ODREIVANJE OSNOVNE FORME I PERIODA OSCILOVANJA GRAEVINA

PRIBLINIM METODAMA
Zlatko MAGLAJLI
Goran SIMONOVI
Raid HADOVI
Naida ADEMOVI

PREDHODNO SAOPTENJE
UDK: 624.042.3 = 861

1. UVOD

Graevinski objekti su toku eksploatacije izloeni

dejstvu stalnog i pokretnog optereenja.
U toku
projektovanja
konstrukcije,
posebno
za
sluaj
optereenja koja se mijenjaju sa vremenom potrebno je
odrediti osnovne dinamike karakteristike sistema. Od
interesa je u fazi analize moguih konstruktivnih sistema
procijeniti periode i forme oscilovanja. U dananje
vrijeme kada je primjena raunara u graevinskom
konstrukterstvu postala uobiajena to je veome
jednostavno uraditi. Ali zbog velikog broja podataka o
konstrukciji i materijalu postoji mogunost pojave greke
kod unosa podataka. Iz tih razloga pogodno je primjeniti
i neki od priblinih postupaka odreivanja osnovnog
perioda i fome oscilovanja. Kod primjene priblinih
postupaka mogue je sa nekoliko osnovnih podataka o
konstrukciji procijeniti period oscilovanja. Na taj nain se
do traenog podatka moe doi i uz primjenu obinih ili
programibilnih kalkulatora.
2. UNUTRANJE SILE KONSTRUKCIJE

U projektantskoj praksi za analizu dinamikih

karakteristika konstrukcije predpostavlja se da je
materijal linearno-elastian, odnos sila-pomjeranje P- je
dat izrazom (1)
P=K*,

(1)

Adrese autora:
Prof. dr. Zlatko Maglajli dipl.gra.in.
Ass. Goran Simonovi, dipl.gra.in.,
V. ass. Naida Ademovi, dipl.gra.in
Graevinski fakultet u Sarajevu, 71000 Sarajevo, Patriotske
lige 30., BiH.,
V. ass. Raid Hadovi, dipl.gra.in.Graevinski fakultet u
Mostaru,
Univerzitet
Demal
Bijedi
Mostar,
Univerzitetski sportski centar Midhat Hajdur-Hujko, 88104
Mostar, BiH.

72

gdje je K krutost elementa ili konstrukcije.

konstrukcije P() na pomjeranju je, [1,2].
A=1/2*P* =1/2*K*=1/2*K*2.

Rad sile
(2)

Rad A prema izrazu (2) je potreban za deformaciju

konstrukcije usljed spoljanjeg optereenja ili predstavlja
mogunost da konstrukcija izvri rad pri vraanju iz
deformisanog u nedeformisano stanje.
3. OSCILOVANJE GRAEVINE SA JEDNOM I VIE
MASA

Problem oscilovanja konstrukcije sa jednom masom

razmatran je u brojnoj literaturi iz dinamike konstrukcija.
Analiza se moe primjeniti na prostu gredu, gredu sa
prepustom, ramovske sisteme, konzolu za odreivanje
sopstvenog perioda i forme oscilovanja konstrukcije, [2-7].
Primjenom Dalambert-ovog principa odnosno
dinamike jednaine ravnotee dobija se jednaina
vertikalnog kretanja mase koja je elastino vezana za
podlogu, Sl. 1.,
m*d2/dt2+k-mg=0 gdje je y(t)=yst+(t)

(3)

gdje su m masa, (t) tekua koordinata od koordinatnog

poetka, y(t) koordinata od ugiba mase mjerena od
pomjeranja yst usljed statikog optereenja teine mase
m, k krutost opruge(odnosno krutost sistema), g
ubrzanje zemljine tee. Izraz (3) dimanike jednaine
ravnotee pri kretanju mase se moe transformisati u
oblik homogene diferencijalne jednaine kretanja,
y+2y=0 gdje je =(k/m)1/2=(g/yst)1/2

(4)

gdje je kruna frekvencija slobodnih svojstvenih

nepriguenih oscilacija, m masa koja osciluje i k krutost
sistema.

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

4. PRIBLINE METODE ODREIVAVNJA 1, T1, yI1

k
yst

m*d2/dt2

y
mg

T1= 2*

Slika 1. Sistem sa jednom masom

U sluaju sistema sa jednim stepenom slobode

kretanja amplituda pomjeranja ymax se odreuje prema
optem rjeenju diferencijalne jednaine kretanja oblika
y=y0*cost+vo/*sint; ymax=(y02+v02/2)1/2,

(5)

gdje je y0 poetno odstupanje i v0 poetna brzina

kretanja za t=0, =2/T kruna frekvencija, a T period
svojstvenih nepriguenih oscilacija.
Kruna frekvencija i sopstveni period oscilovanja
T sistema sa jednim stepenom slobode pomjeranja
(jednom masom) se odreuju iz izraza (6),
=

g/yst =

1/M aa -> T=2/ ,

n = 60/T ~ 300/

Uobiajeno je da se u analizima sistem sa

beskonanim brojem stepeni slobode pomjeranja
zamijeni sa konanim brojem masa. Primjenom metoda
dinamike konstrukcija ili raunara mogue je odrediti
periode i forme sopstvenih oscilacija. Pored primjene
raunara za analizu sloenih sistema pogodna je i
primjena nekih od priblinih metoda jer se do rjeenja
dolazi relativno lako i brzo, a rezultati su dovoljno tani
za primjenu u inenjerskoj praksi.
Za graevinske konstrukcije, EC8[6/dio C3], u
idejnim projektima moe se primjeniti priblini izraz za
odreivanje osnovnog perioda oscilovanja objekta T1,

(6)

yst

gdje je g ubrzanje zemljine tee, yst pomjeranje na

mjestu mase usljed dejstva sile jednake teini Q mase
M, n je broj vibracija u jednom minutu, gdje se u izrazu
za n, yst usvaja u (cm).
Ako sistem ima vie masa tada se govori o sistemu
sa vie stepeni slobode kretanja. Kod svojstvenih
slobodnih oscilacija frekvencije svih masa su
meusobno jednake, dok se amplitude pojedinih masa
razlikuju. Ako je pomjeranje masa oblika y=A sin( t+)
sistem homogenih jednaina po amplitudama A
primjenom matrice fleksibilnosti D je
A - DM2A=0.

(7)

Kada je determinata koeficijenata uz veliine

amplituda (1-DM2) jedaka nuli tada se mogu odrediti
frekvencije i odgovarajue forme elastinih linija
oscilovanja y.
det(DM - 1/2*E)=0.

(8)

Primjenom matrice reakcija(matrica krutosti) dobija

se drugi oblik izraza (7) i (8)
(K-2M)A=0,
2

det(K- M)=0

(9)
(10)

Za odreivanje svojstvenih formi i odgovarajuih

perioda oscilovanja postoji vie metoda razraenih u
dinamici konstrukcija koje se mogu nai u literaturi
[2,3,5,6] i drugoj.

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

(11)

gdje je T1 period oscilovanja u (sec), d horizontalno

pomjeranje vrha graevine u metrima usljed gravitacionog optereenja koje djeluje u horizontalnom pravcu.
Priblina metoda pogodna za odreivanje prve
sopstvene uestalosti 1 je metod redukcije cjelokupne
mase konstrukcije sa jednom koncentrisanom masom[
2,7,8,9]. U ovom sluaju oscilacija jedne mase
uestalost (kruna frekvencija) je data izrazom (12),
=

C/Mred =

1/(Kred*M*aa).

(12)

Koeficijent redukcije Kred=Mred/M se odreuje iz

uslova jednakosti kinetike energije sistema sa
konanim brojem masa i jednom redukovanom masom
Mred
Kred=(Qiyi2+Mii2+qy2ds)/Qya2,

(13)

gdje su Qi, Mi postojea optereenja od koncentrisanih

sila i momenata savijanja npr. optereenja na konzolnim
ispustima, q teina elemenata konstrukcije po jedinici
duine, Q ukupna teina konstrukcije koja je skoncentrisana na mjesto mase M, a yi,i, y pomjeranja konstrukcije na mjestu djelovanja odgovarajuih optereenja Qi,
Mi, q i ya pomjeranje konstrukcije na mjestu redukovane
mase Mred. Izrazima (12,13) prema sl. 2., dobijaju se
priblini rezultati uestalosti(kruna frekvencija) 1 koji
se mogu primjeniti u praksi, [2,4,5,7,8,9].
Ako je potrebno odrediti sa poveanom tanou
periode osnovnog i viih sopstvenih tonova moe se
primjeniti metod postupnog pribliavanja, [2,7,8].
Osnovna forma oscilovanja se pretpostavlja y0, odrede
sile P=M*y koje izazivaju pomjeranja y1. Uestalost je
jednaka 12=y0/y1 u prvoj odnosno n2=yn-1/yn u n-toj
iteraciji. Ako za sve take sa koncentrisanim masama
vai priblina jednakost yn-1,i~12*yn,i postupak nije
potrebno ponavljati. U sluaju veih odstupanja
postupak se ponavlja prema poslednjoj odreenoj formi
oscilovanja y1 odnosno yn-1. Za odreivanje krune
frekvencije sistema 1 moe se koristiti i izraz (14) gdje
su sile Pi=Mi*yn-1,i pa je,
12=g*Mi*y0,i*y1,i / Qi*y1,i2=g*Piy1,i / Qiy1,i2.

(14)

Korigovana forma oscilovanja se dobija iz izraza

y0,i=12*y1,i . Postupak brzo konvergira i ako je forma
oscilovanja dobro izabrana zadovoljavajui rezultat se
moe dobiti ve u prvoj iteraciji. Vii tonovi oscilovanja
mogu se dobiti na slian nain, ali oni moraju da

73

zadovoljavaju uslov ortogonalnosti, koji je za I i II formu

oscilovanja oblika mi*yiI*yiII=0, gdje je mi=Qi/g. Na emi
postupka oznaka -> predstavlja ugib konstrukcije y
usljed sila qj na mjestu j, ordinate pomjeranja y u
proizvodu Q*ynorm su normirana tj. yinorm=yi/y1max,
[2,5,7,8].

vi=dy(t)/dt=yi**cost, gdje je yi amplituda oscilacija. U

istom trenutku sve mase sistema prolaze kroz nulti
poloaj y=0 kada je sint=0, odnosno kada je t=0; ;
2,. Brzina pomjeranja posmatrane mase u nultom
poloaju (y=0) je vi=yi*cost=yi*1=yi ,[2,8].
Ako je elastina linija forme oscilovanja sa
ordinatama yi posljedica dejstva sila Si na mjestu masa
Mi, tada je potencijalna energija deformisanog sistema
jednaka kinetikoj energiji pri prolazu sistema kroz
ravnoteno stanje prije deformacije, (y=0) [2,5,8,10].
potE=1/2*Si*yi=kinE=1/2*Mi*(yi)

, vi=yi

(15)

Kod metode postupnog pribliavanja vodei rauna o

ugibima y0 i y1 potencijalna i kinetika energija sistema je
i
i
potE=1/2*y0 *y1 *Mi

2
i2
kinE=1/2*Mi* *y1

(16)

kruna frekvencija se odreuje prema uslovu

odnosno izrazima (15,16,17)

potE=kinE

2=y0i*y1i*Mi/y1i 2*Mi .

(17)

Osnovni period oscilacija T1 i odgovarajua kruna

frekvencija 1 konzole sa raspodijeljenom masom m i
krutosti EI=const. dati su izrazima (18),
Slika 2. Metoda redukcije masa-konzola

Neka su slobodne harmonijske oscilacije masa i

graevine date izrazom y(t)=yi*sint, tada je brzina
pomjeranjavi (t) izvod pomjeranja po vremenu

T1=2/3.515*l2*(m/EI)0.5 ; 1=2/T1
1=3.515*(EI g/q)

0.5

(18)

*(1/l ).

Slika 3. Metoda postupnog pribliavanja-osnovna forma oscilacija

Slika 4. Konzola sa raspodijeljenom masom i ekvivalentnim optereenjem

74

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

odnosu na stubove. Pri odreivanju formi i perioda

oscilovanja grede se mogu pretpostaviti beskonane
krutosti. U tom sluaju treba voditi rauna o vezi stubova
i greda, kruta ili zglobna, sl. 5. Relativna pomjeranja
spratova i statiki ugib yst grede na vrhu objekta su
posljedica deformacije stubova, pa je potrebno primjeniti
uobiajene metode statike konstrukcija.
U proraunu relativnih pomjeranja greda spratova
treba voditi rauna o vezi stubova za grede. Na emi su
data tri stuba tipa K i jedan tipa g.

Ako je konzola na sl. 4. optereena horizontalnim

silama koje odgovaraju teini q=m*g raspodijeljene
mase m, statiki ugib yst kraja kozole(vrha graevine) je
yst=ql 4/8EI.

(19)

Kada se proizvod EI iz izraza (19) uvede u (18)

dobija se osnovna kruna frekvencija 1 konzole sa
raspodijeljenim teretom q , izraz (20), pri emu je
potrebno odrediti ugib konzole yst od horizontalnog
optereenja koje odgovara teini q,[2].
1=1.21*(g/yst)1/2

(20)

Izraz (20) se moe primijeniti za odreivanje krune

frekvencije i perioda oscilovanja 1 i T1 kozole sa
koncentrisanim masama, a to je est sluaj kod visokih
objekata u graevinarstvu.
Ukoliko se analiziraju dinamike karakteristike , T, y
okvirnih konstrukcija priblinim metodama mogua su
dva sluaja veze grede i stubova, grede su znatno vee
krutosti u odnosu na stubove(mogu se smatrati
nedeformabilnim) i grede su deformabilne.
Sluaj 1(okviri). esto se u praksi javljaju okvirne
konstrukcije kod kojih su grede znatno vee krutosti u

H1

Ig=

H2

Ig=

h1
h2

Prema datoj emi stubova, horizontalna sila Hi koja

odgovara relativnom pomjeranju spratova je,
Hi=2*(M1+M2+M4)/hi+M3/hi

(21)

Dijagram momenata savijanja

(svi stubovi kruto vezani za
grede beskonane krutosti)

Isi

Hi
Ig=

Hn
1

hi

Isj

+/-M=(Hi*hi/2)/s
Isi=const.

s broj stubova

Slika 5. Okvirna konstrukcija, grede velike krutosti(Kg~)

Dijagram momenata savijanja

Ig1
Ig2

G1
G2

h1
h2

Elastina linija y(G)

+/-M1=(G1*h1/2)/s
Isi
1-s

yst
y(G)

Isi=const.

Gi
Gn

Ign

hi

Isj

2*hi/2

+/-Mi=(Gi*hi/2)/s
Mn=(Gn*hn/3)/s

hn

2/3*hn
Mnu=2*(Gn*hn/3)/s

Slika 6. Okvirna konstrukcija odnos (Kg>Ks)

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

75

Relativna pomjeranja spratova su potrebna za

odreivanje osnovnog i viih formi oscilovanja, pa se
moe primjeniti iterativni postupak postupnog pribliavanja dat izrazima (14-17) i sl. 3.
Ukoliko se grede ne mogu pretpostaviti kao
beskonano krute za relativna horizontalna pomjeranja
greda i pomjeranje vrha objekta se moe primjeniti
priblini postupak, sl. 6., dat u literaturi [2].
Po ovom priblinom postupku pretpostavlja se da su
nulte take linije momenata savijanja na polovini visine
stubova svih spratova osim u prizemlju gdje se usvaja
na 2/3 visine stubova u prizemlju. Prema ovako predpostavljenom dijagramu momenata savijanja stubova
treba odrediti pomjeranje yst gornjeg sprata, usljed
horizontalnih sila koje su jednake teini mase spratova
Gi, sl. 6. Tada je kruna frekvencija 1 i period
oscilovanja T1 okvirne konstrukcije dati izrazom (22),
1= 1.21*

g/yst ; T1=2/1.

(22)

U izrazima (20-22) za odreivanje krune frekvencije

1 i perioda oscilovanja T1, pomjeranja greda spratova
su odreena uvodei uticaj krivine tapa (M) koja zavisi
samo od momenata savijanja stubova ili stubova i greda
prve etae.
U krajnjim stubovima okvirnih konstrukcije javljaju se
normalne sile +/-N koje su posljedica momenata
savijanja usljed dejstva horizontalnog optereenja. Na
pomjeranja okvirne konstrukcije usljed momeanta
savijanja greda i stubova pogodno je uzeti u obzir i uticaj
normalnih sila stubova. Odnos pomjeranja okvirne
konstrukcije od uticaja momenata savijanja i normalnih
sila dat je izrazom (23),
wM + wN = w
2

(23)
2

22

wN/wM ~ n (m+1)dh /(2m l )

gdje je, m broj greda jednog sprata, (m+1) broj stubova,
n broj spratova, dh dimenzija stubova i l horizontalno
rastojanje stubova odnosno raspon greda,[10], (oznake
m, n dh su preuzete iz date literature).

Treba ukazati da je kod prorauna horizontalnih

pomjeranja okvirnih konstrukcije sa malim brojem
stubova veoma vano uvesti deformacije od momenata
savijanja i normalnih sila. Ukoliko se zanemari
deformacija koja je posljedica normalnih sila mogu se
javiti grube greke u proraunu pomjeranja i perioda
oscilovanja posebno kod konstrukcija sa manjim brojem
stubova,(literatura [10], izdanje 1969., prevod 1979.
Graevinska knjiga, Beograd, 1979.)
Sluaj 2(okviri). Grede nisu beskonano krute (Ig
) u odnosu na stubove.
U sluaju primjene priblinih postupaka veoma je
vano voditi rauna o odnosu krutosti K=EI/L greda i
stubova. Ako je odnos krutosti greda u odnosu na
stubove(Kg>Ks; Kg~Ks; Kg<Ks) pogodno je koristiti
priblini postupak dat u literaturi [13] koji uvodi uticaj
odnosa krutosti greda i stubova. Okvir se zamjenjuje sa
konzolom koja je optereena raspodijeljenim optereenjem od koncentrisanih sila teine spratova, a uticaj
greda se uvodi sa kontinuirano raspodijeljenim
momentima elastino ukljetenih greda.
Prema postupku u lit.[13] kruna frekvencija 1 je
data izrazima (24)
1 = (q2+m2)1/2
q=3.515/H2*(EIs/m)1/2
m=/2H*(k/m)

1/2

(24)

gdje je H ukupna visina okvira, E modul elastinosti

materijala, zbir momenata inercije stubova Is , Q
teina jedne etae, m=Q/(h*9.81) raspodijeljena masa
konzole.
U izrazu (27) se javlja i faktor k koji priblino
predstavlja uticaj elastine veze greda sa stubovima.
k=n*(6EIg/L)

(24.1)

gdje n predstavlja broj elastino vezanih krajeva greda

za stubove, u ovom sluaju na sl.7. je n=2*2=4, Ig i L
momenat inercije i duina greda okvira,[13].
E; Is

q=Q/h

H=n*h
Qi

2*L
Slika 7. Okvir zamijenjen sa konzolom

76

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

5. PRIMJERI

- po metodi postupnog pribliavanja,

- metodi konanih elemenata[8] i
- postupku redukcije masa sa jednom masom,
mjestom redukcije yred=0,722*H koristei priblinu formu
oscilacija ypribl. norm. =(x/H)1.6.
Metoda postupnog pribliavanja
T1=1.202 s.
Metoda konanih elemenata
T1=1.208 s.
Metoda redukcije masa(y~(x/H)1.6 )
T1=1.230 s.

Zidovi konzole
Primjer 1. Primjenom numerikih metoda(metoda
postupnog pribliavanja) analizirane su elastine forme
oscilovanja konzole sa jednom masom, sa sedam
odnosno osam masa. Amlitude pomjeranja masa su
normirane prema amlitudi na vrhu objekta i date su u
tabeli 1, [7,8].
Iz rezultata prorauna u tabeli 1 se moe vidjeti da
se osnovna forma oscilovanja konzole sa jednom,
sedam i osam masa moe priblino usvojiti prema izrazu
x1.6=(h/H)1.6.
Osnovni
period
oscilovanja
konzole
visine
7*3.0m=21.0m sa sedam koncentrisanih masa teine
(6*622.1+740.7 kN) prema tabeli 1. sa EI=1.3064*107
kNm2 je odreen;

Primjer 2. Forme oscilovanja konzole sa neravnomijerno rasporeenim masama po visini analizirana je u

literaturi [5]. U tabeli 2. date su amlitude oscilacija prema
dinamikoj analizi i priblino usvojenoj formi oscilacija
y=(x/H)1.6 .

Tabela 1.

1.0

1.0

0.634

0.668

4*0. 25H 0.312

0.346

0.086

0.098

EI=const.

1.0
X1.6

0.631
0.330
0.109

EI=const.

740.7kN

1.0

740.7kN
0.037EI

1.0

0.653
7*3 .0
=2 1.0

6*622.1kN

0.638

0.338

0.327

8* 3. 0
0.101
=24
EI=const.

x/H
Mase
0.333
2M
0.666
M
1.000
M
m*y2

0.094
EI=const.

ynorm.
0.159
0.535
1.000
1.337

Tabela 2.

ypribl.=(x/H)1.6
0.172
0,523
1.000
1.333

(Greka aml.)
(+8.2%)
(-2.2%)
(0%)

M
h/3
M
h/3
2*M
h/3
EI=const.

Slika 8. Konzola sa tri mase 2M; M; M

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

77

Prema analizi nekoliko razliitih sluajeva konzola za

priblinu analizu osnovnog perioda oscilacija moe se
predloiti forma oscilovanja ,
ynorm.priblino=(x / H)1.6 , EI ~ const.

(25)
1.6

Priblina osnovna forma oscilacija (x/H) se moe

koristiti kao poetna forma kod primjene metode
postupnog pribliavanja[2,8] i kao forma za priblinu
metodu redukcije vie koncentrisanih masa konstrukcije
jednom masom.
Treba napomenuti da kada je krutost konzole
promjenljiva pogodno je koristiti postupak prema izrazu
(22), gdje se pomjeranje vrha graevine yst moe
odrediti uobiajenim metodama statike konstrukcija ili
raunarom.

odstupanja od rjeenja poveane tanosti. Sa

usvojenom formom oscilacija moe se primjeniti metoda
redukcije masa cijele konstrukcije.
Analizom konstrukcije (okvir 1) sa jednakim brojem
stubova i greda (Ig~) po visini objekta i masama Mi=M
metodom postupnog pribliavanja je odreena forma
oscilovanja okvirne konstrukcije koja je data u tabeli 3.
Predloena je i priblina forma oscilovanja
konstrukcije, izraz (26), vrijednosti normiranih amplituda
su date u tabeli 3.
y=x0.59.

(26)

Pogodno mjesto za redukciju masa konstrukcije je na

visini e=hred./H od ukljetenja okvirne konstrukcije
1

e= x*x0.59dx / x0.59dx=0.614,
0

Okvirne konstrukcije

kao i na vrhu graevine e=1.

Grede su znatno vee krutosti(Kg=EIg/L>>Ks=EIs/h) u

odnosu na stubove
Pomjeranje vrha graevine yst od horizontanih sila
Hi=Gi se moe odrediti priblino po postupku datom na
sl. 5. i izrazom (21) ili raunarom. Frekvencija 1 se
odreuje prema izrazu (22), ako se pomjeranje yst
odreuje raunarom mogu se oekivati manja

Primjer 3. Za okvirne konstrukcije koje su

analizirane u navedenoj literaturi i primjenom
komercijalnih programskih paketa odreene su osnovne
forme i periodi oscilovanja. Rezultati prorauna su
poreeni sa priblinim rjeenjem po metodi redukciji
mase konstrukcije usvajanjem pribline forme oscilacija.

Okvir 1.
Metoda
pribliavanja

yM.p.p (Okvir 1.)

1.0
0.978
0.933
0.868
0.784
0.682
0.565
0.438
0.296
0.150
0

10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0

postupnog

ypr.=x0.59

Tabela 3.
Razlika
(yM.p.p- ypr.)/yM.p.p yM.p.p2-ypr.2/1.02

1.0
0.940
0.877
0.810
0.740
0.664
0.582
0.491
0.387
0.257
0

0
%
3. 6
6.0
6.7
5.6
2.6
-3.0
-12.1
-30.7
-71.3
0

Okvir 2. ,lit. [11]

M1=10 kN s2/m

Okvir 3. (metoda postupnog pribliavanja)

5
4

K1-2=10 kN/m
M2=M1

x=v/H
4

K0-1=10 kN/m
v
0
(K-krutost spratova, relativna
pomjeranja 0-1 i 1-2)

Q5=388.0 kN
Q4=437.0kN

78

0
0.0721
0.1014
0.0973
0.0671
0.0242
-0.0195
-0.0492
-0.0621
-0.0435
0

Q3=446.0kN
Q2=456.0kN
Q1=467.0kN

K(i-1) i =61538.5kN/m
(K-krutost spratova, relativna
pomjeranja od 0-1 do 4-5)

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

Literatura [11]
Forma oscilovanja
1.000
0.618
0
T1=0.32s

Okvir 2.
Metoda redukcije
Forma oscilovanja
1.000
0.618
0
T1=0.33s; +3.1%
hred=1.0*H

Met. post. pribli.

Forma oscilovanja
1.000
0.926
0.775
0.557
0.292
0
T1=0.585s

Okvir 3.
Metoda redukcije
Forma oscilovanja
1.000
0.926
0.775
0.557
0.292
0
T1=0.629s; +7.5%
hred=0.6*H

Priblini postupak
y=x0.59
1.000
0.664
0
T1=0.34s; +6.3% hred=1.0*H

Priblini postupak
y=x0.59
1.000
0.877
0.740
0.582
0.387
0
T1=0.653s; +11.6%
hred=0.6*H
T1=0.624s;
+6.7%
hred=1.0*H

Priblini postupak

y=x0.59-0.05sin(2x)
1.000
0.924
0.769
0.552
0.339
0
T1=0.635s;
+8.5%
hred=0.6*H
T1=0.631s;
+7.9%
hred=1.0*H

Okvir 4., lit. [12]

3

M3=10000 kg
M2=20000 kg;

K2-3=104kN/m

M1=30000 kg;

K1-2=2.0*104kN/m

2
1
K0-1=2.5*104kN/m

(K-krutost spratova, relativna

pomjeranja 0-1 ; 1-2 ; 2-3)
Literatura [12]
Forma oscilovanja
1.000
0.813
0.444
0
T1=0.375s

Okvir 4.
Metoda red. masa
Priblini postupak
Forma oscilovanja
y=x0.59
1.000
1.000
0.813
0.787
0.444
0.523
0
0
T1=0.399s;
T1=0.423s; +12.8%
hred=2/3*H
+6.4%
hred=2/3*H
T1=0.439s; +17.1%
hred=1.0*H

Treba napomenuti da metoda redukcije mase cijele

konstrukcije je priblina metoda pri emu se forma
oscilovanja moe odrediti numerikim metodama ili se
usvojiti priblinim izrazom. Iz primjera za okvire 1,2,3,4
koji su uobiajene krutosti stubova u graevinarstvu za
priblinu formu oscilovanja se moe predloiti i izraz,
MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

Priblini postupak
y=x0.59-0.05sin(2x)
1.000
0.830
0.479
0
T1=0.401s; +6.1%
hred=2/3*H
T1=0.439s;
hred=1.0*H

+17.1%

y=x0.59-0.05*sin(2x);
gdje je
x = 0 1 koordinata visine objekta.

79

Primjer 4. Date su eme okvira sa razliitim

odnosom krutosti stubova i greda. Odredie se kruna
frekvencija 1 i osnovni period oscilovanja T1 primjenom
raunara, prema sl. 6., izrazu (22) prema lit. [2] i sl. 7.,
izraz (24) i lit. [13].
Iz rezultata analize okvira 5 i 6 vano je napomenuti
da se primjenom priblinog postupka odreivanja
osnovnog perioda oscilovanja T1 sa pretpostavkom greda

velike krutosti(Kg/Ks>>1) okvirnih konstrukcija dobijaju

rezultati sa veim odstupanjima ako je odnos krutosti
Kg/Ks<1 (tabela 4.; okvir 6., kolona 1 i 1.1). Priblini
postupak na sl. 7. koji uvodi uticaj krutosti greda i
stubova na deformciju sistema, lit. [13], daje
zadovoljavajue rezultate analize,(tabela 4., kolona 2 i
2.1).

Okvir 5

Okvir 6.

E=2.1*107 kN/m2
I=0.0108m4
Ig=0.0139 (sve etae)

E=3.5*107 kN/m2
Is1=0.003 m4
Is2=0.006 m4
Ig=0.004 m4 (sve etae)

Kg= Ig/l =0.0139/6.0=0.0023

Ks= Is/h =0.0108/4.5=0.0024 i
ks=0.25*0.0024=0.0006
Odnos krutosti grede i stubova Kg/Ks
0.0023/0.0024~0.9
0.0023/0.0006~3.8
Is

Ig
I

Kg= Ig/l=0.004/8.0=0.0005
Ks= Is/h=0.006/3.0=0.002 i
ks=0.003/3.0=0.001
Odnos krutosti grede i stubova Kg/Ks
- Is1 stubovi 0.0005/0.001=0.50
- Is2 stubovi 0.0005/0.002=0.25

0.06I

Qi(kN)

Is1

388.5

Is2
Ig

Is1
Ig

2.06I
437.5
I
I
5*4.5

0.25I

2.25I
445.9

0.50I

2.5I

9*3.0
455.8

3.0I

3.0I

466.8

2*l=2*6.0

Broj
R
R
1
2
1.1
2.1

Okvir 5.
1=11.76
1=11.39
-

Okvir 5.
T1=0.7992s
T1=0.7986s
T1=0.534 s
T1=0.552 s
+33.2 %
+30.9 %

2*l= 2*8.0

Okvir 6.
1=9.964
1=5.317
-

Okvir 6.
T1=1,3296s
T1=1,329 s
T1=0.63s(!!!)
T1=1.18 s
+111.1 %
+11.3 %

Okvirne konstrukcije mogu imati razliit broj i krutost

stubova po etaama, preporuuje se odreivanje
osnovnog perioda oscilovanja sa redukovanom masom
cijele konstrukcije Mred na visini ~0.6*H i 1.0*H od
temelja objekta. Pogodno bi bilo odrediti T1 po priblinim
postupcima; sl. 5., primjenom izraza (21,22) , sl. 6. i
izrazu (22) ili sl. 7. i izrazima (24), kao i primjenom

80

Tabela 4.
Komentar-proraun

Raunar, SAP 2000.

Raunar, Tower 4.
Sl.8., izraz (25), [2]
Sl.10.,izraz (27), [13]
razlika (R-1)/R*100
razlika (R-2)/R*100

raunara za fazu izvedbenog projekta. Poreenjem

rezultata prorauna posebno za znaaje objekate
smanjuje se mogunost pojave greke kod odreivanja
T1 raunarom za sloene sisteme okvirnih konstrukcija
koje imaju veliki broj ulaznih podataka o materijalu i
konstrukciji.

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

6. ZAKLJUAK

Na graevinske konstrukcije mogu djelovati pored

statikih i dinamika optereenja kao to su vjetar,
zemljotres ili neka od incidentnih optereenja koja
izazivaju oscilovanje graevine. U radu je razmatrana
primjena vie priblinih metoda za odreivanje osnovog
perioda oscilovanja graevinskih konstrukcija. Analiza je
sprovedena za konzolne zidove i okvirne konstrukcije
koje se esto javljaju kao nosivi sistem kod visokih
objekata za koje je potrebno odreivanje dinamikih
karakteristika. Za analizu horizontalnog dinamikog
optereenja uobiajenih objekata u graevinarstvu
potrebno je odrediti osnovnu formu i period oscilovanja.
U ovim analizama broj podataka o konstrukciji,
materijalu i optereenjima je najee veliki pa postoji
mogunost greke pri unosu podataka kod korienja
raunara. Primjenom priblinih metoda odreivanja
osnovnog perioda oscilovanja konstrukcija omoguava
se kontrola rezultata prorauna koji se sprovode
raunarima. Pored toga pribline metode su korisne kod
prethodnih analiza pri izboru sistema konstrukcije. Moe
se preporuiti za znaajne graevinske objekte
poreenje rezultata prorauna osnovne forme i perioda
oscilovanja vie priblinih metoda i raunara koji su
potrebni za proraun dinamikih optereenja konstrukcija kao to su vjetar, zemljotres, udar i tome slino.
Napominje se da su za objekte prve i van kategorije
potrebne detaljne analize dinamikih uticaja koje se
sprovode raunarima.

7. LITERATURA

[1]
[2]
[3]
[4]

[5]
[6]
[7]

[8]

[9]

[10]

[11]
[12]
[13]

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)

Targ S.M.,
Teorijska mehanika-kratak kurs,
Graevinska knjiga, Beograd, 1964., str. 404.
Bezuhov, Luin i Kolkunov, Stabilnost i dinamika
konstrukcija u primjerima i zadacima(prevod),
Graevinska knjiga, Beograd, 1973., str. 470.
ori B, Rankovi S. i Salati R, Dinamika
konstrukcija, Univerzitet u Beogradu, Beograd,
1998., str. 265., A-31.
Anii,
Fajfar,
Petrovi,
Savits-Nossan,
Zemljotresno
inenjerstvoTomaevi,
visokogradnja, Graevinska knjiga, Beograd,
1990., str. 642.
Petrovi, B., Odabrana poglavlja iz zemljotresnog
graevinarstva, Graevinska knjiga, Beograd,
1985., str. 180.
EVROCODE 8, Projektovanje seizmiki otpornih
konstrukcija
Maglajli Z., Priblini postupci odreivanja vlastitih
perioda oscilovanja konstrukcija, Peti opi sabor
HDGK, Brijunski otoci, 26.-28. 04.2001., str 627632.
Maglajli Z., Visoki armiranobetonski zidoviDinamike karakteristike u teoriji i primjerima,
Graevinski fakultet Univerziteta u Sarajevu,
Sarajevo 2002., str. 104.
Maglajli Z., Increasing of carrying capacity and
absorption energy of the structures with dampers,
Proceedings of the 5th International Conference of
Bridges across the Danube(supported by IABSE),
Novi Sad, S iCG, 24.-26. June 2004., Vol. II, pp.
77-82.
Frantz G. i Schafer K., Konstruktionslehre des
Stahlbetons, Band II; Tragwerke, Teil A: Typische,
Tragwerke, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg,
New York, London, Paris, Tokyo, 1988.
Ramm E., Stabtragwerkw Teil VII, Baudynamik,
Universitat Stuttgart, Institut fur Baustatik (blue
book), Auflage 1992; 2000.
auevi M., Potresno inenjerstvo(odabrana
poglavlja), kolska knjiga Zagreb, Zagreb 2001.,
str. 252.
Hadi-Musi E., Aseizmike konstrukcije u
visokogradnji(projektovanje i proraun), Svjetlost,
Sarajevo 1985., str. 226.

81

REZIME

SUMMARY

ODREIVANJE OSNOVNE FORME I PERIODA

OSCILOVANJA GRAEVINA PRIBLINIM
METODAMA

DETERMINATION OF BASIC FORM AND THE FIRST

OSCILLATION PERIOD FOR BUILDINGS USING
APPROXIMATE METHODS

Zlatko MAGLAJLI
Goran SIMONOVI
Raid HADOVI
Naida ADEMOVI

Zlatko MAGLAJLI
Goran SIMONOVI
Raid HADOVI
Naida ADEMOVI

U radu se razmatrana primjena priblinih metoda za

odreivanje osnovog perioda oscilovanja kozolnih zidova
i okvirnih konstrukcija koje se esto koriste u
graevinarstvu. Na osnovu analize oscilovanja vie
razliirih primjera konzola i okvira predloene su forme
oscilovanja za priblino odreivanje osnovnog perioda
oscilovanja.
Znaaj odreivanja forme i osnovnog
perioda oscilovanja priblinim metodama je u tome, to
mogu posluiti za procjenu horizontalnih dinamikih
optereenja kod prethodnih analiza sistema konstrukcija.
Primjenom raunara za analizu dinamikih karakteristika
sloenih sistema konstrukcija potreban je veliki broj
podataka, pa postoji mogunost pojave greke kod
unoenja podataka. Priblini postupci mogu biti pogodni
takoe za kontrolu rezultata prorauna osnovne forme
oscilovanja
graevinskih
konstrukcija
dobijenih
primjenom raunara.

This paper discusses the application of approximate

methods for determination of the first oscillation period
for cantilever and frame structures, frequentlly used in
civil engineering construction works. Based on oscillation
analysis of different cantilever and frame structure
examples, the paper suggests oscillation forms that can
be used for approximate determination of the first
oscillation period.
The significance of the determination of the basic
form and the first oscillation period using approximate
methods is in the possibility of estimation of horizontal
dynamic loads in preliminary structure system analysis.
Computerized procesing of dynamic characteristics of
complex structural sistems requires a number of data
registrated, therefore occurance of errors is highly
possible during such a registration. In adition,
approximate methods can also be founded useful in
confirmation of the first oscillation period calculation
results for civil engineering structures.

Kljune
rijei:
Osnovni period oscilovanja
konstrukcija, pribline metode, konzole, okviri.

Key words: First oscillation period for structures,

approximate methods, cantilevers, frames.

82

MATERIJALI I KONSTRUKCIJE 49 (2006) 3-4 (72-82)