkla bir arada duran aceleci yeni yelerle dolmutu. Dahas, bu dnemde
hapisten kan, srgnden ya da yurtdndan bakente dnen eski, k-

demli partililer, sava boyunca Petrogradda kalan Boleviklerden daha

radikaldiler.
Petrograd parti rgnn bileimindeki deiim, Leninin sa kanada
kar ilk zaferlerini kazand Nisan dnemindeki Petersburg Komitesi
ve Birinci Bolevik Petrograd ehir Konferans tutanaklarna aka yan
smtr. Nisan ortasnda (14-22 Nisan) toplanan Birinci Petrograd e
hir Konferans, yaplan oylamada 37 kabul, 3 ret oyuyla Leninin Geici
Hkmetin knanmas ve tm iktidarn Sovyetlere verilmesi ynndeki
nergesini kabul etti. Kamenev, bu nergenin Geici Hkmetin hemen
devrilmesi gerektii eklinde anlalacan iddia ederek nergeye hem te
orik hem de pratik zeminde saldrd.31 Petrograd parti rgtndeki baz
partililer bu ngry doru kararak ehir Konferans sona ermeden
balayan Nisan krizi dneminde bu sonuca vard.
Nisan Krizi ve Yedinci RSDP (Bolevik) Tm-Rusya Konferans
Geici Hkmetin ilk byk krizi sava sorunu yznden patlak ver
di. 14 Martta Petrograd Sovyeti, dnya halklarna ilhaksz ve tazminat
sz bar ilkesi temelinde anlamaya varlmas ynndeki sosyalist oun
luun idealist umudunun sesi olan bir manifesto yaynlad. phesiz bu,
yamasz bir bar ilkesini, devrimci Rusyann yeni domu zgrln
savunma kararllnn kabul edilmesiyle birletirmeyi amalayan, mu
lak bir belgeydi. Ancak Sovyet bu manifestoya byk nem veriyordu ve
daha da nemlisi, sava yorgunu binlerce Rus ii ve asker manifestoyu
dmanlklar sonlandrmada nemli bir ilk adm olarak grmeye ba
lad. Geici Hkmetin Dileri Bakan ve kendini geleneksel Rusyann
ulusal karlarnn savunucusu ilan eden Paul Milyukova gre ise bu
manifesto lanetliydi. Dier birok liberal gibi Milyukov da otokrasinin
knn Rusyay yeniden canlandrdndan ve Rusyann sava kabi
liyetini arttrdndan emindi. 23 Marttaki bir basn toplants srasnda
Milyukovun, Rusyann, Avusturya-Macaristan mparatorluu iindeki
Ukrayna topraklarn Rusyayla birletirmek ve Konstantinopolis [stan
bul] ve Boazlar zerinde hkimiyet kurmak iin savatn belirtmesi
zerine, Sovyetin fkeli tepkisi gecikmedi. yle bir grlt koptu ki, Ge
ici Hkmet 27 Martta sava hedefleri zerine Sovyetin duruuna uy
gun bir bildiri yaynlamak ve bu bildiriyi mttefiklerine resm hkmet
politikas olarak gndermek zorunda kald.32

Bildiri, 18 Nisanda mttefiklere gnderildi. Ancak Milyukov, bildiri

ye ilitirdii bir notla devrimin, lkenin sava abalarn zayflatmayaca
garantisini vererek bildirinin ieriini hkmsz klmaya alt. Tam
tersine devrimci Rusyann mttefiklerinin yce demokratik amalaryla
hi olmad kadar yakn olduunu ve onlara kar olan tm ykml
lklerini yerine getirecei gvencesini verdi. Petrograd Sovyeti Yrtme
Komitesinin Milyukovun metninden 19 Nisanda haberi oldu ve ertesi
gn metin tm gazetelerde yaynland. Sosyalist liderlerin ounluu
kendilerini ihanete uram hissederken bakentin abucak etkilenip de
iebilen ii ve askerleri silahl gsterilerle fkelerini ortaya koydu. 20
ve 21 Nisanda binlerce ii ve asker, Kahrolsun Milyukov, Kahrolsun
lhak Politikalar ve hatta Geici Hkmet Yklsn sloganlaryla hk
metin merkezi saylan Marinski Saray nnde gsteriler yapt. Hkmet
yandalar ve kartlar arasnda yer yer silahl atmalar yaand. 21 Ni
san gn, ge saatlerde Sovyet iki gnlk sokak gsterisi yasa koyana
ve Geici Hkmet, Sovyetin konumuyla dayanma iinde olduklarn
belirten, Milyukovun notuyla ilgili bir aklama, daha dorusu bir geri
adm metni yaynlayncaya kadar olaylar devam etti. Nisan olaylarnn
nihai sonucu, Milyukovun kabineden karlmas; alt sosyalist, dokuz
kapitalistten oluan ilk Geici Koalisyon Hkmetinin kurulmas
oldu.33 (Nisan krizi sonrasnda Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesi, i
dzenin salanmas ve savunma abalarn destekleme amacyla sosya
listlerin hkmete katlma yasan kaldrd.)
Nisan krizinin geliiminde Bolevik Merkez Komitesi ve Petrograd
rgtnn oynad rol olduka ak ve isabetliydi. Bolevik Merkez Ko
mitesinin olaylar balayana kadar herhangi bir mdahalesi olmad or
tada olsa da garnizon alaylar ve fabrikalardaki sradan parti yelerinin
sokak gsterilerinin ajite edilmesine yardm ettii en batan belliydi. 20
Nisan sabah yaplan Merkez Komitesi acil toplantsnda, Lenin tara
fndan hazrlanan, Milyukovun notunu knayan ve barn sadece tm
iktidarn Sovyetlere devredilmesiyle salanabileceini belirten ancak
parti takipilerini sokaa armadan biten bir nerge kabul edildi.34
21 Nisanda Leninin hazrlayp Merkez Komitesinin kabul ettii ner
ge daha kesindi, Bolevik ajitatrleri derhal kitlesel protesto, toplant ve
gsterileri dzenlemeye aryordu.35 Ancak Petrograd Sovyeti Yrt
me Komitesi gsteri yasa getirdiinde Bolevik tem silciler buna kar
km adlar.36

Bu srada, Petrograd parti rgt ve Bolevik Asker rgt ierisin

deki fevri unsurlar daha militan bir duru benimsedi. 20 Nisanda fke
li kalabalk Marinski Saraynn nnde toplandnda, Birinci Bolevik
Petrograd ehir Konferansnn leden sonraki oturumunda baz blge
temsilcileri Geici Hkmetin bir an nce yklmasn istediler. Asker
rgtten V. . Nevski, iktidarn Sovyetlere devredilmesi iin mcadele
yrtmek amacyla birliklerin harekete geirilmesini yksek sesle dile
getirdi. Tecrbeli bir Bolevik ve Petersburg Komitesi yesi olan Ludmilla
Stal, Leninin kendisinden bile daha solda olmamalar uyarsyla delege
leri saran bu acelecilii durdurmaya alt. En nihayetinde delegeler, ii
ve askerleri Merkez Komitesinin kararyla kitlesel dayanma gsterme
ye arma kararn, baka bir deyile Milyukovun notunu knayan ve
tm iktidarn Sovyetlere devrini isteyen tedbirli ilk karar ald.37
Ancak ayn akam ge saatlerde yaplan Bolevik Petersburg Komi
tesi Yrtme Kurulu toplantsnda Geici Hkmetin devrilmesi tekrar
gndeme geldi ve aka artan bir ilgi ekti.38 Bu hareketin Sovyet kayt
larnda belirtilen tek lideri, Petersburg Komitesinin Putilov fabrikasn
dan ak szl bir yesi ve Yedinci Tm-Rusya Bolevik Parti Konferan
snda Bolevik Merkez Komitesi yeliine aday olan S. Y. Bogdatievdir.
Bogdatievin Petersburg Komitesi imzasyla Geici Hkmeti derhal de
virme arsnn yer ald bir bildiri hazrlad dnlmektedir. Bu bil
diri, 21 Nisanda datlmt ve gstericilerin ellerinde Geici Hkmet
Yklsn slogannn yazl olduu pankartlarn aniden ortaya kmasnn
en nemli sebebiydi. Sovyet kaytlarnda Bogdatiev ve destekileri, kabine
bakanlarnn tutuklanmas iin propaganda yapmakla da sulanmakta
dr.39 Lenin, 24 Nisandaki Yedinci Tm-Rusya Bolevik Parti Konferan
snda bu izinsiz gsterilere kar olduunu dile getirdi. Bu olay hakkndaki
grleri, Leninin Geici Hkmetin devrilmesi iin kitlelerin harekete
geirilmesini, Rusyaya dnmesini izleyen ilk gnlerde dndklerinden
ok daha karmak bulduunu gstermektedir:
Biz bu skntl dnemde kitlelerin bizim tarafmza geip gemeyeceini bil
miyorduk, eer birden geselerdi sorun daha farkl olacakt. Biz barl bir
gsteri istedik ancak Petersburg Komitesindeki baz yoldalar farkl bir slogan
balattlar. Slogan yrrlkten kaldrdk fakat zamannda durduramadk ve
kitleler Petersburg Komitesinin slogann kullandlar. Geici Hkmet Ykl
sn slogannn macerac bir slogan olduunun, hkmeti deviremeyeceimizin farkndayz. ... Biz sadece barl yollarla dman kuvvetlerinin gcn
lmek istedik, sava istemedik. Ancak Petersburg Komitesi biraz solda bir

tavr ald. ... H areket annda biraz sola kaym ak ahm akayd. B unu ar bir
su olarak gryoruz. ... Eer bu ad m n atlm asna bilerek ve isteyerek izin
verilm i olsayd M erkez K om itesinde bir an bile durm azdk. Byle b ir olay, r
gtsel dzenim izdeki eksiklerden kaynaklanm tr. ... H atalar var myd? Evet,
vard. Sadece h ib ir ey yapm ayanlar hata yapmazlar. A ncak iyi rgtlenm ek,
bu zor b ir grevdir.40

24 Nisan ve 29 Nisan 1917 tarihleri arasnda Petrogradda toplanan

RSDP (Bolevik) Yedinci (Nisan) Tm-Rusya Konferansnda Leninin
Geici Hkmet konusundaki duruu, Nisan krizi zamannda baz sol
Boleviklerin yetkisiz eylemlerinin Kamenevin Geici Hkmetin ale
nen sulanmasnn hkmetin hemen devrilmesi ars anlamna gele
cei eklindeki tahm inini hakl karm olsa bile, ounluun desteini
kazand. Kk bir sa kanat hl hkmet zerinde ihtiyatl kontrol
savunuyordu ancak Stalin artk bu grubun ierisinde deildi. Sava konu
sunda delegelerin byk ounluu da Leninin tarafnda durdu. Konfe
rans, Geici Hkmet kurulsa bile Rusyann sava abalarnn emperya
list karakterini koruduu ve proletarya partisinin iyi niyetle bu hkmeti
destekleyemeyecei kararn ald. Ayrca, konferansn bildirisinde dev
rimci savunmaclk politikas knanarak savan en azndan birka mu
harip lkede iktidarn proletaryaya devrinin ardndan demokratik bir ba
rla sona erebilecei ve Rusyada byle bir iktidar devrinin gereklemesi
halinde dier lkelerde de benzer ayaklanmalarn, isyanlarn yolunun
alaca belirtildi. Son olarak bildiride, cephede kurulacak olan kitlesel
dostluklarn dier lkelerdeki devrimleri canlandraca savunuldu.41
Ancak Lenin, Nisan Konferans ncesinde her konuda kendi istedi
ini yaptramad. kinci Enternasyonalden kesin olarak ayrlma teklifi
hi destek grmedi. Konferansn gncel durum hakknda onaylad
karar, Kamenev grubu lehine nemli birok teorik taviz ierse de sadece
24 oy farkla kabul edilmiti. Ve daha da nemlisi partinin sa kanad,
Kamenev, Nogin, V. P. Milyutin ve G. F. Fedorovdan oluan drt ye
sini Nisan Konferansnda oluturulan yeni Merkez Komitesine sokarak
Ekim ncesi dnem boyunca greceli bir muhafazakrl garantilemeyi
baarmt (dier yeler Lenin, Zinovyev, Sverdlov, Stalin ve . T. Smilga
idi). Ancak bir btn olarak baktmzda Nisan Konferansnda alnan
kararlar sosyalist devrim hazrlna bir aryd ve Lenin asndan b
yk bir kiisel zafer anlamna geliyordu. imdilik artan bir kitlesel destek
kampanyasna ve Sovyetler iinde Boleviklerin g kazanmasna nem

veriliyordu. Ancak iktidarn ele geirilmesinde kullanlacak teknik sava

gcnn organizasyonu da tamamen gz ard edilmi deildi ve burada,
Petrograd garnizonunda g kazanmak ok byk bir nem tayordu.
Bolevik Asker rgt ve Petrograd Garnizonunun
Kontrol in Mcadele
arlk rejiminde Petrograd garnizonu son derece kuvvetli bir asker
gt ve kanlmaz olarak Rus devletinin siyasi tarihinde ok nemli,
bazen de belirleyici bir faktrd. 1905 Devrimi srasnda arn yann
da durmutu ve bu sayede monarinin korunmasn salamt. 1917 u
batnda garnizon birlikleri birer birer isyanclarn tarafna gemeye ba
ladnda II. Nikolann kaderi belli olmutu. Benzer ekilde, garnizon
daki gelimeler, Boleviklerin Temmuz ayndaki yenilgilerinde ve takip
eden Ekim ayndaki zaferinde byk rol oynuyordu. Rus Devrimini an
lamak iin, stratejik nemi nedeniyle, Petrograd garnizonunun, otokrasi
nin siperi konumundan halk ayaklanmasnn mttefiki konumuna gei
srecinin yan sra saysal gc ve sosyolojik bileimi de mutlaka detay
laryla bilinmelidir. Ancak maalesef, Sovyet tarafnda devrimci dnemde
genellikle iilere nem verilmesi, Batda ise gvenilir basl kaynak bu
lunamamas nedeniyle Petrograd garnizonunun 1917deki yaps ve rol
hakknda ok az alma yaplmtr.
ubat arifesinde, savan ilk zamanlarnda byk kayplar vermi olan
gvenilir garnizon birliklerinin neredeyse tamamnn, halkn ounlu
uyla birlikte youn sosyal, ekonomik ve siyasi honutsuzluk iinde olan
ve cepheye gitme fikrinden pek holanmayan disiplinsiz yedek askerlerle
deitirildiini unutmayalm. Garnizonun gcnn temeli, Petrograd ve
evresinde konulanm, ncelikli grevi cepheye gnderilecek olan as
kerlerin eitimi olan 16 muhafz piyade ve 6 yedek piyade alayyd. Genel
olarak alay olarak bahsedilse de bu birlikler cephedeki alaylarn yedek
mfrezeleriydi. Muhafz piyade alaylarnn her biri 4.500 ile 7.500 kii
den oluuyordu ve Petrogradda bulunan garnizon, Preobrajenski, Semenovski, smailovski, Egerski, Moskovski, Pavlovski, Finliandski, Litovski,
Kekslovski, Petrogradski, Volinovski ve Grenadier Alaylarn ieriyordu.
Ayrca bu muhafz piyade birlikleri, ikisi Petrogradda, ikisi de arn
saraylarndan birinin bulunduu, Petrograddan yirmi yedi kilometre
uzaklktaki arskoye Selo kynde olmak zere drt yedek silahl mf

reze barndryordu. Alt yedek piyade alaynn her biri 10.000 ile 19.000
askerden oluuyordu ve Petrograddaki Birinci ve 180. Yedek Piyade Alay
lar, Peterhoftaki nc Yedek Piyade Alay, Krasnoye Selodaki 176.
Yedek Piyade Alay, Oranienbaumdaki Birinci Yedek Makineli Tfek
Alay (ubat Devriminden Temmuz gnleri sonrasna kadar Birinci Ma
kineli Tfek Alaynn ounluu Petrogradn Viborg Blgesine yerleti
rilmiti) ve Strelnadaki kinci Yedek Makineli Tfek Alayn ieriyordu.
Tm bu alaylar bakentin 32 kilometre kadar evresine konulanmt.
Garnizonun geri kalan, ehre ve taraya dalm halde olan Birinci
ve Drdnc Don Kazaklar Alay, birka yedek birlik ve eitli asker
okullardan oluuyordu. ubat Devrimi srasnda Petrograd ve evresinde
konulanm asker says hakknda yaynlanm olan tahminler olduka
byk farkllklar gstermektedir, ancak son zamanlarda Sovyet tarihisi
V. M. Koakovun tahmini daha yksek olsa da, en yakn tahmin 215.000
ile 300.000 civarndadr.42
Siyasi neminden dolay, ubat Devrimini izleyen dnemde Geici
Hkmet, Petrograd Sovyeti ve balca Rus siyasi1partileri arasnda ka
nlmaz olarak garnizonu etkileme yar balamt. Mart aynn ilk
haftalarnda Geici Hkmet, Petrograd Asker Blge Komutanlnn
garnizon kuvvetleri zerindeki kontroln tekrar salamaya alt an
cak abalar Sovyetin daha geni olan gleri tarafndan boa karld.
Sovyet, 28 ubatta ordu birimlerini Sovyet almalarna katlmak zere
temsilci semeye ardnda ve 3 Martta Geici Hkmeti devrimde
rol alan askerlerin silahlarna el konulamayaca ve Petrograddan uzaklatrlamayacaklar eklinde karar karmaya zorladnda, garnizonun
sadakatini kazanma yolunda byk admlar atm oldu. Yaklak ayn
zamanda silahl kuvvetlerin davranlar ile ilgili Sovyetin Bir Numaral
Emrini yaynlamas daha byk bir nem tayordu. Dier baz hususlara
ek olarak emir, tm asker birimlerde geni ancak belirsiz idare yetkisiy
le asker ve denizci komitelerinin acilen seilmesi ve bu komitelerin tm
silahlarn kontrolnden sorumlu olmalar yetkisini veriyordu. Emirde
Geici Hkmetten gelen emirlerin Sovyetin emirleriyle atmamas ha
linde yerine getirilecei ve grev banda olmadklarnda askerlerin tm
sivil haklardan faydalanabilecekleri belirtiliyordu. Bu kanuni hkm
lerin sonucu, garnizon birliklerinin Petrograd Sovyetine kar sorumlu
hale getirilmesi ve silahl kuvvetler ierisindeki geleneksel davran ka
lplarnn yklmasyd. Dahas, Petrograd Sovyetinin sava karsndaki

duruunun, bar arzulayan askerlerin tutumlarna Geii Hkmetin

vatansever aklamalarndan daha yakn olmas, devrimci dnemin ilk
haftalarnda Sovyete garnizon ierisinde olan rabeti arttrd. Herhalde
Geici Hkmetin garnizondaki acizliinin arpc kant, Nisan krizi
gibi erken bir dnemde, birliklerin Petrograd Asker Blgesi Komutan
General Kornilov yerine Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesine bal ol
malaryd. Daha sonrasnda artk Geici Hkmet garnizonu ilgilendiren
konularda Sovyetle uyum iinde hareket etmek zorunda kald.
Ayca Kadetler, Sosyalist Devrimciler, Menevikler ve Bolevikler, her
biri kendi amalarna uygun zel asker rgtler kurarak 1917 bahar bo
yunca Petrograd garnizonu ierisindeki etkinliklerini arttrmaya alt
lar.43 Ancak Bolevikler bu konuya dier tm partilerden daha fazla nem
verdiler ve ok daha byk aba harcadlar. Rusyadaki balca partiler
arasnda sadece Bolevikler, garnizonun artan memnuniyetsizliinin sz
cs olarak Sovyete meydan okuyabildi. Ayrca, sadece Bolevikler alay
larda ve hatta blklerde parti birimleri oluturarak ana garnizon bir
liklerinin tam kontroln ele geirme grevini stlendi. Bolevik Asker
rgt lideri V. . Nevskiye gre partinin garnizona verdii nemin iki
nedeni vard. Her eyden nemlisi garnizon alaylar, burjuvazinin devril
mesi iin ihtiya duyulacak olan silahl kuvvetlerin ok nemli bir paras
olarak grlyordu. kincisi, garnizondaki asker-kyller arasnda Bole
vik dncenin yaylmas, partinin tarada g kazanmas iin ok iyi bir
arat.44 Silahl kuvvetlerin (zellikle de Petrograd garnizonunun) kont
roln ele geirme mcadelesinin Bolevikler iin nemi, partinin Tem
muz ayndaki kinci Petrograd ehir Konferansnda Nevski tarafndan
zetlenmiti: i snf ne kadar iyi silahlanm olursa olsun byk bir
asker destek olmakszn devrimin zafere ulamas imknszdr.45 Dev
rim sonrasndaki bir almasnda Nevski konuyu daha ksa ve z olarak
nmze getirmitir: Petrograd garnizonunu kazanmak, devrimde ilk
srada olmak anlamna geliyordu.46
Boleviklerin garnizon ierisinde etkili olabilmek iin yrttkleri
alma, neredeyse yasal Bolevik rgtleri kurulduu gibi balamt.
Petersburg Komitesinin ilk resm toplantsnda, kimlii bilinmeyen bir
parti yesi, askerleri etkilemek ve rgtlemek konusunda acil ihti
yatan bahsetmi ve 10 M artta, Petrograd garnizonu ierisinde alma
y ynetmek amacyla kalc bir Bolevik Asker rgtnn kurulmas
iin zel bir Asker Komisyonun grevlendirildii belirtilmiti. Asker

Komisyonun asl yeleri S. N. Sulimov, S. Y. Bogdatiev, V. . Nevski ve

N. . Podvoyskiden oluuyordu.47 Komisyonun asl yelerinden son
kesinlikle partinin ar sol kanadnn temsilcileri olarak tanmlanabi
lirdi. 22 M artta Askeri Komisyon, garnizon alaylarnn temsilcilerini,
Asker rgt Kurucu Meclis toplantsna armaya karar verdi ve 31
M artta yaplan bu toplantyla Bolevik Asker rgt resmen kurulmu
oldu.48
Bolevik Asker rgt almasn balangcndan beri N. . Podvoyski ve V. . Nevski ynetiyordu. Her ikisi de uzun zamandr Bolevik olan
bu yelerden Podvoyski, partiye 1901 ylnda, Nevski ise 1897 ylnda ka
tlmt. Rus Devriminir Tarihi adl eserinde Troki, Podvoyskiyi, Eski
tip Rus devrimcisinin izlerini tayan, Bolevizm saflarnda parlak ve z
gn bir sima... bazen fanteziye kaabilse de yaratc bir aklla zapt edi
lemez enerjisine ramen byk bir adam49 olarak tanmlamt. Krontadl Bolevik F. F. Raskolnikov, Podvoyskinin ubat Devrimi sonrasnda
cesurca, Devrimimiz tamamlanmamt, bu daha balang diyen ilk
kii olduunu belirtir.50 Nevski, Moskova niversitesi Doa Bilimleri
Fakltesinde bir renciydi ve 1920lerde Rus devrimci hareketi tarihisi
olarak sivrildi. Trokiye gre, basitlii, sosyallii ve zenli tavrlaryla
askerleri kendine ekiyordu.51 Nevskinin, 1917de gncel durum ze
rinde sert eletiriler diye getirmesini salayan gl yazarlk becerisinin,
garnizondaki prestijine byk katk salad dnlmektedir. Ayrca
belirtilmelidir ki hem Nevski hem de Podvoyski, Asker rgt liderleri
olarak grevlerini hibir ekilde etkilemeyecek zgr ruhlaryla (Sovyet
kaynaklar bundan Merkez Komitesinden gelen talimatlara gnlszce
uymak olarak bahsetmektedir,52 sivriliyorlard.
Bolevikler, Petrograd garnizonu ierisinde taban kazanma amala
rna hemen ulaamadlar. Mart aynda eitimli ajitatr eksiklii yzn
den almalar glemiti (ve herhangi bir olayda birlikler muhteme
len Sovyeti dikkate alacaklard) ve Nisan aynn balarndaysa Leninin
Almanya zerinden Rusyaya gelii, garnizon ierisinde sava kart
propaganda yaplmasn zorlatryordu. Bu bakmdan Nisan krizi ve
ksa sre sonrasnda cephedeki aktif asker operasyonlar srdrmek
iin hazrlklarn balamas, Asker rgt iin bir dnm noktas oldu.
Devrimci Bolevik program gittike byyen kitlesel bir destek kazan
maya balad. Asker rgt, Kesinskaya Maliknesinin bodrumunda
Pravda Kulb adyla partisiz askerler iin bir kulp kurdu ve bu

kulp silahl kuvvetler ierisindeki en ar unsurlarn odak noktas ha

line geldi. Asker rgt tarafndan dzenlenen garnizon mitinglerine
says binlere varan kalabalklar katlyordu. Asker rgtn askerler
iin kard ve byk ihtimalle yapt en iyi i olan Soldatskaya Prav
da, ksa bir srede yars Petrograd garnizonunda, kalan yars da cep
hede datlan 50.000 baskya ulat.53
Soldatskaya Pravda, Asker rgt tarafndan Nisan ortalarnda Mer
kez Komitesinin yayn Pravdamn ortalama eitimsiz askerler iin
anlalamaz olduu ve askerlerin ilgilerini ekmedii fikrinden yola
klarak kuruldu. Kendisini askerlerin yayn organ olarak tantan Sol
datskaya Pravda, neredeyse tamamen askerleri ilgilendiren siyasi olay
lara ve silahl kuvvetler iinde gnlk yaamn zorluklarna odaklan
d. Pravdann aksine basit ve dorudan slubuyla Soldatskaya Pravda,
Geici Hkmetin devrilmesi, tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi,
topran kamulatrlmas ve acil bar gibi Bolevik programn nemli
hususlarnda srekli bir propaganda yapt. Soldatskaya Pravdann ilk
saysnda askerler, cephede dostluklar kurmalar ynnde yreklendi
rildi ve sonraki makalelerde dostluu balatmann pratik yntemleri de
taylaryla tartld. 15 Nisandan 5 Temmuza kadar pazartesi hari her
gn, ou askerlerin kendileri tarafndan yazlan Soldatskaya Pravda
makaleleri, hkmetin Petrograd alaylar iinde disiplini tekrar kurma
(cephedeki askerlerden gelen mektuplar oradaki artlarn olduka kt
olduunu gstermesine ramen) ve garnizondaki askerleri cepheye gn
derme abalarna saldrd.
Mays ortalarnda bu propagandann etkileri grlebilir hale gel
di. Elbette, birok birimdeki asker komitelerinin kontrol, devrimin
ilk gnlerinden beri olduu gibi Bolevik olmayan lmllarn elin
deydi, hatta birka alayda Bolevik etkisi hi hissedilmiyordu. Ancak
Petrogradda Asker rgtn ye says binin zerine kmt bile.54
Garnizonun en nemli birimlerinde parti hcreleri oluturulmutu ve
bu hcreler merkez Asker rgtte temsil ediliyordu. Partinin etkisi
zellikle Birinci Makineli Tfek Alay, 180. Yedek Piyade Alay, Petrog
radski ve Moskovski Muhafz Alaylar ve Altnc stihkm Taburu55 ve
16 Maysta Sovyetin Geici Hkmetin yetkisini tanmadn belir
ten bir karar kard radikal eilimli Krontad deniz ss ierisinde
glyd. (24 Maysta Krontad Sovyeti, Geici Hkmet ve Petrograd
Sovyetinin basksyla bu karar resmen geri ekti ancak deniz ssnde

Geici Hkmetin otoritesi hibir zaman tekrar salanamad.) Bole

vik Asker rgt liderleri, garnizon birliklerini disiplinli devrimci g
haline getirme alm alarnn hibir ekilde Bolevik programna artan
destee ayak uyduramayacan56 ve cephedeki birliklerle ba kurma
alm alarnn henz baladn abucak fark ettiler. Bununla birlikte,
heyecan kasrgasna dnm gelecek hakkndaki memnuniyetsizlik
ve kayglaryla Asker rgtn m ilitan yeni yeleri artk sadece szle
yetinmiyor, fazlasn istiyorlard.

k m

alan

10 H A ZR A N G STERS

Asker rgtn Teklifi

Aslnda Geici Hkmetin erken bir asker sava (hcum) hazrlkla
rna kar kitlesel bir muhalefet gstergesi olan 10 Haziran gsterisinin
ilk adm Bolevik Asker rgtnden gelmiti. Gsteri, Merkez Komite
sine, Asker rgt Prezidyumu tarafndan (Prezidyum yeleri Podvoyski,
Nevski, K. Mehonoin, S. erpanov ve P. V. Dakevi idi1) ilk olarak Mays
ortalarnda nerilmiti. O zaman Merkez Komitesi bu neriyi dikkate al
mad2 ve belki de Nisan krizi dneminde Petersburg Komitesi ve Asker
rgtn bana buyruk davranlarn hatrlayarak Merkez Komitesine
danlmadan hibir politik admn atlmamas emrini verdi.3
Mays ortalar ile Haziran balar arasnda Asker rgt temsilcile
rinden, zellikle Kerenskinin asker disiplini tekrar salama abalar ve
gittike artan cepheye gnderilme tehdidine kar silahl gsterilerin d
zenlenmesi istekleri daha srarl hale geldi.4 23 Mays tarihli bir Petrograd
Asker rgt toplantsnda Pavlovski, Ismailovski, Grenadier ve Birinci
Yedek Piyade Alaylarnn merkezin olumlu bir karar almamas duru
munda kendilerinin harekete gemeye hazr olduklar5 belirtilmiti. Bu
tehdit Temmuz ncesi dnemde garnizon Bolevikleri tarafndan Asker
rgtn siyasi kararlarn etkilemek iin etkin bir ekilde kullanlmt.
23 Maystaki toplantda birok Bolevik asker gsteri fikrini des
teklerken hi kimse bu fikre kar olduunu belirtmedi. Asker rgt
liderlii de ayaklanma fikrine scak bakmaya balamt. Asker rgt

iin, Birinci Tm-Rusya i ve Asker Vekilleri Sovyetleri Kongresinin

ilk gnne denk gelen, (Kongre 3 ile 24 Haziran 1917 tarihleri arasnda
Petrogradda topland) Bolevik program ve zellikle sava kart tutu
ma destek gsterisi, cazip bir teklifti. Parti taban tarafndan balatlan
bu hareket, Asker rgtn, huzursuzluklar giderek belirginleen gar
nizon alaylar ierisindeki etkisini de arttracakt. 23 Mays toplant
snda Asker rgt liderleri Dakevi ve Nevski gsteri teklifini destek
lediler. Nevski sadece, ounluun katlmayaca bir gsteri taktiksel
bir hata olur, ancak baarl bir gsterinin yaplabileceinden eminsek o
zaman yapmalyz uyarsnda bulundu. Toplant bakannn da yorum
lad gibi bu, gsteri dzenlenmelidir, anlam na geliyordu. Toplant
nn sonunda, kesin karar verilmeden ya da gsteri tarihi belirlenmeden
Krontad temsilcileriyle kapal bir grme yaplmas karar alnd. Bu
grme 1 Haziranda yapld, ardndan da kitlesel bir garnizon gsteri
sinin dzenlenmesine karar verildi.6 Asker rgt, Merkez Komitesine
gsteriye katlm as beklenen ve toplamda yaklak 60.000 askerden olu
an alaylarn listesini gnderdi.7
Petrograd garnizonundaki daha radikal birim lerin devrimci tutumla
r, Kongrenin alndan bir gn sonra, 4 Haziran daki bir olayla snan
d. 4 Haziranda Boleviklerce ynlendirilen yzlerce Krontad denizcisi
grnte Petrograddaki Mars Alannda ubat Devriminde len kahra
manlara sayglarn sunmak amacyla bir gsteri yapt. Asker rgt bu
olay aka kendi muhtemel gsterisinin bir provas olarak grd ve bu
nedenle Krontadn gzne girmek iin son dakikada yzlerce garnizon
birliinin katlm n salad. Dierlerinin yan sra Pavlovski, Moskovski, Grenadier, Birinci M akineli Tfek, 180. Piyade, Finliandski ve Altnc
stihkm Alaylar gsteriye katld. Pravda, 7 Haziran tarihli saysnda
yksek katlm , biraz da hakl olarak Bolevik gcnn gstergesi olarak
selamlad. Denizciler adna F. F. Raskolnikov, Merkez Komitesi adna N.
V. Krilenko ve Asker rgt adna A. Y. Semako, cokulu devrimci ka
labala seslendi. Var olan atmosfer, Semakonun Krontad Asker rg
tne vglerinde grlebilmektedir. Semako, Krontadn radikalizmine
bariz bir gnderme yaparak szlerini sonlandrd: Krontad rneinin
izinden giden ve bunu destek kazanmak iin kullanan Bolevik Asker
rgt devrimin kalesi olabilir.8
ki gn sonra, 6 Haziranda, Podvoyski ve Nevski; Merkez Komitesi,
Asker rgt ve Petersburg Komitesi Yrtme Kurulunun ortak bir top-

lantsnda gsteri konusunu gndeme getirdi.9Ksa bir raporla Podvoyski,

Asker rgtn 1 Haziranda yapt geni toplantnn sonularn ak
lad ve Merkez Komitesinin bir an nce karar vermesini (baka bir deyile
gsteriye izin vermesini) istedi. Hareketi, Partinin Petrogradda etkisini
arttraca ve Kongredeki ihlali etkileyecek koba grevi grecei ge
rekesiyle savundu. Podvoyskinin teklifinin ardndan yaanan hararetli
tartma, o dnemde Merkez Komitesi yeleri arasndaki stratejik ve tak
tiksel fikir ayrlklarn ortaya koymaktadr. Bu ekimede, biri, Lenin
nderliindeki gsteri yanls grup, dieri ise Kamenev nderliindeki
gsteriye tamamen kar olan grup olmak zere birbirine tamamen zt
gre sahip en az iki grup ortaya kt.
Leninin grlerinin yaynlanm kayd her ne kadar eksik ve paral
olsa da yry iin duyduu heyecan bu kayttan anlalabilmektedir.
Bu, askerlerin ve proletaryann isteidir diye duyurdu Lenin. Ve de
vam etti: Onlarn slogan, bizim sloganmzdr. Kahrolsun kapitalist ba
kanlar... Kadetlerle deil, proletaryayla anlamaya gidilsin. Tm iktidar
Sovyete devredilsin ve Sovyet hemen bar koullarn aklasn. Lenin,
glerinin aratrlmas ve teknik kararlarn alnmas iin iki gn sonra
sna bir toplant ayarlanmasn teklif etti. Geici Hkmetin sava hazr
lklarn ne kadar ciddiye aldn vurgulad, hkmete ve savaa kar
dzenlenen etkili bir gsterinin bu hazrl baltalayacan ekledi. (Bu
noktada Lenin, tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi ve Rusyann ttifak
Devletlerinden tek tarafl ayrlmasnn, emperyalist sava dnya apn
da bir smrenlere kar snf sava na dntrmede byk bir neme
sahip olduuna inanyordu. Ona gre, baarl bir hcum, sadece kapita
list gdml Geici Hkmetin iine yarayacak ve devrim frsatn sert
bir biimde geciktirecekti.10)
Sverdlov, Fedorov ve Stalin, gsteri teklifini desteklediler. Sverdlov,
kitlelerin ruh halinin rgtl davurumunun salanmas gerektii yo
rumunda bulundu. Partideki lmllardan biri olan Fedorov, gsterinin
silahsz olmas gerektii konusunda uyard ancak Nevski, silahlarn ol
mamas halinde gsterisiz ve amatrce olacan belirtti. Asker r
gtten erpanov, Askerler silahsz gsteri yapmayacaktr. Sorun zl
mtr, yorumuyla bu tartmay sonlandrd.
Dier taraftan Nogin, Zinovyev ve Kamenev, tedbirsiz ve zamansz
grdkleri bu teklife kar durdular. Anlamazln bydnn farkn
da olarak, tarada partinin gcnn byle bir eylem iin (Noginin szle

riyle devrime edeer bir eylem) yeterli olmadn savundular. Zinovyev

deiimin (muhtemelen Bolevikler lehine) baladn ve partinin ken
disini tehlikeye attn belirtti. Merkez Komitesinin sa kanad, iiler
arasnda kuvvetli bir sava istei olmadka askerlerin yapaca hibir
gsterinin partiye katk salamayacan savundu. lgintir ki, Lenine
neredeyse hi kar kmayan ei N. K. Krupskaya bile, gsteri teklifi ile
ilgili kayglarn belirtti: Bar iinde gemeyecektir ve belki de hi yap
mamalyz.
Bu toplantnn sonunda 9 H aziranda alay, sendika ve fabrika temsilci
leriyle birlikte Merkez Komitesi, Petersburg Komitesi ve Asker rgtn
kitlesel bir asker-ii gsterisi dzenlenmesi konusunda son karar ver
mek zere toplanmasna karar verildi.
6 Haziranda, Merkez Komitesinin toplantsnn hemen ardndan tm
Petersburg Komitesi de gsteri konusunu tartt.12 Hem Asker rgt li
derlerinden biri hem de Petersburg Komitesinde Petersburg Blgesinin
temsilcilerinden biri olan V. . Nevski, nceki toplantda ortaya kan
anlamazlklar deerlendirdi ve gsteri konusunu detaylaryla anlatt.
Garnizon ierisinde davurulmas gereken iddetli bir memnuniyetsiz
liin olduunu ve ksaca belirtmek gerekirse parti istese de istemese de
bir gsterinin olacan savundu. Cevaplanamayan sorular, Boleviklerin
bu gsteriye nclk edip etmeyecei ve iilerin, askerlerin gsterisine
katlp katlmayacayd. Yorumlara cevaben Nevski, gsterinin parti iin
byk bir baarszlkla sonulanabileceini syledi, ancak ona gre ba
arszln, grevinden kaan liderlikten daha iyi olduunu da vurgulad.
Sovyet Yrtme Komitesinin silahl gsterilere kar olduunu biliyordu
ancak gsteri gizli tutulursa Komitenin mdahalesinden kanlabileceini belirtti.
Nevskinin teklifi zerine Petersburg Komitesi ierisinde yaanan tar
tma (yaynlanm tutanak olduka detayldr) Merkez Komitesindeki
kadar ilgin ve aklaycyd. Petersburg Komitesinin byk ounluu
bir gsteri rgtlemeye ve sonunda kar-devrimci Geici Hkmete
kar hcuma gemeye can atyordu. Baz yeler kitlesel ii destei alna
mayacandan endieleniyor, birka da iilerin katlaca bir gsteriyi
rgtleme ihtim alini yok sayarak sadece garnizon birliklerinin katlaca
bir gsteri dzenlemek istiyordu. Ancak Petersburg Komitesi iinde Ka
menev, Zinovyev ve Nogin gibi Geici Hkmete kar dzenlenecek olan
silahl bir gsteriye kati surette kar kan kimse yoktu.

V. Volodarski, A. Dylle, V. A. vanov, P. A. Zalutski ve M. . Latsis,

barl gsteri destekileri arasndayd. Amerikadan yeni dnm
olan Volodarski, Eer askerlerin somut taleplerini yerine getirmezsek
bize dman olacaklardr diyerek birounun kaygsn ortaya koymu
oldu. Dierleri gibi o da iilerin yaplacak olan herhangi bir gsteriye
katlmnn nemini vurgulad. Gsteri iin geni bir destek alacaklar
ynnde iyimser grleri olan Volodarski, kitleler arasnda Bolevikler
lehine bir deiim gereklemekte olduunu syledi ve her an iileri ha
rekete geirecek bir ey olabilir dedi. Vasilyevski Adas temsilcilerinden
vanov, hem askerler hem de iiler arasnda baskn olan havann phesiz
ki barl bir gsteri istei olduunu ve Bolevik kartlarndan korun
mak iin bu gsterinin yaplmas gerektiini vurgulayan benzer bir ko
numa yapt. Zalutski, savan Bolevizm kart eilim iin nemini vur
gulayarak yaplacak bir gsterinin kitleler arasnda Boleviklerin gcn
arttracan belirtti. Birinci Makineli Tfek Alay ile sk balar olan ve
Viborg Blgesi parti rgt liderliinin en nemli figrlerinden biri olan
M. t. Latsis,13 Bolevik ncl olsun ya da olmasn asker bir gsterinin
yaplaca konusunda Nevski ile ayn fikri paylayordu. ilere gelince
Lastis, Viborg Blge Dumas seimlerinin14 iilerin her an sokaa kma
ya hazr olduunu gsterdiini belirtti. Yani Latsise gre gsterinin etkili
olma ihtimali yksekti.
Volodarski gibi Petersburg Komitesinin birok yesi, asker ve iile
rin gerekletirecei ortak bir gsteri taraftaryken A. . Plotnikov ve M.
Kalinin sadece askerlerin yapaca bir gsteri rgtlenmesi gerektiini
dnyordu. Kalinin, Askerlerin honutsuz olmak iin bir sebepleri var.
ilerin yok. ilerde devrimci bir ruh var ama bu ruh olgunlamadan
nce bilin kazanmalar iin uzun bir zaman gerekiyor dedi. Kalinin ko
numasn sadece askerlerin katlaca bir gsteri dzenleyerek partinin
neye gvenebileceini tespit edebileceini syleyerek bitirdi.
Sadece bir konumacnn, Nevski Blgesinden V. B. Vinokurovun
tamamen gsteri kart konutuu kaytlara gemitir. Vinokurov, bl
gesinde Boleviklerin hl gsz olduunu, askerlerin parti yelerinin
szn dinlemeyeceini, ancak Asker rgtten gelecek gsteri arsna
cevap vereceklerini iddia etti. Vinokurov, gereki olarak, etkimiz bu ka
darken bir gsteri rgtleyebilir miyiz? Byle bir gsteri neye dnebi
lir? sorularn yneltti.

Bu tartma srasna Merkez Komitesinden J. V. Stalinin Petersburg

Komitesi toplantsna gelmesi dikkate deerdir. Stalin bu toplantlara ok
seyrek katlrd; bu katlm nn nedeni byk ihtimalle gsteri teklifine
desteini gstermek iindi. Yorumlarnda Stalin, M art aynda bakente
dnnden beri ne kadar sola kaydn gsterdi. Geici Koalisyon H
kmetine ksa sre ierisinde meydan okunmazsa, atlan kar-devrimci
admlarn, Bolevik Partiyi lme mahkm edeceini syledi. ilerin
askerlerle ayn tedirgin ruh halini paylamadn kabul ederek, Partinin
kitleleri sadece hareket kaynama noktasna geldiinde armamas gere
kir. Etki sahibi bir rgt olduumuza gre, kitlelerin ruhunu uyandrma
grevi de bize der iddiasnda bulundu. Konumasn, Geici Hkme
tin sava hazrlnda olduu bu zamanda Bu hcumu geri pskrtme
liyiz. Grevimiz, gcmz ortaya karacak bu gsteriyi rgtlemektir.
Silahl askerleri gren burjuvazi, kaacak delik arayacaktr, diyerek co
kuyla sona erdirdi.
Gsteriye olan ilgisini bir para gerekilik ve ngr ile birletirmi
olan Petersburg Komitesi Yrtme Kurulu yelerinden M. P. Tomskinin
yorumlar ok daha tedbirliydi. nemli olan sorunun, gsterinin silahl
veya barl olup olmayaca ya da etkili olup olmayaca deil, neye d
necei olduunu syledi:
Petrograd Sovyeti Yrtm e K om itesinin gsteriyi engellem ek iin tm abas
n ortaya koym as ve hepsinden nce askerler zerinde nfuzunu kullanm as
m uhtem eldir. Bu bakanlar iin alkla bitm eyecektir. S n f kartl o kadar
yksek ki... gsterinin b arl gem esi beklenem ez. Yzlerce, hatta binlerce
insann gsteriden fazlas iin geldiini b ir dnn. B ir gsteriden o k daha
fazlas olacaktr. B u ad m atarken zellikle dikkatli olm alyz. G eni kitlelerin
ruh hallerin e gre hareket etm ek, b ir noktaya kadar bilinm eyenle hareket e t
m ek dem ektir.

ekinceleri nedeniyle Tomski, Petersburg Komitesinin kararn par

tinin dier yeleriyle yaplacak toplant sonrasna (yani dier bir deyile
9 Haziranda yaplmas planlanan geni toplant sonrasna) kadar ak
lamamasn nerdi. Grne gre Petersburg Komitesinin dier yeleri
de ayn fikirdeydiler nk toplant, gsteriye ilikin herhangi bir karar
alnmadan dald.

Petrograd Anarist-Komnistler Federasyonu

Gsteri konusunun daha detaylca tartlaca, Boleviklerin 9 Hazi
ran tarihli toplantsnn ars ncesinde, Volodarskinin nceden kit
leleri harekete srkleyeceini tahmin ettii ateleyici bir olay meydana
geldi. Anarist-Komnistler Durnovo Villasndaki genel merkezlerinden
tahliye edilmeye allmt. Bu olay grnrde kk bir olayd ancak
patlamaya hazr Viborg blgesinde byk bir huzursuzlua yol at. Bu
olay, krize dnmeden nce Anarist-Komnistler hakknda genel birka
noktaya gz atmak gerekir.
Petrograd Anarist-Komnistler Federasyonu,
1917 yaznda
Petrogradda alma yapan iki byk anarist rgtn daha radikal
ve daha etkili olanyd. kinci grup Anarko-Sendikalistlerdi.15 Aslnda
Anarist-Komnist rgt ve liderleri hakknda pek fazla bilgi bulunmu
yor. 1917 yazndaki liderlerinden hakknda en fazla bilgiye sahip oldu
umuz kiiler, (fabrikalar, garnizonlar ve Krontad ierisinde) Petrograd
ve Krontad Sovyetlerinin szcs . Bleikhman, 19 Haziran 1917deki
lmnden nce Krontad ve Birinci Makineli Tfek Alaynda iyi bilinen
Asnin,16Petrograd Sovyetinin de yesi olan A. Fedorov, her ikisi de Birin
ci Makineli Tfek Alay ierisinde Temmuz ayaklanmasnda anahtar rol
oynayan kkrtclardan olan P. Pavlov ve P. Golubukindir.
Anarist-Komnistlerin program olduka genel ve basitti.171917 yaz
nn balarnda datlan bir kitapa gre rgt, dier eylerin yan sra
tm otokratik ve parlamenter hkmetlerin, kapitalist sistemin, savan,
ordunun, polis rgtnn ve tm snrlarn bir an nce yklmasn ya da
kaldrlmasn talep ediyordu. Ayn kitapkta, bireylerin kesin zgrle
sahip olduu, kyllerin kendi topraklarnn sahibi olduu ve fabrikala
rn iilere ait olduu, herhangi bir hkmet ya da yasa olmakszn tama
men zgr bir komnal toplumun kurulmas gerektii savunuluyordu.18
Anarist-Komnistlerin ve Boleviklerin gelecein ideal toplumu hakkndaki dncelerinde birok paralellik vardr. stelik savan devam,
sanayide iilerin kontrol, ordu iinde disiplinin yeniden yaplandrl
mas ve Geici Hkmete muhalefet gibi acil konularda da durular ay
nyd. Bolevikler ve Anaristlerin birbirlerine karlkl destek verdikle
ri zamanlar az deildir. Bu konuda, 1917 ylnda Petersburg Komitesi ve
Helsinki parti rgt yesi V. N. Zaleski Anarist-Komnist hareketin
Krontadda olduka etkili olduunu belirtti ancak unlar ekledi:

P ratikte A narist-K om nist hareket, Boleviklerle kol kola hareket ed iy ord u ...
G e ici H km etin kapitalist sistem i glendirm ek, toprak sahiplerinin ayrca
lk larn koru m ak ve em peryalist sava zaferle tam am lam ak iin yaptklarna
kar m cadele, B oleviklerin A narist-K om nistlerle birlik te hareket etm esin i
salyordu. H em B olevikler h em de A narist-K om nistler E kim i, yani sosya
list devrim i gerekletirm ek iin savatlar.19

Tabana, zellikle de garnizon ve Krontad deniz ssne baktmzda,

Bolevikler ve Anaristler arasnda ok az bir fark olduunu gryoruz.20
Ancak, ideolojik farkllklarn yan sra, uygulama alannda da iki grubu
ayran nemli farkllklarn olduunu unutmamalyz. Anarist-Komnistlerin ana amac, hkmetin ve toplumun bir an nce yklmasyd ve
bu nedenle rgtlenmeye ve planlamaya nem vermiyorlard. Dier ta
raftan Bolevikler proletaryann diktatrln kurmak iin iktidar ele
geirmeye alyorlard. Anaristlerin aksine Bolevik nderliin (belki
birka istisnayla) gelecek ile ilgili, partinin kendini korumas ve sadece
iktidar ele geirme deil elde tutma kapasitesi gibi konularda ciddi kay
glar vard. Taktiksel olarak bu kayglar, Anarist-Komnistlerin kayt
szlklaryla uyuamyor ya da uyumuyordu.
Modern Sovyet tarihileri 1917de Anaristlerin roln tamamen gz
ard eder ve belki de Anaristlerin dnemsel bir fenomen olduklarn ve
bir geleceklerinin olmadn (Boleviklerin iktidar ele geirdikten son
ra yaptklar sayesinde) sylerken hakllar. Ancak Sovyet tarihileri gibi,
Anaristlerin Geici Hkmet dneminde tamamen nemsiz olduklar
n sylemek hakszlk olur. Anarist-Komnistler de Bolevikler de hal
kn ayn eitimsiz, skkn ve huzursuz kesimlerinin desteini kazanmak
iin yartlar. Gerek u ki, Petrogradda 1917 yaznn ar deiken ve
dengesiz havasnda, birka nemli fabrika ve alaydan aldklar destekle
Anarist-Komnistler olaylarn akn etkilemede inkr edilemez bir ka
pasiteye sahiptiler. Aslnda baz fabrika ve asker birimlerde Anaristlerin
etkisi Boleviklerin hareketlerini bile etkileyecek kadar bykt. Byle
likle, rnein, Sovyet tarihi P. M. Stulov Haziran gnleri ncesi Birinci
Makineli Tfek Alay ierisindeki Asker rgt yelerinin yetkisiz ey
lemlerini anlatrken u nemli noktaya deiniyor: [Bolevik] propagan
daclarn solculuu, birim ierisindeki byk Anarist etkiyi gz nne
aldmzda daha anlalr hale geliyor... Bleikhman, Asin [metinde bu
ekilde gemektedir] ve dier birok Anarist, Bolevikler gibi birim in
srekli ziyaretilerindendi. Genel olarak devlete kar olan sorumsuzca

konumalar, sermayeye, bankalara vs. bir an nce el konulmasn savun

malar nedeniyle Boleviklerle srekli bir siyasi mcadele iindeydiler.
Snfsal fkeleriyle kitleler bu sloganlara tutundular ve daha lml olabi
lecek her eye kulaklarn tkadlar. Kitlelerin gerisinde kalmak istemeyen
[Bolevik] liderler her zaman doru taktiksel admlar atmadlar.
Durnovo V illasndaki lk Kriz22
Petrograd Anarist-Komnistler Federasyonunun genel merkezi Viborg Blgesindeki Durnovo Villasyd. II. Nikola zamannda, yksek
mevkili devlet memuru General P. P. Durnovonun yazlk evi, monar
inin devrilmesiyle birlikte devrimci birliklerin eline gemiti. ubat
Devriminin hemen sonrasnda Anaristler bu villada gnlk toplantlar
yapmaya, dersler vermeye baladlar, kkrtc brorler ve gazeteler ha
zrladlar.23 1917 yaznda villann bahesi evrede yaayanlarca park ve
oyun alan olarak kullanlrken Anaristler villay, blge frnclar sendi
kas, Sosyalist Devrimci bir ar grup ve kendisine Petrograd Halk Mi
lisleri Sovyeti adm veren Anarist-Bolevik gdml bir rgtle payla
yordu.
Haziran balarnda Anarist-Komnistler, birinci snf bir matbaay
zorla ele geirmeye karar verdiklerinde ilk defa kendilerinden sz ettir
diler. 5 Haziranda (iddiaya gre Asnin tarafndan ynlendirilen) tfek,
bomba ve makineli tfeklerle donanm seksen Anarist-Komnist, sac
gazete Russkaia volia nn matbaasnn kontroln ele geirdi. Ertesi gn 2
askeri alay Anaristleri aldklarn teslim etmeye zorlad, bunu o gn ba
aramad, ancak bu meseleyi kapatmad da. 7 Haziranda Adalet Bakan
P. N. Pereverzev, Durnovo Villasna yerleen Anaristlerin kardklar
sorunu kesin olarak bitirmeye karar verdi. Anarist-Komnistlerin genel
merkezlerini yirmi drt saat ierisinde boaltmalarm emretti. Anaristler
emre uymay reddettiler ve Viborg blgesindeki ii ve askerlerden destek
istediler. Ertesi gn binlerce ii greve gitti, yirmi sekiz fabrikada retim
durdu.24 Fabrika blgelerinde birok silahl gsteri dzenlendi. Ayn za
manda elli Krontad askerinin geliiyle25 glenmi Anarist-Komnistler
genel merkezlerini savunmaya hazrland.
Kanlmaz grnen atma, Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesi
Brosunun araya girmesiyle nlendi. Ayn sekizinde leden sonraki top
lantsnda Bro, L. D. Sokolovu Adalet Bakanndan ltimatomunu geici

olarak geri ekmesini istemesi iin grevlendirdi.26 Ayrca, birok Viborg

ii temsilcisinden gelen itirazlar dinleyerek Sokolov ve . P. Goldenbergi
iilerin ilerine geri dnmeleri iin bir ar hazrlamakla grevlendirdi.
Bu ar Petrograd Sovyetinin kamu ya da zel mlkiyetin serbeste ele
geirilmesine kar olduunu ve Sovyetin izni olmakszn yaplan silahl
gsterilere izin vermediini tekrar gstermek iindi. Bununla ilgili bir ka
rar 9 Hazirandaki zvestiya da yaynland.
Tm-Rusya Sovyetleri Kongresi Viborg Blgesindeki acil durumla 8
Hazirandaki toplantnn akam oturumunda ilgilendi. Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesince hazrlanan raporu ve Anarist-Komnistlerin liderleriyle yaptklar grmeden henz dnm olan A. R. Gots ve
V. A. Anisim ovun ek aklam alarn dinledi. Sosyalist Devrim cilerin
nc isimlerinden biri olan Gots, Anarist-Kom nistlerin merkezlerini
korumak dnda imdi, sularna baklm akszn ubat Devrim inden
bu yana tutuklanm olan tm anarist ve sosyalistlerin serbest brakl
masn ve byk matbaa m akinesine, yani Novoe vremia, Russkaya
volia ve Re gazetelerini basan matbaa m akinelerine el koyularak A nar

ist ve sosyalistlere devredilmesini talep ettiklerini belirtti.27 Raporun

sonulanmasndan ksa bir sre sonra Menevik E. P. Gegekori, daha
nce Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesi Brosu tarafndan kabul
edilmi olan grevdeki iilere iba yapma arsn ve Petrograd Sov
yetinin izni olmakszn silahl gsteri yaplmasnn kabul edilemeyece
ini belirten karara benzer bir nerge sundu. Bu nerge, Bolevikleri
temsil eden Kamenev ve Blgeleraras Komiteyi (Temmuzdaki Altnc
Kongrede Bolevik Parti ile birleen, Troki bakanlndaki Sosyal De
mokrat bir rgt) temsil eden Lunaarskinin muhalefetine karn b
yk bir ounlukla kabul edildi. Lunaarskinin, Kongre soruturmas
sresince tahliyelerin askya alnm as ynndeki nerisi de kabul edildi.
Adalet Bakanl bunu kabul ederek Anarist-Komnistlere kar hk
met yaptrm larn durdurdu.
Menevik lider . G. ereteli hatralarnda o zamanlar iiler arasn
daki honutsuzlua ve zellikle de Kongre ve hkmetin birden harekete
geen Anarist-Komnistlere kar gerekli tedbirleri alamamalarna b
yk nem vermektedir. Anaristler konusunda Kongre ve hkmetin
gsterdii kararszlk ve Viborg blgesindeki kargaa bakentteki gerilimi
arttrrken Bolevik Merkez Komitesine moral verdi.28

Petrograd Bolevikleri G steri D zenliyor

Grld gibi zaten Geici Hkmet kart kitlesel bir gsteri d
zenleme ihtimalini dnmekte olan Bolevik Parti iin Anaristlerin
balatt kargaa hi de kt deildi. Aslnda oluan bu ani durum o
kadar makul gzkyordu ki Merkez Komitesi, Petersburg Komitesi ve
Asker rgtn alay, sendika ve fabrika temsilcileriyle 9 Haziranda yap
may planlad toplant hemen 8 Haziran akamna alnd. Toplantda,
egemen ruh halinin hemen etkili bir asker-ii gsterisi iin kullanlm a
snda mutabakata varld.29 Bu nemli toplantnn hibir resm kayd ya
ynlanmamtr ancak, Viborg Blgesi Bolevik lideri M. . Latsisin gn
lklerinden birinin yaynlanm versiyonunda, gvenilirlii baka birok
kaynaka desteklenmi olan ayn dnemde yazlm ilgin bir aklama
bulunmaktadr.30
8
Haziran toplants, temsilcilerinin, kitlesel bir gsteri dzenleme ih
timaliyle ilgili fabrika ve alaylardaki ruh halini anlattklar raporlarn
sunmalaryla balad.310 anda bile kitlesel ii destei alnp alnamaya
cana dair fikir uyumazlklar olsa da Asker rgt temsilcileri birok
garnizonun desteini istedi.32Latsise gre toplantda neri oyland: (1)
kitlelerde sokaa kmalarn salayacak bir ruh hali var myd; (2) kitleler
Sovyetin muhalefetine karn sokaa kacak myd; (3) bir gsteri dzen
lenmeli miydi? Latsis, ilk nerinin 52 ekimserle 58e 37, ikinci nerinin
80 ekimserle 47ye 42 oyla getiini belirtmektedir. Gsteri dzenleme
zerine olan nc neri ise byk bir oy farkyla, 22 ekimserle 6ya
kar 131 oyla geti. Buradan karlan sonuca gre birok Bolevik, ege
men ruh halinin sokaa kmalarn salayp salamayaca veya iile
rin Sovyetin muhalefetine ramen sokaa kp kmayaca konularnda
endieleri olsa da gsteriyi destekliyordu.
Merkez Komitesi, geniletilmi toplantsnn (Petersburg Komitesi Y
rtme Kurulunun temsilcisinin oylarnn eklenmesiyle) hemen ardn
dan 10 Haziran Cumartesi saat 14.00te ii ve askerlerin katlaca kitlesel
bir gsteri rgtlenmesi kararn resmen verdi.33 Gsterinin 10 Haziran
gn iin dnlm olmas, planlama, hazrlk ve koordinasyon iin
ok az bir zaman, sadece bir buuk gn brakyordu. Gsterinin rgtlen
mesi Asker rgt ve Yrtme Kurulunun ortak sorumluluundayd.34 6
ve 8 Haziranda yaplan toplantlarda muhtemel sloganlar nerildi ama
daha gvenlik nlemleri planlanacak, toplanma noktalar ve yry

gzergh belirlenecek, blge ve birim liderlerine uygun arlar gnde

rilecek, dviz ve pankartlar hazrlanacak ve datlacakt. e 8 Haziran
akam ge saatte baland, ertesi gn de devam edildi. alma, anlama
zerine olabildiince gizlice yrtld. Bu nedenle Pravda, Soldatskaya
Pravda ya da Golos pravd nin 9 Haziran saylarnda, planlanan gsteriyle

ilgili hibir bilgi yoktu.

Yrtme Kurulu ve Asker rgtn planlarna gre, gsteri gnnn
sabahna kadar Bolevik basnda gsteri duyurusu yaplmayacakt. Gs
teri gn sabah kan Pravda, Merkez Komitesi, Asker rgt ve Peters
burg Komitesini temsilen yaplacak olan yrye genel bir ar iere
cekti. Hem fabrika hem de alaylar iin daha detayl bir aklama Soldatskaya Pravdada yaynlanacakt. Bu nedenle, 10 Haziran gn yaynlanan
Soldatskaya Pravda, hem Boleviklerin destek arsn hem de gsteri

iin yaplan planlar ve hazrlklar aklad iin olduka nemlidir.

Soldatskaya Pravda m n 10 Haziran tarihli saysnn neredeyse tamam

planlanan yryle ilgili aklama ve talimatlardan oluuyordu. Manet

u ekildeydi:
M ilyukov, Rodziyanko ve K [e re n sk i]n in gittike artan kar-d evrim ci [p oliti
kalarna] kar bugn leden son ra saat ikide b arl b ir p rotesto gsterisi ya
plm as planlanm tr. O rdu ve iilerin b ilin li ve rgtl kesim leri gsteride
yerlerini alacaklardr.

Ve en geni destek ars yaplyordu:

Yoldalar! Tm h alklarn kardeliini isteyenler, savan son a erm esi iin d
rst ve ak b ir d em okratik p olitika yrtlm esi taraftar olanlar, grevleri r
gtleyenler, kapitalistlere ve insanlar alktan lm eye terk edenlere kar olan
lar, askerlerin ve d en izcilerin hak larn kstlayanlarn karsnd a olanlar ve
burjuvazinin zulm ne bakaldranlar, sokaa k n ve tepkinizi gsterin.

Bu manet ve Asker rgt tarafndan hazrlanm bamakale, Bol

eviklerin arsnn m ahiyetini gsteriyordu. tirazlar bakentteki tm
kitlesel memnuniyetsizlik nedenlerine odaklanyor (en karm ak du
rum lar tek bir slogana indirgeyerek) ve zlmeyen sorunlarn suunu,
Geici Hkmet koalisyonunu kontrol eden agzl kapitalistlere ve
toprak sahiplerine atyordu. Asker rgtn bamakalesi, garnizonda
ki askerlerin sevkiyatndaki artn (en azndan ksmen planlanan sava
saldrsna destek amal sevk edilen) yalnzca devrimci askerlerin g
cn zayflatmak ve hatta yok etmek amal olduunu belirterek35 ka
pitalistlerin ve toprak sahiplerinin imdiden iilerden devrimle ka

zandklar her eyi almay tasarladklarn ortaya atyordu. Bamakale

bir talep ve davetle devam ediyordu:
lke beklem ekten skld. A skerler ve iiler sefil hayatlarnn tem el soru n lar
n a artk b ir cevap istiyorlar.
Ve kap italistler ve toprak sahipleri bu lkeyi yn ettike b ir cevap alam ayacak
larnd an tm iktidarn i ve A sker Vekilleri Sovyetine devredilm esini, savaa
bir an nce son verilm esini, ar hapis cezalarn n kald rlm asn ve askerlerin
h ib ir hak k olm ad n belirten b ild irin in h em en feshedilm esini ve kap italist
lerin hkm etten ayrlm asn talep ediyoruz.
G arnizo n alaylarnn yeniden yap lan drlm asn protesto ediyor ve tm yol
dalar protestom uza aryoruz. Tm asker ve iileri, C u m artesi gn saat
ikide b arl b ir gsteriye aryoruz.

Bamakale, Kapitalistlere kar zafere kadar sava! sloganyla biti

yordu.
10

Haziran tarihli Soldatskaya Pravda, yryn tm katlm clar

iin gzergh ve yry dzenini detayl bir ekilde anlatyordu. Bu ta

limatlar, gvenlie byk bir nem verilerek gsterinin ne kadar ince d
nlp planlandn gsterdiinden tarihiler iin olduka nemlidir.
Yryteki tm sivil gruplar, silahl garnizon birliklerince korunacakt.
rnein Mars Alanndan balayacak yryn dzeni, ilk buluma
noktalar olmak zere u ekildeydi: (1) Zrhl Ara Bl, (2) Birinci
M akineli Tfek Alay, (3) Pavlovski Alay, (4) Yrtme Kurulu, Peters
burg Komitesi ve Viborg Blgesi, (5) Moskovski Alay, (6) Petersburg Bl
gesi, (7) Grenadier Alay, (8) Porokhovski Blgesi, (9) Liteyni Blgesi ve
(10) Birinci Yedek Piyade Alay.
9

Haziran gn boyunca Petrograd Bolevikleri, blgesel idare ve pro

paganda toplantlar dzenledi. Baz asker birlik ve fabrikalarda Bole

viklerin nderliinde yaplacak olan bir gsteri desteklenmese de36 Bol
eviklerin arsnn byk ilgi ektii, binlerce ii ve askerin gsteriye
katlmaya hazr olduu grlmektedir. Gsterinin amac, iktidarn Bol
evik Partinin kendisine deil de Sosyalist Devrimciler ve Meneviklerin
kontrolndeki Sovyete devredilmesi olduundan lm l sosyalist partile
rin destekileri bile gsteriye katlacakt.
Akamst yirm i sekiz Viborg fabrikasndan ii temsilcileri ve
Viborgda konulanm olan drt asker birimle birlikte yaplan Viborg
Blge Komitesi toplants ile smailovski Alaynn kararghnda ayn za
manda yaplan Asker rgt toplants, 9 Haziranda yaplan yerel rgt

leme toplantlarnn en nemlilerindendi. Her iki toplantda da gsteriye

iten destek verildi. lgintir ki, bu iki toplantnn tutanaklar, Viborg
Blge Komitesinin ve Asker rgt ierisindeki baz unsurlarn, gste
rinin kesin bir atmaya dneceini dndn ve hazrlklarn bu
ihtimale gre yapldn gstermektedir. Viborg Blgesi toplantsnda,
Birinci Makineli Tfek, Moskovski ve Birinci Yedek Piyade Alaylar, parti
liderlerinin isteklerine ramen, kesinlikle silahsz gsteri yapmayacakla
rn belirttiler. Fabrika temsilcileri iilerin bile, M. . Latsisin tamamen
katld bir duru sergileyerek,37 gsteriye sahip olduklar her tr silahla
(ki o zaman bile bu silahlar kk bir ordu iin yeterliydi) katlacaklarn
sylediler. Krontadda da ayn hava hkimdi. . P. Flerovski, 9 Haziran
gecesi deniz ssnde hi kimsenin uyumadn, denizcilerin silahlarn
temizlediini, sessizce aralarnda konuup sabah beklediklerini anlat
maktadr.38
Bolevikler, Sovyet liderlerinin gsteriye kar olacaklarn nceden
grseler de, Blgeleraras Komitenin ve Anarist-Komnistlerin partinin
bu amacnda yannda olacaklarn dnmt. Bu yzden, Blgeleraras
Komiteye hazrlklar iyice ilerlemeden bilgi verilmemi olmas artc
dr. Bolevikler, Trokinin rgtnn desteini ancak 9 Haziran da le
den sonra yaplan toplantda kazanabildi. Ayn zamanda Sovyet iindeki
Blgeleraras Komite temsilcileri, Lunaarskinin muhalefetine ramen,
Trokinin sraryla gsteriye katlma lehine oy kullandlar.39
Anarist-Komnistler tabii ki Geici Hkmet aleyhine yaplacak her
hangi bir eyleme dnden razydlar. 9 Haziran leden sonras ve aka
mnda Durnovo Villasnda yaplan ve iddiaya gre 123 fabrika ve asker
temsilcisinin katld40 toplantda Anarist-Komnistler, Geici Dev
rim ci Komite adn verdikleri bir komite oluturdular. Bu komitenin
gsteri hazrlklar ve ynetimindeki rol tam olarak anlalamasa da
komitenin oluturulmas, kesinlikle ertesi gnn planlaryla ilikiliydi.
Durnovo Villasndaki bu toplantlara baz Boleviklerin katldna dair
kantlar olsa da Bolevik Petersburg Komitesi ve Asker rgt ile bu top
lantnn ilikisi belli deildir.41 9 Haziranda verilen gsteri talimatlarnn
bazlar, Anarist-Komnistlerin genel merkezinden kmtr. Bylece,
Krontad denizcilerine ynelik gsteriye katlma ars, Anarist-Kom
nist Geici Devrimci Komitesi liderliini stlenen M. N. Gavrilov tara
fndan imzaland. Gavrilovun ars u ekildeydi: Devrimci asker ve
ii temsilcileri konferans, ... kahraman Krontad [askerlerine] dosta

ve kardee selamlarn iletir ve yarn, 10 Haziranda, len saat 14.00de

devrimci Petrogradin, Krontadl yoldalaryla birlikte Geici Hkmete
ve burjuvaziye taleplerini bildirmek iin sokaa kacan bildirir.42 D i
er taraftan resm Bolevik rgt, Petersburg Komitesi sekreteri G. Boki
imzasyla paralel duyurular dorudan parti komitelerine gnderdi.43
9

Haziran gn leden sonra, kitlesel gsteriye aran Bolevik

bildirileri (Stalin tarafndan yazlmt), garnizon binalarnda ve ehrin

ii blgelerinde ortaya kmaya balad.4410 Haziran tarihli Soldatskaya
Pravda'daki bamakale gibi bildiriler de durumun adaletsizliini anlatp
unlar bildirmekteydi:
Yoldalar, ektiimiz aclara artk sessizce katlanmamz imknsz. Bunca ey
den sonra sessiz kalmamz su olur... iler! Askerlere katln ve onlarn talep
lerine desteinizi gsterin... Herkes sokaa ksn.

Bildirideki gsteri sloganlar arasnda unlar vard: Kahrolsun ar

c Dum a!, Kahrolsun On Kapitalist Bakan!45, Tm ktidar i Kyl
ve Asker Vekilleri Sovyetine!, Asker Haklar Bildirgesi Gzden Geiril
sin!, Vakit Savaa Son Verme Vaktidir!46
Sovyetler K ongresi 10 H aziran G sterisine K ar kyor47
Hzla yaylmakta olan gsteri ile ilgili ilk sylentiler, Petrograd Sovyeti
Yrtme Komitesi genel merkezine 9 Haziranda leden sonra saat
civarlarnda geldi. Bir saat iinde sylentiler doruland ve kara haber,
hemen Geici Hkmete ve Tm-Rusya Sovyetleri Kongresi Prezidyumuna iletildi. Geici Hkmet derhal dzen ars yapt ve herhangi bir
g kullanmna hkmetin sahip olduu tm gle karlk verecei
uyarsnda bulundu.48 Akam olduunda asker devriyeler tm ehri do
layordu.
Geici Hkmet koalisyonuna kar yaplacak olan Bolevik-Anar
ist gdml kitlesel silahl gsteri yry ihtimali, Geici Hkm e
tin kendisi iin olduu kadar Taurida Sarayndaki Yrtme Komitesi
ve Asker Okul binasndaki Kongre Prezidyumu iin de rahatszlk ve
riciydi. Sadece bir gn nce Tm-Rusya Sovyetleri Kongresi Lvov h
kmetiyle tam ibirlii ve hkmete tam destek verilmesini ezici bir
ounluun oyuyla kabul etmiti. imdiyse Bolevikler ve Anaristler
grne gre bakentin ii ve askerlerini bu karara kar gelmeye, ka
rar tanmamaya aryordu.49 Sadece bir gn nce Kongre, Petrograd

Sovyetinin izni olmakszn herhangi bir silahl gsterinin yaplmayaca

n kararlatrm t. imdi Bolevikler, byle bir emir vererek aka ve
yzszlkle Sovyetin otoritesine meydan okum ak iin grne gre
Anaristlerle ittifak kurmutu.
Bu, eretelinin hatrladklarna gre, var olan g dengeleriyle Boleviklerin hibir ekilde iktidar ele geirmelerinin mmkn olmad
konusunda hibir kuku olmasa da sadece Sovyet liderlerinin zihinlerine
yk olacakt. Bu ksmen Tomski ve Vinokurovun 6 Haziranda Bolevik
Petersburg Komitesi toplantsnda ortaya attklar dnceyle uyumluy
du.50 ereteli unlar hatrlamaktadr: Petrograd sokaklarnda tm ik
tidarn Sovyetlere devredilmesi talebiyle toplanm byk bir silahl ii
ve asker kalabal olursa kanl bir atmann kanlmaz olacan bili
yorduk. Bu gsterinin dorudan sonucu Petrograd sokaklarnn cesetlerle
dolup tamas, bakenti byle bir patlamadan koruyamayan demokrasi
nin itibar kaybetmesi ve lkedeki kar-devrimci akm larn g kazan
mas olacakt. Hazrlanmakta olan bu gsterinin ne pahasna olursa olsun
engellenmesi gerekiyordu.51
Yrtme Komitesi, tm bunlar hesaba katarak gsterinin gerekle
mesini nlemek iin her eyin yaplmasna karar verdi. Kongre Prezidyumuyla birlikte gsteriyi engelleme yollarn bulm ak iin yedi kiilik
bir komisyon grevlendirdi.52 Yaklak ayn anda, Kongre Prezidyumundan ikeydze, Gots, Dan ve ereteli halka dzen ars hazrlyor
ve Kongrenin akam toplantsnda acil durumu grmeye amaya ha
zrlanyordu.53
Bu srada Kesinskaya M aliknesinde ertesi gnn hazrlklar tm
hzyla devam ediyordu. Blgelerden gelen haberler genellikle cesaret veri
ciydi. Gsterinin rgtlenmesi sadece Petrogradda deil tarada da gayet
iyi ilerliyordu. Yava yava, asker ve iilerin silahsz sokaa kmayaca
ve atmaya hazr olduklar anlalyordu. Ayrca, akam zeri Sovye
tin kesin cevab ve ou kendi partilerinin Merkez Komitesinin planla
r hakknda uyarlmam olan Bolevik Kongre delegasyonunun54 fkeli
muhalefet haberleri geldi. Ve son olarak Kerenskinin gsteriyi datmak
iin asker gleri yola kard ynnde aslsz dedikodular dolamaya
balam t.55
Akam saat 20.30da, daha nce gsteriye kar km olan Zinovyev,
Nogin ve Kamenev Kongreden Bolevik Genel Merkezine dnd ve Sov
yetin muhalefetini de gz nnde bulundurarak gsteriyi tekrar tart

mak iin Merkez Komitesi, Yrtme Kurulu ve Asker rgtn katlaca

bir toplant yaplmasn istedi. Ayn anda Kongredeki Bolevik delegas
yonunun dier liderleri ve Blgeleraras Komiteden Lunaarski, Merkez
Komitesi gsteriden vazgeer umuduyla, Sovyeti gsteri kart herhangi
bir adm atmaktan alkoymaya alyordu. Ksa bir sre sonra Petersburg
Komitesi genel merkezinde Merkez Komitesinden alt (Lenin, Nogin, Ka
menev, Smilga, Zinovyev ve Sverdlov ya da Stalin), Petersburg Komite
sinden alt (Latsis, Tomski, Slutski, Boki ve Volodarski dhil) ve Asker
rgtten iki (muhtemelen Nevski ve Podvoyski) kii toplant halindeydi.
Daha nce belirtilen tm konularn ortaya konulduu ve dikkate alnd
ksa bir tartm adan sonra gsteriyi iptal etme teklifi oylamaya ald.
Anlalan Zinovyev dhil toplantya katlan on alt kiiden on drd y
ryn planland gibi yaplmas lehine oy verdi.56
Bu toplantda bile neme sahip silah konusunun net bir ekilde dik
kate alnmad anlalyor. Latsisin szlerini kullanrsak, Smilgann
silahl atma kmas halinde partinin postane, telgraf ve cephanenin
kontroln ele geirmeyi reddetmemesi ynndeki srarna ramen bu
son konu hasralt edilm iti. Gnlne bakarsak Latsis bunun kt bir
fikir olduunu dnmyordu. Muhtemelen gsterinin nihai sonucunu
gz nnde bulundurarak ounluun fikriyle uzlaam adn yazyor
du ve gl Birinci Makineli Tfek Alaynn fiil komutan Semako, Pe
tersburg Komitesinin radikal unsurlarndan Rahiya ile birlikte gsterinin
tamamen silahl olmas, Birinci Makineli Tfek Alaynca desteklenmesi
ve gerekirse demiryolu istasyonlar, cephanelikler, bankalar, postane ve
telgraf merkezinin ele geirilmesi iin hazrlkl olunmas kararn al
dklarn belirtir gnlklerinde.57 Bu tr planlarn yaplmasna Merkez
Komitesi, Yrtme Kurulu ya da Asker rgtn izin verdii ya da bu
planlardan haberi olduuna dair hibir kant bulunmadn unutmamak
gerekir. Rus Devriminin Tarihi asl eserinde Troki, Suhanov ile mna
kaaya girerek,58 sadece Leninin deyiiyle biraz fazla sol hedefli baz
Boleviklerin planlanan gsteriyi iktidarn ele geirilmesinde bir ara
olarak grdn belirtmektedir.59 Aksini belirten gvenilir herhangi bir
kant olmadndan tarihi, yorumu kabul etmek zorundadr.
Sovyetler Kongresinin tamam, planlanan gsteriyi 9 Haziran 10
H azirana balayan gece saat 00.30da tartmaya balad. Tartma bala
yana kadar Prezidyum halka bir ar yaplmasn kararlatrm, Kongre
delegeleri, durumun daha iyi anlalmas ve Bolevik propaganda baraj

nn yklmas iin ii blgelerine ve asker klalara gnderilmiti. Kong

rede, Stalinin asker ve iileri sokaa aran bildiri m etninin tam am
n okumasndan sonra Gegekori, kitlelere, aada bir blm verilmi
olan, u arnn yaplmasn teklif etti:
Yolda a s k e rle r ve iiler:
B o le v ik P a rti sizleri sokaa aryor.
Bu ar, i ve A sker V ekilleri Sovyetinin bilgisi ve izni olm akszn, Tm Rusya K ongresinin bilgisi ve izni olm akszn, Kyl V ekilleri Sovyetinin ve
tm sosyalist p artilerin bilgisi ve izni olm akszn yaplm tr. B u ar zellikle,
Tm -Rusya K ongresinin, V iborg blgesind eki iilere, bugnlerde yaplacak
herhangi b ir gsterinin devrim am acna zarar vereceini u n utm am alarn iste
dii zam anda y ap lm tr...
Sizden iste d ik le ri eyi yapm ayn.
Bu gergin dnem de, T m -Rusya K ongresinin gerekliliini henz fark etm i
olduu G eici H km eti devirm e talebinizi haykrm ak iin sizi sokaa a r
yorlar. Ve bu sizi sokaa aran lar tabii ki sizin barl gsterinizin kan l bir
kargaaya d nebileceini biliyor.
Yoldalar! i ve A sker V ekilleri Sovyeti adna, Kyl V ekilleri Sovyeti adna,
ordu, tm sosyalist p artiler adna size sesleniyoruz:
H ib ir grup, h ib ir alay, h ib ir ii bugn sokaa km am aldr.
Bugn h ib ir gsteri yaplm am aldr.

Bolevikler ve Blgeleraras Komite bu arnn oylanmasna katlm a

d ve ar oybirliiyle kabul edildi. Ksa bir tartm ann ardndan Kong
re, ikeydze tarafndan da desteklenen gnlk gsteri yasa ile Bol
evik ve Anaristlerin yry planlarna devam etme abalarn kontrol
etmek zere Petrograd Sovyeti ve Tm-Rusya Kongresi ortaklnda bir
komite (Gsteriyi nleme Brosu) oluturulmas nergesini kabul etti.
Bu tedbirlerin kabul edilmesinin ardndan Kongre toplantsna ara ve
rildi, ardndan Kongrenin almalar Asker Okul binasndan iletiim
im knlarnn daha iyi olduu Taurida Sarayna tand.60
M erkez Kom itesi G steriyi ptal Ediyor
Tm-Rusya Sovyetleri Kongresinde olanlardan ksa bir sre sonra Bol
evik Merkez Komitesi gsteri konusunu tekrar grt ve planlanan gs
teriyi iptal etme karar ald. 1920lerde ve Stalinin lmnn ardndan
yaynlanan tarih literatr, bu taktiksel deiimin (ki hem ereteli hem

de Lenin bunun geri ekilme olduunu kabul eder) nasl olduunu her ne
kadar garip olsa da ak bir ekilde anlamamz salamaktadr.61
Sovyetler Kongresindeki Bolevik heyetinin belki gizlilik belki de
kendi partilerinin planlarn bilmemek gibi inanlmaz bir hata yzn
den gsteriye kar olduunu daha nce belirtm itik. Anlalan gsteri
haberlerini herkes rendikten ksa bir sre sonra bu grup ierisinde ne
yaplmas gerektiine dair hararetli bir tartma gerekleti. Bu toplantda
Nogin ve muhtemelen Kamenev, Merkez Komitesini planlarndan vazge
irmek iin bask yapmay nerdi.62 Heyetin ounluu, Merkez Komi
tesinin heyete gvenmemi olmasna fke duyuyordu.63 Var olan artlar
altnda gsterinin yaplmas sadece partinin Sovyetten atlmas ve sonu
olarak hi istenmeyen bir ekilde tam bir siyasi tecrite maruz kalmasna
neden olacak gibiydi. Daha nce belirttiim iz gibi bu teklif ok kolay ka
bul edildiinden Nogin ve Kamenev, baarszca partiyi geri adm atmaya
zorlamaya alt.
Anlalan Kongreye ara verildikten ksa bir sre sonra, saat 14.00te
Lenin, Zinovyev ve Sverdlov, Bolevik Sovyet heyetiyle grt ve No
gin ile Kamenevin gsteri kart argmanlarn bir kez daha dinledi.
Gsterinin iptal edilmesi tekrar oylamaya sunuldu ancak bu sefer oyla
maya Merkez Komitesinden sadece be kii katld, Petersburg Komitesi
ya da Asker rgtten katlm ise yoktu. (Bu sefer Zinovyev, Kamenev
ve Noginin tarafnda durdu). Lenin ile Sverdlov ekimser kalrken gs
terinin iptal edilmesi lehine oy verildi.64 Fiili ekimserliine ramen
Leninin bu hareketi, ertesi gn Petersburg Komitesi toplantsnda ken
disinin de belirttii gibi geri ekilme dnda hibir ekilde yorumlana
maz.65 Aksini isteseydi bu kararn ve Sovyet heyetiyle erken saatlerde ya
plan bu kuralsz oylamann hi gereklemeyecei kesindir. Lenin tam
eikte duraksam ve geri ekilm iti.66
ptal haberi acele ile Petersburg Komitesi, Asker rgt ve dier ye
rel rgtler ve garnizondaki parti rgtlerine gnderildi. Bu mesaj ayrca
Durnovo Villasnda toplanan Anarist-Komnistlere de gnderilmiti.67
Merkez Komitesinin son dakikada geri adm atmasn eletiren Petrograd
Bolevikleri, kendi tututurduklar atei sndrmeye altlar. 10 Hazi
ran sabah Bolevikler, gsteri konusunda Kongrenin duruunu anlatma
ya ve belirlenen saatte hibir gsteri yaplmayacan gvence altna alma
ya alan Sovyet ve Kongre heyetlerine katldlar.

Saat 15.00 civarlarnda, yaz ilerine gelen bir telefonla Pravda ve Sol
datskaya Pravda nn ar saylarnn retiminin ve datmnn sonlandrlmas emri verildi. Pravdann n sayfasndaki ar metni, iptal
haberiyle deitirildi ve asl kopyalarn hibiri sokakta datlmad. Sol
datskaya Pravdamn yaz ilerinde neler olduu hakknda bir karklk
var, nk tek sayfalk iptal metninden nce binlerce asl kopya datl
mt. Telefonla emir verilmesi ile emrin uygulanmaya geilmesi arasnda
iki saatlik bariz bir gecikme var ki bu da haber ilk geldiinde emre inanlmad ya da uyulmadn gstermektedir.68 Sabah olduunda ve nihayet
Soldatskaya Pravdam n iptal duyurusunu ieren ikinci basks garnizon
birliklerine datldnda, Askeri rgt, kararn getirdii tm sorum
luluklardan aka kurtarmt:
Petrogradn tm iilerine ve askerlerine:
i ve Asker Vekilleri Sovyeti Kongresi ve Kyl Vekilleri Sovyeti Yrtme
Komitesi nmzdeki gn iin her trl gsteriye, hatta barl gsterilere
bile, yasak getirdiinden RSDP Merkez Komitesi, Cumartesi gn saat 14.00te
yaplmas planlanan gsteriyi iptal etme karar almtr. Merkez Komitesi tm
parti yelerini ve destekilerini bu karara uymaya armaktadr. [talikler ya
zara aittir.]

Merkez Komitesi emriyle Asker rgt

10

Haziran gsterisinin iptal edilmesinin Petrograd kitleleri zerin

deki genel etkisi bir tartma konusudur.69 Ancak phesiz tm fabrika ve

alaylar gsteri planlarn devam ettirmeme kararna uysa da byk o
unluunun Kongrenin bu konudaki duruunu anlamadklar ya da bu
anlaya katlmadklar aktr. Moskova Sovyetinin zvestiya gazetesin
den Menevik bir muhabir unlar aktarmt: Tm gece gzlerine bir
damla uyku girmeden Kongrenin ounluu, be yzden fazla kii, onar
kiilik gruplar halinde, Petrogradn tm fabrikalarn, atlyelerini ve
asker birimlerini dolaarak herkesi gsteriden uzak durmaya ard...
Birok fabrika ve atlyede, hatta baz garnizon alaylarnda bile Kongrenin
hkm gemiyordu... Sk sk yelere pek scak davranlmad, hatta d
manca davranld oldu ve ou zaman hakaret edilerek kovuldular.70
Baz fabrika ve asker alaylar, Kongre ya da Geici Hkmete deil, Boleviklerin emirlerine bal olduklarn belirten resm kararlar aldlar.71 Baz
toplantlarda Bolevik liderliinin kendisi bile hor grld. M. . Latsis,

tabandaki Boleviklerin nefretle yelik kartlarn yrtarak paralad

durumlar olduunu gnlne aktarm ve bu durumlar Petersburg Ko
mitesine bildirmitir.72
Geici Hkmete ve Sovyete olan inancn yitiren radikal eilimli
asker alaylarda, (ki Krontadda gsteri hareketini balatan da bu alay
lard) iptale kar tepkiler zellikle saldrgancayd. rnein, Birinci M a
kineli Tfek Alaynn komutan Semakonun Sovyet heyetlerinden birine
askerleri kkrtmaya gelen yalanclar diyerek saldrd ve askerlerin
her durumda birka gn iinde burjuvaziyi ykm ak iin sokaklara
kacaklarm belirttikleri bildirilmitir.73 Krontad Boleviklerinin nde
gelen isimlerinden . P. Flerovski anlarnda, iptal haberinin Krontadda
byk bir phe ve fkeyle karlandn, o kadar ki iptal haberi sonra
sndaki saatlerin hayatnn en kt saatleri arasnda olduunu belirt
mitir.74 Altnc Kongrede, askerlerin Anarist-Komnistlerden (ve baz
zapt edilemez Boleviklerden) gelen arlara kulak vermelerini ve hemen
Petrograda gitmelerini nlemek iin insanlk d tedbirler uygulamak
zorunda kaldklarn belirtmitir.75 Anlalan o ki sadece Flerovskinin
Petrograda durumu aratrm ak iin iki yz kiilik heyet gnderme tek
lifi sabrsz askerleri sakinletirmeye yaramt.
Bu anda deniz ssndeki huzursuzluun bir ksm 11 Haziran tarih
li zvestiya Kronshtadtskogo Soveta ve Golos pravdide grlebilmektedir.
Her iki gazete de Krontad Sovyeti adna u aklamay yaynlad:
imdi Krontad Sovyeti durumu incelemek iin Petrograda bir heyet gnder
mektedir... Krontad i ve Asker Vekilleri Sovyeti tm askeri birimleri ve
tm Krontad iilerini Sovyetin izni olmakszn tm dank silahl gsterilere
katlmaktan uzak durmaya armaktadr. Sovyet Yrtme Komitesi imzas ol
mayan gsteri emirlerine uymaynz.

Ayn zamanda Krontad Sovyeti Yrtme Komitesi istihkmdaki tm

kk silahlarn saylmasn ve derhal silahlar yetersiz olan asker birim
lere datlmasn emretti. Artan silahlar, acil durumda parti rgtlerine
teslim edilecekti. 11 Haziran tarihli Golos pravdi ayn gn Krontad Bol
eviklerinin katlaca zorunlu bir toplant (Merkez Komitesinden Smilga
tarafndan iptalin aklamasnn yaplmas iin) bildirimini yapt. ar
u ekildeydi:
RSDP Krontad Komitesi tm yoldalarnn sakin ve sabrl olmasn istemek
tedir. Sadece tm devrimci demokrasi gleriyle birlikte rgtl bir gsteriyle
zafer kazanabiliriz. Yalnz yaplan tm gsteriler kar-devrime hizmet edecektir.

Zamansz gsterilerin ve bu gsterilerin yarataca kan denizinin hizmet ettii

burjuvazinin provokasyonlarna kanmayn. ahslar dinlemeyin. Sadece dev
rimci rgtlerin arlarna kulak verin. Sadece sabrmz ve devrimci disipli
nimizi korursak zafere ulaabiliriz.

Sovyetler Kongresi ve Bolevikler Sorunu

Koalisyon hkmeti aleyhine dzenlenen gsteriler iin yasak sona
erdikten sonra, Sovyetler Kongresinin acil sorunu Boleviklerle ne yapla
ca oldu. 10 Haziran deneyimi, Boleviklerin amalaryla Kongre oun
luunun amalar arasndaki derin uurumu ve var olan dengesiz art
larda soldan gelecek tehdidi gzler nne serdi. Ancak Bolevik-Anarist
tehlikeyle nasl mcadele edilecei sorunu sosyalist liderlerin ounluu
arasnda umutsuz bir blnmeye yol at. 1. G. ereteli, ilk defa bu mese
lede, Menevik ve Sosyalist Devrimci nderlikler arasndaki siyasal fark
larn bu kadar ciddi ortaya ktn hatrlamaktadr.77 Basite anlatrsak
Kongre nderlii, 10 Haziran deneyiminin devrim iin bir dnm noktas
olduunu ve Boleviklere kar ok ge olmadan kesin nlemler alnmas
gerektiini savunanlar ve Bolevik tehdidini azaltmaya alan ya da ne
olursa olsun Lenin ve destekilerine kar aceleci hareket etmekten ka
nanlar olarak ikiye ayrlmt.
Bu iki gr, henz yeni sona erm i bu gibi tehlikeleri zmek iin
kurulm u, M enevikler ve Sosyalist Devrimcilerden oluan zel ko
misyonun 11 H azirandaki toplantsnda ortaya kt.78 Akim kalan 10
Haziran gsterisinin Bolevik stratejisinde bir dnm noktas olduu
nu, mcadelenin propaganda savandan ak, silahl bir iktidar m
cadelesine dntn ve bu nedenle alnm as gereken nlemin, bu
asker alaylar ile Boleviklerin kontrolndeki Kzl M uhafzlarn silah
szlandrlm as olduunu savunan eretelinin bu teklifinin ardndan
Kongre ierisinde ciddi bir m nakaa balad. ereteli grlerini y
le savunuyordu: Boleviklere kar ideolojik bir mcadele yrtmekle
ve silahl gsterileri yasaklam akla yetinemeyiz. Ayn zam anda onlarn
dem okratik sisteme kar silahl saldrlar dzenlemelerini nleyecek
kesin nlemler alm alyz. A. R. Gots, M. t. Liber ve K. M. Ermolev,
ereteliyi destekliyor; alnacak sert nlemlerin devrimci dem okrasi
ruhuna aykr olacan ve sadece Boleviklerin iine geleceini savu
nan F. . Dan, B. O. Bogdanov ve L. M. Kinuk ise ereteliye iddetle

muhalefet ediyor; Boleviklerin gsteri planlarnn aka knanm asn

ve gelecekte yaplabilecek olan bam sz silahl gsterilerin yasaklan
m asn savunuyorlard. Komisyonun ounluu bu snrl nlemlerin
yeterli olacan savunuyordu. Ancak ereteli meselenin peini brak
maya niyetli deildi.
Bylelikle, ayn gn (11 Haziran) leden sonra saat 17.00 civarnda,
Bolevikler konusunda ne yaplacan tartm ak zere yaplan ve tm
Kongre delegelerinin katld zel bir toplantda anlam azlk tekrar
ortaya kt. Toplant, D ann, komisyonun ounluunca onaylanm
olan duruun (yani Boleviklerin knanm as ve gelecekteki silahl gste
rilerin yasaklanm as) kabul edilmesi nergesiyle ald. Dan, silahl gs
terilere kar alnan karara uymayan partilerin dem okrasinin dnda
yer alacaklarn ve Sovyetten karlacaklarn vurgulad.79 Dan ner
gesini sunduktan hemen sonra Kamenevden (Lenin toplantda yoktu)
Boleviklerin duruunu aklam as istendi. Gsteri hareketinin arka
planyla ilgili bir soruya cevaben Kamenev, nceki haftann balarnda
kitlelerdeki huzursuzluun ok byk olduunu ve bu nedenle Bole
vik liderliinin bir gsteri yapma kararn aldn aklad. Kamenev
tm bu yaygarann nedenini sordu. Barl bir gsteri planlanm t ve
iktidarn ele geirilmesiyle ilgili hibir slogan yoktu. Tm iktidar Sovyetlere olumlu bir slogand ve gsteri Kongre istedii anda iptal edil
m iti.80 Bunun ardndan olanlar P ravdam n 13 Haziran tarihli saysnda
anlatlm aktadr:
ereteliye, sra onda deilken konuma ans verildi. Daha ilk kelimelerinden
eretelinin sra d bir eyler syleyecei belliydi. Yz bembeyaz kesilmiti
ve ok heyecanlyd. Salonu bir sessizlik kaplad.
ereteli kollarn sallayarak km ser bir edayla unlar syledi: Dann
nergesi uygun deildir. u an bu tr kararlara ihtiyacmz yok. Bu olay
kom plodan, baka hibir ekilde iktidara gelemeyeceklerini ok iyi bilen B ol
eviklerin, hkmeti devirerek iktidar ele geirmeye altklar bir kom p
lodan baka bir ey deildi. Fark ettiimiz ilk anda bu komployu etkisiz hale
getirdik. Ancak yarn tekerrr edebilir... Silah destekli eletiri, eletiri silah
nn yerini ald. Brakn Bolevikler bizi sulasn - biz artk farkl bir m cade
le tarzna doru gidiyoruz. Silahlarn erefle tayamayan o devrimcilerden
silahlarn almalyz. Bolevikler silahszlandrlmaldr. imdiye kadar sahip
olduklar teknik aralar ok fazlayd. Bunlar, onlarn ellerinde braklamaz.
Bir komploya izin veremeyiz.
Salondaki heyecan gittike artyordu. Memurlardan biri histeri krizine girdi.

Kamenev, Sayn Bakan, eer bo konumuyorsanz, kendinizi bir konumayla

snrlandrmayn. Beni hemen tutuklayn ve devrime kar komplo kurmakla
sulayn aklamasn yapt. Bolevikler salonu terk etti. Salondaki gerilim had
safhaya ulat.81

Boleviklerin salonu terk etmesinin ardndan eretelinin sulamalar

ve Boleviklerle ilgili teklifi hararetle tartld.82 Sol Menevik Enternasyonalist grubun yelerinden N. N. Suhanov, Blgeleraras Komite yesi
A. V. Lunaarski, Sosyalist Devrimci S. Saakian, Trudovik P. V. Bronzov,
Menevik L. G. apiro ve Menevik Enternasyonalistlerin lideri Y. O.
Martov, hepsi eretelinin teklifine saldrdlar. Suhanov, hkmete kar
komployla sulamalar iin kantnn olmadn syleyerek ereteliyi
eletirdi. Lunaarski, sadece barl bir gsteri niyetinde olunduunu
syleyerek Bolevikleri savundu. Bolevikler her zaman Blankist komp
lolarn karsnda olmulardr dedi. Dierleri arasnda Lunaarski, Bol
evikleri silahszlandrma adna atlacak herhangi bir admn, bunu kar-devrimci bir hareket olarak grecek olan kitleleri kendilerinden uzak
latracan belirtti. Saakian ve Bronzov, Kara-Yzlerin gsterinin aras
na kartn ve durumu olduundan daha kt gsterdiklerini savundu.
Saakian, Boleviklerle bir bar anlamasna varm ak iin Kongrenin ilk
adm atmasn nerdi.
Martov, eretelinin plann, Rusyann zgr demokratik sistemini
bozacan iddia ederek knad. Boleviklerin maceraclklaryla ilgili
birok ey sylendi ama unutmayn ki karnzdaki bir avu Bolevik de
il, onlar destekleyen byk ii kitleleridir. Bu ii kitlelerini Bolevik
etkiden uzaklatrmak yerine, proletaryann aktif ksmyla aranzda bir
uuruma yol aacak nlemler almaya alyorsunuz... G kullanmak
yerine kitlelere, honutsuzluklarn anladmz ve Kongrenin sanayinin
kontrol ve organizasyonundaki reformlarn geiini hzlandracan sy
lememiz gerekmiyor mu? dedi.
Kongre ierisindeki sa sosyalistler (yani A. F. Kerenski, N. D. Avksen
tiev, S. F. Znamenski ve M. . Liber, Beinci Ordu delegesi A. A.Vilenkin
gibi) ereteliyi desteklediler. Vilenkin, u an Boleviklerin hkmeti teh
dit iin kulland makineli tfeklere cephede byk bir ihtiya duyuldu
unu iddia etti. Ne askerlerin ne de cephedeki demokratik rgtlerin bu
duruma alabileceklerini syledi. Bir Menevik olan Liber de, devrimin
kaderi Boleviklerin toplad bu praetorian muhafzlara braklamaz
diyerek Boleviklerin silahszlandrlmasn savundu. Bu konuda karar-

Akim Kalan 10 Haziran G sterisi ! 75

I

llk gsteremezsek, sadece destekilerinin gznde Boleviklerin itibar

n arttrm olacaz. Demokrasi, kitlelere siyasal sorunlarn sokaklarda
makineli tfekler kullanlarak zlmesine izin vermeyeceini gsterme
lidir, dedi.
Dan ve eretelinin teklifleri zerine devam eden tartm ann sonlar
na yaklalrken Troki Bolevikleri savunarak koalisyon hkmetine ka
tlan lm l sosyalistlere saldrd. ereteli ve Dan grlerini savunduktan
sonra herhangi bir oylamadan nce heyet tartm alar yaplabilmesi iin
toplantya ara verildi. Bu tartmalar srasnda Menevikler ve Sosyalist
Devrimciler anlat ve Dann nergesi kk bir ounlukla kabul edildi.
Kendi teklifleri iin yeterli destei alamayacaklarn anlayan ereteli ve
Liber, imdi lm l Dan nergesini kabul etmeye can atyordu ve nerge,
Sovyet Kongresinin 12 Haziran tarihli akam toplantsnda kabul edildi.
Petersburg K om itesi ve M erkez Kom itesine Kar
10

Haziran deneyimi, Sovyet ierisinde yer alan ana sosyalist bloklar

da atlaklar yaratrken akim kalan gsteri, sonraki gnlerde ayn etkiyi

Bolevik Partinin kendi iinde de yaratmtr. Temmuz sonlarnda yap
lan Bolevik Altnc Kongresinde eski bir Blgeleraras Komite yesi olan
Manuilski, taradan bakldnda 10 Haziran gsterisinin komplocu bir
tutumla ounluu Petrograd kkenli olan Merkez Komitesi tarafndan
rgtlendii eklinde grldn, oysa ki byle bir eylemin Rusya ge
nelinde yaplmas gerektiini savunan amara rgt delegelerinden K.
Milonov ile bir mnakaaya girdi. Manuilski, Merkez Komitesinin gs
teriyi rgtlemesinde hibir komploya yer olmadn yle aklyordu:
fademi mazur grn ama daha lgn bir karakterdeydi... Kimse saat
10.00da karar alp 12.00de deitirmez. Sadece byle lgnca kararlar
bizim merkez rgtmz tarafndan alnr.83
Bu deiim, 10 Haziran deneyimi sonrasnda parti iinde Merkez Ko
mitesine kar gelitirilen eletirel yaklam gzler nne sermektedir.
Kamenev, Nogin ve Zinovyevin silahl protesto yry fikrine kar
olduklar ve Bolevik Sovyet heyetinin de partisinin byle bir gsteri
dzenleme planlarndan haberi olduunda bunun karsnda durduklar
unutulmamaldr. Dier taraftan, beklenildii gibi, iptal konusunda dan
lmayan Merkez Komitesi iindeki en byk gsteri destekileri, bilhassa
Stalin ve Smilga, partinin son anda yapt bu dnten pek de memnun

deildi.84 Flerovski, konuyla ilgili Smilgann iptali byk ve temelsiz bir

hata olarak grdn ve bu karar kabul eden Lenin, garnizon ve fab
rikalarn ruh halini tam olarak kavrayamamt dediini hatrlamakta
dr. 11 Haziranda Krontad denizcilerine iptali aklarken Smilga, iptalin
doruluu yerine kar-devrime meydan okuma gerekliliini vurgulad.
Bu sorun, her ii ve askerin nnde duruyor. Sz deil hareket lazm. ...
Krontaddaki her birimiz iin gsterinin iptal edilmesi zcyd ama
gcmzn bilinciyle, devrimci disiplinin gerekliliklerini yerine getire
rek Krontadda kendi bamza bir gsteri yapmadmzn bilinciyle gu
rur duymalyz85 dedi. Hem Stalin hem de Smilga, memnuniyetsizlikle
rinin gstergesi olarak Merkez Komitesinden istifa ettiler, ancak istifalar
kabul edilmedi.86
Ne var ki, en byk eletiri Petersburg Komitesi tabanndan geldi. p
tal sonrasnda Petersburg Komitesi ve Merkez Komitesi arasnda ortaya
kan farkllklar, ubat-Ekim dneminin en ciddi olaylarndand. Bu
farkllklar, 11 Haziranda Merkez Komitesinin iptal nedenini aklamas
iin yaplan acil Petersburg Komitesi toplantsnda ortaya kt.87 Toplan
tnn detayl tutanaklar, eretelinin Kongre konumasna Boleviklerin
tepkilerini, Petersburg Komitesinin karamsarln ve bamsz ruhunu,
Petersburg Komitesi ile Merkez Komitesinin birbirinden farkl 10 Hazi
ran gsterisi anlaylarn gzler nne sermektedir. Merkez Komitesinin
kararn savunmak iin Leninin toplantya ahsen katlmas, 11 Haziran
toplantsnn nemini kantlamaktadr. Leninin raporu ilk sunulan ra
pordu.
Lenin, Petersburg Komitesi yelerinin ounun iptalden duyduu
memnuniyetsizliin hakl olduunu kabul ederek sze balad. Ancak Le
nin, Sovyetin gsteriyi resmen yasaklad ve gvenilir kaynaklar kardevrimcilerin gsteriden istifade edecei bilgilerinin alnmas nedeniyle
Merkez Komitesinin aksi ekilde hareket edemeyeceini anlatt. Lenin,
Basit bir savata bile stratejik nedenlerle planlanan hcumdan vazgeil
mek zorunda kalnabilir ve bu durumun ortaya kmas snf mcadele
sinde daha muhtemeldir... Durumun farkna varmamz, kararlarda gz
pek olmamz gerekir diye belirtti.
Konumasna baklrsa ereteli gibi Lenin iin de 10 Haziran dene
yim i bir dnm noktasyd. Lenin, ereteli bugn o tarih ve histe
rik konum asn yapt. Bugn devrim, yeni bir geliim evresine girdi...
Konumasyla ereteli, gerek bir kar-devrimci olduunu kantlad.

Boleviklerle, kelimelerle, kararlarla deil, bizleri teknik aralardan

m ahrum ederek savam alar gerektiini aklad... iler artk bar
l gsterilerin tartm a konusu bile olm adn fark etmelidir. D urum
beklediimizden daha ciddidir. Bizler, Kongrenin kararlarna bask uy
gulam ak amacyla barl gsteri planlar kuruyorduk, bu bizim hakk
mzd; ancak bizler, hkmeti tutuklam a komplolar kurm akla sulan
yoruz dedi.
Gelecek iin Lenin, artk barl gsterilerin gemite kaldn akl
larnn bir kesinde tutarak, sakin, dikkatli, sabrl ve rgtl kalm a
larn istedi. Saldrya mahal vermemeliyiz. Brakalm bize saldrsnlar.
iler, onlarn bizzat proletaryaya saldrdklarn anlayacaklardr. Ama
gerek bizim tarafm zda ve saldrlarnn baarl olacann garantisi
yok: Cephede, memnuniyetsiz atmosferin ok gl olduu birlikler var,
geride ise hayat pahall, ekonomik kaos vb. Merkez Komitesi, karar
larnza bask uygulamak istemiyor. Hakknz, Merkez Komitesinin ka
rarlarn protesto etme hakknz merudur ve kararnz zgr iradenizle
vermelisiniz diyerek konumasn sonlandrd.
Leninin konumasn, baz destekleyici szler ieren Zinovyevin ko
numas izledi. Zinovyevin deien oyunun gsterinin yaplmamasn
salad iin, zellikle tepkilerin hedefinde olduu dikkate alnmaldr.
Yorumlarnda Zinovyev, bu eylemini gerekelendirmeye alt:
Cuma akam [9 Haziran] saat 20.00d e Merkez Komitesi, Petersburg Komitesi
ve Asker rgtn birok yesi burada topland. Kongrenin gsterimize kar
olduunu zaten biliyorduk. O zaman gsteri lehine oy kullandm. Heyete dn
dmzde ok ak bir durumla karlatk. Tm heyet gsteriye oy birliiyle
karyd. Sonunda teslim oldum. Karar vermemiz iin bir saat verilmiti. Pe
tersburg Komitesi yelerini grev banda bulma umuduyla buraya geldik ama
m aalesef burada deillerdi ve kendi bamza karar vermek zorunda kaldk. Be
imiz vardk: mz iptal oyu verdi, ikimiz ekimser kald.

Zinovyev, Dn olanlar [muhtemelen gsteri iptaliyle ortaya kan

yaygn memnuniyetsizlik] gereklememi olsayd bile, gsterimizi iptal
ederek kaybeden taraf olmayacaktk... rgtmzn byyeceinden
emin olabiliriz iddialarnda bulundu.
Martov ve Lenin gibi Zinovyev de eretelinin garnizon alaylarn si
lahlandrma ve datma teklifini bir nimet olarak nitelendirdi. Bunun
kzgn tavadan btn Rusyaya yaylan devrim ateine dneceini
syledi. Ve u ekilde devam etti:

Bugn tamamen farkl bir durumla kar karyayz. Perembe gn 150 kiiyle
barl bir gsteriyi tartrken bu kadar olayla dolu olacan bilmiyorduk.
Eer gsterinin iptal edilmemesi gerektiini dnyorsanz, nmzdeki
gnler size aksini kantlayacaktr. Dn el yordamyla yryorduk, bugn ise
durum apak ortada, artk herkes neden mcadele ettiimizi anlayacak.

Lenin gibi Zinovyev de konumasn Petersburg Komitesinin, Merkez

Komitesinin kararlarn eletirebileceini syleyerek bitirdi, ancak unu
ekledi: Eer siz de bizimle birlikte Kongrede olsaydnz siz de Merkez
Komitesi ile birlikte oy verirdiniz.
Lenin ve Zinovyevin bu konumalar Petersburg Komitesi iin hi
de yeterli deildi. Aksine, parti liderliinin sorumsuzca ve beceriksizce
hareket ettii ve gereklerden uzak olduu ynndeki yarglarn g
lendirdi. Zinovyevin konumasnn sonunda ynlendirilen soru bunun
kantyd. G. F. Kolomin, kar-devrimciler tarafndan yaratlacak gsteri
tehlikesinin Merkez Komitesi tarafndan grlp grlmediini sordu.
Zinovyev bu soruyu grmezden geldi. . V. Kosior, Blgeleraras Kom i
teyle gsteriyle ilgili herhangi bir anlama yaplp yaplmadn sordu.
Zinovyev, nceden herhangi bir anlamann yaplmad, ancak bunun
hem Petersburg Komitesi hem de Merkez Komitesinin bir hatas olduu
cevabn verdi. Nevski, Bolevik Kongre heyetinin gsteriyle ilgili nce
den bilgilendirilip bilgilendirilmediini sorarak ak bir hataya parm ak
bast. Zinovyev, nceden bilgilendirilmediklerini ama bunun Petersburg
rgtnn bir hatas olduu cevabn verdi. A. . Slutski, son ancak Pe
tersburg Komitesi iin en uygun soruyu sordu: Merkez Komitesinin ken
di dedikodular dnda hangi nedenlerle gsteri iptal edildi? Zinovyev,
dedikodularn gerek olmadn, konunun Kongre Prezidyumu ile konu
ulduunu iletti.
imdi konuma sras Petersburg Komitesindeydi ve Volodarski, Toms
ki, Slutski, Boki, Kalinin ve Latsis bu frsat deerlendirdi. Volodarski nin
konumas, tm Yrtme Kurulu adna yapldndan ayr bir nem ta
maktadr. Konumasna gsteri karar alnmasnn arka planyla balad:
[6 Haziran Petersburg Komitesi toplantsnda] Merkez Komitesi, Petersburg
Komitesine ii kitlelerinin ruh haliyle ilgili neler syleyebileceini sordu. Biz
durumu abartmadk; bir deiim olduunu ve bunun bizim yararmza oldu
unu ancak ne olursa olsun sokaa kma isteinin olmadn syledik... ar
am ba gn [7 Haziran] Geici Hkmet Anaristleri Durnovo Villasndan
karma karar ald ve bylelikle Viborg blgesinde grev patlamalar yaand;
Putilov fabrikasn zapt etmek imknszd, vs. Bu olay, ii kitlelerinin yeterince

tahrik edildiini gsterdi. Cuma gn yaplmas planlanan toplant perembe

ye alnd. Burada Petersburg Komitesi tekrar Petrograd proletaryasndan umut
verici beklentilerin olmamas konusunda uyard. Asker birim temsilcileri daha
olumlu raporlar sundular. Merkez Komitesi ve temsilciden oluan Yrtme
Kurulu bir gsteri yapmann gerekli olduu ynnde karar verdi. Sovyetin gs
teriyi engellemek iin her yolu deneyeceini biliyorduk... Gsterinin amacnn
artan kar-devrimcilii protesto etmek olduuna dikkat ekmek istiyorum...
Cuma gn tm gn gsteriye hazrlandk. Akam 20.30d a... Yrtme Kom i
tesi, Asker rgt ve Merkez Komitesinin acil bir toplantsnda... herkes gste
rinin, gl asker birimlerin zayf birimleri koruyaca bir ekilde hazrland
n grd... Kar-devrimin kafasn kaldracan biliyorduk ve muhalefetteki
iki yeyle geri ekilmenin imknsz olduunu, planlanan gsterinin geree
dnmesi gerektiini syledik.

Sonrasnda Yrtme Kurulu adna Volodarski, Merkez Komitesine u

szlerle daha ak bir biimde saldrd:
Gece saat 02.00d e Merkez Komitesi gsterinin iptalini oylad. Bu kararn oyla
verildiini hatrlatmalym ki bu oyu verenlerin ikisi bandan beri gsterinin
yaplmasna karyd ve bir yoldan daha [Zinovyev] oyunu etkileyerek, karar
bandan beri doru olduuna inandklar ekilde deitirmeyi baardlar. ki
karar arasndaki zamanda deien nedir? Hibir ey. Tekrar ediyorum, son ka
rarmz verirken biz her eyi hesaba kattk. Byle bir durum parti iinde byk
bir tehlike olarak grlmelidir. Merkez Komitesi aceleci ve dncesizce dav
rand, ama sorun, bu ne zaman oldu? Gsteri karar aldnda m yoksa kara
r iptal ettiinde mi? Ne yapmalyz? Yrtme Komitesinin somut bir zm
nerisi yok. Blge kararlarn duymak istiyor. soruyu cevaplandrmalyz:
(1) Gsterimizi iptal etmek gerekiyor muydu? (2) Tek bir kiinin kararszl
nn tm kararlar deitirmesine partimiz izin veriyor mu? (3) Bundan sonraki
admlarmz ne olacak?

Yine Yrtme Kurulu yelerinden biri olan ve 6 Haziranda son karar

verilmeden nce gsteri iin ayrntl bir aratrm a yaplmasn neren
M. Tomski, Volodarskinin sulamalaryla yetinmedi. Konumasnda Vo
lodarski gibi Tomski de gsteri ile ilgili iptal kararnn nasl verildiine
dikkat ekti ve Leninin, nceden bilinmeyen etkenlerin bu son dakika
iptal kararm a neden olduu ynndeki aklamasyla alay etti:
Askerlerin silahsz katlmay reddettii bir gsterinin nasl sonlanacan gr
mezlikten gelmedik. Tm Meneviklerin ve sosyalistlerin bize kar olacakla
rn biliyorduk, Petrograd Sovyetinin ve Sovyetler kongresinin bize kar en
sert nlemleri alacan biliyorduk. Burjuvazinin bizi kkrtmaya alacan
dan emindik. Yolda Lenin unlar sylemiti: Kitlelerin devrimci ruhundan
yararlanmamz gerekiyor, bask uygulamak iin gsteri ars yapmak bizim
grevimizdir. Merkez Komitesi bize gelip kar-devrimcilerden bahsettiinde,

bunun temel olduunu dndm ... Biz bunlarn hepsini grdk; Kazaklarn
deil makineli tfeklerin ate edeceini. Moskova ayaklanmas (Aralk 1905)
deneyimi Kazaklarn bir kuru grlt olduunu gstermiti. Gsterinin bar
l geeceini dnmek ocukayd.

Tomski ayrca 9 Haziran gn akam erken saatlerde yaplan toplan

ty gndeme getirdi ve nihai iptal kararnn alnma ekline saldrmaya
devam etti:
Kamenev, Nogin ve Zinovyevin nclyle gsteri kararmz tekrar gzden
geirmemiz teklif edildi. Gerekeler nelerdi? Kongre bize karyd, biz ilk kara
rmz verdiimizde bunun farkndaydk... Tehlikeyle tehdit ediliyorduk ama
zaten ne zaman tehlike tehdidiyle kar karya olmadk ki? Sorumu dikkat
le gzden geirdik. Dedik ki, devam edip greceiz. Eer Sovyet gsterimizi
ezerse, ezileceiz. Ama ezilmek mcadeleyi reddetmeye yedir... Devrimde
ezilme tehlikesi her zaman vardr... kiye kar herkes olunca Merkez Komitesi
gsteriyi yapma karar ald. Bu toplantdan sonra ne oldu? Dann nergesi ve
eretelinin konumas. Ama biz konumalara ve nergelere ayak uyduranla
yz... Her ne kadar geri ekiliimizi akll adamlar olmamzla, bu yaptmzn
akllca olduunu syleyerek gizlemeye alsak da, bu yine de bir geri ekilitir.
Bizim kendi hatamz yznden grkemli gsterimizden haberi olmayan Kong
re heyetimiz Merkez Komitesini etkiledi. Heyetin Parti Merkez Komitesine
bask uygulamasna izin verilebilir mi?

Konumasnn sonunda Tomski, itibarna verdii zarar vurgulayarak

Merkez Komitesinin davranyla ilgili duygularn dile getirdi: Mer
kez Komitesinin siyasal bir hata yaptn kimse inkr edemez - Merkez
Komitesi, katlanlamaz bir bocalam adan suludur. Merkez Komitesine
genel bir gvensizlik duyulmas nemli deildir. nemli olan biz [Pe
tersburg Komitesi] yneticilerin [Merkez Komitesine] inancnn sarsl
m olmasdr.
Sonraki konumac, konumasn benzer ekilde bitiren Yrtme Ku
rulu yesi A. . Slutski, htiyatl bir gsteri ars yaptklarnda Lenin
ve Zinovyev ile ayn fikirdeydim, ancak onlar 10 Haziran gsterisini iptal
ederek rgtmz sarsmak iin ellerinden geleni yaptlar dedi. Peters
burg Komitesi sekreteri G. . Boki, Sovyet heyetinin vazgeme kararn
daki rolne dikkati ekerek Merkez Komitesine kar neredeyse aralksz
sren yaylm ateini devam ettirdi. Prensipte, parlamenter delegelerin
partinin ynetici birimlerine bask uygulamas kabul edilemez dedi. Pe
tersburg Komitesi ve Merkez Komitesi arasndaki ktye giden ilikilere
dikkat eken Boki, bu sorunun yeni bir sorun olmadn syledi. Ve unu
belirtti: Petersburg Komitesi ve Merkez Komitesi arasndaki sorunlarn

farkndayz. Ancak, bu konu birka toplantnn gndem konularndan

biri olsa da,88 toplantlarmza ge baladmz iin, bu konuyu hi tar
tmadmz iin su Petersburg Komitesinindir. Boki, konunun bir an
nce tartlmasn istedi.
Yaynlanan tutanaklara gre, sadece Petersburg Komitesi yesi, V. .
Nevski, . K. Naumov ve M. . Kalinin, Merkez Komitesinin kararn des
tekledi. Nevski, iki gnde etkili bir gsteri rgtlenmesi imknsz olduu
iin gsteriyi iptal etmenin mantkl olduunu syledi. Ancak, Merkez
Komitesini, Asker rgtn gsteri arlarna ok ge kulak vermekle
sulad. Petersburg Sovyetinde Bolevik heyetin sekreteri olan Naumov,
partiyi kt planlamayla sulad ancak, gsterinin iptalinin faydal taraf
lar olduunu belirtti. Parti liderliine kar oluan gven kaybnn as
lnda ok da kt olmadn savundu: Brakn gven tamamen yklsn,
sadece kendinize ve kitlelere gvenmeniz gerekir.
Kalinin ise Petersburg Komitesinin Merkez Komitesinin hareketleri
nin lke apnda bir nemi varken, sadece dar bir Petersburg bak a
sndan yargladn syleyerek ok nemli bir noktaya deinmi oldu.
Kalinin partinin Sovyet heyetinin etkisini savundu. Kongre heyeti bizim
iin olduka nemli ve onlar bize unu sylediler: Gsteriniz bizi Sovyetten ayrlmaya zorlayacak ve bu da rgtmzn yasad olaca an
lamna geliyor. Eer gsterimizin planland gibi gerekleeceine emin
olsaydk, iptal etmezdik. Ama bundan emin olamadk. Birok yoldamz
tfekler ve hatta bombalar tayor olsa bile dmanmzn gcmzn
nnde sakin durup durmayacandan bile emin deildik. Byle bir gs
teri ok kt sonular dourabilirdi. Bu koullar altnda kitleleri gsteri
ye arm ak iin olduka yzsz ve sorumsuz olmak lazm. Bu gsteride
herkes bizim karmzdayd, yalnz braklmtk.
11

Haziran toplantsnn en nemli konumalarndan birini radikal M.

. Latsis yapt. Konumasyla, Viborg Blgesi parti yelerinin gsteri hakkndaki grlerinin Merkez Komitesinin nerdii barl gsteriden
ne kadar farkl olduunu gzler nne serdi. Aka Kalinine hitaben,
Eer iptal karar yerindeyse, o zaman biz ne zaman hata yaptk? dedi.
Hatay u soruya yant verdiimiz anda yaptk: Gsteri barl m olacak yok
sa silahl m? Bize gre [yani Viborg Blgesi Bolevikleri] askerlerin silahsz
gsteri yapmayacaklar apak ortadayd. iler de gsterinin illa ki silahsz
olmas gerektiini dnmyorlard. Viborg blgesindeki iiler, gsterideki
zayf birimlerin asker birimlerce korunmasn istiyorlard. Onlar, postane,

cephanelik ve telgraf merkezini ele geirme gerekliliinin oluacam bile n

ceden grdler [burada Latsis ksmen, kendi etkisine gnderme yapyor]. Her
aktif ii ne yaplmas gerekiyorsa yapacakt. Herkes kt bir sonu bekliyordu.
Gsterinin bir ayaklanmaya dneceini herkes nceden grmeliydi [vosstanie;
italikler yazara aittir]. Eer buna hazr deilsek, en bandan gsteriye olumsuz
yaklamalydk.

Toplantnn son konumas, kendisinden nceki sert ve iddetli ele

tirileri devam ettiren t. N. Srukova aitti. Srukov, yakn bir tarihte, parti
ierisinde ortaya kan sorunlarn tartlaca bir ehir Parti Konfe
rans yaplm asn nerdi. Tomski, bu teklifi destekleyerek Yrtme Ku
rulunca da byle bir konferansn yaplmas taraftar olduunu belirtti.
Belli ki, bu teklifle toplant, iptal konusunda resm bir karar alnm adan
sonlandrld.89
Lenin ve 10 H aziran Hareketi
ereteli hatralarnda, Boleviklerin 10 Haziran gsterisi iin yaptk
lar hazrlklarn, bu gsterinin Geici Hkmeti devirme amal silah
l bir ayaklanma olduunu kantladn belirtmektedir.90 Dorusunu
sylemek gerekirse, grdmz gibi, eretelinin Sovyet Kongresinde
Boleviklere kar kesin kararlar alnmas ars bu temele dayanyor
du. Aklamasn, sylentiye gre Ekim Devrimi sonrasnda ald bilgiye
dayandran N. N. Suhanov, Leninin dorudan iktidar ele geirmeyi hedeflemezken, elverili hale getirmeye alt koullar, buna hazr oldu
unu ileri srmektedir. 10 Haziran gsterisi hazrlklarnda muhtemel bir
darbenin olduka detayl planlarnn hazrlanm oluunu, yle ki hangi
asker alayn Geici Hkmeti devirerek tutuklayacann bile belli oldu
unu iddia etmektedir.91 Dier an yazarlar ve tarihiler de, karmlarn
tamamen Suhanovun verdii bilgilere dayandrarak, olgunlamam gs
teriyi benzer ekilde yorumlamaktadr.
Yaynlanm materyallerdeki boluklar, Leninin gsteri hakkmdaki
planlarn tam olarak anlamamz imknsz klmaktadr. Ancak, dik
kat edilmelidir ki aratrm alara ak olan belge ve anlarn birounda
Suhanovun baz iddialarn destekleyecek somut kantlar bulunmaktadr.
Leninin planlanan gsterinin ne hale gelecei sorusunun ucunu ak b
rakt muhtemeldir. Ayrca, o dnemde Leninin gsteriyle ilgili ama
lar, taban liderleri, zellikle de Asker rgt iindekiler iin belirsizdi.
Ancak konuyla ilgili yaynlanm materyaller, Merkez Komitesinde bir

darbe ihtimalinin ciddi olarak dnlmedii, daha genel konuursak

gsterinin, E. H. Carrm ifadesiyle ii ve askerlerin ruh hallerini92 l
mek iin bir ara olarak grldn kantlamaktadr. Her hlkrda,
Petersburg Komitesi tutanaklarna bakarsak, Leninin planlan daha hrsl
olsa da, bu planlarnn baarya ulamasndaki kilit isimlerin ounun bu
planlardan haberi olmad aktr.
Suhanovun iddialarna ramen, Leninin 10 Haziran gsterisini, ik
tidar ele geirmenin bir arac olarak grd varsaymna kukulu yak
lamak iin birok mantkl neden vardr. Her eyden nemlisi, her ne
kadar lmek zor olsa da, Haziran balarnda Boleviklerin gc ve des
tei, Geici Hkmet devrilse bile, iktidar korumak iin yeterli deildi.
Planlanan 10 Haziran gsterisi arifesinde, Bolevikler garnizon ierisinde
bile Suhanovun nemi sonradan anlalan tahlilinde belirtildii kadar
gl deilken, Petrograd Bolevikleri arasnda bile partinin bakent ii
lerinden alaca destek tartma konusuydu. Dahas, blgesel Sovyet, ordu
komiteleri ve Tm-Rusya Sovyetleri Kongresi seimleri, Boleviklerin e
hirlerde ve cephedeki zayfln aa kard.
Bir sonraki blmde daha ak bir ekilde grlecei gibi, Lenin ve
Merkez Komitesinin dier liderleri bu gereklerin ve bakentte zam ann
dan nce oluabilecek bir ayaklanma tehlikesinin farkndayd. Ancak,
daha nce de belirtildii gibi, Petersburg Komitesi ve Asker rgt ie
risindeki baz yeler (biraz fazla sol hedefliler) bunun farknda deil
di. Bu gerek, 10 Haziran gsterisinin hazrlklarnda kendini gsterdi ve
Temmuz ncesindeki kargaa gnlerinde daha gzle grlr hale geldi.

H uzursuzluk A

r tiy o r

Sovyetler Kongresinin Gsterisi

12

Haziran akam, akim kalan 10 Haziran gsterisindeki rolleri nede

niyle Boleviklerin eletirildii oturumda, Sovyetler Kongresi 18 Haziran

Pazar gn etkileyici bir gsteri dzenleme fikrini oylamaya sundu. Hep
si birer Menevik olan Dan, Bogdanov ve Kinuk yanl hesaba dayanan
bu teklifin yaratclaryd. Bu tasary gcendirilmi Boleviklerin gnl
n almak iin bir jest ve 10 Haziran krizinde ortaya kan genel huzursuz
luu Kongreyi destekleme gsterisine dntrme arac olarak sundular.1
Gsterinin arifesinde zvestiya, bu barl gsteriyle devrimci demokra
si, ilhaksz ve tazminatsz dnya bar, tm halklarn kendi kendilerini
ynetmeleri ve ii, kyl ve askerlerin devrimci hareketinin birletiril
mesi isteklerini dile getirecektir.2 diye yazd.
Her eyden nemlisi [18 Haziranda zvestiya d a yaynlanan bu ar], bu gn
ile, devrim dmanlarnn devrimci demokrasi ierisindeki ldrc muha
lefete gvenmelerinin beyhude olduunu gsterelim... Bu gerek [birleik bir
gsteri], fikir savanda devrimci demokrasi iindeki hibir fraksiyon ya da
grubun her ne olursa olsun hibir zaman kendi grlerini ounlua zorla
kabul ettiremeyeceini, fikir ayrlklarnn karde kavgasna dnmeyeceini
gsterecektir.

Gsterinin baars, mmkn olan en geni katlma bal olduun

dan btn fabrikalar, ii ve meslek rgtleri ve siyasi partiler bu byk
yryn rgtlenmesine yardm etmeye ve yrye katlmaya davet
liydiler. Garnizondaki tm asker birliklere silahsz katlm emri verilmi,

hatta dier blge Sovyetlerinden de ayn gn Rusyann dier ehirlerinde

benzer gsteriler dzenlemeleri istenmiti.
Petrograd Bolevikleri ve 18 H aziran G sterisinin D zenlenm esi
Sovyet iinde ounluu elinde bulunduran partilerden Menevikler
ve Sosyalist Devrimciler, gsteriye katlma karar alrken Kadet Merkez
Komitesi, taraftarlarna gsteriye katlmama ars yapt. Kendi yeleri
nin saldrsna (hem sadan hem de soldan) maruz kalmaya devam eden
Bolevik Merkez Komitesi 13 H azirandaki toplantsnda partinin gsteri
ye katlp katlmayacan tartt ve katlma ynnde karar ald. Merkez
Komitesi genelgesinde de belirtildii gibi Bolevikler Sovyet istemese de
gsteriyi, tm iktidarn Sovyete devredilmesi talebine destek gsterisine
dntrmeye3 alacakt.
Ayn gn daha sonraki bir saatte yaplan acil toplantda Zinovyev,
Merkez Komitesinin planlarn Petersburg Komitesine aktard.4 nerilen
gsterinin hkmete bask uygulamak iin siyasal aralar salayaca
n aklad. Gsteri iinde bir gsteri yaratmalyz, dedi. Sadece parti
yeleri deil, sendikalar, fabrikalar ve asker birimler de yaplacak ekle
melerle 10 Haziran sloganlaryla yrmeye tevik edilmeliydi. Zinovyev,
Petrograd, bildirilerle dolup tam al... Tm iktidarn Sovyetlere devre
dilmesinin zaman gelmitir, diye belirtti.
Petersburg Komitesinin bu teklife ilk tepkisi, yelerinin bazlarnn
biraz fazla pheci yaklam nedeniyle karmakt. Tomski, partinin gs
teriyi Sovyetlere yz evirecek teknik araca sahip olup olmad konusun
daki phelerini dile getirdi. 10 Haziran gsterisi iptal edilmemi olma
sayd, dedi ve fkeyle ekledi: Bolevikler Petrograda hkim olacakt ve
imdi Sovyeti takip etmeye zorlanamayacaklard. Dier konumaclar da
konuya benzer bir ilgisizlikle yaklatlar. rnein Stukov, Sovyet politika
larna kar gsterilebilecek en iyi muhalefetin gsteriye hi katlmamak
olduunu ileri srd. . A. Rahiya, Merkez Komitesi yesi ve Sovyet Bole
vik heyeti liderlerinden G. F. Fedorovun, partinin byle etkisiz bir konu
ma getirilmesine izin verdii iin knanmasn istedi ancak sonunda, par
tinin bu gsteriyi akim kalan 10 Haziran gsterisinin bir benzeri haline
getirmeye almas konusunda ounlua katld. Petersburg Komitesi,
acilen afi ve pankartlarn hazrlanmas, kitlesel toplantlarn rgtlen
mesi ve Merkez Komitesi, blge komiteleri, Sendikalar Merkez Brosu,

Fabrika Komiteleri Merkez Konseyi, tarafsz rgtler ile fabrika ve asker

birlikler adna bildirilerin yaynlanmasna karar verdi. Sovyetteki Bole
vik heyetine gsteri planlarn iletmek ve birlikte almak iin Yrtme
Kurulundan iki yoldan atanmasyla gemite yaplan hata telafi edilmi
oldu. Bu kararlarn geirilmesinin ardndan Tomskinin verdii bir dei
iklik nergesi de kabul edildi. Bu deiiklik, farkl fabrikalardan olsalar
bile tm parti yelerinin Bolevik sloganlaryla yrmek zorunda olduk
larn belirtiyordu. Boleviklerin bu niyetleri, ertesi gnk Pravda da ya
ynland. 14 H azirandaki bamakalede devrimci proletaryann gsteride
kendi yolunu izecei, 18 Haziran gsterisine, 10 H aziranda planlanan
amalar uruna kavga etmek iin katlacaklar akland.
Boleviklerin Kongrenin gsterisini kendi amalarnca kullanacak
larn aklamalar zerine Petrograd Sovyetinin 14 Haziran tarihli top
lantsnda yryte sadece Sovyet tarafndan onaylanan sloganlarn
kullanlmas teklif edildi. Bolevik heyetinden Fedorov ve Anarist-Komnistler heyetinden . S. Bleikhman, rgtlerinin gsteriye sadece kendi
pankartlaryla katlacaklarn belirterek (Fedorov ilk ve en bata Tm
iktidar Sovyetlere slogannn geleceini vurgulad) bu teklifle alay et
tiler.5 Boleviklerin ve Anaristlerin bu ekilde hareket etme haklarna
daha fazla kar kan olmad. Ayn toplantda gsteriyi iptal etmek iin
gnlsz bir aba harcand. Ancak, ou Menevik ve Sosyalist Devrimci
hl radikal solun gcn ve mevcut durumun dengesizliini hafife al
yordu ve iptal teklifi geri evrildi.6

Bolevikler Anaristlere Kar

Ayn zamanda Anarist-Komnistler de kendi planlarn yapyorlard.
10 Haziran gsterisinden vazgemeye zorlandktan sonra Anarist-Komnistlerin Geici Devrimci Komitesi araclyla 14 Haziran tarihinde
bamsz bir gsteri rgtlemeye baladklar anlalmaktadr.7 AnaristKomnist bildirileri, fabrikalar ve asker birliklerden, temsilcilerini 11,12
ve 13 Haziran tarihlerinde Durnovo Villasndaki acil rgtsel toplant
lara gndermelerini istiyordu ve bu davetlerin hemen cevap bulduu da
aikrd. Kendi partilerinin ertelemesinden honut olmayan Bolevik ta
bandan bile bu Anarist-Komnist toplantlara katlanlar oldu.8
Ayn on sekizinde gerekletirilecek gsteriye olabildiince gl kat
lm salamaya alan Bolevik liderler iin Anarist-Komnistlerin Bol

evik tabannda yol atklar bu durum kayg vericiydi. 14 Haziran tarihli

bir Pravda makalesinde Stalin, Anarist-Komnistlerin faaliyetlerini ii
devriminin ykclar olarak tanmlayarak, imdi amacmz, on seki
zindeki gsterinin bizim devrimci sloganlarmzla yaplmasdr. Ve zel
likle bu nedenle, 18 Haziran gsterisine daha iyi hazrlanabilmek iin tm
Anarist gsterileri bastrmalyz, dedi.
Anarist-Komnistlerle nasl baa klaca, Petersburg Komitesinin
13 Haziran tarihli acil toplantsnn en nemli balklarndand.9 Rahiya, Yrtme Kurulu adna bir rapor ile tartmay at. Kurulun, birok
fabrikadan Anarist-Komnistlerin davetlerine kar nasl yant verile
cei konusunda telefonlar aldn belirtti. Rahiya, Yrtme Kurulunun
bu sorulara, davetlerin gz ard edilmesi ynnde cevap verdiini iletti.
Buna ramen 150 fabrika ve askeri birlik temsilcisinin ayn on ikisindeki
toplantya katldn ve ayn akam saat 19.00da Geici Devrimci Ko
miteyle ngrlen gsteri hakknda greceini belirtti. Rahiyaya gre
Yrtme Kurulu, Geici Devrimci Komitenin eylemlerini snrlandr
mak iin bu toplantya iki temsilci gndermeye karar vermiti. Rahiya,
bu n tedbirlerin onaylanmasn ve Petersburg Komitesinin tamamnn,
Anaristleri etkisizletirmek, parti yelerinin ve takipilerin bu Anarist
toplantlara katlmalarn nlemek iin neler yaplmas gerektiine karar
vermesini istedi.
Bu ve benzer tartmalar, Petrograddaki kaotik durumda AnaristKomnistleri umursamayan bir tavrn sergilenemeyeceini, soruna yak
lam tarzndaki zen ve ciddiyeti anlatmaktadr. Anaristler tehlikeli
dir, dedi Rahiya, nk Anaristler, iki, bin kiiyi sokaa dkebilir
ve devrimi zayflatacak ve kar-devrim anlamna gelecek bir atmaya
yol aabilirler. Eer iki ya da fabrika sokaa dklrse ve kan dk
lrse, tm Petrograd ayaa kalkacaktr. Danilevski de, asker birimlerde
durumun iyice kztn ve Pavlovski Alaynn Geici Devrimci Komi
teye temsilci gnderdiini, Komite isterse gsteri yapacaklarn belirterek
Rahiyaya katld. Toplantnn bakan ve Viborg Blge Komitesi szcs
M. . Latsis, Viborg Komitesinde insanlar Anarist-Komnistlerin top
lantlarndan geri armaya altklarn belirtti. Toplantya katlanlarn ayrlmay reddettiklerini ancak oylamaya katlmamay kabul ettikle
rini iletti. Birinci Yedek Piyade Alaynda Asker rgt liderlerinden biri
olan V. V. Saharov, askerlerin sosyalist partileri dier partilerden ayra
madklarn vurgulad. Birok asker-Boleviin Anaristlere gittiini ve

Anaristlerin Boleviklerin tarafnda gzktkleri bu zamanda Bolevik

lerin Anaristleri desteklememesine ardklarn syledi. Anaristlerin
yarattklar tehdidin farknda olmasna ramen Tomski, Anaristlerden
kendimizi tamamen soyutlarsak kitlelerden soyutlanabiliriz diyerek tam
bir ayrmann yarataca sorunu dile getirdi. Saharov da benzer bir yo
rumda bulunarak Anaristler sorununda iten bir mdahalede bulunul
mas teklifini destekledi.
Bu tartmann sonucunda Petersburg Komitesi, tm blge komite
lerinden yelerini Geici Devrimci Komiteden ekmeleri ve Durnovo
Villas na konuyla ilgili Boleviklerin tavrn tm iilere aka gster
mek iin temsilciler gndererek ayn on sekizinden nce hibir sokak
gsterisinin yaplmamas iin gereken tm nlemleri alma kararm a vard.
Viborg Blgesinden . F. Kodatski ve Saharov, Anaristlerin toplantlarna
katlacak isimler olarak seildi.
Bu karar uygulam ak iin 14 Haziran tarihli Pravdada u arya
yer verildi: Petersburg Komitesi, asker ve iilerin her trl plansz ey
leminin devrime byk zarar vereceini belirtmenin gerekli olduunu
dnmektedir. Bu nedenle Merkez Komitesi, Petersburg Komitesi ve
Asker rgtn ars olm akszn yaplacak olan herhangi bir gsteriye
kar hogr gsterilmeyecektir.10 Bu arnn m yoksa Boleviklerin
Anaristleri iten etkileme abalarnn m daha etkili olduu bilin
memektedir. Her hlkrda belirlenen gnde Anaristlerin bir gsterisi
olmamtr.
18 H aziran G sterisi11
Kongrenin gsterisine sadece Boleviklerin byk nem verdiini
dnmek yanl olur. Bununla birlikte, baka hibir partinin Bolevik
lerin blitz teknii ni kopyalamaya alm ad ve birok lml Sovyet
liderinin gsterinin m antn ve zellikle zam ann sorgulad do
rudur.12 Ancak yryn zam an belirlendikten sonra, M enevikler
ve Sosyalist Devrimcilerin yan sra Kongre bir btn olarak yry
n dzenli gemesini ve sadece Kongre sloganlarnn kullanlm asn
salam ak iin elinden geleni yapt. rgtleme ve ynetim meseleleriyle
ilgilenmek iin Bogdanov bakanlnda her partinin nde gelen tem
silcilerinin katld zel bir gsteri komitesi oluturuldu.13 Bu komite,
yryn dzenini, rotasn ve trenin ayrntlarn belirledi ve 15-18

Haziran tarihli zvestiya sayfalarnda yryn detayl kurallar ya

ynland. Bu sre boyunca Pravda' da olduu kadar M eneviklerin Raboaya gazetas ve Sosyalist Devrimcilerin Delo naroda snda da yr
ye byk nem verildi. Blgeleraras Komite yayn Vpered, Bolevik
sloganlarnn ounu desteklerken Plehanovun Edinstvosunda gl
demokratik hkm et ve Geici Hkmeti destekleyin sloganlaryla
yrnm esi tleniyordu. Ar sa Malenkaya gazeta, okuyucularn
uygun sloganlarla am alarn ortaya koymaya arrken sadece libe
ral Re gsteriyi boykot ars yapyordu.
Ne gariptir ki, ayn on yedisindeki Pravdann n sayfasnda, 9
H aziranda Kongrede Gegekori tarafndan okunmasyla byk bir hid
det uyandran, Stalinin 10 Haziran gsterisi bildirisinin biraz gzden
geirilm i hali yaynlanmt. arya bu sefer, on kapitalist bakann
istifas ve tm iktidarn Sovyetlere devri gibi 10 Haziran sloganlarnn
yan sra garnizon birlikleri iinde byk nem tayan Asker Haklar
Bildirgesinin dem okratik olmayan ksm lar kaldrlsn, Kahrolsun
devrimci birimlerin datlm as, Kahrolsun sava politikalar slogan
lar da eklenmiti. Yryn arifesinde baka bir Pravda makalesinde,
Pazar gn yaplacak gsteriye hazrlann ars yaplyordu ve y
le devam ediyordu: Tm gcnz verin ki taleplerimiz tm lkede
yksek sesle dile getirilsin. Sadece yrye deil, daha fazlasna, g
cmz snamaya ihtiyacmz var. Taleplerimizi fark ettirebilecek bir
gsteriye ihtiyacmz var. Kontrol elinize aln, kimseye gvenmeyin.
Fabrika ve birim lerinizin hangi sloganlarla yryeceine karar verin ve
kendi pankartlarnz yapn. e koyulun! Zam an daralyor!
18 Haziran gsterisi iin Bolevikler, kitlesel siyasi kampanya konu
sunda pek yetenekli olmayan bir lkede olduka baarl bir kitlesel kam
panya yrttler. Koalisyon hkmetiyle ibirlii yapmay reddeden ve
bylece itibarlarn korumu olan Bolevikler istedikleri gibi eletirip
kitleleri ikna edebiliyorlard. arlar daha ok duygusald. Garnizona,
eer cephede lmek istemiyorsanz, arlk dzeninin tekrar gelmesini
istemiyorsanz, daha iyi yaam koullar ve topran yeniden datlm a
sn istiyorsanz, bizimle gelin arsn yapyorlard. ilerin ilgisini
ekebilmek iin Bolevikler, birok eyin yannda, daha yksek cret, i
gnnn sekiz saate indirilm esi, fabrikalarda ii hkimiyeti ve enflas
yonun drlm esini talep ediyordu. Bunlarn dnda Bolevik ajitatrler, korkun kar-devrim kaygsn ykselttiler. Mesaj, Leninin N i

sandaki dnnden beri Pravda ve Soldatskaya Pravda'da yaynlanan

la aynyd ancak bu sefer be gnlk aralksz bir yaylm atei halinde
geldi. Yaklak yz deneyimli ajitatrn de (16 H aziranda Petrogradda
aklanan Tm-Rusya Bolevik Asker rgtleri Konferans temsilcile
ri) eklenmesiyle Bolevikler neredeyse tm fabrika ve asker birimlerde
alabiliyor ve bakenti etkili bir biimde kapsyordu.
ncesinde M enevikler ya da Sosyalist Devrimciler lehine oy kullan
m baz ii ve askerlerin kendi program laryla ilgili kesin bir durular
vard. 18 H aziran arifesinde nde gelen sosyalist partilerin en gvendii
fabrikalarda bile Bolevik sloganlar onaylama kararlar alnd. Bazen
M enevikler ve Sosyalist Devrimcilerle tekrar oylama yaplyordu ancak
o anda ya Boleviklere kar kaygszdlar ya da Boleviklerin tarafna
doru akn ediyorlard.14 15 H aziranda gnlne yle yazyordu Lat
sis: Gsteri iin youn alm alar yrtlyor. Bugn fabrika temsilci
leriyle yaptm z toplantda iptal edilen gsterinin sloganlaryla yrn
mesi ynnde bir karar aldk. Ertesi gn u ekilde devam ediyordu:
Fabrikalar kuvvetle baa kyorlar... iler ne kadar olgunlat! Ve
gsteri arifesinde, Hazrlklar ok iyi gidiyor. Fabrika ve asker birim
lerdeki kitlesel toplantlarda sloganlarm z kabul ediliyor,15 diyordu.
Ykselen sol eilim gzden kamyordu. Petrograd Asker Blgesi
komutan General P. A. Polovtsevin Kerenskiye gnderdii 17 Haziran
tarihli raporda, kitlelerin ruh halinde byk bir deiim gzlenmekte
dir. Daha fazla rgt taleplerinin cevapsz kalmas, ihtiya maddeleri
nin yetersiz dalm , enflasyon, elverisiz kararghlar ve aile yardm la
rnn arttrlm as konusundaki cevapsz talepler nedeniyle huzursuzluk
artm aktadr. Buna bal olarak Geici Hkmete olan destek azalrken
Tm iktidar i ve Asker Vekilleri Sovyetine sloganna destek artm ak
tadr. Bu durum da, alnan tm nlemlere ramen nmzdeki gsteri
nin istenmeyen biimlere girme olasl byktr,16 deniyordu.
18 Haziran Pazar gn, ak ve rzgrl bir hava vard: tam yry
havas.17 i ve asker kalabalklar ehrin belirlenen noktalarnda toplan
maya baladlar ve saat tam 09.00da Marseillaise mar eliinde Nevski
Caddesine doru yry baladnda hava oktan snmt. Petrograd
Sovyeti Yrtme Komitesi ve Kongre Prezidyumu yryn ban e
kiyordu. ikeydze, Gots, Dan, Gegekori ve Bogdanov da oradayd. Mars
Alanndaki ubat Devrimi kahramanlar mozolesinde, Sovyet liderleri ve

onlar izleyen Kongre heyeti mozolenin yanndaki noktalardan gsteri

yi daha iyi izleyebilecekleri iin yry kolundan ayrldlar. Liderler ve
heyet, ii ve askerlerin, yitirilen kahramanlarn yanndan geerken say
gyla, pankartlarn indirerek sessizlik iinde yan yana yrmelerini ve
sonrasnda pankartlarn tekrar kaldrmalarn izlediler.
Bu byk gsteri (akam zerine kadar devam etti), Bolevik prog
ramnn grd ilgiyi ve Bolevik tekniklerinin etkinliini kantlam
oldu. 400.000in stnde gsterici blge blge, fabrika fabrika yrd.
Yaynlanm tm belgeler Bolevik pankartlarndan ve dvizlerinden
oluan denizin sadece birka kez Kongre sloganlaryla blndn yaz
maktadr. Birok blge, fabrikalarn ou ve aralarnda Birinci Makineli
Tfek, Pavlovski, Grenadier, Moskovski, Finliandski, smailovski, Egerski,
17. Yedek, Birinci Yedek ve Altnc stihkm Alaylarnn olduu garnizon
birliklerinin neredeyse tamam, ounlukla Bolevik sloganlaryla silah
sz yrdler. Bolevik bayrak ve pankartlar tek tk, zellikle Sosyalist
Devrimci ve resm Sovyet sloganlaryla blnyordu. Ama kalabalk on
lar bastrmt, istisna olarak gzkyorlard. Devrimci bakentin derin
liklerinden gelen deimez arlar gibi, kaderin ta kendisi gibi, lmcl
Birnam Orman gibi Tm ktidar Sovyetlere, Kahrolsun On Kapitalist
Bakan sloganlaryla art arda geliyorlard.18 Baka bir an yazar, hibir
ekilde sol kanat yanls olmakla sulanamayacak Paul Milyukov unlar
yazmaktadr: 18 Haziran gsterisi, Petrogradda Bolevik sloganlarnn
ve atmosferinin hkim olduunu ve hkmete dostluk gsterisinde bile
koalisyon hkmetine destekten bahsetmenin imknsz olduunu tekrar
gsterdi.19
Krontad denizcileri birlii,20 Bolevik Merkez Komitesi ve Tm-Rusya
Bolevik Asker rgtleri Konferans delegelerinin ou, Petrograd ta
rafndan fabrikalar ve asker birliklerin arasnda yryordu. Yryn
ak arayla en kalabalk grubu olan Viborg Blgesi le saatlerinde tren
alanndan geiyordu. Onlar, Bolevik Viborg Blgesi Sovyeti ncln
de yryor, dost fabrika ve asker birimler arasnda tm gleriyle Anar
ist-Komnistler grlyordu. Silah tayan tek gstericiler olan AnaristKomnistler, arklarla, ksa konumalarla, Kahrolsun Hkmet ve Ser
maye!, Komn Kuralm! yazl siyah pankartlaryla Mars Alanndan
getiler. Anaristler buradan, gsterinin tek ciddi olaynn yaanaca
Viborg Blgesine dndler.

K h au sto v un K a ve G eici H km etin

D urnovo V illas B a sk n 21
18 Haziran gsterisini planlarken Anarist Geici Devrimci Komite,
Bolevikleri geride brakmaya karar vermiti. 9 Haziranda Geici H
kmet, Okopnaya Pravda daki makaleleri nedeniyle vatan hainlii su
lamasyla Bolevik Asker rgtnn cephedeki gazetesinin editr F. P.
Khaustovu tutuklamt. Asker rgtn ou yesi gibi Yedinci Ordu
askerlerinden Khaustov da Boleviklere ubat Devrimi nden sonra ka
tlmt ve F. F. Raskolnikovun da anlarnda belirttii gibi anarizme,
isyankrla kar igdsel bir sempatisi vard.2217 H azirandaki TmRusya Bolevik Asker rgtleri Konferansnda Khaustovun serbest b
raklmas iin ar yaplmasna karar verildi23 ve 18 Haziranda birok
Konferans delegesi N. S. ikeydzeye giderek Khaustovun akama kadar
serbest braklmasn istedi. ikeydze konuyla ilgileneceini syledi, de
legeler yoluna devam etti.24 Bu srada, gsterinin hl canl ve heyecanl
olduu leden sonra saat 15.00te, Anarist-Komnistler ve silahl asker
lerden oluan bir grup (toplamda 1.500-2.000 kii) Khaustovun tutuldu
u Viborgdaki Crosses Hapishanesine geldi ve Khaustovun silah zoruyla
serbest braklmasn salad. Hapisten kan Khaustov, kendisi gibi siya
si sular nedeniyle hapiste olan birok tutsan da serbest braklmasn
istedi, ksa bir sre ierisinde dierleri de serbest brakld. Sonrasnda
Anaristler yanlarnda kaaklarla birlikte buradan ayrld ve muhtemelen
Durnovo V illasna dnd.
Firar haberi ksa srede Geici Hkmetin kulana gitti ve Savun
ma Bakan P. N. Pereverzevin raporunun dinlenmesi iin acil bir toplant
yapld. Raporu dinleyen Geici Hkmet, kaan mahkmlarn yakalan
mas ve kalardan sorumlu kiilerin tutuklanmas iin Pereverzeve tam
yetki verdi.
Karar ertesi sabah erken saatlerde yrrle kondu. Resm hkmet
raporuna gre 19 Haziran gn sabaha kar saat 03.00te Pereverzev ve
Mahkeme Bakam N. D. Karinski ile birlikte General Polovtsev komu
tasndaki Preobrajenski, Semenovski alaylar, bir Kazak Alay ve birka
zrhl ara Durnovo Villasn kuatt. Geici Hkmetin, Anaristlerin
kaaklar teslim etmeleri ve arama yaplmasna raz olmalar talebi geri
evrildiinde General Polovtsevden Anaristlerin kararghn ele geir
mesi istendi. Anarist-Komnistler diren gsterdiler. Birka bomba atl
d ancak patlama olmad ve Polovtsevin glerinin villay ele geirmesi

uzun srmedi. Baskn srasnda villada olan ii, asker ve denizcilerin

altm da tutukland ve hapse yolland. Yeni kam olanlardan bazlar
da, Khaustov haricinde, bu yakalananlar ierisindeydi. Bu orantsz sava
n tek kayb, Anarist-Komnist liderlerden Asnindi. Resm soruturma
sonucuna gre Asnin, ona saldran askerlerden birinin silahn almaya
alrken yanllkla vurularak ldrlmt.
Temmuz Hcumu
Geici Hkmetin Durnovo V illasna yapt baskn, Viborg Blgesi
ii ve askerleri arasnda yeni bir huzursuzluk dalgasna neden oldu. Tem
muz hcumunun [sava saldrsnn] balangcyla ilgili gelimelerin de
benzer bir etkisi olmutu ve imdi bu konuya gz atalm. Hcumun plan
lanmas ve arka plan, ttifak glerinin sava abalaryla olan ilikisi ve
ubat Devrimi sonrasnda cephede oluan disiplin eksikliinden kaynak
lanan karmaayla ilgili detayl bir analiz bu almann konusu deildir.
Yalnz u kadarn syleyebilirim ki, hcumun ortaya kmasndaki itici
g olan Sava Bakan Kerenski ve Kurmay Heyeti bu hcumu, cephede
ki ve garnizondaki dzensiz ve moralsiz birliklerin sava kabiliyetlerinin
arttrlmas, lkenin uluslararas dzeyde den itibarnn geri kazanl
mas ve Rusya toplumunun Geici Hkmet ile blnen znelerinin tek
rar birlemesi ynnde bir ara olarak gryordu. Byk bir risk tasa
da bu hcum, ttifak kuvvetleri, Rus toplumunun ortann sandaki tm
zneleri, Kadetlerin yan sra hem Menevikler hem de Sosyalist Devrim
ciler tarafndan desteklenen bir stratejiydi.
Asker adan ama, Almanlar Bat cephesindeki birliklerinin yerle
rini deitirmeye zorlayarak yeni ve byk Amerikan birlikleri gelene
kadar var olan yeniememe durumunu devam ettirmekti. 12 Haziranda
muhalefete ramen (byk oranda Bolevikler tarafndan) Kerenski, Sov
yetler Kongresinden asker mdahaleleri srdrmek iin st kapal onay
almay baard.25 Hemen silahlanarak saldr emrini bizzat kendisi vermek
iin, Galiyada Rusya hkimiyetindeki en nemli ehir, Tarnopola hare
ket etti. 16 Haziranda Kerenski byk bir tantanayla birliklere mda
hale haberini verdi ve haber 19 Haziranda bakentte resmen duyuruldu.
Resm duyurunun bir gn ncesinde, 18 H aziranda, Gneybat cephesin
deki Yedinci ve Onbirinci Rus ordu birlikleri, Avusturya hkimiyetindeki
Lemberg (Lvov) ynndeki saldrya gnderildi.

Balangtan beri lkede ve cephede saldrya tepki karmakt. Ha

ber, Petrogradda orta ve st snflar arasnda ok byk bir yurtseverlik
patlamasyla karland. Geici Hkmet, Sovyetler Kongresi, Bolevikler
dndaki tm belli bal partiler ve tm nemli gazeteler (Pravda hari)
askeri mdahalenin tekrar balamasn lgnlk denilebilecek bir cokuyla
selamlad. Resm bir Kongre bildirisinde unlar syleniyordu: Bu nem
li anda, Tm-Rusya i ve Asker Vekilleri Sovyeti ve Tm-Rusya Kyl
Vekilleri Sovyeti Yrtme Komitesi tm yurttalar glerini toplamaya
ve orduya yardma aryor. Kyller, askerlere ekmek verin. iler, as
kerlerin cephanesiz kalmam asn salayn. Gerideki askerler ve subaylar,
ilk arda cepheye komaya hazr olun. Yurttalar, grevinizin bilincinde
olun. Bugnlerde herkes lkesi iin zerine deni yapmaldr.26 Bar
hareketi ve Bolevik etkisinin en gl olduu garnizon ve fabrikalarda
bu arlara ya ilgisizlikle karlk verildi ya da arlarn tamamen kar
snda duruldu. Birok alay ve fabrikada hemen kararlar alnd, hcumu
knayan ve iktidarn derhal Sovyetlere devredilmesini talep eden kararlar
Pravda ve Soldatskaya Pravda'da yaynland.27
Garnizondaki durum cephe iin de geerliydi. Rus ilerlemesinin ba
langc (Ruslarn sayca stnl, itinal topu hazrl ve kar cephe
deki Avusturya birliklerinin moral bozukluu sayesinde) olduka baar
lyd ancak ayn zamanda srekli sava isteksizlii, kitlesel firar ve emir
lere uymay toplu olarak reddetme raporlar geliyordu.28 24 H aziranda
Geici Hkmete gnderilen ifreli bir telgrafta, neesi kam olan Ke
renski yle diyordu:
Byk bir manevi baskyla orduyu saldr iin harekete geirmeyi ve ilk gn
lerde atlm ruhunu ve cokuyu korumay baardk. Birok durumda glerin
dengesiz olduunu fark ettik. lk gnler hatta bazen ilk saatler geince fikir
deiiklikleri ve cesaretsizlik ba gsterdi. Balangta yakalanan baary iler
letmek yerine savataki birlikler acilen cepheden alnma talepleri ieren karar
lar almaya balad. Byk bir zorlukla birlikleri olduklar yerde durmaya ikna
edebildik, birlikleri savaa ynlendirmek ise tamamen imknszd.29

Mdahalenin bu kasvetli tablosu Rus halkndan saklanyordu. Hazi

ran aynn son haftas boyunca gnlk resm raporlarda durum gllk
glistanlk gsteriliyordu. Ancak Temmuz balarnda, Almanlarn b
yk kar saldrsndan gnler nce, resm makamlar bile Rus ilerleme
sine balangta olan gvenin yerle bir olduunu bildiriyordu. Birzhevye
vedomostinin, Temmuz ayaklanmas balarken datlan 3 Temmuz ak

am basks, Rus kuvvetlerinin her yerde saldrya urad ve youn ka

yplar verdii haberlerini tayordu. Ancak buna daha sonra deineceiz.
imdi, 16 Haziranda alan Tm-Rusya Bolevik Asker rgtleri Konfe
ransndaki gelimelere gz atalm.
Tm -Rusya Bolevik A sker rgtleri K onferans ve
H uzursuzluun A rt
Bolevik Parti tarihinin nemli birok ksm gibi bu konferansta
ki gelimelere de gereken nem verilmemitir. Oysa bu esiz toplantlar
dikkatli bir incelemeyi hak etmektedir.30 Bu konferansta, tarihte ilk defa
Bolevik Asker rgtnn cephe ve garnizon yetkilileri, Tm-Rusya
Bolevik Asker rgtlerinin nderliini, yapsn, programn ve silahl
kuvvetler ierisindeki artlar deerlendirmek iin toplanmt.31 Delege
lere gnderilen ilk mesaj konferansn amacnn birleik bir hareket plan
oluturmak, mevcut durumun en nemli sorunlar zerinde bir karara
varmak ve btn ordu ierisinde tek bir ynde hareket etmek ve orduyu
devrimin gelecekteki genileme ve derinlemesine hazrlamak amacyla
ortak hedefler oluturm ak32 olduunu belirtiyordu.
Konferansa kuzey, Bat ve Gneybat cephelerinden gelen delegelerin
yan sra Petrograd ve tara garnizonlarndan toplamda yz yedi delege
katld. Podvoyski, Altnc Parti Kongresine ilettii raporda, bu delege
lerin cephedeki 43 ve cephe gerisindeki 17 birlikten 26.000 parti yesi
ni temsil ettiini belirtiyordu. Baka bir konferans katlmcs ise 30.000
Asker rgt yesinin temsil edildiini belirtiyordu.33 Delegelerin ou
rtbesiz askerlerken az sayda subay ve birka sivil katlmc da vard. Ka
tlmclarn byk ounluu Bolevik Partiye 1917 ylnda katlm t.34
Konferansn, Kongre gsterisinin hemen ncesi ve sonras, Durnovo
Villas baskn ve Kerenski hcumunun balangc gibi gergin bir d
nemde yapldn gz nnde bulundurmalyz. Konferans tam olarak
16 Haziranda balayp 23 H aziranda sona erdi. Konferans katlm clar
Kongre gsterisinde byk bir rol oynadlar35 ve kesinlikle kar k
tklar hcum balad anda bir zafer havas iindeydiler. Asker dele
gelerin ou konferans oturum larna kalabalk garnizon koularn
dan dorudan, her an harekete gemeye hazr, srtlarnda silahlaryla
geliyordu.36 Petrograd garnizonu Asker rgtnn rtbesiz yelerinin
yan sra bu askerlerin ou, konferans iktidar ele geirme organ ve

arac olarak gryordu.37 Zam anm zn yarsn kalabal sakinletir

meye alarak geiriyoruz, diyordu Podvoyski Temmuz aynda Bol
evik Parti A ltnc Kongresine sunduu raporda.38 Sadece Leninin 20
Haziran sabah yapt mdahaleyle, ayaklanmaya doru giden hareket
ksa bir sre iin yavalatlabildi. Temmuz ayaklanmas ksmen de olsa
bu konferanstaki sabrszlk, anari ve m ilitan ruh ile ilgili olduu iin
konferans tarihi dikkatle incelenmelidir.
Konferansn almas esas olarak 16 Haziran akam oturumunda
Asker rgtn tara raporunun okunmasyla balad. Bu raporlar ve
ardndan yrtlen tartm alarda, dostluk kurulmas, Asker rgt
ler birim leri ve alay komiteleri arasndaki ilikiler, cephedeki Bolevik
ajitasyon ve rgtlenmesinin baarlar ve zayfl, hcum ve Bolevik
kart basknn yaratt zorluklar gibi sorunlara deinildi. Raporlar
ve tartm alar tm gece boyunca srd. Ertesi gn (17 Haziran) konfe
rans, ll olmasyla tannan Zinovyevin cokuya kaplarak, imdi
nmzde iki seenek var. Ya tamamen yabanc olduumuz ve hibir
ilgim izin olmad karlar adna siperlerde ya da kendi davamz iin
barikatlarda leceiz39 eklinde bitirdii konumasn dinledi. imdiye
kadar konferans tm dikkatini, ounun Geici Hkmetle girilecek
son atm ann balangc olarak grd ertesi gnk gsteriye evir
m iti. 17 Haziran tarihli Biulleten deki A. Y. Arosev tarafndan yazlan
makaleden yaplan aadaki alnt,40 konferansn o anki atmosferini
yanstmaktadr:
A sker K onferansm z, Rusyan n tm siyasi yaam nn deiim den getii bir
anda toplanm tr. B u nedenle, konferans delegeleri nm zdeki 18 H aziran
gsterisini ve tm iktidarn i ve A sker V ekilleri Sovyetine devredilm esini
srekli konuuyor ve tartyor. ... Yoldalarm zn neredeyse tam am , tara
rgtlerini, h k m etin gasp p olitikalarna, K erenski n in em irlerine kar kuv
vetli ve ak b ir protesto annda brakp geld iklerini belirtiyorlar. H er yerde
asker yoldalarm zn artk iktidarn ele geirilm esi iin nihai savan zam an
nn geldii, G eici H km etin baskc politikalarn n btn asker birim lerde
ak b ir fke yaratt ve askerlere yam ac b ir saldr isteini alam ann ta r
tm a konusu bile olam ayaca sesleri ykseliyor. Sosyal D em ok rat rgtlerin
son zam anlardaki geliim i ve gittike artan fke, konferans k atlm clarn g
ve cesaretle d onatm akta, nihai, byk, youn sava iin hrs ve istekle doldur
m aktadr.

Bm Uiten de yaynlanan bu ve benzeri makaleler, Asker rgt iindeki

nihai eylem isteini aka gsterdii iin nemlidir.

Delegelerin Kongre gsterisinin hazrlklarna yardm edebilmeleri

iin 17 Haziran leden sonrasnda ve akamnda hibir oturum yapl
mad. Bylece bir sonraki oturum, 18 Haziran gn, yry sonlandktan sonra yaplabildi. Konferans hakkndaki anlarda, zellikle ncesinde
ulaan hcum haberlerinin doruluu kantlandktan sonra konferans
saran zafer ve isyan ruhu yanstlmaktadr.41 Anaristlerin hapisten he
nz kard F. P. Khaustovun akam oturumunun al konumacs
olaca haberiyle heyecan daha artt. Khaustovun oturumda olduunu
yazmalarna ramen ne Biulleten ne de Okopnaya Pravda Khaustovun
konumasnn ierii hakknda herhangi bir bilgi vermedi.42
Khaustovun konumasnn ardndan tara rgtlerinin raporlary
la devam edildi. Konferans katlm clarndan M. S. Kedrov, bu raporlar
hakknda unlar sylemektedir: Kerenskinin emirlerine uyan devrimci
ordunun ngilizler, Franszlar ve dier kapitalistler adna lecekleri ha
beri oktan geldii iin bu raporlar gncelliini yitirm iti... Delegelerin
hepsi byk gsterinin etkisi altndayd ve yerel rgtlerden gelen bu ra
porlar uyuuk bir biimde dinlendi.43 N. . Podvoyski anlarnda, zaman
zaman Petrograd garnizonundan delegelerin krsye karak gndem
tartm alarnn durdurulmas ve konferansn kendisini silahl bir ayak
lanmann ynetim merkezine dntrmesi44 talebinde bulunduklarn
yazmaktadr.
Merkez Komitesinin ve Asker rgt liderlerinin bu taleplere nasl
karlk verdikleriyle ilgili elimizde ok az kant vardr. Ancak anla
rnda Podvoyski, Merkez Komitesinin gsteriden iki saat sonra yaplan
gayriresm bir toplantsnda Lenine ne yaplmasn gerektiini sordu
unu yazmaktadr. Anlarna gre Podvoyski Lenine unlar sylemiti:
nmzde sert admlar atmamz gerektirecek bir olaylar zinciri var.
Gsterinin ardndan kitleler bir g gsterisi isteyeceklerdir. Podvoys
ki, Leninin Asker rgte byk bir ihtiyatla yaklaarak cevap verdiini
yazmaktadr:
L en in , proletaryan n gsteriden h ib ir ey kazanm ad n b elirtti. Proletarya,
iktidarn Sovyetlere b arl yollarla, sessiz sedasz devredilecei gibi b ir ih ti
m ali ardnda brakm aldr. ktid ar devredilm ez, iktidar silahla alnr. Olaylar
zin ciri u ekilde geliecektir: rgtm zn gcn fark eden, kitlelerin ne
kadar byk b ir hzla bize katld n dikkate alan burjuvazi sonunda kitlelere
h k im olm a ansn bize verm eyecek ve kitleleri, baskya yol aacak, on lar par
alayp d atacak b ir gsteri iin provoke edecektir. B u ned enle rgtm zle
m m kn olan en youn ekilde ilgilenm eliyiz. K ielere kesin b ir slogan, ikti-

darn barl yollarla ele geirilmesinin imknsz olduu parolasn vermeliyiz.

Proletaryaya, son tahlilde rgtn, birka gn ya da birka hafta iinde olmasa
da yakn bir gelecekte silahl bir ayaklanma yapmas gerektiinin bildirilmesi
gerekmektedir.45

Podvoyski, proletaryann hazrlanmas konusunun bu bak as ne

deniyle Asker rgtler Konferansndan nce gndeme getirildiini yaz
maktadr. Podvoyskiye gre, konferans delegelerine bu nedenle dzensiz,
zam anndan nce bir ayaklanma balatarak hkmetin ekmeine ya
srmemeleri ancak birka gn ya da birka hafta iinde olmasa bile ya
kn gelecekte gerekleecek olan nihai sava iin hazrlanmalar sylen
miti.
Ertesi sabah (19 Haziran) Geici Hkmetin Durnovo Villas baskn
nn Viborg Blgesinde yaratt heyecana ramen konferans birka resm
i yrtebildi. Podvoyski, Tm-Rusya Asker rgtnn program ze
rine bir konuma yapt. Asker rgtn ana grevlerinden birinin kalc
orduyu yok etmek ve tm halk silahlandrm ak olduunu belirtti. Kyl
ler arasnda devrimci fikirleri yaymann da Asker rgtn sorumluluk
larndan biri olduuna deindi. Amacmz, evlerine geri dndklerinde
fikirlerimizi yaymalarn salam ak ve tarann tamamn etkileyebilece
im iz rgtsel balangc yakalayabilmemiz iin mmkn olduunca ok
kiiyi etkilemektir, dedi.46
Petrograd Asker rgtnn geliiminden bahsederken Nevski, daha
iyi rgtlenme ve parti disiplininin arttrlmasyla ilgili birka nemli ve
yerinde noktaya deindi. u an Petrograd rgt, kendi rgtyle v
nebilecek konumda deildir... Byk etkimizin olduu alaylar var fakat
buralarda resm bir rgtmz yok47 itirafnda bulundu. Muhtemelen
Merkez Komitesi basks nedeniyle Nevski, Asker rgtn eylemleri
ve Merkez Komitesinin arasndaki koordinasyon ihtiyacndan sz etti.
Asker rgtn zel bir yaps olsa da, baka bir deyile, byk bir sa
va gc barndrsa da ve askerler zel koullar altnda olsa da [burada
muhtemelen hcumdan ve garnizon birliklerinin zorunlu askerlii konu
sundan ve bu nedenle ordunun taleplerinin aciliyetinden sz ediyordu]
Asker rgt daimi parti rgtnn tamamlayc ve btnleyici bir par
as olmaldr,48 dedi.
Nevskinin konumas, asker-Bolevik tabann gznde hem gcn
hem de rgtn canl bir gstergesi olan Kongre gsterisinin hemen ar
kasndan geldii iin, muhtemelen duymamazlktan gelindi. Yine de

tam zamannda verilen bir mesajd. Ertesi gn (20 Haziran) saduyulu

Bolevik liderler sabr, dzen ve parti disiplini ars yaparken, Birin
ci Makineli Tfek Alay, ki ou Boleviktir, oktan dier alaylara parti
merkezinin izni olsun ya da olmasn Geici Hkmete kar ayaklanma
ihtimalinden bahsediyordu. Askeri rgt Konferansnn sonular analiz
edilmeden nce bu dnemde ykselen huzursuzluk dikkate alnmaldr.
V iborg Blgesinde G erilim Artyor
Sava abas iin tam da en nemli eyin anayurttaki dzen ve bir
liktelik olduu o gnlerde, Geici Hkmetin Durnovo Villas baskn,
Anaristlerin tutuklanmas ve zellikle de Asninin lm, 7 Hazirandaki huzursuzlua benzer yeni bir huzursuzluk dalgas yaratt. 19 Haziran
sabah, Durnovo Villas etrafnda bulunan Rozenkrants, Metalist, Feniks,
Staryi Parviainen ve Promet fabrikalar iileri greve gitti49 ve Viborg Bl
gesi fabrika iileri, n bahede sergilenen Asninin buzla kapl vcudunu
grmek iin aileleriyle birlikte Durnovo V illasnda toplandlar. 20 Ha
ziran tarihli tzvestiya, gn boyunca bartl yal kadnlarn Asninin
cenazesi banda istavroz kararak kenardaki kutuya balarn brak
tklarn yazd.
Viborg fabrikalar temsilcileri, saldry, Anaristlerin kararghlarna
verilen zarar, Asnin cinayetini ve toplu tutuklamalar protesto iin
Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesine gnderildi. Bu taleplere cevaben
Yrtme Komitesi konuyla ilgili hemen bir soruturma komitesi atad,
belirli bir sula itham edilmeyen tutuklularn serbest braklmasn em
retti ve iilerin sakin olup ilerinin bana dnmelerini istedi.50 Yaklak
ayn saatlerde Rozenkrants fabrikasndan Anarist-Komnistler, Geici
Hkmet kart bir gsteri teklifiyle Viborg Blgesinde yerlemi Birinci
Makineli Tfek ve Moskovski Alaylarna gnderildi. Teklif en bata red
dedildi.51 Ancak ertesi gn (20 Haziran), duruma garnizon iinde acil ilgi
gerektiren yeni bir faktr eklendiinden gsteri tehdidi daha da ciddileti.
Bu faktr, birok garnizon alaynn cephedeki hcumla ilgili silah ve
adam gnderme emri almasyd. rnein Birinci Makineli Tfek Ala
yna, 500 makineli tfek tedarik etmesi iin yedi gn verilmiti ve ayn
21inde, kadrosunun yaklak te ikisini cepheye gndermesini gerekti
ren yeniden dzenleme plan sunulmutu.52 20 Haziranda alay komi
tesi silah isteini yerine getirme karar ald ancak ayn gn ge saatlerde

yaplan daha geni katlml toplantda karar tannmayarak reddedildi.53

Hcum olsun ya da olmasn, askerlerin makineli tfeklerle hibir yere
gitmeye ya da Geici Hkmet adna lmeye niyetleri yoktu. Geici H
kmetin, ubat Devrimine katlan birimlerin silahszlandrlmayacaklar ve Petrograddan uzaklatrlmayacaklar szn tutmas konusunda
direttiler. Grnte, Geici Hkmetin eylemlerine kar ayn 21inde
acil bir gsteri yaplmas iin askerler oylama yapt. Bu oylamada hem
Anaristler hem de Bolevikler gsteri yaplmas lehine oy kulland.54 Bu
toplantda yaplan konumalardan hibiri baslm ad ancak Sovyet tarihi
P. M. Stulov, aadaki aklamay arivden, o dnemde alay ierisinde
srekli duyulan tipik bir ajitasyon rnei olarak semitir:
Hkmet burjuvadr ve sosyalist bakanlar da burjuvalamtr. Sava aracly
la [hkmet] proletaryay yok etmek istemektedir... u ana kadar [hkmet]
hibir ey yapmad. Aile yardmlarn ykseltmedi. Siz etrafta sersefil dolar
ken subaylar akl almaz m aalar alyorlar. Hayat pahall her geen saat artyor
am a bunun tek sebebi burjuvann kendi cebini doldurmas. Tm iktidar i ve
Asker Vekilleri Sovyetine devretmeliyiz ve iinde sadece Boleviklerin olm a
s iin yeni seimler yapmalyz. Ardndan hemen bar yapacaz. Fabrikalar
burjuvalarn elinden alacak ve onlar [burjuvalar] yok edeceiz. Sonra birden
ekmek ve ya ortaya kacak... Askerler kendi komutanlarn semek istedi
inde burjuvazi hemen anari lklar atyor. Ama Kerenski subaylarna as
kerleri vurm a hakk verdiinde bu anari olmuyor. Yolda makineli tfekiler!
Burjuvazi iin sizler alevsiniz! Sizi sindiremezler - silahlarnzla ayaa kalkn.
i ve Asker Vekilleri Sovyetini iktidar eline almaya zorlayacaz. Sizi bundan
vazgeirmeye alan subaylar dinlemeyin. Btn garnizon ve Krontad sizin
le. Siz sadece gsteriye katln ve burjuva bakanlarn sonunu getirelim.55

Ayn gn (20 Haziran) Birinci Makineli Tfek Alay temsilcileri kit

lesel bir silahl gsteri iin destek istemek amacyla dier garnizon bi
rimlerine gnderildi. Novaya Jizn, makineli tfek nianclarnn ikisinin
leden sonra saat bete Grenadier Alaynda acil bir toplant yaptklar
n ve alayn desteini aldklarn bildirdi.56 Birinci Makineli Tfek Alay
askerleri dierlerinin yan sra Moskovski, Preobrajenski ve Petrogradski
Alaylarna da gnderildi.57
Birinci Makineli Tfek Alayndaki bu hareketlilik ksa srede Petrog
rad Sovyeti Yrtme Komitesine bildirildi. Komite tm garnizon birim
lerine hemen u telgraf gnderdi:
Yrtme Komitesinin ald bilgiye gre Birinci Makineli Tfek Alay tm b i
rimlere Geici Hkmet kart bir gsteri teklifinde bulunan temsilciler gn
dermitir. Yrtme Komitesinin Asker Birimi, Tm-Rusya Kongresi ve Pet-

rograd Sovyetinin kararlarna kar gelen ve cephede devrimin zaferi, evrensel

bar ve tm halklarn ortak karlar iin kahramanca ve zveriyle savaan
orduyu arkasndan baklayan bu ary knamaktadr... Asker Birim, tm
alaylar sakin olmaya, mnferit grup ya da alaylarn arlarna uymamaya ve
Sovyetle birlikte zgrln korunmas iin ve anari tehdidine kar Geici
Hkmetin ilk arsyla hareket etmeye hazr olmaya armaktadr.58

Grnen o ki, Petrograd Bolevik Parti liderlerinin Birinci Makineli

Tfek Alayn hemen sokaa kmaktan vazgeirme abalarnn yan sra
Petrograd Sovyetinin bu basks da alayn gsteri kararn tekrar gzden
geirmesini salad.59 21 Haziranda eylemlerini durdurma ve Geici H
kmetin birlikleri zorla almasn peinen reddetme karar aldlar:
(1) ... Gelecekte ancak sava devrimci bir hal aldnda cepheye emir gndere
ceiz. Bu ancak hkmetin ierisindeki kapitalistler yok edildiinde ve hk
met, Tm-Rusya i, Asker ve Kyl Vekilleri Sovyeti tarafndan temsil edilen
demokrasiye devredildiinde gerekleecektir.
(2) i ve Asker Vekilleri Sovyeti, bunu ve dier devrimci alaylar zorla tasfiye
etmekle tehdit ederse biz de cevaben Geici Hkmeti ve onu destekleyen tm
rgtleri datmak iin silah kullanmaktan ekinmeyeceiz.60

Bir parantez aalm, Durnovo Villas basknnn yaratt huzursuz

luk, Petrograd ile snrl deildi. Tutuklananlarn bazlar denizci oldu
undan, ksmen Anarist propagandann bir sonucu olarak Krontadda
bir protesto patlamas yaand. 20, 22 ve 23 Haziranda kitlesel toplant
larla tutuklanan denizcilerin salverilmemesi halinde Krontad denizcile
rinin onlar zorla serbest braktracaklar karar alnd. Bu anlama gelen
bir ltimatom, 25 Haziranda Adalet Bakanna gnderildi.61 Denizciler
ayrca, Geici Hkmet komisyonu yelerini rehin almak ve Krontadda
eski ar yanls deniz subaylarnn tutukluluklarn sorgulamakla tehdit
etti. (Komisyon Mays, Haziran ve Temmuz aylar boyunca durumalar
yapm, arlk dneminde yaanan ac adaletsizliklerin bedelini detmek
isteyen denizcileri kzdrarak tutuklularn byk bir blmn salver
miti.)62
Lenin, Asker Konferans ve Acil Ayaklanm a Sorunu
lk Durnovo Villas basknnn, Bolevik Merkez Komitesinin kk
bir ksm dnda ho karland hatrlanacaktr. Ancak, Asker Konfe
ransta sol Boleviklerin taleplerine, Viborg Blgesindeki Anarist meneli
huzursuzlua, 20 Haziranda balayan Birinci Makineli Tfek Alaynn

eylemlerine ve Krontadn yaratt kayg verici tehdide baktm zda

durumun byle olmadn grebiliriz. Tm bu srete Lenin ve Merkez
Komitesinin byk ounluu zamanndan nce gerekleebilecek olan
ayaklanma tehdidine kaygyla yaklayordu. 19 H aziranda, Viborg Bl
gesinde hkmet kart gsteriler patlak vermek zereyken Geici Hk
met, Sovyet ve bakent gazetelerinin byk ounluu zafer kazanm a
sna hcumu selamlyor, Nevski Blgesinde, kalabalk ellerinde vatanse
ver pankartlarla yryordu. Kitlelerin Boleviklerden uzaklam a ihtimali
ortaya kmt ve bu ihtimal, radikal solun sabrszln arttryordu.
Her hlkrda bu unsurlar katlanlmas ve partinin taktiklerinin ayak
uydurmas gereken dier unsurlar arasndayd. Tm bunlar gz nnde
bulundurulduunda partinin Altnc Parti Kongresini bir an nce top
lama kararnn sadece bir tesadf olup olmad tartm a konusu haline
geliyor.
Kongrenin amac, dier eylerin yan sra, partinin gcn lmek, l
kedeki genel durumu tartmak, gncel durumu deerlendirmek, parti
programn gzden geirmek, Kurucu Meclis iin hazrlanmak ve yeni bir
Merkez Komitesi semekti.63 Strateji ve taktik asndan yaklaan kong
re, nispeten tutucu ehirler ve devrimci bakent, Bolevik Sovyet heyeti
ve partinin kendisi, Kamenev, Zinovyev ve Noginin oluturduu Merkez
Komitesi sa, Leninist Merkezi ounluk ve Stalin ve Smilgann sol
duruu, Asker rgt ve Petersburg Komitesi arasnda bir tartma alan
oluturacandan olduka nemliydi. 20 Haziran tarihli Pravda daki du
yuruya gre kongre, 1 Temmuz ile 5 Temmuz arasnda yaplacakt. Bu, ilk
duyurunun ardndan yaklak 10 gn sonras demekti. Hazrlklar iin
yeterli zaman olmadndan 24 Haziranda Pravdada yaynlanan ikinci
bir duyuruyla kongre al 20 Tem muza ertelendi. 20 Haziranda Peters
burg Komitesi de olduka nemli olan kinci ehir Konferansnn al
n 1 Temmuz olarak duyurdu.64 Bu toplantlarnn hazrlklaryla megul
olmann yan sra Merkez Komitesi, ayn zamanda bakentteki denges2
durumun erken patlamasn nlemeye alyordu. zetle bahsettikleri
miz, 20 Haziranda Leninin Tm-Rusya Asker rgtleri Konferansnda
konuma yapmasndan nceki genel durumdu.
Konferans katlmcs ve 1905ten beri parti ierisinde zveriyle alan
M. L. Sulimova, o gnle ilgili unlar hatrlamaktadr: D ardan bakl
dnda Lenin olduka sakindi. Ancak onu tanyan bizler, ne kadar telal
ve tedirgin olduunu grebiliyorduk.65 M. S. Kedrov, baz parti evrele

rinde beklemenin bir faydasnn olmadn, iktidar ele geirmenin za

mannn geldiini dnenlere hitaben Lenin, fkeyle ve serte bu g
rlere kartln aklad. Konferansn byk bir blm iin Leninin
grleri hayal krkl hatta tatminsizlik yaratt. Bu grubun delegeleri,
Leninin kesinlikle devrimci ruhlarn ve solculuklarn destekleyece
ini dnyorlard, yorumunu yapyor.66 Sulimova, Leninin konuma
snn bu deli fieklere souk du etkisi yaptn eklemektedir. Lenin
konumasnda, silahl ayaklanma hazrlklar zerinde ksaca durarak
genel olarak takipilerini yattrmaya alt. Aada konumasnn acil
bir ayaklanma iin artan hareketlilie kar olan blmn grebilirsiniz:
Provokasyona gelmemek iin zellikle dikkatli ve zenli olm alyz... Tek bir
yanl hareket bugne kadarki tm abalarmz mahvedebilir... u an iktidar
ele geirme gcmz olsa da iktidar ele geirdikten sonra elimizde tutabilece
imizi dnmek ocukluk olur.
Devrimci bir hkmetin olas tek biiminin i, Asker ve Kyl Vekilleri Sov
yeti olabileceini birok kez syledik.
Fraksiyonumuzun Sovyet iindeki arl nedir? Her iki bakent Sovyetinde,
ki dierlerinden bahsetmiyorum bile, nemsiz bir aznlktan baka bir ey de
iliz. Bu gereklik bize neyi gsteriyor? Bu gerei gz ard edemeyiz. Bu bize,
kitlelerin byk bir ounluunun tereddtte olsa da Menevikler ve Sosyalist
Devrimcilere inandklarn gsteriyor.
Durum ortada ve bu durum partimizin hareketini belirliyor. Kk burjuvann
iktidar ele geirme gc var ve buna ramen bunu yapmak istemiyorken onla
r nasl iktidar ele geirmeye zorlayabiliriz?
Hayr, gerekten iktidar ele geirmek iin (Blankist yntemlerle deil) prole
tarya partisi, Sovyet ierisinde sabrla, amacndan amadan, her gn kitlelere
kk burjuva yanlsamalarnn bir hata olduunu anlatarak savamaldr.
Kar-devrimciler bu almay yok etmek istiyorlar. Her yolla bizleri zamann
dan nce bir ayaklanma, bamsz bir eylem yapmamz iin kkrtmaya al
yorlar am a biz bu oyuna gelmeyeceiz. Hayr, onlara bu zevki tattrmayacaz.
Ve kitleler, uzlamac hkmetin Rusyann ve mttefik devletlerin burjuva
zileri tarafndan kontrol edildiini ve burjuvazinin klesi olduunu ve onlar
kandrdn fark ettiinde (son gnlerde yaananlar [hcum] bu aldatmacann
en byk gstergelerinden biridir), bugne kadar hibir ekilde kendisinden
dn vermeyen partiye, Boleviklere gelecektir.
Olaylar nceden ngrlmemelidir. Zaman bizim yammzdadr.67

Biulleten de bu konumaya verilen belirli bir cevap yaynlanmad.

Gncel durum zerine konferansta alnan kararn olduka lml ve
Leninin dncesiyle tamamen uyumlu olmas, ilk bakta konumann

Huzursuzluk Artyor

baarl olduunu dndrtebilir. Kararn nc maddesinde, zama

nndan nce yaplacak herhangi bir ayaklanmann sadece burjuvazinin
iine geleceinden anari ruhuna ve ksmi, dzensiz kitlesel devrimci ey
lemlere kar kat admlar atlaca belirtiliyordu.68 Bu kararn, anlam az
l zdn dnmek hata olur.
Leninin konumasnn ertesi gn, hcum gayet baarl ilerler gz
krken, Asker Konferans, partinin bu konuda uygulayaca siyaseti tar
tt. Takip eden tartmada lml ve radikal taraflar ortaya kt. Genel
olarak, mevcut durumda lmllar, misillemelere yol aaca endiesiyle,
kiisel veya birim olarak, savamay reddetmeyi desteklemiyordu. Bu du
ru, Merkez Komitesinin hcuma bak asyla uyumluydu. te yandan
radikaller ise cephede isyan destekliyordu. Onlara gre bu ama, ba
kentte acil bir ayaklanma umuduyla balantlyd. Bu nedenle Leninin
gncel durum deerlendirmesi ve zellikle de acil bir ayaklanma konu
sundaki duruu tekrar tartmaya ald. 24 Haziran tarihli Biulletende
tartmann bu ksmnn sra d bir kayd yaynland. Tartmada L.
M. Kaganovi ve N. V. Krilenko,69 radikallerin tarafndaki Vasilyev ve
Shemaeve70 kar Leninist lml duruu savunuyordu. Kaganoviin
tartmay balatt aikrd:
Leninin konumas, nereden bakarsanz bakn olduka salam d... Devrim
ncesi durum ile imdiki [durum] arasnda ayrm yapmayanlar byk bir ha
taya dmektedirler. ar hkmeti, toplumun neredeyse tm snflarn kendi
sine kar ayaklandrd ve bizim tek yapmamz gereken taktiklerimizi var olan
duruma uydurmakt. u an farkl bir durumla kar karyayz. u an halkn
ounluu Menevikleri ve Sosyalist Devrimcileri destekliyor. Ve durum byleyken, mcadele yntemlerimiz daha ncekilerden farkl olmaldr. Mcade
le yntemimiz propagandadr. Bak amz mmkn olan en byk toplama
alamalyz. Sadece bu ekilde snfn [proletaryann] bizim fikirlerimizi be
nimsemesini salayabiliriz. te bunu baarmalyz. Ancak bunu baarmadan
iktidar ele geirmek, proletaryay ykma gtrecek bir maceradan baka bir
ey olmayacaktr. Bunun sonucu bir snfn dieriyle mcadele ettii snf sava
deil toplumun bir blmnn dieriyle mcadele ettii bir i sava olabilir.

Bu noktada Vasilyev, tartm ann dier tarafn savunmak iin sz

ald. Cepheden gelen delegeleri endielendiren ey nedir? diye sordu.
Kukusuz, son birka gn iinde yaanan olaylar, ii kitleleri iindeki
huzursuzluk, vs. Bize gre Lenin, cephedeki kitlelerin durumuna yete
rince aklk getiremedi. Yaratlan durumdan kurtulmamz iin somut
bir yol nermedi. Gerei tm plaklyla grmemiz gerekir, diye vur

gulad. Cephedeki ordu, kar-devrimci liderlerin emrine braklmtr.

Hcum, hkmetin onayn almtr. Cephedeki ordu, duruma kaytsz
kalamaz. Tabii ki bizden somut admlar atmamz bekliyorlar. Bize, Mer
kez Komitesi ok yava hareket ediyormu gibi grnyor. Grnen o ki,
Merkez Komitesinin cephedeki kitlelerin durumu hakkna yeterli bilgisi
yok, dedi ve yle devam etti:
Geri dndmzde orduya ne demeliyiz? Hcum konusunda izleyeceimiz
yol nasl olmal? Bana, bir iiye gre kesin olan bir ey var: Proletarya iin
tamamen yabanc olan ve hibir ilgimizin olmad amalar adna siperlerde
lmek yerine burada barikatlarmzda lmek yedir. Zinovyevin bu szleri
sorumun tam cevabdr.
Pasif olmamalyz. Hkmet gzlerimizin nnde iilerle askerleri, cephedeki
askerlerle cephe gerisindekileri blmeye alyor... Buna kesin bir ekilde ce
vap vermeliyiz. Sadece sosyalizmi deil, devrimci sosyalizmi temsil ettiimizi
hatrlamalyz. Ve bu, bizim taktiklerimizi belirleyecektir.
Ak konuacam. Asker kitlelerimiz pasif kalyor. Onlar, emir komuta zincirine
almlar. Bu zincir u an burjuvazinin elindedir. Yapmamz gereken bu zinciri
onlardan almaktr. nann, cephe bizi destekleyecektir. Cephede Bolevik atmos
fer yok, hayr, oradaki atmosfer sava kart. Ve bu da her eyi anlatyor zaten.

Bu cmlelerle Vasilyev konumasn bitirdi ve son sz Kaganovi

ald. ktidar ele geirme sorununa geldik. Ancak Petrogradda iktidar
ele geirmek demek, Rusyada iktidar ele geirmek demek deildir. Evet,
son tahlilde, hkmet sorunu zerine Petrogradda bile fikir birlii yok.
i ve Asker Vekilleri Sovyeti bizim duruumuzu desteklemiyor. Biz bu
destei kazanncaya dek tm abalarmz baarszlkla sonulanacaktr.
Grevimiz, Sovyete bask uygulamak, yeni bir seim yaplmasn sala
maktr, dedi.
Konferans boyunca Boleviklerin gcn kmseme eiliminde olan
N. V. Krilenko71, sadece asker birliklerin kitlesel olarak hcuma katl
may reddetmesi halinde sorunun zlebileceini syleyerek tartmay
sonlandrd. Mnferit hareketler sadece olumsuz sonular douracaktr.
Bu kitlesel hareketlerin gerekleebilmesi iin fikirlerimizi artan bir ajitasyon almasyla yaymaya almalyz. Ve Bolevik dnceler ancak
geni asker kitlelerince benimsendii takdirde szlerimizi icraata dkebi
liriz,72diyerek konumasn bitirdi. 23 Haziranda sonlanan Asker Kon
feransta ayaklanma sorununun bir zme kavuturulamad akt ve
bu durum sadece bu konferans iin geerli deildi.

Petersburg Kom itesi ve Acil D evrim ci Eylem

20 Haziranda Anarist meneli silahl gsteri hareketi yaylmaya ba
lad zam anlarda (Birinci Makineli Tfek Alaynn eylemleri renilme
den nce) Petersburg Komitesi gncel durumu deerlendirmek ve bu du
rumla nasl baa klacan tartm ak iin acil bir toplant yapt.73 Birok
blge liderinin raporlar, hcumun balatlmas ve Durnovo Villas bas
kn sonrasnda, Geici Hkmet ile ilgili memnuniyetsizliin daha da
arttn ve ncesinde Bolevik propagandasna kaytsz kalan fabrikalar
ve birimlerde de bu memnuniyetsizliin grldn belirtiyordu. Ayr
ca memnuniyetsizlii arttran bir baka unsur da ekonomik sorunlard.
rnein S. M. Gessen, Putilov fabrikasndaki zmlenmeyen emek so
runlarnn burada Boleviklere olan destei bariz bir ekilde arttrdn
belirtti. Daha az dillendirilse de, baarl gzken hcum haberlerinin
halkn baz kesimlerinde vatanseverlii canlandrd raporlar da geldi.
Her zam anki gibi, atlacak adm ile ilgili komite ierisinde nemli fikir
ayrlklar vard. (Bir noktada tartma o kadar ciddi gzkt ki, bir ko
mite yesi, srece katlmalar iin Merkez Komitesinden temsilcileri bul
makla grevlendirildi.)
Konunun tartlmasyla, komite ierisinde Lenin gibi erken bir eyle
me kar uyaran ve kitlesel destek kazanmak iin sabrl, srekli bir kam
panya yrtme ihtiyacn vurgulayan ihtiyatl bir aznln olduu ortaya
kt. Bu grubun konumacs Kalinindi. Kalinin, Petersburg Komitesi
nin daha radikal eilimli yelerini, kafas karm olmakla, partinin
gcn abartmakla sulad. Sokaklarda ounlua hl Meneviklerin
hkim olduunu anlamalyz, dedi. Hkm sren koullar altnda parti
nin grevinin kitleleri silahlandrmak ve Sovyetin kontroln ele geir
me mcadelesi vermek olduunu belirtti.
Kalininin deerlendirmesine katlmasa ve Sovyetin kontroln ele ge
irme ihtimalini vurgulam asa da ayaklanmann zamanszlnn farkn
da olan nemli bir orta grup daha vard. Bu grubun ierisindeki Tomski
ve Volodarski, nihai eylem iin hcumun baarszla uramasn ya da
hi olmazsa Anarist meneli huzursuzluk yerine farkl bir etkenin olu
masn beklemeyi neriyordu (Volodarski, Putilov fabrikasnda yaplacak
baka bir grevin daha uygun olacan dnyordu). Kitleleri zapt etme
ihtimali konusunda Tomski ve Volodarskiye gre daha karam sar olsa da
Latsis de grn belirtti.

Toplant tutanaklar, bu ihtiyatl ve ortada yer alan gruplarn karsn

da, kitleler arasndaki huzursuzluk ve sabrszlk havasndan etkilendii
belli olan ok daha radikal eilimli Petrograd Boleviklerinin olduunu
gsteriyor. rnein . K. Naumov, partide liderlik boluu olduunu
syleyerek partinin artk Sovyete bir ltimatom gndermesi gerektiini
belirtti. Bu ltimatom, Sovyete, ya artk iktidar ele geir ya da Bole
vikler gelien harekette idareyi ele almak zorunda kalacaklardr, olacakt.
Naumov, Eer imdi harekete gemezsek, siyasal iflasmza tanklk ede
ceiz... Merkez Komitesinin oyalanma politikas eletiriye dayanamaz,
iddiasnda bulundu.
. N. Stukov, A. Dylle ve P. A. Zalutski gibi dierleri hcumu, devri
min bir dnm noktas olarak gryordu. Stukov, kar-devrimci hcum
ile birlikte, devrim ve kar-devrimin kanlmaz olarak atma nokta
sna geldiini ileri srd. Stukov, devrimin meydan okuduunu ve ar
tk bu meydan okuma iin ayaa kalkmann zamannn geldiini belirt
ti. Tarann bakentle ayn devrimci ruhu tamamas nedeniyle Stukov,
1871 Paris Komnn tekrar etme ihtimalinin gz ard edilmemesini
nerdi. Dylle, Kalininin Boleviklerin gc zerine yapt tahmine ka
tlmayarak partinin kendisini gelien hareketin lideri olarak grmesi
konusunda srar etti. Kongreden ayr hareket etmeliyiz, yoksa kitleler biz
olmadan hareket edecekler... Devrimci dnemlerde parlamenter aralarla
hareket edemeyiz, diyerek aklad. Zalutski, devrimci eylem iin zam a
nn gelmi olabileceini ancak buna bu toplantda karar verilemeyeceini
syledi. Eer askerler sokaa kmak iin acele ediyorlarsa, henz destek
lerini kazanam adklar dier alaylara gitmeleri konusunda cesaretlendi
rilmeleri gerektiini ekledi.
Bu tartmann sonlanmasyla Petersburg Komitesi, Volodarski ve
Tomskinin desteiyle, Asker rgt ve Merkez Komitesi ile birlikte, 19
kabul 2 ret oyuyla, proletaryay mnferit devrimci eylemlere katlmama
ya ve tm glerini toplumun dier snflarnn da desteini kazanmaya
harcamalar arsn kaleme alma karar ald. Bu, Merkez Komitesinin
gelien hareket kartlyla tamamen uyumluydu. Latsis tarafndan ne
rilen ve 12 kabul 9 ret oyuyla kabul edilen deiiklik ise kesinlikle bu po
litikayla uyumlu deildi. Bu deiiklikle kitleleri zapt etmenin mmkn
olmad anda partinin, hareketi kendi eline alaca ve bunu Sovyete ve
Sovyet Kongresine bask uygulamak iin kullanaca belirtiliyordu. G
rnrde bu deiikliin amac, Volodarski-Tomski kararnn, Petersburg

Komitesinin ve zellikle de Viborg Komitesinin, gsteri hareketinin zapt

edilememesi halinde kontrol ele almasn engellememesini salamakt.
Ancak bu dzeltmenin asl sonucu, Latsis, Naumov, Dylle ve Stukov gibi
radikal liderlerin ve hlihazrda erken bir ayaklanmann kanlmaz ve
gerekli olduunu dnen blge ve birimlerdeki parti yelerinin eylemle
rinin dorulanmas ve tevik edilmesi oldu.
Petrograd Askeri rgt ve Ayaklanm a Sorunu
Petrograd Asker rgt birim liderlerinin Geici Hkmete kar
hemen dorudan eyleme geme taraftar olduu belirtilmiti. Ayrca 20
Haziranda Petersburg Komitesinin ve 21 Haziranda Tm-Rusya Asker
rgtleri Konferansnn ald kararlarn en h afif deyile ikircikli ol
duu da belirtilmiti. 22 Haziranda Merkez Komitesi, Asker rgt ve
Petersburg Komitesinin yapt gayriresm toplantnn en nemli konusu
garnizon ierisindeki sorunlard. Bu toplantnn, Geici Hkmet kart
silahl bir gsteri ihtimalini deerlendirmek iin Asker rgt tarafndan
toplandna dair kantlar vardr.74 Petersburg Komitesi ve Merkez Komi
tesinin yelerinin ounluunun toplantda bulunmamas nedeniyle bu
toplant resm bir toplant olamad ancak tm Bolevik alaylarn tem
silcileri toplantda hazr bulunuyordu. (Bunlarn iinde Birinci M akine
li Tfek, Altnc stihkm, 180. Yedek Piyade, Birinci ve nc Yedek
Piyade, Egerski ve Grenadier Alaylarndan askerler vard.)75 Bu nedenle
toplant gayriresm olsa dahi nemlidir.
Toplantnn tek konusu gncel durumdu ve buna bal olarak ilk ve
asl tartlan, garnizon birliklerinin greve arlm as sorunuydu. En
gl birim liderlerinden Birinci Makineli Tfek Alayndan Semako ve
Birinci Yedek Piyade Alayndan Saharov, son gnlerdeki birlik talepleri
nin, daha devrimci alaylar paralam ak adna bir aba olduu grn
dile getirdi. Her iki konumac da, Geici Hkmetin ubat Devrimine
katlan alaylar cepheye gndermeme garantisi nedeniyle verilen emirle
rin yasad olduunu ve yerine getirilmesi gerekmediini vurgulad. Bu
kesin duru, Asker rgt Tm-Rusya Brosu temsilcisi Beliakov ve ba
ka birok konumac tarafndan da desteklendi.
Petrograd Asker rgt birim liderlerinin, garnizon askerlerinin g
reve arlmas ve gncel durum ile ilgili grleri rgtn Merkez K o
mitesi ile aralarndaki derin uurumu -zellikle de partinin zayfl ve

kendisini tutma gereklilii konularnda- gzler nne sermesi asndan

zellikle ilgintir. Sadece bir istisna dnda alaylar temsil eden tm ko
numaclar, partinin sahip olduu byk gten bahsettiler. On be binin
stnde makineli tfekinin defacto komutan olan Semako, Petersburg
Komitesi ve Merkez Komitesinin partinin gcn tam anlayamadn
sylediinde aka ounluk adna konumu oldu. Neredeyse tm gar
nizon bizim arkamzda diye duyurdu Semako.76 Saharov, Genel olarak
tm askerlerin konumalar bir ekilde zetlenebilir. O da hepsinin artk
hareket istedii ve kendilerini kararlarla snrlandrmak istemedikleridir.
Bunlarn bir faydas olmadn dnyorlar dedi. Asker rgt birim
liderleri arasnda sadece, deneyimli bir Bolevik ve Petrograd Sovyeti ye
si olan Birinci Makineli Tfek Alayndan astsubay M. M. Laevi, Merkez
Komitesinin duruunu destekleyen bir konuma yapt. Taktiklerimizde
zellikle dikkatli ve snrlandrc olmalyz ancak son gnlerde yaplan
konumalarda ou kez bunu gremiyoruz. Laevi konumasnda, ine
lemeden, Bolevikliin ne zaman bitip Anaristliin ne zaman balad
n anlamak imknsz, dedi.
Asker rgt iinde bu tr fikirler pek yaygn deildi. Beliakov,
Laeviin duruunu artc olarak tanm lad. Ona gre alaylar iin
deki huzursuzluk ve asker-Boleviklerin eylemleri tehlike barndrm
yordu: Bana gre siyasi kriz kendisini bizim lehimize tasfiye ediyor.
Alaylardaki heyecann sadece dnm noktasnn farkndal olduunu
savunuyorum. Bu yaklam larn, iki gn nce alnan kararla kendile
rini snrlandrmayan en azndan birka Petersburg Komitesi yesi ta
rafndan tartm a sresince tevik edildii gz nnde bulundurulm a
ldr. rnein Stukov, hcumun baarl olm asnn Geici Hkmetin
elini glendireceini belirterek tekrar harekete geme lehine konutu.
Kitleleri kontrol altnda tutma politikas artk yeterli deildir dedi.
Dier bir Petersbug Komitesi yesi, M. M. Kharitonov, Bolevikliin
nerede bitip A naristliin nerede baladn anlam ann zor olduunu
nk partinin takipileri arasnda Bolevik fikirleri paylamayan sem
patizanlarn da olduunu aklad. Kharitonov, partinin kendisini kont
rol altnda tutm asnn iyi olduunu ancak bu ayrcalklarn im knsfz
olduunu belirtti. Yangna krkle giderek, stemesek bile savamaya
hazr olmalyz dedi.
Bu toplantnn basl tutanaklar birden kesilmektedir. Elimizde oldu
u kadaryla gncel durum hakknda herhangi bir karar alnamad ve

bu gayriresm toplantnn resm bir fikir birliine varmaya almad

dnlebilir. Ancak V. . Nevskiye gre bu toplant olduka nemliydi.
Ekim Devriminin beinci yldnm iin hazrlanan bir makalede Nevski, 22 H aziranda, yaklak otuz bin askerin rgtl olduunun saptan
d bir konferans yapmay baarm tk. rgt srekli byyordu fakat
ayn zamanda askerleri devrimci eylemden [vystuplenie] uzak tutmak
imknsz bir hale geliyordu. Ve biz de silahl bir gsteri plan hazrlamaya
karar verdik: Brakalm, ayaklanma [vosstanie] iin ilk deneme olsun.77
diye yazyordu.
Pravda ve Soldatskaya Pravda U zaklam as
Merkez Komitesi ile Asker rgt arasnda devrimci durum ve par
tinin gc tahminleri zerine yaanan ayrma, yaynlar Pravda ve
Soldatskaya Pravdada gzler nne seriliyordu. Bu dnemde Pravda,
Leninin kontrol altndayd. Soldatskaya Pravda ise fiil bir zerklikle
Podvoyski, Nevski ve A. F. lin-Zenevski tarafndan ynetiliyordu. Bu iki
gazete arasndaki farkllklar bazen vurgu farkllklaryd -bazen sylen
meyen en az sylenen kadar nemlidir- ancak bu yine de byk bir nem
tamyordu. Hcumun balatlmasn takip eden gnlerde Pravdann
grece dikkatli yaklam, Soldatskaya Pravdann kontrolsz slubuyla
eliiyordu.
Baarl gzken Temmuz hcumu sonrasnda ve Sovyetin iktidar ele
geirmeme inatl karsnda Leninin gncel durum a yaklam 21
Haziran tarihli Pravdada Devrim, Hcum ve Partimiz78 adl bam aka
lede ifade ediliyordu. Bu makalede Lenin, bir gn nce Asker rgtler
Konferansnn sabah oturumunda gizlice ne srlen fikirleri tekrarl
yordu. Kitlelerin ounluunun Menevikler ve Sosyalist Devrimcilerin
kk burjuva siyasetlerine olan inanc, partim izin duruunu ve eylem
lerini belirliyor diye aklyordu. Lenin, Rusyann, halkn ereteliler ve
ernovlar tarafndan yaylan kk burjuva yanlsamalarn etkisinde
olduu bir evreden getiini belirtiyordu. Bu durumun, yava yava ve
sabrla hkmet politikalarnn ortaya karlmasyla atlatlabileceini
belirtiyordu. Bu makalesinde Lenin, plansz, dzensiz devrimci eyleme
olan sama inanca kar uyaryordu. Bu dnemin ne zaman biteceini
ngremese de ertesi gnk Pravdada Sosyalist Devrimciler Devrimi
Hangi Evreye Getirdi? balkl makalesinde bu evrenin ok da uzun sr

meyeceini ileri sryordu. Leninin iktidarn hemen ele geirilmesine

kar olan bariz ilgisizliinin zerinde nemle durmak gerekir. Esasen
Leninin bu konudaki kaygs kesinlikle zamanlamayla ilgiliydi fakat srf
bu nedenle en acil hedefi, mevcut durumu korumakt.
Bu zamandan Temmuz gnlerine kadar Pravda mn izgisi genel olarak
Leninin duruuna benzerdir.79Gazetede cokulu haberlere daha az yer ve
riliyor, genel olarak Altnc Parti Kongresi hazrlklarna, Kurucu Mec
lis seimlerine ve Petrograd Sovyetinin kontrolnn ele geirilmesi iin
kitlesel destek kampanyasna arlk veriliyordu. Bu yaklam, Leninin
birka gnlne bakentten ayrlp dinlenmek iin Finlandiyada V. D.
Bon-Bruyeviin yazlk evine gittii Hazirann son gnlerine dek devam
etti. rnein, ilkini Zinovyevin yazd 30 Haziran ve 1 Temmuz tarihli
Pravda bamakaleleri, Kurucu Meclis seimleri ncesinde kyller ara
snda Bolevik desteini arttrm ak iin Petrograd iilerine ve askerlerine
yeni bir kitlesel halka doru hareket ars (zellikle hcum konusuyla
balantl olarak) yapyordu. Bu, Geici Hkmet ve lml sosyalist parti
ler zerinde basknn saland anlamna gelmiyordu ancak en azndan
vurgu barl mcadeleye yaplyordu.
lgin bir ekilde Pravda, Leninin taktiksel duruunun ksa bir sre
iin partinin sa kanadnn duruuna benzediine tanklk etmektedir.
22 Haziran tarihli Pravda da Kamenevin kaleme ald, partinin sol ka
nadna saldran makale ("O Kadar da Kolay Deil Yoldalar) o gnler
de pekl Lenin tarafndan yazlm olabilirdi. Kamenev bu makalesin
de ii ve askerlerin taleplerinin karmaklklar nedeniyle her zaman
anlayamadklar sloganlar hemen anlayabilmek iin iin partimizde
yeni olduklarn yazyordu. Onlara, durumun o kadar basit olmadn,
partimize gsterdiiniz sempatinin acil bir zafer iin yeterli olmadn
anlatyoruz. Proletaryann grevi grndnden katbekat daha zordur,
diyordu. Lenin gibi Kamenev de partinin mevcut durumdaki gszl
n vurguluyordu. Rus demokrasisinin ounluu, dnya proletaryasna
ve dnya proleter devrimine inanmyor. Diplomatlara, Genel Kurmaya,
emperyalist hkmetlerin sosyalist ajanlarna inanyor ve onlara gve
niyorlar diyordu. Kamenev bu durumun ne kadar sreceini kimsenin
tahmin edemeyeceini iddia ediyor fakat Lenin gibi o da zamansz bir
devrimci eyleme kar uyaryordu. Mnferit olaylar ve fabrikalarn iyi
rgtlenemeyen gsterileri, kanlmaz kk burjuva aamay aptalca ve
yersizce baltalayarak ortadan kaldrmaya alyor... Proletarya, anarist

H u zu rsu zlu k A rtyor

gsteriler ve dzensiz ksmi maceralarla deil, yenilenmi rgtsel al

malar ve birlikle devrimin bir sonraki aamasna hazrlanacaktr, diye
rek bitiriyordu Kamenev.
Soldatskaya Pravdaya dnersek, bu gazetenin de Durnovo Villas
baskn sonrasndaki frtnal dnemde ve hcumun balarnda dzen
siz gsterilere kar ktn belirtmeliyiz. rnein 21 Haziran tarihli
gazete, n sayfasnda yer alan bildiride ii ve askerleri Asker rgtn
izni olmakszn yaplan gsteri arlarna kulak asmamaya aryordu.
Ancak, gereklilik annda Asker rgt, Merkez Komitesi ve Petersburg
Komitesi ile birlikte gsteri ars yapacaktr diyerek Bolevik gdml
gsteriler iin ak bir kap brakyordu. Dahas ne 21 ya da 22 Haziran
tarihli saysnda ne de sonraki saylarda Pravdadakine benzer bir ekilde
temel Bolevik zayflna ya da devrimin bir sonraki aam asna geilme
den nce kk burjuva yanlsamalarndan kurtulmak gerekliliine bir
vurgu yaplyordu. Soldatskaya Pravda buna en fazla 23 Haziran tarihli
saysndaki Her eyden nce rgt makalesinde yaklamt. Ancak
bu makalede bile temel vurgu, dzensiz devrimci eylemin akla yatkn ol
may ve Askeri rgt adna yaplan arlarn dorulanmas gereklilii
eklindeydi.
23 Haziran ve patlak veren Temmuz gnleri arasndaki saylarda ya
ynlanan makalelerde Merkez Komitesinin ihtiyat politikas hibir e
kilde desteklenmiyordu. Aksine bu dnem boyunca Soldatskaya Pravda,
hkmet kart propaganday hcumun adaletsizlii merkezine koya
rak huzursuzluk kvlcmlarn krklemeye devam etti. 26 Haziranda,
hcumun ilk gnlerinde Almanlara kar ilerleyen birok birimden biri
olan cephedeki Grenadier Alayndan firar eden askerler,80 bakente gelip
yardm istediklerinde ve tm iktidarn Sovyetlere devredilmesini talep
ettiklerinde Soldatskaya Pravda tam destek sz verdi.81 Ve en nemlisi,
Soldatskaya Pravdann orduyla ilgili birok soruna nerdii zm do
rudan eylemdi. Bylece, Temmuz gnlerinin arifesinde (aslnda hareke
tin rgtlenmesi oktan balamken) Pravda Zinovyevin taban propa
gandas ve Petrograd Sovyetinin kontroln ele geirme kampanyasna
odaklanmken Soldatskaya Pravda n sayfasnda kkrtc bir makale
yaynlad. L. ubunov tarafndan yazlan makale yle sonlanyordu:
Yoldalar! Burjuvazinin refah iin kendimizi feda etmemiz yetti artk. Uyu
ma deil harekete geme zaman gelmitir. Yoldalar! Burjuvaziyi iktidardan
uzaklatralm ve m adem zafere kadar sava diyorlar, hepsini birden cepheye

kadar kovalayalm. Milyonlarn hayatna mal olan, milyonlarca sakat yaratan

ve bugne kadar grlmemi bir yoksulluk, ykm ve alk getiren bu savatan
hepimiz bktk ve yorulduk.
Uyuyan kim varsa uyansn. Sosyalist Devrimciler ve Menevikler sizi kandr
maya alyorlar... Sizleri kar-devrimi geri pskrtmek iin her an hazr
olmaya aryorum. Kar-devrim, Plehanov ve Rodziyanko tarafndan yn
lendirilerek Nevski Blgesinde kol geziyor. ok yaknda Kara-Yzler ortaya
kacak ancak siz yoldalar, kazanlan zgrl tm gcnzle koruyacaks
nz. Tm iktidar iilerin, askerlerin ve kyllerin eline gemelidir. Burjuvaziyi
ve tm destekilerini iktidardan uzaklatralm.
Tm iktidar i ve Asker Vekilleri Sovyetine!82

Tem m uz Ayaklanm asi

B a liy o r

TBS

Temmuz G nleri A rifesinde Birinci M akineli Tfek Alay,

A narist-K om nistler ve A sker rgt
Temmuz ayaklanmas, Birinci Makineli Tfek Alay iinde balatld.
Alay iinde isyan planlarnn tam olarak ne zaman baladn aka be
lirtmek zor ancak ayaklanma planlarnn, Sovyet ve Batl kaynaklarn
ayaklanmann itici glerinden biri olarak grdkleri1 3 Temmuz kabi
ne krizinden2 daha nce balad gayet aktr. Bir nceki blmde de
belirttiimiz gibi Kerenski hcumu, birok garnizon biriminin acilen
cepheye gnderilmesi tehlikesini ieriyordu ve ancak Petrograd Sovyeti
ve Bolevik Partinin basks sonucunda Rus ilerleyiinin ilk gnlerinde
askerlerin isyan nlenebilmiti. Bu gnlerde Birinci Makineli Tfek Ala
y askerleri, Alay Komitesinin karar tanmayaca ve Geici Hkmetin
ileride yapaca hibir askere alm talebinin yerine getirilmeyecei bildir
gesiyle yetinerek ayaklanma hazrlklarn iptal ettiler.3
23
H aziranda Tm-Rusya Sovyetleri Kongresi, tm garnizon birim
lerine derhal emirlere uyulmas ars gnderdi4 ve ilerleyen gnlerde
Petrograd Asker Blge Komutanl, ok zor da olsa,5 Birinci Makineli
Tfek Alayndan az sayda asker ve silah transferini gerekletirebildi. Bu
dnemde Anarist-Komnistlerin ve Boleviklerin etkisi altndaki birim,
daha byk birliklerin gnderilmesi ihtimali nedeniyle tedirgindi ve bu
nun sonucu olarak alay her an patlamaya hazrd. Temmuz ayaklanmalar
ile ilgili Geici Hkmet davalarnda bir tank, alayda, bugn olmasa

bile yarn bir silahl ayaklanma kacakt, bunu herkes biliyordu diye ko
numutu. Yzba Popov, Karargha her gn alayn ertesi gn silahlarla
sokaklara kmay planlad haberleri geliyordu, diyordu.
Haziran ay sonlarna doru Birinci Makineli Tfek Alay tekrar b
yk sayda asker ve silah gnderme emri ald (bunun birimin tamamen
paralanmasnn balangc olduu ynnde dedikodular vard) ve yak
lak ayn zamanda (30 Haziran) Petrograd Sovyeti Asker Blm tem
silcisi G. B. Skalov sevkiyatlar tartm ak iin alaya geldi.7 Sovyet tarihi
P. M. Stulova gre, Skalov ve Sosyalist Devrimci-Menevik kontroln
deki Birinci Makineli Tfek Alay Komitesi tartmay Taurida Sarayna
tamaya karar verdi. Bu durum, bir ihanetin gereklemekte olduunu
fark eden Boleviklerin ve Anaristlerin hi houna gitmemiti. Ayn gn
(30 Haziran) yaplan kitlesel katlml alay toplantsnda bir Bolevik ve
gereklemeyen 20-21 Haziran ayaklanmasnn lideri olan . M. Golovin,
Alay Komitesinin Skalov ile olan tartmaya tm alay dhil etmeyerek
uygunsuz davrandn iddia etti. Stulov, bu olayn ciddi sonular olan
bir ihanet olduu yorumunu yaparak bu kaygya Alay Komitesinin eyle
minden daha byk bir nem yklemektedir. Kitlesel sevkiyat dedikodu
lar kaygl Birinci Makineli Tfek Alaynda hemen yaylmt ve daha 1
Temmuzda asker-aktivisti, sokakta yaplacak silahl bir gsteri yoluyla
alay silahszlandrma abasn nlemenin gerekli olduu zerine uzlal
maz tartm alar yaplyordu.8
Temmuz ayaklanmas planlarnn henz 1 Temmuzda yaplmaya
baland, baka birok kaynaka da desteklenmektedir. Nevski, Asker
rgt Tm-Rusya Brosunun, makineli tfekilerin gsteri planlarn 1
Temmuzda rendiini hatrlyor9 ve Temmuz sonlarndaki Altnc Par
ti Kongresinde Podvoyski, Asker rgt liderliinin ertesi gn yaplacak
ayaklanma planlarndan haberdar olduunu kabul ediyordu.10
Asker rgt 2 Temmuzda, Parti Merkez Komitesine (ehir dnda
olan Lenin, Nogin ve Milyutin hari) talimatlar iin bavurdu.11 Asker
rgt lideri A. F. lin-Zenevski, tartmalarda Birinci Makineli Tfek
Alay temsilcilerinin aka, kendi bana Geici Hkmeti devirecek ka
dar makineli tfee sahip olduklarn iddia ettiklerini anlatmaktadr.12
Nevski, o zam anda bile A. N. Semakonun, zaten ortada olduunu ile
ri srd hareketin durdurulamayacan iddia ettiini eklemektedir.13
Muhtemelen bunlarn hepsi 2 Temmuzda Merkez Komitesine bildirildi.
Merkez Komitesinin Asker rgte (ve muhtemelen Petersburg Komite

sine) verdii cevap, harekete katlmama ve isyan nlemek iin ellerinden

geleni yapma emri oldu.14
Bu emir, Asker rgt ok zor bir duruma soksa da, emrin resm
anlam dnda uygulanmad akt. Petersburg Komitesinin 27 A us
tos 1917 tarihli bir toplantsnda Kalinin, Bolevik ajitatrlerin kitleleri
dizginler gzkse de aslnda onlar harekete gemeye zorladklarn id
dia etti.15 Benzer bir ekilde Ekim Devriminden iki yl sonra Nevski,
Semakonun 2 Temmuzda, alaya gnderilen Asker rgt liderlerinin
askerleri yattrmak yerine askerlerin harekete geme gerekliliine duy
duklar inanc pekitirdikleri iddiasn tekrarlad.16 Dahas, 1932de ba
msz eilimli tarihsel dergi Katorga i ssylka da yaynlanan Nevskinin
devrimci dnem hakkndaki son anlarnn birinde bu blm daha sam i
mi bir ekilde anlatlmaktadr:
Baz yoldalar, Temmuz olaylarn kimin balattn, arkasnda Merkez Kom i
tesinin mi yoksa Asker rgtn m olduunu, yoksa hareketin kendiliinden
mi olutuunu soruyor.
Bir dereceye kadar bu nemsiz ve kuramsal bir sorudur. Hareket kesinlikle bur
juva hkmetinin politikalarndan memnun olmayan, bara a geni kitlele
rin iinde olgunlat... Ancak artk Podvoyski, ben, Mehonoin, Beliakov gibi
Asker rgt liderlerinin ve dier iilerin ajitasyonu, propagandas ve asker
birlikler ierisindeki byk etkisi ve otoritesi sayesinde gsterinin hayata gei
rildiini sylemenin bir zarar olmaz.
Eer hafzam beni yanltm ve yukardaki isimleri yanl telaffuz etmisem
(kasten olmasa da) en azndan kendim iin unlar syleyebilirim: Tabanda
ki bir komnist olsam ve devrimde byk bir rol oynamasam da askerlerin
beni tandn ve azmdan kan her sz Asker rgtn sz olarak ka
bul ettiklerini yoldalarmz kabul edeceklerdir. Ve bylelikle Asker rgt [1
Temmuzda] makineli tfekilerin gsteri yapaca haberini aldnda iyi kt
en popler Asker rgt konumacs olarak beni askerleri vazgeirmek iin
gnderdi ve ben de onlarla konutum ancak konumamdan sadece bir aptal
gsteri yapmamalarn istediimiz sonucuna varabilirdi.17

Nevskinin yukarda bahsettiklerinin Birinci M akineli Tfek Alay

dndaki garnizon birim leri iin geerli olup olmad kesin deildir.
16 Temmuz 1917de kinci ehir Konferansnda yapt bir konumada
Podvoyski, Asker rgt yelerinin 2 Temmuz akam yaptklar top
lantlardan bahsetti.18 Asker rgt liderlerinin, garnizon temsilcilerine
bu toplantlar hakknda tam olarak ne dedii speklasyona aktr an
cak Podvoyskinin, muhtemel bir ayaklanma konusunun gndeme bile
getirilm edii gr savunulamaz. Toplantya katlanlara, Birinci M a

kineli Tfek Alay ve Merkez Komitesinin durumu netleinceye kadar

Asker rgt liderliiyle yakn ilikilerini srdrmeleri, dikkatli olm a
lar ve her eyi hesaba katm alarnn tavsiye edilm i olm as muhtemeldir.
Birinci Makineli Tfek Alay iindeki artlar ktletike AnaristKomnistlerin duruma dahil olmas kanlmaz hale geldi. Ve gerek
udur ki Anarist-Komnistler Temmuz ayaklanmasnn balatlmasn
da nemli bir rol oynadlar. Petrograd Sovyetinin bir yesi ve AnaristKomnist rgtnn ana figrlerinden biri olan A. Fedorovun yazd
baslmam bir anya gre, 2 Temmuz gn leden sonra Anarist-Komnist liderlerin katld gizli bir toplant yapld. Fedorova ek olarak
toplantnn on drt katlmcs arasnda 1. Bleikhman, P. Golubukin,
D. Nazimov ve P. Pavlov da vard. Fedorov anlarnda, toplantnn, tm
Anarist rgtnn acilen harekete geirilmesine, ii ve askerlerin ertesi
gn (3 Temmuz) silahl ayaklanmaya arlmasna karar verdiini yaz
maktadr. syann anahtar Birinci Makineli Tfek Alayyd ve Bleikh
man, Golubukin ve Pavlov bu alayn askerlerinin katlmn garantiye
almak iin grevlendirilmilerdi.19
Ayn gn (2 Temmuz) leden sonra, Birinci M akineli Tfek Alay
nn kavgaya hazr olduu herkese gsterildi. Cepheye gnderilen son
birliklere veda etmek iin Pazar gn leden sonrasnda bir konsertoplant dzenlenmiti. Devrimci dnemde vatansever uurlam alar bir
gelenek olduundan bu durum kendi iinde sra d deildi. Birinci M a
kineli Tfekilerin konser-toplantsn farkl klan, yola kacak birlik
lerle gnderilecek olan edebiyat kaynaklar iin, para toplam ak am a
cyla Bolevik birim leri tarafndan finanse edilmesiydi. 2 H aziranda
Pravdam n n sayfasndan yaplan duyuruya gre Zinovyev, Kamenev,
Troki, Lunaarski, Dakevi, Laevi ve Zhilin konuma yapacak, Bi
rinci M akineli Tfek Alay yayl sazlar orkestras, asker arkclar ve
airler sahne alacaklard. Birindeki gerilime ramen, yaklak be bin
asker ve iinin katld20 etkinlik belirlenen saatte balad. Ancak, Zi
novyev ve Kamenev etkinlie katlam ad. U lalabilir raporlardan
renebildiimiz kadaryla etkinlik, hkmet kart sert bir toplantya
dnt. Alay konumaclar ve cephedeki asi Grenadier Alayndan21
dnenlerden biri olan Rutkovski bir heyecan kasrgas olutururken ne
Troki ne de Lunaarski askerleri yattrm ak iin bir ey yapt. Raskol
nikov, yle heyecanl bir topluluk vard ki konuma ne kadar sertse o
kadar fazla alk alyordu diye anlatmaktadr.22 Troki, Atmosfer co

kuluydu. Kerenski yerden yere vuruluyor ve devrime ballk yeminleri

ediliyordu. Am a hi kim se gelecek iin somut bir neride bulunmuyor
du,23 diye yazmaktadr. Toplantnn sonunda, Geici Hkmete ve h
cumu ele al ekli nedeniyle Kerenskiye saldran, acm aszca yazlm
bir karar kabul edildi.24
Toplant sonunda Birinci Makineli Tfekiler yenilenmi bir canllk
ve kuvvetle ertesi gnn hazrlklarn srdrdler. Stulova gre, kimse
uyuyamyordu; tm gece boyunca daha fazla sabretmenin imknszl
konuulmutu.25 Tasarlanan ayaklanmayla ilgili detayl tartm alar hl
birim dzeyindeki Anaristler ve Boleviklerle (Stulovun bahsettii asker-aktivisti) snrlyd ancak alaydaki baz temsilciler, byk ihtimalle
Anaristler, dier garnizon alaylarndaki ve Viborg Blgesi fabrikalarn
daki yoldalaryla iletiim halindeydi. Milyukova gre bu temsilciler, ma
kineli tfekilere ertesi gn, 3 Temmuzda, Geici Hkmeti devirme
kararlarna destek vermeye aran direktifler tayordu.26
Asker rgt, tasarlanan darbenin arifesinde olduka meguld.
Asker rgt liderleri ertesi gn bir ayaklanmann balamas halinde ne
ler yaplacan tartm ak iin Petersburg Komitesi yeleriyle bulutu.27
Bu plann, Nevski tarafndan anlatlan 22 Hazirandan sonra Asker r
gtn ayaklanmay ele alma emasyla nasl bir ilgisi olduunu sylemek
imknsz.28 Nevskiye gre 2 Temmuz akam Asker rgtn tm garni
zondaki yeleri tetikte bekledi, tm birimler ve Kesinskaya Maliknesi
arasnda iletiim saland ve bir g aratrmas yaplmaya alld.29 Bu
hazrlklarla garnizon sorunlaryla ilgili tartm alar sonlandrld fakat
ayn zamanda Geici Hkmet iinde de Temmuz gnlerinin geliimi
asndan nemli gelimeler yaanyordu.
Hkm etteki U krayna K rizi30
ubat D evrim i ile iktidar ele alan Geici Hkm etin karlat
acil sorunlardan biri de eski arlk m paratorluunun Rus olmayan
blgelerine kar nasl bir siyaset izleneceiydi. Gen devrim hkmeti
ilk gnlerinde arlk rejim inin aznlklar iin koyduu tm snrlay
c yasalarn kaldrldn duyurdu ve din, rk, kken fark olm akszn
tm vatandalara tam eitlik salad. Snr ynetimlerini yerel yneti
cilere brakarak yerel zerklikler uygulam asn balatt. Dahas, farkl
bir kararnam e ile Polonyaya bam szlk sz verildi ve kabul edilemez

olsa da, Fin zerkliine baz imtiyazlar tannd. Birlik ve dzeni sa

lamaya alan ihtiyatl Lvov hkm eti, m ill hrslar olan dier azn
lk halklarnaysa sabrl olm alarn tledi. Kkl deiimler, Kurucu
Meclisin toplanm asn beklemek zorundayd. Richard Pipes, Ahlaki ve
yasal bak asndan geerli olan bu yaklamn,.siyasal pratikte olduk
a zararl olduu grld, yorum unu yapt. ubat Devrimi, beklemeye
sabr olmayan gleri harekete geirmiti ve Ukrayna bunun en byk
kantyd.
Temmuz balarnda, krize yol aan Ukraynann zerklii iin yrt
len hareketin hzl ve karmak geliimi tartmas, bu almann dnda
kalmaktadr. u kadarn syleyebilirim ki, yaz balarnda Ukraynadaki
milliyeti gruplar, Kievdeki Ukrayna Merkez Radas etrafnda birleerek
Geici Hkmete meydan okuyarak ve meru Ukrayna ulusal hkme
ti olduklarn iddia ettiler. Bu iddia Geici Hkmet tarafndan aka
reddedildi ve ksa bir sre sonra Aya Sofya M eydannda dzenlenen bir
trende Merkez Rada, tm Ukrayna halkna seslenen Birinci Evrenseli
yaynlad. Burada Merkez Rada, Ukrayna halknn bundan byle kendi
kaderini tayin edeceini, dzeni salamak ve kendi snrlar iindeki top
raklar datmak iin gerekli tm nlemleri alacan duyuruyordu. Bu
kararname gerei, bakanlar kurulu olarak grev yapan bir Genel Sekre
terlik kuruldu, Petrogradda UkraynalIlarn Dileri Bakan bile atadk
lar syleniyordu.31 Ve doru olmasa da zerk bir Ukrayna Cumhuriyeti
kurulduu ilan edilmi ve Geici Hkmet otoritesine aka meydan
okunmutu.
Geici Hkmet iinde Ukrayna sorunuyla nasl baa klacana
dair fikir ayrlklar vard. Sosyalist bakanlar (ou Ukraynann zerk
lii fikrine kar deildi) Radaya imtiyazlar verilmezse otuz milyon Uk
raynalIy karlarna alma tehlikesi yznden kayglyd. te yandan
hcum un zirvesinde Gneybat ordusunun gerisinde bir politik kriz
tehdidi de onlar kayglandrmt. Dier taraftan Kadet bakanlar ise
Ukraynann isteklerini yasallatrmay tartm ak bile istemiyordu. Radann eylemlerini, Geici Hkmete kar bir komplo olarak gryor ve
byle temel meselelerin zmn Kurucu Meclis toplanana kadar er
telemekte diretiyorlard. Yine de 26 H aziranda yaplan bir kabine top
lantsnda Kieve acilen st dzey bir heyet gnderilmesi karar alnd.
Kadetler, heyetin hkm et adna hibir resm karar almamas kouluyla
bunu kabul etti.

Kieve, kabine bakanlarndan Kerenski, ereteli ve M. . Tereenkonun

gnderilmesi kararlatrld ve bu heyet Ukrayna liderleriyle grmele
re 28 Haziranda balad. gn sren bu grmeler, Radann zaferiy
le sonuland. mzalanan anlamayla, o gne kadar Radann hkmsz
olarak iddia ettii, Radann Ukrayna halkn temsil yetkisine sahip olan
bir kurum olduu, dolayl yoldan kabul edildi.32 Anlama ile ayrca, Mer
kez Rada ile grerek Geici Hkmet tarafndan atanacak olan Genel
Sekreterliin blgesel ynetici organ olmas ve Radann Kurucu Meclise
sunulmak zere toprak sorununun zm iin kendi teklifini hazrla
mas da meru klnd. Rada ise devrimci Rusyaya balln bildirerek
ayr Ukrayna ordusu talebinden vazgeti. Ayrca Kurucu Meclise kadar
geniletilmi zerklik dorultusunda bamsz hareket etmekten vazge
me sz verdi. Bu anlamayla donanarak Kerenski, ereteli ve Tereenko
2 Temmuzda koalisyon hkm etinin dier yelerinin de onayn almak
iin bakente dnd.
Ayn akam anlamay tartm ak iin Prens Lvovun evinde bir toplant
dzenlendi. ereteliye gre Kadet bakanlar daha balangta anlamaya
kar olduklarn belirttiler. Muhalefetlerinin gerekesi olarak anlama
nn, Ukraynada Geici Hkmetin otoritesini yok ettiini, Raday snr
lar bile belirlenmeyen Ukraynann resm hkmeti olarak kabul ettiini
ve Ukraynann gelecekteki ynetim eklini Kurucu Meclisten nce belir
lediini gsterdiler. Tereenko, ereteli ve Kerenski, Milyukovun ifade
siyle kiilik ynetim anlamalarn savunarak anlamann zerinde
deiiklik yaplmadan onaylanmas halinde Rada iin balayc olacan
vurgulad. Sert tartma saatlerce srd. Tartma sonunda oylama yapl
d ve Kadetler A. t. ingarev (Ekonomi Bakan), A. A. Manuilov (Eitim
Bakan), V. A. Stepanov (Sanayi ve Ticaret Bakan Vekili) ve D. t. akovski
(Refah Bakan) onaylamay reddettiler ve Merkez Komitelerinin talima
tyla hkmetten ekildiler. Hkmette kalan tek Kadet, N. V. Nekrasov,
Rada ile anlama taraflar oldu ve hkmeti terk etmektense Kadet Parti
sine istifasn sundu.
3 Temmuzdaki bir rportajda Prens Lvov, krizin ortasndaki Ukrayna
sorunu yerine sosyalistler ve burjuvazi arasndaki gr ayrlklarndan
bahsetti. Tutucu Kadetlerin hkmetin ounluunun tutumuyla kesin
likle uyuamad su gtrmez bir gerektir. Milyukov, Kadet istifalar
nn asl nedeninin Ukrayna anlamas zerindeki ihtilaf olmadn, bu
nun Kadetleri aznlk durum una dren ve sosyalist bakanlarla ibirlii

yapmalarn imknsz hale getiren koalisyon hkm etinin politikalaryla

ilgili anlamazlklarn sadece sonuncusu olduunu itiraf etmektedir.33
Her ne olursa olsun, Kadetlerin ani ayrl, artk alt lml sosyalist parti
temsilcisi ve sadece be kapitalist bakandan oluan Geici Hkmeti,
rgtsz ve belki de tarihinin en byk sorunu karsnda tamamen sa
vunmasz durumda brakmt.
Birinci M akineli Tfek Alaynn syan
3
Temmuz Pazartesi Petrograd, gneli, scak ancak kayg verici bir
gne uyand. Sabah erken saatlerde, binlerce honutsuz krk ya st,
Nevski Caddesinde gsteri yaparken, postane alanlar daha yksek
maa talebiyle aniden greve gitti.34 Her ne kadar Birinci Makineli Tfek
Alaynn harekete geirecei tasaryla dorudan bir ilikileri olmasa da
her iki olay da yaygn istikrarszln bir kantyd.
leye doru senaryo gzler nne serilmeye hazrd. Kdemli bir
makineli tfekinin szleriyle nam lular temizlenmi, paralar denen
mi, yalanm ve makineli tfekler doldurulm utu.35 Neyse ki, Geici
Hkm etin Temmuz ayaklanmasnn dzenlenmesini soruturm ak iin
hazrlad yazl dokmanlar, anlar ve ikincil tutanaklar sayesinde ta
rihiler Temmuz gnlerinin bu evresini detayl bir ekilde canlandrabilmektedir. Sabah 11.00e doru Birinci M akineli Tfek Alay Komitesi,
kladaki kararghlarnda bir toplant yapt. Alay Komitesi ve Petrograd
Sovyeti Askeri Kanad arasnda takviye gnderimi ile ilgili grmeler
ayn gn ge saatlerde tekrar balayaca iin Alay Komitesi bu hassas
konuyu tartm ak iin toplanm olabilir. Alay Komitesinin toplantsna
balad saatlerde . M. Golovin nderliindeki baz Birinci Makineli
Tfekiler (muhtemelen asker-aktivisti) ayn binann farkl bir yerin
de toplandlar. Golovini bakan seerek Alay Komitesinin eylemlerini
ve yaklaan Sovyet grmelerini tartmaya baladlar. Bu ikinci top
lantnn kitlesi hzla artt. Bolevik Asker rgt adna katlm ars
alan askerler36 hemen arya cevap verdiler ve len saatlerinde katlanlarn says birka bini buldu.37
Bakan seilmesinin ardndan Golovin, Skalov ile yrtt tar
tm alar nedeniyle Alay Komitesini tefe koyarak konumasna balad.
Cepheye destek birim leri ve makineli tfek gnderimine inatla kar
kt. Nedenlerini yle aklyordu: Hcum halkn iradesine kar

balatlm tr ve orduya gnderilen yardm lar sadece savan uzamasna

neden olacaktr.38
nceki gn, Anarist-Komnistlerin toplantsnda yaplan planla
ra gre hareket eden . Bleikhman ikinci konumacyd. htiyatl olmas
iin hibir sebebi yoktu ve fanatik ars basit ve netti: ktidar burjuva
Sovyetin ellerine vermek iin deil, kendi elinize almak iin Geici Hk
meti hemen devirin!39 Bleikhmann konumalarn sk sk dinlemi olan
Troki, bize durumu net bir ekilde anlatmaktadr:
Bu toplantda, ok mtevaz bir fikir donanmna sahip olmakla birlikte kitlele
rin dilinden ok iyi anlayan, snrl zeksna ramen samimi ve her zaman ate
li, 1917nin arka plannda kk ama renkli bir kiilik olan anarist Bleikhman,
barna kadar ak gmlei ve kvr kvr salaryla ortaya kverdi... Askerler
konumalarna neeyle glmsyor, birbirlerini dirsekleriyle drtyor ve ko
numacy ksa ve z yorumlaryla cesaretlendiriyorlard. Acayip d grn
n, akl almaz kararlln ve sirke gibi keskin Yahudi-Amerikan aksanm
ok sevmilerdi. Haziran sonunda Bleikhman, nehirdeki bir balk gibi tm bu
doalama toplantlarda grlebiliyordu. Hep ayn fikri savunuyordu: Silah
larla sokaa kmalyz. rgt m? Sokaklar bizi rgtler. Grev mi? Hibir
parti talep etmiyorken Geici Hkmetin ar devirdii gibi Geici Hkmeti
devirmek.40

Bleikhmann konumas istenilen etkiyi yaratt. Konumann sonun

da Golovin tartmay, Alayn Geici Hkmeti devirmek iin hemen so
kaa kmas olarak sonlandrmay baard.41
Birok tann ifadesine gre Bleikhmana ek olarak (her ikisi de Anarist-Komnist olan) P. Golubukin ve P. Pavlov ile (hepsi Bolevik Asker
rgt yesi olan askerler) . M. Golovin, . Kazakov, K. N. Romanov ve
. linski, acil bir darbe yanls konumalar yaptlar. linski, Asker rgt
yesi olarak garnizonun geri kalannn harekete geirilmesinin sorum
luluunu kendisinin stleneceini syledi. Geici Hkmet soruturma
larnn ele geirebildii bilgilere gre konumaclar sadece zaman konu
sunda birbirlerinden ayrlyordu. Bazlar daha iyi rgtlenmek amacyla
operasyonun bir gn sonraya ertelenmesini istiyordu.42
Savaa a olan Birinci Makineli Tfekiler iin belli ki bir gnlk erte
leme bile ok fazlayd. Golovinin sunduu gsteriyi savunan nerge, gs
terinin ayn gn akamst 17.00de balamas kouluyla oy birliiyle
kabul edildi. Bu kararn ikinci ksm Alay ynlendirmek iin doalama
bir Geici Devrimci Komite seti ve bu komiteye, alay ynetme ve destek
iin hemen dier alaylara, fabrikalara ve Krontad deniz ssne gnderi

lecek temsilcileri seme yetkisini verdi. Bleikhman ve Asker rgt yele

ri . linski, K. Romanov, G. Maslov, A. Polyakov, A. Zhilin ve Golovinin
de dhil olduu Geici Devrimci Komitenin bakanlna linskinin
tavsiyesiyle A. N. Semako seildi.43 Bu komitenin ve temsilcilerin seimi
leden sonra erken saatlerde tamamland. Sonra, Semakonun ynlen
dirmesiyle44 Geici Devrimci Komite, tm Birinci Makineli Tfek Alayn
harekete geirmeye balad, gzcler gnderip korumalar grevlendirdi,
tm sivil ve asker aralarn hemen kamulatrlmasn ve silahlandrl
masn onaylad ve operasyon planlarn hazrlad.
Golovin ya da birok durum da birim in Asker rgt tarafndan
imzalanm emirleri tayan Birinci M akineli Tfekiler, tm ehri ve
ehrin evresini dolatlar.45 Belirlenebildii kadaryla, Moskovski, Gre
nadier, Birinci Piyade, 180. Piyade, Pavlovski, smailovski, Finliandski
ve Petrogradski Yedek Alaylarna, Altnc stihkm Taburuna, Zrhl
Ara Blne, Novyi Parviainen, Novyi Lessner, Russkii Reno, Erikson ve Baranovski gibi Viborg Blgesi fabrikalarna ve Narva Blgesin
deki Putilov fabrikasna temsilciler gnderildi. Krontad, Oranienbaum,
Strelna ve Peterhoftaki asker slere ek temsilciler gnderildi. Makineli
tfekiler, genellikle silahlarla dolu kamyonlarla leden sonra 15.00 ile
17.00 arasnda gnderildikleri birliklere vardlar ve hemen kendilerinin
ya da alay ve fabrika komitelerinin dzenledii kitlesel toplantlara ka
tldlar. Birinci Yedek Piyade Alayndan G. . Torskinin ifadesi, Birinci
Makineli Tfekilerin gelilerini anlatyordu:
3 Temmuz gn saat 17.00 civarnda Birinci Makineli Tfek Alay heyeti olduk
larn syleyen askerler, Alay Komitesi bakan olarak beni grmeye geldiler...
Heyet, Makineli Tfek Alay tarafndan gnderildiini ve kapitalist bakanlar
devirmek ve iktidar i, Asker ve Kyl Vekilleri Sovyetine devretmek iin
hemen silahlarmzla Petrograd sokaklarna karak gsteri yapmamz gerekti
ini bildirdi. Makineli Tfek Alay askerleri ve yanlarnda gelen iiler, btn
Petrograd garnizonunun ve ehirdeki tm iilerin, tepkilerini ortaya koymak
iin saat 17.00de silahlaryla sokaa kmaya karar verdiklerini ve bizden de
ayn eyi yapmamz istediklerini sylediler.46

Birinci Yedek Piyade Alaynda bir toplant dzenlendi ve en sonunda

birlik silahlaryla ve neredeyse tm gcyle ayaklanmada yerini ald.
Birka alayda Birinci Makineli Tfekilerin ars yerel komiteleri ge
emedi ve aka reddedildi. Bunlarn arasnda her biri ubat Devriminde
kilit rol oynayan Litovski, Volinski ve Preobrajenski Alaylar vard. Baz
birimler ise, Znamenskinin tabiriyle mfik tarafszlk szyle yant

verdi. rnein, Alay Komitesi barl getii srece makineli tfek

ilerin gsterilerine kar kmama karar alan Petrogradski Alaynda
durum buydu.47 te yandan, Birinci Makineli Tfekilerin ars birok
asker birim ve fabrikada destek buldu. Akam saatlerinde Moskovski,
180. Yedek Piyade, Finliandski, Grenadier ve Pavlovski Alaylar ve Altnc
stihkm Taburu ayaklanmaya katlm saylabilirdi.48 Viborg tarafndaki
fabrikalar, makineli tfekileri tayan kamyonlar geldii gibi alma
y durdurdular49 ve iilerin ou hemen silahlarna kotu. Krontadda
yaklak on bin silahl denizci ve Putilov fabrikasnda otuz bin ii de ksa
sre iinde ayn eyi yapacak ve daha 3 Temmuzda ayaklanmaya katlm
kayg verici bir sayya ulaacakt. almaya ak kaynaklar kark olsa
da deneme niteliindeki birka gzlem, bu hzl yaylmann en azndan
baz nemli noktalarn aydnlatabilir.
lk olarak ilgili gazeteler, anlar ve basl belgelerin, Temmuz ayaklan
masnn genel olarak kabul edilen nedenlerinden bazlarna deitirilmi
bir bak asyla yaklatn aklmzn bir kenarnda bulundurmamz
gerekir. rnein Kadet bakanlarnn istifalar ikinci planda kalm gibi
gzkyor. 3 Temmuz sabah gazetelerde kabine kriziyle ilgili hibir ha
ber yoktu.50 leden sonra istifalarla ilgili dedikodular yaylmaya balasa
da Birinci Makineli Tfek Alaynn arlarnda yer bulmuyordu. Birok
kaynakta gstericilerin ounun Kadetlerin istifa haberini ancak akam
ge saatlerde Taurida Sarayna geldiklerinde aldklar yazmaktadr. An
cak haberler yayldka, Geici Hkmetin kalan itibar krntlar da yok
oldu. Benzer ekilde, belirgin zafer haberleri almayan ehrin sava yor
gunu kitlelerinde, ilerlemenin ilk gnlerinde yeniden yanan vatansever
atein snmesi dnda, hcumun yavaladnn ve baarszln yakla
tnn, isyann ilk gnlerinde tam anlalamam olmas ilgintir.51
Peki, o zaman ayaklanmann yaylmasn salayan ana nedenler ne
lerdi? nceki blmlerde anlatlan kitlesel dzensizliin yan sra ayak
lanmaya katlan znelerin her birinin zel, ounlukla ok acil neden
leri vard. rnein Birinci Yedek Piyade Alaynn ayaklanmaya katlma
nedeni (Birinci Makineli Tfek Alaynn olduu gibi), Geici Hkmet
belgelerinde ve anlarda belirtildii gibi cepheye asker gnderilmesini
durdurm akt.52 Krontadn katlm nedeni ise Geici Hkmetin Durnovo Villas baskn, hcumun balamas ve arlk rejimi subaylarnn
Krontad hapishanelerinden salverilmesi -k i bu mparatorluk filosunda
ki denizcilerin yaad ekilmez hakszlklarn tekrarlanacan gste

riyordu- gibi olaylard. 180. Yedek Piyade Alaynda rahatszln ana ne

denlerinden biri Asker Blgenin tm izinleri kaldrmsyken, Grenadier
Alaynda Kurmay Heyetinin sert davranlar huzursuzluun en byk
nedeniydi.53
1905 ve ubat devrimlerinin kvlcmlarnn atelendii Putilov fabri
kasnda ise, uzun sredir ertelenen asgari cret artnn kapitalistlerin
kontrolndeki Geici Hkmet tarafndan hibir zaman gerekletirilmeyeceine gittike daha fazla inanlmas, gerilimin asl nedeniydi. Pu
tilov fabrikas iilerinin rahatsz olduu bir dier konu ise, devrimden
sonra ou cepheye gnderilen ve geri kalan fabrikada alan Turutinski
Alaynn bir ksmnn her an cepheye gnderilecek olmasyd.54 Viborg
blgesindeki disiplinsiz iiler arasndaki anarinin birden artmas ise
anlald kadaryla kk bir olayd. Bu olay, 2 Temmuzda ana retim
merkezindeki et speklasyonu phesi zerine kan kargaayd. iler,
mdr kendi rm etine sarp ehrin sokaklarnda srklemiler
di.55 Latsisin gnlndeki 2 Temmuz tarihli sayfada unlar yazyordu:
Tm gnmz konferansta geti [kinci Bolevik ehir Konferans]. Bl
gede [Viborg] bir huzursuzluk var, bir et speklatr yakaland ve halk
meseleyi kendisi halletmeye hazrd. Gerilim dalgas yzeye kyor. Bu
daha balang...56
3
Temmuzda isyann yaylmasyla ilgili dikkat eken baka bir nokt
da, ou Sovyet kaynaklarnda bahsedilen, Merkez Komitesinin emriyle
Bolevik kadrolarnn kitleleri dizginlemek iin ellerinden geleni yaptk
lar gr, dier kaynaklar incelendiinde doru grnmyor. Asker
rgtn ayaklanmann ilk ortaya kmasndaki kkrtc rolnn kar
makln bir kenara koyarsak, iin asl, Sovyet tarihisi K. elavinin
de belirttii gibi Bolevik taban her yerde sadakatsiz oldu ve harekete
hzlca katld57 eklinde gzkmektedir. Petersburg Komitesinin nem
li isimlerinden M. . Kalinin de 1920de Temmuz gnleri ansna yazd
makalede benzer eylerden bahsetmektedir. Kalinin yle yazyordu:
Merkezden henz net bir karar gelmemi olsa bile blgelerdeki kom
nistlerin kendi balarna [ayaklanmada] aktif bir grev stlendiklerini
kabul etmeliyiz.58 elavin makalesinde, ubattan Temmuza kadar Pe
tersburg rgtnn ye saysnn otuz binden fazla artmas ve tm bu
yeni insanlarn zmsenmesinin kolay bir ey olmadn yazmaktadr.
Bu kesinlikle sorunun bir parasyd. Bir dier paras ise itfaiyeci
rolnn (Merkez Komitesinin Haziran sonundaki politikalar ile alay et

mek iin bu yafta yaptrlm) Bolevik tabann houna gitmemesiydL

Tekrar yangn sndrcler olmalyz, iyi de ne kadar srecek bu?**
diyordu Latsis. Krupskaya da 1934te yapt Temmuz gnlerine deinen
bir konumasnda ayn nedenden bahsediyordu: Biliyorsunuz, eylem iin
ajitasyon yapmak gerekiyorsa, sorun yok... Ama eer halk harekete ge
mek istiyor ve sizin Hayr yoldalar, barikatlar yklmal... Ayaklanma
iin u an doru zaman deil, beklemelisiniz demeniz gerekiyorsa, bunu
yapmak zor. Ve Bolevikler iin bunu baarmak olduka zordu.60
Yerel dzeyde karlalan zorluk, bir noktaya kadar, Petersburg Komi
tesinin 20 Haziranda taknd belirsiz tutum dan (kitleleri dizginlemek
imknsz hale geldiinde partinin liderlikten ekilmemesi karar) kay
naklanyordu. 3 Temmuz gn leden sonras ve akamnda iler o ka
dar karmt ki Merkez Komitesi tarafndan ayaklanmann ertelenmesi
iin ajitasyon yapmakla grevlendirilen Bolevikler kendilerini, ayaklan
ma taraftar parti yelerinin karsnda buldu. Byle bir durum Putilov
fabrikasndaki hararetli bir toplantda da ortaya kt. Bu toplantda, birer
Bolevik olan Anton Vasilyev ve Sergey Ordjonikidzenin dizginleme a
rsnn ardndan Putilov fabrika komitesi sekreteri Bolevik Sergey Bogdatiev hemen harekete geme ars yapt. ilerden biri, bir garnizon
askerinin Putilovun desteini almak iin yapt duygusal konumann
ardndan Bogdatievin davrann hatrlad ekliyle yaynlad:
Askerin ardndan Yolda Bogdatiev de bizi sokaa kmaya ard (partinin
duruundan habersiz, kendi adna hareket ediyordu).
ars Kahrolsun Geici Hkmet! Hemen Sokaklara! Harekete Gein! b
yk kalabalk tarafndan hep bir azdan tekrarland.61

Benzer bir durum, makineli tfekilerin geliinden ksa bir sre sonra
Krontadda ii ve askerlerden oluan yaklak on bin kiinin katld
bir mitingde daha gerekleti.62 Anarist-Komnist lider Yaruk top
lantyla ilgili unlar hatrlamaktadr: Roal (Krontaddaki Bolevik
S. G. Roal) Tm iktidar Sovyetlere sloganyla silahl ayaklanma a
rs yaparken Raskolnikov ile birlikte gelen dier Bolevik Parti yeleri
kendilerini tutuyorlard... Raskolnikovun Roala partinin harekete ge
memesi durum unda ne olacan sormas zerine Roal, Merak etme,
buradan onlar harekete gemeye zorlayacaz cevabn verdi.63 Ayn
olayla ilgili eski bir Sovyet kayd durum u yle aklyordu: Raskolnikov
zaten Petrograddan haberleri almt. Kamenev, Birinci Makineli Tfek

Alaynn, partinin izni olmakszn kendi balarna oraya gittiklerini ve

Krontad zapt etmek gerektiini sylemiti. yi de nasl? Alplerden gelen
kim durdurabilir? Sonrasnda Roal konutu. Ancak ksa sre iinde
kitlelere teslim olup geri durun ars yerine harekete gein ars yap
t.64 Krontadn Temmuz gnlerindeki rolyle ilgili Geici Hkmet bel
gelerinde Krontadl baka bir Bolevik F. V. Gromovun, hemen silahlarla
ve Krontad askerleri, hainlerin yanlarna gtrlp devrimci birimlerin
saflarndan ayrlmasn diye, msait olan tm gemilerle Petrograda git
me ars yapt belirtilmektedir. Ksa bir sre sonra Gromov ve Roal
oylamaya geilmesini teklif ettiler; bu teklife cevaben onaylayan haykr
lar aldlar.65 Denizciler savaa hazrlanmak iin kararghlarn onarrken,
Krontad Sovyeti Yrtme Komitesi tarafndan seilen bir grup, durumu
tartm ak iin bakente doru yola kt.
Sovyet tarihileri Temmuz gsterilerini iktidarn Sovyetlere devri
mcadelesindeki barl dnem ierisindeki son barl olay olarak
tanmlarlar. Ancak 3 Temmuzdaki kitlesel mitingler ile ilgili kaynaklar,
Temmuz hareketinin, Anarist-Komnistler ve Birinci M akineli Tfek
Alaynn kesin ve ak olarak belirttii, grnrdeki amacnn, Geici
Hkm eti silahla devirmek olduunu gstermektedir. Komplocularn
bu amaca nasl ulamay amaladklar ve iktidarn Sovyetlere, Boleviklere ya da dier bir rgte devredilip devredilmeyecei konusu ise
hl belirsizdir. Aslna baklrsa Temmuz ayaklanmasnn ilk zam an
larn aratrrken, ayaklanmay balatan anaristlerin ve yar anarist
lerin, zellikle de garnizon iindekilerin bu sorularn tam cevaplarna
sahip olm adklarn grebilirsiniz. Dahas, devrimi fazla rgtlenme ve
planlama gerektirmeyen olduka basit bir konu olarak grdkleri belli
olmaktadr. Kitlelerde, rgtn alaa edilmesine zm olarak gren
belki de tam olarak Bleikhman tarafndan temsil edilen bir ruh vard:
Sokaklar bizi rgtleyecektir! Bu dnce Asker rgt ve Krontad
denizcileri arasnda olduka glyd. Nevski, Leninin garnizon ieri
sindeki glerini tam olarak renmek istedii bir Haziran toplantsn
yazmt. Sonra, bu bana nemsiz gzkt... Gsteriye balayacaz ve
bu yeterli olacak, diyordu.66 Krontad konusunda Flerovski yle de
mektedir: Tm devrimci erdemlerine ram en... Krontad denizcileri
nin zayf bir noktalar vard. Cokularnn basksnn Sovyet iktidar
nn Rusyada kurulabilmesi iin yeterli olduuna inanyorlard. Byle
bir havann olmasnn nedenleri muhtemelen, II. Nikolann devrilmesi,

belirgin bir hkm et otoritesinin olmay ve ii, asker ve denizcilerin

ellerindeki byk silah ve cephane stouydu. Bu atmosferin varoluu ve
Bolevik saflarndaki kaos, Temmuz gnlerinin karm aasnn ve idare
eksikliinin bir gstergesiydi.
Sovyet Yrtme Komiteleri
ve Temmuz A yaklanm asnn Balangc
Ukraynaya verilen tavizler sonucunda kan siyasal kriz, Sovyet ie
risindeki sosyalist liderleri byk bir ikilemde brakt. Son Tm-Rusya
Sovyetleri Kongresinde, Geici Hkmeti, ttifak Devletlerine kar ya
placak saldrlarn hazrlklarnda desteklemek amacyla Bolevik m uha
lefeti savuturmulard. Kongre destekli 18 Haziran gsterisi, bu kararn
bakentte hi de ho karlanmadn gsterdi. imdi, Kadetlerin ani ay
rl birleik sosyalist-liberal devrimci cephe umutlarn bo yere canlan
drd ve kanlmaz olarak Sovyetin iktidar ele geirip geirmemesi ko
nusunu tekrar gndeme getirdi. phesiz lkenin her yerinden getirilen
Sovyet temsilcilerinin yapaca bir toplantda, Kurucu Meclis toplanana
kadar tekrar bir koalisyon hkm etinin kurulmas desteklenecekti. Peki
ya, Petrograddaki patlamak zere olan ii ve askerler? Boleviklerin ve
Anaristlerin etkisine her zamankinden daha da ak olan bu iilere ve
askerlere ne diyeceklerdi? Ve bu srada dalmakta, ufalanmakta olan h
cum ne hale gelecekti?
Bsbtn kasvetli arka plana kar, Tm-Rusya i ve Asker Vekilleri
Sovyeti Merkez Yrtme Komitesi ve Tm-Rusya Kyl Vekilleri Sovyeti Yrtme Komitesi, 3 Temmuz gn leden sonra Taurida Saraynda
ortak bir toplant yapt. Yorgun ve skkn gzken ereteli, gelecek hk
metin tartlaca Merkez Yrtme Komitesi (yani tm blge Sovyetle
rinin temsilcileri68) toplanana kadar Kadet bakanlarnn ayrlm olduu
mevcut Geici Hkmetin grevde kalmas teklifini yaparak bir tartma
balatt. Bu sadece alkantl Petrogradn deil, Tm-Rusyann hkmet
sorunu zerine sz hakk olmasn salamay amalayan (Menevik ve
Sosyalist Devrimci liderlerin peinen destekledii)69 geici bir tedbirdi.
Ancak, ii ve askerlerin, uzlamaz Birinci Makineli Tfek Alay asker
lerine destek iin Geici Hkmete kar bir yry hazrlnda olduk
lar habbrleri geldiinde ereteli daha oturmaya frsat bile bulamam,
tartma yarda kesilmiti. Bu haberler geldiinde saat tam drtt. Bir an

nce nlem alnabilmesi iin hkmet tartmas askya alnd.70Voytinski bakanlnda bir komite tela iinde, saldr ihtimaline kar Taurida
Saraynn savunma hazrlklarn yaparken tm garnizon birimleri ve
Krontad deniz ssne her trl gsterinin yasaklandna dair telgraflar
gnderiliyordu.71 Ayrca, hareketi hainlikle sulayan ve bu hareketle her
trl yola bavurularak savalacann belirtildii bir duyuru hazrlan
yordu (akam 19.00da bu bildiri iiler ve askerler arasnda datlmaya
balanmt bile).72 Tm bunlar tamamlandnda ortak Yrtme Komi
tesi toplantsna akam ge saatlere kadar ara verilmi ve Sovyet temsil
cileri isyan daha bandayken durdurmalar umuduyla sorunlu blgelere
gnderilmiti.73
kinci ehir K onferans,74
Merkez Komitesi ve Sokaklardaki H areket
Taurida Sarayndaki Menevik ve Sosyalist Devrimci liderler silahl
ayaklanma tehlikesinin ilk haberlerini aldklar sralarda, 1 Temmuzda
Kesinskaya M aliknesinde balam olan Bolevik Petrograd kinci e
hir Konferans delegeleri, Petersburg Komitesinin, Leninin muhalefetini
ineyerek ayr bir gazete karp karmayaca konusunu tartyordu.
Konu, ou Petersburg Komitesi yesinin, Pravda nn ehir parti rg
tnn ajitasyon ve rgtsel ihtiyalarn karlamadn dndn
den gndeme getirilmiti. Dahas birok ye, ayr bir gazete ile nispeten
tutucu olan Merkez Komitesi karsnda Petersburg Komitesinin gc
nn ve esnekliinin arttrlabileceini dnyordu. Ancak konunun ilk
gndeme getirildii Mays sonlarndan beri Lenin, ehirde ayr bir parti
gazetesinin karlmasn Petersburg Komitesinin ayrlk eilimlerinin
bir rn olarak grdnden bu fikre kat bir ekilde kar kyordu.75
Tartmann uzun ve hararetli getii akt. Tartmann sonunda 19 ret,
16 ekimser oya karn 51 ehir Konferans delegesi Petrograd gazetesi
nin karlmas ynnde oy kulland.76 Karar, Petersburg Komitesinin ba
mszlk ruhunun ak bir gstergesiydi. Ancak Birinci Makineli Tfek
Alayndan iki Asker rgt yesinin birden salona girmesiyle bu karar
ikinci plana atlm oldu. Bu yelerden biri, . N. linski, hemen sz ala
rak dalmalar nlemek amacyla alayn Geici Hkmet ile ilgili gsteri
yapma karar aldn ve dier asker birimler ile fabrikalarn da desteini
kazandn bildirdi.77

Bu aklama konferans delegeleri arasnda bomba etkisi yaratt. Volodarski, yeni gelenlere p artinin byle bir yrye kar olduunu ve
parti yelerinin bu karara uymak zorunda olduklarn bildirdi.78 Gz
pek makineli tfekiler sinirle alayn kararna kar gelmektense par
tiden ayrlmay yeleyeceklerini syleyerek salonu terk ettiler.79 Yayn
lanm ehir Konferans tutanaklarnda bu olaydan ksa ksa ve sadece,
Birinci M akineli Tfek Alaynn huzursuzluu gittike artan garnizon
birimleriyle ilgili yapt dzensiz bir aklama olarak tek bir cmle
de bahsedilmektedir.80 Konferansn sokaklardaki harekete kar duru
una dair herhangi bir resm ifade bulunm am akla birlikte bir dipnotta
okuyucu, her ikisi de 1926 ylnda Leningradskaya P ravda da yan yana
yaynlanan Viborg Blgesi parti rgt sekreteri E. N. Egorova ve V.
t. Egorovun anlarna ynlendirilmektedir. Egorovun ksa anlarnda,
konferansn bu noktada, Egorovun ifadesiyle, tam bir ounlukla, ge
rektiinde gsterinin liderliini partiye verme karar alnd eklindeki
20 H aziran politikasn tekrar onaylad anlatlm aktadr.81 Toplantnn
bundan ksa bir sre sonra bitirildii anlalmaktadr. Egorova anlarn
da, toplantnn sonunda yoldalaryla birlikte eve gittiklerini yazm akta
dr ancak (baka birok an yazarnn da belirttii gibi) eve vardnda
hareketin oktan baladn ve kitleleri dizginlemenin artk imknsz
olduunu belirtm ektedir.82
Geici Hkmet krizi ve Birinci Makineli Tfek Alaynn eylemlerinin
haberi, Bolevik Merkez Komitesi yelerine, Taurida Saraynda akam
Petrograd Sovyeti i Kanad ile yapacaklar toplant iin hazrlanrken
ulat.83 Kamenev hemen Krontaddaki Raskolnikovu arayarak harekete
hibir ekilde katlm salanmamas konusunda uyard ve leden sonra
saat 16.00 civarlarnda Bolevik liderlii, son gelimeler nda partinin
duruunu tartt. Maalesef bu nemli toplantnn tutanaklar baslmamtr. Altnc Parti Konferansnda Stalin, partinin, suun Boleviklere
atlmamas iin hcum tamamen baarsz olana dek nihai bir atmadan
kanmak istediini belirterek bu toplantda alnan karara deindi. Sta
lin, hcumun baarszlnn kanlmaz olduunu ve byle bir sonula
yeni bir devrim ihtim alinin ok daha yksek olduunu belirtti.84
Bu ihtiyatl stratejinin herkes tarafndan desteklendii kukuludur.
Bu durum karsnda en aznda Smilgann kesinlikle kar km olma
s gerekmektedir.85 Her hlkrda Merkez Komitesi son iki gnde ikinci
kez gsteriye katlmama karar ald. Blgeleraras Komiteden Troki de

bu karar destekliyordu. Alman karar yerine getirerek Zinovyev ve Ka

menev, ertesi gn Pravda da yaynlanacak, kitleleri dizginlemek amal
bir ar hazrlamaya baladlar.86 kinci ehir Konferans Prezidyumuna
destekleyici talimatlar gnderildi ve Petrograd Sovyetinden parti ye
leri, Birinci Makineli Tfek Alay askerlerini dizginlemeye almakla
grevlendirildi.87 Belli ki Moskovada olan Nogin ile de aklayc bir te
lefon grmesi yaplmt.88 Bunun ardndan Merkez Komitesi yeleri,
Stalinin partinin duruunu aklad, birleik Sovyet Yrtme Komitesi
toplantsna urad.89 Beklendii zere Sovyet liderlerinin ou, Stalinin
szlerine pheyle yaklat. kinci ehir Konferansnda Tomskiye Merkez
Komitesinin duruunu aklama grevi verildi ve Tomski bunu son derece
ciddi bir ekilde yerine getirdi.
lgin bir ekilde Tomskinin aklamasn yapt konumada, Latsis
gibi Petersburg Komitesi radikallerinin hemen harekete geme hevesle
riyle Merkez Komitesinin kabul ettii dizginleme karar arasnda bir gei
ci anlamaya (aka Prezidyumda daha nce bu anlama iin allmt)
varlm gibi gzkmektedir. Tomskinin konumas son derece nemlidir
bu nedenle. Konumann tamam:
Konferans Prezidyumunun emriyle Yolda Tomski, Ukraynaya kar yrtlen
hkmet politikalarndaki bir anlamazlk sonucu olarak drt Kadet bakannn
hkmetten ayrldn bildirir. i ve Asker Vekilleri Sovyeti Merkez Yrtme
Komitesi Brosu, sokak gsterilerine kar bir ar yaynlama karar almtr...
Zrhl aralarn Taurida Sarayna gtrlmeleri emredilmitir. Hareketin n
clerini tutuklamak istiyorlar. Kyl Kongresi bakan, tm hainleri vurmak
gerekir aklamasn yapt... Taradan topularn gsterici birimlere ate at
haberleri gelmektedir. Yrtme Komitesi Kadetlerle bir anlamaya varmaya
alyor ve muhtemelen de bir ekilde baaracaklar...
Merkez Komitemiz, tm parti yelerini ve dostlarn kitleleri daha byk gs
terilerden uzak tutmaya armaktadr. Onlara, 10 Haziranda sokak gsterisini
gerekli gren Merkez Komitesi ve Petersburg Komitesinin bu karar tek bala
rna vermediklerini, fabrika ve alay temsilcilerine dantklarn, imdi sokaa
kan alaylarn parti komitelerimizi gsteriyle ilgili tartmalara armayarak
yoldaa davranmadklarn, [ve] bu nedenle partimizin gsterinin sorumlu
luunu alamayacan anlatn. Merkez Komitesi, konferansn (1) kitleleri diz
ginleme ars yaynlamasn; (2) Merkez Yrtme Komitesine iktidar eline
almas iin bir ar hazrlamasn nermektedir.
Yeni bir devrim istemeden herhangi bir gsteriden bahsetme ihtimali yoktur.
[Ancak u an] mevcut durumun tm olaslklarn tahmin edemeyiz. nisiyatifi
elimize almamz riskli olur. Hareketin nasl gelieceini greceiz. Merkez Ko

mitesinin kararna uymalyz ama madem atei biz yakmadk, hemen sndr
mek iin fabrikalara komamza gerek yok, herkesin ateini biz sndremeyiz.90

Tomskinin konumasnn ardndan, ii blgelerinden gelen E. N.

Egorova, V. M. Molotov ve G. D. Veinberg raporlarn sundular. Raporlar
da, baz fabrikalarn geri durmas ve partiden resm bir ar beklemesine
ramen makineli tfekilerin balattklar hareketin gibi bydn
bildiriyordu. Kdemli Bolevik M. A. Saveliyev, Putilov fabrikasndaki du
rum un ok gergin olduunu, Nevski, Petersburg ksmnda Merkez Komi
tesine kar duyulan honutsuzluun fark edilebildiini syledi. Moskova
Blge rgtnden G. F. Kolomin, son gelimelerin nda parti, aka
hareketin liderliini stlenmelidir dedi.91 Kolomini destekleyen B. K.
Slutskaya, Merkez Komitesinin hareketi engelleme karar aldnda son
gelimelerden haberdar olmadn ne srd. Konferansn gsteri gere
ine kar tutum unun ne olduunu sordu, ancak resm bir yant aldna
dair herhangi bir kant bulunmamaktadr.
Rahiya sabrszca konuarak, konferans, etraf dman kuvvetleri
tarafndan kuatldnda bile konumaya devam eden Paris Komnne
benzetti. Petersburg Komitesinin, Merkez Komitesi talim atlarna kar
kmadan, hemen fabrika ve asker temsilcileri ile Merkez Komitesi li
derlerinin de katlaca bir toplant dzenlemesini nerdi. Bu toplantda
son gelimeler deerlendirilecek ve Merkez Komitesine bask uygulana
cakt. Bu teklif, Blgeleraras Komite ve Menevik Enternasyonalistlerin
temsilcilerinin de davet edilmesi kouluyla kabul edildi. Toplantnn
sonlarna doru Kaktin, Ogretsa ve Salnann isyanc alaylar destekle
me nergesi reddedildi. Bunun yerine Merkez Yrtme Komitesine k
tidar elinize aln ya da silahl ayaklanmayla yzlein ltimatomuyla
bir heyet gnderilmesi kararlatrld. Sonrasnda konferans tekrar sonlandrld.92
Birinci M akineli Tfek Alay nderliinde
Akam saat 19.00 civarlarnda Petrograd bir sava alanna dnmt.
Makineli tfekiler Finlandiya stasyonunun kontroln oktan ele ge
irmi ve yaknlardaki istasyonlarn raylarna makineli tfekiler yer
letirilmiti. Nevski Caddesinde silah ykl kamyonlar Devrimci Ko
m itenin talimatlaryla hzla yol alrken ehir merkezine giden kprlere
Troki ve Liteyninin talimatlaryla askerler ve makineli tfekler yer

letirilm iti.93 19.45 civarnda bu kamyonlardan biri Baltk stasyonuna

geldi ve iindekiler, Kerenskiyi tutuklam aya geldiklerini duyurdular.
Kerenskinin iki saat nce cepheye doru yola ktn renince istas
yondan ayrldlar.94
Ayn Zamanda Viborg Blgesinde Birinci Makineli Tfek Alaynn Bi
rinci, kinci ve Drdnc Taburlar sava kyafetleri iinde, sivil gsteri
cilerle oktan dolmu olan Samsonievski Meydanna kmaya baladlar.
Saat tam 20.00de hazrlklar tamamland ve Semako, Bleikhman, Golo
vin ve dier Geici Devrimci Komite yeleri kamyonlarn stne karak
yry balattlar.95 Viborg Blgesinden bir Bolevik, bu olay gururla,
kzl bayraklar altnda yryenler sadece iiler ve askerlerdi. Drt ay
ncesinde, ubat dneminde grlen subaylar, parlak dmeleriyle
renciler ya da apkalaryla kadn sempatizanlar ortalarda yoktu,96 ek
linde anlatyor.
Plana gre Birinci Makineli Tfek Alay taburlar arkalarnda iilerle,
yolda isyan eden dier alay ve fabrikalardan gstericileri toplayarak Vi
borg Blgesi boyunca yryecekti. Drdnc Tabur bylece Samsonievs
ki Meydan boyunca yrd ve Semakonun birim iinde son dakikada
ortaya kan kararszlklar bastrd Moskovski Alayna geldi. Bu srada
Birinci Tabur Nystadt Sokandan aa doru yrd ve Mikhailovskoe
Topu Okulunda durdu ve Semako baz topu silahlarn istedi ancak bu
talepleri reddedildi. Taleplerinin reddedilmesi zerine Birinci Tabur drt
topa glleleriyle birlikte zorla el koydu.97 Ksa bir sre sonra Birinci Tabur
ve Moskovski Alay toplaryla birlikte Liteyni Kprsnden geerek Al
tnc stihkm Taburu ile bulutu ve Taurida Sarayna yneldi. Aadaki
anlatm Stulova aittir:
Gsteri phesiz olduka etkileyiciydi: toplar, Moskovski Alaynn orkestras,
Kahrolsun On Kapitalist Bakan, Tm ktidar i, Asker ve Kyl Vekilleri
Sovyetine, Kapitalizm, unutma, makineli tfekler ve elik seni yerle bir ede
cek, Kahrolsun Kerenski ve onun hcumu pankartlar ve en nihayetinde
geit treninin yanndaki makineli tfeklerle dolu kamyonlar. Tm bunlar o
blgede oturan korkmu halk ve burjuvazi zerinde byk bir etki yaratt.98

Bu esnada Birinci M akineli Tfek Alaynn Birinci ve sonra D r

dnc Taburlar Petrograd Blgesindeki Grenadier Alay ile iletiime
geti ve hemen yaknlarda olan Bolevik Parti kararghna doru yola
ktlar.

Kesinskaya M aliknesinde
Yazl anlara gre, silahl askerler ve iilerin Kesinskaya M aliknesine
yaklamaya balamasna ramen Bolevik karargh hl kaos ve karmaa
halindeydi. Darda fabrikalar ve asker alaylardan heyecanl parti al
anlar talimat beklerken Asker rgtn Tm-Rusya Brosu ve Peters
burg Komitesi Yrtme Kurulu (Merkez Komitesinden Stalin ve Sverdlov
da vard) st kattaki bir odada partinin eylem planlarna alan yolla
rn hzla daraldn tartyordu." Odadan sadece Podvoyskinin sk sk
kt grlyordu. O da yeni gelenlerle ilgili son raporlar alp tekrar
kapal kapnn ardnda gzden kayboluyordu. Oranienbaumdaki Piyade
Subay Okulunda Asker rgt kolektifi yesi olarak bulunan A. TarasovRodyonovun anlarnn bir ksmnda egemen ruh hali yle anlatlmak
tadr:
Asker rgt kararghnda her kafadan bir ses kyor ama hi kimse hibir
eyden emin deil...
Eskimi paltosuyla yal bir asker ter iinde ve kollarn sallayarak herkesi, artk
[kitleleri] zapt etmenin bir anlam olmadna ikna etmeye alyordu... Bra
kn gsteri yapsnlar ve hl hayatta olduumuzu gstersinler...
Garnizon ve fabrikalarla Asker rgt ve Petersburg Komitesi arasnda haber
getiren kii says her geen dakika artyordu. Bu kiilerin yzleri yorgun ve
kpkrmzyd. Kafalarn sallayp inatla karar akladlar:
Viborg Blgesi durdurulamaz! Dinlemek bile istemiyorlar!
Putilov fabrikas iileri toplanyor... Onlarla anlamak ve eylemlerini onay
lamak zorundaydk!
Merkez Komitesinin onay olmadan m?
Merkez Komitesinin onay olmadan!.. Kitleler artk daha fazla zapt edilemez
ve bunun iin [onlar zapt etmek] hibir neden yok.100

Odann iindeki Petrograd parti liderleri, birok alayn hlihazrda

sokaklarda olduu ve her yerde Boleviklerin aktif bir rol stlendikle
ri gereiyle yz yzeydiler. Erken dnem anlarnda Kalinin, partinin
nndeki sorunun artk Boleviklerin gsteriye katlp katlmamas deil,
gsteride ncl ele alp belirli bir yn m izecei yoksa pasif katlm
clardan biri mi olaca olduunu yazmaktadr. Kalinin, orada bulunan
parti liderlerinin byk bir ounluunun daha etkin bir rol stlenil
mesi taraftar olduunu belirtmektedir.101

Kesinskaya M aliknesinin o mehur balkonunun altnda Birinci Ma

kineli Tfek Alaynn iki taburu, Grenadier Alay, bando ve binlerce as
kerin topland srada belli ki bu toplant hl devam ediyordu. Daha
sonralar, Podvoyski ve Stalin, birounun yan sra Sverdlov, linski, Laevi ve Nevskinin balkona, ii ve askerleri Viborg Blgesine geri dn
meleri iin ikna etme konumalar yapmaya gnderildiini ifade ediyor
du.102 Kimsenin bu arlarn itenliine inanas gelmiyor. Sonunda bu
arlar iddetle reddedildiinde, Asker rgtn hareketi desteklemeye
ve hareketin ncln stlenmeye hazr olduu duyuruldu.103 Taurida
Saraynda acil bir gsteriyle, taleplerini dile getirmeleri iin gstericilere
yola kma izni verildi ve (Podvoyskiye gre) ayn zamanda Asker rgt
yeleri Sovyetle mzakereleri ynetmek iin Kesinskaya M aliknesinden
ayrld.104
Temmuz gnlerinin ardndan kinci ehir Konferansnn ilk oturu
munda Stalin, gsteride aktif rol stlenmek iin son dakikada alnan
karar aklad. Boleviklerin, proletaryann gsterisinden elini eteini
ekme gibi bir haklar olmad ve gsteri baladnda proletarya parti
sinin grevinin mdahale ederek harekete barl ve rgtl bir karakter
kazandrmak olduunu belirterek karar gerekelendirdi.105 Dorusunu
sylemek gerekirse Petrograd Boleviklerinin 3 Temmuz akam gste
ricileri (ve zor kazanlan kendi tabann) terk etmesi olduka zor olurdu.
Neticede sokaktaki hareket Bolevik propagandasnn sonucu, kitlelerde
ki artan boleviklemenin bir gstergesiydi. Ancak, Asker rgt Bro
su ve Petersburg Komitesi Yrtme Kurulunca alnan gayriresm karar
deerlendirirken, bu rgtlerin st kademelerinde dorudan acil eylem
politikasnn daha nce de byk destek grdn hesaba katmalyz.
Sokak hareketinin sorumluluunu stlenme karar alan Petrograd
Bolevik liderlerinin nnde imdi ok ciddi bir soru vard. Bu hareket
neydi ve ne olacakt? Kalininin kelimeleriyle sadece bir gsteri olarak m
kalacakt yoksa daha fazlas m olacakt? Proletarya devriminin, iktida
rn ele geirilmesinin balangc myd?106 Asker rgt ve Yrtme Ku
rulunun gerekletirdikleri toplantda bu soruya bir yant bulduklarna
dair herhangi bir kant yoktur. Bu t r nemli konularda Merkez Komitesi
karar verdiinden ve toplant srasnda Merkez Komitesi yeleri Tauri
da Saraynda olduundan byle bir karara varma abas byk ihtimalle
olmamtr. kinci ehir Konferans heyeti ve garnizon ve fabrika temsil
cileri arasnda gece 23.00de Kesinskaya M aliknesinde yaplan toplan

tda, sokaktaki hareketi tanmlama sorununun byk ilgi grd gze

arpmaktadr. lk yaynlanan anlarnda lin-Zenevski bu blm yle
aklamaktadr: ehir konferansnda ksa bir sre geirdim... Blge dele
gelerinin ounluu olduka heyecanlyd, bir ksm silahl ayaklanmada
srarlyd. Uzun boylu, tela iinde elini kolunu sallayan bir delege Bu
nasl barl bir gsteri olabilir? Sokaklarda silahlar patlyor. Bu yeni bir
devrim! diye bard.107
Bu danma toplants 23.00ten epey sonrasna kadar srd. Sokak
gsterilerinin, Boleviklerin gzetimi altnda ertesi gn de srmesi tek
lifi kabul edildi.108 Kitlesel protestonun oda, garnizon iindeki adalet
sizlikten, Kadetlerin istifalarnda da grld gibi hkmetin iflasna
kaydrlacakt. Silahl ayaklanma ile ilgili hibir ey konuulmamt ve
byle bir ihtimalin resmen oyland belirsizdir. simsiz bir rapora gre
konferans liderlii gstericilerin bamsz olarak hibir hkmet binas
n ele geirmemelerini vurgulad.109 Bylelikle rgtl aba iin bir ak
kap braklm gibi duruyor (baka kaynaklarda da ayn ekilde belirtil
mektedir). Temmuz gnleri zerine yazlm olan literatrde, resm ola
rak belirlenmemesine ramen gsterinin silahl olacann anlaldna
dair saysz kaynak vardr. Bu balamda Latsisin gnl unlar ierir:
Nevskide makineli tfekler konuurken burada [konferansta] hl ba
rl gsteriden sz ediliyor. Ben aka silahl gsteri lehine konutum
ama sonunda silahl ya da barl olduunu belirtmeden sadece gsteri
denilmesi karar alnd. Belki darya kar byle grnt vermek gerek
liydi ancak parti yeleri iin bu tr bir belirsizlik tehlikelidir.110 Konfe
ransn kabul ettii resm karar udur:
Hkmetteki kriz, devrimci proletarya ve garnizon, azim ve kararllkla tm
iktidarn i, Asker ve Kyl Vekilleri Sovyetine devredilmesi taraftar olduu
nu haykrmadka halkn yararna zme kavumayacaktr.
Bu amala ii ve askerlerin hemen sokaa kmas ve taleplerini dile getirme
leri tavsiye edilmektedir.111

Bolevik Asker rgt Komutay D evralyor

Bolevik Merkez Komitesi 4 Temmuz sabahna kadar, ncesinde ald
sokak gsterisine kartlk kararn deitirmemi olsa da Petersburg Ko
mitesi Yrtme Kurulu ve Asker rgt Tm-Rusya Brosu tarafndan
alnan nemli karar ile kinci ehir Konferansnn danma oturum unda

kabul edilen nerge, Temmuz hareketinde bir dnm noktas oldu. Bu

noktadan sonra Birinci Makineli Tfek Alay Blgesel Devrimci Komitesi
ortadan kaybolmu gibiydi. Tm yetkileri Asker rgt tarafndan olu
turulan ve bakanln N. . Podvoyski, V. . Nevski ve K. A. Mehonoinin
yapt zel bir birim tarafndan devralnmt.
Partinin ilk olumlu kararyla ayn anda bu zel birim hemen gste
rinin kontroln devrald ve taradaki alaylarn destei de dhil olmak
zere mm kn olan en geni ve en gl asker destei harekete geirme
ye balad. Asker rgt yesi E. t. Spets, Kesinskaya M aliknesinden
Oranienbauma telefon ederek burada konulanm olan Birinci M akine
li Tfek Alaynn nc Taburunun ertesi sabah saat 08.00de msait
olan tm makineli tfek, silah ve cephaneyle yola kmak iin hazrlan
masn syledi.122 Benzer ekilde, Piyade Subay Okulundan Tarasov-Rodyonov da, Asker rgt-Yrtme Kurulu toplantsnn hemen ardndan
ereteliye ait, asker hizmet iin el koyulmu bir arabayla Kesinskaya
M aliknesinden ayrlarak Oranienbauma doru yola kt. Akam ge
saatlerde Oranienbauma vardnda garnizona ertesi gne erken saatler
de Petrograd a doru yola kma hazrlklarnn yaplmas emrini verdi ve
Oranienbaumdaki ksa sreli iktidarn ele geirilmesi srecine katld.113
Aadaki talimatlar, Asker rgt imzasyla garnizonun tm birim le
rindeki parti yelerine gnderilirken Kesinskaya M aliknesinde talimat
bekleyen Asker rgt temsilcileri, ivedilikle sokaklardaki alaylarna ka
tlmalar ynnde szl emirler aldlar.
1) Taburu ynetmesi iin rgt yelerimiz arasndan bir komite oluturun.
2) Her blk iin liderler sein.
3) Talimatlarmzn okunaca blk toplantlar dzenleyin.
4) Asker rgtle iletiim kurun ve bu amala bize iki yoldamz gnderin.
5) Yaknnzdaki birimlerle iletiim kurun.
6) Mfrezeleri kimin gnderdiini ve bu mfrezelerin nereye gnderildiini
kontrol edin. Mfrezelere bizim talimatlarmz verilmelidir.
7) Hazrlkl olun ancak Asker rgtten bir ar gelmeden garnizonu terk
etmeyin.114

Bu telal hareketin balangcnda Yedek Zrhl Ara blnden zrh

l aralar, Kesinskaya Maliknesi, Nikolayevski stasyonu, temel kp
rler ve Liteyni Caddesine gnderildi. Birinci Makineli Tfek Alaynn

On Altnc Blne Kesinskaya M aliknesinin gvenliini salama ve

tarih Peter ve Paul Kalesini ele geirme grevi verildi.115 Ayn zamanda
Peter ve Paul Kalesi ve Cephanelik gibi nemli noktalara Boleviklerin
kararyla ilgili duyurular gnderildi. Aadaki 3 Temmuz tarihli telgraf
besbelli Birinci Makineli Tfek Blnn var ncesinde Peter ve Paul
Kalesine gnderilmiti:
3 Tem m uz No. 215

MERKEZ KOMTESNN VERD YETKYLE

RDSP ASKER RGT
Peter ve Paul Kalesi:

Asker rgt, Peter ve Paul Kalesi garnizonuna bugnk eylemin kendiliin

den gelitiini, partimizin arsyla yaplmadn belirtir. Kitlelerin zapt edil
mesinin imknszl grldkten sonra ve kar-devrimin sokaa kan asker
leri yok etmesini engellemek amacyla tm asker yoldalarmza sokaklardaki
devrimci askerleri desteklemelerini nerdik.
imdi Peter ve Paul garnizonunu Asker rgt ars olmakszn bir yere ay
rlmamaya ve hkmetten gelecek olan tm talimatlar konusunda bizi bilgilen
dirmeye aryoruz.
Asker rgt Bakan
V. N e v s k

Sekreter, M

e h o n o n 116

Petrograd Sovyeti i Kanadnda Zafer

imdi biraz geriye giderek dikkatimizi Temmuz gnlerinin eylem
merkezi olacak olan Taurida Sarayna eviriyoruz. 3 Temmuz akam ge
saatlerde ve 4 Temmuz sabah Sovyet Yrtme Komiteleri, burada hk
met krizi ve sokaklardaki karmaayla bouuyordu. Ve bu srada fabrika
stne fabrika, alay stne alay gelip taleplerini bildiriyordu. Bolevik
Merkez Komitesi bile geici kararghm, Petrograd Sovyeti Bolevik he
yetinin Taurida Sarayndaki konutuna tamt.117
Akamn ilk saatlerinde Taurida Sarayndaki salonlardan biri Petrog
rad Sovyetinin i Kanadnn (Asker Kanad gibi Sovyetin alt komitele
rinden biri) acil bir toplantsna sahne oluyordu. lk defa bu toplantda
Bolevikler ounluktayd. Toplant sonunda sokak gsterilerini destek
leyen ve tm iktidarn Sovyetlere devredilmesini talep eden bir karar

onayland. Gsterinin barl gemesini salama ve Sovyete iktidar eline

almas iin bask uygulamas amacyla bir komisyon kuruldu. Bunlarn
nda nmzdeki soru, i Kanadndaki bu Bolevik zaferin sokak
lardaki gsterilerle dorudan bir ilikisi olup olmaddr. Bu toplantnn
tutanaklarnda ve hemen ncesinde bu soruya bir cevap veriliyor.
10
H aziran gsterisinin iptalinin ardnda Leninin koyduu en
nemli hedeflerden biri Sovyetlerin ve Sovyet organlarnn (i Kanad
da dhil) kontrolnn salanmasyd. Fabrikalar baznda Boleviklerin
her zam anki btnlkl mcadelesiyle bu amaca ulalabildi. i Kana
dnn yeni seimleri her fabrika alannn takdiriyle yaplabiliyordu.
Hazirann ikinci yarsnda birok fabrikada Bolevikler, ncesinde h
kmet kart kararlar geirebilmek, sonrasnda da bu kararlar destek
lemek istemeyen Sosyalist Devrimci ve Menevik temsilcileri, destek
leyecek temsilcilerle deitirmek iin huzursuzluktan ve hcuma kar
duyulan memnuniyetsizlikten yararland.118 Bu kampanya o kadar iyi
gidiyordu ki H aziran sonlarnda Bolevikler i Kanad iinde bir g
denemesine hazrdlar.
23 Haziranda Pravda, Petrograd Sovyeti Bolevik heyetinin, kar
devrim ile mcadele yntemlerinin tartlaca acil bir i Kanad top
lants ars iin Petrograd Sovyeti Yrtme Komitesine bask yapt
n yazyordu. Bu ilk duyuruda, yaplacak olan toplantda Boleviklerin
sunaca on maddelik nerge tasla vard. nergede, Petrograd garni
zonu ierisindeki devrimci znelerin korunmas, garnizon ve cephede
ajitasyon yapma zgrl, gizli ya da aktan kar-devrimcilik yapan
rgtler hakknda derhal soruturma almas ve ilk olarak ii, asker ve
kyl gazetelerinin ihtiyalarnn karlanabilmesi iin kt stoklarnn,
meskenlerin ve matbaalarn ayrlmas ile ilgili Sovyet ve Geici Hk
met arasnda nceden yaplm olan anlamann aynen uygulanmas talep
ediliyordu.
30 H aziranda Pravda, ertesi akam uygun olan tm parti yelerinin
katlm nn kesinlikle zorunlu olduu i Kanad toplantsnn yap
lacan duyuruyordu. Sonrasnda Petrograd Sovyeti Yrtme Komite
si bu toplanty 3 Tem muza erteledi; bu nedenle Pravda 30 H aziranda
yapt toplant arsn 2 Temmuzda yineledi. Ayrca 3 Temmuzdaki kinci ehir Konferansnn sabah oturum un kapannda delegelere,
Petrograd Sovyeti iin planlanan akamki nihai mcadelede bulun
m alarnn nemi tekrar hatrlatld.119 Buradan anlayacamz, ilk ola

rak 1 Temmuzda yaplmas planlanm olan i Kanad kampanyas

nn sokaklardaki hareket ile hibir balantsnn olmaddr. Aksine,
Lenin ve Merkez Komitesi ounluunun Kurucu Meclis iinde y r t
len kampanyadaki gibi, bu sefer dorudan harekete kar savunduklar
alternatiflerden biriydi.
3
Temmuz akam saat 19.00da i Kanad toplants, gndem tar
tmalaryla balad. Bu tartm ann nemi, Boleviklerin stn gelme
sidir. lgin olan taraf ise gndemin Pravda da 23 Haziran da belirtilen
plan takip etmesi ve hkmet krizi ya da Birinci Makineli Tfek Alay
nn eylemlerini iermemesiydi.120 Sonrasnda olacaklara baktmzda bu
durum, toplantnn balangcnda, bu toplantnn taktiklerini oluturmu
olan ve ayn zamanda lml Bolevik-Blgeleraras Komite liderleri olan
Kamenev, Zinovyev ve Trokinin silahl gsteriye tamamen kar olduu
nu ve makineli tfekilerin balattklar hareketin hl durdurulabilece
ine inandklarn gstermektedir.121
Bylelikle 3 Temmuz toplantsnn ilk yars Boleviklerin kar-devrimcilerle mcadele nerilerinin tartlmasyla geti. Saat dokuzdan
sonra hareketin dizginlenemeyecei ve Birinci M akineli Tfek ve Moskovski Alaylarnn her an Taurida Sarayna gelebilecekleri haberi geldi
inde bu tartm a sonlandrld. Bu srada, Kamenev ve Zinovyev Ke
sinskaya M aliknesinde yokluklarnda kabul edilen can alc karardan
haberdar edilm iti.122 Bu kararn bilincinde Bolevikler Trokinin de
desteiyle i Kanadnda da benzer bir kararn alnmasn salamaya
abaladlar. ikeydzenin, katlm clarn fabrika ve alaylarda gsteriye
katlmay dnenleri fikirlerinden caydrmalar iin toplantnn biti
rilmesi teklifine Kamenev, kitleler zaten sokaklarda olduundan gs
terinin barl gemesini salamakla grevli bir komisyon (Sosyalist
Devrimcileri ve Menevikleri de ieren) oluturulm asn teklif ederek
kar kt. Bu teklif zerine balayan hararetli tartm a srasnda Sosya
list Devrimciler ve Menevikler toplanty terk etti. Ksa bir sre sonra
da u karar alnd:
Yaanan hkmet krizi de gz nne alndn da i Kanad, Tm-Rusya i,
Asker ve Kyl Vekilleri Sovyeti Kongresinin iktidar eline almasnda srar et
mektedir. i Kanad bu amacn gerekletirilmesi iin tm gcn kullana
can belirtmekte ve bu politikalarn gereklemesi iin Asker Kanadndan da
destek beklemektedir. i Kanad, Petrograd ve Tm-Rusya Sovyeti Yrtme
Komitesi ile temas halinde hareket edecek olan bir komisyon oluturmutur.
Bu toplantnn dier tm katlmclar, ii ve askerleri bu karar hakknda bil

gilendirmek iin blgelerine gidecek ve komisyonla iletiim halinde kalarak

harekete barl ve rgtl bir karakter kazandrmaya alacaktr.123

Bu kararla oluturulan komisyonun, Temmuz hareketinin sadece Boleviklerin elinde olmad grnn vermek dnda belki de ksmen
sokaktaki hareket zaten Asker rgtn sk kontrolnde olduu iin
sonrasnda kayda deer pek bir neminin olmadn da gz nnde bu
lundurmalyz. Ancak, Kamenevin teklifi, gsterinin sorumluluunun
sadece parti organlarnda olmasn istemediinden iten bir teklif olabi
lecei iin anlamldr.
Taurida Sarayna Yry
Batda Amirallik, douda Znamenkaya Meydan arasnda kalan
Nevski Caddesi, Petrogradn en ilek caddesi ve ticaret merkeziydi. Viborg Blgesi nasl fabrika iileri iin bir snaksa dman burjuvazi iin
de bu cadde bir kaleydi. 3 Temmuz gn leden sonraki rahatsz edici
sessizlik, , be, alt adet gibi ok sayda makineli tfekle dolu Birinci
Makineli Tfek Alay kamyonlarnn, sonrasnda da gsterici ii ve asker
kitlelerinin geiiyle bozuldu.
Tahmin edilebilecei gibi, birou burjuvaziyi vurm a peinde olan
heyecanl ve ar silahl gstericilerle, geit alayn provoke etme ya da
datma abasndaki kiiler arasndaki anlamsz atmalar da Temmuz
gnlerinin kaotik ilk gecesinde tam burada gerekleti. O zaman ilk ki
m in ate ettii sorusu olduka nemliydi. Elli yl sonra gazeteler, belgeler
ve anlarn oluturduu kocaman, karmak bir diziyi aratrdktan son
ra, sorumsuz gstericilerin, provokatrlerin, sa kanat glerin ve ou
zaman bsbtn kafa karkl ve paniin de muhtemelen ayn derecede
sulu olduunu gryorsunuz.124
3
Temmuz akam bu atmalarn en ciddisi, 180. Yedek Piyade ve
Grenadier Alaylar Kesinskaya M aliknesinden Taurida Sarayna y
ry srasnda, Nevski Caddesindeki alveri merkezi Gostiny Dvoru
ve Halk Ktphanesini geerken yaand. Bir katlm cnn anlatmyla,
saat 11.00 civarnda Gostiny Dvora vardk... Yolumuz kapatlm t ve
her yer kapkaranlkt... Birden tam nmzde bir bomba patlad, birisi
el bombas att ve bu bir iaret gibi grnyordu. Hemen makineli t
feklerin sesi ykseldi. Kalabalk bir anlna donakald. Sonra hemen
Ermeni kilisesinin bahesine ve Gostiny Dvora doru hzlca geri e

kilmeye balad. Kaldrma melen askerler... dierleri kalabalkla geri

ekilirken atee karlk veriyordu. Dakikalarca makineli tfek sesleri
duyuldu. M ermilerin vzlts ve tfeklerden kan sesler, yarallarn
haykrlarn bastryordu.125
Tm bu gecikmelere ramen gece yarsnda Birinci Makineli Tfek,
Grenadier, Moskovski, Finliandski, Birinci Piyade, Pavlovski ve 180. Ye
dek Piyade alaylar gibi Bolevik alaylarn ou, Altnc stihkm Tabu
ru, drt top ve Viborg blgesinden binlerce fabrika iisi Taurida Sarayn
evreleyen sokaklara dolumutu.126 Saat 14.00 civarnda bu kalabala,
bazlar yanlarnda eleri ve ocuklaryla gelmi olan 30.000 Putilov iisi
katld. Bylece gsterici says altm-yetmi bini buldu. Bu saynn kar
snda Taurida Sarayn koruyanlarn says nemsiz kalyordu. Voytinski,
Birka alayla varabildiimiz en iyi anlama, dier alaylarn da gnder
meleri kouluyla mfreze gnderecekleri [Taurida Saraynda grev alma
lar iin] sz oldu. D urum ok ktyd. ki yz kiilik silahl bir grup
Taurida Sarayn ele geirip Merkez Yrtme Komitesini yelerini tutuk
layabilirdi, dedi.127
Sosyalist liderlerin ounluunun ansna, Birinci M akineli Tfek
Alay ve Anarist-Komnistler artk ii ve askerleri kontrol etmiyordu
ve Bolevikler hl aralarnda, tank olduklarnn bir devrim mi yoksa
gsteri mi olduuna karar verememiti. Putilov fabrikas iileri, Mer
kez Yrtme Komitesi iktidar eline almay kabul edip on kapitalist
bakan tutuklayana dek Taurida Sarayn terk etmemeye yemin etm i
lerdi. Heybetli kalabalk taleplerini ortaya koyup Tm ktidar Sovyetlere sloganyla kzl bayraklarn dalgalandryordu. Kalabalk, Geici
Hkmete lanetler yadrp ii ve askerlerin evlerine dnmesini iste
yen ve taleplerinin deerlendirilecei konusunda sz veren ikeydze ve
Voytinskinin konumalarn isteksizlikle dinledi. ktidarn Sovyetlere
devredilmesi zam annn geldiini syleyen Troki ve Zinovyevin ko
num alarna ise cokuyla cevap verdi.128 Ancak toplar, makineli tfek
ler ve silahlar sessiz kald. Gstericiler, muhtemelen sosyalist liderlerin
inatlna ve kendi liderliklerinin kararszlna arp ylece dikili
yor ya da amaszca dolanyordu. afaa doru fkeli, yorgun ve a ii
ve askerler, tekrar dneceklerinin bilincinde olarak kendi blgelerine
dndler.
Bu srada Taurida Saraynn byk Beyaz Salonunda Sovyet Merkez
Komitelerinin ortak toplants sona yaklayordu. Toplant gece yars,

ounluun destekledii bir nergenin, tm yeler iin balayc olma

sn art koan tartmal bir teklifin kabul edilmesiyle balad. Bu karar,
Boleviklerin toplanty terk etmeleri iin bir imayd (zaten toplantda hi
Bolevik yoktu, Blgeleraras Komite yeleri de hemen toplantdan ayrl
dlar) ve saatlerce sren, gstericileri ve Bolevikleri sulama seansnn
balangcyd. ereteli, gstericileri kar-devrimcilikle sulayp devrim
ci demokrasinin kararlarnn sngler tarafndan belirlenemeyeceini
belirttiinde ounluun fkesini dile getirmi oldu. Menevik lider R.
A. Abramovi Boleviklere sert bir biimde saldrd ve Boleviklerin
kp aka bu durum u kendilerinin yarattn sylemelerini talep etti.
Toplant saat 05.00te, aadaki kararn alnmasyla bitti. (Bylece kat
lmclar fabrikalara ve alaylara giderek sosyalist ounluun durumunu
anlatabilecekti.)
i ve Asker Yoldalar!
... [Dn] belirli asker birimler... ehrin kontroln ele geirme abasyla, oto

mobillere el koyarak, keyfi tutuklamalar yaparak, tehditkr ve saldrgan tavr

larla sokaklara kt. Ellerinde silahlaryla Taurida Sarayna gelerek Yrtme
Komitelerinin iktidar eline almasn talep ettiler... Tm-Rusya i ve Kyl
Vekilleri Sovyetinin yrtme organlar, iradelerini zorla etkileme abalarnn
tmne fkeyle kar kmaktadr. Bir ehirdeki garnizonun bir ksmnn, si
lahl gsterilerle tm Rusyaya kendi iradelerini kabul ettirmeye almas ka
bul edilemez...
Tm-Rusya i ve Kyl Vekilleri Sovyeti, halk hkmeti ykacak bu kayg
verici datma iaretlerine kardr... Tm-Rusya i, Asker ve Kyl Vekille
ri Sovyetinin yrtme organlar, devrimci Petrograd rezil eden bu gsterile
rin kesin olarak sonlandrlmasn talep etmektedir. Tm-Rusya i, Asker ve
Kyl Vekilleri Sovyeti Yrtme Komiteleri, devrimi ve devrimin zaferlerini
savunan herkesi, hkmet kriziyle ilgili yasal demokrasi organlarnn karar
n beklemeye aryor. zgrlk davasnn deerine inanan herkes devrimci
Rusyann sesini ykseltecek olan bu karar kabul etmelidir.129

M erkez Komitesi Lenini aryor

Yrtme Komitelerinin ortak toplantlarnn balamasnn zerinden
ksa bir sre gemiken (gece 01.00 gibi) Bolevik Merkez Komitesi, son
zamanlarda ilk kez tm yeleri ile bir aradayken Taurida Saraynda Pe
tersburg Komitesi ve Asker rgt temsilcileriyle bulutu. Ardndan bu
toplantya, Ortak Yrtme Komiteleri toplantsn terk etmi olan Troki
ve dier Blgeleraras Komite liderleri de katld. An yazlarna bakarsak,

devrimci dnem boyunca tutanaklar yaynlanmam nemli Bolevik

toplantlar arasnda en ilginci buydu. Ana tartm a konusu tabii ki e
hir Konferansnn sokak gsterilerini uzatma teklifiydi. Belli ki Kamenev
ve Zinovyev, Sovyetle silahl bir yzlemenin kesin yenilgiyle sonulana
can dndklerinden hl partiyi bu durum dan kurtarmaya al
yordu. Gsterilerde artk geri dnlmesi imknsz bir noktaya gelindi
ini syleyen katlmclarla kar karya gelen Kamenev, inatla blgesel
toplanmalar dzenlemekte srar ediyordu.130 Troki, kitleleri ertesi gn
tekrar sokaa kmaktan vazgeirebilme umudu kalmadna kanaat ge
tirdii takdirde Kamenevin duruunu desteklediini iddia etmektedir.131
Zinovyev, ancak otuz bin Putilov fabrikas iisinin gelii ve hi kimsenin,
hibir eyin sabah denizcileri Petrograda doru yola kmaktan alkoyamayacan belirten Krontaddaki Raskolnikovun telefonu zerine Mer
kez Komitesinin ertesi gn silahl ancak barl gsteriye izin verecei
ve gsterinin ncs olaca karar alnabildiini belirtmektedir.132 Ve
imdi, partinin iine dt bu kritik durum nda Merkez Komitesi
acilen Lenini ard.133
4
Temmuz sabahnn erken saatlerinde Merkez Komitesi habercisi
Finlandiyadaki Lenine giderken daha nce Kamenev ve Zinovyev tara
fndan kaleme alnm olan kitleleri dizginleme ars Pravda dan ka
rld. Yeni bir duyurunun hazrlanmasn beklememe kararnn zerine
4 Temmuzda partinin kararszl birinci sayfadaki byk bir bolukta
yanstlm oldu. Sabah 04.00 sularnda Stalin tarafndan yazlm, Mer
kez Komitesi, Petersburg Komitesi ve Asker rgt tarafndan imzalan
m bildiri Petrograd sokaklarnda datlmaya baland. Bildirinin bir
ksm u ekildedir:
P etrogradn D ost ileri ve A skerleri!

... Koalisyon hkmeti kmtr - en bata oluturulurken belirlenen ama

larn yerine getiremedii iin parampara olmutur. Devrim en byk ve en
zor sorunlarla kar karyadr. Halklarn kazanm olduu zaferleri salam
latrma ve geniletme grevini kararllkla stlenecek, devrimci proletarya,
devrimci ordu ve devrimci kyllerle birlemi yeni bir gce ihtiya duyul
maktadr. Bu g ancak, i, Asker ve Kyl Vekilleri Sovyetinin gc olabilir.
Dn, Petrogradn devrimci garnizonu ve iileri gsteri yaptlar ve u slogan
duyurdular: Tm ktidar Sovyetlere! Alay ve fabrikalardan ykselen bu hare
ketin, Petrograd ii, asker ve kyllerinin iradesinin barl ve rgtl bir
gstergesi olmasn istiyoruz.134

Bylelikle Bolevik Merkez Komitesi, baz yelerinin daha iyi yargla

rna ramen, Sovyet ve Geici Hkmet ile nihai atmann eiinde du
ruyordu. lk anlarndan birinde V. t. Nevski, Temmuz aynda burjuvaziyi
devirmek mm kn olsayd tek bir Boleviin bile gsterilerin salad
olana kullanmay reddetmeyeceini yazyordu.135 Raskolnikov da Tem
muz gnleriyle ilgili Silahl Ayaklanma m Silahl Gsteri mi? balkl
bir Pravda ansnda ayn eyden bahsediyordu. ktidar ele geirme ihti
malinden feragat m ettik? diye soruyordu, Kesinlikle hayr. Hepimizin
[Boleviklerin] aklnda iktidar ele geirmek vard. Tek ihtiyacmz uygun
bir and.136
Bu sadece sokak gsterisi m i... yoksa iktidarn ele geirilmesinin ba
langc myd? Baka ekilde belirtirsek parti bir an nce Geici Hk
meti devirme umuduyla her eyini riske atacak myd? Yoksa gelecek iin
gcn mm kn olduunca koruyabilmek iin ballm snrlandra
cak myd?137Bu, ertesi gn Finlandiya dnnde Leninin kar karya
kalaca zor seim olacakt.

Tem m uz A y a k l a n m a si:
YKSEL VE D

ri>

4 Temmuz Sabahnda Petrograd

Ilk fakat hafif yamurlu gnn afa skerken Petrogradn ii ke
simleri nceki akam yaplan sokak gsterilerinin devam iin hazrlk
lar tamamlamakla meguld. Ticaret blgesinde direnie katlan silahl
kamyonlar ve zrhl aralar, gerek ya da hayal dmanlara kar kurun
yamurunu ynetmek iin ara sra durarak, sokaklarda dolayordu. Bir
ok banka ve maaza sabah ald ancak nceki gn yaplan gsterilerin
devam edeceini fark ettiklerinde hemen kapanverdiler. ehrin sanayisi
tamamen durmutu. iler ya gsterilere katlmay ya da evlerine dnme
yi semilerdi. Sabah 10.00 civarnda tramvaylar bile durmutu.1 Sadece,
zaten yarallarla dolup tam olan ehrin hastaneleri, yeni yaral aknm
karlayabilmek iin hararetle alyordu. Doktorlar alarma geirilmi,
Nevski ve Liteyni caddelerindeki baz evler tbbi yardm merkezlerine d
ntrlm t ve ambulanslara sokaklarda dolanma emri verilmiti.2
Kesinskaya M aliknesinde Asker rgtn eylemlerden sorumlu
yeleri tm geceyi gsteri planlarm ve talim atlarn hazrlamakla ge
irmiti.3 Temmuz ayaklanmasnn bu ynne dair ok az sayda kaynak
olmasna ramen Asker rgtn planlar yaparken Geici Hkmeti
devirme ihtimalini gz ard etmedii kesindir.4 Sabah olduunda silahl
kamyon ve otomobiller iinde fabrika ve garnizon temsilcileri bilgilen
dirme toplantlar iin malikneye geldi. Gsterinin odak noktas yine
Taurida Saray olacak ve her fabrika ve asker birimden, Yrtme Komi-

telerine Tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi taleplerini iletecek tem

silciler seilecekti.
Partinin blgelerdeki birimlerinde alan iiler talimatlar iin Ke
sinskaya M aliknesine akn ederken ehrin her yerinde ve taradaki fab
rika ve klalarda Bolevik ajitatrler, iilerin ve askerlerin desteklerini
kazanabilmek iin Menevikler ve Sosyalist Devrimcilerin temsilcileriyle
yaryordu. Boleviklerin gsteri arsna verilen yantlar karkt. Bir
taraftan fabrikalar hl isyankrken ve Kraneyo Selodaki 171. ve 176.
Yedek Piyade Alaylar, Peterhoftaki nc Yedek Piyade Alay, Oranienbaumdaki Birinci Makineli Tfek Alaynn nc Taburu ve Krontad denizcileri gvenilir gzkse de Asker rgte Petrograd garnizonu
nun kendisiyle ilgili gelen raporlar pek de umut verici deildi.5Belli ki bir
nceki akamn taknl, gerginlii ve dklen kan devrimci zellikleri
zayf alaylarda durgunlama etkisi yaratmt ve nceki gn gsterilere
katlan baz birimler, sokaa tekrar kmada tereddt ediyordu.6 Dahas,
3 Temmuzda Birinci Makineli Tfek Alaynn arsna cevap verme
yen alaylar isyana katlmay hl inatla reddediyordu. Bylelikle daha 4
Temmuz sabahnda devrimci dalgann doruk noktasna yaklamakta ol
duunu gsteren iaretler beliriyordu. Ama bu Sovyet ierisindeki parti
liderlerinin ounluu iin kk bir teselli kaynayd nk hepsi, ok
sayda ii, denizci ve askerin (yakn zamanda yaplan tahm inler 4 Tem
muz gn gsterici saysnn yarm milyon olduunu iddia ediyor) Bolevikleri takip etmeye hazr olduunu biliyordu ve ayn derecede nemli bir
baka neden de garnizon iindeki birliklerin (Geici Hkmet bir yana)
Sovyeti desteklemeye isteksiz olmalarnn devam etmesiydi.
Voytinski anlarnda, Merkez Yrtme Komitelerinin, Taurida
Saraynn gvenliini salamak iin garnizonu mfreze gndermeye
ikna etme ve dzeni tekrar kurma abalarnn btnyle faydasz oldu
unu anlatmaktadr. Voytinski anlarn, "Saray savunmada kullanabi
lecek hibir ey yoktu... Yakn blgelerdeki gelimelerden bizi haberdar
edebilecek devriyeleri ve d muhafzlar glkle bulabildik,7 diyerek
bitiriyordu. Preobrajenski, Semenovski ve smailovski muhafz alayla
rna ve dier alaylara birliklerini gndermeleri talepleri iletildi. Ancak
Milyukova gre tm bu alaylar tarafszlklarn beyan ettiler.8
Yine de Sovyetin duruunu kt olarak tanmlarsak Geici Hkme
tin duruu son derece berbatt. Dorusu Geici Hkmetin durumu ne
redeyse hi nemsenmiyordu. Yrtme Komitelerinin gsterileri yasak

lama arsna uyacaklarn syleyen baz alaylar ve fabrikalar bile, ikti

darn Sovyetlere devredilmesini talep eden nergeler geiriyordu. Bu ko
nuda Voytinski, tarafsz kalacaklarn belirtmi olan Semenovski, Preobrajenski ve smailovski gibi alaylarn tarafszlklarnn Merkez Yrtme
Komitesi ve Boleviklerin konumlannn arasnda olduunu yazyordu.
Geici Hkmet unutulm utu ya da daha dorusu Geici Hkmetin
artk var olmad dnlyor ve yerini alacak yeni hkmet tartl
yordu, diyordu Voytinski.9 Temmuz krizinin doruk noktalar srasnda
hkmetteki sosyalist olmayan bakanlar, Genelkurmay Bakanlndaki
General Polovtsevin Saray M eydanndaki kararghnda bir araya gelmi
lerdi ancak belki de Adalet Bakan P. N. Pereverzev10 dnda bu bakanlar
olaylarn akn hibir ekilde etkileyemiyorlard.
3
Temmuz akam ve ertesi sabah, Petrograd Asker Blgesi Komu
tanl, gsteriye katlmayan garnizon alaylaryla, isyanc birlikleri kar
karya getirmeye alt ancak baarl olamad. Ve bylece 4 Temmuz
sabah General Polovtsevin emrinde, gezici devriye olarak grevlendiril
mi birka Kazak mfrezesi ile Klk Saray ve Genelkurmay Bakanln
korumakla grevlendirilmi sava gazileri vard. Taradan zayf da olsa
destek bekleniyordu ancak bu destek de akama kadar gelemeyecekti.11
Bu gibi pratik nedenlerle, Polovtsevin garnizona verdii, 4 Temmuzda
hazrlanp 5 Temmuzda yaynlanan, isyanc birliklerin tutuklanm as ve
silahszlandrlmas em ri12 hkmszd.
Bir taraftan Yrtme Komiteleri ve Petrograd Asker Blge Komutan
l, dier taraftan garnizon alaylar arasnda mzakerelerin devam ettii
ve hem Geici Hkmetin hem de Sovyetin Kuzey cephesinde Dvinskte
konulanm olan Beinci Ordu kararghyla temas halinde olduu gz
nnde bulundurulmaldr.13 Daha 3 Temmuz akamnda Beinci Ordu
Komitesi bakan A. A. Vilenkin ve Beinci Ordu komutan General Da
nilov, Sovyetten gelecek herhangi bir talep zerine bakente sevk edilecek
olan gl bir birleik saha gc oluturmaya balad.144 Temmuz sabah,
yeni atanm olan Kuzey cephesi komiseri B. V. Stankevi de bu hazrlk
lara katld.15 Ancak durum un ciddiyetine ramen, muhtemelen cepheyi
zayflatacak bir adm atma ekincesi ve ksmen gururlar yznden, sos
yalist liderler, sadk birlikleri cepheden bakente doru harekete geirecek
emri karmadlar.16
Sabah saat 10.20de Krontaddan hareket eden teknelerden ve filika
lardan oluan filonun Petrograda doru yol alrken Peterhofta grld

haberi Taurida Sarayna geldiinde, Geici Hkmetin umutsuz tutum u

ve Sovyetteki tatsz durum ksaca buydu. Ancak buna ve 4 Temmuz gste
rilerine dnmeden nce Leninin bakentte yeniden ortaya kmasndan
birka cmleyle bahsedelim.
Leninin Dn
Merkez Komitesi tarafndan Lenini getirmesi iin gnderilmi olan
partili M. A. Saveliyev, Leninin kald Finlandiyann Neivola ky ya
knndaki V. Bon-Brueviin kr evine 4 Temmuz sabah saat 06.00 ci
varnda vard. Saveliyevin getirdii Petrograddaki ayaklanma haberiyle
harekete geen Lenin, bakente doru yolculuk yapmak iin hemen hazr
lklara balad. Bu nihai hareketin balangc m? diye sordu Saveliyev.
Leninin bunun ok zamansz olaca 17cevabn verdii bilinmektedir.
Her hlkrda kaybedilecek zaman yoktu. Lenin, kz kardei Maria
linina, Saveliyev ve Bon-Bruevi ile beraber Petrograda giden 06.45
treniyle yola kt.18 Tannmam ak iin sabah gazetelerinin arkasna sak
lanan Lenin, bir nceki akamn kanl sokak gsterilerini anlatan ha
berleri bir rpda okudu. Bon-Bruevi, bu noktada Leninin kitlelerin
sokaa km olm asndan daha ok sabah gazetelerine yanstlan Bol
evik nefretinden endie duyduunu hatrlyor.19 Saveliyev, gergin geen
yolculuk boyunca Leninin kendi dncelerine gmldn ve ok
az konutuunu anlatyordu.20 Saat 11.00 civarnda tren, Viborg Blgesi
fabrika iilerinin Taurida Sarayna doru yrm ek iin yaknlarnda
toplandklar, Finlandiya stasyonuna vard. Finlandiya stasyonu ile
Kesinskaya Maliknesi arasndaki yol ok uzun deildi. Bu sayede, so
kaklar doldurup taran ii ve asker kalabalna ramen Lenin, ksa
bir sre ierisinde kendi komuta yerinin grltl ama samimi snrlar
ierisinde gvendeydi.
K rontad Petrograda Varyor
Yrtme Komitesinin kaytlarnda yle bir bilgi var: 10.30 - Oranienbaumdaki makineli tfekiler yanlarnda makineli tfekleriyle gel
diler. .. Ayrca Krontad denizcilerinin, sekiz rmorkr, iki filika, trol
teknesi, gambot ve bir hcumbotla Peterhof aklarndan geerken
grld haberi gelmitir. Hepsinin [denizcilerin] silahl olduu bilgi
si iletilmitir.21 Peterhoftaki isimsiz bir haberci birka feribotu gzden

karm olsa da haberin asl doruydu. Tarihin en renkli filolarndan

biri olmasna ramen (Ne gariptir ki bu filo gelecekte Donanmann Kzl
Amirali olarak adlandrlacak F. F. Raskolnikov tarafndan ynetiliyor
du) btn Krontad limannda tek bir arzal asker ara olduundan ve
onun da 4 Temmuz sabah demirlendii yerden ayrlabilmesi mmkn
olmadndan bu filonun Krontadda olmas olduka gerekliydi.22 Uzun
zamandr bunu beklediklerinden yaklak on bin denizci ve ii23 birka
kii bile olsa tama kapasitesine sahip her asker ya da sivil tekneye atla
yp gelmiti. Neredeyse hepsi silahl olan Krontadllar yanlarnda altm
bin tfek cephanesi, be yz revolver mermisi, sedyeleriyle bir salk ekibi
ve bir bando getirmiti.24
Krontaddan gelen filoyu Neva yaknlarnda bir ilep ierisinde Pet
rograd Sovyeti Yrtme Komitesinden gnderilen bir temsilci karlad.
Denizcileri kimsenin armadn syleyip geri dnmeleri konusunda
bo yere aba harcad. Krontaddan gelen tekneler yavalamadan geip
gittiler ve ksa bir sre iinde Nikolayevski Kprs yaknndaki Nikolayevski ve niversite rhtm boyunca demir attlar. Denizciler burada,
Vasiliyevski Adasndan Taurida Sarayna giden ii kalabalnca neey
le karlandlar. Denizciler karaya karken, ilerinde yorulmak bilmez
Bleikhmanm da yer ald ajitatrler, denizcileri Geici Hkmeti devir
meye tevik ettiler. nceki akam pencerelerden alan ateleri hatrlayan
baz iiler, niversitenin pencerelerinde bakakalan renci ve retmen
lere pencereleri kapatmalarn sylediler. Yeni gelen bir denizci, nceki
akam dzenlenen gsteriye garnizonun tm alaylar katld m? diye
sordu. Neden Petrograda geldikleri sorularna Krontadllar, burjuvazi
burada haddini amt, bu yzden dzeni salamaya arldk cevabn
verdiler.25
Tekneleri balamalar ve boaltmalar yaklak bir saat srd ve daha
ilerini bitiremeden hafif bir yamur balad. Bu ilem srerken Liubovi ve Flerovski, Raskolnikov ve Roala bilgi verdi.26 Denizciler hemen
Taurida Sarayna gitmek yerine imdi dier asker glerle iletiime
gemek ve muhtemelen Lenini grmek iin Kesinskaya M aliknesine
doru yola kyordu.27 Bu, Leninin denizcileri grmesini salamak
iin de yaplm olabilir. Bu deiiklik, zellikle de ksa bir sre sonra
Raskolnikovun Sol Sosyalist Devrimci lider Maria Spiridonovann de
nizcilere seslenme isteine kulak asmamas, gsterinin Bolevik ve Bol
evik olmayan liderleri arasnda bir anlamazlk karmad.28 Bu srada

Sovyet Yrtme Komitesi rhtm a daha fazla temsilci gnderdi ancak

arlar cevapsz kald29 ve kafile onlar ve M aria Spiridonovay geride
brakarak ilerlemesine devam etti.
Denizciler, Kesinskaya Maliknesine, niversite rhtm ndan Petrog
rad tarafna Borsa Kprs zerinden geip sonrasnda Aleksandrovski
Park ierisinden gitmeyi semilerdi. Flerovski yry srasnda ok
fazla pankartn olmadn ve bandonun da ok az aldn yazmakta
dr. Gsterilerimizde genelde olan o neeli taknlk yoktu. Siyah sralar
halinde yryen denizcilerin yzlerinden ciddiyet okunuyordu... [Ama]
uzlamaclarn halkn iradesine teslim olmalarn salamakt ama hi
kimse bunun nasl baarlacan bilmiyordu ve kararszlk havada bir te
dirginlik yaratmt, ifadelerini kullanyordu.30
Kafile, etrafnda ii kalabalklar, evreye yaylm askerler (alay
larn tamam olmasa da) ve zrhl aralarn topland Kesinskaya
M aliknesinde durdu. kinci katn balkonunda baz kadnlar, Merkez
Komitesi, Asker rgt ve Petersburg Komitesi pankartlar tayor, Nevs
ki, Sverdlov ve Lunaarski yeni gelen gstericilere talimatlar veriyordu.31
Sverdlov ve Lunaarski zrhl ii, asker ve denizci deryasna seslenirken
Raskolnikov ve Flerovski ieriye gidip Leninin kendisini gstermesini
istediler. Bu noktada, G. Smolianski nderliindeki baz Krontadl Sol
Sosyalist Devrimciler ve Yaruk nderliindeki baz Anarko-SendikalistKomnistler, uzun sren bu Bolevik trenini protesto edip Yarukun
ifadesiyle Petrograda toplantlar iin gelmediklerini belirterek alandan
ayrldlar.
Flerovski ve Podvoyskiye gre Lenin nce kalabaln karsna k
may reddetti. Podrvoisky, anlarnda, Ondan konumasn istedim ve
Kronstadtdan gelen bir heyet de ayn eyi yapt diye yazar ve ekler: Ama
Lenin, bunu reddetmesinin gsteriye kar olduunu gsterecei akla
masn yaparak, hayr dedi.33Ancak sonunda Lenin teslim oldu ve balko
na kt. Tarafsz gzlemcilerin bile kulaklar sar edici olarak tanm la
dklar bir tezahratla karland.34 Lenin gstericilerin karsna kmak
istememesinde samimi olsa da ilk tepkisinde gsterileri durdurmaya ha
zr olduu (aslnda Leninin dnyle yeni ajitasyon ve seferberlik aba
lar balatlmt) ya da gsterileri Geici Hkmeti devirmekte kullanma
ihtimalini boa kard anlam karlmamaldr. Tam tersine Kalinin,
sokaklardaki hareketin iktidar ele geirmenin bir balangc olup olma
d sorusuna Leninin, greceiz. u an tam bir ey sylemek imknsz!

cevabn verdiini yazmaktadr. Kalinin onu hibir surette uygun artlar

altnda alaylar savan iine itme ya da mmkn olan en az kaypla geri
ekilme ihtimallerini dlamadn eklemektedir.35
Bu konuma, Leninin Ekim Devrimi sonrasna kadar kalabala ya
paca son konuma olacakt. Ancak Leninin szleri denizcilerin duy
mak istedikleri gibi deildi ve birou aka hayal krklna uramt.
Lenin birka selamlamayla balayp Tm iktidar Sovyetlere slogannn
eninde sonunda kazanacan syledi. Denizcilerden kendilerini dizgin
lemelerini, kararl olmalarn ve ihtiyat elden brakmamalarn isteyerek
konumasn bitirdi.36 Krontadl bir Bolevik, denizcilerin byk ksm
nn Leninin barl gsteri ihtiyacna vurgu yapmasn beklemediklerini
belirtmektedir. Sadece Anaristler deil, baz Bolevikler de, savata ar
pmaya hazr olan, silahl adamlarn kendilerini sadece silahl bir gs
teriyle nasl snrlandrabileceklerini anlayamadklarn yazmaktadr.37
Leninin ardndan Sverdlov ii, asker ve denizcilere, kapitalist ba
kanlarn hkmetten atlmalarn isteyin... Sovyet, iktidar eline almay
reddederse durum akla kavuacak... Bu durum da sonraki talimatlar
beklemelisiniz dedi.38 Bu noktada denizcilerin bazlar, gsterilere hl
katlmam olan fabrika ve alaylar harekete geirme abalarna katlmak
iin ayrldlar. Ayn zamanda Nevski ve Podvoyski eliindeki Krontad
denizcilerinin asl kuvvetleri, Vasilyevski Adas iileri ve zrhl aralar,
Nevay gemeye balad.
4 Temmuz G sterisi39
Petrogradn merkezine giden Troki Kprsnn, Vasilyevski
Adasndan fabrika iileri ve Krontad denizcileri tarafndan geilmekte
olduu haberi Sovyette toplanan ya da oktan ehir iinde yrye ge
en gstericilerin haberleriyle ayn anda geldi.40 Saat 13.00 civarnda, yan
larnda etraflar (hl Semako komutasndaki) Birinci Makineli Tfek
Alaynca sarlm, zrhl aralarla korunan kadnlar ve ocuklarla, Viborg
Blgesinden fabrika iileri, Liteyni K prsn geerek Taurida Sarayna
yaklatlar. Ksa bir sre sonra Putilov iileri ve kinci Makineli Tfek
Alaynn bir ksm, Narva Kemerinde toplanm dier Narva Blgesi fab
rikalaryla temasa getiler ve Putilov Kzl Muhafzlar komutanlar S.
Bogdatiev ve M. Voitsekhovskiyi tayan silahl kamyonet tekrar Taurida
Sarayna doru yola kt. leden sonra tahm ini altm bin kiilik alay

Sadovaya ve Apraksina sokaklarnn kesinden dnerken, bu sefer kilise

anlaryla iaret verilmi gibi gstericilerin zerine st kat pencerelerin
den ve atlardan kurunlar yamaya balad. Sonralar, Bogdatiev Geici
Hkmet Soruturma Komisyonuna gururla Putilovlularn nianclar
abucak hakladn syleyecekti.41 Bu ana tank olmu bir Sovyet tem
silcisi be gstericinin ldn ve yirmi yedi kiinin de yaralandn
grdn belirtti.42 Bu t r raporlar saat 12.15te Sovyete gelmeye ba
lad ve sonrasnda da gn boyu kesintisiz olarak gelmeye devam etti.43 4
Temmuzdaki sokak atmalarnn en kanllarndan biri leden sonra
saat civarnda, Krontad kafilesinin nc gruplar Taurida Sarayndan
ok da uzakta deilken oldu. Denizci alaynn ana gvdesi, binalarnn ve
dkknlarnn camlar Geici Hkmeti ve Rus hcumunu destekleyen
afilerle donatlm olan Nevski ve Liteyni caddelerini doldurmutu. Gs
tericiler arasnda ilk srada yer alan Raskolnikov, denizciler gzktn
de pencereler ald ve btn zengin ve soylu aileler lks dairelerinin bal
konlarna dolutu ifadesini kullanmaktadr.44 Flerovski, dar sokaklarn
ar kalabalk olmas yznden telaa kaplmann ok kolay olduunu
belirtmektedir. Gerideki bandonun sesi zar zor duyulabiliyordu. Gne
bulutlarn ardndan yzn gsteriyordu... ve birden arkamzda silah
sesleri duyduk45 diye devam ediyordu. Yaruka gre ilk drlen Anar
istlerin siyah bayran tayanlardan biriydi.46
nceki akam olduu gibi, gstericiler silah seslerinin balamasyla
birlikte telaa kapld. Tetii ekmeye hazr olan denizciler her yne ate
amaya baladnda dierleri ya yere kapanyor ya da yaknlardaki kap
aralklarna saklanyorlard. zellikle kargaa yznden ok fazla kayp
yaand. Silahlar sustuunda, atn balatld dnlen binalar kua
tlmt. Ksa bir sre sonra Asker rgte ait zrhl bir ara gelerek bu
binalar makineli tfeklerle kurun yamuruna tuttu.47 Baz denizciler
st katlarn aratrlmas iin ieriye gnderildi. Gazeteler bu denizcilerin
ellerinde makineli tfekler, silahlar ve byk bir cephaneyle dndn
ve alan atete yer aldndan phelenilen birok kiinin de lin edildi
ini yazyordu. Tm bunlar olurken, artk neredeyse tamamen dzensiz,
byk bir denizci ve ii kalabal da, Birinci Makineli Tfek Alaynn
neeli tezahratlaryla karlandklar Taurida Sarayna varmt.48
Az nce yaadklarnn nefret ettikleri burjuvazinin bir pususu ol
duuna inanmasalard binlerce Krontad denizcisinin ruh halinin nasl
olacan kestirmek belki de imknsz olurdu. Ancak tm katlmclar

anlarnda, imdi denizcilerin de Sovyetin neredeyse korunmasz top

lanma yerini kuatm olan Viborg Blgesi fabrikas iilerine ve Birinci
Makineli Tfek Alaynn oluturduu kalabala katlnca Geici Hk
metle hesaplamaya hi olmad kadar kararl olduklarn yazmaktadr.
Birka gn sonra Krontad Sovyetinden Yaruk, Taurida Sarayna var
dmzda herkes o kadar heyecanlyd ki denizcilerin saraya saldrmasn
bekliyordum,49 dedi. Benzer bir ekilde Flerovski de Krontadllarn ruh
halinin sanki uzlamac [yani liberal ve ounluk sosyalistleri] liderleri
boazlamaktan zevk alacaklarm gibi olduunu yazyordu.50
Yine de bu konuda Krontad kitlelerinin tehditkr tutum lar genel ve
iyi tanmlanm olsa da liderleri arasnda bir fikir birliinin olmadn
belirtmek gerekir.51 Sol Sosyalist Devrimciler ve partisiz Krontad liderle
ri sokak hareketini, sadece Sovyetin iktidar almas iin bask uygulama
arac olarak gryorlard. Bu gereklemedii takdirde hemen toplanp
eve dnmeye hazrlard.52 Yaruk nderliindeki, kalabal etkileme g
cne sahip Anarko-Sendikalist-Komnistler silahl gsterilere, hkm e
tin nihai ykmyla sonulanacak ayaklanmann balangc olarak bak
yorlard.53 Son olarak, ortada kararsz kalm, birou etkili isimler olan
Krontadl Bolevik liderler de vard. Bu Bolevik liderler Geici Hk
metten bir an nce kurtulm ak iin en az Anaristler kadar sabrszdlar
ve hareketin asl amacnn bu olduu fikrini yayyorlard. Ancak Merkez
Komitesinin kararszlndan garnizondaki Asker rgt liderlerinin bir
gece nce olduu kadar rahatszdlar.54 Bu artlar altnda Krontad de
nizcileri etkili bir liderlikten yoksundu ve bir ordudan daha ok eteye
benziyorlard.
Taurida Sarayndaki gelimelere dnersek, Raskolnikov denizcilerden
oluan bir heyeti saraya alrken Krontadllar Temmuz ayaklanmasnn
en heyecanl olaylarndan birini, Sosyalist Devrimci Tarm Bakan Vik
tor ernovun tutuklanm asn gerekletiriyordu. Bu olay, baz galeyana
gelmi ve sabrsz denizcilerin, hkmetin Durnovo Villas basknnda
tutuklanan anarist denizci Anatoli Zhelezniakovun cezaevinden hl
salverilmemi olmasyla ilgili Adalet Bakan P. N. Pereverzev ile gr
mek istemesiyle balad. Pereverzevin bulunamayaca aa knca bu
denizciler, hkmette grev alan baka bir bakann hesap vermesi talebiy
le Taurida Saraynn kaplarn krmaya balad.55
ernovun ikna gcne aka gvenen Sovyet liderleri onu ii, asker
ve denizcileri sakinletirmesi iin aaya gnderdi. Soruturma Komis

yonuna verdii resm ifadesinde ernov, darya kt gibi birinin, te

bize ate edenlerden biri diye bardn belirtmektedir.56Birka denizci
ernovun stn aramaya gitti ve her kesimden tutuklam a talepleri ya
maya balad. ernov bir fya trm anarak hkmet sorunu zerine Sovyetin tutum unu anlatmaya altysa da baaramad. Kadetlere saldrd
ancak kalabaln cevab daha da tehditkr bir hal ald. Kalabaln fkesi
yum ruunu sallayarak baran bir iinin haykrnda ortaya kyordu:
Sana verildiinde iktidar eline al orospu ocuu!57
Toprak sorunu zerine neden hl bir ey yaplmad hakknda bir
Bolevik Petersburg Komitesi yesi soru sordu. Tarm Bakan konunun
tartlm akta olduunu syleyerek yant verdi. ernov saraya dnmek
zere arkasn dndnde ise bir grup asi direnii tarafndan etrafnn
sarldn grd. Sonrasnda bir tank ernovun etrafn saranlarn ra
dikal, Bolevikler kontrolndeki Krontad Makine Okulundan denizciler
olduunu sylerken58 baka bir tank ise bunlarn arasnda ou Anar
istlerin siyah sancan tayan sivillerin de olduunu sylyordu.59 Her
hlkrda ernovun tutuklandn belirttiler ve onu aaya ekip, bek
leyen bir arabann iine tktlar.
Yrtme Komitelerinin ortak toplantsnda, dardaki kargaaya ra
men normal gndemine dnmeye karar vereli henz birka dakika ol
muken ernovun kalabalk tarafndan tutuklanm olduu haberinin
gelmesi byk bir curcuna yaratt. ikeydze aceleyle, Kamenev, M ar
tov, Steklov ve Voytinskinin hemen ernovun serbest braklmas iin
ellerinden geleni yapmalarn teklif etti. Ancak, Raskolnikov ile Troki,
ernovun tutulduu arabaya ilk varan kiiler oldu.60 ernovu alkoyan
denizciler, Raskolnikovu gzetlerken, Trokiye tutuklularm emanet
edebileceklerini sylediler. Ancak Raskolnikov tutuklamaya izin veri
lemeyeceini aklad.61 Yaknlardaki Suhanov, meydana gelenleri yle
anlatmaktadr:
Kalabalk gz alabildiine kargaa iindeydi... Krontadllarn hepsi Trokiyi
tanyor ve ona gveniyordu. Ancak konumaya baladnda kalabalk sakin
lemedi. Eer o anda yalanlardan provokasyon amal bir ate edilseydi, bir
katliam olabilirdi ve belki Troki dhil olmak zere hepimiz lime lime edi
lebilirdik. Olduka heyecanl olan ve bu vahi kalabala syleyecek sz bul
makta zorlanan Troki sadece n sralarn kendisini dinlemesini salayabildi...
ernovu kendisi almaya alnca arabann etrafndaki kalabalk fkelenmeye
balad. Buraya taleplerinizi belirtmeye ve Sovyete ii snfnn artk burju
vaziyi iktidarda grmek istemediini gstermeye geldiniz [dedi Troki], Peki,

veresiniz? Her biriniz

uruna emovun
hayatndan vazgem eye hazrsnz. B unu biliyorum . E lini ver Yolda! Elini ver,
sivillere iddet uygulayarak neden ken di davanza zarar

devrim e olan balln z gsterdiniz. H er b irin iz devrim

kardeim !
T roki, iddetle kar km akta olan b ir denizciye elini uzatt an cak denizci

sert

bir ekilde yant verm eyi re d d e tti... B an a yle geldi ki, m u htem elen K rontad d a
daha nce T rokiyi b iro k kez dinlem i olan denizci, im di gerekten o nu n b ir
hain olduunu dnyordu: n ceki kon um alarm hatrlyordu ve kafas ka
rm t. .. N e yap acaklarn bilem eyen K rontadllar ern ov u serbest b rak t.62

Kk drlm, sarslm ve korkunun yan sra Petrograd kit

lelerinin kararszlna arm ernov, saraya dnd. Akam kendine
geldiinde Delo naroda gazetesine Boleviklerle ilgili sekiz tane zehir
zemberek yaz yazd. Ancak grevli editrler, bir say iin drt tanesinin
yeterli olacana karar verdiler.63
Devam eden sokak ayaklanmalar, Krontadl denizcilerin tehditkr
davranlar, silahl Putilov iilerinin ksa bir sre sonra tekrar gelmeleri,
taradaki huzursuz birliklerin her an Taurida Sarayna gelecek olmalar ve
de en nemlisi sadk garnizon alaylarnn Geici Hkmetin ve Sovyetin
korumasn salamada devam eden tereddtleri... Tm bunlar bir araya
gelince ounluktaki sosyalist liderleri gittike daha da tehditkr bir hal
alan gsterilere hzlca son verme amacyla Petrograd Asker Blge Ko
mutanl ile yaptklar ibirliinde daha etkili nlemler almay dn
yordu. Alnan nemli kararlardan biri, 10 Haziran krizinde Kerenskinin
imknsz olarak grd, cephedeki birliklerin acilen bakente sevk edil
mesine izin verilmesiydi.64 ereteli, Beinci Ordu Komitesi bakan A. A.
Vilenkini 4 Temmuz akam bu karar hakknda bilgilendirdi. Vilenkinin
cevab, sadk birliklerin hemen Kuzey cephesinden yola karlaca ve 6
Temmuzdan nce Petrograda ulaacaklar oldu.65
Benzer bir arya Baltk donanmas tarafndan verilen yant ise bu
kadar cesaret verici olmad. Ayn zamanda Denizcilik Bakanl, Sovyet
Yrtme Komitelerinin verdii yetkiyle, Baltk donanmas kararghna,
hem g gsterisi yapmak hem de gerektiinde isyanc Krontad birlikle
rine kar kullanmak iin, hemen drt destroyerin Nevaya gnderilmesi
ni isteyen bir telgraf ekme karar ald. Bu hususta, Denizcilik Bakanl
Mstear B. P. Dudorov, 4 Temmuz gn saat 19.15te Baltk donanmas
Komutan D. N. Verderevskiye bir telgraf gnderdi. Ancak Helsinki bir
cephe deildi ve Dudorov on be dakika sonra ilk em rinin isyanclara

sempati duyan gleri kkrtaca korkusuyla Verderevskiye zel emir

olmakszn Krontad a gitmek iin ayrlan her geminin denizalt filosunca hemen batrlacan belirten bir telgraf daha ekti.66
Dudorovun kaygs yersiz deildi. Baltk donanm asnn gvenilmez
lii, Boleviklerin etkisi altndaki Baltk Donanmas Merkez Komitesi
nin (Tsentrobalt) Dudorovun ok gizli ifreli telgraflarn izledii ve
Verderevskiyi emirleri reddetmeye zorlad gereinde ortaya kmak
tadr. syanc Petrograd ii ve askerlerine destek verilmesini isteyen
Tsentrobalt, bakentteki durum un asln renmesi ve kar-devrimci
Dudorovu tutuklam as iin bakente bir heyet gnderme karar verdi.67
Ksa sre iinde Verderevskinin cevab endieli hkm et liderlerine
ulat: Emirlerinizi yerine getiremiyorum. Emirlerinizde srar ediyor
sanz, ltfen komutay kime devretmem gerektiini bildirin.68 Verderevski sonraki bir telgrafta da unlar ekledi: Geerli olan protokole
gre sadece fiil eylemlerden sorumluyum. Destroyerlerin u an Nevaya
gnderilmesi ise politik bir eylemdir... Bu karar yalnzca Merkez Komi
tesiyle anlalarak alnabilir... Destroyerlerin Nevaya gnderilmesi ta
lebi, donanm a ierisinde bir ayrmaya neden olacak ve savama gcn
byk lde zayflatacaktr. ... Bu nedenle Merkez Komitesi byle bir
emri uygulamay reddetmektedir. Ben de Merkez Komitesine bu hususta
katlyorum.69
Taurida Sarayndaki bu aciliyet hali, taradan gelen, sonunda Ge
nelkurmay Bakanlna ulamaya balam olan baz birlikler iin
Polovtseve gnderilen arda da grlebilir. Polovtsev keyifle, imdi,
Sovyet rahata kurtarc roln stlenebilirdi, diyor.70 Ama kurtarcla
baka bir aday daha vard. 4 Temmuz gn leden sonra Adalet Bakan
P. N. Pereverzev, Boleviklerin Alman Genelkurmay Bakanlnn tali
matlaryla Temmuz olaylarn bilerek ve isteyerek balattklar ynnde
bilgiler szdrarak ykselen Bolevik dalgasn geri evirmek iin admlar
atmaya balad.
Alman Ajanl Sorunu
Temmuz gnlerinde nemli bir etmen haline gelen Leninin Almanlar
iin alt sulamas aslnda ok daha ncesinde ortaya atlmt. Sa
kanat Petrograd basn, bu sulamalar Leninin Rusyaya dnnn he
men ardndan balatmt. Leninin Almanya iinden geme izni alm ol

mas ve Geici Hkmeti devirme ve Rusyann sava abasn boa kar

ma amacnn Almanyann amalaryla uyumas dnda iddialarn do
rulanabilecei hibir kant yoktu. Petrograd kitleleri, M alenkaya gazeta
ve Zhivoe slovo gibi gerici gazetelerde yeniden canlanan monaristlerin
karalamalarndansa Bolevik propagandasnn bar ve devrimci ilerleme
arlarna ok daha yaknd. Bu yzden bu gazetelerin tm abalarna
ramen Leninin Alman ajan olduu ynndeki sulamalar kitleler ara
snda ciddi yank uyandrmad.
Geici Hkmet, Lenine yneltilen bu sulamalarla ilk olarak Mays
ortalarnda ilgilenmeye balad. Bu dnemde Kerenski, savan balarnda
Almanlar tarafndan esir alnm ve sonrasnda da Rusyada Almanlar
lehine propaganda yapmakla grevlendirilmi ar yanls eski bir polis
ajan olan Lieutenant Ermolenkonun Rus Genelkurmay Bakanlna tes
lim olduu haberini ald. Sorgusunda Ermolenko, Alman Genelkurmay
Bakanl alanlarndan ikisinin, Leninin Rusyada grevli Alman
ajanlarndan biri olduunu sylediklerini ileri srd. Bu sulamayla il
gili herhangi bir kant sunmayan Ermolenko hibir ekilde gvenilir bir
kaynak saylamazd. Temmuz krizi devam ederken Geici Hkmetin,
Lvov, Kerenski, Nekrasov ve ereenko nclnde gizlice yrtt bu
soruturma, tamamlanmaktan olduka uzakt. Aslnda ellerinde sadece
Ermolenkonun ifadesi, Z. Bursteinin, Stockholmde Alman Sosyal De
mokrat Parvus tarafndan ynetilen ve Ganetski ve M. Kozlovski adnda
iki Bolevik araclyla Lenine para aktaran bir Alman casusluk halka
snn olduu iddias,71 bir de Boleviklerin Alman hkmeti tarafndan
gnderilen maddi destein muhtemel alclar olduunu ileri sren yirmi
dokuz telgraf dnda hibir ey yoktu.72
Her ne olursa olsun Pereverzev, 4 Temmuzda artk herhangi bir gecik
menin lmcl sonular douracan dnerek, hl Geici Hkme
te destek vermeyip tarafsz kalan garnizon birimlerine Lenin aleyhinde
toplanan kantlar gsterdi. Pereverzev ksa bir sre sonra savunmasnda
Bu bilgiyi ifa etmenin, tarafszlklarn srdrmelerini imknsz hale
getireceini dnmtm ifadesini kullanyordu. Bu byk suun
kklerinin tamam ile ilgili kesin bir aklama yapmakla belirsiz bir tarih
tehditi ile hkmeti devirme tehlikesi ieren bu isyann hemen bastrl
mas arasnda bir tercihte bulunmak zorunda kaldm,73 dedi. Perever
zev elindeki materyallerin etkisini ilk olarak, bu ama iin Genelkurmay
Bakanlna arlm olan Preobrajenski Alay temsilcileri zerinde

lt. Tanklarn ifadelerine gre Pereverzevin ifas temsilciler zerin

de o kadar byk bir etki yaratmt ki hemen benzer dncelere sahip
dier alay temsilcilerine de gnderilmiti. Sonrasnda bu bilginin bir ks
m (Ermolenkonun ifadesinin Genelkurmay bakanlnca hazrlanm
zeti ve eski Bolevik Duma yesi G. Aleksinski ile bir gazeteci olan V.
Pankratovun aklamalar) ertesi gn yaynlanmas iin basna datld.
Bunlarn hepsi, Taurida Sarayn kuatm olan ve krizle uramaktan
yorulmu Sovyet Yrtme Komitelerinin izni ve onay olmakszn 4 Tem
muz leden sonrasnda ve akamnda yapld.
Sovyet Yrtme Kom iteleri ve O laylarn G idiatndaki Deiim
4
Temmuz gn saat 18.00de balayan Sovyet Yrtme Komiteleri
nin ortak toplants ubat-Ekim aras dnemin en gergin ve en nemli
toplantlarndan biriydi. Adeta ktrm haline gelen Geici H km e
tin kaderi bu toplantnn sonucuna balyd. Voytinskinin saymna
gre toplantnn balarnda Sovyeti dalm aktan ve fkeli kalabaln
ele geirmesi tehlikesinden koruyan clz gler, sadece on drt kiilik
Pavlovski Alay ve on yedi kiilik Zrhl Ara Bl askerlerinden olu
uyordu. Saat 21.00 civarnda gsterici kalabal, zarar verme am acn
dan daha ok panik halinde saray zorlaynca bu clz koruma grubu
kelimenin tam anlamyla sprlm t.74 lerin rndan kt bu
anda, Sovyet liderlerinin aceleyle yaptklar konumalar, st balkonlar
dan gelen bar ve yuhalamalar, kalabaln uultusu, dardan gelen
silah sesleri ve blgedeki bomba ve topu mermisi patlam alarnn yan
klaryla sk sk kesilse de nasl olduysa bir eit dzen saland. Saatler
sonra toplant sona erdiinde, Taurida Saray Meydan nda isyanclarn
yerini Sovyet ile dayanma halinde olduklarn ilan eden asker birlik
ler alm, Lenin ve dier liderler saklanma hazrlklarna dalmt. Bol
eviklerin ciddi bir yenilgi ald, hatta belki de bunun nihai yenilgileri
olduu kesinmi gibi grnyordu.
4
Temmuz sabah erken saatlerde, Boleviklerin kkrtmasyla, Pet
rograd fabrikalarndan ve asker birliklerden temsilciler, Sovyet Yrtme
Komitelerine tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi talebini iletmekle g
revlendirilmiti. 4 Temmuz gn leden sonra ge saatlerde yaklak elli
drt Petrograd fabrikasn ve asker birimleri temsil eden doksan temsilci,
Taurida Saraynda kk bir odada toplanarak yapacaklar sunumu d

zenledi.75 ounluk sosyalist liderleri bata ii temsilcilerini dinlemeyi

reddettiler ancak sonrasnda ok ksa olmak kaydyla, be temsilcinin Y
rtme Komitelerinin resm mzakerelerinin balangcnda konuma yap
masna izin verdiler. Bu toplantnn blk prk yaynlanan kaytlarn
da konuma yapan temsilcilerin isimleri verilmiyor ancak dier kaynak
lardan bu konumaclar arasnda Bolevik Viborg Blgesi Komitesinden
M. . Latsis ve G. D. Veinbergin, Putilov fabrikasndan bir temsilcinin,
muhtemelen Sergey Bogdatievin olduu anlalmaktadr. Ellerinde silah
laryla yaptklar ksa fakat duygusal konumalardan kincisi ve drdn
cs unlard:
kinci fabrika temsilcisi: Pankartlarmzda nelerin yazl olduunu gryor
sunuz. ilerin karar budur. Fabrikalarda alk tehdidiyle kar karyayz.
On kapitalist bakann grevden alnmasn talep ediyoruz. Sovyete gveniyo
ruz ama Sovyetin gvendiklerine deil. Sosyalist bakanlar, kapitalist bakan
larla anlamalar yaptlar. Ancak bu kapitalist bakanlar bizim can dman
larmzdr. Topran hemen kamulatrlmasn ve sanayide [ii] denetimin
salanmasn talep ediyoruz. Alktan krlmaya kar mcadelemizi sonuna
kadar srdreceiz!
Drdnc fabrika temsilcisi: ... Kitleler, lkenin iinde bulunduu duru
mun ciddiyetinin farkndadr. Grdnz bir isyan deil, rgtl bir gste
ridir. Topran kylye verilmesini ve devrimci orduya verilen emirlerin geri
ekilmesini talep ediyoruz. Fabrikatrlerin ve kapitalistlerin sabotajlarna ve
lokavtlara kar her trl mcadele nleminin alnmasn istiyoruz. Burjuva
ziyle uzlama politikas devam ettike lke sakinlemeyecektir. Koynumuzda
artk bu iren yarat barndrmayacaz. Kadetler bizimle almay red
dettiklerine gre size unu soruyoruz: imdi kiminle almay tercih ede
ceksiniz?76

Bu arlar, ou bakentte olan bu iilerin taleplerinin lkenin tam a

m n kapsamad ve etelerin basksna boyun eip sosyalist olmayanlar
darda braklan bir hkm etin kurulm asnn felaketle sonulanaca
anlayn tayan ounluk sosyalist liderleri arasnda byk bir etki
yaratma benzemiyor. Sosyalist Devrimci-Menevik blokunun tamam
adna konuan eretelinin gr u ekildeydi:
Petrograddaki durum, herhangi bir yeni kararn alnmasn imknszlatryor.
Kongrenin onaylad hkmeti deitirir, garnizonun bir ksmnn ve baz
Petrograd iilerinin talep ettikleri hkmeti oluturursak, btn lke bunu
demokrasinin uygulan olarak deil, aznlk basksna dn verme olarak g
recektir. Demokrasi iin tek kar yol... Geici Hkmeti u an olduu gibi
devrimci gcn meru sahibi olarak kabul etmek ve Geici Hkmet sorunu

zerinde son kararn alnmas iin iki hafta iinde, engellemeyle karlama
yaca bir yerde, muhtemelen Moskovada, acil bir Kongre toplants dzenle
mektir.77

Bu noktada, muhtemelen orada olmalarnn bir ie yaramadn fark

eden dardaki kalabalk daha tehditkr bir tavr gstermeye balad.
Putilov iilerinin bazlar, eretelinin hemen darya kmamas ha
linde kendilerinin onu darya karacaklarn syledi. ikeydze onlara
eretelinin bir konuma yapmakta olduunu anlatt. O an iin bu, Pu
tilov iilerini sakinletirdi ve Geici Hkmet sorunu zerine yaplan
tartma devam etti.
Aralarnda Steklov, Martov, Grinevi, B. D. Kamkov ve Spiridonovann
da olduu sol muhalefet, eretelinin aklad ounluk sosyalistleri
nin grlerine kar konutular. O zamanlar sk sk tereddde den,
Gorkinin gazetesi Novaya fizn ile ilikide olan partisiz sosyal demokrat
lardan M. Steklov, eretelinin, hkmet sorununun ertelenebileceini
dnerek hata yaptn syledi. Nfusun yzde doksannn, sosyalist
bir hkmetin kuruluunu, Romanovlarn drlmesinden bile byk
bir heyecanla karlayacan iddia etti. ounluk sosyalistlerinin sol
kanadndan olan Martov, bu olay hkmet sorununda kesin bir ayrma
olarak deerlendirdi. Steklov gibi Martov da kararn iki hafta ertelenmesi
ihtimalini reddetti; bu ertelemenin lmcl sonularnn olacan ve ta
rihin Sovyetlerden iktidar eline almasn talep ettiini syledi. Burada
gstericilerin lkede bir aznlk durum unda olduklar syleniyor. Ancak
bu aznlk olduka aktif bir aznlktr. ounluk sessiz kalrken onlar
bizi destekliyorlar, dedi. Moskovada bir toplant yaplmasna kar
kan Martov, devrimi ileriye tayabilecek bir sosyalist hkmet kurma
gerekliliini vurgulad.78
Aslnda hkm et sorununda Geici Hkmeti d estek lem eye devam
etmeyi savunan eretelinin yannda duran birok kii, Sovyetin g
rmelerini Moskovaya tama teklifini ho karlamad. Voytinski de
bunlardan biriydi. Voytinski anlarnda, Toplantsn Petrograddan
Moskovaya tayan [Sovyetin] ynetim organlarnn Petrogradda kal
ma ve Kurucu Meclisin Petrogradda toplanmas kararn tekrar gz
den geireceini grmek zor deildi. Bize gre, Moskovada toplanm ak
arya kaan bir nlem, trajik bir gereklilik ve talihsiz bir yenilgiydi,
eklinde yazyordu.79 O rtak Yrtme Komiteleri toplantsnda Menevik-Enternasyonalist Grinevi de konuya benzer bir ekilde yaklat.

Petrograd dnda bir yerde acil bir toplant dzenlemeyi krlk ola
rak tanm layan Grinevi karar alma srecinin Moskovaya tanm asnn
1871 Komnn tekrar yaratacan ve Moskovay yeni Versay yapa
can syledi.80 Yrtme Komitelerinin ald son kararda Petrograd
dnda herhangi bir yerde toplant dzenlemek yer alm adndan bu
iddiann etkili olduu anlalmaktadr.
Her ikisi de Sol Sosyalist Devrimcilerden olan B. D. Kamkov ve Maria
Spiridonova da, fabrika ve garnizon temsilcilerini izledikleri st balkon
lardan tm iktidarn Sovyetlere devredilmesi ynnde konumalar yap
tlar. Sonunda karar tasars oylamaya sunuldu. lki Gotsundu. Y
rtme Komitesi toplantsna kadar Geici Hkmete destek istiyor ama
iktidarn Sovyetlere devredilmesi ihtimaline ak kap brakyordu. kinci
tasar, en azndan ounluunu sosyalist bakanlarn oluturduu yeni bir
Geici Hkmet kurulm asn savunan Martovun, ncs ise Geici
Hkmeti knayan ve tm iktidarn Sovyetlere devredilmesini isteyen
Lunaarskinindi.
Saat artk gece yarsna yaklam ve ortak Yrtme Komiteleri toplan
ts baladnda meydanda olan Krontad denizcilerinin yerini Putilov
iileri almt. Ksa bir sre gsteri yaptktan sonra onlarn yerlerine de
(Krasnoye Selodan yaya olarak gelen) 171. ve 176. Yedek Piyade Alayla
r, Oranienbaumdan Birinci Makineli Tfek Alaynn nc Taburu ve
balarnda Saharov ile Birinci Yedek Piyade Alay geldi. Yava yava bu
gruplar klalarna dndler. Youn topu at ve aniden balayan saa
nak son kalan inatlar da datt. A rtk Sovyetin toplantsnn devam et
tii binann dnda, yamurdan siluetleri zar zor grlebilen park etmi
birka zrhl ara kalmt.
ehrin dier yerlerinde huzursuz bir sessizlik hkimdi. Krontad filo
sunun gemileri Nikolayevski K prsnn yaknlarnda demir atm bir
haldeyken Krontad denizcileri (besbelli Bolevik Asker rgt, Kron
tad Bolevikleri ve Anarko-Sendikalist- Komnistlerle anlaarak) kuru
lanmak, bir eyler yemek ve biraz dinlenmek iin garnizondaki klalara,
Peter ve Paul Kalesine ya da Kesinskaya M aliknesine ekilmiti.81 Ak
amn erken saatlerinde Taurida Sarayndan dnen Birinci Yedek Piyade
Alay ile oraya doru giden Polovtsevin Kazaklar ile birka topu arasn
daki atmaya sahne olan Liteyni Kprs yaknlarndaki blge bile im
di sessizdi. ehir merkezi yaknlarndaki Nevski ve Liteyni blgelerinde
birka dkkn yamalanyor, orada burada babo isyanc ii, asker ve

denizcilerle Kazaklar ya da ehir halk arasnda birka kavga kyordu.

Podvoyski, sokaklardaki durumu, bir sre sonra kesin bir amac olma
yan dzensiz eylemlere dnt eklinde anlatmaktadr.82
Birinci Makineli Tfek Alay askerleri, Viborg Blgesi yaknlarna
aceleyle kurulmu barikatlara adam yerletirdi. Gece yarsnda Nevann
ana kprlerinin aln izlediler. Bu, Nevann sa tarafn isyanclarn
eline brakarak Petrograd ikiye blse de, terk edilmi topu silahlarnn,
dkknlarn krk cam larnn ve bo kovanlarn oluturduu pln
ve slak kaldrmdaki at cesetlerinin atmal gnn tek tan olduu
ehrin kalbinden isyanc askerleri ve iileri uzak tutuyordu.
Taurida Saray nda tartmalar uzadka uzuyor, karar bir trl alnamyordu. Menevik Teodor Dan, kyl entelijansiyasnn temsilcilerinden
biri olan Kondratenko, Trudoviklerin lideri . M. Bramson, Sosyalist Dev
rimci Sako Saakin ve kk bir parti olan Halkn Sosyalist Partisinden N.
V. aykovski, Gotsun karar lehinde konumalar yapt. Lunaarski ve Zi
novyev bu konumalarn karsnda tavr ald. ereteli, tarada durum un
ok farkl olduunu iddia ederek iktidarn Sovyetlere devredilmesi gerek
tii argmanlarna kar kt. Taradaki durum hzla deise de bunun
aka grlmesi iin birka ayn gemesi ve bir Bolevik zaferine ihtiya
vard. Gece saat 01.00 civarlarnda Sovyet temsilcileri yaklaan askerler
yznden endielenirken ereteli hl krsdeydi. Daha sonra olanlar
Suhanov yle anlatyor:
Birden uzaktan bir ses geldi. Ses gittike yaklayordu. Etrafmzdaki odalarda
binlerce ayan kard dzenli yry sesi yanklanyordu... Salon yine te
laland. Herkesin yznde kayg vard, vekiller koltuklarndan zplyordu. Bu
da neydi? Devrime kar bu yeni tehlike de nereden geliyordu?
Ancak Dan sanki yerden bitivermiesine krsde belirdi. O kadar mutluydu
ki, mutluluunu saklamaya alsa da baaramad. ...
Yoldalar dedi, sakin olalm! Tehlike yok. Devrime sadk alaylar Merkez Y
rtme Komitesini korumaya geldiler!
Hemen sonrasnda Katerina Salonunda Marseillaise mar gl bir ekilde
sylenmeye baland. Salonda heyecan son noktadayd. Salondakiler, Sol kanattakilere zaferle bakarak bir duygu patlamasyla el ele tututu ve mest olmu
asna Marseillaise i syledi.83

Taurida Sarayna ilk gelen birlik smailovski Alay oldu. Sonrasnda

ksa bir sre iinde gsteri bandolar eliinde sava kyafetleriyle Preobrajenski ve Semenovski Alaylar geldi. Haberlere gre her yeni birliin

gelii Sovyet liderlerinde yeni duygu patlamalarna ve yorgun ama yine de

kuvvetli M arseillaise marna neden oldu. Yrtme Komiteleri iindeki
Menevikler ve Sosyalist Devrimciler iin, bu rahatladklarnn bir kan
tyd. nceki gnn leden sonrasndan beri isyanc Petrograd kitleleri
yznden katlanmak zorunda kaldklar aalanma ve gerginlik artk
son bulmutu.
ncesinde tarafsz olan bu alaylarda 4 Temmuz gecesi yaanan bu ani
deiimin nedeni tartma konusudur. Baz yazarlar, Pereverzevin garni
zon temsilcilerine yapt ifann nemini vurgulamaktadr. Bu nedenle
Sosyalist Devrimci N. Arski anlarnda, Bolevik ayaklanmasnn Al
manlarn karna olduu haberi garnizon ierisinde abucak yayld ve
her yerde byk bir etki yaratt. nceden tarafsz olduklarn syleyen
alaylar imdi isyan bastrmaya ant iiyordu, diyordu.84 Taurida Sarayna
gelen tm birimlere, imdi nl olan Alman ajan belgeleri onlar henz
saraya gelmeden gsterilmi olsa da Voytinski ve eretelinin de arala
rnda bulunduu baz an yazarlar, belgelerin ertesi gn yaynlandn
vurgulayarak bu gerei gz ard ediyordu. Bu yazarlarn ouna gre, 4
Temmuz akam Sovyete aktif destein sebebi, ayn akam yaylan, Ku
zey cephesinden Sovyete sadk gl muhtelif bir gcn bakentte dzeni
salamak iin yaklamakta olduu haberiydi.
lgili kaynaklara bavurduumuzda, bu faktrlerin her ikisinin de
nemli olduunu gryoruz. Alman ajan belgelerinin Preobrajenski Ala
y zerindeki byk etkisinden daha nce zaten bahsetmitik. Onlarnki
tipik bir tepki gibi gzkyor. Zhivoe slovo 5 Temmuz sabah erken saat
lerde bu belgeleri Lenin, Ganetski ve Kozlovski Alman Ajan bal al
tnda yaynladnda Boleviklere kar nefret genel bir tepki haline geldi.
Cepheden asker gnderildii haberinin nemine gelirsek, Kuzey cephesi
nin Sovyeti destekledii, Yrtme Komitelerinin her ne pahasna olursa
olsun isyan bastrmakta kararl olduu ve ksa sre iinde bunu yapacak
gc toplam olaca da akt. ereteli, garnizon alay komiteleri yele
rinin sonrasnda kendisine gelerek, bu haber aa ktnda askerlerin
kendilerinin gelerek Taurida Sarayna doru yola kmak istediklerini
belirttiklerini iddia ediyordu.85
Gsterilerin dzensizlii ve naho karakteri de (iki gnlk isyanda
tahm in l ve yaral says drt yz civarndayd) havann deimesin
deki baka bir faktrd. Her hlkrda 5 Temmuz sabahnda Sovyet Y

rtme Komiteleri ve Petrograd Asker Blge Komutanl, zellikle baz

isyanc fabrika ve asker alaylarn da moralleri tamamen bozulmuken,
bakentte kontrol tekrar salamaya yetecek byklkte bir gc yanla
rnda buldular. Bu koullarda Yrtme Komiteleri, hkmet sorunu ze
rine Gotsun nergesini geciktirmeden kabul etti. 5 Temmuz sabah saat
04.00 civarnda kabul edilen tasarnn bir blm u ekildeydi:
Yaplan ortak toplantda, hkmetten Kadet bakann ayrlmas zerine
kan krizin tartlmasnn ardndan Yrtme Komiteleri... Kadetlerin ayrl
nn devrimci demokrasinin hkmete olan desteini ekme nedeni olamayaca
na inanmakla birlikte, devrimci demokrasi, hkmete kar duruunu tekrar
gzden geirme zamannn geldiini dnmektedir...
Bunu gz nne alarak toplantda, iki hafta iinde yeni hkmetin kurulmas
nn kararlatrlmas iin i, Kyl ve Asker Vekilleri Sovyeti Yrtme Komi
tesi ve yerel temsilcilerle birlikte bir toplant dzenlenmesi kararlatrlmtr...
Ayn zamanda... toplantda, btn Yrtme Komiteleri kararlarn verene dek
iktidarn, Tm-Rusya i ve Asker Vekilleri Kongresi ve Tm-Rusya Kyl Ve
killeri Sovyeti kararlarna uyacak olan mevcut hkmette kalmas kararlat
rlmtr.
Ve devrimci demokrasinin tm iktidarn Sovyetlere devredilmesini gerekli
grmesi halinde buna sadece Yrtme Komitelerinin tam katlmyla yaplacak
olan bir toplantda karar verilecektir.86

Lenin ve Temmuz A yaklanm asnn k

Rus Devriminin en tartmal dnemlerinden birinde Suhanov, Tem
muz sonras gnlerde A. V. Lunaarski ile yapt bir grmeyi anlatyor.
Bu grmede Lunaarski, Suhanova Leninin Temmuz ayaklanmas ile
ilgili baz planlarn aktaryor. Suhanov, Lunaarskinin 7 Temmuzda,
Leninin 3 Temmuz akam bir darbe planladn ve Lenin, Troki ve
Lunaarskinin darbe sonras kurulacak olan Bolevik hkmette bakanlk
grevlerine seildiklerini anlattn sylyor. ktidarn ele geirilmesinin
ardndan kitlelerin desteini kazanmak iin hemen bar ve toprakla ilgi
li kararlar yaynlanacakt. Suhanovun aktard ekliyle, Lunaarskinin
anlatt her ey, Krontad denizcileri Taurida Sarayna gelirken Lenin,
Troki ve Lunaarski arasnda kararlatrlmt. Lunaarskinin, plan
lanan darbenin, anahtar birim olan 176. Yedek Piyade Alaynn Taurida
Sarayna gelirken nnn kesilmesi ve Leninin bilinmeyen bir nedenden
tr yeni hkmeti ilan etmek iin alana ge gelmesi yznden baa

rsz olduunu sylediini iddia ediyor. Anlarnda Suhanov, Lunaarski

ile olan grmesinin tam hatrlad ekilde kaydedildiini vurguluyor.
Lunaarskinin baz aklamalarnn (rnein, 4 Temmuzda planlanan
darbenin ana kuvvetinin Krontad denizcileri olduu, ernovun tutuk
lanmas abalarn Trokinin kendisinin engellediini itiraf etmesi) ku
laa mantkl gelmediinin farknda olduunu belirtiyor. Suhanov gr
me kaytlarm, kendisinin ya da daha muhtemel Lunaarskinin olaylar
kartrdn syleyerek sonlandryor ve meselenin tam am m gayretli
tarihilerin zmesi iin brakyor.87
lgili arivler kapal olduundan ve gerekli belgelerin ok az yaynlan
dndan, her ne kadar gayretli olurlarsa olsunlar, Batl akademisyenlerin
meselenin tamamn zmeleri imknsz. Resm Sovyet yorumlan, Tem
muz gnlerinin hemen ardndan sona eren devrimin barl dnemin
de Leninin bir darbe planlad ihtimalini bile reddetmekte ve 3 Tem
muz akamnda Leninin bir darbe planlamadn, ayrca Petrogradda
da olmadn belirtmektedir. O. A. Lidak, Bu iktidarn ele geirilmesi ve
Bolevik bakanlnn yaratlmas hikyesi, Suhanovun fantezisinin bir
rndr diyerek konuyu zetliyor.88
Olgusal hatalar ve inanlm azlnn Suhanovun hatralarnn g
venilirliini azaltt ve Leninin 4 Temmuzda yaplmas planlanan
ancak baarsz olan bir darbenin banda olduu iddialarn destekle
yecek herhangi bir kantn olmad gz nnde bulundurulduunda,
K alininin, hareketin iktidarn ele alnm asnn balangc olup olm ad
konusunda Leninin kesin bir kararnn olmad iddiasndan p
helenmeye gerek kalmyor. Bu almann da gsterdii gibi Leninin,
Temmuz gnlerindense 10 H aziran deneyim inin bir sonucu olarak si
yasal gsterinin getirisini reddettii anlalyor. Ancak 4 Temmuzda
partinin nndeki seenekler birden azalmt. Sovyetin kitle basksna
boyun eerek iktidar ele alp Bolevikleri iinde bulunduklar durum
dan karmas umudu, Yrtme Komitelerinin gsterilere kar verdii
tepkiyle yok olmutu. P artinin elinde iki seenek vard: Ya enkazdan
m m kn olduunca az yara alarak kurtulm ak iin gsterilere hemen
son verecek ya da iktidarn ele geirilmesi iin uygun artlarn oluaca
umuduyla gsterilere devam edecekti. Her iki seenek de ekici gelmi
yordu. nk bir taraftan parti gsterilere o kadar ok dhil olmutu ki,
devrilmezse Geici Hkmet en ksa zamanda Boleviklere kar etkili
ve kat nlemler alacakt. Dier taraftan da, 4 Temmuz leden sonra

snda bakentte iktidar ele geirme ihtim ali ne kadar yksek gzkrse
gzksn, bakent kadar radikal olmayan tarada ve daha da nemlisi
cephedeki sadk hkmet birlikleri arasnda byle bir harekete kar
klaca ihtim ali (Leninin 10 H azirann eiinde vazgemesine neden
olan faktrler) gz ard edilemezdi.89
Leninin 4 Temmuz lene doru Petrograda dndnde gsterileri
durdurm ak iin hibir ey yapmadn zaten grdk. Ancak Leninin bu
hareketi, ikinci yolu setii anlamna geliyor olsa bile, 4 Temmuz leden
sonras ald haberlerin pek de cesaret verici olmad sylenebilir. lk
olarak Pereverzevin yapt ifa hakknda raporlar gelmeye balad. Ada
let Bakanlnda memur olan N. S. Karinski, 4 Temmuz leden sonra
snda Bon-Bruevie bu haberleri szdrd. Bon-Bruevi bunlar hemen,
zaten haberdar olduunu dnd Lenine iletti.90 Kendisine kar ba
latlan bu yar resm karalama kampanyasna gsterdii ciddiyet, Leninin
bu kampanyann var olan hareketi nasl etkileyebileceini fark ettiini
gstermektedir.
Dahas, yaklak ayn zamanda cephedeki asker birliklerin yola ka
rld haberi de geldi. ereteliye gre, birliklerin yola karld dedi
kodular dolamaya baladnda Zinovyev, sava alanndaki birliklerin
gerekten bakente doru yolda olup olmadklarn renmeye alt.
Sovyet liderleri kararn verdiinde Menevik V. A. Anisimov, Zinovyeve
bu dedikodularn doru olduunu bildirdi.91
Akam ge saatlerde bu faktrlerin gsteri ve daha nce tarafsz kalan
garnizon birlikleri zerindeki etkisi belirgin olmaya balad. Karar an
hzla yaklayordu ancak o an o kadar hzl gelivermiti ki bakentteki
gsterilere tarann tepkisini lmek iin hi vakit yoktu. 5 Temmuz gece
saat iki- civarlarnda, Zhivoe slovo nun datmndan nce ama muhte
melen smailovski Alaynn Taurida Sarayna geliinden sonra, Merkez
Komitesi yelerinin yaptklar bir toplantda askerlerin klalarna dn
mesi ve gsterilerin durdurulmas karar alnd.92 Karar, 5 Temmuz gn
son hali bizzat Lenin tarafndan incelenen Pravda n m dikkat ekmeyen
arka kapanda yaynland. Bildiride, ii snfnn ve ordunun nc ke
simlerinin taleplerini ortaya koyma amalarna ulald iin gsterilere
son verilmesi kararnn alnd yazyordu.
Maalesef bu kararn alnd Merkez Komitesi toplantsna ait hibir
tutanak yaynlanmad. Mzakereler srecinde Asker rgt temsil eden
K. Mehonoin, blk prk de olsa u ilgin tasviri yapmt:

1917 yl Temmuz olaylar oktan balamt... Geici Hkmet devrimci r

gtleri yok etmeye hazrlanyordu. ehir, iki kar kutbun silahl kampna dn
mt. Petrogradda say ve kuvvet stnlmz vard. Daha ileri mi gidece
imize ya da kazandmz konumu mu koruyacamza karar verme zaman
gelmiti.
O gn, Merkez Komitesinde Asker rgt temsil etmeliydim. Vladimir lyi
[Lenin] bize seslendi:
Bana gcnzn tam saysn verin. Arkamzdan kesin gelecek birimlerin
isimlerini verin. Kimler tereddtte? Kimler karmzda? Tfekler ve dier
askeri ara-gere nerelerde saklanyor? Petrograd yaknlarndaki blgelerde
dmanmz neye gvenebilir? Yiyecek kaynaklan nerelerde youn bir ekilde
var? Ve yeterli miktarda var m? Neva kprlerinin gvenlii saland m? Ba
arszlk ihtimaline kar geri ekilme hazrl yapld m? Bunlar, Lenin yol
dan sorduu ve bizi kendimize getiren nemli sorulard. Akas, nihai bir
savan olaca ihtimalini aklmza getirmemitik, kendimizi sadece durumun
genel tahminleriyle snrlandrmtk.93

Mehonoinin Merkez Komitesinin gsterileri durdurma kararna kar

kp kmad belirsiz olsa da Asker rgtn bu noktada bile solculu
unu koruduu ynnde bir iaret var. 5 Temmuzda Soldatskaya Pravda
Merkez Komitesinin gsterileri durdurma kararndan hi bahsetmiyordu.
Bunun yerine Sokaklarda Neler Oluyor? balkl bamakale, proletarya
partisinin sokaklardaki hareketin liderliini stlendii ve iktidarn Sov
yetlere devredilmesi mcadelesi kazanlncaya dek mcadeleye devam
edilecei imasyla sonlanyordu. Asker rgt, geri ekilme ihtiyacn
grmede Merkez Komitesinden yava olsa da, bu gnlerin ardndan gele
cek olan gericilik dneminde, mevcut dnemdeki zayflklarn en radikal
liderler bile fark edecekti.

Tem m uz Ayaklanm asi

G e r e k l m e
VE G ER C L K

Petrograd Bolevikleri Teslim Oluyor

4
Temmuz gecesi ve 5 Temmuz sabah erken saatlerde Sovyet ve Geici
Hkmet ierisindeki iktidar pozisyonlarnn deiimi, sokaklarda k
hzyla hissedilmeye baland. 5 Temmuz gn le saatlerinde hkmete
sadk birlikler ii blgeleri dnda tm bakentte kontrol ele geirmi
ti. Bolevik kartl o kadar fazlayd ki ehrin baz blgeleri Bolevikler
iin tam anlamyla gvensiz hale gelmiti. Aslnda, 3 ve 4 Temmuzun
kargaasnn ardndan gelen tepki o kadar youndu ki endielenenler
sadece Bolevikler deildi. Sol Meneviklerden Voytinski, Petrograd so
kaklarnn kar-devrimcilerin sefahatine ve Kara-Yzlerin isyanclara
kar kazanlan zaferi ykma tehlikesi ieren ahlakszlklarna sahne ol
duu 5 Temmuz gnnn hayatnn en kt gnlerinden birisi olduunu
sylyordu.1
Gerici tepkinin hzl bir ekilde ortaya kmas, bir dereceye kadar,
Temmuz ncesi dnemde, sadece muhafazakr evrelerin deil ayn
zamanda liberal dem okrat ve lml sosyalistlerin de kandrmasyla
Boleviklere kar biriken byk m iktardaki dmanln doal bir so
nucuydu. Ayrca birok sa grl rgt de, etkilerini tekrardan arttrabilm ek iin, Temmuz ayaklanmasnn salad gibi bir frsat kolluyordu. Gerici General Polovtsev, H aziran aynn byk bir blmnde
Boleviklere zarar vermek iin hazrda beklemiti ve imdi plan Geici

Hkmet ve Sovyet liderlerinin birou tarafndan paylalrken yava

lamay dnmyordu. 4 Temmuzda Geici Hkmet, Sovyet Yrtme
Komiteleri ile fikir birlii yaparak Polovtsevi, Petrograd silahl ete
lerden arndrm ak, Birinci M akineli Tfek Alayn silahszlandrmak ve
Kesinskaya M aliknesini ele geirmekle grevlendirdi.2 Ayn akam
ge saatlerde Polovtsev bu em ri yerine getirmek iin somut planlar yap
t; 5 Temmuz sabah bu planlar yerine getirebilecek gte bir silahl
kuvvet emrinde hazr bulunuyordu.
Geici Hkmetin Boleviklere kar hcumu, General Polovtsevin
Pravdann basmevine bir mfreze asker gnderdii 5 Temmuz gn a
fak vaktinde balad. Mfreze, Ekim ncesi saklanma yerlerinden ilkine
doru yola km olan Lenini ksa bir zaman farkyla kard. Hk
mete bal bu mfreze Pravda basmevini arad, darmadan etti, grev
bandaki ii ve askerleri tutuklad ve ardndan Genelkurmay Bakanl
kararghna dnd.3 Bu srada, ehrin eitli blgelerinde polisler, asker
ler ve Kazaklar temizleme operasyonlarna baladlar. Tm gn boyunca
zrhl aralara el koydular, pheli gzken iileri, askerleri ve zellikle
de, Neva zerindeki kprlerin ya ak braklmasndan ya da kprler
zerinde nbeti bulunmas nedeniyle ii blgelerindeki barikatlara ka
amayan denizcileri silahszlandrp tutukladlar. Temmuz ayaklanmas
nn kark olan bu son dneminde Bolevik Merkez Komitesi, Petersburg
Komitesi ve Asker rgtn eylemlerini ortaya karmaya almak ol
duka zor. Bu ksmen, partinin liderlerinin artk dalm ve her yana
salm olmasndan kaynaklanyordu. Ayn zamanda partinin st ve alt
kademeleri arasndaki iletiim kesintiye uramt, bunun sonucu olarak
partinin eylemleri belki de 3 Temmuzdakinden bile daha dzensizdi.
Dahas, Temmuz ayaklanmasnn rgtlenmesindeki parti ii aktivitelerin aratrlmasna byk katks olacak dokmanlara benzer bir ekilde,
ayaklanmann biti dnemine ait basl dokmanlarn ou da kayp ve
bu dnemi aydnlatmaya alan tarihiler, kafa kartrc anlara gven
mek zorundalar.
5
ve 6 Temmuz gnlerinde meydana gelen olaylarn odak noktas, hl
Asker rgtn karargh olan Kesinskaya Maliknesiydi. 5 Temmuz
sabah burada Asker rgt liderliinin, Pravda 'nn basmevinin basl
masna ve Polovtsevin eli kulanda olan baskn ile ilgili sylentilere ce
vab, kavga hazrlklarna balamak eklinde oldu.4Bu direnme kararnn
Merkez Komitesi tarafndan onaylanp onaylanmad hakknda kesin

bir ey sylemek mmkn deil. Ancak Merkez Komitesinin Krontad

denizcilerinin Petrogradda kalma srelerini uzatmalarna izin verme
si, Merkez Komitesinin konumunun en azndan belirsiz olduunu gs
teriyor. Her hlkrda, denizciler Asker rgtn emrindeki toplu gce
katld iin Raskolnikov, genel komutan olarak grevlendirildi. Raskol
nikov, makineli tfeklerin konumlandrlm ve cephanenin datln
kontrol etti, maliknenin d bahesinde bamsz hareket edecek olan
askerlere ve denizcilere at talimatlar verdi.
Asker rgt adna Raskolnikovun imzasyla, Krontaddan drt top
u silah, mermi, el bombalar;5 Donanmann Ar Silah Deposundan
adet 47 mm top ve makineli tfek; Helsinkiden de filosundaki baz ge
mileri6 gndermeleri talep edildi. Ayn zamanda, Asker rgtn, 180.
Yedek Piyade Alayndan . V. Kudelko ve M. Ter-Arutuniantsa gnderilen
mesajdan anlald kadaryla, garnizon birim lerinin hazrda tutulmas
iin abalamt. Asker rgt birliklerine de gnderilen mesajda, Mer
kez Komitesi, Petersburg Komitesi Yrtme Kurulu ve Asker rgtn
Pravda m n basmevinin baslyla ilgili toplanaca belirtiliyor ve asker
lere hazr olmalar ancak bir eylem planna karar verilene dek klalarn
terk etmemeleri ars yaplyordu.7
Raskolnikov anlarnda, bu nlemleri tamamen savunma amal ola
rak tanmlyor ancak ayn zamanda Nevaya iyi bir sava gemisinin gn
derilmesinin Geici Hkmetin kararlln ciddi bir ekilde sarsaca
na inandn sylyordu.8 Bu hususta O. A. Lidak, Sovyet yorumcula
ryla ters den ilgin bir gzlem yapyor. 5 Temmuzda Asker rgt bir
dizi asker nlem aldnda akllarnda savunmadan tesi olduu akt.
Asker rgtn o anda kendisini deien siyasal duruma altramad ve 3 Temmuz ncesindeki g ilikilerini korum ann hl mm kn
olduuna inandn dnyorduk,9 diye yazyor. Troki de benzer bir
noktaya deinmektedir: Raskolnikov da dhil olmak zere Asker rgt
liderlerinin deien durum un farkna varamadn ve silahl gsterinin
dman tarafndan dayatlan bir ayaklanmaya dnmemesi iin hzla
geri ekilmesi gerektii anda asker liderlerin bazlarnn rastgele ve d
ncesiz ileri atllara kalktm varsayabiliriz.10
Her durumda, Bolevik Asker rgtnn mcadele kararll, sin
dirilmi ii ve asker kitleleri tarafndan paylalmyor gibiydi. nemli
istisnalar da vard. Latsis, Bolevik Viborg Blge Komitesinin kendili
inden fabrika komitelerini ve Kzl Muhafzlar teyakkuza geirdii-

ni, Viborg blgesini Petrograddan ayracak Nevka kprlerini ama ve

Liteyni kprsnde savunma amal takviye yapma planlan hazrlad
n kaydetmiti.11 Anlarnda Metelev, Viborg blgesinin gen iileri
nin ceplerine, izmelerine, paltolarna bombalar saklayp Peter ve Paul
Kalesini savunan Birinci Makineli Tfek Alaynn On Altnc Blne
ve Krontad denizcilerine yardm etmek iin Nevay getiklerini yaz
maktadr.12 Dahas, Birinci Makineli Tfek Alaynn dier gruplar da
mcadele etmeye hazrd. Stulova gre, 5 Temmuz sabah Asker rgt
yeleri K. Romanov ve A. Poliakov, Geici Hkmete kar baka gste
riler yaplmas gerekliliini kabul etmi ve blklerinden silahlarn ha
zrlamalarn ve yrye hazr olmalarn istemiti.13 Ancak genele bak
tmzda, rzgr Sovyet ve Geici Hkmet lehine esmeye baladnda
Bolevik etkisinin en gl olduu garnizonlar Sovyete olan desteklerini
ve nceki yanl davranlarndan dolay pim anlklarn bildiren karar
lar aldka Asker rgtn gc hzla azald. B irzhevye vedom osti de ya
ynlanan bir rapora gre Roaln 5 Temmuzda, Grenadier Alayndaki
askerleri Geici Hkmete kar ilerlemeye ikna etmeye alp baar
l olamad durum buna bir rnekti.14 ilerin ou ne kadar isteksiz
olurlarsa olsunlar fabrikalarna dnmeye hazrlanyorlard.
Bu dnemde Anarist-Komnistlerin eylemlerine dair neredeyse hi
bir bilgi bulunmuyor. Ancak, direnme hazrlklar yaptklar dnlebi
lir. Novaya Jizn, 5 Temmuz sabah Anaristlerin, bir nceki gnk silahl
gsterinin Rus devrim inin gcn gsterdiini ancak bir sonu getirme
diini belirten bildiriler dattn yazyordu. Bildiri, iktidar kesin ola
rak ele geirmek iin iilerin ve askerlerin tekrar sokaa kmas gerekli
liine vurgu yaparak sona eriyordu.15
Her iki tarafn komutanlar sava hazrlklar yaparken Bolevik Mer
kez Komitesi ve Sovyet Yrtme Komitesi yelerinin ciddi bir asker ar
pmadan kanmak iin abaladklar gz nnde bulundurulmaldr.
Lenin, hkm etin Pravda nn basmevine yapt saldrya gerekilikle
yaklayordu. Bolevik kayplarnn sadece gecikmeden geri ekildikleri
takdirde en aza indirilebileceine inanan Lenin, Zinovyev araclyla
Asker rgte gnderdii mesajda hemen Peter ve Paul Kalesinin teslim
edilmesini emrediyordu.16
5
Temmuz sabah erken saatlerde Bolevik Merkez Komitesi yelerinin
Asker rgt liderleri ve blgelerinden kp Kesinskaya M aliknesine
gelebilen birka Petersburg Komitesi temsilcisiyle yapt toplantda Zi-

novyev, Leninin direnm enin anlamszl ve beyhudelii konusundaki

duruunu temsil ediyordu. Toplant annda cephelerdeki birliklerin ba
kente yaklatklar ve tarada gsterilere ok az destek verildii m uh
temelen biliniyordu. Bu balamda, 4 Temmuz gn ge saatlerde ve 5
Temmuzda taradaki baz byk ehirlerde Petrograddaki gsterilerin
benzerlerinin aceleyle yapld ancak bu gsterilerin pek de cesaret ve
rici olmadna da dikkat edilmelidir. Moskovadaki durum buna tipik
bir rnekti. 4 Temmuz leden sonrasnda bakentteki durum dan birka
saat nce haberi olan Moskova Bolevik Parti Komitesi, bir eylem plan
oluturmak iin topland. Partideki radikallerden gelen postane, telgraf
ve telefon istasyonlarnn ele geirilmesi teklifini reddeden Moskova Bol
evik Parti Komitesi, ayn akam saat sekizde yaplacak silahl bir yr
y karar ald. Ancak ksa bir sre sonra Moskova Sovyeti gsteri yasa
kard ve ii ve askerlerin byk bir blm Boleviklerin arlarna
karlk vermedi.17
5
Temmuz gn leden sonra birim dzeyindeki baz Asker rgt
yelerinin, cepheden gelen birliklerin bazlarn ubat gnlerinde oldu
u gibi isyanclara katlmaya ikna edilebileceklerini dndkleri anla
lmaktadr.18 Ancak belki de Smilga hari Merkez Komitesi yelerinin
hibiri byle bir dnceyle hareket etmiyordu. Bu artlar altnda Merkez
Komitesi, gsterileri iptal etme kararn geri ekmeme karar ald19 ve
kitlelere hemen datlmas iin uygun bir ar kaleme alnd. Bu ar
da ii ve askerler, harekete geen gericiliin provokasyonlarna boyun
ememeye ve her tr gsteri ile atmadan uzak durmaya arlyordu.
Bildiride gelecek iin sabr ve disiplin ars yaplrken ehir ve tara hal
knn isteksiz kesimlerini ekmek iin kampanyann yenilenmesi iste
niyordu.20
Gsteriyi iptal etme kararn tekrar kabul eden Merkez Komitesi,
Bolevik Parti konusunda Sovyetin duruunu aa karmak iin Ta
urida Sarayna bir temsilci gnderdi. Ksa bir sre sonra, Kamenev ve
Zinovyevin arsyla Tm-Rusya Sovyeti Yrtme Komitesinden bir
heyet Kesinskaya M aliknesine geldi. Bolevikleri temsil eden Kamenev,
Mehonoin ve Boki ile Yrtme Komitesini temsil eden M. . Liber ara
sndaki mzakereler sonucunda daha fazla kan dklmesini engellemeyi
amalayan bir anlamaya varld.21 Bu anlamann Boleviklerin anlad
ekliyle, Sovyet, partiye kar daha fazla baskc nlem alnmayaca
garantisini veriyor ve tutuklu gstericilerden belirli sular olmayanlarn

serbest braklaca szn veriyordu. Bunun karlnda Bolevikler,

tm zrhl aralarn toplayacak, denizcileri Krontada geri gnderecek
ve Peter ve Paul Kalesini teslim edecekti.22 Bu noktada Nevskinin szle
riyle, [Temmuz] ayaklanma Merkez Komitesi tarafndan baarsz olarak
tanmlanmtr.23
Ksa bir sre sonra Asker rgt kontrolndeki zrhl aralar, Yedek
Zrhl Ara Blne geri gnderilmi24ve akam olduunda, garnizo
nun klalarnda konumlanm olan Krontad denizcilerinin ou, ge
ride Kesinskaya Maliknesi ve Peter ve Paul Kalesinde sadece birka
yz denizciyi brakarak, arka sokaklardan gemilerine dnmlerdi.25
Akamn ge saatlerinde Taurida Sarayndaki toplantsnda Tm-Rusya
Sovyeti Yrtme Komitesi, Raskolnikov, Roal ve Yaruk bakanln
daki Krontad heyetine ltimatom verdi. Boleviklere kar bir misille
me yaplmayaca ve tutuklularn serbest braklacana dair daha nce
verilen szler unutulm utu; denizcilere, silahlarn ve pankartlarn
teslim ederek bakentten ayrlmalar ya da zorla silahszlandrlacaklar
konularnda sabaha kadar bir seim yapmalar sylendi. Belli ki deniz
cilerin ounun bakentten ayrldndan haberi olmayan Krontad he
yeti, hemen bir karar verilmesi istendiinde bu ltimatomu tartyor
du. Raskolnikovun bu ani deiikliin nedenini sormas zerine Liber
kararsz bir ekilde, zorunluluklar bunu gerektirdi cevabn verdi.26
Bir sre sonra, Petrograd Asker Blge Komutanlnn Kesinskaya
M aliknesine saldr hazrlnda olduunu ve Krontadllar uyarma
nn uygun olmayacandan Sovyetin duruunu sertletirdiini anlatt.27
Bu doru bile olsa, Krontad standartlarna gre, kar-devrimcilerin
elleri ncesinden daha glyken bakentten ayrlmak yeterince kk
drcyken bir de bu srete silahszlandrlm ak ok daha kty
d. Raskolnikov, byle bir kararn denizcilere danlm adan verileme
yeceini syleyerek Liberin ltimatomunu reddetti ve bunun zerine
Krontad heyeti gece iin ayrld.28
Bu srada Petrograd Asker rgtnn Kesinskaya M aliknesini ve
Peter ve Paul Kalesini ele geirme planlarnn son rtular yaplm ve
son emirler de verilmiti. Boleviklerin gcnn azald ve parti lider
liinin hkmet glerine kar direnmeme karar alm olduu General
Polovtseve ulamam ya da Polovtsev bunlar gz ard etmiti. 6 Temmuzgece saat 03.00te Boleviklere kar balatt asker operasyonun ge
niliinin baka hibir aklamas olamaz. Dier glerin yan sra saldr

kuvvetlerinin iinde Petrogradski Alay, sekiz zrhl ara, Preobrajenski,

Semenovski ve Volinski Muhafz Alaylarndan birer blk, Karadeniz fi
losundan bir mfreze denizci, Kadet mfrezeleri, Havaclk Akademisi ve
ar toplarla birlikte cepheden bisikletli tugay vard.29
afak skerken A. A. Kuzmin kom utanlndaki gler, Sovyet lider
leri A. R. Gots ve N. D. Avksentievin tevik konum alarn dinlemek
iin Saray M eydannda topland. Sonrasnda Neva zerinden Petrograd
tarafna getiler. Ksa sre iinde Kesinskaya M aliknesini ve Peter
ve Paul Kalesini kuattlar. N evann dier tarafnda, kalenin karsn
daki Mermer Sarayn nc katndaki bir pencereden, hl Mermer
Sarayn asil kiracs olan, eski Prens van Konstantinovi tarafndan
verilen kaliteli drbnle Kuzmin atma sahasn izliyordu. Sabah saat
07.00de Petrograd Asker Blge Komutanl, garnizondaki Bolevik
alaylarn telefon hatlarnn kesilmesini emretti. Ayn saatlerde Kuzmin,
Asker Blge ve Tm-Rusya Sovyeti Yrtme Komitesi adna Kesinska
ya M aliknesini arayarak Boleviklerin hemen artsz teslim olmalarn
talep etti. Boleviklerin istei zerine konunun tartlm as iin bir saat
sre tannd ancak bu sre iinde Kesinskaya M aliknesinin telefon
lar da kesilmiti. Telefonda Kuzmin ile grm olan Podvoyski an
larnda, hl maliknede olan asker ve denizcilerin ( yz Krontadl
ve Birinci Makineli Tfek Alay ve Grenadier Alayndan iki yz asker)
teslim olma talebine savunma hazrlklarn yenileyerek cevap verdii
ni yazm aktadr.30 Gazete kaytlarna gre hkm et gzclerine rastgele
birka el ate bile etmilerdi.
Kesinskaya Maliknesi olas bir top bombardmannda olduka sa
vunmasz kalaca iin Asker rgt, Bolevik kararghnda kalmann
bir anlam olmadna karar verdi. syanc kuvvetler birka yz metre
tedeki Peter ve Paul Kalesine hzl bir gei yaptlar.31 Ksa bir sre son
ra Kuzmin birliklerine saldr emri verdi ve topular Kuzminin emriyle
ate etmeye hazrlandlar. Zrhl aralar ve piyadeler nclndeki sal
dr kuvvetleri hibir direnile karlamad, toplar sessiz kald ve ksa
bir sre iinde Kesinskaya Maliknesi ele geirildi. galciler malikne
ierisindeki silahlara el koydu ve parti belgelerini tamaya alan yedi
Bolevii tutuklad. Hl maliknede olan Podvoyski ise kamay baard.
Bu srada Peter ve Paul Kalesinde, Asker rgtten lin-Zenevski ve Malt
sev komutasndaki isyanclar, silahlar ve kalenin duvarlarna yerletiril
mi makineli tfekleri kontrol ettiler, doldurdular ve saldry bekleyerek

Aleksandrovski Parkndan geerek yaklamakta olan hkmet birlikle

rini izlediler. Darda ise aralarnda Metelevin de olduu Viborg Blge
sinden birka Bolevik, saldrgan bisikleti tugay karsnda konumlanp
saldr balad anda bomba atmaya hazrland.32
Bu srada, daha sakin dnebilenler herhangi bir atma yaanma
masn salamaya alyorlard. Sovyet temsilcileri ve Bolevik Merkez
Komitesi, askerlerin ve denizcilerin teslim olm alarn istediler. syan
clar temsil eden lin-Zenevski ve Yaruk ile hkm et temsilcileri B.
O. Bogdanov ve cepheden gelen tm birliklerin komutan olan Ensign
Mazurenko arasndaki mzakereler le saatlerine kadar devam etti.
H km et temsilcileri isyanclarn silahlarn teslim etmeleri konusunda
srarcyd; sonunda lin-Zenevski yaknlardaki Staline dnerek teslim
olup olmayacaklarn sordu. Stalin zgn bir ekilde, yapacak baka bir
ey kalmad yantn verdi.33 syanc denizciler ve makineli tfekiler
arasnda bir oylama yapld ve ounluk, devrim in karlar gereince
kendilerini feda etmeme ynnde oy kulland. Ksa bir sre iinde silah
szlandrldlar, tm isyanclarn isimleri alnd ve denizciler gemilerine
ve Krontada doru aalayc bir yolculua gtrldler. (AnaristKomnistlerin kaderi de benzerdi. 6 Temmuz gn leden sonra Durnovo V illasn ele geirmek iin harekete geen hkm et kuvvetleri k
k bir direnile karlat ama ksa sre iinde Anaristlerin karargh
ele geirilmiti.)
syanclarn teslim olmalarndan ksa bir sre sonra Petersburg Komi
tesi Yrtme Kurulunun birok yesi Viborg tarafndaki nispeten gvenli
olan Blge Dumas binasnda bulutu. Bu noktada, komisyonun militan
yelerinin ou, partinin urad yenilgiye kasvetle boyun emiti an
cak birka Merkez Komitesinin kendilerine dayatt geri ekilme siyase
tinden memnun deildi.34 Bu gruptakilerden biri, Viborg Blge Komitesi
adna konuan M. . Latsis, bir genel grevle partinin ayaklanmay tekrar
balatmasn nerdi. Tartma sonucunda, tartmaya katlan be Yrt
me Kurulu yesinin sadece ikisi teklif lehine oy kullansa da meselenin
Lenine danlmasna karar verildi.
Ayn gn ge saatlerde Yrtme Kurulu yeleri, bu sefer, Leninin ksa
sreliine snd Reno fabrikasnn beki barakasnda tekrar topland.
Latsise gre Lenin, genel grev teklifine iddetle kar kt. Yrtme Ku
rulu yelerine yaramaz okul ocuklar gibi davranarak kurul adna koul
suz ie dnme arsn kaleme ald.

RSDP Petersburg Komitesi Yrtme Kurulu, Merkez Komitesinin 6 T ornan

tarihli Listok pravdide yaynlad (Petersburg Komitesi tarafndan da imzala
nan) karar uyarnca iileri bir sonraki gnden, yani 7 Temmuz sabahndan
itibaren iba yapmaya armaktadr.35

Ve bu bitap blmn sonunda Petrograd Boleviklerinin teslim olu

lar tamamlanm oldu.
Petrograd Bolevikleri ve G ericilik D nem i
6
Temmuz akam, Viborg tarafndaki kk bir dairede Lenin, Bol
evik Merkez Komitesinden Zinovyev, Kamenev, Stalin ve Asker rg
t temsil eden N. . Podvoyski ile topland. Toplantnn byk bir bl
m, Leninin gncel durum analizine ve devrimin gelecekte izleyecei
rota ile ilgili tahminlerine ayrlmt. Sadece Podvoyskinin anlarnda
Leninin buradaki konumasnn ayrntlar bulunabiliyor36 ancak bu ko
numa da 10 Temmuzda yazd Politik D urum makalesindeki zm
lemelere ve birka gn sonra hazrlanm olan Sloganlar zerine isimli
daha nemli bir brore ok benzemektedir.37
Podvoyskiye gre Lenin, partinin ald yenilginin ciddiyetini azalt
maya almad ancak partinin bu yenilginin altndan kalkacana olan
gveni tamd. Lenin gericilik dnemi boyunca partinin daha nceki a
lmalarnn geici olarak yok edilecei tahm inini ileri srse de Temmuz
olaylarnn baz olumlu sonularn da vurgulad. Sosyalist Devrimciler ve
Menevikler geri dnlmez bir ekilde kendilerini, iktidar u anda elin
de bulunduran asker kar-devrimcilerle ibirliine sokmu ve proletarya
artk iktidar burjuvann elinden barl yollarla alma yanlsamasndan
kurtulmutu. Aslnda, Leninin sylediine gre proletarya artk iktidar
ele geirme ya da lm arasnda bir seim yapacakt. Bunu gz nnde
bulundurarak Lenin, Tm iktidar Sovyetlere slogannn geerliliini
yitirdiini ve bunun yerine Tm iktidar devrimci parti-Bolevik Kom
nistler nclndeki ii snfna slogannn kullanlmas gerektiini
syledi. Bu, Leninin, yakn bir gelecekte geree dntrlmesi gereken,
iktidarn Boleviklerce ele geirilmesi gerekliliini ilk ifade ediiydi.38
Podvoyskinin anlarnn ierisinde Leninin analizlerinin, zellikle
de silahl ayaklanmaya olan ilgisinin ve Sovyetleri reddetmesinin oylanp
oylanmad hakknda herhangi bir bilgi bulunmuyor. Bilindii kadary
la yeni tezlerin kilit noktalar 13-14 Temmuzda geniletilmi bir Merkez

Komitesi toplantsnda tartld ve reddedildi.39 Ancak Bolevik Parti

Altnc Kongresinin 30-31 Temmuz tarihlerinde yaplan oturum larn
da uzun bir tartma ve nemli deiikliklerin ardndan kabul edildi.40
6 Temmuz toplantsnda ise daha az nemli iki tedbir kabul edildi. lki,
parti rgtlerinin yasal eylemlerinin kesintiye uramamas iin yer s
tndeki basklar atlatmaya almas kararyd. kincisi ise (ilk kararn
bir gn nce alnd aktr)Lenin ve Zinovyevin teslim olmamasyd.
Bu sre ierisinde Geici Hkmetin, cephedeki byk asker bir
liklerin geliiyle desteklenen gl politikas, Sovyeti glgede brakt. 6
Temmuz akam ge saatlerde kabine yelerinin yapt bir toplantda
hkmete kar yaplan silahl hareketin tm dzenleyicileri, liderleri ve
gsterilerin desteklenmesi lehine ar yapan ya da gstericileri kkrtan
herkes hemen tutuklanm aldr ve vatan ve devrime ihanetten yarglanma
ldr karar verildi.41 Bu karar, Lenin, Kamenev ve Zinovyev gibi Bolevik
liderler ile Blgeleraras Komite liderleri Troki ve Lunaarski nin tutuk
lanmasn emrediyordu. Kerenskinin tavsiyesi zerine 7 Temmuzda Ge
ici Hkmet, isyanda yer alan tm asker birliklerin silahszlandrlarak
lavedilmesine ve bu birliklerde yer alan personelin Sava ve Denizcilik
Bakanlarnn uygun grd ekilde datlmasna karar verdi.42
Kerenski ayn gn, Krontad ve Helsinkideki mevcut durum hakkn
da sert bir su duyurusu yaynlad ve Geici Hkmet adna altm yedi
kiilik Tsentrobalt heyetinin (gvenilmez olduu ortada olan Verderevski
de dhil) tutuklanm asn emretti. Ayrca, tm denizcilik kurumlarndaki ve Baltk filosu gemilerindeki kar-devrimci kkrtclarn yirmi
drt saat iinde tutuklanm asn istedi.43 Geici Hkmetin iki gn son
raki baka bir toplantsnda da, Kerenski, Lvovun yerine babakan olarak
atandktan sonra (Lvov, 8 Temmuzda sosyalist bakanlarla arasndaki te
mel siyaset farkllklar nedeniyle istifa etmiti) Temmuz ayaklanmasnn
tm ynlerini aratrmas ve sulularn iddianamelerini hazrlamas gre
viyle, olaanst yasal yetkilerle donatlm st dzey bir Aratrma Ko
misyonu kuruldu.44 Ayn zamanda hkmet sokak toplantlarna ve sivil
lerin ateli silah bulundurmasna kar geici bir yasak karmaya alt.
lerleyen gnlerde Kamenev, Troki, Lunaarski, Karitonov, Kaustov,
Bogdatiev ve Rahiya tutuklanarak hapse atld. Pravda, Soldatskaya Pravda ve Golos pravdi kapatld (o anda Bolevik yaynlarn basacak matbaa
bulunmas imknszd). Partinin birok blge ve fabrika komitesi binas
basld, arand ve binalara zarar verildi. Ksacas Petrograd Bolevikleri

Temmuz Ayaklanmas Geri ekilme ve fii i B

kitlelerin ruh haliyle hareket etmenin tehlikelerini renmi oldu. l k

olarak 6 Temmuz akam alnan Gneybat cephesindeki On Birinci Or
dunun Avusturya-Alman ordularnn saldrlar karsnda aceleyle geri
ekildii haberi de bu gnlerde Boleviklere kar ani deiimi destekledi.
Lenin ve Zinovyev tarafndan hkmetin sulamalarna cevaben kaleme
alnan ve 11 Temmuzda Novaya Jizn'de yaynlanan ak mektup, zellikle
daha nce basna verilen kantlardan tatm in olmayan kiilerin, Leninin
teslim olmayarak sulu olduunu kabul ettiini dnmeleri nedeniyle,
kar-devrimci durumun tersine evrilmesine ok az katkda buluna
bildi. Temmuz olaylarnn bu evresine ait Sovyet kaytlar, partinin orta
ve st snflar vastasyla katlanmak zorunda brakld nefret ve aa
lanma anlaryla doludur. Temmuz hayal krklnn kitleler zerindeki
etkisi, ordunun bozguna uramas ve Bolevik liderliine kar saldr
lar Sovyet literatrnde byk lde gz ard edilse de partinin ii ve
zellikle de asker kitleleri arasndaki rgtlln ksa sreliine de olsa
hzlca azald grlmektedir.
Bir kez Bolevik kitle propagandas teknikleri muhalefet tarafndan
etkili bir ekilde uyguland. Partiden toplu kopular gzlenmedi ama
gericiliin en yksek olduu zamanlarda bile zellikle Viborg ve Narva
blgelerindeki fabrikalarda Boleviklerin kararlar geirilmeye devam
etti. Ancak yeni insan kazanm yavalam ve tm blgelerdeki iilerin
moralleri bozulmutu.45 Dahas, siyasi adan bilgisiz olan ii ve askerler,
daha nce nasl burjuvaziye kar hemen zafer kazanacaklarna inandlarsa, imdi de Bolevik kart propagandann etkisine girmitiler. 10 Temmuzdaki Petersburg Komitesi toplantsnda Nevski Blgesinden bir tem
silcinin sunduu rapora gre buradaki durum tam da az nce anlatld
gibiydi. Nevski blgesinden gelen temsilci, blgesindeki iilerin oun
luunun bulvar basnnn dedikodularna inanmalarndan ikyetiydi.
Kolpinski blgesinden bir temsilci ise gsterilerin sonlandrld andan
itibaren iilerin ruh halinin aleyhlerine dndn sylyordu. Ayn
toplantda Porohovski blgesi temsilcisi (Temmuz gnlerinin ardndan
fabrikasndan atlan alt Bolevikten biri) Boleviklere kar yrtlen
iftira kampanyasndan, izlendiklerinden ikyet etti ve blgesindeki i
ileri durgun ve pis bir bataklk olarak tanmlad.46
Tabandaki Boleviklerin bir ksm nn partinin son durumundan do
lay kafa karkl yaad ve sarsld gz nnde bulundurulmaldr.
Viborg Blgesi Metal Fabrikasndaki geni Bolevik rgtnde Temmuz

gnlerinin hemen ardndan geirilen karar, bunun en iyi kantdr. Bu

kararda Sovyete tam destek verilmesi isteniyor ve partinin yerel rgt
Sovyet kontrol altna alnyordu. Bu kararda ayrca, Bolevik Merkez
Komitesinin ve Petersburg Komitesinin yetkilerinden feragat etmeleri ve
yz bin Bolevik iinin Alman ajan olmadn gstermek adna yar
gya teslim olmalar isteniyordu. Son olarak bu kararla fabrika komitesi
nin, yeni bir Merkez Komitesi ve Petersburg Komitesi seilmesi iin bir
konferans toplanana kadar partinin st birimlerinden bamsz olduu
ilan ediliyordu. Bu kararn, 4 eksik, 16 kabul, 4 ret oyuyla kabul edildiini
belirtmek gerekir.47
Hkmet basklar ve halkn tepkisi Boleviklerin gcnde byk
bir azalmaya yol am olsa da muhtemelen bu durum dan en ciddi et
kilenen Asker rgtt.48 rgt, ayaklanma sonrasnda liderlerinin o
undan, ordusunun bir ksmndan, askerler kulbnden ve gazetesinden
m ahrum kalmt. Geici Hkmet durum alarnn bir sonucu olarak
soruturulan, tutuklanan ve hapse atlan asker ve denizcilerin listesi, Bol
evik Asker rgtnde Kim Kimdir gibi olduu iin soruturma bel
geleri Haziran-Temmuz dneminde rgtn aratrlmas iin gvenilir
kaynaklar deildir. Asker rgtn iki bakan, Podvoyski ve Nevski ve
Birinci Makineli Tfek Alayndan A. N. Semako tutuklanm aktan kur
tuldular. Ancak Temmuz ayaklanmasnn ardndan Geici Hkmet ta
rafndan tutuklananlar arasnda Birinci Makineli Tfek Alayndan A. a.
Polyakov, . N. linski, P. A. Koelev, a. M. Golovin, K. N. Romanovve E.
. Spets; 180. Yedek Piyade Alayndan . V. Kudelko, N. P. Vinevetski, V.
M. Kotsubinski ve M. K. Ter-Arutuniants; Birinci Yedek Piyade Alayndan
V. V. Saharov, . Osipov ve G. Osipov; nc Yedek Piyade Alayndan P.
V. Dakevi ve A. Tolkaev; Piyade Subay Okulundan A. Tarasov-Rodyonov; Grenadier Alayndan K. Mehonoin ve S. Gan; Krontaddan F.
F. Raskolnikov, S. G. Roal, L. A. Bregman, F. V. Gromov ve A. t. Remnev
vard. Bugn eriebildiimiz belgeleri baz aldmzda Geici Hkmetin
Temmuz ayaklanmasn rgtlemekle sulad yaklak iki yz kiinin
byk bir ounluu Bolevik Asker rgt yeleri olarak tanm lana
bilir. Bunlardan birka tutuklanmamay baard, bazlarnn soruturma
tamamlanana dek birimlerinin dna kmalar yasakland ve geri ka
lanlar da hapsedildi. Bu hapsedilenlerin bazlar salverildi, bazlar ise
Kornilov isyan srasnda hapisten yryp kt. Geri kalanlar ise Ekim
Devrimine kadar ieride tutuldu. Hibiri mahkeme nne kmad.49

Temmuz ayaklanmasna katlan alaylarn kaderine dnersek, hepsinin

silahszlandrlacaklarn ve datlacaklarn belirtmitik. Uygun ekil
de ilk silahszlandrlan alay, Birinci Makineli Tfek Alay oldu. Stulova
gre, muhafzlar eliinde, silahlar ellerinden alnm bir ekilde Saray
M eydanna ve buradan da Petrograd merkezinden uzaktaki bir blge
olan Solianoy Gorodoka gtrldkleri 8 Temmuzda hl isyankr ru h
larn koruyorlard. Alay burada datlp askerleri cepheye gnderilmi
ti.50 Ertesi gn ise Grenadier ve 180. Yedek Piyade Alaylarnn silahlar
ellerinden alnd.51
Gvenilir olmayan birliklerin ayrlmas iin General G. D. Romanovski tarafndan oluturulan ve Kerenski tarafndan 11 Temmuzda
onaylanan ek plana gre Petrograd garnizonundaki alaylar, Temmuz
ayaklanmas ile olan ilgilerine gre kategoriye ayrlmt. Bu plan Ke
renski tarafndan onaylanmt, yalnz Kerenski kalemle plana bir not
dmt: Onaylyorum ancak bu plann herhangi bir sapma olmak
szn zorla yerine getirilmesini talep ediyorum. lk kategori, Temmuz
ayaklanmasna tam gcyle ya da buna yakn bir gle katlan alaylard.
Bu kategori iinde, birlikte Asker rgtn garnizon ierisindeki gc
nn ekirdeini oluturan Grenadier, Birinci, nc, 176. ve 180. Ye
dek Piyade Alaylar ve Birinci M akineli Tfek Alay vard. Bu birim ler
tamamen ve kalc olarak datlacak, askerleri (hapiste olanlar hari)
cepheye gnderilecekti. kinci kategoride, gsterilerde ilerindeki birey
sel gruplardan bazlarnn yer ald alaylar vard. Moskovski, Pavlovski,
nc Tfek ve kinci Makineli Tfek Alaylar ve Altnc stihkm Ta
buru, bu kategori iine alnmt. Bu alaylar iindeki sadece sulu kiiler
datlacakt. Son olarak nc kategoride ise, gsteriye katlmayan
ancak ierisinde sulu kiiler bulunduran alaylar vard. H uzur bozucu
unsurlarn hemen temizlenmesi em ri verilen bu alaylar ise, garnizonun
geri kalan alaylarn oluturuyordu. Bu planla Romanovski, garnizon
ierisindeki gvenilmeyen yz bin kiiden kurtulm ay hedefliyordu.52
Dier taraftan Krontad iin byle hrsl bir plan tasarlanmamt. n
k Geici H km etin buradaki zayf otoritesi byle bir uygulamann
yaplmasn imknsz hale getiriyordu.53

Gericiliin Snrlar
Geici H km etin Bolevizmin yaylyla etkili bir ekilde baa
kamamas ve Petrograd garnizonu iinde gvenilirliini salayamama
nedenleri bu almann alan dnda kalsa da Petrograd ii ve as
kerleri arasnda Boleviklere kar fkenin ok uzun srm ediini dik
kate almalyz. ncelikle, yeni Kerenski hkmeti, kitlesel huzursuz
lua neden olan sosyal, ekonomik ve politik sorunlarla baa kmada
ve kamu dzenini salamada nceki hkmetlerden farkszd. Dahas,
yeni babakann sk sk merkezi ynetim ihtiyacn belirtmesine ramen
hkm etin, Temmuz ayaklanmasnn etkisi altnda ve silahl gsterile
rin tekrar meydana gelmesini nlemek amacyla tasarlad ksa sreli
nlemlerin her biri isteksizce yerine getiriliyor ve istenilen sonular alnamyordu.
H km etin bu nlemleri uygulayamamasnn tabii ki geerli sebep
leri vard ve eer uygulanabilselerdi bile devrim in seyrinin deiecei
ni iddia etmek gibi bir niyetim yok. Gvenilir olmayan alaylarn da
tlmas siyasetinin, grne gre sadece en huzur bozucu znelerden
oluan takviye kuvvetlerinin cepheye gnderilmesinden olutuu gz
nnde bulundurulm aldr. Bunun nedeni, yz bin asi askerin da
tlm asnn sylenirken kolay ancak eyleme dkldnde olduka zor
olmasdr. Alan kom utanlarnn ou bu t r takviye gleri bnyeleri
ne almak istemiyordu. Her hlkrda, birinci kategorideki Grenadier
Alay ve Birinci ve 180. Yedek Piyade Alaylar, Ekim Devrimi srasnda
hl bakentteydiler. Benzer bir ekilde, Birinci M akineli Tfek Alay,
180. Yedek Piyade Alay ve Grenadier Alay dnda isyanc birlikler silahszlandrlm amt. Dahas, Temmuz ayaklanmasna katlan Krontad birlikleri ya da Baltk filosu gemileri nemli hibir cezai uygulama
ya tabi tutulm am t.
Yerine getirilmeyen hkmet planlarndan biri de sivillerin silahszlandrlmasyd. Fabrikalarn ou, Bolevik Merkez Komitesinin 7
Temmuzda yaynlanan tavsiyesine uyarak, silahlarn hkmet birlikle
rine teslim etmek yerine saklamt. Ayrca baz cephanelikler silahszlandrlmakla tehdit edilen garnizon askerlerinden iilerin eline gemiti.
Ve Kornilov isyan, baarl bir sa darbe olasln ortaya kardnda
Petrograd Sovyetinin kendisi fabrika iilerinin silahlandrlmasnda rol
oynad.

Son olarak hkm etin baarszlnn en by, Bolevik Partiyi

bastrm a teebbsyd. Bolevik Parti merkez ve yerel rgtlerine yap
lan saldrlar -m uhtem elen Asker rgt istisnasyla- ve parti yeleri
nin tutuklanm alar sadece geici bir engel tekil etti ve parti taban ile
tepesinde ciddi bir sorun yaratmad. Parti komiteleri birok durum da
ilk frtnay baaryla atlatp ksa sre iinde tekrar ayaklarnn stnde
doruldular. Birka hafta iinde Asker rgt bile daha akllca ve m uh
temelen daha ihtiyatl bir biimde tekrar garnizon iinde oluturulmaya
baland. Parti basn da benzer bir geri dne imza att. Temmuz gn
leri sonrasndaki ksa bir arann ardndan, Petrograd Bolevikleri biraz
deitirilmi balklarla fakat rejime daha nce de olduu gibi dm an
lklaryla gnlk gazetelerini yaynlamaya devam ettiler.
Geici Hkmetin Soruturma Komisyonunun hrsl ve ok ynl so
ruturm alar Boleviklere kk zararlar vermi olsa da (zellikle Asker
rgte) hibir zaman tamamlanmad. Komisyonun birok alt komisyonu
ieren resm soruturmas yaz boyunca srd. Kornilov isyanyla ertele
nen ilemler, Boleviklerin Ekim Devrimi tarafndan aniden sona erdiril
meden nce muhtemelen sona yaklayordu.
Temmuz Ayaklanmas Sonrasnda Bolevik Merkez Komitesi le
Asker rgt Kar Karya
Daha nce grdmz gibi, Temmuz ayaklanmas ve Kerenski h
cum unun k, Rus siyasal evrelerinde Boleviklere kar artan bir
nefret oluturdu. Bolevik Partinin iinde de zellikle Asker rgte
kar tepkilerin olumas normaldi. Temmuz gnleri sonrasnda Nevski
ile yapt bir grmede Y. M. Sverdlov, Merkez Komitesi yelerinin,
zellikle de Nevski, Mehonoin, Podvoyski ve Kedrovun ayaklanmala
r kkrttna ve partinin yenilgisinden sorumlu olduklarna inanan
Merkez Komitesi yelerine deindi54 Asker rgt yesi A. Minev,
Temmuz yenilgisinden sonra Asker rgtn "sadece p artinin banda
ki yoldalarn deil baz blge komitelerinin de gznden dtn
anlatm aktadr.55 Benzer bir ekilde, Boleviklerin ordunun kontrol ele
geirme kampanyasn aratran tarihilerden biri olan S. Rabinovi,
p artinin o dnemdeki Asker rgtnn aka zerk politikalar ne
deniyle sansrlendii 1906 ylndan bahsederek, Temmuz gnlerinde
kendiliinden olan asker gsterilerle ilgili olarak Asker rgte ayrlk

lk, genel parti izgisinden sapma, Merkez Komitesinin talim atlarna

uymada isteksizlik vs. sulamalar yneltildi, demektedir. Rabinovi,
bu yzden Altnc Parti Kongresinde Yolda Podvoyskinin Asker r
gt adna konuma yapmas gerekmiti diye devam etmektedir.56
Bolevik Parti Altnc Kongresi, 26 Temmuz-3 Austos tarihlerinde
Petrogradda topland. Bu kongrede, Asker rgte kar yrtlen kam
panyann sadece szl eletiri olmaktan kp daha da ileriye gittiine
dair kantlar bulunmaktadr. Kongrede Asker rgtn gelecei, bugne
kadar tutanaklar yaynlanmam olan, zel bir Asker Komisyon tarafn
dan tartld. Partinin Orta Sibirya Brosundan ve birim in bir yesi olan
B. E. umiatski, Altnc Kongrede Troki, Kamenevve Buharinin, normal
parti almasn ikiye katlad gerekesiyle Asker rgtn Tm-Rusya
Brosunu ve tm Asker rgt datmakta srar ettiklerini yazmaktadr.
umiatskiye gre Asker Komisyonun byk bir blm, Asker rgt
Merkez Komitesi altnda tutm a gerekliliini vurgulayarak bu teklifi red
detmiti.57 Altnc Kongrenin basl tutanaklarnn iinde Asker rg
tn kaderi hakkndaki tartmalar ve verilen karar, Asker Komisyonun
8 kabul 4 ret oyuyla kabul ettii bildirisinde grlebilmektedir. Bildiri u
ekildedir:
Silahl kuvvetler iindeki parti yelerinin varlk ve almalarn salayan
yaam koullar ile mesleki ve rgtsel meselelerdeki farkl zelliklerinden
dolay Asker Komisyon, Merkez Komitesinin srekli ve dorudan gzetimi
ve denetimi altnda olmas artyla, silahl kuvvetler iinde parti almasnn
yrtlmesi iin zel bir merkez Asker rgtn bulundurulmasn onayla
maktadr.58

Ancak grnd kadaryla Asker rgte kar gsterilen i tepki

burada bitmedi. Devrimci dneme ait bilinen son an yazsnda Nevski,
o dnemde partinin rgtsel meselelerinden sorumlu olan Sverdlovun,
Temmuz gnleri sonrasnda Merkez Komitesinin Bolevik Asker rg
tnn eylemlerini her ekliyle incelemesi iin bir heyet grevlendirdiini
sylediini yazmaktadr. Sverdlovun mahkeme olarak nitelendirdii bu
srete, heyet ierisinde A. S. Bubnov, F. E. Cerjinski, V. R. Menzinski ve
Y. M. Sverdlov vard. Nevskinin Sverdlov ile, muhtemelen Austos son
larnda, yapt grme notlarna baklrsa Asker rgt, muhtemelen
ksmen Leninin kiisel mdahalesiyle tm sulamalardan aklanmt.
Nevski, Sverdlovun Asker rgt ile ilgili bilgi edinmekle grevlendiril
diini rendiinde Leninin Sverdlova, Bilgi edinmek nemlidir. On

lara yardm etmek iin onlar tanm an gerekir ancak herhangi bir bask
ya da knama olmamaldr. Tam tersine onlar desteklenmelidirler. Risk
almayanlar kazanamazlar; yenilgi olmadan zafer de kazanlamaz dedi
ini yazmaktadr.59
Nevskinin anlar dnda Asker rgtn liderlerinin sorguland
na dair baka bir kant olmasa da60 Bolevik Merkez Komitesinin Austos-Eyll aylarna ait basl tutanaklarnda, Temmuz gnlerinin ertesinde
Merkez Komitesinin Asker rgtn zerkliini kontrol altna almak iin
baz nlemler aldna dair detaylar bulunmaktadr. Bu nlemlerden biri,
Asker rgtn kendi gazetesini basmasn nlemekti. Temmuz gnleri
nin ardndan Boleviklerin ilk dzenli yayn Asker rgtn kard
Raboi i soldatt. Ancak Altnc Kongre sonrasnda yaptklar ilk top
lantda (4 Austos) Merkez Komitesi Raboi i soldatm , 5 Temmuz gn
Geici Hkmet tarafndan kapatlan Pravda nn yerine partinin resm
yayn olmasna karar verdi.61 Ayn zamanda Asker rgtn ya da Pe
tersburg Komitesinin kendi gazetelerini yaynlamalarna izin verilmeme
si kararlatrld. Bir sre sonra Asker rgt her naslsa yeni bir gazete
yi, Soldat rgtlemeyi baardnda ve Merkez Komitesi bu gazeteyi de
ele geirmeye altnda Asker rgt hiddetle, bunun haklar olduu
konusunda srar etti. Aka ve ok net bir ekilde bamsz bir gazete
karmann haklar olduunu dorulayarak yeni Merkez Komitesinin
seimiyle [baka bir deyile Altnc Kongrenin sonlanmasyla] balayan,
olduka tuhaf zellikleri olan zulm ve bask sistemini resmen protesto
etti.62 Buna cevaben Merkez Komitesi 16 Austostaki toplantsnda, parti
hiyerarisi iinde Asker rgtn tabi olduu konumu tekrar vurgulaya
rak u aklamay yapt:
Asker Bro, askerler ierisinde alma yrten bir rgttr. Ayn zamanda...
parti kurallarna gre, dier [daimi] parti rgtlerine paralel bamszca y
netilen bir parti rgt var olamaz. Bu kural, Tm-Rusya rgtleriyle birlikte
yerel rgtler iin de geerlidir. Bu nedenle Tm-Rusya Asker rgt Brosu
bamsz bir siyasi merkez olamaz.63

Bu kna ramen Merkez Komitesi, gazetenin yayn kurulunda veto

hakkna sahip bir Merkez Komitesi yesinin olmas artyla Asker r
gtn S oldat yaynlamasna izin verdi. 16 Austos toplantsna ait tuta
naklara gre, Merkez Komitesi, Asker Bro ile tartmalar ynetmeleri,
Asker rgt ve Merkez Komitesi arasnda dzgn bir iliki kurmalar ve
S oldat izlemeleri iin Sverdlov ve Cerjinskiyi grevlendirdi. Bu eylemin,

Sverdlovun nitelendirdii gibi mahkeme ile ilikili olmas muhtemel

olsa da kesin deildir. Her hlkrda neredeyse iki hafta sonra, Asker
rgtn Kornilova kar garnizonu harekete geirme baarsnn ardn
dan Sverdlov, Asker rgtn gncel durumuyla ilgili Merkez Komitesine
verdii raporda ok iyi bir gelime kaydedildiinden bahsetti. Asker r
gtn bamsz bir siyasi rgt deil, Merkez Komitesinin altnda asker
bir komisyon olduunu syledi. Raporu, ayn zamanda Asker rgtn
almas dzenli parti almasyla ok yaknlamaya balad. Askeri r
gtn almas Merkez Komitesi tarafndan denetleniyor: Yolda Bubnov
Soldat ekibi [asker rgt] ile birlikte alyor ve genel almas da Cerjinski ve Sverdlov tarafndan gzlemlenip denetleniyor, diye devam edi
yordu.64 Sverdlovun raporu, Asker rgtn Temmuz ayaklanmasndaki
eylemleri zerine Merkez Komitesi ile yaad sorunlardan bahsedilen
son kaynaktr. Sadece birka hafta sonra, Merkez Komitesinin denetimi
ve Leninin onayyla Asker rgt, Leninin silahl ayaklanma arsn
gerekletirmek iin gerekli koullar hazrlamaya balamt.

Sonu:
Pa r t B

lnyor

Ekim Devriminden itibaren Bolevik Parti tarihinin yazm, deien

siyasi ve ideolojik gereksinimler nedeniyle Sovyetler Birlii Komnist
Partisi tarafndan kontrol edildi. Ancak Sovyet tarih yazm nn dei
mez gerei devrim srasnda parti liderliinin yekpare bir karaktere
sahip olduudur. Bu nedenle Sovyet tarihileri, Leninin, Kamenev ve
Zinovyevin sa oportnizm olarak tanm lad sapmalarn ve Latsis
ile Semakonun sol sapmalarn ihmal edilebilir ya da devrimi engel
lemeye alan nemsiz eylemler olarak gstermek zorundadr. Bunun
sonucu olarak, 1917 ylnn Nisan ayndan Temmuz ayna kadarki Bol
evik Petersburg Komitesi ile p artin in Merkez Komitesi arasndaki ba
k as ve siyaset farkllklaryla ya da Bolevik Asker rgtnn d
zensiz ancak kesinlikle nemli eylemleriyle ilgili ak bir tartm a iin
ikinci dereceden Sovyet kaytlarnn aratrlm as sonusuzdur. Yine de
kantlar, akim kalan 10 H aziran gsterisinde ve Temmuz ayaklanma
s hazrlklarnda ve geliiminde Boleviklerin rolnn ve am alarnn
anlalmas gibi konularda olduka yol gstericidir.
1917 yl boyunca Bolevik Partiyi uratran bu atlaklar, ubat
Devrimi sonrasnda Petrograd rgtnn nispeten az olan saysna
ramen (bakentte partiye ye olan kii says ancak iki bin civarnday
d1) hzla tutucu ve radikal kanatlarn ortaya kmasyla belirmiti. Sa
va ve Geici Hkmet meselelerinde ayran bu iki grubun temsilcileri
karlkl olarak elikili politikalar izlediler. Rusyaya dnnde Pet
rograd rgt iindeki ayrmay izleyen Lenin, hi vakit kaybetmeden

bu durum u serte eletirdi. H atrlanacaktr ki Lenin ilk byk konu

masnda, Boleviklerin eski "disiplin ve akl ortaklnn artk olma
dn sylemiti.
Bugn Sovyet tarihileri ubat Devrimi sonrasnda parti iinde bir
birliin olmadn bilseler de ciddi farkllklarn tm nn Nisan aynda
Leninin dnyle ortadan kaldrldn iddia etmektedirler. Nisan ayn
daki Birinci Petrograd ehir Konferans ve Tm-Rusya Parti Konferans
iin bu iddia dorudur. Lenin, izledii radikal yolla Bolevik Partinin
byk bir ounluunun resm desteini kazanmtr. Ancak bu ksmen
Geici Hkmet ve sava meselelerindeki kararlarnn hem lmllarn
ani korkularn dindirecek hem de radikallerin umutlarn arttracak ka
dar belirsiz olmasndan kaynaklanyordu. Nisan konferanslarnda alnan
nemli kararlar esas itibaryla partiyi sosyalist devrime doru gtrrken
bu devrimin nasl ve ne zaman olaca gibi nemli noktalar cevapsz b
rakyordu. Sa kanat Bolevik liderler muhtemelen bu konferanslardan
Leninin iktidarn Sovyetlere devredilmesinin nkoulu olarak grd
eitim seferberliinin pratikte, devrimin kanlmaz olarak uzatlm
burjuva demokratik evresine olan inanlaryla temellendirdikleri kendi
hareket planlarndan pek farkl olmadn dnerek ayrldlar. Dahas,
Leninin duruunun, Rusya artlarn iyice gzledike yumuayacan
dnyorlard. Bir yandan da, Merkez Komitesi ve Pravda daki temsiliyetleri de politikann oluturulmasnda nemli bir etken olmalarna ola
nak salyordu. te yandan partinin iindeki radikaller ayn konferans
lardan Leninin kendileri gibi sabrsz olduuna ve iktidar ele geirmeyi
amaladna inanarak ayrldlar. Bylelikle Nisan konferanslar Leninin
ideolojik ve politik liderliini dorularken parti iindeki farkllklar z
medi. Birok temel rgtsel sorun zmsz kalmt ve daha da nemlisi
partinin gelecek eylemleri iin son derece bulank bir yol haritas izil
miti.
Bu srada ii, kyl ve askerler ubat Devriminin sonularna olan
inanlarn yitirdiklerinin ilk belirtilerini gsteriyorlard. Nisan-Haziran dneminde Petrogradda parti ye saysndaki ani art, bakentin
gelecekteki siyasal hayatnda Boleviklerin bu kadar nemli bir rol oy
namasna neden oldu. Bolevik Partinin bu dnemde yaad deiime
tarihsel literatrde maalesef pek fazla nem verilmedi. Ancak, ulalabi
len blk prk kaynaklardan, bu hzl byme dneminde parti yelii
iin aranan koullarn, mmkn olan en ksa srede militan bir kitleye

sahip olmak iin askya alnd anlalmaktadr. Nisan ayndaki TmRusya Konferansnn alnda Petrograddaki parti ye says 16.000i
bulmutu.2Haziran sonunda bu rakam ikiye katlanarak 32.000e ulam
t. Ayn aylarda garnizondaki 2.000 asker Askeri rgte katlm, 4.000
asker Kulp Pravda ile ilikiye gemiti.3
Bu bymenin kanlmaz bedeli, artan kontrol sorunlar oldu. El
bette, bu yeni yelerin bir ksm srgnden ya da gten dnen eski Boleviklerdi. Ancak ounluu, fabrika ve garnizon iindeki en sabrsz
ve huzursuz kiilerden oluan, Marksizm hakknda ok az bilgisi olan
ve parti disiplinini nemsemeyen acemilerdi. Bu nedenle iktidarn ele
geirilmesi iin uygun an gelene kadar Lenin, bir yandan Merkez Komi
tesinin tutuculuunu yenmeye almak, te yandan da bu binlerce yeni
yenin aceleciliklerini dizginlemek, ayn zam anda onlarn, Petersburg
Komitesinin ve Asker rgtn gittike artan radikalliklerini kontrol
etmek zorundayd.
Bunun kolay olmayacann ilk gstergesi, Petrograd parti rgt
yelerinin Geici Hkm eti devirmek iin Merkez Komitesinin izni
olmadan harekete getikleri Nisan krizi oldu. 10 H aziran gsterisinin
hazrlklarnda da ayn durum ortaya kt. Leninin 10 H aziran gsteri
sindeki am acnn tam olarak ne olduu tartlr olsa da Merkez Komi
tesinin sadece barl bir gsteriye onay verdii aktr. Buna ramen
9 H aziranda Asker rgt silahl atma iin hazrlklar yapt. M. .
Latsis liderliindeki gl Viborg Blgesi Bolevik Komitesi silahlan
d ve nemli kamu binalarnn ele geirilmesi iin planlar yapt. Daha
nce grdmz gibi bu eylemler, Bolevik Petersburg Komitesine ve
Asker rgte danlm adan Merkez Komitesi iindeki lm llar ve par
tinin Birinci Sovyetler Kongresindeki temsilci heyetinin sraryla son
dakikada durdurulabildi. Lenin, Sovyetle ak bir ayrma yaam aktan
sa gsterinin iptal olmasn tercih ettiini itiraf etti. Bakentte zam ann
dan nce yaplacak bir ayaklanmann barndrd tehlikenin farkn
da olan Lenin, rgtlenme, sabr ve disiplin gerekliliinde daha srarc
oldu. 11 H azirandaki kritik Petersburg Komitesi toplantsnda yapt
konumada bu noktay vurgulad. Geici Hkmeti hemen devirme ta
lebinin gl olduu Tm-Rusya Bolevik Asker rgtleri Konferan
snda yapt konum ann z buydu. Leninin bu dnemde P ravda da
yazd baz bamakalelerde de bu yaklam gzler nne serilmiti.

H aziran krizi ile Temmuz gnleri arasndaki birka haftada Petrograd

fabrikalar ve asker birliklerdeki huzursuzluk ve beraberinde Bolevik
Petersburg Komitesi ve Askeri rgt iindeki radikal unsurlardaki sa
brszlk ve harekete geme istei olduka artt. Bylelikle blge ve bi
rim dzeyindeki Boleviklerin eylemleri arasndaki ayrm ve Merkez
Komitesinin izledii yol geniledi. Olaylarn bu ekilde gelimesinde 18
Hazirann byk bir nemi vard.
Bolevikler, 18 Haziranda Birinci Tm-Rusya i ve Asker Vekille
ri Sovyeti Kongresinin kitlesel sokak gsterisini, kendi programlarna
destek gsterisine dntrdler. Ayn gn Gneybat cephesindeki Rus
asker kuvvetleri, uzun zam andr beklenen hcumu balatt. Kamenevin
kanaatindeki Boleviklere gre partinin Sovyet gsterisinde yakalad
baar, Geici Hkmetin Rus ordusunun bu dramatik saldrsyla nfu
sun byk bir ksmn birletirmeyi baarmas sonucu clz kald. Aslnda
onlar her zamankinden daha ok devrimin burjuva liberal evresinin ka
nlmaz olduunu ve bu nedenle partinin izlemesi gereken yolun lml
larn yolu olduunu dnyorlard.
Dier taraftan, Petersburg Komitesi, Asker rgt ve Krontad Bole
vik Komitesindeki partinin daha radikal eilimli yeleri ise 18 Haziran
ok daha farkl yorumluyorlard. Asker rgtten Podvoyski, Beliakov,
Semako, Saharov ve Petersburg Komitesinden Latsis, Stukov ve Zalutski gibi parti yeleri, Bolevik programna 18 Haziranda verilen destei,
partinin elindeki gcn iktidarn ele geirilmesi iin yeterli olduunun
bir kant olarak gryordu. Hcumun balatlmasnn ve garnizon bir
liklerinin arlmasnn da devrimin tehlikede olduunun bir gstergesi
olduunu dnyorlard. Dahas birok Bolevik, partinin hemen ha
rekete gememesi halinde kitlelerin desteini kaybedeceinden korku
yordu. Tm-Rusya Bolevik Asker rgtleri Konferansnda, Petersburg
Komitesinin oturum larnda, Krontad deniz ssnn kitlesel yryle
rinde ve Asker rgt toplantlarnda, Merkez Komitesinin kendilerine
bitii yangn sndrc roln eletiriyor ve hemen harekete geme
gerekliliini vurguluyorlard. 20 Haziranda Asker rgt, Birinci Maki
neli Tfek Alay ile birlikte garnizon iindeki ayaklanma rgtleme plan
larn engellemeye alsa da, Nevski, ayn 22sinde, muhtemelen Merkez
Komitesinin onay olmadan, Asker rgtn kendi ayaklanma planlarn
yapmaya baladn sylemektedir.

Bildiimiz gibi, bir haftadan ksa bir sre sonra patlamaya hazr olan
Birinci M akineli Tfek Alay Temmuz ayaklanmasn balatt. Birinci
Makineli Tfek Alay iindeki Bolevik Asker rgt yelerinin yard
myla rgtlenen ayaklanma, hemen bakent ve K rontadda tabandaki
yeler tarafndan desteklendi. Ancak Asker rgt, Petersburg Komitesi
Yrtme Kurulu ve kinci ehir Konferans harekete katlmay resmen
onayladktan sonra Merkez Komitesi vaktinden sonra ve istemeyerek
hareketin banda olmay kabul etti. zetlersek, Temmuz ayaklanma
snn hazrlklarnda ve rgtlenmesinde Boleviklerin rol, ksmen
kendilerinin aylardr srdrdkleri hkm et kart propaganda ve ajitasyonun bir sonucuydu. Petrograd fabrikalar ve asker birimlerindeki
Bolevikler ayaklanmann rgtlenmesinde nc rol oynamt. Asker
rgt liderlii, Petersburg Komitesinin bir ksm, Leninin ve Merkez
Komitesinin isteine kar karak ayaklanmay desteklemiti.
Son olarak Lenin, Temmuz olaylarnda ikinci derecede rol oynamt.
zellikle, tm iktidar Sovyetlere slogannda grlen, sosyalist devrim
ihtiyacna olan inanc, ayaklanmay tevik etmiti. Dahas, Temmuz ha
reketinin balatlmasnda Anarist-Komnistlerle ibirlii yapan Asker
rgt ve Petersburg Komitesi iindeki radikaller, Lenin ile sadece zaman
lama konusunda ayrtklarn, Leninin hareketlerini hemen onaylayaca
n dnyorlard. Ama her hlkrda elimizdeki kantlara bakarsak
Lenin Petrograddaki isyanc ruhu, cephe ve tarada da desteklenene dek
kontrol etmeye almt. Bu konuda Lenin baarl olamad. Bylelikle 5
Temmuz afanda gleri tehlike altnda ve zafer umudu yok olmuken,
her ne kadar geici de olsa aalayc bir geri ekilme ars yapmak d
nda bir ans kalmamt.
Lenin, Temmuz deneyiminden, Geici Hkmete kar silahl bir
ayaklanma ihtiyacna her zamankinden daha da fazla inanarak kt.
Boleviklerin maruz kaldklar yenilgi, beklenenden daha nemsiz oldu.
Kornilov olaynda parti, kaybettiinden daha fazlasn kazand. Austos
aynn son gnnde, yeniden dirilen Bolevikler ilk kez Petrograd Sovyetinde ounluu salad. Neredeyse iki hafta sonra Lenin, bakentteki
Bolevik liderliini Geici Hkmeti bir seferde devirmeye tevik edi
yordu. Eylln ikinci yars ve Ekim aynda Bolevik Parti iktidarn ele
geirilmesi konusunda tekrar blndnde Asker rgtn liderlii
Geici Hkmete saldrmadan nce dikkatli ve geni bir hazrlk yapl

mas gerektiini vurgulad.4 Anlarnda bu gelimeden bahseden Nevski

baz yoldalar bizlerin [Asker rgtn liderlerinin] fazla temkinli oldu
unu dnyordu. ... Ancak bizim deneyimlerimiz (zellikle de Tem
muz gnleri) yeterince hazrlk yaplmamasnn ve kuvvet stnlnn
olmamasnn ne demek olduunu gstermiti, diye yazmaktadr.5 Ekim
Devriminin de gsterecei gibi genel olarak Petrograd Bolevikleri kadar
Asker rgt liderlii iin de Temmuz olaylarndan alnan ders olduka
nemliydi.

Kaynaka

Kronoloji
M. I., ve P e t r o v , V. A . 1917 god v Petrograde: Khronika sobytii i bibliografiia
(Petrograd, 1917: Olaylarn tarih i ve Kaynaka). Leningrad: Lenpartizdat, 1933.

A khun,

N. Revoliutsiia 1917 goda: Khronika sobytii (1917 Devrim i: O laylarn Tarihi). Cilt
1: lanvar-aprel (O cak-N isan). Cilt 2: Aprel'-mai (Temmuz-M ays). Moskova: Gosizdat,
1923.

A vdeev,

A. P. Bols heviki Petrograda v 1917 godu: Khronika sobytii (1917d e

Petrograd Bolevikleri: O laylarn Tarihi). Leningrad: Lenizdat, 1957.

K o n s ta n tin o v ,

V., and N e l d o v , N . Khronika revoliutsii. Vypusk 1:1917god (D evrim in Tarihi,

Say 1: 1917). M oskova-Petrograd: Gosizdat, 1923.

M aksanov,

Revoliutsiia 1917goda: Khronika sobytii (1917 Devrimi: Olaylarn Tarihi).

Cilt 3: liun'-iiul' (H aziran-Tem m uz). Moskova: Gosizdat, 1923.

V l a d i m i r o v a , V.

D. O., ve K a n t o r o v i c h , V. A. Khronika fevralskoi revoliutsii (ubat D evrim in in

Tarihi). Cilt 1: 1917god, fevra l-m ai (1917, ubat-Mays). Petrograd: Byloe, 1924.

Z a s la v s k y ,

Belgeler
SSSR. Institut istorii, et al. Baitiiskie moriaki v pod-gotovke i provedenii
velikoi oktiabrs koi sotsialisticheskoi revoliutsii (Byk Sosyalist Ekim D evrim in in
H azrlk ve G erekletirilm esinde Baltk Denizcileri). Editr: P. N. Mordvinov.
M oscova-Leningrad: Izd-vo A kadem ii nauk SSCB, 1957.

A k a d e m iia N a u k

Revoliutsionnoe dvizhenie v Rossii v aprele 1917 g.: Aprelskii krizis (Nisan 1917de
Rusyad a D evrim ci Hareket). Editr: L. S. G aponenko, et al. Moskova: Izd-vo A kadem ii
nauk SSSR, 1958.
Revoliutsionnoe dvizhenie v Rossii v iiule 1917g.: iulskii krizis (Temmuz 1917de Rusyad a
D evrim ci Hareket: Temm uz Krizi). Editr: D. A. ugayev, et al. Moskova: Izd-vo
Akadem ii nauk SSCB, 1959.
Revoliutsionnoe dvizhenie v Rossii v mae-iiune 1917g.: Iiunskaia demonstratsiia (MaysH aziran 1917de Rusyad a D evrim ci Hareket: H aziran Gsterisi). Editr: D. A. ugayev,
et al. Moskova: Izd-vo A kadem ii nauk SSCB, 1959.
A. K., v e V e r e v k n , B. P. (eds.). Bols hevistskaia pechat: Sbornik materialov
(Bolevik Basm: M ateryallerin Toplanm as). Say 4. Moskova: Vysshaia partinaia
shkola, 1960.

B e lk o v ,

P., and K e r e n s k y , A l e x a n d e r F. (eds.). The Russian Provisional

Government, 1917. 3 cilt. Stanford: Stanford U niversity Press, 1961.

B ro w d e r, R o b e rt

A . K. (der.). Bols hevizatsiia Petrogradskogo garnizona: Sbornik materialov

i dokum entov (Petrograd G arnizonunun Bolevizasyonu: M ateryal ve Belgelerin
Toplanmas). Leningrad: Lenoblizdat, 1932.

D re z e n ,

B urzhuaziia i pomeshchiki v 1917 godu: Chastnye soveshchaniia chlenov Gosudarstvennoi

dum y (1917d e Burjuvazi ve M lk Sahipleri: Devlet D um as yelerinin G ayriresm
Toplantlar). M oskova-Leningrad: Partiinoe Izd-vo, 1932.
B. (der.). Petrogradskaia organizatsiia RSDRP(b) nakanune iiulskikh sobytii
(Temm uz O laylarnn A rifesinde RSDP(b)n in Petrograd rgt), in 3-5 iiulia 1917 g.
(Temmuz 3-5, 1917). Petrograd, 1922, s. 53-74.

E lo v ,

Posle iiulskikh sobytii (Temmuz O laylarndan Sonra), Krasnaia letopis, No. 7, 1923,
s. 95-127.
G o ld e r, F ra n k

A. (der.). Documents o f Russian History, 1914-1917. New York: Century,

1927.
A. (der.). Razlozhenie arm ii v 1917g. (1917de O rduda zlm e). MoskovaLeningrad: Gosizdat, 1925.

Ia k o v le v a , Ia .

A. (der.). A rest V iktora C hernova v iiulskie dni 1917 g. (1917 Temmuz

G nlerinde Viktor ernovu n Tutuklanm as), Krasnaia letopis No. 6 (21), 1926, s. 68
75.

[Ilin -] Z h e n e v sk y ,

A. F. (der.). "Vystuplenie polkov v Petrograde v iiulskie dni 1917 goda:

M aterialy Dela 3-5 iiulia (1917 Temm uz G nleri Srasnda Petrogradd a Alaylarn
Gsterisi: M aterials on the Affair of July 3-5), Krasnaia letopis No. 3 (30), 1929, s.
105-19.

Ilin -Z h e n e v s k y ,

M a r k s a - E n g e l s a - L e n i n a - S t a l i n a p r i TsK KPSS. Kommunisticheskaia

Partiia Sovetskogo Soiuza v rezoliutsiiakh i resheniiakh sezdov, konferentsii i plenum ov
TsK, 1898-1954 (Kongre, Konferans ve M erkez Komitesi Toplantlarnda Sovyetler
Birlii K om nist Partisi nerge ve Kararlar, 1898-1954). 4 cilt 7. bask. Moskova:
G ospolitizdat, 1954.

In s titu t

M a r k s i z m a - L e n i n i z m a p r i TsK KPSS. Protokoly Tsentralnogo komiteta

RSDRP(b): Avgust 1917-fevral 1918 (RSDP(b) M erkez Komitesi Toplant Notlar:
Austos 1917-ubat 1918). Moskova: G ospolitizdat, 1958.

In s titu t

Sedmaia (Aprelskaia) Vserossiiskaia konferentsiia RSDRP(bols hevikov); Petrogradskaia

obshchegorodskaia konferentsiia RSDRP-(bols hevikov), aprel 1917 goda: Protokoly
(RSDP [Bolevik] Yedinci [Nisan] AU-Rusya Konferans; RSDP [Bolevik] Petrograd
ehir Konferans; N isan 1917: Kaytlar). Moskova: G ospolitizdat, 1958.
Shestoi sezd RSDRP (bols hevikov), avgust 1917goda: Protokoly (RSDP [Bolevik] Altnc
Kongresi, Austos 1917: Kaytlar). Moskova: G ospolitizdat, 1958.
P a r t i i a S o v e t s k o g o S o i u z a . Protokoly sezdov i konferentsii
Vsesoiuznoi kommunistickeskoi partii (bol'shevikov): Shestoi sezd, 8-16 avgust 1917
(Tm Birlik K om nist Partisi [Bolevik] Kongre ve Konferans Kaytlar: Altnc Kongre,
Austos 8-16,1917). Editr: A. S. Bubnov. Moskova: Gosizdat, 1927.

K o m m u n is tic h e s k a ia

Sovet deputatov trudiashchikhsia. Petrogradskii Sovet rabochikh i soldatskikh

deputatov: Protokoly zasedanii Ispolnitelnogo komiteta i Biuro Ispolnitel'nogo komiteta
(Petrograd i ve Asker Vekilleri Sovyeti: Y rtm e Komitesi ve Y rtm e Komitesi
B rosunun Toplant Kaytlar). Moskova: Gosizdat, 1925.

L e n in g ra d .

Leninskii sbornik (Lenin Koleksiyonu). Say 1. Moskova: Gosizdat, 1924. Say 7. Moskova:
Gosizdat, 1928.
L u r e , M. L. (der.). Kronshtadtskie moriaki v iiulskom vystuplenii 1917 goda (1917

Temmuz Gsterisinde Krontad Denizcileri), Krasnaia letopis, No. 3 (48), 1932, s. 76105.
M orskoe Ministerstvo Kerenskogo v iiu lskie dni (Temmuz Gnleri Srasnda Kerenskinin
Deniz Bakanl), Petrogradskaia pravda, 17 Temmuz, 1921, s. 2.

Putilovets v trekh revoliutsiiakh: Sbornik m aterialovpo istorii Putilovskogo

zavoda ( Devrimde Putilov iisi: Putilov Fabrikas Tarihinde Materyal Koleksiyonu).

O k u n , S. B. (der.).

Moskova-Leningrad: Ogiz, 1933.

Pervyi Vserossiiskii sezd Sovetov rabochikh, soldatskikh i krestianskikh deputatov (lk Tm

Rusya i, Asker ve Kyl Vekilleri Kongresi). Leningrad: Gosizdat, 1930.
R o s s i i s k a i a S o t s i a l - D e m o k r a t i c h e s k a i a R a b o c h a i a Pa r t i i a . Tsentralnyi komitet.

Perepiska sekretariata TsK RSDRP (b) s mestnymi partiinym i organizatsiiami: Sbornik

dokumentov (RSD P(b) Merkez Komitesi Sekreterliinin Yerel Parti rgtleri ile
likisi: Belgelerin Koleksiyonu). Cilt 1: M artoktiabr 1917 g. (M art-Ekim , 1917).
Moskova: Gospolitizdat, 1957.
R u s s i a . 1917 Geici Hkmet.

Zhurnaly zasedanii Vremennogo pravitels tva (Geici

Hkmet Toplant N otlar). Petrograd, 1917.

T o b o l i n , I. (der.). Iiulskie dni v Petrograde (Petrogradda Temmuz Gnleri),

Krasnyi

arkhiv, No. 4 (23), 1927, s. 1-63, ve No. 5 (24), 1927, s. 3-70.

K o m m u n is t ic h e s k a ia
Pa r t i i a
( B o l s h e v i k o v ) .
Vtoraia i treiia
obshchegorodskie konferentsii bol'shevikov v iiule i oktiabre 1917 goda: Protokoly

V s e s o iu z n a ia

(Temmuz ve Ekim 1917de kinci ve nc Bolevik Petrograd ehir Konferanslar:

Kaytlar). Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1927.
Leningradskii Istpart. Pervyi legalnyi Peterburgskii kom itet bols hevikov v 1917g.: Sbornik

m aterialov i protokolov zasedanii Peterburgskogo kom iteta RSDRP(b) i ego Ispolnitelnoi

komissii za 1917 g. (1917de lk Yasal Bolevik Petersburg Komitesi: 1917de RSDP(b)
Petersburg Komitesi ve Yrtme Kurulu Materyal ve Kayt Koleksiyonu). Editr: P. E
Kudelli. Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1927.

Germany an d the Revolution in Russia, 1915-1918: Documents from

the Archives o f the German Foreign Ministry. London: Oxford University Press, 1958.

Z e m a n , Z . A. B. (der.).

1917 Gazeteleri
Bakiinskii rabochii (Bak isi). Bak. Bak Bolevik Komitesinin gnlk gazetesi.
Birzhevye vedomosti (Borsa Gazetesi). Petrograd. Gnlk, parti yayn deil.
Biulleten Vserossiiskoi konferentsii frontovykh i tylovykh voennykh organizatsii RSDRP(b)
(RSD P(b) n ve Arka Askeri rgtleri Tm Rusya Konferans Blteni). Petrograd.

Solsatskaya pravda ya ek olarak Bolevik Askeri rgt tarafndan karlan gazete. 1624 Haziran, 1917.

Delo naroda (Halkn Amac). Petrograd. Sosyalist Devrim ci Partinin gazetesi.

Edinstvo (Birlik). Petrograd., G. V. Plehanovun siyasi rgt Edinstvo tarafndan
yaynlanyordu.

Golos pravdy (Gerein Sesi). Kronstadt. Krontad Bolevik yayn organ.

Izvestiia Kronshtadtskogo Soveta rabochikh i soldatskikh deputatov (K rontad i ve Asker

Vekilleri Sovyeti H aberleri). K ronstadt. K rontad Sovyeti yayn.
Izvestiia Petrogradskogo Soveta rabochikh i soldatskikh deputatov (Petrograd ve Asker
Vekilleri Sovyeti H aberleri). Petrograd. Petrograd Sovyeti ve Tm Rusya Merkez
Yrtme Kom itesinin ortak yayn olduu Birinci Tm Rusya ii ve Asker Vekilleri
Sovyeti Kongresine dek Petrograd Sovyetinin gnlk gazetesi.
Listok pravdy (Gerein Bildirisi). Petrograd. 6 Temm uz 1917 tarih in d e Pravda n n yerine
yaynland.
Malenkaia gazeta (Kk Gazete). Petrograd. G nlk sa kanat gazete.
Novaia zhizri (Yeni Hayat). Petrograd. M aksim G orkin in editrln yapt sosyalist
gazete.
Novoe vremia (Yeni Zam anlar). Petrograd. Ar tutucu gnlk gazete.
Okopraia pravda (Gerein Siperi). Riga. Bolevik Askeri rgtnn kuzey cephesi iin
kard gazete.
Pravda (Gerek). Petrograd. Bolevik P artinin m erkezi yayn.
Rabochaia gazeta (ilerin Gazetesi). Petrograd. M enevik P artinin m erkezi yayn.
Riech (Konum a). Petrograd. Anayasal D em okrasi Partisi yaym.
Sibirskaia pravda (Sibirya Gerei). Krasnoiarsk. G nlk Bolevik yayn.
Soldatskaia pravda (ilerin Gerei). Petrograd. Bolevik Askeri rgtnn yayn.
Volia naroda (H alkn stei). Petrograd. Sa Sosyalist D evrim ci P artinin gazetesi.
Volna (Dalga). Helsingfors. Helsinki Bolevik K om itesinin yayn.
Vpered (leri). Petrograd. Blgeleraras K om itenin gazetesi.
Zhivoe slovo (Yaayan Dnya). Petrograd. Sa kanat gazete.
Zvezda (Yldz). Ekaterinoslav. Ekaterino-slav Bolevik K om itesinin kard gazete.

Bolevik An Yazlar
A. I-Z h. [ I l i n - Z e n e v s k y , A. E]. Bolsheviki v tiurm e Kerenskogo (Kerenskinin
hapishanesindeki Bolevikler), Krasnaia letopis, No. 2 (26), 1928, s. 43-65.
Stroitel'stvo Krasnoi Artnii v revoliutsii (D evrim de Kzl
O rd un un Kuruluu). Moskova: Izd-vo K rasnaia Kasm, 1923.

A n t o n o v - O v s e e n k o , V. A .

A. Bolsheviki v gosudarstvenroi dum e (Devlet D um asndaki Bolevikler). Moskova:

Gospolitizdat, 1954.

B adaev,

V. Na boevykh postakh fevralskoi i oktiabrskoi revoliutsii (ubat ve Ekim

D evrim lerindeki M cadele N oktalarnda). Moskova: Federatsiia, 1931.

B o n c h -B ru e v ic h ,

Piterskie rabochie ob iiulskikh dniakh: Zavod Erikson (Temmuz G nlerinde

Petrograd ileri: Erickson Fabrikas), Krasnaia letopis', No. 9, 1924, s. 26.

B u rs in .

E g o ro v , V. I. Iiulskie dni 1917 goda (1917 Temmuz G nleri), Lenirgradskaia pravda, 18

Temmuz, 1926, s. 3.
N. Iunkeram p lev aliv litso (K adetlerin yzlerine tkrdler), Lenirgradskaia
pravda, 18 Temmuz, 1926, s. 3.

E g o r o v a , E.

Iiulskii pogrom 1917 goda (1917 Temmuz Program ), Pravda, 17 Temmuz,

1927, s. 4.

E rem eev .

I. P. Iiulskii politicheskii urok (Tem m uzun Siyasi D ersi), Proletarskaia

revoliutsiia, No. 7 (54), 1926, s. 57-90.

F le ro v s k y ,

Predm etnyi urok (Bir Ders), Pravda, 16 Temmuz, 1922, s. 2.

I. Ocherki po istorii Vyborgskoi partorganizatsii goroda Leningrada (Leningrad
ehrindeki Viborg Parti rgt Tarihi zerine Makaleler) Leningrad: Lenpartizdat,
1933.

G a v rilo v ,

V iiulskie dn i 1917 g. (1917 Temmuz G nleri boyunca), Krasnaia letopis,

No. 2 (26), 1928, s. 66-75.

G ra f, T a tia n a .

Ia b lo n s k y ,

V. 3-5 iiulia (3-5 Temmuz), Krasnaia letopis, No. 2-3, 1922, s. 158-64.

Ilin -Z e n e v s k y ,

A. F. liul 1917goda (Temmuz 1917). Moskova: Gosizdat, 1927.

Na rubezhe russkoi revoliutsii (Rus D evrim inin Eiinde), Krasnyi Petrograd, 1919, s.
34-44.
O t fevralia k zakhvatu vlasti: Vospominaniia o 1917 g. (ubattan ktidarn Ele Alnna:
1917 A nlar). Leningrad: Priboi, 1927.
Voennaia organizatsiia RSDRP i Soldatskaya pravda (RSDP Askeri rgt ve
Askerlerin Gerei), Krasnaia letopis, N o .l (16), 1926,57-73.
A. M. O plot bolshevizma (Bolevizmin Kalesi), i n Narvskaia zastava v 1917godu
v vospominaniiakh i dokum entakh (A nlar ve Belgelerde 1917 N arva Kaplar [Blgesi]).
Editr: Protopopov, et al. Leningrad: Lenizdat, I960, s. 145-58.

Itk in a ,

M. I. "V ladim ir I lich o dvizhenii (H areketin indeki V ladim ir lyi), Krasnaia

gazeta, 16 Temmuz, 1920, s. 2.

K a lin in ,

M. Iz krasnoi tetrad i ob Iliche (lyi H akkndaki Kzl D efterden), Proletarskaia

revoliutsiia, No. 1 (60), 1927, s. 36-69.

K e d ro v ,

Vserossiiskaia konferentsiia voennykh organizatsii RSDRP(b) (Tm Rusya SBKP (B)

Askeri rgtleri), Proletarskaia revoliutsiia, Say 6 (65), 1927, s. 216-31. Ayrca: Velikaia
oktiabrskaia sotsialisticheskaia revoliutsiia: Sbornik vospominanii (Byk Sosyalist
Ekim Devrim i: Toplu A nlar). Moskova, Gosizdat, 1957, s. 71-82.
A. [ B o n n e r , S.]. Izzh izn iP etro g rad sk o g o garn izo n a v 1917 godu (1917de
Petrograd G arnizonund ak i H ayattan), Krasnaia letopis, Say 2 (17), 1926, s. 29-50.

K h o k h ria k o v ,

I. N. K ronshtadt organizuetsia, gotovitsia k boiu (K rontad rgtleniyor,

Mcadeleye H azrlanyor), in O ktiabrs kii shkval: M oriaki Baltiiskogo flota v 1917 g.
(Ekim Frtnas: 1917 Baltk Filosu Denizcileri). Edited by P. F. Kudelli and I. V. Egorov.
Leningrad: Izd-vo K rasnaia gazeta, 1927, s. 23-50.

K o lb in ,

K ronshtadt ot fevralia do kornilovskikh dnei (ubattan K ornilov G nlerine kadar

K rontad Krasnaia letopis, Say 2 (23), 1927, s. 134-61.
K ru p s k a ia ,

N. K . Lenin ipa rtiia (Lenin ve Parti). Moskova: G ospolitizdat, 1963.

P. F. (der.). Leningradskie rabochie v borbe za vlast Sovetov 1917 g. (1917de

ktidarn Sovyetlere D evri M cadelesindeki Leningrad). Leningrad: Gosizdat, 1924.

K u d e lli,

L a s h e v ic h ,

M. M. liulskie dn i (Temmuz G nleri), Petrogradskaia pravda, 17 Temmuz,

1921, s.l.
M. 1 a . liulskie dni v Petrograde: Iz dnevnika agitatora (Petrogradd a Temmuz
Gnleri: Bir A jitatrn G nlnden), Proletarskaia revoliutsiia, Say 5 (17), 1923, s.
102-16.

L a ts is ,

 N akanune oktiabrskikh dnei (Ekim G nlerinin A rifesinde), Izvestiia, 6 Kasm 1918,

s. 2.
L iu b o v ic h ,

A. M. 3-5 iiulia (3-5 Temmuz), Leningradskaiapravda, 16 Temm uz 1925, s. 3.

L u n a c h a rsk y ,

A. V. Iz vospom inanii ob iiulskikh dniakh 1917 g. (1917 Temmuz

G nlerinden H atralar), Petrogradskaia pravda, 16 Temm uz 1922, s. 3.

M e h o n o s h in ,

K. liulskie d n i v Petrograde (Petrogradd a Temm uz G nleri), Izvestiia, 16

Temmuz 1922, s. 1.
Iz vospom inanii o tov. Lenine (Yolda Leninin H atralar), Politrabotnik, No. 2-3,1924,
s. 7-9.
Iz vospom inanii o V. I. Lenine (V. I. Lenin'in H atralar), in O Vladimire Iliche Lenine:
Vospominaniia 1900-1922 gody (V ladim ir lyi Lenin zerine: Anlar, 1900-1922).
Editr: L. V. Ivanova and N. I. Krutikova. Moskova: G ospolitizdat, 1963, s. 243-45.1
A. Iiulskoe vosstanie v Petrograde (Petrogradd a H aziran Ayaklanmas),
Proletarskaia revoliutsiia, No. 6, 1922, s. 158-77.

M e te le v ,

M in c h e v ,
N ev sk y ,

A. Boevye d n i (Kavga G nleri), Krasnaia letopis, No. 9, 1924, s. 5-10.

V. I. Dve vstrechi (ki Toplant), Krasnaia letopis, No. 4, 1922, s. 142-46.

N arodyne massy v oktiabrskoi revoliutsii (Ekim D evrim in in Kitleleri), Rabotnik

prosveshcheniia, No. 8, 1922, s. 20-22.
O rganizatsiia mass (Kitlelerin rgt), Krasnaia gazeta, July 16, 1922, s. 3.
V bure deianii: Petrograd za p ia t let Sovetskoi raboty (H areketin M erkezinde: Be Yllk
Sovyet alm asnn A rdndan). M oskova-Petrograd: Gosizdat, 1922.
V oktiabre: Beglye zam etki pam iati (Ekimde: H atradan Ksa N otlar), Katorga i ssylka,
No. 11-12 (96-97), 1932, s. 27-45.
Voennaia organizatsiia i oktiabrskaia revoliutsiia (Askeri rgt ve Ekim D evrim i),
Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, sf- 34-44.
Zam echaniia k soobshcheniiu B. Elova i state F. R askolnikova (B. Elov letiim i zerine
G rler ve F. Raskolnikovu n Makalesi), Krasnaia letopis, No. 7, 1923, s. 128-30.
ov. Vyborgskaia raionnaia D um a 197 goda (1917de Vyborg Blge D um as),
Leningradskaia pravda,4 Kasm 1927, s. 3.
P o d v o is k y ,

N. I. God 1917 (1917 Yl). Moskova: G ospolitizdat,1958.

liulskie dni: Tri m om enta (Temmuz Gnleri: An), Pravda, 18 Temmuz, 1925, s. 2.
V oennaia organizatsiia TsK RSDRP(b) i voenno-revoliutsionnyi kom itet 1917 g.
(RSDP(b) M erkez K om itesinin Askeri rgt ve 1917 Askeri D evrim ci Komitesi),
Krasnaia letopis, No. 6, 1923, s. 64-97 and No. 8, 1923, s. 7-43.
M. N. G razhdanin C hernov v iiulskie d n i (Temmuz G nlerinde Yurtta),
Pravda, July 16, 1922, s. 1.

P o k ro v sk y ,

R a s k o ln ik o v ,

F. F. Kronshtadt i Piter v 1917 godu (1917de K rontad ve Petrograd).

M oskova-Leningrad: Gosizdat, 1925.

K ronshtadt v iiulskie dn i (Temm uz G nlerinde K rontad), Pravda, 16 Temmuz, 1927,
s. 3.
Na boevykh postakh (Kavga M evzilerinde). Moskova Voenizdat, 1964.

 V ooruzhennoe vosstanie ili vooruzhennoe dem onstratsiia? (Silahl Ayaklanma m

Silahl G steri mi?), Pravda, 27 Temmuz 1927, s. 3.
Z asedaniia pervogo legalnogo Peka (ilk Yasal Petersburg Komitesi Toplantlar),
Proletarskaia revoliutsiia, No. 8, 1922, s. 48-54.
R ozanov,

A. Pervyi pulem etnyi polk (Birinci M akineli Tfek Alay), Petrogradskaia

pravda, 16 Temmuz 1922, s. 3.

S. M. Na putilovskom zavode v iiulskie d n i (Temm uz G nlerinde Putilov Fabrikasnda),
Petrogradskaia pravda, 18 Temm uz 1922, s. 3.
S a v e lie v ,

M. Lenin v iiulskie d n i (Temm uz G nlerinde Lenin), Pravda, 17 Temmuz

1930, s. 2.
S h lia p n ik o v ,

A. Iiulskie dni v Petrograde (Petrogradd a Temm uz G nleri), Proletarskaia

revoliutsiia, No. 4 (51), 1926, s. 46-89, ve No. 5 (52), 1926, s. 5-60.

Kanun semnadtsatogo goda (1917 Arifesi). 2 cilt. M oskova-Petrograd: Gosizdat, 1923.
Sem nadtsatyi god (Yl 17). 4 vols. M oskova-Petrograd: Gosizdat, 1923.
B. Pervyi sezd Sovetov (Sovyetlerin lk Kongresi), in V dni velikoiproletarskoi
revoliutsii: Epizody borby v Petrograde v 1917godu (Byk Proleter D evrim i G nlerinde:

S h u m ia ts k y ,

1917d e Petrograd M cadelesinden Blm ler). Edited by I. P. Tovstuha. Moskova: Ogiz,

1937, s. 52-60.
Shestoi sezd partii i rabochii klass (A ltnc Parti Kongresi ve i Snf), in V dni
velikoi proletarskoi revoliutsii: Epizody borby v Petrograde v 1917 godu (Byk Proleter
D evrim i G nlerinde: 1917d e Petrogradda M cadele Blm leri). Editr: I. P. Tovstuha.
Moskova: Ogiz, 1937, s. 88-95.
S m irn o v ,

P., et al. F. F. Raskolnikovu n Kronshtadtsy: Iz vospominanii bol'shevika

(K rontadllar: Bir Bolevikin A nlarndan) Eserinin Eletirisi, Krasnaia letopis, No.

5-6 (50-51), 1933, s. 214-15.
M. Eto budet poslednii i reshitelnyi boi (Bu Son ve N ihai Sava Olacak), in
Letopis velikogo oktiabria (Byk Ekim in G nl). E ditr A. Iu. Krivitsky. Moskova:

S u lim o v a ,

Sovetskaia Rossiia, 1958, s. 101-107.

S v e rd lo v a ,

K. T. lakob Mikhailovich Sverdlov. Moskova: M olodaia gvardiia, 1960.

T a ra s o v -R o d io n o v ,
T r o ts k y , L e o n .

A. 3-5 iiulia (July 3-5), Izvestiia, 18 Temmuz, 1922, s. 2.

Rus D evrim inin Tarihi. ngilizceye M ax Eastm ann evirisi. 3 Cilt. A nn

A rbor: U niversity o f M ichigan Press, 1957.

G. D. Preddverie oktiabrskoi revoliutsii: M oi vospom inaniia o iiulskikh
dniakh (Ekim D evrim inin Eii: Temmuz G nleri H atralarm ), Petrogradskaia
pravda, 17 Temmuz, 1921, s. 3.

V e in b e r g ,

Z a le z h s k y ,

V. N. Iz vospominanii podpols hchika (Bir Yeralt yesinin H atralarndan).

Moskova: Gosizdat, 1931.

Z in o v ie v ,

G. Lenin i iiulskie d n i (Lenin ve Temm uz G nleri), Proletarskaia revoliutsiia,

No. 8-9 (67-68), 1927, s. 55-72.

Bolevik Olmayan Kiilerin An Yazlar

G. Rossiia nakanune revoliutsii (D evrim in A rifesinde Rusya). New York, 1962.

A ro n so n ,

N. Tragikom ediia 3-go iiulia (3 Temm uz Trajikomedisi), in Perezhitoe (Gemi

D eneyim ler). Moskova: Verf, [1918], s. 33-45.

A rsk y ,

V. M. The Great Russian Revolution. Philip E. Mosely tarafndan evirildi ve

ksaltld. New Haven: Yale U niversity Press, 1936.

C h ern o v ,

E. Kronshtadt v russkoi revoliutsii (Rusya D evrim inde K rontad). New York:

Izdanie Ispolnitelnogo kom iteta professionalnykh soiuzov, 1923.

Ia rc h u k ,

A. F. Russia and Historys Turning Point. New York: Duell, Sloan, and Pearce,

K e re n sk y ,

1965.
The Catastrophe: Kerenskys Own Story o f the Russian Revolution. New York: Appleton,
Century, Crofts, 1927.
P. N . Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii (kinci Rus D evrim inin Tarihi). 3 cilt.
Sofya, Rossiisko-Bolgarskoe knigoizd-vo, 1921-1924.

M iliu k o v ,

Rossiia na perelome (D nm N oktasnda Rusya). 3 cilt. Paris: Im prim erie d art Voltaire,
1927.

Vospominaniia, 1859-1917 (Hatralar, 1859-1917). New York: Izd-vo im. Chekhova,

1955.
N ik itin e ,

B. V. The Fatal Years. London: W illiam Hodge, 1938.

P o lo v ts e v ,

P. A. D ni zatm eniia (Tutulm a G nleri). Paris: Vozrozhdenie, n.d.

M. V. G osudarstvennaia dum a i fevrals kaia 1917 goda revoliutsiia (Devlet

D um as ve ubat, 1917 D evrim i), Arkhiv russkoi revoliutsii (Rus D evrim i Arivi). Cilt
VI. Berlin, 1922.

R o d z ia n k o ,

B. V. Vospominaniia 1914-1919 gg. (H atralar 1 9 1 4 - 1 9 1 9 ) . Berlin: I . P.

Ladyzhnikov, 1 9 2 0 .

S ta n k e v ic h ,

N. N. The Russian Revolution, 1917. Joel Carm ichael tarafndan dzeltildi,

ksaltld ve evrildi. 2 cilt. New York: H arper and Row, 1962.

Sukhanov,

Zapiski o revoliutsii (D evrim zerine N otlar). 7 cilt. Berlin-Petersburg-M oskova: Z. I.

G rzhebin, 1922-1923.
I. G. Vospominaniia o fevra lskoi revoliutsii (ubat D evrim i H atralar). 2 cilt.
Paris: M outon and Co., 1963.

T s e re te li,

W. S. Gody p obed i porazhenii: 1917 (Zafer ve Yenilgi Yllar: 1917). Berlin,

1922-1923. Nicolayevski arivleri, The H oover Institution, Stanford, California.

V o y tin s k y ,

Stormy Passage. New York: Vanguard Press, 1961.

Mze Koleksiyonlar
G o s u d a rs tv e n n y i

M uzei

V e lik o i

O k t i a b r s k o i

S o ts ia lis tic h e s k o i

R e v o liu ts ii

(Byk Sosyalist Ekim D evrim i Devlet M zesi), Leningrad. Fotoraf ve Bildiri

koleksiyonlar.
M u zei R e v o liu ts ii

SSSR (SSCB Devrim Mzesi), Moskova. Fotoraf ve bildiri koleksiyonu.

T s e n t r a l n y i V o e n n o - M o r s k o i M u z e i

Fotoraf Koleksiyonu.

(M erkezi Askerlik-D eniz Mzesi), Leningrad.

Sovyet Tezleri
G. D. R evoliutsionnaia deiatelnost bolshevikov Vyborgskoi storony gam da
Petrograda v period podgotovki i provedeniia oktiabrskoi sotsialisticheskoi revoliutsii*
(Sosyalist Ekim D evrim inin H azrlk ve G erekletirm esi D nem inde Petrograd ehri

Bykov,

Viborg Taraf Bolevik D evrim ci Faaliyetleri). Kandidat dissertation, L eningrad State

University, Leningrad, 1951.
T. G. Borb a bolshevikov za Petrogradskii garnizon v p erio d dvoevlastiia
1917 goda (1917 kili Ynetim srasnda Petrograd G arnizonu Bolevik M cadelesi).
Kandidat dissertation, Leningrad State University, Leningrad, 1954.

M iro n o v ,

F. P. Voennaia organizatsiia bols hevistskoi partii v p erio d b o rby za massy v

1917 godu (1917de Kitleler in M cadelede Bolevik Parti Askeri rgt). Kandidat

P c h e lk o ,

dissertation, Moskova State Pedagogical Institute, Moskova, 1946.

I. F. Strategiia i taktika partii bolshevikov v period podgotovki i pobedy
sotsialisticheskoi revoliutsii: M art-oktiabr 1917 g. (Sosyalist D evrim in H azrlk ve
Zaferinde Bolevik Parti Strateji ve Taktikleri: M art-Ekim , 1917). D oktora tezi, SBKP
M erkez Komitesi altnda Sosyal Bilimler Akademisi, Moskova, 1961.

P e tro v ,

Z e le z k o v , N .

liulskii politicheskii k r i z s 1 9 1 7 goda ( 1 9 1 7 Temmuz Siyasi Krizi). K andidat

dissertation, Tomsk State University, Tomsk, 1 9 5 5 .

O. N. liulskii krizis 1917 goda. (1917 Temmuz Krizi). Kandidat dissertation,
Leningrad State University, Leningrad, 1962.

Z nam ensky,

Sovyet kincil Kaynaklar

SSSR, In stitu t istorii, et al. Ocherki istorii Leningrada (Leningrad Tarihi
zerine M akaleler). 4 cilt. M oskova-Leningrad: Izd-vo A kadem ii nauk SSSR, 1955

A k a d e m iia N a u k

1964.
I. and P e t r o v , V. A . Bols heviki i armiia v 1905-1911 gg. (Bolevikler ve O rdu,
1905-1917). Leningrad: Izd-vo K rasnaia gazeta, 1929.

A khun, M.

M. O t 1905 k 1911: Massovoe rabochee dvizhenie (1905d en 1917: Kitlesel i

H areketi). M oskova-Leningrad: Gosizdat, 1927.

B a la b a n o v ,

B u rd z h a lo v ,

E. N . O taktike bolshevikov v m arte-aprele 1917 goda (M art ve Nisan

1917d e Bolevik Taktikleri), Voprosy istorii, No. 4, 1956, s. 38-56.

SBKP MERKEZ KOMTES. H istory o f the Com m unist Party o f the Soviet Union (Bolshevik):
Short Course. New York: International Publishers, 1939.
D o r , O. L. Krasnyi chasovoi Kronshtadt (K rontad, Kzl Gzc). Moskova: L iteraturnoizdatelskii otdel politicheskogo upravleniia revoliutsionnogo voennogo soveta
respubliki, 1920.
D re z en ,

A. K. Petrogradskii garnizon v iiule i avguste 1917 g. (Temm uz ve Austos

1917d e Petrograd G arnizonu), Krasnaia letopis, No. 3 (24). 1927, s. 191-223.

M. G. Peterburgskii kom itet bols hevikov v gody voiny 1914-1917 (Sava Yllarnda
Bolevik Petersburg Komitesi, 1914-1917). Leningrad: Priboi, 1927.

F le e r,

G re v ,

B. I. A narkhizm v Rossii (Rusyad a A narizm ). Moskova: M olodaia Gvardiia, 1930.

E. I Vserossiiskii sezd Sovetov rabochikh i soldatskikh deputatov (Birinci Tm

Rusya i ve Sovyet Vekilleri Kongresi), Proletarskaia revoliutsiia, No. 6 (65), 1927, s.
72-126.

I g n a to v ,

M. S. "D em onstratsiia i m iting n a m arsovom pole v Petrograde 4 iiunia 1917 g. (4

H aziran 1917d e Petrograd M ars A lannda G steri ve Toplant), Voprosy istorii, No. 6,

lin ,

1957, s. 126-30.
KPSS. Ocherki istorii Leningradskoi
organizatsii KPSS (SBKP L eningrad rgt Tarihi zerine M akaleler). 1. Blm:
1883-oktiabr 1917 gg. (1883-October, 1917). Leningrad: Lenizdat, 1962.

I n s t i t u t s t o r i i P a r ti i p r i L e n in g r a d s k o m O b k o m e

M. S. Sovety v pervyi period revoliutsii (D evrim in lk D nem inde Sovyetler),

in Ocherki po istorii oktiabrs koi revoliutsii (Ekim D evrim i Tarihi zerine Makaleler).

Iu g o v ,

Editr: M. N. Pokrovski. 2 cilt. M oskova-Leningrad: Gosizdat, 1927, C ilt II, s. 113-253.

L. F. Bor'ba bolshevikov za Petrogradskii Sovet: M artoktiabr 1917 g.
(Petrograd Sovyeti in Bolevik Mcadelesi: M art-Ekim , 1917). Leningrad: Lenizdat,
1964.

K a ra m y sh e v a ,

S. P. (der.). Petrogradskie bolsheviki v oktiabrs koi revoliutsii (Ekim D evrim inde

Petrograd Bolevikleri). Leningrad: Lenizdat, 1957.

K n ia z e v ,

K ochakov,

V. M. Sostav Petrogradskogo garnizona v 1917 g. (1917de Petrograd

G arnizonu Kompozisyonu), Uchenye zapiski Leningradskogo gosudarstvernogo

universiteta (Leningrad Devlet niversitesi A kadem i letiim leri), Vyp. 24, No. 205,
1956, s. 60-86.
E. P. Dve demonstratsii (ki Gsteri). M oskova-Leningrad: G osudarstvennoe
Sotsialno-E konom icheskoe Izd-vo, 1931.

K riv o s h e in a ,

L e v i,

E. Moskovskaia organizatsiia bolshevikov v iiule 1917 g. (Temm uz 1917d e Moskova

Bolevikleri), Proletarskaia revoliutsiia, No. 2-3 (85-86), 1929, s. 123-51.

O. A. Iiulskie sobytiia 1917 goda (1917 Temmuz Olaylar), in Ocherki po istorii
oktiabrskoi revoliutsii (Ekim D evrim i Tarihi zerine M akaleler). Editr: M. N.
Pokrovski. 2 cilt. M oskova-Leningrad: Gosizdat, 1927, Cilt I, s. 257-346.

L id a k ,

1917 god: Ocherk istorii oktiabrs koi revoliutsii (Yl 1917: Ekim D evrim i Tarihi zerine
Bir Makale). M oskova-Leningrad: Partizdat, 1932.
V. I. Ocherki po istorii Rossiiskoi kommunisticheskoi partii (Rusya K om nist Partisi
Tarihi zerine Makaleler). 2. basm. Leningrad: Priboi, 1925.

N ev sk y ,

Strategiia i taktika partii bolshevikov v podgotovke pobedy oktiabrskoi

revoliutsii (Ekim D evrim i Bolevik Z aferinin H azrlk Taktik ve Stratejisi). Moskova:
G ospolitizdat, 1964.

P e t r o v , I. F.

N. G. Putilovets v iiulskie dni (Temm uz G nlerinde Bir Putilovlu), Bor'ba klassov,

No. 11-12, 1932, s. 280-98.

Popov,

S. E. Bolshevistskie voennye organizatsii v 1917 g. (1917d e Bolevik Askeri

rgtleri), Proletarskaia revoliutsiia, No. 6-7 (77-78), 1928, s. 179-98.

R a b in o v ic h ,

Borba za arm iiu 1917 g. (1917d e O rd u in Mcadele). Leningrad: Gosizdat, 1930.

Rabota bolshevikov v arm ii v 1917 g. (1917d e O rdu inde Bolevik almas), Voina
i revoliutsiia, No. 6, 1927, s. 96-108.

 Vserossiiskaia konferentsiia bolshevistskikh voennykh organizatsii 1917 g. (1917d e

Bolevik Askeri rgtleri Tm Rusya Konferans), Krasnaia letopis, No. 5 (38), 1930,
s. 105-32.
Vserossiiskaia voennaia konferentsiia bols hevikov 1917 g. (1917d e Bolevik Askeri
rgtleri Tm Rusya Konferans). Moskova: Gosvoenizdat, 1931.
K. K voprosu o podgotovke iiulskikh dnei (Temmuz G nleri H azrlndaki
Sorun zerine), Zvezda, No. 3 (9), 1925, s. 143-49.

S h e la v in ,

Ocherki russkoi revoliutsii 1917 g. (1917 Rus D evrim i zerine Makaleler). 1. Blm:
Fevral-iiulskie dni (ubat-Temm uz G nleri). Petrograd: Priboi, 1923.
A. M. K istorii iiuns koi dem onstratsii 1917 g. (1917 H aziran G sterisi Tarihi
zerine), Voprosy istorii KPSS, No. 5, 1966, s. 45-54.

S o v o k in ,

R asshirennoe soveshchanie TsK RSDRP(b), 13-14 iiulia 1917 g. (RSDP(b) Merkez

Komitesi Geniletilm i Toplants, 13-14 Temmuz, 1917), Voprosy istorii KPSS, No. 4,
1959, s. 125-38.
V. I. Ocherki po istorii Petrogradskoi krasnoi gvardii i rabochei militsii (Petrograd
Kzl M uhafzlar ve i M ilisleri Tarihi zerine Makaleler). Moskova-Leningrad:
Nauka, 1965.

S ta rts e v ,

P. M. Pervyi pulem etnyi polk v iiulskie d n i 1917 g. (1917 Temmuz G nlerinde

Birinci M akineli Tfek Alay), Krasnaia letopis, No. 3 (36), 1930, s. 64-125.

S tu lo v ,

S. I. Petrogradskii ra io n n y ik o m itetb o lshevikovv 1917 g. (1917d e Petrograd

Blgesi Bolevik Komitesi), Krasnaia letopis, No. 5-6 (51-52), 1932, s. 213-40.

T su k e rm a n ,

Lenin i Peterburgskaia organizatsiia bolshevikov v 1917 g . do iiulia (1917de

Temm uz ncesi Lenin ve Petersburg Bolevik rgt), in Lenin kak rukovoditel
Leningradskoi organizatsii bol'shevikov (Leningrad Bolevik rgt Lideri O larak
Lenin). Editr: O. A. Lidak. Leningrad: Lenpartizdat, 1934, s. 75-95.

V a v i l i n , I.

V. Iiulskie dni 1917 goda (1917 Temmuz G nleri), Proletarskaia

revoliutsiia, No. 5 (17), 1923, s. 3-52.

V la d im iro v a ,

F. Iiunskaia dem onstratsiia 1917 g. (1917 Temmuz G sterisi), Proletarskaia

revoliutsiia, No. 6 (65), 1927, s. 127-63.

Z a le s s k a ia ,

O. N. liulskii krizis 1917 goda (1917 Temm uz Krizi). M oskova-Leningrad:

Nauka, 1964.

Z nam ensky,

Sovyet Olmayan kincil Kaynaklar

B aro n , S am uel

H. Plekhanov, The Father o f Russian Marxism: Stanford University Press,

1963.
H. Bolevik Devrimi, 1917-1923. 3 cilt. New York, M acm illan, 1951-1953.

C a r r , E d w a rd
C h a m b e rlin ,

W. H. R u s Devrimi, 1917-1921. 2 cilt. New York: M acm illan, 1935.

C u rtis s , J o h n

S. The Russian Revolutions o f 1917. Princeton: Van N ostrand, 1957.

D a n ie ls , R o b e r t

V. The Conscience o f the Revolution. Cambridge: H arvard University

Press, 1960.
D e u ts c h e r, Isa a c .
F a in s o d , M e r le .
F is c h e r , L o u is.

Silahl Sosyalist New York: Oxford U niversity Press, 1954.

H ow Russia Is Ruled. Cambridge: H arvard U niversity Press, 1958.

The Life o f Lenin. New York: H arper and Row, 1964.

F lo r in s k y , M ic h a e l
F u t r e l l , M ic h a e l.

T. The Fall o f the Russian Empire. New York: Collier Books, 1961.

Northern Underground. London: Faber and Faber, 1963.

The Problem o f Social Stability in U rban Russia, 1905-1917, Slavic

Review, XXIII, No. 4 (1964), s. 619-42, and XXIV, No. 1 (1965), s. 1-22.

H a im s o n , L e o p o ld .

K a rp o v ic h , M ic h a e l.

Imperial Russia, 1801-191 7. New York: Holt, R inehart and W inston,

1932.
J. L. H. The Rise o f Social Democracy in Russia. London: Oxford University Press,
1963.

K eep,

M e y e r, A lf r e d

G. Leninism. New York: Praeger, 1957.

I. I G. Tsereteli i ego vospom inaniia o 1917 g. (I. G. Tsereteli and his

M em oirs on 1917), Sotsialisticheskii vestnik, N o . 9-10,1962, s. 132-36.

N ik o la e v s k y , B o ris

The Fall o f the Russian Monarchy. New Y o rk : Vintage B o o k s , 1961.

P a re s, B e rn a rd .

The Formation o f the Soviet Union, ist ed. rev. Cambridge: H arvard
University Press, 1964.

P ip e s , R i c h a r d .

H. The Agrarian Foes o f Bolshevism. New York: C olum bia University

R adkey, O liv e r

Press, 1958.
S c h a p iro , L e o n a rd

B. The C om m unist Party o f the Soviet Union. New York: R andom

House, 1959.
S c h m itt,

B. E. The Coming o f the War, 1914. 2 vols. N ew York: Charles Scribners Sons,

1930.
S h u b , D a v id .

Lenin. New York: M entor, 1948.

T re a d g o ld , D o n a ld
U la m , A d a m

W. Twentieth Century Russia. Chicago: Rand McNally, 1959.

B. The Bolsheviks. New York: M acm illan, 1965.

V on Laue, T h e o d o re
W a rth , R o b e rt

H. W hy Lenin? W hy Stalin? Philadelphia: Lippincott, 1964.

D. The Allies and the Russian Revolution. D urham : D uke U niversity Press,

1954.
W o lfe , B e r th a m

D. D evrim i Yapan Adam . Boston: Beacon, 1948

Bahsi Geen Dier Eserler

A.Sh. [ S h a p i r o ] A narkhizm -kom m unizm i anarkho-sindikalizm (A narizm -K om nizm
ve A narko Sendikalizm ), Golos truda, 27 Ocak 1918, s.3.
L e n in ,

V. . Sochineniia (Eserler) 40 cilt, 4. basm Moskova: G ospolitizdat, 1941 - 1957.

Troki, L. D. Schinenniia (Eserler) Cilt 111,1. Blm: O t fevralia do oktiabria (ubattan

Ekime) Moskova: Gosizdat, 1925
The Stalin School o f Falsification. ngilizceye eviren: John G. W right. New
York: Pioneer Publishers, 1962.

T ro ts k y , L eo n .

Z in o v y e v ,

G. E. God revoliutsii (Devrim Yl). Leningrad: Gosizdat, 1926.

otlar

Tam atflar kaynakada verilmitir. Aadaki ksaltmalar notlarda kullanlmtr:

KA: Krasnyi arkhiv
KL: Krasnaia letopis
PR: Proletarskaia revoliutsiia

Giri
1.

O. N. Znamensky, liulskii krizis ipij goda (Moskova-Leningrad: Nauka, 1964) bu almalarn

en sonuncusudur.

2.

W. H. Chamberlin, Rus Devrimi, 1917-1921 (2 cilt.; New York Macmillan, 1935).

3.

N. N. Suhanov, Zapiski o revoliutsii (7 cilt; Berlin-Petersburg-Moskova: Z. I. Grzhebin,

1922-1923). Aksi belirtilmedike, bu kitaptaki tm Suhanov hatralar ksaltlm ngilizce
evirisindendir, N. N. Suhanov, Rus Devrimi, 1917, der. veev.: Joel Carmichael (2 cilt.; Harper
and Row, 1962).

I. Tarihsel Arka Plan

1.

Cited in B. E. Schmitt, The Coming o f the War, 1914 (2 cilt.; New York: Charles Scribners
Sons, 1930), II, 245.

2.

Novoe vremia, 19 Temmuz, 1914, s. 1-2.

3.

Bernard Pares, The Fall o f the Russian Monarchy (New York: Vintage Books, 1961),s. 187.

4.
5.

Leninskii sbornik,l. Cilt (Moskova: Gosizdat, 1924), s. 137.

Frank A. Golder, Documents o f Russian History, 1914-1917 (New York: Century, 1927), s.
3-23.

6.

Theodore H. Von Laue, Why Lenin? Why Stalin? (Philadelphia: Lippincott, 1964), s. 79.

7.

Leopold Haimson, The Problem of Social Stability in Urban Russia, 1905-1917, Slavic
Review, XXIII, No. 4 (1964), 620-642, veXXIV, No. 1 (1965), I-22, 1. Dnya Sava arifesinde
Rus iiler arasndaki devrimci durum analizini ierir. Ayrca bkz. M. Balabanov, Ot 1905 k
1917: Massovoe rabochee dvizhenie (Moskova-Leningrad, Gosizdat, 1927), 275-327.

8.

O. H. Gankin ve H. H. Fisher, The Bolsheviks and the War: The Origins o f the Third
International (Stanford: Stanford University Press, 1940), s. 134.

9.

P. N. Milyukov, Vospominaniia, 1859-1917 (2 cilt.; New York: Izd-vo im. ekova, 1955), II,
191.

10. Samuel H. Baron, Plekhanov, The Father o f Russian Marxism (Stanford: Stanford University
Press, 1963), s. 324.
11. G. Aronson, Rossiia nakanune revoliutsii (New York, 1962), s. 182-84.
12. Detayl SD enternasyonalist pogram analizi iin bkz. Oliver H. Radkey, The Agrarian Foes of
Bolshevism (New York: Columbia University Press, 1958), s. 103-13.

13. V. I. Lenin, Sochineniia (40 cilt; 4. basm; Moskova: Gospolitizdat, 1941-1957), XXI, 1-4.
14. Radkey, The Agrarian Foes o f Bolshevism, s. 90-91.
15. Bylece, 1914 Kasm aynn balarnda, Lenin'in tezlerini tartmak ve sava ile ilgili politika
oluturmak iin Petrogradn dnda yaplan bir toplant polis tarafndan basld. Be kiilik
Bolevik Duma delegasyonu da dahil olmak zere toplantya katlan birok kii tutukland,
mahkemeye kt ve Siberyaya srgn edildi. A. Badaev, Bolsheviki v gosudarstvennoi dume
(Moskova: Gospolitizdat, 1954), s. 369-419.
16. Birinci Dnya Sava srasnda Rusya yaklak on be milyon kiiyi cepheye gnderdi. 1
Mays 1917ye gelindiinde Rusya Genelkurmayna gre ldrlen, yaralanan, esir alnan
ve kaybolanlar da dahil Rusyann toplam kayb 66,154 memur ve 6,226,005 askerdi. Ia. A.
Iakovleva, Razlozbenie armii v 1917g. (Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1925), s. iii.
17. M. V. Rodzyanko, Gosudarstvennaia duma i fevralskaia 1917 goda revoliutsiia, Arkhiv
russkoi revoliutsii (Berlin, 1922), VI, 43.
18. M. I. Ahun and V. A. Petrov, Bolsheviki i armila v 1905-1911 gg. (Leningrad: Krasnaia gazeta,
1929), s. 22.
19. Akademiia nauk SSSR, institut istorii, et al., Ocherki istorii Leningrado (4 cilt.; MoskovaLeningrad: Izd-vo Akademii nauk SSSR, 1955-1964), III, 979.
20. A. K. Drezen, Bolshevizatsiia Petrogradskogo garnizona: Sbornik materialov i dokumentov
(Leningrad: Lenoblizdat, 1932), s. iv; Ahun ve Petrov, BoPsheviki i armiia, s. 174-75.
21. A. R Kerenski, Russia and Historys Turning Point (New York: Duell, Sloan and Pearce, 1965),
s. 17.
22. P. N. Milyukov, Istorila vtoroi russkoi revoliutsii (3 cilt.; Sofya: Rossiisko-Bolgarskoe knigoizdvo, 1921-1924), 1,24.
23. Michael T. Florinski, The Fall o f the Russian Empire (New York: Collier Books, 1961), s. 88.
24. Florinskinin The Fall o f the Russian Empire eserinde savan Rusya zerindeki ekonomik
etkileri detaylaryla tartlmtr.
25. Milyukov, Istorila vtoroi russkoi revoliutsii, I, 33-34.
26. Ayn eserde, s. 35.
27. Petrogradda ubat Devriminin bu tanm, N. Avdeev, Revoliutsiia 1917 goda: Khronika
sobytii, Cilt. I: lanvar-aprel (Moskova: Gosizdat, 1923); D. O. Zaslavsky ve V. A. Kantorovich,
Khronika fevralskoi revoliutsii, Cilt. I: 1917 god, fevraV-mai (Petrograd: Byloe, 1924); A.
liapnikov, Semnadtsatyi god (4 cilt; Moskova-Petrograd: Gosizdat, 1923), Cilt. I; Ocherki
istorii Leningrado, Cilt. III; ve Chamberlin, Rus Devrimi, Cilt. Id eki materyallere dayanlarak
hazrlanmtr.
28. Akademiia nauk SSSR, institut istorii, et al., Baltiiskie moriaki v podgotovke i provedenii
velikoi oktiabrskoi sotsialisticheskoi revoliutsii, der. P. N. Mordvinov (Moskova-Leningrad:
Izd-vo Akademii nauk SSSR, 1957), s. 11.

II. Mcadele Balyor

1.

E. N. Burdzhalov, O taktike bolshevikov v marte-aprele 1917 goda, Voprosy istorii, No. 4,

1956, s. 39.

2.

M. G. Fleer, Peterburgskii komitet bolshevikov v gody voiny 1914-1917 (Leningrad: Priboi,

1927), s. 116. institut marksizma-leninizma pri TsK KPSSde Yedinci Tm Rusya Parti
Konferansnda V. V. Shmidtin raporuna baknz, Sedmaia (aprelskaia) Vserossiis-kaia
konferentsiia RSDRP (bolshevikov); Petrogradskaia obshchego-rodskaia konferentsiia RSDRP
(bolshevikov), aprel 1917 goda: Protokoly (Moskova: Gospolitizdat, 1958), s. 200-201.

3.

liapnikov, Semnadtsatyi god, I, 225.

4.

Lenin, Sochineniia, XXXV, 238-41.

5.

Ayn eserde, XXIII, 287.

6.

Burdzhalov, Voprosy istorii, No. 4, 1956, s. 42.

7.

M. Ia. Latsis, Nakanune oktiabrskikh dnei, Izvestiya, 6 Kasm 1918, s. 2.

8.

Shiapnikov, Semnadtsatyi god, I, 256.

9.

Burdzhalov, Voprosy istorii, No. 4,1956, s. 41.

10. Vsesoiuznaia Kommunisticheskaia partiia (bolshevikov), Lenin-gradskii Istpart, Pervyi

legaVnyi Peterburgskii komitet boVshevikov v j g.: Sbornik materialov iprotokolov zasedanii
Feterburgskogo kom-iteta RSDRP (b)i ego Ispolnitelnoi komissii za 1917 g., der. P. F. Kudelli
(Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1927), s. 19.
11. Ayn eserde
12. Bkz. Pravda, 5-13 M artl917, tm saylar.
13. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 49-52.
14. Lenin, Sochineniia, XXIII, 299.
15. F. F. Raskolnikov, Kronshtadt i Piter v 1917godu (Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1925), s. 54.
16. N. I. Podvoyski, God ipij (Moskova: Gospolitizdat, 1958) s. 23. Bu konumann iki farkl
aktarm iin bkz.: Suhanovun, Rus Devrimi eserinde II. cilt, 273te ve Shiapnikov,
Semnadtsatyi god, III, 249-59.
17. Kat rgtsel disiplin ve fikir birlii, Leninist hedeflerin en nemlilerindendi ancak
nadiren gerekletirilebilirdi. Leonard apiro ve Robert V. Daniels. The Communist Party
of the Soviet Union (New York: Random House, 1959) ve The Conscience o f the Revolution
(Cambridge: Harvard University Press, 1960), ortaya kt andan itibaren ideolojik atma
ve hizipiin Bolevik rgt iinde hangi boyutlarda olduunu gzler nne serer.
18. W. S. Voytinski, Gody pobed i porazhenii: 1917 god" (Nikolayevski arivleri, The Hoover
Institution, Stanford, California), s. 48. 1922-1923 yllar arasnda Berlinde yazlan 1917
hakkndaki bu nemli an yazs, yazarn Gody pobed i porazhenii (2 cilt.; Berlin-PetersburgMoskova: Z. I. Grzhebin, 1923-1924) eserinin 3. cildi olarak tasarlanmt.
19. Suhanov, Rus Devrimi, I, 285.
20. Bu Bolevik toplantlarnn detayl kayd, L. Trokinin, John G. Wright (New York: Pioneer
Publishers, 1962) evirisiyle 7he Stalin School o f Falsification eserinde bulunmaktadr, s. 231
301.
21. apiro, The Communist Party o f the Soviet Union, s. 162.
22. Burdzhalov, Voprosy istorii, No. 4,1956, s. 47.
23. Troki, The Stalin School, s. 289-99.
24. apiro, The Communist Party o f the Soviet Union, s. 163-64.
25. Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 50.
26. Suhanov, The Russian Revolution, I, 286-87; David Shub, Lenin (New York: Mentor, 1948), s.
109.
27. Burdzhalov, Voprosy istorii, No. 4, 1956, s. 41.
28. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 88.
29. Suhanov, Rus Devrimi, 1,290.
30. Bylelikle, Leninin, Nisan ortasnda Birinci Petrograd ehir Konferansnda Geici Hkmet
Hakkndaki nergesi, iktidarn Sovyetlere devrinden nce kitleler arasnda ikna kampanyas
ihtiyacndan sz etmektedir. Sedmaia konferentsiia: Protokoly, s. 291.
31. Ayn eserde, s. 35-37. Bu balantda Kamenev, Leninin Geici Hkmetin temel snf
karakterini kabul ederken "Kahrolun Geici Hkmet slogan nergesi iin bir deiiklik

ister. Kamenev bu konunun Leninin nergesinde belirsiz kaldm dnmektedir.

Deiiklii dorulayan bu slogan "partinin asl grevi olan kitleleri eitme ve rgtleme iini
yavalatabilirdi. Deiiklik nergesi, 9 eksik ve 62ya kar 20 oyla reddedildi.
32. Avdeev, Khronika sobytii, 1, 117.
33. Ayn eserde, II, 47-59.
34. Akademiia nauk SSSR, Institut istorii, et al., Revoliutsionnoe dvizhenie v Rossii v aprele 1917
goda: ApreVskii krizis, der. L. S. Gaponenko, ve di. (Moskova: Izd-vo Akademii nauk SSSR,
1958), s. 726.
35. Ayn eserde, s. 737.
36. M. S. Iugov, Sovety v pervyi period revoliutsii, in Ocherki po istorii oktiabrskoi revoliutsii,
der. M. N. Pokrovsky (Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1927), II, 189.
37. Sedmaia konferentsiia: Protokoly, s. 42-44.
38. Ayn eserde, s. 204; ayrca bkz. I. Vavilin, Lenin i Peterburgskaia organizatsiia bolshevikov
v 1917 g. do iiulia, in Lenin kak rukovoditelLeningradskoi organizatsii boVshevikov, der. O.
A. Lidak (Leningrad: Lenpartizdat, 1934), s. 83-87.
39. S. P. Kniazev (der.), Petrogradskie bolsheviki v oktiabrskoi revoliutsii (Leningrad: Lenizdat,
1957), s. 100.
40. Sedmaia konferentsiia: Protokoly, s. 111.
41. Ayn eserde, s. 241-43.
42. V. M. Koakov, Sostav Petrogradskogo garnizona v 1917 g., Uchenye zapiski Leningradskogo
gosudarstvennogo universiteta, Vyp. 24, No. 205, 1956, s. 67-68; ayrca bkz. T. G. Mironov,
"Borba bolshe-vikov za Petrogradskii garnizon v period dvoevlastiia 1917 goda Kardidat
tezi, Leningrad University, Leningrad, 1954), s. 70-71.
43 S. E. Rabinovi, Bolshevistskie voennye organizatsii v 1917 g., PR, No. 6-7 (77-78), 1928, s.
181-82.
44. Bkz. V. I. Nevski, Voennaia organizatsiia i oktiabrskaia revoliut-siia, Krasnoarrneets, No.
10-15,1919s. 34.
45. Vsesoiuznaia Kommunisticheskaia partiia (bolshevikov), Vtoraia i tretia Petrogradskie
obshchegorodskie konferentsii bolshevikov v iiule i oktiabre 1917 goda: Protokoly (MoskovaLeningrad: Gosizdat, 1927), s. 15.
46. V. I. Nevski, V bure deianii: Petrograd za piat let sovetskoi raboty (Moskova-Leningrad:
Gosizdat, 1922), s. 7.
47. Akhun and Petrov, Bolsheviki i armiia, s. 217.
48. Soldatskaya pravda, 2 Haziran 1917, s. 2.
49. Leon Troki, Rus Devriminin Tarihi, ngilizceye evirisi, Max Eastman (3 cilt; Ann Arbor:
University of Michigan Press, 1957), II, 31.
50. R F. Raskolnikov, Zasedaniia pervogo legalnogo Peka, PR, No. 8, 1922, s. 50.
51. Troki, Rus Devriminin Tarihi, II, 31.
52. rnein bkz., Institut marksizma-leninizma pri TsK KPSS, Protokoly Tsentralnogo
komitetaRSDRP(b): Avgust 1917-fevral 1918 (Moskova: Gospolitizdat, 1958), s. 326.
53. Ahun and Petrov, Bolsheviki i armiia, s. 224.
54. S. E. Rabinoviin, Vserossiiskaia konferentsiia bolshevistskikh voennykh organizatsii
1917 g., eserinde KL, No. 5 (38), 1930, s. 109de Haziran ortalar iin Asker rgtn gc
hakknda tahmine dayanan yuvarlak bir rakam verilmektedir.
55. rnein, Podvoyskinin Petrograd Bolevik ehir Konferans raporuna baknz, Vtoraia i
tretia Petrogradskie obshchegorodskie konferentsii, s. 17-19.

III. Akim Kalan 10 Haziran Gsterisi

1.

Nevski, Krasnoarrmeets, No. 10-15, 1919, s.35.

2.

Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 136-37, 159. Ayrca bkz. N. I. Podvoyski, Voennaia
organizatsiia TsK RSDRP(b) i voenno-revoliutsionnyi komitet 1917g., KL, No. 6,1923, s. 74.

3.

I. F. Petrov, Strategiia i taktika partii bolshevikov v period podgotovki i pobedy

sotsialisticheskoi revoliutsii: Mart-oktiabr 1917 g. (doktora tezi, Akademiia
obshchestvennykh nauk pri TsK KPSS, Moskova, 1961), s. 415. Bu almann yaymlanm
versiyonu; I. F. Petrov, Strategiia i taktika partii bolshevikov v podgotovke pobedy oktiabrskoi
revoliutsii: Mart-oktiabr 1917 g. (2. bask; Moskova: Izdatel-stvo politicheskoi literatury,
1964). Haziran ay balarnda bir Petersburg Komitesi toplantsnda Nevski, Asker rgt un
kendi onay olmadan bir gsteri konusunda nihai karar vermeyecei ynndeki bir Merkez
Komite toplants kararna atfta bulundu. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 136.

4.

Age. s. 136-37; Soldatskaya pravda, 13 Haziran, 1917, s. 3. Garnizon askerleri zellikle

Kerenskinin 11 Maysta yaymlanan Asker Haklan Bildirgesinden tr kzgnd. Bu
bildirgeden Pravdada, Haklar Yok Bildirgesi olarak bahsedilmektedir.

5.

Akademiia nauk SSSR, Institut istorii, v.d., Revoliutsionnoe dvizhenie v Rossii v mae-iiune
1917 g.: liunskaia demonstratsiia, bask. D. A. ugaev, v.d. (Moskova: Izd-vo Akademii
nauk SSSR, 1959), s. 483-85. Bu toplantnn notlarndan ilk kez burada yaymlanan bu
para, Askeri rgtn kendi ierisinde, bir gsteri konusundaki n tartmalaryla ilgili
bulabildiim tek ey. Belge, bireysel Asker rgt birim i temsilcilerinin kendi birliklerinden
bahsederken, Asker rgt politikasnn etkisiyle hareket ettiklerini yanstmas asndan
ilgin. Belge ayrca Asker rgt liderliinin bir gsteriyi tevik ve organize etmede ncelikli
karlarna da tanklk ediyor.

6.

Petrov, Strategiia i taktika, s. 415.

7.

A. M. Sovokin, K istorii iiunskoi demonstratsii 1917 g., Vo-prosy istorii KPSS, No. 5,1966,
s. 46.

8.

Soldatskaya pravda, Haziran 6, 1917, s. 1. Ayrca bkz. Novaya zhizn, Haziran 7, 1917, s. 2. 4
Haziran gsterisinin ayrntl bir Sovyet yorumu iin bkz. M. S. ilin, Demonstratsiia i miting
na marsovom pole v Petrograde 4 iiunia 1917 g., Voprosy istorii, No. 6,1957, s. 126-30.

9.

Revoliutsionne dvizhenie: liunskaia demonstratsiia, s. 485-87. Bu nemli toplantnn

notlarnda bir para burada ilk kez yaymland. Ayrca bkz. Petrov, Strategiia i taktika,
s. 415; Vavilin, Lenin kak rukovoditeV Leningradskoi organizatsii bolshevikov, s. 9; K. T.
Sverdlova, lakob Mikhailovi Sverdlov (Moskova: Molodaya Gvardiya, 1960), s. 259; ve
Institut marks-izma-leninizmada Podvoyskinin Altnc Parti Kongresindeki Asker rgt
savunmas pri TsK KPSS, Shestoi sezd RSDRP(bolshevikov), avgust 1917 goda: Protokoly
(Moskova: Gospolitizdat, 1958) s.62.
10. Leninin buradaki saldrya ynelik tutum unun ayrntl anlatm iin bkz. Lenin, Sochineniia,
XXV, 3-28.
11. Kamanev bu savlarn, daha sonra parti liderliine de sunduu bir raporda birletirdi. Petrov,
Strategiia i taktika, s. 415.
12. Bu toplantnn notlar, Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 136-45te bulunmaktadr.
13. Viborg Blgesi, Petrogradda parti ye saysnn en yksek olduu yerdi. Mays 1917 sonunda
toplam olarak 5000 ye vard. Ocherki istorii Leningrad-skoi organizatsii KPSS, Chast' l:
1883-oktiabr' 1917 gg. (Leningrad: Lenizdat, 1962), s. 502.
14. Viborg Blgesi Dumasnda byk bir Bolevik ounluk bulunmaktadr. Kozlovski ve
Molotov (her ikisi de Bolevik) srasyla Dumann bakan ve sekreteriydi. ov, Vyborgskaia

raionnaia duma 1917 goda, Leningradskaia pravda, 4 Kasm 1927, s. 3.

15. V. I. Grev, Anarkhizm v Rossii (Moskova: Molodaya Gvardiya, 1930), s. 105; A. Sh. [Shapiro],
Anarkhizm-kommunizm i anarkho-sindikalizm, Golos truda (Anarko-Sendikalistn yayn
organ), T l Ocak 1918, s. 3.
16. Aada, s. 108.
17. Bir Anarist-Sendikalist yazar, phesiz hakl olarak, Anarist-Komnist program bo
laflar koleksiyonu olarak niteledi. Golos truda, 21 Ocak 1918, s. 3. Bu iki anarist grubun,
devrimci dnemde birletikleri kaydedilmeli. Grev, Anarkhizm v Rossii, s. 105.
18. Gosudarstvennyi Muzei Velikoi Oktiabrskoi Sotsialisticheskoi Revoliutsii, fond listovok, f. 2,
No. 11641.
19. V. N. Zalezhsky, Iz vospominaniipodpoVshchika (Moskova: Gosizdat, 1931), s. 180-81.
20. M. M. Laeviin Birinci Makinal Tfek Alayndaki Bolevikler ve Anaristler arasndaki
benzerlikler konusundaki yorumlar iin bkz. aada, s. 129.
21. P. M. Stulov, Pervyi pulemetnyi polk v iiulskie dni 1917 g., KL, No. 3 (36), 1930, s. 73.
22. Bu hesap, Re ve
dayandrlmaktadr.

Izvestiya,

6-10

Haziran

1917deki

raporlarndaki

paralara

23. Mays aynda Anarist-Komnistler Kommuna adnda bir gazete yaymlamaya balad.
Kommuna Geici Hkmet tarafndan kapatlnca, Anarist-Komnist yayn organnn ad
Svobodnaia kommuna olarak deiti. Sovyetler Birliinde her iki gazeteye de eriemedim ve
Bat ktphanelerinde de herhangi bir says bulunmuyor.
24. Grne gre Viborg iileri en azndan ksmen, Pereverzevin tahliye emrinin, frnclar
sendikas ve ii milisleri de dahil villay kullanan tm rgtleri ilgilendirdii inancyla greve
gitti. Ayrca, villay evreleyen parkn kullanmnn tehlikede olmasndan da rahatszdlar.
8 Haziran tarihli Sovyet Kongresinin akam oturumunda Peverzev, kararnn yalnzca
Anaristleri baladn aklad. Pervyi Vserossiiskii sezd Sovetov rabochikh, soldatskikh i
krestianskikh deputatov (Leningrad: Gosizdat, 1930), s. 267.
25. Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 214.
26. Leningrad, Sovet deputatov trudiashchikhsia, Petrogradskii Sovet rabochikh i soldatskikh
deputatov: Protokoly zasedanii IspolniteVnogo komiteta i Biuro IspolniteVnogo komiteta
(Moskova: Gosizdat, 1925), s. 274.
27. I. G. ereteli, Vospominaniia o fevralskoi revoliutsii (Paris: Mouton ve Co., 1963), II, 197
201. Bir Grc Menevik olan ereteli, Sovyetteki en etkili figrd. Anlar, bu dnem
sresince Sovyetlerin roln ve Petrograd Sovyeti, Tm-Rusya Sovyetleri Kongresi ve TmRusya Sovyetleri Yrtme K urulunun zellikle siyasi durum unu anlamak asndan byk
deer tamaktadr. Arivlerde yeterli mataryel bulunmadndan, bu nemli konunun
incelenmesinde mevcut tek gerekten ayrntl kaynaklardr. Ayrca bkz. Pervyi Vserossiiskii
sezd Sovetov, s. 262-64; Suhanov, Rus Devrimi, II, 387-88; ve Milykov, Istoriia vtoroi russkoi
revoliutsii, I, 214.
28. ereteli, Vospominaniia, II, 202.
29. Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 157; M. Ia. Latsis, Iiulskie dni v Petrograde: Iz
dnevnika agitatora, PR, No. 5 (17), 1923, s. 103. Ayrca bkz. E D. Stasovann 9 Haziran
tarihli, Merkez Komitenin planlar konusunda Moskova parti rgtn bilgilendiren
mektubu, Rossiiskaia sotsial-demokraticheskaia Raboaya partiia, Tsentralnyi komitet,
Pere-piska sekretariata TsK RSDRP(b) s mestnymi partiinymi organiza-tsiiami: Sbornik
dokumentov, Vol. I: Mart-oktiabr' 1917 g. (Mokova: Gospolitizdat, 1957), s. 13.
30. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 103-104. Latsis, ubat Devriminin balangcndan itibaren
ayrntl bir gnlk tuttu. Grnd kadaryla bunlarn yalnzca ok kk bir ksm
yaymland.

31. V. Vladimirovam n derledii Revoliutsiia 1917 goda: Khronika sobytii, Vol. Ill: liuri-iiuT,
(Moskova: Gosizdat, 1923), s. 42.
32. 11 Haziran tarihli Pravdada, 8 Haziran toplantsnn, gsteri hareketinin, iiler ve askerler
arasnda ok geni bir destek aldna iaret ettii vurguland ve bu elbette resm Sovyet
yorumuydu. Ancak gnlnde Latsis, kimi ii temsilcileri cokuluyken, kimilerinin ise
yaygn ruh haline kukuyla yaklatn yazd. Temmuz sonlarndaki Altnc Kongrede bir
konumasnda Stalin, askerlerin sokaa akmalarna ramen, bu ruh halinin henz iilerce
paylalmadnmm aka grndn bildirdi s. 15.
33. Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 158.
34. Soldatskaya pravda, 10 Haziran 1917.
35. Bu iddia daha sonra, Haziran sonu ve Temmuz balarndaki garnizon ayaklanmasnn
birincil sebebi olan garnizon asker vergilerine kar kmann gerekelerinden biri olarak
zel bir nem kazand.
36. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 103.
37. Age., s. 104.
38. I. P. Flerovski, Iiulskii politicheskii urok, PR, No. 7 (54), 1926, s. 62.
39. Troki, Rus Devriminin Tarihi, I, 443; I. Iurenev, Ocherednaia lozh, Vpered, 17 Haziran
1917, s. 8. Ayrca bkz. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 156, ve I. Deutscher, Silahl
peygamber (New York: Oxford niversitesi Matbaas, 1954), s. 267.
40. Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, 1,216; Suhanov, Rus Devrimi, II, 390.
41. Mevcut eriilebilir materyaller temel alndnda, Milyukovun, Geici Devrimci Komitenin,
gsteriler iin ortak bir Anarist-Bolevik idare merkezi olduu ynndeki iddiasnn
doru olma ihtimalini gz ard etmek mnkn deildir. Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I,
216. Olgunlamam gsterinin hemen ardndan Lunaarski ve Liber Dumovo Villasnda
rgtlenmi zel komitenin rol konusunda benzer iddialarda bulundular, bkz Pervyi
Vserossiiskii sezd Sovetov, s. 444; Izvestiya, 11 Haziranl917, s. 2, ve 15 Haziran 1917, s. 5.
42. Baltiiskie moriaki, s. 88-89.
43. 9 Haziran tarihli ve Boki tarafndan imzalanm Helsingfors parti komitesinden bir duyuru
age. s.88d e yer almaktadr.
44. G. D. Bykov, Revoliutsionnaia deiatelnost bolshevikov Vy-borgskoi storony goroda
Petrograda v period podgotovki i provedeniia oktiabrskoi sotsialisticheskoi revoliutsii
(Kandidat tezi, Leningrad niversitesi, Leningrad, 1951), s. 112.
45. Troki Geici Hkmetin tasfiyesi iin bu ifadeyi kullanyor. Rus Devriminin Tarihi, l, 443.
46. Bror metni, 9 Hazirand a gnderildii haliyle 10 Haziran 1917de Soldatskaya pravdada
yaynland, s. 1; Revoliutsionnoe dvizhenie: liunskaia demonstratsiiada yeniden basld, s.
494-95.
47. Bu blmn hazrlanmasnda zellikle 10-16 Haziran 1917 tarihli zvestiyaladun
yararlanlmtr.
48. Revoliutsionnoe dvizhenie: liunskaia demonstratsiia, s. 495.
49. Geici Hkemetin Kongre kararn destekleyen metin 9 Haziran 1917 tarihli zvestiya&d.
yaymlanmtr.
50. Yukarda, s. 60-61.
51. ereteli, Vospominaniia, II, 205.
52. Petrogradskii Sovet: Protokoly, s. 186-87.
53. ereteli, Vospominaniia, II, 205-206.
54. Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 156; E. Ignatov, I Vserossiiskii sezd Sovetov
rabochikh i soldatskikh deputatov, PR, No. 6 (65), 1927, s. 115.

55. 9 Hazirandaki Birinci Kongrenin akam oturumunda, Kerenski bu sylentileri iddetle

reddetmitir: Hibir Kazak alay Petrograda ilerlememektedir ve ilerleyemez nk
grevimiz askerleri cepheye gndermektir, geriye deil Pervyi Vserossiiskii sezd Sovetov, s.
382-83.
56. Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 158-66; Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 104.
57. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 104-105; Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 164; ayrca
bkz. Chamberlin, Rus Devirimi, 1, 161.
58. Below, s. 94-96.
59. Troki, Rus Devriminin Tarihi, I, 443. Ayrca bkz. E. P. Krivoeyna, Dve Demonstratsii
(Moskova: Gos. Sotsialno-ekonomi-cheskoe izd-vo, 1931), s. 29.
60. ereteli, Vospominaniia, II, 205-211; Pervyi Vserossiiskii f e zd Sovetov, s. 375-78. Ayrca bkz.
Vladimirova, Khronika sobytii, III, 48.
61. Bu alma iin zellikle nemli olan kaynaklar arasnda Pervyi legaVnyi Peterburgskii
komitet, s. 152-66; Sverdlova, la. M. Sverdlov, s. 259; ve Sovokin, Voprosy istorii KPSS, No. 5,
1966, s. 49 bulunmaktadr.
62. gnatov, PR, No. 6 (65), 1927, s. 115; B. umiatski, Pervyi sezdsovetov, in V
dnivelikoiproletarskoi revoliutsii (Moskova: Ogiz, 1937), s. 59. O srada Sovyet Kongresinde
neler olduuna dair ieriden bir gr iin bkz. ereteli, Vospominaniia, II, 206-209 ve
Pervyi Vserossiiskii sezd Sovetov, s. 382.
63. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 156. Bolevik delegasyonunun bir yesi olan Kuzmin,
9 Hazirandaki Kongre oturumunda kendi kiisel rahatszln dile getirdi: Yoldalar,
zlerek de olsa sylemek zorundaym ki, oumuz, buradaki Bolevik temsilciler,
milyon iinin ve askerin temsilcileri, maalesef burada tm bunlarn dzenlendiini bile
bimiyorduk. Burada ben bir temsilciyim ve ancak imdi byle bir gsterinin dzenlendiini
rendim. Pervyi Vserossiiskii sezd Sovetov, s. 382.
64. Sverdlova, la. M. Sverdlov, s. 259; Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 158; Sovokin,
Voprosy istorii KPSS, No. 5,1966, s. 49.
65. Aada s. 86.
66. Gsteri kararnn ve iptaline dair resm Bolevik aklamas iin bkz. Pravda, 11 Haziran
1917, s. 1.
67. 10 Haziran tarihindeki Sovyetler Birinci Kongresinin resm olmayan bir toplantsnda isimsiz
bir Bolevik, sabahn erken saatlerinde parti delegasyonu tarafndan Durnovo Villasnda
Merkez Komitesinin karar hakknda bilgi vermekle grevlendirildiini syledi. Bolevikler
ve Sosyalist Devrimcilerin arlk yanllarnn, iptal haberini almalarnn hemen ardndan
Geici Hkmet Komitesini terk ettiklerini ve sadece Anaristlerin kaldn belirtti. Pervyi
Vserossiiskii sezd Sovetov, s. 445; Izvestiya, 11 Haziran 1917, s. 6. Ayrva bkz. ignatov, PR, No.
6 (65), 1927, s. 115.
68. Birzhevye vedomosti, 10 Haziran, 1917, s. 2. Ayrca bkz. Pravda, 11 Haziran 1917, s. 1, ve
Petrogradskii Sovet: Protokoly, s. 192.
69. ereteli gibi baz an yazarlar, kitlelerin uysall ve Sovyetler ve Geici Hkmete olan
sadakatlerini vurgulama eilimindeyken daha radikal eilimi olan Troki ve Suhanov gibi
gzlemciler ise, iptalin ardndan ortaya kan kitlelerin honutsuzluunu vurgularken benzer
bir kanttan (yani Sovyet adaylarnn gzlem zetlerinden) yararlandlar. Milyukov bile bu
ikinci ksmn tarafndayd. iptalin hemen ardndan kan olaylar, (18 Haziran gsterisi ve
Temmuz ayaklanmas) Troki, Suhanov ve Mlyukovun gizli radikal g deerlendirmelerinin
gerek durum a ok daha yakn olduunu gsterir. ereteli, Vospominaniia, II, 219-25;
Troki, Rus Devriminin Tarihi, 1,446; Suhanov, Zapiski, IV, 300-301; Milyukov, Istoriia vtoroi
russkoi revoliutsii, I, 217-19.

70. Troki, Rus Devriminir Tarihi, I, 445-46.

71. zvestiya, 11 Haziran, 1917, s. 6-12; Revoliutsionnoe dvizhenie: liunskaia demonstratsiia, s.
499-503.
72. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 106; Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 164.
73. Raboaya gazeta, 13 Haziran, 1917, s. 1-2.
74. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 63.
75. Shestoi sezd, s. 77-78. Hatralarnda Flerovski, renkli Anarist-Komnist lider Asninin,
denizcileri hemen harekete gemeye ikna etmek iin abaladn yazar. PR, No. 7 (54),
1926, s. 66. F. F. Raskolnikovun Kronshtadtsy: Iz vospominanii bolshevika eletirisinde bir
grup eletirmen, alt Krontadl Boleviin Krontad Bolevik rgtnn o zamanki ruh
halini yle anlatr: Krontad Komitesi, rgtn iindeki solcu eilimlerle mcadele etmek
ve silahl ayaklanma konusunda birok yesinin, hatta uzun yllardr ye olanlarn bile
kavrayn dzeltmek zorunda kald... Tm Krontadllar iktidarn Sovyetlerde olmasna o
kadar abuk alt ki bu Rusya iin ok doru geliyordu. Byk silah, malzeme ve sava
deposu olmas, Geici Hkmeti devirmeye ynelik Leningradda hemen hareket geme
fikrine g veriyordu... Sonunda, Haziran aymda binlerce denizci ve asker Krontad parti
merkezine gelerek Boleviklerin Geici Hkmeti devirmek iin filolar Leningrada
ynlendirmesi talebinde bulundu. Bu kalabaln banda, kalabal Iakornia Meydanndan
komiteye gtren Kiril Orlov (Bolevik bir lider) vard. Birisi Garnizon alarmn ald.
Eylem felaketle sonulanmaktan son anda kurtuldu. Tm g harekete geirildi ve hareket
datld. P. Smirnov, D. Kondakov, A. Liubovich, A. Gertsburg, M. Pozdeeva, S. Emmin, KL,
No. 5-6 (56-57), 1933, s. 214-15.
76. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 67.
77. ereteli, Vospomitianiia, II, 228.
78. Ayn eserde, s. 226-28. Bu toplant hakknda eretelinin basl tek detayl kayd. Ayrca bkz.
Vladimirova, Khronika sobytii, III, 56.

79. Pravda, 13 Haziran 1917. Ayrca bkz. Suhanov, Zapiski, IV, 303. Toplant kapal olduundan
Pravdada kan dnda hibir gazete kayd yoktu.
80. Suhanov, Zapiski, IV, 305; Pravda, 13 Haziran 1917; Vladimirova, Khronika sobytii, HI, 56.
81. Ayrca bkz. Suhanov, Zapiski, IV, 306, ve Troki, Rus Deviminin Tarihi, I, 447-51.
82. Bu tartmaya ilikin alntlar ereteli, Vospominaniia, II, 231-38den alnmtr.
83. Shestoi s'ezd, s. 21-23.
84. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 67; ayrca bkz. Suhanov, Zapiski, IV, 322.

85. Golo pravdi, 14 Haziran 1917, s. 3.

86. Sovokin, Voprosy istorii KPSS, No. 5,1966, s. 52.
87. Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. xv. Bu toplantnn kayd: Ayn eserde, s. 153-68.
88. Boki, bakentteki parti faaliyetlerinin yn ile ilgili Merkez Komitesi ve Petersburg Komitesi
arasnda devam eden fikir ayrlklarndan bahsediyordu. rgtlerin karlkl ilikileri, son
olarak 30 Mays toplantsnn gndemi hakkndayd ancak Petersburg Komitesinin ayr
gazete tartmas nedeniyle konuulamad.
89. ehir Konferans 1 Haziranda balad.
90. ereteli, Vospominaniia, II, 203.
91. Suhanov, The Russian Revolution, II, 402-406. B. I. Nikolayevski, Nevskinin Suhanonun bilgi
kayna olduunu iddia ediyor. I. G. ereteli i ego vospominaniia o 1917 g., Sotsialisticheskii
vestnik, No. 9-10, 1962, s. 135. Bu yazarla bir konumasnda Nikolayevski, bu bilginin ona
Suhanov tarafndan verildiini syledi.
92. E. H. Carr, Bolevik Devrimi, 1917-1923 (3 cilt; New York: Macmillan, 1951-1953), I, 90.

IV. Huzursuzluk A rty o r

1.

ereteli, Vospominaniia, II, 246.

2.

Izvestiya, 17 Haziran 1917, s. 1.

3.

Petrov, Strategiia i taktika, s. 429.

4.

Bu toplantnn kaytlar: Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 168-84.

5.

Vladimirova, Khronika sobytii, III, 66.

6.

Revoliutsionnoe dvizhenie: Hunskaia demonstratsiia, s. 518; Petrogradskii Soviet: Protokoly, s.

278-79; ayrca bkz. ereteli, Vospominaniia, II, 250-51.

7.

Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, 1,222; Re, 13 Haziran 1917, s. 5.

8.

Pervyi legal'nyi Peterburgskii komitet, s. 173.

9.

Bu tartmann kaytlar iin bkz. ayn eserde, s. 173-78.

10. Gorkys Novaya zhizri (15 Haziran 1917, s. 1) bu ary Boleviklerin kendilerini gelecekte
Anaristlerden ayrma isteklerinin gecikmi bir iareti olarak selamlad.
11. 18 Haziran gsterisinin detayl bir Sovyet yorumlamas iin bkz. Krivosheina, Dve
demonstratsii.
12. W. S. Voytinski, Stormy Passage (New York: Vanguard Press, 1961), s. 293; ereteli,
Vospominaniia, II, 247.
13. Vladimirova, Khronika sobytii, III, 69.
14. Bu balamda M. Ia. Latsis, Temmuz gnlerinin arifesinde Asker rgtn rgtsel
almasn eletirirken olduka nemli bir noktaya deindi: Sokaklarda bir ayaklanma
(ve muhtemelen bir gsteri) durum unda alaylarn ounluu bizi destekleyecek ancak
Sovyet seimleri vb. sradan olaylarda liderlik bizim elimizde deil dedi. Bkz. B. Elov,
Petrogradskaia organizatsiia RSDRP(b) nakanune iiulskikh sobytii, in 3-5 iiulia 1917 g.
(Petrograd, 1922), s. 60.
15. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 108.
16. Revoliutsionnoe dvizhenie: Huriskaia demonstratsiia, s. 525.
17. 18 Haziran gsterisinin bu ksmnn hazrlnda Pravda, Izvestiya, Novaya zhizri, Raboaya
gazeta, Volia naroda, ve Rekaytlarna baklmtr.
18. Suhanov, The Russian Revolution, II, 416-17.
19. P. N. Milyukov, Rossiia na perelome (3 cilt; Paris: Imprimerie d'art Voltaire, 1927), I, 73.
20. Krontad denizcileri Kongreye katlmaya davet edilenler iindeydi ve 16 Haziranda oylayarak
kabul ettiler. Izvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 18 Haziran 1917, s. 1. Flerovski, denizcilerin
Boleviklere ve kendi gsterisini planlad iin Kongreye kar honutsuz olduklarn ve
byk bir blmn katlma kar oy verdiini hatrlatr. PR, No. 7 (54), 1926, s. 68. Golo
pravdinin o dnemki editr A. E Ilin-Zenevski, sorunun, denizcilerin silahsz bir gsteriyle
ilgilenmemeleri olduunu iddia ediyor. Na rubezhe russkoi revoliutsii, Krasnyi Petrograd,
1919, s. 36.
21. Official and special reports in Pravda, Malenkaya gazeta, Izvestiya, Novaya zhizri, Raboaya
gazeta, Volia naroda, ve ftedeki 19-23 Haziran 1917 tarihli resm ve zel raporlar aadaki
blmn hazrlnda kullanlmtr.
22. Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 188. Khaustovs ifadelerinde, Raskolnikov Hibir ekilde
Marksist etki hissedilmiyordu der.
23. Biulleteri Vserossiiskoi konferentsii frontovykh i tylovykh voennykh organizatsii RSDRP(b),
No. 3, 18 Haziran 1917, s. 2.
24. E Zalesskaya, hunskaia demonstratsiia 1917 g PR, No. 6 (65), 1927, s. 159.
25. lgili Kongre nergesi, Devrimci demokrasinin abalaryla sava sona erdirilene kadar

Rusya devrimci demokrasisi ordusunu saldran ya da savunan tarafta tutm ak zorundadr. ...
Saldran tarafta olma karar tamamen asker ve stratejik bak asyla verilmelidir. Golder,
Documents ofRussian History, s. 371.
26. zvestiya, 20 Haziran 1917, s. 4.
27. rnein bkz. Birinci Yedek Piyade Alayndan Saharov imzal (karar alan toplantnn
bakan olarak) 25 Haziran 1917 Soldatskaya pravda, s. 3te. Saldrya kar tepki, yerel
Sovyetin biri Bolevik, dieri Sosyalist Devrimci olmak zere 195 leh, 1 kart ve 65 ekimser
oy ile hareketi lanetleyen iki nergenin getii Krontad'da zellikle yksekti. Golo pravdi,
21 Haziran 1917, s. 1.
28. Bu tr daha fazla dosya iin bkz-.Revoliutsionnoe dvizhenie: liuri-skaia demonstratsiia, s. 366
68, 377-81.
29. Ayn eserde, s. 373.
30. Konferanstaki ilerlemeler ve toplantlardaki ruh hali hakkndaki en deerli belgeler,
konferans sresince Soldatskaya pravda'ya ek olarak karlan be bltende (Biulleten
Vserossiiskoi konferentsii frontovykh i tylovykh voennykh organizatsii RSDRP(b), No. 1-5,
16, 17, 18, 21 ve 24 Haziran 1917) bulunmaktadr. Bazen, yerel Bolevik organlarnda
tank kaytlar da yaynlanmt. En iyi an yazs, Kedrovun Velikaia oktiabrskaia
sotsialisticheskaia revoliutsiia: Sbornik vospominanii (Moskova: Gosizdat, 1957), s. 71-82de
tekrar yaynlanan Vserossiiskaia konferentsiia voennykh organizatsii RSDRP(b), PR, No. 6
(65), 1927, s. 216-31 eseridir. Birok nemli belge ieren olduka kullanl bir ikincil kaynak
ise S. E. Rabinoviin serossiiskaia voennaia konferentsiia bolshevikov 1911 g. (Moskova:
Gosvoenizdat, 1931) eseridir. Konferanstaki nergeler iin bkz: Institut Marksa-EngelsaLenina-Stalina pri TsK KPSS, Kommunisticheskaia Partiia Sovetskogo Soiuza v rezoliutsiiakh
i resheniiakh sezdov, konferentsii i plenumov TsK, 1898-1954 (4 cilt; 7. basm; Moskova:
Gospolitizdat, 1954), I, 354-67.
31. Konferansn hedefleri ilk olarak Mays aynda datlan bir bildiride belirtilmiti. Muzei
Revoliutsii SSSR, Moskova, fond listovok, A49134.
32. Politicheskii moment i zadachi Vserossiiskoi konferentsii VO, Biulleten, No. 1, 16 Haziran
1917. s. 1.
33. Shestoi sezd, s. 62; V. A. Antonov-Ovseenko, Stroitelstvo Krasnoi Armii v revoliutsii
(Moskova: Izd-vo Krasnaia Kasm 1923), s. 10.
34. Rabinovi, KL, No. 5 (38), 1930, s. 110.
35. 15 Haziranda konferansn balang oturumlarndan birinde delegeleri garnizonda ajitatr
olarak grevlendirme karar alnd. Biulleten, No. 1,16 Haziran 1917, s. 1.
36. Kedrov, Velikaia Oktiabrskaia sotsialisticheskaia revoliutsiia, s. 74; M. Sulimova, Eto budet
poslednii i reshitelnyi boi, Letopis velikogo oktiabria, der. A. Iu. Krivitski (Moskova:
Sovetskaia Rossiia, 1958), s. 104.
37. A. F. Ilin-Zhenevski, Voennaia organizatsiia RSDRP i Soldatskaya pravda, KL, No. 1 (16),
1926, s. 70; Petrov, Strategiia i taktika, s. 447.
38. Shestoi s'ezd, s. 63.
39. Biulleten', No. 3, 18 Haziran 1917, s. 1-2; ayrca bkz.: Rabinovi, KL, No. 5 (38), 1930, s. 113-16.
40. Uzun sredir Bolevik olan A. Ia. Arosev, yayn kurulunun bir yesiydi ve konferansta Asker
rgtn Tm Rusya Brosuna seilmiti.
41. Birzhevye vedomosti, 19 Haziran 1917, s. 1, saldrnn ilk haberlerinin leden sonra iki
civarlarnda yaylmaya baladn belirtti.
42. Okopnaya pravda, 9 Haziran 1917; Biulleten, No. 4, 21 Haziran 1917, s. 2.
43. Kedrov, Velikaia Oktiabrskaia sotsialisticheskaia revoliutsiia, s. 75-76.
44. Podvoyski, God 1911, s. 59; ayrca bkz.: Strategiia i taktika, s. 447. Toplantnn Bmlletendeki

(No. 4, 21 Haziran 1917) kayd, programn deitirilmesi teklifinin yapld ve akamn son
konumasnn hemen ncesinde reddedildiini aa kard.
45. Podvoyski, KL, No. 6, 1923, s. 76. Bu konumann sonraki bir versiyonu iin bkz.: N.
I. Podvoyski, Iiulskie dni: Tri momenta, Pravda, 18 Haziran 1925, s. 2. Konuma,
Podvoyskinin anlarnn son basmndan karlmtr. (God 1917).
46. Biulleten', No. 4, 21 Haziran 1917; Okoptaya pravda, 9 Haziran 1917, s. 2. Son konferans
oturumlarnda Asker rgt Tm Rusya Brosu kontrolnde zel bir asker-kyl yaym
balatma karar alnmas bu hedefi destekler nitelikteydi. KPSS v rezoliutsiiakh, I, 354-65.
Temmuz gnlerinde yaananlar ve bunlarn sonular nedeniyle, Derevenskaya bednota
isimli bu yaynn ilk says 12 Ekim 1917 tarihine kadar yaynlanmad.
47. Nevski, mmkn olan en iyi rgtlenmenin kurulmas ihtiyacnn farknda olsa da bu
dnemde rgtsel zayfln iktidar ele geirmenin nnde bir engel olmadn dnenler
arasndayd. Aada, s. 130, 137-138.
48. Biulleten', No. 4, 21 Haziran 1917, s. 1; Volna, 4 Temmuz 1917, s. 2. Nevski, Asker rgte
Merkez Komitesinde oy hakk verilmesini talep etti. Talep reddedildi ve Asker rgte
Merkez Komitesi iinde sadece danman oyu hakk verildi. KPSS v rezoliutsiiakh, I, 367.
Temmuz gnleri ncesi ve sonrasnda Tm Rusya Askeri rgtnn ayrmc eilimlerinin
en ak ve detayl tartmalar iin bkz.: Rabinovi, PR, No. 6-7 (77-78), 1928, s. 187-88 ve
ayn yazar: Rabota bolshevikov v armii v 1917 g., Voina i revoliutsiia, No. 6,1927, s. 96-108.
49. Latsis, PR, No. 5(17), 1923, s. 109; I. Gavrilov, Ocherki po istorii Vyborgskoi part-organizatsii
goroda Leningrada (Leningrad: Lenpartizdat, 1953), s. 109. Ayn gn Putilov fabrikasnda
yaplan byk greve katlan iiler, Viborg Blgesindeki huzursuzlukla ilgilenmiyordu.
Putilov iileri, hareketin ardnda farkl bir neden olsa da cret art taleplerine destek
amal greve gitti. Delo naroda, 20 Haziran 1917, s. 2.
50. Novaya zhizn, 20 Haziran 1917, s. 3.
51. Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 185-86; Bykov, Revoliutsionnaia deiatelnost
bolshevikov Vyborgskoi storony, s. 125. Birinci Makineli Tfek Alaynn red metni, 22
Haziran 1917 tarihli Soldatskaya pravda da yaynland.
52. Mironov, Borba bolshevikov za Petrogradskii garnizon, s. 211; A. P. Konstantinov,
Bolsheviki Petrograda v 1917 godu: Khronika sobytii (Leningrad: Lenizdat, 1957), s. 292.
Birinci Makineli Tfek Alaynn alay komitesine yazd bir mektupta Petrograd Sovyeti
Askeri Blm talebin acil doasn vurgulad ve yerine getirilmesini istedi. Bykov,
Revoliutsionnaia deiatelnost bolshevikov Vyborgskoi storony, s. 135.
53. Mironov, Borba bol'shevikov za Petrogradskii garnizon, s. 211; Stulov, KL, No. 3 (36),
1930, s. 87.
54. Bu dnemde ayaklanmaya doru giden hareket ile ilgili, almalarnn arivsel almalara
dayandran P. M. Stulov, Alaydaki Bolevikler kendilerini genel havaya kaptrmlard ve
zellikle de hareket Bolevik sloganlardan kt iin durdurmaya almadlar der. KL, No.
3 (36), 1930, s. 93.
55. Ayn eserde.
56. Novaya zhizn, 21 Haziran 1917, s. 4; Delo naroda, 22 Haziran 1917, s. 4.
57. Petrogradski Alaynn 20 Haziran tarihli toplantsnn son zamanlarda yaynlanan kaydnda,
Birinci Makineli Tfek Alaynn, Bolevik Asker rgt yesi la. M. Golovin tarafndan
temsil edildii belirtilmektedir. Golovin, gsteri dzenleme konusunda Petrogradski
Alaynn desteini istedi ve baz garnizon birimlerinin ve fabrikalarn desteinin alndn
iddia etti. Bu kaynaa gre Golovin in teklifi oy birlii e kabul edildi ve Birinci Makineli
Tfek Alay e birlikte planlamay yrtmeleri iin iki kii grevlendirildi. Revoliutsionnoe
dvizhenie: Huriskaia demonstratsiia, s. 567-68.

58. Novaya zhizri, 21 Haziran 1917, s. 4; Delo naroda, 22 Haziran 1917, s. 4.

59. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 88; A. liapnikov, Iiulskie dni v Petrograde, PR, No. 4 (51),
1926, s. 60. Bolevik temsilcilerinin Birinci Makineli Tfek Alaynn sokaklara kmasn
engellemeye altklar, Petrogradski Alaynn asker komitesinin 21 Haziran tarihli
bir toplantsnn kaytlarnda desteklenmektedir. Revoliutsionnoe dvizhenie: liunskaia

demonstratsiia, s. 569.
60. Revoliutsionnoe dvizhenie: liunskaia demonstratsiia, s. 576.
61. Golo pravdi, 21 Haziran 1917, s. 4, ve 25 Haziran 1917, s. 2; Novaya zhizri, 24 Haziran 1917,
s. 3; Raboaya gazeta, 25 Haziran 1917. Ayrca bkz.: Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 71-72.
62. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 71; V. Vladimirova, Iiulskie dni 1917 goda, ayn eserde,
No. 5 (17), 1923, s. 7.
63. nerilen gndem ilk olarak 20 Haziran 1917 tarihli Pravdadu yaynland.
64. Pervyi legal'nyi Peterburgskii komitet, s. 181.
65. Sulimova, Letopis' velikogo oktiabria, s. 105.
66. Kedrov, Velikaia oktiabrskaia sotsialisticheskaia revoliutsiia, s. 78. Baka bir ansnda Kedrov,
kendisini bu deli fieklerden biri olarak tanmlar. Askeri rgtn iktidar ele geirmesinin
basit bir mesele olduunu ve 10 Haziran gsterisi ncesinde Lenin ile yapt tartmada onun
da ayn ekilde dnmesini beklediini belirtir: Bu konuda daha fazla yanlamazdm. Iz
krasnoi tetradi ob Hiche, PR, No. 1 (60), 1927, s. 38-40.
67. Kedrov, Velikaia oktiabrskaia sotsialisticheskaia revoliutsiia, s. 77-78. Bu konuma, Leninin
almalarnn toplamnda yer almamaktadr. 21 Haziran 1917 tarihli Novaya zhizridek
ksa bir kaytta Kedrovun konumas daha detayldr. Hem Novaya zhizri hem de Kedrovun
anlatm iin bkz.: Zapiski Instituto Lenina, Cilt II, 1927, s. 48-49. Lenin Enstitsne gre
bunlar, konumann korunan tek detayl kaytlardr. lgin ekilde hem Biulleteri, Volna
hem de Okopnaia pravda bunu gzard etti. 1 Temmuz 1917 tarihli Zvezda ve 27 Haziran
1917 tarihli Bakiinskii rabochiide ok ksa anlatmlar bulunmaktadr.
68. KPSS v rezoliutsiiakh, I, 356.
69. Hem Kaganovi hem de Krilenko, konferansta Tm Rusya Asker rgt Brosuna seildi.
Kaganovi ve Krilenko hari bu organn yeleri (Askeri rgtn almalarn ynetmek
iin Petrogradda kalacaklard) unlardr: V. I. Nevski, N. I. Podvoyski, E. F. Rozmirovi,
K. A. Mehonoin, I. Ia. Arosev, F. P. Khaustov, and 1.1. Dzevaltovski. Rabinovi, KL, No.
5 (38), 1930, s. 124. Bunlarn arasnda en radikal Bolevikler vard, hatta Bro ounlukla
bunlardan oluuyordu.
70. Khaustovun Okopnaia pravda'daki editr Vasilyev, Prezidyum konferansnda cepheyi
temsil eden delegeden biriydi. Arensburgda askeri birimleri temsil eden Vasilev ve
emaev, konferans boyunca blgelerindeki Bolevik gcn vurgulad. rnek iin bkz:

Biulleteri, No. 3, 18 Haziran 1917, s. 1.

71. Ayn eserde.
72. Saldr konusunda konferansta 32 lehte ve 21 ekimser oy ile Krilenko destekli lml bir
nerge kabul edildi. KPSS v rezoliutsiiakh, I, 356-57. Grne gre konferansn ounluu
oy verilirken orada deildi ve fikir, pratik amalar nedeniyle Asker rgt tarafndan hi
uygulanmad.
73. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 185-99. Bu kaytlar iin ayrca bkz.: Revoliutsionnoe
dvizhenie: liunskaia demonstra-tsiia, s. 556-65.
74. V. I. Nevski, Narodnye massy v oktiabrskoi revoliutsii, Rabotnik proveshcheniia, No. 8,
1922, s. 20-21.
75. Katlmclarn toplam listesi iin bkz.: Revoliutsionnoe dvizhenie: liunskaia demonstratsiia, s.
614.

76. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 205; kaytlar iin bkz. ayn eserde, s. 200-205, ve
Revoliutsionnoe dvizhenie: liun'skaia demonstratsiia, s. 570-74.
77. Nevski, Rabotnik prosveshcheniia, No. 8, 1922, s. 21.
78. 19 Haziran Pazartesi gn Pravda says karlmad ve 20 Haziran saysnda da saldrdan
hi bahsedilmedi.
79. Krontad Bolevik gazetesi Golo pravdi, Leninin hemen harekete geme kartln
yanstyordu ve 22 ve 23 Haziran tarihli byk yazl iki n sayfa editr yazsnda ars
tekrarlanyordu. Her iki yaz da Geici Hkmetin hemen devrilmesi fikrini reddediyordu.
Temmuz gnlerinin arifesi olan 2 Temmuzda Golo pravdi Krontad Dumasnn yaklaan
seimleri ile ilgileniyordu.
80. Vladimirova, Khronika sobytii, III, 293-94.
81. Bolevik Asker rgt liderleri, Soldatskaya pravdada geri dnen Grenadierlilerin
konumunu desteklemenin yan sra isyanc askerler lehine Petrograd garnizonu
birimleri arasnda kiisel olarak kampanya yrttler. Askeri rgt Tm Rusya Brosu
yelerinin huzursuzluu kkrtma konusundaki rolleri, Tm Petrograd askeri birimleri
ve fabrikalarnn Grenadier konumunu desteklemeye aran nergenin 1 Temmuzda
geirilmesini saladklar Yedek Grenadier Alay olaynda zellikle ortaya kmt. Bkz. I.
Tobolin (der.), Iiulskie dni v Petrograde, KA, No. 5 (24), 1927, s. 26, ve Mironov, Borba
bolshevikov za Petrogradskii garnizon, s. 193.
82. Soldatskaya pravda, 2 Temmuz 1917, s. 1. Asker rgt yesi V. Iablonski de bu dnemde
(3 Temmuz ncesi) Asker rgtn, Geici Hkmete kar erken bir ayaklanma (vosstanie)
ars yapt bildirileri hatrlamaktadr. 3-5 iiulia, KL, No. 2-3, 1922, s. 160.

V. Temmuz Ayaklanmas Balyor

1.

Aada, s. 141-44.

2.

Sovyet tarihileri Temmuz ayaklanmasn genellikle, Kadetlerin koalisyon hkmetinin

istifas sonrasnda ve cephedeki ekilmelere bir yant olarak ortaya kan kendiliinden
kitlesel gsteri hareketi olarak tanmlar. Bu resm yorum un tek nemli istisnas, Birinci
Makineli Tfek Alay iindeki isyann 3 Temmuz ncesindeki kkenlerini belgeleyen eser,
Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 64-125.

3.

Yukarda, s. 117-119.

4.

Izvestiya, 23 Haziran 1917, s. 2.

5.

General Polovtsevin bu zorluklarla ilgili hatralar iin bkz.: P. A. Polovtsev, Dni zatmeniia
(Paris: Vozrozhdenie, n.d.), s. 116-19.

6.

Geici Hkmetin Temmuz ayaklanmas soruturmas arivinden alnmtr. Stulov, KL,

No. 3 (36), 1930, s. 92. Stulov, 1927 ylnda baslan, Geici Hkmetin Birinci Makineli
Tfek Alay ile ilgili materyallerinin (Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 1-63 ve No. 5 (24),
1927,
s. 3-70) ok eksik olduunu ve nemli belge nitelii tamadn vurgular.

7.

Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 94.

8.

Ayn eserde, s. 95.

9.

V. I. Nevski, Organizatsiia mass, Krasnaia gazeta, 16 Temmuz 1922, s. 3.

10. Shestoi sezd, s. 64. ikinci ehir Konferansna birka gn nce yapt bir aklamasnda
Podvoyski, makineli tfekilerin planlarndan 3 Temmuza kadar haberinin olmadn
syledi. (B. Elov, Posle iiulskikh sobytii, KL, No. 7, 1923, s. 100). Altnc Kongre
kaytlarnn 1927 basmna dlen bir dipnotta bu elikinin Asker rgtn korunmas
iin gerekli olduu doruland. Dipnotta ayrca, Sverdlov ve Merkez Komitesinin dier
yeleri ile anlalarak Podvoyskinin Altnc Kongreye yapt aklamada doru olmayan

noktalarn eklendiinden de bahsedilmektedir. (Protokoly sezdov i konferentsii vsesoiuznoe

kommunisticheskoi partii (b): Shestoi sezd avgust 1917, der. A. S. Bubnov [Moskova:
Gosizdat, 1927], s. 329).
11. Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 39.
12. A. F. Ilin-Zhenevski, Otfevralia k zakhvatu vlasti (Leningrad: Priboi, 1927), s. 68.
13. Nevski, Krasnoamieets, No. 10-15, 1919, s. 39.
14. Ayn eserde.
15. Pervyi legaVnyi Peterburgskii komitet, s. 244-45.
16. Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 39.
17

V. I. Nevski, V oktiabre: beglye zametki pamiati, Katorga i ssylka, No. 11-12 (96-97), 1932,
s. 29-30.

18. Elov, KL, No. 7, 1923, s. 100.

19. Leningrad Parti Arivlerindeki A. Fedorovun yaynlanmayan anlarndan Znamenski
tarafndan alnmtr (liulskii krizis 1917 goda, s. 46). Znamenski, A. Fedorovun anlarn,
Temmuz gnlerinin arifesinde Anarik faaliyetleri ile ilgili mevcut tek eser olarak tanmlar.
Bolevik I. Lebedevin bir an yazsna gre, Anaristler de ayaklanma ile ilgili Durnovo
Villasnda ii ve asker delegeleri ile tm gece sren bir toplant yapmlard. Pravda, 16
Temmuz 1937, s. 4.
20. Pravda, 4 Temmuz 1917, s. 4.
21. Yukarda, s. 133-34.
22. F. F. Raskolnikov, Kronshtadt v iiulskie dni, Pravda, 16 Temmuz 1917.
23. Troki, Rus Devriminin Tarihi, II, 12.
24. Pravda, 4 Temmuz 1917, s. 4.
25. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 96.
26. Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 238.
27. V. I. Nevski, Zamechaniia k soobshcheniiu B. Elova i state F. Raskolnikova, KL, No. 7,
1923, s. 128-30.
28. Yukarda, s. 130.
29. Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 39.
30. Richard Pipesn deerli aratrmas The Formation of the Soviet Union (st der. rev.;
Cambridge: Harvard University Press, 1964), s. 50-61, ve ereteli, Vospominaniia, II, 133
61, Ukrayna krizinin kaytlarnn hazrlanmasnda olduka kullanlyd. lgili kaynaklarn
ngilizce evirisi iin bkz.: R. P. Browder ve A. Kerenski (eds.), The Russian Provisional
Government 1917 (Stanford: Stanford University Press, 1961), Cilt I.
31. A. K. Drezen (der.), Burzhuaziia i pomeshchiki v 1917godu: Chastnye soveshchaniia chlenov
gosudarstvennoi dumy (Moskova-Leningrad: Partiinoe Izd-vo, 1932), s. 157.
32. Pipes, The Formation o f the Soviet Union, s. 61.
33. Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 235-36.
34. Birzhevye vedomosti, 3 Temmuz 1917, akam basks s. 1. Krkn stndekiler, hepsi krk
yann stnde olan, tarm almalar iin askerden izin verilip sonrasnda geri arlan
askerleri tanmlar. Bu askerlerin ou, geri arlmalarn gsterilerle protesto etti.
35. A. Rozanov, Pervyi pulemetnyi polk, Petrogradskaia pravda, 16 Temmuz 1922, s. 3.
36. Be tana gre, Bolevik Asker rgt yesi A. Poliakov, rgt adna birliinden (Drdnc)
garnizonun geri kalan ile birlikte toplantya ve Geici Hkmetin devrilmesinde Asker
rgte katlmalarn istedi. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 20.
37. Ayn eserde, s. 13-14; Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 96.

38. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 14.

39. Ayn eserde; Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 97.
40. Troki, Rus Devriminit Tarihi, II, 13-14.
41. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 14.
42. Ayn eserde. kinci ehir Konferans ve sonrasnda Altnc Kongrede Podvoyskinin, Asker
rgtn 3 Temmuz gn sabah saat 10:00 ile leden sonra saat 5:00 arasnda yirmi
yoldan Birinci Makineli Tfek Alayn dizginlemek iin gnderdiini belirtmesi ilgintir.
Stulov, bu iddiay reddederek bu sre zarfnda Asker rgt tarafndan gnderilen hibir
ajitatrn grlmediini belirtti. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 100.
43. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 99-101.
44.

1923te Semako Sovyetler Birliinden katktan sonra, Sovyet yazarlarnn, Semakoyu

Temmuz ayaklanmasn balatma suundan aklama almalarn durdurmalar tipik
zellikleridir. Ilin-Zhenevski, onun [Semako] byk bir etkisi vard, eer isteseydi
hareketi dizginleyebilirdi. imdi bu yapt bizi artmamal, diye yazar. Otfevralia k zakhvatu vlasti, s. 68.

45. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 99-104. Petrograd Kzl Muhafzlar tarihi ile ilgili son
zamanlarda hazrlanan bir belge (V. I. Startsev, Ocherki po istorii Petrogradskoi krasnoi
gvardii i rabochei militsii [Moskova-Leningrad: Nauka, 1965]), Kzl Muhafzlarn lml
ncs olan Bolevik-Anarist ynetimindeki i Milisinin bu noktada hareketin
geliiminde byk rol oynadndan bahseder. Startsevin almas birok yeni bilgi ierir
ancak eer i Milisinin Temmuz zerindeki etkisi bahsettii kadar bykse, Temmuz
ayaklanmasnn rgtlenmesi ve geliimi ile ilgili daha nce yazlan eserlerde i Milisinden
hi bahsedilmemesi ilgintir.
46. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 58.
47. Znamenski, HuPskii krizis 1917goda, s. 57-58.
48.

Bkz. General Polovtsevin Kerenskiye verdii rapor. Akademiia nauk SSSR, Institut istorii,
et al., Revoliutsionnoe dvizhenie v Rossii v iiule 1917g.: liulskii krizis, der. D. A. Chugaev, et
al. (Moskova: Izd-vo Akademii nauk SSSR, 1959), s. 15.

49. Birzhevye vedomosti, July 4, 1917, sabah basks, s. 3.

50.

Grne gre haberler ilk olarak Birzhevye vedomosti 3 Temmuz akam basksnda kt.

51.

Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 183.

52. Akhun ve Petrov, Bolsheviki i armiia, s. 225.

53. Tobolin, KA, No. 5 (24), 1927, s. 26.
54. N. G. Popov, Putilovets v iiulskie dni, Borba klassov, No. 11-12, 1932, s. 280.
55. Birzhevye vedomosti, 4 Temmuz 1917, sabah basks, s. 2.
56. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 111.
57. K. elavin, K voprosu o podgotovke iiulskikh dnei, Zvezda, No. 3 (9), 1925, s. 149. Ayrca
bkz. O. A. Lidak, 1917 god: Ocherk istorii oktiabrskoi revoliutsii (Moskova-Leningrad:
Partizdat, 1932), s. 49.
58. M. I. Kalinin, Vladimir Ilich o dvizhenii, Krasnaya gazeta, 16 Temmuz 1920, s. 2. Novyi
Lessner fabrikasndan bir Bolevie gre, Birinci Makineli Tfek Alay temsilcisi A. I. Zhilin
(Asker rgtn yesi ve Soldatskaya pravda'ya srekli katkda bulunan bir asker) destek
arsn bitirdikten hemen sonra parti yeleri kendi kendilerine makineli tfekilere
katlma karar ald. P. F. Kudelli (der.), Leningradskie rabochie v bofbe za vlast Sovetov 1917
(Leningrad: Gosizdat, 1924), s. 57.
59. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 112.
60. N. K. Krupskaya, Letit i partiia (Moskova: Gospolitizdat, 1963), s. 118.

61. S. M., Na putilovskom zavode v iiulskie dni, Petrogradskaya pravda, 18 Temmuz 1922,
s. 4. Bu, Petersburg Komitesi adna Geici Hkmeti devirmeye armasnn ardndan
Nisan aynda Petersburg Komitesinden atlan (ancak Bolevik Parti yeliinde kalmasna
izin verilen) Bogdatievdir. Yukarda, s. 45. L. M. Mikhailov-Politikus ve P. F. Kudelliye gre,
Temmuz gnlerinin arifesinde Bogdatiev, 3 Temmuzd a gsteri ars yapan bir bildiri
yazd (Petersburg Komitesi adna). Grne gre bildiri, tm blgelerde datlmt.
Tatiana Graf, V iiulskie dni 1917 g., KL, No. 5-6 (50-51), 1932, s. 232.
62. Her ikisi de Asker rgt yesi olan I. Kazakov ve E. Koelev, Birinci Makineli Tfek Alay
tarafndan gnderilen delegelerdir. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 19-20.
63. E. Iarchuk, Kronshtadt v russkoi revoliutsii (New York: Izdanie Ispolnitelnogo komiteta
professionalnykh soiuzov, 1923), s. 11.
64. O. L. Dor, Krasnyi chasovoi Kronshtadt (Moskova: Literaturnoizdatelskii otdel politicheskogo
upravleniia revoliutsionnogo voennogo soveta respubliki, 1920), s. 40.
65. M. L. Lure, Kronshtadtskie moriaki v iiuFskom vystuplenii 1917 goda, KL, No. 3 (48),
1932, s. 93-94. Krontad ile ilgili dier Soruturma Komisyonu belgeleri iin bkz.: Tobolin,
KA, No. 5 (24), 1927, s. 40-48, and Baltiiskie moriaki, s. 162-74.
66. V. I. Nevski, Dve vstrechi, KL, No. 4, 1922, s. 144.
67. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 58.
68. Voytinskinin, blgelerden gelen delegelerin Tm Rusya Kongresinde koalisyon hkmetinin
en gl destekleyicileri olduu gr nemlidir. Gody pobed i porazhenii, s. 186-87.
69. ereteli, Vospominaniia, II, 261.
70. Ayn eserde, s. 266.
71. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 14.
72. Izvestiya, 4 Temmuz 1917, s. 1.
73. Novaya zhizn, 4 Temmuz 1917, s. 3.
74. Bu konferans hakkndaki temel alma kayna: Vtoraia i tretia Petrogradskie
obshchegorodskie konferentsii bolshevikov v Utile i oktiabre 1917 goda: Protokoly (MoskovaLeningrad: Gosizdat, 1927). Bu kaytlar tekrar yaynlanmad. Bu alma, lov, 3-5 iiulla 1917
g., s. 53-74 ile glendirilebilir.
75. Bu ihtilafn geliimi hakknda bkz.: Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 106, 114-22,
127-32.
76. Vtoraia i tretia Petrogradskie obshchegorodskie konferentsii, s. 43.
77. Ayn eserde, s. 53; E. N. Egorova, Iunkeram plevali v litso, Lenin-gradskaia pravda, 18
Temmuz 1926, s. 3; V. I. Egorov, Iiulskie dni 1917 goda, ayn eserde.
78. Shestoi sezd, s. 17.
79. Elov, KL, No. 7, 1923, s. 96.
80. Vtoraia i tretia Petrogradskie obshchegorodskie konferentsii, s. 47.
81.

Leningradskaia pravda, 18 Temmuz 1926, s. 3.

82. Egorova, ayn eserde.

83. Aada, s. 167-70.
84. Shestoi sezd, s. 17; ayrca bkz.: Elov, KL, No. 7,1923, s. 96.
85. Mironov, Borba bolshevikov za Petrogradskii garnizon, s. 234. Stalin dneminde Sovyet
kaynaklar Smilgay, Latsis ile birlikte, Petrgoradda iktidar ele geirmek iin Birinci
Makineli Tfek Alayna gvenenler arasnda tanmlyordu.
86. Lidak, 1917god, s. 49.
87. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 72.
88. Nogin, 3 Temmuz tarihli Moskova Parti Komitesinde, Merkez Komitesinin ihtiyat

politikasna devam etme karar verdiini ve parti yelerine disiplinli olma ars yaptn
vurgulayarak hkmet krizi haberini verdi. E. Levi, Moskovskaia organizatsiia bolshevikov
v iiule 1917 goda, PR, No. 2-3 (85-86), 1929, s. 127.
89. Shestoi s"ezd, s. 17; ereteli, Vospominaniia, II, 266-67.
90. Vtoraia i tretia Petrogradskie obshchegorodskie konferentsii, s. 50. Tomski ve Latsis 1930Iarda
gzden dtkten sonra yazlan resm bir parti tarihinde, Temmuz gnleri srasnda Merkez
Komitesi politikalarna kartlklarndan bahsedilir. Ancak bu kaynaklar, Latsisin Viborg
Blgesi szcs ve kinci ehir Konferansnn seilmi bakan olmas ve Tomskinin 3
Temmuz konumasnn, yesi olduu Prezidyum emriyle yazm olduunu gz ard
ederek Latsis ve Tomski nin birer istisna olduklarn syler.
91. Elov, 3-5 iiulia 1917g., s. 73.
92. Vtoraia i tretia Petrogradskie obshchegorodskie konferentsii, s. 50-52.
93. Volia naroda, 4 Temmuz 1917, s. 3-4.
94. Izvestiia, 4 Temmuz 1917, s. 3.
95. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 105; ayrca bkz. M. M. Laevi, Iiul'skie dni, Petrogradskaia
pravda, 17 Temmuz 1921, s. 1.
96. A. Metelev, Iiulskoe vosstanie v Petrograde, PR, No. 6, 1922, s. 161.
97. Tobolin, KA, No. 5 (24), 1927, s. 56-59.
98. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 105-106.
99. Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 39. Bu toplantdan bazen gayriresm Petersburg
Komitesi toplants ya da Asker rgt toplants olarak bahsedilir.
100. A. Tarasov-Rodionov, 3-5 iiulia, Izvestiya, 18 Temmuz 1922, s. 2.
101. Kalinin, Krasnaya gazeta, 16 Temmuz 1920, s. 2; ayrca bkz. G. D. Veinberg, Preddverie
oktiabr'skoi revoliutsii: Moi vospominaniia o iiul-skikh dniakh, Petrogradskaia pravda, 17
Temmuz 1921, s. 3.
102. Bkz.: Podvoyskinin kinci ehir Konferans ve Stalin ve Posvoyskinin Altnc Kongredeki
konumalar: Elov, KL, No. 7, 1923, s. 101, and Shestoi sezd, s. 17, 65.
103. Ayn eserde; ayrca bkz.: K. elavin, Ocherki russkoi revoliutsii 1917 g.: Blm I, Fevraliiulskie dni (Petrograd: Priboi, 1923), s. 142, ve Metelev, PR, No. 6, 1922, s. 161.
104. Elov, KL, No. 7, 1923, s. 101.
105. Ayn eserde, s. 96.
106. Kalinin, Krasnaia gazeta, 16 Temmuz 1920, s. 2.
107. Ilin-Zhenevski, Krasnyi Petrograd, 1919, s. 37.
108. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 113.
109. Petrov, Strategiia i taktika, s. 464, Institute of Marxism-Leninism belgelerinden.
110. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 113.
111. Vladimirova, Khronika sobytii, III, 133. Ayrca bkz.: Troki, R u sDevriminin Tarihi, II, 21.
112. Revoliutsionnoe dvizhenie: liulskii krizis, s. 23.
113. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 58; Tarasov-Rodionov, Izvestiya, 16 Temmuz 1922, s. 2-3.
114. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 32. Bu talimatlarn mkemmel bir yorum rnei, nc
Yedek Piyade Alay yaynlanm soruturma belgelerinde bulunmaktadr. Ayn eserde, No.
5 (24), s. 16-19.
115. Ayn eserde, No. 4 (23), s. 26; Elov, KL, No. 7, 1923, s. 101, ve Izvestiya, 4 Temmuz 1917, s.
3. Kalenin hibir direnile karlalmadan igal edildii unutulmamaldr.
116. Vladimirova, PR, No. 5 (17), 1923, s. 18. Bu balamda bkz.: N. Arski, Tragikomediia 3-go
iiulia, in Perezhitoe (Moskova: Verf, [1918]),s. 37.

117. G. Zinoviev, Lenin i iiulskie dni, PR, No. 8-9 (67-68), 1927, s. 62.
118. Bkz.: Ocherki istorii Leningradskoi organizatsii KPSS, s. 491, ve L. R Karamysheva, Borba
bolshevikov za Petrogradskii Sovet: Mart-oktiabr', 1917g. (Leningrad: Lenizdat, 1964), s. 80.
119. Vtoraia i tretia Petrogradskie obshchegorodskie konferentsii, s.47.
120. Bu toplantnn notlar iin bkz.: zvestiya, 5 Temmuz 1917. Ayrca bkz.: A. Shliapnikov,
Iiulskie dni v Petrograde, PR, No. 4(51), 1926, s. 68-72.
121. phesiz, Trokinin grleri, Bolevik Partinin Kamenev-Zinovyev kanadnn grlerine
benzer deildi. Troki, Lenin gibi, Bolevik partinin tara ve cephedeki destei artana kadar
hareketin ertelenmesini dnyordu.
122. Bu balamda bkz.: V. V Saharovun ifadesi, Tobolin, KA, No.4 (23), 1927, s. 51.
123. zvestiya, 4 Temmuz 1917, s. 5.
124. Hkmetin harekete geirdii gler, ertesi gn ge saatlere kadar isyanclarla kar karya
gelmedi. Ordu yanls sac rgtlerin 3 ve 4 Temmuzd a baz sokak atmalarnda yer
ald anlalyor. Bu balamda bkz.: Znamenski, liulskii krizis 1917goda, s. 66, ve Polovtsev,
Dni zatmeniia, s. 113-24.
125. Leningradskie rabochie v borbe, s. 71-72; ayrca bkz.: A. F. Ilin-Zhenevski, Vystuplenie
polkov v Petrograde v iiulskie dni 1917 goda, KL, No. 3 (jo), 1929, s. 112-13, ve Volia
naroda, 4 Temmuz 1917, s. 4.
126. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 111-12.
127. Voytinski Gody pobed i porazhenii, s. 193; ayrca bkz.: Voytinskynin 6 Temmuz tarihinde
Tm Rusya Yrtme Komitelerine verdii rapor. zvestiya, 7 Temmuz 1917, s. 3.
128. Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 191; ayrca bkz. Novaya zhizri, 5 Temmuz 1917, s.
3, ve Suhanov, The Russian Revolution, II, 431-32.
129. zvestiya, 5 Temmuz 1917, s. 1.
130. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 75; ayrca bkz.: Petrov, Strategiia i takt ika, s. 469.
131. L. D. Troki, Sochineniia, Cilt III, Blm I: O ifevralia do oktiabria (Moskova: Gosizdat,
1925), s. 165-66.
132. G. E. Zinovyev, God revoliutsii (Leningrad: Gosizdat, 1926), s. 189-90. Durum Zinovieve
byle grnm olabilir (resm Sovyet tarihine de byle grnm), ancak bu gerek
olmaktan uzaktr. Raskolnikovun, 7 Temmuz tarihli Krontad Sovyeti toplantsnda kendi
isteksiz itirafna gre, Liubovi-Zinovyev grmesinden nce birliklerin gnderilmesi
talebiyle Petrogradd an (Kesinskaya Maliknesinden) Raskolnikovu aramt. Grne
gre Liubovi ile grtkten sonra Raskolnikov, Taurida Sarayndaki Zinovyev i arad ve
Petrogradd a byk bir hareket balatma iini zerine ald. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta,
14 Temmuz 1917, s. 2.
133. Zinovyev, PR, No. 5 (17), 1923, s. 62.
134. Muzei Revoliutsii SSSR, fond listovok, 1519.
135. Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15,1919, s. 39-40.
136. F. F. Raskolnikov, Vooruzhennoe vosstanie ili vooruzhennoe demonstratsiia? Pravda, 27
Temmuz, 1927, s. 3.
137. Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 40.

VI. Temmuz Ayaklanmas: Ykseli ve D

1.

Re, 5 Temmuz 1917, s. 2; Novaya zhizri, 6 Temmuz 1917, s. 2-3.

2.

Volia naroda, 5 Temmuz 1917, s. 2.

3.

Mironov, Borba bolshevikov za Petrogradskii garnizon, s. 238, Birzhevye vedomosti, 5

Temmuz 1917, sabah basks, s. 3.

4.

rnein bkz.: Nevski, Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 39-40.

5.

Bu balamda Podvoyskinin kinci ehir Konferansna verdii rapor nemlidir: Ayn

drdnden nceki gece, alaylarn morali bozukken hala sokaklara kmam ii ve
askerlerin (muhetemelen taradakiler) olduka yksekti... 12:45 civarnda Asker rgt,
alaylarn dar kp kmayaca sorusunu cevaplayamyordu. Elov, KL, No. 7,1923, s. 101.

6.

Pavlovski ve Finliandski alaylar, 4 Temmuzd a gsterilere katlmay reddetti.

7.

Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 193.

8.

Milyukov, lstoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 243.

9.

Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 194.

10. 3 Temmuz gecesi ge saatlerde, Pereverzev, Boleviklerin Almanlarla altn iddia eden,
hkmetin elindeki baz belgeleri yaynlayarak Bolevikleri gzden drme fikrini ilk
ortaya atan kiiydi.
11. Milyukov, lstoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 243; ayrca bkz.: Voytinski, Gody pobed i
porazhenii, s. 193.
12. Vladimirova, Khronika sobytii, III, 140.
13. Vladimirova, PR, No. 5 (17), 1923, s. 12; Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 206-208.
14. Ayn eserde; ereteli, Vospominaniia, II, 317-18. O zaman, Kuzey cephesinin hl Sovyet
Yrtme Komitesini destekledii anlalmaktadr.
15. B. V. Stankevi, Vospominaniia 1914-1919 gg. (Berlin: I. P. Ladyzhnikov, 1920), s. 184-85.
16. Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 208. Geici Hkmet, birliklere ik dorudan emrini
3 Temmuz ge saatlerde verdi, ancak ereteliye gre, Beinci Ordu Komitesi birlikleri
gndermeden Sovyetten resm emrin gelmesini bekledi.
17. V. Bon-Bruevi, Na boevykh postakh fevral'skoi i oktiabrskoi revoliutsii (Moskova:
Federatsiia, 1931), s. 72.
18. Birzhevye vedomosti, 7 Temmuz 1917, akam basks, s. 2.
19. Bon-Bruevi, Na boevykh postakh, s. 73.
20. M. Saveliyev, Lenin v iiulskie dni, Pravda, 17 Temmuz 1930, s. 2.
21. zvestiya, 5 Temmuz 1917, s. 2.
22. Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 120.
23. 4 Temmuzda Petrograda gelen Krontadllarn says hakkndaki tahm inler on ile otuz bin
arasnda deimektedir. zvestiya, 5 Temmuz 1917, s. 2. Krontadda Temmuz gsterisinin
Anarko-Sendikalist-Komnistlerin, Boleviklerin, Sol Sosyalist Devrimcilerin ve parti yesi
olmayanlarn desteini aldm unutmamalyz.
24. Lure, KL, No. 3 (48), 1932, s. 96.
25. Ayn eserde, s. 96-97; Novaya zhizn, 5 Temmuz, 1917, s. 2 s. I. P. Flerovski, Predmetnyi
urok, Pravda, 16 Temmuz 1922, s. 2.
26. A. M. Liubovi, Flerovski gibi Krontadl bir Bolevikti. Her ikisi de geceyi Petrogradda
geirdi. An yazlarna bakarsak, Flerovski gecenin byk bir ksmn Taurida Saraynda
geirdi, Liubovi ise Kesinskaya Maliknesinde Asker rgt ile iletiim halinde kald.
27. Deiimi protesto eden Bolevik olmayan liderlere verilen cevap buydu. Bkz. Anarist
Iarchuk ve Sol Sosyalist Devrimci Smolianskinin yorumlar: zvestiya Kronshtadtskogo
Soveta, 7 Temmuz 1917, s. 1, ve 14 Temmuz 1917, s. 2.
28. I. N. Kolbin, "Kronshtadt ot fevralia do kornilovskikh dnei, KL, No. 2 (23), 1927, s. 149.
29. Novaya zhizn, 5 Temmuz 1917, s. 2.
30. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 77.

31. Birzhevye vedomosti. 5 Temmuz 1917, sabah basks; Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 123.
32. Sol Sosyalit Devrimci A. Baranov, Temmuz gnlerinden sonra bu blm ile ilgili Krontad
Sovyetine yorum yaparken dierler Kerenskinin portresini tayor diye kzan insanlarn,
bizi Lenin'in iznini almaya ynlendirmeleri ilginti dedi. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta,
14 Temmuz 1917, s. 2-3.
33. Podvoyski, God 1917, s. 62.
34. Birzhevye vedomosti, 5 Temmuz 1917, sabah basks, s. 3.
35. Kalinin, Krasraya gazeta, 16 Temmuz 1920, s. 2.
36. Lenin, Sochineriia, XXV, 190.
37. A. M. Liubovi, 3-5 iiulia, Leningradskaya pravda, 16 Temmuz 1925, s. 3.
38. A. V. Lunaarski, Iz vospominanii ob iiulskikh dniakh 1917 g Petrogradskaia pravda, 16
Temmuz 1922, s. 3.

39. Re\ zvestiya ve Novaya zhizndeki raporlar burada kullanlmtr.

40. Suhanov, The Russiar Revolutior, II, 443-44.
41. Putilovets v trekh revoliutsiiakh: Sbornik materialov po istorii Putilovskogo zavoda, der. S. B.
Okun (Moskova-Leningrad: Ogiz, 1933), s. 355.
42. zvestiya, 5 Temmuz 1917, s. 2.
43. 4 Temmuzdaki bu atmalarn bazlarnda, Polovtsevin isyanc asker ve iileri tutuklama
ve silahszlandrma emrini yerine getirmeye alan asker birlikler (genel olarak Kazak ve
asker okul kadetleri) vard. Ancak bir nceki akam gibi vatandalar ve sac rgtler de
vard. Bkz.: Znamenski, liulskii krizis ififgoda, s. 66-67.
44. Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 124.
45. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 78.
46. Iarchuk, Kronshtadt v russkoi revoliutsii, s. 13.
47. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 1 Temmuz 1917, s. 1.
48. Lure, KL, No. 3 (48), 1932, s. 98.
49. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 14 Temmuz 1917, s. 2.
50. Flerovski, PR, No. 7 (54), 1926, s. 79.
51. Temmuz gnlerinden sonra Krontad Sovyetinde, gsterilerle ilgili geen ateli tartmalarda
Krontad liderlerinin arasnda birliin olmad grlebilmektedir. Bkz.: zvestiya
Kronshtadtskogo Soveta, 7-18 Temmuz 1917, tm saylar.
52. Ertesi gn Krontad Sovyetinde Sol Sosyalist Devrimci G. Smolianski, Grevimiz,
taleplerimizi iletmek iin Taurida Sarayna gitmekti dedi. ktidarn ele geirilmesine doru
evriltmek istedik ve protestolarmza nem verilmeyince bu hedefin kalmasn dndk.
Ayn eserde, 7 Temmuz 1917, s. 2.
53. Iarchuk Anarko-Sendikalist-Komnist rgt silahl gsterinin bir ayaklanmaya dnmesini
istedi diye yazar, Hkmete bylelikle nihai ve gl bir darbe indirilecek ve bu darbenin
altndan kalkamayacakt. Mcadelenin devamnda, yerel i, Asker ve Kyl Vekilleri
Sovyetleri likidasyonunu tamamlayacakt. Kronshtadt v russkoi revoliutsii, s. 11.
54. Suhanov, Raskolnikovun eer artlar iyi gzkrse Tm Rusya Sovyetleri Yrtme
Komitelerini datma ile yetkilendirildiini ima eder. Zapiski, IV, 426. Bu ihtimal gz ard
edilemeyecek olsa da bu karar, kesinlikle Bolevik Merkez Komitesinindi. Grn bu ynde
ldu Nevskinin u paragrafnda anlalmaktadr: Olaylar o kadar hzl geliti ki, asker
faaliyetleri Podvoyski ve Mehonoin tarafndan ynetilen Asker rgt Merkez Komitesinin
emirlerini yerine getirdi ancak emirler olay sonuca getirmek ve gleri harekete geiremenin
imkansz olduu ynndeydi. Bu nedenle Bolevik asker gleri kararszd. Krasnoarmeets, No. 10-15, 1919, s. 40.

55. zvestiya, 5 Temmuz 1917, s. 3.

56. A. [Hin-] Zhenevski, Arest V. Chernova v iiuiskie dni 1917 g., KL, No. 6 (21), 1926, s. 70.
57. Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 244.
58. I. N. Kolbin, Kronshtadt organizuetsia, gotovitsia k boiu, in Oktiabfskii shkval: Moriaki
Baltiiskogo flota v 1917 g., der. P. F. Kudelli ve I. V. Egorov (Leningrad: Izd-vo Krasnaya
gazeta, 1927), s. 41.
59. [Hin-] Zhenevski, KL, No. 5 (20), 1926, s. 70.
60. Suhanov, The Russian Revolution, II, 445; see also M. Pokrovski, "Grazhdanin Chernov v
iiulskie dni, Pravda, 16 Temmuz 1922, s. 1.
61. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 13 Temmuz 1917, s. 2.
62. Suhanov, The Russian Revolution, II, 446-47.
63. Radkey, The Agrarian Foes o f Bolshevism, s. 284.
64. Yukarda, s. 74.
65. ereteli, Vospominaniia, II, 318.
66. Baltiiskie moriaki, s. 122.
67. Ayn eserde, s. 123. O zaman Tsentrobalt bakan, P. Dibenko idi.
68. Ayn eserde, s. 346.
69. Morskoe Ministerstvo Kerenskogo v iiulskie dni, Petrogradskaya pravda, 17 Temmuz 1921,
s. 2.
70. Polovtsev, Dni zatmeniia, s. 125.
71. O. A. Lidak, Iiulskie sobytiia 1917 goda, Ocherki po istorii oktiabfskoi revoliutsii, der. M. N.
Pokrovski (2 cilt; Moskova-Leningrad: Gosizdat, 1927), II, 331.
72. Telgraflarn ngilizce evirisi: B. V. Nikitine, The Fatal Years (London: William Hodge,
1938), s. 119-22. Leninin devrimci faaliyetleri ve Alman hkmetinin Geici Hkmeti
devirme ve Rus hkmetinin sava abalar arasndaki balant, devrimci dnemin en
elikili blmlerinden biridir. Alman Dilerinin ele geirilen belgelerinden birka Alman
fonlarnn Boleviklere aktarld ithamn destekler. Bunlarn arasnda en nemlisi, Alman
Dileri Bakan Kuhlman, Kaisere yazd bir mektupta Boleviklerin propagandalarn,
onlardan farkl kanallar ve isimler altnda dzenli fon akn salamadan nce
kuramadklarndan bahseder. Z. A. B. Zeman (der.), Germany and the Revolution in Russia,
1915-1918: Documents from the Archives o f the German Foreign Ministry (London: Oxford
University Press, 1958), s. 94-95. 1917 yaznda ykl miktarda Alman parasnn Boleviklere
aktarld bir gerektir. Ancak geni literatrn hibir ksmnda, Leninin politika ve
taktiklerinin Almanlar tarafndan ynetildii ya da etkilendiinden bahsedilmemektedir.
73. Bkz.: Pereverzevin editre mektubu, Birzhevye vedomosti, 9 Temmuz 1917, akam basks,
s. 7.
74. Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 198.
75. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 113.
76. zvestiya, 6 Temmuz 1917, s. 3.
77. Ayn eserde
78. Ayn eserde, s. 4.
79. Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 193.
80. zvestiya, 6 Temmuz 1917, s. 4.
81. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 1 Temmuz 1917, s. 2, ve 13,1917, s. 2. Taurida Sarayndan
ayrldktan sonra baz denizciler, Menevik ve Sosyalist Devrimci liderlelerle birlikte botlarna
dnp Krontada doru yola ktlar. Ancak ou gece Petrogradda kald. Iarchuka gre
ayrlmalarnn amac, gsterilerin younluunu ve sresini artrmakt. Kronshtadt v russkoi

revoliutsii, s. 13.
82. Podvoyski, KL, No. 6, 1923, s. 80.
83. Suhanov, The Russiar Revolutior, II, 455.
84. Arsky, Perezhitoe, s. 43. Ayrca bkz.: Milyukov, Istoriia vtoroi russkoi revoliutsii, I, 246, ve
liapnikov, PR, No. 4 (51), 1926, s. 84.
85. ereteli, Vospomiraniia, II, 330.
86. Izvestiya, 7 Temmuz 1917, s. 3.
87. Suhanov, The Rssian Revolutior, II, 479-82. Lunaarski (Halk Eitim Komiseri), 30 Mart
1920 tarihli bir mektubunda bu konumann Suhanov versiyonunu reddetti. Bu mektupta
yle diyordu: Nikolay Nikolayevi, byk bir hataya dtnz ak. ... Tabii ki ne Yolda
Leninin, ne Yolda Trokinin ne de benim aklmda iktidarn ele geirilmesi fikri ya da ler
erki dncesi yoktu. ... Tabii ki, Menevikler ve Sosyalist Devrimciler iktidarn Sovyetlere
devrini kabul etseydi, iktidarn daha solda duran devrimci gruplara kayaca fikrine
inanyorduk. Sanrm sizin hatanz, Temmuz gnleri srasnda nemli bir noktada Trokiye
o anda iktidarda olmamzn ok kt olacan sylemem yznden oldu. Yolda Troki
bu konuda benden daha cesurdu ve kitleler bizi destekleyeceinden hi de kt olmayaca
cevabn vermiti. Ayn eserde, s. 480-81.
88. Lidak, Ocherki, II, 331.
89. Bkz. Raskolnikov, Pravda, 27 Temmuz 1927, s. 3.
90. Bon-Bruevi, Na boevykh postakh, s. 83-86.
91. ereteli, Vospomiraniia, II, 329.
92. Lidak, Ocherki, II, 297.
93. K. Mehonoin, Iz vospominanii o tov. Lenine, Politrabotnik No. 2-3, 1924, s. 7.

VII. Temmuz Ayaklanmas: Geri ekilme ve Gericilik Dnemi

1.

Voytinski, Gody pobed i porazhenii, s. 209.

2.

Lidak, Ocherki, II, 298.

3.

zvestiya, 6 Temmuz 1917, s. 7; Eremeev, Iiulskii pogrom 1917 g., Pravda, 17 Temmuz 1927,
s. 4.

4. Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 135-37; Ilin-Zhenevski, Otfevralia k zakhvatu vlasti, s. 71-72.

5 Temmuz leden sonrasndaki bir Krontad Sovyeti toplantsnda bu reddedildi. Kendisini,
atma olmadan askerlerin tahliyesini ayarlamaya yardm etmek iin bir heyet gndermek
ile snrlad. Bolevik saflarndaki kararszlk, baz Boleviklerin bile en bata, Merkez
Komitesinin eyleme kar ve birimlerin karargahlara dnmesi ynnde karar almas
nedeniyle talep edilen cephaneyi gndermeye kar kmalarnda grlmektedir. Aradan
sonra baz Bolevikler Raskolnikovun, kesinlikle gerekli deilse yardm isteyecek trden
bir insan olmamas nedeniyle fikirlerini deitirmiti. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 1
Temmuz 1917, s. 1-2.
6.

Lure, KL, No. 3 (48), 1932, s. 84-85; Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 136-38.

7.

Ter-Arutuniantsdan Kudelkoya gnderilen bir notta, birim seviyesindeki baz Asker

rgt liderlerine gre sokak gsterilerini yeniden balatmann mmkn olduu yazyordu.
Mesajda Ter-Arutuniants, kendisinin Petersburg Komitesi ve Asker rgtn toplantsna
gitmekte olduu, Vasilyevski Adas ve Petrograd tarafnn Boleviklerin elinde olduu ve
askerlerin tekrar sokaa kp kmayaca kararnn o akam verilecei yazyordu. Tobolin,
KA, No. 4 (23), 1927, s. 32.

8.

Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 137.

9.

Lidak, Ocherki, II, 298. Bu aklamaya editrn ekledii dipnotta, Asker rgtn konumu

yeterince dorulanmamt demektedir.

10. Troki, Rus Devriminin Tarihi, II, 53.
11. Latsis, PR, No. 5 (17), 1923, s. 114.
12. Metelev, PR, No. 6,1922, s. 173.
13. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 115.
14. Birzhevye vedomosti, 6 Temmuz 1917, sabah basks, s. 3.
15. Novaya zhizn, 6 Temmuz 1917, s. 2.
16. Zinoviev, PR, No. 8-9 (67-68), 1927, s. 64.
17. Znamenski, liulskii krizis 1917goda, s. 123-32. Moskova Komitesinin, gsterilerin tartld
5 Temmuz tarihli toplant notlan: Revoliutsionnoe dvizhenie: Iiulskii krizis, s. 106-112.
18. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 116.
19. Akhun ve Petrov, 1917god v Petrograde, s. 67. See also Novaya zhizn, 6 Temmuz 1917, s. 2.
20. Listok pravdi, 6 Temmuz 1917, s. 1.
21. K. Mehonoin, Iiulskie dni v Petrograde, zvestiya, 16 Temmuz 1922, s. 1.
22. Podvoyski, KL, No. 6, 1923, s. 81; ayrca bkz.: Shestoi sezd, s. 65.
23. Nevski, Rabotnik prosveshcheniia, No. 8, 1922, s. 21.
24. Tobolin, KA, No. 5 (24), 1927, s. 35-36.
25. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 8 Temmuz 1917, s. 2.
26. Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s. 141-42.
27. Lidak, Ocherki, II, 298.
28. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 11 Temmuz 1917, s. 2; Raskolnikov, Kronshtadt i Piter, s.
142; Iarchuk, Kronshtadt v russkoi revoliutsii, s. 14.
29. 7 Temmuz gn, zvestiya ve Birzhevye vedomosti'an grg tan raporlar, Kesinskaya
Maliknesi ve Peter ve Paul Kalesi basknnn kaydnn hazrlanmasnda kullanlmtr.
30. Podvoyski, KL, No. 6,1923, s. 82.
31. zvestiya Kronshtadtskogo Soveta, 15 Temmuz 1917, s. 2.
32. Metelev, PR, No. 6, 1922, s. 174.
33. Ilin-Zhenevski, Offevralia k zakhvatu vlasti, s. 82.
34. Lidak, Ocherki, II, 344.
35. Leninskii sbornik, Cilt VII (Moskova: Gosizdat, 1928), s. 317-18. Ayrca bkz. Latsis, PR, No.
5 (17), 1923, s. 115.
36. Podvoyski, KL, No. 6,1923, s. 84.
37. Lenin, Politicheskoe polozhenie, Sochineniia, XXV, 157-59 ve K lozungam, ayn eserde, s.
164-70.
38. Bu sradaki grmelerde Lenin, birka hafta iinde ya da en ge sonbahar bitmeden nce bir
ayaklanma olaca ihtmalinden bahsediyordu. Lidak Ocherki, II, 331-32.
39. A. M. Sovokin, Rasshirennoe soveshchanie TsK RSDRP(b) 13-14 iiulia 1917 g., Voprosy
istorii KPSS, No. 4, 1959, s. 125-38.
40. Shestoi s'ezd, s. 110-46,255-57.
41. Rusya, 1917 Geici Hkmet, Zhurnaly zasedanii Vremennogo Pravitelstva (Petrograd,
1917), 6 Temmuz toplants, 1917, s. 1.
42. Ayn eserde, 7 Temmuz toplants 1917, s. 4.
43. Bu emre, Krontad Sovyetinin yant, Aramzda ya da Krontadda kar devrimci krtclar
yok, bu nedenle tutuklama yapamayz olmutu. Kolbin, KL, No. 2 (23), 1927, s. 153-54.
44. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 2-5.

45. Petersburg Komitesinin 10 Temmuz tarihli toplantsndaki blge komitesi raporlarna

baknz: Pervyi legaVryi Peterburgskii komitet, s. 210-16.
46. Ayn eserde
47. zvestiya, 16 Temmuz 1917, s. 7.
48. Podvoyskinin 16 Temmuz tarihli kinci ehir Konferansnn devamndaki raporuna baknz.
Elov, KL, No. 7,1923, s. 102.
49. Tobolin, KA, No. 4 (23), 1927, s. 6-13. Asker rgt yelerinin hapishane yaantlar
hakkndaki ilgin bir kayt iin bkz.: A. I-Zh. [Ilin-Zhenevski], Bolsheviki v tiurme
Kerenskogo, KL, No. 2 (26), 1928, s. 43-65. Asker rgt yelerinin tannmas iin
kullanlacak en iyi biyografik szlk: Akhun ve Petrov, Bolsheviki i armiia.
50. Stulov, KL, No. 3 (36), 1930, s. 122.
51. A. K. Drezen, Petrogradskii garnizon v iiule i avguste 1917 g., KL, No. 3 (24), 1927, s. 218.
52. Revoliutsionnoe dvizhenie: Iiulskii krizis, s. 73-74.
53. Denizci personele kar alnan tek nlem, baz nemli kiilerin tutuklanmasyd. Dierlerinin
yan sra Raskolnikov, Roal ve Remnev, hkmetin 13 Temmuzdaki kuatma tehdidinin
ardndan teslim oldular.
54. Nevski, Katorga i ssylka, No. 11-12 (96-97), 1932, s. 28.
55. A. Minev, Boevye dni, KL, No. 9, 1924, s. 9.
56. Rabinovi, PR, No. 6-7 (77-78), 1928, s. 187-89.
57. B. Shumiatsky, Shestoi sezd partii i rabochii klass, V dni velikoi proletarskoi revoliutsii
(Moskova: Ogiz, 1937), s. 93. Troki ve Kamenevin durular Kongre srasnda hl
hapishanede olduklarndan araclara bildirilmiti.
58. Shestoi sezd, s. 289.
59. Nevski, Katorga i ssylka, No. 11-12 (96-97), 1932, s. 28-30.
60. Mahkemeye benzer bulabildiim dier tek kaynak: Ilin-Zhenevski, Ot fevralia k zakhvatu
vlasti, s. 98.
61. Rabochii i soldat'nin ilk says 23 Temmuzd a kt. 9 Austosta Geici Hkmet
kapatlmasn emrettiinde yerine Proletarii (13 Austos), Raboi (25 Austos) ve Raboi
p u t (3 Eyll) karld. Merkez Komitesi, iktidarn ele geirilmesinden hemen sonra, 27
Ekim 1917d e Pravdann yaynlanmasn tekrar balatt. A. K. Belkov ve B. P. Verevkin (der.),
BoVshevistskaia pe-chat: Sbornik materialov (Moskova: Vysshaia partiinaia shkola, 1960),
Cilt IV.
62. Protokoly TsentraVnogo komiteta RSDRP(b): Avgust 1917-fevral' 1918, s. 23-25.
63. Ayn eserde, s. 23.
64. Ayn eserde, s. 39.

VIII. Sonu: Parti Blnyor

1.

Ocherki istorii Leningradskoi organizatsii KPSS, s. 451.

2.

Sed'maia kovferentsiia: Protokoly, s. 201.

3.

Elov, 3-5 iiulia, s. 56.

4.

Bkz. 15 Ekim tarihli Petersburg Komitesi toplantsnda Asker rgt adna Nevskinin
raporu: Pervyi legalnyi Peterburgskii komitet, s. 310-12.
Nevski, Katorga i ssylka, No. 11-12 (96-97), 1932, s. 36.

5.

DZN
Abramovi, R. A., 144
Aleksandra, Empress, 17, 34
Aleksinski, G., 160
Altnc stihkm Taburu 49, 124, 125, 134,
143, 183
Anarko-Sendikalistler 57,152, 155,163, 212
Anarist-Komnistler 57-60, 64, 69, 87, 88,
92, 93, 100, 115, 118, 123, 128, 143,
174,
178,212
Anayasal Demokratik Parti 16,18
Anisimov, V. A., 60,168
Arosev, A. Ia., 97, 218, 219
Arski, N., 165, 225
Asker Haklar Bildirgesi 65, 90, 211
Asnin (Anarist Komnist) 57, 59, 94,100,
215
Avksentiev, N. D., 74, 177
Balabanoff, Angelica, 19
Baltk filosu 180,184
Beliakov, N. K 109, 110, 117, 192
Birinci Dnya Sava 13-15, 17, 22, 208
Birinci Makineli Tfek Alay 46,49, 55, 57,
58, 63, 67, 71, 100, 101, 107, 109,
110, 115-118, 122, 124, 129, 132
134,
138, 142, 143, 164, 177, 183,
184, 192, 201, 205, 219, 220, 223
Birinci Petrograd ehir Konferans (Bole
vik) 41,190
Birinci Tm-Rusya Sovyetleri Konferans 38
Birinci Yedek Piyade Alay 63, 88,109,124,
125, 163, 182,217
Bleikhman, I. S., 57, 58, 87, 118, 123, 124,
128,
134, 151
Bogdanov, B. O., 39, 72, 85, 89, 91, 178
Bogdatiev, S., 43, 48, 127, 153, 154, 161,
180,223
Boki, G., 65, 67, 78, 80, 81, 175, 213, 215
Bolevik Askeri rgt 197,219,220
Bolevik Merkez Komitesi 42, 43, 60, 68, 86,
92, 131, 137, 139, 144, 146, 172, 174,
178, 185
Bolevik Parti Altnc Kongresi 97, 180,186
Bolevik Petersburg Komitesi 33, 43, 64, 66,
156,189,192, 197, 203

Bon-Bruevi 150, 168, 226, 229

Blgeleraras Komite 60, 64, 67, 68, 74, 75,
78,
90, 131, 133, 141, 144, 145, 180
Bramson, L. M., 164
Bregman, L, A., 182
Bronzov, P. V., 74
Bubnov, A. S., 186, 188, 196, 221
Buharin, N. I., 33, 186
Burdzalov, E. N., 40
Carr, E. H 83,205,216
Cerjinski, F. E., 186-188
Chamberlin, W. H 10,207,208,214
aykovski, N. V., 164
ereteli, I. G., 60, 66, 69, 72-77, 80, 82, 121,
129, 138, 144, 157, 161, 162, 164,
165, 168, 212, 214-216, 221, 223,
224,
226, 228, 229
ernov, V. M., 155-157, 167,196
ubunov, L., 113
Dan, F. I., 66, 72, 73, 75, 80, 85, 91,164
Daniels, Robert V., 209
Dakevi, P. V., 51,52,118,182
Delo naroda 90, 157, 197, 218, 219
Derevenskaya bednota 218
Dudorov, B. P., 157, 158
Duma 16, 18, 20, 23-25, 28-30, 65, 160, 200,
208, 212
Durnovo, P. P., 59
Durnovo, P. N 14
Durnovo Villas 57, 59, 64, 69, 78, 87, 89,
93, 94, 96, 99, 100, 102, 107, 113,
125,
155, 178,213,214, 221
I. Dnya Sava 13-15, 17, 22, 207, 208
Dylle, A., 55,108, 109
Edinstvo 90,197
Egerski Alay 45, 92, 109
Egorov, V. I., 131, 198, 199, 223, 228
Egorova, E. N 131, 133, 198, 223, 224
Ekim Devrimi 33, 82, 111, 117, 153, 182,
184, 185, 189, 195, 199, 200, 202, 204
Erikson fabrikas 124

Ermolenko, Lieutenant, 159, 160

Fedorov, A., 44, 53, 86, 87
Fedorov, G. F., 57, 118,221
Feniks fabrikas 100
Finliandski Alay 45, 52, 92, 124, 125, 143,
226
Flerovski, I. P., 64, 71, 76, 128, 151, 152, 154,
155, 213, 215, 216, 219, 223-225, 227
Gan, S., 182
Gavrilov, M. N., 64,218
Geici Devrimci Komite 64, 93, 123,124,
134,213
Geici Hkmet 9, 10, 30, 31, 34, 35, 38, 41
44, 46, 47, 49, 58, 61, 62, 64, 65, 78,
83, 93-95, 100, 101-103, 107,109,
112, 115, 119-121, 123, 125-128,
130, 131, 140, 146, 148, 149, 154,
159, 161-163, 167, 169, 171, 172,
174, 180, 182, 187, 189,190,197,
209,210,212,214, 226, 231
Gegekori, E. P., 60, 68, 90, 91
Gessen, S. M., 107
Goldenberg, I. P., 39, 60
Golo pravdi 215-217,219,220
Golovin, la. M., 116, 122-124, 134, 182, 219
Golubukin, P., 57, 118,123
Gorki, Maksim 14,162,198
GostinyDvor 142, 143
Gots, A. R 60, 66, 72, 91, 163, 164, 166, 177
Grenadier Alay 45, 51, 52, 63, 92, 101, 109,
113, 118, 124-126, 134, 136, 142,
143, 174, 177, 182-184, 220
Grinevi, K. S., 162,163
Gromov, F. V., 128,182
Ilin-Zhenevski 217, 221, 222, 224, 225,
229-231
kinci Enternasyonal 18, 20, 44
kinci Petrograd ehir Konferans 47
kinci Yedek Makineli Tfek Alay 46
smailovski Alay 45, 51, 63, 92, 124, 148,
149,164,168
i Kanad 131,140,141
vanov, V. A., 55
zvestiya 60, 70, 71, 85, 90, 100, 209, 212
217, 225-231
Kabalov, General S. S., 28, 29
Kaganovi, L. M., 105, 106, 219
Kalinin, M. I., 55, 78, 81, 107, 108, 117,126,
135, 136, 152, 153, 167, 223, 224, 227

Kamenev, L. B., 11, 33, 36-38, 40, 41, 44,

53, 54, 60, 66, 67, 69, 73-75, 80, 103,
112,
113, 118, 127, 131, 132, 141,
142, 145, 156, 175, 179, 180, 186,
189,192,210, 225
Kamkov, B. D., 162, 163
Karinski, N. S., 93, 168
Karitonov, M. M., 180
Kazaklar 28, 164, 172
Kazakov, I., 123,223
Kedrov, M. S., 98, 103, 185, 199, 217-219
Kekslovski Alay 45
Kerenski, A. F 17, 23, 28, 30, 34, 51, 66, 74,
91, 94-98, 101, 115, 119, 121, 134,
157, 159, 180, 183-185, 197, 198,
208,211,214,
221,222, 227
Khaustov, F. P 93, 94, 98, 217, 219
Koakov, V. M., 46, 210
Kodatski, I. F 89
Kollontay, Aleksandra 34
Kolomin, G. F., 78, 133
Kondratenko, (Merkez Yrtme Komitesi
yesi) 164
Kornilov, General L. G., 47
Kornilov Olay 182, 184, 185, 188, 193, 199
Kosior, I. V., 78
Koelev, P. A., 182,223
Kotsubinski, V. M., 182
Krilenko, N. V., 52, 105, 219, 220
Krontad Sovyeti 9, 11, 22, 29, 37, 49,
52, 57-59, 64, 71, 76, 92, 101-103,
123-125, 127, 128, 130, 131, 145,
148-158, 163, 166, 167, 173, 174,
176,
178, 180, 182-184, 192, 193,
197, 198-200, 202, 203, 215-217,
220, 223,225-227, 229,231
Krontad Sovyeti 49, 71, 128, 198, 225, 229
Krupskaya, N. K , 54, 127, 223
Kesinskaya, M. F 34
Kesinskaya Malikanesi 37, 48, 66, 119, 130,
135, 136, 138, 139, 141, 142, 147,
148, 150-152, 163, 172, 174-177,
225,
227, 230
Kudelko, . V., 173, 182, 230
Kuzmin, A. A., 177,214

Laevi, M. M., 110,118,136,212,224

Latsis, M. 55, 61, 64, 67, 70, 78, 81, 82, 88,
91,
107-109, 126, 127, 132, 137, 161
173, 178, 189, 191, 192, 209, 212
216,218, 222-225, 229, 230
Lena altn madenleri katliam 15

Lenin, V. ., 10-12, 14, 19, 20, 33-44, 48,

53, 54, 67, 69, 72, 73, 76-80, 82, 83,
90, 97, 98, 102-105, 107, 111, 112,
116, 128, 130, 140, 141, 144-146,
150-153,158-160, 165-169,172, 174,
175, 178-181,186, 188-191, 193,
197, 199-201, 205-211, 219, 220,
223, 225-231
Liber, M. I., 72, 74, 75,175, 176, 213
Lidak, O. A., 167, 173, 205, 210, 223, 224,
228-231
Litovski Alay 28, 45,124
Liubovi, A. M., 151, 225, 227
Lunaarski, A. V., 60, 64, 67, 74,118,152,
163, 164, 166, 167, 180, 213, 227, 229
Lvov, Prens G. E., 30, 31, 65, 94, 120, 121,
159, 180

Malenkaya gazeta 90,159, 217

Maltsev (Bolevik Askeri rgt yesi), 177
Manuilov, A. A., 121
Manuilski, D. Z., 75
Martov, Iu. O., 19, 20, 74, 77, 156, 162, 163
Maslov, G., 124
Mehonoin, K 51, 117, 138, 168, 169, 175,
182, 185, 219, 228-230
Menevikler 15, 19, 20, 29, 38, 47, 72, 75,
86, 8 9 ,9 1 ,9 4 , 104,111,114,141,
148, 165, 179
Metalist fabrikas 100
Metelev, A., 174, 178, 200, 224, 230
Michael, Grandk 29, 208
Mihailovski Topu Okulu 134
Milonov, lu. K., 75
Milyukov, P. N. 16, 18, 23, 25, 26, 29, 30, 41,
42, 43, 6 2 ,9 2 ,1 1 9 ,1 2 1 ,1 4 8 , 207,
208, 212, 213, 215, 216, 221, 222,
226, 228, 229
Minev, A., 185,231
Molotov, V. M., 33, 35, 133, 212
Moskova 13, 16, 22, 24, 27, 29, 48, 70, 80,
132, 133, 162, 163, 175, 195, 196,
197-214,217, 221-231
Moskovski Alay 45,49, 52, 63, 64, 92,100,
101, 124, 125, 134, 141, 143, 183
Muranov, M. K., 36
Narva Blgesi 124,153
Naumov, I. K., 81, 108, 109
Nazimov, D., 118
Nekrasov, N. V., 121,159

Nevski, V. I. (Askeri rgt lideri) 26, 27, 43,

47, 48, 51-55, 67, 78, 81, 91, 99, 103,
111, 114, 116, 117, 119, 122, 128,
133,136-139, 142, 146, 147,1521 5 4 ,1 6 3 ,1 76,181,182,185-187,
192,193, 210, 211, 216,218-221,
223, 224, 226, 228, 230-232
Nikolay Nikolayevi, Grandk, 229
Nikola II, 13, 14, 17, 22, 24, 29, 45, 59, 128
Nisan Konferans 44
Nisan krizi 41, 42, 44, 47, 48, 51, 191
Nisan Tezleri 36, 38, 40
Nogin, V. P., 44, 53, 54, 66, 67, 69, 75, 80,
103,116,132, 224
Novaya fizrt 101, 162, 174, 181
Okhta Blgesi 27

Okopnaya pravda 218

Oktobrist Parti 25, 30
Osipov, G., 182
Osipov, I., 182
Pankratov, V., 160
Pares, Sir Bernard, 14, 206, 207
Parviainen 100, 124
Pavlov, P., 57, 118, 123
Pavlovski Alay 28, 45, 51, 52, 63, 88, 92,
124, 125, 143, 160, 183, 226
Pereverzev, P. N. 59, 93,155,158-160, 165,
168, 212, 226, 228
Petersburg Komitesi. Bkz. Bolevik
Petersburg Komitesi 11, 12, 20, 33,
34-36, 40, 41, 43, 51, 52, 54, 56, 57,
61, 63-67, 69, 75-81, 83, 86, 89, 103,
107-110, 113, 119, 130, 132, 135137, 144, 145, 152, 156, 172-174,
178, 179, 181, 182, 189, 191-193,
197, 201, 203, 211, 215, 223, 224,
230, 232
Peter ve Paul Kalesi 28, 139, 163, 174, 176,
177, 230
Petrograd garnizonu 11, 45, 47, 48, 96, 140,
184, 220
Petrogradski 45, 49, 101, 124, 125, 177, 219
Petrograd Sovyeti 29-31, 3 7 ,4 1 ,4 2 ,4 6 , 47,
56, 59, 60, 65, 68, 91, 100, 101, 110,
115, 116, 122, 131, 139, 140, 151,
198, 204,212,218
Pipes, Richard 120, 221, 222
Plehanov, G. V., 1 9 ,9 0 ,1 1 4 ,1 9 7
Plotnikov, A. I., 55

Podvoyski, N. I. (Askeri rgt lideri) 48,

51-53, 67, 96-99, 111, 116, 117, 135,
136, 138, 152, 153, 164, 177, 179,
182,
185, 186, 192, 209, 211, 218,
219, 221, 222, 224, 226-231
Polovtsev, General P. A., 91, 93,149,158,
163, 171, 172, 176, 202, 220, 222,
225, 227, 228
Polyakov, A. Ia., 124, 182
Pravda 34, 36, 37, 40, 48, 49, 52, 62, 63, 65,
70, 73, 87-91, 93, 95, 98, 103, 111
113, 118, 130-132, 140, 141, 145,
146, 168, 169, 172-174, 180, 187,
190,
191, 198-201, 209, 211, 213
221,226-229, 231
Pravda Kulb 48
Preobrajenski Alay 22, 28,45, 93, 101, 124,
148, 149, 159, 164, 165, 177
Promet fabrikas 100
Protopopov, A. D., 25,199
Putilov fabrikas 26, 43, 78, 107, 124-127,
133,135,143,145,153,157,161
163, 197, 201, 218

Skalov, G. B 116,122
Skobelev, M. I., 37, 39
Slutskaya, B. K , 133
Slutski, A. I., 67, 78, 80
Smilga, I. T., 44,67, 71, 75, 76,103, 131,
175,
224
Smolianski, G., 152, 227
Sokolov, L. D., 59, 60
Soldat 187, 188
Soldatskaya Pravda 49, 62, 63, 65, 70, 91, 95,
111,
113, 169, 180
Sosyal Demokratlar 17,18, 40
Sosyalist Devrimciler 15, 17,19, 47, 63, 75,
86, 91, 94, 111, 114, 141, 152, 155,
165, 179
Sovyetler 12, 38, 44, 65, 67, 69, 72, 79, 85,
94, 95, 189, 191, 196, 204, 212, 214,
222

Sovyetler Merkez Yrtme Komitesi 129,

132, 133,143, 149, 164
Spets, E. I., 138,182
Spiridonova, Maria 151, 152, 162, 163
Stal, Ludmilla 43
Stalin, J. V., 33, 36, 38, 40, 44, 53, 56, 65, 67,
Rabinovi, S., 185, 186, 210, 217-219, 231
68, 75, 76, 88, 90, 103, 131, 132, 135,
Raboaya gazeta 90,215-217,219
136,
145,178, 179, 206, 207, 209
Radkey, Oliver, H., 20, 206-208, 228
213, 224
Raskolnikov, F. F., 37,48, 52, 93, 118,127,
Stankevi, B. V., 149,226
131,145,146,151,152,154-156,
Startsev, V. I., 205, 222
173, 176, 182, 200, 201, 209, 210,
215,
217, 221, 225-231
Staryi Parviainen fabrikas 100
Rasputin 24, 25
Steklov, lu. M., 156, 162
Re 60, 90, 212, 216, 217, 226, 227
Stepanov, V. A., 121
Remnev, A. 1., 182,231
Stolipin, P. A., 14-16
Reno fabrikas 22, 124, 178
Stukov, I. N 86,108-110, 192
Rodziyanko, M. V., 22,62,114
Stulov, P. M., 58,101, 116, 119, 134, 174,
Romanov, K. N 29, 123, 124,174, 182
183, 205, 212, 218-222, 224, 225,
Romanovski, General G. D., 183
230, 231
Roal, S. G., 127, 128, 151, 174, 176, 182,
Sturmer, B., 24, 25
231
Suhanov, N. N 10, 37, 39, 40, 67, 74, 82, 83,
Rozmirovi, E. F 219
156,164,166, 167, 207, 209, 212
RSDP 41, 44
216,
225, 227-229
Sulimov, S. N., 48
Saakian, S., 74
Sulimova, M. L 103, 104, 217, 219
Saharov, V. V., 88, 89,109, 110, 163, 182,
Sverdlov, la. M., 33,44, 53, 67, 69, 135, 136,
192,
217, 225
152, 153, 185-188, 201, 211, 214, 221
Sava Endstrileri Komiteleri 23
apiro, L. G., 74, 209
Saveliyev, M. A 133, 150, 226
elavin, K., 126,223,224
savunmaclk 31,44
emaev, (Askeri rgt yesi) 219
Semako, A. Ia 52, 67, 71, 109, 110, 116, 117,
ingarev, A. I., 121
124,
134,153, 182, 189, 192, 222 liapnikov, A., 33, 35, 208, 209, 219, 225,
Semenovski Alay 45, 93,148,149, 164, 177
229

ubat Devrimi 11, 29, 33, 34, 37, 40, 46, 48,
52, 59, 60, 91, 93, 94, 101, 109, 119,
120,
124, 189, 190, 195, 202
umiatski, B. E., 186, 214
Tarasov-Rodionov 224, 225
Taurida Saray 17, 28, 65, 68, 116, 125, 129
132, 134, 136, 139, 141-144, 147,
148, 150, 151, 153-155, 157, 158,
160,
163-166, 168, 175, 176, 227
Temmuz gnleri 46,113, 126,137,185, 186,
191,
194,218, 224, 229
Temmuz hcumu 111
Temmuz Hcumu 94
Tereenko, M. I., 121
Tolkaev, A., 182
Tomski, M. P 56, 66, 67, 78-80, 82, 86, 87,
89,
107, 108, 132, 133,224
Torski, G. I., 124
Trepov, A. E, 25
Troki, L. D., 33,48, 60, 64, 67, 75, 118,123,
131, 133, 141, 143, 145, 153, 156,
157, 166, 167, 173, 180, 186, 206,
209, 210, 213-215, 221, 222, 225,
229-231
Trudovikler 17
Tsentrobalt 158,180,228
Tm-Rusya Askeri rgtleri Konferans
200, 211,218, 220, 222-224, 226-228,
231,232
nc Yedek Piyade Alay 46, 148,182,
225
Vasilyev, A., 105,106,127, 219
Veinberg, G. D., 133, 161, 224
Verderevski, D. N., 157,158,180
Viborg Blgesi 33, 35, 55, 61,63, 64, 81, 92,
94, 100, 119,124, 131, 134, 135, 142,
150, 155, 161, 164, 181, 191, 212, 224

Viborg Blgesi Bolevik Komitesi 33, 35,

61, 191
Vilenkin, A. A., 74, 149, 157
Vinokurov, V. B., 55, 66
Vinevetski, N. P., 182
Volinovski Alay 45
Volodarski, V., 55, 57, 67, 78, 79, 107, 108,
131
Voytinski, W. S., 37, 130, 143, 148, 149, 156,
160, 162, 165, 171, 209, 216, 222,
223, 225, 226, 229
W itte, Kont S., 14
Zalutski, P. A., 33, 55, 108, 192
Zhelezniakov, A., 155
Zhilin, A. I., 118,124,223
Zhivoe slovo 159,165,168,198
Zinovyev, G. E., 33, 34,44, 53, 54, 66, 67, 69,
75, 77-80, 86, 97, 103,106, 112, 113,
118,132,141, 143,145,164, 168,
174,
175, 179-181, 189, 206, 225
Znamenski, S. E, 74, 124, 221, 222, 225,
227, 230

10 Haziran gsterisi 9,10, 51, 53, 55, 57, 59,

61-63, 65, 67, 69-73, 75-77, 79-83,
85-87, 90,132,140,157,167,168,
189, 191,211-214,219
18 Haziran gsterisi 85-94, 97, 98, 129, 192,
215-219
171. Yedek Piyade Alay 148, 163
176. Yedek Piyade Alay 46, 148, 163, 166,
183
180. Yedek Piyade Alay 49,126, 173, 182,
184
1905 Devirimi 15, 16, 19, 22, 26-28, 39, 45,
80, 103, 126, 203, 206-208

Alexander Rabinowitch, uzun yllarn 1917 Sovyet Devrimi'ni

incelemeye adam ABD'li bir tarih profesrdr. Yazar, tarihin
en byk dnm noktalarndan birini oluturan 1917 Sovyet
Devrimi zerine yrtt youn almann sonularn
kitapta toplamtr. Bu kitaplk dizi, ou yorumcu
tarafndan 1917 Rus/Sovyet Devrimi zerine yaplm en
kapsaml ve en baarl alma olarak deerlendiriliyor. 1917
Ekimi ncesi ve sonrasnda geen iki yldan daha ksa ancak
son derece youn ve hareketli bir zaman kesitini mercek
altna alan yazar, kitaplarn bir belge ynna dntrmeden
zengin verileri baarl ve akc bir kurgu iinde sunmay
baaryor. Diziyi oluturan kitaptan 1917 Ekim gnlerine
younlaan Bolevikler ktidara Geliyor, Yordam Kitap
tarafndan 2010 ylnda yaynlanmt. Trkiyeli okuyuculara
sunmakta olduumuz Devrime Doru ise, 1917 ubat'mda
arln yklmas ile Ekim'deki muzaffer sosyalist devrim
arasndaki olaylar, zellikle de Petrograd merkezli Temmuz
Ayaklanmas'n inceliyor. arlk monarisinin ykl ile
zgrlg tadan ve hayatn her alannda inisiyatif alan emeki
ynlar, sendika ve sovyet gibi yn rgtleri, ak siyasal
mcadelede arpan siyasal partiler ve artc olaylarla
yaknlaan devrim, bir yk lezzetiyle anlatlyor.
Bu leme, Sovyet iktidarnn ilk yln deerlendiren
Bolevikler ktidarda ile tamamlanacak.

20 TLKDVA
ISBN 9 7 8 -6 0 5 -4 8 3 6 -5 7 -4

K i t ; p

lllllllllllllllllllllll

9 786054 836574

Eh