Genetika mikroorganizama

Genetika mikroorganizama je nauka koja se bavi prouavanjem genetskog sastava i uticaja

razliitih faktora na genetske osobine mikroorganizama. Od prvog otkria mikroorganizama
istraivae su interesirali mehanizmi koji odreuju razliite osobine mikroorganizama, njihov
oblik, grau, metabolizam i mehanizme kojim oni vode borbu za opstanak u prirodi. Saznanja
koje je ova nauka do sada pruila omoguila su ogroman napredak u koritenju
mikroorganizama u razliitim oblastima ljudske djelatnosti kao to su medicina, veterina,
poljoprivreda, industrijska mikrobiologija. Zahvaljujui ovoj nauci, mikroorganizmi su se
poeli koristiti kao usmjereni genetski programirani- za proizvodnju razliitih lijekova,
hormona ili visoko vrijednih ivotnih namirnica. U medicini, posebno, genetika
mikroorganizama se bavi prouavanjem nastanka rezistentnih mikroorganizama na razliite
lijekove i dezinfekciona sredstva i nastanka promjenjene virulencije razliitih sojeva
mikroorganizama.
Istorijat
Pronalazak mikroskopa omoguio je naunicima da posmatraju morfoloke osobine razliitih
mikroorganizama pa je veina istraivaa mislila da su mikroorganizmi neogranieno
promjenljivi. Mislilo se da tapiaste bakterije (bacilli) mogu prei u loptaste (coccae) i
obrnuto jer se radilo sa neistim kulturama. Na osnovu takvih zapaanja Negeli 1877 godine
postavio teriju Teoriju pleomorfizma kojom je pretpostavljao da bakterije najrazliitijih oblika
pripadaju jednoj jedinoj vrsti (species).
Ovu teoriju ubrzo je istisnula teorija monomorfizma koju su postavili R. Koch i njegovi
uenici.R. Koch i njegovi uenici su razvili tehniku istih kultura i u njima su redovno vidjeli
bakterije istih ili slinih struktura koji su za pojedine vrste bili stalni pa su predpostavili da su
osobine bakterija nepromjenljive. Bakterije novih oblika koje su vidjeli u kulturama
objanjavali su kao kontaminante ili involutivne oblike ili kao druge vrste bakterija.
Meutim, grupa naunika meu kojima i Pasteur nisu nikada vjerovali da su bakterije
nepromjenljive. Almquist u vedskoj, Lehman i Neumann u Njemakoj i Th Smit u USA
1893 godine postavljaju ponovo teoriju pleomorfizma kojom naglaavaju da se bakterije
mjenjaju unutar nasljednih osobina. One mogu mijenjati svoju veliinu, morfologiju,
antigensku grau, biohemijsku aktivnost ali unutar roda ili vrste (disocijacija bakterija). Ovi
istraivai su utvrdili da su promjene bakterija uslovljene njihovim osobinama:
1.Bakterije su mnogo sitnije od viih ivih bia i graene su samo od jedne elije, nisu
povezane u tkiva ili organe pa mnogo tjesnije dolaze ukontakt sa drugim agensima i mnogo su
jae izloene uticajim spoljne okoline. Zbog stalnog bombardovanja iz spoljne sredine one
se kreu (Brownovo kretanje), imaju veliku reaktivnu povrinu.
2.Bakterije se razmnoavaju neuporedivo bre nego ostala iva bia. Vrijeme generacije kod
nekih bakterija traje samo 20 minuta pa se dnevno izmjeni po 100 generacija.
Bakterijski genom
Bakterijski genom se moe definisati kao skup svih gena koji su smjeteni u molekuli DNK
bakterije.
Proteini prisutni u bakteriji odluuju o svim osobinama bakterijske elije. Za ivot bakterije
potrebne su strukturne i funkcionalne proteinske molekule (npr. enzimi, transportni proteini).
Proteini su graeni od lineranog rasporeda aminokiselina (primarna struktura proteina), koji
se u ogranienim razmjerama u unutranjosti bakterijske elije samostalno pretvaraju u
funkcionalne proteine. Informacije o aminokiselinskom rasporedu svakog proteina su
pohranjene u rasporedu nukleotida, koje ine elijsku DNK. Dio elijske DNK, koji

omoguava izgradnju pojedninog proteina, naziva se gen, a itava elijska DNK se naziva
genom.
Izraavanje (ekspresija) gena je proces u kojem se informacija, pohranjena u rasporedu
nukleotida u DNK, prevede u protein. To omoguava transportna RNK (tRNK), koja se
specifino vee za odreenje aminokiseline i prenese ih do mjesta biosinteze proteina na
ribozomima, ribozomskih RNK (rRNK), koje su pored brojnih proteina sastavni dio
ribozoma, i informacione RNK (messenger, mRNK) kao matrice, pomou koje se na
ribozomima odreeni raspored nukleotida prenese u raspored aminokiselina, to ini primarnu
strukturu proteina. Prepisivanje rasporeda nukleotida DNK u raspored nukleotida RNK naziva
se transkripcija - prepisivanje, a prevoenje informacije iz rasporeda nukleotida RNK u
raspored aminokiselina proteina se naziva translacija prevoenje.
Genom, koji je ukupna osnova nasljednih osobina bakterijske elije, je kod bakterija mali i
jednostavno graen. Tako je kod crijevne bakterije Escherichiae coli genom sastavljen od
jedne krune molekule DNK duge oko 1 mm, koja je sa malim molekulama poliamina
uvrena i savijena u bakterijski hromozom, koji zauzima dio citoplazme (nukleotid)
bakterijske elije. Pored hromozomske DNK bakterija posjeduje nekoliko destina do nekoliko
hiljada plazmida, koji su hiljadu puta manje krune molekule od bakterijskog hromozoma.
Vei dio bakterijske DNK zauzimaju geni, dijelovi DNK, koji su u prosjeku dugi od oko
1.000 baznih parova (bp) sa zapisom za neki genski produkt, odnosno za molekulu RNK
odgovarajueg proteina. Procjenjuje se da Escherichia coli ima genom sastavljen od 4,7 bp
(parova baza) koji sadri oko 4.000 razliitih gena.

Genom Mycobacterium tuberculosis

Struktura bakterijskog gena
Svaki gen je sastavljen od rasporeda nukleotida u kojem je kodiran zapis za proteine i iz
regulacijskog rasporeda nukleotida, koji sadre signale za poetak, uspjenost i kraj
izraavanja genske poruke.

Strukturni dio gena je odsjeak DNK u ijem rasporedu nukleotida je pohranjena informacija
o strukturi proteina. Po tri nukleotide ovog gena ine triplete, nazvani kodoni, sa specifinim
zapisom za aminokiseline, koje su gradivni elementi proteina. Startni kodon je triplet ATG
(adenin, timin, gvanin), koji kod bakterija kodira aminokiselinu N-formilmetionin. Za
prevoenje rasporeda nukleotida u raspored aminokiselina, koji se odvija na ribozomima,
potrebno je da se strukturni gen prepie u raspored ribonukleotida na mRNK. Tada se startni
kodon ATG prepie u AUG (adenin, uracil, gvanin). Pri tome je vrlo znaajan prepis
rasporeda od 8 do 13 nukleotida ispred startnog kodona, koji sadri 4 do 9 nukleotida dug
regulacijski zapis to omoguava matrici mRNK da se vee na ribozome i tako ispostavi
kodon AUG za poetak sinteze proteina. Zadnji triplet strukturnog dijela gena se sastoji od 3
stop kodona: TAA, TAG i TGA. Stop kodoni ne kodiraju aminokiseline i zbog toga su znak
za okonanje sinteze proteina na ribozomima. Prepis gena u potrebnu mRNK se ne zavrava
sa stopkodonima nego se produuje za vie od 10 nukleotida, to ini regulaciju zavretka
sinteze proteina.
Vrlo znaajna regulacijska osobina gena je raspored nukleotida pred mjestom na kojem
zapoinje prepisivanje DNK u mRNK. Na taj raspored, koji se zove promotor, vee se enzim
RNK polimeraza i poinje na jednom od oba lanca DNK sintetizirati RNK komplementarnog
rasporeda.
Kod bakterija su strukturini geni, kao i proteini koji su povezani u grupne bioloke procese
potrebne za vot bakterije, rasporeeni jedan iza drugog u tzv. genske grozdove. Svaki genski
grozd nadzire jedan promotor. To omoguava da se tokom izraavanja (ekspresije) gena
prepisuje skupa u jednoj cjelini neprekinuta molekula mRNK, koja se naziva policistronska.
Genski grozd, promotor i preostali regulacijski raspored nukleotida ispred i iza promotora
ine jednu transkripcijsku cjelinu koju nazivamo operon. Veina operona sadri 2 do 6
razliitih strukturnih gena. Neki operoni posjeduju i po 20 ili vie strukturnih gena. Preostali
regulacijski raspored nukleotida ispred i iza promotora su vezna mjesta za proteine koja
aktiviraju ili koe poetak prepisivanja DNK i time reguliraju djelovanje promotora.
Izraavanje (ekspresija) bakterijskih gena
Enzim za sintezu RNK je RNK-polimeraza, koja se velikom brzinom (1.000 nukleotida u
jednoj sekundi) pomie na DNK i trai promotor. Kada ga svojim oblikom prepozna prema
obliku DNK i rasporedu nukleotida na tom mjestu, vrsto se vee sa njim te utie na strukturu
DNK i razgrauje je. Promjene u promotoru prepoznaju sada i drugi, pomoni proteini, kao
to je npr. topoizomeraza koja se vee i uestvuje u razvijanju dvostrukolanane DNK i
odvajanju njenih lanaca tako da se svaki od dva lanca dvostrukolanane DNK moe ponaati
kao matrica za sintezu komplementarne RNK. U toj kompleksnoj strukturi DNK je odvijena i
udaljena prosjeno 17 nukleotida. Enzim RNK-polimeraza je sastavljen od vie proteinskih
podjedinica, od kojih svaka ima svoju ulogu od prepoznavanja posebnih oblika promotora,
vezanja na njeg i odvajanja oba lanca DNK i pomicanja naprijed i sinteze RNK. RNKpolimeraza se pomie du DNK i sintetizira RNK brzinom 30 do 60 nukleotida u sekundi,
tako da se prosjeno bakterijski gen prepie (faza transkripcije) u mRNK za jedan minut.
Sinteza RNK se zaustavi kada RNK-polimeraza doe do terminacijskog rasporeda. Na tom
mjestu se prekida veza izmeu RNK-polimeraze i DNK te matrine DNK i novonastale RNK.
RNK-polimeraza se odlijepi i spremna je da zapoinje slijedei ciklus transkripcije.
Kako prokarioti nemaju elijsko jedro, bakterijski hromozom pliva u citoplazmi i nije fiziki
odvojen od ribozoma. Zato, u fazi transkripcije, nastala mRNK dolazi kao vlaga do
ribozoma i pone se prevoditi u proteine (faza translacije prevoenja). Tako se translacija i
transkripcija u bakterijskoj eliji odvijaju skoro istovremeno.Na svaku molekulu mRNK se
privrsti grozd od 10 do 100 ribozoma, koji se pomiu uzdu nastajue mRNK. Na taj nain

iz svakog ribozoma raste nanovo sintetizirana molekula proteina. Tako moe jedna matrica
mRNK da slui za sntezu 10 do 100 molekula odreenog proteina.
Proces translacije je dosta komplikovan. U njemu uestvuje najmanje 50 proteina i
ribozomskih RNK (rRNK) koje ine ribozome, vie od 20 enzima koji u citoplazmi veu
pojedine aminokiseline na vie od 20 specifinh transportnih RNK (tRNK), vie od 10
razliitih enzima i drugih proteinskih faktora koji su potrebni za poetak sinteze proteina
(inicijacija), njihovo produivanje (elongacija) i kraj (terminacija). Uestvuju takoer brojni
enzimi za posttranslacijske promjene kao to su odcjepljenje i oblikovanje poetnog i krajnjeg
dijela proteina te pripajanje razliitih funkcionalnih grupa (fosfatne, metilne, karboksilne,
ugljikohidratne grupe) do konanog oblikovanja zrelog proteina. Bakterija upotrijebljava
oko 90% energije za sintezu proteina jer se u svakom trenutku u njoj sintetizira na hiljade
proteina koji su joj potrebni da savlada sve ivotne potrebe.
Proces izraavanja (ekspresije) gena je strogo nadziran, pri emu pored RNK-polimeraze,
koja se vee na promotor, uestvuju jo neki proteini koji se veu u neposrednoj blizini. Ti
proteini se nazivaju faktori specifinosti i pomau RNK-polimerazi da prepozna u pravom
trenutku pravi promotor, da se na njeg vee i omogui izraavanje gena.
Druga vrsta regulacijskih proteina su represori, koji prepoznaju raspored nukleotida i koji se
veu na poseban raspored nukleotida tik iza promotora, obino ispred strukturnog gena. Taj
raspored nukleotida se naziva operator. Represori svojim vezanjem blokiraju promotor i
RNK-polimerazu te se ona ne moe pomicati u strukturni dio gena i sintetizirati RNK. Ovaj
nain nadzora nad izraavanjem gena se naziva negativno uravnjanje.
Primjer genskog uravnjanja je uravnjanje operona lac kod Escherichiae coli. Strukturni geni
lac A, lac Y i lac Z se prepiu u policistronsku m-RNK. Grupna regulacijska jedinica
posjeduje promotor (P) koji je vezivno mjesto za enzim RNK-polimerazu i operator (O), koji
je vezivno mjesto za specifinu represorsku bjelanevinu. Ispred promotora se nalazi poseban
gen I, koji nosi zapis za represorsku bjelanevinu a njega nadzire poseban vlastiti promotor.
Ovaj promotor je stalno aktivan to ima za posljedicu neprekinutu sintezu represorske
bjelanevine. Ona se sa velikim afinitetom vee na operator (O) na promotoru (P) i tako
blokira njegovu aktivnost. Kada se bakterija nae u okolini gdje postoji mnogo hrane (npr.
laktoza) ova hrana djeluje kao induktor ekspresije gena. Kako se sa velikim afinitetom vee
za represorsku bjelanevinu, ova represorska bjelanevina se odlijepi sa promotora i oslobodi
put RNK- polimerazi za sintezu m-RNK. To omoguava nastajanje enzima koji metaboliziraju
molekule hrane. U sluaju kada je manjak hrane, represorska bjelanevina ponovo zaposjeda
promotor i blokira nastavljanje sinteze m-RNK koja vie nije potrebna.
Ulogu represora imaju bjelanevine za negativno uravnjanje ekspresije gena, a ulogu
aktivatora imaju bjelanevine pozitivnog uravnjanja ekspresije gena. Veu se na posebne
nukleotide ispred promotora i svojim vezivanjem utiu na oblik rasporeda promotora tako da
se RNK-polimeraza moe bre i lake vezati za promotor i nastaviti sintezu RNK.
Sinteza bjelanevina se odvija na ribozomima, kojih se u bakteriskoj eliji Escherichiae coli
nalazi oko 15.000 i koji zauzimaju najmanje jednu etvrtinu suhe materije ove bakterije.
Svaki ribozom je sastavlje od vee i manje podjedinice; vea podjedinica je sastavljena iz
dvije molekule r-RNK (3.200 nukleotida) i 34 razliite bjelanevine, manja podjedinica je
sastavljena iz jedne molekule r-RNK (1.540 nukleotida) i 21 bjelanevine. Svaki od
pomenutih sastavnih dijelova ima odreenu ulogu u usklaivanju komplikovanih procesa
vezivanja i usmjeravanja matrine m-RNK, preuzimanju razliitih t-RNK, koje donose
odreene aminokiseline, pri povezivanju aminokiselina u peptidne lance i pri pomicanju
ribozoma po m-RNK do kraja sinteze bjelanevine. Sinteza bjelanevina protie vrlo brzo:
svake sekunde se povee 15 aminokiselina. Kako su bakterijske bjelanevine graene od
prosjeno 300 aminokiselina to sinteza jedne bjelanevine traje 20 sekundi. Na svaku m-RNK

moe da se vee po vie grozdova ribozoma koje nazivamo poliribozomima, to omoguava

da se istovremeno izgradi veliki broj molekula iste bjelanevine.
Za svaku od 20 razliitih aminokiselina postoji najmanje po jedna transprotna RNK (t-RNK) a
za neke aminokiseline postoji i po pet t-RNK. To su male, 73 do 93 nukleotida duge
molekule, koje zbog unutranjeg sparivanja baza imaju oblik lista djeteline a u prostoru se
savijaju tako da je svaka t-RNK razliitog oblika. Svaku od t-RNK prepozna za nju specifian
enzim koji na nju vee odreenu aminokiselinu. To omoguava veliku specifinost jer svaka tRNK ima triplet nukleotida t.j. antikodon koji omoguava da t-RNK doe na tano odreeno
mjesto na m-RNK, gdje se nalazi komplementarni dio antikodonu t-RNK t.j. kodon na mRNK. Tako svaka aminokiselina bude prenesena na pravo mjesto. Isto tako se omoguava
taan prenos genske informacije iz rasporeda nukleotida u raspored aminokiselina u
bjelanevini koja je konaan produkt ekspresije gena.
Promjene bakterijskog genoma
Svaki gen sa proteinom iju proizvodnju kodira je svojevrsna bioloka inovacija koja
organizmu pomae da preivi. Osnovna uloga nukleinskih kiselina je tano uvanje svih
evolucijski dobijenih inovacija (gena) koji omoguavaju preivljavanje organizma u
svakodnevnoj borbi za opstanak. Zato su potrebni precizni mehanizmi koji prenose gensku
informaciju na potomstvo. Meutim, u evoluciji je korisno da dolazi i do manjih promjena u
genskom sastavu, ovisno od evolucijskih zahtjeva u kojim se organizam nalazi. Sa tim
manjim promjenama u genima organizam moe lake da preivi. Zato svaka vrsta mora imati
uravnoteene mehanizme koji uvaju genski sastav ali takoer omoguavaju manje genske
promjene. U odnosu na vieelijske organizme, bakterijska elija koja ima vrlo kratko vrijeme
generacije, je odlian model za posmatranje ponaanja genskog sastava i njegovog prenoenja
na potomstvo. Genske promjene koje omoguavaju bakterijama njihovo preivljavanje u
razliitim uslovima se mogu u kratkom vremenu primjetiti.
Promjene bakterijskog genoma mogu biti uzrokovane mutacijama. Posebna osobina bakterija
je da u svoj genom mogu pridobiti gene od drugih bakterija na razliit nain prenosa
bakterijske DNK (konjugacijom, trnsdukcijom, transformacijom).
Mutacije
Molekula nukleinske kiseline koja moe da se autonomno podvoji (replikuje) se naziva
replikon. Pored bakterijskih hromozoma tu spadaju i bakterijski plazmidi i bakteriofagi.
Promjene rasporeda nukleinskih baza u replikonu se nazivaju mutacije.
Mutacije obino dijelimo na hromozomske mutacije kod koji dolazi do veeg preureenja
hromozoma (invezija, dupliranje, delecija) i na takaste mutacije gdje dolazi do promjena
jedne ili vie nukleotida u DNK. Taakaste mutacije mogu nastati substitucijom (jedan
nukleotid zamjeni drugi), delecijom (jedan ili vie nukleotida se odstrani iz DNK) ili
insercijom (jedan ili vie nukleotida se umetne insertuje u DNK).
Obzirom na funkciju posljedica mutacije moe da bude nikakva jer mutirani gen i dalje
obavlja istu funkciju kao i ranije ali posljedica moe da bude i izraena, odnosno da dolazi do
promjene u krajnjem produktu ekspresije mutiranog gena. Mutirani gen moe vriti ekspresiju
proteina sa promjenjenim rasporedom aminokiselina pa takve mutacije nazivamo nekorektnim
mutacijama. Meutim, mutacije mogu biti i terminacijske kada mutirano mjesto postaje
stopkodon za sintezu odgovarajueg proteina ili aberantne mutacije kada dolazi do sinteze
proteina sa promjenjenim rasporedom aminokiselina.
Uticaj mutacije na fenotip je ovisan od vrste mutacije, njenog uticaja na ekspresiju nekog
gena, vanosti mutiranog genskog produkta u elijskom metabolizmu a takoer i od drugih
gena (polimorfni aleli), koji mogu nadomjestiti funkciju mutiranog gena.

Mutacije bakterijskih gena najee uzrokuju promjene pojedinih enzimskih reakcija u

elijskom anabolizmu ili katabolizmu (na primjer sinteza pojednih aminokiselina, razgradnja
pojednih eera). Neki od takvih poremeaja mogu bakterijama pomagati da razviju otpornost
prema lijekovima (mutacija koja dovodi do sinteze izmjenjenih penicillin vezujuih
bjelanevina). Meutim, mutacije mogu dovesti do promjene bakterijske strukture (kapsula,
flagele) i funkcije (pokretljivost, adherencija, konjugacija, otpornost prema fagocitozi) pa se
moe rei da mutacije dovode do promjene patogenosti mutiranog bakterijskog soja.
Prema uzroku mutacije dijelimo na spontane i inducirane. Spontane obino nastaju prilikom
replikacije DNK. Pomicanje elektrona u bazama nukleinske kiseline (npr. prelaz keto u
enolski oblik baze) moe uzrokovati nastanak neprirodnoh baznih parova (A-C ili G-T).
Mutirani lanac DNK se potom normalno replikuje pa nastane mutirani bakterijski soj.
Bakterijska elija posjeduje genske elemente (insercijske sekvence, transpozoni) koji su
sposobni da se inkorporiraju u hromozomsku DNK ili na drugo mjesto u DNK. Ova promjena
promjeni gensku informaciju i obino dovede do sinteze nefunkcionalnog proteina. Spontane
mutacije su srazmjerno rijetke, obina jedna na milion elija u generaciji. Neki dijelovi DNK
mogu ee spontano mutirati od drugih.
Inducirane mutacije su one koje su izazvane fizikim ili hemijskim mutagenima. Meu
hemiskim je poznato da azotasta kiselina (HNO2), koja se vee na adenin i tako ga promjeni
da se umjesto sa timinom sparuje sa citozinom. Promjenjeni lanac DNK se zatim replicira i
nastaje mutirani soj. Sline uinke imaju brojni analozi nukleinskih baza (2-aminopurin, 5bromuracil) koji se ugrauju u novonastalu DNK, a zatim nakon replikacije takve DNK
sparaju se sa pogrenim bazama. Mnogi hemijski mutageni (akridini, alikilirajue matrije) se
veu za DNK i izazivaju oteenja (mikrodelecije, mikroinsercije). Fiziki mutageni
(jonizirajua zraenja) sa svojom velikom energijom izbijaju elektrone iz molekula. Na takav
nain izazivaju nastanak reaktivnih joniziranih molekula koje mogu da razgrauju
fosfofiestarske veze meu nukleinskim bazama (delecija DNK). Ultravioletni zraci nemaju
energije za izbijanje elektrona ali njihove fotone absorbuju nukleinske baze (posebno timin i
citozin) i u tako uzbuenom stanju formiraju dimere T-T ili C-C.
Bakterijska elija posjeduje brojne mehanizme koji mogu da odstrane mutirane dijelove
DNK. Escherichia coli ima najmanje 30 gena koji popravljaju mutiranu DNK (pogreno
sparivanje, deaminacije, metilacije). Efekat neugodnih mutacija se moe popraviti na nivou
istog gena (reverzna mutacija) ili sa mutacijom drugog gena koji popravi tetan efekat prve
mutacije.

Prenos gena meu bakterijama

Spontane mutacije su vrlo rijetke i ne omoguavaju tako velike genske promjene da bi se
bakterije uspjeno mogle prilagoditi (mehanizmi prirodne selekcije) promjenama u oklini. U
tu namjenu su bakterije razvile mehanizme za meusobnu izmenu kraih segmenata DNK
mehanizmima transformacije, konjugacije i transdukcije. Kada tui segment DNK (donorska
DNK) doe u bakterijsku eliju ona ga moe razgraditi restrikcionim enzimima (restrikcijska
endonukleaza) ili moe opstati kao samostalan ekstrahromozomski genetiki materijal u vidu
krunog genetikog materijala (plazmid) a moe se inkorporirati (rekombinirati) u bakterijski
hromozom.
Rekombinacija se najee dogaa na onim mjestima bakterijskog hromozoma koja imaju
podoban raspored nukleotida koji odgovara rasporedu nukleotida tuoj DNK. Obino se to
deava kod gena koji imaju grupnu evolucijsku bazu kada mogu obadvije dvostrukolanane
DNK nalei jedna na drugu, nakon ega se pojedini lanci od svake dvostrukolanane DNK
razgrade a preostali dio lanca zamjeni mjesto na donorskoj DNA ili na bakterijskom
hromozomu. Krajnji produkt ovog procesa je reciprona zamjena (homologna rekombinacija

 crossing over) homolognog genskog segmenta izmeu donorske DNK i hromozoma

bakterije. Ovim procesom upravljaju enzimi koje kodiraju geni (geni rec A) elije domaina,
to govori da je to uobiajen proces izmjene gena meu srodnim bakterijama. Uslov za
homolognu rekombinaciju je velika srodnost donorske i bakterijske DNK to omoguava da
se moe pojedini gen iz donorske DNK reciprono zamjeniti sa homolognim genom
bakterijskog genoma.
Kod nehomologne rekombinacije ne dolazi do reciprone zamjene gena nego dolazi do
insercije (umetanja) segmenta donorske DNK u hromozom domaina. Donorska DNK u tom
sluaju mora kodirati enzime koji omoguavaju inserciju u bakterijski hromozom. Insercija se
moe dogoditi samo na specifinim mjestima bakterijskog hromozoma, koji imaju potreban
raspored baza, pa se naziva specijalizirana rekombinacija. Na taj nain se u bakterijski
hromozom ugrauju bakteriofagi i mobilni genski elementi (transpozoni).
Tranformacija
Grifit 1928. godine izveo eksperimente sa Streptococcus pneumoniae na mievima.
Streptococcus pneumoniae tipa 2 bez kapsule je avirulentan i ne moe izavati oboljenje
mieva dok je Streptococcus pneumoniae tipa 2 sa kapsulom virulentan i moe izazvati
oboljenje. Grufit je inokulisao mieve: jednu grupu sa ivim Streptococcus pneumoniae tipa 2
koji je imao kapsulu i zamorci su obolili. Drugu geupu zamoraca je inokulisao sa
Streptococcus pneumoniae tipa 2 bez kapsule i zamorci nisu obolili. Treu grupu zamoraca je
inokulisao sa mrtvim Streptococcus pneuminiae tipa 2 sa kapsulom i ivim Streptococcus
pneumoniae tipa 2 bez kapsule. Zamorci su obolili a iz zamoraca je Grifit izolovao ive
Steptococcus pneumonia tipa 2 sa kapsulom. Izveo je zakljuak da se sa mrtvog
Streptococcus pneuminiae tipa 2 sa kapsulom prenio gen za kapsulu na ive Streptococcus
pneumoniae tipa 2 bez kapsule mehanizmom transforamcije. Da bi to potvrdio Grifit je
inokulisao meve sa Streptococcus pneumoniae tip 2 bez kapsule (avirulentni) i ekstraktom
ubijenih streptococcus pneumoniae tipa 3 sa kapsulom. ivotinje su obolile a iz ivotinja je
izolovao iv Streptococcus pneumoniae tip 3 sa kapsulom.
Transformacija je proces pri kojem elija recipijent primi jedan dio rastvorljive DNA donatora
koja se nae u elijskoj ovojnici mrtvih bakterija. DNA donatora hidrolitiki razgradi elijske
ovojnice elije recipijenta i kombinira se sa DNA recipijenta. Jedan lanac DNK donatora se
kompetitivno ugradi sa komplementarnim lancem elije domaina dok se drugi lanac DNA
donatora razgladi enzimima. Tako nastane genetska izmjena na DNK domaina koja kodira
stvaranje kapsule bakterije.
Samo kompetentne elije u odreenom procesu svog razvoja mogu transformacijom primiti
mali broj nukleotida elije donatora. elije donatora i elije recipijenta u procesu
transformacije moraju biti genetiki srodne.
Transformacija je u prirodi rijetko zastupljena, ee se moe izvesti u laboratorijskim
uslovima.
Konjugacija (Ledeberg i Tatum 1946)
Konjugacija je proces pri kome elija donator prenese dio svog genoma u eliju recipijent. Pri
ovom procesu se prenese vei dio genoma nego pri procesu transformacije.
Meuelijsku konjugaciju determinie F-plazmid. (Ledeberg, Cavalli 1942). To je sex
plazmid i moe biti ekstrahromozomalno ili intrahromozomalno u eliji. Iz nje moe izai
bez bilo kakve tete za eliju.

Bakterijska elija koja ima F plazmid je F+ elija ili muka elija. Bakterijska elija koja
nema F plazmid je F- elija ili enska elija. F plazmid upravlja produkcijom seksualnih pila
duine 1-2 m. Konjugacijom se kroz pilus prenese DNK F plazmida u drugu eliju.
DNA F plazmida se Crosingoverom integrie u hromozom recipijenta te tako nastale elije
nazivamo Hfr-donatorima. (High frequency of recombination).
elija Hfr donator obrazuje piluse preko kojih ubrizgava svoj F-plazmid u eliju recipijenta a
pri tome i manji ili vei dio svog hromozoma. To ubrizgavanje je konstantno i ide brzinom od
10 parova baza na minut na 37 0C.
Gram pozitivne bakterije imaju drugaiji nain konjugacije. F+ elija Enterococcus faecalis
ima namjesto spolnog pilusa adhezijske molekule preko kojih prenese dio DNK na eliju
primaoca. Obino u tom procesu signal dolazi sa elije primaoca koja izlui posebnu
supstancu koja ima osobine soplnog atraktanta (feromon). Pojedine vrste feromona ukazuju
kakvu vrstu plazmida treba elija primaoc. U odgovoru na feromon elija F+ sintetizira
adhezijske molekule za konjugaciju i zatim prenese potreban plazmid eliji primaocu.
Konjugacija kod gram pozitivnih bakterija ima poseban znaaj jer su brojni faktori virulencije
kod ovih bakterija (rezistencija na antibiotike, stvaranje adhezina, nekih endotoksina) kodirani
plazmidima koji se na ovaj nain prenose.

Plazmidi i transpozoni
To su ekstrahromozomski genetiki elementi.
Plazmidi

Sastoje se od dvolanane DNK u vidu prstena. Autonomno se replikuju. Mogu da se integriu

u hromozom domaina. Nisu bitni za ivot elije u normalnim uslovima ali su bitni za ivot
elije u nenormalnim uslovima. Oni mogu upravljati mnogim procesima koji su za ivot elije
bitni u nenormalnim uslovima.
Konjugaktivnost plazmida

Konjugativni plazmidi nose genetiku informaciju za spostveni prenos (transfer geni

skraeno tra-geni). Obino raspolau sa najmanje 15 takvih gena.
Nekonjugativni plazmidi mali plazmidi, nemaju informaciju za sopstveno prenoenje ali se
mogu prenositi pomou konjugativnih plazmida.
Klasifikacija plazmida
Inkopatibilni i kompatibilni plazmidi.
Inkopatibilni plazmidi su blisko srodni plazmidi koji ne mogu egzistirati istovremeno u jednoj
eliji. Obino su veliku i determiniu istu osobinu produkciju pila ili dr.
Kompatibilni plazmidi nisu meusobno srodni a redoslijed nukleotida je razliit.
Prijenos plazmida konjugacijom je redovan nain prenoenja kod gram negativnih bakterija.
Kod gram pozitivnih bakterija prijenos plazmida je najee preko bakteriofaga.
Vrste plazmida:
F-plazmid je genetini element koji kodira proteine koji omoguavaju eliji proces
konjugacije. Naziva se i sex- ili transfer plazmid. On se autonomno replikuje u eliji.
Bakterije koje ga posjeduju nazivaju se F+ bakterije a elija muka elija.
Col-plazmid odreuje funkciju proizvodnje colicina (bakteriocina).
R-plazmidi odreuju rezistenciju bakterija na antibiotike. Mnogi R-plazmidi su sastavljeni
iz dviju samostalnih genetskih skupina: geni RTF i geni R. Geni RTF (resistance transfer
factor) kodiraju proteine za replikaciju i konjugaciju plazmida. Geni R (resitance) su po
osobinama transpozoni i mogu se ugraivati i replicirati na razliitim mjestima u plazmidu i

hromozomu bakterije. Zato se moe dogoditi da se vie razliiti R gena skupi na istom
plazmidu R pa da sa razliitim genima omogui nastanak multiple rezistencije na antibiotike.
Takav plazmid se moe prenositi na srodne bakterije. Kod gram negativnih bakterija izvor
multirezistentnih plazmida se esto nae meu saprofitnim bakterijama, posebno one koje su
pod stalnim selekcijskim pritiskom od strane antibiotika.

Transpozoni (Hedge i Jacob 1974 god)

Transpozoni su genske skupine koje kodiraju svoje prepisivanje i prenos na druga mjesta
unutar istog hromozoma ili plazmida. Transpozon je sastavljen iz sredinog dijela gojeg ine
razliiti geni a najee geni koji kodiraju rezistenciju prema antibioticima. Na oba kraja
sredinjeg dijela nalaze se insercijske sekvencije. Insercijsku sekvenciju gradi identian
raspored nukleotida na oba kraja ali u ubrnutom redoslijedu. Encimi koje kodira sam
transpozon, povezuju njegovu sekvenciju sa komplementarnim rasporedom nukleotida negdje
u hromozomu, zatim omoguavaju replikaciju i ugradnju transpozona u hromozom. Na taj
nain se prepie transpozom na drugo mjestu u hromozomu. Insercija transpozona moe
poremetiti raspored nukleotida u genu i izmjeniti njegovo djelovanje.
Transpozoni se replikuju samo u sklopu replikacije plazmida.

Insercijska sekvenca IS6110 na DNA Mycobacterium tuberculosis

Transdukcija (Zinder i Lederberg, 1952)

Transdukcija je mehanizam prenoenja gena pomou virusa koji parazitiraju u raznim vrstama
bakterija a nazivaju se bakteriofagi. Oni prenose manji ili vei fragment hromozomske DNK
bakterije domaina u bakteriju recipijenta koja je na taj fag osjetljiva. Po pravilu, kada
bakteriofag ue u osjetljivu bakteriju on e u njoj intenzivno razmnoava, bakterija propadne i
iz nje se oslobode razmnoavanjem bastali bakteriofagi. Meutim, tokom sinteze dijelova
bakteriofaga pri razmnoavanju u bakterijskoj eliji, dijelovi bakterijske DNK se mogu nai u
u virusnoj kapsidi bakteriofaga. Takvi nenormalni bakteriofagi u svojoj kapsidi namjesto
virusne DNK imaju bakterijsku DNK. Oni mogu de sa unesu u druge bakterijske elije i pri
tome unesu bakterijsku DNK u drugu bakteriju. Takav unos u drugoj bakterijskoj eliji ne
dovodi do promjena koje uzrokuje pravi bakteriofag (razaranje elije ili lizogenija) nego se
unesena bakterijska DNK razgradi i propadne ili se moe integrirati u genom elije to
nazivamo generalizirana transdukcija. Kod generaliziane transdukcije je znaajno da se pri
sastavljanju bakteriofaga u kapsidu ukljui znaajan dio bakterijskog genoma.
Neke vrste bakteriofaga se po ulasku u bakteriju ugrade na specijalna mjesta bakterijskog
hromozoma i postanu profagi. Bakterija koja ima ugraen profag u svom hromozomu se
naziva lizogena bakterija jer moe pri aktivaciji profaga da propadne (lizira) zbog replikacije
bakteriofaga. Tokom replikacije bakteriofagi mogu u svoj genom ukljuiti manje dijelove
bakterijske DNK koji se nau na mjestu inegracije bakteriofaga. Ovi bakteriofagi pri ulasku u
novu bakteriju mogu da prenesu i ove manje dijelove bakterijskog genoma.
Kontrola promjena u bakterijskom genomu
Meusobna izmjena kratkih dijelova DNK meu bakterijama omoguava da bakterijski soj u
kratkom vremenu dobije gen koji mu omoguava lake i bolje preivljavanje u promjenjenoj
okolini. Nasuprot prednostima koje omoguava prenoenje gena meu bakterijama, ne moe
se govoriti o prostom prenoenju genskih informacija. Bakterije posjeduju enzime
(restrikcijske endonukleaze) koje snano ograniavaju ugradnju tue DNK u vlastitu DNK.
Svaka skupina bakterija ima svoje restrikcijske enzime. Pojedini restrikcijski enzimi
prepoznaju specifian raspored na DNK duine 4 do 7 nukleinskih baza. Na primjer raspored
GAATTC prepoznaje restrikcijski enzim EcoR1. Nukleinske baze na restrikcijskim mjestima
moraju biti promjenjene, obino metilirane, onda ih restrikcijski enzim hidrolizira (presjee)
na tom mjestu DNK. Svaka bakterija ima promjenjena (metilirana) mjesta na DNK koja
prepoznaju njeni restrikcijski enzimi. Ako se u bakteriju prenese DNK nesrodne bakterije,
koja nema jednake restirkcijske enzime, takva DNK najvjerovatnije nema potreban raspored
metiliranih nukleotida pa je restrikcijski enzimi razgrade.
Restrikcijski enzimi omoguavaju bakteriji pogodne bioloke posljedice u vidu genske
segregacije i stabilnosti unutar razliitosti vrsta koje su kod vieelijskih organizama
omoguene spolnim razmnoavanjem.
Rekombinantna DNK i kloniranje
Kada tuu DNK unesemo u eliju primaoca mi elimo da se tua DNK u njoj odri, umnoi i
prenosi na potomstvo. Ako se tua DNK ugradi u genom elije primaoca sve nae elje su
ispunjene. Ako do ugradnje ne doe (to je pri kolniranju u Escherichii coli skoro pravilo),
nastaju poteke ako fragmenti tue DNK ne posjeduju takozvane dijelove poetka replikacije
(orgin of replication ori) koji je prisutan u svakoj bakterijskoj eliji. Tada to fragmenti DNK
nisu replikoni.: u eliji primaoca se ne repliciraju pa se u nekoliko generacija razgrade.
Rjeenje emo nai ako tue fragmente DNK pripojimo na potreban, u primaocu aktivan
replikon u vektoru za kloniranje.

Vektori za kloniranje su molekule DNK koji su srazmjerno mali genetiki i fizikalno dobro
opredjeljeni samostalni replikoni. Njihovo dobijanje mora biti jednostavno. Posjeduju gene
iji su produkti upotrebljivi za jednostavnu selekciju bakterijskih elija. Moraju sadravati
mjesta za prepoznavanje za to vei broj restrikcijskih enzima. Veoma je dobro ako se u
blizini tih mjesta za prepoznavanje (koja omoguavaju ugradnju tue DNK) nalazi moan
promotor koji eliji primaocu omogui perpis i translaciju ugraene genske informacije u
potreban bjelanevinski produkt. Kao vektore za kloniranje moemo upotrijbiti plazmide ili
bakteriofage ili njihove kombinacije koje nazivamo kozmidi.
Postupak kod kloniranja se odvija najee na slijedei nain:
Za tu svrhu se najee koristi neki plazmid.
Iz plazmida se izdvoji njegova DNK koja je krunog oblika.
U DNK plazmida se unese odabrani gragment DNK neke bakterije.(na primjer Shigella
otporna na Tetracikline).
DNK plazmida i fragment DNK Shigellae se pocjepaju uzduno DNK endonukleazom koja
cjepa dvolananu DNK na dva komplementarna lanca.
Tako se od DNK plazmida i od fragmenta DNK Shigellae dobiju linearni lanci sa svojim
lepljivim krajevima (3' i 5').
Dobivene linearne jednolanane DNK se meusobno slijepe enzimom DNK ligazom.
pa se dobije plazmid koji ima u svojoj DNK i DNK starog plazmida i DNK fragmenta DNK
Shigellae.
Ovaj plazmid se sada transformacijom unese u osjetljivu na Tetracikline Escherichiu coli
mjeanjem sa mladom kulturom Escherichiae coli.
Tako pomjeana kultura se zasije na podlogu sa tetraciklinima. Osjetljiva Escherichia coli
nee porasti a one Escherichiae coli koje su u sebe primile novi plazmid e porasti jer su
rezistentne na Tetracikline. Tako dobiven soj Escherichiae coli se naziva genetski
rekombiniran soj ili klon Escherichiae coli otporan na Tetracikline.
Na ovaj nain se mogi izabirati bilo kakvi fragmenti gena (geni toksinosti ili geni za
produkciju nekih enzima) i unositi u novu eliju koja e imati eljene karakteristike.

Bakteriofagi ili fagi (Twort,1915, d'Herelle 1917-1930)

Bakteriofagi su virusi koji parazitiraju u bakterijskim elijama. Oni posjeduju samo jednu
vrstu nukleinskih kiselina DNK ili RNK.
Po svom obliku mogu biti sverini ili filamentozni. Tipian fag se sastoji od glave i repa.
Glava je graena od produene niti DNK u kojoj se nalazi manji ili vei broj gena. DNK
glave je obavijena proteinskim omotaem. Duina glave u prosjeku iznosi 100nm a irina 50
nm.

Crte faga T serije

Vrste bakteriofaga
Virulentni fagi se razmnoavaju u bakterijskoj eliji, sazriju, liziraju eliju i iz nje se
oslobaaju.
Umjereni fagi se razmnoavaju u eliji i u njoj ostaju ne lizirajui je kao profagi. Takva
elija u kojoj se nalazi umjereni fag naziva se lizogenina elija a proces integracije profaga u
hromozom elije lizogenija. Pri diobi takve elije i fag se sa njom dijeli tako da i elije kerke
ostaju lizogenine.
Takvu eliju moe napasti nesrodan fag i takoer inkorporisati svoju DNK u hromozom
lizogenine elije.Mutacijom u fagu oni mogu postati virulentni i lizirati eliju te se oslobode
fagi koji na sebi ponesu i neto DNK drugog faga i hromozoma bakterije.
Dokazivanje bakteriofaga

Bakterifage najee dokazujemo u vodi za pie (Coli fagi) jer je njihovo prisutvo znak
fekalnog zagaenja vode za pie. Kako su bakteriofagi vrlo specifii za pojedine sojeve
bakterija to osjetljivost pojednih sojeva na pojedine bakteriofage koristimo u svrhu
fagotipizacije (fagotipovi Echerichiae coli). Dokazivanje bakteriofaga se moe koristiti kao
indirektan metod za prisustvo za njih specifinih bakterija. Ako u sputumu bolesnika naemo
Mycobacteriofage specifine za Mycobacterium tuberculosis onda nam je to indirektan dokaz
da u sputumu postoji Mycobacterium tuberculosis.
Metode za dokazivanje bakterofaga su razliite ali se najee bakteriofagi dokazuju na
slijedei nain:
Ispitivana tenost se profiltruje kroz bakterijski filtar. Profiltriranoj tenosti se doda mlada
kultura nekog soja bakterija, pomjea i razlije na poluvrsti agar.
Ako u ispitivanoj tenosti nije bilo bakteriofaga onda e na poluvrstom agaru porasti
kolonije bakterija pomjeane kulture homogeno. Meutim, ukoliko je bilo bakteriofaga onda
e oni stvoriti plakove na podlozi.(Vidi sliku)

Fagotipizacija

Objanjenje pojmova:
Regulacijski geni su geni koji odreuju poetak i kraj sinteze nekog specifinog proteina.
U strukturnom i regulacijskom genu se mogu dogoditi promjene koje e se odraziti na njihovu
funkciju.
Modifikacije su fenotipske promjene ali u okviru zadanog genotipa. One su najee
uzrokovane induktorom, odnosno promjenama u spoljnoj sredini (Obilje hrane, pH, prisustvo
antibiotika). Ne naslijeuju se.
Mutacija je promjena unutar genotipa, odnosno unutar regulacijskog i strukturnog gena i ona
se naslijeuje. Mutacije se mogu javiti u jednom ili vie gena.
Mutant je bakterijska elija koja ima mutiran gen.
Postoje razliite mutante bakterija :
-Mutante sa poveaom sposobnou na inhibitorne agense spoljne sredine,
-Mutante koje su otporne na bakteriofage,
-Mutante koje steknu sposobnost produkcije toksina,
-Mutante koje zahtjevaju izmjenjenu ishranu,

-Mutante sa poveanom ili smanjenom sposobnou fermentacije, oksidacije ili izmjenjene

osobine proizvodnje nekih produkata,
-Mutante sa izmjenjem sposobnou stvaranja flagela, kapsule ili spora i dr.
Molekulska baza mutacija

1.Pogreno vezivanje baza,

2.Insercija,
3.Delecija,
4.Prekidanje veze Dezoksiriboza-fosfat.
Mutacije po nainu nastanka
1.Spontane mutacije,
2.Indukovane mutacije
3.Povratne mutacije
Izolacija mutanti
Metod peata ili replika metod
Razlike izmeu modifikacija i mutacija
1.Modifikacije su promjene koje nastaju samo u fenotipu, odnosno u izraenim osobinama
bakterija pod uticajem sredine i ograniene genotipom.
Mutacije su promjene u genima koje se mogu ali ne moraju manifestovati.
2.Modifikacije zahvataju odjednom sve elije jedne populacije. Mutacije zahvataju veoma
mali broj bakterijskih jedinki.
3.Promjene nastale modifikacijom su reverzibilne, one nestanu im nestane agens koji ih je
izazvao. Meutim, mutacije ne nestaju kada prestane sa svojm djelovanjem agens koji ih je
izazvao.
Adaptacija bakterija
Adaptacija je sposobnost bakterija da svrsishodno reaguju na uticaje spoljne sredine.
Adaptacija modifikacijom
Adaptacija mutacijom.
Najvaniji tipovi varijacija bakterija
Bakterije mogu izmjeniti sve svoje osobine kao to su: morfologija, struktura elija,
biohemijske osobine, virulencija, antigenska graa.
A.Morfoloke varijacije:
A1.Varijacije bakterijskih elija:
-OH-O varijacije varijacije u sposobnosti formiranja flagela (Proteus, Salmonella),
-Varijacije kapsule na hranilitima nemaju kapsulu a u ovjeku imaju,

-Varijacije u formiranju spora Bacil antraksa stvara spore na 22 st.C, na 37 sporije a na 42

gubi sposobnost staranja spora. Ako se due inkubira na 42 stC on potpuno izgubi sposobnost
stvaranja spora (mutacija).
-Varijacije u stvaranju elijskog zida ako se kultiviu na podlozi sa Penicillinom i sa
poveanom koncentracijom saharoze. Ali ako se te bakterije kultiviu ponovo na podlozi bez
Penicillina i sa diaminopimelinskom kiselinom u izotoninom rastvoru saharoze ponovo e
stvarati elijski zid. Tako nastaju L-oblici bakterija.
-Filtrabilni oblici bakterija Mycobacterium tuberculosis, Salmonellae,
-Involutivni oblici u starim kulturama bakterija se sreu ovi oblici koje izgube morfoloke
karakteristike.
A2.Varijacije kolonija bakterija:
-S-R varijacije S-glatke (smooth) i R hrapave (rough) kolonije.
-Sluzave kolonije sastavljene od bakterija sa kapsulom.
-D kolonije (dwarf) patuljast nakn lijeenja antibioticima.
-G klonije kolonije filtrabilnih bakterija koje su kokoidnog oblika.
-L kolonije jako sitne 0,01 do 0,6 milimetara, neravne, granulirane povrine.
B.Fizioloke varijacije bakterija
B1.Biohemijske varijacije varijacije u biohemizmu i ishrani i fermentacionim procesima.
-Nutricione varijacije varijacije u ishrani, odnosno u obimu namirnica koje mogu
koristiti. To su varijacije koje prevode auksotrofe u prototrofe
-Metabolike varijacije varijacije koje dovode do varijacija u metabolikim putevima
bakterija.(Varijacija u produkciji pigmenta i drugih proizvoda)
-Varijacije u osjetljivosti bakterija prema antibakterijskim agensima,
B2.Imunoloke varijacije to su esto i morfoloke varijacije (gubitak flagela, kapsule).
B3.Varijacije u virulenciji patogene bakterije su one koje imaju spoosbnost da izazivaju
razliita oboljenja. Meutim uslovi njihovog uzgajanja mogu da smanje ili da poveaju stepen
njihove patogenosti virulenciju.
Prenoenje gena
Geni bakterija se mogu prenositi iz jedne u drugu bakteriju iste ili razliite vrste.
elija koja daje gene naziva se elija davalac ili donator a elija koja prima primalac ili
recipijent.
Geni se mogu prenijeti izmeu bakterija i bakterijskih virusa bakteriofaga. Pri tome davalac
ili primalac gena biti ili bakterija ili bakteriofag.
Genetska rekombinacija to je proces pri emu se kombinuje hromozom bakterijske elije
sa genom od elije donatora. Taj proces se odvija na tri naina: transformacijom,
konjugacijom i transdukcijom koji se jednim imenom nazivaju paraseksualni procesi.
Obrazovanje bakterijskog zigota

Endogenot hromozom bakterije primaoca

Egzogenot manji ili vei dio hromozoma bakterije davaoca.
Egzogenot se moe integrisati u endogenot ako egzogenot ima homologan redoslijed baza kao
i kod jednog dijela endogenota. Pri tome e se dalje elija dijeliti davajui potomstvo sa
integrisanim hromozomom.
Ukoliko Egzogenot nema homologan raspored baza i nema genetskih elemenata za
autonomnu replikaciju on e ostati u eliji i nakon diobe elije uvjek e jedna elija imati
egzogenot abortivno prenoenje gena.Egzogenot moe biti i razgraen. Ta pojava se naziva
restrikcija.
Restrikcija i modifikacija DNA
U bakterijama skoro svih vrsta postoje dva enzima koji razgrauju i modifikuju bakterijsku
DNA. Na taj nain bakterijska DNA biva zatiena od mnogobrojnih uticaja na nju. Od ovih
enzima i zavisi sudbina egzogenota.