6098 SAYILI TRK BORLAR KANUNUNUN

854 SAYILI DENZ KANUNUNA ETKS

Bekta Kar*
I. Giri:
Genel olarak szleme hukuku, Borlar Hukuku kapsamndadr. Bu nedenle tm szlemelere ilikin genel hkmleri Borlar Kanunu iinde yer alr.
Ancak bir szleme trnn yaygn ve etkin olmas, zelik arzetmesi, bamsz
bir hukuk dal nitelii kazanmas nedeni ile bu szleme ile ilgili zel kanun
dzenlenmesini gerektirir. Kural olan genel kanundan sonra zel kanun dzenlenmesinin gelmesidir. Zira zel kanun daha kapsaml, daha ayrntl dzenlemeleri ierir. zel kanun-genel kanun ilikisinde zel kanunda hkm
olmayan veya boluk bulunan hallerde genel kanun hkmlerinin uygulanaca aktr. Farkl, atan hkmlerin olmas halinde ise zel kanun hkmleri dikkate alnacaktr.
Ancak sorun genel kanunun zel kanundan sonra yrrle girmesi ve
genel kanunun zel kanundan daha ileri, ayrntl dzenlemelere yer vermesi
halinde ortaya kmaktadr. Byle bir durumda;
* zel kanunda boluk bulunan bir konuda dzenleme var ise sorun
yoktur. Boluk olan konularda genel kanunu hkmleri zel kanun kapsamna
giren bu ilikide uygulanacaktr.
* zel kanunda boluk yok ve genel kanun ile zel kanun arasnda atma var ise;
** zel kanunun hkmleri aynen uygulanmaya devam ettirilmeli midir?
** Yoksa ayrntl ve lehe olan genel kanun hkmleri mi uygulanmaldr?
Bu konuda farkl grler olmakla birlikte genel olarak kabul edilen dnce, kanunun amacna bakarak yorum yaplmas ve buna gre kural uygulamak gerektii eklindedir. Kanun koyucu nceki tarihli zel kanunla dzenlenen hususlarda yeni bir bak asyla sonraki tarihli genel kanunla bir deiiklik ngrd takdirde olaya sonraki tarihli genel kanunun uygulanmas
gerekir1. Kanun koyucunun iradesine gre zel kanun veya genel kanun ncelikli olabilir. atan kurallarda kanun koyucu zel kanun kapsamnda kalanlar da dnm ve amalam ise bu durumda genel kanun normunu, zel
kanunun normuna stn tutmak ve uygulamak gerekir. Elbette zellikle
Hukukunda ii yararna yorum ilkesi amasal yorumda dikkate alnmaldr.
Ancak bazen yasa koyucu bu tr dzenlemelerde ak hkmlerle de hangi
kanunun uygulanacan da belirtebilir.

*
1

Yargtay 9. Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi

Zevkliler, A. Medeni Hukuk, Dicle niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar 5, Diyarbakr.
1986 s:72, 73

168

Bekta Kar (HFM C. LXXII, S. 2, s. 167-176, 2014)

Hukukunun kapsamna giren alma ilikilerinin belirlenmesinde alanla altran arasndaki hukuki ilikiye bakmak gerekir2. i ile iveren
arasndaki szlemenin i (hizmet) szlemesi ve ilikinin de i ilikisine dayand aktr. Deniz Hukukunda bu iliki gemi adam ile gemi sahibi veya
ileteni arasnda deniz tama iinden kaynaklanr.
Deniz ii, ok zellikleri olan, tehlike ieren ve bu zellii nedeni ile hukuk kurallarn zorlayan, sorun douran bir alandr. Kendine zg olmas nedeni ile bu faaliyet alannda i yapan iverenler ile alanlarn ayr bir mevzuatta tabi olmalar isabetli kabul edilebilir. Ancak ne var ki deniz ticareti srekli
gelimesine ve dier i kollarlnda srekli gelime yaanmasna ramen, Deniz
Kanunu bu deiimlere paralel olarak gelimi, deiim grm deildir.
Mevcut dzenlemesi ile genel kanun olan 6098 sayl Trk Borlar Kanunu ile
2003 ylnda kabul edilen 4857 sayl Kanununun gerisinde kalm, uygulanmas adil olmayan sonular dorun hkmler iermitir. Acil olarak deimesi veya Kanunu kapsamnda ayr bir blm altnda yasal dzenlemeye
kavuturulmas gerekir.
Deniz tama ii ilk kez lkemizde 10 Mart 1954 tarihinde kabul edilen
6379 sayl Deniz Kanunu ile ayr bir i kanunu ad altnda dzenlenmi ve
20 Nisan 1967 tarihinde yrrle giren 854 sayl Deniz Kanunu ile bu kanun kaldrlmtr. 854 sayl Deniz Kanunu ise baz deiikliklerle3 halen
yrrlktedir.
854 sayl Deniz Kanunu ile 4857 sayl Kanunu arasnda genel kanun zel kanun ilikisi bulunup bulunmad tartmaldr. Teorik tartma bir
yana uygulama bakmndan da tam olarak zldn sylemek mmkn
deildir.
Kanunun ne lafzna, ne de onun yorumu ile elde edilen ieriine olumlu
veya olumsuz herhangi bir zm getiren kurala rastlanmazsa, bu durumda
ak boluk vardr. Ak boluk, dzenlemenin amacna ve temel dncelerine
gre cevap verilmesi gereken bir soruna kanunun cevap vermemesi olarak tanmlanr4.
Yargtayn eski tarihli bir karar dikkate alndnda5 Kanununun
ana kanun niteliinde olduu ve Deniz Kanununda hkm bulunmayan
hallerde Kanunu hkmlerinin uygulanaca kabul edilebilir.
4857 sayl Kanununun da zel kanun olduu, genel kanunun Borlar
Kanunu olduu kabul edildiinde ise, Deniz Kanununda hkm bulunmayan hallerde, Borlar Kanunu hkmlerinin uygulanmas gerekecektir. Zira
Trk Borlar Kanunu, sadece klasik anlamda genel hizmet szlemesi ile ilgili
ayrntl hkmler getirmekle kalmamakta pek ok konuda i mevzuatnda
bulunmayan baz yeni hkmler getirmektedir(Cezai art-ibraname, lm halinde tazminat, haksz fesih tazminat gibi).

2
3

Szek, S. Hukuku, 4. Bas, stanbul 2008. s:2.

17.10.1980, 2319 sayl ve 10.12.1982, 2761 sayl kanunlarla 20. Maddede, 7/2/1990
- 3612/53 md ile 35. Maddede, 24/4/2003-4854/1 md ile 50. Madde de deiiklikler
yaplmtr.
KIRCA, , rtl Boluk ve Bu Boluun Doldurulmas Yntemi Olarak Amaca Uygun
Snrlama, Ankara Hukuk Fakltesi Dergisi 2007. Say: 1, s:94. Y. 9.HD. 14.04.2008
gn ve 2007/14130 E, 2008/8314 K.
Yargtay 9. HD, 04.05.1967gn ve 4311 E, 377 K.

6098 sayl Trk Borlar Kanununun 854 sayl Deniz

Kanununa Etkisi

169

Kanmca gerek 4857 sayl Kanununun ve gerekse 854 sayl Deniz

Kanununun sistematii, teknii, kapsam dikkate alndnda her ikisinin de
zel kanun olduu aktr. Zira 4857 sayl Kanunu kapsam belirlenirken
aka deniz tama ilerinde alanlarn bu kanun kapsamnda bulunmayacaklar belirtilmitir. Keza i gvencesi hkmleri 4857 sayl Kanununda
dzenlenmi, yine zel kanunun olan Basn Kanunu 6. Maddesi yollamas ile
4857 sayl Kanununun i gvencesine ait 18-21. Maddelerinin basn alanlarna da uygulanacan belirtmitir. Deniz Kanununda bu ynde bir
dzenleme yoktur. Bu nedenle Deniz Kanunu kapsamnda alan bir iinin
4857 sayl Kanunundaki i gvencesi hkmlerinin kendisi hakknda genel
kanun olduu veya kyasen uygulanmasn isteme olana yoktur.
Borlar Kanununda da hkm bulunmayan hallerde yarg, Medeni Kanununun 1. maddesi dorultusunda hukuk boluunu hukuk yaratmak suretiyle doldurmaldr. Kanunu hkmlerinden ancak bu noktada yararlanlabilir.
Ancak Deniz Kanununun aka atf yollad durumlarda Kanunu
hkmlerinin uygulanmas mmkndr. Nitekim Deniz Kanununun 49.
Maddesinde aka Kanununun i hayatnn denetim ve teftiine ilikin hkmleri ve ayn kanunun bu hkmlerle ilgili ceza maddelerinin Deniz Kanunu kapsamndaki iyerleri, iverenleri ve iileri hakknda uygulanaca, 37.
Madde ile de Asgari cretin Kanunu hkmleri gereince belirlenecei ve
38/son maddesi ile Gemiadamlarndan kesilen cret kesimi cezalar hakknda
Kanununun ayn konuya ilikin dier hkmleri uygulanaca belirtilmitir.
Dier taraftan Deniz Kanunu dier zel kanunlardan farkl olarak,
kendi iinde esnek bir hkme yer vererek gemiadamlar lehine dzenlemeler
getiren kanunlarn (bunun yannda szleme ile de getirilebilir) uygulanmasn
salamaktadr. Kanunun 48. maddesine gre Deniz Kanunu hkmleri,
gemiadamna daha elverili hak ve menfaatler salayan kanun, toplu i szlemesi, hizmet akti, rf ve adetlerden doan haklara halel getirmez. Bu kanunun
uygulanmas sonucu olarak iverene den ykmllkler, gemiadamlarnn
cret ve sair haklarnn daha aa hadlere indirilmesine sebep tutulamaz. O
halde zellikle dier kanunlarda aka gemiadam lehine dzenlemeler var ise
bu kurallarn dikkate alnmas gerekir. Bu kural i hukukunda nisbi emredicilik kuralnn getirdii dzenlemedir. Eer kanun, bireysel veya toplu i szlemesi veya iyeri uygulamas ile gemiadam lehine dzenlemeler getirilmi ise bu
dzenlemeler dikkate alnmaldr. Getirilen dzenlemeler gemiadam haklarn
aaya eken dzenlemeler ise uygulanmayacaktr. Ancak burada gemiadamna yeni getirilen ykmlklerle ilgili dzenlemeleri ayrk tutmak gerekir. Zira
bunlar verilen haklar geriye ekmemekte veya snrlamamakta, bizzat ykmllk getirmektedir. Dzenleni ekli nedeni ile dikkate alnmas gerekir.
ilikisine dayal bir uyumazlkta ii deniz tama iinde alr, ancak alt gemi Deniz Kanunu kapsamnda kalmaz ise uyumazln Trk
Borlar Kanunu hkmlerine gre zmlenecei aktr. veren gemi sahibi
veya ileteni olsa bile alan deniz tama iinde almyor ise bu durumda
uyumazln Kanunu hkmlerine gre zmlenmesi gerekir6.

KAR, B. Deniz Hukuku, Kasm 2012 Ankara. s: 28

170

Bekta Kar (HFM C. LXXII, S. 2, s. 167-176, 2014)

II. Trk Borlar Kanunu-Deniz Kanunu likisi:

Trk Borlar Kanununda sadece bu kanun kapsamnda alanlar deil, i kanunlarna tabi tm alanlar da etkileyecek nitelikte son derece
nemli hkmler getirilmitir7. Kanununun gerekesinde Hizmet szlemeleri
4857 sayl Kanunu kapsam dnda kalan iileri kapsamaktadr. Bu iiler
ile Kanunu kapsamna giren iiler arasnda ok byk farkllk yaratlmamaya allmtr eklinde bir gerekeye yer verilmitir. 4857 sayl Kanunu
10 Haziran 2003 tarihinde yrrle girmi ve i ilikilerinde zellikle i gvencesi, yeni i szlemesi trleri, esnek alma modelleri, iin dzenlenmesi
ile ilgili nemli hkmlere yer verilmitir. 854 sayl Deniz Kanunu gerekten
yaklak 60 yl nce kmas nedeni ile gemi adamlar ile iverenleri arasndaki
ilikilerin zmnde eksik ve yetersiz kalmtr. Elbette Trk Borlar Kanunu
nemli ve ayrntl dzenlemelere yer vermitir. zellikle boluk bulunan yerlerde getirilen hkmler dorudan uygulanacaktr.
1. Deniz Kanununda bulunmayan ve bu kapsamda gemiadamlar ile
iverenleri arasnda uygulanmas gereken Trk Borlar Kanunu hkmleri:
a) Trk Borlar Kanununun tm szlemeler iin geerli olan Birinci ksm bal altnda yer alan ve bu konuda aka Deniz Kanununda dzenleme bulunmamak koulu ile 1 ila 206 maddelerde yer alan hkmler dikkate
alnacaktr. zellikle szlemelerin yorumu, muvazaal ilemlerle ilgili 19, genel
ilem koullar ile ilgili 20 ve devam, szlemenin ierii ile ilgili 25 ve devam,
irade bozukluklar ile ilgili 30 ve devam, borlarn ve bor ilikilerinin sona
ermesi, zamanam ile ilgili 131 ve devam gibi hkmler nemli olacaktr.
b) Kanununun kinci Ksm, Altnc Blm bal altnda 393 ila 447.
maddeleri arasnda dzenlenen Hizmet Szlemelerine ilikin hkmlerinden
gemiadamlar ile iverenleri arasndaki uyumazlklarda dorudan uygulanmas gereken hkmlerine gelince;
ba) Deniz Kanununda i szlemesi tanmna yer verilmediinden,
Trk Borlar Kanununun 393. Maddesindeki hizmet tanm ile ilgili hkmden
yararlanlacaktr. Madde de Hizmet szlemesi, iinin iverene baml olarak
belirli veya belirli olmayan sreyle igrmeyi ve iverenin de ona zamana veya
yaplan ie gre cret demeyi stlendii szleme olarak belirtilmitir.
bb) Deniz szlemesinin kurulmasna ilikin zel dzenleme bulunmasna ramen, geersizlii sonradan anlalan deniz i szlemesinin sonularnn ne olacana ilikin hkm bulunmadndan, genel hizmet szlemesinin
kurulmas bal altnda Trk Borlar Kanununun 394/3 maddesi deniz i
ilikilerinde uygulanacaktr. Belirtilen hkm nedeni ile geersizlii sonradan
anlalan deniz hizmet szlemesi, hizmet ilikisi ortadan kaldrlncaya kadar,
geerli bir deniz hizmet szlemesi gibi hkm ve sonularn douracaktr.
Geersizlik halleri dnda i szlemesi hata, hile, tehdit veya gabin gibi iradeyi
snrlayan, sakatlayan nedenlerle kurulduu iddia edildiinde, ileri sren i
szlemesinin iptalini bir yl iinde isteyebilir(TBK. Mad.39). Bu halde i szlemesi geerli olarak kurulmutur. ptal edildiinde geersizlik gelecee dnk
olarak sonu douracaktr.
bc) inin borlarn dzenleyen hkmler olan 395 (bizzat alma
borcu), 396 (zen ve Sadakat Borcu), 397 (Teslim ve hesap verme borcu),
7

zdemir, E. 6098 sayl Borlar Kanununun Szlemesinin Sona Ermesine likin

Hkmlerine Eletirel Bir Bak. Sicil Hukuk Dergisi, Aralk 2101, S: 21 s: 107.

6098 sayl Trk Borlar Kanununun 854 sayl Deniz

Kanununa Etkisi

171

399(dzenlemelere ve talimatlara uyma borcu) ve iinin sorumluluuna ilikin

400. maddeler gemiadamlarnn borlar ve sorumluluunda dikkate alnacaktr.
bd) cretin gemiadam ile gemiyi ileten veya sahibi olan arasnda
uyumazlk konusu olmas halinde iverenin borlar bal altnda dzenlenen emsal cret denmesine ynelik 401. madde dikkate alnmaldr. Keza cretle birlikte gemiadamna cirodan veya kardan belli bir pay verilmesi kararlatrlm ise 403, araclk hizmetine ilikin cretin denmesinde 404, ikramiye
denmesi kararlatrlm ise 405. maddeler uygulanacaktr. Yine cretin
deme sresini ksaltma imkan salayan 406. Maddesini Deniz Kanunu
kapsamna gren i szlemelerinde uygulama imkan domutur8.
be) grme ediminin ifasnn engellenmesi halinde cretin denmesine
ilikin 408 (iverenin temerrd halinde cretin denmesi) ve 409. (iinin
kusuru olmakszn ksa bir sre iin i grme edimini ifa edememesi halinde
hakkaniyete uygun cret denmesi) maddeler dorudan gemiadam ve iverenleri arasndaki deniz i ilikisinde de uygulanmaldr.
bf) ara ve malzemelerine ilikin 413, giderlere ilikin 414, 415 ve 416.
Maddeler, gemiadamn yurda iadesi ve giderlerine ilikin Deniz Kanununun
21 ila 25 maddeleri sakl olmak zere dikkate alnacaktr.
bg) Gemiadamnn kiiliinin korunmasna ilikin olarak 417 ve 419.
maddeler dorudan uygulanacaktr.
bf) Deniz i szlemelerinde cezai art konulmasnda veya gemiadam ile
ibra szlemesi dzenlenmesinde, 420. Maddedeki kurallar dikkate alnacaktr.
Cezai art ve ibraname konular bu madde ile ilk kez dzenlenmektedir. Cezai
art tazminatna ilikin olarak Yargtayn istikrar kazanm yerleik itihad
esas alnarak maddenin 1. fkrasnda, Hizmet szlemelerine sadece ii aleyhine konulan ceza koulu geersizdir. hkmne yer verilmektedir.
braname bal altnda ise borcu sona erdiren ibradan ok adeta ifa
dzenlenmitir. Buna gre;
inin iverenden alacana ilikin ibra szlemesinin yazl olmas,
bra tarihi itibaryla szlemenin sona ermesinden balayarak en az bir
aylk srenin gemi bulunmas,
bra konusu alacan trnn ve miktarnn aka belirtilmesi,
demenin hak tutarna nazaran noksansz ve banka araclyla yaplmas arttr.
Bu unsurlar tamayan ibra szlemeleri veya ibraname kesin olarak hkmszdr. Dzenleni ekline bakldnda, alacan tamam veya bir ksmndan feragat anlamna gelen ibradan, ok borcun tamamen denmesine
ilikin tam ifay ierdii grlmektedir.
bh) arama izni ile ilgili Deniz Kanununda hkm bulunmadndan, hafta tatili ve i arama izni bal altnda dzenlenen 421/2 maddesi
uyarnca gemiadamnn belirsiz sreli i szlemesinin feshi halinde kanunun
16. maddesine gre verilecek bildirim sresi iinde cretinden kesinti yaplmakszn gnde iki saat i arama izni verilmelidir. arama izni gemiadam
seferde deilse gnlk verilmesi zor olmayacaktr. Ancak bu zellikle gemi se8

Soyer, P. 6098 sayl TBK.nda yer alan Genel Hizmet Szlemesine ilikin Baz hkmlerinin i hukuku asndan nemi. 2012 Kadri Has niversitesi Sempozyumu.
Teblii.

172

Bekta Kar (HFM C. LXXII, S. 2, s. 167-176, 2014)

ferde iken sorun olabilir. Bu nedenle iki saat i arama izninin gemi seferde iken
mmkn olduu takdirde sefer bitimi toplu kullandrlmas gerekir. Dier taraftan Trk Borlar Kanunundan 4857 sayl Kanununda olduu gibi yaptrm ngrlmediinden, verilmedii takdirde verilen bildirim sresinin geersiz
olup olmayaca veya karl cretin denmesinin gerekip gerekmedii tartma konusu olabilecektir. Kanmca i arama izni verilmemi ise bu verilen
neli geersiz klmayacaktr. Zira Deniz Kanunu bunu zaten aka dzenlememitir. Kanmca bu durumda gemiadamna cretli izinli olduundan, alt takdirde fazla mesai yapm gibi kabul edilerek, bu sre iin zaml cret
denmelidir.
b) Trk Borlar Kanununun hizmet ilikisinin devri bal altnda iyerinin tamamnn veya bir blmnn devri ile ilgili 428, szlemenin devri ile
ilgili 429. Maddesi Deniz Kanununun kdem tazminat bal altnda 20/3
maddesi ile birlikte gemiadamlar ile iverenleri arasnda doan uyumazlklarda uygulanacaktr. Trk Borlar Kanunundaki dzenlemeler, 20/2 maddedeki geminin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir iverenden
baka bir iverene gemesi veya baka bir yere nakli halinde gemiadamnn
kdeminin, iyeri ve iyerlerindeki hizmet akitleri toplam zerinden hesaplanr
hkmn tamamlayan ve dier iilik alacaklarnda dikkate alnmasn salayan kurallardr.
bj) Belirli sreli i szlemesi ile ilgili Deniz Kanununun 7 ve 8. Maddesinde hkmler bulunmasna ramen, sonular hakknda ayrntl dzenleme yoktur. Trk Borlar Kanununun belirli sreli i szlemesinin sona ermesi ile ilgili 430. Maddesi Deniz Kanunundaki hkmleri tamamlayan kuraldr. Madde gereince belirli sreli szleme, sresinin bitiminden sonra
rtl olarak srdrlyorsa, belirsiz sreli szlemeye dnr. Ancak, esasl
bir sebebin varl hlinde, st ste belirli sreli hizmet szlemesi kurulabilir.
O halde gemi adam ile yaplan belirli sre iin yaplan i szlemesi, ikinci kez
yenilenmesinde esasl bir neden yoksa belirsiz sreli i szlemesine dnm
olacaktr atan bir durum yoktur. zellikle gemiadam iin belirli sreli yaplma sefere balanm ise sefer esasl bir nedendir. Dier taraftan belirli sreli
i szlemesinin iveren tarafndan feshi halinde, 438/1. Fkrasnn 2 cmlesi
gereince bakiye sre cretinin tazminat olarak istenmesi, 2. Fkra gereince
tazminattan indirim yaplmas, Deniz Kanunu kapsamndaki gemiadamlar
iin de uygulanacaktr.
bk) Bu anlamda belki getirilen en nemli dzenleme 438. Maddenin son
fkrasndaki fesih tazminatdr. Bu tazminat ister belirli, ister belirsiz sreli
szleme olsun takdir edilecek bir tazminattr ve kanmca kdeme bal deildir.
Belirsiz sreli i szlemesinin feshinde bildirim sresi dnda, belirli sreli i
szlemesinin feshinde bakiye sre creti dnda gemiadam bir zarar olduunu ispatlamak koulu ile bu fesih tazminatn talep edebilir. Buna gre hakim gemiadamna durum ve koullar gz nnde tutarak, 6 aylk cretini
gememek koulu ile ihbar tazminat veya bakiye sre creti dnda ayrca
miktarn serbeste belirleyebilecei bir tazminatn gemiadamna denmesine
karar verecektir.
bl) Keza gemiadamnn lm veya gemi sahibi veya iletenin lm halinde Deniz Kanununda ak hkm bulunmadndan ve gemiadam lehine
dzenlemeler olduundan, Trk Borlar Kanununun 440 ve 441 maddeleri
deniz i ilikilerinde uygulanacaktr. Buna gre gemiadamnn lm halinde,
sa kalan eine ve ergin olmayan ocuklarna, yoksa bakmakla ykml ol-

6098 sayl Trk Borlar Kanununun 854 sayl Deniz

Kanununa Etkisi

173

duu kiilere kdemi be yla kadar ise bir, be yldan fazla ise iki aylk cret
tutarnda lm tazminat denmelidir. Bu demenin kdem tazminat nitelii
tamad dncesindeyim. Bunun yannda deniz i szlemesi arlkl olarak gerek kii olan gemisahibi veya iletenin kiilii dikkate alnarak kurulmu ise iverenin lm ile 441. Madde hkm gerei sona ereceinden, belirli
sreli deniz i szlemesinin sresinden nce sona ermesi nedeni ile
gemiadam urad zarardan dolay iverenin miraslarndan hakkaniyete
uygun bir tazminat isteyebilir. Bunun bir anlamda bakiye sre creti tazminat
olaca, ancak miktarnn hakkaniyet indirimine tabi olduu aktr.
bm) Szlemenin sona ermesinin sonularna ilikin borlarn muaccel
olmas ile ilgili 442. maddesi Deniz Kanununun 29/4 maddesi sakl kalmak
kouluyla, geri verme ykmll ile ilgili 443. Maddesi deniz i ilikilerinde
dikkate alnacaktr.
bn) Son olarak Deniz Kanunu kapsamndaki uyumazlklarda boluk
bulunduundan Rekabet yasa bal altnda dzenlenen 444 ila 447. Maddelerdeki hkmler uygulanacaktr.
2. Deniz Kanununda aka dzenlenen, ancak lehe dzenlemeler getirdii iin deniz i ilikilerinde zellikle gemiadam ynnden uygulanmas
gereken Trk Borlar Kanunu hkmleri:
a) Fazla mesai creti ile ilgili hkm (Madde 402):
Gemi adamlarnn normal alma saatleri dnda yaptklar fazla saatlerle alma karl cretin, miktar Deniz Kanununun 28/2 maddede
aklanmtr. Buna gre Yaplacak fazla almann her saatine denecek cret
normal alma cretinin saat bana den miktar % 25 orannda artrlmak
suretiyle bulunacak miktardan az olamaz. Fazla alma creti, 4857 sayl
Kanunu ve Basn Kanununda normal alma saat cretinin % 50 si orannda ngrlrken, Deniz Kanununa tabi alanlar iin bu orann % 25
olarak belirlenmesi eitlik ilkesine aykrdr. 01.07.2012 tarihinde yrrle
giren 6098 sayl Yeni Borlar Kanunu 402/1 maddesi ile bu orann %50den az
olamayaca kuraln getirmektedir. Genel Kanun olan Yeni Borlar Kanundaki
bu hkm lehe olduundan, Deniz Kanununun 48. Maddesi yollamas ile bu
tarihten itibaren fazla mesai creti %50 zaml olarak hesaplanmaldr. Dier
taraftan madde dzenlemesinden orann alt snr olduu i szlemesi veya
toplu i szlemesi ile bu orann daha yksek oranda belirlenmesinin mmkn
olduu grlmektedir9.
Dier taraftan gemiadamnn rzas olmak art ile iveren tarafndan
fazla alma creti yerine uygun bir zamanda fazla almayla orantl olarak
gemiadamna izin verilmesi ayn maddenin 2. fkras gereince mmkndr.
Zira Deniz Kanununda serbest zaman kullanlmas, fazla mesai karl izin
verilmesi dzenlenmemitir.
b) Yllk cretli izinle ilgili hkm (Madde 425):
Yllk cretli izin i szlemesi devam ederken, kullanlmas gereken bir
haktr. crete dnmesi ancak i ilikisinin sona ermesi halinde mmkndr.
4857 sayl Kanununda yllk cretli izinin alacaa dnmesi ve talep edilebilmesi tm fesih hallerinde sz konusu iken Deniz Kanununda bir snr-

KAR, B. Deniz Hukuku, Kasm 2012 Ankara. s: 123

174

Bekta Kar (HFM C. LXXII, S. 2, s. 167-176, 2014)

lama getirilmi ve baz durumlarda iiye kullandrlmayan yllk cretli izin

karl cret alacan iverenin demek zorunda olmad belirtilmitir.
Deniz Kanununun 40/son maddesine gre Gemiadamnn hakettii
yllk cretli izni kullanmadan hizmet akti 14 nc maddenin II, III ve IV nc
bentlerine gre bozulursa iveren veya iveren vekili izin sresine ait creti,
gemiadamna demek zorundadr. Gemi adamnn kullanmad izinleri karl creti talep edebilmesi iin;
szlemesinin
1. 14/son II bendinde belirtilen nedenlerle gemi adam tarafndan,
2. 14/son III bendinde belirtilen nedenlerle taraflardan biri tarafndan
feshedilmesi veya
3. 14/son IV bendinde belirtilen nedenlerle kendiliinden bozulmas gerekir.
Madde dzenlemesine gre Deniz Kanunu kapsamnda kalan iinin i
szlemesinin iveren tarafndan 14/son 1 bendinde belirtilen nedenlerle feshedilir veya gemi adam tarafndan 14/son II bendinde belirtilen nedenler dnda sona erdirilirse kullandrlmayan yllk cretli iznin karln cret alacan demek zorunda deildir. Kanunundan farkl olarak Deniz Kanununun alrken kullandrlmayan ve fesihle cret alacana dnen izin cretine belirli fesih nedenlerine balamas isabetli bir dzenleme deildir. Gemi
adamnn alrken kullandrlmayan izinleri iverenin ynetim hakk kapsamnda kullanmadndan ve ayrca alm olduundan, Kanununda olduu
gibi bir dzenleme yaplmas gerekmektedir. verenin hakl nedenle feshettii
durumlar dnda zellikle gemi adamnn hibir neden olmakszn istifa etmesi
durumunda bu alaca istememesinin hibir mantkl aklamas yoktur.
01.07.2012 tarihinden yrrle giren 6098 sayl Yeni Borlar Kanunu
425/3 maddesi ile Hizmet szlemesinin herhangi bir sebeple sona ermesi
hlinde, iinin hak kazanp da kullanamad yllk izin srelerine ait creti,
szlemenin sona erdii tarihteki creti zerinden kendisine veya hak sahiplerine deneceini belirtmitir. Genel kanun olan Yeni Borlar Kanununun bu
dzenlemesi ile Deniz Kanununun 40/son maddesinin tadil edildii dncesindeyim. Sonradan yrrle giren genel kanun hkmleri de dikkate alnarak Deniz Kanunu kapsamnda kalan gemi adamlar iinde yllk cretli
izin alacann her trl fesih veya sona erme halinde muaccel hale geleceini
kabul etmek isabetli olacaktr.
Dier taraftan 4940 sayl yasa ile 15.07.2003 tarihine onaylanan 146
sayl LO szlemesinin 7. Maddesi ile Hak kazand yllk iznini kullanmadan iinden ayrlan ya da kartlan gemiadamnn, yllk iznine tekabl eden
bu maddenin 1. fkrasnda belirtilen creti alaca aka dzenlenmitir.
Onaylanan bu szleme hkm dikkate alndnda, deniz i szlemesinin her
trl sona ermesinde gemi adamna kullanmad yllk cretli izinlerin karl
cretin denmesi gerekir10.
Bunun yannda Trk Borlar Kanununun 425. maddesinin izin sresine
ilikin cretin pein denmesine ilikin 1. fkras, i ilikisi devam ettii srece
yllk cretli izin hakkndan feragat edilemeyeceine dair 2. fkras deniz i ilikilerinde uygulanacaktr.

10

KAR, B. Deniz Hukuku, Kasm 2012 Ankara. s: 131

6098 sayl Trk Borlar Kanununun 854 sayl Deniz

Kanununa Etkisi

175

3. Deniz Kanunda hukuki kavram olarak dzenlenmesine ve bu kanuna gre gemiadamna ykmllk getiren hkmlere ilave olarak deniz i
ilikisinde uygulanmas olasl bulunan, Trk Borlar Kanunu ile getirilen
dzenlemeler:
a) Bunlardan ilki fesih bildirim sresinin sadece gemiadam iin deil,
iveren iinde ayn sre ile uzatlmasdr. Deniz i ilikisinde bildirim sreleri
Deniz Kanununun 16. Maddesinde dzenlenmitir ve C fkrasnda bu srelerin asgari olup bireysel veya toplu i szlemesi ile arttrlabilecei belirtilmitir. Yargtay ve doktrin genel olarak bu srenin nispi emredicilik ilkesi gerei
ii lehinde arttrlmas gerektii, iveren lehine arttrlmayaca konusunda
birlemiti. Ancak Trk Borlar Kanunu artk ak dzenlemesi (Mad. 432/4.
Fesih bildirim sresinin her iki taraf iin ayn oranda olmas zorunludur) ile
iveren lehine de arttrlmay kabul ettiinden, bildirim sreleri her iki taraf
iinde ayn oranda arttrlacaktr.
b) kincisi ise Trk Borlar Kanununun 435/1 maddesi ile gemiadam
iinde getirilen szlemeyi fesihte, fesih sebebinin yazl olarak bildirilmesidir.
Deniz Kanununun 18. Maddesinde deniz i szlemesinin feshinde, fesih
sebebinin yazl yaplmas ykmll sadece iveren veya iveren vekili asndan getirilmitir. 6098 sayl Trk Borlar Kanunu anlan dzenlemesi ile bu
ykmll i szlemesinin taraflarna ayrm yapmadan getirmitir. Kanunda herhangi bir ayrm yaplmadndan, iveren tarafndan yaplan fesihler
kadar, gemiadam tarafndan yaplan fesihlerde de yazl ekil art aranmaldr.
Ancak ayn maddenin 2. fkrasnda Deniz Kanununda olmayan bir hkme
yer verilmitir. Bu hkmde deniz i ilikisinin taraflarna uygulanacaktr.
Buna gre szlemeyi fesheden taraftan drstlk kuralna gre hizmet ilikisini srdrmesi beklenemeyen btn durum ve koullar, hakl sebep saylacaktr.
Aslnda tartlmas gereken husus udur. Bu madde de ngrlen yazlsebep bildirimi geerlilik art m? Yoksa ispat art mdr?
4857 sayl Kanunu kapsamnda kalan iiler ile Basn Kanunu
kapsamnda kalan alanlar iin getirilen 4857 sayl Kanununun 18 ve
devam maddelerinde geerli fesih bildiriminde fesih sebebinin ak ve kesin
olarak bildirilmesi art, geerlilik artdr. Yargtay istikrarl uygulamas ile bu
geerlilik artn, imdiye kadar 4857 sayl Kanununun 25/II maddesinde
belirtilen hakl fesih nedenleri iin aramamtr. 01.07.2012 tarihinden sonraki
zellikle i gvencesi hkmlerinin uygulanmasnda hakl fesihte de yazl fesih
bildirimi zorunluluunun, geerlilik art olaca konusu tartmalara neden
olacaktr. Zira Trk Borlar Kanununun bu dzenlemesinin geerlilik art
olduunu ileri srenler bulunmaktadr11. 4857 sayl Kanununun i gvencesi ile ilgili dzenlemeleri feshe kar iinin korunmas asndan tek tarafl
olarak dzenlenmitir. verenin fesih hakknn hakl nedenle fesihte snrlandrlmas, iinin feshe kar korunmas kapsamnda kabul edilebilir. Ancak
ii asndan snrlandrmann kabul edilebilir bir tarafnn olmad dncesindeyim. Bu nedenle i gvencesi kapsamnda kalmayan iiler (ki buna deniz
tama iinde alan ve Deniz Kanunu kapsamnda kalanlarda bulunmak-

11

Soyer, P. 6098 sayl TBK.nda yer alan Genel Hizmet Szlemesine ilikin Baz hkmlerinin i hukuku asndan nemi. 2012 Kadri Has niversitesi Sempozyumu.
Teblii.

176

Bekta Kar (HFM C. LXXII, S. 2, s. 167-176, 2014)

tadr) asndan bu hkmn geerlilik deil, ispat art olduu kanaatindeyim.

Zira Deniz Kanununun bildirim imkan olmayan hallerde durum bir tutanakla tespit edilir eklindeki tek tarafl iveren aleyhine olan dzenlemesi de
bunu dorulamaktadr. Kald ki maddenin 2. Fkrasndaki dzenlemede bizi
ayn sonuca gtrmelidir. Anlan hkmde drstlk kurallarna gre i ilikisinin srdrlmesinin beklenemeyen durum ve koullarn hakl neden olaca belirtilmi olup, bu durum ve koullarda yazl fesih bildirim art aranmayacaktr. rnein iveren veya iveren vekilinin hakaretine urayan iinin i
szlemesini yazl bildirim olmadan eylemli olarak fesheden iinin, hakl feshi
yazl bildirim yaplmad gerekesi ile geersiz saylamayacaktr.
c) Gemiadamnn haksz olarak ie balamamas veya ii brakmas halinde belirsiz sreli i szlemesinde ihbar tazminat, belirli sreli i szlemesinde zarar dnda ayr bir tazminat deyebilecei ile ilgili getirilen dzenleme(Mad. 439):
Bu kuralla ilk kez iinin belirli sreli i szlemesine de zarar dnda
haksz feshin sonular balanmtr. Hkme gre gemiadam ile ister belirsiz
sreli, ister belirli sreli veya sefere bal i szlemesi imzanlasn, hakl sebep
olmakszn ie balamad veya aniden ii brakt takdirde iveren, aylk cretin ne eit bir tazminat isteme hakkna sahiptir. Tazminatn dava veya
takip yolu ile istenmesi otuz gnlk hak drc sreye tabidir. veren zarara uramamsa veya urad zarar iinin aylk cretinin nden az ise,
hkim bu tazminat indirebilir. verenin genel kurallara gre ayrca ek zararlarnn giderilmesini isteme hakk da vardr.
III. Sonu:
zel kanun olan 854 sayl Deniz Kanunu yaklak 60 yla yakn bir
sredir yrrlktedir. hukukunun dinamik ve srekli gelien yn ile deniz
ticaretinde yaanan yenilikler dikkate alndnda, kanunun zellikle Deniz
Hukuku ile ilgili Uluslararas szlemelere gre yetersiz kald anlalmaktadr.
Deniz Kanunundan sonra kabul edilen 1475 sayl Kanunu 2003 ylnda
yrrlkten kaldrlm ve daha ada, uluslararas normlara uygun 4857
sayl Kanunu kabul edilmitir. Genel kanun olan 818 sayl Borlar Kanunu
ise 6098 sayl Trk Borlar Kanununun yrrle girmesi ile 01.07.2012 tarihinden sonra uygulanmasn tamamlamtr. 854 sayl Deniz Kanununun
da gnmz ada normlarna uyarlanmas ve yenilenmesi gerekmektedir.
Ancak 6098 sayl Trk Borlar Kanunu, genel i szlemesine ilikin dzenlemeleri ile Deniz Kanunundan daha ileri hkmlere yer vermitir. Bu nedenle
bekli de 4857 sayl Kanunu kapsamnda kalan iilerden daha ok
gemiadamlar Trk Borlar Kanunu hkmlerinden yararlanma olana bulacaklardr.