DOU TRKSTAN BAIMSIZLIK AYAKLANMALARINDA SUFZMN YER VE

ETKLER
Kuzey Kafkasyada Mridizm hareketi nasl Rus smrgeciliine kar bamszlk
ayaklanmalarn rgtlemise, Dou Trkistandaki in emperyalizmine kar
ayaklanmalarda Sufi tarikatlarn byk etkisi vardr.
Kalabalk in nfusuna kar Uygurlarn milli kimliklerini korumalarnn ardnda
yatan neden islama olan ballklardr.
Dou Trkistanda (1865-1877 yllarnda hkm sren Kagar slam Emirliinin Emiri Yakup
Bey 17. yzyldan beri Dou Trkistan' yneten prestijli Nakibend ailesi mensubu Buzurk Hoca'y
iktidardan uzaklatrmasna ramen Dou Trkistan'da Sufilik glyd.
Yakup Bey, kendisinden iki asr nce yaam olan Nakibend tarikatnn kurucusu, lkesinin
bakenti Kagar'n en nemli dini rehberi olan Afak Hoca'nn hatrasna ok sayg duyard.
Yakup Bey ayn zamanda bir ok trbenin restorasyonu ve geniletilmesini emretti ki bunlarn
arasnda en nlleri Bibi Maryam, Ordam Padiah ve Sa'tuk Bura Han trbeleriydi. Dou Trkistan
1949'daki in Marksist Devrimi'ne kadar Hac yollar ayla Hindistan ve Osmanl'ya balanyordu ve
bu yollar zerinde birok Sfi dergahlar bulunuyordu. Sfi Kardelii bu yollar vastasyla iktisadi,
kltrel ve diplomatik ilikilerde kayda deer rol oynamtr. Mesala Trk Halveti ve Nakibend Sfi
kurulular Osmanl'nn Kagar'a yapt askeri destein salanmas konusunda yardmc olmutur.
Yakup Bey'in ldrlmesi ve in'in Kagar' tekrar ele geirmesini takip eden onlarca ylda birok
Sfinin ldrld veya snr d edildii ve trbelerin yerle bir edildiini renmekteyiz.
20. yzyln balarnda Dou Trkistanl Mslman Trklerin siyasi hedefi in egemenliinden
kurtulmak ve vahalarda er'i hukuku yegane hukuk olarak yrrle koymak olmutur. Bir ok dini
ahsiyet (ahund) hatta Sfiler ksa mrl ve eriata dayanan bamsz devletlerin kurulmasn
salayan ayaklanmalara katldlar. Bunun yannda 20. yzyln balarnda Basmaclar
ayaklanmasnn Sovyetlere yenik dmesiyle Sovyetlerin dini zulmlerinden kurtulmak iin Sovyet
Fergana'dan Dou Trkistan'a kaan ve genellikle Nakibend olan zbek eyhlerle Elit Sfilik
yeniden canlanmtr.
Dou Trkistanda Sufi Tarikatlarn incelersek Naki bendi tarikatnn eitli kullar ortaya kar
bunlar:
Nakibendiyye Hafiyye

Nakibendiyye Tkibiyye

"Medrese-temelli Nakibendye" silsilesinin kurucusu Basmaclar ayaklanmasnn 1926'daki

baarszlndan sonra Fergana'dan kaan Namanganl eyh Kameruddin (.1938)'dir.
Nakibendye'nin tanzimcisi ve Mucahidin-i Nakibend'nin kurucusu olan Hindistanl Ahmet
Serhend'nin izindeki eyh Kameruddin, Nakibendiyye-Hafiyye'nin Orta Asya'daki temsilcisiydi.
Kameruddin'in Sfilik silsilesinin ismi Nakibendiyye-T-kibiyye idi. Takibiyye, bilinmeyen bir tarihte
U'ta len Kameruddin'in babas Salahattin-i Takib'in lakabndan gelmektedir. Kameruddin 5 yl
Kargalk vahasnda bulunduktan sonra ld yer olan Yarkent evresine daim yerleti. Bu Sfi
ahsiyet, ruhani bir nder veya reis ve ayn zamanda, sosyal ve siyasi danman olarak almakla
eyhin siyasi boyutuna bir rnek tekil ediyordu. Zira O, 1938'de Mslmanlarn Tungan/Hui'lere
(inli Mslmanlar) kar ayakland dnemde Kargalk'a temsilci olarak atanmt. Daha sonra
Kameruddin hapse atld ve ld yer olan in'e srld. Onun yerini takipilerinden biri olan eyh
Eyyp Kri (Ziyauddin el-Yarkendi) (.1952, Yarkent) devrald ve Nakibendiyye-Tkibiyye'ye
Cumhuriyet devrinin son dneminde bakanlk ederek an btn Dou Trkistan'da salamlatrd.
Eyyp Kr, Cumhuriyet rejiminin sonuda ve Komnist Dou Trkistan'n ilk yllarnda Nakibendi
Sfleri zerine en gl etkiyi brakan eyhtir. 1945'te Yarkent'te "Chong Medrese" (Byk
Medrese) adyla zel bir medrese kurdu, ki bu medrese, Dou Trkistan'da NakibendiyyeHafiyye'nin
kayna
oldu.
"Dergah-temelli Nakibendye" veya Nakibendiyye-Cehriyye gibi Dou Trkistan'daki kollarndan

ayrlan Nakibendyyenin zelliklerine ilikin olarak, Kalenderler ve Evliya muhabbeti gibi dier
hareketlerin stnde olduu, Nakbend-i Tkibiyye eyhlerinin genellikle medresede eitim
grd ve daha da nemlisi, bu eyhlerin medrese ve dergahlara sistematik bir ekilde
katldklarnn belirtilmesi gerekir. "Kurlk", "avam" Sfilikten ayrmak iin bir "elit Sfilik"i temsil
etmilerdir ve bu daha sonra anizm olarak adlandrlmtr.4 zellikle bu kolun nde gelen eyhleri
Hindistan'daki Deoband'n medreselerinde eitim grdler. Nakibendiyye-Takibiyye'nin takipileri
gemite ve gnmzde evliya muhabbeti ve her trl Sfilik almasna kardrlar. Onlar
Deobandi Sfileri gibi an'aneviline ok yakn, ok kat bir tasavvufun savunuculardrlar, ancak
Vehabilie iddetle kardrlar. Chong Medresesi, 1972'de inliler tarafndan kapatlncaya kadar
Sfiler yetitirmeyi srdrd, ancak Nakibendiyye-Takibiyye Gle, Urumi ve Turfan olmak zere
btn Dou Trkistan'a yaylmtr. Eyyp Kr 1941'de Nakibendiyye-Takibiyye'nin almalarnn
ierii hakknda bilgi veren ve bu kolun ayrntl silsilesini gsteren bir el kitab yaynlad.5
Kitap, Eyyp Kr'nin yerine gelen bu silsilenin bykleri tarafndan yeniden yazlm, gncellenmi
silsile emasyla beraber iki veya defa baslmtr. Dou Trkistan'n en byk Sfi eyhi Eyyp
Kr istisnai bir karizmaya sahipti ve tarihten rendiimize gre Sf eyhler Aksu gibi uzak
vahalardan, Yarkent'e onu ziyaret etmek ve yannda bulunmak iin gelmilerdir. Eyyp Kr'nin
almalarn yakndan takip eden in hkmeti, 1945'te O'nun baz ziyaretilerini tutuklad.6
in kaynaklarna gre, 1950'de Eyyp Kr ve izindekiler dier eyh ve anlarla birleerek Dou
Trkistan'a giren orduya kar koydular.7 Eyyp Kr bir yl iin ortadan kayboldu ve 1951 veya
1952'de esrarengiz bir biimde ld. Halefi olan Musa Han (.1960) da yeni Komnist rejime kar
baarsz bir sava verdi. ong Medresesi 1957'de kapatld ve 1960'da ksmen yok edildi.
Gnmzde
sadece
camii
varln
srdrmektedir.
Bunun zerine Nakbendiyye-Tkibiyye yer altnda almay veya geleneklerini korumak iin yeni
rejimle uzlamay benimsedi. Sf emirlerinin byk ounluunun uyduu verasetin tersine
Nakbendiyye-Tkibiyye eyhlerinin lmnden sonra yerlerine, sistematik olarak onlarn ocuklar
gemiyordu. Bu soyun son nl eyhi, 1987'de len Turfanl ahi Merdan idi. Bu yaz yazld
srada, tarikat babas ldnde henz bir ocuk olan Eyyp Kri'nin olu Musa Han (. 1960)
tarafndan ynetiliyordu. Btn Dou Trkistan'da ve hatta Kuzey in'de Tunganlar arasnda
Nakbendiyye-Tkibiyye'nin bir ok mridi var. En nemli Tungan grubunun yeleri, Dou
Trkistan'n
kuzeyinde
yeni
in
ehri
ihezi'de
bulunmaktadr.
Byk Tungan eyhi, 2001'de kaza sonucu len Yusuf Halife'ydi. Eyyp Kr'nin el kitab mritler
arasnda dolamaktadr ve geenlerde aataycadan Arapaya ve inli mritlerin kullanabilmesi
iin inceye tercme edilmitir.8 Nakbendiyye-Tkibiyye'nin Dou Trkistan'daki dier btn Sf
soylarnn aksine Uygur ve inli Mslmanlar bir araya getirme konusunda baarl olmas iaret
edilmeye deer bir olgudur.
Nakbendiyye-Cehriyye
Dou Trkistan'daki ikinci byk Sf soyu Fergana'daki Nakbendiyye-Cehriyye'den domutur. lk
bata Kagar ve Yarkent'te yerlemi dal ierir. Zamanla iki dal, bu ehirden kuzeydeki Hotan ve
Urumi vahalarna yaylmtr. Dou Trkistan'n Nakbendiyye-Cehriyye'sinin dalnn kkenlerini
dayandrdklar, Semerkant'ta slenen ve Nakibendiyye Mcahidiyyenin Hseyniyye dalnn ba
olan Halife Muhammed Hseyin'in (. 1833-1834) rencisi nl Ferganal Sufi Namanganl Mecdub
Namangani'dir (19. yzyln balarnda ld).9 Bu daln zellikleri unlardr: eyhlerin haleflerinin
tayininde verasete riayet, sesli zikr (cehr) zerine ve vecd iinde dans etmeye yaplan vurgu ve
medreseden daha ok dergh yolunun tercih edilmesi.10 Ayrca bu soylardan bazlar kendilerini
Kdir olarak takdim ederler. Kdirilik, kurucusu Ahmet Sirhindi'nin zamanndan beri, NakbendiyyeMchidiyye ile tarihsel olarak btnlemi bir tarikattr.
Nakbendiyye-Cehriyye'nin ilk iki dal, 19. yzyln banda, Kagar ve Yarkent'te, sonuncusu ise 20.
yzyln ilk onyllarnda Yarkent'te kurulmutu. Birinci izgi Kagar'da, Namangan'dan gen gii
an (1812'de Kagar'da ld) tarafndan tantld. gii an, Mecdub Namangani'nin mridi idi. Fakat
onun hakknda hibirey bilmiyoruz. Onun olu Tahir Han Hoca (1947'de ld) Kagar'da dodu. On
yl Buhara'da bir medresede renim grd ve daha sonra Kagar'a geri dnd. Kagar'da Trkler,
Tacikler, Tunganlar gibi eitli Mslman etnik cemaatlerden ok sayda ye alan bir dergh kurdu.
Mritlerinden biri 1937'de Urumi'ye bir tarikat getirdi. Bu gnlerde, Kdiri bir grup olarak tasvir
edilmektedirler. Tahir Han'dan sonra, gnmze kadar O'nun halefleri olarak olu ve torunu
gelmilerdir. 1952-1988 aras dergh, otoritelerce kapatld ve btn ayinler durduruldu. Bu daln

hatras, Tahir Han Hoca'nn torunu Akhuncan an'n ubat 2000'de 56 yandayken lmnden
sonra, yok oldu. nk Akhuncan an'n kendi oullar babalarnn manevi mirasna kar tamamen
ilgisizlerdi.
Nakibend-i Cehriyye'nin ikinci dal, Yarkent'te Molla Niyaz an (. 1889, Yarkent) isimli bir Yarkentli
tarafndan balatld. Molla Niyaz an, Mecdub Namangan tarafndan Nakibend tarikatna kabul
edilmek iin Nemengan'a gitti. Daha sonra, Emir Yakup Bey Yarkent'e dnd. Dahas, szl gelenee
gre, Molla Niyaz an'n babas, Hoca Niyaz an, kkenini Nakbendilerce ynetilen Hoca
Hanedan'nn kurucusu fak Hoca'ya (16. yy.) balyordu. 19-20. yzyllarda, bir Fergani Sufi
silsilesiyle, geleneksel Dou Trkistan'n Sufi silsilesinin birbirlerine dolanmas nadir bir durumdur.
Molla Niyaz an'n damad Hasta (lm. 1907, Yarkent) Divan' olan nl bir airdi.11 Bu daln son
eyhi olan Tukun an, 1997'de ld ve olu onun halefi oldu. Bu silsilenin Yarkent'teki dergh
Dou Trkistan'da muhafaza edilmi ender tarihi Sfi binalarndan biridir; vecd iinde dans etmek
iin geni bir odas vardr.
Fergani Nakbendiyye-Cehriyye'nin nc kolu, Yarkent'te, Basmaclarn Sovyetler tarafndan
1928'de yenilmesinden sonra Fergana'daki Andican'dan kaan Abdullah [d. 1904. (Andican); .
1978 (Yarkent)] tarafndan tebli edildi. Yerine geen olu Ubaydullah (.1993) Cumhuriyet rejimi
srasnda Nakbendiyye-Cehriyye'nin Dou Trkistan'daki daha ok temsilci eyhi konumundayd.
O, Nakbendiyye-Cehriyye, edep, ahlak, slam hukukunun baz konular ve Uygur tbb zerine
birok kitap yazd.12 Bu kitaplarn hibiri yaynlanmad. Ancak yelere el altndan datld.
Ubeydullah'n Eyyp Kr'den sonra takipilerine Sfilik el kitab datan 20. yzyldaki ikinci Dou
Trkistan
Sfisi
olduu
belirtilmesi
gereken
bir
husustur.
Abdullah ve Ubeydullah tarafndan kurulan dergah ebekesi zellikle Hotan'da olmak zere btn
Dou Trkistan'a yayld. Bu yaz yazld srada tarikat Ubeydullah'n olu, Hidayetullah Han
tarafndan
ynetilmekteydi.
Cumhuriyet ve sonra Komnist in zamannda nde gelen eyhler olan ada Uygur ve hatta
Tungan Sfi eyhlerine sorduumuzda, kanlmaz surette, Dou Trkistan'a gelmelerinden 60 yl
gemi olmasna ramen, Ferganal eyhler ve haleflerinin isimlerinden sz etmeleri gerekten
artcdr. Temeli bu eyhlerden biri tarafndan atlm olan "Dergah-temelli Nakibendyye",
evliyay, trbe kltn ve dier popler gelenekleri reddeden "medrese-temelli Nakbendi"ye
(Nakbendiyye-Tkibiyye'ye) gre avam slam ve Dou Trkistan'daki geleneksel Sfiliin
pratiklerine daha yaknd.
Nakbendiyye-Tkibiyye'nin sertliinin nedeninin iki aklamas vardr. Birincisi NakbendiyyeTkibiyye, olduka ortodoks olan Nakibendi Mucahidiyye'nin Sfi geleneine balyd ve Hindistan
Nakibendiyye'sinin bata temel kitab olan, Serhendi'nin kitab Mektubat'a ok sayglydlar. kincisi,
Nakbendiyye-Tkibiyye aka Deobandi reformizminin nfuzu altndayd. Bu nedenledir ki halis ve
ortodoks bir Sfilik temsil etmek iin Nakbendiyye-Cehriyye'nin taraftarlarn hibir zaman
tanmadlar ve onlarla balant kurmaktan kandlar. zellikle anlamazlk konularndan biri de
zikrin uygulama biimi olmutur. 13
itiyye
Elimizde hakknda ok az bilgi bulunan bir baka silsile de Dou Trkistan'da var olan Hindistan
itiyye'sidir. 19. yzylda Afganistan'dan veya Hindistan'dan gelerek Dou Trkistan'da
Abdurrahman isimli biri tarafndan tebli edilen itiyye, gnmzde byk olaslkla Dou
Trkistan'n gneyinde zellikle Hotan ve Yarkent'te baz Hintli ve Afganl ticari cemiyetlerin varl
nedeniyle Hotan vahalarndaki kylerde grlmektedir. Son iti eyhi Cemalettin (.1996)
Abdurrahman'n drdnc torunuydu. Hotan vahalarndaki itilerin vurmal ve flemeli mzik aleti
eliinde
kendinden
geiren
danslar
yaptklar
bilinmektedir.14
Ar Marksist olan Sovyet Trkistan siyasetinde olduu gibi Sfi Kardelii Evliya sevgisi ve zellikle
trbe ziyareti ile ilgili in siyaseti de aada greceimiz zere hi yrmemitir. Evliya trbeleri
kesin olarak kapatlmam ancak bunlara msamaha gsterilmitir. Ayrca baz Sfler eziyete tabi
tutulurken bazlar iin de tam tersi bir durum sz konusuydu. in, din ile ilgili Marksist ilkelerin
uygulamasndan ziyade lkenin siyasi birlii ve in nfusunun gvenlii konusunda endie
duymaktadr. Durum byle olmasayd trbe ziyareti ve Sfi silsilelerinin durumu bugn
karlatmzdan daha kt olurdu. Sfilere ynelik in politikas siyasi duruma bal olup
Mslmanlarn rejime isyan ettii noktalarda daha ok sertlemektedir. Bununla birlikte mollalar,

Sfiler, anlar ve btn dini ahsiyetler hkmetin yakn gzetimi altndadr. Yukarda akladmz
Sfi silsileleriyle ilgili devlet politikas aka daha az gl olan Nakbendiyye-Cehriyye silsilesine
oranla byk olaslkla Eyyp Kr'nin 1950'de in'e kar gelmesi ve Trk ve inli Mslmanlar
arasndaki ebekesinin gl olmas nedeniyle Nakbendiyye-Tkibiyye'ye ynelik olarak ak bir
biimde daha sert olmaktadr. 1976'dan sonra Sfilie genel bir hogr, Yarkent'teki baz
Nakbendiyye-Cehriyye gruplarna haftalk zikr ve dans trenleri iin izin vermektedir. Geri izinsiz
gruplar gizlice bir araya gelmeye devam etmilerdir. Bunun yannda baka baz vahalarda olduu
gibi Hotan'da iyi temsil edilen "Vehabiler" btn Sfler tarafndan cahil ve kendi dinini bozanlar
olarak nitelendirilmekte ve bunlara iddetle kar klmaktadr. Sfilik ve zellikle Hoca Nakibendi
Hanedan, Uygur mnevverleri veya aydnlar denilmeli ve hkmet evrelerinden ykselen din
kart propagandalarn ilgi oda halindedirler. Eletirilerin temeli sadece Marksist ilkelerinin
uygulanmasyla snrl olmayp, Evliya sevgisini cemiyetilik, Sfleri sapkn kabul eden Mslman
reformizminden de ilham almaktadr. Hoca Hanedan asrlar boyu halka eziyet eden feodal bir devlet
olarak grlmektedir. Hanedann kurucusu olan fk Hoca, Hocalarn slam kurallarna riayetkr
ispat etmek ve Sfiliin sapknlk olduunu gstermek iin abalayan Uygur mnevverlerin veya
aydnlar denilmeli ele ald bir ok makale ve kitabn hedefiydi. Ayn zamanda Hocalar, uyuturucu
kullancs ve propagandaclar olarak gsterilmektedir.
Son olarak, Kalender ve Hocalara yneltilen; dnyadan vazgemek anlamna gelen ve slam'a zttr
eklinde deerlendirilen "terk-i dnya" doktrininin insanlar dinsizletirdii eletirisi ve tasavvufa
yneltilen eletiriler belirtilmesi gereken konulardr. Propaganda sadece tarihi deil, Hocalarn
miraslar ve trbeye sayg gsterenlerin varisi bildikleri gnmz Sfilerini (eyh, ian, hoca,
buvim) de ilgilendirmektedir.

Tarih bize en azndan 11. yzyldan beri Bat Trkistanda olduu gibi Dou Trkistan'da da
dervilerin (Kalender, abdal veya divne) yaygn olduunu gstermektedir. 20. yzyln ilk ksmnda
mahalli gazetelerde Kalenderler hrsz ve vurguncu olarak tantlmaktaydlar. Buna gre bekar
yaayan bu Kalenderler, gruplar halinde seyahat ediyorlar ve kylerde veya trbelerde dualar
okuyarak dileniyorlard. rnein Yarkent'te o kadar glydler ki "dzenli kurum" olarak
nitelendirilmekteydiler. Kalenderler, szl zikr ve dans ederler. Ayrca Ahmet Yesevi'nin iir kitabnn
(Divan- Hikmet) da okuyuculardr. Maoist devriminden sonra gittike azalmlardr. Ancak
gnmzde ve Yarkent'teki iltanlirim trbelerinde, evlenmeyen ve Kalenderlere has uzun salar
olan baz gezgin dilenciler dolanmakta ve ziyaretiler iin dua okumaktadrlar. Bunlar ya yeni sosyal
ve politik duruma kendini adapte etmi Kalenderiyye'nin bir devam ya da Kalender inan ve
tutumlarndan etkilenen Uygur dilencilerinin yeni bir eilimi olmaldr. Bu dilenciler/derviler
kendilerine Kalender deil de aslnda Uygur dilinde "hayatn trbelerin evresinde geiren, dnyay
terk eden ve uzun salar olan gezer dervi" anlamndaki ak (seven) ismini vermektedirler. 19.
yzyldaki Rus Trkistan'ndaki Kalenderler gibi bu aklardan bazlar Bahaddin-i Nakbend'i
ruhani nder olarak tanmaktadrlar.17 Bu aklar ayn zamanda mzik alp dans ettikleri
toplantlarnda haha imeleri ve slam kurallara kar dikkatsizlikleriyle nldrler. Gnmzde
Kalenderiyye, 19. yzyln balarndaki yerel dergilerin yazd eletirileri yanstan Sfi kart
propagandas tarafndan aka sulanmaktadr.18 Sfi tasavvufu Kalenderiyye tarafndan itiraf
edilen mehur "dnyadan vazgeme" (terk-i dnya) kuralndan ortaya km olarak sunulmaktadr
ve Uygur ve in Komnistleri "dnyadan vazgeme"nin anti-sosyal bir davran olduunu
dnmektedirler.
anlar -bu kelime ayn zamanda elit Sfzme bal olan eyhler tarafndan da unvan olarak
kullanlr, genellikle Nakbendi, Sfi asll dini ahsiyetlerdirler. an kelimesi elit Sfilie mensup
olan eyhlerin bir unvan olarak da kullanlmaktadr. Dou Trkistan'da 1949'a kadar ok gl olan
anlar bu tarihten itibaren her dini eilim gibi gerilemilerdir. Gleri karizmatik kkenden
gelmektedir veya sosyolojik bir dille, politik patron-mteri alarna denk tutulabilir. Bu nedenle
anlar bir siyasi lider ve baz durumlarda sava aas oldular. Kargalk'ta yzlerce takipisiyle bir
dergah yneten han Atahullah, siyaseti gibi davranan yerel temelli an aristokratlarnn en
arpc rneidir. Tannm bir kimse ve slam temsilcisi olarak Mslmanlarn Kargalk
ayaklanmasna katlm ve dier tannm kimselerle beraber sonradan Hotan Emirlii'ne ilhak
edilen ksa mrl yerel, slam bir devlet kurmutur.20 Din kart propagandalarda anlar,
Hocalara ve imdiki nesillerine denk tutulmaktadrlar. Yukarda da aklk getirildii gibi mrit
toplamay brakp siyasetten uzak durduklar iin, devlet tarafndan ikenceye tabi tutulmayan

anlar da vardr. Fergana'dan gelen zengin (103 yl yaam) bir an aile temsilcisi Mirza Sadrettin
Bey'in durumu byledir. Mirza Sadrettin Bey 20. yzyln balarnda Sovyetlerden kaarak
Yengisar'n yaknna yerlemitir. Sfilik hakknda ok az bilgiye sahip olan Mirza Sadrettin Bey'in
1949'daki kadar olmasa bile hl mritleri vardr. Bugnlerde Sfi merasimlerini sadece dini
bayramlar olduu vakit dzenlenmektedir. O, gc yerel blge ile snrl kalmayan ve geni bir
mrid ana sahip olan ilgin bir an rneidir. Babasnn Yengisar'daki iftliinin yaknndaki aile
mezarlnda bulunan trbesi hl ziyaret edilmektedir.
Son olarak Nakibend-Cehri geleneinden ilham alm olmas gereken Mirza Sadrettin Bey'in
silsilesine Tarika-i slamiyye ad verilmektedir. Bu ismin sufi yolu iin benzersiz ve duyulmam
olmas anlarn ruhani esaslarnn hatrasn kaybettiklerini gstermektedir.21 Tarika-i slamiyye'nin
Hotan'da bile yeleri vardr ve gnmz Dou Trkistan'n drt geleneksel Sf frkasndan biri
olarak -dierleri Nakibendiyye-Hafiyye, Nakbendiyye -Cehriyye (veya Kdiriyye-Nakbendiyye)
ve
itiyye
olmak
zereeitli
vahalarda
Sfler
tarafndan
listelenir.
Byk
Trkistann birok yerinde olduu gibi Dou Trkistan'da da kutsal trbeler veya OnurGruplar bulunmaktadr. Bu trbeler arasnda en ok temsil edilenleri Hoca ve eyh trbeleridir.
Birinci grup Trkmenistan'dan Kazakistan'a kadar yaylan ortak bir Sfi temelini paylaan Hoca
ailelerinin bir koluna mensupturlar. Hoca unvan Arapadaki erif veya Seyyid'e karlk gelmektedir.
Dou Trkistan'daki bir Hoca cemaati olan ve Karaka-Hotan mevkiindeki bir kyden adn alan (ayn
zamanda ahlk Hocas olarak da adlandrlr) kizerik Hocalar, kkenini Sf ataya dayandrr ve
arptlm da olsa baz tasavvufi tatbikat srdrr.22 Onlar Belh'ten Dou Trkistan'a gelmi olan
Yusuf Hoca Mevlana Halfam'n Kubrevi atalar olduuna inanmaktadrlar. Yusuf Hoca Mevlana
Halfam'n ant kabri Aksaray kynde bulunmaktadr. kizeriin Hocas, grubun liderleri kabul edilen
Yusuf Hoca'nn torunlarnn isimlerini gsteren soy haritasna (ecere) sahiptir ve bunlar gnmze
kadar iyi bilinmektedir. Aslnda Sfilik hatras bu grupta muhafaza edilmitir. Bunun sebebi, Sfilik
trenlerinin (zikr, sohbet, tasavvufi arklar ve mzik) dzenlemesi hakk kendilerine miras kalan
Yusuf Hoca'nn erkek torunlarnn grup liderleri olarak Hoca ve an unvan tayan tek bir kolunun
bulunmasdr.
Sufizm Dou Trkistanda slam'n nemli bir boyutudur.Trbeler nemli yer tutar Mslman
Trklerin on asr nce Budistlerle savatklar yerlerde, rnein Kagar, Hotan gibi blgelerde kayda
deer trbe merkezleri bulunmaktadr. 20. asrda en ok sayg gsterilen ant mezarlar Kagar'daki
Afak Hoca, Yengisar yaknndaki Ordam Padiah, Turfan'daki Tyg Hcem, Hotan yaknndaki Cfer-i
Sdk, Artutaki (Kagar) Satuk Bura Han ve Kua'daki Mevlana Reidddin Trbeleridir.
Yakup Bey'in emirlii srasnda Sufi nderlere sayg ok yksekti. Trbeler muhafaza ediliyor ve
genellikle an olan trbedarlara sayg gsteriliyordu. Dahas Yakup Bey gidilen ehirlerdeki trbeleri
ziyaret edip, dua etmeyi bir kaide haline getirmiti.
Yakup Beyin Emirliinin in tarafndan yeniden fethinden sonra baz trbeler tahrip edilmi
ziyaretlerden sorumlu anlar da srlmlerdir. Baz trbeler kutsalln ve meruluunu salayan
sembollerden yoksun braklmlardr. Bunlarn arasnda en merkezi olan kutsal "sancak"tr (tu,
lem, adda). Tam olarak bir sra taklan renkli bir bez parasdr ve Dou Trkistan'da, Mslman
dnyasnn geri kalan ksmnda, hatta Bat Trkistan'da bile benzeri olmayan bir rol oynamaktadr.
1938'de Yarkent de btn kutsal sancaklar din kartlar tarafndan hurafelere kar balatlan bir
kampanya srasnda toplatld.
1990-1993 yllar aras ve 1997'den gnmze Trbe ziyaretleri. Ziyaretilerin trbeleri ziyaret
(tavaf) etmelerine, sancak (tu) dikmelerine ve kurban kesmeleri in igal gleri tarafndan zin
verilmemektedir.. Birok trbe yerle bir edilmi, ayakta
kalanlar bakmsz haldedir, restore
edilmesine in smrgecilii izin vermemektedir.
Marksist in komnist propagandas Dou Trkistana Mslman Trkler arasnda yaygn olan
Sufizmi batl inanla ilikilendirip eletirmi mcadele etmitir
Dou Trkistan'da Bat Trkistan'da olduu Sufizmin popler bir paras olarak kullanlan Sufizmin
hastalklar iyiletirici gc
olan Sufi
mzii Dou Trkistan'da resmi olarak yasaklanmtr.
Tehlikeli bir batl inan olarak betimlenmitir.

unu unutmayalm, Dou Trkistanda Uygur Trk kimliinin

kalabalk in
nfusu ve
asimilasyonuna kar direnmesindeki g slam ve Sufizmdir.Bunca in saldrlarna karn ayakta
durmasnn yegane nedenidir.