Okladke i strong tstilowg projektowal: Tadeusz Pieiresk tMustracja na okladee: Krzysztof Stview . Opiniodawey: mer JR. Koneczny. mgr ind. J. Swicki Redaktor: mgr . Michalowska Redahtortechnicrny: Jadiga Mojewska Korektor: Hanna Klimezukowa 629.13.075 ronych praez Autora ~znanego, wybitnego konstrukto- Ksiazkastanowiniejako bid notatek prowadzonych przez Aut 20.09 fa lotnicrego - dotyezacyeh rSznego rodzaju blew popelnianych w konstrukejach samolot6w oraz ‘eskazowek zasad wlaiciwepo budowania poszczegslnych elementéw samolotow. Rysunkipreedsta- wig wykryte bledy i sposoby ich uniknigeia ‘Oudbiorey: Caytelnicy typ. Skrzydlata Polska, inzynierowie i technicy lotnicry oraz wseyscy inreresujacy sig Korstrukejamt Totniczyi ISSN 0230-5083 ISBN 83-206-0641-1 © Copyright by Wydawnictwa Komunikacj i Lacenosct iotehe Cte CIM Faiitecenihi ¥rocian Ha oor sos aa eden EL SOOTEE Spis tresci Odeedaket Od Autor Taktyka projektowania Praypadck Losi" ‘Samoot ning Biedy koncepei Samolot ysis 1-16 “astra iis Bcd koncepejiaerodynamiki Blgdthoncepsjiaerenamicane Pou Cie (Ocleniane usierzoniew moto Lin R-XVL Zak “Sun Pelkan™ ‘iyeptymigdy skye a kadibom Kar ‘Sum ‘copriomscic “Kee” PZL-AD, Sun” Wile” Baichrsni saya tr Tak" Sunk ies fsa” rayne sg guziw wyoxowychlniks odruxome Brak widocznose . PWS-148, Karis” Gmopiaty Doinopaty Prackompensowanie sterdw Prryradek .Misa™ Preypodek Junaks Drug prpadek unl Praekemmpenswanicsterukieuny ona Sywnosésamolor, Pera. Wika” a Praypadck RWD-6 Preypdch sky” Preypack Dowie Si Sarulor2clastycmymnskrayiom " a a 14 1s "7 8 21, 2 2 2 25 25 2 2» 26 2 Fa ® 2» 2» 2» 3 2 R 3 2 u M % 3s 3693, oa. 10, tout m2 3. wos. tos. moe wz. 1234 1232 23a 1234 1235 1236 1237 1238 1339, 12340. 13341 312 (Odpornosé na obciazenia miejscowe raypadek oth Wis” Paliwomiere Pera. “Mechaniam terowania nkiem Wii™ Baldachimskrryala Réineedarzenia i Ziawisko ater, ‘Oderwanie lock .P-7" ‘Oderwani otek una otk fsk"™ UUrwariesiatccaika wyokoic RWD .Crapk”. Usterzenie wok, MD- 12". Mosliweséwystapinia awiska latter pry praciaieniuwiocie Zaletnosé wytreymaloscizmecceniowe} x typusamoloty Prey.” _ Praypadek DH Comer” Prrypadeksamolora wojshowego. Praypadek Junaka™ Preypak Ish” Dostepy do poszezegnych ees Nakrethapainika Hamalce. Zak SrmolotymyaiwskicPZLP-7", P11" line Jastrab” csr evn wicioabwodoy Keson raya. asa Monto” Kesonskrzyaa ky Ladowanie w praygodinym teenie. Bledy organizacjiprodukeji Pomytkiwuylumateriaty tamara sterowepo ‘lekcewaneni zany wprowaone) pcr konsruktora Golo praca. Junaka Wpeoadrenie w bad konstrukiora avyakaw WN Pekoie sr key" Wide praedni poten C88-12 Bled kontrol Pray widelek podwovia Karas Zicmilowaric Inypraypadck ogo malewania Brakprgtaw kratownigy kadluba, aa! Niedoklejone2chro,.Zaka! Nrcsklejms sheik Misia” Skreytomaniclinck BZL-1T Zapalenechomatkalinekstera wysokos Fitjsnos cy dy nie a,c eyo ne wid Zasoriwaccena kono ‘Wybiieamortyzators Suma Podezowanie pasiw Dévigara Wil 38 38 8 EY » 9 40 a 4a 2 2 3 44 45 45 45 45 46 a 7 7 a7 a Pi Py ” ” so 13. Ba wn. om 1s 132 143. 143 14s. 146 Bled galwanizerni Porowaloschromowania Zawodorowanie Bigdy konstrokejiskraydlat Gienkiepokayce Pekan nostra Janae” Pekan nakiadki na dig ebro Bisa” “Zlamanieskryala, Bisa" na probe statyerne} Rozsypanie we skrlin.2ubea™ Pras cng dwigarcwe}w kesonowang Sua” Rozsypaniesi¢skrzyla asia” Duralowe oka PZL 2" Bled konstrukejikadluba faraw" ‘Zanish kaa Jasin’ Zaiskikadtb Jstegbia" ‘kachubPZL-4 (Odprsnigie westakadtuba PZL.P-7 Bledy konstrukejiusterzea c Uster2nie Suma “Mocowanic stateczikawysokoicJunaka” [Niedoklsdnox wykonaia Biedy konstrukefi podwoaid Powe zmalymugiciemstatycanyn Bladw obicrenugolen Sepaka2” Zama roetaw ksh podwozia -Szpak3" Wil Exsperymeniale padwazie LWD Mic Eksperymenty majacemcehiograniacie ily na poxweniupryladowaria Zawor opanicraigey Zrvconethamienie fs Stukanicamonyzatono Biesa™ “Amotyzatorniusinasic Ropureralnosé poeta woleju [Niowidocenchskowatis podwori \Waratianiesigucha dew lokujac) Zamalaslawetgania poder asta hamewaniepierasy Prey asta rani — dg preypadck Zastabohamemwanie- dsp preypek Pct klk pracdnie Mist Bigdy konstrukefisilnika SilnikiGndme-Rhdne Zacicranie papychaceyzaworoyehWNS Sik WN6 a gorgy “Mamet proskopowysinikaSO1 Bledy konstrukejiinstalacjsilnikowych, CChodnics ej Suma” CChlodrnic ej Bis’ 5 se 5 39 30 59 0 6 61 6226.1. 26.2. 26.3. 27. Chlodzenic olejuw Zaku". Chlodnica oleju..Zucha”.. .. . Sptywanie olejuz preewodu ssqcego Zhiornik paliva silnikaGad. . . . Pekanie rury wylotowe} Poteza XV... 3 : Pgkanic rury wylotowe) .Karasia” Praclewanie sig paliwa . Wylewanie sig paliwaw , Sumic Pracrywaniec doplywu paliwa w. Praeewanie sie paliwa Zanivezyszczanie malych otwordw nieczystosciami _niesionymi preczciecs . . . Zatkanic dyv wiryskiwaczy silnika odrzutowepoSO1 Blgdy konstrukejismigha . . . . ZawiotkicwigtrOw, mniejszy ox ‘wymiaru wykroja o dvie polowhi serokosi déwiganiw i dwie wymicnne poukladkilkwidujgce luz 1.2, Samolot treningowy Ghowny honstruktor zaprbjektowal arakeyjng sylvetke simolota, podatjego masy é wymiar. lier ong a dy alent mabye, plec swojemu rspolowi opracowae screpy "Wedlug wskarowek ghwnego konsruktora opracowano staranic skryao. Kad, Podwozie itd, W race skiadania zespokow okazlosig jd. 2 adh jet za serpy nie mise ‘wopostenia,uklady sterome sj zbytskomplibowane, gdh? case sry w Radic przeszkadea je Prowadric ~ treba projeKtowac obejca, Padwovie cs tak ustawione, Ze poweide nadmierne obcigeniastruktury. Mona bylo ust je lpi ale wey ni amiecloby sig w sky, Moda bo skrzylo pop ale wtedy ono nic zmicscilby sew kad, esta dokumentaciana skreydlo byta jue opracowana. Zaceely sig ciggle trudnoxci, konstrukeja wypadla skomplikowina, drossza cigésza nit mogla bye 2Bats Btedy koncepeji Koncepeja nowego samoliotu musi byé oparta na dwéch razeznaniach 1) Na jaki samolor jest zapoterebowanie, jakie zadania ma spetaiae (glowne i dodatkowe), jakie ‘powinien micé whacciwonc, na jak wielha produkeig mozna liceyé 2) Jak zaprojektowae samolot, ktdry mialby wymagane wlacciwosci: jake ma mie wymiary, si ‘wyposazenic, ladunek, uklad, rozwigzania konsirukcji — Na pytanie pierwsze powinno adpowied2ieé biuro studiow rynku (stadia takie wkraju ‘a bardan stabo rozwinigte) oraz konstruktor, gdy#on najlepiejzna nowe mozliwoxei,jakie powstaly na skutek pojassionia sig nowych materialow, technologii c2y wynikow boda naukowych, “Mona sig tez w te sprawie opieraé na praeprowadzonych ankietach. opejach, ale nalezy soe zdawae sprawe2 tego, de odpowiedsi moga byé wynikiem przyawycrajenia do dotychezasowego spragtu: 2 opeji moda sig wycofae 7 © ile trudno dostaé informacje co jest potrzefne, o tyle na pewno mozna dostaé ‘odpowied Jotyezaea wad sprzgtu uzywanceo dotychezas. Konstruktorz wiedza, wyobraénia i autorytetem mote swojaoferta znacenie wyprzcdzaé Dojawienie sig mowosei na przodujaeych rynkach Swiatowych, Natomiast kupowanie licencji na nowe \wyroby pracwanie cofa postep o okres rodzenia sig pomystu, apracowania, wypribowania iproduk- ci. Higencjoxawey oraz 0 okres pertraktaci zwiazane) 2 zakupem, opracowaniem i uruchomieniem, rode ficencjobiorcy. ‘Crave jedesak zakup licencji jest shaseay, pomimo wszysthich jej wad = Oulpowied na pytanie drugie mozna wyskaé postugujae sig metodami obliczeniowy- mi, Ktdre sq tak dobre, ae wazysthie wazne wlasciwose samolotu mazna wyliczy€. Liezyé optaca sig rnawet wiedy. kiedy prrewiduje sig wymiki niezbyt dokladne. W takim preypadku obliczenie pordwneze. obarczone tym samym bigdem odnosnic do obu pordwnywanych jednostek, zawsze wykaze cry nowy simolot bydzie lepwy. czy gorszy od konkurencyjnego i ktGry wariant bedzie bardriej odpowied Trzeba malodyé riéne warianty silnika, rine wymiary samolotw (wyduzenie itd.) kombinacje zapasu i uzupelnienia paliwa, obliczyé maxy i wynikajace stad warianty esiggsw. koszty nabycia, ehsploatac}i, remontiw. uwzglednié mozliworci produkcyine (urzadzenia i persone) tego aklada, Ktéry ma dany Samolot budowa. hk. % 6 oa BS Be oBoKW , Anuliza oxiqgsin heusiteikoweyo samoloty fotogrammettyeeneyo w sale ‘xd mocy silmiine i wydtuzenia skrzyts./ uwzglgdnicniom zany missy ‘samolotu (7 pracy dyplomowe; mgr inz. Witolda Soltyka) 2 apn rtp. pean: mama c= ng pie wren w cam ‘spo py aecy 99 2 PLW. ¢ pine womans poy sae eye = Me BN 7ASLWabn 3 HSTLW, dale SU, Onan FERORW. Fed SW SS aS 2.1. Samolot mysliwski 16 ‘We wezesnych latch trzydviestych zhudowano w Stanach Zjednoczonych samolot wyscigowy Gee Boe". ktdry zrobit duze wraenie. Odzmaczal vig potgénym silnikiem gwinzdowym j zminiaturyzow- ym plazoweem. W sslwetce simolotudominowat sini. Ktory pozwalal osiggae dua pegatkO%. jk = tame lata. Prawdopodobnie na tym samolocie byl waorawany samo mystiwaki I-16, Wideczne byte 10, Ze jego honwruktor povukuje predkexci, W tej konstrukeli ména sig dopatrzce ilk Blew komecepejiA (roo) revit mina = 1912 ky prehen 62 h Nastadowanie ju istniejacego samolotu, praeniesienie jego rozwiazat technicenych do rnowo budowanego samolotu od razu prowadzi do powstania przestarzalej konstrukeji. Konstrukeja rasladujgca musi byé wéwezas opSéniona — o caly cykl odtworzenia dokumentacji, wytworzenia prototypu, prib, usuwania usterek, opracowania serii, wytworzenia pryrzad6w, wytworzenia produktu seryjnepo, prab, usuwania usterek ~ zanim wyrdb zacznie byé wytwarzany bez zakkicef Koncepeja nowego samolotu powinna wychodzié w przyszlos praynajmnie} 07 do 10a. |W konstrukeji samolotu I-16 nie zwrdcono uwagi na te cechy, kt6re dla samototu mystiwskiego sq nie mnie} wane nié predkos, to jest: widocenosé, zwrotnos, spokojny, tatwy pilotaz Pilot, ktGrego glowa lekko wystaje nad kadlub i oprofilowana jest seczuplym owiewkiem, nie widzi nie w dolne} potkuli, ani niepreyjaciela, ani lotniska przy lgdowaniu. 1-16 jest wighszy, ale i cigészy od Gee Bee” (wiekszy osprzgt i uzbrojenie). Mala powierzchnia nosna sprawia, 4e najmniejszy modliwy promief zakrgtu wynosi okolo 200m (.,Gee Bee 250 m). ° Samolot tak krétki ma bardzo gwaltowne reakcje na stery ~ mato thumione, Nie trzeba pytaé jak trudny byl to samolot w pilotazu, a preeciet jest to narzgdzie cig2kie} pracy pilota imysliwskiego, ktéry 2 zadania wraca zawsze skrajnie zmgczony, a czgsto postrzelony. ‘Opisane wlasciwosci nie dyskwalifikujg samolotu sportowego. jak ,Gee Bee”, na ktérym wypoczety mistrz od czasu do czasu wykonuje krétkie lot. 16 Samolot Predkosé | Promies zakre~ maksymalna | tu minimum kev m 2.2. wJastrzab” Projektujac ten samolot konstruktor byl pod presia faktu, 2e samoloty mystiwskie P-7 i P-11 byly Powolniejsze od samolotw bombowych, ktére mialy zwalczaé, dlatego tz glowny nacisk polozyt na osiagnigcie jak najwickszej predkosci a wige praed wszystkim na moe silnika. W trakcie konstruowa- nia zamawiajacy Zyczyl sobie zwickszenia wyposazenia. Liczono sig tez 2 modliwoscig zabudowy silnika 0 wiekszej mocy. Zyezenia zamawiajacego byl niewatpliwie stuszne, ale powodowaly w2rost zaloione} wezesnie} masy. Samolot byt nieco cigiszy i nieco powolniejszy niz sig spodziewano, ‘a wwaloez.,.Losiem" nie obcigzonym bombami mniej od niego zwrotny. Pierwsze loty spowodowaly rozezarowanie, ale nieslusznie, gdy? osiagi byly latwe do preewidzenia na podstawie oblicze® i nic nie ppowinno zaskoczyé, nawet koniecanosé pewnych poprawek (cozawsze sig zdarza) ~ jak lepszy dobér 3, regulacja slnika itp. Po poprawkach osiagi samolotu na pewno poprawilyby si, ale na to nie starezyto juz czasu, Nite] preedstawione jest zestawienie pordwnawcze oparte na prostych obliczeniach, Predkosé Powierzch- Najmniejszy Samolot smaksymalna, wilocie nia nosna | promied zakrgtu kwh mt przy ziemi Fan = 1.5G/8m Pa 1476 179 125 Pal 1650 179 135 2500 16 190 bez tad. 3945 335 bez tad. 124 2.tad, 8880) zlad. 248 Dornier 17 7040 Spitfire 2395 163 .danych tych widaé. e samoloty P-7, P11 nie mogly ani dogonié, ani uciec wepdezesne- ‘mu samolotowi myslivskiemu, czy bombowemu, ale mogly sig bronit, gaye byly zwrotniejze. sJastrzab” mégt dogonié samolot bombowy, ale samolot bombowy, bez tadunku byt od niego 17_rwrotnicjwzy. .Jastrzab” nie miglby walezyé ze wspélezesnym najlepszym samolotem mysliwskim, iktiry by od nicgo wybszy izwrotniejszy. Prawdopodobnie konstruktor np. Spitfire lepie} potrfit ‘ograniczyé mase tego simolotui rozporzadzallepszym zespotem napgdowym. drigkiczemu pry nico swigksze) powierzchni nosne} simolot byt lejszy, szybszy i zwrotniejszy. Oczywiscie, lecae na zadanie 1 {w-szyku, simotot bombowy nie moze bronié si przed simolotem mysliwskim unikami ale wracajae \wrozproszeniu ~ moze, Zestasienie jest oczywidcie uproseczonym wyciagiem. ale ilustruje mosliwos- Gi. metodykg i Koniecenos analizy rachunkowej kaidego nowego projektu. Jest to rachunkows, 2 pexdstawa oveny stusznose’ koncepei 2.3. W latach siedemiziesiatych skonstruowano samolot M-IS. preeznaczany specjalnie do celiw rolicrych. Bylo dwuplat zsilnikiem odrzutomyn,ociggu 1500 kg i nesnoxe’Sroxkw chemicenych 42250 hy. Samolot ten mg! bye rownic? ueywany do praewozu ludzi, bagazu. ewentalnie w woe chemin. Mial bardzo dobree opracowane urzzenia ~pojermniki do cherikaliow. ale watpliwné Swabudrala zasadniczs koncepcja dwupata, jak te zastosowaniesilnika odrzutowego. SSamolotrlniczy musi bye bardzo tani w zakupieieksploatai. Trac dobre asada te strong sprasey wszechstronng analiza abliceniowa, jak to wyde) powiedziano, Tymezasem wiadomo. ——_Fedupla est znacznie mnie} ekonomicrny w lei ni edna, tak ze waged na ice elementy Pordwnanie wspélczynnikéw serodynamiczaych jednoplata i dwuplata jednej frmy [HP Hemes",2- HP Hanna Hemet #—teguns Cx Manns” 67 ban Har deep kok tne wary sort wystajgce — stijki ciggna czy zestarzaly wykrzyzowujace komory platowe, jak i na weajemne ‘oddrialywanie skrzydel. Oprice tego M-15 mial zabudowane na zewnatre migdzy skrzydlami da daze zbiorniki na chemikalia odrywajgce rolg stojek, ktre nie tylko znacznie obnizaly doskonalose ‘terolynamicna, ale preez powigkszenie poprzeconego momentu bezwladnosei zacznie pogarwaly ‘zwrotnoxé samolotu ~ boda) czy nie jedyna trwala zalete dwuplata ~ tak niezbgdng przy stalym | Poronanie simone DH-S6-B i MAIS krgéenia w poli rem i drzew. Gay w ltach rzydiesych jednoplaty zaczgly wypera rk Ponca tank tcp) muses ms ALN) pins Sm maw 2THHANIKG eens | AUplay. producene! dwuplatsw bronili sig powiehszajae znacmie wydlubenie skrzydel swoich se Sk? MS 00 po 7 me Sum prec a, 20 samolotow. Tak np. De Havilland bardzo znacenie powightzyl wyduzenie Kasjeznego dwuplata, tle ‘aval sig to neskuteczne. W zwigaku ztym firma przezla na produkejjednoplatow, | e -Podobnie, nawet preyblizona analiza zastosowania silnika odrzutowego wykazuje ieshy- senosé te} koncepeji,Silnik odrzutowy ociagu 1500 kg (jeslibraé pod uwage starty),odpowiads mnie} ‘wigee silnikowi tlokowem o mocy 735 kW (1000 KM). ktGra moe daé podobny ciag prey starcie, tylko Ze silnik odrzutowy aziywa okolo 1000 kg/h paliwa przy starcie, okolo 800 kg/h w ezasie lou, a Wokowy 240 kg/h przy starcie, a okolo 150 kg/h w locie. Widaé stad, e w zaleznoici od Zastosowanego silnikarznica w ci paiva jest Kolosalna —ponad zterokrotna. Nie byloby otak istotne, gdyby nie wliczano koszt6w paiva. Modliwe, 2e na to liczy! Konstruktor M-15. “To, e0 powiedziano, to nic nowego, bo wiadomo ogslnie, ze siki odreutowe sta sig ekonomicene przy predkosciach ragdu powyde) 700 km/h, a samoloty rolnicze sq znacznie wolniejse. Mona rozpatrayéjeszeze jeden aspekt tej sprawy. Masa sinika odzutowegojestbarczo mala .! pordwnaniu 7 masqsinika tlokowego ~ wynosi okolo 300 kg, silnika tlokowego ze smiglem ‘okolo 700 kg. Bioraepalivo tyiko na 15 minut lotu, dla sinika odrautowego 200 kg a da sirika Hokowego 40 kg, mamy do lotu masg sinika 2 paliwem: odrzutowego 300 + 200 = 500 kg, a tlokowego 700 + 40) = 740. Na silniku odrautowym mamy w takim zestawie oszcagdnosé 240 kg sasy, co pozwala na zabranie o tyle wigce} kilograméw chemikaliow. Powstaje tylko pytanic czy te 3250 + 240 ~ 2490 kp 2dolamy rozreucié w cagu Sminut(ez9e7 minut nastrt, dototadowatie) Mode tosig 2darzyé tylko przy wapnowaniu stawow lub przy gaszeniu podaréw, prey inmych pracach na ‘ewno nie. W rezultacie z obu wymicnionych powodow — ukladu dwuptata i silnika odrautoweno Samolot M-15 jest wybitnie nieekonomiczny, co stanowi zasadniezy lad! w koncepci konstrukei Btedy koncepcji aerodynamiki 3.1. Btad koncepeji aerodynamicznej ,,Pou du Ciel” 'W 1933 r. P, Henri Mignet zaprojektowal uproszczony, zminiaturyzowany tani samolot, ky latwo bylo zbudowaé ina nim lataé. Mial rozpigtosé skrzydel okolo 5 m, dlugosé okolo 3.5 m. Napgd stanowilysilniki - motocyklowy, samochodowy lub lotniczy ~0 mocy od 13 kW do 25 kW. Mozna g0 bylo zbudowaé we dokumentacji zakupione| u pana Migneta, mazna bylo kupié material lub gotowe cxgici i zmontowaé go Tub kupié gotowy samolot. Sylwetka samolotu ..Pou du Cit ropigtosé 5.2.m, dlugesé 3.6 m, moc 18 do 25 kW 1p peed erly 2 punk bone, 1 Scent, plat meray 21Wrbudeit on powsechny entuzjazm, Budowano go riénymi metodami i 2 réénymi ‘modyfikacjami. Wykonano ponad 201K) eyzemplarzy. glow we Franc ale tei poza je) granicami ‘Zaczela sig jednak seria Smiertelnych katastrof. Samotot nie wychodzit z lotu slizgowego bardzie} Stromego ni 15°. Po prackroczeniu tej granicy nie mial staecenosc i nie starezalo steru do “wyprowadzenia go do lotu poviomego, a przecie? taki lot slizgowy latwo moe sig adarzy¢ i trudno sig ustrzec, Zeby te} granicy 15° nie przekrocay 'W koncepeji aerodynamicene) popetniono powadny blad. ktOrego nie idalo sig usunaé. jpomimo duiych wysilkow w tym kierunku. Cala flotg..Pou” zatrzymano i zakazano lot6w. Dzisiaj. WrniekiGeych muzeach lotniceych maéna jeszeze znaleZé ten samolot, jako cickawosthe, 3.2. Ocieniane usterzenie w samolocie Lublin R-XVI por skrzydla powoduje powstawanic za nim strugi ze zmniejszona predkoseia preephywu,praccho- dayce| w pela prgdkose nieco ponte} i powyej nie), Projektuje micjsce, w ktdrym znajdowae sig bredzie usterzenic wysokos. treba weige to pod uwage, bo jes w pewnych stanach fot ta strug vmniejsz0ne} predkosci bade tafiaka na usterzenie. (ow je obszarze skutecenosé sterow bedzie raniejszona, a mode te? powodowac drganic buffeting, poniewaz struga jest waburzona, Wyznaczenic “cpowiedniogo miejsca nausterzenie wysokosc jest true, edy-struga ze skrzylasplywa rozmaicie, alefnie od kata natarcia, otwarcia Klap w-poblizu ziemi, prey ladowaniu i po preeciqanigciv w korkociagu 'W dolnoplatach preewaznie udaje sig wlokowaé usterzenie wysokoxci ponite} strut splywajgce) ze skrzydla w Korkociagu. a powy2e) we wseystkich innych preypadkach. W gémoplacie ralezy szukae najlepscego miejsa u dotu, ponize| strug ze skrzydla. W dwuplacie struga zawszetrafia na usterzenie, Trzeha je projektowaé nieco wigksze ni dla jednoplata, zuwzglednieniem zahamowa nia oplywu przez komorg skrzydlowa, - 'W 10932 r.ljdowal na lotnisk Mokotowskim samolot Lublin R-XVI. Wystartowal on na proby 7 lotniska fabrycznego w Lublinie i nie még! na nim z poserotem wyladowac. Wedlug stow Iniyniera A. Rudlickiego prey probie prejicia na wighsze kay natarciausterzeni trafilow struge 72 skrzydlem, tracilo skutecmoxé § nie porwalalo na krétkie prayziemicnic samolotu, Na lotnisku 256 Wyeigg 2 Reports and Memoranda Nr 1698 splyw strug plata w funkejt Rata ma shee prin aka ny onlay ci pn raph 2. fot ka aka a 3 J— 2 Sylwetka samolotu Lublin R-XVI 11 ga sey ey ksi mats satri1S peop w ae tet 10ers eum Qe Mokotowskim dokrgcono do splywu skrzydla blache podobna do rynny, na rozpigtosi réwne} statecenikowi wysokosci,z nadzieja, Ze skieruje ona struge nieco ku gérze dzicki emu ominie ona, uwterzenie, a tym samy umozliwi ladowanie. Po te} praeribee samolot wystartowal z Lotniska Mokorowskiego i wyladowal w Lublin. 3. Zak 0 ile usterzenie wysokoxci mode byé zacienione przez skrzydlo, 0 tye iste obawa ocienie usterzenia kierunkowego przez kadlub, vczegSlni jeslima on duty przekr6j, jst krotki lub 2ly pod wegledem aerodynamicenym. Ocienianie praez kadlub bardze} daje sig odeaué na duzych katach natarcia, dlatego celowe jest sprawdzanie w tunelu aerodynamicenym prawidlowosci statecenosci kierunkowej na duzych katach natarcia. Zeby wy z usterzeniem kierunkowym z cienia kadtuba, konstruktor exesto powigksza jego wysokoxé. co jednocresnie zwighsza mase, jak te? moment od ster Kierunkowego skrecajacy kadlub. Bardziej prawidlowe jest take rozwigzanie, 2eby kadlub byl dostatecznic dlug i oplywowy na dusych katach natarci, Celowe jest te# wysunigcie steru kierunku w dol, gdyz wtedy przynajmnie} jego dolna czesé znajdzie sig w dobrym oplywie na duzych katach natarcia, Zmniejsza sig przy tym moment od steru kierunkowego, skrgcajacy kadlub. Zak” mial dosyé dlugi kadlub, ale ze weeledu na to,2e czlonkowie zalog siedzieli obok siebie — bardzo szeroki, 2 wystajacq kabinka w géme) jego cagéci. Usterzenie kierunku bylo Fiewielkie, ale wystarezajgce w lotach normalnych, natomiast zdarzalo sig, 2e ..2ak” w lotach Sywetka samolotu Zak" i jogo whsciwose w wykonywaniu pet riley 1 ac tec +k amit proehien ‘ean vane amy wksakrobacyjnych 2 peti wychodzil nie w preedluzeni lini wejicia, leez 0 XP w bok. Zapewne na duayeh kkatach natareia, dy samolot jud wytracit predkose u gory peti. usterzenie kierunkowe trafialo w cies kdtuba, tact statecenosé kierunkowa i zakrgcal. Wymagat dobrego rozpedzenia i wykonania peti ‘znadmiarem predkoici, Na podobne trudnosci natraial samolot RWD-16. 3.4. Sum’, Pelikan” ‘Wyanigei ster kieranks ish do do jst szzeponi wane da samoloswakrobacyinych, Kee Peer aja Korkoig, wba bee itp jst 12 wane ry Igdowanin. Zjawiska opine aecyeenevnine w camolotach tryseznych cy pastéenkich,Zalcane wysnigiestervkieunke pda ccoii ni ext moive wjsoslkonych samaotachodrautowych, Wiedykorstrukt- vonicacraja pod Kab ple) = jedn lu die w zaleinosi od poze " ° Ze wagigdu na dazenie do poprawienia pola obstrzatu samoloty PZL-42 i Sum’ mialy pevindjneusterene Ketnkowe, Pos mekkwaliznacne poprawicne statecno Kerankowe) Pee etry adamant porta .Karasem2 tego 7p .Peikan, ty mil mie Ti toate ophwonry na Jyh tach atari, proektowany bl ddatkowym px aaa aiem plonoym na koicieh satemika pociomeo, a ser Kerunku wysunt ak nie) sensi Ladi Pelian nie onl jednak zhudowany, woe cago zamerzenia nie zotly sprawdzone prakyemi. Pelikan” Sten 3" paca Tracom chemai 24 1 teri pln nhac stool poroep 2 pac Ziy oplyw migdzy skrzydtem a kadtubem 1. Karas” 3, 'Nie napotyka sg na trudnosciz uryskaniem prawidlowego oplywu bez oderwania,gdy predkoxstrugi woplywie warasta, Ga predkosé strugi maleje (chodzi tu 0 2nak preyrostu). odrywa sig ona bardzo {atwo ..Karas” miat zabudowany w kadlubie silnik o due stednicy.a za nim kadtub mial zmniejszony prackrs}. do minimalnych wymiarSw potrzebnych dla umieszczenia zalogi i spragtu, W rezultacie rmigdzy skrzydlem a kadlubem tworzyl sig rozbieény strumief szybko zmnicjszajacy predkoxe preeplywu. Nastgpowalo oderwanie silniezawirowane strug. kt6ra trafiala wusterzenie wysokokc. ‘powodujac degania buffeting, Probowano temu zaradzi¢ praez zmniejsenie kata natarcia skrzydla pray kadlubie droga podniesienia krawedzi splywu skrzydla ale tylko w tylne} czgici profil, bee amiany kesonu. Tworzy sig profil w ksztalce itery Sale 10 te nie dalo pozadnych rezultatow. Dodiano sloty automatyczne na rozpigtosct okolo 1 mw lewo i prawo ed kadlubs. Byly one jednak bardzo .kaprysne™. otwieraly sic prey rSinych predkosciach, ezasem niesymetrycznie na lewyrn lub prawym skrzyle. 7 pewod wplywu strug zaSmighowe}. zmiennej zaleznie ox kata natarcia lopat Seigla, kata natarcia skrzydla i mocy sinika. Pomoglo dopicro wypelnienie duym owiewkiem praestrzeni migdzy skrzydlem i kadhubem. Sylwetka ,.Karasa’ strug pry splice, 3.5.2. Sum Wokoraystuige doswiadczenie pray budowic .Karsia", zapojektowano kadlub Suma” nieml ‘olindryezny ox sinika az prawie do spywuskrzyla tylko u gory, ze wrgleduna widocrnoxézmicsca Pilota, wznoszacy sig lekko i przybierajacy preekroj gruszkowaty. Geometria jego zaprojektowana byte wach parabolami w poprzek ~elipsami, Skrzydl fczyo si kadhubem w ego najgrabsze ‘2a nie u dtu, jak w ,.Karasiu”, Preece skrzydlo-kadlub wyprofilowano malym promicniem, ‘acznie mniejszym niz w .Karasiu. Zmiany te byly skutecene. Zadnych trudnosei z optywem czy etingiem ie byt, Wepckeynnik oporucalepo samolot tzyskano rmicszy nw .Karasis™ Moc ia Suma” bylao 4% wicksza ni moe slik Karan, powinienwige oigna®prgdkow © 10% wicks, a osiagnal wighara 0 30%. pomimo cay sametor byl nico wighsy. 25Sylwetka Suma” 1 pecan ey se Dsus 2 eoereni a 7b ‘uk tre se i ipa tere berhome oe 3.6. 3.6.1. .,.Karas”, PZL-42, Sum” Zte oprofilowanie “ara” mia silnik opuszerony 0 100 mm ponize} do Kadhuba, a dle} SES dla bombardiera Swe sasonica peace wis siika, Kiedy na PZL-42 — S0Qey™ wariantem ..Karasia" ca eran anne Weigand, zmnicjwenie por okazalo si a te mae warost predkosci byt rniewymierzalny. Natomiast, jowany Sum” wyraénie axkczuwat zmniejszenie opors Tepie} wyprofi ; przy weiaganiu wanny. Trhowane oprfilowaé owicwkiem stanowiskotyinegostrzelcaw «Karas Wolyw tego oprofilowania ‘byl nieodczuwalny i zrezygnowano 2 nicEo. 3.6.2. Proewidywany byt dla tego samoiotu sink plaski, Zastosowano jednak sin gwiazdowy, wystajacy Pw re ponite) kadhiba Okazalo si, Be umieszcenic 7 tym wskoxicr zbiornika na aac xata lub dude srednicytmika hatasu wylot, nie wplynelow sposcib wpe 0 predkos Seg, de wnaclkie zabiegi wiqzane 26 Zmniejsreiem oporow Pre! pet ‘oprofilowanie w obszarze malejace] predkosci ophywu, 10 Jest 2 ‘najwigkszym praekrojem bry. $4 sere Quteczne, Poprawianie oprofilowania jest skutecnicze w obszarzs Wore) predkosei ey. W obzarae predkosct malejace jest nieco lepsze, jit Pas ‘oryty byt bardzo dobre ererrowany, minimalne natomias, jel pr26d byt Ae prfilowany, Popes aerodynamiki acre ecrsprawa barazo rangi skomplikowana, ne dasig reg vezi dobaymi ezasciowyn 2mianami w konstruke}i ..Wilga” 3.7. Zwichrzenie skrzydta Kiedy w latach traydzestych dolnoplaty zaczely ugruntowywae sola sberpecena wlascwoné tego ukladu, nie dostrzegana w starych Konst gormopatow. pozycig, wiawnita sig now: trakejach dwuplatow, 26 Konstrvowane w 1 ; jane w 1c cassach dolnopaty bly bardzo wadtive na nt oa eh ma pew Pe Yo He ricco za yoko srs re mai em ul en ae, a owe cociag. Przyczyna tego bylo oderwanie optywu na koficach skrzydet. “ 3.7.1. UT-2 Jest sain klasycam Je sm Mayan pee soa na ke pie Cu Sait talety gat on el + nei mein 20 opie ‘Jest osiagnelo sig minimalng, os hy, tone estana drilaé oporyspowodowane holowaniem, po poe powigks ~~ usaey mozna przejsé na kat odpowiadajacy optimum sae taé wenoszenic. Jexli samolot nie oderwie sig od ziemi, mona jeszcze a sig oxiagnic whasciwa predkoné. “ aan ana Na UT-2 tk obi ie viet U2 me tomas Pry wnt mj pros . ti wal alow sate] cil nsinpicby ogowone ih se wae ny rk ae Mok ne me ces an reesirzeni do ratunku. Zjawisku ter mvdla” donye ponmechnie ma ihrer sey” trzydziestych. Zastosow: ke ch skr weaned Bo nate pom ve) pica attr eer emi ery Sra ey Kadi, meu nnn pms Py awa ala mors nis power i. le Kode ska 2 Wotkami eta srownosei (por. rys. 1p. 7). syne pobiega 3.2.2. Zak”, Junak”, ..Bies”, .Iskra Samoloty te mialy zwichraenia skr2y -7on0 rorws) oderwania strugi Wr _avichrzenia skrzydla, Na .Iskr2e" pomiet ‘i ] omier70n0 £0 sania strugi wraz ze warencm ka atari, Pomiarypotwierdzly prawidknwoseprecbica aw LK [| YU Rozpraestrzenianie sig 7 ‘oderwania strugi na skraydle samoloru .Askra 27Praysysanie strugi gazéw wylotowych silnika odrzutowego 3.8. jak- 15” oparta byla na konstrukejtJaka-3” ~ zabudowano na nim silnik sraviqzano w tym czasie wieleianych konstruke}i samolot6: ‘pravczie Kadluba, nieco pochylo, tak ze gary wylatywaly skosnic wal sig, 2 nie bgdq one omywaly kadluba ale trea migdzy struga 2 kadhubem szerokim Konic smolts ‘xray. W pat sp Sink zapudonano w psyngcica act, ZapewneKonstutor spore alae cKerowe wipompowylo wast omit ean Wma pig apa Boracay wootowei tog prj i 1 ls tobylonentble, iyzcrasemsitua pryysala si asvinnyn pzypadk oor ie aoe skh» mianowicie:Amany prep powodway zany spines sok, pra res op et rage att ee aha tonporg ra et P40 8 S18 ae aA een ney pjektowani art Isr Ky macy pin ued bia rpehinnens ah emangm awiskom ods reco 0 sik 8 tly Haba Di zane ice, Jey mig gore srg 1 kad wou modi goa 1 eta amici eo powio eka ad wet zens nie a alae tym, fe rue paeywa dala ie ona BP LWyplyw gnaw 2 sink odrzutowego ane ky 7 eer wit 28 * Brak widocznosci Samolot powinien zapewniaé pilotowi dobra widocanosé we wszysthich kierunkach, tak aby mogl tuniknaé kolii, Osiqgnigeie jecnak dobre widocenose nie jest latwe. Dwuplaty mialy duo sektorow ‘ej widocenosei. Widocznosé zaslanialy skrzydla,sinik, szezegolnie swiazdowy. nvlaszeza jes dla wyszczuptenia kadluba stanowisko pilota nie bylo podniesione tak, 3eby jegooczy w locie 2najdowaly sig 0 okolo 15° nad szczytem slik. 4.1. PWS-14i,,Karas” W PWS-14 i w picrwszym prototypic ..Karasia” silnik zastanial prey Iqdowaniu cala preestrze 1 ktdrqsamolot lelal, Miejse ladowania pilot ogladal praed praejsciem na duze katy natarcia,a poe nie lecial ju na slepo. Jes rzecrywiseie na drodze nie bylo przesekody, to ladowal, pry czy ove- ‘ial wysokoxe patrage w bok, lez jst czegos nie zauwaiyt— latwo bylo 0 wypadek. Z tego powoxy o pierwszym prototype w , Karasiu" opuszczono sinik 0 100 me. 4.2. Gérnoptaty Uwaia sig. de sémoplaty denaczaja sig sterepie dobra widocznocia Istotnie tak jest ae ytko doi do widcokel w done} peikul to jedi sik za bardzo aie zaslnia widoku do przods. Gime pkg za zakrel tak ie w poblizu wysokich drzew czy wid tatwow nie wecieg, a ponadto locie latwomaled? $¢ pod innym samoktem, ‘Nimiccki Storch”, zbudowany specalnie pod katem dobre) widocenoi, mit nawet sykuse” Ww enzkleni habiny tak uformowane, Ze moda sig bylo wyehyli,ieby lepie widri Drestrzch pod samolotem. Kos chal zakrg na niewielkcj wysokoxei dokola wiety kosielnej. Preerwal zak ied wiefa mika za skraydem nie bylo pewnose zy nie zmajiie ig a chile Jepo doze. Na amerykaiskim Piper ..Cub” 0 malo nie bylo koi w lcie prostym. Zia sg do Tdowania i att se ped ladujgeym innym samolotem. Pilot Pipera nie wideia go, gy? tamten simolot byl wye. 2a skezlem, Ten drugi tego nie widzal, bo byl to dolnoptat 1-2, Piper byt zasloniqty jegoshrzydlem. ia skraydlo, Szczegélnie zalonigta jest przestr2en w ktore strong wykonuje sig 292 1 L_] | 7 r, + ; as Une tie + rN | a Widacrnest 7 samolotu ‘obvary niewidoczne przedstaione jake ei a sasscian rortozony rucony na Sciang scan, mann 2- empl Fel Soh 1 om 1 hap lk Ja 30 w Ket Savdlo Pulawskigo, ke zstanialo nie wigee ni tapi reed] sybki aera esi, NM Lasandrae” czy .Mewic™ glowa pilotaznajdowala si ices poy] Kes ata ay Zlnialo ono troche widocznoii na bok, mk dopreadu w dl sacacgilie for tadowaniu m Kapach i slotach, ale w occ na wprost iw zakrgcie widoczneébylaupelaeddog Wickze peice sktzydla2 produ iz yu oraz obnieniewinika w. Zurewiadeaio aaa st wilocznos: Skezydlo nie prewkadralo ani pilotowi an cinerwatorowi- bylopmec za werokiem. Lato sig jak w oszklone} altance 4.3. Dolnoptaty Nal est wy sy kana pilot wyieiona jest pred sry, W..2ak wdlosig lohowat atone plo nad keri ratarca sry, Aby ace plepeye vidos aa ne, awed natacia py kadabie Klkadieiatcontmrereoe Nalepua widen maa samoloty pastzerskc 2 habia zag z pra dagigo lacie Nie. widocanoédo ary ane alana kabiny. Zany tnpdce aae Spmuloty pss niaace do lonika ne wiry signawaajem. cry lekka Posie ‘avalos. jeden samo mal wsckodony sey sterrenia Krunker eden del oe W wel smolotachodratowych widocno jest ean. np. loess echina “lcs raion jest ma sine opetowanie soca oe js bledem Komukey dora szanctrm Wye clo ylby okt isch sehcenky wanamqucor eoring akon 707% pomieniowaia. a 3% preepuaczly la pozttaviniapewne] newts oe {& gity. Byloby to lepre rozwigzanic ni nieprzezroceyy sullteny eer‘sam ponownie wychylal sig w praeciwna strong. Sily byly niewielkie, ale nieoczekiwane, Samolot zkolysal sig dokola wszystkich trzech osi obrotu. Pilot zmniejszyl predkosé i wyladowal. W cela usunigcia wady zmieniono konstrukcjg usterzenia, zmniejszajge powierzchnie noskéw. Przekompensowanie ster6w 5.2. Przypadek ,,Junaka” Stery .Junaka” wywazono w prototypic bardzo starannie, w seczegélnosc lotki droga dobierania poloienia osi obrotu, Po probach w zakladzie, a nastepnie w ILot po kfkudziesigeiu godeinach hota ‘okazalo sig, Ze ster kierunku, ktdryby od razu wywadony dobree, est przekompensowany. Przyezyn pojawienia sig tego zjawiska bylo dotarcie sig mechanizmu sterowego, Napgd od orczyk do stent przeprowaclzony by linkami. W jednym miejscutrzeba bylo je odchyli¢ od kierunku prostoliniowego; wlinkg wstawiono kawalek zagigte} rurki stalowe} i preepuszezono ja przez oczko, Po dotarci sig rurki z oczkiem wystapilo przckompensowanie objawiajace sig tym, 2¢ ely sig puscilo swobodnie (orezyk. og0n ..wachlowal” Iekko w lewo i prawo, przesterowujge jednoczesnie samolot. Poszerzono ster kierunku o 8 em przy krawedz splywu, co spowodowalo preesunigeie srodka aerodynamiczneo nieco do tytu, po c2ym preckompensowanie ustapilo CCelowe jest takie skompensowanie (odkizenia aerodynamiczne) ster6w, ieby lot odbywal sig bez Senile plbta, ita na drafku sterowymn wzrasta 2 kwadratem predkoci lot, wober tego —pomiaae inne wplywy ~ pe loce zduia predkoscia (np. przy lacie nurkowym) stery sta sig .twarde ‘ak wiadomo, najerescejstosowana kompensacia osiowa zaledy od stosunku dtugosi noska steru proed zawiasa do cae) egciwy ster oraz w duzym stopnit od kstaltynoska. Drobne omice migdey prototypem a samolotem seryjnym moga mieé takie znaczenie, 2e prawidlowa ompensacja amin sit stery bed bardeie},twarde™Iub ,mighkie™. 1 jedno i drupe jest le, ale najgorsze jew preckompensowanie Pare ee rc peo samolt od mina} do nomale| i maksymale| wes naj 1.233 exgsto wigee) Jes sila potrzcbna do pelnego wychylenia drazka w locie powolnym bylaby 1 aN, tow ae normainym do da pry prose maksymane 9 da co jst ju baron uo, rave lagouz! to, Ze przy maksymaine} predkosci nie ma potrzeby i nie wolno stosowaé pelne See oe ess re nlasie dobre aro waine jes ae w nl serodynamicenym kompensaci steréw. Nalety tego dokonaé na wycinku skraydta lub na model re Arnal nd dobre satiny migy loka aarzylem,zysteremistatecita- | eraieg (evomego), Wag uunito wprowsinaaeopeiczie wyyct sere fe ic smi w male skal sic daa prawidlonych wynikens Bzekadzalo 10 w lataniy, a nie dopusrealo do wejéia w obsea przekempensowania, “Te badania s4 wainiejwe niz badania calego samolotu, KiGry latwie} poddsje si¢ |”, bliczeni, W preypadkubraku takich badaf treba preewidzieé na protorypie,anawet na pierwszych Gpremplarzach sei moiwose prcesuwania esi obrotu w granicach kik milimetrow, by w raze fetrzchy mec nicco 7mienié kompensacig,Takie przesuwanieosi nie est atwe do zrealizowania. 5.3. Drugi przypadek ..Junak Drobne,niedostregune rSiice w wykonania lotek spowodowaly, de w wykonaniu seryinym byly cone snacinie .twards<™ nia w protorypie. Nie zdolano tego naprawid, gy w cease produ serynej nie dopuszeano jakichkowiekzmian, Zleceniabadawczebylyzamknigt. ne by nani ani casa ani penigde. 5.4. Przekompensowanie steru kierunku ..Losia” Sterkicrunku .Losia” w-zwyklych lotach byl bardzo dobrze skompensowany. Wada ujawnita sig. gd) acagto na ..Laniu” wykonywac akrobacje, Okaalo sg, ze ster kierunku wychylony calkowiciestaje fig tak bardzo przekompensowany, Ze sta nég pilota nie wystarcra, Zeby go coinaé do polozenia S.A. Przypadek ,,Misia” | em dosye rego uwatano, Ze nalety skompensowaé stery modliwic Mis" byl samolotem dosyé duzym, wobec cee n Gokladnie aby sly potreebne do sterowatia nie okazaly sig byt dude. W koricu lat czterdziestych. Kiedy ten samoot postawal rozporz4dzno baz skromnymi Sroka obiiceniowy stad e “okavalo sig, de wszystkie stery sanieco przekompensowane: czy. W rezultacie, po pierwszym starcie okazalo sig, 2e W529 saat Powodowalo fo, 2 w lie try staraly sig przinepoloenie wychyne, waht ednoezesni ca camolot 2 lini totw, Pilot doprowadzat wychylony ster i samolot do polozenia prawidlowego, wtedySztywnosé samolotu son, seep srt jest och zz palun, choclate le dobre Simic sayee le dpesalna st satya os Bese, Zany solr Being B-27 imulkro talent whee, ep wylomant elo pte do ion Pry stace wros wom w oc Kani shyla bale $m wie htt Be xy poratych “Sonn pry pri ayn) wg oko 0. m zane maceny). Opconaie "emit te arya pochlongly arn do pray 1 0, Soeeineg® malls pracy 1s dye eros pprecne cope jewso itr tyne veymayzaly row ra skrgesnie skezyal itp, —? , —_— Bocing B-47 mani, 2 6.1. Przypadek .,Wilka” Wik mit la tyne tra wok w abi, 2 pow, fe w ym mi ey Preckroj rurowy przechodzit na dlugose’ okoto I mw znacznie mnie} vaywny na skrecanie przekr6j w ksztalce litery U. W tym miejscu pojawialy sig w loce sine drgania skrgtne kadluba dokota osi Polluzne), 0 male : sick term etary Tak mol se pap ce Key We WR ; sto, jasno opisano. O wiele trudnie} jest bhad praewidziec i unih nae BO. oe re snes ‘Nie ma chyba nowego wytobu, nawet najprostszego, nie zawierajacego aps mer sma wie sop re pore ras ta now OPAWE Teenie pecs koe OBC Tne ars) Oban ie msi i ee proukt eyo searzje amare ju wofona praca stows mace - ‘Niestety, bardzo powaine bledy sa popelniane nawet w preodujacych wytworni ‘nomen Ktos v2e powiedzieé, 2¢ da sig lca macenie wie blew. Nave ale ol iol so ktrych itak nie da sig spisaé. Seo ble, Kych est niograniaone mos. Kc : seca ay pw apse ko material do praia zai De ane doit lima iu zo wasych ovina pewno 22 20m Finis we do yeh, Kory mel podobne tras Biblioteczka Skrzydlatej Polski 27. Andrzej Morgate Samoloty w polskim lotnictwie morskim; 1985 28. Tadeusz Malinowski Lotniey

You might also like

• Pracownia Fizyczna, Henryk Szydłowski.

  

  Document276 pages

  Pracownia Fizyczna, Henryk Szydłowski.

  pka

  No ratings yet
• Mendel Bogdan Mendel Janusz - Zbiór Zadań Z Fizyki Dla Klasy I S PDF

  

  Document129 pages

  Mendel Bogdan Mendel Janusz - Zbiór Zadań Z Fizyki Dla Klasy I S PDF

  waezrstdfgyuh

  50% (2)
• Gann Ernest K. - Los Jest Myśliwym (Fate Is The Hunter)

  

  Document110 pages

  Gann Ernest K. - Los Jest Myśliwym (Fate Is The Hunter)

  pka

  100% (1)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Akrobacja Szybowcowa - Andrzej Abłamowicz - Lotnictwo

  

  Document46 pages

  Akrobacja Szybowcowa - Andrzej Abłamowicz - Lotnictwo

  pka

  No ratings yet
• Stanisław Danilecki - Konstruowanie Samolotów

  

  Document121 pages

  Stanisław Danilecki - Konstruowanie Samolotów

  Kamil

  No ratings yet
• Rozdział II. Lekcja Powtórzeniowa Karta Pracy

  

  Document2 pages

  Rozdział II. Lekcja Powtórzeniowa Karta Pracy

  Paulina Nowaczyk - Pisarska

  No ratings yet
• Liberum Veto Studyum Porównawczo-Historyczne - PDF Władysław Konopczyński

  

  Document492 pages

  Liberum Veto Studyum Porównawczo-Historyczne - PDF Władysław Konopczyński

  MU

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document407 pages

  Untitled

  sejmometr.pl

  No ratings yet
• Najważniejsze Partie Polityczne W Polsce Po 1989 Roku

  

  Document4 pages

  Najważniejsze Partie Polityczne W Polsce Po 1989 Roku

  Asia Przybyła

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document636 pages

  Untitled

  sejmometr.pl

  No ratings yet
• Raport Wroclaw 08 07

  

  Document367 pages

  Raport Wroclaw 08 07

  weweqweqw

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document539 pages

  Untitled

  sejmometr.pl

  No ratings yet
• C1 Test Nowyy

  

  Document33 pages

  C1 Test Nowyy

  Richard02

  No ratings yet
• Kurs-z-Wosu-dr-Andrzej-Smoliński

  

  Document34 pages

  Kurs-z-Wosu-dr-Andrzej-Smoliński

  gowosa1674

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document332 pages

  Untitled

  sejmometr.pl

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document596 pages

  Untitled

  sejmometr.pl

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document158 pages

  Untitled

  sejmometr.pl

  No ratings yet
• MGR Waldemar Larkiewicz MGR Maria Hryszkiewicz Marta Sosnowska

  

  Document2 pages

  MGR Waldemar Larkiewicz MGR Maria Hryszkiewicz Marta Sosnowska

  mojagmina

  No ratings yet
• Odchody Autobusov Web

  

  Document32 pages

  Odchody Autobusov Web

  Imrich Farkaš

  No ratings yet
• Untitled

  

  Document47 pages

  Untitled

  mojagmina

  No ratings yet
• KSOP Pytania 1

  

  Document47 pages

  KSOP Pytania 1

  ddd

  No ratings yet
• WOS - Polska Droga Do Unii Europejskiej

  

  Document8 pages

  WOS - Polska Droga Do Unii Europejskiej

  Oskar Wągrowski

  No ratings yet