Uygur Türkçesi Günlük Konuşmalar (Türkiye Türkçesi ile birlikte)

Uygurlar tarafından konuşulan, Türk lehçelerinin Uygur grubunda yer alır.

Özbekçe gibi Eski Uygur, Harezm ve Çağatay yazı dili geleneklerinin taşıyıcısı olan Yeni
Uygur-canın Güney ve Kuzey olmak üzere iki büyük ağız grubu vardır. Yazı dili Güney
ağızlarına dayanır.

Yeni Uygurcanın tipik ses özellikleri arasında şunlar sayılabilir: orta hecedeki geniş ünlülerin
daralması: ana “anne”, anisi “annesi”; parça “parça”, parçila- “parçalamak” vb.; gerileyici
ünlü benzeşmelerinin yaygınlığı: arıg>erik “temiz”, e(ük>ötük “çizme” vb.; söz başındaki y-
sesinin i, u, ü ünlüleri önünde y’-‘ye değişmesi yıgla- >jigla- “ağlamak”, yügür->jügür-
“koşmak” vb.

Uygur Türkçesinin Ses Özellikleri

1.Özellikle ilk hecedeki ünlülerin yazımında birincil (asli) ünlü uzunlukları korunur. aat (isim)
oot (ateş)

2.Kelime başındaki t sesi korunur. tewe (deve) tirig (diri) tag (dağ),

3.Kelime başındaki k sesi korunur. köŋül (gönül) kök (gök) kümüş (gümüş)

4.Çok heceli kelimelerdeki g sesi korunur. başlıg (başlı) yalgan (yalan) küçlüg (güçlü)

5.Kelime içindeki ve sonundaki d sesi korunur. adak (ayak) bod (boy) kıd (kıy)

6.Göktürkçede kelime içindeki b sesi Uygurcada w sesine döner.

*tebe tewe (deve) yalbar- yalwar- (yalvar)

7.Uygurcada ŋ (nazal n) korunur. köŋül

8. bar , bar- , bir- kelimelerinde b sesi korunur.

9.bol- fiilinde b sesi korunur.

10.Kalınlık-incelik uyumu vardır.

11.Düzlük-yuvarlaklık uyumu tam değildir.

12.Göktürkçede ayrılmayan -ny ses grubu iki ana kola ayrılmıştır. -n yi Maniheist Uygurlar, -
y yi Budist Uygurlar kullanmıştır.

13.y ağzında ayrılma hali eki için genellikle -dın, din eki kullanılırken, n ağzında
Göktürkçede olduğu gibi da, de eki kullanılmıştır.

14.y ağzında ilgi hali eki, ünsüz seslerden sonra -nıng -ning -nung -nüng iken, n ağzında
bazen ın, in biçiminde kullanılmıştır.
15.y ağzında görülen geçmiş zaman ekinin 2. tekil şahıs çekimi her zaman -ng sesiyle
yapılırken, n ağzında -tıg eki de kullanılmıştır.

16.y ağzında -p zarf fiil eki kullanılırken, n ağzında -pan, -pen daha çok kullanılmıştır.

17.y ağzında gereklilik anlamı -guluk ekiyle sağlanırken, n ağzında -sıg eki kullanılmıştır.

18.n ağzında birinci heceden sonraki -ı ünlüsünün bazı durumlarda -a sesine dönüştüğü
görülür. balık — balak

Uygur Türkçesinin Yapı Bilgisi

Hal Ekleri

Bulunma Hali (lokatif) da, de, ta, te

Çıkma Hali (ablatif) da, de, ta, te / dın, din, tın, tin

İlgi Hali (genitif) ın, in / nın, nin

Belirtme Hali (akkuzatif) g / n / nı

Yönelme Hali (datif) ga,ge,ka,ke

Yön Hali Eki (direktif) garu, gerü, karu, kerü / ra, re, ru, rü

Araç Hali Eki (instrümental) n

Eşitlik Hali Eki (ekvatif) ça, çe

Zaman Ekleri

Geniş Zaman,Şimdiki Zaman : r, ar, er, ır, ir,ur, ür

Belirli Geçmiş Zaman: dı, di, tı, ti / yuk, yük

Öğrenilen Geçmiş Zaman: -mış, miş

Gelecek Zaman: ga, ge / gay, gey

Şart Eki: sar, ser

Fiilimsiler

Zarf Fiiller

a,e, ı,i,u,ü

udıyu (uyuyarak) basa (basıp)

ıp, ip, up, üp

alıp kelip

pan, pen

kelipen (gelerek) olurupan ( oturup)

matı, meti, matın, metin

almatı (almadan) sakınmatı (düşünmeden)

galı, geli, kalı, keli

algalı (almak için) körgeli (gördüğünden beri)

-dukda, tukda, dükde, tükde

kılındukta (yaratıldığı zaman)

ken

er-ken (iken)

Sıfat Fiiller

-glı, gli

barıglı (giden) keligli (gelen)

gma, gme

uduzugma (sevk eden)

r, ar, er, ır, ir, ur, ür

duk, dük, tuk, tük

ol bilmedükin üçün (o bilmediği için),

mış miş

-daçı, deçi, taçı,teçi

ölteçi bodun (ölecek millet)

gu, gü, ku, kü

saklangu ol (saklanmak gerek)

Belgisiz Zamirler

adın -başka

adınagu- başkası

alku- hep

barça- bütün

yumkı- hepsi

kamag- hep

kayu- hangi, bazı

ulatu- diğer

biregü- birisi

Edatlar

apam-şayet

artuk-fazla

asra-altta

aşnu-ilk, önce

başlayu-başta

berü-beri

birle-ile

içinte-içinde

kesre-sonra

tapa-e doğru

sayu-her bir

teg-gibi

tegi-kadar

ken-sonra
Bağlaçlar

takı-dahi

birle-ile

ulatı-ve

ulayu-ayrıca

yana-ve

yeme-ve

Zarflar

taşgaru-dışarı

örü-yukarı

içdin-içeride

utru-karşı

kerü-geri

amtı-şimdi

amru-daima

aşnu-önce

erte-erken

ür-geç

basa-sonra

edgü-iyi

kalısız-eksiksiz

tükel-tam

yanala-tekrar

inçi-şöyle

ançakıya-azıcık
azkına-azıcık

ertingü-pek fazla

üküş-çok

köp-çok

neke-niye

neçök-nasıl

kanca-nereye

BİRİNCİ DERS

‫[ئادەم‬adem](adam)‫[باال‬bala](çocuk)‫[بىر‬bir](bir)‫[تەخسە‬texse](tabak; tepsi)‫[چاشكا‬çaşka](maşrapa;
kupa
bardak)‫[چوكا‬çoka](chopstick)‫[دەپتەر‬depter](defter)‫[ژۇرنال‬jurnal](dergi)‫[قەغەز‬qeğez](kâğıt)‫[قەلەم‬
qelem](kalem)‫[كىتاب‬kitab](kitap)‫[كىچىك‬kiçik](küçük)‫[كىم‬kim](kim)‫[گېزىت‬gézit](gazete)‫[لۇغەت‬lu
ğet](sözlük; lugat)‫[مۇئەللىم‬mu•ellim](öğretmen; muallim)‫[نەرسە‬nerse](şey;
nesne)‫[نېمە‬néme](ne)‫[نېمىسچە‬némisçe](Almanca)‫[ھەئە‬he•e](evet)‫[ئورۇندۇق‬orunduq](sandalye)
‫[ئوغۇل‬oğul](oğul)‫[ئوغۇل باال‬oğul bala](erkek
çocuk)‫[ئوقۇغۇچى‬oquğuçi](öğrenci)‫[ئوقۇتغۇچى‬oqutğuçi](öğretmen)‫[ئۈستەل‬üstel](masa)‫[ئىسىم‬isim]
(ad;
isim)‫[ئىستاكان‬istakan](bardak)‫[ئىنگلىز‬İngliz](İngiliz)‫[ئىنگلىزچە‬İnglizçe](İngilizce)‫[ياق‬yaq](hayır)
‫[يېڭى‬yéñi](yeni)‫بۇ‬/‫[ماۋۇ‬bu/mavu](bu)‫شۇ‬/‫[مۇشۇ‬şu/muşu](şu)‫ئۇ‬/‫ئاشۇ‬/‫[ئاۋۇ‬u/aşu/avu](o)‫[ئۇالر‬ular](o
nlar)‫[ئەمەس‬emes](değil)‫[قايسى‬qaysi](hangisi)

،‫ ئۇ ژۇرنال ئەمەس‬،‫ بۇ ژۇرنالمۇ؟ ياق‬.‫ ئاۋۇ كىم؟ ئۇ مۇئەللىم‬.‫ بۇ كىم؟ بۇ ئەركىن‬.‫ ئۇ نېمە؟ ئۇ قەغەز‬.‫بۇ نېمە؟ بۇ كىتاب‬
-‫ ئۇيغۇرچە‬.‫ ماۋۇ نېمە؟ كىتابمۇ؟ ئۇ لۇغەت‬.‫ ئاۋۇچۇ؟ ئۇ قەلەم‬.‫ ئۇمۇ گېزىت‬،‫ ئاۋۇمۇ گېزىتمۇ؟ ھەئە‬.‫ئۇ گېزىت‬
‫ بۇ نەرسە نېمە؟‬.‫ ئادىل‬،‫ ئەركىن ئەمەس‬،‫ ئۈ كىم؟ ئەركىنمۇ؟ ياق‬.‫ئىنگلىزچە لۇغەت‬-‫ نېمىسچە‬،‫ئىنگلىزچە لۇغەتمۇ؟ ياق‬
.‫ ئۇ ئىستاكان‬.‫ ئاۋۇ نەرسە‬،‫ ئاۋۇچۇ؟ قايسى؟ ماۋۇمۇ؟ ياق‬.‫ ئاۋۇ نەرسە نېمە؟ ئۇ تەخسە‬.‫ چوكا‬،‫ چوقىمۇ؟ ھەئە‬.‫بۇ چوكا‬
‫ ئۇ مۇئەللىم‬،‫ ئادىلمۇ مۇئەللىممۇ؟ ياق‬.‫ ئۇمۇ مۇئەللىم‬.‫ ئاۋۇچۇ؟ ئۇ سىدىق‬.‫ ئۇ ئادەم كىم؟ ئۇ مۇئەللىم‬.‫بۇ باال كىم؟ بۇ ئەركىن‬
‫ ھ‬.‫ ئۇ ئوقۇغۇچى‬.‫ئەمەس‬

[Bu néme? Bu kitab. U nime? U qeğez. Bu kim? Bu Erkin. Avu kim? U mu•ellim. Bu
jurnalmu? Yaq, u jurnal emes, u gézit. Avumu gézetmu? He•e, umu gézit. Avuçu? U qelem.
Mavu néme? Kitabmu? U luğet. Uyğurçe-İnglizçe luğetmu? Yaq, Némisçe-İnglizçe luğet. U
kim? Erkinmu? Yaq, Erkin emes, Adil. Bu nerse néme? Bu çoka. Çokimu? He•e, çoka. Avu
nerse néme? U texse. Avuçu? Qaysi? Mavumu? Yaq, avu nerse. U istakan. Bu bala kim? Bu
Erkin. U adem kim? U mu•ellim. Avuçu? U Sidiq. Umu mu•ellim. Adilmu mu•ellimmu? Yaq,
u mu•ellim emes. U oqutğuçi.]

(Bu ne? Bu, kitap. O ne? O, kâğıt. Bu kim? Bu, Erkin. O kim? O, öğretmen. Bu, dergi mi?
Hayır, o, dergi değil; o, gazete. Bu da gazete mi? Evet, o da gazete. Peki o? O, kalem. Bu ne?
Kitap mı? O, sözlük. Uygurca-İngilizce sözlük mü? Hayır, Almanca-İngilizce sözlük. O kim?
Erkin mi? Hayır, Erkin değil; Adil. Bu şey ne? Bu, chopstick. Chopstick mi? Evet, chopstick.
O şey ne? O, tabak. Peki o? Hangisi? Bu mu? Hayır, o şey. O, bardak. Bu çocuk kim? Bu,
Erkin. O adam kim? O, öğretmen. Peki o? O, Sıddık. O da öğretmen. Adil de öğretmen mi?
Hayır, o, öğretmen değil. O, öğrenci.)

Qeni:Hanı ,Kök Böre:Bozkurt, Siŋil:kızkardeş, Paişe:fahişe, Asman:gökyüzü, Jüp-jüp

közler:çifte gözler,Xitay:Çin, Jasus:casus, Xayin:haın

istakan:Bardak, qeghez:Kağıt, qelem(kalem), depter(defter), lughet(sözlük),

zhurnal(magazin), gëzit(gazete), Chüşündüm( anladim)

Weten Üchün Shehid Chüshkenler (Vatan için şehid düşenler)

Jümlidin Barin Qehrimanliri(Tüm Barın kahramanları)

Gül- Chichekler Ichde Yatsun!(Gül ,çicekler içinde yatsun)

Jümeler Mubarek Bolsun ( cumalar mübarek olsun)

Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti (Doğu Türkistan cumhuriyeti)

xizmet pirinsipliri we uslubliri(Hizmet prensipleri ve uslupleri)

teshkilat we jama’et erbaplirining(teşkilat ve cemaat erbaplarının)

seperwer qilip(seferber etmek)

qoshulup ketken( Eklenmek eklenen anlamida)

Allah rexmet qilsun.(Allah rahmet eylesin)

Oghlum Unverstini Putturdi(Oğlum Üniversiteyi Bitirdi)

Açıklamalar

Tümce dizilimi bakımından sıkıntı yaşamıyoruz; zira Türkçenin aynısı.

İşaret sıfatları düz ve vurgulu olmak üzere altı tane: ‫[ بۇ‬bu], ‫[ شۇ‬şu], ‫( ئۇ‬u), ‫[ ماۋۇ‬mavu], ‫مۇشۇ‬
[muşu], ‫[ ئاۋۇ‬avu]. İlk üçü Türkçedekiyle aynı; son üçü standart Türkçede namevcut; ama
konuşma dilinde, özellikle doğu şivelerinde, aha bu, aha şu, aha da o şeklindeki kullanımlarla
eşleştirebiliriz.

Soru eki tahdidi olarak ‫[ مۇ‬mu]; herhangi bir sesli uyumuna tabi değil. Türkçedekinin aksine
sözcüğe bitişik olarak yazılıyor. Örn.: ‫[ بۇ ئادىلمۇ‬Bu Adilmu?] (Bu, Adil mi?). Tümcede
herhangi bir soru kelimesi varsa, ayriyeten soru eki kullanılmıyor. Soru kelimeleri, aynı
Türkçede olduğu gibi, sorduğu sözcüğün yerine kullanılıyor. Örn.: ‫[ بۇ كىم؟‬Bu kim?] (Bu
kim?); ‫[ بۇ نېمە‬Bu néme] (Bu ne?) vs.

Olumsuzluk, isim tümcelerinde ‫[ ئەمەس‬emes] (değil) kelimesi yardımıyla yapılıyor. Örn.:

‫ ھ‬.‫[ئاۋۇ ژۇرنال ئەمەس‬Avu jurnal emes.](O, dergi değil.)‫ ھ‬.‫ بۇ كىتاب ئەمەس‬،‫[ياق‬Yaq, bu kitab
emes.](Hayır, bu, kitap değil.)‫ ھ‬.‫ ئوقۇتغۇچى‬،‫[ئالىيە ئوقۇغۇچى ئەمەس‬Aliye oquğuçi emes,
oqutğuçi.](Aliye öğrenci değil; öğretmen.)
Yankılama, konuşmacılardan biri bir soru sorduğunda, ikinci sorusu da ilkiyle paralelse,
cümlede kısaltmaya gitmesidir. Biz bunu Türkçede “peki (ya)” öbeğiyle gerçekleştiriyoruz.
Örn.: -Ali geldi mi? -Hayır. — Peki ya Veli? Uygurcada bu amaç için ‫[ چۇ‬çu] bağlacını
kullanıyoruz. Örneğin:
A:‫[بۇ ئادەم مۇئەللىممۇ؟‬Bu adem mu•ellimmu?](Bu adam öğretmen mi?)B: .‫ بۇ ئادەم مۇئەللىم‬،‫ھەئە‬
‫[ھ‬He•e, bu adem mu•ellim.](Evet, bu adam öğretmen.)A:‫[ئۇ ئادەمچۇ؟‬U ademçu?](Peki ya o
adam?)B:‫ ھ‬.‫ ئۇ ئادەم مۇئەللىم ئەمەس‬،‫[ياق‬Yaq, u adem mu•ellim emes.](Hayır, o adam öğretmen
değil.)

Bağlaç olan de, (örn.: Ali geliyor, Veli de geliyor), Uygurcada yine ‫[ مۇ‬mu] şeklinde. Soru eki
ile tamamen aynı forma sahip ve her zaman vurgulu. Örn.: ‫[ ئاۋۇمۇ ژۇرنالمۇ؟‬Avumu jurnalmu?]
(O da mı dergi?). İlk -mu, bağlaç olan de; ikinci -mu, soru eki.

İKİNCİ DERS

‫[ئافرىقا‬Afriqa](Afrika)‫[ئاق‬aq](beyaz; ak)‫[ئامېرىكا‬Amérika](Amerika)‫[ئانچە‬ançe](pek…
değil)‫[ئايال‬ayal](kadın)‫[ئەمما‬emma](ama)‫[ئەڭ‬eñ](en; ‘en çok’ vs.)‫[ئەسكى‬eski](kötü
kalpli)‫[بەك‬bek](pek)‫[بىراق‬biraq](ama)‫[بىلەن‬bilen](ile)‫[پاكار‬pakar](kısa)‫[پولۇ‬polu](pilav)‫[تاشلىق‬taşl
iq](taşlık; kaplı; örtülü)‫[ئاق تاشلىق‬aq taşliq](beyaz
kap[ak]lı)‫[چوڭ‬çoñ](büyük)‫[خەنزۇچە‬Xenzuçe](Çince)‫[خېلى‬xéli](bayağı)‫[رۇسىيا‬rusiya](Rusya)
‫[ساۋاقداش‬savaqdaş](sınıf arkadaşı)‫[سۇ‬su](su)‫[سېرىق‬sériq](sarı)‫[قارا‬qara](siyah;
kara)‫[قانداق‬qandaq](ne tür)‫[قېرى‬qéri](yaşlı)‫[قىزىل‬qizil](kırmızı;
kızıl)‫[كونا‬kona](eski)‫[كۆك‬kök](mavi)‫[لەڭمەن‬leñmen](Lengmen: [etli
makarna]‫[لېكىن‬lékin](ama)‫[مانتا‬manta](mantı)‫[ناھايىتى‬nahayiti](aşırı)‫[ناچار‬naçar](kötü)‫[نورۋېگىيە‬
Norvégiye](Norveç)‫[ھەم‬hem](hem
de)‫[ئۇيغۇر‬Uyğur](Uygur)‫[ۋە‬ve](ve)‫[ئېگىز‬égiz](uzun)‫[ياخشى‬yaxşi](iyi)‫[ياش‬yaş](yaş[ında])‫[يامان‬ya
man](uğursuz; şeytani)‫[ياۋروپا‬Yavropa](Avrupa)‫[يېشىل‬yéşil]

Uygur Türkçesi Günlük Konuşmalar Örneklerle (Türkiye Türkçesi ile

birlikte)

Uygur Türkçesi Günlük Konuşmalar Örneklerle (Türkiye Türkçesi ile birlikte)

Yaxshimusiz = İyi misiniz.

Yaxshimusiz. AlpTegin ependim = İyi misiniz AlpTegin Efendi

Sizni bilen tonushushni arzu qilattim.= Sizin ile tanışmayı istedim.

Men AlpTegin Bolimen = Ben AlpTegin

Ehvaling qandaq = Nasılsınız

Ayleng qandaq? = Ailen Nasıl ?

Hush= güle güle

Hush emise. Ete korusheyli. = İyi geceler. Yarın görüşürüz.

Keyin korushermiz.= Sonra görüşürüz.

Hush, balliringha salam berip qoy.= Güle Güle, Çocuklara selam söyle.

Rehmet sizge.= Teşekkürler , Sağol

Sizge kop rehmet.= Size çok teşekkür ederim.

Kequrung.= Özür dilerim.

Hapa bolmang. = Özür dilerim.

Hich nime bolmaydu. = Tamam , Sorun değil

Men toluq quxumimen. = ben Mükemmel anladım

Nimedigen yahshi kun? = Hava Güzel mi?

Hava bek soghuq iken.= Hava pek soğuk.

Aydurumgha berih yoli uzunmu? = Hava alanı buradan uzak mı?

Men Market koqisigha barmaqchi.= Ben market sokağına gitmek varmak istiyorum.

Uygur ayallarimiz nomusi, sherepi ayaq asti qilinivatqan(uygur kadınlarının namus ve şerefi
ayaklar altına alındı,kirletildi)

Uygur balilirimiz xitaylashturivatqan(Uygur çocukları çinleştirilmektedir.)

ichimizdiki bu hainlirige nepretimizni bildürüp(İçimizdeki bu hainlere nefretimizi bildiririz)

Xatirasini yaeldttuq(hatırasını andık)

Ruhigha Dua qilduq(ruhuna dua okuduk)

Merhum Husen ependimning qebrisini ziyaret qilip(merhum Hüseyin efendinin kabrını

ziyaret ettik)

Tughulghan kuningiz mubarek bolsun!(doğum gününüz kutlu olsun)

Aq Saray nerde? = Ak saray nerde ?

Uni yaxshi korimen.= Onu iyi görüyorum.

Bu yaxshii. = Bu güzel.

Uni yaxshi kormidim. = Onu iyi görmedim.

U hekheten bir yaxshi qiz. = O hakketen güzel bir kız.

Yettidin keyin box bolimen.= Yediden sonra bedava oluyor.

Mubarek bolsun!= Mübarek olsun.

Mubarek bolsun!= Kutlarım

Seni tebrikleymen. = Seni tebrik ediyorum.

Dostum AlpTegin’ni sizge tonushturup qoyay. = Arkadaşım AlpTegini sizinle tanıştırayım.

Bu AlpTegin bolidu, u men bilen bille ishleydu. = Bu AlpTegin , o benim ile çalışıyordu.

Yamghur yaghmisa bolatti. = Yağmur yağmasa iyi olur.

Aptovuz bekitige qandaq barimen? = Otobüs durağına nasıl gidebilirim.

Salâm — — — — — — — — — — — — — -> Selam Yaxşimusiz? — — — — — — — — — —

→ İyi misiniz? / Nasılsınız? Ehwalingiz qandaq? — — — — — — — -> Haliniz nasıl? /
Nasılsınız? Men yaxşi, sizçü? — — — — — — — — -> Ben iyiyim, siz? Täşäkkür — — — —
 — — — — — — — — -> Teşekkür Köp rexmet sizge — — — — — — — — → Çok teşekkür
ederim. Erzimeydu — — — — — — — — — — — → Rica ederim Hiçkisi yoq — — — — — —
 — — — — — → Önemli değil Çhataq emes — — — — — — — — — — → Sorun değil
İsmingiz nime? — — — — — — — — — — -> Adınız nedir? Mening ismim Mehmet — — —
 — — — → Benim adım Mehmet Kéyin körüşheyli — — — — — — — — — → Sonra
görüşürüz / Görüşmek üzere Özengizni asrang — — — — — — — — — -> Kendinize iyi bakın
Xäyr Xoş — — — — — — — — — — — — — -> Güle Güle! Xeyrlik etigen — — — — — — —
 — — — — -> Günaydın! Xeyrlik keç — — — — — — — — — — — — → İyi akşamlar! Hä —
 — — — — — — — — — — — — — — — -> Evet Yäq — — — — — — — — — — — — — — —
 → Hayır Saät Qançhe? — — — — — — — — — — — -> Saat kaç? Nä yerliksiz? — — — — —
 — — — — — — — -> Nerelisiniz? Nä? / Nemä? — — — — — — — — — — — — -> Ne?
Nädä? — — — — — — — — — — — — — — — -> Nerede? Qandaq? — — — — — — — — —
 — — — — — -> Nasıl? Nä vakt? — — — — — — — — — — — — — — -> Ne zaman?
Neçün? — — — — — — — — — — — — — — → Niçin? Nemä içün? — — — — — — — — —
 — — — → Niçin? Kim? — — — — — — — — — — — — — — — — -> Kim?

1.Atin ni mu= Adın Ne?

2. Qandaq ehwalling=Nasılsınız?

3. Qaysi rengi eng yaxshi korisen=En sevdiğin Renk hangisi?

4. Qanche pul=kaç para

5. Meni tüsinesiz mu=beni anlıyormusun

6. Hush keldingiz=hoş geldiniz

7. Salam=selam

8. Men alptegin bolimen=ben alptegin.

9. Evet=he

10. Men yaxshi=ben iyim

11. Rexmet sizge=sağol,teşekkür ederim

12. U intayin yaxshi=o çok güzel

13. Obdan hush korunge=iyi geceler

14. Yaxshi kecheler=iyi geceler

15. Hush emise=güle güle

16. Ete korusheyli=yarın görüşürüz

17. Selle turup korusheyli=sonra görüşürüz

18. Kirsem bolamdu=girebilirmiyim

19. Kiring=girin

20. Olturung=oturun

21. Bar=var

22. Bugün muxu yergiche bolsun= bugün bu kadar kadar olsun

23. Bu ni me= bu ne

24. Bu sizning somkingizma=bu sizin çantanız mı

25. Yaq=hayır,yok

26. U emes=o değil

27. Siz kim bolimsiz=siz kimsiniz

28. Siz nime ish qilisiz=siz ne iş yapıyorsunuz

29. Sizning ismingiz nime=adınız nedir

30. Mening ismim alptegin=benim adım alptegin

31. Sizning famlingiz nime=soy adınız nedir

32. Mening familem bolghan=benim soyadım bolghan

33. Qandaq=nasıl

34. Qandaq yezilidu=nasıl yazılıyordu

35. Tonushtiqimiz yaxshi boldi?=tanıştığımız iyi oldu

36. Bugün heptiye qanche=bugün ne gün

37. Bugün doshembe=bugün pazartesi

38. Nime qiliwatisen=ne yapıyorsun

39. Men qaliwatimen=ben kalıyorum(ben gitmiyorum)

40. Yalghan sözlewatisen=yalan söylüyorsun

41. Oylishim kerek=düşünmem gerek

42.Benim adım — mening ismim veya mening etim

43.nereye gidiyor sunuz? — nege ketivatisiz?

44.Kaç yaşındasınız? — qanche yashqa kirdingiz?

Nasılsınız? — qandaq ehvalingiz?

45.İşleriniz nasıl geçiyor? — ishliringiz qandaqraq?

46.Bugün okul başlanıyor — bügün oqush bashlinidu

47.bugün pazar günü — bügün bazar küni

48.hoşçe kalın ben eve gitceğim — hosh men öyge kettim

Uygur Türkçesinde üç alfabede yazı sistemi

Аа→_→‫ ا‬،‫→_→ ئا‬Aa

Әә →_→ ‫ ە‬،‫→_→ئە‬Ee

Бб →_→ ‫→_→ب‬Bb
Вв →_→ ‫ ۋ‬Ww

Гг→_→‫→_→گ‬Gg

Ғғ →_→‫→_→غ‬gh

Дд→_→ ‫→_→د‬Dd

Ее→_→‫ ئې‬، ‫→_→ې‬Ëë

Жж→‫→ ژ‬JH jh

Ж, ж→,‫→ ج‬zh

Зз→ ‫→ ز‬Zz

Ии→‫ ئى‬، ‫→ى‬Ii

Йй →‫→ ي‬Yy

Кк→ ‫→ك‬Kk

Ққ→ ‫→ق‬Qq

Лл→‫→ل‬Ll

Мм→‫→ م‬Mm

Нн→ ‫→ن‬Nn

Ңң →‫→ڭ‬NG ng

Оо→‫و‬،‫→ ئو‬Oo

Өө → ‫ۆ‬،‫→ ئۆ‬Öö

Пп →‫→پ‬Pp

Рр→ ‫→ر‬Rr

Сс→‫→س‬Ss

Тт→‫→ت‬Tt

Уу →‫ۇ‬،‫→ئۇ‬Uu

Үү →‫ۈ‬،‫→ئۈ‬Üü

Фф →‫→ف‬Ff
Хх→‫→ خ‬Xx

Һһ →‫→ ھ‬Hh

Чч→‫→ چ‬CH ch

Шш →‫→ش‬SH sh

Uygur Türkçesinde Fiiller

Käl-mäk — — — — — — — — -> Gel-mek Kät-mäk — — — — — — — — -> Git-mek Kör-

mäk — — — — — — — — -> Gör-mek Söy-mäk — — — — — — — — -> Sev-mek Sök-
mäk — — — — — — — — -> Söv-mek Tilli-mak — — — — — — — — → Söv-mek/Küfür
etmek Ye-mäk — — — — — — — — — -> Ye-mek Çäk-mäk — — — — — — — — → İç-mek
Sözli-mäk — — — — — — — — -> Söyle-mek De-mäk — — — — — — — — — -> De-mek
Bär-mäk — — — — — — — — — -> Ver-mek Al-mak — — — — — — — — — → Al-mak At-
mak — — — — — — — — — → Vur-mak Yasi-mak — — — — — — — — — -> Yap-mak Ät-
mäk — — — — — — — — — — -> Et-mek/Yap-mak/Kıl-mak Çık-mak — — — — — — — —
 — → Çık-mak Çüş-mäk — — — — — — — — — → İn-mek/Düş-mek Uhlı-mak — — — — —
 — — — — — -> Uyu-mak Oyqan-mak — — — — — — — — → Uyan-mak Tut-mak — — —
 — — — — — — — -> Tut-mak Aç-mak — — — — — — — — — — → Aç-mak Üz-mäk — —
 — — — — — — — — → Yüz-mek His Kıl-mak — — — — — — — — — -> Duy-mak/Hisset-
mek Okı-mak — — — — — — — — — — → Oku-mak Uyal-mak — — — — — — — — — — -
> Utan-mak Kork-mak — — — — — — — — — — -> Kork-mak Koqdı-mak — — — — — —
 — — — → Koru-mak/Kolla-mak Öltür-mäk — — — — — — — — — — -> Öldür-mek
Kımılda-mak — — — — — — — — — -> Oyna-mak/Kımılda-mak Usul Oynı-mak — — — —
 — — — — -> Dans etmek/Oyna-mak Esli-mäk — — — — — — — — — — — -> Hatırla-mak
Yür-mäk — — — — — — — — — — — -> Yürü-mek Çap-mak — — — — — — — — — — — ->
Koş-mak Örnek Cümleler: U yärga kätmäktin payda bar. / Oraya gitmekte fayda var. Axşam
öyge kälmäçimen. / Akşam eve geleceğim. Kıskuç kiyminmi kördüng mi? / Yeni elbisemi
gördün mü? Kitap okımaknı söyiwätimen. / Kitap okumayı seviyorum. Bu kavapnı yedingiz
mi? / Bu kebabı yediniz mi? Arıq çäkmäk xalimaymen. / Rakı içmek istemiyorum. Yaxşi söz
sözlimäk yaxşi adämlarnıng işni. / Güzel söz söylemek güzel insanların işidir. Bärmäk
almakdın üstündü. / Vermek almaktan üstündür. Utukka egä bolmak üçün avval işlimäk
lazimdu. / Başarmak için önce çalışmak lazımdır. Därhal bu öydin çıkınq. / Hemen bu evden
çıkın. Tövänkiga çüşmäk istiwätimen. / Aşağıya inmek istiyorum. Bu tik şotalardın çıkmak
köp kıyın. / Bu dik merdivenlerden çıkmak çok zor. Bu qädär gürüldäşdi uhlımak imkansız. /
Bu kadar gürültüde uyumak imkansız. Ätigen oyqanmakdın nepret ädärmen. / Erken
uyanmaktan nefret ederim. Kapkaknı açmak üçün kuvvät keräkiwat. / Kapağı açmak için
kuvvet gerekiyor. Bala üzmä bilmäwatdu. / Çocuk yüzme bilmiyordu. Teximu oçuk his
kılmak üçün işikge nuxtili näzär ätdi. / Daha net duyabilmek için kapıya yaklaştı. Okımakdın
köp xışladimen. / Okumaktan çok hoşlanırım. Qarındaşnı koqdımak aqanıng väzifesidü. /
Kardeşini korumak ağabeyin görevidir. Tünögün keçäni eslimäk xalimaymen. / Dün geceyi
hatırlamak istemiyorum.

Uygurca Renkler, Uygur Türkçesi Renkler, Uygur Tili Ränglar Ak — — — — — — -> Beyaz,
Ak Kara — — — — — -> Siyah, Kara Kızıl — — — — — → Kırmızı, Kızıl Kök — — — — —
 → Mavi Serik — — — — — -> Sarı Yaşnı — — — — — -> Yeşil Kızquç Serik — — ->
Turuncu Kähvä Räng — — -> Kahve Rengi Tok Kök — — — — -> Lacivert Karamtu Kök —
 — -> Lacivert, Koyu Mavi Halräh — — — — — -> Pembe Päräng — — — — → Pembe
Çalboz — — — — → Gri Hal Serik — — — → Kavuniçi Gülnäpşäräng — → Mor

Uygurca Meyveler, Uygurca Sebzeler, Uygur Türkçesi Meyveler-Sebzeler, Uygur Tili

Mivälar-Sävzivatlar Alma — — — — — — -> Elma Armut — — — — — → Armut Örük — —
 — — — — -> Kayısı Alhur — — — — — — -> Erik Gilas — — — — — — -> Kiraz Äncir — —
 — — — — -> İncir Bihi — — — — — — → Ayva Üzüm — — — — — → Üzüm Tavuz — — —
 — — -> Karpuz Koğun — — — — — -> Kavun Badam — — — — — -> Badem Qızıl
Bölcürgän — → Çilek Anar — — — — — — -> Nar Yangak — — — — → Ceviz Şaptul — —
 — — — -> Şeftali Hurma — — — — — -> Hurma Zäytun — — — — → Zeytin Limon — — —
 — — → Limon Mogu, Atkulak — → Mantar Yängıyu — — — — → Patates Pämidur,
Tamat — -> Domates Laza — — — — — — -> Biber Çäyzä — — — — — → Patlıcan Piyaz —
 — — — — — -> Soğan Samsak — — — — — -> Sarımsak Tärhämak — — — — -> Salatalık
Köktatning — — — → Marul

A)Türkçe -Uygur Türkçesi

Ben — men

Sen — sen

Anne- ana

Baba — dada

Dede — bova

Abi — aka

kız kardeş- singil / qerindaş

göz — köz

girmek — kirmek

gelmek — kelmek

ölmek — ölmek

gülmek — külmek

Okumak — oqumaq

B)Türkçe-Uygur Türkçesi Sayılar

bir-bir

iki-ikki

üç-üch(üç)
Dört-töt

beş-beş

altı-alte

Yedi-yette

sekiz-sekkiz

dokuz-toqquz

On-on

yirmi-yigirme

otuz-ottuz

kırk-qirq

elli-ellik

altmış-atmiş

yetmiş-yetmiş

seksen-seksen

doksan-toqsan

yüz-yüz

bin-ming

Milyon-milyon

Uygur Türkçesi

Oyghan

Hey, asil Uyghur, oyghan, uyqung yéter,

Sende mal yoq, emdi ketse jan kéter.

Bu ölümdin özengni qutqazmisang,

Ah, séning haling xeter, haling xeter.

Türkçe
Hey, asil Uygur, uyan, uykun yeter,

Sende mal yok, şimdi giderse can gider.

Bu ölümden kendini kurtarmazsan eğer,

Ah, senin halin tehlike, halin nice beter.

Abduhaliq Uyghur