Dla kursantów

Kurs Maturalny
Wos 2022

Karty z Wosu
 Partie Polityczne i
Systemy Wyborcze
Partie polityczne według definicji do dobrowolne zoorganizowana grupa, która
posiada swój własny program i jej celem jest zdobycie lub utrzymanie już
posiadanej władzy w państwie. Celem tych działań jest relizacja wcześniej
wspomnianego programu politycznego. Partie polityczne są niezbędnym
elementem systemu demokratycznego

Według Maxa Webera – niemieckiego socjologa, filozofa, prawnika i ekonomisty

powstanie partii politycznych powiązane jest między innymi z działanością
parlamentów, systemów wyborczych czy praw człowieka. W naukach
politycznych możemy wyróżnić kilka teorii przedstawiających genezę powstania
partii politycznych, poniżej przedstawiam Ci trzy etapy ewolucji partii politycznych
wyróżnionych właśnie przez Maxa Webera.

Forma Partii Okres Cechy

Koterie - Jego działanośc ograniczona tylko do parlamentu

XVII - XVIII w.
arystokratyczne - Jest tworzony przez grupę rodzinną ( osoby powiązane )
- Posiada swój program działań politycznych

- Członków partii łączy wspólna ideologia

Kluby I połowa XVIII
- Zrzeszają ludzi o podobnych poglądach
Polityczne XIX wiek
którzy wcześniej nie należeli do tej grupy
- Dążą do realizacji swojego programu politycznego

- Obowiązują w niej spisane prawa

Partie II połowa XIX w.
dotyczące przyjęcia i wykluczenia z partii
Masowe XX wiek - Posiada sformalizowaną władzę oraz strukturę
- Posiada swoją własną idologię
- Dąży do posiadania władzy

Pamiętaj proszę że geneza powstania partii politycznych koncentruję

się wokół tych poniższych teorii

Dzięki upowszechenieniu się praw wyborczych oraz rozwojowi parlamentu doszło

Teria Instytucjonalna
do powstania partii wyborczych. Tą teorię możemy odnieść przedewszystkim do
krajów o długiej tradycji parlamentarnej np. Wielkiej Brytanii

Teoria Kryzysów / Przesileń
Momenty w historii które miały znaczny wpływ na ewolucję systemów partyjnych.
W tym wojny, kryzysy.
- załamanie się monarchii absolutnej we Francji ( Rewolucja Francuska )
- Rozpad Austro-Węgier.Powstanie nowych struktór państwowych
- Upowszechnienie praw wyborczych
- Załamanie się niektórych systemów parlamentarnych

Teoria modernizacji / - Rozwój gospodarki , postęp techniczny i wynikające z tego zmiany społeczne
unowocześnienia mają wpływ na również na powstawanie i rozwój partii politycznych

Andrzej Smoliński
 A jakie wyróżniamy funkcje partii politycznych ??? 🤔
Funkcja kształtowania opinii i postaw
Wyraża interesy grup i jednostek
Jedną z funkcji jest integracja społeczeństwa wokół wspólnych celów
politycznych i programów

Funkcja Wyborcza
Mobilizuje obywateli do wzięcia udziału w wyborach

Funkcja rządzenia
Jej główną funkcją jest bycie " Łącznikiem" między władzą a obywatelami
zapewnia członków rządu i działaczy politycznych

Musisz wiedzieć że partie polityczne dostosowują swoje metody działania oraz

strukturę do wymagań gry politycznej której w tym momencie toczą. Poniżej
przygotowałem dla Ciebie zestawienie różnych modeli w zależności od przyjętych
kryteriów :
Partie klasowe - reprezentują interesy danej grupy społecznej. Możemy
tutaj zaliczyć partie socjalistyczne czy komunistyczne
Struktura
socjalna zwolenników Partie ludowe - członkowie tych partii rekrutują się z różnych grup
społecznych

Partie bezpośrednie - członkiem partii politycznej zostaje się po przez

dołączenie do jednej z komórek organizacyjnych
Członkostwo
Partie pośrednie - członkiem partii pośrednio zostaje się po przez
dołączenie do danej federacji np.związki zawodowe

Partie niescentralizowane - partie o charakterze demokratycznym,

panuje w nich duża autonomia w zakresie organizacji terenowych
Kryterium Organizacyjne
Partie scentralizowane -mają hierarchiczne procedury wewnętrzne, w
organizacjach terenowych brak autonomii,

Partie (pro)systemowe - stosują się do panującego prawa i reguł

rywalizacji politycznej
Stosunek partii do
reguł konstytucyjnych państwa Partie antysystemowe - działają niezgodnie z zasadami panującego
porządku prawno - politycznego.Tworzą opozycję polityczną. W
obecnych czasach jest to najczęściej skrajna lewica bądź prawica

Zwróć proszę również uwagę że samo funkcjonowanie partii politycznych podlega

regulacją prawnym. Regulacją prawa państwowego oraz prawa wewnętrznego

Prawo państwowe
Konstytucja w tym ustawy o partiach politycznych
Ordynacje wyborcze oraz regulaminy parlamentarne

Prawo wewnętrzne partii

Statuty partii oraz regulaminy partii

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Ze względu na głoszony program polityczny ale także reprezentowaną doktrynę

polityczną możemy rozróżnić następujące rodziny partii politycznych : Partie
konserwatywne, nacjonalistyczne, chadeckie, agrarne, liberalne,
socjalistyczne, komunistyczne, skrajnie prawicowe i lewicowe

Aby ułatwić Ci zrozumienie oraz charakterystykę tych partii, teraz każdą z

nich pokrótce opiszę. Pamiętaj, są to najważniejsze informacje wybrane by
pomóc Ci przygotować się do matury z WOSu ale i lekcji Wiedzy o
społeczeństwie 😊

Nacjonalizm

Pojęcie nacjonalizmu w znanej nam postaci pojawiło się w XIX wieku które
rozpowszechniało się po Europie a potem na całym świecie. Sama nazwa "
nacjonalizm " pochodzi od łacińskiego słowa natio które oznacza państwo.
Pojęcie to w XIX wieku było utożsamiane z ruchami narodowościowymi.
Same założenia nacjonalizmu mogą się różnić między krajami ale mają kilka
rzeczy wspólnych dla wszystkich 👇

Założenia
Interes narodu jest rzeczą najważniejszą i w jego imieniu trzeba poświęcić
inne wartości
Wspieranie rodzimej produkcji oraz przemysłu
Mniejszości narodowe powinny asimilować się z narodem i krajem w
którym mieszkają
Naród jako najdoskonalsza forma życia społecznego który najlepiej może
się rozwijać tylko we własnym państwie

Wartości
Naród jako najważniejsza wartość
Szacunek do własności indywidualnej dopóki jest zgodna z interesem
narodowym
Różne grupy społeczne łączą się w imię dobra narodowego

Nacjonaliści nie zgadzają się i są przeciwnikami

Autonomii dla mniejszości narodowych
Indywidualizmu
Innych nacji

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Nacjonalizm - Fakty
Znani politycy : Jorg Haider ( Austria ) Jean - Marie Le Pen ( Francja )

Partie polityczne : Front Narodowy ( Francja ), Austriacka Partia Wolności ( Austria )

Źródła myśli politycznej :

1. Giuseppe Mazzini ( 1805 - 1872 )
2. Charles Maurras ( 1868 - 1952 )

3. Maurice Barres ( 1862 - 1923 )

4. Theodor Herzl ( 1860 - 1904 )
5. w Polsce Roman Dmowski ( 1864 - 1939 ) Myśl nowoczesnego polaka

Konserwatyzm

Początków Konserwatyzmu możemy doszukiwać się już w czasach Chwalebnej

rewolucji w Anglii za sprawą torysów czy Francji okresu restauracji gdzie
powstawały ugrupowania polityczne w ramach sprzeciwu nad rewolucyjnymi
zmianami. Obecnie najstarszą partiąkonserwatywną jest brytyjska Partia
Konserwatywna która wyłoniła się z ugrupowania torysów w 1832 r. Za początki
kształtowania się partii konserwatywnych możemy przyjąć XIX i XX wiek.
Zazwyczaj stanowiły one reprezentację wyższych grup społecznych.

Założenia
Uznanie państwa za podstawę wartości społecznych, symbol norodu oraz
gwaranta stabilności społecznej
Dążenie do zachowania porządku społecznego i prawnoustrojowego

Wartości
Tradycja
Rodzina jako podstawowa grupa społeczna, jako ta która przekazuje
wartości
Religia jako strażnik wartości i norm społecznych

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny
Konserwatyści nie zgadzają się i są przeciwnikami
Egalitaryzmu - ich zdaniem naturalnym sposobem organizacji społecznej
jest rodzina o strukturze cherarchicznej
Kultury masowej opartej na przeciętności
Gwałtownych zmian społeczno - politycznych. Są przeciwniai reowulcji

Konserwatyzm - Fakty
Znani politycy : Charles de Gaulle, Ronald Reagan, Margaret Thatcher

Partie polityczne : Partia Konserwatywna - Wielka Brytania, Partie Republikańskie - USA

Źródła myśli politycznej :

1. Edmund Burke 1729 - 1797
2. Benjamin Disraeli 1804 - 1881
3. Adam Jerzy Czartoryski 1770 - 1861
4. Julian Klaczko 1825 - 1906

Chrześcijańska - Demokracja

Początków partii chrześcijańsko demokratycznych możemy doszukiwać się na

przełomie XIX i XX wiek w Europie Wschodniej Na samym początku był to ruch
społeczny w którego skład wchodzili głównie katolicy, lecz dziś mamy też osobne
partie chrześcijańsko demokratyczne w krajach protestanckich takich jak
Holandia, Dania czy Norwegia. Dla powstających partii chadeckich, główną ideą
była doktryna zawarta w encyklice papieża Leona XIII – katolicyzm społeczny i
personalizm. Główny rozkwit partii przypada na okres dwudziestolecia
międzywojennego obecnie partie chrześcijańsko demokratyczne są najsilniejszą
grupą partii centroprawicowych W Europie zachodniej

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Założenia
Ochrona osób słabszych oraz ubogich, dążenie do równości politycznej i
ekonomicznej
Budowa jednej Zjednoczonej Europy zdecydowane poparcie dla Unii
Europejskiej i paktu Północnoatlantyckiego
Solidaryzm społeczny

Wartości
Solidaryzm społeczny
Państwo powinno dążyć do dobra ogółu
Subsydiarność oraz pluralizm w życiu społecznym
Rodzina jako podstawowa komórka społeczna
Zasady etyki chrześcijańskiej

Nacjonaliści nie zgadzają się i są przeciwnikami

nadmiernej kontroli oraz laicyzacji życia społecznego

Chrześcijańska - Demokracja - Fakty

Znani politycy : Konrad Adenauer, Robert Schuman, Jean Monet

Partie polityczne : Unia Chrześcijańsko - Demokratyczna, Unia Chrześcijańsko -

Społeczna ( Niemcy ) , Austryjacka Partia Ludowa, Chrześcijańska Demokracja (Włochy)

Źródła myśli politycznej : Encykliki papieskie dotyczące kwestii społecznych

Leona XVIII
Piusa XI
Jana XXIII
Pawła VI
Jana Pawła II
personalizm chrześcijański - Emmanuel Mounier
Jan Piwowarczyk

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Agraryzm

Początków agraryzmu jako doktryny społeczno politycznej możemy doszukiwać

się w Niemczech w drugiej połowie XIX wieku. W Niemczech właśnie
wprowadzono tą nazwę jako oznaczenie nurtu politycznego. Ruch ten zrzeszał i
był popierany głównie przez właścicieli ziemskich ( drobni farmerzy w Stanach
Zjednoczonych, właściciele ziemscy w Niemczech). Ruch ten był niejako
wyrażaniem ich aspiracji do udziału w życiu politycznym kraju. Największy rozwój
tego nurtu politycznego przypada na koniec XIX wieku do lat 30 XX wieku. W tym
czasie agrarne partie polityczne znaczenie uzyskały w Niemczech, krajach
Środkowej i południowej Europy oraz państwa skandynawskich i USA.
Założenia
Bogactwo narodu i stabilna gospodarka dzięki rolnictwu
Właścicielami ziemi powinni być ci którzy na niej pracują a struktura opiera
się na średnich gospodarstwach rodzinnych
Przemysł który zaspokaja potrzeby rolnictwa
Właściciele ziemscy dzięki dużej roli jaką odgrywają w kraju powinni
sprawować władzę polityczną
Koncepcja 3 drogi ustrojowej
Solidaryzm społeczny na wsi

Agraryści zgadzają się i są zwolenniami

Rozwoju spółdzielczości
Różnych rodzajów środków produkcji - wspieranie małych gospodarstw
Wartości chrześcijańskich jako wyznacznik życia społecznego i etyki

Agraryzm - Fakty
Znani politycy : Antoni Svehla

Partie polityczne : Veneste - Dania, Country Party - ( Australia )

Źródła myśli politycznej : Encykliki papieskie dotyczące kwestii społecznych

Gustav Ruhland - wprowadzenie do studium polityki agrarnej
Edward David - socjalizm i rolnictwo

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Liberalizm

Liberalizm jako doktryna polityczna ukształtował się pod koniec XVII wieku –
wigowie w Anglii. W XIX wieku to właśnie za sprawą liberałów możemy zauważyć
znaczny rozwój instytucji demokratycznych i ustroju parlamentarnego. Z czasem
poparcie dla tych partii zaczęło maleć jednak najsilniejszy okres to XIX i początek
XX wieku.Obecnie w Stanach Zjednoczonych liberalne wartości znajdziemy w
programie Partii Demokratycznej ( ochrona wolności osobistych i politycznych), a
w partii Republikańskiej ( ochrona wartości ekonomicznych). Obecnie partie
liberalne które wchodzą w skład rządów koalicyjnych znajdziemy w krajach takich
jak Norwegia, Finlandia, Niemcy.
Założenia
Prawo do wolności i podejmowania własnych decyzji
Prawa naturalne człowieka mają charakter absolutny i uniwersalny i są
silniejsze od prawa stanowionego
Zasada równości wszystkich ludzi bez względu na majątek czy
pochodzenie
Rozdzielenie kościoła od państwa
Prawo własności i własność prywatna
Równe prawa dla wszystkich
Gospodarka wolnorynkowa oparta na własności indywidualnej

Wartości
Ochrona praw jednostek
System polityczny który stoi na czele straży praw człowieka

Liberałowie nie zgadzają się i są przeciwnikami

Interwencjonizmu państwowego
Wyrównywania różnic ekonomicznych za wszelką cenę ponieważ to
hamuje rozwój

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Liberalizm - Fakty
Znani politycy : Franklin D. Roosevelt, John F. Kennedy

Partie polityczne : Partia Wolnych Demokratów ( FDP ) Niemcy, Partia Demokratyczna

(USA)

Źródła myśli politycznej : Encykliki papieskie dotyczące kwestii społecznych

John Locke ( 1632 - 1704 ) - Dwa traktaty o rządzie
Charles de Montesquieu ( 1689 - 1755) - O duchu praw
Adam Smith ( 1723 - 1790 ) - Badania nad natura i przyczynami bogactwa człowieka
Thomas Jefferson ( 1743 - 1826 )
Herbert Spencer ( 1820 - 1903 ) Właściwa strefa działaności rządu

Socjaldemokracja

Idea socjalizmu demokratycznego ukształtowały się w opozycji do rewolucyjnych

nurtów socjalistycznych ( komunistycznych). Za okres czasowy możemy przyjąć 2
połowę XIX wieku. wtedy powstawały partie socjaldemokratyczne W Hiszpanii
Niemczech Szwecji. Robert Owen - rozdawnictwo

Założenia
Równe szanse dla wszystkich w państwie
Zrównywanie nierówności poprzez świadczenia socjalne
Wzrost dobrobytu w społeczeństwie zachowaniem sprawiedliwego
podziału dochodów
Demokracja polityczna oparta na ochronie wolności jednostki
System wielopartyjny sprawę do istnienia opozycji politycznej

Wartości
Istnienie sektora państwowego obok własności samorządowej oraz
prywatnej
Państwowe planowanie obok mechanizmu gospodarki wolnorynkowej
Upaństwowienie działów gospodarki w celu zachowania społecznej kontroli

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Socjaldemokracja - Fakty

Znani politycy : Olaf Palmę - Premier Szwecji 1969 - 1976, Willy Brandt - Kanclerz RFN

1969 - 1974, Tony Blair - premier Wielkiej Brytanii

Partie polityczne : Partia Pracy - Wielka Brytania, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec

Źródła myśli politycznej :

Ferdynand Lasalle ( 1825 - 1864 )
Edward Bernstein ( 1850 - 1932 )
Leon Blum ( 1872 - 1959 )
Karol Kautsky ( 1854 - 1938 )

Partie Komunistyczne

Partie komunistyczne powstał na początku XX wieku jako wynikowa rozłamu w

ruchu socjalistycznym. Głównym powodem tego była rewolucja październikowa w
Rosji i objęcie władzy przez bolszewików. Marksiści sprzeciwiali się tendencjom
reformistycznym w partiach socjalistycznych, utworzyli oni partie komunistyczne.
Działały one jako część międzynarodówki komunistycznej, podporządkowane
kierownictwu radzieckiemu.W demokratycznej części Europy partie te
przyjmowały charakter antysystemowy dlatego w niektórych krajach były
zdelegalizowane. W wyniku II wojny światowej i jej zakończeniu partie
komunistyczne Europy Zachodniej weszły do parlamentu i uczestniczyły w
koalicjach rządowych. Przez cały okres zimnej wojny poparcie dla partii
komunistycznych znacząco zmalało a finalnych kres nastał w efekcie rozpadu
Związku Radzieckiego.Większość dawnych partii komunistycznych przekształciło
się w partie socjaldemokratyczne chociaż w niektórych krajach partie pozostały
przy doktrynie komunistycznej.

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny
Założenia
Teoria walki klas–podział na 2 klasy społeczne klasa posiadająca i klasa
pracująca.
Do zbudowania bezklasowego społeczeństwa potrzebna jest rewolucja
społeczna przyprowadzona przez klasę robotniczą i jako najbardziej
awangardową i postępową część społeczeństwa
Dyktatura jednej partii
Stosowanie przymusu oraz terroru
W państwie funkcjonuje tylko jedna ideologia marksizm–leninizm
Państwo opiekuńcze z rozbudowanym systemem socjalnym
Gospodarka sterowana centralnie

Partie Komunistyczne - Fakty

Znani politycy : Mao Zedong, Fidel Castro, Józef Stalin

Partie polityczne : Francuska Partia Komunistyczna, Komunistyczna Partia Federacji

Rosyjskiej

Źródła myśli politycznej :

Karol Marks oraz Fryderyk Engels - Manifest Komunistyczny
Włodzimierz Lenin - Państwo i rewolucja

Czy partia jest prawicowa czy lewicowa ?

Najprostszą a zarazem najbardziej powszechną klasyfikacją partii politycznych

jest wszystkim dobrze znany podział na lewicę i prawicę. Wyróżniamy również
takie pojęcie jak centrum, centroprawica, czy centrolewica. Nie wiem czy wiesz,
ale taki podział był już stosowany w czasie rewolucji francuskiej przez członków
zgromadzenia Narodowego. Prawa do tego podziału przypisują sobie jednak
Brytyjczycy. Podział na lewicę prawicę miał oznaczać miejsce zajmowane przez
ugrupowanie polityczne na sali obrad względem prawej lub lewej ręki
przewodniczącego. Obecnie znaczenie tych bloków różni się od tego który przed
chwilą wspomniałem. Podział na lewicę i prawicę obecnie stosowany jest bardziej
do opisów partii które ze sobą faktycznie rywalizują politycznie.

Andrzej Smoliński
 Partie polityczne - rodziny

Lewica
Aktywna polityka socjalna oraz udział państwa
w planowaniu ekonomicznym. Lewica w sferze
społeczno ekonomicznej popiera poszerzanie
państwowej kontroli gospodarki i rynku.
Wspiera progresywną politykę podatkową jako
element redystrybucji.
jeśli chodzi o wartości natomiast wspiera
równouprawnienie oraz rozdział kościoła od
państwa
Prawica
Przeciwna polityce socjalnej oraz opowiada się
za niskimi podatkami. jest obrońcą tradycji
politycznej, jest za gospodarką rynkową i
ograniczaniem roli państwa w gospodarce
Prawica przywiązuje dużą uwagę do tradycji
Narodowy, ma niechętny stosunek do
mniejszości narodowej oraz imigrantów
Jest zwolennikiem surowego prawa oraz
restrykcyjnego karania przestępców

Popiera kościół a wartości chrześcijańskie

stanowią ważny element życia publicznego

Podział Partii politycznych ze względu na Ideologię

Skrajna Lewica Lewica Centrum Prawica Skrajna Prawica

Komuniści Socjaldemokrac Liberałowie Konserwatyści Nacjonaliści

i

Systemy Partyjne
Jeśli zajrzymy do nauk politycznych znajdziemy tam wiele różnych definicji
systemów politycznych. Są one tworzone na podstawie wielu czynników i
zmiennych. Zasadniczo typologię systemów partyjnych opierają się na podziale
według dwóch kryteriów: Ilości partii ich siły w ramach systemu partyjnego. Miarą
jest prawdopodobieństwo uczestnictwa w sprawowaniu władzy, Według tych
kryteriów rozróżniamy systemy: dwupartyjny i wielopartyjny

Jeśli chodzi o system dwupartyjny to choć działa wiele partii w życiu politycznym
tylko dwie z nich mają realne szanse na zdobycie władzy. Możemy powiedzieć że
w systemie tym, scena polityczna jest dwubiegunowa a życie polityczne
zdominowana jest przez dwie największe partie.. Partie te nie muszą tworzyć
koalicji by sprawować władzę. Taki system funkcjonuje między innymi w Wielkiej
Brytanii i Stanach Zjednoczonych.

Andrzej Smoliński
 Systemy Partyjne

Zalety systemu dwupartyjnego Wady systemu dwupartyjnego

Stabilna scena polityczna Życie polityczne skupia się wokół dwóch

największych partii politycznych
Partia która wygrała wybory, zazwyczaj ma
zapewnioną większość w parlamencie i może Mniejsze partie mają bardzo małe szanse na
sama sformułować rząd uzyskanie swojej reprezentacji w parlamencie

W związku z tym że życie polityczne skupia się

według dwóch największych partii ich
programy polityczne są bardzo rozmyte. W
wyniku czego następuje proces rozmycia się
programów aby pozyskać różnorodnych
wyborców

W systemie wielopartyjnym istnieje wiele partii które rywalizują ze sobą o

sprawowanie władzy. W odróżnieniu od systemu dwupartyjnego scena polityczna
jest szeroka i wszystkie partie walczą o władzę. system ten występuje większości
państw europejskich.

Zalety systemu wielopartyjnego Wady systemu wielopartyjnego

Każda partia polityczna ma szansę na W parlamencie bardzo często nie ma

uzyskanie miejsca w parlamencie ugrupowania które samodzielnie sprawuje
władzę
Z perspektywy wyborców mają oni większą
szansę wyboru partii politycznych Konieczność tworzenia rządów koalicyjnych

Przedstawione przeze mnie podział systemów partyjnych, jest pewnego rodzaju

uproszczeniem, tak by pokazać ci ten najważniejszy rzeczy, jeśli chodzi o system
wielopartyjny i dwupartyjny. Jedna przygotowując się do matury z wosu czy to do
lekcji z wiedzy o społeczeństwie chciałbym żebyś pamiętał że rozróżniamy
jeszcze kilka systemów o trochę bardziej złożonej charakterystyce:

system dwupartyjny –Liczą się tylko dwie partie, obie te partie dzielą między sobą
90% mandatów. Oznacza to Że partia która zwycięży jest w stanie sformułować
rząd samodzielnie. A elektorat rozłożony jest równomiernie po około 45%. Dwie
partie pełnią przemiennie funkcję lidera oraz opozycjonisty

system dwuipółpartyjny – oprócz dwóch głównych partii jest jeszcze trzecia która
jest mniejsza i uzyskuje około 15 do 20% mandatów. W tym systemie żadna z
dwóch głównych partii nie uzyskuje większości parlamentarnej, Dlatego liczy się
również trzecia mniejsza partia która uczestniczy w zawieraniu koalicji.

Andrzej Smoliński
 Systemy Partyjne

system wielopartyjny z partią dominującą – tak jak wiesz w systemie

wielopartyjnym do rywalizacji o władzę bierze udział wiele partii politycznych.
Jednak w systemie z partią dominującą istnieje jedna partia polityczna która ma
zdecydowaną większość i może uzyskać poparcie około 45%. Zatem jej poparcie
jest konieczne dla utworzenia koalicji rządowej, sama jednak nie jest w stanie
uzyskać większości parlamentarnej.

system wielopartyjny z partią dominującą – tak jak wiesz w systemie

wielopartyjnym do rywalizacji o władzę bierze udział wiele partii politycznych.
Jednak w systemie z partią dominującą istnieje jedna partia polityczna która ma
zdecydowaną większość i może uzyskać poparcie około 45%. Zatem jej poparcie
jest konieczne dla utworzenia koalicji rządowej, sama jednak nie jest w stanie
uzyskać większości parlamentarnej.

Systemy partyjne w wybranych krajach

System partyjny Państwo

System dwupartyjny Stany ZJednoczone, Wielka Brytania, Malta 1966 - 2003

System dwuipółpartyjny Niemcy 1961 - 2005, Austria 1949 - 1986, Hiszpania

1981 - 1996, Portugalia 1995 - 2002

System wielopartyjny
Szwecja 1948 - 2002, Norwegia 1949 - 1977,
z partią dominującą Portugalia 1987 - 1991, Francja 1981, 1988, 1997

System wielopartyjny Finlandia 1945 - 1999, Belgia 1981 - 1999, Austria

1994 - 1999, Polska, Holandia, Włochy 1963 -2001
bez partii dominującej

Andrzej Smoliński
 Systemy Partyjne

system wielopartyjny z partią dominującą – tak jak wiesz w systemie

wielopartyjnym do rywalizacji o władzę bierze udział wiele partii politycznych.
Jednak w systemie z partią dominującą istnieje jedna partia polityczna która ma
zdecydowaną większość i może uzyskać poparcie około 45%. Zatem jej poparcie
jest konieczne dla utworzenia koalicji rządowej, sama jednak nie jest w stanie
uzyskać większości parlamentarnej.

system wielopartyjny z partią dominującą – tak jak wiesz w systemie

wielopartyjnym do rywalizacji o władzę bierze udział wiele partii politycznych.
Jednak w systemie z partią dominującą istnieje jedna partia polityczna która ma
zdecydowaną większość i może uzyskać poparcie około 45%. Zatem jej poparcie
jest konieczne dla utworzenia koalicji rządowej, sama jednak nie jest w stanie
uzyskać większości parlamentarnej.

Czym są koalicje rządowe ?

W niektórych sytuacjach, partie polityczne by sprawować władzę muszą szukać
sprzymierzeńców i zawierać porozumienia inaczej koalicje. Ze względu na formę
tej współpracy możemy wyróżnić, koalicje wyborcze, koalicje parlamentarne,
oraz koalicje rządowe. Przy tworzeniu koalicji brane są pod uwagę nie tylko
czynnik siły politycznej ale także program oraz ideologia

koalicja wyborcza – jest to porozumienie partii politycznych które tworzą

wspólną listę wyborczą. Jest to związane z wyborami parlamentarnymi. Koalicje
te zawierane są właśnie na czas wyborów parlamentarnych. Głównym celem
tego zabiegu jest wprowadzenie kandydatów do rządu, ponieważ próg wyborczy
powoduje że często małe partie nie mają szans na wprowadzenie swoich
kandydatów.

Koalicja parlamentarna – Jest to pewnego rodzaju forma współpracy, ale już w

obszarze parlamentu. Taka koalicja może mieć charakter doraźny to znaczy być
związana legislacyjnie na przykład poprzez ustawę – bądź posiadać formę stałą
związaną z realizacją pewnego programu politycznego. Koalicję mogą stworzyć
zarówno partie rządzące jaki partie które znajdują się w opozycji. Porozumienie
między nimi może mieć charakter formalny na przykład kontraktu bądź charakter
nieformalny. Jeśli partie polityczne głosują za konkretnym projektem to nie musi
to oznaczać że tworzą jakąkolwiek koalicję.

Andrzej Smoliński
 Systemy Partyjne

koalicja rządowa – zazwyczaj samodzielne utworzenie rządu przez jedną partię

polityczną jest niemożliwe. Może się to zdarzyć w systemach dwupartyjnych.
Jednak w systemach wielopartyjnych zazwyczaj nie mamy do czynienia z taką
sytuacją ponieważ żadna z partii reprezentowana w parlamencie nie posiada
większości. W takiej sytuacji aby uzyskać poparcie większości parlamentarnej
partie zawiązują porozumienie tworząc koalicję. Zazwyczaj koalicję te tworzone
są wokół partii która uzyskała najwyższy wynik wyborczy.
Koalicje minimalne takie koalicje w których liczba koalicjantów ogranicza się do
niezbędnej większości bezwzględnej w parlamencie 50% + 1 mandat.
Koalicje rządowe zawierane są z mniejszymi partiami również z zachowaniem
zasady o udziale możliwie najmniejszej ilości koalicjantów pod warunkiem
uzyskania najmniejszej z możliwych bezwzględnej większości w parlamencie

Systemy Polityczne
System polityczny jest to pewnego rodzaju układ oparty na wzajemnych relacjach
i działania instytucji państwowych partii politycznych i grup społecznych. System
polityczny funkcjonuje na podstawie funkcjonującego prawa oraz reguł
politycznych. Pełni rolę regulującą w życiu politycznym państwa. Samo pojęcie
jest dość nowe gdyż upowszechniło się w drugiej połowie XX wieku.
Systemy polityczne możemy podzielić ze względu na formę władzy
politycznej i tutaj mamy do czynienia z :
Państwami demokratycznymi, żeby państwo mogło być uznawane za
demokratyczne musi spełniać poniższe warunk :
respektowanie wolności i przekonań polityczny. Oznacza to że każdy
obywatel ma prawo do wyrażania swoich opinii.
wolność słowa i środków masowego przekazu
każdy obywatel ma równy dostęp i możliwość uczestnictwa w życiu
politycznym oraz posiada czynne i bierne prawa wyborcze
każdy obywatel może należeć do wybranego przez siebie ugrupowania
politycznego
podział władzy na ustawodawczą,wykonawczą, sądowniczą
Wszystkie instytucje państwowe podporządkowane są prawu
żadna z grup politycznych nie jest prawnie uprzywilejowana
wybory parlamentarne są przeprowadzane cyklicznie i pod kontrolą społeczną
uczestniczą w nich rywalizujące ze sobą ugrupowania polityczne
wybory służą do wyłonienia grup politycznych, którym w konsekwencji
zostanie powierzona czasowo władza.

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne
Tak jak wyżej wymieniłem są państwa demokratyczne, ale tak jak to zawsze
występuje w przyrodzie mamy również do czynienia z przeciwieństwem to znaczy
z państwami niedemokratycznymi.
Za państwa niedemokratyczne uznawane są państwa autorytarne, takie państwa
charakteryzuje:
istnieją uprzywilejowane grupy które pełnią funkcje polityczne, dlatego władzę
sprawuje wąska grupa
władza nie podlega kontroli ani nadzoru społeczeństwa
nie istnieje wolność słowa oraz wolność masowego przekazu. Władza
kontroluje i ogranicza przepływ informacji politycznych
działa rozbudowany aparat represji
jeśli są przeprowadzane wybory, to jest to tylko fasada lecz rzeczywistości nie
służy to wyłonieniu rzeczywistej reprezentacji społeczeństwa

Do państw niedemokratycznych możemy zaliczyć również państwa totalitarne,

w których:
nie są przestrzegane podstawowe zasady państwa demokratycznego, to o
czym mówiłem wcześniej
społeczeństwu narzuca się jedną ideologię która uzasadnia i legitymuje
władze
władza zmonopolizowana jest przez jedną partię polityczną. Jest to także
uregulowane prawnie że działać może i funkcjonować tylko jedna partia
polityczna
podporządkowanie przez rządzącą partię wszystkich sfer życia
społeczeństwa i jednostek
zakaz funkcjonowania opozycji wobec władzy
organy i struktura państwa znajduje się w rękach i pod kontrolą jednej partii
partia sama nadaje sobie uprawnienia i legitymizuje jest sprawowaną przez
siebie władzę
społeczeństwo jest podporządkowane władzy, która sięga po wszystkie środki
aby osiągnąć swój cel

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne
Tak jak wyżej wymieniłem są państwa demokratyczne, ale tak jak to zawsze
występuje w przyrodzie mamy również do czynienia z przeciwieństwem to znaczy
z państwami niedemokratycznymi.
Za państwa niedemokratyczne uznawane są państwa autorytarne, takie państwa
charakteryzuje:
istnieją uprzywilejowane grupy które pełnią funkcje polityczne, dlatego władzę
sprawuje wąska grupa
władza nie podlega kontroli ani nadzoru społeczeństwa
nie istnieje wolność słowa oraz wolność masowego przekazu. Władza
kontroluje i ogranicza przepływ informacji politycznych
działa rozbudowany aparat represji
jeśli są przeprowadzane wybory, to jest to tylko fasada lecz rzeczywistości nie
służy to wyłonieniu rzeczywistej reprezentacji społeczeństwa

Do państw niedemokratycznych możemy zaliczyć również państwa totalitarne,

w których:
nie są przestrzegane podstawowe zasady państwa demokratycznego, to o
czym mówiłem wcześniej
społeczeństwu narzuca się jedną ideologię która uzasadnia i legitymuje
władze
władza zmonopolizowana jest przez jedną partię polityczną. Jest to także
uregulowane prawnie że działać może i funkcjonować tylko jedna partia
polityczna
podporządkowanie przez rządzącą partię wszystkich sfer życia
społeczeństwa i jednostek
zakaz funkcjonowania opozycji wobec władzy
organy i struktura państwa znajduje się w rękach i pod kontrolą jednej partii
partia sama nadaje sobie uprawnienia i legitymizuje jest sprawowaną przez
siebie władzę
społeczeństwo jest podporządkowane władzy, która sięga po wszystkie środki
aby osiągnąć swój cel

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne

Monarchia czy Republika ?

Tak jak wiesz ze względu na charakter pełnionych rządów państwa możemy
podzielić na monarchię oraz Republiki

w republice głową państwa jest prezydent lub zbiorowa głowa państwa na

przykład rada państwa. Kompetencje rządzących mogą się różnić w
zależności od państwa. Nie wiem czy wiesz, ale nie każda Republika jest
demokratyczna a co ważniejsze nie każda Republika jest państwem
Konstytucyjnym. Cechą charakterystyczną dla formy władzy jaką jest
Republika jest to, że organy władzy państwowej, w tym prezydent są
wybierani i ich władza ma kadencyjny charakter.
W monarchii natomiast, głową państwa jest monarcha i to on sprawuje
władzę dożywotnio, na ogół władza jest dziedziczna. Uprawnienia monarchy
mogą być różne zależności od typu. I tutaj i tu wyróżniamy na przykład
monarchię absolutną gdzie władza ustawodawcza wykonawcza i sądownicza
skupiona jest w jednym ręku władcy. Oraz na przykład monarchię
parlamentarną–konstytucyjną, w której rola króla sprowadza się w dużej
mierze do roli reprezentacyjnej, a władza pozostaje w rękach niezależnego
parlamentu rządu i sądu.

Ważnym elementem jest to jaką państwo posiada

strukturę terytorialną– prawną

Tutaj możemy wyróżnić państwa o charakterze unitarnym oraz państwa

federacyjne i konfederacyjna
w państwach unitarnych podział terytorialny ma charakter porządkujący, a
funkcjonująca w nim administracja jest jednolita.

w państwach federacyjnych władze terytorialne (federacje) mają duży

zakres władzy i nie są całkowicie podporządkowane władzom centralnym.
Istnieją jednak obszary w której federalne centralne są suwerenne np. Stany
Zjednoczone i RFN. Ten rodzaj państw możemy nazwać państwami
związkowymi których suwerenność skupiona jest w jednym miejscu w
centrum państwa.

Konfederacje są związkami państw, często przybierały one charakter unii

personalny np. Brytyjska Wspólnota Narodów tworzona przez byłe kolonie
brytyjskie w. W Konfederacji suwerenność należy do poszczególnych państw
składających się na konfederację.

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne

Typy systemów rządów w państwach

demokratycznych
W państwach o ustroju demokratycznym na ogół funkcjonują generalne
reguły demokratycznego państwa prawa, jednak gdy zagłębimy się w
szczegóły prawno - ustrojowe w takie jak między innymi : zakres uprawnień
poszczególnych organów władzy, zależność między nimi zauważymy że te
państwa różnią się od siebie. To że państwa się od siebie różnią, nie oznacza
że któraś z nich nie jest państwem demokratycznym ale oznacza to że
możemy wyróżnić kilka typów systemów politycznych w nich funkcjonujących.
Na lekcjach wiedzy o społeczeństwie na pewno spotkałeś się z kilkoma z
nich, teraz chciałbym się opowiedzieć o nich trochę więcej:

system parlamentarny, i w nim wyróżniamy następująco:

-system parlamentarno– gabinetowy
-system parlamentarno– komitetowy
-system kanclerski

system prezydencki, jego odmianą jest system pół prezydencki zwane niejako
systemem mieszanym

System parlamentarno – gabinetowy

W systemie parlamentarno - gabinetowym władza ustawodawcza ma większe
uprawnienia niż władza wykonawcza. oznacza to że demokratycznie wybrany
parlament w procesie zarządzania państwem odgrywa najważniejszą rolę :

Parlament wybierany jest w wyborach

To jaki funkcjonuje układ sił w parlamencie przycinek decyduje o powołaniu
premiera i obsadzie rządu
Wybrany rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Parlamentem
Wotum nieufności wobec rządu może być przegłosowane przez parlament, votum
to ponosi ze sobą odwołanie premiera lub odejście minister
Parlament może się rozwiązać przedterminowo
Występują wzajemne powiązania między władzą wykonawczą i ustawodawczą
oznacza to że ministrowie mogą być równocześnie deputowanymi
Głowa państwa pełnił funkcję głównie reprezentacyjną i ceremonialną
Kraje : Belgia Dania Holandia

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne

Typy systemów rządów w państwach

demokratycznych

System parlamentarno – komitetowy

System parlamentarno - komitetowej jest dość specyficzną odmianą systemu
parlamentarnego, w którym parlament dysponuje pełnym zakresem władzy w tym
Parlament (połączone ze sobą 2 równorzędne izby ) jest organem nadrzędnym, a
wszystkie inne organy są wyłaniane przez parlament. Sprawuje on władzę nie
tylko wykonawczą ale także ustawodawczą.

Rząd pełni równocześnie funkcję kolegialnej głowy państwa, obradom rządu

przewodniczy wybierany na rok prezydent który nie ma żadnej innej odrębnej
władzy
Rząd jest powoływany bezpośrednio przez parlament, członkowie rządu wybierani
są spoza członków parlamentu
Skrócenie kadencji parlamentu może nastąpić tylko na drodze własnej uchwały
Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu, parlament może zlecać i
nadzorować pracę rządu podlega odpowiedzialności politycznej przed Parlamentem

Kraje : Szwajcaria

System kanclerski
W systemie kanclerskim w odróżnieniu od systemu parlamentarno
gabinetowego, władza ustawodawcza jest wzmocniona poprzez zwiększenie
uprawnień szefa rządu czyli kanclerza. w systemie tym:

Kanclerz ma wpływ na kierunki polityki rządu kanclerz ma prawo do

samodzielnego odwoływanie powoływania członków gabinetu
Kanclerz może być odwołany przez parlament ale tylko w formie wotum
nieufności
Parlament jest pozbawiony prawa bezpośrednie ingerencji w prace rządu

Kraje : Niemcy Austria

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne

System prezydencki
System prezydencki, to system w którym największy zakres władzy posiada
prezydent. Jest on głową państwa a w jego ręku spoczywa także ster rządów.
w systemie tym:

W kompetencji prezydenta są władze wykonawcze

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Parlamentem
Prezydent powoływany jest w drodze powszechnych wyborów
Kadencja prezydenta może być Skrócona tylko poprzez procedurę impeachmentu.
Prezydent ma również duży wpływ na proces ustawodawczy
Prezydent w swoich kompetencjach skupia wiele funkcji np. Szefa rządu,
naczelnego wodza sił zbrojnych.
Prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu
Prezydent oprócz pełnienia funkcji głowy państwa jest także szefem władzy
wykonawczej

Kraje : Stany Zjednoczone

System półprezydencki
System półprezydenckiej jest odmianą systemu prezydenckiego. Nazywany jest
również systemem mieszanym. Jest to połączenie systemu parlamentarnego i
prezydenckiego. Wspólnymi cechami systemów pół prezydenckich są

Dwuczłonowy a władza wykonawcza

Prezydent wybierany w wyborach bezpośrednich
Ministrowie odpowiadają zarówno przed Parlamentem jak i prezydentem
Prezydent ma prawo do odwołania parlamentu

Kraje : Francja

Andrzej Smoliński
 Systemy Polityczne

Porównanie rządów Państw Demokratycznych

Cechy System Parlamentarny System prezydencki System półprezydencki

Władza
Rozdzielona Prezydent Formalne rozdzielnie,
Wykonawcza
prezydent

Powoływanie
Parlament Wybory powszechne Wybory powszechne
Prezydenta

Powoływanie
Parlamnet Przez prezydenta
Rządu Przez prezydenta

Trwałość Zaufania większości Woli prezydenta Zaufania większości

rządu/zależność parlamentarnej parlamentarnej i woli
prezydenta

Odpowiedzalność
Przed wyborcami Przed wyborcami Przed wyborcami
polityczna
prezydenta

Odpowiedzalność Przed parlamentem Przed parlamentem Przed parlamentem

polityczna i prezydentem
premiera

Andrzej Smoliński
 Odwołanie członków Rady Ministrów
poprzez wyrażenie wotum nieufności
przez sejm

wotum nieufności całej wotum nieufności wobec

Rady Ministrów poszczególnego ministra
-złożenie pisemnego wniosku o - złożenie pisemnego wniosku o
uchwalenie wotum nieufności Radzie uchwalenie wotum nieufności ministrowi
Ministrów przez co najmniej 46 posłów, przez co najmniej 69 posłów,
ze wskazaniem imiennym kandydata na
prezesa Rady Ministrów,
-wniosek zostaje poddany pod - wniosek zostaje przyjęty większością
głosowanie, nie wcześniej niż po upływie ustawowej liczby posłów,
7 dni, i zaakceptowany większością
ustawowej liczby posłów,
- prezes Rady Ministrów ma - Prezydent jest zobowiązany do
obowiązek złożyć dymisję odwołania członka rządu.
prezydentowi w przypadku uchwalenia
wotum nieufności,

- nowy prezes Rady Ministrów zostaje

powołany przez prezydenta i na jego
wniosek pozostałych członków Rady
Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.
Powtórny wniosek może być zgłoszony
nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy
od daty odrzucenia poprzedniego
wniosku, chyba że zostanie on poparty
przez 115 posłów.
Powtórny wniosek wobec tego
samego ministra może być
zgłoszony nie wcześniej niż po
upływie 3 miesięcy od daty
odrzucenia poprzedniego wniosku,
chyba że zostanie on poparty przez
115 posłów
 Struktura władz samorządu terytorialnego w Polsce

gmina powiat województwo

organ stanowiący i
kontrolny wybierany
rada gminy rada powiatu sejmik województwa
w wyborach
bezpośrednich

wójt (burmistrz, starosta i zarząd - marszałek i zarząd -

prezydent miasta ) - powoływany przez powoływany przez
organ wykonawczy
powołany w wyborach radę powiatu sejmik województwa
bezpośredni

Podział zadań pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego w Polsce

dziedzina gmina powiat województwo

przedszkola,
szkoły ponadpodstawowe, szkoły wyższe,
szkoły artystyczne, szkołe średnie o
edukacja szkoły podstawowe,
poradnie psychologiczno- znaczeniu
gimnazja pedagogiczne regionalnym

biblioteki gminne,
kultura biblioteki, muzea, biblioteki, muzea,
domy kultury,
teatry powiatowe teatry regionalne
muzea gminne

szpitale rejonowe,
przychodnie,
zdrowie przychodnie specjalistyczne szpitale specjalistyczne
poradnie gminne

pomoc społeczna gminne ośrodki domy pomocy pomoc społeczna o

pomocy społecznej społecznej zasięgu regionalnym

usuwanie odpadów i
ochrona usuwanie odpadów ochrona środowiska o
ochrona środowiska
środowiska niebezpiecznych zasięgu regionalnym
na terenie gminy

komunikacja organizacja lokalnego komunikacja masowa o komunikacja masowa na

transportu zasięgu powiatowym i
koordynacja komunikacji
między powiatami,
rejestracja pojazdów,
wydawanie prawa jazdy
terenie województwa i
koordynacja komunikacji
między województwami

drogi drogi gminne drogi powiatowe drogi wojewódzkie

Andrzej Smoliński
 Skład i sposób powołania członków
Trybunału Konstytucyjnego

Skład i sposób powołania członków Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Skład Sposób powołania
- wybierani przez sejm na 9-letnią jednokrotną
kedencję spośród osób wyróżniającą się wiedzą
15 osób prawniczą

Trybunał - prezes i wice prezes TK jest powoływany

Konstytucyjny przez prezydenta spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego

Sędziowie TK są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP. Nie mogą

należeć do partii politycznej, związku zawodowego i objęci są
immunitetem: nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej
ani pozbawienia wolności. Zatrzymani lub aresztowani mogą być tylko
w przypadku przyłapania na gorącym uczynku, o ile prezes TK nie
nakaże natychmiastowego zwolnienia danego sędzi.

Andrzej Smoliński
 Procedury powołania Rady Ministrów
Wariant I

- prezydent desygnuje prezesa RM,

- prezes RM proponuje skład rządu,
w ciągu 14 dni od dnia pierwszego
posiedzenia sejmu lub przyjęcia dymisji
Prezydent - prezydent powołujeprezesa RM wraz z pozostałymi
rządu
członkami RM i odbiera od nich przysięgę

- prezes RM przedstawia sejmowi program działania

RM (exposè), z wnioskiem o udzielenie jej wotum
w ciągu 14 dni od dnia powołania przez
zaufania,
Sejm prezydenta prezesa RM
- sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów

Wariant II uruchamiany, jeśli w wyniku zastosowania wariantu I nie powstała

Rada Ministrów

sejm wybiera prezesa RM oraz proponowanych przez
niego członków RM bezwzględną większością głosów w
Sejm obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów
w ciągu 14 dni od upływu terminu
powołania prezesa RM przez prezydenta
lub 14 dni od nieudzielenia wotum
zaufania przez Sejm

prezydent powołuje tak wybraną RM i odbiera

Prezydent przysięgę od jej członków

Wariant III uruchamiany, jeśli w wyniku zastosowania wariantu II nie powstała

Rada Ministrów
- prezydent powołuje prezesa RM,
- prezydent powołuje pozostałych członków RM na w ciągu 14 dni od niepowołania RM w wyniku
Prezydent wniosek prezesa RM, zastosowania wariantu II

- prezydent odbiera przysięge od RM

- sejm udziela wotum zaufania RM większością

głosów w obecności ca najmniej połowy ustawowej w ciągu 14 dni od powołania RM przez prezydenta
Sejm liczby posłów

w razie nieudzielenia wotum zaufania przez sejm prezydent skraca

Prezydent
kandencję sejmu i zarządza wybory

Andrzej Smoliński
 Konstytucyjne zasady wymiaru
sprawiedliwości

Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości

niezależność - władza sądownicza jest władzą odrebną od władzy ustawodawczej i

sądownictwa wykonawczej

wyłącznie sądowy - władza sądownicza jest wykonywana wyłącznie przez sądy,

wymiar - wymiaru sprawiedliwości nie wolno powierzać organom należącym
sprawiedliwości do władzy wykonawczej lub ustawodawczej

- sędziowie powoływani są na czas nieoznaczony, przez prezydenta

niezawisłość Rzeczypospolitej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
sądowa i - sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają
sędziowska tylko konstytucji i ustawom
- sędziowie są nieusuwalni, mogą być tylko, z powodu choroby lub utraty sił,
przenoszeni, w drodze ustawodawczej, w stan spoczynku
- sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony
wolności tylko za zgodą sądu
- za naruszenie obowiązków sędziowskich sędzia ponosi odpowiedzialność
wyłącznie przed sądami dyscyplinarnymi
- sędzia nie może zajmowaćinnych urzędów i pełnić innych funkcji państwowych
- sędzia nie może należeć do partii politycznych, związków zawodowych ani
prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadą bezstronności
sądów i niezawisłości sędziów

wolny dostęp do - ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia
sądów naruszenia wolności lub praw

udział obywateli w - obecnie w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości i I instancji

sprawowaniu uczestniczą obok sędziów zawodowych również ławnicy, których do
wymiaru sądów rejonowych i okręgowych wybierają rady gminy
sprawiedliwości

dwuinstancyjność - postępowanie przed sądami jest dwuinstancyjne

- każdy ma prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki

przez sąd
jawność rozprawy
- zagwarantowana jest możliwość dostępu publiczności i prasy do sali sądowej ;
wyrok zawsze musi ogłoszony publicznie

wiąże się z wcześniej wymienionymi regułami, ponadto konstytucja

praworządny proces zobowiązuje do przestrzegania: zasady domniemanej niewinności, ochrony
wolności i nietykalności osobistej, zakazu tortur oraz nieludzkiego lub
poniżającego traktowania i karania; dalsze gwarancje wynikają z
międzynarodowych traktatów o prawach człowieka

Andrzej Smoliński
 Kompetencje Rządu

Ze względu na charakter i kierunek oddziaływania Rady Ministrów można wyróżnić

następujące grupy kompetencji rządu:
1. kompetencje inicjatywne w stosunku do innych organów państwa wobec
Sejmu
- prawo inicjatywy ustawodawczej,
-prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw rozpatrywanych przez sejm,
- prawo zgłoszenia projektu ustawy jako pilny,
- wyłączność inicjatywy ustawodawczej w odniesieniu do: ustawy budżetowej i
zmiany tej ustawy, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciąganiu o
długu publicznego, ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo;
wobec Prezydenta
- prawo do przedłożenia wniosku o wprowadzenie stanów nadzwyczajnych: stanu
wojennego i stanu wyjątkowego;
2. kompetencje wykonawcze
- zapewnia wykonywanie ustaw,
- wydaje rozporządzenia jako akty wykonawcze do ustaw,
- kieruje wykonaniem budżetu państwa, z wykonania ustawy budżetowej składa co
roku sprawozdanie sejmowi;
3. kompetencje kierownicze i koordynujące
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i
organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju,
- zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa,
- posiada prawo kierowania działalnością wojewodów, określania zasad realizacji
powierzonych im zadań i kompetencji jako przedstawiciela rządu w województwie,
- Rada Ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną za działalność organów jej
podporządkowanych;
5. kompetencje kontrolne wobec organów i instytucji
niepodporządkowanych Radzie Ministrów
- służą egzekwowaniu zadań im zleconych,
- sprawuje nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego. Prezes Rady
Ministrów może: zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny,
wystąpić o rozwiązanie rady gminy w przypadku powtarzającego się naruszenia
konstytucji lub ustaw.

Andrzej Smoliński
Mniejszości Etniczne i Narodowościowe

mniejszość narodowa mniejszość etniczna

1. jest mniej liczebna od pozostałej części
ludności RP,
2. w sposób istotny odróżnia się od
pozostałych obywateli językiem, kulturą
lub tradycją,
3. dąży do zachowania swojego języka,
kultury lub tradycji,
4. ma świadomość własnej historycznej
wspólnoty narodowej i jest
ukierunkowana na jej wyrażanie i
ochronę,
5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne
terytorium RP od co najmniej 100 lat,
6. utożsamia się narodem zorganizowanym
we własnym państwie.
1. jest mniej liczebna od pozostałej części
ludności RP,
2. w sposób istotny odróżnia się od
pozostałych obywateli językiem, kulturą
lub tradycją,
3. dąży do zachowania swojego języka,
kultury lub tradycji,
4. ma świadomość własnej historycznej
wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana
na jej wyrażanie i ochronę,
5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne
terytorium RP od co najmniej 100 lat,
6. utożsamia się narodem zorganizowanym
we własnym państwie.

Liczebność mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (dane w tyś.)

dane ze spisu dane ze spisu

mniejszość dane mniejszość dane
powszechnego w powszechnego w
narodowa szacunkowe etniczna szacunkowe
2002 2002

Białorusini 200-300 48,7 Karaimi 0,2 0,05

Czesi 3 0,8 Łemkowie 60-70 5,9

Litwini 20-25 5,8 Romowie 20-30 12,9

Niemcy 300-500 152,9 Tatarzy 5 0,5

Ormianie 5-8 1,1

Rosjanie 10-15 6,1

Słowacy 10-20 2

Ukraińcy 200-300 31

Żydzi 8-10 1,1 Ogółem 3-4% 1,5%

Andrzej Smoliński
 Liczebność mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (dane w tyś.)

zasada struktura
państwo forma rządów głowa państwa wyłaniania terytorialno- system rządów
głowy -prawna
państwa
wybory
Austria republika prezydent federacja kanclerski
bezpośrednie

unitarne z
monarchia parlamentarno-
Belgia król dziedziczność gwarancjami
parlamentarna -gabinetowy
dla regionów

monarchia parlamentarno-
Dania król dziedziczność unitarne
parlamentarna -gabinetowy

wybory parlamentarno-
Finlandia republika prezydent unitarne
bezpośrednie -gabinetowy

wybory parlamentarno-
Francja republika prezydent bezpośrednie unitarne -gabinetowy

wybory parlamentarno-
Grecja republika prezydent unitarne
bezpośrednie -gabinetowy
unitarne z
monarchia parlamentarno-
Hiszpania król dziedziczność gwarancjami
parlamentarna -gabinetowy
dla regionów
monarchia parlamentarno-
Holandia król dziedziczność unitarne
parlamentarna -gabinetowy
wybory
Irlandia republika prezydent unitarne parlamentarno-
bezpośrednie
-gabinetowy
wybory parlamentarno-
Islandia republika prezydent bezpośrednie unitarne -gabinetowy
monarchia parlamentarno-
Luksemburg wielki książę dziedziczność unitarne
parlamentarna -gabinetowy
wybory parlamentarno-
Malta republika prezydent unitarne
pośrednie -gabinetowy
wybory parlamentarny/
Niemcy republika prezydent federacja
pośrednie kanclerski
monarchia parlamentarno-
Norwegia król dziedziczność unitarne
konstytucyjna -gabinetowy

wybory parlamentarno-
Portugalia republika prezydent unitarne
bezpośrednie -gabinetowy

wybory parlamentarno-
Szwajcaria republika prezydent federacja
pośrednie -komitetowy

monarchia parlamentarno-
Szwecja król dziedziczność unitarne
parlamentarna -gabinetowy

Wielka Brytania monarchia unitarne, parlamentarno-

król dziedziczność
parlamentarna z niewielką -gabinetowy
autonomią
regionów

Andrzej Smoliński
 Trybunał Konstytucyjny

Skład i sposób powołania członków Trybunału Konstytucyjnego

Sejm - 460 posłów Senat - 100 senatorów

Wybory do sejmu są:
Wybory do senatu są:
ogólne - powszechne,
- powszechne,
zasady prawa - równe,
- bezpośrednie,
wyborczego - bezpośrednie,
- odbywają się w głosowaniu tajnym.
- proporcjonalne,
- odbywają się w głosowaniu tajnym.

Prawo udziału w wyborach do sejmu ma Prawo udziału w wyborach do senatu

czynne prawo osoba, która:
wyborcze - posiada obywatelstwo polskie,
- ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 18
lat,
- nie jest pozbawiona praw publicznych ani
politycznych i nie jest ubezwłasnowolniona.
Na posła może zostać wybrana osoba,
bierne prawo która spełnia następujące warunki:
wyborcze - posiada obywatelstwo polskie,
- ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 21
lat,
- korzysta z praw wyborczych.
ma osoba, która:
- posiada obywatelstwo polskie,
- ukończyła najpóźniej w dniu wyborów
18 lat,
- nie jest pozbawiona praw publicznych
ani politycznych i nie jest
ubezwłasnowolniona.
Na senatora może zostać wybrana
osoba, która spełniła następujące
warunki:
- posiada obywatelstwo polskie,
- ukończyła najpóźniej w dniu wyborów
30 lat,
- korzysta z praw wyborczych.

Kandydatów na posła mogą zgłaszać: Kandydatów na senatora mogą

prawo - partie polityczne,
zgłoszenia - wyborcy:
kandydata - lista okręgowa powinna być poparta
podpisami co najmniej 5 tys. wyborców
stale zamieszkałych w danym okręgu,
- komitety wyborcze, które zarejestrują
kandydatów w co najmniej połowie
okręgów, uprawnione są do zgłoszenia
dalszych list bez poparcia zgłoszenia
podpisami wyborców.
zgłaszać:
- partie polityczne,
- wyborcy:
- lista okręgowa powinna być poparta
podpisami co najmniej 3 tys. wyborców
stale zamieszkałych w danym okręgu.

poseł jest wybierany na czteroletnią senator jest wybierany na czteroletnią

kadencja kadencję kadencję

stwierdza Sąd Najwyższy

stwierdza Sąd Najwyższy
ważność
wyborów

Andrzej Smoliński
 Funkcje Sejmu i Senatu
Funkcje sejmu i senatu

Funkcje Treść i zakres

Sejm może uchwalić konstytucje i wprowadzić do niej zmiany.
ustrojodawcza Inicjatywa ustawodawcza w takim przypadku przysługuje:
- 1/5 ustawodawczej liczby posłów;
- senatowi jako całości;
- prezydentowi.
Głosowanie za przyjęciem nowej kontytucji lub jej zmiany wymaga przyjęcia ustawy
przez:
- sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów;
- senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby senatorów (stanowisko senatu musi być jednolite w stosunku do
całego tekstu uchwały o zmianie konstytucji przyjętej przez sejm);
- sejm nie może odrzucić uchwały senatu odrzucającej ustawę o zmianie konstytucji.

- jest ona podstawową funkcją parlamentu, realizowaną poprzez stanowienie aktów

normatywnych (ustaw);
ustawodawcza - funkcję tę pełnią wspólnie sejm i senat, choć przy różnych uprawnieniach i
(prawotwórcza) odmiennych procedurach obowiązującej w każdej z izb;
- obie izby pełnią tę funkcję na zasadzie wyłączności ( z wyjątkiem stanów
nadzwyczajnych);
- tryb ustawodawczy określa procedury konieczne do przyjęcia nowego prawa,
począwszy od zgłoszenia inicjatywy ustawodawczej aż po przyjęcie ustawy w
procesie legislacyjnym.

- jest sprawowana przez izby: wspólnie, oddzielnie, lub równolegle poprzez

kreacyjna powoływanie i odwoływanie organów państwowych. Sejm i senat w głosowaniu
decydują o obsadzie personalnej określonych naczelnych organów państwowych,
nie oznacza to jednak, że kierują ich dalszą pracą.
a) do kompetencji sejmu należy m.in. udzielenie wotum zaufania lub wybieranie:
- prezesa Rady Ministrów i zgodnie z jego propozycjami składu Rady Ministrów,
- sędziów Trybunału Konstytucyjnego,
- członków Trybunału Stanu.
b) do kompetencji sejmu przy uczestnictwie senatu należy m.in. powołanie:
- prezesa NIK,
- Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą senatu i Rzecznika Praw Dziecka,
- prezesa Instytutu Pamięci Narodowej i członków kolegium IPN.
c) sejm i senat odrębnie uczestniczą razem z innymi organami władzy w
powoływaniu części składu:
- Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
- Rady Polityki Pieniężnej,
- Krajowej Rady Sądownictwa.

kreacyjna - obejmuje całość działań sejmu, senatu, organów i instytucji przez nich powołanych,
których celem jest analiza legalności, celowości i kontrola ich bieżącej działalności
a) w stosunku do prezydenta
sejm i senat i senat- wyrażają zgodę na ratyfikację niektórych ważniejszych umów
międzynarodowych;
sejm - wyraża zgodę na przedłużenie stanu wyjątkowego,
senat - wyraża zgodę na zarządzone przez prezydenta referendum w sprawach o
szczególnym znaczeniu dla państwa;
b) w stosunkach do Rady Ministrów i innych instytucji państwowych
sejm - udziela wotum zaufania po powołaniu Rady Ministrów przez prezydenta oraz
wyraża wotum nieufności Radzie Ministrów lub ministrom,
- udziela absolutorium z wykonania ustawy budżetowej
- może zlecić Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie czynności kontrolnych,
- może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy,
- posłowie mają prawo do interpelacji, zapytań i pytań w sprawach bieżących i
żądania informacji od członków Rady Ministrów,
- poprzez komisje sejmowe kontroluje funkcjonowanie Rady Ministrów;
senat - senatorowie mogą uruchomić kontrolę konstytucyjności prawa,
- senatorowie mają prawo do informacji i interwencji,
- senat może uchwalać oświadczenia, rezolucję, apele.

Andrzej Smoliński