Per lexuesin

Gjat 140 viteve t fundit, Darvinizmi, i cili mohon faktin e krijimit

e, si rrjedhoj, edhe vet ekzistencn e Allahut, ka br q shum
njerz t largohen nga besimi i tyre dhe t bien n kthetrat e dyshimit.
Ndaj, duke provuar se kjo teori nuk sht gj tjetr ve nj mashtrim,
ne kryejm nj detyr shum t rndsishme q sht e lidhur
ngusht me fen. Ska dyshim, se ky sht nj shrbim i rndsishm
q duhet tu ofrohet t gjithve.
Nj pik q duhet theksuar ka t bj me prmbajtjen e librit. N t
gjith librat e autorit, temat q kan lidhje me besimin trajtohen n
dritn e ajeteve kuranore dhe njerzit ftohen q t msojn fjalt e
Allahut dhe t jetojn bashk me to. T gjitha temat q kan lidhje me
ajetet kuranore jan shpjeguar n mnyr t atill q t mos ln asnj
shteg pr dyshime apo dilema n mendjen e lexuesit. Stili i qart, i
leht e i rrjedhshm mundson do njeri t fardo moshe apo grupi
social q t kuptoj me lehtsi librat. Kjo gj i bn ata shum trheqs
pr tu lexuar njhersh, pa e ndrprer leximin. Edhe ata persona q
e mohojn ann shpirtrore ndikohen pozitivisht nga faktet e
prmendura n kto libra dhe nuk mund ta hedhin posht
vrtetsin e tyre.
Ky libr, ashtu si dhe t gjith librat e tjer t autorit, mund t
lexohet individualisht ose n grupe. Leximi i librit n grup sht
shum i dobishm dhe i rndsishm, pasi do lexues mund ti
prcjell tjetrit mendimet dhe eksperiencn e tij.
Kta libra jan shkruar vetm pr t fituar knaqsin e Allahut,
ndaj dhe kontributi i dokujt pr leximin dhe prezantimin e tyre do
t ishte nj shrbim i madh pr fen e Allahut. Ndaj, ata q duan tua
transmetojn fen t tjerve, do t gjejn nj mjet tepr efikas n librat
e Harun Jahjas.
N kto libra ju nuk do t gjeni shpjegime q bazohen n burime
t dyshimta, apo stil shkrimi q bie ndesh me respektin dhe nderimin
q duhet t tregojm pr gjrat e shenjta, apo ide t pabaza q fusin
dyshim dhe shkaktojn devijim n zemr.

POPUJT E
ZHDUKUR

Harun Jahja
Mars 2002

Rreth autorit dhe veprave t tij

Autori, i cili shkruan me pseudonimin HARUN JAHJA, ka lindur n
Ankara n vitin 1956. Pasi mbaroi shkolln tetvjeare dhe t mesme n
Ankara, ai studioi artet n universitetin Mimar Sinan t
Stambollit, si dhe filozofi n Universitetin e Stambollit.
Q nga viti 1980, autori ka publikuar libra t shumt n
fusha t ndryshme, si ato politike, fetare dhe shkencore.
Harun Jahja njihet si nj autor q ka shkruar punime
tepr t rndsishme pr nxjerr n shesh mashtrimet e
evolucionistve, pavlefshmrin e pretendimeve t tyre,
si dhe ant e errta q lidhin Darvinizmin me disa
ideologji shkatrrimtare.
Pseudonimi i tij prbhet nga emrat "Harun" (Aron) dhe Jahja (Gjon), pr
t prkujtuar kta dy profet q luftuan kundr mosbesimit. Vula e Profetit,
e cila gjendet n kapakun e librave t autorit prmban nj kuptim simbolik
q ka lidhje me prmbajtjet e tyre. Kjo vul prfaqson Kuranin, i cili sht
libri dhe fjala e fundit e Allahut dhe Profetin, i cili sht profeti i fundit. Nn
udhheqjen e Kuranit dhe Sunetit, autori ka pr qllim t hedh posht t
gjitha bazat e ideologjive anti-fetare, n mnyr q t shuhen t gjitha
kundrshtimet ndaj fes.
T gjitha kto punime t autorit prqendrohen rreth nj qllimi:
transmetimi i mesazhit t Kuranit pr t gjith njerzit, duke i nxitur ata t
mendojn rreth temave t rndsishme q kan lidhje me besimin, si
ekzistenca e Allahut, njsimi i Tij, bota tjetr etj., dhe shkatrrimi i plot i
themeleve t rrnuara t sistemeve ateiste.
Harun Jahja gzon nj reputacion t madh n nj gam mjaft t gjer
lexuesish q nga India n Amerik, nga Anglia n Indonezi, nga Polonia n
Bosnje, nga Spanja n Brazil. Disa prej librave t tij jan t disponueshm n
Anglisht, Frengjisht, Gjermanisht, Italisht, Portugalisht, Urdu, Arabisht,
Shqip, Rusisht, Boshnjakisht dhe Malajo; ata jan mirpritur nga lexuesit n
t gjith botn.
T vlersuar n t gjith botn, kto punime kan shrbyer pr t
ndihmuar shum njerz t gjejn rrugn e besimit apo t arrijn nj kuptim
m t thell t besimit t tyre. Stili i qart, i leht dhe i rrjedhshm i ktyre
librave u jep atyre disa veori karakteristike q mund t vihen re nga kushdo
q i lexon apo i shqyrton ato. Kto punime kan pasur nj ndikim t shpejt
dhe rezultate tepr t knaqshme. sht e pamundur pr ata persona, q i

lexojn kto libra me kujdes dhe mendojn rreth tyre seriozisht q t

vazhdojn t mbrojn filozofin materialiste, ateizmin apo fardo ideologjie
apo filozofie shkatrrimtare. Edhe nse ata vazhdojn mbrojtjen, kjo tregon
se ata bazohen n sentimentalizmin e tyre, pasi kto libra i hedhin posht
kto ideologji q nga themelet. Sot sht br e mundur q t gjitha lvizjet
bashkkohore jobesimtare t psojn nj disfat ideologjike, n saj t
koleksionit t librave t shkruar nga Harun Jahja.
Ska dyshim se kto veori e kan origjinn nga urtsia dhe udhzimi i
Kuranit. Autori sigurisht q nuk ndihet krenar pr veten e tij; ai synon q t
jet nj mjet q ndihmon t tjert pr t gjetur rrugn e drejt t Zotit. Pr m
tepr, ai nuk merr asnj prfitim material nga librat e tij. Edhe ata q
prgatisin kto libra nuk marrin asnj prfitim material. Ata duan vetm t
fitojn knaqsin e Allahut.
Duke pasur parasysh kto fakte, ata q inkurajojn njerzit q t lexojn
kto libra, t cilt hapin syt e zemrs dhe ndihmojn t tjert t bhen
adhurues t devotshm t Zotit, bjn nj shrbim t pamueshm pr fen.
Nga ana tjetr, do t ishte humbje kohe dhe energjie prhapja e atyre
librave q krijojn konfuzion n mendjet e njerzve dhe nuk kan ndonj
ndikim t efektshm n largimin e dyshimeve dhe dilemave nga zemrat e
tyre, si e ka vrtetuar dhe eksperienca shumvjeare. sht m se
natyrshme q libra t till q jan shkruar m tepr pr t theksuar forcn
letrare t autorit t tyre, sesa pr t fituar knaqsin e Allahut, nuk mund t
ken kurr nj efekt pozitiv. Ata q dyshojn n kt, mund t shohin se
qllimi i vetm i librave t Harun Jahjas sht triumfi ndaj mosbesimit dhe
prhapja e vlerave morale t Kuranit.
Nuk duhet t harrojm nj pik shum t rndsishme: Shkaku kryesor i
vazhdimit t problemeve dhe konflikteve q prballojn muslimant sot
sht ndikimi ideologjik i mosbesimit. T gjitha kto do t marrin fund kur
t arrihet disfata ideologjike e mosbesimit dhe t sigurohemi q do njeri i
njeh mrekullit e krijimit dhe moralin kuranor, n mnyr q t gjith
njerzit t jetojn me frymn e tyre. Duke marr n konsiderat gjendjen e
bots sot, e cila i on njerzit n nj humner t thell dhune, korrupsioni dhe
konfliktesh, sht e qart q ky shrbim duhet t jet i diponueshm sa m
shpejt dhe sa m efektivisht q t jet e mundur. Prndryshe, mund t jet
shum von.
Ne shpresojm q me Vullnetin e Zotit, librat e Harun Jahjas do t luajn
kt rol tepr t rndsishm n shekullin XXI dhe do t ndihmojn njerzit
t fitojn paqen, bekimin, drejtsin dhe lumturin e premtuar n Kuran.

Titulli i origjinalit:
POPUJT E ZHDUKUR
www.harunyahya.com

T drejtat e botimit n gjuhn

shqipe jan t rezervuara pr

DIELLI I.C.
Prkthimi:
Elton Gjei
Redaktimi letrar dhe teknik:
Kujtim Ereqi
Korrektimi:
Roald Hysa
Perkujdesja kompjuterike
Studio H. J. S.

tel: (+355 4) 222138

E-mail: dielli_botim@yahoo.com

Shtypur nga:
Secil Ofset
100 Yl Mahallesi MAS-ST Matbaacilar Sitesi
4. Cadde No: 77 Bagcilar-Istanbul / Turkey

8 Parathnia e botuesit
9 Parathnie
12 Hyrje:
Gjeneratat e kaluara
16 Kapitulli 1:
Prmbytja e Nuhut
41 Kapitulli 2:
Jeta e profetit Ibrahim
48 Kapitulli 3:
Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye prmbys
70 Kapitulli 4:
Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave
87 Kapitulli 5:
Themudi
97 Kapitulli 6:
Faraoni q u mbyt
122 Kapitulli 7:
Populli i Sebeit dhe prmbytja e Arimit
132 Kapitulli 8:
Profeti Sulejman dhe mbretresha e Sebeit
139 Kapitulli 9:
Shokt e shpells
148 Prfundim

ibri q keni n dor sht nj studim unik i llojit t tij, pr vet faktin se ai bn
nj sintez t historis klasike dhe historive t disa prej popujve t prmendur
n Kuran. N prgjithsi, historit kuranore jan trajtuar t ndara nga historia
klasike dhe ato pak prpjekje q jan br nga dijetart islam n koh t ndryshme
nuk mund t konsiderohen t plota, sepse kan mangsi t dukshme n metodn
studimore, pasi nuk bazohen n standartet e pranuara sot pr nj studim shkencor.
Studiuesit kristian i kan dhn m tepr rndsi lidhjes midis historis klasike
dhe historive t Bibls dhe kan botuar nj sr librash pr kt tem. Njkohsisht
duhet t pranojm se studiuesit musliman kan mbetur disi prapa n kt drejtim,
megjithse koht e fundit kan filluar t shfaqen disa prpjekje pr mbushur kt
boshllk. Nj nga prpjekjet m serioze dhe m t kompletuara n kt fush sht libri
q keni n dor, i cili mund t klasifikohet pr momentin si libri m i mir q flet pr
kt tem. Ky sht pikrisht shkaku q na shtyu t merrnim prsipr prkthimin dhe
botimin e ktij libri, duke shpresuar se ai do t shrbej si udhzues pr studiuesit n
t ardhmen.
Sigurisht q, duke marr parasysh faktin q ky libr sht nj nga librat e par n
fushn e tij, nuk mund t pretendojm se ai sht i prkryer e pa gabime t mundshme,
pasi do libr ka gabimet dhe mangsit e veta, aq m tepr kur bhet fjal pr nj libr
q flet pr nj tem t patrajtuar m par. Pr kt arsye, ky libr nuk mund t prdoret
si nj referenc fetare pr t msuar historit e profetve, d.m.th. muslimani duhet t
ket parasysh q ky libr sht nj studim shkencor me karakter fetar, jo nj libr fetar
i mirfillt.
N t njjtn koh, libri trajton vetm nj pjes t historive t profetve t
prmendur n Kuran, ndrsa pjesa tjetr e historive sht ln jasht tij pr shkak se
nuk prputhet me qllimin pr t cilin sht shkruar ky studim, i cili sht njohja dhe
vrtetimi me mnyra shkencore i ekzistencs dhe shkatrrimit t disa popujve t
prmendur n Kuran. Si mund t vihet re, libri merr prsipr t hedh drit mbi disa
aspekte historike, pr t cilat nuk ka referenca t mjaftueshme pr shkak t distancs
kohore shum t gjat. Kjo krkon q t shtrohen hipoteza e teori t ndryshme, pr t
kompesuar kt munges t theksuar referencash. Nuk mund t pretendohet n
mnyr kategorike se t gjitha hipotezat e parashtrura n libr jan trsisht t sakta,
por mund t themi se ato jan t pranueshme logjikisht. Kjo sht arsyeja pse n libr
ndeshen shpesh shprehjet ka mundsi, sht e mundur, vetm zoti e di m mir.
E pam t arsyeshme ti bjm kto sqarime me qllim q t mnjanojm do
keqkuptim nga ana e lexuesve dhe n t njjtn koh krkojm prej tyre q t mos
ngurrojn t na kontaktojn pr do vrejtje apo sugjerim t mundshm.

Kto jan disa nga lajmet e vendbanimeve t hershme, t cilat t'i

tregojm ty (o Muhamed): disa prej tyre ekzistojn akoma (si
shenja), ndrsa disa t tjera tashm jan fshir nga faqja e dheut.
Ne nuk u bm padrejtsi atyre, por ata i bn padrejtsi
vetvetes. Kur erdhi urdhri i Zotit tnd, atyre nuk u bn dobi
zotat, t cilve ata u luteshin n vend t Allahut dhe nuk fituan
vese shkatrrim. (Hud: 100 101)

llahu e krijon njeriun, i jep atij formn shpirtrore dhe fizike, e

lejon at t zgjedh nj drejtim t caktuar n jet dhe m pas e
merr at me an t vdekjes. Ai e njeh m mir njeriun dhe i di

m s miri nevojat e tij, ashtu si thuhet dhe n Kuran: "Si t mos e dij
Ai, i Cili ka krijuar..?" (El-Mulk: 14). Ndaj dhe qllimi i vrtet q njeriu
duhet t ket n jet sht madhrimi dhe adhurimi i Allahut. (Fjala
adhurim nuk prfshin vetm adhurimet e mirfillta, si falja apo agjrimi,
por t gjitha veprat q jan n dobi t njeriut). Pr t njjtn arsye, mesazhi
dhe shpallja e pastr e Allahut q iu transmetua njerzve nprmjet t
drguarve t Tij sht i vetmi udhzim pr ta.
Kurani sht libri i fundit dhe i pandryshuar i Allahut.
Kjo sht arsyeja pse ne jemi t detyruar q ta pranojm Kuranin si
udhzuesin ton dhe t jemi krejtsisht t bindur e t knaqur me t gjitha
gjykimet e tij. Kjo sht rruga e vetme e shptimit si n kt bot ashtu
edhe n tjetrn.
Ndaj ne kemi nevoj t studiojm me shum kujdes dhe vmendje
Kuranin dhe t meditojm rreth tij. Allahu na tregon se shpallja e Kuranit
ka pr qllim t'i shtyj njerzit t mendojn:

10

POPUJT E ZHDUKUR

"Ky (Kuran) sht mesazh pr njerzit, me qllim q t shrbej si

paralajmrim pr ta e t kuptojn se Ai sht vetm nj Zot i adhuruar
dhe q t prkujtojn njerzit me mendje t shndosh." (Ibrahim: 52)

Historit e popujve t mparshm, t cilat prbjn nj pjes jo t

vogl t Kuranit, jan pa dyshim nj shtje q ne duhet t'i kushtojm
vmendje t madhe. Pjesa m e madhe e ktyre popujve nuk i pranuan
msimet e profetve, madje shfaqn armiqsi t hapur ndaj tyre. Me kt
veprim ata merituan ndshkimin dhe u zhdukn nga faqja e dheut.
Kurani na tregon se kto ndshkime shrbejn si paralajmrim pr
brezat pasardhs. Le t marrim nj shembull: menjher pas prshkrimit
t dnimit t nj grupi ifutsh, t cilt u rebeluan ndaj urdhrave t
Allahut, n Kuran thuhet:
"Kshtu pra, Ne e bm kt ndshkim shembull pr ata dhe pr
brezat q erdhn m pas, si dhe nj msim pr njerzit e devotshm."
(El-Bekare: 66)

N kt libr ne do t flasim pr disa popuj t lasht, t cilt u

zhdukn pr shkak t rebelimit t tyre kundrejt urdhrave t Allahut.
Qllimi yn sht t hedhim sadopak drit mbi kto ngjarje, donjra prej
t cilave ishte "nj shembull pr kohn", kshtu q sot ato mund t
shrbejn fare mir si "paralajmrim" pr njerzimin.
Arsyeja e dyt pr t ciln ne po shqyrtojm historit e shkatrrimit
t ktyre popujve sht q t tregojm nga burime t ndryshme ato q
prshkruan Kurani, duke provuar n kt mnyr saktsin e ngjarjeve t
prshkruara n t. Allahu na tregon se vrtetsia e atyre gjrave q thuhen
n ajetet kuranore mund t vrehet kudo.
Thuaju atyre: "T gjitha lavdrimet dhe falenderimet qofshin pr
Allahun! Ai do t'jua tregoj argumentet e Tij dhe ju do t'i dalloni
ato" (En-Neml: 93)

Njohja e tyre sht nj nga mnyrat kryesore q ojn drejt besimit t

vrtet.
Pothuajse t gjitha historit kuranore q prshkruajn ndshkimin
dhe shkatrrimin e shum popujve jan br "t njohura" dhe "t

Parathnie

vzhgueshme" n saj t zbulimeve arkeologjike dhe studimeve t

vazhdueshme. N kt studim, ne do t trajtojm historit e nj pjese t
ktyre popujve t zhdukur. (Duhet t kemi parasysh se disa prej popujve
t zhdukur t prmendur n Kuran nuk jan prfshir n kt libr, sepse
n Kuran nuk sht prcaktuar koha dhe vendi ku kan jetuar. Ata jan
prshkruar vetm pr arrogancn, mosbindjen dhe kundrshtimin q
shprehn ndaj t drguarit t Allahut, si dhe pr fundin e tyre t
tmerrshm.)
Qllimi yn sht t hedhim drit mbi realitetin e prshkruar n
Kuran, nprmjet zbulimeve t kohve t fundit pr t'i provuar kujtdo,
besimtarve dhe jobesimtarve, vrtetsin e fes s Allahut.

11

Gjeneratat e kaluara
A nuk u ka ardhur atyre lajmi i popujve t mparshm? Lajmi i
popullit t Nuhut, Adit, Themudit, popullit t Ibrahimit, banorve t Medjenit dhe qyteteve t prmbysura (populli i Lutit), t
cilve u erdhn t drguarit e tyre me argumente t qarta. Kshtu pra, nuk sht Allahu Ai, i Cili u bri atyre padrejtsi, por
ata vet i bn padrejtsi vetes s tyre.
(Et-Teube: 70)

esazhi hyjnor i sht komunikuar njerzimit nprmjet

profetve q n fillimet e krijimit t tij. Reagimet e popujve
kan qen t ndryshme. Disa popuj i kan besuar profett

dhe e kan pranuar mesazhin, ndrsa disa t tjer e kan mohuar at

trsisht. N disa popuj, nj pjes e vogl e shoqris e ndiqte t
drguarin, ndrsa pjesa tjetr vazhdonte rrugn e mosbindjes dhe mbante
qndrim armiqsor ndaj profetit dhe ndjeksve t tij. T drguarit, n
prgjithsi, akuzoheshin si "gnjeshtar, magjistar, t mendur dhe
mendjemdhenj". Madje disa popuj kan arritur deri atje sa jan munduar
edhe t'i vrasin t drguarit, t cilt nuk krkonin n shkmbim t mundit
t tyre shprblime materiale apo prfitime personale.
Historia e Shuajbit dhe popullit t Medjenit, tek i cili ai u drgua,
ilustron mjaft mir marrdhniet ndrmjet profetve dhe popujve t tyre.
Reagimi dhe prfundimi i popullit t Shuajbit sht shum interesant:
N Medjen drguam vllain e tyre, Shuajbin. Ai u tha: "O populli im,
adhuroni Allahun, ju nuk keni t adhuruar tjetr ve Tij! Mos u hani
hakun njerzve kur matni e peshoni. Un ju shoh (se rroni) n
mirqenie, por n t vrtet kam frik pr ju dnimin e nj dite t afrt.

Gjeneratat e kaluara

O populli im! Matni e peshoni me drejtsi, mos u hani hakun njerzve

dhe mos bni rrmuj e ligsi n tok.
Ajo pjes (e fitimit hallall) q jua ka lejuar Allahu sht m e mir pr
ju, nse jeni besimtar. Dijeni se un nuk jam vn rojtar mbi ju."
Ata i than: "O Shuajb, a mos vall namazi yt t mson q ne t
braktisim at q kan adhuruar baballart tan dhe t mos bjm 't
duam me pasurin ton? Vrtet q ti je i duruar e i menur.[ironi]"
Ai u tha: "O populli im, nse un kam argumente t qarta nga Zoti im
dhe Ai m ka furnizuar me t mirat e Tij (si mund t'i prziej ato me
fitim t paligjshm?). Kur ju kundrshtoj, un nuk dua t veproj at q
jua ndaloj juve ta bni. Un vetm dshiroj t rregulloj me aq sa kam
mundsi, por suksesi im sht n dorn e Allahut. Tek Ai mbshtetem
dhe Atij i drejtohem i penduar.
O populli im, nuk dua q mospajtimi im me ju t bhet shkak q t
vuani fatin e popujve t Nuhut, Hudit apo Salihut. Mos harroni se
populli i Lutit nuk sht shum larg prej jush!
Krkoni falje nga Zoti juaj dhe kthehuni tek Ai t penduar. Me t
vrtet q Zoti im sht Mshirplot dhe Mirdashs."
Ata i than: "O Shuajb, ne nuk kuptojm shum gjra nga ato q po
na thua dhe, pr m tepr, ti je nj njeri i dobt mes nesh. Po t mos
ishte pr familjen tnde, ne do t t kishim vrar me gur, sepse ti nuk
ke fuqi kundr nesh."
Ai u tha: "O populli im! A mos vall familja ime sht m e
rndsishme pr ju se Allahu, t Cilin nuk e prfillni fare? Zoti im di
gjithka q veproni ju.
O populli im, punoni sa t mundeni, (ndrsa) un po punoj (n rrugn
time). Do ta merrni vesh m von se kush sht gnjeshtar dhe mbi k
do t bjer dnimi poshtrues! Pritni se edhe un s bashku me ju jam
duke pritur."
Kshtu, kur erdhi urdhri Yn, Ne me mshirn Ton e shptuam
Shuajbin bashk me besimtart, ndrsa keqbrsit i kapi britma e
fuqishme dhe ata u shndrruan n kufoma t ngrira n shtpit e tyre,
sikur t mos kishin jetuar kurr atje! Qoft i shkatrruar Medjeni,

13

14

POPUJT E ZHDUKUR

ashtu si u shkatrrua Themudi! (Hud: 84 95)

Pr shkak t planeve djallzore pr t vrar Shuajbin, faji i vetm i t

cilit ishte thirrja e popullit n dika t mir, populli i Medjenit u ndshkua
dhe u shkatrrua, ashtu si u prshkrua n ajetet e msiprme. Ky popull
nuk sht shembulli i vetm, prkundrazi, sikurse tha dhe Shuajbi kur iu
drejtua popullit t tij, shum popuj t lasht q kan jetuar para popullit
t Medjenit kan pasur t njjtin fat. Edhe m pas u shfaqn popuj t tjer,
t cilt ndoqn gjurmt e t parve dhe merituan ndshkimin e Allahut.
N faqet q vijojn ne do t flasim pr disa prej ktyre popujve t
zhdukur. Kurani i prshkruan me hollsi historit e tyre, pr t'iu drejtuar
njerzve nj ftes t hapur q t nxjerrin msime nga prfundimi i tyre i
tmerrshm.
N lidhje me kt, Kurani u trheq vmendjen njerzve se,
megjithse shumica e popujve t zhdukur kishin arritur nj grad t lart
civilizimi dhe zhvillimi, prsri nuk mundn t'i shptonin dot
ndshkimit:
Sa shum breza shkatrruam para tyre! Ata ishin m t fuqishm se
ata (idhujtart e Mekes) dhe (kur erdhi dnimi Yn) ata vrapuan pr t'u
fshehur npr tok! Por, a mund t gjejn vend pr t'u fshehur?! (Kaf:
36)

N kt ajet jan prshkruar n mnyr t veant dy karakteristika

t ktyre popujve t zhdukur. E para, ata ishin "t fuqishm". Kjo tregon
se ata kishin vendosur sisteme t disiplinuara e t forta ushtarake n
territorin ku jetonin. E dyta, kta popuj kishin themeluar qendra banimi
t mdha q shquheshin pr mjeshtrin arkitekturale.
sht pr t'u vn n dukje se kto dy karakteristika vihen re edhe n
qytetrimin e sotm, i cili ka formuar nj kultur botrore nprmjet
teknologjis dhe shkencs moderne dhe ka ngritur shtete t fuqishme e
qytete gjigande, por nga ana tjetr mohon dhe injoron Zotin, duke harruar
se gjithka sht br e mundur prej fuqis s Tij. Fundi i qytetrimit t
sotm nuk ka se si t jet i ndryshm nga ai i shum qytetrimeve t
hershme, pr sa koh q do t bazohet mbi mohimin fetar dhe

Gjeneratat e kaluara

degjenerimin moral.
Nj numr i madh i rasteve t shkatrrimit, disa prej t cilave jan
prmendur n Kuran, jan konfirmuar nga krkimet arkeologjike t bra
koht e fundit. Kto zbulime, q vrtetojn n mnyr t qart se ngjarjet
e prmendura n Kuran kan ndodhur me t vrtet, hedhin drit mbi
nevojn e njerzve pr t nxjerr msime, e cila prmendet kaq shum n
Kuran, ku thuhet se sht e nevojshme pr njerzit q t udhtojn n tok
dhe t shohin prfundimin e popujve m t hershm.
Ne nuk kemi drguar profet para teje, prvese burra nga gjiri i
banorve t toks, t cilt Ne i frymzuam me shpalljen hyjnore. Prse
nuk udhtojn ata npr bot q t shohin si ka qen fundi i
mosbesimtarve para tyre? S'ka dyshim se jeta e bots s ardhshme
sht m e mir pr ata t cilt e kan frik Allahun. A nuk kuptoni
pra?
(Popujve t shkatrruar u shtyhej afati) derisa t drguarit humbnin
do shpres pr popullin e tyre dhe mendonin se ishin mohuar
plotsisht. Ather tek ata vinte ndihma Jon dhe Ne shptonim k t
dshironim. Ndshkimi Yn nuk mund t shmanget nga populli i
pabindur.
Vrtet, historit e tyre shrbejn si msim pr njerzit q mendojn.
Ai (Kurani) nuk sht prrall e trilluar, por pohim dhe prforcim i
librave t mparshm t Allahut, shtjellim i hollsishm i gjithkaje,
udhzues, prkujtim dhe mshir pr nj popull besimtar. (Jusuf: 109
111)

Me t vrtet historit e popujve t mparshm shrbejn si shembull

dhe msim pr ata njerz q kan arsye t shndosh. Shkatrrimi i
ktyre popujve pr shkak t rebelimit dhe refuzimit t urdhrave t
Allahut na tregon se sa i dobt dhe i pafuqishm sht njeriu. N faqet q
vijojn ne do t'i shqyrtojm kta shembuj sipas radhs kronologjike.

15

Prmbytja e Nuhut
Ne e drguam Nuhun te populli i tij. Ai qndroi mes
tyre nj mij pa pesdhjet vjet dhe tufani i prmbyti
ata, sepse ishin keqbrs.
(El-Ankebut: 14)

uke iu referuar pothuajse t gjitha kulturave, prmbytja e

Nuhut (Noes) sht nj nga ngjarjet m t njohura, e cila
trajtohet gjer e gjat n Kuran. Mosprfillja e popullit t

profetit Nuh, reagimi dhe mnyra si rodhn ngjarjet tregohen me hollsi

n shum ajete t Kuranit.
Profeti Nuh ishte drguar t paralajmronte popullin e tij, i cili kishte
devijuar nga rruga e drejt, duke adhuruar idhujt dhe duke mos iu bindur
urdhrave t Allahut. Edhe pse Nuhu e kshilloi shum her popullin e tij
dhe e paralajmroi at pr nj ndshkim t rrept, ai vazhdoi rrugn e
mosbindjes dhe idhujtaris. Ja si sht prshkruar ngjarja n suren ElMu'minun:
Ne e drguam Nuhun te populli i tij dh ai u tha: "O populli im,
adhurojeni Allahun! Ju s'keni t adhuruar t vrtet tjetr ve Tij. A
nuk friksoheni (prej dnimit)?"
Por prijsit e mosbesimtarve nga populli i tij than: "Ai sht nj
njeri i thjesht si ju q krkon t qndroj m lart se ju. Po t
dshironte Allahu do t kishte drguar engjj. Ne kurr nuk kemi
dgjuar nj gj t till nga t part tan.

Prmbytja e Nuhut

Ai sht nj njeri i mendur, kshtu q pritni edhe pak koh."

Nuhu u lut: "Zoti im, m ndihmo, sepse ata po m prgnjeshtrojn."
(El-Mu'minun: 23-26)

Si tregohet nga ajetet, paria e popullit e akuzoi profetin Nuh se

qllimi i tij ishte fitimi i pozits, pushtetit dhe pasuris. Gjithashtu, ata u
munduan t provojn se atij i ishte br magji dhe vendosn ta duronin
pr nj far kohe, duke e mbajtur vazhdimisht nn presion.
Allahu i tregoi t drguarit Nuh se ata q refuzuan besimin dhe
vazhdonin t bnin vepra t kqija do t ndshkoheshin, duke u
prmbytur, kurse besimtart do t shptonin.
Dhe me t vrtet, kur koha e ndshkimit erdhi, sasi t mdha
ujrash t furishm vrshuan nga toka dhe, bashk me shirat e
rrmbyeshm, shkaktuan nj prmbytje t madhe. Allahu i tha Nuhut: "
Hipni n anije nj ift (mashkull dhe femr) nga do lloj, si dhe familjen
tnde, prve atyre ndaj t cilve Fjala tashm sht vendosur" T
gjith njerzit e atij vendi, me prjashtim t besimtarve q hipn n anije
me profetin Nuh, u mbytn n uj, duke prfshir edhe djalin e Nuhut, i
cili mendoi se mund t shptonte duke hipur n nj mal aty pran. Kur
ujrat u paksuan dhe mori fund gjithka, anija ndaloi n Xhudij, d.m.th.,
n nj vend t lart, si na njofton Kurani.
Studimet arkeologjike, gjeologjike dhe historike tregojn se kjo
ngjarje ka ndodhur me t vrtet si sht treguar n Kuran. Prmbytja
sht prshkruar n mnyr t ngjashme n shum gojdhna t
qytetrimeve t hershme dhe n shum dokumente historike. Megjithse
karakteri dhe emrat e vendeve ndryshojn, gjithka sa ndodhi i paraqitet
njerzve t kohs s sotme si nj paralajmrim q vjen nga lashtsia.
Prve Dhiats s Vjetr dhe Dhiats s Re, prshkrimi i prmbytjes
sht treguar n mnyr t ngjashme n dokumentet sumeriane dhe asirobabilonase, n legjendat greke, n epikat indiane t Shatapaths, Brahms
dhe Mahabharats, n disa legjenda t Uellsit, n Edan Veriore, n
legjendat lituaneze, bile edhe n disa histori tradicionale kineze.
Si ka mundsi q nj informacion i till kaq i detajuar q prshkruan

17

18

POPUJT E ZHDUKUR

t njjtn ngjarje t mblidhet nga vende me kultura t ndryshme, t cilat

jan mjaft larg si nga njra-tjetra, ashtu dhe nga vendi i prmbytjes?
Prgjigja sht e qart. Fakti q e njjta ngjarje sht treguar n
rrfimet dhe shkrimet e t gjith ktyre popujve, t cilt kan pasur shum
pak mundsi komunikimi ndrmjet tyre, sht nj prov e qart se kta
popuj e morn njohurin nga nj burim hyjnor. Me sa duket, prmbytja, e
cila konsiderohet si nj nga katastrofat m t mdha dhe m shkatrruese
n histori, sht rrfyer nga shum profet q u drguan n qytetrime t
ndryshme me qllim q t shrbente si shembull dhe msim pr ta. N
kt mnyr lajmi i prmbytjes u prhap n shum kultura t ndryshme.
Edhe pse e transmetuar nga shum kultura dhe burime fetare,
historia e prmbytjes dhe e profetit Nuh sht ndryshuar shum dhe i
sht larguar versionit origjinal pr shkak t falsifikimit t burimeve dhe
transmetimeve jo t sakta. Studimet tregojn se, midis t gjitha rrfimeve
pr prmbytjen, i vetmi prshkrim i sakt sht ai q ndodhet n Kuran.

Profeti Nuh dhe prmbytja n Kuran

Prmbytja e Nuhut sht prmendur n shum ajete t Kuranit. M
posht po citojm ajetet sipas radhs kronologjike t ngjarjes.

Thirrja q profeti Nuh i bri popullit t tij

Ne e drguam Nuhun te populli i tij dhe ai u tha: "O populli im,
adhuroni Allahun! Ju nuk keni t adhuruar t vrtet tjetr ve Tij. Un
kam frik se do t'ju zr ndshkimi i nj dite t madhe!" (El-Araf: 59)
Un jam nj i drguar i besueshm pr ju.
Kini pra, frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.
O populli im, un nuk ju krkoj asnj shprblim pr mesazhin q ju
transmetoj. Shprblimin e krkoj vetm prej Atij q m krijoi mua.
(Esh-Shuara: 107- 110)
Ne e drguam Nuhun te populli i tij dhe ai u tha: "O populli im,
adhuroni Allahun! Ju s'keni t adhuruar t vrtet tjetr ve Tij. A nuk
friksoheni (prej dnimit)?" (El-Mu'minun: 23)

Prmbytja e Nuhut

Paralajmrimi pr ndshkimin e Allahut

Ne e drguam Nuhun te populli i tij (duke i thn): "Kshilloje
popullin tnd para se t'i vij nj ndshkim i dhimbshm." (Nuh: 1)
Do ta merrni vesh se mbi cilin do t vij ndshkimi poshtrues dhe
mbi cilin do t bjer dnimi i prjetshm. (Hud: 39)
mos adhuroni asgj tjetr n vend t Allahut. Un kam frik se do
t'ju zr ndshkimi i nj dite t dhimbshme. (Hud: 26)

Refuzimi i popullit t Nuhut

Paria e popullit t tij i tha: "Ne mendojm se po bn nj gabim t
qart." (El-Araf: 60)
Ata i than: "O Nuh, ti ke polemizuar me ne dhe e zgjate shum
polemikn. Sille pra, dnimin me t cilin na krcnove, nse thua t
vrtetn." (Hud: 32)
Sa her q prijsit e popullit t tij kalonin pran tij, ndrsa ndrtonte
anijen, talleshin me t dhe e vinin n loj. Ai u tha: "Nse talleni me
ne, po kshtu do t tallemi edhe ne me ju, si po talleni tani." (Hud:
38)
Por prijsit e mosbesimtarve nga populli i tij than: "Ai sht nj
njeri i thjesht si ju q krkon t qndroj m lart se ju. Po t
dshironte Allahu, do t kishte zbritur engjj. Ne kurr nuk kemi
dgjuar nj gj t till nga t part tan.
Ai sht nj njeri i mendur, kshtu q prisni edhe pak koh." (ElMu'minun: 24, 25)
Populli i Nuhut e prgnjeshtroi t drguarin m par. Ata e mohuan
robin Ton, e talln, e krcnuan dhe e quajtn t mendur. (ElKamer: 9)

Mosprfillja e jobesimtarve ndaj besimtarve

Paria jobesimtare e popullit t tij tha: "Ne shohim se ti je nj njeri i
thjesht si ne, prve ksaj, rrugn tnde e ndjekin vetm njerzit e
parndsishm e t ult. Pastaj ne nuk shohim se ju keni ndonj

19

20

POPUJT E ZHDUKUR

merit ndaj nesh, prkundrazi ne ju konsiderojm gnjeshtar." (Hud:

27)
Jobesimtart i than: "Mos vall duhet t t besojm, kur ty t ndjekin
vetm m t dobtit?"
Ai u tha: "Un nuk e di se 'bnin ata t cilt ju i quani t dobt?
Llogaria e tyre sht n dorn e Zotit tim, nse kuptoni. Un nuk
mund t'i largoj besimtart, sepse jam vetm nj paralajmrues q ka
ardhur pr t'ju trhequr vrejtjen haptazi." (Esh-Shuara: 111-115)

Allahu e kshillon Nuhun t mos mrzitet

Kshtu Nuhut iu shpall: "Askush nuk do t besoj nga populli yt,
prve atyre t cilt tashm kan besuar, kshtu q nuk ka pse t t
vij keq pr ka vepruan ata." (Hud: 36)

Lutjet e profetit Nuh

"Ather pra, gjyko Ti (o Allah) mes meje dhe tyre dhe m shpto mua
bashk me besimtart." (Esh-Shuara: 118)
Pastaj ai e luti Zotin e tij (duke thn): "Un jam i pafuqishm, ndaj
m ndihmo!" (El-Kamer: 10)
Ai tha: "O Zoti im, un e ftova popullin tim nat e dit, por gjith
thirrja ime nuk solli gj tjetr ve largimit t tyre (nga e vrteta)."
(Nuh: 5-6)
Ai tha: "O Zoti im! M ndihmo, sepse ata m mohojn." (ElMu'minun: 26)
Nuhu na u lut dhe vrtet Ne jemi m t mirt pr t'iu prgjigjur lutjes.
(Es-Saffat: 75)

Ndrtimi i anijes
Ndrtoje anijen nn mbikqyrjen dhe frymzimin Ton dhe mos m'u
lut pr ata q bn padrejtsi dhe humbn. Nuk ka dyshim se ata do
t mbyten. (Hud: 37

Prmbytja e Nuhut

Shkatrrimi i popullit t profetit Nuh nga prmbytja

Ata e prgnjeshtruan Nuhun, por Ne e shptuam at bashk me
ndjeksit e tij n anije dhe i prmbytm ata q mohuan shenjat Tona.
Vrtet ata ishin nj popull i verbuar. (El-Araf: 64)
M pas Ne i fundosm t tjert (mosbesimtart)." (Esh-Shuara: 120)
Ne e drguam Nuhun te populli i tij dhe ai qndroi mes tyre nj mij
pa pesdhjet vjet dhe tufani i prmbyti, sepse ishin keqbrs. (ElAnkebut: 14)

Vdekja e "djalit" t profetit Nuh

Kurani tregon nj dialog midis Nuhut dhe djalit t tij para se t
fillonte prmbytja:
Kshtu ajo lundroi mes valve t mdha si male, ndrsa Nuhu i thirri
t birit q ishte ndar ve: "O biri im! Eja n bark me ne dhe mos u
bj prej mosbesimtarve."
I biri iu prgjigj: "Do t ngjitem n nj mal dhe ai do t m shptoj
nga uji." Nuhu i tha: "Sot nuk ka shptim nga urdhri i Allahut, prve
atyre q mshiron Ai." Ndrkoh valt u futn mes tyre dhe ai u mbyt
bashk me t tjert. (Hud: 42-43)

Shptimi i besimtarve prej prmbytjes

Ne e shptuam Nuhun bashk me ata q ishin me t n barkn e
ngarkuar. (Esh-Shuara: 119)
Pastaj Ne e shptuam Nuhun bashk me ata q ishin me t n anije, t
ciln e bm argument dhe shenj pr t gjith njerzimin. (ElAnkebut: 15)

Natyra fizike e prmbytjes

Kshtu Ne hapm portat e qiellit me uj q derdhej me furi.
Dhe bm q burimet t shprthejn nga toka. Kshtu ujrat (e qiellit
dhe t toks) u takuan pr nj shtje t paracaktuar.

21

22

POPUJT E ZHDUKUR

Ne e mbartm at n anijen e ndrtuar me drrasa e gozhd. (ElKamer: 11-13)

Kur erdhi urdhri yn dhe nga furra doli uj, Ne tham: "Fut n anije
nj ift (mashkull dhe femr) nga do lloj, familjen tnde dhe
besimtart, prve atyre pr t cilt sht marr nj vendim i
prhershm. Por, prve nj pakice, shumica nuk besoi."
Nuhu u tha: "Hipni n anije! Me emrin e Allahut do t jet lvizja dhe
ndalimi i saj. Vrtet Zoti im sht gjithnj Fals dhe Mshirplot.
Kshtu ajo lundroi mes valve t mdha si male, ndrsa Nuhu i thirri
t birit q ishte ndar ve: "O biri im! Eja n anije me ne dhe mos u bj
prej mosbesimtarve." (Hud: 40-42)
Kshtu Ne e frymzuam at (duke i thn): "Ndrto anijen nn
mbikqyrjen dhe frymzimin Ton. Pastaj, kur t vij urdhri Yn dhe
kur nga furra t gurgulloj uj, merr n anije nj ift nga do lloj si
edhe familjen tnde, prve atyre pr t cilt sht marr nj vendim
i prhershm. Mos m'u lut pr mbrojtje pr keqbrsit, sepse ata do t
mbyten." (El-Mu'minun: 27)

Qndrimi i anijes n nj vend t lart

U tha: "O tok, glltite ujin tnd! O qiell, pushoje shiun tnd!" Uji u
ul dhe urdhri i Allahut u prmbush, ndrsa anija ndaloi n (malin)
Xhudij. U tha: "I shkatrruar qoft populli mizor!" (Hud: 44)

Paralajmrimi nprmjet prmbytjes

Kur uji u ngrit tej kufijve t tij, Ne ju mbartm n anijen lundruese.
Me qllim q ta bjm at kujtim pr ju dhe t kuptojn ata q
dgjojn me vmendje. (El-Hakkah: 11-12)

Lavdrimi i Allahut pr profetin Nuh

Paqja qoft mbi Nuhun n t gjith bott!
Sigurisht q kshtu i shprblejm ata q punojn pun t mira.

Prmbytja e Nuhut

Nuhu ishte me t vrtet nj nga robrit Tan besimtar. (Es-Saffat: 7981)

Prmbytja ishte lokale apo globale?

Ata q mohojn vrtetsin e prmbytjes s Nuhut e justifikojn
qndrimin e tyre duke thn se nj prmbytje e mbar bots sht e
pamundur. Sipas tyre, t gjith librat e shpallur, duke prfshir dhe
Kuranin, mbrojn iden e nj prmbytjeje globale. Si rrjedhim kta libra
jan t gabuar.
Ky trajtim si dhe vendosja e shenjs s barazimit midis Kuranit dhe
librave t tjer, psh, Pentateukut, sht plotsisht e gabuar. Kurani u
shpall nga Allahu dhe sht i vetmi libr hyjnor i pandryshuar ndaj dhe
n t nuk mund t ket gabime. Ai e trajton prmbytjen nga nj
kndvshtrim shum i ndryshm, n krahasim me Pentateukun apo
legjendat e tjera t prmbytjes q transmetohen n kultura t ndryshme.
Pentateuku, emri i pes librave t par t Dhiats s Vjetr, pranon hapur
se prmbytja ishte globale, pra, ajo prfshiu t gjith botn. Kurani nuk e
pohon dika t till, prkundrazi, ajetet prkatse t ln t kuptosh se
prmbytja ishte e pjesshme dhe nuk prfshiu t gjith botn por vetm
popullin e Nuhut, i cili ishte paralajmruar m par pr nj dnim t till.
Kur shqyrtohen transmetimet e prmbytjes n Kuran

dhe n

Dhiatn e Vjetr, ndryshimi vihet re menjher. Dhiata e Vjetr e

prshkruan fillimin e prmbytjes si vijon:
Zoti pa se paudhsia e njerzve prmbi tok ishte e madhe dhe se do mendim i
zemrs s tyre nuk synonte tjetr, por q t bj vazhdimisht t keqen. Zotit i
erdhi keq pse e krijoi njeriun prmbi tok. I erdhi keq thell n zemr e tha: "Do
ta shuaj prej faqes s dheut njeriun q e krijova: njeriun, bagtit, zvarranikt
edhe shpendt e qiellit sepse po m vjen keq q i krijova." Porse Noehi gjeti hir
para Zotit. (Gjeneza 6: 5-8)

N Kuran tregohet fare qart se nuk u shkatrrua e gjith bota, por

vetm populli i Nuhut. Ashtu si u drgua Hudi te populli i Adit (Hud:
50), apo Salihu te populli i Themudit (Hud: 61), apo ashtu si u drguan

23

24

POPUJT E ZHDUKUR

t gjith profett e tjer prpara Muhamedit te popujt e tyre, ashtu dhe

Nuhu u drgua vetm te populli i tij, ndaj dhe prmbytja ishte ndshkim
vetm pr popullin e tij.
Ne e drguam Nuhun te populli i tij: "Un kam ardhur pr t'ju
kshilluar dhe pr t'ju trhequr vrejtjen haptazi q ju t mos
adhuroni asgj tjetr n vend t Allahut. Un kam frik pr ju
dnimin e nj dite t dhimbshme." (Hud: 25-26)

Ata q u ndshkuan ishin njerz q nuk e prfilln mesazhin e

profetit Nuh dhe nuk hoqn dor nga rebelimi dhe mosbindja. Ajetet q
prshkruajn kt ngjarje jan mjaft t qarta.
Por ata e prgnjeshtruan Nuhun, kshtu q Ne e shptuam at
bashk me ndjeksit e tij n anije dhe i mbytm ata q mohuan
shenjat Tona. Vrtet ata ishin nj popull i verbuar. (El-Araf: 64)
Ne me mshirn ton e shptuam at Nuhun bashk me besimtart
dhe i shkatrruam nga themelet ata q prgnjeshtruan argumentet
Tona. Ata nuk ishin besimtar. (El-Araf: 72)

Prve ksaj, n Kuran, Allahu thekson se Ai kurr nuk e ndshkon

nj popull, derisa t drgoj nj profet tek ai. Pra, ndshkimi vjen vetm
pasi nj profet ka shkuar te nj popull, edhe sht prgnjeshtruar prej tij.
Allahu thot n suren El-Kasas:
Zoti yt nuk i shkatrron vendbanimet para se t drgoj n qendrn e
tyre nj t drguar q t'u lexoj atyre argumentet Tona. Ne i
shkatrronim vendbanimet, vetm ather kur banort e tyre ishin
keqbrs. (El-Kasas: 59)

Allahu nuk i shkatrron ata popuj, te t cilt Ai nuk ka drguar nj

profet. Nuhu u drgua pr t paralajmruar vetm popullin e tij. Prandaj
Allahu nuk kishte pse t'i shkatrronte popujt e tjer, t cilve nuk u kishte
drguar nj paralajmrues, ndaj dhe dnimi i Tij goditi vetm popullin e
Nuhut.
Nga kto pohime t Kuranit, arrijm n prfundimin se prmbytja e
Nuhut ishte nj katastrof lokale dhe jo globale. Grmimet arkeologjike t
bra n zonn ku mendohet se mund t ket ndodhur prmbytja, t ciln

Prmbytja e Nuhut

do ta shqyrtojm m posht, tregojn q prmbytja nuk ishte nj ngjarje

globale q prfshiu gjith planetin, por nj katastrof e gjer q preku
Mesopotamin.

A u morn t gjitha kafsht n anije?

Komentatort e Bibls besojn se Nuhu mori n anije t gjitha llojet e
kafshve q ekzistonin n tok, kshtu q kafsht shptuan nga zhdukja
fal ndrhyrjes s Nuhut. Sipas ktij mendimi, nj ift nga t gjitha speciet
e kafshve q banonin n tok u soll n bordin e anijes.
Ata t cilt pohojn dika t till, duhet t prballojn vshtirsi
serioze n shum drejtime. Si u morn kafsht n anije? Si u ushqyen? Si
u vendosn n t? Si u izoluan nga njra-tjetra? Ktyre pyetjeve sht e
pamundur t'u prgjigjesh. Pr m tepr mbetet pyetja: Si u solln t gjitha
kafsht nga kontinentet e ndryshme? Gjitart e poleve, kangurt e
Australis ose bizont endemik t Ameriks? Prve ksaj, ka dhe shum
pyetje t tjera q krkojn prgjigje. Si u kapn kafsh shum t
rrezikshme si ato helmuese, gjarprinjt, akrepat etj, apo kafsht
grabitqare si leopardt, luant etj? Si u mbajtn ato larg prej instikteve t
tyre natyrale deri n fund t prmbytjes? Pastaj si u gjend ushqimi pr
gjith kto lloje kafshsh?
Kto jan pyetje me t cilat prballohet Dhiata e Vjetr. N Kuran
nuk ka asnj pohim t till q t nnkuptoj se t gjitha llojet e kafshve
q ekzistojn mbi tok u morn n anije. Si e tham dhe pak m par,
prmbytja ndodhi n nj zon t caktuar, si rrjedhim, kafsht e marra n
anije mund t ishin vetm ato t cilat jetonin n at zon ku banonte
populli i Nuhut.
Kuptohet q sht e pamundur q t mblidhen t gjitha llojet e
kafshve, qofshin ato edhe vetm t nj zone. sht e vshtir t mendosh
q Nuhu dhe numri i vogl i besimtarve (Hud: 40) shkuan n t gjitha
drejtimet pr t mbledhur nga nj ift prej qindra lloje kafshsh. Ishte e
pamundur pr ta t mblidhnin ekzemplart e insekteve q jetonin n at
rajon dhe pr m tepr t dallonin meshkujt nga femrat. Kjo sht arsyeja

25

26

POPUJT E ZHDUKUR

prse ka shum t ngjar q kafsht e mbledhura t ishin ato t cilat mund

t kapeshin dhe t mbaheshin m leht, prandaj ato duhet t ishin kafsh
shtpiake q ishin t dobishme veanrisht pr njeriun. Pr profetin Nuh
dhe besimtart e pakt ishte m e prshtatshme t merrnin n anije kafsh
t tilla si lop, dele, kuaj, deve e kafsh t tjera shtpiake t ngjashme me
kto, sepse kto ishin kafsht m t dobishme q do t nevojiteshin pr t
organizuar nj jet t re n nj zon, e cila do t kishte humbur shum prej
bots shtazore pr shkak t prmbytjes.
Ktu, pika m e rndsishme q duhet t kuptojm sht se shkaku
dhe urtsia e marrjes s kafshve ishte mundsia e rinisjes s nj jete t re
dhe jo shptimi i tyre nga zhdukja. Kjo sepse prmbytja ishte rajonale dhe
nuk kishte rrezik q t zhdukeshin prfundimisht llojet e kafshve. Me
kalimin e kohs, gjallesat e zonave t tjera emigruan dhe e ripopulluan
vendin e prmbytjes duke i kthyer atij larmin q kishte prpara
shkatrrimit.

N far lartsie u ngritn ujrat?

Nj tjetr debat n lidhje me prmbytjen sht lartsia e ngritjes s
nivelit t ujrave. A u ngrit niveli aq shum sa t mbulonte malet? Si
dihet, Kurani na informon se anija qndroi n Xhudij pas prmbytjes.
Fjala Xhudij n prgjithsi i referohet nj vendi t lart. Prandaj nuk duhet
harruar se fjala Xhudij mund t jet prdorur n Kuran jo pr t treguar
nj emr specifik mali, por pr t treguar se anija qndroi n nj vend t
lart.

Zona e prmbytjes s Nuhut

Ultsira e Mesopotamis sht vendi ku mendohet se ka ndodhur
prmbytja. N kt zon kan ekzistuar qytetrimet m t lashta t
njohura n histori. Prve ksaj, kjo zon, duke qen e vendosur midis
lumenjve Tigr dhe Eufrat, sht nj vend i prshtatshm gjeografikisht
pr nj vrshim gjigand. Nj nga faktort ndihmues n realizimin e
prmbytjes ka shum mundsi t jet dalja e ktyre dy lumenjve nga

Prmbytja e Nuhut

shtrati, duke prmbytur tr zonn.

Arsyeja e dyt se prse kjo zon shikohet si zona e prmbytjes jan t
dhnat historike. N shnimet e shum qytetrimeve t rajonit jan gjetur
prova, n t cilat flitet pr nj prmbytje q ka ndodhur n t njjtn
periudh. Duke dshmuar shkatrrimin e popullit t Nuhut, kto
qytetrime duhet t ken ndjer nevojn pr t prshkruar mnyrn se si
ndodhi ky shkatrrim dhe pasojat q ai la. sht e ditur q pjesa m e
madhe e legjendave mbi prmbytjen jan me origjin mesopotamiane. Pr
ne jan m t rndsishme zbulimet arkeologjike. Ato tregojn se nj
prmbytje shum e madhe ka ndodhur me t vrtet dikur n kt zon.
Ashtu si do ta shqyrtojm me hollsi n faqet q vijojn, kjo prmbytje
bri q qytetrimi t mbetej pezull pr nj periudh. Gjat grmimeve jan
zbuluar gjurm t dukshme t nj shkatrrimi shum t madh.
Grmimet e bra n Mesopotami tregojn se, shum her gjat
historis, ky rajon ka psuar fatkeqsi t ndryshme si rezultat i
vrshimeve dhe prmbytjeve t lumenjve Tigr dhe Eufrat. Psh, n
mijvjearin e dyt p.e.s. n kohn e Ibisinit, sunduesit t popullit t madh
t Urit, i vendosur n jug t Mesopotamis, nj prej viteve sht shnuar
si viti q "vinte pas prmbytjes q zhduku kufijt midis qiellit dhe toks".1
N vitin 1700 p.e.s., n kohn e Hamurabit Babilonian, nj vit sht
shnuar si viti i "shkatrrimit t qytetit Eshnuna nga nj vrshim".
N shekullin X p.e.s., n kohn e sunduesit Nabu-mukin-apal,
ndodhi nj vrshim n qytetin e Babilonis.2 N shekullin VII, VIII, X, XI
dhe XII n rajon ndodhn nj sr prmbytjesh t konsiderueshme. E
njjta gj ka ndodhur dhe n 1925, 1930 dhe 1954.3 sht e qart se kjo
zon gjithmon ka qen objekt prmbytjesh dhe nuk sht aspak udi q
nj prmbytje masive t ket shkatrruar nj popull t tr, ashtu si
prmendet n Kuran.

Provat arkeologjike t prmbytjes

Nuk sht rastsi q pikrisht n kohn e sotme ne ndeshim gjurmt
e shumics s popujve, pr t cilt n Kuran thuhet se jan shkatrruar.

27

28

POPUJT E ZHDUKUR

Dshmit arkeologjike pohojn faktin se sa m befasisht t zhduket nj

komunitet, aq m e mundur sht q ne t hasim n rrnojat e tij.
N rastin e civilizimeve t zhdukura befasisht si pasoj e fatkeqsive
natyrore, migrimit t papritur apo luftrave, gjurmt e tyre n shumicn e
rasteve jan t ruajtura m mir. Shtpit n t cilat jetonin njerzit dhe
veglat e puns t prdorura prej tyre n jetn e prditshme varrosen n
tok brenda nj kohe t shkurtr. Kshtu ato ruhen pr nj koh t gjat t
paprekura nga dora e njeriut, duke siguruar prova t rndsishme t s
kaluars.
Ja prse sot jan zbuluar shum prova pr prmbytjen e Nuhut. E
menduar se ka ndodhur rreth mijvjearit t tret p.e.s., prmbytja shnoi
fundin e rrufeshm t nj qytetrimi t tr, i cili m von u zvendsua
nga nj qytetrim tjetr. Kshtu, evidenca t qarta pr prmbytjen u
ruajtn pr mijra vjet pr t qen prov dhe paralajmrim pr ne.
N lidhje me prmbytjen, e cila mbuloi Ultsirn e Mesopotamis
jan br shum grmime. N to jan gjetur gjurm t nj prmbytjeje
veanrisht t madhe n 4 qytete kryesore. Kto qytete ishin m t
rndsishmet n Mesopotami. Ato ishin: Uri, Ereku, Kishi dhe
Shurupaku.
Grmimet e bra tregojn se t gjitha kto qytete u bn objekt i nj
vrshimi rreth mijvjearit t tret p.e.s.
N fillim le t hedhim nj vshtrim n grmimet e bra n qytetin e
Urit.
Rrnojat m t vjetra t qytetrimit t zbuluara n grmimet e bra
n kt qytet, i cili n ditt tona quhet "Tel el-Mukkajar", e kan fillimin
rreth vitit 7000 p.e.s. Si nj prej qyteteve, i cili ka qen qendra e nj prej
civilizimeve m t hershme, qyteti i Urit ka qen nj vendbanim ku
shum kultura kan pasuar njra-tjetrn.
Zbulimet arkeologjike tregojn se n qytetin e Urit

civilizimi u

ndrpre pas nj prmbytjeje gjigande dhe m von u shfaq nj civilizim i

ri. R. H. Hall nga Muzeu Britanik ishte i pari q bri grmime n kt
qytet. Pas tij, grmimet u vazhduan nn drejtimin e Leonard Woolley, i cili
drejtonte nj ekspedit t ndrmarr nga Muzeu Britanik dhe Universiteti

Nj ilustrim q paraqet
prmbytjen e Nuhut.

30

POPUJT E ZHDUKUR

i Pensilvanis. Grmimet e drejtuara prej tij, t cilat patn nj efekt shum

t madh n t gjith botn, zgjatn nga viti 1922 deri n 1934.
Kto grmime u bn n shkrettirn midis Bagdadit dhe Gjirit
Persik. Themeluesi i qytetit t Urit ishte nj popull, i cili kishte ardhur nga
Mesopotamia Veriore e q u vetquajt Ubejdian. N fillim, grmimet
kishin pr qllim mbledhjen e informacionit pr kta njerz. Grmimet e
Woolley jan prshkruar kshtu nga arkeologu gjerman Werner Keller:
"Varret e mbretrve t Urit" kshtu i kishte pagzuar Woolley, n astet e para
t entuziazmit, varret e fisnikve sumerian - madhshtia mbretrore e t cilave
doli n pah kur lopatat e arkeologve ndeshn nj grumbull dheu 50 kmb t
jug t tempullit dhe gjetn nj varg t gjat varresh shum hijernd. Gropat e
varreve prej guri ishin t mbushura me kupa t mueshme, amfora dhe vazo me
forma t mrekullueshme, mjete ngrnieje prej bronxi, mozaik perlash, gur t
muar me copa t vogla t shndritshme piriti etj. Trupat e tyre t shprbr
ishin t rrethuar me argjend. Harpa dhe lira mbshteteshin n mur. "Gati
menjher," shkruante ai m von n ditarin e tij, "zbulimet e bra
vrtetuan dyshimet tona. Menjher pas dyshemes s nj prej varreve t
mbretrve ne gjetm, nn nj shtres hiri, rrasa t shumta balte t mbuluara me
simbole e grma t nj tipi shum m t vjetr se ato t shkrimeve mbi varre.
Duke gjykuar nga natyra e shkrimit rrasat u prkisnin viteve 3000 p.e.s. Ato
ishin 2 - 3 shekuj m t hershme se varret."
Galerit shkonin thell e m thell. Shtresa t reja me copa qypash, amforash dhe
vazosh shfaqeshin. Ekspertt vun re se qeramika kishte mbetur uditrisht fare
e pandryshuar. Ajo ishte njsoj si ato t gjetura n varret e mbretrve. Dukej se
pr shekuj, civilizimi sumerian nuk kishte psuar ndryshime radikale. Sipas
konkluzioneve t nxjerra, ata duhet t kishin arritur nj nivel t lart zhvillimi
uditrisht shum hert.
Kur pas disa ditsh disa prej puntorve t Woolley e thirrn dhe i than:
"Arritm n nivelin e toks", ai u lshua n dyshemen e galeris pr t'u
knaqur. Mendimi i par i Woolley ishte: "Kaq ishte." Ishte rr, rr e pastr e
nj lloji t till q mund t depozitohej vetm nga uji.
Ata vendosn t vazhdonin t grmonin e ta bnin galerin m t thell. Lopatat
venin thell e m thell, 3 kmb, 6 kmb, akoma balt e pastr. Papritur n 10
kmb shtresa e balts u zhduk menjher, ashtu si ishte shfaqur. Posht ksaj

Prmbytja e Nuhut

ZONA E PRMBYTJES
V
Bagdadi

Ul
t
si
ra
Babilonia

Tigri
M
es
op
ot
Eufrati
am
is

Uri

Sipas zbulimeve arkeologjike, prmbytja e Nuhut ka ndodhur n Ultsirn e

Mesopotamis, e cila ather kishte nj form t ndryshme nga e ajo e sotmja. N
diagramin e msiprm, kufijt e sotm t Ultsirs jan shnuar me vij t kuqe t
ndrprer. Sektori i madh q shtrihet midis vijs s kuqe ka qen pjes e detit n
at koh.

depozite balte, pothuajse 10 kmb t trash, ata kishin zbuluar prova t qarta
t nj vendbanimi njerzor. Cilsia dhe pamja e qeramiks kishte ndryshuar n
mnyr t dukshme. Ktu ato ishin t bra me dor. Mbeturinat e metaleve nuk
gjendeshin asgjkundi. Veglat primitive q u shfaqn ishin br prej stralli t
prer. Duhet t'i prkisnin Epoks s Gurit.
Prmbytja ky ishte i vetmi shpjegim i mundshm i ksaj depozite gjigande
balte posht kodrs s Urit, e cila ndau si me thik dy epoka. Deti kishte ln
gjurmt e tij t qarta n mbetjet e organizmave t vogla detare t gjetura n
balt.4

31

32

POPUJT E ZHDUKUR

Ultsira e Mesopotamis

Civilizimet e
periudhs pas
prmbytjes
Shtres balte

Civilizimet e
periudhs para
prmbytjes

Grmimet e bra nga Leonard Woolley n Ultsirn e Mesopotamis nxorn n

drit ekzistencn e nj shtrese balte 2.5 m t trash. Kjo shtres sht formuar, me
sa duket, nga materiali i transportuar nga ujrat e prmbytjes dhe sht e vetme n
t gjith Botn.

Analizat mikroskopike treguan se kjo depozit e madhe balte posht

kodrs n Ur, ishte grumbulluar si rezultat i nj prmbytjeje aq t madhe
sa t zhdukte qytetrimin e lasht sumerian. Epika e Gilgameshit dhe
historia e Nuhut bashkoheshin n kt galeri t thell nn shkrettirn e
Mesopotamis.
Max Mallowan i referohet mendimeve t Leonard Woolley, i cili
thoshte se nj mas e till kaq e madhe materiali t depozituar nga uji, e
formuar n nj periudh kohe t vetme, mund t ishte vetm rezultat i nj
prmbytjeje shkatrruese. Woolley, gjithashtu, e prshkruante shtresn q
ndau qytetin sumerian t Urit nga qyteti i El-Ubejdit, banort e t cilit
prdornin qeramik t pikturuar, si mbetje t prmbytjes.5
Kto tregojn se qyteti i Urit ishte nj nga vendet e prekura nga

Prmbytja e Nuhut

prmbytja. Werner Keller ka theksuar rndsin e grmimeve t

lartprmendura, duke thn se sasia e rrnojave t qytetit nn nj shtres
balte vrteton se n Mesopotami ka ndodhur nj prmbytje.6
Nj tjetr qytet mesopotamian q mban gjurmt e prmbytjes sht
"Kishi i sumerianve", i cili njihet tani si Tel El-Uheimer. Sipas burimeve
t lashta sumeriane, ky qytet ishte "vendi i dinastis s par diluviane".7
Qyteti i Shurupakut n Mesopotamin Jugore, i cili sot njihet si Tel
Fe'reh, gjithashtu mbart gjurm t dukshme t prmbytjes. Studimet
arkeologjike n kt qytet drejtoheshin prej Erich Schmidt, nga
Universiteti i Pensilvanis, n vitet 19201930. Kto grmime zbuluan tre
shtresa vendbanimi t shtrira n nj distanc kohore q nga periudha
parahistorike, deri n dinastin e tret t Urit (21122004 p.e.s.). Gjetjet m
t qarta ishin rrnojat e shtpive t mirndrtuara dhe rrasat n form
pyke, n t cilat gjendeshin t shkruara shnime zyrtare si dhe lista
fjalsh. Ato tregonin pr nj shoqri shum t zhvilluar q ka ekzistuar
nga fundi i mijvjearit t katrt p.e.s.8
shtja kryesore sht se u kuptua q nj shkatrrim i madh, si
pasoj e nj prmbytjeje, kishte ndodhur n kt qytet rreth viteve
29003000 p.e.s. Sipas prshkrimit t Mallowan, 45 m nn tok, Schmidt
kishte ndeshur nj shtres dheu t verdh (t formuar nga prmbytja) e
prbr nga nj przierje balte dhe rre. Schmidt e prcaktoi kt shtres
t prbr nga balta dhe rra, e cila kishte mbetur q nga mbretria e
lasht e Semdet Nasr, si "rr me origjin nga lumi" dhe e lidhi kt me
prmbytjen e Nuhut.9
N grmimet e bra n qytetin e Shurupakut, u vu re se mbeturinat
e prmbytjes i prkisnin prafrsisht viteve 2900-3000 p.e.s. Ndoshta
qyteti i Shurupakut ka mundsi t ket qen po aq i prekur nga prmbytja
sa edhe qytetet e tjera.10
Vendi i fundit, i cili mendohet t ket qen i prekur nga prmbytja
sht qyteti i Erekut n jug t Shurupakut, i cili sot njihet si Tel El-Uerka.
Edhe n kt qytet, ashtu si n qytetet e tjera, sht zbuluar nj shtres e
prmbytjes. Kjo shtres daton midis viteve 29003000 p.e.s., njsoj si t
tjerat.11

33

34

POPUJT E ZHDUKUR

Si dihet, lumenjt Tigr dhe Eufrat ndajn n mes Mesopotamin

nga njri cep te tjetri. Duket se gjat ndodhis, kta dy lumenj dhe shum
burime t tjera uji, t mdha e t vogla, vrshuan dhe, duke u bashkuar
me ujin e shiut, shkaktuan nj prmbytje t madhe. Ngjarja prshkruhet
kshtu n Kuran:
Ne hapm portat e qiellit me uj q derdhej me furi dhe bm q
burimet t shprthejn nga toka. Kshtu ujrat (e qiellit dhe toks) u
takuan pr nj shtje t paracaktuar. (El-Kamer: 11-12)

Kur faktort q shkaktuan prmbytjen shqyrtohen nj nga nj, shihet

se ato t gjitha duken si fenomene natyrale. Ajo q e bn t mbinatyrshme
ngjarjen sht se ato ndodhn n t njjtn koh dhe pikrisht pas
paralajmrimit q Nuhu i bri popullit t tij pr afrimin e ndshkimit.
Vlersimi i provave t gjetura nga studimet e prfunduara, tregon se
siprfaqja e prmbytjes shtrihet afrsisht 160 km nga lindja n perndim
dhe 600 km nga veriu n jug. (Disa her m e madhe se siprfaqja e
Shqipris. sh.r.)

Kjo tregon se prmbytja prshiu gjith Ultsirn e

Mesopotamis. Kur shqyrtojm renditjen e qyteteve Ur, Erek, Shurupak

dhe Kish, t cilat mbartin gjurmt e prmbytjes, shohim se ato ishin t
rreshtuara n nj drejtim. Prandaj, prmbytja duhet t ket prekur kto
katr qytete dhe rrethinat e tyre. Prve ksaj, duhet t theksohet se rreth
viteve 3000 p.e.s. struktura gjeografike e Ultsirs s Mesopatamis ishte
e ndryshme nga 'sht tani. N at koh, shtrati i lumit Eufrat ishte m
n lindje nga 'sht sot. Kjo vij rrjedhjeje prputhet me vijn q kalon
midis Urit, Erekut, Shurupakut dhe Kishit. Me hapjen e "burimeve t
toks dhe qiellit" duket se lumi Eufrat vrshoi dhe u prhap, duke
shkatrruar kshtu katr qytetet e prmendura m sipr.

Fet dhe kulturat q prmendin prmbytjen

Prmbytja sht br e njohur pothuajse n t gjith njerzimin
nprmjet profetve, t cilt thrrisnin njerzit n fen e vrtet, por ajo u
kthye n legjend nga kta popuj duke u ndryshuar e deformuar me
kalimin e kohs.

Prmbytja e Nuhut

Allahu ua ka br t ditur njerzve lajmin e prmbytjes s Nuhut

nprmjet profetve dhe librave q Ai u ka drguar popujve t ndryshm
n mnyr q ajo t shrbej si paralajmrim dhe msim. Por t gjitha
tekstet e tjera, me prjashtim t Kuranit, jan ndryshuar, ndaj dhe
prshkrimet e prmbytjes jan t mbushura me elemente mitologjike.
Kurani sht i vetmi burim, t dhnat e t cilit prputhen me t dhnat e
zbulimeve dhe observimeve. Kjo, sepse Allahu e ka ruajtur Kuranin nga
do lloj ndryshimi. N Kuran thuhet:
Me t vrtet Ne e kemi zbritur Kuranin dhe padyshim q Ne do ta
ruajm at. (El-Hixhr: 9)

Pra, Kurani sht nn garancin dhe mbrojtjen e Allahut, Zotit t

botve.
N pjesn e fundit t ktij kapitulli ne do t shohim se si sht
paraqitur ngjarja, megjithse e deformuar, n kultura t ndryshme si dhe
n Dhiatn e Vjetr dhe at t Re.

Prmbytja e Nuhut n Dhiatn e Vjetr

Libri q iu shpall Musait ishte Teurati apo Torah. Pentateuku biblik
(pes librat e par t Bibls), i cili sipas t krishterve sht Teurati, e ka
humbur lidhjen prej kohsh me shpalljen origjinale, pasi t gjitha shpalljet
e ardhura te Beni Israilt nga profett e ndryshm u ndryshuan dhe u
bn subjekt manipulimesh nga ana e ifutve.
Sipas Dhiats s Vjetr, Zoti i shpalli Nuhut se t gjith njerzit
prve besimtarve do t shkatrroheshin, sepse toka ishte mbushur plot
me padrejtsi. Pr kt arsye, Ai e urdhroi Nuhun t ndrtonte anijen
dhe i tregoi n detaje mnyrn se si do ta ndrtonte. Ai gjithashtu e
porositi t merrte me vete familjen, tre djemt, grat e tyre, nj ift nga do
qenie e gjall dhe ushqime.
Shtat dit m von, kur erdhi koha e prmbytjes, t gjitha burimet e
nndheshme shprthyen, portat e qiejve u hapn dhe nj prmbytje e
madhe prfshiu gjithka. Kjo zgjati pr 40 dit dhe net. Anija lundroi mbi
ujrat q mbuluan t gjitha malet dhe kodrat e larta. Kshtu, vetm ata q

35

36

POPUJT E ZHDUKUR

ishin n anije me Nuhun shptuan, kurse ata q mbetn u rrmbyen nga

ujrat e prmbytjes dhe u mbytn. Shiu pushoi pas prmbytjes, e cila
zgjati 40 dit dhe net dhe ujrat filluan t paksoheshin 150 dit pas ksaj.
M pas, n ditn e shtatmbdhjet t muajit t shtat, anija qndroi
mbi malet Ararat (Agri). Nuhu drgoi nj pllumb t shihte nse ujrat
kishin rn plotsisht apo jo dhe, kur m n fund, pllumbi nuk u kthye,
ai e kuptoi se ujrat kishin rn plotsisht. Zoti u tha atyre t zbrisnin nga
anija dhe t shprndaheshin n tok.
Sipas Dhiats s Vjetr, n pajtim me vendimin q "do gj q (sht)
n tok do t vdes" n nj prmbytje q do t prfshinte gjith botn, t
gjith njerzit u ndshkuan dhe t vetmit q mbijetuan ishin ata q hipn
n anije me Nuhun.

Prmbytja e Nuhut n Dhiatn e Re

Dhiata e Re q ne kemi sot n dor pmban, sipas pretendimit t
krishter, fjalt dhe veprimet e Isait (Jezusit). Ajo fillon me katr ungjijt
e shkruar nj shekull pas vdekjes s Isait, nga njerz q kurr nuk e kishin
par apo qndruar me t.
N Dhiatn e Re prmbytja e Nuhut sht prshkruar shkurtimisht
kshtu:
Nuhu u drgua te nj popull i pabindur, i cili ishte n rrug t gabuar.
Por populli i tij nuk pranoi ta ndiqte at. Pr kt arsye, Zoti i
paralajmroi ata q refuzuan se do t prmbyteshin dhe, kur kjo ndodhi,
Ai e shptoi Nuhun dhe besimtart duke i vendosur n anije.
Por ashtu si qe n ditt e Noeut, kshtu do t jet edhe n ardhjen e Birit t
njeriut.
Sepse, ashtu si n ditt para prmbytjes, njerzit hanin dhe pinin, martoheshin
dhe martonin, derisa Noeu hyri n ark;
Dhe nuk kuptuan asgj, derisa erdhi prmbytja dhe i fshiu t gjith; kshtu do
t ndodh n ardhjen e Birit t njeriut. (Mateu, 24: 37-39)
Dhe nuk kurseu botn e lasht, por shptoi bashk me shtat t tjer Noeun,
predikues t drejtsis, kur solli prmbytjen e t pabesve. (II Pjetri, 2: 5)
Q dikur ishin rebel, kur durimi i Perndis i priste n ditt e Noeut, ndsa po

Prmbytja e Nuhut

ndrtohej arka, n t ciln, pak vet, gjithsej tet, shptuan nprmjet ujit. (I
Pjetr, 3: 20)

Prshkrimi i prmbytjes n kultura t tjera

Sumeriane: Nj zot i quajtur Enlil u tha njerzve se zotat e tjer
kishin ndrmend t shkatrronin njerzimin, por ai vet ishte i gatshm t'i
shptonte ata. Heroi i ksaj historie sht Ziusudra, mbreti i devotshm i
qytetit Sipur. Zoti Enlil i tregoi Ziusudras se far t bnte q t shptonte
nga prmbytja. Teksti q tregon ndrtimin e anijes mungon, por fakti q
kjo pjes ka ekzistuar tregohet n pjest ku prshkruhet si u shptua
Ziusudra. Duke u mbshtetur n versionin babilonas t prmbytjes,
arrihet n konkluzionin se n versionin e plot sumerian t ngjarjes duhet
t ket pasur shum m tepr hollsi pr arsyen e prmbytjes dhe se si u
ndrtua anija.
Babilonase: Ut-Napishtimi, sht kolegu babilonas i heroit sumerian
t prmbytjes, Ziusudras. Nj tjetr personalitet i rndsishm sht
Gilgameshi. Sipas legjends, Gilgameshi vendosi t krkoj prejardhjen e
tij pr t njohur sekretin e prjetsis. Ai u paralajmrua pr rreziqet dhe
vshtirsit e nj udhtimi t till. Atij iu tha se duhet t bnte nj
udhtim, n t cilin duhet t kalonte mbi "malet Mashu dhe ujrat e
vdekjes" dhe se nj udhtim i till ishte realizuar me sukses deri ather
vetm nga zoti i diellit, Shamash. Por Gilgameshi i prballoi t gjitha
rreziqet e udhtimit dhe m n fund arriti t takonte Ut-Napishtimin.
Teksti ndrpritet aty ku tregohet takimi i Gilgameshit me UtNapishtimin dhe kur m von teksti bhet i lexueshm, Ut-Napishtimi i
tha Gilgameshit se "perndit e kan ruajtur pr vete sekretin e vdekjes
dhe jets". Gilgameshi e pyeti Ut-Napishtimin se si e kishte arritur ai vet
pavdekshmrin dhe Ut-Napishtimi i tregoi historin e prmbytjes si
prgjigje t pyetjes s br. Prmbytja tregohet gjithashtu n 12 rrasat e
famshme t epiks s Gilgameshit.
Ut-Napishtimi ia nisi duke thn se historia q do t'i tregonte
Gilgameshit ishte "dika sekrete, nj sekret i perndive". Ai ishte nga

37

38

POPUJT E ZHDUKUR

qyteti i Shurupakut, i cili ishte m i vjetri ndrmjet qyteteve t toks Akad.

Sipas prshkrimit t tij, zoti Ea e thirri nprmjet mureve t nj kasolleje
t thurur me kallama dhe i tregoi se zotat kishin vendosur t shkatrronin
t gjitha farat e jets me nj prmbytje, por arsyeja e vendimit t tyre nuk
shpjegohet n versionin babilonas, ashtu si nuk shpjegohet as n
versionin sumerian. Ut-Napishtimi tha se Ea e kishte porositur t
ndrtonte nj anije, n t ciln ai duhet t mblidhte dhe t vendoste "farat
e t gjitha gjallesave". Ai e njoftoi at pr masn dhe formn e anijes,
gjersia, gjatsia dhe lartsia e s cils duhet t ishin t barabarta. Furtuna
ktheu gjithka prmbys pr gjasht dit dhe net rresht. N ditn e shtat
ajo u qetsua. Ut-Napishtimi pa se jasht vendi ishte kthyer n "balt q
ngjitej". Anija qndroi n malin Nisir.
Sipas shnimeve sumeriane dhe babilonase, Ksisuthros ose Hasisatra
u shptua nga prmbytja n nj anije 925 m t gjat, bashk me familjen,
shokt dhe disa zogj e kafsh. Thuhet se "ujrat u prhapn n drejtim t
qiellit, oqeanet mbuluan brigjet dhe lumenjt vrshuan nga shtretrit e
tyre". M pas, anija qndroi mbi malin Karidean.
Sipas shnimeve asiriano-babilonase, Uber-Tutu ose Hasisatra u
shptua bashk me familjen e tij, shrbtort, tufn dhe kafsht e egra me
nj anije, e cila ishte 600 kubit e gjat, 60 kubit e gjer dhe e lart.
Prmbytja zgjati pr 6 dit e net. Kur anija arriti malin Nizar, pllumbi q
u la i lir u kthye, ndrsa korbi jo.
Sipas disa shnimeve sumeriane, asiriane dhe babilonase, UtNapishtimi me familjen e tij mbijetoi nga prmbytja, e cila zgjati pr 6 dit
e net. Thuhet se "n ditn e shtat Ut-Napishtimi pa jasht. Gjithka ishte
shum e qet. Njeriu ishte kthyer edhe nj her n balt". Kur anija
qndroi mbi malin Nizar, Ut-Napishtimi drgoi jasht nj pllumb, nj
korb dhe nj harabel. Korbi qndroi t hante kufomat, ndrsa dy zogjt e
tjer nuk u kthyen.
Indiane: N epikat Shatapatha Brahmana dhe Mahabharata t
Indis, personi i quajtur Manu u shptua nga prmbytja bashk me
Rishizin. Sipas legjends, Manu kapi nj peshk, t cilit i fali jetn. Papritur
peshku u rrit dhe i tha atij t ndrtonte nj anije dhe ta lidhte n brirt e

Prmbytja e Nuhut

tij. Ky peshk u pranua si nj shfaqje e zotit Vishnu. Peshku e drejtoi anijen

midis dallgve t mdha dhe e solli at n veri, n malin Hismavat.
Uellsiane: Sipas legjends uellsiane, Dujnuen dhe Dujfe shptuan
prej shkatrrimit t madh me anije. Kur prmbytja e tmerrshme q ndodhi
pr shkak t vrshimit t Linlionit, i cili quhej Liqeni i Valve, u qetsua,
ata t dy filluan t ripopullonin srish Britanin.
Skandinave: Legjendat nordike Edda njoftojn se Bergalmir dhe
gruaja e tij shptuan prej prmbytjes me nj anije t madhe.
Lituaneze: N legjendn lituaneze, tregohet se disa ifte njerzish
dhe kafshsh shptuan, duke u strehuar n nj kore t toks, lart n maj
t nj mali t lart. Kur errat dhe vrshimet q zgjatn pr 12 dit e net u
shtrin deri n malin e lart, sa pothuajse arritn t'i prpinin ata q ishin
mbi t, Krijuesi u hodhi atyre nj lvozhg arre gjigande. Ata q ishin n
mal shptuan nga vdekja duke lundruar mbi kt lvozhg arre.
Kineze: Burimet kineze tregojn se nj person i quajtur Jao me 7
persona t tjer ose Fa Li bashk me gruan dhe fmijt e tij shptuan nga
prmbytja dhe nga dridhja e toks duke lundruar mbi bark. Thuhet se
"toka po shkatrrohej, ujrat shprthyen dhe mbuluan do vend". M n
fund ujrat u trhoqn.
Prmbytja e Nuhut n mitologjin greke: Zeusi vendosi t'i
shkatrronte me nj prmbytje njerzit, t cilt bnin do dit e m tepr
vepra t kqija. Vetm Deukalioni dhe gruaja e tij, Pirrha, shptuan nga
prmbytja, sepse babai i Deukalionit, Prometeu, e kishte kshilluar m
par djalin e tij q t ndrtonte nj bark. ifti zbriti n malin Parnas ditn
e nnt pas hipjes n bark.
T gjitha kto legjenda tregojn nj realitet konkret historik. N
histori, do popull e ka marr mesazhin, dokush e ka marr shpalljen
hyjnore dhe kshtu shum popuj jan njohur me prmbytjen.
Fatkeqsisht, pr shkak se njerzit u larguan nga rruga e drejt e shpalljes
hyjnore, prshkrimi i prmbytjes psoi shum ndryshime dhe u kthye n
legjenda e mite.
I vetmi burim, ku ne mund t gjejm historin e vrtet t Nuhut dhe
t popullit q e mohoi at, sht Kurani, i cili sht i vetmi burim hyjnor i

39

40

POPUJT E ZHDUKUR

pandryshuar.
Kurani na jep informacion t sakt, jo vetm pr prmbytjen e
Nuhut, por edhe pr popuj e ngjarje t tjera, pr t cilat do t flasim n
kapitujt vijues.

Jeta e profetit Ibrahim

Ibrahimi nuk ishte as ifut, as i krishter. Ai ishte vetm musliman (besimtar) me besim t vrtet e t pastr dhe nuk ishte prej
idhujtarve. Vrtet q njerzit m t afrt me Ibrahimin jan
ndjeksit e tij, bashk me kt Profet (Muhamedin) dhe besimtart. Allahu sht Ai q i ndihmon besimtart.
(Ali Imran: 67-68)

rofeti Ibrahim prmendet shpesh n Kuran si nj shembull i lart

pr njerzit e tjer. Populli i tij adhuronte idhujt, ndaj dhe ai i
kshilloi t largoheshin nga kjo gj dhe t kishin frik nga dnimi

i Allahut, mirpo populli nuk ia vuri veshin ktyre paralajmrimeve,

prkundrazi mbajti nj qndrim armiqsor. Kur presioni i popullit ndaj tij
u shtua, Ibrahimit iu desh t shprngulej n nj vend tjetr bashk me
gruan, profetin Lut e ndoshta edhe me disa besimtar t tjer.
Ibrahimi e kishte origjinn nga Nuhu, pra, ai ishte nj nga
pasardhsit e tij, ndaj dhe n Kuran thuhet se ai ndoqi rrugn e Nuhut.
Paqja qoft mbi Nuhun, n mbar botn! Sigurisht q kshtu i
shprblejm ata q kryejn vepra t mira. Nuhu ishte me t vrtet nj
nga robrit Tan besimtar. Pastaj Ne i prmbytm t tjert. Nj prej
atyre q ndoqn udhn e Nuhut sht edhe Ibrahimi. (Es-Saffat: 79-83)

N kohn e profetit Ibrahim, shum popuj q jetonin n Ultsirn e

Mesopotamis, n Anatolin e Mesme dhe at Lindore adhuronin yjet.
Zoti i tyre m i rndsishm ishte Sini, zoti-hn. Ai personifikohej si nj
njeri me mjekr t gjat me nj veshje q kishte t vizatuar nj hn n
form drapri. Prve ksaj, kta njerz bnin piktura dhe skulptura t

42

POPUJT E ZHDUKUR

ktyre zotave dhe i adhuronin ato. Ky ishte nj besim mjaft i prhapur, i

cili gjeti vend t prshtatshm pr t'u zhvilluar n Lindjen e Afrme dhe
arriti t ruante ekzistencn e tij pr nj koh t gjat. Njerzit q jetuan n
kt zon vazhduan t'i adhuronin kta zota deri n vitin 600 e.s. Si pasoj
e ktij besimi, disa ndrtesa t njohura si "zigurate", t cilat prdoreshin si
observator astronomik dhe tempuj, u ndrtuan n zonn q shtrihej nga
Mesopotamia deri n brendsi t Anatolias. Ktu adhuroheshin disa zota,
s pari zoti-hn Sin.12
Kjo mnyr besimi e zbuluar n koht tona nprmjet grmimeve
arkeologjike prmendet n Kuran. Si tregohet n Kuran,

Ibrahimi

refuzoi adhurimin e ktyre idhujve:

Kujto Ibrahimin kur i tha babait t tij, Azerit: "Prse i adhuroni idhujt
si zota? Un besoj se ti dhe populli yt po bni nj gabim q duket
sheshazi."
Kshtu Ne i treguam Ibrahimit mbretrin e qiejve dhe t toks, me
qllim q t ishte prej besimtarve t vendosur.
Kur e mbuloi nata me errsirn e saj, ai pa nj yll dhe tha: "Ky sht
Zoti im." Por kur ylli u zhduk nga shikimi, tha: "Un nuk i dua ata q
perndojn."
Kur pa hnn q ngrihej lart, tha: "Kjo sht Zoti im." Por kur ajo
perndoi, ai tha: "Nse nuk m udhzon Zoti im, un do t jem prej
njerzve t humbur."
Kur pa diellin t ngrihej lart, tha: "Ky sht Zoti im. Ky sht m i
madh." Por kur ai perndoi, tha: "O populli im! Un nuk kam asnj
lidhje me ata q ju adhuroni n vend t Allahut."
"Un i drejtohem - larg besimeve t kota - Atij q krijoi qiejt e tokn
dhe un nuk jam prej idhujtarve." (El-En'am: 74-79)

N Kuran, nuk tregohet me detaje vendi ku lindi dhe jetoi Ibrahimi,

por fakti se engjjt e drguar te populli i Lutit shkuan tek Ibrahimi para se
t shkonin te Luti dhe i dhan gruas s Ibrahimit lajmin e mir t lindjes
s nj fmije, tregon se Ibrahimi dhe Luti jetuan pran njri-tjetrit dhe
ishin bashkkohs.

N kohn e
profetit Ibrahim
ekzistonin shum
besime politeiste
n rajonin e
Mesopotamis.
Zoti-hn, Sini,
ishte nga
perndit m t
rndsishme.
Njerzit ndrtonin statuja t ktyre perndive
dhe i adhuronin. N t majt mund t shihni
disa statuja t Sinit. Simboli i gjysmhns
mund t shihet qart n gjoksin e statujs.

Ziguratet, t cilat prdoreshin njkohsisht si

tempuj dhe observator astronimik, ndrtoheshin
me ndihmn e teknologjis m t prparuar t
kohs. Yjet, hna dhe dielli ishin objektet kryesore
t adhurimit. Pr kt arsye, qielli kishte rndsi t
madhe. N t majt dhe posht mund t shihni
ziguratet m t rndsishme t Mesopotamis.

44

POPUJT E ZHDUKUR

Nj shtje e rndsishme rreth Ibrahimit n Kuran, e paprmendur

n Dhiatn e Vjetr, sht ndrtimi i Qabes. Ajo u ndrtua nga Ibrahimi
dhe djali i tij, Ismaili. Sot, e vetmja gj e ditur nga historiant pr t
kaluarn e Qabes sht se ajo ka qen nj vend i shenjt q n koht e
lashta. Vendosja e idhujve n t gjat kohs s injorancs, para ardhjes s
t drguarit Muhamed, erdhi si pasoj e deformimit dhe shtrembrimit t
fes hyjnore q iu shpall Ibrahimit.

Ibrahimi n Dhiatn e Vjetr

Dhiata e Vjetr sht burimi m i detajuar pr Ibrahimin
(Abrahamin), megjithse ne nuk mund t jemi t sigurt pr saktsin e t
gjitha informacioneve t prmendura n t. Sipas saj, Ibrahimi u lind rreth
vitit 1900 p.e.s. n qytetin e Urit, nj nga qytetet m t rndsishme t
kohs, i cili shtrihej n jug-lindje t Ultsirs s Mesopotamis. Kur lindi,
ai nuk u quajt Abraham, por Abram. Emri i tij u ndryshua nga Zoti m
von.
Nj dit, sipas Dhiats s Vjetr, Zoti e urdhroi Abramin t linte
vendin dhe njerzit e tij pr t shkuar n nj vend t panjohur dhe t
themelonte nj komunitet t ri atje. Abrami, n moshn 75 vjeare, e dgjoi
kt thirrje dhe u nis pr udhtim me gruan e tij q nuk lindte, Sarai (e cila
m von do t njihej me emrin Sarah q do t thot princesh) dhe djalin
e vllait, Lutin. Duke shkuar n drejtim t toks s premtuar, ata
qndruan prkohsisht n Harran dhe pastaj vazhduan udhtimin e tyre.
Kur arritn n tokn e Kananit t premtuar pr ta nga Zoti, atyre iu tregua
se ky vend ishte zgjedhur pr ta dhe u ishte dhuruar atyre. Kur Abrami u
b 99 vje, ai bri nj marrveshje me Zotin dhe emri i tij u ndryshua n
Abraham. Ai vdiq kur ishte 175 vje dhe u varros n nj shpell afr
qytetit t Hebronit (sot: El-Halil) n Bregun Perndimor (Palestin), i cili
gjendet nn pushtimin e Izraelit. Kjo tok, e cila u ble nga Abrahami pr
nj sasi t caktuar parash, ishte pasuria e par e tij dhe e familjes s tij n
tokn e premtuar.

Jeta e profetit Ibrahim

Vendlindja e Ibrahimit sipas Dhiats s Vjetr

Vendlindja e Ibrahimit ka qen gjithmon nj tem e diskutueshme.
Ndrsa t krishtert dhe ifutt thon se Ibrahimi lindi n jug t
Mesopotamis, mendimi mbizotrues n Botn Islame sht se vendlindja
e tij sht Urfa-Harran. Disa zbulime t reja tregojn se tezat e krishtera
dhe ifute nuk e pasqyrojn plotsisht t vrtetn.
ifutt dhe t krishtert e mbshtesin mendimin e tyre n Dhiatn e
Vjetr, sepse n t thuhet se Ibrahimi ka lindur n qytetin e Urit, n jug t
Mesopotamis. Ibrahimi u edukua n at qytet, m pas u nis pr n Egjipt
dhe arriti atje pas nj udhtimi t gjat, n t cilin ai kaloi npr Harran,
rajon i Turqis.
Nj dorshkrim i Dhiats s Vjetr i gjetur koht e fundit shkaktoi
dyshime serioze rreth vrtetsis s ktij informacioni. N kt
dorshkrim grek t shekullit III p.e.s., i cili sht pranuar si kopja m e
vjetr e Dhiats s Vjetr e gjetur deri tani, Uri nuk prmendet fare. Sot
shum studiues t Dhiats s Vjetr thon se fjala "Ur" sht e pasakt ose
sht nj shtes e mvonshme. Kjo nnkupton q Ibrahimi nuk lindi n
qytetin e Urit dhe mund t mos ket qen asnjher n jetn e tij n
Mesopotami.
Prve ksaj, emrat e disa vendeve dhe krahinave q ata
nnkuptonin ndryshuan me kalimin e kohs. N kohn ton Ultsirat e
Mesopotamis identifikohen zakonisht si brigjet jugore t Irakut,
ndrmjet lumenjve Tigr dhe Eufrat. Megjithat, dy mij vjet m par
Mesopotamia prfshinte krahina t tjera m n veri, madje duke arritur
deri n Harran e duke u shtrir deri n Turqin e kohve tona. Pra, edhe
pse ne e pranojm q shprehja "Ultsira e Mesopotamis" n Dhiatn e
Vjetr sht e sakt, do t ishte e gabuar t mendoje q Mesopotamia e dy
mij vjetve m par dhe Mesopotamia e sotme jan pikrisht t njjtat
vende.
Edhe pse ka dyshime serioze dhe mospajtime n lidhje me faktin q
qyteti i Urit sht vendlindja e Ibrahimit, ka nj pajtim t prbashkt prsa
i prket faktit q Harrani dhe rrethinat e tij ishin vendi ku jetoi Ibrahimi.

45

46

POPUJT E ZHDUKUR

Prve ksaj, nj krkim i shkurtr i br n Dhiatn e Vjetr, jep disa

informacione q prkrahin mendimin se vendlindja e Ibrahimit ishte
Harrani.
Psh, n Dhiatn e Vjetr, zona e Harranit sht prcaktuar si "zona e
Aramit" (Gjeneza, 11: 31 dhe 28: 10). Aty thuhet se ata q rrodhn nga
familja e Ibrahimit jan "djemt e Aramit" (Deutoronomi, 26: 5).
Identifikimi i Ibrahimit si nj "arami" tregon se ai e kaloi jetn n kt
zon.
N burimet islamike duket qart se vendlindja e Ibrahimit sht
Harrani dhe Urfa. N Urfa, e cila sht quajtur "qyteti i profetve", ka
shum histori e legjenda pr Ibrahimin.

Mosprputhjet midis Kuranit dhe Dhiats

s Vjetr
Dhiata e Vjetr dhe Kurani duket sikur prshkruajn dy profet t
ndryshm t quajtur respektivisht Abraham dhe Ibrahim. N Kuran,
Ibrahimi sht drguar te nj popull idhujtar, i cili adhuronte qiejt, yjet,
hnn dhe idhuj t ndryshm. Ai u prpoq me t gjitha forcat q t'i
largonte njerzit e tij prej ktyre besimeve supersticioze. N kt mnyr
ai ngjalli armiqsin e t gjith popullit, duke prfshir dhe babain e tij.
Aktualisht, asnj prej ktyre gjrave nuk prmendet n Dhiatn e
Vjetr. Hedhja e Ibrahimit n zjarr apo thyerja e idhujve t popullit t tij
nuk prmenden n Dhiatn e Vjetr, n t ciln Ibrahimi n prgjithsi
sht paraqitur si strgjyshi i ifutve. Duket qart se kjo pikpamje sht
futur nga paria e ifutve q krkonte t sillte n plan t par konceptin e
racs. _ifutt besojn se jan nj popull i zgjedhur prjetsisht nga Zoti
dhe ndihen superior ndaj t tjerve. Kjo sht arsyeja q Ibrahimi sht
paraqitur si strgjyshi i ifutve n Dhiatn e Vjetr.
T krishtert q besojn n Dhiatn e Vjetr, mendojn se Ibrahimi
sht strgjyshi i ifutve, por vetm me nj ndryshim; sipas tyre Ibrahimi
nuk sht ifut, por i krishter. T krishtert, t cilt nuk i kushtojn
vmendje konceptit t racs aq shum sa ifutt, mbajn kt qndrim dhe

Jeta e profetit Ibrahim

kjo sht nj nga shkaqet e mospajtimit dhe konfliktit midis ktyre dy

feve. Allahu sjell shpjegimin vijues t ktyre argumenteve n Kuran.
O ithtar t librave t par (ifut dhe t krishter)! Prse grindeni pr
Ibrahimin, ndrkoh q Teurati dhe Inxhili jan shpalluar pas tij? A
nuk logjikoni, pra?
Ja, ju polemizuat pr at gj pr t ciln keni dije (pr Isain). Pse
ather polemizoni pr shtje pr t cilat ju nuk keni asnj dijeni
(pr Ibrahimin)? Allahu di gjithka, ndrsa ju nuk dini.
Ibrahimi nuk ishte as ifut e as i krishter, por ai ishte vetm
musliman (besimtar) me besim t vrtet e t pastr dhe nuk ishte prej
idhujtarve.
Vrtet q njerzit m t afrt me Ibrahimin jan ndjeksit e tij bashk
me kt Profet (Muhamedin) dhe besimtart. Allahu sht Ai q i
ndihmon besimtart. (Ali Imran: 65-68)

N Kuran, shum m ndryshe nga ajo q sht shkruar n Dhiatn e

Vjetr, Ibrahimi paraqitet si nj profet, i cili e kshilloi popullin e tij q t
largohej nga adhurimi i idhujve. Q n rinin e tij ai e paralajmroi
popullin q t hiqte dor nga ky besim i kot, por ata reaguan n mnyr
agresive ndaj Ibrahimit duke u prpjekur pr ta vrar. Pr t'u larguar prej
ligsis s popullit t tij prfundimisht Ibrahimi u detyrua t shprngulej.

47

Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye

prmbys
Populli i Lutit prgnjeshtroi paralajmrimet Ne drguam
kundr tyre stuhi gursh (e cila i shkatrroi t gjith), prve
familjes s Lutit, t ciln Ne e shptuam me mirsin Ton n
orn e fundit t nats. Kshtu i shprblejm ata q falenderojn. Luti i kishte paralajmruar pr dnimin Ton, por ata
nuk i besuan paralajmrimet e tij. (El-Kamer: 33-36)

uti jetoi n t njjtn koh me Ibrahimin. Ai u drgua si profet n

nj prej popujve fqinj me popullin e Ibrahimit. Kta njerz, si na
tregon Kurani, praktikonin nj veprim t ult t panjohur deri

ather t quajtur sodomizm, apo si quhet sot homoseksualizm. Kur

Luti i kshilloi t hiqnin dor nga ky zakon i ult dhe i paralajmroi pr
nj dnim t mundshm, ata e kundrshtuan dhe vazhduan rrugn e
shthurjes. N fund, kta njerz u shkatrruan nga nj dnim i tmerrshm.
Qyteti ku banoi Luti prmendet si qyteti i Sodomit n Dhiatn e
Vjetr. Duke qen i vendosur n veri t Detit t Kuq, ky komunitet duket
se sht shkatrruar n prputhje me prshkrimin e br n Kuran.
Studimet arkeologjike tregojn se qyteti qe vendosur n zonn e Detit t
Vdekur, i cili shtrihet prgjat kufirit t Jordanis me territoret e
pushtuara t Palestins.
Prpara se t shqyrtojm rrnojat e ktij qyteti, le t mundohemi t
njohim shkakun se prse populli i Lutit u dnua n kt mnyr. Kurani
na tregon se si e paralajmroi Luti popullin e tij. Po cila ishte prgjigjja e
tyre?
Populli i Lutit i prgnjeshtroi t drguarit.

49

Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye prmbys

Kur vllai i tyre u tha: "Prse nuk i friksoheni Allahut?

Un jam i drguar i besueshm pr ju.
Kini pra frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.
Un nuk ju krkoj asnj shprblim pr transmetimin e ktij mesazhi.
Shprblimin e pres vetm nga Zoti i botve.
Si vall kryeni marrdhnie me burrat dhe lini mnjan ato t cilat
Allahu i ka krijuar pr t qen bashkshortet tuaja? Vrtet ju jeni nj
popull q ka kaluar do kufi!"
Ata i than: "Nse nuk pushon, o Lut, ne do t t przm!"
Ai u tha: "Un jam kundr punve t poshtra q kryeni." (Esh-Shuara:
160 168)

Ata e krcnuan Lutin, kur ai i ftoi n rrug t drejt dhe filluan ta

urrenin gjithnj e m tepr pr kt shkak, ndaj donin ta dbonin s
bashku me besimtart e pakt q ishin pran tij. N ajetet e tjera, ngjarja
sht treguar si vijon.
(Kujto) edhe Lutin, kur iu drejtua popullit t tij: "A po bni mkatin
m t madh, t cilin nuk e ka br askush m par n t gjith botn.
T shtyr nga epshi ju shkoni me burra n vend t grave? Po, ju jeni
nj popull i shfrenuar."
Populli i tij si prgjigje tha: "Nxirrini jasht vendit tuaj, pasi ata
krkojn t jen t pastr (nga gjynahet)!" (El-A'raf: 8082)

Luti i bri t qart popullit t tij t vrtetn, por ata nuk i kushtuan
vmendje

paralajmrimeve

njpasnjshme

dhe

vazhduan

ta

kundrshtonin e mohonin ndshkimin, pr t cilin u fliste profeti i tyre.

(Kujto) dhe Lutin, kur i tha popullit t tij: "Ju bni nj gjynah, t cilin
askush para jush nuk e ka br n gjith botn.
Ju kryeni marrdhnie me burrat, grabitni udhtart dhe kryeni pun
t ndyra n vendtakimet tuaja?!" Por populli i tij nuk dha prgjigje
tjetr ve tha: "Sille ndshkimin e Allahut mbi ne, nse thua t
vrtetn." (El-Ankebut: 28 29)

Duke marr prgjigjen e msiprme nga populli i tij, Luti i krkoi

ndihm Allahut.

50

POPUJT E ZHDUKUR

Ai tha: "Zoti im! M ndihmo q t triumfoj mbi popullin

shkatrrimtar." (El-Ankebut: 30)
"Zoti im! M shpto mua dhe familjen time nga ka bjn ata." (EshShuara: 169)

Pas lutjes s Lutit, Allahu drgoi dy engjj n formn e dy djemve t

rinj. N fillim ata vizituan Ibrahimin dhe i dhan lajmin e mir se gruaja
e tij do t lindte nj fmij. Pastaj dy t drguarit i shpjeguan qllimin e
ardhjes s tyre: populli i pacip i Lutit do t shkatrrohej.
Ibrahimi u tha: "Cili sht qllimi i ardhjes suaj, o ju t drguar?"
Ata i than: "Ne jemi drguar te nj popull mkatar.
Q t lshojm mbi ta gur balte t pjekur t caktuar nga Zoti yt pr
ata q kalojn kufijt." (Edh-Dharijat: 31 34)

Pasi u ndan nga Ibrahimi, engjjt u drejtuan pr te Luti. Ai nuk i

njohu ndaj dhe ndjeu nj lloj shqetsimi e frike, por kur i treguan se kush
ishin, ai u qetsua.
Kur t drguarit Tan arritn te Luti, ai u pikllua pr ta (se mos
populli i tij krkonte t kryente marrdhnie me ta) dhe tha: "Kjo sht
nj dit e trishtuar." (Hud: 77)
Luti u tha: "Ju jeni njerz t panjohur pr mua."
Ata i than: "Ne kemi ardhur te ti bashk me ndshkimin, n t cilin
ata dyshonin.
Dhe t kemi sjell ty lajmin e vrtet (t shkatrrimit t popullit tnd).
S'ka dyshim se ne themi t vrtetn.
Udhto me familjen tnde pasi t kaloj nj pjes e nats dhe ec pas
tyre e mos lejo q ndonj prej jush t kthej kokn prapa e t shoh,
por vazhdo drejt pr atje ku je urdhruar."
Kshtu Ne i bm t njohur atij vendimin se shkatrrimi do t bhej
hert n agim. (El-Hixhr: 62 66)

Ndrkoh populli i tij mori vesh lajmin e ardhjes s mysafirve. Ata

nuk hezituan t'u afroheshin ktyre mysafirve pr qllimet e tyre t
mbrapshta, ashtu si kishin vepruar dhe me t tjert m par, ndaj dhe
rrethuan shtpin. Duke u friksuar pr mysafirt e tij, Luti u tha:

Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye prmbys

" Kta jan mysafirt e mi, kshtu q mos m turproni. Kini frik
Allahun e mos m poshtroni." (El-Hixhr: 68 69)

Populli i tij iu prgjigj:

" A nuk t kemi ndaluar q t pressh apo t mbrosh njerzit e
tjer?" (El-Hixhr: 70)

Duke menduar se ai dhe mysafirt e tij po bheshin pre e sjelljes s

keqe t popullit t tij, Luti tha:
" Sikur t kisha forc q t'ju mposhtja, apo sikur t mbshtetesha te
ndonj mbrojts i fuqishm." (Hud: 80)

Mysafirt i kujtuan atij se ata ishin t drguarit e Allahut:

Ata i than: "O Lut! Ne jemi t drguarit e Zotit tnd! Ata kurr nuk
do t mbrrijn te ti! Udhto me familjen tnde n nj pjes t nats
dhe asnj prej jush t mos shoh prapa, prve gruas tnde (q do t
mbetet pas). S'ka dyshim se ndshkimi q do t'i godas ata, do ta
godas edhe at. Pikrisht agimi sht koha e caktuar pr ta. A nuk
sht afr agimi?" (Hud: 81)

Kur veprimet e mbrapshta t popullit arritn kulmin, Allahu e

shptoi Lutin me an t engjjve. N mngjes, populli i tij u shkatrrua
trsisht.
Ne i verbuam ata q krkuan t fyejn mysafirt e tij: "Shijoni pra,
ndshkimin Tim dhe paralajmrimet e Mia!"
Nj ndshkim i vazhdueshm i mbrtheu ata hert n mngjes. (ElKamer: 37 38)

Ajetet e prshkruajn shkatrrimin e ktij populli si vijon:

Por britma shkatrruese i prpiu ata para agimit.
Ne i kthyem prmbys (vendbanimet e Sodomit) dhe derdhm mbi ta
gur nga balta e pjekur.
Sigurisht q n kt ngjarje ka argumente t qarta pr ata q duan t
kuptojn e t nxjerrin msim.
Ato vendbanime jan ende t dukshme pran rrugs. (El-Hixhr: 73 76)
Kur erdhi urdhri yn, Ne i kthyem prmbys (vendbanimet e Sodomit)

51

52

POPUJT E ZHDUKUR

dhe derdhm mbi ta pareshtur gur prej balte t pjekur. (Hud: 82)
Pastaj Ne i shkatrruam t tjert.
Dhe derdhm mbi ta shi (gursh pr ndshkim). Sa i keq ishte shiu i
atyre t cilt u paralajmruan!
Vrtet q ktu ka argumente t qarta, megjithat shumica e tyre nuk
besojn.
Zoti yt sht me t vrtet i Gjithfuqishm, Mshirplot. (EshShuara: 172 175)

Kur populli u shkatrrua, shptoi vetm Luti dhe disa besimtar, t

cilt ishin pothuajse sa nj familje. Gruaja e Lutit nuk ishte besimtare, ndaj
dhe u ndshkua bashk me t tjert.
(Kujto) Lutin, kur iu drejtua popullit t tij: "Prse bni gjynahun m t
madh, t cilin askush prej njerzve nuk e ka br m par?
Si sht e mundur q ju knaqni epshet tuaja me burrat n vend t
grave? Jo, por ju jeni nj popull q po i kaloni t gjith kufijt."
Populli i tij nuk dha prgjigje tjetr vese tha: "Nxirrini jasht nga
vendi juaj, sepse ata krkojn t jen t pastr (nga gjynahet)!"
M pas Ne e shptuam Nuhun dhe familjen tij prve t shoqes; ajo
ishte ndr ata q mbetn pas.
Ne derdhm mbi ta shi gursh. Shih pra, far fundi kan kriminelt
(jobesimtart)." (El-Araf: 8084)

Pra, profeti Lut shptoi bashk me besimtart dhe familjen e tij me

prjashtim t gruas. Si prshkruhet n Dhiatn e Vjetr, ai emigroi me
Ibrahimin. Prsa i prket popullit t prishur, ata u shkatrrruan dhe
shtpit e tyre u bn njsh me tokn.

"Shenjat e dukshme" n liqenin e Lutit

Ajeti 82 n suren Hud tregon shum qart mnyrn e shkatrrimit t
popullit t Lutit.
Kshtu, kur u erdhi urdhri Yn, Ne i kthyem prmbys (vendbanimet e
Sodomit) dhe derdhm mbi ta pa reshtur gur prej balte t pjekur.
(Hud: 82)

Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye prmbys

Shprehja "prmbys" tregon se zona u shkatrrua totalisht nga nj

trmet i fuqishm. N pajtim me kt, n Liqenin e Lutit, n t cilin
ndodhi shkatrrimi, gjenden prova t qarta t nj shkatrrimi t till. Le
t'ia lm fjaln arkeologut gjerman Werner Keller:
S bashku me bazn e ksaj arjeje t madhe, e cila kalon pikrisht
nprmjet ksaj zone, lugina e Sidimit, q prfshin Sodomin dhe
Gomorrn, u zhyt nj dit n humner. Shkatrrimi i tyre ndodhi si pasoj
e nj trmeti t madh, i cili ka mundsi t jet shoqruar me shprthime,
vettima, rrjedhje gazi natyror dhe zjarre t mdha.13
N fakt, Liqeni i Lutit ose si njihet ndryshe Deti i Vdekur, gjendet
pikrisht n qendr t nj zone aktive sizmike:
Baza e Detit t Vdekur sht e lokalizuar n nj vendrnie tektonike. Kjo lugin
gjendet n nj zon t tensionuar midis liqenit Taberije n veri dhe mesit t
lugins Arabah n jug.14

Ngjarja sht prshkruar kshtu n pjesn e fundit t ajetit, "dhe

derdhm mbi ta pa reshtur gur prej balte t pjekur". Ka shum
mundsi q ky t ket qen nj shprthim vullkanik, i cili ndodhi n
brigjet e Liqenit t Lutit. Materiali q shprtheu ishte si "gur prej balte
t pjekur t gurzuar". E njjta ngjarje tregohet n ajetin 173 t sures EshShuara: "Dhe Ne derdhm mbi ta shi (gursh pr ndshkim)."
N lidhje me kt tem, Werner Keller shkruan:
Nga brendsia u liruan forca vullkanike q kishin rn n qetsi shum thell
prgjat gjatsis s thyerjes. N luginn e siprme t Jordanit, pran Bashanit,
akoma gjenden kratere t larta t vullkaneve t zhdukura. Shtresa t mdha llave
dhe bazalti jan depozituar n siprfaqen e gurve glqeror.15

Kto shtresa llave dhe bazalti prbjn nj prov t qart se nj

shprthim vullkanik dhe nj trmet kan ndodhur diku n kt vend.
Katastrofa e prshkruar n shprehjen "dhe derdhm mbi ta pa reshtur
gur prej balte t pjekur", n Kuran ka shum mundsi t'i referohet ktij
shprthimi vullkanik. Shprehja "kur u erdhi urdhri Yn, Ne i kthyem
prmbys (vendbanimet e Sodomit)", e cila gjendet n t njjtin ajet, ka
mundsi t'i referohet trmetit, i cili bri q vullkanet t shprthejn mbi

53

Jeruzalemi

Deti i
vdekur

Populli i Lutit

siprfaqen e toks. Sidoqoft vetm Allahu e di t vrtetn.

"Shenjat e qarta" q shfaqen nga Liqeni i Lutit jan me t vrtet
shum interesante. N prgjithsi, ngjarjet q tregohen n Kuran ndodhin
n Lindjen e Mesme, n Gadishullin Arabik dhe n Egjipt. Pikrisht n
qendr t ktyre vendeve ndodhet Liqeni i Lutit. Ky liqen, ashtu si dhe
ngjarjet q ndodhn rreth tij, meriton vmendje t veant nga ana e
studimeve gjeologjike. Liqeni sht afrsisht 400 m nn siprfaqen e
Mesdheut. Meqense vendi m i thell n liqen sht 400 m, fundi i liqenit
sht 800 m nn siprfaqen e Mesdheut. Kjo sht pika m e ult n tok.
N siprfaqet e tjera, t cilat jan m t ulta se niveli i detit, thellsia sht
maksimumi 100 m. Nj tjetr veti e Liqenit t Lutit sht se kripsia e ujit
t tij ka dendsi shum t lart, afrsisht 30%. Si pasoj, asnj organizm i
gjall nuk mund t mbijetoj n kt liqen. Kjo sht arsyeja pse Liqeni i
Lutit quhet Deti i Vdekur n literaturn perndimore.

Mesdheu
Tel Avivi

Fotografi satelitore t zons ku jetoi populli Lutit.

Ngjarja e populli t Lutit, e cila tregohet n Kuran, sipas vlersimeve

ka ndodhur rreth vitit 1800 p.e.s. I bazuar n krkimet e tij arkeologjike
dhe gjeologjike, studiuesi gjerman Werner Keller deklaroi se qytetet e
Sodomit dhe Gomorrs ishin t vendosura n luginn e Sidimit, e cila
shtrihej n zonn m t largt e m t ult t Liqenit t Lutit. Kto qytete
dikur ishin vende t mdha dhe t banuara.
Struktura m interesante e liqenit t Lutit sht nj prov e qart q
tregon mnyrn si ka ndodhur ngjarja shkatrruese e treguar n Kuran:
N bregun lindor t Detit t Vdekur, gadishulli El-Lisan duket si nj gjuh e
futur thell n uj. El-Lisan n arabisht do t thot gjuh. Vendi bie ktu nn
siprfaqen e ujit n nj knd t uditshm, duke e ndar detin n dy pjes. N t
djatht t gadishullit, toka bie thik posht n nj thellsi prej 1200 kmbsh. N
t majt t gadishullit, uji sht i dukshm e i cekt. Matjet e bra kto vitet e
fundit konfirmojn nj thellsi prej 50-60 kmbsh. Ajo pjes jashtzakonisht e

Fotografit e
Liqenit t Lutit t
marra me satelit.

Liqeni i Lutit, apo si quhet ndryshe Deti i Vdekur.

cekt e Detit t Vdekur, nga gadishulli El-Lisan deri n majn m jugore, ishte
Lugina e Sidimit.16

Werner Keller vuri re se kjo pjes e cekt, e cila u zbulua se ishte

formuar m von, ishte rezultat i trmetit t lartprmendur dhe i
katastrofs masive q shkaktoi ky trmet. Ky ishte vendi ku ishin
vendosur Sodomi dhe Gomorra, d.m.th., vendi ku jetoi populli i Lutit.
Dikur ishte e mundur ta kaloje kt zon n kmb, ndrsa tani,
lugina e Sidimit, ku ishin vendosur dikur Sodomi dhe Gomorra, sht
mbuluar nga siprfaqja e pjess m t ult t Detit t Vdekur. Shkatrrimi
i bazs, si rezultat i nj katastrofe t tmerrshme q ndodhi n fillim t
mijvjearit t dyt p.e.s., bri t mundur q uji i kripur nga veriu t
rrjedh n kt grop t formuar koht e fundit dhe ta mbush me uj t
kripur.
Gjurmt e Liqenit t Lutit jan t dukshme Nse dielli shklqen n
drejtimin e duhur dhe dikush bn nj shtitje me bark prgjat Liqenit
t Lutit deri n pikn m jugore, ai mund t shoh dika fantastike. Pak
larg nga bregu dhe mjaft t dukshme nn siprfaqen e ujit, gjenden
konturet e pyjeve t mome, t cilat sasia jashtzakonisht e madhe e

58

POPUJT E ZHDUKUR

N t majt: nj ilustrim
q tregon shprthimin
vullkanik dhe shembjen
q ndodhi pas tij, t
cilat shkaktuan
zhdukjen e t gjith
njerzve.

Faqja tjetr: nj pamje

nga larg e Liqenit t
Lutit.

krips s Detit t Vdekur i ka ruajtur akoma. Trungjet dhe rrnjt n ujin

jeshil jan shum t lashta. Lugina e Sidimit, ku dikur kto pem ishin
plot me gjelbrim, ishte nj prej vendeve m t bukura n zon.
Aspekti mekanik i fatkeqsis q i ndodhi popullit t Lutit sht
zbuluar nga krkimet e gjeologve. Ato tregojn se trmeti, i cili
shkatrroi popullin e Lutit, ndodhi si pasoj e nj arjeje shum t madhe
n tok prgjat 190 km q prbjn shtratin e lumit Sheri'at. Lumi Sheri'at
ka nj rnie prej 180 m n total. Kjo s bashku me faktin se liqeni i Lutit
sht 400 m nn nivelin e detit jan dy prova shum t rndsishme q
tregojn se nj transformim gjigand gjeologjik ka ndodhur ktu.
Struktura interesante e lumit Sheri'at dhe e Liqenit t Lutit prbjn
vetm nj pjes t vogl t s ars q ndodhi n kt vend. Gjendja dhe
gjatsia e ksaj t are jan zbuluar vetm kto koht e fundit.

Disa nga rrnojat e qytetit, i cili u fundos n liqen, jan zbuluar n brigjet e liqenit.
Kto rrnoja dshmojn pr nivelin e lart t jetess s ktij populli.

Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye prmbys

Shkatrrimi popullit t Lutit ka frymzuar shum piktor. Sipr sht dhn nj

shembull.

arja nis nga rrza e malit Taurus, shtrihet n brigjet jugore t Liqenit
t Lutit, vazhdon n shkrettirn arabe n drejtim t gjirit t Akabas dhe
vazhdon prmes Detit t Kuq, duke prfunduar n Afrik. Prgjat saj
jan vn re veprimtari t fuqishme vullkanike. Bazalti i zi dhe llava
gjenden n malet e Galiles n Izrael, n rrafshnaltat e Jordanit, n gjirin
e Akabas dhe n vende t tjera aty afr.
T gjitha kto rrnoja dhe prova gjeografike tregojn se nj ngjarje
katastrofike ka ndodhur dikur n Liqenin e Lutit. Werner Keller shkruan:
S bashku me bazn e ksaj arjeje t madhe, e cila kalon pikrisht nprmjet
ksaj zone, lugina e Sidimit, q prfshin Sodomin dhe Gomorrn, u zhyt nj dit
n humner. Shkatrrimi i tyre ndodhi si pasoj e nj trmeti t madh, i cili ka
mundsi t jet shoqruar me shprthime, vettima, rrjedhje gazi natyror dhe
zjarre t mdha. Nga brendsia u liruan forca vullkanike q kishin rn n
qetsi shum thell prgjat gjatsis s thyerjes. N luginn e siprme t

61

62

POPUJT E ZHDUKUR

Jordanit, pran Bashanit, akoma gjenden kratere t larta t vullkaneve t

zhdukura. Shtresa t mdha llave dhe bazalti jan depozituar n siprfaqen e
gurve glqeror.17

National Geographic bn kt koment n dhjetor t vitit 1957:

Mali i Sodomit, nj tok shterp e egr, ngrihet thik mbi Detin e Vdekur.
Askush nuk i ka gjetur ndonjher qytetet e shkatrruara t Sodomit dhe
Gomorrs, por studiuesit besojn se ato kan qen n luginn e Sidimit prmes
ktyre shkmbinjve t thepisur. Ndoshta ujrat vrshues t Detit t Vdekur i
prfshin ato pas nj trmeti.18

Edhe Pompei pati nj fund t njjt

Ligjet e vendosura nga Allahu kan qen dhe do t mbeten t
padryshuara. N Kuran thuhet:
Ata u betuan n emr t Allahut me betimin m t fort se, n qoft se
do t'u vinte nj kshillues, ata do t ishin m t udhzuar se do
popull (para tyre), por kur u erdhi kshilluesi (Muhamedi), ata u
larguan m tepr nga e vrteta.
(Ata u larguan nga e vrteta) pr shkak t kryenesis n tok dhe
prbetimit pr t punuar ligsi, por ligsia i kthehet vetm atij q e
bn at. Ather a mund t presin ata gj tjetr ve asaj q sht
vepruar me popujt e par? Ndaj, nuk do t gjesh asnj ndryshim apo
shmangie n ligjet e caktuara nga Allahu." (El-Fatir: 42 43)

Me t vrtet, "nuk do t gjesh asnj ndryshim apo shmangie n

ligjet e caktuara nga Allahu". Kush qndron kundr ligjeve t Tij nj dit
do t dnohet. Pompei, simboli i degjenerimit t perandoris romake,
ishte edhe ai i zhytur n shthurje e degjenerim t plot moral. Fundi i tij
ishte i ngjashm me at t popullit t Lutit.
Shkatrrimi i Pompeit ndodhi si pasoj e shprthimit t vullkanit
Vezuv.
Vullkani Vezuv sht simboli i Italis, e veanrisht i qytetit t
Napolit. Duke qndruar i heshtur pr 2000 vitet e fundit, Vezuvi sht
quajtur "Mali i Paralajmrimit". Jo pa arsye Vezuvi njihet si i till.

Sipr tregohet nj fotografi q paraqet luksin e qytetit t Pompeit para shkatrrimit.

64

POPUJT E ZHDUKUR

Fatkeqsia

ndodhi

Sodomit

dhe

Gomorrs sht shum e ngjashme me at q

shkatrroi Pompein.
N t djatht t Vezuvit gjendet Napoli,
ndrsa n lindje Pompei. Llava dhe pluhuri i
nj shprthimi vullkanik gjigand q ndodhi
2000 vjet m par goditi banort e atij qyteti.
Fatkeqsia ndodhi kaq papritur saq do gj
n qytet u kap gjat ushtrimit t jets s
prditshme dhe ka mbetur sot njsoj si ishte
2000 vjet m par. Duket sikur atje akrepat e
kohs kan mbetur n vend.
Shkatrrimi i Pompeit nuk u b pa
qllim. Shnimet historike tregojn se qyteti
ishte nj qendr shthurjeje dhe imoraliteti.
Qyteti dallohej pr nj nivel aq t lart
prostitucioni saq numri i shtpive publike
nuk dihej me saktsi. Sipas tradits s
rrnjosur n besimin Mithraik, organet
seksuale dhe marrdhniet seksuale nuk
duhet

fshiheshin,

por

duhet

ekspozoheshin hapur.
Llava e Vezuvit e fshiu nga harta gjith
qytetin brenda nj asti t vetm. Aspekti m
interesant i ngjarjes sht se askush nuk
shptoi, megjithse shprthimi i Vezuvit
ishte shum i fuqishm. Duket tamam sikur
ata as q e kishin vn re katastrofn, sikur t
ishin magjepsur. Nj familje u gjend e
ngurtsuar n momentin e ngrnies. ifte t
shumta t ngurtsuara u gjetn gjat aktit
seksual. Gjja m interesante ishte se atje
gjendeshin ifte t t njjtit seks, ifte djemsh

N kt faqe mund t
shihni trupat e ngurtsuar
t zbuluara nga grmimet e
bra n Pompei.

66

POPUJT E ZHDUKUR

dhe vajzash t reja. Fytyrat e disa prej trupave t ngurtsuar t nxjerr nga
Pompei ishin t padmtuara. Shprehja e prgjithshme e fytyrave t tyre
ishte hutimi.
Ktu gjendet aspekti m i pakuptueshm i fatkeqsis. Si ka
mundsi q mijra njerz pritn vdekjen pa par e dgjuar gj?
Ky aspekt i ngjarjes tregon se zhdukja e Pompeit ishte e ngjashme me
ngjarjet shkatrruese t prmendura n Kuran, sepse Kurani, kur flet pr
kto ngjarje, prmend zhdukjen e papritur. P.sh., banort e qytetit t
prshkruar n suren Jasin u zhdukn t gjith menjher n nj ast t
vetm. Situata tregohet si vijon.
Ajo ishte vetm nj britm shkatrruese dhe ja, t gjith ata (u bn)
t heshtur, t ngrir.. (Jasin: 29)

N ajetin 31 t sures El-Kamer prsri theksohet "zhdukja e

menjhershme", kur tregohet shkatrrimi i Themudit.
Ne drguam kundr tyre nj britm shkatrruese dhe ata u bn si ato
bimt e thara me t cilat thuren vatht e bagtive.

Vdekja e njerzve n Pompei ishte e menjhershme, pikrisht ashtu

si tregohet n ajetet e msiprme.

Disa shembuj t tjer t trupave t ngurtsuar q u zbuluan n rrnojat e Pompeit.

Populli i Lutit dhe qyteti q u kthye prmbys

Disa shembuj t tjer t trupave t ngurtsuar q u zbuluan n Pompei. Fotoja n

t majt sht nj shembull i mir pr t provuar se sa e shpejt ishte katastrofa.

Megjithat, gjrat nuk kan ndryshuar shum atje ku Pompei gjendej

dikur. Krahinave t Napolit ku dominon shthurja, nuk u mjaftuan
dshmit e heshtura t Pompeit. Ishulli i Kaprit sht nj baz ku banojn
homoseksualt dhe nudistt. Ai u paraqitet turistve si "parajsa" e
homoseksualve. Jo vetm n Kapri apo n Itali, por pothuajse n t gjith
botn sht prhapur nj degjenerim i till moral. Njerzit akoma nuk
nxjerrin msime nga prvoja e popujve t kaluar.

69

Populli i Adit dhe Ubarit,

Atlanta e rrrave
Ndrsa Adi u shkatrrua nga nj er e fort dhe e vrullshme.
T ciln Ai e drgoi mbi ta pr shtat net e tet dit pa
ndalur, saq mund t'i shihje njerzit t flakur sikur t ishin
trungje hurmash t hedhur! A mund t gjesh ndonj prej
tyre t mbetur?
(El-Hakkah: 6 8)

j tjetr popull i zhdukur q prmendet n sure t ndryshme t

Kuranit sht Adi, i cili prmendet pas popullit t Nuhut.
Allahu drgoi te ky popull profetin Hud, i cili e ftoi popullin e

tij, ashtu si kishin br edhe profett e tjer, q t besonin dhe t

adhuronin vetm Allahun pa i br shok. Njerzit reaguan armiqsisht
kundrejt Hudit. Ata e akuzuan se ishte i nxituar, i padrejt dhe se prpiqej
t ndryshonte sistemin q kishin vendosur strgjyshrit e tyre. N suren
Hud tregohet me hollsi gjithka q ndodhi midis Hudit dhe popullit t
tij.
Popullit t Adit i drguam vllain e tyre, Hudin. Ai u tha: "O populli
im, adhuroni Allahun! Nuk ka t adhuruar t vrtet prve Tij. Ju n
t vrtet nuk bni gj tjetr vese shpifni!
O populli im, un nuk ju krkoj asnj shprblim pr mesazhin q ju
transmetoj. Shprblimin e krkoj vetm prej Atij q m krijoi mua. A
nuk kuptoni?
O populli im, krkoni falje prej Zotit tuaj dhe pendohuni, n mnyr
q Ai t'ju drgoj shi t bollshm dhe t'ua shtoj m tepr fuqin tuaj.
Ndaj mos e ktheni shpinn dhe mos u bni mohues."

Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave

Ata i than: "O Hud, Ti nuk na solle asnj prov bindse, ndaj dhe ne
nuk do t'i lm zotat tan pr shkak t thnies tnde dhe nuk do t t
besojm.
Ne mendojm se disa nga zotat tan t kan sjell kt t keqe
(mendurin)." Ai u tha: "Un kam Allahun si dshmitar; dshmoni
dhe ju se un nuk kam asnj lidhje me ata (idhuj) q ju adhuroni n
vend t Allahut. Ndaj thurni komplote kundr meje dhe mos m jepni
afat.
Un mbshtetem tek Allahu, Zoti im dhe Zoti juaj! do gj e gjall i
nnshtrohet plotsisht sundimit t tij. Nuk ka dyshim q Zoti im
sht i drejt.
Edhe nse ktheni shpinn, un e kam shpallur mesazhin me t cilin
jam drguar te ju. Zoti im do t bj q nj popull tjetr t'ju trashgoj
dhe ju nuk mund t'i bni asnj dm. Me t vrtet q Zoti im ruan
gjithka.
Kur erdhi vendimi Yn, Ne me mshirn Ton e shptuam Hudin
bashk me besimtart dhe i ruajtm nga nj dnim i rrept.
Kshtu ishte Adi, i cili hodhi posht provat e Zotit t tij dhe nuk iu
bind t drguarve, por ndoqi urdhrat e njerzve kryelart e kokfort.
Ata u prcolln me mallkim si n kt bot ashtu dhe n Ditn e
Kijametit. Populli i Adit e mohoi Zotin e tij. I mallkuar dhe i
shkatrruar qoft Adi, populli i Hudit. (Hud: 50 60)

Nj sure tjetr ku prmendet populli i Adit sht sureja Esh-Shuara.

N kt sure jan theksuar disa nga karakteristikat e Adit. N t thuhet se
njerzit e Adit zotronin mjeshtrin e ndrtimit t ndrtesave t larta, t
cilat i ndrtonin n kodra dhe male, duke shpresuar se do t jetonin atje
prgjithmon.
Prve ksaj ata bnin vepra t kqija dhe ishin arrogant e brutal.
Kur Hudi u trhoqi vmendjen, ata i than se fjalt e tij ishin "prralla dhe
legjenda t kota t t parve". Ata ishin shum t sigurt se asgj nuk do
t'u ndodhte:
Edhe populli i Adit i prgnjeshtroi t drguarit.

71

72

POPUJT E ZHDUKUR

Kur vllai i tyre, Hudi, u tha: "Prse nuk i friksoheni Allahut?

Un jam nj i drguar i besueshm pr ju.
Kini pra, frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.
Un nuk ju krkoj asnj shprblim pr mesazhin q po ju transmetoj.
Shprblimin e krkoj vetm prej Atij q m krijoi mua.
Prse ndrtoni ndrtesa madhshtore n do vend t lart, pa pasur
nevoj?
Prse ndrtoni pr vete pallate madhshtore, a thua se do t jetoni n
to prgjithmon?
Prse kur merrni dika, prdorni forcn dhe bheni tiran?
Kini pra, frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.
Kini frik Allahun, i Cili ju ka dhn t gjitha t mirat q ju i dini.
Ai ju ka dhn begati e fmij, kopshte e burime.
Un kam frik pr ju ndshkimin e nj dite t madhe."
Ata i than: "Pak rndsi ka pr ne nse na kshillon apo jo.
Kjo kshill nuk sht gj tjetr vese prrall e shpikur nga t part.
Ne kurr nuk do t ndshkohemi."
Kshtu, ata e prgnjeshtruan at, ndaj dhe Ne i shkatrruam. Me t
vrtet kjo sht nj prov e qart, megjithat shumica e tyre nuk jan
besimtar.
Zoti yt sht me t vrtet i plotfuqishm dhe mshirplot! (EshShuara: 123 140)

Populli q shprehu armiqsi ndaj Hudit dhe u rebelua ndaj Allahut

u shkatrrua. Nj furtun rre e tmerrshme e zhduku Adin, sikur t mos
kish ekzistuar kurr.

Zbulimet arkeologjike n qytetin e Iramit

N fillim t viteve 90' u shfaqn disa artikuj n gazetat m t njohura
t bots q deklaronin se "qyteti i humbur i legjends arabe u zbulua",
"qyteti arab legjendar u zbulua", "Atlanta e rrave Ubari". Ajo q e bri
m intrigues kt zbulim arkeologjik ishte fakti se ky qytet sht

Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave

Populli i Adit
Iraku

Irani

Arabia
Saudite
Omani
Adi
Jemeni

Rrnojat e qytetit t Ubarit, ku jetonte populli i Adit, jan zbuluar diku pran
brigjeve t Omanit.

prmendur n Kuran. Shum njerz, t cilt deri ather mendonin se

populli i Adit, i treguar n Kuran ishte nj legjend ose se vendi i tyre nuk
do t gjendej kurr, nuk mund ta fshihnin habin e tyre pas zbulimit t
ktij qyteti, i cili ishte prmendur vetm n gojdhnat e beduinve dhe
pr kt arsye ngjalli interes shum t madh.
Ishte Nicholas Clapp, nj arkeolog amator, i cili zbuloi kt qytet
legjendar t prmendur n Kuran.19 Duke qen nj arabofil dhe prodhues
i nj filmi dokumentar q ka marr disa mime, Clapp kishte ndeshur nj
libr shum interesant gjat studimit t historis arabe. Ky libr ishte
"Arabia Felix", i shkruar nga studiuesi anglez Bertram Thomas, n 1932.
"Arabia Felix" ishte emrtimi romak i pjess jugore t Gadishullit Arabik,

73

74

POPUJT E ZHDUKUR

Grmimet e bra n Ubar.

i cili sot prfshin Jemenin dhe pjesn m t madhe t Omanit. Grekt e

quanin kt zon "Arabia Eudaimon", ndrsa dijetart arab t mesjets e
quajtn "El-Jemen es-Seide".20
T gjith kta emra do t thon "Arabia Fatlume", sepse populli q
jetoi n at zon n koht e hershme njihej si populli m me fat n at
koh. Por cila ishte arsyeja e nj emrtimi t till?
Fati i tyre i mir qndronte n vendndodhjen e tyre strategjike, e cila
ndihmonte q ajo zon t ishte pik ndrmjetse n tregtin e erzave
dhe piperit midis Indis dhe vendeve t tjera n veri t Gadishullit
Arabik. Prve ksaj, njerzit q jetonin n kt zon prodhonin rrshir
aromatike nga pem t rralla. Duke qen shum e preferuar nga
komunitetet e lashta, kjo bim prdorej n ritet e ndryshme fetare. N ato
koh ajo ishte e vlefshme t paktn sa ari.

Shum vepra arti dhe monumente t madhrishme jan ngritur dikur n Ubar, ashtu
si tregohet dhe n Kuran. Sot vetm rrnojat e msiprme kan mbetur.

76

POPUJT E ZHDUKUR

Studiuesi anglez Thomas i prshkroi me hollsi kto fise "fatlume"

dhe deklaroi se ai kishte zbuluar gjurmt e nj qyteti t lasht t ndrtuar
nga njri prej ktyre fiseve.21 Ky ishte qyteti i njohur me emrin "Ubar" nga
beduint. N njrin prej udhtimeve q ai bri n zon, beduint q
jetonin n shkrettir i kishin treguar disa gjurm t vjetra dhe i kishin
thn se ato gjurm t onin drejt qytetit t lasht t Ubarit. Thomas, i cili
tregonte shum interes pr kt shtje, vdiq para se ta prfundonte
studimin e tij.
Clapp, pasi lexoi at q kishte shkruar studiuesi anglez Thomas, u
bind pr ekzistencn e qytetit t humbur t prshkruar n at libr. Pa
humbur shum koh, ai nisi studimin e tij.
Ai u prpoq t provonte ekzistencn e Ubarit me dy mnyra. S pari,
ai zbuloi gjurmt pr t cilat beduint thonin se kishin ekzistuar. N t
njjtn koh bri prpjekje q t siguronte nga NASA pamjet satelitore t
zons. Pas nj prpjekjeje t gjat, ai arriti t bindte autoritetet prkatse
q t merrnin fotografit e zons.22
Clapp vazhdoi t studionte dorshkrimet e hershme dhe hartat n
bibliotekn Huntington, n Kaliforni. Qllimi i tij ishte t gjente hartn e
zons. Pas nj krkimi t shkurtr, ai gjeti nj hart t vizatuar nga
gjeografi greko-egjiptian Ptolemeu n vitin 200 e.s. N hart tregohej
vendndodhja e nj qyteti t vjetr t zbuluar n zon si dhe rrugt q t
onin n kt qytet.
Ndrkaq, ai mori lajmin se fotografit ishin marr nga NASA. N
fotografi mund t dalloheshin disa gjurm karvanesh, t cilat ishin
vshtir t dalloheshin nga toka, por mund t shiheshin n trsi nga
qielli. Duke krahasuar kto fotografi me hartn e vjetr q kishte n dor,
Clapp m n fund arriti n prfundimin q po krkonte: gjurmt n
hartn e vjetr korrespondonin me gjurmt n fotografit e marra nga
sateliti. Destinacioni prfundimtar i ktyre gjurmve ishte nj vend i
gjer, i cili dikur duhet t kishte qen nj qytet.
M n fund, vendndodhja e qytetit legjendar, i cili kishte qen
subjekt i historive t transmetuara gojarisht nga beduint, u zbulua. Pas
disa kohsh, grmimet filluan dhe rrnojat e nj qyteti t lasht nisn t

Vendi i qytetit t Adit u zbulua nprmjet fotografive t marra nga kapsula spaciale.
N foto shigjeta sht drejtuar drejt Ubarit, ku kryqzoheshin rrugt e karvaneve.

1. Para grmimeve, Ubari

mund t shihej vetm
nga hapsira.
2. Pas grmimeve u
zbulua nj qytet i
varrosur 12 metra n
tok.

78

POPUJT E ZHDUKUR

zbuloheshin posht rrs. Kshtu, ky qytet i humbur u prshkrua si

"Atlanta e Rrs, Ubari".
Cila ishte prova q provonte se ky ishte qyteti i popullit t Adit, i cili
prmendet n Kuran?
Q nga momenti kur rrnojat nisn t zbuloheshin nga toka, u
kuptua se ato i prkisnin Adit dhe shtyllave t Iramit t prmendura n
Kuran, sepse midis ndrtesave q u nxorn nga toka u gjendn kullat e
prmendura n mnyr t veant n Kuran. Nj pjestar i skuadrs s
krkimit q kryesonte grmimet, dr. Zarins, deklaroi se kullat ishin nj
nga veorit karakteristike t Ubarit dhe meq n Kuran sht prmendur
se Irami kishte kulla ose shtylla, ather kjo ishte prova m e fort se
vendi q ata kishin zbuluar ishte Irami, qyteti i Adit. Kurani na tregon pr
Iramin si m posht:
A nuk e ke par se 'bri Zoti yt me Adin dhe me Iramin me shtylla t
larta? Si ata nuk sht krijuar askush m par n tok? (El-Fexhr: 6
8)

Populli i Adit
Deri tani kemi par se Ubari ka mundsi t jet qyteti i Iramit i
prmendur n Kuran. Sipas Kuranit, banort e qytetit nuk e dgjuan
profetin Hud, i cili u transmetoi mesazhin e Zotit t tyre dhe i
paralajmroi pr nj dnim t tmerrshm.
Identifikimi i popullit t Adit, i cili ndrtoi qytetin e Iramit, ka
ngjallur gjithashtu shum debat. N shnimet historike nuk prmendet
ky popull me nj kultur kaq t zhvilluar e as qytetrimi q ata kishin
ngritur. Duket shum e uditshme q emri i nj populli t till nuk gjendet
n shnimet historike.
Arsyeja e mosprmendjes sht se kta popuj jetonin n Arabin
Jugore, e cila ishte mjaft larg prej popujve t tjer q jetonin n rajonin e
Mesopotamis dhe Lindjes s Mesme. Kshtu, ata kishin marrdhnie t
kufizuara me popujt e tjer. sht dika e zakonshme q nj shtet, i cili
njihet shum pak, t mos prmendet n shnimet historike. Nga ana tjetr,

Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave

sht e mundur t dgjosh histori t ndryshme pr Adin, midis popujve

t Lindjes s Mesme.
Arsyeja m e rndsishme pse Adi nuk ka qen prmendur n
shnimet e shkruara sht se shkrimi nuk ishte i prhapur n at koh.
Pra, mund t mendohet se Adi krijoi nj qytetrim t konsiderueshm,
por ky qytetrim nuk sht prmendur n shnimet historike t atyre
qytetrimeve q mbanin dokumentacion. Nse kjo kultur do t kishte
ekzistuar pak m gjat, ndoshta sot do t dihej m shum pr kta njerz.
Pr Adin nuk gjenden shnime t shkruara, por sht e mundur t
gjesh informacione t rndsishme rreth pasardhsve t tyre e kshtu
mund t krijosh nj ide pr kt popull n saj t ktij informacioni.

Hadramitt, pasardhsit e Adit

Vendi i par ku mund t krkohen gjurmt e nj qytetrimi t
mundshm t ngritur nga Adi ose nga pasardhsit e tyre sht Jemeni
Jugor, ku sht zbuluar Atlanta e Rrs, Ubari, i cili njihet si "Arabia
Fatlume" (Arabia Felix). N Jemenin Jugor kan ekzistuar m par katr
popuj t ndryshm, t cilt quheshin nga grekt "arabt fatlum". Ata jan
hadramitt, sebeint, mineant dhe katabeant. Kta katr popuj
mbretruan pr ca koh s bashku n territore t ndryshme afr njratjetrs.
Shum shkenctar bashkkohor thon se Adi hyri n nj periudh
transformimi dhe pastaj u rishfaq n faqet e historis. Dr. Mikail H.
Rahman, nj studiues n Universitetin e Ohaios, beson se populli i Adit
sht paraardhsi i hadramitve, nj prej katr popujve q jetuan n
Jemenin Jugor. T shfaqur rreth viteve 500 p.e.s., Hadramitt jan m pak
t njohurit midis popujve t quajtur "arabt fatlum". Kta popuj
mbretruan n zonn e Jemenit Jugor pr nj koh shum t gjat dhe u
zhdukn trsisht rreth viteve 240 e.s., pas nj periudhe t gjat
dekadence. Emri i hadramitve l t kuptosh se ata mund t jen
pasardhsit e Adit. Shkrimtari grek Plini, q ka jetuar n shekullin e tret
p.e.s., e prmend kt fis si Adramitai q do t thot Hadrami.23 Pjesa e

79

80

POPUJT E ZHDUKUR

fundit e emrit grek sht nj prapashtes e emrit "Adram". Kjo menjher

t sjell ndrmend se ky emr mund t jet nj deformim i emrit Ad-i Iram
t prmendur n Kuran.
Gjeografi grek, Ptolemeu (150100 p.e.s.), e paraqet jugun e
Gadishullit Arabik si vendi ku jetoi populli i quajtur Adramitai. Kjo zon
ka qen njohur deri von me emrin Hadrameut. Kryeqyteti i ktij shteti,
Sheb'ua, gjendej n perndim t lugins s Hadrameutit. Sipas shum
legjendave t hershme, varri i profetit Hud, i cili ishte drguar te populli
i Adit, gjendet n Hadrameut.
Nj faktor tjetr, i cili konfirmon mendimin se hadramitt jan
vazhdimi i Adit, sht pasuria e tyre. Grekt i cilsonin hadramitt si "raca
m e pasur n bot". Shnimet historike thon se hadramitt kishin
prparuar shum n kultivimin e nj bime t veant (frankincene)
aromatike, e cila ishte nj nga bimt m me vler t kohs. Ata kishin
zbuluar dhe zgjeruar prdorimin e saj. Prodhimi i tyre bujqsor i ksaj
bime ishte shum her m i lart sesa prodhimi i saj n ditt tona.
Ajo q sht zbuluar nga grmimet e bra n Sheb'ua, e cila njihet si
qyteti i hadramitve, sht shum interesante. N kto grmime, t cilat
filluan n 1975, ishte shum e vshtir pr arkeologt t arrinin rrnojat e
qytetit pr shkak t dunave t mdha t rrs. Zbulimet e arritura nga
fundi i grmimeve ishin mahnitse. Qyteti antik ishte nj nga zbulimet m
interesante t bra deri ather. Ai kishte shtrirjen m t madhe se t
gjitha vendbanimet e tjera t Jemenit antik dhe pallatet e tij shquheshin
pr nj ndrtim me t vrtet t mrekullueshm.
sht shum e logjikshme t mendosh se hadramitt e kan
trashguar kt eprsi arkitekturale prej paraardhsve t tyre, popullit t
Adit. Profeti Hud, duke paralajmruar popullin e Adit, thot:
Prse ndrtoni ndrtesa madhshtore n do vend t lart, pa pasur
nevoj?
Prse ndrtoni pr vete pallate madhshtore, a thua se do t jetoni n
to prgjithmon? (Esh-Shuara: 128129)

Nj tjetr karakteristik interesante e ndrtesave t zbuluara n

Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave

Sheb'ua ishin kolonat e punuara me kujdes. Kolonat e zbuluara n

Sheb'ua dukej se ishin t vetmet n zon, pasi ishin t rrumbullakta dhe
t rregulluara n form rrethi, ndrsa n t gjitha vendet e tjera t Jemenit
deri tani jan zbuluar kolona katrore monolite. Populli i Sheb'uas duhet ta
ket trashguar stilin arkitektural prej strgjyshrve t tyre, Adve.
Fotius, nj patriark grek-bizantin i Kostandinopojs, n shekullin IX e.s.,
bri studime t gjera mbi arabt e jugut dhe aktivitetet e tyre tregtare,
sepse ai kishte n dor dorshkrimet e vjetra greke q nuk ekzistojn m
sot dhe veanrisht librin e Agatharachide (132 p.e.s.) q kishte t bnte
me Detin e Kuq. Fotius thot n nj prej artikujve t tij: "Thuhet se ata
(arabt e jugut) kan ndrtuar shum kolona t mbuluara me ar e argjend.
Hapsirat midis ktyre kolonave kan pamje t mrekullueshme."24
Megjithse deklarata e msiprme e Fotiusit nuk u referohet
drejtprsdrejti hadramitve, ajo jep nj ide t mirqenies dhe mjeshtris
s arabve t asaj zone n ngritjen e ktyre ndrtesave. Shkrimtart
klasik grek, Plini dhe Straboni, prshkruajn kto qytete si "qytete t
zbukuruara me tempuj t bukur dhe pallate".
Kur sjellim ndrmend se banort e ktyre qyteteve ishin pasardhsit
e Adit, kuptohet qart pse Kurani e quan vendin ku jetonte Adi si "Irami
me shtylla t larta" (El-Fexhr: 7).

Burimet dhe kopshtet e Adit

Sot, peisazhi q do t haste m shpesh dikush kur udhton n
Arabin Jugore, jan shkrettirat e gjera. Shumica e vendeve, me
prjashtim t qyteteve dhe krahinave q tani von jan pyllzuar, jan t
mbuluara me rr. Kto shkrettira kan ekzistuar pr qindra dhe
ndoshta pr mijra vjet.
N Kuran sht dhn nj informacion interesant n nj nga ajetet q
flasin pr Adin. Ndrsa paralajmronte popullin e tij, profeti Hud u
trhoqi vmendjen pr burimet dhe kopshtet, me t cilat Allahu i kishte
begatuar:
"Kini pra, frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.

81

82

POPUJT E ZHDUKUR

Kini frik Allahun, i Cili ju ka dhn t mirat q ju i dini.

Ai ju ka dhn begati e fmij, kopshte e burime.
Un kam frik pr ju ndshkimin e nj dite t madhe." (Esh-Shuara:
131 135)

Por, si e vum re edhe m par, Ubari, i cili mendohet t jet qyteti

i Iramit, si dhe t gjitha vendet e tjera ku mund t ket qen vendbanimi
i Adit, sot sht krejtsisht i mbuluar nga shkrettira t gjera. Ather
prse Hudi prdori nj shprehje t till ndrsa paralajmronte popullin e
tij?
Prgjigja fshihet n ndryshimin e kushteve klimatike me kalimin e
kohs. Shnimet historike tregojn se kto siprfaqe, t cilat jan kthyer n
shkrettir tani, dikur kan qen shum pjellore dhe t gjelbruara. Disa
mijra vjet m par, nj pjes e madhe e zons ishte e mbuluar me
siprfaqe t gjelbruara dhe burime, pikrisht ashtu si thuhet n Kuran.
Kto pasuri shfrytzoheshin nga banort e zons. Pyjet e zbusnin klimn
e ashpr dhe e bnin at m t prshtatshme pr jetes. Shkrettirat
ekzistonin, por nuk zinin nj siprfaqe kaq t gjer si sot.
N Arabin Jugore jan zbuluar t dhna t rndsishme n zonat ku
jetoi Adi, t cilat mund t hedhin drit mbi kt tem. Banort e ksaj zone
prdornin nj sistem ujits shum t zhvilluar. Kjo ujitje ka shrbyer pr
nj qllim t vetm, bujqsin. N ato zona, t cilat sot nuk jan t
prshtatshme pr jetes, njerzit dikur kultivonin lloje t ndryshme
bimsh.
Pamjet satelitore kan shfaqur gjithashtu nj sistem t gjer kanalesh
dhe digash t lashta q prdoreshin pr ujitje prreth zons me emrin
Remle es-Seb'atajan, e cila sht vlersuar se mund t furnizonte 200.000
njerz.25 Doe, nj nga studiuesit q drejtonin krkimet, ka thn: "Kaq
pjellore ishin zonat prreth Maribit, saq dikush mund t prfytyronte se
dikur e gjith zona midis Maribit dhe Hadrameutit ishte e kultivuar."26
Shkrimtari klasik grek Plini e ka prshkruar kt zon si shum
pjellore dhe t hijeshuar me male t pyllzuara, lumenj dhe hapsira t
tra pyjesh t pakalueshme. N mbishkrimet e gjetura n disa tempuj

Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave

antik pran Sheb'uas, kryeqytetit t hadramitve, sht shkruar se

kafsht gjuheshin n at zon dhe disa prej tyre bheshin kurban. T
gjitha kto tregojn se kjo zon dikur ishte e mbuluar me toka pjellore,
njlloj si ishte e mbuluar dhe me shkrettira.
Shpejtsia me t ciln shkrettira mund t prparoj mund t shihet
n disa krkime t kohve t fundit t bra nga Instituti Smithsonian n
Pakistan, ku bhet e ditur se nj zon e njohur si pjellore n mesjet sht
kthyer n shkrettir rre me duna 6 m t larta. U zbulua se shkrettira
prparonte mesatarisht 15 cm n dit. Me kt shpejtsi, rra mund t
glltiste edhe ndrtesat m t larta dhe t'i mbulonte si t mos kishin
ekzistuar kurr. Kshtu, grmimet q u bn n Tima t Jemenit n vitin
1950 u mbuluan pothuajse plotsisht prsri. Gjithashtu, sht nj fakt i
njohur q dikur piramidat egjiptiane ishin trsisht t varrosura nn rr
dhe u zbuluan vetm pas grmimeve q zgjatn pr nj koh t gjat.
Shkurtimisht mund t themi se sht shum e qart q zonat e njohura si
shkrettira sot mund t ken patur pamje t ndryshme n t kaluarn.

Si u shkatrrua Adi
N Kuran thuhet se populli i Adit u shkatrrua nprmjet nj "ere t
furishme", e cila zgjati 7 net dhe 8 dit dhe e shkatrroi Adin krejtsisht.
Adi prgnjeshtroi (Hudin), por si ishte ndshkimi Im dhe
paralajmrimet e Mia?!
Ne drguam kundr tyre nj er t furishme n nj dit ogurzez me
fatkeqsi t pandrprer dhe ajo i flakte njerzit si t ishin trupa
hurmash arabe t shkulura. (El-Kamer: 18 20)
Ndrsa Adi u shkatrrua nga nj er e fort dhe e vrullshme, t ciln
Ai e drgoi mbi ta pr shtat net e tet dit pandrprer saq mund t'i
shihje njerzit t flakur si t ishin trungje hurmash arabe t rrzuara.
(El-Hakkah: 6 7)

Edhe pse u paralajmruan m par, njerzit nuk i kushtuan

vmendje ktyre paralajmrimeve dhe vazhdimisht i refuzuan t
drguarit e tyre. Ata jetonin n nj iluzion t till, saq nuk mund ta

83

Sot, rajoni ku jetoi Adi sht mbuluar nga duna ranore.

Populli i Adit dhe Ubarit, Atlanta e rrrave

kuptonin se po ndodhte, kur pan shenjat e shkatrrimit, ndaj dhe

vazhduan mohimin e tyre.
Pastaj, kur ata e pan at si nj re t dendur q vinte drejt luginave t
tyre, than: "Kjo sht nj re q do t na sjell shi!" Jo! Prkundrazi, ai
sht dnimi, pr t cilin ju krkuat t shpejtohej! Nj er q sjell nj
ndshkim t dhimbshm! (El-Ahkaf: 24)

N kt ajet thuhet se njerzit pan "ren" q do t'u sillte atyre

fatkeqsi, por nuk mundn t kuptonin se 'ishte ajo dhe menduan se
ishte nj re shiu. Ky sht nj tregues i rndsishm pr t kuptuar se si
ndodhi fatkeqsia. Nj ciklon q ngre lart rrn e shkrettirs duket nga
larg tamam si nj re shiu. Ka mundsi q Adi t jet mashtruar nga ky
prngjasim dhe kshtu t mos e ket vn re fatkeqsin. Doe jep nj
prshkrim (i cili duket se vjen si rezultat i eksperiencs profesionale) t
stuhive t rrs: "Shenja e par sht nj mur dheu, i cili mund t jet disa
mijra kmb i lart. Ai ngrihet lart si pasoj e rrymave t forta q ngrihen
dhe przihen nga nj er mjaft e fort."27
I menduar si rrnojat e Adit, Ubari sht mbuluar nga nj shtres rre
disa metra e trash. Me sa duket, era e madhe e cila zgjati 7 net dhe 8 dit,
sipas prshkrimit t Kuranit, grumbulloi tonelata me rr mbi qytet dhe i
varrosi njerzit t gjall n tok. Grmimet e bra n Ubar tregojn t
njjtn gj. Revista franceze "a m'interesse" shkruan: "Ubari u varros nn
nj shtres rre 12 m t trash pr shkak t nj stuhie."28
Dshmia m e rndsishme q tregon se Adi u varros nga nj stuhi
rre sht fjala "ahkaf", e prdorur n Kuran

pr t

treguar

vendndodhjen e Adit. Prshkrimi i prdorur n ajetin 21 t sures El-Ahkaf

sht si vijon:
Kujto vllain e Adit (Hudin), kur e kshilloi popullin e tij n Ahkaf,
ndrkoh q shum t drguar kan ardhur para dhe pas tij pr t'i
kshilluar: "Mos adhuroni asgj tjetr ve Allahut. Vrtet q un kam
frik pr ju ndshkimin e nj dite t madhe."

"Ahkaf" n arabisht do t thot duna rre. Kjo fjal sht shumsi i

fjals "hikf", e cila do t thot nj dun rre. Kjo tregon se Adi ka jetuar n

85

86

POPUJT E ZHDUKUR

nj zon me shum duna rre. Sipas nj komenti fjala "ahkaf" e humbi

kuptimin e saj "duna rre" dhe u b emri i zons ku jetoi Adi. Kjo nuk e
ndryshon faktin q rrnja e ksaj fjale ka kuptimin "duna rre", por tregon
se kjo fjal sht br veori e ksaj zone pr shkak t dunave t shumta
t rrs q gjendeshin n t.
Shkatrrimi q psoi Adi prej nj stuhie rre, e cila i hidhte njerzit
"si trungje hurmash arabe t hedhura", duhet t ket zhdukur n nj
koh shum t shkurtr t gjith njerzit e Adit, t cilt deri ather
jetonin duke kultivuar toka pjellore dhe duke ndrtuar diga e kanale
ujitse. T gjitha fushat pjellore, kanalet dhe digat u mbuluan nga rra
dhe i gjith qyteti bashk me banort e tij u varrosn t gjall nn rr. Pas
shkatrrimit t popullit, shkrettira pushtoi vendin dhe mbuloi gjithka
pa ln asnj gjurm.
Si prfundim, mund t thuhet se zbulimet arkeologjike dhe historike
tregojn se Adi dhe qyteti i Iramit kan ekzistuar dhe jan shkatrruar
ashtu si sht prshkruar n Kuran. Vetm n saj t krkimeve t fundit,
rrnojat e ktij qyteti jan zbuluar dhe jan nxjerr prfundimisht nga
rra.
do njeri kur sheh kto rrnoja t varrosura n rr duhet t nxjerr
msim, ashtu si theksohet dhe n Kuran, i cili tregon se populli i Adit
devijoi nga rruga e drejt pr shkak t mendjemadhsis dhe tha: "Kush
sht m i fort se ne n fuqi dhe pushtet?" N fund t ajetit thuhet: "A
nuk e shohin ata se Allahu, i Cili i krijoi, sht m i fort se ata n fuqi dhe
pushtet?" (Fusilet: 15)
Njerzit duhet t mbajn mir n mendje kt fakt dhe t kuptojn se
m i madhi dhe m i fuqishmi sht gjithmon vetm Allahu. Kushdo q
pretendon t kundrtn, ka hedhur hapin e par drejt humbjes s madhe.

Themudi
Populli i Themudit i prgnjeshtroi t drguarit.
Pasi ata than: "Si mund t'i shkojm prapa nj njeriu t vetm
nga gjith ne? Nse do ta bnim kt ne do t ishim t
humbur dhe t mendur. Si ka mundsi q shpallja iu dha atij
q sht nj prej nesh? Ai sht nj gnjeshtar i pafytyr!"
Nesr do ta marrin vesh se kush sht gnjeshtar i pafytyr!
(El-Kamer 2326)

i thuhet n Kuran, populli i Themudit i refuzoi paralajmrimet e

profetit t drguar nga Allahu, ashtu si kishte vepruar edhe
populli i Adit m par. Pr kt arsye ata merituan ndshkimin e

Allahut.
Sot, si rezultat i studimeve arkeologjike dhe historike, shum gjra t
panjohura m par jan zbuluar, ndrmjet tyre vendi ku jetoi Themudi,
shtpit q kishin ndrtuar dhe mnyra e tyre e jetess. Ekzistenca e
Themudit, i cili prmendet n Kuran, sht nj fakt historik i vrtetuar
nga shum zbulime arkeologjike t kohve t fundit.
Prpara se t hedhim nj vshtrim mbi zbulimet arkeologjike, do t
ishte me dobi t shqyrtonim m par historin e prmendur n Kuran
dhe t vm re kokfortsin dhe kryenesin e ktyre njerzve.

Profeti Salih transmeton mesazhin

Salihu u drgua pr t paralajmruar popullin e Themudit. Ai ishte
nj person i njohur brenda shoqris s Themudit. Njerzit e tij, t cilt
nuk e prisnin nj gj t till, u habitn nga thirrja q u bri ai pr t hequr

88

POPUJT E ZHDUKUR

dor nga rruga e tyre. Reagimi i menjhershm i tyre ishin shpifjet dhe
krcnimet e shumta q Salihu t hiqte dor nga rruga e nisur.
Edhe te populli i Themudit drguam vllain e tyre, Salihun. Ai u tha:
"O populli im, adhuroni Allahun, ju nuk keni t adhuruar t vrtet
tjetr ve Atij. Ai ju krijoi nga toka dhe ju vendosi n t, kshtu pra,
krkoni falje prej Tij dhe kthehuni tek Ai t penduar. Me t vrtet
Zoti im sht gjithmon afr (robit me dijen e Tij) dhe i prgjigjet
lutjes s tij."
Ata i than: "O Salih, m par ne shpresonim shum te ti. Si mund t
na ndalosh q t adhurojm at q kan adhuruar prindrit tan? Ne
me t vrtet jemi n dyshim pr ka po na kshillon." (Hud: 6162)

Nj pjes e vogl e popullit iu prgjigj thirrjes s Salihut, ndrsa pjesa

m e madhe vazhdoi rrugn e mohimit dhe mosbindjes. Krert e popullit
n veanti i hodhn posht msimet e Salihut dhe mbajtn nj qndrim
tepr armiqsor. Ata u prpoqn me t gjitha mjetet q t'i pengonin dhe t'i
shtypnin besimtart e pakt. Po prse gjith ky zemrim dhe kokfortsi?
Sepse Salihu krkonte prej tyre q t adhuronin vetm Allahun, Zotin e
qiejve dhe toks. Vlen t theksohet se kjo kokfortsi nuk ishte
karakteristik vetm e Themudit, sepse n t vrtet ky popull po
prsriste gabimin e br m par nga populli i Nuhut dhe Adi. Kjo sht
arsyeja prse Kurani i prshkruan kta popuj si m posht:
A nuk ju ka ardhur juve (o njerz) lajmi i atyre q kan jetuar para
jush, lajmi i popullit t Nuhut, Adit, Themudit dhe t tjerve pas tyre?
Askush nuk i njeh ata ve Allahut. Tek ata erdhn t drguarit e tyre
me prova t qarta, por ata vendosn duart n goj (nga inati) dhe
than: "Ne nuk e besojm mesazhin, me t cilin jeni drguar dhe jemi
n dyshim t thell n lidhje me ka po na ftoni." (Ibrahim: 9)

Megjith paralajmrimet e profetit Salih, njerzit nuk mundn t

shkputeshin nga kthetrat e dyshimit dhe mosbesimit, megjithat nj
grup i vogl e besoi Salihun. Ata ishin t vetmit q shptuan s bashku me
Salihun kur erdhi ndshkimi i premtuar. Krert e popullit u prpoqn ta
shtypnin kt grup t vogl besimtarsh:

Themudi

Prijsit kryene t popullit t tij u than besimtarve, t cilt i

konsideronin t dobt: "A e dini se Salihu sht i drguari i Allahut?"
Ata u prgjigjn: "Ne besojm mesazhin, me t cilin ai sht drguar."
Kryenet prsri than: "Ndrsa ne e mohojm at q ju e besoni."
(El-Araf: 7576)

Nj grup prej atyre q refuzuan besimin gjoja n emr t Allahut

bn plane pr ta vrar Salihun.
Ata i than: "Ne parandjejm prej teje dhe prej atyre q jan me ty
shenja ogurzeza." Ai u tha: "Shenja juaj ogurzez sht tek Allahu,
por ju jeni nj popull q po vihet n prov."
N qytet gjendeshin nnt vet (nga bijt e paris), t cilt bnin ligsi
n tok dhe ishin t pandreqshm.
Ata than: "Betohuni ndaj njri-tjetrit n emr t Allahut q ta vrasim
Salihun natn bashk me familjen e tij dhe pastaj t'u themi t afrmve
t tij: "Ne nuk morm pjes n vrasjen e familjes s tij; ne nuk po
gnjejm."
Kshtu ata prgatitn planet e tyre djallzore, por edhe Ne bm
planet Tona, por ata nuk e kuptonin." (En-Neml: 47 50)

Populli i krkoi Salihut argumente bindse q vrtetonin se ai ishte

me t vrtet i drguar nga Allahu. Ather Allahu u dha atyre si prov
nj deve femr, e cila doli nga nj shkmb i madh, mirpo njkohsisht i
sprovoi ata duke u vendosur disa kushte t caktuara. Por ata e vran
deven. N suren Esh-Shuara ngjarja tregohet si vijon:
Populli i Themudit i prgnjeshtroi t drguarit.
Kur vllai i tyre, Salihu, u tha: "Prse nuk i friksoheni Allahut?
Un jam nj i drguar i besueshm pr ju.
Kini pra frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.
Un nuk ju krkoj asnj shprblim pr mesazhin q ju transmetoj.
Shprblimin e krkoj vetm prej Atij q m krijoi mua.
A mendoni se do t liheni t sigurt n kt vend?
N kopshte dhe burime?
N fusha me t mbjella dhe hurma me fryte t pjekura?

89

90

POPUJT E ZHDUKUR

Duke ndrtuar shtpit duke skalitur shkmbinjt n male me shum

mjeshtri?
Kini pra, frik Allahun dhe dgjojini fjalt e mia.
Dhe mos u shkoni prapa atyre q jan t shfrenuar (n kryerjen e
veprave te kqija).
T cilt bjn ligsi n tok dhe jan t pandreqshm."
Ata i than: "Ti nuk je vese nj njeri q i kan br magji.
Ti je nj njeri i zakonshm si ne. Nse thua t vrtetn, ather na sill
nj prov."
Ai u tha: "Ja ku sht deveja! Ajo duhet t pij uj n dit t caktuara,
ndrsa ju duhet t pini n dit t tjera.
Dhe mos i bni asgj t keqe, prndryshe do t'ju godas ndshkimi i
nj dite t madhe."
Por ata e thern deven dhe m pas u penduan (nga frika). (EshShuara: 141157)

N suren El-Kamer, Allahu thot:

Populli i Themudit i prgnjeshtroi t drguarit.
Pasi ata than: "Si mund t'i shkojm prapa nj njeriu t vetm, t
gjith ne? Nse do ta bnim kt, ne do t ishim t humbur dhe t
mendur!
Si ka mundsi q shpallja iu dha atij q sht nj prej nesh? Ai sht
nj gnjeshtar i pafytyr!"
Nesr do ta marrin vesh se kush sht gnjeshtar i pafytyr!
Ne do t'u drgojm deven pr t'i vn n prov, ndaj vzhgoi dhe bj
durim.
Tregoju se uji do t ndahet ndrmjet tyre dhe deves. Secili do t pij
uj sipas radhs s vendosur.
Por ata thirrn shokun e tyre dhe ai e mori deven dhe e theri. (ElKamer: 23 29)

Fakti q ata nuk u ndshkuan n at moment e shtoi edhe m shum

paturpsin dhe arrogancn e tyre. Ata e sulmuan Salihun duke e
akuzuar se ishte gnjeshtar.

Themudi

Kshtu ata e thern deven dhe e mohuan n mnyr t pacip

urdhrin e Zotit t tyre dhe than: "O Salih! Sille ndshkimin q na
premtove, nse je me t vrtet i drguar i Allahut." (El-Araf: 77)

Allahu ua shkatrroi planet dhe dredhit jobesimtarve dhe e

shptoi Salihun prej tyre. Pas ksaj Allahu, e urdhroi Salihun t'u
transmetonte njerzve se ata do t shkatrroheshin pr tri dit.
Por ata e thern deven, ndaj dhe ai u tha: "Knaquni n shtpit tuaja
pr tri dit. Ky premtim nuk do t prgnjeshtrohet." (Hud: 65)

Tri dit m von paralajmrimi i Salihut u b realitet dhe Themudi u

shkatrrua.
Britma shkatrruese i prpiu keqbrsit dhe ata u shndrruan n
kufoma t ngrira n shtpit e tyre, sikur t mos kishin jetuar kurr
m par atje. Nuk ka dyshim se Themudi e mohoi Zotin e tij. I
mallkuar dhe i shkatrruar qoft Themudi! (Hud: 6768)

Zbulimet arkeologjike n lidhje me Themudin

Nga t gjith popujt e prmendur n Kuran, Themudi sht nj prej
popujve pr t cilin disponojm m tepr informacione deri m sot.
Burimet historike vrtetojn ekzistencn e nj populli t quajtur Themud.
Populli i qytetit t Hixhrit t prmendur n Kuran n nj ajet tjetr
mendohet se sht pikrisht Themudi, sepse nj emr tjetr i Themudit
ishte As'hab El-Hixhr. Kshtu, fjala "Themud" sht emri i popullit,
ndrsa qyteti El-Hixhr sht nj prej qyteteve t ndrtuara nga ky popull.
Prshkrimi i gjeografit grek, Plinit, prputhet me kt fakt. Ai shkruante
se Domatha dhe Hegra ishin vendet ku banoi Themudi dhe ku m von
u ngrit qyteti i El-Hixhrit.29
Burimet m t vjetra t njohura q bjn fjal pr Themudin, jan
kronikat e fitoreve t mbretit babilonas Sargon II (shek. VIII p.e.s.), i cili e
mundi kt popull gjat nj fushate n Arabin Veriore. N shkrimet e
Aristotelit, Ptolemeut dhe Plinit, grekt i referohen ktij populli si
"Tamudaei", d.m.th. "Themud".30 Ky popull u zhduk plotsisht prpara
drgimit t profetit Muhamed, afrsisht rreth viteve 400600 e.s.

91

92

POPUJT E ZHDUKUR

Damasku

ElHixhri

e)
zi m
ha es
ix M
H ae
bi
ra
(A

Ubari

eut
m
a
r
Had
Nga Kurani mund t kuptojm se populli i Themudit sht pasardhs i Adit. T
njjtn gj e konfirmojn dhe zbulimet arkeologjike, t cilat tregojn se origjina e
Themudit, i cili jetonte n veri t Gadishullit Arabik, sht nga Arabia Jugore, atje ku
ka jetuar dikur Adi.

N Kuran, Adi dhe Themudi gjithmon prmenden s bashku.

Prve ksaj, n shum ajete, Themudit i krkohet t nxjerr msime nga
shkatrrimi i Adit. Kjo tregon se Themudi kishte njohuri t hollsishme
pr Adin.
Ne drguam te populli i Themudit vllain e tyre, Salihun. Ai u tha: "O
populli im, adhuroni Allahun! Ju nuk keni t adhuruar tjetr t vrtet
prve Tij"

Themudi

Mos harroni se Ai ju bri trashgues pas popullit t Adit, duke ju

dhuruar vendbanime n tok, ndrsa ju ndrtoni pr vete n fusha
ndrtesa madhshtore dhe ngrini shtpi duke gdhendur shkmbinjt
n male. Kshtu pra, prkujtoni mirsit e dhuruara nga Allahu dhe
mos bni ligsi n tok. (El-Araf: 7374)

Si kuptohet nga ajeti, ekziston nj lidhje midis Adit dhe Themudit.

Madje Adi mund t ket qen nj pjes e historis dhe kulturs s
Themudit. Salihu e kshilloi Themudin q t kujtonte shembullin e Adit
dhe t nxirrte msime prej tij.
Ndrsa vet Adit iu tregua shembulli i popullit t Nuhut, i cili kishte
jetuar para tyre. Ashtu si pati Adi nj rndsi historike pr Themudin, po
ashtu edhe populli i Nuhut pati nj rndsi historike pr popullin e Adit.
Kta popuj kishin njohuri pr njri-tjetrin dhe ndoshta kishin t njjtn
prejardhje.
Ne kemi thn se Kurani flet pr ekzistencn e nj lidhjeje midis Adit
dhe Themudit. Themudit iu krkua q t kujtonte shembullin e Adit dhe
t merrte msim nga shkatrrimi i tij, megjithse vendet ku jetuan Adi dhe
Themudi jan shum larg nga njra-tjetra. Nga kjo mund t mendohet se
nuk ekziston ndonj lidhje midis ktyre dy komuniteteve. Ather prse i
krkohet Themudit q t kujtoj Adin?
Prgjigja zbulohet pas nj hetimi t shkurtr. Largsia gjeografike
midis Adit dhe Themudit sht mashtruese. Burimet historike zbulojn se
ekziston me t vrtet nj lidhje e fort midis tyre. Themudi e njihte Adin,
sepse kta dy popuj ka shum t ngjar t ken pasur t njjtn origjin.
"Britanica Micropaedia" shkruan pr kta popuj nn titullin "Themud":
"N Arabin e lasht disa fise ose grupe fisesh kan qen t njohura rreth
shekullit IV p.e.s. deri n gjysmn e par t shekullit VII e.s. Meqense Themudi
ka mundsi ta ket prejardhjen nga Arabia Jugore, duket se nj grup shum i
madh prej tyre u shprngul n veri n koht e hershme, duke qndruar n
shpatet e Xhebel Ethleb (malit Ethleb). Punimet arkeologjike t kohve t fundit
kan nxjerr n drit shkrime dhe piktura t shumta themudiane jo vetm mbi
Xhebel Ethleb, por n t gjith Arabin Qendrore."31

Shkrime t ngjashme me alfabetin smaitik (i quajtur themudian) jan

93

Nebateant, nj prej fiseve arabe, themeluan mbretrin e tyre n Luginn e Rumit, n Jordani.
N kt vend, i cili njihet dhe si Lugina e Petrs, mund t shihen shembujt m t mir t
mjeshtris s skalitjes s gurit. Edhe Themudi pmendet n Kuran pr mjeshtrin e punimit
dhe skalitjes s gurit. Sidoqoft, sot nuk ka mbetur gj tjetr nga kta dy popuj vese disa
rrnoja q na japin nj ide t qart t nivelit t artit t asaj kohe. N kto foto ju mund t shihni
disa shembuj t punimit t gurit, n Luginn e Petras.

Mos harroni se Ai ju bri

trashgues pas popullit t
Adit, duke ju dhuruar
vendbanime n tok,
ndrsa ju ndrtoni pr
vete n fusha ndrtesa
madhshtore dhe ngrini
shtpi duke gdhendur
shkmbinjt n male.
Kshtu pra, prkujtoni
mirsit e dhuruara nga
Allahu dhe mos bni
ligsi n tok. (El-Araf: 74)

96

POPUJT E ZHDUKUR

gjetur si n Arabin Jugore ashtu edhe n Arabin Qendrore.32 N fillim,

shkrimet u identifikuan n nj zon n veri t Jemenit Qendror q njihet
me emrin Themud, e cila kufizohet n veri nga Rub'al Khali, n jug nga
Hadrameuti dhe n perndim nga Sheb'ua.
M par, pam se Adi jetonte n Arabin Jugore. sht shum
domethns fakti se disa mbetje t Themudit jan gjetur n zonn ku ka
jetuar Adi, sidomos prreth zons ku Hadramitt, pasardhsit e Adit,
jetuan dhe ndrtuan kryeqytetin e tyre. Ky zbulim shpjegon lidhjen midis
Adit dhe Themudit, e cila prmendet dhe shpjegohet n Kuran. Salihu u
thot njerzve t tij se ata ishin trashguesit e Adit:
Ne drguam te populli i Themudit vllain e tyre, Salihun. Ai u tha: "O
populli im, adhuroni Allahun! Ju nuk keni t adhururar tjetr t
vrtet prve Tij
Mos harroni se Ai ju bri trashgues pas popullit t Adit, duke ju
dhuruar vendbanime n tok" (El-Araf: 7374)

Themudi e pagoi shtrenjt mosbindjen ndaj t drguarit t Allahut

dhe u ndshkua rnd. Ndrtesat madhshtore nuk mundn ta shptonin
prej fundit t tmershm. Fati i tij ishte i njjt me fatin e shum popujve t
tjer, t cilt mohuan t vrtetn.

Faraoni q u mbyt
Ashtu si e kishte zakon populli i faraonit dhe popujt e
tjer m par, t cilt prgnjeshtruan argumentet e
Zotit t tyre, ndaj dhe Ne i shkatrruam pr shkak t
krimeve (mkateve) t tyre dhe e prmbytm popullin e
faraonit, sepse ata t gjith ishin keqbrs. (El-Enfal: 54)

ytetrimi i lasht egjiptian, bashk me shum qytet-shtete t

tjera t vendosura n Mesopotami n t njjtn periudh,
njihet si nj nga qytetrimet m t lashta n histori. Ai ishte nj

shtet i organizuar me rregullin shoqror m t prparuar t kohs.

Prdorimi i shkrimit q prej mijvjearit t tret p.e.s., shfrytzimi i lumit
Nil dhe mbrojtja nga rreziqet e jashtme duke shfrytzuar vendosjen
gjeografike t vendit kontribuan jashtzakonisht shum q egjiptiant t
zhvillonin qytetrimin e tyre.
Por n kt shoqri t "qytetruar" mbizotronte "sundimi i
faraonve", nj sistem pagan q sht prmendur shum her n Kuran.
Faraont silleshin me mendjemadhsi dhe mohonin ekzistencn e
Allahut, por as qytetrimi, as rendi politiko-shoqror dhe as forca
ushtarake nuk mundn t'i shptonin nga shkatrrimi i sigurt.

Autoriteti i faraonit
Qytetrimi egjiptian bazohej mbi pjellorin e lugins s lumit Nil.
Egjiptiant u vendosn n luginn e Nilit pr shkak t ujit t bollshm t
tij n mnyr q t kishin mundsi t kultivonin bimt e tyre pa qen

98

POPUJT E ZHDUKUR

nevoja t vareshin nga reshjet e shirave. Historiani Ernst H. Gombrich

tregon n shkrimet e tij se Afrika sht shum e nxeht dhe ka raste kur
atje nuk bie shi fare pr disa muaj rresht. Pr kt arsye, shum siprfaqe
n kt kontinent gjigand jan jashtzakonisht t thata. Kto pjes t
kontinentit jan t mbuluara me shkrettira pa fund. T dy ant e lumit
Nil jan gjithashtu t rrethuara nga shkrettira dhe rrall her bie shi. Por
n kt vend shiu nuk nevojitet shum, sepse Nili kalon mes pr mes
gjith vendit.33
Ndaj, kush kontrollon Nilin sht gjithashtu n gjendje t kontrolloj
burimet m t mdha t tregtis dhe bujqsis. N kt mnyr faraont
vendosn dominimin e tyre n Egjipt.
Forma e ngusht dhe vertikale e lugins s Nilit nuk i lejon njsit e
banimit t vendosura rreth lumit q t zgjerohen shum, prandaj
egjiptiant formuan nj qytetrim t prbr nga qytete dhe fshatra t
vogla n vend t qyteteve t mdha. Ky faktor gjithashtu prforcoi
sundimin e faraonve mbi popujt e tyre.
Mbreti Menes njihet si faraoni i par egjiptian, i cili bashkoi Egjiptin
e lasht pr her t par n histori n nj shtet t vetm, rreth mijvjearit
t tret p.e.s. N fakt, termi "faraon" n fillim i referohej pallatit ku jetonte
mbreti egjiptian, por me kalimin e kohs ai u b titull i vet mbretrve
egjiptian. Kjo sht arsyeja prse mbretrit q sunduan Egjiptin e vjetr
nisn t quheshin faraon.
Duke qen zotrues, administrator dhe sundimtar t t gjith
shtetit dhe tokave t tij, kta faraon u pranuan si mishrimi i zotit m t
madh n fen politeiste t Egjiptit t lasht. T gjitha pasurit, prfitimet
dhe prodhimet brenda kufijve t vendit administroheshin n emr t
faraonit.
Absolutizmi n regjim i kishte siguruar faraonit nj fuqi t till, saq
ai mund t kishte do gj q dshironte. Pikrisht gjat vendosjes s
dinastis s par, n kohn e Menesit, i cili u b mbreti i par i Egjiptit
duke bashkuar Egjiptin e Siprm dhe at t Poshtm, uji i lumit Nil nisi t'i
jepej popullit nprmjet kanaleve. Prve ksaj, i gjith prodhimi i jepej
mbretit, i cili m pas ia shprndante popullit sipas nevojave. Nuk ishte e

Faraoni q u mbyt

vshtir pr mbretrit q kishin vendosur nj sundim t till n zon, t'i

nnshtronin njerzit. Mbreti i Egjiptit ose si u quajt m von "faraoni",
konsiderohej si nj qenie e shenjt q zotronte fuqi shum t mdha dhe
plotsonte t gjitha nevojat e popullit t tij, ndaj dhe u shndrrua n
perndi. Me kalimin e kohs, faraont filluan t besonin se ishin me t
vrtet perndi.
Disa nga fjalt e faraonit t prmendura n Kuran gjat biseds me
Musain, vrtetojn se ai e konsideronte veten perndi. Faraoni u prpoq
q ta friksonte Musain duke thn: "Nse zgjedh nj zot (t adhuruar)
tjetr prve meje, un do t t burgos." (Esh-Shuara: 29). Ai gjithashtu
iu drejtua njerzve t tij e u tha, "O prijs! Un nuk di t keni ndonj zot
(t adhuruar) tjetr ve meje." (El-Kasas: 38)

Besimet fetare
Sipas historianit Herodotus, egjiptiant e lasht ishin njerzit "m t
devotshm" n bot. Megjithat, feja e tyre nuk ishte fe e vrtet por nj fe
e gabuar politeiste. Ata nuk mund ta braktisnin fen e tyre t gabuar pr
shkak t konservatorizmit dhe fanatizmit ekstrem.
Egjiptiant e lasht ishin shum t influencuar nga ambienti natyror
ku jetonin. Pozita gjeografike e Egjiptit e mbronte vendin nga sulmet e
jashtme n mnyr perfekte. Egjipti ishte rrethuar nga shkrettira, vende
malore dhe dete nga t gjitha ant. Sulmet mund t bheshin vetm n dy
drejtime t mundshme, t cilat egjiptiant e kishin shum t leht t'i
mbronin. Egjiptiant mbetn t izoluar nga bota e jashtme n saj t ktyre
faktorve natyror. Por me kalimin e shekujve, ky izolim u transformua
n nj fanatizm t errt. Kshtu, egjiptiant prvetsuan nj pikpamje, e
cila ishte kundr do gjje t re dhe ishte jashtzakonisht fanatike n lidhje
me fen. "Feja e strgjyshrve" e prmendur shpesh n Kuran u b vlera
e tyre m e rndsishme.
Kjo qe arsyeja pse faraoni dhe rrethi i tij i ngusht i kthyen shpinn
Musait dhe Harunit, kur ata u shpalln fen e vrtet.
Ata i than: "A mos vall ke ardhur q t na largosh nga besimi q

99

100

POPUJT E ZHDUKUR

ndiqnin baballart, me qllim q t'ju mbes juve madhshtia n tok?

Ne nuk do t'ju besojm n asnj mnyr!" (Junus: 78)

Feja e Egjiptit t lasht ndahej n disa deg, ku m t rndsishmet

ishin feja zyrtare e shtetit, besimet e njerzve dhe besimi n jetn pas
vdekjes.
Sipas fes zyrtare t shtetit, faraoni ishte nj qenie hyjnore. Ai ishte
nj pasqyrim i zotave t njerzve mbi tok dhe qllimi i tij ishte t mbante
drejtsi dhe t'i mbronte ata.
Besimet e prhapura midis njerzve ishin jashtzakonisht t
ndrlikuara. Elementet e atyre besimeve q binin ndesh me fen zyrtare,
shtypeshin nga sundimet e faraonve. Kryesisht egjiptiant e thjesht
besonin n shum perndi. Kto perndi zakonisht paraqiteshin t
pikturuara me koka kafshsh dhe trupa njerzish. Ishte e mundur t hasje
tradita t tjera lokale, t cilat ndryshonin nga nj zon n tjetrn.
Jeta pas vdekjes prbnte pjesn m t rndsishme t besimit
egjiptian. Ata besonin se shpirti vazhdonte t jetonte pas vdekjes s trupit.
Sipas besimit t tyre, shpirtrat e t vdekurve silleshin nga nj engjll i
veante te Zoti, i cili ishte nj gjykats, si dhe te 42 gjyqtar e dshmitar

Besimet fetare te
egjiptianve, bazoheshin
kryesisht n shrbimin e
perndive. Ndrmjetsit
midis njerzve dhe perndive
ishin priftrinjt, t cilt ishin
pjes e shtress drejtuese n
shoqri. Duke prdorur
magjin dhe mashtrimet,
priftrinjt formuan nj klas
t rndsishme, t ciln
faraoni e prdorte pr t
mbajtur popullin nn kontroll.

102

POPUJT E ZHDUKUR

t tjer. N mes t zemrs vendosej nj peshore me t ciln peshohej

shpirti. Ata q kishin m shum mirsi shkonin n nj vend shum t
bukur dhe jetonin n lumturi, ndrsa ata q kishin shpirt t keq
drgoheshin n nj vend ku torturoheshin prjetsisht nga nj krijes e
uditshme e quajtur "Ngrnsi i Vdekur".
Besimi i egjiptianve n jetn pas vdekjes tregon qart nj
paralelizm me besimin monoteist dhe fen e vrtet. Ky besim n jetn
pas vdekjes dshmon se mesazhi i fes s vrtet kishte arritur n
qytetrimin e lasht egjiptian, por me kalimin e kohs feja e vrtet u
shtrembrua, ndaj dhe monoteizmi u kthye n politeizm. Tashm dihet
se profet t shum, t cilt i thrrisnin njerzit n adhurimin e Allahut,
jan drguar n Egjipt her pas here, ashtu si jan drguar te t gjith
popujt e tjer n periudha t ndryshme kohore. Nj prej tyre ishte profeti
Jusuf, jeta e t cilit tregohet n Kuran. Historia e Jusufit sht gjithashtu
shum e rndsishme, sepse ajo prfshin mbrritjen e Beni Israilve
(ifutve) n Egjipt dhe vendosjen e tyre atje.
Nga ana tjetr, n burimet historike ka t dhna pr disa egjiptian,
t cilt kishin ftuar njerzit n fe monoteiste edhe para se t drgohej
Musai. Nj prej tyre ishte faraoni m interesant n historin e Egjiptit,
Amenhotepi IV.

Faraoni monoteist Amenhotepi IV

Faraont egjiptian zakonisht ishin njerz mizor, t dhunshm,
agresiv dhe t pamshirshm. N prgjithsi ata adoptuan fen politeiste
t Egjiptit dhe hyjnizuan veten nprmjet saj.
Por n historin e Egjiptit ekziston nj faraon, i cili ka qen shum
ndryshe nga t tjert. Ky faraon mbrojti besimin n nj Krijues t vetm
dhe u b subjekt i nj qndrese t ashpr nga klerikt e Amonit, t cilt
kishin prfitime nga feja politeiste, si dhe nga disa ushtarak, t cilt i
mbshtesnin klerikt. Kshtu, prfundimisht ai u vra. Ky faraon ishte
Amenhotepi IV, i cili erdhi n pushtet n shekullin XIV p.e.s.
Kur Amenhotepi IV hipi n fron, n vitin 1375 p.e.s., ai hasi nj

Faraoni q u mbyt

konservatorizm q kishte zgjastur pr shekuj me radh. Deri ather

strukturat e shoqris dhe marrdhniet e popullit me pallatin mbretror
kishin vazhduar pa asnj ndryshim. Shoqria nuk linte asnj shteg q
ngjarjet e jashtme t deprtonin. Ky konservatorizm ekstrem, i vn re
edhe nga udhtart antik grek, u shkaktua nga izolimi gjeografik i
Egjiptit.
E imponuar nga faraont, feja zyrtare krkonte nj besim t
pakushtzuar n do gj t vjetr dhe tradicionale. Por Amenhotepi IV
nuk adoptoi fen zyrtare. Historiani Ernst Gombrich shkruan:
Ai (Amenhotepi IV) u shkput prej shum zakoneve t shenjtruara. Ai nuk
donte t'i nderonte zotat e shumt me forma t uditshme t popullit t tij. Pr
t ekzistonte vetm nj Zot, Atoni, t cilin e adhuronte dhe e prfytyronte n
formn e diellit. Ai e quajti veten Akhenaton, sipas zotit t tij dhe e shprnguli
oborrin larg prej klerikve q adhuronin zotat e tjer, n nj vend i cili tani quhet
El-Amarna.34

Pas vdekjes s babait, Amenhotepi IV u b objekt i nj presioni t

madh. Ky presion ndodhi pr shkak se ai zhvilloi nj fe t bazuar n
monoteizm, duke ndryshuar fen tradicionale politeiste t Egjiptit dhe u
prpoq t bnte ndryshime rrnjsore n t gjitha fushat. Por paria e
Thebs nuk e lejoi at t shprndante mesazhin e ksaj feje. Amenhotepi
IV dhe njerzit e tij u larguan nga qyteti i Thebs dhe u vendosn n Tel
ElAmarna. Ktu ata themeluan nj qytet t ri dhe modern t quajtur
Akh-et-aton. Amenhotepi IV e ndryshoi emrin e tij, i cili do t thoshte
"knaqsia e Amonit" dhe u vetquajt Akh-en-aton, emr i cili do t thot
"duke iu nnshtruar Atonit". Amon ishte emri i emblems m t madhe n
politeizmin egjiptian. Sipas Amenhotepit, Atoni ishte emri i "krijuesit t
qiejve dhe toks".
T shqetsuar nga kto zhvillime, klerikt e Amonit vendosn t'ia
rrmbenin pushtetin Akhenatonit, duke prfituar edhe nga nj kriz
ekonomike n vend dhe si prfundim Akhenatoni u vra i helmuar nga
komplotistt. Faraont q pasuan u treguan t kujdesshm q t mos i
prishnin marrdhniet me klerikt.
Pas Akhenatonit n pushtet erdhn faraont me fuqi ushtarake. Kta

103

104

POPUJT E ZHDUKUR

prsri bn t mundur q politeizmi i vjetr tradicional t prhapej, duke

br prpjekje t mdha pr t'u rikthyer n t kaluarn. Afrsisht nj
shekull m von Ramsesi II, i cili njihet si faraoni me sundimin m t gjat
n historin e Egjiptit, erdhi n pushtet. Sipas shum historianve,
Ramsesi ishte faraoni, i cili torturoi Beni Israilt (ifutt) dhe luftoi kundr
Musait.35

Ardhja e profetit Musa

Pr shkak t fanatizmit t tepruar, egjiptiant e lasht nuk donin ta
braktisnin idhujtarin e tyre. Disa profet u drguan pr t'i paralajmruar
dhe pr t'i thirrurr n fen e drejt, por faraont dhe populli i tyre
gjithmon i kthyen shpinn t vrtets. M n fund, Allahu u drgoi atyre
profetin Musa, i cili u urdhrua q t ftonte banort e Egjiptit n fen e
vrtet dhe t shptonte Beni Israilt nga skllavria, duke u treguar
rrugn e drejt. N Kuran thuhet:
Ne t lexojm ty disa nga lajmet e vrteta t Musait dhe faraonit pr
njerzit q besojn.
Faraoni e ngriti shum lart veten n tok dhe i ndau njerzit n disa
shtresa. Ai shtypte nj prej ktyre shtresave (Beni Israilt) duke vrar
bijt e tyre dhe duke ln gjall grat. Me t vrtet ai ishte shtyps e
tiran. Ne deshm t'u bjm mirsi t shtypurve n tok, duke i br
prijsa e trashgues dhe duke u dhn pushtet n tok me qllim q
faraoni, Hamani dhe njerzit e tyre t gjenin prej tyre ka i
friksoheshin. (EL-Kasas: 1-6)

Faraoni donte ta parandalonte shtimin e numrit t ifutve, duke

vrar t gjitha foshnjat meshkuj. Kjo qe arsyeja prse me an t frymzimit
nga Allahu, nna e Musait e vendosi at n nj shport dhe e lshoi n
lum. N kt mnyr, Musai i vogl arriti deri n pallatin e faraonit. N
Kuran, ajetet q flasin pr kt ngjarje jan si vijon:
Ne e frymzuam nnn e Musait: "Vazhdo t'i japsh gji, por kur t
friksohesh pr t, hidhe n lum dhe mos ki frik dhe as mos u
pikllo. Ne do ta kthejm prsri te ti dhe do ta bjm prej t
drguarve."

Faraoni q u mbyt

Pastaj at e mori familja e faraonit q n fund t bhej pr ta armik

dhe (shkak pr) pikllim. S'ka dyshim se faraoni, Hamani dhe
ndjeksit e tyre ishin mkatar.
Gruaja e faraonit tha: "(Ky fmij do t jet) shpres dhe gzim pr
mua dhe pr ty. Mos e vrisni! Mbase mund t na sjell dobi ose mund
ta bjm si djalin ton." Por ata nuk mund ta parandjenin dot
prfundimin e ksaj gjje. (El-Kasas: 79)

Gruaja e faraonit pengoi vrasjen e Musait dhe e adoptoi at. Kshtu,

Musai e kaloi fmijrin e tij n pallatin e faraonit. Me ndihmn e Allahut,
nna e tij e vrtet u soll n pallat si mndesh pr t'i dhn gji Musait t
vogl.
Nj dit, kur tashm ishte rritur, Musai pa nj prej ifutve q po
keqtrajtohej nga nj egjiptian. Ai e goditi me grusht egjiptianin, i cili vdiq.
Megjithse jetonte n pallatin e faraonit dhe ishte adoptuar nga vet
mbretresha, paria e qytetit vendosi q ta ndshkonte me vdekje. Kur e mori
vesh kt lajm, Musai u largua nga Egjipti dhe shkoi n Medjen dhe ndenji
atje pr disa vjet. M pas ai u largua nga Medjeni. Rrugs, Allahu foli me t
drejtprsdrejti dhe e ngarkoi me misionin e profetsis. Ai u urdhrua t
kthehej te faraoni dhe t'i bnte t ditur mesazhin e fes s Allahut.

Pallati i faraonit
Musai dhe vllai i tij, Haruni, shkuan te faraoni pr t'i njoftuar
mesazhin e fes s vrtet. Ata i krkuan q t'i jepte fund shtypjes dhe
keqtrajtimit t Beni Israilve dhe t'i linte t largoheshin nga Egjipti. Ishte
e papranueshme pr faraonin q Musai, t cilin ai e kishte mbajtur afr
pr vite me radh dhe ndoshta do t ishte br trashgimtari i fronit t tij,
t qndronte prball tij dhe t'i fliste n at mnyr. Pr kt arsye, faraoni
e akuzoi Musain se ishte mosmirnjohs:
Ai i tha: "A nuk t rritm ne ty n mesin ton q fmij dhe kalove
shum vite t jets tnde me ne?
Pastaj bre fajin q bre (duke vrar nj njeri), pra, ti je
mosmirnjohs." (Esh-Shuara: 18 19)

105

Njerzit e skllavruar t cilt shtypeshin nga faraoni. Veanrisht n epokn e

Mbretris s Re, pakicat q banonin brenda vendit u detyruan me forc q t punonin
n ndrtimin e projekteve gjigande. Bijt e Israelit ishin nj prej ktyre pakicave. N
figurn sipr, skllevrit q shihen duke punuar n ndrtimin e nj tempulli, ka shum
mundsi t jen Bijt e Israelit. Figura e poshtme paraqet prgatitjet teknike t
skllevrve para fillimit t nj projekti ndrtimi. Ata jan duke prodhuar tulla, duke pjekur
baltn n zjarr.

I konsideruar si faraoni i prmendur n Kuran prej

shum historianve, Ramsesi II shihet duke vrar
disa nga skllevrit e kapur. Si mund t kuptohet
dhe nga kto piktura n mure, faraont e idealizonin
vetveten dhe mundoheshin t paraqiteshin si
lufttar t pamposhtur dhe heronj t gjat e
shpatullgjer, t cilt ishin n gjendje t mundnin
nj numr njerzish n t njjtn koh.

108

POPUJT E ZHDUKUR

Faraoni u prpoq ta prekte Musain dhe t ndikonte n ndrgjegjen e

tij. Ai i kujtoi Musait se ishte gruaja e tij ajo q e kishte rritur, ndaj dhe
duhej t'i bindej urdhrave t tij. Prve ksaj, Musai kish vrar gabimisht
nj egjiptian. T gjitha kto veprime ndshkoheshin rnd sipas
egjiptianve. Kjo atmosfer emocionale, q faraoni prpiqej t krijonte,
bhej gjithashtu pr t influencuar parin egjiptiane, n mnyr q ata t
mbshtesnin faraonin.
Nga ana tjetr, mesazhi i fes s vrtet t shpallur nga Musai
shkatrronte fuqin e faraonit dhe e ulte at n nivelin e njerzve t
zakonshm. Q nga ai moment faraoni nuk do t ishte zot dhe do t
detyrohej t'i bindej Musait. Prve ksaj, n qoft se do t'i linte t lir Beni
Israilt, ai do t humbiste nj pjes t pushtetit dhe kshtu mund t
rrezikohej pozita e tij.
Pr t gjitha kto arsye, faraoni as q ia vuri veshin fjalve t Musait.
Ai prpiqej t tallej me t dhe prpiqej gjithashtu t ndrronte tem duke
br pyetje pa kuptim. N t njjtn koh, ai prpiqej t'i paraqiste Musain
dhe Harunin si anarkist dhe i akuzonte ata se kishin motive politike. Si
prfundim, as faraoni, as paria e popullit, prve magjistarve, nuk iu
bindn Musait. Ata nuk e ndoqn fen e vrtet q u erdhi atyre. Pr kt
arsye, Allahu u drgoi disa fatkeqsi t ndryshme.

Fatkeqsit q i ndodhn faraonit dhe rrethit t

tij t ngusht
Faraoni dhe rrethi i tij i ngusht ishin kaq shum t dhn pas
idhujtaris, e cila ishte "feja e strgjyshrve t tyre", saq nuk menduan
kurr pr t'u larguar prej saj. Madje as dy mrekullit kryesore t Musait,
dora e tij q shklqente dhe shkopi q u shndrrua n gjarpr, nuk
mjaftuan pr t'i larguar prej idhujtaris. Jo vetm kaq, por ata e shprehn
hapur kundrshtimin e tyre dhe than: "fardo argumenti q ti mund
t sjellsh pr t na marr mendjen me magjin tnde, ne nuk do t t
besojm ty." (El-Araf: 132)
Pr shkak t ksaj sjelljeje arrogante, Allahu u drgoi nj sr

Sipr: Meq faraont e

konsideronin veten si
perndi, ata u prpoqn
t dukeshin superior
ndaj njerzve t tjer.

Fotoja tjetr: Robr lufte

t kapur nga egjiptiant,
duke pritur ekzekutimin
e dnimit me vdekje

110

POPUJT E ZHDUKUR

fatkeqsish n mnyr q t'i bnte ata t provonin vuajtjen n kt bot,

prpara vuajtjes s dnimit n botn e prjetshme.
E para ishte thatsira dhe rnia e ndjeshme e prodhimit t t
korrurave. N lidhje me kt, n Kuran shkruhet:
Ne e sprovuam popullin e faraonit me vite thatsire dhe me zi
drithrash e frutash, me qllim q t zinin mend. (El-Araf: 130)

Egjiptiant e kishin bazuar sistemin e tyre bujqsor n lumin e Nilit,

prandaj ata nuk influencoheshin nga ndryshimet e faktorve t tjer
natyror. Por nj fatkeqsi e papritur ra mbi ta pr shkak t arrogancs
dhe mohimit t tyre. Ka shum mundsi q pr arsye t ndryshme niveli
i Nilit ra shum dhe kanalet vaditse q furnizoheshin nga lumi nuk
kishin uj t mjaftueshm pr siprfaqet bujqsore. Nxehtsia shum e
madhe shkaktoi tharjen e t mbjellave. Kshtu, fatkeqsia i erdhi faraonit
dhe njerzve t tij andej nga s'e prisnin, nga lumi Nil, mbi t cilin ata
mbshteteshin trsisht. Kjo thatsir e friksoi faraonin, i cili m par e
kishte zakon t'i drejtohej popullit t tij si m posht:
" O populli im! A nuk sht i imi sundimi i Egjiptit dhe i ktyre
lumenjve q rrjedhin posht meje? A nuk e shikoni pra?" (Ez-Zuhruf:
51)

Megjithat, n vend q t zinin mend, egjiptiant mendonin se t

gjitha kto fatkeqsi ndodhnin pr shkak t fatit ogurzi q u kishte sjell
Musai dhe Beni Israilt. Ata ishin plotsisht t bindur pr kt gj, pr
shkak t besimeve t tyre supersticioze, ndaj pranuan q t vuanin prej
mjerimit q kishte pllakosur. Mirpo puna nuk mbaroi me aq. Ky ishte
vetm fillimi. M pas, Allahu i goditi ata me nj sr fatkeqsish, t cilat
prshkruhen n Kuran si m posht:
Kshtu Ne drguam mbi ta vrshimin, karkalecat, pleshtat, bretkosat
dhe gjakun n vazhdimsi t shenjave t qarta, por prsri ata mbetn
mosprfills dhe kryene, sepse ishin njerz mkatar. (El-Araf: 133)

Kto fatkeqsi me t cilat Allahu goditi faraonin dhe njerzit e tij

prshkruhen dhe n Dhiatn e Vjetr.

Ramses II duket n karrocn e tij t lufts, duke ndjekur nj grup armiqsh. Si

shum t tjer, edhe ky sht nj skenar imagjinar i imponuar nga faraoni ndaj
piktorve t tij.

Lufta e Kadeshit. Kjo betej e zhvilluar ndrmjet faraonit dhe Hititve sht
transformuar nprmjet fallsifikimeve n nj fitore t madhe t faraonit. N t vrtet,
faraoni u shptua nga vdekja n momentet e fundit dhe u detyrua t bnte paqe.

112

POPUJT E ZHDUKUR

Dhe peshqit q ishin n lum ngordhn; dhe lumi u qelb, kshtu q Egjiptasit
nuk mund t pinin m ujt e lumit. Kshtu pati gjak n tr vendin e Egjiptit.
{Eksodi, 7: 21}
Dhe n qoft se nuk pranon ta lsh t shkoj, ja un do ta godas gjith vendin
tnd me kamzhikun e bretkosave.
Kshtu lumi do t mbushet me bretkosa, dhe ato do t ngjiten dhe do t hyjn n
shtpin tnde, n dhomn ku fle ti, mbi shtratin tnd, n shtpit e shrbtorve
t tu dhe midis popullit, n furrat e tua dhe n magjet e buks. {8: 2-3}
Pastaj Zoti i tha Moisiut: "I thuaj Aaronit: "Zgjate bastunin tnd dhe rrih
pluhurin e toks, dhe ai do t bhet mushkonja pr tr vendin e Egjiptit. {8: 16}
Dhe karkalecat u ngjitn n tr vendin e Egjiptit dhe u uln n tr territorin
e tij n numr t madh. Nuk kishte pasur kurr nj murtaj t till karkalecash
m par dhe nuk do t ndodh ndonj tjetr. {10: 14}

Fatkeqsi t tmerrshme po i ndodhnin faraonit dhe rrethit t tij t

ngusht. Meq ata prisnin udhzim prej zotave t tyre dhe krkonin
ndihmn e tyre, Allahu i ndshkoi nprmjet vet objekteve q ata
adhuronin. Psh, lumi Nil dhe bretkosat ishin t shenjta pr egjiptiant dhe
hyjnizoheshin prej tyre.
Sipas komentuesve t Dhiats s Vjetr "gjaku" i prmendur
ndrmjet fatkeqsive q pllakosn n Egjipt ishte kthimi i lumit Nil n
gjak. Kjo u shpjegua si nj metafor pr kthimin n t kuq t fort t lumit
Nil. Sipas disa komentusve t tjer, ajo q i dha lumit kt ngjyr ishte nj
lloj bakterie. Po t marrim pr baz kt koment, mund t thuhet se
bakteria e kishte mbuluar lumin aq shum, sa e kishte kthyer n ngjyr t
kuqe, ndaj dhe prdorimi i ktij uji do t shkaktonte infektimin e do
gjallese q prdorte at.
Shpjegimet e kohve t fundit lidhur me gjetjen e shkakut t
ngjyrosjes n t kuqe t ujit kan favorizuar faktin q protozoart,
zooplanktonet, lulet algale t ujrave t kripura dhe t mbla
(fitoplanktonet) dhe dinoflagelatet mund t jen shkaktart e ksaj
ngjyrosjeje. T gjitha kto deoksigjenojn ujin dhe prodhojn shum
helme t dmshme, si pr peshqit ashtu edhe pr bretkosat.
Duke cituar prshkrimin e Eksodit n Bibl, Patricia A. Tester,

Faraoni q u mbyt

punonjse e Shrbimit Kombtar t Peshkimit Detar, vren n shkrimin e

saj n Analet e Akademis s Shkencave t New York-ut, se ndrsa m pak
se 50 prej afrsisht 5000 llojeve t fitoplanktoneve t njohura jan toksike,
ato t cilat prmbajn helme mund t jen t dmshme pr jetn ujore. N
t njjtin botim, Ewen C. D. Tod i "Health Canada", duke iu referuar t
dhnave historike dhe parahistorike, citon afro dy duzina me shembuj t
fitoplanktoneve t veanta q kan shkaktuar probleme t ndryshme n t
gjith botn. W. W. Carmichael dhe I. R. Falconer kan hartuar nj list t
smundjeve q kan lidhje me algat blu-jeshile t ujit t mbl. Ekologjisti
ujor Joan M. Burkholder i Universitetit t Karolins s Veriut ka thn se
nj dinoflagelat (Pfisteria Piscimorte), i gjetur n ujrat e grykderdhjeve
t lumenjve, sht e aft t'i vras peshqit si mund t kuptohet dhe nga
emri i species.36
N kohn e faraonit ka mundsi t ket ndodhur nj skenar i till.
Kur Nili u infektua, peshqit ngordhn dhe egjiptiant u privuan nga nj
burim ushqimi i t rndsishm. Me zhdukjen e gjahtarve t tyre,
bretkosat si fillim mund t shtoheshin lirisht dhe kshtu t mbipopullonin
lumin, pastaj, duke iu larguar ujit t ndotur, ngordhn n tok dhe u
dekompozuan n siprfaqen e saj bashk me peshqit. Kshtu Nili dhe
tokat afr tij u ndotn dhe uji u b i rrezikshm pr t'u pir ose pr t'u lar.
Prve ksaj zhdukja e bretkosave bri t mundur q insektet t tilla si
karkalecat t riprodhoheshin jasht mase. Ky sht nj skenar i
mundshm, megjithat vetm Allahu e di m s miri t vrtetn.
Si prfundim, edhe pas fatkeqsive t njpasnjshme q ndodhn
dhe pasojave q ato lan, as faraoni as njerzit e tij nuk i besuan Musait,
por vazhduan rrugn e mendjemadhsis.
Faraoni dhe rrethi i tij i ngusht ishin kaq mendjeleht, saq
mendonin se mund ta mashtronin Musain. Kur ndshkimi i tmerrshm ra
mbi ta, ata i krkuan Musait t'i lutej Allahut q t'i shptonte:
Kur u erdhi ndshkimi, ata than: "O Musa! Lutju Zotit tnd pr ne
pr hir t premtimit q t ka dhn ty. Nse e largon ndshkimin prej
nesh, ne do t t besojm dhe do t'i lm Beni Israilt t vijn me ty.
Por kur Ne e larguam ndshkimin prej tyre deri n nj afat t

113

114

POPUJT E ZHDUKUR

prcaktuar q duhet ta mbrrinin, ata nuk e mbajtn fjaln e dhn.

(El-Araf: 134135)

Emigrimi nga Egjipti

Musai, duke ndjekur shpalljen e Allahut, e kshilloi sa mundi
faraonin dhe rrethin e tij t ngusht. Si prgjigje, ata u rebeluan dhe e
akuzuan Musain se ishte gnjeshtar dhe i kishin br magji. Pr kt
arsye, Allahu prgatiti nj fund poshtrues pr ta.
Ne e frymzuam Musain duke i thn: "Largohu natn bashk m
robrit e Mi, por ju do t ndiqeni."
Faraoni drgoi lajmtar n t gjitha qytetet pr t mbledhur njerz
(dhe thoshte): "Ata nuk jan vese nj grup i vogl dhe kan br dika
q na ka zemruar me t vrtet. Ndaj dhe ne t gjith duhet t jemi t
kujdesshm."
N kt mnyr Ne i nxorm nga kopshtet dhe burimet, nga thesaret
dhe vendet e bukura dhe ua lam trashgim (pasurit e tyre) Beni
Israilv.
Ata i ndoqn Beni Israilt n kohn e lindjes s diellit.
Kur dy grupet pan njra-tjetrn, njerzit e Musait than: "Tani do t
na kapin." (Esh-Shuara: 5261)

N rrethana t tilla, kur Beni Israilt menduan se ran n kurth dhe

njerzit e faraonit menduan se ishin gati t'i zinin, Musai u tha njerzve t
tij, "Jo, kurr! Zoti im sht me mua. Sigurisht q Ai do t m udhzoj."
(Esh-Shuara: 62)
N at moment, Allahu e shptoi Musain dhe Beni Israilt duke e
ndar detin. Kur ata kaluan, faraoni dhe njerzit e tij u munduan t'i
arrinin por uji u kthye prsri n vendin e mparshm, duke shnuar
fundin e tyre t premtuar.
Ne e frymzuam Musain: "Bjeri detit me shkopin tnd." Deti u hap
dhe t dy ant (e ujit) u bn si masa mali t palvizshme.
Pastaj Ne i sollm atje njerzit e faraonit dhe e shptuam Musain
bashk me ata q ishin me t. Ndrsa t tjert i prmbytm n uj.

Ku ndodhi ngjarja: n bregdetin e Mesdheut

apo n Detin e Kuq?
Nuk ka ndonj mendim t prbashkt se ku ndodhet vendi ku
Musai ndau detin. Meq n Kuran nuk sht dhn asnj hollsi mbi
kt tem, ne nuk mund t jemi t sigurt pr korrektsin e ndonj
prej mendimeve lidhur me kt subjekt. Disa burime i paraqesin
brigjet mesdhetare t Egjiptit si vendin ku u nda deti. N
enciklopedin hebraike thuhet:
"Sot shumica drrmuese e opinioneve e identifikojn Detin e Kuq t
Eksodit me nj prej lagunave n brigjet e Mesdheut."

David Ben Gurion ka thn se ngjarja mund t ket ndodhur gjat

mbretrimit t Ramsesit II, ndoshta pas humbjes s Kadeshit. N librin
e Eksodit n Dhiatn e Vjetr, thuhet se ngjarja ka ndodhur n Migdol
dhe BaalZefon, t cilat ndodhen n veri t delts s Nilit. Ky mendim
bazohet n Dhiatn e Vjetr.
N prkthimet e librit t Eksodit thuhet se faraoni dhe njerzit e tij
u mbytn n Detin e Kuq. Por sipas atyre q mbshtesin mendimin e
par, fjala e prkthyer "Deti i Kuq" sht n fakt "Deti i Kallamave", i
cili aktualisht prdoret pr t'iu referuar bregut mesdhetar t Egjiptit. N
Dhiatn e Vjetr, ndrsa prmendet drejtimi i ndjekur nga Musai dhe
nga ata q e ndiqnin at, prmenden fjalt Migdol dhe BaalZefon,
vende q gjenden n veri t delts s Nilit, n bregun e Egjiptit. Kshtu
Deti i Kallamave i hap shteg mundsis q ngjarja t ket ndodhur n
brigjet mesdhetare t Egjiptit sepse n kt zon, n prputhje me
kuptimin e emrit, kallamat rriten n saj t materialeve t depozituara
nga lumi.

MESDHEU

MEDJENI

GADISHULLI I
SINAIT

EGJIPTI

DET
IIK
UQ

N hart jan shnuar

pikat nga mund t ket
kaluar profeti Musa. Si
duket dhe n hart,
numrat 1 dhe 2 gjenden
n Detin e Kuq, ndrsa
numri 3 gjendet n
bregdetin mesdhetar t
Egjiptit.

116

POPUJT E ZHDUKUR

S'ka dyshim se kjo ngjarje sht argument i qart, megjithat shumica

e tyre nuk jan besimtar.
Me t vrtet Zoti yt sht i Plotfuqishm dhe Mshirplot. (EshShuara: 63-68)

N takimin e par t Musait me faraonin, Allahu e shndrroi shkopin

e Musait n gjarpr, i cili glltiti magjit e magjistarve t faraonit. Edhe
detin, Musai e ndau me t njjtin shkop. Kjo ishte nj nga mrekullit m
t mdha t profetit Musa.

Ku ndodhi ngjarja?
Nuk ka ndonj mendim t prbashkt se ku ndodhet vendi ku Musai
ndau detin. Meq n Kuran nuk sht dhn asnj hollsi mbi kt tem,
ne nuk mund t jemi t sigurt pr korrektsin e ndonj prej mendimeve
lidhur me kt subjekt. Disa burime i paraqesin brigjet mesdhetare t
Egjiptit si vendin ku u nda deti. N enciklopedin hebraike thuhet:
"Sot shumica drrmuese e opinioneve e identifikojn Detin e Kuq t Eksodit me
nj prej lagunave n brigjet e Mesdheut."37

Douin Ben Gurion ka thn se ngjarja mund t ket ndodhur gjat

mbretrimit t Ramsesit II, ndoshta pas humbjes s Kadeshit. N librin e
Eksodit n Dhiatn e Vjetr, thuhet se ngjarja ka ndodhur n Migdol dhe
BaalZefon, t cilat ndodhen n veri t delts s Nilit. Ky mendim bazohet
n Dhiatn e Vjetr.38
N prkthimet e librit t Eksodit thuhet se faraoni dhe njerzit e tij u
mbytn n Detin e Kuq. Por sipas atyre q mbshtesin mendimin e par,
fjala e prkthyer "Deti i Kuq" sht n fakt "Deti i Kallamave". Deti i
Kallamave aktualisht prdoret pr t'iu referuar bregut mesdhetar t Egjiptit.
N Dhiatn e Vjetr, ndrsa prmendet drejtimi i ndjekur nga Musai dhe
nga ata q e ndiqnin at, prmenden fjalt Migdol dhe BaalZefon, vende
q gjenden n veri t delts s Nilit, n bregun e Egjiptit. Kshtu Deti i
Kallamave i hap shteg mundsis q ngjarja t ket ndodhur n brigjet
mesdhetare t Egjiptit sepse n kt zon, n prputhje me kuptimin e
emrit, kallamat rriten n saj t materialeve t depozituara nga lumi.

Faraoni q u mbyt

Mbytja e faraonit dhe e njerzve t tij n det

Kurani na jep informacion rreth aspekteve m t rndsishme t
ngjarjes, pra, t ndarjes s Detit t Kuq. Sipas tregimit n Kuran, Musai u
largua nga Egjipti s bashku me hebrenjt q iu bindn atij. Faraoni nuk
mund ta pranonte nisjen e tyre pa lejen e tij, ndaj dhe i ndoqi bashk me
ushtart e tij. (Junus: 90)
Kur Musai dhe Beni Israilt iu afruan bregut, faraoni dhe ushtart e
tij i arritn. Disa nga Beni Israilt q e pan kt sken filluan t'i
ankoheshin Musait. Sipas Dhiats s Vjetr ata i than Musait: "Prse na
nxore prej vendlindjes son? Atje ne ishim skllevr por mund t jetonim,
ndrsa tani do t vdesim". Kjo dobsi prshkruhet edhe n Kuran n ajetin
vijues:
Kur dy grupet pan njra-tjetrn, njerzit e Musait than: "Tani do t
na kapin." (Esh-Shuara: 61)

N t vrtet, kjo nuk ishte as hera e par dhe as e fundit q Beni

Israilt mbajtn nj qndrim t till mosbesues. Edhe m par populli iu
ankua Musait, duke i thn:
" Ne kemi vuajtur shum, si para se t vije ti, ashtu dhe tani q ke
ardhur n mesin ton." Ai u tha: "Mbase kjo ndodh sepse Zoti juaj
dshiron ta shkatrroj armikun tuaj dhe t'ju bj juve trashgues n
tok, pastaj t'ju shoh si do t veproni." (El-Araf: 129)

Ndryshe nga dobsia e theksuar e njerzve t tij, Musai ishte i

palkundur n besimin e tij tek Allahu. Q n fillim t prpjekjeve t tij,
Allahu i shpalli se ndihma dhe mbshtetja e Tij do t jen gjithmon pran
tij:
" Mos u friksoni, padyshim q Un jam me ju t dy duke dgjuar
e shikuar do gj." (Ta Ha: 46)

N fillim, kur Musai u prball me magjistart e faraonit ndjeu nj

lloj frike (Ta Ha: 67). M pas Allahu i shpalli se nuk kishte pse t
friksohej sepse ai do t dilte fitimtar (Ta Ha: 68). Besimi i Musait ishte i
palkundur edhe kur gjendej n vshtirsi. Prandaj, kur njerzit e tij u
friksuan se do t kapeshin nga faraoni, ai u tha: " Zoti im sht me

117

118

POPUJT E ZHDUKUR

mua. Sigurisht q Ai do t m udhzoj." (Esh-Shuara: 62)

Allahu i shpalli Musait q t godiste detin me shkopin e tij. Me t
br kt "Deti u hap dhe t dy ant (e ujit) u bn si masa mali t
palvizshme" (Esh-Shuara: 63). N fakt, n astin kur do t ket par nj
mrekulli t till, faraoni duhet ta ket kuptuar se po ndodhte dika e
jashtzakonshme dhe se po shihte ndrhyrjen hyjnore. Deti u hap pr
njerzit, t cilt faraoni donte t'i vriste. A nuk mjaftonte kjo?! Megjithse
ai nuk ishte i sigurt se deti nuk do t mbyllej prsri pasi t kalonin Beni
Israilt, ai dhe ushtria e tij i ndoqn n det. Ka t ngjar q faraoni dhe
ushtart e tij pr shkak t trbimit dhe mizoris ta ken humbur aftsin
e tyre pr t arsyetuar dhe kshtu nuk kan qen n gjendje t kuptojn
mrekullin e asaj situate.
Kurani i prshkruan momentet e fundit t faraonit si vijon:
Kshtu Ne i kaluam Beni Israilt prmes detit, ndrsa faraoni me
ushtrin e tij i ndoqi pas me armiqsi, derisa kur e mbuloi dallga
mbytse, ai tha: "Un besoj se nuk ka t adhuruar t vrtet tjetr
prve Atij q besojn Beni Israilt dhe un jam prej besimtarve."
(Junus: 90)

Ktu sht e mundur t shihet nj tjetr mrekulli e Musait. Le t'i

sjellim ndrmend ajetet q vijojn:
Ndrsa Musai tha: "Zoti yn! Ti vrtet i ke dhn faraonit dhe prijsve
t tij madhshti e pasuri n jetn e ksaj bote. Zoti yn, q t largojn
dhe humbin njerzit nga udha jote. Zoti yn! Shkatrrojua pasurin
dhe ngurtsoi zemrat e tyre, q t mos besojn derisa t shohin
dnimin e dhimbshm."
Allahu tha: "Lutja e juve t dyve sht pranuar, ndaj prmbajuni
udhs s drejt dhe mos ndiqni rrugn e atyre q nuk din (t
vrtetn)." (Junus: 8889)

Nga ky ajet kuptohet qart se Musai u informua n prgjigjen e lutjes

s tij se faraoni do ta besonte Allahun n momentin kur do ta shihte me
syt e vet ndshkimin e dhimbshm. Me t vrtet, faraoni pranoi se e
besonte Allahun, ather kur uji nisi ta mbulonte, por dukej sheshit q
sinqeriteti i tij ishte i rrem.

Sot Ne po nxjerrim trupin tnd (t vdekur nga deti) q t bhesh

msim pr ata q do t vijn pas teje! Vrtet q shum njerz jan
mosprfills ndaj shenjave dhe argumenteve Tona. (Junus: 92)

120

POPUJT E ZHDUKUR

Fotoja e msiprme sht fotoja e mumjes s faraonit Ramses II, e cila sht
nxjerr nga varri i faraonit. Shum burime historike jan t mendimit se ky faraon
sht faraoni i prmendur n Kuran. Ather, si ka mundsi q mumja e faraonit t
mbytur sht gjendur n varr? Ka shum mundsi q pas mbytjes n det, trupi i
faraonit t jet nxjerr n breg dhe t jet vendosur n varr nga egjiptiant q e
gjetn at.

Ka shum mundsi q faraoni t ket thn kshtu pr t shptuar

nga vdekja. Sigurisht q pranimi i besimit nga faraoni n momentin e
fundit dhe krkimi i faljes nga ana e tij nuk u pranua nga Allahu. Faraoni
dhe ushtria e tij nuk mundn t shptonin nga vdekja e sigurt.
Tani po beson ndrsa m par nuk pranoje t besoje dhe ishe prej
keqbrsve?!
Sot Ne po nxjerrim trupin tnd (t vdekur nga deti) q t bhesh
msim pr ata q do t vijn pas teje! Vrtet q shum njerz jan
mosprfills ndaj shenjave dhe argumenteve Tona. (Junus: 91 92)

Si u pa, jo vetm faraoni, por edhe njerzit e tij morn pjesn e tyre
t dnimit. Kjo sepse ata ishin mizor (Junus: 90), kundrshtar (El-Kasas:
8), njerz keqbrs (El-Kasas: 40) dhe menduan se nuk do t kthehen tek
Allahu, ndaj dhe Ai i dnoi ata duke i mbytur n det.

Faraoni q u mbyt

Allahu prshkruan n Kuran far ndodhi pas vdekjes s faraonit.

Ne i ndihmuam njerzit e shtypur t trashgojn tokat e bekuara nga
Ne n lindje dhe n perndim. Premtimi i Zotit tnd pr Beni Israilt
u plotsua pr shkak t durimit q treguan. Ne i shkatrruam
krejtsisht t gjitha ndrtimet madhshtore q kishte ngritur faraoni
dhe populli i tij. (El-Araf: 137)

121

Populli i Sebeit dhe prmbytja e Arimit

Vendbanimi i Sebeit ishte nj argument i qart pr banort e tij.
Dy kopshte n t djatht dhe n t majt. "Hani nga begatia e
Zotit tuaj dhe falenderoni (pr) kt vend t mir dhe (pr) nj Zot
fals t madh. Por ata u larguan (nga bindja ndaj Allahut), kshtu
q Ne uam kundr tyre sejlul-arim (prmbytjen nga diga e ujit)
dhe i shndrruam t dy kopshtet e tyre n toka q prodhonin fryte
t kqija e t hidhura, drunj t that dhe pak bar t egr.
(Sebe': 15 16)

opulli i Sebeit sht nj nga katr qytetrimet m t mdha q

populluan Arabin Jugore. Ky popull vlersohet se sht formuar
aty midis viteve 1000750 p.e.s. dhe sht shkatrruar rreth viteve

550 e.s. nga sulmet q zgjatn pr dy shekuj me radh, t persianve dhe

arabve.
Koha e formimit t qytetrimit t Sebeit sht objekt i shum
diskutimeve. Populli i Sebeit nisi t'i regjistronte dokumentacionet
qeveritare rreth vitit 600 p.e.s. Kjo sht arsyeja prse nuk ka dokumente
t tyre prpara ksaj date.
Burimet m t vjetra, t cilat i referohen popullit t Sebeit, jan
kronikat vjetore t lufts q nga koha e mbretit asirian Sargon II (722 705
p.e.s.). N shnimet q Sargoni shnonte pr ata q i paguanin taksa atij,
prmendet edhe mbreti i Sebeit, It'amara. Kto shnime jan burimi m i
vjetr i shkruar q jep informacion pr qytetrimin e Sebeit. Megjithat
nuk do t ishte e drejt t arrish n prfundimin se kultura e ktij populli
u formua rreth viteve 700 p.e.s., duke u mbshtetur vetm mbi kt
burim, sepse ka shum mundsi q Sebei t ket ekzistuar shum koh
m par se t regjistrohej dokumentacioni me an t shkrimit. Kjo do t

Shkrime t shkruara
n gjuhn e popullit
t Sebeit.

124

POPUJT E ZHDUKUR

thot se historia e Sebeit mund t jet shum e hershme. N mbishkrimet

e AradNanmar, nj prej mbretrve t fundit t shtetit t Urit, sht
prdorur fjala Sabum, e cila mendohet se do t thot "vendi i Sebeit".39 N
qoft se kjo fjal ka me t vrtet kt kuptim, ather historia e Sebeit ka
nisur q n vitet 2500 p.e.s.
T dhnat historike q flasin pr Sebein zakonisht tregojn se kultura
e tij, ashtu si ajo e fenikasve, ishte e prqndruar kryesisht n
veprimtarin tregtare. Kta njerz zotronin dhe administronin disa nga
udht tregtare q kalonin prmes Arabis Veriore. Tregtart sebein q
transportonin mallrat e tyre n Mesdhe dhe n Gaza, duke kaluar prmes
Arabis Veriore, duhet t'i merrnin leje pr kalim Sargonit II, sundimtarit
t zons ose t'i paguanin atij nj taks t caktuar. Kur sebeint filluan t'i
paguanin taksa mbretris asiriane, emri i tyre filloi t regjistrohej n
shnimet e ktij shteti.
Sebeint njihen n histori si nj popull i qytetruar. N mbishkrimet
e sundimtarve t Sebeit jan prdorur shpesh fjalt "rindrtoj", "dedikoj"
dhe "ndrtoj". Diga e Maribit, e cila sht nj nga monumentet m t
rndsishme t ktij populli, sht nj tregues i rndsishm i nivelit
teknologjik q ky popull kishte arritur. Megjithat, kjo nuk do t thot se
fuqia ushtarake e Sebeit ishte e dobt, prkundrazi ushtria sebeine ishte
nj nga faktort m t rndsishm q kontribuoi n mbijetesn e kulturs
s ktij shteti pr nj periudh t till kaq t gjat.
Shteti sebein zotronte nj nga ushtrit m t forta n rajon. N saj
t ksaj ushtrie, shteti ishte i aft t ushtronte nj politik ekspansioniste.
Sebeint kishin pushtuar tokat e shtetit t vjetr Kataban dhe zotronin
shum toka n Afrik. Gjat vitit 24 p.e.s., gjat nj ekspedite n Magrib,
ushtria sebeine shpartalloi krejtsisht ushtrin e Marcus Aurelius Gallus,
guvernatorit romak t Egjiptit. Sebei mund t portretizohet si nj shtet q
ndiqte nj politik t moderuar, megjithat nuk hezitonte t prdorte
forcn kur ishte e nevojshme. Me kulturn e avancuar dhe ushtrin e tij,
shteti sebein ishte nj nga superfuqit e zons n at koh.
Kjo ushtri jashtzakonisht e fort e shtetit sebein prshkruhet edhe
n Kuran. Nj shprehje e paris sebeine e treguar n Kuran tregon besimin

Populli i Sebeit dhe prmbytja e Arimit

e madh q ata kishin n ushtrin e tyre. Paria e popullit, duke iu drejtuar

mbretreshs, tha:
Ne kemi fuqi t madhe dhe mundsi t mdha pr luft, por ty t
takon urdhri. Kshtu pra, mendo mir se far do t urdhrosh. (EnNeml: 33)

Kryeqyteti i Sebeit ishte Maribi, i cili ishte shum i pasur fal pozits
s favorshme gjeografike. Kryeqyteti ishte shum afr lumit Adana. Pika
ku lumi arrinte malin Belak ishte shum e prshtatshme pr ndrtimin e
nj dige. Duke e shfrytzuar kt faktor, sebeint ndrtuan nj dig n
kt vend me qllim q t ujisnin tokat e tyre. Ata arritn nj nivel shum
t lart mirqenieje. Kryeqyteti Marib ishte nj nga qytetet m t
zhvilluara t kohs. Shkrimtari grek Plini, q e kishte vizituar at zon, e
cila i kishte br shum prshtypje, tregon se zona ishte shum e
gjelbruar.40
Lartsia e digs n Marib ishte 16 m, gjersia e saj ishte 60 m, ndrsa
gjatsia 620 m. Sipas llogaritjeve, siprfaqja totale q mund t vaditej nga
diga ishte 9600 ha, prej t cilave 5300 ha i prkisnin ultsirs jugore,
ndrsa pjesa e mbetur i prkiste ultsirs veriore. Kto dy ultsira
prmenden n shkrimet sebeine si "Maribi dhe dy ultsirat".41 Shprehja
"dy kopshte n t djatht dhe n t majt" n Kuran u referohet
kopshteve mbreslnse dhe vreshtave n kto dy lugina. N saj t ksaj
dige dhe sistemeve ujitse, zona u b e njohur si zona m pjellore e
Jemenit. Francezi J. Holevy dhe austriaku Glaser vrtetuan nga
dokumentet e shkruara se diga e Maribit ekzistonte q n koht e lashta.
N kto dokumente t shkruara n dialektin Himer thuhet se kjo dig e
bri territorin shum pjellor.
Diga u riparua disa her gjat shekujve V - VI e.s., megjithat kto
riparime nuk mundn ta parandalonin shkatrrimin e saj n vitin 542 e.s.
Shkatrrimi i digs solli vrshimin e Arimit, t prmendur n Kuran, i cili
shkaktoi dme t mdha. Vreshtat, kopshtet dhe fushat e kultivuara pr
qindra vjet u shkatrruan krejtsisht. Pas ksaj fatkeqsie populli sebein
ra n nj periudh agonie, e cila shnoi dhe fundin e sundimit t tyre.

125

126

POPUJT E ZHDUKUR

Prmbytja e Arimit
Kur ekzaminojm Kuranin n aspektin e t dhnave historike, vm
re nj saktsi tepr t madhe. Zbulimet arkeologjike dhe t dhnat
historike pajtohen mjaft mir me at q tregohet n Kuran. Si prmendet
n ajetet kuranore, kta njerz t cilt nuk ua vinin veshin kshillave t
profetit t tyre dhe refuzonin besimin e Allahut u ndshkuan n fund me
nj shkatrrim t tmerrshm. Ky shkatrrim prshkruhet n Kuran si m
posht:

Me ndihmn e Digs s Maribit, e cila ishte ndrtuar nprmjet teknologjis s avancuar,

populli i Sebeit arriti nj nivel t lart zhvillimi dhe mirqenieje. Tokat e tyre pjellore dhe
kontrollimi i rrugve tregtare ishin faktort kryesor q ndikuan n prparimin e tyre.
Megjithat, ata i kthyen shpinn Allahut n vend q ti ishin mirnjohs pr gjith kto t mira,
ndaj diga u shkatrrua dhe vrshimi i Arimit shkatrroi gjithka.

Populli i Sebeit dhe prmbytja e Arimit

Vendbanimi i Sebeit ishte nj prov e qart pr banort e tij: dy

kopshte n t djatht dhe n t majt. "Hani nga begatia e Zotit tuaj
dhe falenderoni (pr) kt vend t mir dhe (pr) nj Zot fals t
madh.
Por ata u larguan (nga bindja ndaj Allahut), kshtu q Ne uam
kundr tyre sejlul-arim (prmbytjen nga diga e ujit) dhe i kthyem t
dy kopshtet e tyre n toka q prodhonin fryte t kqija e t hidhura,
drunj t that dhe pak bar t egr.
Kshtu i ndshkuam ata, sepse ishin jobesimtar dhe mosmirnjohs.
Kshtu i shprblejm gjithmon mosmirnjohsit. (Sebe': 15 17)

Si theksohet n ajetet e msiprme, populli i Sebeit jetoi n nj zon

t njohur pr pamjen e saj t mahnitshme, pr vreshtat e mdha dhe pr
kopshtet plot hijeshi. I vendosur n rrugt tregtare, Sebei kishte standart
shum t lart jetese dhe ishte nj nga qytetet m t preferuara t kohs.
N nj vend t till ku niveli i jetess dhe kushtet ishin kaq pozitive,
ajo q duhet t kishte br populli sebein ishte t falenderonte Allahun
pr t mirat dhe begatit q i kishte dhn. Por ata nuk vepruan kshtu.
Ata pretenduan se ai vend u prkiste atyre dhe se ishin ata t cilt i bn
t mundura gjith ato kushte t mrekullueshme. Ata preferuan t silleshin
me mendjemadhsi n vend q t ishin t nnshtruar dhe mirnjohs ndaj
Allahut. Pr kt shkak ata humbn gjithka. Si tregohet n ajet,
prmbytja e Arimit shkatrroi gjithka q ata kishin.
N Kuran, ndshkimi i popullit t Sebeit njihet me emrin "sejlularim" q do t thot "prmbytja e Arimit". Kjo shprehje e prdorur n
Kuran na tregon gjithashtu mnyrn se si ndodhi shkatrrimi. Fjala
"Arim" do t thot dig ose penges. Shprehja "sejlul-arim" prshkruan
nj prmbytje q ndodhi me shembjen e ksaj dige. Duke u bazuar n
termat e prdorura n Kuran pr prmbytjen e Arimit, komentuesit e
Kuranit kan prcaktuar vendin dhe kohn e prmbytjes. Meududi
shkruan n komentin e tij:
Si prmendet edhe n shprehjen "sejlul-arim", fjala "Arim" rrjedh nga fjala
"arimen" e prdorur n dialektin arabiko-jugor, e cila do t thot "dig,
penges". N grmadhat e zbuluara nga grmimet e bra n Jemen u pa se kjo

127

128

POPUJT E ZHDUKUR

fjal sht prdorur shpesh me kt kuptim. Psh, n mbishkrimet e shkruara me

urdhr t sunduesit etiopian t Jemenit, Ebrehes, pas restaurimit t murit t
madh t Maribit n 542 dhe 543 p.e.s., kjo fjal sht prdorur her pas here me
kuptimin dig. Pra, shprehja "sejlul-arim" do t thot "prmbytje, e cila ndodhi
pas shkatrrimit t nj dige".
"Dy kopshtet e tyre u shndrruan n dy kopshte q prodhonin fruta t
kqija e t hidhura." (Sebe': 16)
Kjo sepse pas shembjes s digs i gjith vendi u prmbyt. Kanalet q u hapn nga
sebeint bashk me murin q u ndrtua, duke ngritur barrierra midis maleve, u
shkatrruan, ndrsa sistemi vadits pushoi s ekzistuari. Si rezultat, territori, i
cili ishte m par tok e begat u kthye n xhungl. Nuk mbeti asnj frut prve
disa pemve t vogla q prodhonin fruta t ngjashme me qershit.42
Arkeologu i krishter Werner Keller, autori i librit "Libri i Shenjt kishte t
drejt", ka pranuar se prmbytja e Arimit ka ndodhur sipas prshkrimit t
Kuranit. Ai ka shkruar gjithashtu se ekzistenca e nj dige t till dhe shkatrrimi
i tr vendit nga shembja e saj vrteton saktsin e informacionit t dhn n
Kuran pr popullin e dy kopshteve.43

Pas prmbytjes s Arimit, zona nisi t kthehej n shkrettir dhe me

zhdukjen e tokave bujqsore, sebeint humbn burimin e tyre m t madh
t fitimit. Njerzit, t cilt nuk i kishin kushtuar vmendje thirrjes s
Allahut pr t qen mirnjohs ndaj Tij, u ndshkuan me kt fatkeqsi.
Pas shkatrrimit t madh t shkaktuar nga vrshimi, populli filloi t
shprbhej; sebeint nisn t'i braktisnin shtpit e tyre dhe t emigronin
n Arabin Veriore, Mek dhe Siri.44
Qyteti i Maribit, i cili dikur ishte vendbanimi i sebeinve, tani sht
vetm nj grmadh e shkretuar. Pa dyshim, ai sht nj paralajmrim pr
t gjith ata q prsrisin gabimin e sebeinve, t cilt nuk kan qen t
vetmit q jan ndshkuar nga Allahu pr t njjtin shkak. N suren ElKehf tregohet historia e dy njerzve, njri prej t cilve zotronte dy
kopshte t mdha, megjithat ai bri t njjtin gabim si sebeint dhe i
ktheu shpinn Allahut, duke menduar se do gj e kishte arritur me
mundin dhe forcn e vet:

Populli i Sebeit dhe prmbytja e Arimit

Sot, diga e famshme e sebeinve nuk ekziston m.

Diga e Maribit, rrnojat e s cils shihen sipr, ishte nj prej projekteve m t
rndsishme t sebeinve. Kjo dig u shkatrrua pr shkak t vrshimit t Arimit, i
cili prmendet n Kuran dhe t gjitha zonat e kultivuara prreth u prmbytn. Pr
shkak t ksaj katastrofe, sebeint humbn forcn e tyre ekonomike pr nj koh
shum t shkurtr dhe u asimuluan.

Tregoju atyre shembullin e dy njerzve, njrit prej t cilve Ne i patm

dhn dy kopshte me vreshta dhe ia patm rrethuar me hurma arabe,
ndrsa ndrmjet tyre patm vendosur fusha t gjelbruara.
T dy kopshtet jepnin prodhime t bollshme pa asnj humbje, ndrsa
midis tyre Ne bm t rrjedh nj lum.
Kshtu, ai pati prodhime t bollshme e i tha shokut t tij, duke u
mburrur: "Un kam m shum se ti pasuri dhe jam m i fort e m i
nderuar ndr njerz."
Pastaj hyri n kopshtin e tij, ndrkoh q (me mosbesimin e tij) po i
bnte dm vetvetes dhe tha: "Nuk ma merr mendja q e gjith kjo do
t zhduket ndonjher.
Nuk besoj se Dita e Kijametit do t vij ndonjher, por edhe nse do
t kthehem prsri te Zoti im (ditn e gjykimit), sigurisht q do t gjej
m tepr begati se kjo q kam tani."

129

130

POPUJT E ZHDUKUR

Shoku i tij i tha duke e kshilluar: "Si po e mohon At q t krijoi nga

dheu, pastaj nga nj pik uji, pastaj t bri njeri t plot?!
Sa pr mua, un besoj se Ai sht Allahu, Zoti im dhe un nuk i bj
shok Zotit tim n adhurim.
Do t ishte m mir pr ty t thoje kur hyre n kopshtin tnd:
"Mashall-llah, 'dshiron Allahu bhet". Nse tani m sheh mua me
m pak pasuri e fmij, mundet q Zoti im t m jap m tepr mirsi
se kopshti yt dhe t drgoj mbi t nj rrufe nga qielli, pastaj t
shndrrohet n tok djerr e t zhveshur.
Apo t shteroj ujin e tij dhe ti nuk do t kesh mundsi ta gjesh
prsri.
Kshtu, kopshtet e tij u shkatrruan dhe ai mbeti duke rrahur
shuplakat me keqardhje pr far kishte shpenzuar n to, ndrkoh
q ajo (pasuri) u shkatrrua e gjitha q nga rrnjt. Ai vetm mundi t
thoshte: "Ah, sikur t mos i kisha br shok Zotit tim!"
Ai nuk gjeti asnj grup njerzish q t'i vinin n ndihm kundr
Allahut dhe as nuk ishte n gjendje t mbronte e t shptonte veten.
Atje (ditn e llogaris) mbrojtja dhe sundimi i takojn vetm Allahut,
Zotit t vrtet. Ai sht shprblyesi m i mir dhe vetm tek Ai sht
prfundimi i mir. (El-Kehf: 32 44)

Si kuptohet nga ajetet, gabimi i pronarit t ktij kopshti nuk ishte

mohimi i ekzistencs s Allahut. Ai nuk e mohonte Allahun, prkundrazi
ai mendonte se nse do t kthehej te Zoti i tij (Ditn e Gjykimit), sigurisht
q do t gjente m tepr begati se 'kishte n kt bot. Ai krenohej duke
thn se gjendja, n t ciln kishte arritur, ishte rezultat i prpjekjeve t tij
t suksesshme.
Kjo sht pika ku duhet t prqendrojm vmendjen ton: Njeriu
asnjher nuk duhet t pretendoj se sukseset dhe arritjet e tij jan rezultat
vetm i puns dhe prpjekjeve t tij, duke e mohuar trsisht rolin e
Allahu, Krijuesit t Gjithsis.
Ky, pra, ishte gabimi i sebeinve dhe i pronarit t dy kopshteve.
Allahu i dnoi ata me t njjtin dnim, me qllim q ndshkimi i tyre t
shrbej si msim pr ta dhe pr t gjith brezat q do t vijn m pas.

N shtylla gjenden mbishkrime t

shkruara n gjuhn sebeine.

Kurani na tregon se mbretresha e Sebeit dhe njerzit e saj adhuronin diellin n

vend t Allahut, para se ajo t ndiqte Sulejmanin. Informacionet e marra nga
mbishkrimet e lashta e vrtetojn kt fakt dhe tregojn se kta njerz adhuronin
diellin dhe hnn n tempujt e tyre, nj prej t cilve mund t shihet n foton sipr.

Profeti Sulejman dhe

mbretresha e Sebeit
Asaj iu tha: "Hyr n pallat!" Kur e pa, ajo mendoi se para saj
gjendej nj pellg uji, ndaj ngriti fustanin dhe zbuloi kmbt.
Sulejmani i tha: "N t vrtet ai sht nj pallat i veshur me
pllaka qelqi." Ather ajo tha: "Zoti im! Me t vrtet q
paskam qen e gabuar, ndaj dhe un i nnshtrohem Allahut,
Zotit t botve, bashk me Sulejmanin."
(En-Neml: 44)

okumentet historike n lidhje me takimin e profetit Sulejman

me

mbretreshn

Sebeit

doln

pah

nprmjet

shqyrtimeve t bra n grmadhat e lashta t Sebeit, n

Jemenin Jugor. Krkimet e bra mbi kto grmadha zbulojn se nj

mbretresh jetoi n kt vend midis viteve 1000 dhe 950 p.e.s. dhe
udhtoi drejt veriut (n Jeruzalem).
Hollsit rreth takimit t ktyre dy sundimtarve si dhe rreth
pushtetit ekonomik e politik t vendeve t tyre gjenden t shpjeguara n
suren En-Neml. Historia e tyre, e cila z nj pjes t konsiderushme t
ksaj sureje fillon me lajmin, t cilin Hud'hudi, nj antar i ushtris s
Sulejmanit, i dha Sulejmanit pr mbretreshn e Sebeit:
Por Hud'hudi nuk u vonua gjat dhe (kur arriti) tha: "Kam nj lajm q
ti nuk e di. Un po t sjell nga Sebei lajme t sigurta.
Un gjeta atje nj grua q i sundonte ata. Asaj i jan dhn t gjitha
gjrat q i nevojiten nj sundimtari n tok dhe ka nj fron
madhshtor.
Un e gjeta at dhe popullin e saj duke adhuruar diellin n vend t
Allahut, por shejtani ua ka zbukuruar punt e tyre duke i shmangur

Profeti Sulejman dhe mbretresha e Sebeit

nga udha e vrtet, ndaj ata nuk jan t udhzuar dhe nuk adhurojn
Allahun, i Cili nxjerr n drit far fshihet n qiej dhe n tok dhe e
di se far fshihni dhe far shfaqni hapur.
Nuk ka t adhuruar t vrtet prve Tij, Zotit t Arshit Madhshtor!
Sulejmani i tha: "Do ta shohim nse po thua t vrtetn apo po
gnjen." (En-Neml: 22 27)

Pasi mori kto lajme nga Hud'hudi, Sulejmani i dha atij urdhrat q
vijojn:
Merre letrn time dhe hidhua atyre, pastaj largohu pak prej tyre dhe
shih far prgjigje do t kthejn. (En-Neml: 28)

Pas ksaj Kurani tregon se si rodhn ngjarjet, pasi mbretresha e

Sebeit mori kt letr:
Ajo tha: "O prijs! Mua m kan sjell nj letr t rndsishme.
Ajo sht prej Sulejmanit dhe fillon: "Me emrin e Allahut, t
Gjithmshirshmit, Mshirplotit.
Mos u mbani me t madh ndaj meje, por ejani tek un si musliman
(besimtar t vrtet)."
Ajo tha: "O prijs! M jepni mendimin tuaj pr kt shtje. Un nuk
vendos asnj shtje, pa marr m par plqimin tuaj."
Ata i than: "Ne jemi t fuqishm dhe disponojm mundsi t mdha
pr luft por ty t takon urdhri; kshtu pra, mendo mir far do t
urdhrosh."
Ajo tha: "Kur mbretrit pushtojn nj vend, e plakisin at dhe i
poshtrojn njerzit m t nderuar t atij populli. Me t vrtet ata
veprojn kshtu.
Por un do t'i drgoj nj dhurat dhe do t shoh se far (prgjigje) do
t sjellin lajmtart."
Kur lajmtart vajtn te Sulejmani, ai u tha: "A mos vall doni t m
ndihmoni me pasuri? Ajo q m ka dhn Allahu sht m e mir se
ka ju ka dhn juve! Pr m tepr, ju jeni njerz q knaqeni me
dhuratn tuaj!
Kthehuni prap tek ata! Ne do t vijm me nj ushtri, t cils nuk

133

MBRETRIA E SEBEIT

JERUZALEM

MBRETRIA E
SULEJMANIT

Tig
r

Eufra

ti

GA
DI
LI

UL

SH
AB

AR
00

20

IK

Nili

km

MBRETRIA E
SEBEIT

RRUGA E VAJTJES

RRUGA KTHIMIT

Mbretresha e Sebeit mbeti shum e impresionuar kur pa pallatin e Sulejmanit dhe

pranoi Islamin bashk me Sulejmanin.

Profeti Sulejman dhe mbretresha e Sebeit

mund t'i bjn ball dhe do t'i przm prej andej t turpruar dhe t
poshtruar."
Ai u tha (njerzve t tij): "O udhheqs! Cili prej jush mund t ma
sjell fronin e saj para se ata t m vijn t nnshtruar?"
Nj prej xhindve t fuqishm tha: "Un do t ta sjell fronin para se t
ngrihesh prej vendit. Un jam i fuqishm dhe i besueshm pr t
kryer nj shrbim t till."
Ai q kishte dije mbi Librin e Shenjt tha: "Un do t ta sjell para se
t hapsh e t mbyllsh syt!" Kur Sulejmani e pa fronin t vendosur
para tij tha: "Kjo sht mirsi nga Allahu, pr t m vn n prov,
nse do t jem mirnjohs apo mosmirnjohs. Kush tregohet
mirnjohs, sht mirnjohs pr veten e vet. Kush tregohet
mosmirnjohs (do t'i bj dm vetes), sepse Zoti im sht bujar dhe
nuk ka nevoj pr asknd."
Ai tha: "Maskojeni fronin e saj q t shohim nse do ta njoh apo jo."
Kur ajo erdhi, e pyetn: "A sht froni yt si ky?" Ajo u tha: "Duket
tamam si t ishte ai vet." (Sulejmani tha): "Neve na sht dhn dija
para saj dhe ishim besimtar q m par."
Por at e ndaloi (t pranonte fen e vrtet) ajo ka kishte adhuruar m
par n vend t Allahut, sepse ajo ishte prej nj populli mosbesimtar.
(En-Neml: 29 43)

Pallati i Sulejmanit
N ajetet q flasin pr mbretreshn e Sebeit prmendet edhe profeti
Sulejman. N Kuran tregohet se Sulejmani kishte nj pallat t
mrekullueshm dhe nj mbretri t madhe e t fuqishme. Ai kishte
teknologjin m t prparuar t kohs s tij. N pallatin e tij t
mahnitshm, veprat e artit dhe objektet e tjera me vler u bnin
prshtypje t gjith atyre q i shihnin ato. Hyrja e pallatit ishte prej qelqi.
Kurani e prshkruan kt pallat dhe prshtypjen q kishte ln ai te
mbretresha e Sebeit si m posht.

135

Tempulli i Sulejmanit

Pas shkatrrimit t tempullit t

Sulejmanit, muri i vetm i
mbetur prej tij u shndrrua n
Murin e Lotve nga ifutt.
Pas marrjes s Jeruzalemit n
shekullin VII, muslimant
ndrtuan xhamin e Umerit dhe
Kuben e Gurit n vendin ku
ka ekzistuar m par tempulli.
N foton n t djatht mund t
shihet Kubeja e Gurit.

Tempulli i Sulejmanit kishte teknologjin m t avancuar t kohs. N planin sipr

tregohet qendra e Jeruzalemit gjat mbretrimit t Sulejmanit. 1) Dera e JugPerndimit 2) Pallati i mbretreshs 3) Pallati i Sulejmanit 4) Hyrja me 32 shtylla 5)
Gjykata 6) Pylli i Libanit 7) Shtpia e priftrinjve t lart 8) Hyrja e Tempullit 9)
Oborri i tempullit 10) Tempulli

138

POPUJT E ZHDUKUR

Asaj iu tha: "Hyr n pallat!" Kur e pa, ajo mendoi se para saj gjendej
nj pellg uji, ndaj ngriti fustanin dhe zbuloi kmbt. Sulejmani i tha:
"N t vrtet ai sht nj pallat i veshur me pllaka qelqi." Ather ajo
tha: "Zoti im! Me t vrtet q paskam qen e gabuar, ndaj dhe un i
nnshtrohem Allahut, Zotit t botve, bashk me Sulejmanin" (EnNeml: 44)

N literaturn ifute, pallati i profetit Sulejman quhet Tempulli i

Sulejmanit. Sot vetm "muri perndimor" i ktij pallati qndron dhe ai
quhet nga ifutt "Muri i Lotve". Arsyeja prse ky pallat, ashtu si shum
objekte t tjera n Jeruzalem, u shkatrrua m von ishte sjellja e keqe,
mosprfillse dhe arrogante e ifutve q erdhn m von. N Kuran
thuhet:
Ne i lajmruam Beni Israilt n libr (Teurat): "Ju do t bni dy her
ligsi e shkatrrime n tok dhe do t bheni kryelart dhe tiran."
Kur erdhi koha e premtimit t par, Ne drguam kundr jush disa nga
robrit Tan, t cilt ishin lufttar t fuqishm e t ashpr dhe hyn
n do skut t shtpive tuaja. Ai (ndshkim) ishte nj premtim i
prmbushur.
Pastaj Ne ju ndihmuam q t triumfoni edhe nj her mbi ta, ju
dham pasuri e fmij dhe ju shtuam shum n numr.
(Ne ju tham) "Nse bni vepra t mira, do t'i bni mir vetes, nse
bni vepra t kqija do t'i bni keq po vetes." M pas, kur erdhi koha
e premtimit t dyt (Ne i drguam armiqt tuaj), q t fusin dshprim
n zemrat dhe fytyrat tuaja dhe t hyjn n xhamin (Aksa) si patn
hyr m par, duke rrnuar plotsisht gjithka q u binte n duar. (ElIsra: 47)

T gjith popujt e prmendur n kapitujt e mparshm e merituan

ndshkimin e tmerrshm pr shkak t rebelimit t tyre dhe t
mosmirnjohjes ndaj mirsive t Allahut. Pasi u endn nga nj vend n
tjetrin me shekuj t tr pa atdhe apo shtet, m n fund, ifutt n kohn
e Sulejmanit gjetn streh n tokat e shenjta. Por pas ksaj, pr shkak t
tejkalimit t t gjith kufijve dhe pr shkak t shthurjes e mosbindjes, ata
u ndshkuan.

Shokt e shpells
A mendon se shokt e shpells dhe pllaka me mbishkrimin (e
emrave t tyre) ishin nga shenjat Tona t mrekullueshme?
(El-Kehf: 9)

urja e tetmbdhjet n Kuran e quajtur El-Kehf, q do t thot

"Shpella", tregon pr nj grup t rinjsh, t cilt u strehuan n nj
shpell pr t'u fshehur nga nj sundimtar, i cili mohonte Allahun

dhe shtypte padrejtsisht besimtart. Ajetet mbi kt tem jan si vijon:

A mendon se shokt e shpells dhe pllaka me mbishkrimin (e emrave
t tyre) ishin nga shenjat Tona t mrekullueshme?
Kujto kohn kur djemt e rinj ikn pr t'u fshehur (prej popullit t tyre
mosbesimtar) n shpell dhe than: "Zoti yn! Na drgo mshirn
Tnde dhe na e lehtso brengn ton duke na udhzuar n rrug t
drejt!"
Kshtu Ne i vum n gjum t thell n shpell pr shum vite.
Pastaj i ngritm nga gjumi pr t provuar se cili nga dy grupet ishte
m i sakt n llogaritjen e kohs q kishin kaluar atje.
Ne t tregojm me saktsi ty (o Muhamed) ndodhin e tyre. Ata ishin
disa djem t rinj q besuan Zotin e tyre, ndaj dhe Ne i forcuam m
tepr n rrugn e drejt.
Ne i bm zemrat e tyre t forta e t qndrueshme (me dritn e besimit)
kur u ngritn dhe than: "Zoti yn sht Zoti i qiejve dhe i toks, ne

140

POPUJT E ZHDUKUR

kurr nuk do t adhurojm dik tjetr prve Tij, sepse po t bnim

nj gj t till, do t ishim t padrejt dhe gnjeshtar.
"Populli yn adhuron perndi t tjera n vend t Allahut. Pse nuk
sjellin ata nj prov bindse e t qart pr ato (perndi q adhurojn)?
E kush bn gabim m t madh se ai q shpif

gnjeshtra ndaj

Allahut?"
(Ata i than njri-tjetrit): "Meq ju u larguat prej njerzve tuaj dhe
zotave q ata adhurojn n vend t Allahut, ather strehohuni n
shpell. Zoti juaj do t'ju mbuloj me mshirn e Tij dhe do t'jua
lehtsoj shqetsimin tuaj."
Ju mund ta shihnit diellin kur lindte, duke lvizur nga e djathta e
shpells, ndrsa kur perndonte largohej prej tyre nga ana e majt,
kurse ata qndronin shtrir n nj vend t gjer n mes t shpells.
Kjo sht nj nga provat dhe argumentet e Allahut. Ai q udhzon
Allahu, sht me t vrtet i udhzuar n rrugn e drejt por pr at,
t cilin Ai e shpie n rrug t gabuar, ju nuk do t gjeni dot asnj
udhzues pr ta drejtuar (n udhn e drejt).
Ata dukeshin sikur ishin zgjuar, por n t vrtet ishin duke fjetur. Ne
i kthenim n t djatht dhe n t majt, kurse qeni i tyre qndronte me
dy kmbt e para t shtrira te hyrja e shpells. Po t'i kishe par, do t
kishe ikur me t shpejt dhe do t tmerroheshe prej tyre.
Kshtu, Ne i zgjuam nga gjumi q t pyetnin njri-tjetrin. Njri prej
tyre pyeti: "Sa koh keni qndruar n gjum?" Ata iu prgjigjn:
"Kemi ndenjur nj dit ose nj pjes t saj." (Pastaj t gjith) than:
"Zoti juaj e di m mir se sa koh keni qndruar n gjum Tani,
drgoni njrin prej jush n qytet q t blej ushqim t lejuar me kt
monedh argjendi dhe t'jua sjell ktu, por duhet t ket shum
kujdes t mos marr vesh gj ndokush pr ju.
Nse e marrin vesh se ku jeni, ata do t'ju vrasin me gur, ose do t'ju
kthejn n fen e tyre me forc dhe ather ju kurr nuk do t
shptoni."
Kshtu pra, Ne e bm t njohur shtjen e tyre pr njerzit me qllim
q ata t kuptonin se premtimi i Allahut sht i vrtet dhe se nuk

Shokt e shpells

mund t ket pik dyshimi pr Ditn e Kijametit. (Prkujto kohn) kur

banort e qytetit haheshin me njri-tjetrin pr shtjen e tyre dhe
than: "Ngrini nj ndrtes mbi ta, Zoti i tyre e di m mir shtjen e
tyre." Pastaj ata q ishin m tepr than: "Ne do t ndrtojm nj vendadhurimi mbi ta."
Disa than se ata ishin tre, ndrsa qeni ishte i katrti; disa t tjer
than se ata ishin pes, ndrsa qeni ishte i gjashti, por kto ishin
vetm hamendje. Megjithat disa t tjer thon se ata ishin shtat,
ndrsa qeni ishte i teti. Thuaju (o Muhamed): "Zoti im e di m mir
numrin e tyre; askush nuk e di at prve nj pakice t vogl." Kshtu
q mos diskuto (pr numrin e tyre) m tepr se 't kemi treguar Ne
dhe mos pyet asnj prej tyre (ifutve e krishterve) pr shtjen e
shokve t shpells.
Mos thuaj kurr pr dika: "Do ta bj nesr." Prvese nse shton
thnien: "Nse dshiron Allahu!" Prmende Zotin tnd kur t harrosh
dhe thuaj: "Mbase Zoti im m udhzon mua n nj rrug m afr t
vrtets sesa kjo."
Ata qndruan n shpelln e tyre treqind vjet plus nnt vjet.
Thuaj: "Allahu e di m mir se sa qndruan. Vetm Ai e njeh dijen e
fsheht t qiejve dhe toks. Sa i mpreht sht shikimi dhe dgjimi i
tij! Ata nuk mund t'i ndihmoj askush tjetr prve Tij dhe askush
nuk ndrhyn n vendimet dhe gjykimet e Tij." (El-Kehf: 926)

Sipas t dhnave, Shokt e Shpells, t cilt lavdrohen si nga

burimet islame, ashtu dhe nga ato kristiane, ran pre e tiranis mizore t
perandorit romak, Decius. Duke u ballafaquar me shtypjen dhe
padrejtsin e Deciusit, kta t rinj e paralajmruan popullin e tyre disa
her q t mos e braktisnin fen e Allahut. Indiferenca e populli t tyre,
shtypja e madhe q ushtronte perandori dhe krcnimi i tyre me vdekje
bri q ata t'i braktisnin shtpit e tyre.
Si vrtetojn dokumentet historike, n at koh, shum perandor
zbatuan gjersisht politikn e terrorrit dhe shtypjes ndaj besimtarve q i
qndruan besnik fes s Isait (Krishtit).
N nj letr t shkruar nga guvernatori romak Pilinius (69 113 e.s.),

141

142

POPUJT E ZHDUKUR

i cili qeveriste Anatolin Veri-Perndimore, drejtuar perandorit Trajan,

prmenden disa nga pasuesit e Isait, t cilt u ndshkuan pr shkak se
kundrshtuan adhurimin e statujs s perandorit. Kjo letr sht nj prej
dokumenteve m t rndsishme, t cilat tregojn shtypjen q ushtrohej
mbi besimtart e drejt n at koh. N rrethana t tilla, kta t rinj, t
cilve iu krkua t'i nnshtroheshin nj sistemi pagan dhe t adhuronin
perandorin, nuk e pranuan kt dhe than:
" Zoti yn sht Zoti i qiejve dhe i toks, ne kurr nuk do t
adhurojm dik tjetr prve Tij, sepse po t bnim nj gj t till, do
t ishim t padrejt dhe gnjeshtar.
"Populli yn adhuron perndi t tjera n vend t Allahut. Pse nuk
sjellin ata nj prov bindse e t qart pr ato (perndi q adhurojn)?
E kush bn gabim m t madh se ai q shpif gnjeshtra ndaj Allahut?"
(El-Kehf: 14 15)

Pr sa i prket zons ku jetuan Shokt e Shpells ekzistojn mendime

t ndryshme, por m t pranueshmet jan ato mendime q thon se ata
jetuan n Efes ose n Tarsus.
Pothuajse t gjitha burimet e krishtera e identifikojn Efesin si
vendin e shpells, ku u strehuan kta t rinj. Disa studiues musliman dhe
komentues t Kuranit pajtohen me burimet e krishtera n lidhje me
Efesin. Disa t tjer shpjegojn me detaje pse Efesi nuk ishte vendi i
shpells dhe m pas prpiqen t vrtetojn se ngjarja ndodhi n Tarsus.
N kt studim do t merremi me t dy alternativat. Pr sa i prket kohs,
studiuesit n prgjithsi, duke prfshir edhe ata t krishter, thon se
ngjarja ka ndodhur n kohn e perandorit romak Decius (i quajtur edhe
Decianus) rreth viteve 250 e.s.
Deciusi dhe Neroni njihen si perandort romak q kan torturuar
m shum pasuesit e Isait. Gjat sundimit t tij t shkurtr, Deciusi mori
nj vendim, i cili detyronte do person nn sundimin e tij q t bnte
kurban pr perndit romake. Njerzit ishin t detyruar t bnin kurban
dhe pr kt merrnin nj ertifikat q u tregohej autoriteteve shtetrore
q merreshin me zbatimin e vendimit. N burimet e krishtera shkruhet se
shum njerz e refuzuan kt akt idhujtar dhe ikn "nga nj qytet n

Shokt e shpells

tjetrin" ose u fshehn n vende t fshehta. Shokt e Shpells ka shum

mundsi t jen nj grup prej ktyre besimtarve t ikur.
N kt ngjarje ka dika q duhet sqaruar. Kjo histori sht treguar
nga disa historian dhe komentator, t cilt kan shtuar shum
informacione t pasakta e t pakonfirmuara, duke e kthyer at n prrall.
Megjithat, kjo nuk do t thot se ngjarja nuk ka ndodhur, pasi kto
deformime dhe shtesa t pasakta nuk ia ndryshojn thelbin e vrtet dhe
t vrtetuar t ngjarjes s Shokve t Shpells, e cila sht nj realitet
historik.

A jan Shokt e Shpells nga Efesi?

Prsa i prket qytetit ku jetuan kta t rinj dhe shpells n t ciln ata
u strehuan tregohen vende t ndryshme n burime t ndryshme. Arsyet
kryesore prse ndodh kjo jan dy: 1) Dshira e njerzve q t besojn se
njerz kaq t guximshm dhe t mir jetuan n vendin e tyre. 2)
Ngjashmria e madhe e shpellave n ato zona. Kjo shfaqet qart kur
shikon se pothuajse n t gjitha kto vende gjendet nj vend adhurimi, pr
t cilin thuhet se sht ndrtuar n vendin e Shokve t Shpells.
Si dihet, Efesi pranohet nga t krishtert se sht nj vend i shenjt,
sepse n t gjendet nj shtpi, e cila thuhet se i prkiste Virgjreshs Mari
dhe m von u kthye n kish. Kshtu, sipas burimeve t krishtera ka
shum mundsi q Shokt e Shpells t ken banuar n nj prej ktyre
vendeve t shenjta. Pr m tepr, disa burime t krishtera deklarojn me
siguri se Efesi sht vendi i shpells.
Burimi m i vjetr mbi kt tem sht prifti sirian i Sarukut me
emrin Xhejms (i lindur m 452 e.s.). Historiani i famshm, Gibons, ka
marr shum citate nga studimi i Xhejmsit, n librin e tij "The Decline and
Fall of Roman Empire". Sipas ktij libri, emri i perandorit q torturoi
shtat besimtar t rinj dhe i detyroi t fshiheshin n nj shpell, ishte
Decius. Deciusi sundoi perandorin romake ndrmjet viteve 249 251 e.s.
dhe periudha e tij e sundimit njihet mir pr torturat q ai praktikoi mbi
pasuesit e Isait. Sipas komentuesve musliman, zona ku ndodhi ngjarja

143

Pjesa e brendshme
e shpells n
Efesus, e cila
mendohet t jet
shpella e Shokve
t Shpells.

Blmn ismi

ishte quajtur "Afesus" ose "Afesos". Sipas Gibonsit, emri i ktij vendi sht
Efes. I vendosur mbi bregun perndimor t Anatolis, ky qytet ishte nj
prej qyteteve-port t perandoris romake. Rrnojat e ktij qyteti njihen n
ditt tona si rrnojat e qytetit antik t Efesusit.
Emri i perandorit, n periudhn e sundimit t t cilit u zgjuan Shokt
e Shpells nga gjumi i tyre i gjat, sht Tezusius, sipas studiuesve
musliman apo Theodosius II, sipas Gibonsit. Ky perandor sundoi
ndrmjet viteve 408 450 e.s.
Duke iu referuar ajetit t mposhtm, n disa komente thuhet se
hyrja e shpells binte nga veriu, kshtu q drita e diellit nuk mund t
deprtonte brenda. Ata q mund t kalonin afr shpells nuk mund t
shihnin se 'kishte brenda. Ajeti i Kuranit q flet pr kt informon:
Ju mund ta shihnit diellin kur lindte, duke lvizur nga e djathta e
shpells, ndrsa kur perndonte largohej prej tyre nga ana e majt,
kurse ata qndronin shtrir n nj vend t gjer n mes t shpells.
(El-Kehf: 17)

Arkeologu dr. Musa Baran sht i mendimit se Efesi sht vendi ku

jetoi ky grup besimtarsh t rinj, n librin e tij t quajtur "Ephesus", ku
thot:
N vitin 250 p.e.s. shtat t rinj q jetonin n Efes zgjodhn krishtrimin dhe
refuzuan idhujtarin. Duke u prpjekur pr t gjetur nj rrugzgjidhje, kta t
rinj gjetn nj shpell n shpatin e pjerrt lindor t malit Pion. Ushtart romak
e pan kt dhe ndrtuan nj mur n hyrje t shpells.45

N koht e sotme dihet se mbi kto rrnoja dhe varre t vjetra jan
ndrtuar shum ndrtesa fetare. Grmimet e bra nga Instituti
Arkeologjik Austriak n 1926, zbuluan se rrnojat e gjetura mbi shpatin e
pjerrt lindor t malit Pion i prkisnin nj ndrtese t ndrtuar n emr t
Shokve t Shpells n mes t shekullit VII (gjat sundimit t Theodosius
II).46

145

146

POPUJT E ZHDUKUR

A jan Shokt e Shpells nga Tarsusi?

Vendi i dyt i supozuar si vendi ku jetuan Shokt e Shpells, sht
Tarsusi. N Tarsus ekziston nj shpell q prngjason shum me at q
prshkruhet n Kuran dhe gjendet mbi nj mal t njohur me emrin
Encilus ose Bencilus (n veri-perndim t Tarsusit).
Mendimi, se Tarsusi sht vendi i shpells, sht mendimi i shum
dijetarve musliman. Nj nga komentuesit m t njohur t Kuranit,
Taberiu, e prcakton emrin e malit ku gjendej shpella si "Bencilius", n
librin e tij t quajtur "Historia e popujve". Ai gjithashtu shton se ky mal
sht n Tarsus.47
Nj tjetr komentues i Kuranit, Muhamed Emin, thot se emri i malit
ishte "Pencilus" dhe ndodhet n Tarsus. Emri q shqiptohet Pencilus
ndonjher mund t shqiptohet edhe Encilus. Sipas tij, ndryshimi midis
fjalve shkaktohet nga shqiptimet e ndryshme t shkronjs "b" ose nga
humbja e nj shkronje nga fjala origjinale.48
Fahrudin Raziu, nj tjetr komentues i Kuranit, shpjegon n
studimin e tij se: "edhe pse ky vend quhet Efes, qllimi sht pr t treguar
Tarsusin, sepse Efes sht vetm nj emr tjetr i Tarsusit".49
Prve ksaj, ky vend prcaktohet si Tarsusi nga shum dijetar t
tjer. T gjith kta komentator e shpjegojn fjalin " Ju mund ta
shihnit diellin kur lindte, duke lvizur nga e djathta e shpells, ndrsa
kur perndonte largohej prej tyre nga ana e majt" t ajetit 17 (ElKehf), duke thn se hyrja e shpells n mal binte nga veriu.50

Shpella n Efesus e par nga

jasht.

Shokt e shpells

147

Vendbanimi i Shokve t Shpells ishte subjekt me interes edhe n

kohn e perandoris osmane. N at koh jan br disa studime mbi kt
subjekt. Ka disa korrespondenca dhe nj shkmbim informacioni mbi kt
subjekt n arkivat osmane t kryeministris. P.sh., n nj letr drguar
financs supreme t shtetit osman nga administrata lokale e Tarsusit
gjendet nj krkes zyrtare dhe nj mesazh i bashkangjitur q krkonte t'u
jepej rrog atyre njerzve q merreshin me pastrimin dhe mirmbajtjen e
shpells s Shokve t Shpells. Prgjigja q iu dha ksaj letre thoshte se
n mnyr q ajo pages t jepej, ishte e nevojshme q t zbulohej nse ky
vend ishte me t vrtet vendi ku kishin banuar Shokt e Shpells apo jo.
Studimet e bra pr kt qllim kan qen shum t dobishme n
prcaktimin e vendndodhjes s vrtet t shpells.
N nj raport t prgatitur pas nj hetimi t br nga Kshilli
Kombtar, thuhet: "N veri t Tarsusit, nj provinc e Adanas, gjendet nj
shpell mbi nj mal dy or larg nga Tarsusi, hyrja e s cils bie nga veriu,
ashtu si thuhet n Kuran.51
Debatet e bra pr Shokt e Shpells, ku dhe kur jetuan ata,
gjithmon i nxisnin autoritetet q t bnin studime mbi kt subjekt.
Kshtu, shum komente u bn mbi kt shtje. Megjithat, asnj nga
kto komente nuk mund t konsiderohet i sigurt, prandaj, pyetje t tilla
si: n ciln periudh jetuan kta besimtar apo n cilin vend ndodhet
shpella e prmendur n Kuran, mbesin pa prgjigje t sigurta.

Shpella n Tarsus, e cila

mendohet t jet shpella e
Shokve t Shpells.

Prse nuk udhtojn n tok q t shohin si ishte

prfundimi i popujve para tyre? Ata ishin m t fuqishm,
punuan tokn dhe ndrtuan n t m shum se 'kan br
kta (idhujtart e Meks). Atyre u erdhn t drguarit e
tyre me argumente t qarta. Sigurisht q nuk ishte Allahu
Ai q u bri atyre padrejtsi, por ata i bn padrejtsi
vetvetes. (Er-Rum: 9)

gjith popujt q kemi shqyrtuar deri tani kishin disa cilsi t

prbashkta. Ata vepronin kundr ligjeve t Allahut, adhuronin zota
t tjer, silleshin n mnyr arrogante, merrnin n mnyr t padrejt

pronn e tjetrit, ishin t prir pr shthurje seksuale dhe paturpsi. Nj veori

tjetr t ngjashme q ata kishin ishte shtypja dhe padrejtsia q ushtronin ndaj
atyre pak besimtarve q jetonin pran tyre.
Qllimi i paralajmrimeve n Kuran sigurisht q nuk sht thjesht njohja
e historive t profetve dhe popujve t tyre, por dhnia e nj shembulli pr
t gjith njerzit:
A nuk shrben si udhzim pr ta (q t din) se sa shum breza kemi
shkatrruar m par, npr vendbanimet e t cilve ata kalojn? Me t
vrtet q ktu ka argumente t qarta pr njerzit me arsye t shndosh.
(Ta Ha: 128)

N qoft se ne i konsiderojm t gjitha kto histori si shembuj, ather

mund t vrejm se disa pjes t shoqris son nuk jan m mir, prsa i
prket degjenerimit dhe tejkalimit t kufijve se popujt q u shkatrruan, si u
tregua m sipr.
Veanrisht, nj grup i rndsishm i shtress drejtuese t shoqris

Prfundim

149

t cilt quhen ndryshe dhe shtresa e lart- nuk jan shum ndryshe nga
njerzit e zhdukur, pr t cilt kemi folur deri tani. Shum prej tyre nuk
hezitojn t shfaqin t gjitha format e armiqsis ndaj besimtarve.
Pjesa m e madhe e shoqrive n ditt tona kan nj numr t lart
homoseksualsh, gj q na kujton menjher popullin e Lutit. Homoseksualt
marrin pjes n mbrmje seksuale me "njerzit udhheqs t shoqris" dhe
ekspozojn t gjitha llojet e shthurjeve, duke ua kaluar edhe vet njerzve t
Sodomit dhe Gomorrs. Veanrisht disa grupe prej tyre, t cilat banojn n
qytetet m t mdha t bots, kan shkuar edhe m tutje se ata t Pompeit.
T gjitha shoqrit q ne kemi shqyrtuar jan ndshkuar nprmjet
fatkeqsive t ndryshme, si shembje toke, stuhi, prmbytje etj. Po ashtu,
shoqrit q humbin rrugn dhe guxojn t bjn t njjtat gabime t popujve
t kaluar mund t ndshkohen n t njjtn mnyr.
Nuk duhet harruar se Allahu mund t ndshkoj k t doj dhe kur t
doj, ashtu si mund ta lr dik t vazhdoj t jetoj n mohim e
mendjemadhsie dhe ta ndshkoj n botn tjetr:
disa prej tyre Ne i ndshkuam me nj er t fuqishme me shi gursh,
disa t tjer i ndshkuam me nj britm t fuqishme, disa t tjer Ne bm
q t'i prpij toka, disa t tjer Ne i fundosm dhe i prmbytm. Nuk ishte
Allahu Ai q u bri padrejtsi atyre, por ata i bn padrejtsi vetvetes. (ElAnkebut: 40)

Kurani gjithashtu tregon pr nj besimtar, i cili ishte nga familja e

faraonit dhe jetoi gjat periudhs s Musait, por nuk e shprehu hapur besimin
e tij. Ai i tha popullit t tij:
"O njerzit e mi! Un kam frik se do t psoni fatin e popujve t
mparshm.
Fatin e popullit t Nuhut, Adit, Themudit dhe atyre q erdhn m pas.
Allahu nuk dshiron t'u bj padrejtsi robrve t Tij.
O njerzit e mi! Un kam frik pr ju ditn e thirrjes s prbashkt.
Ditn kur do t ikni t friksuar, duke mos pasur asnj mbrojts prej
dnimit t Allahut. At q Allahu e l n humbje nuk ka se kush ta
ndihmoj." (Gafir: 30 33)

150

POPUJT E ZHDUKUR

T gjith profett u foln popujve t tyre pr Ditn e Gjykimit dhe i

paralajmruan pr ndshkimin e dhimbshm t Allahut. T njjtn gj bri
edhe ky besimtar, i cili e fshehu besimin e tij. T gjith profett dhe lajmtart
e kaluan jetn e tyre duke u shpjeguar e msuar kto shtje popujve t tyre.
Por shum shpesh, njerzit i akuzonin profett si gnjeshtar, shpifs e t
mendur, ndaj dhe vazhdonin praktikimin e veprave t tyre t shmtuara, pa
menduar dhe pa u friksuar nga paralajmrimet e profetve. Madje disa prej
tyre shkuan aq larg sa u prpoqn t'i vrasin e t'i dbojn besimtart. N t
shumtn e rasteve, numri i besimtarve q ndiqnin profett ishte shum i
vogl. Kta besimtar t pakt ishin njerzit e vetm q shptonin nga
ndshkimi s bashku me profett e tyre.
Megjithse kan kaluar mijra vjet dhe kan ndryshuar vendet, zakonet,
teknologjit dhe qytetrimet, akoma nuk kan ndryshuar shum gjra n
strukturat sociale t shum popujve t shthurur e mohues. Si e theksuam m
lart, nj pjes e caktuar e shoqris n t ciln ne jetojm, i ka t gjitha cilsit e
ndyra t popujve t prshkruar n Kuran. Ashtu si Themudi, i cili bnte hile n
tregti, edhe sot nj numr i madh njerzish q merren me tregti e fitojn
pasurin e tyre duke mashtruar, gnjyer apo duke u br hile t tjerve. Sot n
bot ekziston nj komunitet homoseksualsh, i cili mbrohet ligjrisht nga ligjet
e sotme t shteteve t "prparuara" dhe nuk bie aspak posht pr nga ndyrsit
dhe gjrat e neveritshme kur krahasohet me popullin e Lutit. Gjithashtu, nj
pjes shum e madhe e shoqris prbhet nga njerz mosmirnjohs dhe
rebel, si sebeint, nga njerz jofalenderues pr pasurin dhe forcn e tyre, si
populli i Iramit, nga njerz arrogant q fyejn besimtart, si populli i Nuhut.
Kto jan shenja shum domethnse.
Ne duhet t ngulisim n mendje se prparimi ushtarak, ekonomik,
shkencor apo industrial nuk mund t'i ndihmoj n asnj mnyr njerzit
mohues, arrogant e mosmirnjohs prej ndshkimit t Allahut.
O njerz!
Merrni msim nga popujt q u shkatrruan para jush dhe mos u bni
mohues. Kini frik Allahun dhe bindjuni Atij q t'i shptoni dnimit.
Mos harroni se ndshkimi i Allahut sht shum i ashpr.

Shnime
1 Max Mallowan, Nuhs Flood Reconsidered,
Irak: XXVI-2, 1964, fq.66
2 Shih m sipr.
3 Muazzez Ilmiye Cig, Kuran, Incil ve Tevratin
Smerdeki Kkleri, 2.b., Stamboll: Kajnak, 1996
4 Werner Keller, Und die Bibel hat doch recht,
New York: William Morrow, 1964, fq. 25-29
5 Max Mallowan, Nuhs Flood Reconsidered,
Irak: XXVI-2, 1964, fq. 70
6 Werner Keller, Und die Bibel hat doch recht,
New York: William Morrow, 1964, fq. 23-32
7 "Kish", Britannica Micropaedia, Vol VI, fq. 893
8 "Shuruppak", Britannica Micropaedia, Vol X, fq.
772
9 Max Mallowan, Early Dynastic Period in
Mesapotamia, Cambridge Ancient History 1-2,
Cambridge: 1971, fq. 238
10 Joseph Campbell, Eastern Mythology, fq. 129
11 Bilim ve Utopya, July 1996, 176. Shnimi fq. 19
12 Everett C. Blake, Anna G. Edmonds, Biblical
Sites in Turkey, Stamboll: Redhouse Press, 1977, fq.
13
13 Werner Keller Und die Bibel hat doch recht,
New York: William Morrow, 1964 fq. 75-76
14 "Le Monde de la Bible", Arkeologjia dhe Historia,
Korrik-Gusht 1993
15 Werner Keller Und die Bibel hat doch recht,
New York: William Morrow, 1964, fq. 76
16 Shih m sipr, fq. 73-74
17 Shih m sipr, fq. 75-76
18 G. Ernest Wright, "Bringing Old Testament
Times to Life", National Geographic, Vol. 112, Dhjetor
1957, fq. 833
19 Thomas H. Maugh II, "Ubar, Fabled Lost City,
Found by LA Team", The Los Angeles Times, 5 Shkurt
1992.
20 Kemal Salibi, A History of Arabia, Caravan
Books, 1980
21 Bertram Thomas, Arabia Felix: Across the
Empty Quarter of Arabia, New York: Schriebers
Sons 1932, fq. 161
22 Charlene Crabb, "Frankincense", Discover, Janar
1993
23 Nigel Groom, Frankincense and Myrrh,
Longman, 1981, fq. 81
24 Shih m sipr, fq. 72
25 Joachim Chwaszcza, Yemen, 4PA Press, 1992
26 Shih m sipr
27 Brian Doe, Southern Arabia, Thames and
Hudson, 1971, p. 21
28 a MInteresse, Janar 1993
29 "Hicr", Islam Ansiklopedisi: Islam Alemi, Tarihi,
Cografya, Etnografya ve Bibliyografya Lugati, Vol.
V/1, fq. 475
30 Philip Hitti, A History of the Arabs, London:
Macmillan, 1979, fq. 37

31 "Thamuds", Britannica Micropaedia, Vol. XI, fq.

672
32 Brian Doe, Southern Arabia, Thames and
Hudson, 1971, fq. 21-22
33 Ernst H. Gombrich, Genler iin Kisa Bir Dnya
Tarihi, (Pwrkthyer n turqisht nga Ahmet Mumcu
prej gjermanishtes, Eine Kurze Weltgeschichte Fr
Junge Leser, Dumont Buchverlag, 1985), Istanbul:
Inkilap Publishing House, 1997, fq.25
34 Ernst H. Gombrich, The Story of Art, London
MCML, The Phaidon Press Ltd., fq. 42
35 Eli Barnavi, Historical Atlas of The Jewish
People, London: Hutchinson, 1992, fq. 4; "Egypt",
Encyclopedia Judaica, Vol. VI, fq. 481 and "The
Exodus and Wanderings in Sinai", Vol. VIII, fq. 575;
Le Monde de la Bible, Nr: 83, Korrik-Gusht 1983, fq.
50; Le Monde de la Bible, Nr:102, Janar-Shkurt 1997,
fq. 29-32; Edward F. Wente, The Oriental Institute
News and Notes, Nr: 144, Dimr 1995; Jacques
Legrand, Chronicle of The World, Paris: Longman
Chronicle, SA International Publishing, 1989, fq. 68;
David Ben Gurion, A Historical Atlas Of the Jewish
People, New York: Windfall Book, 1974, fq. 32
36 http://www2.plaguescape.com/a/
plaguescape/
37 "Red Sea", Encyclopedia Judaica, Vol. XIV, fq.1415
38 David Ben-Gurion, The Jews in Their Land,
New York: A Windfall Book, 1974, fq.32-33
39 "Seba" Islam Ansiklopedisi: Islam Alemi, Tarihi,
Cografya, Etnografya ve Bibliyografya Lugati, Vol. X,
fq. 268
40 Hommel, Explorations in Bible Lands,
Philadelphia: 1903, fq.739
41 "Marib", slam Ansiklopedisi: slam Alemi,
Tarihi, Corafya, Etnorafya ve Bibliyografya Lugat,
Vol. VII, fq. 323-339.
42 Mawdudi, Tefhimul Kuran, Vol. IV, Stamboll:
Insan Yayinlari, fq.517
43 Werner Keller, Und die Bibel hat doch recht,
New York: William Morrow, 1956, fq. 207.
44 New Travellers Guide to Yemen, fq. 43
45 Musa Baran, Efes, fq.23-24
46 L. Massignon, Opera Minora, Vol. III, fq.104108
47 Historia e Taberiut, Tarih el-Umem.
48 Tefsiri i Muhammed Eminit.
49 Tefsiri i Fahrudin Raziut.
50 Nga komentet kuranore El-Bejdaui, EnNesefi, El-Xhelalejn and Et-Tibjan; gjithashtu
Elmalili, Nasuhi Bilmen.
51 Ahmet Akgndz, Tarsus ve Tarihi ve Ashab-i
Kehf.

LIBRA NGA HARUN JAHJA

GJUNJEZIMI I EVOLUCIONIT,
DISFATA SHKENCORE E DARVINIZMIT DHE E SFONDIT TE TIJ
IDEOLOGJIK
Fallsifikimi m i madh n historin e shkencs Shum njerz mendojn
se Teoria e Darvinit sht nj fakt i vrtetuar. Por n kundrshtim me kt
mendim, shkenca bashkkohore e ka hedhur posht trsisht kt teori.
Arsyea e vetme q kjo teori mbahet gjall nprmjet nj fushate
prapagandistike botrore fshihet n aspektin ideologjik t saj. T gjitha
teorit dhe filozofit sekulariste prpiqen t sigurojn nj baz pr veten
e tyre duke u bazuar n teorin e evolucionit. Ky libr shtjellon kolapsin
shkencor t teoris s evolucionit, duke ndjekur nj mnyr t thjesht e
t detajuar. Ai analizon fallsifikimet dhe keqinterpretimet q kan br
evolucionistt pr t provuar evolucionin. N fund ai analizon forcat
dhe motivimet e tyre, q luftojn pr mbajtur gjall kt teori e pr ti br
njerzit me do kusht ta besojn at. Kushdo q dshiron t msoj rreth
origjins s gjallesave, duke prfshir edhe vet njeriun, duhet t lexoj
kt libr.

FATKEQESITE QE SOLLI DARVINIZMI PER NJEREZIMIN

Fashizmi dhe komunizmi, t cilt shkaktuan kaq shum dhimbje pr
njerzimin, konsiderohen si ide krejt t kundrta. Sidoqoft kto dy teori
ushqehen nga i njti burim, nprmjet sfondit t t cilit ata prpiqen t
trheqin masat e gjera. Ky burim nuk e ka trhequr vmendjen e oponionit
public dhe ka mbetur gjithmon n hije. Ky burim sht filozofia
materialiste bashk prshtatjen e saj t konceptit t natyrs, e cila njihet
me emrin DARVINIZM. Njohja e pavlefshmris shkencore t ksaj
teorie, e cila ka shrbyer si baz e prligjies s krimeve t shum
diktatorve gjakatar, ndihmon n shkatrrimin dhe zhdukjen e ksaj
teorie antishkencore.

MREKULLITE E KURANIT
Katrmbdhjet shekuj m par, Allahu zbriti Kuranin pr t udhzuar
njerzimin, nprmjet ndjekjes dhe zbatimit t urdhrave dhe porosive q
prmban ky libr i shenjt. Deri Ditn e Gjykimit, ky libr do t mbetet
udhzimi i vetm pr mbar njerzimin. Stili i paprsritshm dhe urtsia
e pakrahasueshme q shfaqet n Kuran jan prova t pakundrshtueshme
q dshmojn pr burimin e tij hyjnor. Prve ksaj, nj numr shum i
madh i mrekullive q gjenden n Kuran e prforcojn akoma m tepr
kt fakt. Nj prej ktyre mrekullive sht prmendja e nj numri t
konsiderueshm faktesh shkencore, t cilat jan zbuluar vetm n saj t
arritjeve teknologjike t shekullit XX. N kt libr, prve mrekullive
shkencore te Kuranit, ju do t gjeni disa profeci mbi t ardhmen si dhe
disa shembuj t mrekullis matematikore.