EZD KRTLERN LMSZ AZZES BEG

Yaar Batman

Bndest Bndestan *

Veli Lke

---------------------------------------------------------------* Ortadoudaki tm Krt halknn -Snni Krtlerin, Alevi Krtlerin, Hristiyan

Krtlerin, Yahudi Krtlerin ve Ezidi Krtlerin kendilerinin- Ezidi Krtler iin kulland
Krte bir deyim. El altndakilerin el altndakileri, klelerin kleleri anlamnda
kullanlmaktadr. Yani ezilenlerin ezilenleri, tekilerin tekileri, aznln aznl,
Krtlerin Krtleri.
---------------------------------------------------------------------------Urfa-Suru ilesi, Beg efsanesi ile ilgili grmelerden.

Yaar Batman
1968, Antakya doumlu. 2005 ylnda Marmara niversitesi Salk Eitim
Fakltesinden mezun oldu. Halen Galatasaray niversitesi Sosyoloji blmnde
eitimini srdrmektedir.
Batmann, esas ilgi alanlar, Dinsel, etnik ve cinsel aznlklara yaplan negatif
ayrmclk, Kent Sosyolojisi ve Szl Edebiyat ve Szl Tarih Aratrmalar.
Serbest gazeteci olarak yapt sosyolojik haberler Radikal gazetesi, Agos gazetesi
ve Taraf gazetesinde yaynland. Kentin Kimliksizletirilmesi, Krkhann Son
Ermenisi, Yaam Boyu Mozaik Bekisi Kyller, ileki Tatlsnn inenen Onuru,
Masals Bir Ermeni Festivali, Bir Kadn, Bin An, Bir G, zerine yazlar var. En
son almas olan Bir Kadn, Bin An, Bir G yk-Haberi senaryolatrlarak
belgeselletirmek zeredir. 2008den itibaren projelendirdii Urfa ve krsalndaki
Szl Edebiyat ve Szl Tarih almalarn bitirebilmeyi dlyor.
Bu aratrma Ankara Dnceye zgrlk Platformunun, 24-25.Nisan.2010
tarihinde Ankarada dzenledii uluslar aras 1915 ncesi ve sonrasyla inkar ve
yzleme adl sempozyumda szl bildiri olarak sunulmutur.

NDEKLER
1. nsz
2. Giri
3. Efsane
4. Birinci Blm
A. Toplumsal Hafzann Daveti
B. Toplumsal Hafzann zleri-1
C. Beg Mitosu (Toplumsal Hafzann zleri-2)
D. Kyl Tanklklar (Toplumsal Hafzann zleri-3)
E. 1.Blmn Deerlendirilmesi ve Tartma
5. kinci Blm
A.slamlatrma Srecinde Ezidi Krt Halk
6. nc Blm
A. Osmanl-Krt Birlikleri likileri in n Bilg
B. Berazan Krt Federasyonunun (BKF)Kuruluu
C. Berazann ilk dal Belirtileri
D. Berazann zl ve ykl
7. Dna airetinden olanlarn gnmzde Devlet tarafndan alglan
8. Gnmzde Urfal Ezidiler
9. Gnmz Urfasnda sosyal yaamdaki Ezidi Ritelleri
10. Bulgular
11. neriler
12. Deerlendirme ve Tartma
13. Kaynaklar
14. Ariv Listesi
15. Ek:1

Sayfa
6
8
11
12
12
13
14
25
46
46
46
69
69
71
82
87
90
91
96
98
100
101
106
108
109

KISALTMALAR
B.K.F: Berazan Krt Federasyonu
S.K: Sleymani Konfederasyonu
BOA: Babakanlk Osmanl Arivi
Lit. Brockhaus: Literatur Brockhaus
Kl.Lit.Lex: Kleines Literarisches Lexikon
Swb.d. Lit: Sachwrterbuch der Literatur
Metzler Lit Lex: Metzler Literatur Lexikon
Wb.Litwiss: Wrterbuch der Literaturwissenschaft
TP: ttihat ve Terakki Partisi
DP: Demokrat Parti

KIRIK MOZAiK
Kr bir kuyuda yitirdim suretimi
belki
bir
Ezidiyim
Bir ceylann gzlerine akam knce
Sanki yal kementler dolanyor boynuma
Dlerimde kanl ocuk kundaklar
Delik deik atlar bin yllk ban
Eski bir yalan oluyor Babil sylenceleri
Topraa atee su ve rzgara
Kan damlyor Avestann sayfalarndan
Her corafyaya bir renk iledim
belki
bir
ingeneyim
Krlarda unuttum desem de dlerimi
Snmedi o ate hep yand bedenimde
Kondular beni kendine benzetemedi
Her toprakta llerim var
Atlaslar paralar yreimi bu yzden
Ateten bir ordudur btn snrlar
Ertelenmi bir acym
belki
bir
Ermeniyim
Ziyaretisi olmayan bir mezar ta gibi
Hep tenha oldum nasibimi bilirim
Btn replikler yanl ifrelenmitir
Yzmn izgilerinde durur rivayet
Her gn yeniden armha gerilirim
Bir sntym sanki bu dnyada
belki
bir
Sryaniyim
Silmeye almayn anlarn izini
inde yarm kalm gnlklerimle
Gm ilemeli bir sandk gibi kalaym yle
Varsn hzn szc eanlaml tutulsun mrmzle
Ben yine her gece kulana fsldarm talarn
Yzm serin sularnda ykarm
Dicle kirvem olur milttan beri
A. Hicri zgren

1. nsz
Eer nereden gelindii bilinmiyorsa, nereye gidildii de bilinmez
Afrika atasz.
Binlerce yldr aznln aznl, tekilerin tekileri, Krtlerin Krtleri olarak
yaamak zorunda kalan, hibir zaman sistemle ibirlii yapan Krtlerden olmayan
Ezidi Krtler iin 19yy ve 20 yzyl, ayn yzyllar iinde soykrma uram ya da
srgne yollanm bir ok halk gibi tarihlerinde karlatklar vahetlerin en
byklerini yaadklar yzyllar oldu. Ezilen tm bu halklarn benliklerini korumak ve
ayakta kalmak iin gelitirdikleri en gl savunma mekanizmalarndan biri bir tr
meydan okuma da- olan, ortak toplumsal bilinte olaylar estetise ederek, szl halk
edebiyat araclyla gelecek kuaklara aktarma eyleminin, Ezidi Krtler tarafndan
hangi formatlarda kullanldnn saptanmas
amacyla yaplan aratrmalarn
sonucunda rastlantsal olarak ortaya km bir alma, bu. Soykrma urayan,
zorunlu ge tabi tutulan bir ok halk gibi, Ezidi Krtler de, hibir yerde kayd
bulunmayan tarihlerini gelecek kuaklara szl halk edebiyat ile aktarma yolunu
semitir. Bu almada Ezidi Krt halknn kulland bir ok halk edebiyat tr
iinde sadece efsaneletirme-mitoslatrma- olgusu incelenmitir. Efsaneletirme
srecinin incelenmesinde szl tarih almas teknikleri kullanlmtr. Ayn zamanda
bir szl tarih almas da olan bu aratrma, bu niteliiyle, dnyada bu gne dein
yaplm szl tarih almalar iinde bir ilktir.
Ezidi Krtlerin, gnmz Trkiyesinde yaadklar corafyalardan olan Urfa
merkez, Urfann Suru ve Viranehir ileleri ile bu ilelerin krsalnda yaplan alan
taramalarnda, 1894-1958 tarihleri arasnda sz konusu corafyada yaam olan,
Dna airetine mensub Ezidi bir Krt kadn olan Beg Samurun, gnmz
Trkiyesinde yine ayn corafyada halen yaamakta olan yar Ezidi-yar Snni
Mslman olan Krt halk tarafndan efsaneletirildii belirlenmitir. Bu nedenle bu
aratrmada, Beg Samurun sz edilen Krt corafyasnda yaayan yar Ezidiyar Mslman olan Krt halknn toplumsal hafzasndaki hatrlanma biiminin
aratrlmas amalanmtr. lm zerinden yaklak 50 yl gemi olmasna
ramen, bu Ezidi Krt kadnn bu almann znesi olmasnn en nemli nedeni,
alan almas olarak yer alan corafyada halen yaamakta olan Krt halknn Beg
Samuru toplumsal hafzalarnda bir mit olarak hatrlyor olmasdr.
Bu nedenle bu alma bir yanyla szl tarih almas, dier yanyla da
toplumun kendi ortak benliini koruma mekanizmalarndan olan efsaneletirme
olgusunun dinamiklerini aratrma niteliindedir. Bu olguda szl tarih almas ile
mitoslatrma eylemi dinamikleri ayn zamanda birbirlerini de ierdiklerinden, szl
tarih almas ile mitoslatrma sreci ezamanl aratrlmak zorunda kalnmtr.
Bu andan da bu alma hem Trkiyede hem de dnyada yaplm olan tm szl
tarih almalar ierinde bir ilktir. Sosyolojik mitoslatrma srecinin hibir zaman
bitmeyeceini, mitosun kuaktan kuaa aktarlrken de yeniden retileceini, biim
deitireceini, yeni zellikler kazanacann altnn izilmesinden sonra, bu olguda
da mitoslatrmann halen halkn ortak belleindeki srecinin tamamlanmam
olduunun belirtilmesi zorunlu olmutur. Bu alma bu niteliiyle de dnyada
trnn ilk rneidir. Bu aratrma bir szl tarih almas olmasna ramen, ayn
zamanda bir szl edebiyat almasdr da. Yazar, mitoslatrmann olumasnn

bilimsel temellerini de aratrp ortaya karmay amaladndan, bu aratrma ayn

zamanda bir ekonomi-politik tez nitelii de iermektedir. Beg mitosunun bilimsel
temelleri aratrlrken diyalektik materyalist yntem kullanlm, Marxn alt kltr st
kltr oluturur, yani bir toplumun manevi kltrn o toplumun retim ilikileri
belirler teorisinden yola klmtr. Yazar azdan aza anlatlan Beg mitosunu
diyalektik bir imge olarak ele alm, bu imge st kltr -st yapy- olutururken,
Begnin yaad tarihlerde, yaad corafyadaki ekonomi-politik srele birlikte,
siyasi gelimeler*** (Siyasi gelimeler alt yap olmaz ki) de (retim iikileri olabilir
mi?) alt kltr alt yapy- oluturmutur. Burada alt yap, klasik Marksist
alglayta olduu gibi bir nesne olarak deerlendirilmemi, maddi retim kendi zgl
tarihi ierisinde ele alnmtr. Bu incelemenin sonucunda Beg mitosu geree
brnm, bu mitosun domasna yol aan nesnel gereklikler gn yzne
karlmtr. Yani mitos gereklik olmu, bu gereklik de bu mitosu yaratmtr.
Gereklik ile mitos arasndaki bu diyalektik iliki zerinde younlaan yazar, Marxn
ans karsnda saygyla eilmeyi bir bor bilmektedir. Beg mitosunu oluturan
bilimsel gereklikleri aratrma istei yazar Krt sorunuyla daha nesnel olarak
yzlemek zorunda brakmtr.
Krt sorunuyla ilgili yaamm boyunca resmi tarih anlayyla karlatm. Bu
aratrma ayn zaman da Krt sorununa resmi bakn yanl, nesnel olmayan
yaklamn btn plaklyla grmemi salad iin, Krt sorunu ile ilgili bilgilerimin
ezberini de bozmutur. te tam bu noktada ngiliz tarihisi Martin Bernalin Tarih
tarihilere, akademik statnn gardiyanlarna braklmayacak kadar nemlidir.
deyiinin ne kadar yaamsal bir saptama olduunu da anlam oldum.
almann en ciddi amazlarndan biri, grme yaplan kiilerin zaman
zaman kimliklerinin gizlenmesi zorunluluuydu. Ama bu, yrekli ve alabildiine drst
insanlara sayg ve minnettarlm belirtmem de bir saknca oluturmuyor.
Grtm tm insanlara gsterdikleri itenlik ve scaklklar iin binlerce kez
teekkr ederim.
Yaamm borlu olduum Mahmut Tali ngren olmasayd evrensel bir insan
olamayacam gibi, hibir bilimsel alma da yapamazdm. Bu alma ayn
zamanda onun ansna da yaplmtr. Yaammn en zor dnemelerinde bana
yardmlarn esirgemeyen Gl Erdost ve mit Biere de burada kranlarm
sunmay bir grev bilmekteyim. Harran Bykminare kynde yaayan, bir melek
kadar doal bir insan olan oban dostum Mansur Ardan olmasayd bu aratrmada
cesaretimi ok kolay kaybede bilirdim. Ona da sayg ve sevgileri iletmem benim iin
bir onurdur. Aratrmann gerek yaratclar, bu almann nemini anlayarak bana
bkmadan usanmadan yardmc olan Ezidi Krt halknn gerek dostlardr. Ezidilerin
gerek dostlar olan bu yrekli insanlar olmasayd, bu alma da olmazd.
almann ortaya kmasnda emekleri olan bata sosyolog smail Beiki ve
Hikmet Evine, deerli Krt yazarlar Halil Gl ve Ali Orua, Krt ressam, yazar ve
karikatrist Zlfikar Taka, mer Kutlucan ve Aziz Kaplana, modern dengbej Kadir
Ceylana, Tarihi Edip Glbana, scak insan Muhsin Ceylana, Edebiyat Rfat
Oymaka, Fatih Baa, grme yapacam insanlara ulaabilmemi kolaylatran
Suru Belediye Bakan Dr. Ethem ahine, Mehmet akir, Mehmet Ik ve tabii ki
Nureddin Polata ve emei geen dier tm dostlara sonsuz teekkr ederim.
Aratrmann olas tm hatalar doal olarak bana aittir.
Yaar BATMAN

2. GR
Gerekten korkak olan, kendi hatralarndan korkandr

Elias Canetti.

Bu almann temel amalarndan ilki, halk arasnda Beg olarak anlan ,

1894-1958 tarihleri arasnda Urfa ili Suru ilesi Mishacerk ky ile Viranehir ilesi
Olak kynde yaam olan Dna airetinden Beg Samur adl Ezidi Krt bir
kadnn, bata kendi aireti ve dier yar Ezidi- yar Mslman ve Snni Mslman
airetler tarafndan efsaneletirilmesini, toplumsal hafzann politikalar zerinden ve
sosyolojik olarak yeniden ele almaktr.
Beg Samurla ilgili ortaya kan somuta en yakn hikaye udur, Ortadouda
yaayan Ezidi Krtler yzlerce yldr sregelen Ezidi Krtlerin slamlatrlmas
politikalarna 20yyn hemen balarndan itibaren daha da iddetlenerek maruz kalr.
Tarih boyunca sregelen bu politikalar sonucunda Ezidiler katledilmi,
katledilmeyenler de kle olarak kullanlmtr. (36), (37), (42), (Tarihi Belge 5 (BOA.,
HAT.367/20475B)), (Babakanlk Arivi rade Koleksiyonunun Meclis-i Vla
blmnde 2961 nolu dosyada kaytl bulunan yazmalar.) Kiisel grme. (Haydar
Cengiz, 2009, 2010), Kiisel Grme (Halil Gl, 2009)
Kiisel Grme (Zlfikar Tak, 2010) Yaanlan bu katliam ve vahetlerin ardndan
bir ok Ezidi Krt ailesi Urfa Suru merkezli Berazan Krt Federasyonuna, bu
fedarasyonun tasfiyesinin ardndan da Berazanlara snr. 1824 ylnda Cizredeki
Ezidi katliamndan kaarak bu corafyaya gelen bir ok Ezidi Krt ailesi olduu gibi
Kuzey Irak engal blgesinde ittihatlarn yaptklar Ezidi soykrmndan kaan bir
ok Ezidi ailesi de bu blgeye snr. Ortadounun baka corafyalarnda
yaadklar zulmlerden kap bu Krt federasyonun var olduu corafyaya yerleen
bir ok Ezidi Krt ailesi de olmutur. (Kiisel Grmeler, Haydar Cengiz, Halil Gl,
Zlfikar Tak, 2009, 2010) Urfann Suru ilesi ve krsalndaki aslen Ezidi olan Dna
aireti de, bu srete dier blgelerden gelen Ezidilerin yaadklar younlukta ve
sertlikte olmasa da trl psikolojik basklara maruz kalr ve iddetli sarsntlar yaar.
Ardndan
zellikle 1.Dnya sava ncesinde doruk noktasna kan
Mslmanlatrma srecinde Urfal yerli ve daha sonra gelen tm Ezidi Krt halk
inanlmaz aclar yaar. Osmanldaki bir ok aznln ulusallama srecini yaad
bu dnemde 2.Abdlhamit, Krt halkn da potansiyel tehlike olarak grmeye balar.
Ardndan bir ok Feodal Krt beyliini ortadan kaldrmay amalar ve bu dorultuda
politikalar oluturur. (39), (40), (41) Kahramanmz Begnin airetinin bal olduu
Berazan Krt Federasyonu (BKF), Osmanlnn Krt beyliklerini yok etme
politikalardan nasibini ok nceleri alm, bu Krt birlii 1840 ylnda Abdlmecit
dneminde tamamen tasfiye edilip ortadan kaldrlmtr. BKFnin tasfiye sreci 18.
yy sonlarna doru balamtr. (Gl, H. Kiisel Grme 2008) Osmanl, bu Krt
beyliklerini tasfiye etme srecinde ve hemen sonrasnda ortaya kan Ermeni
uluslamas ile Msr devletinin Osmanl topraklarn ele geirmesi ve Krtleri
etkilemesi ve ardndan Rusyann blgede etkisini arttrmasyla birlikte Krtleri
yeniden rgtleme ihtiyac duyar. Blgede hzla yaplanmak iin yerel gler ve
kestirmeden airetlerden yararlanmak zorunda kalr. Ardndan tm Krt
corafyasnda bu arada da Urfa Suruta Hamidiye birilikleri oluturmaya gidilir. Bu

noktaya kadar Suru merkezli Berazan Federasyonu Osmanl eli ile iyice datlm
ve dejenere edilmitir. Bylece Krt airetleri yaadklar byk travmalarn
sonrasnda ve ok paralyken tekrar Osmanlnn ynlendirmesi ile btnletirilir ve
Hamidiyeler kurulur ve eskisi gibi st dzeyde bir federasyon veya birlik olumasna
frsat vermemek iin olan durumu daha paralayc bir oluuma gidilir. Bu
gelimelerin ardndan sz konusu corafyada bir ok Ezidi Krt Snni Mslman
olmak zorunda braklr. Btn bu gelimelere ramen kahramanmz Beg, bu
asimilasyon politikalarna bireysel bir
bakaldrda bulunma cesaretini
gsterir. Ve Mslman olmay ret eder. Yaamnn ilk 55 yln geirdii Suruun
Mishacerk (Trkletirilmi ad Glen) kynde, bata 1. dereceden akrabalar ve
dier Ezidi Krt kyllerinin snnilemesine ramen kendisi Ezidi kalmakta direnir.
Bu direniinin bedelini, akrabalar ve kylleri tarafndan aalanma, dlanma,
dalga geilme ve hatta ky ocuklar tarafndan talanmaya kadar deien biimlerde
yaptrmlarla karlamakla der. Yine de dininden dnmez. Mishacerk kylleri,
Suruun tm kyleri ve Surutaki tm Krt halk tarafndan Suruun son Ezidisi
olarak tannmaya balanr. Gerek Mslmanlam kendi aireti ve gerekse yeni
Mslmanlaan dier Ezidi airetlerinin nde gelenleri son are olarak Begye bir
servet deerinde kilolarca altn sunmay planlar. Bunun iin Suruun en zengin airet
reislerinden biri olan Hacnebi, Begyi bir gn evine davet eder. Beg eve geldiinde
Bak bu kzm Ayan. ki kolu bileklerinden omuzlarna kadar altn dolu. Boynunda da
kilolarca altn kolye var. Eer Mslman olur ve ahadet getirirsen bu altnlarn hepsi
senindir der. Bu kesit (altn olay) mitoslatrmada yer almamaktadr. Mitosu bize
anlatan kyller zellikle de mer Kutlucan bu geliimden habersiz olabilir. 1929
tarihli kapitalizmin ilk kresel krizinin sz konusu corafyada etkisinin insafszca
hissettirdii bir dneme denk gelen bu srete Beg, nerilen serveti ret eder. (Bu
olayla beraber dnmeyen kendini gizliyen Ezidilerin Begenin her trl direniine
sevinmeleri ve ona iten ie sayg duymalarnn da tam bu noktada ifade et. Sonra
Bege halk kahraman ilan edilsin) Ertesi gn bu olay 1930lu yllarn Suru ve
Viranehir ilelerinde, Urfann merkezinde ve daha sonralarysa Suriye ile Irakta
yaayan Ezidilerin yaad yrelerde duyulur. Anlan bu Krt corafyasnda Beg,
birden bire bir halk kahraman ilan edilir. Sz konusu corafyadaki Ezidiler,
grnte slamlam olsalar da iten ie Begye byk bir sayg beslemeye
balarlar. Begnin kahraman ilan edilmesinin ardndan Dna airetinden bir ok
erkek Begye evlenme teklifinde bulunur. Beg, kendisine talip olan airetin
erkeklerine, Sizler Mslman oldunuz. Ezidilikte Mslmanlarla evlenmek gnahtr.
Ezidi bir kadn sadece kendi airetinden erkeklerle evlenir. Benim Ezidi airetim olan
Dna aireti ne yazk ki Mslmanlat. Bu durumda lene kadar evlenmeyeceim
der. Ve gerekten kz olan kz lr. Begnin bakire olarak lmesi sz edilen
orafyada azizelik makamna ykseltilmesine yol aar. Ardndan da gnmze
kadar gelecek olan, azdan aza anlatmalarla Beg efsaneletirilir.
Bugn Beg Samurun efsaneletirildii Krt corafyasndaki Krtler,
aramba ve cuma gnleri Begnin mezarna gkten k (nur) indiini grdklerini
sylemektedirler. Hasta olan Ezidi ve Snni Krtler Begnin mezarndaki topra
tewerik -Krtede eyhlerin tedavi etme reetesi- niyetine alarak onu suda eritmekte
ve bu suyu ierek iyileeceklerine inanmaktadrlar. Herhangi bir konuda
sylediklerine inanlmayan yar Ezidi- yar Mslman bir Krt B ser trba Beg
be. Rasti d bejim (yani Begnin mezar zerine yemin ederim ki doru sylyorum)
eklinde yemin ettiinde akan sular durmakta ve herkes onun doru sylediine
inanmaktadr.

Bu almada u sorulara yantlar oluturuldu,

Beg mitosunun dinamikleri toplumun hafzasnda nasl bir sre ierisidedir?

Beg mitosunun arka plan nedir? Ezidi kyller, Mslmanlam Dna
airetinin dier yeleri ve eskiden Ezidi olan dier Snni Krt airet
mensuplar Begyi nasl hatrlayp, nasl nakletmektedir ve bunun toplumsal
hafzalarndaki yeri nedir?
Beg mitosunun oluum srecinde gerekte sosyo-politik olarak neler
olmutur?
Spesifik olarak Begnin mensup olduu Dna airetinin 1840a kadar dahil
olduu Krt Berazan Federasyonu'nun, Osmanl tarafndan paralanmasnda
ve sonrasnda Dna airetindeki Ezidiler ne tr zorlanmalarla kar karya
kalmlardr ?

nsan olabilmek bir bakma kendi dmzdaki insanlarn aclarn anlamaya

almaktr da. Ezidi Krtlere empati ile yaklanca yazar, yllar boyu Krt halkn hi
anlamam olduunun da bilincine varmtr. Bunun zerine yazar kendisiyle bir i
hesaplamaya girmi, yapt zeletiri sonunda kendini sulu bulmu ve yapt bu
almayla sululuunu bir nebze azaltmay da amalamtr. nk Jaspersin
dedii gibi her insan yaad devlette, onun(devletin) kyc bir devlet olarak, aka
yapt her eyleme katlm saylr. (Bu yzden) bu eylemlerin her sonucuna (etik
olarak) katlanmak zorundadr. Siyasal sorumluluk bu demektir.(1)
Adorno, sorumluluu hem yzlemeyi hem de stesinden gelmeyi ieren
vergangenheitbewltigung kavramyla aklar. Buna gre, gemiin ilenmesi,
gemi zerinde ciddi bir alma, gemile ciddi bir hesaplamay ierir ve bu
anlamda (aufarbeitung) gemitekilerin deilmesi ve (verarbeitung) gemile
hesaplamann imdiyle olan iliki iinde ilenmesi, olaylarn ileme sreci
kavramlarndan kesinlikle ayrdr. der. (2)
Gemie bir oldu bitti izgisi ekip konuyu kapatmak, elden gelse bellein
silinmesini istemektir. Aslnda, hakszla uram olanlara yaraan, her eyin
unutulup balanm olmas tavr, o hakszl ileyenlerin yandalarnca ortaya
konmaktadr (3) Fikret Bakayaya gre ; bellek [hafza] kayb yaratmaktan ama
bununla da snrl deildir. Bylece iktidar sahipleri [byk gasplar ve reks],
sadece ayrcalkl konumlarn gvence altna alm olmazlar, iledikleri insanlk
sularnn, katliamlarn, kycln ve zulmn hesabnn sorulmasn da engellemeyi
amalarlar. Hafza kayb yaratma amac gerekletiinde egemen snflar
masumiyetlerini de kantlam olurlar Dolaysyla resmi tarih zalimlerin zulmnn
cezasz kalmasn salar, bir tr berat ettiricidir, Ermeni sorununa dair banaz resmi
refleks ttihatlarn iledii insanlk suunun hatrlanmasn engellemek iindir. Eer
bu vesileyle yalanlardan biri deifre edilir, aa karsa, baka yalanlarn da orap
sk gibi ortala dklme riski vardr ki, byle bir ey byk gasplarn ve
ideolojik uaklarnn korkulu ryasdr.
Bu aklamalar sonunda yazar, Beg Samurun efsaneletirilmesi olay
zerinde allmasnn ayn zamanda insani bir zorunluluk olduunu dnmtr.
Bu aratrmada Beg Samurun efsaneletii Mishacerk, Mzeybil (Aybast) ve
Olak kyleri, Aligr kasabas, Suru ve Viranehir ileleri ile, Urfa, G.Antep ve
Ankarada derinlemesine mlakat ve grsel antropoloji teknikleriyle bilgi toplanm,
eitli tarihi belgeler, resmi belgeler incelenmitir. Bu alma yukarda saylan ky,
kasaba ve ehir insanlarndaki gemite yaanan Beg Samurun bireysel
direniinin izlerini incelemek ve bu yerlerdeki insanlarn Ezidilerin asimilasyonuna
10

imdiki zamanda nasl yaklatklarn belirlemek amacyla yaplmtr. Saatler sren

grmeler, tm konumalar grsel kayda alnd ve zmlendi .
Bu alma Urfa li Suru ilesine bal Mishacerk****** (Trke ad Glen)
ky ile Viranehir ilesine bal olak kylerinde yaam Beg Samurun
efsaneletirilmesi olaynn izlerini srmek ve bu efsaneletirilmenin imdiki zamanla
ilikisini belirlemek amacn tamaktadr. (******* Mkemmel)
Bu aratrma ayn zamanda yaanlanlar tarihe not dmek eylemidir de.
Gemiin gerek yz hzla kayp gider. Gemi, ancak gze grnd o an, bir
daha asla gelmemek zere, bir an iin parldadnda, bir grnt olarak
yakalanabilir Gemii tarihsel dile getirmek, o gemii gerekte nasl olduysa yle
bilmek deildir. Buna karlk, bir tehlike annda parlayverdii konumuyla, bir any
ele geirmek demektir. (4) Ben de Beg Samurun ansn ele geirme ansn
yakaladm an, gemii btn bysyle yakaladmn farkndaydm. Kukusuz
tarih yazl belgelerle yaplr. Ama yazl belgeler yoksa, onlarsz da yaplabilir ve
yaplmaldr. Bal alnacak her zamanki ieklerin yokluunda, tarihinin zengin
bulular iinde ne varsa hepsi kullanlarak yaplmaldr. Szlerle de tarih yaplabilir,
resimlerle de. Toprak parasyla da, at kiremitleriyle de. Tarla biimleri ve baban
otlaryla da, Ay tutulmasyla da, at yularlaryla da. Jeologlarn uzmanca ta
kantlaryla da, kimyaclarn kllarn madeni zerine yapt aratrmalarla da. Bir
szckle, insandan kalma olan, insanla bal olan, insana yarayan, insann dile
getirdii ve onun varln, uralarn, zevklerini ve yaam biimlerini anlatan ne
varsa, bunlarn hepsiyle tarih yaplabilir. Lucien Febvre. (5)
Febvrenin bu saptamalarna btn itenliimle katlyordum. Ben de Beg
Samurun grkemli ansndan tarih yazacaktm. Yazdm. Tarih krallar, kralieler,
antlamalar, grmeler, byk savalar ve Sezar, Napolyon, Pontius Pilate, Kolomb
gibi nemli zevattan olutuunu sanyoruz, ama bu sadece yzeysel tarihtir ve byk
lde yanltr. Szl tarihle, tarihi aalara indirecek, yukarlarda ina edilen tarih
yerine ksa gmleklilerin yani halkn ileri, aklar, zntleri, yaam deneyimleri
hakknda sylediklerini, bu merasimsiz tarihi koyacam. (6)
Bu aklamalardan sonra Szl Tarihin, bizi tarafl ve dolaysyla nesnel
olmayan, olamayan resmi tarihin bouculuundan kurtararak, halktan bir insann
tarihinden tm insanln tarihine geebilme gcn kendi iinde barndrdn
daha ak grebiliriz. Tam bu noktada Beg Samurun bireysel tarihinde, ncellikle
Ezidi Krt halknn, daha genel anlamda da tm Krt halknn tarihini grme
ansmzn olduunu kolayca kestire biliriz. Bell, Hafzay tarihin sylemsel tasavvuru
olarak adlandrrken, hatrlamann tarihi tamamen ikame etmesi olasln yle
aklyor, (bu durum), sadece anlambilimsel bir karmaaya yol amyor, ayrca
nemli bir politik fenomeni gizlemeye yaryor- yani kolektif hatrlamann, ulusun
yneten miti olarak adlandrlana kar meydan okumada oynad rol(7).
Bu aratrma Ezidi Krt halknn, kendilerini binlerce yldr yneten mit lere
kar kolektif bilinlerinde gelitirdikleri bir tr meydan okuma da olan savunma
mekanizmalarndan sadece bir tanesi olan efsaneletirme olgusunu ortaya karmay
amalamtr.

11

3. Efsane
Mitoslaacak bireyler stlendikleri tarihsel grev ve ilevin asla
bilincinde olamazlar . Aslnda kaderleri bellidir.

Orhan Hanerliolu, efsaneyi, azdan aza anlatlarak srp gelmi bulunan

olaanst nitelikli yk eklinde tanmlarken gerekte masal anlamn dile
getirdiinin altn izer. Bat dillerindeki karl myht szc, Yunanca sz ve yk
(hikaye) anlamlarn dile getiren myhthos szcnden tretilmitir. Efsane deyimi
genelde gerek bir olayn olaanst anlatl iin kullanlr demektedir. (8)
Efsaneler ksa olmakla beraber olaylar derinlenmesine ve ok ynl
aktarmaya alrlar. Baz efsaneler -Beg efsanesinde olduu gibi- tarihsel
gerekleri olabildiine kendi iinde tar. inde abart yer alsa da, baz efsanelerden
yola karak, o tarihsel gerein bulgular elde edilmitir. Efsaneler olutuklar
dnemlerdeki ekonomi-politik gerekleri yanstmak istemilerdir. Daha dorusu, o
dnemin dn biimini, deer yarglarn yanstmaktadrlar. (9) Efsaneler, bir
inancn rn olarak grldklerinden olacak anlatld topluluklarda gerek ve
kutsal olarak kabul grrler. Efsaneler (anlattklar olayn) nasl olduuna anlam
bulurken, bazen de niin sorusuna yant ararlar. Efsaneler inanca
seslenmelerinden dolay toplumlarn zlemlerini, korkularn, umutlarn, dnya
grlerini ksaca doalarn teki halk edebiyat trlerinden daha keskin anlatr.(9)
Ayrca efsanelerin o dnemdeki halkn inanlarn yanstrken dinsel-tarihsel ve
toplum-tarihsel bilgi deeri tadn, belli bir konudaki inanc (rnein dinsel inanc)
kuvvetlendirmek ve olabilecek tehlikelere kar uyarmak istenildiinde anlatldn
belirtilmektedir. (9)
Hamza Seyfettin adl yazarn, zgr Halk dergisinin Kasm 2009 tarihli 2.
saysnda Mitos (Efsane) hakknda grleri ise yledir: Toplum ulat dorularn
mitolojik tarzda ifade edebilir. Mitolojik simgelerle ifadelendirilen, gerek yolunda
ulalan anlam derinliidir. Anlatmn sekler olup olmamas iin zn
deitirmemektedir. Dnemin temel dnce kalplar buna gre ortaya kmaktadr.
nemli olan zn ierdii anlamdr. insan zihnini topyasz, mitolojisiz (efsanesiz,
destansz) brakmak bedeni susuz brakmaya benzer(bu yzden) insan zihninin
zenginlii sadece matematik-analitik zihniyete indirgenemez. Bu yaama aykrlktr..
Mitolojik yaratmn bir zellii de sezgisel olmasdr. Sezgisel dnce bugn
amzn bilimi olan kuantum biliminin dnce biimi olmaktadr. Belirsizlik ilkesi
sezgisel dncenin temelinde yer almaktadr. Hem doa hem de toplum sezgilerle
bilinebilir. Bugn bilimin temel bir dorusu olan bu bilgi, dneminde mitolojik
dncenin ortaya kard temel bir bilgidir. Sezgisellik, canlln en temel
zelliidir. Sezgi gerei dolaysz olarak iten kavraya bilme yetisidir. Dorudan
aracsz gerekleen anlama, bilme biimidir. Sanat insann asli dnce biimidir.
Aracszdr. Mitolojilerde byledir. Canl -toplum- sezileri kmsenemez. Ne varsa
yaam adna o SEZLER de gizlidir. Bu sezilerin makro ve mikro evrenlerden
bamsz olduklar sylenemez. Anlaya yakn olan bu seziler dnyas, evrenin

12

temel bir zelliidir. Mitolojik yntem -yani mitoslar- bu nedenle de evreni

(toplumu) kavramamzda en az bilimsel yntem kadar katkda bulunabilirler.
Hamza Seyfettin kadn merkezli baz spesifik mitoslarn deerlendirilmesini de yle
yapmaktadr. Baz anaerkil kltre sahip toplumlarda simgeletirmeler kadn
merkezlidir. Bu durum kadnn ay ve gne gibi hem doasal hem toplumsal yaam
iin vazgeilmez unsurlarla zde klnmasn getirmitir. Burada kadn o doasal
varlk zerinde, onun dnda ve ona hakim olan pozisyonda deildir. Onunla
beraberdir, zdetir ve ona ikindir. Bunun toplumsal alandaki ifadesi kadnn

toplumun kimlii olmas, toplumla beraber ve birlikte olmasdr.

Bundan dolay bu tr mitolojiler toplumu ve doay aklamada nemli bir yere
sahiptir. Hamza Seyfettin adl yazarn bu aklamalarndan sonra Beg Samurun
bireyselliinin, Urfa ve krsalnda tarih boyunca yaayagelen Ezidi Krt halknn
toplumsal kimlii, toplumsal benlii olduunu ok kolay syleye biliriz. Buradan
aratrmann ileriki aamalarnda kahramanmz
Beg Samur iin yaplacak
zmlemelerin ayn zamanda Urfa Ezidi Krt halknn varoluu iin de yaplm
saylabileceini okuyuca imdiden sylemeliyim.

4. B R N C

B L M

A. Toplumsa Hafzann Daveti

Tarih: 22.10. 2007
Yer: Urfa Merkez Gmrk Han ay bahesi. leden Sonra, saat 14.20
Urfaya 2. geliimdi. Urfa gmrk hana ay imek iin bir Krt arkadamla giriyoruz.
Btn masalar dolu, oturacak yer bulamyoruz. Garson 3 yal Krt kylsnden izin
alarak masalarna 2 sandalye koyarak oturmamz salyor. Kyllere teekkr
ediyorum. Krte bir eyler sylyorlar, anlamyorum. Arkadam naslsnz
dediklerini sylyor. Glmsyorum. Ardndan yal Krt kylleri birbirlerine
dnerek konumaya balyorlar. Dakikalar boyunca ksa boylu yal Krt kyls
konuuyor. Doal olarak ne anlattn anlamyorum. Kendisini dinleyen
arkadalarnn beden dillerine bakarak, kendisini paralayarak anlattklarna
inanmalarn salamaya alan bu kylnn pek de ciddiye alnmadn
kavryorum. Heyecanl bir ekilde anlattklarnn doruluunu arkadalarna
anlatmaya alan Krt kyls bir trl inandrc olmay baaramyor, arkadalar
zaman zaman ona glyorlard. Neredeyse bir saate yakn konuan bu kyl son bir
are olarak Krte bir cmle sylyor. Kahkahalar ve dalga gemeler birden
kesiliyor. Ciddiye alnmay sonunda baaran kyl bir solukta ayn cmleyi 2.kez
tekrarlyor. Bir ka saniye lm sessizlii yaanyor ve arkadalar ksa boylu
kylnn srtn svazlayarak ve bu kez Trke olarak tamam sylediklerine inandk
diyorlar. akndm. Arkadama dnerek bu yal Krt kyls bir saat kendini yedi
bitirdi ve arkadalarn ikna edemedi, imdi ne dedi de arkadalar ona inand
diyerek soruyorum. Arkadam B ser trba Beg be. Rasti d bejim (yani Begnin
mezar zerine yemin ederim ki doru sylyorum) eklinde yemin ettiini sylyor.
13

aknlm kat be kat artyor. Beg de kim? Bir peygamber mi? Nasl oluyor da
Krt kylleri zerinde bu kadar byk bir etki braka bilmiti. Begyi grme ansm
var m? Sorularm sessizce dinleyen arkadam kyllere sorularm Krte
soruyor. Dna airetinden olanlarla, kkenleri Ezidilikten gelen dier Krt
airetlerinden olan 60 ya st insanlarn doru sylediklerini karsndakilere
inandrmak iin bu ekilde yemin ettiklerini reniyoruz. Bu yal kyller
hastalandklarnda Begnin mezarndaki toprakta bir para alarak suda eritip
itiklerini de ekliyorlar. Heyecandan yerimde duramyordum. Begyi ok merak
etmitim. (Gemiin gerek yz hzla kayp gider. Gemi, ancak gze grnd
o an, bir daha asla gelmemek zere, bir an iin parldadnda, bir grnt olarak
yakalanabilir (3)) Onunla ilgili her eyi renmeyi o kadar ok istiyordum ki, o
anda tayinimi stanbuldan Urfaya almaya karar verdim. Gemii tarihsel dile
getirmek, o gemii gerekte nasl olduysa yle bilmek deildir. Buna karlk, bir
tehlike annda parlayverdii konumuyla, bir any ele geirmek demektir. (4)
Begnin kim olduunu mutlaka renmeliydim. Toplumsa Hafza gerekten konua
bilir mi? Spivak Belki, ama anlayamadmz bir sesi izlememiz gerek bunun iin
der. (10) Ben de Begnin sesini dinlemeye karar verdim. Onunla ilgili her eyi
renmeyi o kadar ok istiyordum ki, tayinimin stanbuldan Urfaya gelmesini
sabrszlkla bekledim.

Gmrkhandaki ay Bahesi olayndan 3 ay sonra

stanbuldan tayinimi 2-3 ay iinde Urfaya kardm. Bu arada arkadam Beg ile
ilgili kk bir aratrma yapm, Begnin yaad ky ve mensup olduu aireti
bulmutu. Urfaya yerleip yerlemez Begnin kyne gidecektim.

B. Toplumsal Hafzann zleri 1

Zulme sessiz kalan zulm ileyen gibidir. Hz.Ali

Beg Samur Efsanesinin Doduu Corafya

nk bu efendiler-yani dnya egemenleri-, yalnzca masum
katletmezler, hafzay da maktul ederler.
John Berger

Beg Samurun yaam yksnn sosyolojik olarak izini srebilmenin yolu ncelikle,
Begnin yaamn geirdii ky ve kasabalarn
adlarndaki deiimlerin
aklanmasndan geer. nk yer ve mekan adlar, toplumsal hafzann dnme
biimlerinin ilk rnekleridir. Mishacerk (Glen) neresidir? Suru neresidir? ncelikle
14

resmi kaytlarda Glen ky olarak geen yerleimin, Beg Samurun yaamnn ilk
55 yln geirdii ve 60 ya st insanlarn ve ayn zamanda toplu tam ofrlerinin
de Mishacerk ky olarak hatrladklar ky olduunu sylemeliyim. Peki toplumun
hafzasnda Mishacerk olarak var olan ad neden Glen olarak deitirilmitir? Bu
sorunun yant bizi devletin Krt yerleim adlarn Trkletirme eylemine gtrse de
bu aklama yeterli deildir. Evet , 1940lardan itibaren Trkiyedeki yer adlar dzenli
olarak deitirilmeye balanmtr. Yer adlarnn Trkletirilmesi politikalar ttahat ve
Terakki dnemine kadar gitmektedir. (11) ileri Bakanl bnyesindeki Ad
deitirme htisas Komisyonlar ve/veya Yabanc Adlar deitirme Komisyonunun
hummal almalar sonucunda Trkiyede 1950lerden 1970lere kadar toplam 12
bin kyn ismi deitirildi, yani 12 bin yerleim yeri tarihlerinden koparld. (11)
Tarihinden koparlan kylerden bir tanesi de Mishacerkti. Mishacerk kelimesinin
nemi sadece Krte bir kelime olmasndan gelmiyordu. Bu kelimenin kelime
anlam, kelimenin Krte bir kelime olmasndan daha da byk bir neme sahip.
Mishacerk kelimesi birleik bir kelimedir. Kelime Misha ve cerk kklerinden oluur.
Misha baz Krt lehelerinde kitap, nsha anlamna gelmektedir. Cerk ise yerleim
birimi demektir. Ezidi dininin en nemli 2 kitabndan biri Mishafaretir. Mishafa
kitap anlamnda re ise kara anlamndadr. Yani kara kitap. imdi Begnin
yaamnn ilk 55 yln geirdii Mishacerk kynn yazlna geri dnelim.
Mishacerk------------------------------Mshafare
Misha/cerk------------------------------Mshafa/re

(Nsha, Yerleim Birimi

Kitap
Kara
Kitap, Mishafare)
Bu ky adndaki Misha Ezidilerin kutsal kitaplarndan olan Mishafereten
gelmektedir. Yani Mishacerk kynn kelime anlam, Ezidilerin kutsal kitab olan
kara kitabn yerleim yeri anlamna gelmektedir. Mishacerk Ezidi dinini artrd
gibi, bu kyn Ezidi ky olduu anlamn da vermektedir. Devlet bu kyn adn
Glen yapmakla toplumun ortak hafzasnda yer alan ve Ezidilii artran
Mishacerk adnn unutulmasn salamak amacn gtmtr. Bu eylem
kahramanmz Begnin kendi z Ezidi vatanndan da koparlmas anlamna
gelmektedir. Beg, Glen adl kyde yaam kabul edilmekle kendisinin Ezidi olarak
ev sahibi deil misafir olduu vurgulanmtr. Daha da kts devlet, Begnin
toplumun ortak hafzasnda Glen adl bir kyde yaad yanlsamasn
yerletirmeye almtr. Ama yrenin Krt halk hala sz konusu ky Mishacerk
olarak hatrlamaktadr. Ulusal devletin kurulmasyla yerleimlerin Trke olmayan
adlar 1960tan itibaren deitirilmitir.(12) Bu isim deiikliklerin esaslar her
dnemin siyasi ama ve hedefleri dorultusunda da farkllamtr. (13)
Bu kyn bal olduu ilenin resmi ad Surutur. Oysa Suruun bundan
nceki Krte ad, Serutur. Seru ad Suru olarak deitirilmitir. Seru zel bir
isim olup, Krte bir erkek addr. Hz.brahimin erkek kardelerinden birinin ad
Serutur. Yahudi saylmak istenen brahim iin, Kurann Ali mran suresi 68de Ma
kane brahiman Yehuda (brahim Yahudi deildir.) eklinde aklama yaplmaktadr.
Belirtildii gibi brahim Yahudi olmayp, aslen Hz. Nuhun soyundan ve Krttr.(14)
brahimin annesinin ad ise Ua, Hint tanralarndan , sabah beyazl tanrasna

15

denirdi ve gne saylrd. Zerdln kutsal kitab olan Avestada Her

eyden nce ey Ua isterim ki .Homan ve Ua ile. simleri gemektedir.(15) Bir
baka kaynakta ise Ad Seru diye geen bu ehrin brahim Peygamberle ile ok
yakn ilikisi vardr denmektedir. brahim Peygamberin babas Azer, dedesi
Nahorun babas Seru dur. Tarihte ad Seru olan bu ilemiz ile brahim
Peygamberin atas Seru ayn ad tamaktadr. Seru, bu ilenin asl addr. (15)
aklamas yaplmaktadr. Burada yredeki Krt halknn toplumsal hafzasnn
hatrlama biimlerinde hemen her dnemde, yerleim yerlerinin orijinal adlaryla
hatrlandklar saptanmtr. Yukardaki tm bu belirlemelerin ardndan Suru halknn
z be z Krt olduunu, bu yerleim yerine adn veren Seruun annesinin adnn da
Ezildiin ncl olan Zerdlk dininde telaffuz edilmesi sonucunda buradaki
Krtlerin kkenlerinde Zerdiliin (Ezidiliin) olduu varsaylabilir. Tam bu noktada
yazar, Hz.Halil brahimin annesinin, babasnn, dedesinin, dedesini babasnn ve
kardei Seruun adlarnn dil bilimsel olarak Krte olmas, tek istisnann
Hz.brahimin adnn Arapa olmasnn zerinde durulmas gerektiini dnmektedir.
Yazarn bu konudaki kiisel yorumu sudur: Hz. brahimin adnn gerekte Hz.brahim
olmad, bu peygamberin gerek adnn dil bilimsel olarak Krte olmas gerektiidir.
Bu durum, islami felsefenin toplumsal olarak gl olmaya balamasnn ardndan
halkn hafzasnda yer alan slam ncesi dinsel geleri eyhlerin, peygamberlerin,
sylencelerin- slamlatrlmasna balana bilir. Yazar, Hz.brahimin byk olaslkla
Zerdi bir peygamber olduu varsaymn gz ard etmemektedir. Hz.Halil brahim
sylencesinde yer alan devasa atein bu peygambere zarar vermemesi, Zerdi
dininde atein kutsal oluu yazarn yukardaki varsaymn destekler niteliktedir.
Yeri gelmiken Suru ilesinin tarihdeki dier 2 isminden de sz edelim. Bunlar
Pirsus ve Ordidir. Her ikisi de Krte olan bu isminlerin anlamlar yledir, Pirsus
birleik iki kelimeden kardei Seruolumutur. Sus ve Pir. Sus Krtede meyam
otu demektir. Pir ise yine Krte ok demektir. Yani Pirsus meyan otunun ok fazla
bulunduu yer anlamna gelir. Ordi de Krte bir kelimedir ve Krte panayr yeri
anlamna gelir. Eski dnemlerde bir ok Krt aireti bu corafyada toplanp panayr
yaparlarm. Bunun ansna buraya Ordi denmitir. Ulus devletin kuruluunda
yerleim yerlerinin adlarnn deitirilmesinin politik olduu aktr. Bizi ilgilendiren
Beg Samurun yaad yerlerin adlarnn da egemen gler tarafndan
deitirilmesi ve buralarn Ezidi Krt kimliklerinden koparlmaya allmasdr.

C. Beg Mitosu (Toplumsal Hafzann zleri-2)

Aada para para verilecek olan mitos, Ezidi Krt halknn toplumsal
hafzasnn imgesel olarak da vurulmu halidir. Toplumsal hafza ???? (bastrlm
zihin), mitoslama biiminde de konuabilir/yakalanabilir. Yazar sz konusu bu
mitosu toplumsal hafzann bir izi olarak da ele almaktadr.
Yar Mslman yar Ezidi olan bu Krt halk, bu mitosu Mishacerk ky ve
Viranehir
olak
ky
olmak
zere
2
farkl
yerleim
yerinde
retmitir/retmektedir. Beg mitosunun balangc Mishacerk kyllerinin ortak
bilin altlarnda anonim olarak oluturulmutur/oluturulmaktadr. Mitosun sonu ise
olak kyllerinin toplumsal hafzasnda anonim olarak yazlmtr/yazlmaktadr.
Yani mitosun her bir ksm farkl bir corafik blgedeki Krt halk tarafndan var
edilmitir.
Yazar Mishacerk kyllerinin toplumsal hafzalarnn bu mitostaki
grntsn mer Kutlucan adl kylnn anlatmlarnda bulmutur. Anlatlan bu
16

blm anonim olarak retilmitir. Yazara mer Kutlucan haricinde Mishacerk

kyllerinden bir bakas da ayn blm anlata bilirdi. nk mitosun bu paras,
sz konusu bu kyn Ezidilikten gelen yar Mslmanlam her bireyinin
hafzasnda ayn ekilde yer almaktadr. Ve tm bu kyllerin bastrlm hafzalarbastrlm benlikleri- bu ekilde kendini ifade etmektedir.
Bir yazar olarak, mer Kutlucann aktard Begnin efsanesi- yaam
yks- ndeki biime dokunmaya kesinlikle hakkm yoktu. Efsane anlatmndaki
kullanlan Trkeye hibir mdahalem olmamtr. Efsane anlatmndaki Trkenin
safl dikkatli okuyucularn gznden kamayacaktr. Anlatmn ilk paragrafnn son
cmlesinde ve ikinci paragrafn 6 ve 7. satrnda
anlatm bozuklar vardr.
Anlatcdan szel olarak bize aktard bu mitosu yazya geirmesini istediimizde
kendisi bu ekilde yazmtr. Olay rgs de tamamen anonim haliyle verilmitir.
Benim burada sylemem gereken tek ey, aktarlan bu efsanenin dinamiklerinin
devam ettiidir. 10-15 yl sonra merin ocuklarnn anlatacaklar Beg efsanesi
daha zengin ve daha farkl olacaktr kukusuz. Son olarak merin aktard
efsanenin ksal ve yalnl okuyucuyu yanltmamaldr. Bu durum szl edebiyat
trlerinden olan Efsanenin doas gerei byledir. Buna ramen anlatlan bu efsane
Beg Samurun yaad dnemdeki toplumsal-siyasi-ekonomik gerekleri
olabildiine iermektedir. Bu adan anlatlan bu efsane Beg Samurun yaad
dnemdeki Krt halknn Suru, Aligr ve Mishacerkin - tarihini olduka nesnel
haliyle gnmze aktarmaktadr.
Beg Samurla ilgili Mishacerkte
anlatlan/anlatlmakta olan efsaneletirme sreci canl ve devam etmektedirefsanenin byk bir blm aadadr.
Anlatan: mer Kutlucan
Yer: Mishacerk Ky
Ya: 28 Erkek
Tarih: 2008
Beg, Yezidi bir kadndr. Hi evlenmedi. Beg abisinin ocuklarnn geimini
salamak iin dilencilik yapar, ocuklara sahiplik edermi. Abisi sa ama madur
durumdaym. Beg genellikle belli bal ailelerden dilenir, utancndan akam
karanlnda kye dnermi. Beg yalma yapar, harman devirirmi. Begnin
kendine zel bir odas varm. Hi kimseyi kolay kolay odaya almazm. Yal bir
kadnn sylediine gre odada nakl palaslar * varm. O palaslardaki naklar
kendisi dokumu. Kimsenin o naklardan rnek almasn istemiyormu, nedeni
bilinmiyor. Ama bu naklara ok ok nem verirmi. Begyi Mslmanlar grd
zaman alay eder, etrafna yuvarlak izgi izer, Beg de nedense o izginin iinden
hi ama hi kmazm. Saatlerce alar durur, birisinin o izgiyi eliyle ya da ayayla
bozduu zaman karm. Kyde Yezidi olanlar psikolojik basklara dayanamayp
yava yava Mslman olurlar. rnein Yezidiler hububatlarn ya da yaz dneminde
zmlerini ehirdeki hala gtrdklerinde kimse almaya yanamazm, alanlar da
yar fiyatna o mallar ellerinden alrlarm. Bu durum onlarn zarar etmesine yol aar,
onlar zor durumda brakrm. Sonra yava yava Mslman olurlar. Mesala
Mslmanlara kendilerini kabul ettirebilmek iin ocuklarnn isimlerine Mslman
isimlerini koyar, toplumda yer edinebilmek iin.
Beg nceleri giyimine nem verirmi. zellikle siyah al severmi. Giyimine
biraz nem veren bir Krt kadn grldnde kendisine Beg gibi olmusun
denirmi. Beg zellikle yatn** drt kesine pirozan*** takarm. ok tertipli

17

birisiymi. Beg birine kzd zaman Alemi Ree (kymzn kuzey-dousunda

bulunan bir tepedir) dnerek ve o ismi**** syleyerek beddua edermi. Rivayetlere
gre Akmi Re ziyaretmi. Ayakta kalnt yok. Ama drt sene nce orda yer altnda
beyaz talar bulundu. zerinde yaz ve bir tan stnde her bir kesine pirozana
benzer naklar vard. Eserleri kendim grdm. Talardaki pirozanlarla Begnin
yorganna ss olarak taktklar arasnda ok benzerlikler var. Bu pirozonlar artk bir
sembol m yoksa kutsal ekiller mi? Tam olarak bilinmiyor. Yezidiler yava yava
Mslman olurlar, Beg bu duruma tahamml edemezmi, sknt ekermi. Sonrada
evine, giyimine ve ahsiyetine artk nem vermez olmu. Niye bu duruma dtn
sorduklarnda Beg, artk benim iin hayatn bir nemi yok dermi, kendini
kaybeder duruma dermi. Bir gn dilenmekten dnerken kyn giriinde toplad
15 liray kaybeder. Orta yaldr. Kydeki Yezidilerin byk ksm Mslmanlanca,
Beg dayanamyor ve buradan Viranehire gitmeye karar verir. Ama gidecek paras
yok, gtrecek kimse yok. Aligr (Onbir Nisan) kynde Dna airet reisi Salih Beye
gider ve yalvarr. Salih Bey bir miktar para verir, tandk bir dostuyla onu Viranehire
gnderir. Mezar orda, Viranehir Olak kynde. Orda nasl yaam, nasl lm
aratrmak lazm.
* ul, bir tr kilim.
** Yorgan.
*** Nak, nak sembollerinin tm, tak, ss ya da altn byklnde mavi boncuk.
****Azaziel ya da eyho ems

mer Kutlucan Beg Mitosunu bu kadar anlatt. Okuyucu tam bu noktada

byk bir hayal krkll yaayabilir. Bu kadar ksa ve grnrde fazla gizemli
olmayan bu anlatm iin midir btn kopartlan bu/nca frtna. Okuyucunun
bilmedii efsanenin devamnn konuulan dier kyllerin syleilerinden derlenecek
oluudur.
Sylence ksa bir anlatdr. (16),(17),(18).

Kald ki, mer Kutlucann Beg efsanesinin bu kadar anlatmas olayn neminden
en kk bir eksiltme de yaratmamaktadr. nk Beg efsanesi tamamlanm bir
efsane deildir. Olumakta olan bir efsanedir. Efsanenin oluum ve geliim srecini
kyllerle yaplan syleilerde daha rahat grecektir, okuyucu. Ve bu efsane yar
Mslman-yar Ezidi Krt halknn toplumsal hafzasnda yazlmaya hala devam
etmektedir. Buna ramen merin aktard kesit bir ok nemli gereklii de
gelecek kuaklara aktarmaktadr. Bu gereklik Ezidi Krt halknn trl basklar
sonucunda Mslmanlat ya da Mslmanlam gibi gzktdr. Bunun
tesinde Mslmanlama srecinin, Ezidi Krt halkna yaplan ekonomik
yaptrmlarla daha da belirginletirildiinin aktarlmasnn, dnemim ekonomi-politik
grntsnn toplumsal hafzadaki izlerini oluturduudur. Ayrca merin
anlatmnda yer verdii Ezidilerin Mslmanlara kendilerini kabul ettirebilmek iin
ocuklarna Mslman isimleri vermeye balamalar olaynn, egemen gler
tarafndan Ezidi Krtlerin nce slamlatrldklar zamanla da Trkletirileceklerinin
uyars olmasdr. Ezidi Krtlerin ocuklarna Mslman ismi vermelerinden kast,
ocuklarna Arap-Trk isimlerini
vermeleri yani kltrel bir asimilasyona
srklendiklerinin anlatlmak istenmesidir -Gnmzde hala devlet ocuklarna
18

Krte isim vermek isteyen kiilere zorluk karmaktadr.- Son olarak Akmi Reten
karlan tarihi eserler zerindeki pirozanlarn, Begnin yorganndaki nak ve
sembollere benzediinin mer Kutlucan tarafndan ifade edilmesi olaydr. mer
Kutlucan srarla byle bir benzerliin olduunu vurgulamasnn toplumsal hafzadaki
anlam udur: Ezidi dinini szl edebiyat dnda
elle tutulur bir nesnellii
bulunmamaktadr. Anlatc bu durumu bilin altnda yadsyarak bu benzerlii iddia
etmekte ve Ezidi dinin er veya ge elle tutulur, gzle grlr paralarnn ortaya
kaca umudunu/inancn koruduunu gstermektedir. Bu davran Ezidi Krt
halkn ortak beklentisidir ayn zamanda. nk yzlerce yldr bir kitaplarnn
olmamas nedeni ile eletirilmilerdir.
- Oysa Ezidilerin dini kitaplar vard/var. Bu kitaplarn yakldklar ya da kaybolduklar
iddia edilmektedir.- Bu noktada merden Beg efsanesini bu kadaryla dinleyen
dikkatli bir aratrmac, Beg Samurun yaad dnemim politik olarak ok hassas
bir dnem olduunu hemen anlayacaktr. merin aktarmndan Beg Samura doa
st zellikler yklendii grlmemektedir. Yalnz ayn efsane baka kyller ve
zellikle Viranehir olak ky sakinlerinden dinlendiinde Begye doa st
gler yklendii gzlenecektir. Anlatlmak istenen bu efsanenin anonim bir ekilde
yazlmakta olduudur. Zamanla mer Kutlucan - ya da Ezidi Krt halkndan
herhangi biri ya da birilerinin - mer Kutlucann bu aktarmnda olmayan fakat dier
Beg Samur efsanesi formatlarnda olan geleri (daha ak sylersek Beg
efsanesinin finalini) kendi hafzasndaki Beg Samur efsanesine ekleyeceidir. mer
anlatmnn sonunda zaten bu duruma dikkat ekmekte, Begnin mezar orda
Olak kyndeymi. Orda nasl yaam, nasl lm, aratrmak gerek.
Demektedir. Yani Beg efsanesinin finalinin orda Olak kynde yazldn,
yazlacan sylemek istemektedir.
mer Kutlucann anlatmnn dil ve biem ynnden sade olduu olduka
aktr. Anlat tek olay zerine kuruludur. Ve lehe zellikleri (Pirozan, Palas, Akmi
Re gibi kimi Krte kelimelerin kullanm) sz konusudur.
Die meist mndlich berlieferte Sage ist sprachlich und stilistisch anspruchslos, meist
einepisodisch und mundartlich gefasst. (16)
Genelde szl olarak aktarlan sylence (mitos) , dil ve biem ynnden sadedir,
ounlukla tek olay zerine kuruludur ve lehe zelliklerini tarlar. (16)

mer Kutlucann aktard mitos parasnda szck daarc yoksul,

herkesin bildii ifadeler ve basit cmle kuruluu gibi dil zelikleri tamaktadr. Ancak
bu, anlatlan mitosun deerini drmez. Burada kaynak kiinin anlatmnn ben ve
o anlatml olduunu, nc kii adlnn sz konusu olmadn da belirtmem
gerek. Anlatc, Aligr (Onbir Nisan) ky, Viranehir ve olak ky gibi mekan yani
yerleim yerlerinin adlarn telaffuz etmektedir.
Merkmale der Sage sind ihre Datierung und Lokalisierung () (18)
Tarih ve mekan belirtilmesi efsanenin zelliklerindendir() (18) (Buraya ben ve o
anlatml olur mitos saptamasnn Almancasn yaz)

mer Kutlucann aktard mitos sanatsal olarak biimlenmi anlatmdan ziyade

duyurma nitelii tamaktadr. Rhlich de mitoslardaki dilin sanatsal bir kayg
iermediini sadece olay duyurma amac tad syler. (17)
Elimizdeki Mitos anlatmnn kahraman olan Beg, anlatcnn kynn
(Mishacerk kynn) bireyidir. Bu kyde yaam ve tm kyllerle toplumsal

19

ilikiler gelitirmitir. Bu kyde bymtr. zntleri, kayglar

Kahramanmzn gemile bir balants vardr ve mitosun sonunda yalanr.

vardr.

Efsane kahraman bir kyn bireyidir. Bu kyde bym ve bu kyn halkyla ilikileri
mevcuttur. Efsane kiisi dnyann bilincindedir. Korkular, sevinleri vardr. Bir dier
zelliiyse, gemile balantsnn olmas ve yalanmasdr.(18)

Tarttmz bu efsanede kahraman, yaad toplumun baz deerleri ile atma

halindedir. Ve bu konuda neredeyse toplumun tmyle mcadele iindedir. Yine bir
ok tarihsel efsanede olduu gibi burada da kahramann bireysellii dinleyicileri
byler. ten ie her dinleyici efsane kahramannn bireysel direniini sayg ve
heyecanla karlar. Ezidi olmad halde kahramanmz Begnin bireysel direnii
karsnda bir ok Mslman ve Hristiyan dinleyici tylerim diken diken oldu, ok
heyecanl ifadesini kullanmlardr. zetle efsane kahramanlarnn bireysel
mcadeleleri dinleyicileri heyecanlandrmakla kalmaz, biraz da kahramann bu
yanyla zdeim kurmalarna da yol aar.
Mitos, Beg Yezidi bir kadndr. Hi evlenmedi. Cmleleri ile balamaktadr.
Bu ilk iki cmlenin sosyolojik anlam ok byk. Ezidi Krt halk anlatmak istediini
ancak bu kadar yaln anlata bilirdi. lk cmlede suratmza bir krba gibi Begnin
Ezidi olduu arplmaktadr. Ezidi toplumu, dinleyicileri ilk cmlede aknla
uratmakta, bu aknln iinde dinleyici meraka srklendirilmektedir. Ezidi olan
bir insan dinleyicinin/okuyucunun ilgisine sunulmaktadr. Hemen ikinci cmlede bu
kadnn hi evlenmedii belirtilmekte ve okuyucunun ilgisi ve merak bir kez daha
anlatc Ezidi toplum tarafndan sarstlmaktadr. Sz konusu Mitos kahraman olan
kadn Yezididir ve hi evlenmemitir. Peki neden? Mitos anlatcs Ezidi Krt halk
okuyucudan/dinleyiciden
iin banda
bu soruyu sormasn ve bu konuda
dnmesini istemektedir. (Yantn ben sayfa 9 da verdim. Oradaki ifadeler, Beg
nin kahraman ilan edilmesinin ardndan Dna airetinden bir ok erkek Begye
evlenme teklifinde bulunur. Beg, kendisine talip olan airetin erkeklerine, Sizler
Mslman oldunuz. Ezidilikte Mslmanlarla evlenmek gnahtr. Ezidi bir kadn
sadece kendi airetinden erkeklerle evlenir. Benim Ezidi airetim olan Dna aireti ne
yazk ki Mslmanlat. Bu durumda lene kadar evlenmeyeceim der. Ve
gerekten kz olan kz lr. Begnin bakire olarak lmesi sz edilen orafyada
azizelik makamna ykseltilmesine yol aar. Ardndan da gnmze kadar gelecek
olan, azdan aza anlatmalarla Beg efsaneletirilir. )
Beg mitosunda kahramanmzn dini inanlarn, her ne pahasna olursa
olsun sonsuza dein koruma istei ve inancnn gll, bu mitosta
geen/geecek olan tm olaylarn ekirdeini oluturmaktadr. Beg Samurun
yaad yllar olan 1894-1958 yllar dnldnde, bu tarihsel srete Trkiyeli
Ezidlerin hem devlet hem de toplum tarafndan inanlmaz basklarla karlatklar
grlecektir. Osmanlnn 1.dnya sava ncesi ve sonrasnda Panislamist
politikalar ve TCnin devir ald bu politikalarn miras sonucunda, Ezidilerde kar
bir refleks olumu, Beg Samurun kimliinde kendi dinlerine -dolaysyla etnik
kimliklerine- sk skya balanmlardr. Burada bu balln grnrde fark
edilmediinin altnn izilmesi gerekmektedir. Ama buna ramen Ezidi Krtler tarih
boyunca getirdikleri mcadeleci ve direnli yanlarn bu sefer estetiksel olarak ortaya
koymakta ve bu savata yenilmeye hi de niyetlerinin olmadn gstermektedirler.
Sistemin kendisine dayatt her zorluk karsnda Ezidi krt halk, kukusuz bu
mitosa yeni eklentiler yapacaktr. Varoluunu savunan bir halkla,
bu halk
kimliksizletirmeye alan devlet arasnda oynanan lmcl ve o denli gizemli bir
20

satran oyunudur aslnda bu. Devletin Ezidi Krt kimliini yok etmeye ynelik her
hamlesine karlk, Ezidi Krt halknn var olup olamama sorununa verecei yanttr,
ortak toplumsal hafzasnda yapaca byl hamle.
Urfal Ezidi Krt halknn endemik olarak gelitirdii bir savunma
mekanizmasdr, bu mitos. Bu mitosla Urfal Ezidi Krt halknn 1890-1960 arasndaki
tarihinin gelecek nesillere aktarma eylemi amalanmtr. nk sz konusu halkn
elinde baka olanak yoktur. Bu halkn resmi ideolojinin gizledii gerekleri deifre
edebilmesi iin kullanabilecei belki de tek aratr szl edebiyat.- zellikle de
mitoslatrma- Yaamn her alan devletin kontrolndedir. Halkn sahip olduu tek
ey kendi ortak hafzasdr. Devletin elinde gelse halkn bu toplumsal hafzasna da
mdahale kanlmaz olur. Oysa her bir efsaneletirme sreci, egemen glere kar
oluturulmu bir cephedir. Her efsane politik bir muhalafet biimidir. Ve halk,
egemen glere kar amansz savanda oluturduu bu mcadele biimi ile kendi
benliini korumaya alr. Urfal Ezidi Krt halk da hem Ezidi hem de Krt
kimliklerini bu ekilde koruma yoluna bavurmulardr. nk varolan koullarda
yaplabilecek en korunakl mcadele biimidir efsaneletirme. Devletin basklar yan
sra Snni Krtlerin mahalle basklarna kar, korunmasz ve olduka gsz
durumda bulunan Ezidi Krtlerin, bu koullarda bavuracaklar belki de tek ve en
korunakl davrantr aslnda mitoslatrma. nk sayca olduka az olduklar gibi
siyasi olarakta olduka gszlerdir. Hi abartsz en az dier gayrimslim aznlklar
kadar belki de onlardan daha fazla aresiz ve yanlzdrlar.
Efsaneler zorunluluk sunucunda ortaya kmtr. Sanat dallar da snfsaldr.
Efsaneler daha ok kyl halkn, kyllerin sanatdr. Efsane Feodal toplumun
spesifik sanat daldr. Feodal toplumlarda halkn ekonomik/dinsel/etnik/politik olarak
ezilen ksmnn gelitirdii bir sanat daldr efsane. Kyl halkn karlat sorunlara
kar gelitirdii bir zmdr efsaneletirme olgusu. nk smr nedeni ile
yzyllar boyunca
halkn
doas entelektellememitir. Bu yzden halkn
kullanabilecei fazla da sanat dal yoktur aslnda. Doal, spontal, sade hatta biraz
ocuka yani saflkla oluturulmu bir sanattr efsane. zetle efsaneler toplumun elit
tabakas tarafndan retilmedii, aydn saylmayan sradan halk tarafndan imece
yoluyla retildii bilinmektedir. (Mine Yldrm) Spesifik olarak Beg Samur
efsanesinin oluum sreci Osmanlnn Panislamizim politikalarna ve TCnin Ezidi
dinini yok saymasna ynelik uygulamalarna kout gelimitir. Bu efsane Urfal Ezidi
Krt halknn kendi z benliini koruma igdsnden domutur. Tam bu noktada
baz efsanelerin ideolojik kaynakl olduklarn, siyasi bir tavr olarak gelitiklerinin
altn yeniden izmek gerekmektedir.
Efsaneler yzyllar ierisinde tarihsel bilginin yaylma aracna dnmlerdir. Bu yzden,
efsane, halklarn tarihine ve sanatna ilikin tarihsel ve ulusal zdelikle ilgili tartmalar, her gndeme
geldiinde, nemli bir kaynak olmutur. (17)

Aratrmada ele alnan efsane tarihsel bir efsanedir. Tarihsel efsaneler gayri
resmi olan bilimsel tarihi bilgilerin yaylmasna katkda bulunurlar. mer Kutlucan bu
mitosla Ezidi Dna airet bireylerinin slamlatrma srecinde psikolojik basklara
maruz kaldklarn anlatyor. ounun bu mahalle basklarna dayanamayarak
Mslmanlatklarn sylyor.
Dna aireti ve bu airetin varoluunun temeli olan Krt Feodalizmi
incelendike bu mitos daha net anlalacaktr. Bu anlatmda Dna Krt aireti ad
gemektedir. Kahramanmz Dna airetinden Beg Samurun yaad dnemde
Dna airetinin ekomomi-politik srecinin aratrlmas, tartlan mitoslatrma
21

srecinin nesnel boyutunu anlamamz salayacandan, ileriki blmlerde Dna

airetinin sz konusu tarihlerdeki ekonomi-politik ortamn da gn yzne karmay
planlyorum.
Konuan: ehmus Yksel
Ya:60
D.Y: Urfa-Viranehir-Olak ky.
Meslek: ifti
Tarih: 05.08.2009
Aada ehmus Ykselin anlatmyla aktarlan Beg mitosunun finali,
Viranehir Olak kyndeki Ezidi Krt halk tarafndan anonim olarak retilmitir.
Babam arkuyan airetinin reisi Temir Ykseldir. Babam Begnin yaad
yere misafirlie gidiyor, dnerken de onu getiriyor. Beg lecei gn uyanm ve ben
bugn leceim demi. Ardndan banyosunu yapm ve beyaz renkli olan en gzel
elbisesini ykayarak giymi. Sonra yatana uzanarak uykuya dalm ve uykudayken
de lm. aramba geceleri Begnin mezarna gkyznden klar iner.
Bu grmede ortaya kan en belirgin sonular, Ezidi Krt kyllerinin
Begnin lmyle yzleme ve baa kma biimleridir. zellikle Begnin
beklenenden ok erken lmesi bu kaybn acsn kat be kat arttrmaktadr. Bu
ykleme de iki odak vardr. lk odak gnahszlk- ki beyaz elbise ile ifade
edilmektedir- ve ikinci odak bu gnahszlk sonucu artan acyla baa kma abalar.
Bu acyla baa kma gizemletirerek yceltmeye (mystifikasyon) bavurmayla
gereklemektedir. Ac ve aresizlikle baa kmann yolu, Begnin lmnn tinsel
olarak yceltilmesi ve kutsallatrlmasdr. Begnin gnahszlndan kastn ayn
zamanda bu corafyada yaayan Ezidi Krtlerin gnahsz ve masum olduklarnn da
kast edildiini okuyucya hatrlatmam gerek.
Aslnda ehmus Ykselle yaplan bu grmenin sz edilen bu iki odak
kadar, belki de bu iki odaktan daha nemli sonucu , mer Kutlucann ilk grmede
anlatt Beg mitosunun son cmlesinde altn izdii mezar orda, Viranehir
Olak kynde, orda nasl yaam, nasl lm aratrmak lazm fadelerinin
yerini bulmu olmasdr. Mitosun sonu merin belirttii gibi Viranehir Olak
kynde yazlmtr. Mitosun finalinin belli olmas, bu mitosun hi bir zaman
tamamlanm olduu sonucunu dourmaz. Yaptm bir ok grmede de
grlebilecei gibi, artk ba ve sonu belli olan bu mitosa yeni eklemeler hala
yaplmaktadr/yaplacaktr.
Bugn mer Kutlucanla birlikte birka Mishacerk kyls ile de grtm.
Bunlardan birisi de Hansi Binici adl 75 yanda yal bir Krt kadn idi. merle
bugn yaptm grmeyi aktarmadan Hansi Hanmn sylediklerine kulak
vermemiz Mitoslama sresinin dinamiklerini anlayabilmemiz iin gerekli olmutur.
Konuan: Hansi Binici (Kadn)
Ya: 75
Tarih: 08.11.2009
Yer: Mishacerk Ky

22

Bundan yaklak 20 yl nce Viranehir Olak kynden bize misafirler

gelmiti. lerinden biri Begnin lmn Beg lecei gn uyanm ve ben bugn
leceim demi. Ardndan banyosunu yapm ve beyaz renkli en gzel elbisesini
ykayarak giymi. Sonra yatana uzanarak uykuya dalm ve uykudayken de
lm. aramba geceleri Begnin mezarna gkyznden klar iner eklinde
anlatmt, demektedir.
Hansi Binici ile ehmus Ykselin anlatmlarnn, mer Kutlucann Beg
mitosundaki anlatmnda olduu gibi dil ve biim ynnden sade ve tek olay zerine
kurulu olduu grlmektedir. Bu anlatmlarn szck daarc bakmndan da yoksul
olduu, olduka ksa ve basit cmlelerden kurulma gibi dil zellikleri tadklar
aka grlmektedir. Hansi Binici ile ehmus Ykselin anlatmlar neredeyse tpa
tp ayndr. Bu iki kiinin aktarmlar da ben ve o anlatmldr. nc kii adl
bulunmamaktadr. Belirtilen tm bu zellikler mer Kutlucann ilk anlatmndaki
zelliklerle rtmektedir.
Aslnda Beg mitosunun finali bundan 20 yl nce mer Kutlucann yaad
kye gelmiti. Mitosun oluum dinamiklerinin doas gerei bu final belli bir zaman
dilimi sonrasnda mer Kutlucana ulaacakt ya da hi ulamayacakt. Bu zaman
dilimi aratrmamzda olduu gibi 20 yl olabilecei gibi 5 yl da olabilirdi. Beg
mitosunun finali Mishacerk halknn toplumsal hafzasna Hansi Binici araclyla 20
yl nce aktarlmt. zc olan bu aktarmn gerekletiinin bilincine gecikmeli
olarak, 20 yl sonra benim kylerine gelip kendi hafzalarnda yer alan Beg ile ilgili
anlarn canlandrmam sonucunda varyor olmalardr. Ben, bu aktarmn bilincine
varmalarnn ok daha uzun yllar sonra gereklemesinin nne getiim gibi,
Hansi Binicinin olas bir vefatnda bu aktarmn hi gereklememe olasln da
nlemi oldum. Bir sosyal aratrmac olarak mitoslama srecinin tam bu
noktasnda katalizr grevi stlenmi, bu sosyal oluumun hzn artrma misyonu
yklenmi olmaktaym. Sylemek istediim mitoslamann doal geliimini
beklememi, bu geliime dardan mdahale ederek sreci hzlandrdmdr.
Sosyoloji Biliminin bir ok olgusunda, beraberinde szl edebiyatn bir ok trnde
bir baka aratrmac benim yaptm gibi katalizr grevi stlenebilir. Tabii burda
etik bir duruta gsterilmek zorundadr. Ne ben ne de baka bir sosyolog sz konusu
mitoslamann ieriine mdahale etme hakkna sahibiz. Her toplum kendi geleceini
kendisi belirleme hakkna sahip olduu gibi, yine her toplum kendi z iradesi ile
kendi ulusal mitoslarn zgr iradeleri ile oluturma haklarna da sahiptirler. Sosyal
aratrmaclara sadece bu sreci yazya dkmek, dkerken de bu masals
oluumun bysn sonsuz bir saygyla izlemek dmektedir.
Hansi Binici ayrca, Eski Muhtar olan kardeim Kuran okumaya balad
zaman Beg, eer bizim evdeyse lanet olsun der eker giderdi. Suruun ilerisinde
iki ky var, bunlardan birisinin ad Beg, dierinin ad namet (nimet). Eski
dnemlerde airet resileri devlet yanlsyd. O zamanlar airet reisi yaar bana bir
koyun gnder dedii zaman gndermek zorundaydn. Gndermezsen seni vurur.
Btn airet reisleri Mslmand. imdi herkes Mslman oldu. Nerde mslmanlk.
Herkes mslmanm diyor ama her trl ktl yapyor, faiz de yiyor, hiyanette
yapyor. Ezidilikte bunlar yoktu. Burada araya girmek zorunda hissediyorum kendimi.
Hansi Hanm keke hep Ezidi kalsaydk demek istiyor. Kylerinin Ezidi olduu
dnemde daha mutlu olduunu ifade etmeye alyor. slamlamay gnll
yaamadklar ortada. Sz tekrar Hansi Hanma brakyorum. Ha Ha Ho Ho Gelin
Beni Kurtarn. Beg ember iinde kaldnda byle bard. ok trajik bir sahne.
Beg kimlerden yardm istiyor. Kendisine ihanet eden, Ezidi Krt kltrne srtna
dnen soydalarndan yardm bekliyor. Bu yaad acnn katmerlenmesi olmal.

23

Kylerden uvallarla dolu bulgurla dndnde ve yk ar olduunda kyn

giriinde ky ocuklarn arr onlardan yardm isterdi. eklinde szlerine devam
etti. (Buraya Hansi Hanmn bunlar anlatrkenki ciddiyetini ve saduyulu mutluluunu
da eklemliyim. Toplumsal bir grevi yerine getiryormu gibi ciddi, mutlu ve kararl ruh
hali ok nemli. Begden sz etmesi ge kalm bir sorumluluu yerine getirme
dnleme ilevini yapmann huzuru iinde.)
Tartmaya geri dnersek, hem Hansi Binici, hem mitosun finalini Hansi
Biniciye anlatan Olak ky sakini hem de ehmus Yksel mitosun giriini,
balangcn merden dinlememilerdir. Mitosun ilk blm mer Kutlucann 6-7
yalarndayken ky odasnda yal kyllerden dinledii kyllerin Beg ile ilgili
anlarndan olumutur. Bu aklamay mer Kutlucan bugnk konumasnda
sylemitir. lgin olan mer Kutlucann da bu 3 kylnn anlattklar finalden
haberinin olmamasdr. Bizleri byleyecek olan mer Kutlucann ya da baka bir
mishacerkli kylnn, bu girile bu finali nasl anlatacadr. Baka ekilde
syleyecek olursak hangi kyl, bu girile finali birletirip fazl tamamlayacaktr.
Aada merle yaptm ikinci grme yer almaktadr. Bu grmeyi okuduktan
sonra bir ok okur, bu fazln bir ok ksmnn daha sonra tamamlanacan
grecektir. Elimizde ba ve sonu belli olan, bayla sonu arasndaki boluun henz
yazlmad/yazlmakta olduu bir mitos bulunmaktadr. merin aadaki anlatm
bu boluun bir ksmn doldurmaktadr.
Anlatan: mer Kutlucan
Yer: Mishacerk Ky
Ya: 28 Erkek
Tarih: 08.11.2009
Seninle yaklak 2,5 yl nce konutuumuzun hemen sonrasnda Suruta bir
akrabamn dn oldu. Dnde Perihan yengemin yanna oturmutum. Yengem
60 yandadr. Yanmzda yengemin ocukluk arkadalar vard. Onlara senden ve
senin Beg ile ilgili bir almandan sz ettim. Bana hep bir azdan Beg ile ilgili
ortak bir anlarn anlattlar.
Anlatanlar: Perihan Ercan ve ocukluk arkadalar
Yer: Suru
Yalar:60-65 civar
7-8 yalarndaydk. Yazd. Gne yeni batm olmasn ramen hava olduka
bunaltcyd, bu yzden btn
gn evlerden dar kamam, hi oyun
oynayamamtk. Can skntsndan patlyorduk. Kyn giriinde Begnin Ezidi Krt
ky olan Zeki kynden dilencilik yapmaktan dndn grdk. te o an lk
la koarak Begnin yanna geldik. Begyi ok severdik. Ellerimiz havada onun
etrafnda dnerek dans etmeye baladk. Ho ha ho ha Beg gelmi diyerek
baryorduk. Elence kaynamzd. Btn skntmz gitmiti. Ona gsterdiimiz bu
scaklk onu ok mutlu ederdi. Biraz da dalga geiyorduk onunla aslnda. Buna
ramen bizim cokumuza sevecenlikle yaklar, gya bize beddua edercesine
abinizin nnde de byle oynayasnz derdi. Beg olak kyne gitmek iin
toplad 15 liray kaybetmiti. Ky terk edip olak kyne gitmesinin zerinden 56 gn sonra, kymzn tek su kuyusunu hemen yanbanda kaybettii paray 15
yanda bir gen buldu.

24

mer Kutlucan abinizin nnde de oynayasnz cmlesini aklyor bana: O

zamanlar gelin ve damat atlara bindirilir. Damatn kk kardeleri de damatn atnn
nnde oynarlarm. Beg bu gelenei hatrlatp kk ocuklara en kt gnnz
aabeyinizin dnn de oynayacan gn gibi olsun demek istermi. Beg
ocuklar ok severmi. ocuklar da onu. ocuklara hi kyamazm. Bu yal
kadnlar mere Begnin sadece Ezidi kkenli yeni Mslmanlam kylerden
dilencilik yaptklarn anlatmlar. Beg kkenleri Snni Mslman olan Krt
kyllerinden dilenmezmi.
mer Kutlucann aktard ilk mitosa;
1. Begnin Mishacerk kyn terk ettii gn kaybettii 15 lirann sonradan
bulunduu,
2. Begnin ocuklara olan duygusal paylamlar,
3. Begnin sadece Ezidi kkenli Krtlerden dilendii,
bir ekilde eklenecektir. Bunu byk olaslkla da mer Kutlucan yapacaktr.
Yaptm bu ikinci grmede mer, 6-7 yalarndan itibaren srekli kyn
yallaryla zaman geirirdim. ou akam ky odasnda yallarn tarihimiz hakknda
anlattklar hikayeleri dinlerdim. Sk sk Begnin yaam da hikayeler eklinde
anlatlrd. Her yal Begnin yaamnn bir baka yann aktarrd. Beg ile ilgili
anlatlan her hikaye bir yapnn tek bir tulas gibiydi. Daha sonra bu tulalardan bir
btn oluturdum eklinde bir aklama yapmtr. Birka yl nce bizim kye
olduka yakn bir yerde oturan bir ifti su kanal anca birka tane ta bulmu.
Annem de grm bu talar. Ve bu talar zerindeki motiflerin Begnin iledii
motiflere ok benzediini sylemiti. Alt izilen blm mitoslatrmann dinamiklerini
anlamamz iin olduka nemlidir. mer Kutlucann anlatt mitosta bu tarihi
eserlerden sz edilen bir blmde mevcuttu. Anlatc annesinin grd bu tarihi
talara kendi bilincinde oluturduu mitosta yer vermiti. Grld gibi Beg
Samurla ilgili her anlat mer Kutlucan tarafndan gerekten bir yapnn tulalar gibi
alglanmakta ve bina ina edilmektedir. Her tula farkl bir birey tarafndan getiriliyor,
mer Kutlucan da bu tulalardan binay oluturuyor. Mitos anonim yazlyor.
Wb.d.Litwiss.ta halk mitoslarnn yazarnn bilinmemesi konusuna farkl bir yaklam
bulunmaktadr. Burada Hegelin bu konudaki grlerine yer verilmektedir.
Mitosun -masal ve halk arklarnda olduu gibi- bir yazar vardr. Ancak, bu yazarn -Hegelin
belirtii gibi- ulusatan ve ulusun varlndan , ulusun ilgilendiklerinden bamsz olarak, ahsna zel,
isel bir dncesi ve duygusu yoktur (estetik anlay). Mitosun yazar, halkn (bir soyun, bir blgenin)
dnya grn ve gerek olaylar kullanarak, bir merkez noktasndan hareket eder, bireysel bir
davran konu edip halkn bir organ olarak grev yapar ve tekrar o noktaya dner. Bu yzden, mitos,
kendi tarihsel k alannda (benzer-sosyo ekonomik artlarda ya onu aan durumlarda), genel
duyumsamann sanatsal ifadesi olarak herkesin saylabilir. (19)

Hi kukusuz Beg mitosu anonim yazlmtr/yazlmaktadr. Ama yindede bu

anonim oluumu bir btn haline getiren belirli kiilerdir. Bu kiilerden biri de mer
Kutlucandr. Yukardaki madde, Beg konusu bir toplulukta aldnda orada
bulunan insanlarn kendi gemilerinde Beg ile ilgili anlarn hatrlamalar ve bu
anlarn anlatmalar sonucunda ortaya kmtr. mer Kutlucann bu konudaki
toplumsal ilevi yeni bilgileri ve anmsamalar mitosa eklemektir. mer ldkten
sonra bu mitosa yaplacak eklemeler de baka kyller tarafndan
gerekletirilecektir. Yine Begnin yaamyla ilgili anmsamalar gerekleecek bunu
dinleyen yar-Ezidi yar Mslman bu kyller bu yeni anmsamalar merin
anlatmlarna ekleyeceklerdir. Bu srete merin oluturduu formatn bir ksm belki
de yeniden yazlacak ve bylece mitosun kimler tarfndan yazlm olaca hibir
zaman bilinmeyecektir.

25

merle bugnk grmeye tekrar dnelim:

mer ilk grmemizin zerinden 3-4 gn getikten sonra kylerinde bir
dn olduunu ve bu dne bir ok arkadayla katldn sylyor. Dn gn
hava scak olduu iin bir evin damna yemek masalar kurulmu. Bu dne
Antepte yaayan lhan Samur da katlm. mer lhana benden sz etmi. Ve benim
Beg Samurun hayatn aratrdm sylemi. Bunun zerine lhan Samur yaklak
on yl nce Begnin ld Olak kynde bandan geen aadaki olay
anlatm.
Konuan: lhan Samur
Ya:35
Yer: Mishacerk
10 yl nce yazn pamuk toplamaya Begnin mezarnn olduu kye gitmitik. Kyn
oban Snni bir Krtt. Bir baktm ki bir ok koyunu Begnin mezarnn zerine
yollam. Koyunlar da Begnin mezarnn zerindeki otlar yiyor. obana koyunlar
bu mezarn zerine getirme dedim. oban da neden nemsiyorsun zaten bu
mezarda yatan kadn Ezidi dedi. Ben de ona yapma o kadn Ezidi bir eyh dedim.
Ardndan kzarak eve geldim. Ertesi gn leden sonra oban kanter iinde soluk
solua kaldm evin kapsnn nne geldi. Kapy hemen atm. Korku ve telala
aptallam halde oban karmdayd. lhan sen bana dn o mezardaki kadn Ezidi
eyhi dedin ya ama ben seni ciddiye almadm. O mezarn zerindeki otlar
koyunlarn yemesine izin verdim. Sen gittikten sonra mezarln hemen aasndan
akan dereye bir koyunum gitti. Ardndan bir koyun, ardndan bir ok koyun. Hibir
koyun derenin ortasnda hareket edemiyordu. Ayaklar derenin zeminindeki
amurlua batmt. Bu amur onlar topran iine doru ekiyordu. Hepsi boulmak
zereydi. Telala ben de dereye girdim. Ben de batakla saplandm. Neredeyse
boulacaktm. 5-6 koyun ld. Ben zor kurtuldum. Oysa bu dere hite derin bir dere
deildir. lhan senden zr dilerim. Dedi. Ben de sen benden deil git Begnin
mezarndan zr dile dedim. Bir baktm ki oban Begnin mezarnn banda hazr
ol eklinde bekliyor.
lhan Samurun anlatmnn bastrlm bellein aklanmas asndan
deerlendirelim imdi de; Beg, Mslmanlardan (sistemden) cn alyor. lahi
adalet gerekleiyor. Kyllerin vicdanlarnda Beg susuz ve masumdur. Buna
ramen hakszla uramtr. Toplum Beg konusunda
adil bir adalet
salayamamtr. Bunun telafisi yoluna gidilmektedir. Ahska, Vezettinin toplumsal
hafzayla ilgili iki boyutunu Deneyim alan ve beklenti ufku olarak tesbit ettiini
belirtiyor. Deneyim, toplumun beklenti ufkunda bir anlam kazandnda politik bir
nem tamaya balar ve toplumsal hafzada bir yer edinir. (24) Burada deneyim
alannda beklenti ufkunun anlam iki ksmda toplanmaktadr. Begnin masum
olduu ve bu masumiyete ramen ona yaplan hakszlklarn cezasz kalmamasnn
istenmesidir. Yar Ezidi-Yar Mslman Krt halk gerek adalet istemektedir.
mer Kutlucan bugnk anlatmlaryla Beg mitosunun boluklarnn bir
ksmn daha doldurmu oldu. ncelikle ilk anlatmnda yer almayan mistifikasyona
bu anlatmnda yer verdi. Bir ok koyunun zelikle de pekte derin olmayan bir derede
boulmalarna yer vermesi, mitosa doa st geleri ekleme giriimleridir. Bu
giriimler zamanla artacak ve bu mitos yeni grntler alacaktr. Tam da burada,
merin ilk anlatmlar, Hansi Binicinin mitosun finalini aktarmas, merin annesinin
Begnin naklarla ssledii palaslardaki motiflerle, bir kylnn bulduu tarihi

26

eserler zerindeki motiflerin benzerliklerini anlatmas, lhan Samurun da btn

bunlara bu anlatmlaryla katkda bulunmas, mitosu zenginletirdii gibi anonim
yazlm da gzler nne sermektedir. Yar Mslman-yar Ezidi bu Krt insanlar
ortak hafzalarnda bu mitos hala yazlmaktadr. Belli bir sre sonra bu halktan biri
kacak tm bu anlatmlar birletirerek Mitosa son eklini vercektir.
mer yaamnda sadece bir kez o da gece ge saatlerde Olak kyne
gittiini, evreyi karanlkta doru drst grmediinden sz ediyor. Eer mer yllar
nce birka gnlne Olak kyne gitseydi ve ehmus Ykselle karlam
olsayd, mitosun sonunu oktan renmi olurdu. Wb.d.Litwiss.ta halk mitoslarnn
yazarnn bilinmemesi konusuna farkl bir yaklam bulunmaktadr. Burada Hegelin
bu konudaki grlerine yer verilmektedir.
Mitosun -masal ve halk arklarnda olduu gibi- bir yazar vardr. Ancak, bu yazarn
Hegelin belirtii gibi- ulusatan ve ulusun varlndan , ulusun ilgilendiklerinden bamsz olarak,
ahsna zel, isel bir dncesi ve duygusu yoktur (estetik anlay). Mitosun yazar, halkn (bir
soyun, bir blgenin) dnta grn ve gerek olaylar kullanarak, bir merkez noktasndan hareket
eder, bireysel bir davran konu edip halkn bir organ olaral grev yapar ve tekrar o noktaya dner.
Bu yzden, mitos, kendi tarihsel k alannda (benzer-sosyo ekonomik artlarda ya onu aan
durumlarda), genel duyumsamann sanatsal ifadesi olarak herkesin saylanilir. (19)

Bu mitos iin u yorumu da eklemliyiz: Ezidi Krt kylleri Beg Samurun

lmesinin ardndan ona yaptklar ve ona Mslmanlarca yaplanlara kar aresiz
bazen de duyarsz kalmalarnn vicdan azabn duymulardr. Bunun sonucunda
olak kylleri ve dier Ezidi Krt halk, ortak toplumsal hafzalarnda Beg
Samuru gizemletirerek (mystification) bir tr gnah karma eylemine gemilerdir.
Bu sosyolojik olguda mistifikasyon gnah karma arac olarak kullanlmtr. Bu
saptamadan dnyadaki baz efsanelerin, bu efsaneleri reten toplumun ortaklaa
gnah karma eylemi olabilecei sav ortaya atlabilir. zetle kyller ortak bilin
altnda Begnin trajedisini engelleyememenin verdii acy dnleme biimi olarak
efsaneletirmeye ba vurmaktadrlar. Byle bir saptamayla halkn gnll olarak,
kendi iradesi ile slama ynelmedii sonucu da varsayla bilinir. Burada bu mitosun
ayn zamanda ideolojik olarak toplumu yneten mitlere kar gelitirilmi bir reflesk
de olduunu tekrar hatrlatmalym. Daha ak sylemek gerekirse toplumun Beg
Samur trajedisine gsterdii vicdani reflesk, ayn zamanda egemen ideolojiye kar
bir tepki niteliindedir. lk bakta eliki gibi grnecek olsa da yazar, Ezidilikten
slama dnen/ dnmek zorunda braklan Ezidi Krt kyllerinin tamamnn bu
paragrafta belirtilen gnah kartma eyleminde bulunduunu dnmemektedir. Bu
kyllerin belli bir ksm din deitirmeyi gerekten belli bir oranda iselletirmi,
bunun sonucunda eski dindalarndan nefret eder duruma gelmilerdir. almann
balarnda Ezidilikten dnmedii iin Beg Samuru aalayan, onu zaman zaman
ember iine alan kendi airetinden olan eski dindalarndan sz etmitim. Bu kiiler
kahramanmz Beg Samura olmadk ikeceleri yapmaktan ekinmemilerdir.
Begnin Ezidi Krt kimliini bedeli her ne olursa olsun lmne savunma kararll
bu insanlarn kendi aalanmlklarnn, dnekliklerinin suratlarna arplmas
anlamna gelmektedir. Bu durum bu kyllerin bilin altnda kendilerine
yabanclamalarna hem kendilerinden hem de Beg Samurdan nefret etmelerine
yol amtr. Peki bu paragrafta anlatlan gnah kartma eylemini gerekletiren
kimlerdir? Bu kyller yar Mslman- yar Ezidi olarak yaayan, basklara
dayanamayp Ezidi kimliklerini bastran eski Ezidi Krt kylleridir. Gerek benlikleri
olan Ezidi Krt kimliini bastran kendine dayatlan Trk-slam kimliini benimsemek
zorunda kalan/ benimsemi gibi grnen eski Ezidi Krt kylleridir. Bu gnah
karma eylemini gerekletiren bu kyller Beg Samurun Mslman Hacnebinin
kendisine sunduu kilolarca altn ret ettiinde Begyi bir halk kahraman ilan eden

27

kyllerdir. Bu kyller ne kadar Begyi halk kahraman ilan etseler de onun

trajedisini nleme cesaretini de gsterememilerdir. Bu yzden sululuk iindedirler.
Begyi mitoslatrmakla bu sululuklarnn telafisine de gitmek istemilerdir.
Okuyucu, ileriki kyl tanklklarnda Beg mitosunun u ana kadar anlatlan
blmlerinin baz pasajlarnn tekraryla birka kez karlaacaktr. nk tm Krt
kyllerinin bireysel hafzalarnda mitosun ayn format bulunmaktadr. Bu saptama
mitosun anonim yazlmasnn bir sonucu ayn zamanda.

Konuan: A.A
Yer: Harran niversitesi Osmanbey kampus
Ya: 40
Akrabalarm iinde Ezidilikten gelenler var. ounun B ser Beg yani
Begnin bana olsun ki eklinde yemin ettiklerini ok duydum.
Konuan: Yusuf Yksel
Yer: Viranehir Olak Ky
Ya: 40
Beg ld gn tm kyllere Ben bugn leceim gidip incir aacnn ki bu
aa Begnin aac olarak bilinirmi- altndaki kaynaktan su getirip staym ve
banyo yapaym demi. Banyo yaptktan sonra en gzel en temiz beyaz renkli
kyafetini giymi. Ardndan yatana uzanp uyumu ve bir daha gzlerini amam.
Yezidiler kalbi o kadar temizmi ki lecei gn bile bilmi diyorlar. Altndan su
ald ve bakmn stlendii incir aacnn meyvelerindeki
st,
yeni doum
yapm ama st olmayan gen anneler ier, bylece stleri gelir ve oalrm.
Begnin ld gn iddetli bir yamur yam ve ardndan da bu incir aacna
imek isabet etmi ve bu aa yok olmu. Antepte yapacam
ileriki
grmelerimde Dna airetinden yar asimile olmu bir ok Ezidi Krt kadnndan
hala st gelmeye kadnlarn incirlerin
stn itiklerini sylediklerine tank
olacam.
Yusuf Ykselin bu anlatm ile ehmus Ykselin anlatm neredeyse ayn. Tek
fark Yusuf Yksel,in mitosa ncir aac gesini eklemi olmasdr. Bu ge ayn
zamanda doast glerin mitosa eklenmesi eylemidir. Buradan ileride bu mitosa
farkl doast glerin eklenmesi olaslnn da olduunu dnebiliriz. Yusuf
Ykselin bu anlatmndaki Begnin incir aacnn meyvesinin stnn, yeni
annelerin stlerinin gelmesine yol amas da ok nemli bir geyi gzler nne
sermektedir; Hamza Seyfettin adl yazar, kadn merkezli mitoslar iin mitoslatrlan
kadnlarn hem doasal hem toplumsal yaam iin vazgeilmez unsurlarla zde
klndklarn sylemiti. Beg mitosunda incirin st, hem doa hem de toplum iin
vazgeilmez olan reme ve neslin srdrlmesi iin gerekli olam emzirilecek st
varetmektedir. Bu nedenle kahramanmz Beg Samur hem doa hem de toplum
iin vazgeilmez unsurlar olan reme ve oalma eylemleriyle zde klnmtr.
Hamza Seyfettin Ardndan da Burada kadn o doasal varlk zerinde, onun
dnda ve ona hakim olan pozisyonda deildir. Onunla beraberdir, zdetir ve

28

Bunun toplumsal alandaki ifadesi kadnn toplumun kimlii

olmas, toplumla beraber ve birlikte olmasdr. eklinde bir aklama
yapmt. Yusuf Ykselin bu anlatmlarn bu aklama balamnda ele
aldmzda mitoslatrlan Beg Samurun asimilasyona urayan Ezidi Krt
halknn kimlii olduunu ok kolay alglaya biliriz. Ayrca reme olayndan
kast edilenin Ezidi Krt halknn oalaca aslimile olmaya niyetinin olmad
anlam da iermektedir. Asl byl ve dehet olan bu halkn egemen glerin
suratna bir tokat gibi siz Begnin evlenmesini engellediniz nk tm
Ezidileri asimile ettiniz ama bu halk onun deer verdii incir meyvesinin
stnn ierek oalmayar volmaya devam etmektedir demekte ve bu sata
yenilmediklerinin haykrmakta ve meydan okumaktadrlar. te tam bu noktada
Okuyucuya mitosun Beg Yezidi bir kadndr . Hi evlenmedi. Cmlesi ile
balad anmsatmam gerek. Mitos anlatcs siz deerli Krt insanlardan iin
en bandan Ezidi bir Krt kadn olan bir kadnn neden evlenmediini
dnmenizi istediini anmsatmalym. Bu sorunu yant bu halkn incir stne
verdii deerle
Beg nin evlenip saf Ezidi Krt soyunun oalmasn
engelleyen sisteme bunu asla baaramayacan ve Ezidi Krt halk olarak
sonuna kadar savaacaklarn sizlere sylemeye almaktadr. Ben burada
duyarl insanlar olarak
bizlerinden bir eyler yapmamaz gerektiini
dnyorum. Ezidi Krt halk tam bu noktada bilzlere bu sorumluluumuzu
hatrlatr olmasn.
ona ikindir.

Konuan: Adle Samur

Ya:65
Yer:Mishacerk Ky
Beg bir gn abisine, Hacnebi adl ok zengin bir airet reisinin kendisine
Mslman olursan abin Mehmeti, Mehmetin ocuklarn ve seni lene kadar
beslerim. Dilencilik yapmana da gerek kalmaz. stelik kzmn zerindeki tm altnlar
da sana veririm. Dediini anlatm. Beg bu olay Cindi ve karsna da anlatm.
Konuan Kii: Kadir rkek
Tarih: 02.03.2009
Yer: G.Antep
Doum Tarihi: 1936
Yrenin en zengin aalarndan olan Hacnebiinin yine ok zengin olan kz
Ayan, Begye boynumdaki ve kollarmdaki tm altnlar al, ama yeter ki
Mslman ol demi. Bir servet deerindeki bu altnlar, byk yoksulluk iindeki
Beg almam.
Bu blmde yer alan son iki kylnn (Kadir rkek ve Adle Samur)
anlatmlarn mitoslamann dinamikleri balamnda tartmak gereini de
duymaktaym. Zengin Mslman Krt airet reisi Hacnebi ve kz Ayann Beg
Samura Mslman olmas kouluyla byk bir servet deerindeki kilolarca altn
sunmas ve Beg Samurun bu serveti ret etmesi yks mer Kutlucann
anlatmnda bulunmamaktadr. mer Kutlucan byk olaslkta bu anlatmdan
habersizdir. Buna ramen mitosun paralar bir araya getirildiinde bu anlatmda
mitosun iindeki yerini alacaktr. Yalnz Kadir rkek ve Adle Samur anlatmlarndaki
bir zelliin daha nceki kyl anlatmlar iinde sadece lhan Samurun anlatmnda
29

bulunduunu
sylemeliyim. Kadir rkek, Adle Samur ve lhan Samurun
anlatmlarnda 3. kii adl bulunmaktadr. Yani anlatm ben ve o anlatml
deildir. Oysa bu blmde yer alan nemli kyl tanklklarnda rnein mer
Kutlucan, Hansi Binici, ehmuz Yksel ve Yusuf Ykselin anlatmlarnda 3. kii
adl bulunmamaktayd. Anlatmlar ben ve o eklindeydi. Mitosun Btn
paralar bir araya getirildiinde bu iki farkl anlatm Ezidi Krt halknn bilin altnda
nasl sentezlenecektir? Bir aratrmac yazar olarak sre ierisinde yar Mslmanyar Ezidi krt kyllerinin Kadir rkek, Adle Samur ve lham Samurun anlatmlarn
ben ve o anlatm biimine sokacaklarn dnmekteyim. Eer bu varsaymm
gerekleirse bir halkn, halk edebiyatnda farkl bir mucizeyi gerekletirdii sz
konusu olacaktr. Bu konuda farkl bir yorumu da okuyucuyla paylamalym. Sz
konusu mitosun halkn toplumsal hafzasnda yazlrken farkl 2 dinamiin varlnn
sz konusu olduunu da varsaya bileceimizdir. Bu dinamikler Sz konusu halkn bu
mitosu yazarken ben ve o anlatmn terich ederken, belli bir ksmn da ayn mitosu
3. kii adl kullanarak oluturmay tercih ettiidir.
D. Kyl Tanklklar (Toplumsal Hafzann zleri 3)
Bir insan ldrmek tm insanl ldrmektir. Her insan kendi iide tm insanlk tarihini tar.

Beg mitosu artk tamamen karmzda durmaktadr. Bu noktadan itibaren

Mishacerk ve Olak kyllerinin kahramanmz Beg Samuru nasl anmsayp
nasl naklettikleri okuyucu ile paylalacaktr. Mishacerk kynn yallarndan
Begnin soy ktn de rendim. Doal olarak Begnin tm kardeleri lmt.
Ama kardelerinin ocuklarndan yaayanlar vard ve ben de bunlardan bazlarna
ulatm. Beg ile kan ba bulunan bu insanlarla birlikte bir ok kylyle de saatler
sren grmeler yaplmtr. Aadaki sayfada
Begnin soy kt
bulunmaktadr.

30

SILT

BEG

BESE
E

KADR

MEM

SALH

MEHMET
ZEHO

ADLO

ZELO

HASAN

EMO

SALHO
CND

AL

EMS

BOZAN

GLE

AYE

BEKR

HATUN

OSMAN
SAMUR
MSLM
ADOLO
MEHMET
MURAT
MKAL
NEDM
FADME
HALDE
MEDNE
AYFER
NARL
CEMO
ADLO
MEDNE

(Bese Begenin kz kardei. Evlenmi. Sadece bir kz olmu. Ad Hano. Bese

kimle evlendi? Hano kimle evlendi. Hanonun resmi varm. Hanonun da 4 ocuu
olmu. Kadir, Salih, Adlo, Zelo. ) Grafik bu bilgiye gre dzeltilmelidir.

Konuan Kii: Kadir rkek

Tarih: 02.03.2009
Yer: G.Antep
Doum Tarihi: 1936
1. Grme
Beg 1896 doumlu. Samur soyadn alm ailesi. Annesinin ad Sultan,
babasnn ad Mami, dedesi, Mamodur. Beg Dna airetindendir. Begnin yeeni
Hatun Urfa merkezde yayor. Hatunun annesi Saliha. Ben 20 yandayken Beg
31

Mishaceki terk etti. Kadir Bey, 1956 ylndayken 20 yandadr. Btn yezidi
akrabalar mslman olunca hi kimseyle evlenmedi. nk sadece yezidi erkeklerle
evlenmeyi dnrd. Kz olan kzd. Mslman olmad ve yerletii Viranehirdeki
yezidi kynde ermi kabul edildi. Abisi Beko Yemen harbine katld ve orda ld.
Begnin dier abisi Mehmet evlendi. Mehmetin ocuklar yayor. Mehmetin
ocuklar srasyla, Cindi, Bekir, Osman, ehmuz ve emsettin. Begnin dedesi,
Mani Ammo dur. Beg esmer ve ela gzlyd. Yezidiler iin zurna sesi gnah
olduundan, Mslmanlarn dnne Beg katlmazd, bu dnlerde zurna
alnrd. Yezidiler marul da yemez. Beg 1.70 boyunda ve ok gzeldi. Mishacek
kynn resmi ad, Glendir. Ezidilerin mahsullerine tecavzde ederlerdi. Siz
yezidisiniz sizin malnz Mslmanlara helal derlerdi. Ezidilerin fstklar alnr,
mahsullerine inek yollanrd.
Kadir Beyden Begnin soyadnn Samur olduunu, 1896 doumlu olup, Dna
airetinden geldiini ve yeenlerinin hala Mishacerk kynde yaadn
reniyorum. Bunlar almam iin ok nemli bilgiler. Begnin doum tarihini
renmi olmam ok deerliydi. zellikle Begnin Mishacerki terk ettii tarihin 1956
ylna denk gelmesinin siyasi bakmdan anlam ok bykt. DP iktidardr. rticaclar
cesaretlendirecek bir ok uygulamann yaama geirildii bir dnemdir, bu dnem.
Din derslerinin zorunlu hale getirilmesi (1948-49 retim ylnda program d
okutulmak zere ilkokullara semeli din dersi konulmuken, DP iktidarnda bu
programa dahil edilmitir.)(20) (Menderesin stanbulu ikinci bir Mekke, Eyp
Sultan da ikinci kabe yapacaz eklinde vaatlerde bulunmas. Propagandasnda 7
ylda 15 bin cami yapldn vurgulamas)(21) bu dneme denk gelen gelimelerdir.
Begnin soy ktn aldm yal kyl S.S, Begnin annesinin adn Silt
olduunu sylemiti, oysa Kadir Bey, Beg nin annesinin adnn Sultan olduunu
sylyor. Suru Nfus dairesinin kaytlarna Begnin annesinin ad Sultan olarak
geirilmitir. Devlet burada insanlarn Krte adlarn deitirerek toplumsal
hafzalarn yok etmeye alyor. Krte Slt ya da Silt, Trke Sultan isminin Krte
ksaltldr . Devlet Slt adn Sultan olarak Trkeletirmitir. Zurna sesinin Ezidiler
iin gnah olduu savna sadece Kadir rkekin anlatmlarnda tank oldum.
Aratrdm bir ok kaynakta bu bilgiyle karlamadm.

Tarih: 23.08.2009
Yer: Urfa-Suru Merkez
Konuan Kii: evket Binici
Doum Tarihi:1939 Ya:70
Meslei: Edebiyat
Doum Yeri: Mdp (Byk Sergen) Ky.
1.Grme
Beg Dna airetindendir. Dna kelimesinin szlk anlam, sulu alanda olan ya da
sulu olan anlamna gelir. Ben 7-8 yalarndayken Begyi grmtm. Beg bizim
kye gidip gelirdi. Akrabalarn ziyaret etmeyi ok severdi. Bazen btn ocuklar
etrafnda toplanr onu kzdrrdk. Ben de Beg gibi Dna airetindenim. Beg,
evredeki tm kyleri dolard. Hepsi akrabayd nk. Begnin sosyal yan ok
gelikindi. Airetindeki tm aileleri dolar ou kez o evde yatya da kalrd. Airetsel
olarak gider ve orda kalrd. Sanki gittii her ky, her ev, kendisininmi gibi. Beg,
yaad bu Krt corafyasn ve burada yaayan tm Krt halkn bir btn olarak
alglamaktadr. Kkken ben de evresine birka kez ember izdim. Bu

32

durumlarda biz ocuklara Krte kfr ederdi. Ayrca Gelin bir kap anda kaym
derdi, biz de ok elenirdik. Gelin beni kurtarn derdi. Ama herkes ona bunu yapard.
Kendisine bu ekilde ikence yapanlara, Gu r Bav Wekro (Babanzn sakalna bok
sreyim), Krre Ker (Eek olu eek) eklinde kfr ederdi. Krtlerde anaya kfr
etmek ok onur krc olduundan ocuklarn analarna kfr etmezdi. Sonra
emberde bir kap aardk. Byklerimiz onu ok sever ve sayard. Sanki bir tapnak
gibi olmutu, kutsald. 1.70 boylarndayd ama yalannca boyu ksald. Beyaz tenli
siyah salyd. Genliinde ok gzelmi. Bir ara bizim ky uzun sre uramaz
olduunu fark ettik. Duyduk ki, Viranehir Olak kyne gitmi. Kkken
Viranehirdeki Ezidi akrabalarmz ziyarete giderdik. Orada da hor grlrlerdi.
zerilerine gidilirdi. Toplum iinde bunlar eziliyorlard. Bu basklar sonucunda
Viranehirdeki Ezidi Krtler Bra mzgevk j a we b der j Aweb derlerdi. Yani
Camilerde sizin olsun, kilise de sizin olsun, yalnz bize dokunmayn. Derlerdi.
1980 sonras Viranehirdeki bir ok Ezidi Avrupaya gitti. zellikle PKK hareketi
etkinleince Ezidiler Trkiyeyi terk etmek zorunda kaldlar. nk 12 eyll askeri
darbesinden nce halkn youn basksna bu sefer de devletin basks eklenmiti.
Devletin kendilerini PKKye kar korucu olmaya zorlamas sonunda bir ok Ezidi,
zm Avrupaya snmakta buldular.
imdi bu yrede yaayan cahil halk din hocalarnn propagandasndan ok etkilendi.
Bir taziyede mam cenneti cehennemi anlattnda insanlar ok korkard. Ezidilerin
bazlar bu propagandalardan ok etkilendiler. Sen Vahit Akgn Beyle de gr, bu
konuda o da ciddi bilgiler verebilir.
PKKnin ortaya kmas ile Ezidi Krtler politik olarak salnml refleksler gstermeye
balarlar. Viranehirdeki birka Ezidi kyde muhtar AKPden seilmi. Yani Ezidiler
zorunlu olarak en glnn yanna yanamay zm olarak gryorlar. Her ne
kadar 1980 sonralar PKKye yanamalar youn olsa da , devletin buna refleksi ok
sert olunca Ezidi Krtler Avrupaya yerlemeye ynelmiler. Kalanlarsa AKP ile DTP
arasnda git geller yaamaktalar. Baz Ezidiler DTPde yer alrken, devletin
basksnn eski yllardaki gibi iddetli olduu yerlerde de AKPye yaklamalar
gzkyor. BKFnun zlmesi sonucunda BKFnun ardllar bir kimlik bunalm
yaar. Bu bunalm Dna aireti iindeki Ezidilerde daha iddetlidir. Ezidi kimliinden
koparlan bu insanlar yeni kimlik bulma abasna girerler. Doa boluu sevmez. Bu
boluu iyi saptayan Marksist Krt solu ve Krt Hizbullah burada hzla rgtlenme
abalarna girerler. Her iki marjinal yap da youn bir ajitasyona giriir. Yani
Surutaki Marksist kimlik de Hizbullah kimlii de ithaldir. Halkn gerek kimlii olan
Ezidi kimlii neredeyse yok edilmitir. Ana damar olan Ezidi kimlii gizli olarak
yaatlmaya allmaktadr. Ezidiliin brakt toplumsal alana hzla szan Marksist
sol ve Hizbullah benliini yitiren Ezidi Krtlerin kimlik sorununu 2 kart kutupta
zmeye almlardr. Ezidilerin devlete olan kzgnl da bu iki illegal
yaplanmann, Dna aireti iindeki Ezidilerin benliklerinde yeermesine olanak
yaratmtr. Dna aireti Ezidileri devlete olan kzgnlklarn Marksist Krt
yaplanmalarna ve Hizbullaha yakalaarak tatmin etme duygusuna girmilerdir.
Zamanla bu bireylerde kendi z Ezidi kimliklerine yabanclamada ba gstermitir.
Bu iki kart ideolojinin Dna airetinin yar Ezidi-yar islam bireylerinin zerine
palazlanmalaryla Ezidilik neredeyse tarihe karmtr. 1980 sonra baz Ezidilerin
Avrupaya iltica etmeleri, Ezidi dinin neredeyse tarih sayfasndan tamamen
silinmesinin nne gemitir. BKFun klleri iinde Ezidi kimliinin clz da olsa

33

varln srdrme giriimleri, Marksist Krt yaplarnn ve radikal Krt

slamclarnn ajitasyonlaryla daha yeermeden yok olmaya yz tutmak
zeredir. in ilgin yan bu her iki kkten ideolojinin Suruun byk blmnde
baar salam olmasdr. Hizbullah bir iki kurtarlm ky elde etse de byk pay
Marksist Krt oluumlar kapar. Yazar burada ilgilendirense Suru ve krsalnda
nerdeyse son nefeslerini alan Ezidi Krt kimliinin kendini var etme giriimleri ve bu
giriimlere yazar olarak nasl bir katkda bulunabileceidir. Tam burada 1840 ylnda
Osmanl tarafndan hukuki varlna son verilen Berazan Krt Federasyonu iindeki
Ezidi Krtlerin, dinsel kimliklerinin yok edilmesine ynelik programl saldrlara
maruz kalmadklarn belirtmem gerek. Yalnzca BKFun Osmanl tarafndan bilinli
ve sistemli olarak bertaraf edilmesi srecinde Ezidilerin dinsel kimliklerine sistematik
saldrlarn baladnn altni izmeliyim. Sylemek istediim Ezidilerin BKFun daki
yaam koullarnn Osmanl mdahalesi ncesi ve sonras olarak ele alnmasdr.
Krtleri Krtlere krdrma anlay Osmanl araclyla bu srete kullanlacak ve
Snni Krtler Ezidi Krtlerin dinsel kimliklerine basklarn artracaklardr.)

Yer: Mishacek Ky
Tarih: 07.03.2009
Konuan kii: Bekir Samur ve Mishacerkli birka kyl.
Bekirin babasnn ad Mehmet, Mehmet Begnin abisi.
Beg leli 50 yl oldu. Ara sra mezarnda gnlerce sren k oluur. Beg
Ben namaz klmam, Mslman olmam, sizler Mslman oldunuz. Ben Viranehire
Yezidilerinin yanna gideceim derdi. Kyn ocuklar ondan dalga geerdi. Bu
ocuklarda biri u an karnda oturuyor. 70 yalarnda. Yaptklarndan utanyor. Bu
yzden ocukken yaptklarn her zaman inkara ynelir. Begnin yeeni Aliyi
kastediyor.
Beg ok saft. Ve ok doald. Abim emsi bir gn eve Elif-Be getirmiti. Beg
ben size bu tr slami eserleri eve getirmeyin demedim mi diye ona kzd. Bunun
zerine dier abim Ali Begyi talad, ardndan da dvd. ocuklumuzda ok ok
fakirdik. Yiyecek, elbise ve ekmek yoktu. Babamn her mevsim giydii tek ulu vard.
Annem bu ulu ykarken babam mahrem yerlerini evdeki kilimle rterdi. Annem
Zahide de giyebilecei tek ulu ykanrken, plak kalmak zorunda kalrd. Ve cinsel
organn rtyle rterdi. Beg dilencilik yaparak 20 kiinin geimini salard. Un ve
ekmek toplard.
Bir dier kyl olan Salih Bey o zamanlar Mslmanlarla kz alp verme
olay olmazd. Diyor. Kadir Durmu da bask vard etraf sknt verirdi diyerek
sohbete elik ediyor. Kadir Bey devam ediyor, Filo lakapl Mehmet adl bir oban
vard. Bekir Samurun(**? Acaba Mehmet Samur mu demek istedi) arazisine inekleri
yollard. nekler de tm mahsul yerdi. Beg kylleri sevmez, kyller de Begyi
sevmezdi. Beg tavuk, rdek besler, kilim dokurdu. Gzleri mavi, salar siyaht.
Beg ky terk ediinde 30 hane vard kyde. Kadir Beyin konumasnn bu
noktasnda Hatun Durmu sze karyor. 85 yanda. Bunlar konumann
cezas var m? diye soruyor bana. Alamamak iin kendimi zor tutuyorum.
Hatun Durmu Bunlar konumasn cezas var m? diyerek teki olduunun

34

ayrmnda olduunu, tekiletirilmi olmann bedellerinin de olabilecei kaygsn

darya vuruyor.
Kadir rkek, yrenin en zengin aalarndan olan Hacnebiinin
yine ok
zengin olan kz Ayan, Begye boynumdaki ve kollarmdaki tm altnlar al, ama
yeter ki Mslman ol demi. Bir servet deerindeki bu altnlar, byk yoksulluk
iindeki Beg almam. Hasta olan bir ok yezidi ve az saydaki Mslmanlar,
Begnin mezarndan toprak alp suda erittikten sonra ierler. Diyerek sohbete
elik ediyor.
Sz tekrar Bekir Bey alyor yllar nce kymzdeki akri me adl tepede bir
ziyaret vard ve bizler yln birka gnde o ziyarete gider, orda pilav yerdik. Sonra da
ellerimizi orda ki talara srerdik diyor.

Konuan: F.H
Tarih: 14.03. 2009
Yer: Amed
Ya: 30
Mishacek kynde bildiim son birka (Y)ezidi vard. Fakat korkularndan
Mslmanm gibi grnrlerdi. ldklerinde Mslman inancna gre gmldler.
Dne biliyormusunuz Mslman olmadnz halde, cenazeniz camiden kaldrlyor.
Ne byk ac deil mi? Diyerek konuuyor. F.Hnin syledii bu tek cmle bu
almada belirlenen en nemli realitelerden birisidir. zellikle adnn gizli tutulmasn
istemitir. F.Hnin 30 yanda olduu gz nne alndnda bugn bile bir ok
Ezidinin Urfada ve Suruta Mslman grnerek yaad ortaya atla bilir. Okuyucu
F.Hnin bu deerlendirmesine ileriki blmlerde yer alan baz kyl tanklklarnda da
rastlayacaktr. zellikle Muhsin Ceylann baz konumalar F.Hyi tamamen onaylar
niteliktedir. F.H konumasn bir baka nemli konuyla srdryor. Ezidilerin Ezidi
inancna uygun gmld yerlerde Misyoner Snni imamlar, bu mezarlarda
yatanlarn yar Ezidi-yar Mslman akrabalarna, byklerinin mezarlarna slami
inancna gre gmlmediini, bu mezarlarn alarak slam inanacna gre
dzeltilmeleri gerektii konusunda telkinde bulunuyorlar. Diyor. F.Hnin anlatmak
istedii Mslmanlarn cenazelerini kbleye doru, Ezidilerin ise srt st gmdkleri,
baz kiilerin bu durumdan olduka fazla rahatsz olduklardr. Sistem Ezidilere
mezarda bile tahamml edemiyor. Sistem yaarken Mslmanlatramad Ezidleri,
ldkten sonra mezarda yat biimlerini slami kurallara gre dzelterek
Mslmanlatrmay planlamaktadr. Beg, yaam boyunca Mslmanla kar
direndi. Ama imdi mezar Mslman mamlarn telkinleri sonun da tehlike altnda.
Mezarlarn Mslman inanacna gre dzeltilmesi ileride burada Ezidilerin
yaamad inanacnn olumasna da yol aabilir. Unutulmamaldr ki, Mezarlar
tarihin en canl tanklardr ayn zamanda. Begin panislamizmle sava hala devam
etmektedir. Yaam boyunca slamlamamak iin savaan kahramanmz bakalm
lm haliyle de bu basklara kar direne bilecek ve Mezarnda kbleye dnk
olmayan ekilde yatmaya devam edebilecek mi? Yeri gelmiken Ezidi mezarlarnn
dardan grnmeyen i blmlerinin mimari adan Mslman mezarlarndan
olduka farkl olduunu da belirtmeliyim. Konutuum baz kyller Ezidi
mezarlarnn i ksmlarnda len kiinin yatt blm dnda kk bir blmn de
bulunduunu sylemektedir. Anlatmak istediim, bu mimar zelliklerin deitirilmesi
Ezidi Krt halknn toplumsal hafzasn silme giriimleri olabileceidir. Ayrca
Ezidlerin dini inanalar gerei mezar iine koyduklar baz eyalarn varlklar da bu

35

mezarlarn Ezidi mezarlar olduklarn gsterebilir. Mslman imamlarn mezarlar

dzeltme bahanesi ile bu eyalar ortadan kaldrlmay da amaladklar ileri srle
bilir.
Konuan: Sabri Bilgin
Doum Tarihi: 1937
Doum Yeri: Mishacerk
Meslek: Almanyadan i Emeklisi
11 yandayken onu (Begyi) grdm. 40-45 yalarndayd. eytan kelimesinin
sylenmesine ok kzard. Bunu hakaret kabul ederdi. Ben Krtm ama devlete
balym. teki olmadan kamaya alyor. Kymzde nn zamannda da
Kuran kurslar vard. Jandarmalar geldiinde Kuranlar kilimlerin altna saklardk.
1954-1955 yllarnda Beg Mishacerkten gitti. Menderes dnemiydi. Bu dnemde bu
kyde Kuran Kurslar oald. te tam bu nokta da Begye olan tepkiler olduka
iddetlendi. Menderesin babakanlnda tamamen yalnz kald. Tamamen. 19571958de ld. Menderes dneminde ortalk eyhten geilmezdi. Halk ok saft o
zamanlar. Btn herkes ben ryamda Hz. Muhammedi grdm, ben de eyhim
derdi. Halk saft ama Beg de saft. Sorunlar burada aamad. Boyu 1.70, kilosu
70, salar siyaht. Bazen Kofi kullanrd. Gitmesine yakn ocuklarn onu talamas
ve embere almas daha iddetlenmiti. Bu yzden ocuklardan ok korkar
olmutu. ocuklarn yaptklarndan ok etkileniyordu. Bu srete toplumdan
tamamen dland. Bunlardan daha kts yaam boyunca az ok iletiim
iinde olduu amca ocuklar ve abisiyle de iletiim kuramayordu artk. Onlar
da
Mslman olmulard. O zamanlar televizyon yok. Akamlar tm kyl bir
araya gelir, sohbet edip ykler anlatrlard. Bu toplantlarda sadece onun sz
hakk yoktu. Eskiden ylemiydi(!) Artk o hep dinler olmutu. Kim ne anlatrsa
anlatsn ona sadece dinlemek derdi. Oysa bu toplantlarda Beg Ezidlikten
konumay ok isterdi. Krt kyllerine eski gelenek ve greneklerini anlatmak
isterdi. Sosyal ilikisi sfrd. Kimseyle hi bir sosyal iletiime girme hakk
yoktu. Anlatc tam noktada ok can alc bir Krte deyim kullanyor. Bu deyimin
ortaya kmasnn Begnin yaad toplumsal dlanmann en st noktaya kt
srece denk geldiini de belirtiyor. Bu deyimi anlatcnn ifadesi ile okumanz iin
sz Sabri Beye tekrar brakyorum. O zamanlar halk arasnda Tu be eyh
yaami nabi deyimi vard. Yani eyhsiz insan yaayamaz. Herkes slami
tarikatlara giriyor, kendine arkasndan gidecei bir eyh seiyordu. Kyller
tarikatlara girince cennete girdeceklerine inanyorlard. Bu deyim Begnin
trajedisinin belirleyicilerindendi ayn zamanda. Sz tekrar anlatcya brakyorum.
Ezidiler llerini srt st, Mslmanlar ise saa yan kbleye doru gmerler.
Ezidi bir birey gmldnde mezarna biraz ekmek, bir tas su, bir denek ve
bir miktar da para braklrd.
Bunlar anlam uydu,
Misafir gelince ekmek ver,
Borlu gelince para ver,
Seni dvmeye biri gelirse sopa var kendini mdafa et.
O zamanlar Ezidi Kretlerin evlerine misafirlie gidilmezdi. ok istisnai durumlarda
Ezidi kyllerinin evine gidilecek olduunda da Ezidilerin evinde ay iilmez ve
ekmek yenmezdi. Buralarda slam olmayan 7 kiiyi ldren cennete gider fetvas
halk arasnda yaygnlatrlmt. Bu sylenti Beg zamannda da vard.
Ezidilerle tokalamak gnah saylrd. Kz alp vermede yoktu. ok sk gezerdi.

36

Yolculuklar daha ok evre kylere olurdu. Yolda hibir Mslmanla karlamak

istemezdi. Bir Mslmana denk gelince sert konumalara, azarlayc baklara
maruz kalrd. Tehdit ald da olurdu. Siz Ezidiler kitapszsnz, dinsizsiniz
sulamalaryla da karlard. Yolda vasta yok. Her gittii kye varana kadar
mutlaka birka Mslman Krt kyls ile karlard. Bu basklara maruz
kalmad gn olmazd bu yzden.
Bazen Snni Mslman Krt ailelerin evine Ezidi komular misfirlie gelirdi.
Ezidlere ikram edilen yemeklerin tabaklar ve kaklar ayr konurdu. Bir daha ki
gelilerine kadar ev ahalisi bu kap kacaklar kullanamazd. Misafirliin tekrarnda zel
yerde saklanan bu kap kacaklar yerlerinden karlr, Ezidi Krt kylleri iin yeniden
kullanlrd.
Kyde dn olduunda Begyi armazlard. Hayr iin fakirlere datlan
yemeklerde ona vermezlerdi. Kyde bir eve gittiinde ev sahibine Beg hangi
eyalara dokunduysa onu ykamadan sakn kullanma derlerdi. Beg kyden kar
kmaz ona gren herkes eliyle onu gstererek bakn bu Ezididir deyip onu deifre
ederlerdi. Bu yzden hi kimseye grnmeden kyden kmaya alrd. Son
zamanlarda ise kyden kmaya bile korkar olmutu. Kyden kmak istemezdi.
Kynde grd eziyete ramen burada kendini gvencede hisseder, yaplanlara
ses etmeden katlanrd. Dnya sadece bu kyn snrlaryd onu iin. Kyn
snrlarna knca bana gelecekleri ok iyi biliyordu. ine kapanmt. Yaadklarn
bir bakasna anlatmaya cesareti yoktu. Zaten anlatsa da kimsenin onu
dinlemeyeceini biliyordu. Gerekten de kimse onu dinlemezdi. Burada anlatc ile
okuyucu arasna girmekten kendimi alamyorum. Toplum Beg Samuru Mishacerk
kyne hapis etmitir. Yaam alann bu kyn snrlar ile snrlamtr. Kendisiyle az
ok iletiime giren eski Ezidi akrabalarnn kylerine artk gidememekte, kendi
kynde de varl yok saylmakta, hi kimse kendisi ile konumamaktadr. Bir
bireyin varoluuna kar yaplabilecek en byk saldrdr bu aslnda. Gnmzde de
Krtlerin mahalle basklar yaadklarn biliyoruz. Toplumdan dlanan ya da farkl
yaptrmlarla karlaan gnmz Krt bireyi, kendisiyle ayn sorunu yaayan baka
bir Krt bireyini ok kolay bulabilmektdir. Bylelikle birbirlerine destek ola
bilmektedirler. Gnmzde hibir Krt, Beg Samur gibi yalnzla mahkum deildir
Buradan Krt olmann hafife alnd sonucu karlmamaldr. Gnmzde bir ok
Krtn sadece Krt olduklar iin can gvenlikleri olmad bilinmektedir. Yazarn
sylemek istedii bireysel yalnzlk anlamnda Beg Samurun daha ar yaptrmlarla
karlatnn ifade edilmesidir. Sz tekrar Sabri Beye veriyorum. Suruun son
Ezidisiydi. Viranehire gittikten sonra birka kii Beg gibi ben de Ezdiyim dedi. Ama
toplum onlarn Ezidi kimliini sadece ekonomik beklenti nedeni ile sylediklerini
bildiinde onlar ciddiye almad. Ekonomik beklentiden kast, sz ya da romatizma
gibi hasatlklarda Mslmanlarn Ezidi Krtlere aryan yerlerini ovalatarak
iyileeceklerine inanmalar ve bunu iin onlara para vermeleridir. Bu yzden Begye
yaptklarn bu kiilere yapmadlar. Bunlarn Ezidilii, iten samimi ve inandrc
deildi. Yzylardr buralarda romatizma ve sz, yel gibi rahatszlklar olduunda
Mslman Krt halk, bir Ezidi Krt bulur szlayan aryan yerini ona feletirdi. Yel
ve sz musimet idi. Ezidiler de msimetti. ivi iviyi sker misali. Ktl ktlkle
yok edeceini inanrd buradaki halk. stelik sz ve romatizmas olan bir insan bir
bakas feler ve ona masaj yaparsa bu romatizma ve sz ona geer derdi kyller.
Yani burann Mslman Krtleri bir tala iki ku vurmu oluyorlard. Srtlarn bir
Ezidiye masaj yaptrarak romatizmadan kurtuluyorlar, bu kt rahatszlklar da hi
sevmedikleri Ezidlere bulatryorlard. Burada byk bir Ezidi eyhi mezar vardr.
eyh Cindi. 2002 ylnda kymze 2 minibs dolusu insan geldi. Kim olduklar

37

bilmiyorduk. Bizlerden eyh cindinin mezarn sordular. Ben eyh cindinin mezarn
biliyordum. Ama onlara farkl birinin mezarn gsterdim. Hep birlikte birka tur
mezarn etrafnda dolatlar. Mezarndan avularyla toprak alp bunu suda eritip
itiler. Sonrada gittiler.
Begnin abisi Mehmet Ezidilie sahip kmad. imdi kymzde cami de var,
kuran kursu da var. Ama Suruun 50 ya st insanlarnn byk bir ksm Begnin
namn bildiklerinden kymz hala Ezidi ky olarak anlmakta. Hayatnda Begyi
hi grmemi olmasna ramen zaman zaman kymze gelip, Beg nerde
onu gre bilirmiyim diye soranlar oluyor. Beg leli 50 yl olmasna ramen
kymzn imajn hala o belirliyor. Anlatc bu son cmleyi syler sylemez
anlatcyla ben (yazar) farkna varmadan ayn anda kahkahayla glmeye balyoruz.
Grnt ekimlerini yapan kameramanmzn da bizimle birlikte dakikalarca
gldn sonradan fark ediyoruz. Saatlerin nasl getiini anlamyoruz. Hem
anlatc hem ben hem de merakl birka kyl bu grmeden o kadar mutluyuz ki,
grmenin birka saattir srdnn ayrmnda bile deiliz. bir grme
olmaktan km, karlkl sohbete dnmt oktan. Herkes Begnin ansn
tazelemenin mistik havasna brnmt. Sabri Bey anlatmna devam ediyor, 5-6
ay nce kymzn yaknndaki bir kyden Mslman bir Krt yanma geldi. Bana
Sen Begnin kylssn, elin belki iyi gelir bana masaj yapdedi. Ben de bismillah
dedim. Ben Beg deilim. Dedim. ***Begden sonra ne yapsak yapalm Ezidiyiz.
Namaz da klsak Ezidiyiz.*** Mascarktan bir hoca gelmiti bir gn yanma. Ona u
yky anlatmtm. Hz. Muhammetin (Allahn rahmeti onun zerine olsun) Yahudi
olan bir komusu bir gn lm. Hz. Muhammette onun cenaze namazn kldrm,
herkes akn. Ey Muhammet o Yahudi ama demiler. Hz.Muhammette Son
nefesini verdiinde yanndamydnz? lmeden birka saniye nce ahadet
getirmediinden emin misiniz? diye de eklemi. Bence Allaha inananlarn hepsi
Mslman saylr. Alt izilen anlatmlar toplumun bastrlm belleini anlamamz iin
ok ciddi ip ular vermektedir. Anlatc burada zenle teki olmaktan kamaktadr.
Tm bu anlatlanlar Ben de sizdenim, ben de Mslmanm ldr aslnda. Bu
adan anlatcnn bu sylemi son 100 yl iinde Suruun Ezidi Krtlerinin
yaadklarn anlamamz iin ciddi ip ular da vermektedir. Sz Sabri Beye tekrar
veriyorum. Yanbamzda Mslmanla en son dnm son 2 Ezidi kynden biri
olan Mascark var. Krt Hizbullah daha ok 15-30 ya arasndaki Ezidi kkenli bu
yar Mslman insanlar ideolojik olarak etkilemektedirler. zellikle niversiteyi yeni
kazanm maddi durumu kt olan Mascarkl Krt genleri onlarn
hedefi
olmaktadr. Neyse bu konular konumayalm. Abisi Mehmet son zamanlarda Begyi
ok dver olmutu. Bu dayaklardan sonra da Beg buralar terk etti
Menderesin, cumhuriyetin ilk dnemlerine gre Krtlere olan farkl politikas,
zellikle mmetilii hortlatma giriimleri Begnin kaderini de belirliyordu.
Kahramanmz yaamnn ilk yllarnda 2.Abdlhamitin panislamist politikalar, son
yllarda da Menderesin slam siyasi bir silah olarak kullanamasnn karsnda hi
abartsz Ezidi Krt kimliini savunan tek ve son bireydi bu corafyada. Binlerce yllk
Ezidi-Krt kimliinin yaatlmas sorumluluunu bilinsizce yklenmi olan Beg
Samur, aslnda tm Krt halk iin bir onur sava vermekteydi. Kahramand, cesurdu
en nemlisi lmne dein inandklarn dnmeyecek kadar inanlarna balyd.
Bedeli ne olursa bu sava son nefesine kadar srdrecekti. ldkten sonra bile
mezarnda srt st yatarak devletin slamlatrma politikalaryla savaacakt. Onun
mezardaki yat biimiyle inanlarn koruyor olmas ve sisteme teslim olmama
dikball, yazarn onun ansna yerlere kadar eilmesini salamaktadr. Krt

38

sorununun o dnemlerdeki yaan biiminin farkl bir versiyonu olmas nedeni ile
Beg Samurun yaam, tarihi bir belge niteliindedir. Ezidlerin lleri iin
mezarlarna bir tane de denek brakmalarn,
toplumsal hafzann politikalar
zerinden ve sosyolojik olarak deerlendirelim imdi de. Bir ok anlatc Snni
Krtlerin zaman zaman Ezidi Krtleri dvdklerinden sz etmilerdi. Bu durum bu
corafyadaki Ezidi Krtlerde savunma i gdsnn srekli tetikte olmasna yol
amtr. Yaarken Ezidi Krtler birbirlerine bir ekilde destek olabilecekken, ldkten
sonra mezarda Ezidi kylleri koruya bilecek hibir Ezidi olmayacaktr. Bu yzden
Ezidiler llerinin mezarlarna denek koyma geleneini gelitirmilerdir. Bu gelenei
Ezidi Krtlere olan siyasi ve mahalle basklarn artmas sreci iinde gelimi olmas
da olduka dikkat ekicidir. Buralarda slam olmayan 7 kiiyi ldren cennete gider
fetvasn Ezidi Krt kmliine bir saldr olarakta alabiliriz. Daha farkl sylemek
istersek, Ezidi kimliinin inkarnn gstergeleridir bunlar. Son olarak anlatcnn
grmenin hemen banda Ben Krtm ama devlete balym vurgusunu
okuyucuya hatrlamakta fayda vardr.Bir ok kyl Beg ile ilgili bir eyler anlatrken
teki olmaktan kanmann yollarn aramtr. Bununla birlikte devlet kart
olmadklarn anlatmaya da kalkmlardr. Beg Samurla ilgili konumak sistem
kart damgas yenmesi riskini tayormu bir alglanmas da mevcut.
Konuan: Mira Aykl
Ya:70
Yer:Mishacerk Ky
Genler buday dverken Beg kyden ayrld. Aziz yola gtrd. Zamanla
aabeyleri Begye bakmaz olmular. Kyller de Begye ekmek vermemeye
balamlar. Ksp gitti. Mehmet ona evlen dedi o da evlenmedi. Kimseye yz
vermedi. ok namusluydu.
Konuan: Osman Binici
Doum Tarihi: 1938
Yer:Mishacerk
Dedem bu kye gelip yerleti. Viranehir Olak ky ile akrabayz. Kyn adndaki
Mis Mslman, cerk ise yeni anlamndadr. Osman Beyin ky adn anlamdrma
eylemi tarttmz konuya ilgin bir bak as da getirmektedir. Osman Bey srarla
Mslman ama yeni Mslman olduklarn sylyor. Aslnda bu anlamdrma da bir
tr teki olmadan ka ve ben de sizdenim ldr. Sz tekrar Osman Beye
brakyorum. Ben 13 yandayken Beg 50nin zerindeydi. Ben 13-14
yalarndayken buradan gitti. Kyn hepsi Mslman olunca engale gitmeyi
dnd nce. Ardndan da Viranehir olak kyne gitti. Beg etrafndaki
emberden ksayd zerine 200 kiloluk bir arlk derdi.
Grmede ortaya kan 2 nemli bulgu daha bulunmaktadr. 1938-39-40 doumlu
olan Mishacerkli bir ok kylnn kendileri 12-13 yandayken Begnin ky terk
ettiini sylemeleridir. Buradan kahramanmz
Beg Samurun byk bir ihtimalle
1952-54 tarihleri arasnda Mishacerki terk ettiini kara biliriz.
Konuan: Hazal Akyan
Ya: 74
Yer:Karaky

39

Tarih: 10.04.2010
O zamanlar gelinimiz Mishacerkte otururdu. O anlatt. Beg Mishacerkte birilerinin
evine geldiinde ev sahibi ok ekinirmi. Begnin kendilerini azarlayacandan
korkarlarm. nk Beg namaz klanlar hi sevmezmi. Birileri abdes almak iin
bidonu eline aldnda Begnin kendisini grmesinde ok korkarm. nk ok
knarm Beg, abdest alanlar, namaz klanlar. i kfteden de nefret edermi.
nk insanlar i kfteyi marulla yerlermi. Beg marul yiyenleri de knarm. i
kfte marulla yendii iin i kfte yapanlar da knarm. nsanlar i kfte
yaptklarnda Beg evlerine gelip grecek diye ok korkarlarm. Ev sahipleri o
geldiinde evlerine eki dzen vermeye de ekinirlermi. Beg evin grnr yerinde
tarak varsa ev sahibine yapmadn brakmazm. nsanlar o geldiinde bu yzden
ok korkarlarm.
Grmeden kan sonular: Beg bir anne bir baba gibi halkn azarlyarak kendi z
kimlikleri olan Ezidi kimliklerine bal olmalarn salamaya almaktadr. Marul Ezidi
inanacna gre yenmesi yasak yiyeceklerdendir. Bu yzden i kfte yapan
akrabalarn azarlarm Beg. Taraa olan tepkisi ise bu eyann telafuzunun Snni
Krtler tarafndan e olarak yaplmasdr. Ezidiler ve E sesinin yan yana geldii
kelimeleri sylemezler. Bu yzden Ezidi Krtler taraa e deil Dorke Seriya
derler.
Kadir Durmu: 70 ya
Ezidilere gerekten bask vard. Esnaf ok sknt verirdi.
.
Kadir rkek
Yer: G.Antep
Tarih: 05.05.2009
3. grme
Yezidilerin mahsullerine tecavz olurdu. Mslmanlar siz yezidisiniz sizlerin malnz
helal derlerdi. Yezidilerin mahsullerine inek yollama ve fstklarn alma olaylar
yaanrd. Aslnda Begnin de tarlalar vard. Flo tm ocuklar toplar, Begnin
tarlasn talan ettirirdi. ocuklar Beg nin evresini emberle kapatr. Beg de
saatlerce alard. Bekir daha sonra gider emberi eliyle bozard. Ezidi dinine inanm
bir insann evresine bir ember izerek bu kii ember iine alnrsa, Ezidi kii bu
emberi bir bakas silmeden kesinlikle bu emberin dna kmaz. karsa dininden
de dnm saylr. Ky sakinleri ocuklar kkrtarak Beg nin balarn talan
etmelerine yol aarlard. Beg bunlara dayanamayarak ky terk etti. (Ezidiler,
sonradan Mslmanl kabul eden eski Ezidiler ile Snni Krtlerin desteini alan
Araplarn saldrlarna defalarca uramlar, evleri yaklp yklm, tarlalar talan
edilmi, binlercesi ldrlmt. (22))
Tarih: 17.06.2009
Konuan Kii: Mslim Samur
Ya: 71
Doum Yeri: Mishacerk
Baba Ad: Mehmet Anne Ad: Zahide

40

Begnin Abisinin Olu,

Ben ocuktum. Bir gn tm kyller kays yiyorlard. Herkes yedikleri kayslarn
ekirdekleri saa sola atyordu. O zaman Beg geldi ve atlan bu tm kays
ekirdeklerini yerden toplad. Bir ok kii Begnin bu ekirdekleri ne yapacan ok
merak etti. Beg bu ekirdekleri atete piirip hem kendi hem de kardelerim iin
akam yemei yapt. Ali samur aabeyimdi. Annesi farkl. O srekli Begyi dverdi.
Beg ile benim annem de sk sk kavga ederlerdi. Beg annem Mslmanlat iin
ona vururdu. Annem de ona ok sert vururdu. Beg bir gn melmi kilim
dokuyordu. Annem arkasndan sessizce geldi ve onun boynundan tutarak srt st
drmeye alt. Beg dengesini kaybedip geriye doru derken yerdeki ucu sivri
odun paras srtna girdi. Beg ve annem sk sk farkl dinden olduklar iin ok
kavga ederlerdi. Beg ok namusluydu. Hi evlenmedi. Birka yl sonra Beg
olak kyne yerleti. Babam onu ziyarete gitmiti bir akam. Beg ye Seni
Mishacerke gtrmeye geldim demi. Begnin snd Yezidi akrabalar babama
yn hediye vermiler. Babam ynleri kabul etmemi. Babam o akam yatl olarak
misafir ettiler. Babam iin koyun da kesmiler. Sabah kahvaltsndan sonra Babam ve
Halam Beg kyden yryerek beraber kmlar. Babam bakm ki Beg srekli
geride kalyor. Beg gelmek istemiyormu. Her ikisi de artk birlikte ayn ortamda
yaayamayacaklarn anlamlar. Babam Mslman Mishacerke dnerken Beg,
Yezidi olak kynde yaayacakt bundan sonra. Her ikisi de bu gerei
anladklarndan alamaya balamlar. Dilencilikle toplad 15 lira varm. Bir akam
bu paray kaybetmi. Kye geldii yoldan getii her yerde 1 hafta boyunca bu paray
arad. Olak Kyne giderken sadece yere serdii, kendi iledii bir ulu alp
gitmi. Herkes sylyor her gece mezarna nur iniyor.
Konuan: Mslim Samur
Yer: Mishacerk Ky
kinci Grme
Begye yaknlk derecesi: Begnin Abisinin Olu
slamlama daha ok Mslman hocalarn teviki ile gerekleti.
Mslim Samur slamlamann Mslman misyonerlerinin etkisi ile olduunu ileri
sryor. Averianov, Trk Mollarn eliyle Krt ocuklarn daha ok dini ierikli bir
eitime tabi tutmann nedeni hi de dosta bir amala deildi. Krt ocuklarna slam
ve Trkeyi retmekteki temel ama, onlara Krtlklerini unutturmaya almakt
diyor.(23)
Konuan: emo Samur
Yer: Suru-Kzlhyk Ky
Ya: 64
Begye yaknlk derecesi: Begnin Abisinin Olu
Beg ile babam 2 karde. Ben Mslman bir hocann yannda Kuran reniyorum.
Bu yzden Beg bana ok kzard. Kymzde herkes Mslman olmutu. Sk sk
Burada herkes Mslman oldu, ben memleketime,Viranehir gideceim derdi.
Kymzde yaz scaklarnda ok fazla akrep, ylan ve sinek olurdu. Tm kyl
kyn dnda adr kurard. Geceyi adrda geirilerdi. Ona sen de gel derdik. O

41

gelmezdi. Ylandan ve akreplerden hi korkmazd. Amcamn ad emo idi. Halam

Beg Benim kardeim emo sen de emosun. Seni ok seviyorum. Ama ne yazk
ki sen Mslman bir hoca olacaksn derdi. ok zlrd buna. Benim annem Zeho
babamn ikinci kars idi. lk kars Ezidi idi. Ama annem Mslmand. Annem halam
Begye ok bask yapard. Sen de bizim gibi ol, Mslman ol. Derdi. Konuma
srasnda sk sk gzleri doluyor ve alyor. Sonunda Beg ky terk etti ve
Viranehire gitti. Babam eve geldiinde halamn gittiini rendi. renir renmez
Ey vah kardeim gitmi, bizi terk etmi diyerek hngr hngr alad. Ky terk
etmezden nce halam evresine ember izildiinde emberden kmazd. Bizler ok
utanrdk. ocuktuk. Aramzda akalap glerdik. Halam Beg gelip bizi dverdi,
kendisine gldmz zannederdi.
Konuan: emse Samur
Yer: Mishacerk Ky
Ya: 65
Begye yaknlk derecesi: Begnin Abisinin Olunun kars. (emo Samurun kars)
Begnin mezarna hi evlenmedii iin baz geceler nur yayormu. Bu kyn
hepsini verseler yine Mslman olmazd. Ezidi inanlar iin bizi, ky brakt,
Viranehire gitti.
Konuan: Osman Samur
Yer: Mishacerk Ky
Ya: 55
Tarih: 08.09.2009
Begye yaknlk derecesi: Begnin Abisinin Olu.
Beg ok iyi bir insand. 12 yanda babam kaybettim. Eskiyi konumak
istemiyorum. Eskiden yaadmz hayat hayat myd? Hep fakirlik. Demek Begnin
yaam filme alnacak.
Konuan: Cemile Aykl (Samur), Begnin abisinin kz.
Ya:70
Yer:Mishacerk Ky
1.Grme
Kymz Ezidi idi. Beg hep Ezidi kald. Anamzdan daha ok o, bizlere bakard.
Un bulgur toplard, biz a kalrsak alard, biz doymaynca yatmazd. Ayni gn hem
Karaky hem de Mascark kylerinden kendisini istemeye gelmiler. Kendisi de
hayatmdan vazgeerim, bu memleketi terk ederim yine de Ezidilikte slama dnm
sizlerle evlenmem dedi. Kendisini istemeye gelenlerin eek ve atlarnn iplerini zp
onlar yollad. O sadece Ezidi dinine akt. Siyah Sal Uzun Boyluydu. Salar
kalasna kadar gelirdi. Dev gibiydi. Kumrald. Gzleri krmzya yakn kahverengiydi.
Kardeim Mslim bir gn evdeki budaylarn zerine srad. Oyun oynuyor. Mslim
budaylarn zerine atlaynca Halam Beg onu bir iyice dvd. ocukluumda, gen
kzlmda tm kyller, evre kyler Beg senin hala sizde Ezidsiniz deyip bizleri
aalarlard. Babam annemin zoruyla Begye bask yapar onu evlendirmek isterdi.
ok youn bask yapard. Annemin etkisi ok yksekti. Begnin Viranehire
gitmesinin en byk nedenlerinden biri de buydu. Annem Begden kurtulmak isterdi.
Annem Mslmand. Beg Aziz adl bir Akrabasna Ben kzm tek bama

42

Viranehire nasl gide bilirim demi. nk babam Beg yi evlendirmeyi aklna

koymutu. Halam Beg Memet ben evlenmem, evlenerek senin gibi dinimi terk
etmem demi. Bir gece annem ve babamdan kurtulmak iin, onlarn elinden kamak
in, gece yars uyanyor. Azizle anlam. Aziz beni yola kar diyor. Annem
babamn 2. kars. Annem de Beg yi evlendirmeyi aklna koymu. Bu Yzden Beg
de gitmek zorunda kalm.
Filoyu Mslman Krtler kkrtrm. Kardeim emso asker kaa idi. Filo
kardeimi jandarmaya ihbar etti. Mslman Krtler filoyu kandryorlar. Bizim zm
bahelerimiz var. Srlarn zm bahemize getirsin diye. zmlerimizi filonun
srlar yerdi.
Beg gittiinde ben 11 yandaydm. Cemile Hanm 29.02.1944 doumlu. Bu
durumda Beg 1955 de buradan gitmi oluyor. Onlara Suru nfus dairesinden
aldm Begnin nfus czdan rneini gsteriyor ve burada lm 1950 yazyor
diyorum. Neden byle bir durum var? Bu soruma ileriki grmlerimde hem Haydar
Cengiz hem de yal bir baka kadn Beg gittikten sonra onun kendinin ky
merasna yakn tarlas vard. Begnin yakn akrabalar ve mslman Krtler, ya
Beg gittii yerde evlenir, ocuklar olursa, o zaman bu ocuklar bu topraklar
zerinde hak idda edebilirler. Bu yzden biz Begyi nfustan ld diye drelim
demiler. Diye yant vermilerdi. Dier baz kyller de abisinin kars bunu yapt
tarlalar kendisine kalsn diye dedi.
Begnin gizlice gittiinin sabah babam uyandnda Begnin gittiini
anlam. Yakn btn kyleri aram. Sonra da Ben ona ok zulm yaptm diyerek
alam. Suru ya da Aligr kasabasna gittiimde halam Begyi tanyan yal Dna
aireti yesi kadn ve erkekler Sen Begnin yeenisin, Beg senin haland. Beg
ok temizdi. Evlenmedi. Bizim omzumuzu ov, svazla gesin derler. Snni ya da
Ezidi tm yallar eer hasta iseler mutlaka benim elimle kendilerine dokunmam
isterler.
Halam ok namusluydu. Gzleri doluyor. Ardndan oluna Krte bir eyler
soruyor. Nedenini anlayamadm bir tedirginlik yayor. Bunun zerine benimle
konumak istemiyor. zlyorum. Bu noktadan itibaren benim evlerinden ayrlmam
iin zel aba harcyor. Kalkyorum. Kk olu beni arabayla ana yola karyor.
Mishacerkin yerlisi dna airetinden bir ok ailenin buralar oktan terk ettiini,
Adanaya Mersine tandklarn sylyor.
Konuan: Kadir Samur
Ya:30
Yer:Mishacerk Ky
Begye yaknlk derecesi: Begnin abisinin Olunun olu
Zahide benim nenem. Dedem Mehmetin ikinci kars. Begnin bu kyden gitmesinin
en byk nedenidir, benim nenem Zahide. Begnin dilenerek getirdii ekmek ve
yemekleri yer sonrada inkar edermi. Begye her konuda iftira atar, kocasna da
Begyi her frsatta kesermi. Yazk ki dedem karsnn bu iki yzlln ok ciddi
cezalandramam.
Konuan: Cindi Samur
Ya:73
Yer:Mishacerk ky
Begye yaknlk derecesi: Begnin abisinin olu

43

Babam ok fakirdi. Halam Beg dilencilik yaparak bizim geimimizi salard.

Bulunduumuz odada Cindi beyin silahl bir atmada len olunun fotoraf
aslm.
Konuan: Adle Samur
Ya:65
Yer:Mishacerk Ky
ou kez etrafna izilen emberden akamn karanlna kadar kmad olurmu.
Onu tanyan biri olurda emberi krarsa o zaman emberden karm. Beg abisine
srekli Zahideyi alma o Mslman dermi. Zahideye de Sen nasl benim kardeimin
kars olursun, senin babann sakalna sm dermi. Kye hocalar gelipte kuran
kursu atklarnda kocamla beraber dier kardeleri ocukluklarnda bu kursa gidip
gelmeye balamlar. Beg de onlara ok kzarm, kuran kursuna gittikleri iin. Beg
ineklere yem verdikten sonra ky ky gezermi. ok yaman ve erkeksi imi. Kz
olduu iin akamlar kendi kyne mutlaka dnermi. Herkes Aligrn tm kyleri,
hatta Suruun tm kyleri onu tanrm. Karaky Mishacerke 20 km uzaklkta. Bu
mesafeyi yryerek gidip gelirmi. Selh, Begnin abisinin ilk karsyd. Selh
Begnin amcasnn kzyd. Selh Ezidi idi. Begnin kz kardei Besenin bir kz
oldu. Ad Hanm. Ama ld. Hanmn bir olu var. Ad Kadir A. Begnin abisinin
ikinci kars Zahide, Begnin abisi ile evlendiinde 12 yandaym. Sze Kadir
Samur karyor, Dedemi etkilemek iin ona cilve yapm. Dedemin o zaman tek
erkek ocuu varm. Fazla erkek ocuu olmasn istediinden bu evlilie scak
bakm. Zahide ile evlendikten sonra Mslman olmu. Tam bu noktada biraz durup
soluklanalm. Adle Samurun dedesinin ikinci evlilik yapmak istemesinin nedenini
aklamas zerinde biraz dnelim. Krtler belki de binlece yldr erkek evlatlar
olmasn ok nemsemilerdir. nk yaamalar iin savamak zorunda
kalmlardr srekli. Krt halknda erkek ocuk bu yzden kutsaldr. Berxwe nr j
krnaye ekilnde sylenen Krte bir atasznn Trkesi, Erkek kuzu bak
iindir. Yazar bu ataszn 2009 ylnda Urfa merkezde Kadir Ceylan adl 50
yandaki Krt bir bireyden derlemitir. Bu atasznde anlatlmak istenen Krtler
iin savan bir kader olduu ve bu uurda srekli erkek ocua gereksinim
duyduklar bu ocuklarnda kaderlerinin ailesi yada aireti iin lmek olduudur.
Yazarn bu aklamalar uzun uzadya yapmasndaki en byk nedeni, Beg
mitosunun olu nedenlerinden birisinin de bu kltrel alglay olduudur. Yani bir
mitosun ekonomi-politik temel
nedenlerinin yansra daha dolayl kltrel
nedenlerinin de olduu okuyucuyla paylalmak istenmektedir. Doal olarak mitosun
asl varolu nedeni ekomomi-politik nedenlerdir. Kltrel nedenler 2.cil hatta 3.cl
nedenler olarak dnle bilinir. Krt toplumunun binlece yllk doasnda erkek
ocua verilen bu nem olmasayd, Adle Samurun dedesi ikinci evlilii yapmak
zorunda kalmaya bilir, belki de Beg Samur mitosu var olmaya bilirdi.
Ezidilerin Mslmanlamalarnn yollarndan biri olmutur, Mslman bir ele evlilik
yapmalarn salamak. Gnmzde de internette Yezidi kelimesi iin arama
motorlarndan arama yapldnda alan bir ok sayfada slami evlilik reklamlar
mevcut. rnein, http://www.bydigi.net/zerdustluk-samanizm-budizm-vb/330087ezidilerin-yezidilerin-yezit-ile-iliskisi-var.html sitesinde slami evlilik reklam var. Bu
sitede slami Evlilik Sitesi ye olun tanp islami sohbet edin evlilik iin ilk adm
bizle atn! baresi var. Sitede
www.GonuldenSevenler.com/Islami_Es reklam
bulunmaktadr.
Ayrca
http://www.uslanmam.com/diger-dinler/235762-yezidilik-

44

dini.html adl site aldnda da Gnlden sevenler.com adl slami evlilik sitesinin
reklam var. Trbanl ama olduka gzel ve masum grnl kzlarn fotoraflar
bulunmakta sitede. Bylece Ezidilii aratran Ezidi genler etkilenmeye
allmaktadr.
Begnin kz kardei Bese evlenip Viranehir olak kyne gitti. Orada ld.
Begnin salar kalasna kadar uzundu. ok ok gzeldi. Ylan srmasn, akrep
srmasn iyiletirirdi. Kocamn eli de iyiletirir. Beg buday tenliydi. Kendisine
gelen bir ok grcy kovmu. Ben Mslmanlarla evlenmem demi. Grclerin
atlarn baladklar ipleri zer, atlarn kaybolmasna yol aarm. Beg bir gn
abisine, Hacnebi adl ok zengin bir airet reisinin kendisine Mslman olursan abin
Mehmeti, Mehmetin ocuklarn ve seni lene kadar beslerim. Dilencilik yapmana da
gerek kalmaz. stelik kzmn zerindeki tm altnlar da sana veririm. Dediini
anlatm. Beg bu olay Cindi ve karsna da anlatm. Mishacerkte artk
dayanamayacan anlayan Beg, Aziz adl bir kiiye beni Surutaki sr pazarna
gtr demi. Orada Temur aa varm. Temur aa, Begyi alarak Viranehir
olak kyndeki iftliine getirmi. Ve Beg lene kadar orada yaam. Beg
srekli Siz Mslman oldunuz, ben artk Mishacerk kynde kalamam dermi.
Konuan: K.
Ya: 80
Yer: Viranehir-Olak Ky
Erkek
Hasta olan bir ok yezidi ve az saydaki Mslman, iyilemek iin Begnin
mezarndan toprak alp suda erittikten sonra ier.
Tarih: 12.06.2009
Konuan: Halit Yldztekin
Ya: 43
Yer:Urfa Merkez
Yal yezidiler bugn bile B Ser trba Beg be. Restidbejim. eklinde yemin
ederler. Trkesi Begnin Mezar iin yemin ederim ki, doru sylyorum demektir.
Sylediklerinin doruluuna inanlmadnda Surulu Yezidiler byle yemin ederler.
Konuan: brahim Halil Akku
Ya: 60
Yer: Mzeybil (Aybast) Ky Suruc Urfa.
1.Grme
ou Ezidi doru sylediine kesinlikle inanlmasn istedii zaman B trba Beg
be ez doru dbjme, eklinde dua ederler. Trke anlam Begnin lsne,
mezarna yemin ederim ki doru sylyorumdur. Beg Evlendiimde ocuklarm
olur ve bu toplum ocuklarm da Mslman yapar. Ben orijinal kalaym. Asimile
olmayaym. Evlenmeyeyim ki benim zrriyetim orijinal niteliini kaybetmek zorunda
kalmasn. Diye dnmt. Mzeybil kyne geldiimde saat 16.00 olmasna
ramen olduka scakt hava. 5 dakika bile dayanamadm. Ltfen bir bardak su
diyorum. Ardndan 3-4 bardak su iiyorum. Halil Bey, Bak 5 dakikada ka bardak su

45

itin. Beg buraya sabah saat 09.00 gibi gelirdi. Gelir gelmez ou kez hemen
etrafn emberle evirirlerdi. Dn sabahn 9dan akamn 7ne kadar darda
gnein ldrc scanda saatlerce a susuz beklemek zorunda kalrm. Ama
yinede emberin dna kmazm. Buradaki Mslmanlar saatlerce onun bu
emberin dna kmasn byk bir sabrszlkla beklerlermi. kenceyi gryor
musun? nanm bir Ezidi evresine izilmi bir emberi silip dar karsa dininden
dnm saylacan ok iyi bilir. Konumasnn burasnda Halil Bey hngr hngr
alamaya balad. Ona sarlp alayarak acsna elik ettiimi ok sonra fark
ediyorum. Ne kadar zaman byle geti bilmiyorum.
Halil Bey kendine geldiinde Begnin nancndaki bu kararllk herkesi
artrm. zellikle Mslmanlar bu tutumu karsnda ileden karlarm. Diyerek
konumaya devam etti. Beg yalandnda Mishacerke gmlmek istemedi. Bir
kadn olmasna ramen o tarihlerde Mslmanlaan airetinin karsna geip siz
Krtler Zerdi idiniz. Mslman oldunuz, (bakn) imdi neler yapyorsunuz.
Dininizden dnnce gasp, hrslk yapyor, eski mertliinizi yitiriyorsunuz, oysa
Zerdt iken byle kt iler yapmyordunuz dermi. O zamanlar Mslmanlaan
Ezidiler ibriin iindeki suyu kullanarak abdest alrlarm. Beg de briin kulpundan
tutunuzda ne yapyorsunuz, ldryorsunuz dermi. eklinde aklama yapt.
Tartmasz nesnel olmayan bir saptamadr bu. Buna ramen nemli bir tarihsel
gereklii st kapal bir ekilde ifade ettii iin de ok nemlidir. Bu aklamadan
anlamamz gereken ey Ezidilerin din deitirme srecinin, Krt Feodalizminin yklp
kapitalist bir topluma giri srecine denk dtdr. nsanlarn ahlakn bozan
slamlama deil kapitalistlemedir aslnda. lgin olan bir ok yar Ezidi Krt
kylsnn bu ahlaki kntnn nedeni slamlama olarak ifade edecek olmalardr.
Halil beyin yapt bu deerlendirmenin aynsn Hansi Binici adl yal Krt kadnn
konumasnda da grmtk. Krt toplumundaki yozlamann slamlama ile
balad dncesi bu insanlarn bilinlerini bir ekilde yerlemitir. Oysa yozlama
kapitalist toplumla birlikte gelmitir. Feodal toplumdaki insani ilkilerin kapitalist
topluma gre daha hmanist olduu burada anmsanabilir. YariEzidi-yar Mslman
Krt kyllerinin yozlamay slamlamayla ilikilendirmelerini Ezidi bireyin Mslman
bir bireyden daha erdemli olduunu belirtme abas olarak da deerlendire biliriz.
Halil Bey Begnin neden evlenmediini yeniden aklama gereksinimi
duyuyor. Evlenirsem ocuklarmda benim yaadm ikenceleri yaarlar. diye
dnm. Ayrca Ezidilikte bir eyh kadn eyh bir erkekle evlenmek zorundadr.
Beg eyhti. Airetindeki kendisiyle ayn kuaktan olan bir ok erkek eyhte
Mslman olmutu. Onlarla evlenemezdi. Kendi yat dnmemi erkek eyh yoktu.
Dnmeyen erkek eyhler de ok yal, stelik evliydiler. Ezidilikte tek elilik esastr.
Kendisi de dnen hibir kimseyle evlenmek istemedi. Yani Begye uygun erkek
Ezidi bir eyh yoktu. Dnmemi erkek Ezidiler varsa da onlar da eyh deillerdi. Yani
Beg evlenmeye kar deildi. Ayrca Beg, Ezidi Krt rknn orjinalliini de
bozmak istemediinden de Mslmanlam Krt erkeleri ile evlenmedi. Begnin
atalar, Urfa ve krsalna Kerkk vilayeti, Sincar ilesi, Sunn nahiyesine bal
Guhubel ky ve ian kylerinden geldiler. Gnmzden yaklak 300-400 yl
nce. Kerkk ve krsallarndaki Ezidleri Mslmanlatrma politikalar ok
ard. Ezidiler ya Kerkkte kalp Mslman olacaklar ya da buray terk edeceklerdi.
Kalanlar Mslmanlat, Ezidi kalmak isteyenler Kerkk terk ettiler. Begnin soyu
Meleke Tavusa dayanr. Beg eyhtti. Bu yzden mezarn kimseye gstermezler.

46

Konuan: Ahmet Binici

Yer: Mishacerk Ky
Ya:33
Beg bir kadna gre uzun boyluymu. Parmaklar da uzunmu. Birka yl nceydi
Mishacerke Konyadan Mslman bir bierci geldi. Tarlalarn srd kyllerden
alacaklarn bir bor defterine yazyormu. Bir gn bu defterini Begnin evinin
yaknlarnda kaybetmi. Kyllerden ne kadar para almas gerektiini
belirleyememi. Kyllerin bu durumda kendisine sana u kadar borcumuz var
diyerek gerek borlarnn altnda bir miktar syleme olaslklar varm. Bu bierci
Bilecikteki bir Mslman hocaya gidiyor yardm istiyor. Hoca kendisine O ky bo
deil, cinler periler var demi. Beg Mslmanlardan cn alyor. lahi adalet
gerekleiyor. Kyllerin vicdanlarnda Beg susuz ve masumdur. Buna ramen
hakszla uramtr. Toplum Beg konusunda adil bir adalet salayamamtr.
Bunu telafi yoluna gidilmektedir. Ahska, Vezettinin toplumsal hafzayla ilgili iki
boyutunu Deneyim alan ve beklenti ufku olarak tesbit ettiini belirtiyor. Deneyim,
toplumun beklenti ufkunda bir anlam kazandnda politik bir nem tamaya balar
ve toplumsal hafzada bir yer edinir. (24) Burada deneyim alannda beklenti ufkunun
anlam iki ksmda toplanmaktadr. Begnin masum olduu ve bu masumiyete
ramen ona yaplan hakszlklarn cezasz kalmamasnn istenmesi. Ahmet Binicinin
anlatmlarndan, yeni Mslman eski Ezidilerin ortak hafzalarnda ilahi adaletin hala
arandn grmekteyiz. Bu adalet isteinin grmeyi yapt 2008 ylndan sadece
birka yl ncesinde ifade edildiine dikkat ekmem gerek. Yani Begnin lmnn
zerinden 50 yl gemi olmasna ramen Mishacerkli kyller Beg iin adalet
istemektedirler. Bu istek slamlamann zgr irade ile gereklemedii sonucunu
ok rahat dndre bilir.
Konuan:Gazal ahin, Kadn.
Ya: 77
Yer:Suru
Biz Karakydeydik. Btn kylde bir heyecan bir tela. Herkes baryor
koun Beg geliyor diyor. Herkes ok mutlu ve heyecanlyd. Sanrsnz ki bir
milletvekili, bir kaymakam geliyor. Yani Beg o kadar nemseniyordu.
Konuan: Bozan ahin
Ya: 83
Yer: Suru
Dnya evine girmedi. Delirmiti. ocuklar etrafna ember izerdi. O da
akama kadar emberin iinde kalmak zorunda kalrd. Biri kendisini karsn diye
alard. lene kadar Ezidilikten vazgemedi. kencesi oktu. ok ikence grd.
ou kez sabahtan akama kadar emberin iinde kalmak zorunda kalrd.
Akrabalarn ziyaret etmeyi ok severdi. Bizim kye de gelirdi. Burada da akrabalar
vard. Snni Krtlerle Ezid Krtler arasnda sorun yoktu. Devlet bizi birbirimize
drrd.
Gazal ahin ile Bozan ahin evliler. Gazal Hanm Begnin ok saygn
olduundan sz ederken kocas Bozan Bey Begnin delirdiini sylyor. Dier

47

kyl grmelerimde Begnin delirdiini birka kez daha duyacaktm. Baz kyller
bu delirmeyi ermilik olarak tanmlyorlard.
Konuan: Abdullah Kaplan
Ya:60
Yer:Suru
Beg yaam boyunca Ezidi kald.
Konuan: Nazl Kaplan
Ya:53
Beg hi evlenmedi.
Tarih: 09.05.2009
Yer: Urfa-Suruc
Konuan Kii: Ali elik
Ya:80
Doum Yeri: Suru-Karaky
Ben de Dna airetindenim. Begnin etrafna ember izerlerdi. O da alar
emberden kamazd. Sonra da biri gelir emberi bozar, o da kard.
Konuan: Ayhan Aslan
Ya: 47
Yer: Osmanbey kampus/anlurfa
40 yl nceydi. Byk keilik kynde yayordum. Kyn yal adamlar kendilerine
inanlmadnda B sere beg be yani begnin ba hakk iin olsun derlerdi. Bu
ekilde yemin ettiklerinde herkes onlara inanmaktayd.
Konuan: eyho Binici
Ya: 80
D.Y:Mishacerk Ky
Yer: Mishacerk Ky
Meslek: Eski Ky Muhtar
Tarih: 07.08.2009
Ben 11 yalarnda Beg 45-50li yalardayd. Salar yaam boyunca akt. Hibir
zaman earp, ba rts vb kullanmad. Bir gn 15 tl parasn kaybetmi. O
zamanlar 15TL bir servet, ok iyi bir para. Bu olay sonunda akln yitirir gibi olmu.
Ondan baka Yezdilii bu kadar ak yaayan kalmamt. Yalannca boyu biraz
ksalmt. 1.60 falan vard. Dolgun yzl, hafif esmerdi. Kzamk hastaln brakt
izler vard yznde. Suruta Dna kkenli 70 Yezdi ky vard. Tamam Yezitti bu
kylerin. Hepsi slama dnd. slama dnemeyen son 3 ky, Mishacerk, Mascark
ve Karaky idi. Karakydeki eyhanlar dnmemiti. Zaten bu 3 ky Yezidiler eyh
ailelerinden gelmekteydiler. Bu 3 eyh ailesi eyho Bekri, Sracettinler ve emsiler
idi. Beg eymsilerdendi. Bu bo bir dindir, cehennemde yanarsnz diye diye
herkesi Mslman yaptlar. Zamanla etrafta Yezidi kalmad. Dedem Yezidi idi.

48

Babam Mslman Hac oldu.

Mslmanlar Yezidilere szl tacizde
bulunurlard. Siz pissiniz. Aalama da vard. Yezidilerin aylarn imeyin,
yemeklerini yemeyin nk haramdr derlerdi. zellikle bunlarn kitaplar yok
sylentisi ok etkili oldu. Ayrca Yezidilerden kz almayn, kz vermeyin derlerdi.
Aklma gelmiken sana Adle Kulekin efsanesini anlataym. Kulek Krte sakat
demektir. Yani sakat Adle. Aya aksad iin ona kulek demiler. Biz Adle Kulek
ldkten sonra onun evini ahr olarak kullanyorduk. Onun evini ahr yapp koyun ve
kuzulara oraya yerletirdikten sonra btn koyun ve kuzular kr oldu. Kulek Adlenin
ruhu buna izin vermedi. Adlede Beg gibi Yezid idi. Ve slama dnmeye iddetle
kar kard. Adle Klek Ezidi bir Azize idi. Beg gibi eyhti. Dini inanc nedeni ile
Beg gibi hi evlenmemiti. Yllar nce 2 yanda Selvi adnda kk bir kzm vard.
Souk bir k gn beni uyandrd. Baba kakam geldi dedi. Onu Adlenin evinin
nne gtrp orada kakasn yaptrdm. Bana byk kadn bana vurdu. Dedi.
Adlenin ruhu oraya kaka yapmasna izin vermedi. Selvi kzm bu olayn ardndan
ksa bir sre sonra ld. Mslmanlam Yezidiler hastalandklarnda Adlenin evinin
nnden toprak alr, suda eritir ve aryan yerlerine srerler. Adle dedem zamannda
yaam. 1913de lm. Beg 20 yalarndayken lm bir kadn. Adle mitosu
Beg mitosundan daha eskidir. Adle mitosunda cinler periler sz konusu iken yal
kadn bana vurdu- Beg mitosunda bu yoktur. Beg mitosuna zamanla bu tr figrler
de eklene bilir. Buradan mitoslatrma srecinde doast varlklarn efsaneye
katlmas belli bir zaman gerekli klyor, eklinde bir varsaym ortaya atla bilir. Yani
efsaneletirme srecinde toplumsal hafza bu olaya hemen doast varlklar
katmyor. Bastlrm zihin anlatlan bu yklemede kendini ifade etme olanan
yakalamtr. Spivak bastrlm zihin konua bilir mi? Diye soruyor ve bu
soruya da evet yantn veriyordu. Evet bastrlm zihin konua bilir. Benim
altn izmek istediim bu konumalarn ok farkl formatlarda olabileceidir.
Tarttmz bu olguda bastrlan deerlerin maddi grntleriyle
karlaldnda bu deerleri bastrm olan bireylerin, yaadklarna anlam
ykleme eyleminde bastrlm zihnin konutuudur. Bastrlm zihnin maddi
grnts burada Adle Klekin evi olmaktadr. eyho Binici sakat Adlenin
eski evini koyunlar iin ahr olarak kullandnda koyunlar kr olmutur.
Bastrlm zihnin maddi bir grnts ile herhengi bir yaamsal etkileim
olduunda bireylerin zarar grmeleri, zlmeleri vb olmusuz yaantlar
araclyla bastrlm zihin kendini ifade etmektedir. 2 yandayken len Selvi
adl kznn lmn, kzna Adle Klekin evinin nnde kaka yaptrmasna
balamas da bu balamda deerlendirile bilir.
Birde Cindi Bro var. Bro Krte brahim demektir. Bronun olu Cindi. Eskiden
herkes hayvanlarn otlatmak iin yaz aylarnda Akakale meralarna gidermi.
Mishacerkten Akakaleye giderlerken kk ev eyalarn bro cindonun evine
brakrlarm. Bro Cindo Yezidi bir eyhtir. Bir ylan ordusu bu evi bekler. Kimse
hrszlk yapamazm.
Suruun en zenginlerinden biri de Hacnebi idi. Byk olu babamn
yandayd. kinci olu Kavvast. Bence eyhanldrlar. Kz Ayan Hac Osmanla
evlendi. Hac Osman da Suruun en zenginlerindendi. Suruun eyhleri Kadiri
tarikatnn eyhleri idi. Bu kadiri eyhleri telkin ve zorlama ile insanlar
slamlatryorlard. Dvme yoktu ama. Eer Mslman olmazsanz, sizi ldrrz,
size ktlk yaparz eklinde korkutmalar olurdu. nsanlar cahil. Daha sonralar
Nakibendi eyhleri geldi. Diyarbakr, Siirt ve Mardinden geliyordu Nakibendi
tarikatndaki eyhler. Bu eyhler de ise tehdit yoktu. Kandrma yolunu seiyorlard.
Bir dinin bir kitab olmaldr, oysa sizin dininizin kitab yok derlerdi. Kadiri hocalar

49

insanlar slama armak iin tefler alar, zikirler yaparlard. Bir kye gittiklerinde
btn kyller o eve toplanrd. Onlarda tm kye propaganda yapma olanan
bulurlard. Zamanla Yezidilikte erime oldu. Yezidilik bitti. Mishacerk kyne ilk cami
1975 ylnda yapld. O zamanlar Yezidi eyhi cindi vard. Hi namaz klmad, oru
tuttuunu kimse grmedi. Srekli ben Yezidiyim derdi. ldnde cenazesini camiye
getirdiler. Adam Yezidilii hi brakmamt. imdi bu yaptklar adama hakszlk deil
mi? eyh Cindinin lmesine yakn Bozovann saf/sof kynden Ali adl bir genci
benim evime getirdiler. ocuk yryemiyor. Her iki koltuuna iki kii girmi onu yle
yrtyorlar. Hemen eyh Cindiyi ardk. ocuun ayaklarn kerametli elleriyle
ovalad. ocuk eyh Cindi bacamdan ayak parmaklarma doru ovaladka ayak
ularmdan alevler dar fkryordu dedi. Ardndan ocuk hepimizin gzleri nnde
yrmeye balad. Bak 3 km uzaklkta Mishacerke yakn Merax Ermeni ky var.
Aklmdan Begnin en yakn komularnn Ermeniler olduunu geiriyorum. Eskiden
Ezidi ky olan Mishacerk kynn en yakn komusu Merax Ermeni ky imi.
Mishacerk kelimesinin anlamn soruyorum. Arapa Ns yarm demektir. Cerk ise ta
demektir. Nshacerk yars talk demektir. Mishacerk buradan tretilmitir diyor.
1915 ylnda yaanan Ermeni trajedisinin Ezidi Krtleri ok olumsuz etkiledii de
ortaya atla bilir. Ermenilerin panislamist politikalar karsnda yaadklar Ezidilerin
ie kapanma nedenlerinden en nemlilerinden olduu ok rahat dnlebilir.
Konuan: Ahmet Binici
Yer: Mishacerk Ky
Ya:33
eyh Baba adl Ezidi bir ermiin mezar (ziyareti) var. 200 yldr bu sylenti varm.
ocuu olmayan onun mezarnda dua edermi. 40 yl nce her Cuma orada yemek
yaplr ve datlrm. Yemei yapp datan kiinin tuttuu dileklerinin
gerekleeceine inanlrd. Bundan 200 yl nce yine Beg gibi Mslman olmaya
yanamayan ve hi evlenmemi Ezidi sakat Adle adnda bir kadn Mishacerk
kynde yaam. Daym yllar ylar nce len bu kadnn evini kendi evinin bir
odas haline getirmi. Daym olan Halil Binici ne zaman bu sakat Adlenin evinde ya
da evinin nnde namaz klp secdeye varrsa el parmaklarnn arasndan alevler
kmakta ve klar yukarya ykselmekteymi.
Konuan: Halil Binici (Ahmet Binicinin days
Ya: 50
D.Y: Mishacerk ky
Evim Adle Klekin evinin bitiiidir. Namaz kldmda parmaklarmn arasndan
alevler ykselir. nk Adle Klek Ezidi idi ve buraya hibir Mslman kabul
etmiyor.
Ezidi eyhi bir kadnn kutsal evi ile slam dininin ibadeti olan kutsal
namaz klma yan yana geldiinde deforme olan namaz klma eylemi olmaktadr.
Politik olarak toplumsal hafzadan yok edilmek istenen herhangi bir deer - dini
inan, politik gr, etnik kimlik vb- in herhangi bir sembol, sz konusu deerin
yerine ikame edilen benzer ilevsellikteki deerin herhangi bir sembol ile yan yana
geldiinde/getirildiinde bireyin bilinalt duygulanm, kar karya gelen bu 2
deerden hangisinin birey iin daha nemli olduunu gsterir. Ve toplumsal hafza
bu noktada kendini ifade etme olanan bulur. Yazar bu saptamay yukarda
anlatlan yklendirme sonucunda yapmtr. Halil Binicinin kiiliinde kendini
gsteren toplumsal hafza, Ezidiliin kendisini gizleyerek korumaya devam ettiini,

50

koullar uygun olduunda daha belirgin bir ekilde ortaya kabileceini

gstermektedir. Krt almnn tartld bu dnemde Ezidiler zerindeki toplumsal
ve devletsel basklarn kaldrlmas durumunda Mishacerk kyllerinin Ezidi
inanacna ne lde ve ne miktarda dnecekleri konusu Sosyoloji bilimi iin binylda
bir gelebilecek bir frsat iermektedir.
Konuan: slim Binici
Ya: 50
D.Y: Mishacerk ky
Scak yaz gnlerinde Adle Klekin evinin nnde uyuruz. Onun evine yakn
uyuduumuz geceler kulaklarma kpek yavrusu sesleri, kalabalk insan sesleri gelir.
Adle Klekin evine yakn namaz kldmda el parmaklarmn arasndan 2-3 m k ve
ate ykselir. Bir gn damadm bize yatya kalmt. Onu Adle Klekin evine yakn
yatrdm. Sabah damadm Neden beni burada yatrdnz, sabaha kadar bir kpek
yata ekti, ben ektim. Dedi. Bu yklendirmelerde yre halknn toplumsal
hafzasnn bilin altnn yansmas grlmektedir. Mishacerk halk bilin altnda hala
Adle Kleke sayg beslemekte, Adle Klekin kimliinde Ezidilie saygszlk
yapmalar durumunda cezalandrlacaklar korkusunu hala benliklerinin derinliklerinde
yaamaktadrlar. Bastrlm zihin ancak bir lkla konuabilir. (25) Toplumlar bu
olguda olduu gibi bir tr mistifikasyonik halisinasyonlarla da hafzalar korumaya
kalkarlar. Yani toplumlar halisinasyonlar araclyla da gayri resmi tarihlerini
anmsarlar ve korumaya kalkarlar. Surulu Ezidiler nce Osmanl ve yerel erkler
ardndan Cumhuriyet tarafndan kltrel smrye uramlardr. Bu olguda olduu
gibi kltrel smrlerde de toplum bastrlm (ve izofrenik) bir zihinle her trl
smrgecilie kar koyar.(26) slim Binici binlerce yllk Zerdi/Ezidi Krt
kimliini ile resmi ideoloji tarafndan kendisine dayatlan kimlie kar
direniyor, bu direniinde bastrlm toplumsal bellek kendi sesini izofrenik
halsinasyonlarla duyurmaktadr. Kendi hafzasnda oluturulmak istenen
yanl bilin (Trk-slam kimlii) ile kendi z kimlii (Krt-Ezidi) karlkl olarak
slim Hanmn bilincinde lmne bir varolu kavgasna girmeleri, bu kyl
kadnnn bastrlm toplumsal belleinden reel dnyaya halsinasyon
anlatmyla ortaya kmaktadr. Sistem bu kyllerin toplumsal hafzalarna
saldrdan vazgemeyecektir. Yar ezidi-yar mslman bu Krt kyllerinin
yaad/yaamakta olduu kltrel izofreni, kltrel yabanclama,
bugnlerde tartlan Krt sorununun znesidir aslnda. Efsanenin nesnesi dier
dnyayla tartmadr.(27) Toplumsal bilin efsaneletirme olgusuyla dinsel bir
tartma srecini taze tutmaktadr. Birey/toplum kltrel smr karsnda dinsel
deerlerini bu tartma araclyla gelecek nesillere miras olarak brakmaktadr.
1913 ylnda len Adle Klek (Sakat Adle)in de efsaneletirilmesi de olduka
dikkat ekicidir. Beg 19 yandayken Sakat Adle lmtr. ld tarih
dikkate alndnda bu corafyada yaayan Ezidilerin ilerine kapanma
refleksinin 1800l yllara kadar uzand dnle bilinir.
Tarih: 09.05.2009
Konuan Kii: Aye Kurt
Yer: Suru
Ya: 77

51

Karakyde ona ok sayg gsterilirdi. Yallnda. Ama bu sayg artk Yezidlikle ilgili
deildi. Sadece misafir olduu iin deer verilmeye baland.
Tarih: 18.09.2009
Yer:Surua bal merik ky
Konuan: N.
Ya:39
Meslek: ifti
Beg bizim iin ehittir. Burada herkes Beg yi ok severdi. O kadar ok
severlermi ki, kalp gidecei zaman evresine ember izerlermi ki kalp gitmesin.
Gnlerden bir gn Beg yine bizim kye ziyarete gelmi. Ramazanm. Bakm ki,
eski yezidi akrabalarnn tm Mslmanlam ve oru tutmaya balam, o an
ayaa kalkm, Remrtik-plak ramazan- sizin olsun, Yezidhan Viranehir- benim
olsun demi ve Viranehire gitmi. zellikle Mslmanlarn omuzlar tutulduunda
ya da bir yerlerinde sz olduunda sz konusu bedenlerinin blgesini Begye
ovdururlarm. Beg yel alr diye sylerlermi. 1910-1912 yllarnda Urfann yerlileri
Karakyn topraklarn kendi zerlerine tapulandrmlar. O zamanlar Karakyde
oturanlar yezidi imiler. Urfann yeni toprak sahipleri Karakye gelirken yanlarnda
snni Mslman hocalar da getirirlermi. Bu hocalar buralarda slam misyonerliini
yaparlarm. Ayrca Karakyn yerlisi olup Trke bilenler de tapu alabilirlermi.
ou Yezidi toprak sahibi olup, iftilik yapmak istemezmi. Yerleik yaama
getiklerinde 16 ya st erkek ocuklarnn yllarca askere alnp gelmeme olasl
varm. Askerlik 15 yl bazen 8 ylm. Moltke Krtlerin askere alnmalar konusunda
Krdistanda askerliin 15 yl olduunu sylemek, askerliin bir mr boyu
olduunun farkl bir ifadesidir. Bu yzden Krtler erken evlenirler, karlarndan,
ocuklarndan ve yurtlarndan ebedi olarak ayrlmak, onlarn kama, ya da silahla
kar koyma suretiyle kurtulmaya altklar bir kara aln yazs olmaktadr. ok
asker kaybetmitik. Bu kayplarn yerini doldurmak iin Krdistandan yeni askerler
toplamak zorundaydk. Krt kyller dalara kayordu, pelerinden kpekler
saldrtarak kovalanyorlard; tutulanlar ou zaman ocuklar ve sakatlar, uzun iplerle
sralama balanm ve elleri bal olarak getiriliyorlard. Subaylarn dillerini bile
anlamayan szde askerler daimi olarak esir muamelesi grmek zorunda idiler. (28)
eklinde bir aklama yapmtr. N. konumaya devam ediyor. ems-i Xamhano
toprak istemedi. 1891 ylnda Beg 'in kyndeydi. 1922 de bizim kye geldi.
Buradan da askere gitmemek iin kat. Maliye Memurlar eeklerle ky kye
dolap, grdkleri kyllere gelin bu ky sizin olsun, tapunuzu da verelim. Derlermi.
Ama hi kimse buna pek yanamazm nceleri. nk vergileri ok arm.
B.Nikitin Krdistanda tarmn geliimini engelleyen en nemli faktrn ok ar vergi
sistemi olduunun altn izer. Nikitin arkada Bedgere yazd bir mektupta
Krtlerin askerlie bakn ..Krtler yle cevap veriyorlard. Ne yapalm?
Ovaya yerleip ky kursak, ba diksek, buday eksek, kra topra srmeye
koyulsak, zerimize o kadar ar vergiler ykleniyor ki zahmetimize karlk elimize
hibir ey gemiyor. Geriye yaplacak ne kalr? stemeye istemeye evimizi terk edip
dalarda, herhangi bir bask altnda ezilmeyen kardelerimizin yanna snyoruz.
(29). eklinde aklyordu.

52

Tarih: 18.09.2009
Yer: Suruc-Karaky
Konuan kii: Salih Yamurlu
Ya:81
Doum yeri:merik (At yolu mezras)
1. Grme
16-17 yalarndaydm. Beg 60 yl nce buraya gelirdi. Buradaki akrabalarn
grmek isterdi. Beg
ldnde Celal Bayar cumhurbakan, Mendereste
Babakand. 55 yandan sonra olakya yerlemeye gitti. Boyu 1.67 idi. Zayf deil
iman deildi. Eskiden iman insan yoktu zaten. nk kadn erkek herkes ok
alrd tarlalarda. Siyah gzl, siyah salyd. Beyaz tenliydi. ok gzeldi. Sabah 10
gibi kyde olurdu. Yezidilerin erkekleri ok yakkl, kadnlar ok gzeldi. Ruslardan
bile yakkl ve gzellerdi. Mslmanlkla beraber melezleme balad, Yezidilerin
saf rk bozulmaya balad. Yezidi olmayan dier airetlerle evlilik artt. Beg saf
yezidi rkndan geliyordu. ok gzeldi. Begnin kynden Suriyeye gidip oraya
yerleenler oldu. Ben bunlar anlatyorum diye jandarmalar buraya gelir mi? Eyvah
jandarmalar beni alacak. Gerekten korkuyor. Ve elleri ile ban korumaya alyor.
Benim amcam anakkalede ehit oldu. Amcam Mslimolullarndan Reit idi.
Babam gazi oldu. 1914 de 8. orduyla Trablusgarba gitti. Sen gazetecisin. Bu
anlattklarma ta koyar olaylar yle anlata bilirsin. Olaylar arpta bileceimi
sylemeye alyor. Ardndan, ben devletten yanaym diyor. Salih Yamurlu byle
konuarak teki olmaktan kamaya ve daha eski bir hafzay canlandrma telana
giriyor. Bu eski hafza atalarnn ehit olmas olaydr. Atalarnn ehit olduklarnn
ifadesi ise ben de sizdenim ldr.
Zizekin, kolektif sululuk duygusunun gerekle badat noktada yaanan keskin
sarslmay, znenin tam kalbindeki, simgeletirilemeyen , her trl anlamlandrma
ileminin bir art, kalnts olarak retilen bir gerek noktas olarak
yorumlamaktadr. Bu noktay bir ideolojik sistem, bir sylem erevesi Kapitone
Noktas olarak adlandran Zizek, Gsterenin gsterilenler kmesine bire bir tekabl
etmediini, gsterenin daima yzergezer olduunu belirtmektedir. Oysa
anlalabilmek iin belli sylemler iinde gsterilenleri , tabiri caizse, raptiyelemek
gerekir belirli knt noktalar, sabitlik alanlar oluturur ki, anlam dediimiz ey
ancak bu noktalar referans olarak ortaya kara bilir Bu noktaya points de capiton,
kapitone noktalar ad verilir. Kapitone noktalar, dilin yzeylerinde
yarattklar
rntyle bir ideolojik sistem, bir sylem erevesi olutururlar.(30)
Hemen burada okuyucuya Salih Yamurlunun, Cemile Aykln (Samur), -Begnin
abisinin kz- ve kyl tanklklarnn hemen banda yer verdiim 85 yandaki
Hatun Durmuun Beg ile Ezidi dini ile ilgili konutuklarnda egemen glerin
kendilerini cezalandrmalarndan korktuklar ve teki olmaktan kanma refleksi
gsterdiklerini anmsatmalym. Belirtiim bu durum grlen bir ok kyl de
gzlenmitir. Begnin lm zerinden yaklak 50 yl gemi olmasna ramen bu
yar Ezidi-yar Mslamn Krt kylleri hala Beg ile ilgili bir konu aldnda
paniklemekte, korkmakta ve konuyu kapatma davran gstermektedirler. Tm bu
gzlemler sonucunda Begnin yaad dnemlerde Ezidi olmann ne kadar zor, ac
verici ve toplumdan soyutlanmaya yol aan bir durum olduunu ok kolay ileri sre
biliriz. Bu kyllerin Ezidi kimliklerini gizlemekten baka seenekleri olmad
ortadadr. Ya Ezidi kimlii Beg gibi aka yaayacak ve onun yaad trajedinin

53

orta olacaklar ya da Ezidi kimliklerine yabanclaarak kltrel asimilasyona teslim

olcaklar. (ki ucu keskin bak)
Tarih: 19.06.2009
Yer: Urfa Merkez
Konuan: smet imek
Begnin abisi ok zengindi. nk o Mslman olmutu. Ama yine de Beg nin
abisi idi. Onu kumara drdler. Ve tarlalar ellerinden gitti. Fakirletiler. Ekmee
muhta oldular. Topraklarn emekleri ve mallar karlarnda kazandlar. Beg ok
erefli bir kadnm. Bence herkesin dedii gibi Beg Mishacerke ksp Viranehir
ilesi olak kyne gidip orda lmedi. Bence o Mishacerk te ld.
Tarih: 19.06.2009
Konuan Kii: Mehmet Durusoy
Ya:51
Doum yeri: Suru ilesi Yourtlu ky.
Bence de Beg Mishacerkte ld. Ama sonra Kemiklerini buradan alp Olak
kyne gtrdler.
Konuan: Abdurrahman Yldzolu
Tarih: 06.08.2009
Yer: Urfa
D.Y: merik Ky
Ya:66
Bence Beg Mishacerkte ld. Sonra onu Viranehir olak kyne gtrdler.
Orada gmdler.
Konuan: Mehmet ifti
Ya: 75
Yer: Mzeybil Ky.
Beg Mishacerkte ld. Daha sonra mezarn atlar, kemiklerini alp Olak
kyne gtrdler.
Beg efsanesinde ld yer konusunda farklln olumas sz konusu. Herkes
kendi kynde ldn iddia ediyor.
bu durum anlatcnn olay kendi
memleketi ile ilintilemeye almasndan kaynaklanmaktadr. nk yre halk
sylencede geen kahramann kendi yresine ait olmasn arzular (16)
slamlatrlm eski Ezidi Krtlerin, bu tanklklarda grld gibi Begyi
sahiplenmeleri siyasi bir anlam da iermektedir.
Konuan: Haydar Cengiz
Ya:60
D.Y: Mishacerk
Airet:Dna
Tarih: 20.09.2009

54

Etrafna ember izerlerdi. Alamaya balyor. Grtmn bir ok insan

Begnin adn duyar duymaz alamaya balad. Kimisi de gsn dvd.
Zulmdr. nsafl bir insan gelirde emberi aarsa kurtulurdu. Hibir zaman kendisi
emberi krarak dar kmazd. Kendi krsayd dininden de km olurdu. Beg
ayakabsz ve ba ak dolard. Ban rtecek bir rts yoktu. Ayakkabs da
yoktu. evre kylere gidecei zaman ayann altna ot balard. Srt ve bedeni yaz
aylarnda scaktan kzarr yanard. zerindekiler yrtk prtkt. Srtnn byk blm
giyselerinin yrtkl nedeni ile gnele temas halindeydi. O da Pirsusa adn veren
sus (meyan) otlarn yolar srtn rtecek ekilde balamaya alrd. Scaktan srtn
byle korumaya alrd. Mishacerkin son Ezidleri Beg, Begnin amcasnn olu
laloy-ki her ikisi eyhemsi mezhebindendir- bir de eyh Bekri mezhebinden
olan eyh Cindi idi. Begnin abisi ok saft. Begnin maddi durumu o kadar
ktyd ki, sonunda akln oynatt. Babam bu gre hi katlmazd. Beg deli
deildi, akrabalar Mslman olduktan sonra delirdi derdi. Begnin bir kei bir de
ola vard. Keisinin adn Krte bayram anlamna gelen Iydi koymutu. Beg 60
yl yaad. Ezidiler K.Iraktan Viranehire oradan da Suru- Aligr- Mishacerke
geldiler. Mishacerk Ermeni ky idi. Ezidiler buray parayla satn aldlar. Hacerk
Arapa ta demektir. Ad buradan geliyor. Beg ok namuslu idi. 100 yln
kahramandr. 15 liras vard. O zamanlar byk para. Zalimler parasn alm
olabilir. Bu olaydan sonra dengesini biraz daha kaybetti. Ama dinini kaybetmedi.
Buradaki herkes Mslman olmutu. Zalim Mslman obanlar vard. Hava
scak m scak. Kimsenin gremeyecei kuytu bir yer geldiinde Begyi ember iine
alrlard. Beg ok namuslu ok erefliydi. Ona ya dilendiin paralarn yarsn bize
verirsin ya da seni bu emberden karmayz derlerdi.
Begnin giydii derg nin- bir tr pijama- gerek deseni hibir zaman belli
olmazd. O kadar yama olurdu ki zerinde dergnin, uzun zaman bu ekilde kullanrd
onu Beg. Ve o kadar eskirdi ki bu derg, Beg onu ipini boynuna takarak
kullanrd. Yoksa derg aaya kayabilirdi.
Begnin abisi Mehmet bir sabah uyanr ve Begnin evde olmadn grr.
Begnin kaybolduunu dnr. Oysa Beg sabah domadan yola km, ilk gelen
kervanla Viranehire gitmitir. O zamanlar Viranehirde ok Ezidi vard. imdi ou
Almanyada. Ali Ykselin babas var Abdi aa. Abdi Aann babas Biar Aadr.
Biar Aa oooooooooo eyh Beg gelmi. Demi. Beg de Bizim Dna aireti
slam oldu, ben dinimi terk etmedim, lm var dnmek yok, buraya katm geldim,
demi. Biar aa Mishacerke haber yolluyor. Merak etmeyin Beg burada diyor.
Laloy- Begnin amcasnn olu- da Begden birka yl sonra Mishacerkten kaarak
Viranehire geliyor. eyh Musto benim amcamdr. Teyzemle evlenmek istedi.
Mslmanla dnmedii iin vermediler.
Beg deli deildi. Toplum ona deli muamelesi yapt. Deli Ezidi dinini bilir mi?
Deli Viranehiri bilir mi? Beg uzun boyluydu. Sarn deildi esmer deildi. Kumri
idi. -Kumral demek istiyor- Baba yiitti.
Bir Ezidi eekle deirmene birka uval buday getirdiinde ona hemen
sorarlard,
nerelisin? Mishacerkli dediinde; Sen Ezidisin, neden Mslman
olmuyorsun der sonra da uval yere dkerlerdi. Eek kaar yakala yakala bilirsen,
bunu yapan Mslmanlarn gz keserse bu Ezidiyi dverlerdi de. Ezidi ailesinin
karnn doyurca budaydan olmakla kalmaz, eeini de kaybeder, arkasndan da
dayak yerdi. Snni Krt Mslmanlar geceleri Ezidilerin evlerine hrsz gnderirlerdi.
Gayrimslimin mal Mslmana helaldir diye dnrlerdi. Ezidilerin koyunlarn,
mallarn aln derlerdi. Bu hrszlklar nedeni ile Mishacerkte eskiden Ezidi evleri

55

birbirine yakn ina edilirdi. Evine hrsz gelen Ezidi bardnda evrede uyuyan
Ezidi komular bu yardm ln duysun diye.

Konuan: Abdullah Kaplan

Ya:60
Yer: Suru
Beg yaam boyunca Ezidi kald.
Konuan: Nazl Kaplan
Ya:53
Yer: Suru
Beg hi evlenmedi.
Konuan: Sadk Kutlucan
Ya:67
Yer: Mishacerk
Begnin mezarn trbe eklinde yapmlar. Trbesinde Cuma gnleri mum
yakyorlar.
Konuan: Meyri Yksel
Ya:70
Yer:Urfa- Viranehir- Olak Ky
Tarih: 05.08.2009
Doum Yeri: Olak Ky
Halisin babas Timur Yksel bir gn Viranehirden Surua Ezidi akrabalarn
ziyarete gider. Orada kendisine Beg Samurdan sz etmiler. Ezidi bir kadndr,
Mslman kyller kendisine ok zlm yapyorlar. evresine ember iziyorlar onun
saatlerce emberin iinde beklemesini zevkle izliyorlar, saatlerce emberi amayp
onun a susuz akama kadar orada bekletiyorlar. stersen beraberinde onu da gtr
demiler. Timur Bey de Ben ok zenginim. lene kadar ona bakabilirim, isterse onu
kendi iftliime gtrr, lene kadar orada yaamasn salarm demi. Begyi atla
Viranehir ilesi olak kyne getirmiler. Burada en fazla 2 yl yaam. ok rahat
bir insanm. Olakya geldiinde Bana sadece kuru bir ekmek verin yeter demi.
Buradakiler de Sen ye i, baka bir ey yapma demiler. Beg ok sakin ve ok
utanga bir insanm. ok zavall, ok sakin bir yaps varm. Burada kendini
insanlardan ve olaylardan soyutlayarak yaam. Hibir eye mdahale etmezmi.
Geldiinde 50-55 yalarnda olmasna ramen ok ok gzel bir kadnm. ok
temizmi. Bu yana ramen yal gzkmemekteymi. Ailesi Ezidi eyh
kkenliymi.

Konuan: Zeliha Yksel

56

Ya: 80
Yer: Urfa-Viranehir-Olak Ky
D.Y: Kaburga Ky
Tarih: 05.08.2009
Beg iin geldik dediimizde gzleri yaaryor ve sa elini yumruk yaparak gsne
defalarca vuruyor. Yznde acma, merhamet ve sayg ifadeleri ayn anda
beliriyor. Beg yi yaarken grm olduundan sz ediyor torunu. Beg ok iyi bir
insand. Evin bir eleman gibiydi. Yorgan yastk yapard. Srekli alard. Bu
yorganlar abim Mehmete gtreceim derdi. Ama gtremedi. Burada ok
yaamad. 2 yl iinde ld. Abisine olan bu scakl kendisini srekli yaama
balard. Uzun boylu, yiit, glyd. eyhti. Kendi elini perek defalarca Beg
eyhti. Diyor. Buradaki insanlardan fark yoktu. Kendisini herkes burada ok
severdi. ok kymet verirlerdi kendisine. Hemedo Bra-Abim Hemedo- diyerek
alard. Birden ciddileip torununun kulana Krte bir eyler sylyor. Torununa
sana ne dedi diyorum. Bunlar anlatyorum sonradan kt bir ey olmaz deil mi?
diye sorduunu sylyor torunu. Zeliha Hanma sarlyorum. Elini pyorum. O kadar
ksa boylu ki. Yallk nedeni ile kamburu km, boyu bir hayli ksalm. Ama gzleri
hala yaam dolu. Begden sz ettike gzlerinden efkat fkryor. Islak gzleri
sevgi dolu. Ardndan elindeki ve yzndeki dvmelerin fotoraflarn ekiyorum.
Arabaya binip uzaklarken bana el sallyor, o kadar mutlu oluyorum ki. O kadar
mutlu, o kadar mutlu Begye bana bu gzellikleri yaatt iin minnettarlk
duyuyorum.
Tarih: 09.05.2009
Yer. Urfa-Suru
Konuan Kii: eyh Mslim Durmu
Ya: 87
Doum Yeri: Mozk ky
Yezidi Krtlere 1971 ylndan itibaren ayrm farkl bir boyut kazand.
Begyi grdm. Biz Kurandan sreler okurken o kulan kapatrd. Duymamak iin.
Mustonun yannda ld. Onu Mozk kynde grdm.
Konuan: zzet Aygn
Ya:53
Doum Yeri: Suru
Begnin Krte kelime anlam Hanm Aa, demektir. Soylu bir aileden geliyor. Beg
yediren iiren, delikanl gibi anlamna gelir.

Ad Soyad : Abdullah Bozku

Baba Ad: Abdlkadir
Ana Ad: emse
TC Kimlik No: 19574775702
Doum Yeri: Suru
Doum Tarihi: 1955

57

Meslek:ofr
Grme tarihi: 05.12.2010
At lr Meydan Kalr, Yiit lr an Kalr.
Trk Atasz.

'1998 ylnda yanmda 9 Urfal ofr arkadala Kuzey Iraka Amerikan

ordusuna benzin gtryorduk. Kamyonlarmz Kuzey Iraka gireli 6-7 saat falan
olmutu. Yolumuzu elleri silahl Arap milisleri kesti. Amerikallar bizleri ldryor,
sizler onlara benzin getiriyorsunuz. Biz de sizleri ldreceiz dediler. Hepimizi bir
korku sarmt. Bizlerin Krt olduunu biliyorlard. lerinden biri bana Krte sen
nerelisin dedi. Ben de Urfa Suruluyum dedim. Sonra da sen Surulu Begyi
tanyor musun? Diye sordu. Ben de ben Begnin kylsym, ben Mishacerk
kyndenim dedim. Meerse bu kii Ezidi bir Krtm. Araplarla birlikte Amerikan
ordusuna yardm getirenlere kar savayormu. Arkadalarna dnerek
ldrmekten vazgeelim bunlar dedi. Begnin kyls olmam nedeni ile hem
kendim hem de arkadalarm lmden kurtuldu. Ardndan bu Ezidi Krt milisi bizi
evine davet etti. Hepimize sofralar kurdu, karnmz doyurdu. Ayrlrken bu blgede
banza kt bir ey gelirse bana haber verin dedi.
Bu grme 1998 ylnda yani kahramanmz Begnin, lmnden yaklak
40 yl sonra bile kuzey Iraktaki Ezidi Krt halknn benliinde ok canl bir ekilde
anmsandn gstermektedir. Kuzey Irak Ezidilerinin Begyi nasl hatrlayp nasl
naklettikleri ve bunun toplumsal hafzalarndaki yerinin ne olduu ayrca aratrlmas
gereken bir noktadr.
Konuan: Emin Kak
Ya: 56
D.Y: Urfa-Siverek
Meslek: Emekli i
1980 sonras Viranehirde Ezidi says ok ciddi azama oldu. Verimli topraklara
sahip Ezidiler gidince Snni Krt airetleri buralar sahiplendi. Devletin Ezidilere
basklarn bu yzden Snni Krt airetleri desteklemilerdir byk olaslkla. 1977de
25 yandaydm. 12 yanda Ezidi bir ocuk vard. Etrafna ember izdik. Ardndan
ocuunun zerine traktr srdk. Ka olum ezileceksin, traktr zerine geliyor.
Diye bardk. ocuk irkildi, ezildi, bzld ama emberden kmad. izgiyi silince
bir gvercin kafesten km gibi oldu. Mslmanlarn tmne kirve derlerdi. Bunlar
hi ktlk yapmad, hep bunlara ktlk yapld. Bir Ezidi arkadam vard. Onun
yanda Meleke Tavusa kfr edince Krte L parsiye me mexi derdi. (Trkesi
kaburgama vurma) Tebessmle sylerdi, ok tatl bir tebessmle tepkisini ortaya
koyard. yi ho insanlard. Bunlarda fitne, fesat yoktu. Yaamla barktlar. alkan,
ok temizlerdi. Yemek kltrleri zengindi. Bu yzden kskanlrlard. Kyleri gelimi,
drst-samimi bir halk, insani ynleri art basard. Peynir ve yalarn pazard
satamazlard. Hibir mallarn satmazlard. Peynir ve yalar katksz ve hilesiz
olmasna ramen satn alnmazd. Budaylarn da ofise satarlard.

E. 1.Blmn Deerlendirilmesi ve Tartma

58

Bu blmde Toplumsal hafzann izleri orataya konulmaya allmtr.

Kahramanmz Beg Samurun efsaneletirilmesi sreci okuyucuyla paylalmtr.
Bu mitos diyalektik bir imgedir. Yazar bu diyalektik imgenin ekonomi-politik alt
yapsn da ayrntl bir ekilde okuyucuyla paylama isteindedir. Beg Samur
yaamnn ilk 30 yln (1893-1923) Osmanl vatanda olarak geri kalan ksmn da
Trkiye vatanda olarak yaamtr. Kahramanmzn yaad Krt corafyasndaki
1893-1923 yllar arasndaki siyasi gelimelerin ayrntl tartlmas bu mitosun maddi
temelinin anlalmas iin bir zorunluluktur. Ayrca 1923 ylndan kahramanmzn
lmne kadar TCnin Ezidi politikalarnn deerlendirilmesi de bu maddi temelin bir
parasdr. Bu siyasi gelimeler yazar tarafndan szl tarih teknikleri ile derlenmi,
baz resmi belgelerle de bu derleme desteklenmitir. Yazar bu konuda en byk
destek ve kayna Halil Glnn pirsus yaynlarndan kan Bin yllk lk
kitabnda ve Halil Gl ile yapt grmelerde bulmutur. Mitosun maddi
temelleri 3. blmde ayrntlaryla tartlacaktr.

5. K N C

BLM

A. slamlatrlma Srecinde Ezidi Krt Halk

Baln slamlatrlma Srecinde Ezidi Krt Halk olmas okuyucuyu byk
bir beklentiye srklememelidir. Bir szl tarih almas olan bu aratrma bu
kadar geni bir bal derinlemesine aklama iddasnda deildir. Aratrmann
amalarndan da deildir zaten bu konu. Yazarn yapmaya alt okuyucuya
slamlatrlma srecinde Ezidi Krt halk nn yaam olduklarn szl
anlatmlarla kyl tanklklaryla vermektir.
Tarih: 18.06.2009
Yer: Suru merkez
Konuan: Muhsin Ceylan
Ya: ?
Hz merle Krtler islamla tanr. Hz mer byk bir vahetle her km bana bir
Zerdi Krtn kellesini mzraa geirerek katliamn yrenin btn halklarna ve
yaayan dier Krt bireylerine gsterir. Gnmz de bile Krtlerin bir ou Hz
merin adaleti deyimini kullanr. (BKFun Son Prensi btn Krtler yezidi kalsalard
slama gemeselerdi, u an bamsz bir devletleri olurdu diyor. 1980 sonras bir ok
Mslman Krt, Yezidi Krtlere daha scak davranmaya balamr. Demektedir. )
Hz merin vahetinde o kadar insann kan sokakalara akm ki, gnmze kadar
Krt halknn bu grnty ifade etmek iin kullanad sorka alem (krmz/veya kzl
alem) deyimi ortaya kmtr. Bu vahet o gn bugn sorka alem deiiyle anlm.
.. M. 637 yllarna doru Krdistan,
gney batsndan gelen slami Arap
istilasna ve katliamlarna urad. Bizzat Hz.merin verdii emirle Krdistan
blgelerinde var olan yazl yazsz her trl tarihi, kltrel ve dini belgeler yaklp
ykld.tarihi, kltrel katliamla beraber blge halknn Krte konumas
yasakland. Arap dilini ve dinini benimsetmeye altklar Krdistan halkndan,
Krte konuanlarn dilleri acmaszca kesilerek cezalandrld.. slami Araplar
59

Krdistan halkn asimile edebilmek iin vahice ok byk katliamlar ve basklar

uyguladlar. Sleymaniyede deri zerine yazlm olarak bulunan bir iir, slami
Araplarn igalleri srasnda yaptklar katliam ve zulm ak olarak anlatrken,
slamiyet ncesi blge Krt halknn Zerdt dini inancna mesup, yani Ari oldukarn
da belirtmektedir. (31)
iir Krte yazlmtr. Ben buraya Trkesini alyorum.
Hrmzgahlar viran oldu, ateler snd,
Byk, bykler saklandlar.
Sitemkar Araplar her taraf harap ettiler,
Hatta ehri Zora yerletiler.
Kadnlar, kzlar esir gtrdler,
Azad erkekleri kana boyadlar.
Zerdtn ayini sahipsiz kald,
Hrmz kimseye yardm etmedi. (31)

Konuan: Halil brahim Akku

Ya: 60
Yer: Mzeybil (Aybast) Ky Suruc Urfa.
1.Grme
Mishacerkli Ezidileri grnce Snni Mslmanlar szl satamalarda
bulunurlard. Onlarn duyabilecei ekilde blise kfr ederlerdi.
Syler misim Mishacerk ky nasl Mslmanlat? ok kalabalk bir ekilde
Mishacerk kyne gelirler ve misafir olduklar ev sakinleri evet Mslman olduk,
kelimeyi ahadet getireceiz demeden evi terk etmezlerdi. O kadar kalabalk
gelirlerdi ki, ev sahibi doal olarak korkard. Aba altndan sopa gstermekti bu bir
bakma. Gvde gstergesiydi. Zaten olduka azd Ezidiler. Bir gz da vermekti ayn
zamanda. lk geldiklerinde ev sahibini ikna edemediklerinde periyodik olarak
gelirlerdi. Grup grup ziyaretleri olurmu bu Mslman Misyonerlerin. stelik evrede
Mslman. Mslmanlar Ezidilerin ocuklarna snnetlerinde kirve de olurlarm. Bu
da bir tr akrabalk duygusu yaratm. Ezidilikte kirve olan kiinin kzlaryla snnet
olan Ezidi ocuk evlenemezmi. Bu yzden Ezidiler de olduka az olduklarndan,
Mslmanlardan kirve seme yoluna gittiler. Bu uygulamann Ezidi nfusun
evlenecek insan bulmasn kolaylatracan dndler.
Mslmanlarn Ezidi ocuklarn snnet kirveleri olmalar oaldka, Ezidilerle
Mslmanlar arasnda olumlu duygular gelimi bu da Ezidilerin Mslmanlara
yaknlamalarn kolaylatrmtr. Toplumdan dlanma ve aalanma duygularnn
kirvelik olay ile iddetini azaltmas Ezidilerin Mslman olmakla kazanacaklar ok
ey olabilecei dncesini gelitirmelerine yol am.
Halil brahim Bey anlatmna devam ediyor. Daha sonra Mslman olursak
evredeki esnaf ve kyllerle daha rahat al-veri yaparz, Ekonomik ve siyasi
kimliimiz olur, Mslman Krtlerle daha rahat kz alp veririz eklinde dnmeye
balamlar. evreye gre Ezidilik kt bir eydi. Bu yzden Ezidilerle ticaret
yaplmaz, onlardan kz alp verilmezdi. Ayrca Urfa merkezden Mslman misyoner
eyhler de gelirmi. Onlarn propagandalar da ok etkili olmu. Bu gelimelerden
nce Mslman Krtler Ezidi Krtlerin meyve ve sebzelerini almaz, alanlarsa olduka

60

dk fiyatla alrm. ou kez Ezidlerin Mallarn kimse almasn, onlarla kimse

ticaret yapmasn eklinde propaganda yaparlarm. mer Kutlucann anlatt mitos
formatnda bu duruma yer verilmitir. Mslmanlaarak pazarda yer alabileceklerini
alglamalar onlar Mslmanla daha da yaklatrd. Ekonomik pazarda retici
olarak yer edinebildilerdi, Mslman olmakla. Bu durum onlarn toplumsallamalarn
da beraberinde getirdi. Adam Mslman olunca tccar olabiliyordu. Snni
Krtlerde mallarn getirip kendisinde bu mallar pazarlamalarn isteye biliyordu.
Mslmanlamada ok nemli bir etki oluturmutur bu durum.
Konumasnn bu noktasnda ok nemli bir eyler syleyecekmi gibi doruldu.
slam kabul etmeden nce bu Ezidi Krtler de ihanet yoktu, olduu gibi
grnrlerdi, doruluk ok nemliydi ve tek evlilik yaparlard. slamiyete dnnce
ekolojileri bozuldu, yozlama yaadlar. Benim daymn olu Mslman olduktan
sonra kar satmaya balad, ocuklar da faizcilik yapar oldu. Bu anlatlanlardan
Urfada Ezidilerin slamlamalarnn, Krt Feodal yapsnn dalmas ve kapitalist
ilikilerin yava yava gelimesine kout gelitiini kara biliriz. Halil
beyin
slamlaarak ahlaklarnn bozulmasn sylemesi bilimsel deildir. Bir aratrmac
olarak burada anlamamz gereken kapitalistlemenin insann doasn bozduudur.
Bu olguda kapitalistleme ile din deitirme ezamanl gereklemitir. Sz tekrar
Halil Beye brakyorum. Bu noktadan itibaren Ezidiler Mslman olduka airetler
aras kavgalarda u kiiler de Mslman oldu, onlar da gelsin ortal sakinletirsin
denirdi. Byle adam yerine konmada balamt. slamlamayla birlikte Ezidiler
toplumsal saygnlkta kazanyorlard.
Gnmzde devlet Ezidilerin nfus czdanlarndaki dini blmne bilinmeyen
din yazmaktadr. Resmiyette devlet Ezidi dinini kabul etmemektedir. 3-5 yl nce
Ezidi dini ibaresi kullanlrd. Bunun zerine birka gn sonra Urfa ili Suru ilesi
Nfus dairesine gidip, Beg Samurun Nfus czdan rneini alyorum. Beg
Samurun medeni hali ve dini blmlerinde bekar ve slam yazmaktadr. T.C kimlik
no ise 20207754636 olarak yazlm. Baba ad Mamo ana ad ise Sultan olarak
yazlmtr. Oysa ben Mishacerkli yallarla konutuumda Beg nn annesinin
adnn Silt olduunu sylemilerdi. Sultan isminin Krte ksaltlmdr Silt. Beg
Panislamist ideoloji ile Mslmanlatrld gibi, annesi de Krte ad Pantrkizm
ideolojisi ile deitirilerek Trkletirilmitir. Doum tarihi 01.17.1894, lm tarihi ise
06.01.1950 olarak kaydedilmitir. Bilgilerin tescil tarihi de 27.11.1913 olarak
yazlmtr. Nfus Dairesindeki yetkili 1310dan 584 kararak doum tarihini 1894
olarak yazdklarn da ekliyor. Beg Samurn Kzlhyk ky kaytlarna ilenmi
olmasnn nedenini anlayamadm. Kaytlarda 1950de ld belirtilse de bu kayt
kesinlikle yanltr. Suru Nfus dairesinden Beg Samurun Nfus Czdan rneini
aldmda Begnin lmnn yaklak 8-10 yl erken kaytlara geirildiini grdm.
Kyl anlatmlarna gre 1958-1960 yllarnda lm olmas gerekirken, kaytlara
1950li yllarn sonu olarak geirilmi. Peki bu yanllk neden yaplmtr. Bu
deerlendirmeyi yksek sesle dnrken sze Ali Erkan giriyor.
Konuan: Ali Erkan
Ya:27
1950-1960 yllarnda nfus kaytlarnn bazlarn kylerde jandarma
karakollar tutarm. Bu kaytlarn bazlar kaybolmu. Dedemin kaytlar deimi.
Dedemin lm Begnin lm ylna ok yakn.

61

Byk olaslkla Ali ERKANn dedesinin kaytlarnda olduu gibi jandarma

karakolunda yaplan kaytlarn yanll sz konusudur. 2 ay sonra yaptm
grmelerde Begnin Mishacerkteki 1. dereceden akrabalarnn, Beg ky terk
eder etmez onu kaytlarda l olarak gstermi olabilecekleri olasln rendim.
nk Begnin zerine bir ok tarla ve meyve bahesi varm. Eer kahramanmz
gittii yerde evlenir ve ocuklar olursa, ocuklar bu tarlalar zerinde hak iddia
edebilirlermi.
Konuan: T.K
Ya: 45
Meslek: ifti
Yer: Viranehir Merkez
Tarih: 12.06.2008
Derwi ve Adle masaln duymusundur. Bu masalda Osmanl tarafndan
kullanlan brahim Paa (Milli Airetinin reisi) kendinden sonra en gl Krt
yaplanmas olan Ezidi Krtleri yok etmek iin gen ve gzel Snni Krt kzlarn
kullanr. Snni Krt olan brahim Paa airetindeki kzlara ak olan Ezidi yiitlerine,
airetinin Arap ve Trkmenlerle yapaca savalarda en n safta yer almalar
koulunu ne srer. Ezidi delikanllarn savaa katldn gren dier Ezidilerin de
savaa katlacaklarn hesaplar brahim Paa. Bylece savalarda en nde savaan
Ezidi delikanllarn lmesine zemin hazrlarken, bu sava Ezidilerin akrabalarnn da
savaa katlmalarnn ortamn da salam olur. Says kendilerinden kat be kat
fazla olan dmanla savaan bu yiit Ezidi erkekleri ok baarl gerilla savalar
vermelerine ramen koca ordular karsnda yenilmekte kurtulamazlar. Osmanlnn
Krd Krde krdrma politikas. Gnmzde koruculukta da Krt Krte krdrma
politikas vardr.
T.Knin anlatt Derwi ve Adle masal Krt yazar Bawer Ferat (Ali Oru)
tarafndan ykletirilerek Yurt yaynlarndan yaynlanmtr.
Konuan: Halis Yksel
Yer: Urfa-Viranehir-Olak Ky
Aireti:erkiya
Milli Konfederasyonu bir ok airetten olumutu. Benim hatrladklarm: Dodka
Aireti (Snni Krt), bizim Ezidi aireti erkiya aireti, Mendan aireti (Snni Krt),
Nasra aireti (Snni Krt), Avdan Airet (Arap-Snni) ve yine Snni Krt olan
Hdrekan ve Kmmenean airetleri. Tabii hatrlayamadklarmda var. nl Krt
efsanesi Dewrwi ve Aduledeki, Dewri bizim airettendir. Krt yazar Halil Gl
Derwiin dna airetinden olduunu sylemiti.) Benden itibaren 5. kuaktan
akrabamzdr Derwi. Ben (Halis Yksel)Babas (Temir Aa) Dedesi (Halef)
Biar A Mustafa Dedesi (Mhlm Abdi) Abdi
Dedesi Mhlmn kardei Derwii Abdi
Derwiin mezar Krte ad Adan olan kydedir. Viranehire ok yakndr bu ky.

Konuan: Halis Yksel

62

Tarih: 05.08.2009
Ya:44
Meslek: ifti
Yer: Viranehir-Olak Ky
Dini: Yezidi
Beg, babam onu bizim eve getirdii gnden lene kadar burada misafir olarak
grlm. Ben domadan nce lm. Onu gremedim. Kendisine sayg gsterilmi,
kymeti bilinmi, ne ev ilerinde ne de tarla ilerinde altrlmtr. Duvara aslm
byk bir fotoraf gsteriyor. Fotorafta yaklak 2000 atlnn Halep knn
grnts var. En nde Milli airetinin reisi brahim paa, yannda dedesinin babas
erkiya airetinin reisi Biar Aa onun yannda da dna airetinin reisi Hseyn-i
Kanco var. Hamidiye ordularnn Halep dn diye aklama yapyor. brahim paa
ok glyd. Biar Aa ile aras ok iyi. Zaman zaman Beir Aa brahim paann
bazi tutumlarn ok iddetli eletirilmi. Beir aann gcnden korkulduu iin
Snni Krt airetleri bizim Yezidi
airetin zerine gelememiler.Bu adan
bakldnda o adaki Viranehir Yezidilerinin Suru Yezdilerine gre daha ansl
olduklar grlmektedir. Viranehiri Yezidi airetleri kurmutur. ok ksa zamanda
365 ky olumu. Bizim Yezidi eyhlerimiz bu kyleri ancak 365 gnde
dolaabilirlermi. Gerek Viranehir gerekse Surutaki Ezidiler ncelikle telkinle, daha
sonralar ise psikolojik basklarla Mslmanlatlar. Viranehirde 1. Dnya sava
ncesinde erkiya aireti ok gl olduundan Mslmanlama kitlesel olmamtr.
Tek tk Mslmanlamalar yaanmtr. Bunlar bir ksm Mslman kadnlarla
evlenme sonucu gelimitir. Burada nl Derwii Abdi ve Adle efsanesinden sz
ediyor- Biar Aa, Beg Samurun evine gelerek snd kiidir. Hamidiye Alaylar
Suruta Ezidilerin zerinde korkun basklar yaratrken, Viranehirdeki brahim Paa
komutasndaki Hamidiye alaylar Ezidilere di geirememektedir. Bunun bir nedeni
de Viranehirdeki Ezidilerin say ve g olarak Snni Krtlere yakn bir gce sahip
olmalardr.
Konuan: smail Beiki
Yer: Ankara/Kzlay
Tarih: 2009
Meslek: Sosyolog
Ya: 71
Ezidilere Yezidi demek sistemin kastl yapt bir davrantr. Bu Krt halkna Ezidi
denilmesi gerekmektedir. Ezidilerin gnmzde ibadet ederken kullandklar Krte
belki de en eski Krtedir. Bu yzden gnmzde Krt dili ve kltrnn
incelenmesini konusunda Ezidlerin ibadetlerinde kullandklar Krte byk bir
hazinedir.
Konuan: Salih Yamurlu
Yer: merik Ky (2. Grme)
Tarih: 19.09.2009
Ya:81

63

Beg yaasayd bugn 110-115 yanda olurdu. Ben 1951 ylnda askerden geldim,
Beg lmemiti. 1955 ylnda buradan gitti. Ben askerden geldiimde Celal Bayar
tahta kt. Cumhurbakan oldu demek istiyor. Adnan Menderes 1950 ylnn 5.
aynda greve balad. 1960a kadar grevde kald. 1950lerde Menderes Ezidileri
Avrupaya yollad. Zorla deil ama. Yani Avrupaya yollanacak kiiler arasnda onlara
ncelik verdi. Ezidilerin saysn azaltmakt amac. Ezidilerin saysn azaltma amac
nedeniyle ayrm yapmtr. Menderes dneminde tarikatlar serbest hale getirildi.
(mam-Hatiplerin almas, Yeni cami yapmlarnn hzlanmas) Menderes askeri
sevmezdi. Bizim buralarda Kadiriler ve Nakiler vard. O zamanlar ok kii tarikatlara
katld. 1950lerde daha ok Kadiriler vard. 3.Aralk.1950de Arap Harfleriyle tedrisat
yapmak iin gizli ya da aleni dershane aanlar hakknda 23.Eyll.1931 gn ve 12073
sayl kararname ile konmu olan yasan kaldrl ile kaak kuran kurslarna kap
aralanyor.(32)) Devletin Menderesle beraber Krt sorunu karsnda tutunduu
tavrda farkl bir boyut yeniden n plana kyor. mmetilik kisvesi altnda Krtleri
sistemle btnleme abalar. Bu nedenle Menderes tek parti dnemine nazaran
Krtlere sanki daha sempatik davranyormu yanlsamas olumaktadr.
1400 yl nceydi Trkler Ezidileri vurdu. Sleymeni Horasani vard. Devleti
Abbasilerin oullarna verdi. Abbasiler halef oldular. Daha sonra Osmanllar
Abbasileri yedi. 1891 ylnda Hamidiye alaylarnn 24. Alay Dna ve Pijanlara verildi.
Tam 18 yl. 24. Alayda hem Snni hem de Ezidi Krtler vard. Ama Ezidiler azd.
1908 de 2. Merutiyet ilan edildi.1909 da da 5. Mehmet inklap yapt. Askerlik 5-6
sene olduu gibi 9-10 ylda olabiliyordu. Devlet kimi severse ona Aa derdi. 1891
ylnda Hahdr Suruta 1. Kaymakam oldu. Hamidi ordularndan da yetkiliydi. Suru
ve krsalndan asker toplar tmn brahim Paaya yollard. brahim Paada tmn
Erzincana yollard. Hahdr Trkmendi. Dnalarn aiet reisi de oldu. Dnalarla kz
alp vererek onlarla akrabalk ilikilerini gelitirdi. Konumunu kullanarak 20 ky ele
geirdi. Bruinessen, brahim Paann Mardin ve Urfa yresinde, ekirdeini Milli
airetinin oluturduu bir airetler konfederasyonu reisiydi. Bu birlik iinde Snni
Krtler bata olmak zere Araplar ve Ezidi Krtler bulunmaktayd demektedir. (33)
Lazarev ise brahim paann talan ve soygunlar sonucu Urfa ve Mardindeki
tarlalarn ekilmez olduunu, brahim Paann evredeki Mslman, Ezidi ve
Hristiyan kylerini de talan ettiini belirtmektedir. (34) Salih Bey anlatmaya devam
ediyor: Bu alaylarda olanlar yamalanan rnlerden paylarn alyodu. Her ikisi de
Ezidi kkeninden gelmelerine ramen Ketikanlar Dnalarn tarlalarn ve hayvanlarn
talan ederdi. Dnalar mecburiyetten ve gsz olmalar nedeni ile kylerini Hahdra
sattlar. Araplar da Dnalar talan ederdi. Salih Bey,in anlat bu yamalama
olaylarnn getii dnemde Dna airetinin nerdeyse %60nn Ezidi olduunu
syleyen bir ok kyl tanklklar mevcuttur. Bu alaylarda yer almak birey olarakta
airet olarakta karlyd. Ketikanlarn yapt gibi gzlerine kestirdikleri zayf Krt
airetlerinin zellikle de Ezidi Krtlerin mallar ok kolay yamalana biliyordu. Sz
tekrar Salih Beye brakyorum. Bu basklar sonucunda bir ok Ermeni ve Ezidi Krt
ailesi topraklarn satmak zorunda kald. Hahdr 5 kardeti. oaldlar. Sonrada bir
ok ky sattlar. 1934de kyleri satmalar olduka artt. Ky satmalar 1974de
kadar srd. O zamanlar toprak deerli deildi. Konumaktan yorulunca biraz ara
veriyoruz. Ben dar kyorum. Beraberimde yeeni Fuat Yamurlu da geliyor.
Salih Yamurlu 1. grmesinde Ezidilerin Ruslardan bile gzel bir rk
olduklarn sylemi, kz alp vermelerle bu rkn orijinalitesinin bozulduunu
belirtmiti. Ezidilerin DNAlarnn yani genetiklerinin
melezlenme sonucunda
deforme olduunu kolayca syleye biliriz. Salih Beyin konumalarndan Ha Hdrn

64

BKFnin (Berazan Krt Federasyonu) yklmas ardndan Berazanlar ierisinde

saygn bir yer edine bilmek iin Dna airetinin kullanmakta olduu grlmektedir.
Osmanl yanls
bu ahs,
Dna airet reisi
olarak ilerde Berazanlarn
paralanmasnn
zeminini oluturacaktr. Bu siyaset Begni trajedisinin temel
talarndan biridir ayn zamanda.
Osmanl, gdmndeki brahim Paa araclyla bu Krt corafyasndan
hayvan, buday gibi rnlere vergi olarak el koyma ve buradaki halkn zorla askere
alnmas konusunda bir siyaset gdyordu. Bu durum buradaki kyllerin a
kalmalarna ve baz besinleri Osmanl askerlerinden saklamalarna neden olmakta,
tarmla uramamakla ekonomik retim olarak gebelik ve talanclkla
geinmelerine yol ayordu. (33), (34)

Konuan: Fuat Yamurlu

Ya: 54
Meslek: ifti
Yer: merik Ky
Amcam korktuu iin bir ok eyi anlatmyor. Hahdr bir ok tarlay ve ky satn
ald. Asker olmamak iin iftilik yapmayan, dalarda yaamay tercih eden Ezidi
Krtler kendi topraklarn nerdeyse bedavaya bu tip gz aklara kaptryorlard.
Krt yazar Halil Gl, bu durumu ln Bin Yl adl romannda Urfa merkezde
yaayan mparatorluk Memurlar ve mstemlekedeki kolonizatrler Osmanl
hizmetkar aileler- bu Krt topraklarna gz dikmilerdir. Tanzimatla balayan tapu
kanundan yararlanan bu gruh, trl hileler ve zel politikalarla bu topraklar gasp
eder. eklinde anlatmaktadr. Fuat Yamurlu anlatmaya devam ediyor. Krt kylleri
Hahdr tarlalar srnce korkudan dar kmazlard. Krt kyllerinin koyunlar
kaza ile onun tarlasna girince Hahdr onlarn koyunlarn alr ya da keserdi.
Hahdr merike geldiinde bir ok Krt kylsnn tereyalarn, ynlerini ve
yiyeceklerini alp gtrrd. O zamanlarda da korucular vard. imdiki gibi korucular
deil ama. eri giriyoruz . Moltke Osmanlnn Krdistan nasl bir yamadan
geirdiini yle anlatyor, Yezidi Krt kylerinde askerler evleri yamalyorard.
Evler yiyecekle tklm tklm doluydu. Askerler o kylerden ganimetlerle de dnerlerdi.
() Ben Hafz paann yanna gittim. Oraya ganimetleri ve Yezidi Krt esirleri
getiriyorlard. Kanl yaralar iinde erkekler ve kadnlar, emzikliden itibaren her yata
ocuklar, kesik balar, kulaklar. Bunlarn hepsini getirene 50-100 kuruluk bir bahite
denirdi. (28)
Salih Bey kald yerden devam ediyor. Hahdr ldkten sonra yerine olu
Salihi Reit geti. Devletin adam oldu. Seferberlikti. Askere yiyecek toplard. Develeri
de gtrrd. Reiti Hahdr zamannda Suru Birecike balyd. Suruu Birecikten
ayrd. 1943 de ben de yiyecek sakladm evimde. O zamanlar da seferberlik vard.
Salihi Reit 1916dan itibaren hkmetin adam oldu. Askeri de vard. Prekorucular.
Hkmet iin zahire toplard. Zenginden de para alrd. 1910dan itibaren pek Ezidi
kalmad. Kz alp verme oldu. Ben Begyi o 60 yandayken grdm. 1921de byk
liderin evresindeki baz kiiler Krtlerin haklarnn verilmesini engelledi. Krt halk,
ran, Irak, Trkiye ve Suriye devletleri topraklarnda 4 e blndklerinde ok youn
hakaretler yaadk Krtler olarak. Oysa eskiden devlet, aa ve mir belirlerdi. eyh
Sait ayaklanmasnda aalar 2 sene srgne gnderildi. 1926da gittiler 1928de geri

65

geldiler. Begnin babas ve dedesi Ezidi yaad, Ezidi ld. Bu blgelerden Arap
airetleri gelip hara alrlard. BKF ilk nce bu sorunla ba edebilmek iin olutu. Her
airet reisi Mir. BKF reisi ise Miri mirand. BKF 3.Selim zamannda kuruldu. 1909 da
dald. Boybeyi Mire balyd.
Konuan: Hasan Kesmen
Dopum Tarihi: 1927
Doum Yeri: Karaky
Aireti: Dna
Tarih: 27.04.2010
Bir ok kii Begyi ember iine alp ona eziyet ederdi. Birilerini ylan ya da akrep
soktuunda o kii Ezidilerin yanna gelir, Ezidler de srn olduu yeri emerek zehri
azlarna alr, sonrada darya atarlard. Akrep ve ylan srmalarn Ezidler
iyiletirirdi. Hamidiye Kaymakam Reiti Hahdr Surua at arabasyla gider gelirdi.
O zamanlar bu blgedeki tek arabayd. Herkes u keyfe bak, u saltanata bak derdi
onun bu at arabasyla gidip gelmelerine. Reiti Hahdr kylleri tarlalarda ortak
olarak altrd. Yre halk tarafndan acmasz ve ok zalim olarak tannan Reiti
Hahdrn kylleri tarlalarda kle olarak kulland ok kolay dnle bilinir. nk
yrenin astm astk kestiim kestik zorbasdr Reiti Hahdr. Sz Hasan Beye
brakyorum, Hocalar geldi, Ezidileri imana ard. Hasan Beyin son cmlesi
Ezidilerin youn bir telkin propagandasna maruz kaldklarn gstermektedir.

Konuan: L.
Ya: 77 Erkek
.
Mishacek kynde bildiim son birka yezidi vard. Fakat korkularndan
Mslmanm gibi grnrlerdi. ldklerinde Mslman inancna gre gmldler.
Konuan: G.P
Ya: 81 Kadn
Yer: Suru
Snni imamlar baz yezidi mezarlarnn slami inacna gre gmlmediini bu
mezarlarn dzeltilmesi konusunda kyllere telkinde bulunuyorlar. Viranehire bal
baz kylerle, Mishacerk kyndeki baz mezarlklarn almas ve Ezidi inancna
gre srt st gmlen kiilerin naalarnn slami gmlme yntemine gre
dzeltilmesi konusunda telkinde bulunuyorlar.
Beg yaam boyunca Mslmanla kar direndi. Ama imdi mezar
Mslman mamlarn telkinleri sonunda tehlike altnda. Mslmanlar llerini kbleye
dnk gmerken, yezidiler gnee doru ama srt st gmermi. Artk Ezidiler
mezarlarnda bile Mslmanlatrma politikasnn tehlikesi altndalar. Egemenler,
Ezidilerin mezarlarna bile tahamml edemiyorlar. lm bile olsa her Ezidiyi

66

slamlatrma isteklerinden vazgemiyorlar. Bunun iin de Snni mamlar yar

slamlam Ezidilerin zerine yolluyorlar. Yaarken bir trl slamlatramadklar
Ezidileri ldkten sonra naalarn kbleye doru dzelterek amalarna ulamak
istiyorlar. Bakalm Beg lm haliyle de Mslman mamlarn mahalle basklarna
direnebilecek ve naann kbleye dnk hale getirilmesini engelleye bilecek mi?
Begnin slamla sava bugn de devam ediyor. Beg mezardaki yat
biimiyle bile slamlatrlmaya bakaldryor. Ortodoks slam, Begnin mezarna
bile tahamml edemiyor. Ama Ezidi Krtlerin lmsz Azizesinin bu savatan da
yenik kmaya hi niyeti yok. Ayrca yazar da onu bu savanda yalnz brakmaya hi
de niyetli deil. Hafza kayb oluturmann bir yolu da sz konusu Ezidi kltrne ait
maddi grntlerin ortadan kaldrlmasdr.
Konuan: S.N
Ya: 66
Erkek
Yer:Aligr (11 Nisan Kasabas)
Eskiden Batman ilinden Ezidilerin dini liderleri her yl Ezidiler iin kutsal
gnlerinde Urfaya gelirlermi. Bu liderlerin biri son 6-7 yldr bu kutsal gnlerde
urfada grnmez olmu. Urfann Ezidi cemaatinden birka kii bu kiinin akibetini
renmek iin Batmana gider. Bakarlar ki bu kii Batmann en merkezi camilerinden
birinde mam olmu, Mslmanlara namaz kldryor. Grnrde Snni imam olan
aslnda Ezidi bir dini nder olan bu kii, eski Ezidi mritlerinin caminin dnda kendini
beklediklerini grr. Namaz sonunda onlarn yanna gider. Ve onlara ltfen bundan
sonra ne siz beni tanyn ne de ben sizi. Buralarda yaaya bilmenin baka yolunu
bulamadm. Beni bir daha aramayn demi.
Ayn Kii: Almanya da yaayan bir Ezidi Almanca baslm bir dergide Suriye
de yaayan Ermeni bir Papazn anlarn tesadfi olarak okur. Okuduka bu kiinin
anlarnda bahsettii yerlerin kendi ocukluunun getii yerler olduunu, anlatt
kiilerinde kendi akrabalar olduunu anlar. ok arr. Yllk iznin de Suriyeye bu
kiinin yanna gider. Bu kiinin kendi airetinden biri olduunu renir. Gercekte Ezidi
olan grnrdeki Ermeni Papaz toplum yllardr beni byle kabul etti. Ben artk byle
mutluyum. Grmeyelim. Der
S.Nnin anlatmlarnda Ezidilerin ya Mslman, ya da baka bir dinden
grnerek basklardan kanma davranlarn gsterdikleri ok ak grlmektedir.
Konuan: A.A
Ya: 50
Meslek: Sosyolog
Almanya
Beg Bouxar mezrasnda dnyaya gelmi ve gen bir kz olarak Mishacerk
kyne gemi ve oradan da Viranehire zorunlu g etmitir. Begnin ailesi, birinci
dnya harbinin akbetinde artan basklar sonucu dalan, Suru ve Antep hattnda
kalan son Yezidilerdir. Birinci ve ikinci dnya savalar arasnda yaananlar ise onun
ailesini de zorunlu ge zorlamtr. Suruun esas yerlilerinde olan Yezidiler 1940
-50 sonuna doru zorunlu olarak tamamyla ya slamlatrlm ya da Viranehirin
Karacada platosuna yakn Yezidi kylerine g etmilerdir. Beg eyhtir ve
muhtemelen eyh--Bekir ocana aittir. Babas ve byk dedeleri dnemin en
itibarl dini azizleri olarak kabul grenlerdenmi. eyh Mamo (Mamik, Begnin

67

babas) zamannda Mslman-Krt basklarna bakaldran, vaktiyle has bir dini

limmi, ama lmnden sonra slamlama tam anlamyla yaygnlanca herkes gibi
ailesi de Mslmanl kabul etmek zorunda kalm. Bugn Suru ve Koban (Kurd
da) civarnda yaayan yakn akrabalar var, ama birou yri Mslman gibi
yayor.
Konuan: Mehmet Bilgin
Ya:52
Tarih: 29.09.2009
Yer:Mishacerk
Yaklak 20-25 yl ncesiydi. Kymze ilk kez bir camii yaplyordu. Cami inaat
iin seilen yerin ok yaknnda Ezidi inancna gre trbeletirilmi bir ant mezar
vard. Ant mezar kesme talardan yaplmt. Antn en stndeki kubbenin iine
leylekler yuva yaparlard. Bu trbe mezarlkta Osman Aykl, Osman Aykln
amcasnn kz Baran Aykln mezarlar vard. Bu iki kiinin lmmleri zerinden en
ok 40 yl gemiti. Bu mezarlar dnda 200-250 yl nce lm 4 Ezidi bynn
mezarlar da bu Trbe mezarlkta bulunuyordu. Yani bu kutsal ant mezarlk en az
250 yllkt. Bu tarihi trbe eklindeki mezarlkta emso Aykln da mezar
bulunmaktayd. Ezidilerin tarihiydi bu mezarlk. Kymzn ilk slam hocas Mele
Bekir yktrd bu ant mezarl. Fetva kard, bu mezarlklarn yklmas iin. Mele
Bekir u an Gaziantep ili Karyaka semtinde yayor. 250 yllk kesme talarla
yaplm sanat deeri yksek bu Ezidi ant mezarlnn duvar talarn Cami
inaaatnn temelinde kulland. Ezidiliin maddi kltr deerleri Ezidi toplumunun
toplumsal hafzasn da taze tutan gelerdir ayn zamanda. Bu eserlerin yklmas ile
Ezdi Krt halknda oluturulmak istenen bellek kaybnn hznn artac planlanmtr.
Cami inaatnda kullanlan Ezidi mabedinin kalntlarnn, tarihi ve sanatsal deerinin
olduka yksek olduu tartlmaz. stne stlk 1.derecede sit alan olan bu
blgeye kaak olarak cami yaplmtr. Bu caminin temelinde kullanlan tarihi talarn
hem sanatsal hem de tarihi belge olarak incelene bilmesi iin bu caminin yklarak
baka bir yere yeniden yaplmas ve bu talarn bamsz arkeologlarca
incelenmesinin salanmas, bilimsel etik asndan bir zorunluluktur. Bunun
gerekletirilmesi Ezidi Krt tarihi asndan da byk bir nem tamaktadr. Devlet
yrenin Ezidi Krt halknn st kltrn slamlatrmakla yetinmiyor, maddi kltr
olan sanat eserlerini de yok ediyor. Toplumsal Hafzann yok edilmesi iin her baskc
ideolojinin uygulad bir yntemdir bu.
Ant mezarn yannda mimarileri imdiki mezarlardan farkl olan tek kiilik 3 ayr
mezar da bulunuyordu. Bu mezardan ikisinde Ezidi kiiler birinde de 1959 ylnda
len Mslman Salih Durmu yatyordu. Bu 3 mezarln zellii grnrdeki
mezarn altnda gizli ikinci bir mezarln olmasyd. Gizli mezar topran altndayd.
Yani grnrdeki mezarn hemen altna ona bitiik yaplmt. Bunun nedenini
bilmiyoruz. Cami imam mimarileri farkl bu mezarlklar da yktrd. Kymzde
mimari yaplar farkl olan Ermeni ve Ezidi mezarlklar hala var. Bu mezarlar
evredeki tepelerde bulunan maaralarn iindedir. Bu mezarlklardan haberi
olmayan devlet umarm bu mezarlklar da yok etmez. (Devletin Ermeni mezarlklarn
yok etmesi ile ilgili yazdm haber iin, Bkz. Krkhann Son Ermenisi, Radikal ki,
22.07.2007)

68

Konuan: T.P
Ya:27
Yer: Halfeti Saylakkaya (Cibin) Ky
Bu kyn tamam 1.Dnya savanda tamamen Ermeni ve Hristiyan idi. 1915
olaylarnn ardndan hepsi Mslman gzkmek zorunda kaldlar. Zorla
Mslmanlatlar. www.cibin.de internet adresinde Ermeni dnmesi olan bu kylerin
Hristiyan gemilerini anlattklar syleiler var. Gneydounun bir ok yerleim
alannda Ermenilerle Ezidler yan yana yaamlardr. TCnin kurulmasnn hemen
ncesindeki Pantrkizm ve Panislamzim akmlarnn hem Ermenileri hem de Ezidileri
tehdit ettii su gtrmez bir gerektir. Buradan Ezidilerin de Ermeniler gibi
slamlaarak kamufle olmay tercih ettikleri varsaym kolayca ileri srle bilinir. Kald
ki Begnin yaad kyn 3 km uzanda Merax adl Ermeni kynn olduunu
hesaba kattmzda, Surutaki Ezidlerin slamlamalarndaki nemli nedenlerden
birisinin de Ermeni katliamlarndan etkilenmeleri ve benzer bir sondan kurtulmak
olduunu ileri srebiliriz.
Konuan: Halil Gl
Ya:50
Meslek:Yazar
Tarih:12.04.2010
Halil Gl bir elektronik posta ile Ezidilerin Mslmanm grnerek neredeyse 200
yl urfada yaadklarna dair bir ansn benimle paylayor. Okuyucuyla bu any da
paylamak istemakteyim. Aadaki any Halil Beyin cmleleriyle aktaryorum.
Bir hikaye
Korkunun farkna varmadan kuaktan kuaa aktarlmas ve bu korkunun yine
bilinaltnda hi beklenmedik bir biimde fark edilmesi veya ortaya kmas, yine
kendilerini gizlemeye dnk ayn korkudan kaynaklanan ve yaamlarn temelini
oluturan bir savunma mekanizmasna dnmesi ile ilgili bir akrabamn hikayesi.
Bozbedolar aslen Ezidi. kiyz yl kadar nce bir olay yznden, anlatmna gre
dedesinin dedesi, zorla kzkardelerini isteyen amcazadelerini ldrmek suretiyle
Zaxo kabasndan Urfaya kamlard. ehir iinde ticaretle uraan erkekleri
tutunmak iin Ezidiliklerini gizlemiler. Sonra Suru blgesine yerleerek Dna
airetinde kalmlar ama her eye ramen temkinlii elden brakmamlar. Kzlar
gelin olarak gittikleri evlerde dinlerini lnceye kadar Beg gibi deitirmemiler. Son
kuak erkekleri, bir kez deil oka hac olmular, partiler kurup her Cuma Surutan
Urfaya Halil brahim Dergahna cumaya gitmiler. Hibir problemli ie karmamlar.
Sessiz sedasz kapal bir ekilde yaamlar. Geen yl len Seksendrt yanda
Brahim bey, son iki yl tamamyla ikiyz yllk tarihleriyle hesaplaarak geirdi.
Dedelerinin ldrmek zorunda kaldklar amcazadesi iin yas tuttu, oka alad.
Sonra hikayenin byle olmadn anlatt, krmdan kaarlarken amcazadeleri
ldrlmt. Asl hikayeyi kendi ocuklarna aktarmamt. Son zamanlarda bilinci
gidip geliyordu. Hi beklenmedik anda dehete kaplyordu. Galiba bizi de tespit
etmiler, imdi btn Ezidileri ldryorlar, askerlerin nlerine kattklar kadn ve
ocuklar Zaxo ve engal dalarna sryorlar! diye bararak alyordu. yle diri

69

ve plak bir korku ancak byle hissedilebilinirdi. Sakinlemesi mmkn olmuyordu.

Tpk eskide olduu gibi, kadnlarmza, ocuklarmza yaptklar gibi
Hele btn yaam boyunca adlarn nefretle and Ermeniler ile ilgili son syledikleri
ibret vericiydi: Ermenileri ne sucu vard, bize yaplanlar sonra onlara da yapld. O
gzel edepli kadn ve erkekler ok zalimce ldrld. imdi yine Ezidileri
katlediyorlar
lnceye kadar onu teskin etmek mmkn olmad. Tarihi korku ancak byle
gerekti. Halil Beyin bu katks iin ona ne kadar teekr etsem azdr. nk bu
anlatm Beg Samurun mitoslatrlmasnn br nedenidir de. Ayrca her ne kadar
Suru ve krsalndaki Ezidiler katledilmemi sadece psikolojik basklarla
Mslmanlam olsalar da Suru ve krsalnda bu anlatmda da grld gibi en az
200 yl nceye kadar zellikle Kuzey Iraktaki Ezidi katliamalarndan kaan Ezidilerin
Suru ve krsalna yerletikleri grlmektedir. Bu durum bu katliamlarda kayplar
veren bu Ezidilerin bastrlm belleklerini Beg mitosunda ifade ettikleri varsaymn
kolaylkla yapmamza olanak vermektedir. Burada sadece Kuzey Iraktan deil ayn
zamanda Krt corafyasnn bir ok blgesinde yaanan Ezidi katliamlarndan kaan
Ezidi Krtlerin Surua geldiklerini yeniden anmsatmalym.
Konuan: Adil Binici
Ya: 50
D.Y:Mishacerk
1975te ilkokula Mishacerkten Aybast kyne giderdik. Metin Sargl diye Bursal
bir retmenimiz vard. Snf bakanna Snfta Krte konuan renciler olursa
onlarn adn yaz bana ver der, sonra da snf bakannn yazd herkesi dverdi
Krte konutuklar iin. Trkletirmenin 1975lerde de yrrlkte olduu grlyor.
Konuan: smail Beiki 2. grme
Ya: 71
Meslek: Sosyolog
Yer: Ankara
Krtlerde toplum ve tarih bilinci yoktur. Krtler her konuda olduu gibi bu konuda da
devletin kavramlaryla konuur ve dnrler. Krtler Yezidi kelimesinin devletin
kavram olduunu bunun yerine Ezidi kelimesinin kullanlmasnn gerektiinin
ayrmnda deillerdir.
Konuan: K.S
Doum Yeri: Suriye
Konuulan Yer: Urfa
Etnik Yaps: Suriyeli Krt
Suriyede Snni Araplar Ezidi Krtlerle Mslman Krtleri birbirlerine drrler.
(Krd Krde krdrma)
Konuan: .L
Yer: Diyarbakr

70

Ya: 60
D.Y:Diyarbakr
Aireti:Dna
Diyarbakr ve Batmandaki Yezidiler kl zoruyla Mslman oldular. Buradaki
Yezidilere Ya Mslman olursunuz ya da ldrrz dediler.
Tarih: 03.04.2009
Konuan Kii: Mahmut Yldrm (Lidar)
Yer: Urfa
Ya:35
Surutaki yerli halk, Snni Krt, Ermeni ve Yahudi idi. Yezidiler daha sonra geldi.
Toplumsal Bilin, yeniliklere ak deildir burda. Buradaki Mslman kesim
Yahudilerin ve Ermenilerin dinlerini alglyorlard. Ama Yezidi dinini
alglayamyorlard.
Grlen Kii: Halil Gl
Dna Airetinden 1959 doumlu.
Doum Yeri: Krte ad Mudeyip Ky Yeni ad Byksergen ky.
Yer: Ankara
Suru ve kylerinde Muslmani Mshacerk
deyimi vardr. Trkesi
Mishacerkin Mslmanl demektir. Buradaki yar Mslmanlam insanlar
aalamak iin sylenirmi bu deyim. Dalga gemeyi de salarm. Yani Snni
Krtler sonradan Mslman olmu Mishacerk kyllerini aalamak ve onlarn
Mslmanl ciddiye almalarndaki o sahte katl vurgulayarak, eski
Mslmanlardan daha koyu Mslman grnmelerini aalamak iin bu deyim
kullanlrd.
Konuan: S.
Ya:22
Yer: Urfa-Hilvan
Meslek:Kbrsta renci
Hilvanda Krte Sor iya- Krmz Da- denilen bir da vardr. Dedelerimiz 1915
olaylarnda bir ok Ermeninin bu dadan aaya atldn sylerdi.

Tarih: 07.09.2009
Konuan: Fehmi Altnel
Ya:52
D.Y: Suru-Olik (omak) ky
Meslek: Olik Ky Muhtar
Bunlar slam deildi. Ezidi gen kzlar tarlada alrlard. Snni Krt obanlar bu
gen kzlarn etraflarna ember izerlerdi. Ky uzak. Kzlar birileri gelsin de bu
emberi krsn diye var gleriyle Verm mu berdn haho haho - mdat mdat gelin

71

beni kurtarn- eklinde barrlarm. Kkken bizi akrep srdnda Mishacerk

kyne giderdik. Oradaki Ezidi eyhler zehri azlaryla eker bizleri iyiletirirlerdi.
Yezidilere Siz yezidisiniz, siz gavursunuz diyerek onlar kk drrlerdi. Kz alp
verme yoktu. Misahacerk kynde Haso (Hasan) Cengiz adnda yal bir Ezidi
yaard. Kye yeni cami yaplmt. Cami mam Haso Cengizi camiye getirinde bir
kez namaz klsn, ok yal, lrse kafir olarak o bir dnyaya gidecek demi.
Kyllerde Haso amcay zorla srkleyerek camiye getirmiler. Hoca, Haso amcaya
Yaamn boyunca hi namaz klmadn biliyorum. Bana iyi bak ben ne yaparsam
sen de aynsn yap demi. Haso amca sklyor, etrafna baknyor, olaylar bir
felaket olarak yayor. Ardndan hoca kulvuallahu ahhat diyerek dua etmeye
balam. Haso amca fazla dayanamam Bu kulvuallahu da yeni mi kt, dualar m
deiti? demi. Bu olayn zerine bir daha da camiye uramam. slam kabul
etmedii halde ldnde cenaze namazn klp, slami inanlara gre gmlm.
Hoca camide bir kez namaz klan birinin cenaze namaz klnr eklinde fetva vermi.
imdi ben Yezidiyim diyelim. slam hocalar beni tenkit ediyor. Devlet kyme cami
yaptryor. Ramazanda oru tutmadm iim mahalle basklar var. Bu atmosferde
korkudan ve basklar nedeni ile slamlama yaand. Toplum Siz haricisiniz, slam
deilsiniz diyor. Bu basklar sonucunda Ezidilerin byk ksm K.Iraka bir ksm da
Almanyaya gitti. Devlet Ezidilerin farklln topluma anlata bilirdi. Toplumu bu
deiime altra bilirdi. Ama devlet Ezidilere destek kmad.
Konuan: Salih Yamurlu
Yer:merik (At yolu mezras)
D.T: 1929
Hamidiye zamanlarnda 7 Hiristiyan ldren cennete giderderlerdi. Kadiri
tarikatndan hocalar bu dediloduyu karmt. Ben de inanrdm.

Konuan: Halil brahim Akku

Ya:60
Yer:Mishacerk Ky
Meslek:Emekli retmen
2.Grme
Haso Cengiz benim dini kardeimdir. Eskiden buradaki herkes yaz aylarnda
ukurovaya pamuk toplamaya giderlerdi. Kendisi kyde birka kii ile yalnz kalrd.
O zamanlar bana gel beni al evine gtr. Kyde yalnz kaldm. Yalym,
ukurovaya gidemedim. Herkes gelene kadar sende kalaym. Yoksa Mslmanlar
cennete gideyim diye beni boarlar. Korkuyorum. Derdi.
Konuan: smail Yavuzel
Ya:50
D.Y: Tillal (Yalncak) ky.
Meslek: Tillal Ky Muhtar

72

Nenem bir Yezidiyi ldrm. Bunu syler sylemez karda oturan bir baka
muhtar ona Krte bir eyler sylyor. Ardndan yok yok nenem bir Ermeniyi
ldrm eklinde cmlesine dzeltiyor. nk o zamanlar Bir Ermeniyi ldren
cennete gider diye bir sylenti varm halk arasnda. 1940l yllarda Mishacerk
kyndeki bir ok yal Ezidi idi. O zamanlar bir tek
yallar kalmt slama
dnmeyen. TPnin Temmuz 1910da Selanikte dzenledii kongrede Osmanl
devletinin Trklk esasna gre, Trk unsuru etrafnda rgtlendirilmesinin zerinde
ciddi bir ekilde durulmutur. Bu kongrede Ermeniler, Rumlar, Krtler, Ezidi Krtler
ve Alevilere ilikin baz kararlar da alnd. Bu kararlar gizliydi. Bu kararlarn bir
blmnde douda yaayan Ermenilerin nfusu rtlmeli, Ermenilerle birlikte,
Asurilerin, Sryanilerin, Ezidilerin nfuslar da rtlmelidir. Krtlerin Trkle,
Alevilerin ve mmknse Ezidlerin de Mslmanla asimilasyonlar salanmas
nemle vurgulanmaktayd. (35)
Konuan: Ali Oru (Bawer Ferat)
Yer: Diyarbakr
Ya: 50
D.Y: Hilvan-Urfa
Meslek: Yazar (Derwe ve Adle adl masaln yazar)
Sana Ezidilerin islamla ilk nasl karlatklarn anlataym nce. Krtlerin hepsi
Zerdt. Hz.mer byk bir katliam yapyor. Krtlerde engal dalarna
snyorlar. Halifeler aras karklklarda iilik geliiyor. Tam bu noktada da zerdlik
yezidilie dnyor. Yezidiler engal, Botan, Batmann krsal, Karacada ve Urfa
Surua yerleiyorlar. Biraz da Viranehire yerleiyorlar. Suru yresine de birka aile
gelmi olabilir. zellikle 19 ve 20yy larda Suru merkezli Berazan Fedarasyonunun
topraklarna da Viranehirden baz Ezidi aileler geldi, yerleti. 2.Abdlhamitin 1890l
yllarda Hamidiye alaylarn kurdurup Ermenilerin bamszlk istemlerini engellemek
iin Panislamist bir politika izlemesi ve buradaki Snni Krtleri bu amala kullanmas
noktasnda mslman olmayan Ezidi Krtlere olan basklar artt, younlat. O
zamanlar Suru sulak ve bataklktr. Bedirhanlar Snni Krttr. Yezidi Krtlerle din
farkllklar vardr. O zamanlar (Bedirhanlar dneminde) 7 Yezidiye ldren cennete
gider diye bir batl inan yerletiriliyor halk arasnda.
slami hukuka gre vatandalk haklar ellerinden alnm Ezidiler Bedirxan Begin zel zevk
nesneleri idi. Mslmanlarn bir koyun keserek peygamber ibrahimin olu ishak ayinsel kurban
ediini kutladklar kurban bayramnda Bedirxan Beg Ezidileri korkun bir tren iin toplard. Burada
slam kabul etmeyen Ezidileri kendi elleri ile keserek kurban ederdi.(36)

Hamidiye ordularnn basklar zamanla Sryanilere de yneliyor. Milli airetinden

brahim Paa kymlarda yol oynuyor. Bu dnemde Snni Krtler Yezidi Krtleri
dvyor. Hayvanlarna el koyuyorlar. 1.Dnya sava ncesinde Surutaki yezidiler
Mslmanlat. Surudaki Yezidilerin topraklar deerli olunca, ay eker ticareti
geliince, kapitalist dolam artnca, buradaki Yezidilerin yaadklar alanlarn rant
artt. Bu gelimelerle beraber Yezidilerin hayvan ve meralarna el kondu. Ardndan
onlar Mslmanlatrma sreci hzland. Hamidiye alaylarnn basklar da olmu.
Dedi.
Feratn bu aklamalarndan Begnin yaad Suru ve krsalnn 19 yy ile 20 yyn
hemen balarnda
Berazan Krt Fedarsyonunun snrlarnda kaldn, 2.

73

Abdlhamitinde bu tarihlerde Hamidiye Alaylarnn bir parasn bu corafyada

oluturduunu reniyorum. Berazan Krt Fedarasyonunun (!!!!!!!!!!) Osmanl ve TP
ile olan siyasi ve ekonomik ilikileri kahramanmz Begnin yaad dnemin hemen
ncesindeki siyasi atmosferi verecektir. Bu siyasi ve ekonomik ilikiler, Beg
mitosunun doduu maddi realitenin belli bir blmn de oluturacaktr. 1840da
ortadan kaldrlan BKFnin varln srdrd corafyann merkezi olan Suruta 2.
Abdlhamitle beraber yeniden Berazan Birlii oluturularak burada Hamidiye
alaylar kurulacaktr. Beg Samurun doumuna denk den bu gelimeler
kahramanmzn kaderini de belirleyecektir. Osmanlnn merkezden zorlamasyla
oluturulan yapay Berazan Birliinin TCnin kurulmasna dein geirecei sosyoekonomik sre Beg Samur efsanesinin maddi temellerini de oluturacaktr.

Tarih: 18.06.2009
Yer: Suru- Merkez
Konuan: Muhsin Ceylan

Krtlerin islama ilk geileri kesinlikle klla olmutur. Hz.merden nce tm Krtler
Yezidi idi. Bu olaydan sonra Krtler kendilerini gizleme, iine kapanma ve phecilik
davrann iselletirdiler. Krt kimliini oluturan bu zellikler bugn bile bir ok
Krtte vardr. Bana dnerek bu aratrmanda konutuun bir ok Krt ite bu
yzden sana pheyle baktlar ama buna ramen bir Krt insan gvendii bir
insann arkasndan sonsuza kadar da gider. Krt ulusal kimliini sadakat ve phe
olarak bile tarif ede biliriz. Diyerek de ekledi. ngiliz Politikalarndan hem Trkler hem
de Krtler zarar grd. ngilizler nceleri Krtleri bl ve ylece ynet derlerdi. Ama
imdi Krtleri birletir ve yle ynet diyorlar. Bu balamda Begnin yaad
dnemde Empalyalist politikalarn Beg zerinde ok olumsuz olduunu syleye
biliriz. 1.Dnya savanda tm Krt halk ve dolaysyla Beg de hedefti. Yezidi
Krtler, tm Krt halk iindeki tm renkler iinde, Krt gelenek ve greneklerini en
orijinal haliyle yaatan kesim olduundan daha ok hedef oldular. Peki kimin hedefi
oldular.
a.Mevcut sistemin.
b.Mslmanlam dier Krtlerin.
Yezidi Krtler dndaki tm Krt halk sistemin kendilerini horlamalarnn acsn
Yezidi Krtlerden karyorlard. Bndest Bndestan.
Muhsin Bey anlatmlarna devam ediyor. Olayn Begnin kadn olmasyla da ilgisi
var. 2000 yldr Krt halkna yaplan tm bask biimleri karsnda Krt kimliinin
korunmasn salayan Krt kadndr. Yani Begdir. Bu balamda binlerce yllk Krt
halknn tm kltrn koruma sorumluluunu yklenmitir Begye. Bu yzden bir
kahramandr Beg.
Aadaki ekil Muhsin Bey, kz ve benim ortaklaa
abalarmzla oluturulmutur.

74

Yezidi Krt
Kadn
Yezdi Krt
Halk
Mslman
Krt Halk
Mslman
Trk Halk
TC (Devlet)
BKF

Osmanl
Devleti
Emperyali
zm

Muhsin Beyin bu son ifadeleri benim aratrmay deerlendirme biimimi de

etkileyecek unsurlar tayordu. ncellikle aratrmann ilk banda benim Begnin
cinsiyeti ve etnik yapsyla hi de ilgili olmadm belirtmeliyim. Beni ilgilendiren
Begnin bireysel bakaldrsyd. stelik ben Krt tarihi ya da Krt sorunu ile ilgili bir
aratrma da yapma dncesinde deildim. Spontal olarak bir sre alma benim
iradem dnda kendi yolunu bulmaya balad. Olay bir bireyin yaamndan tm Krt
ulusunun tarihsel var olup olamam sorunsalna dnt. Bu gelime beni yaamm
da ilk kez Krt sorunu ile yzlememe yol at.

Konuan: Mehmet akir

Yer:Suruc
Tarih: 06.07.2009
Ya:44
Milli aireti, gzel kzlarn araya koyarak bir ok yezidi gencinin Kendi siyasi ve
ekonomik karlar iin savamalarna yol aarak, Yezidi airetlerinin en gl
askerlerinin kendisine kar savamalarn engellemi oluyordu. Bawer Feratn bir

75

szl edebiyat derleme almas olan Derwi ve Adle adl kitabnda da Milli
airetinin reisi brahim Bey, Kendi kzna ak olan yezidi delikanl Derwie bir tuzak
hazrlayarak kendi kzn sadece Trkmen ve Arap airetlerine kar savaacak bir
delikanlya vereceini syler. Milli airetinin bu sava kazanma olana yoktur.
Derwi, Adleye olan ak iin bu savaa Milli aireti iin gireceini syler. Derwii
yalnz brakmak istemeyen bir ok Yezidi delikanls da savaa katlrlar. Savata
kendi saylarnn binlerce kat sayda olan Arap ve Trkmen airetlerine kar
savarlar. Gerilla sava yrtrler. Savan ilk gnlerinde ok byk baarlar
kazanrlar. Yzlerce dmann lmne yol aarlar. Dman Derwii erkek erkee
savaarak yenemeyeceini anlar. Onu yenmenin tek yolunun hile yapmak olduunu
anlar. Kallee bir tuzakla Derwi ve arkadalar ldrlr. Bylece Yezidi airetleri
byk bir sava kaybna urarlar. Derwiin gerek ad, Dewree Adbidir. Milli
aireti byle bir 3 kat yaparak bir ok Yezidi Krt gencinin lmesine yol at.
Osmanl burada Krt Krte krdryor. Osmanl Tuntan bir tapu vererek Dicle ve
Frat arasn Milli airetine tapulamtr. Milli aireti de buna karlk Osmanl adna bu
glgede vergi topluyor.(Koyun,kei vb) Asker topluyor bazen de airetler arasnda
huzursuzluk karyordu. Osmanl Milli airetinin kendisi iin bir nemi olmadna
karar verdikten sonra bu aireti srgne yollar. Ve Tun tapu ile kendilerine verdikleri
topraklar geri alr. brahim paann akrabalar gnmzde Trkiye aleyhine dava
aarak buralarn tapusunun kendilerinin olduunu iddia etmektedir. Dava hala devam
etmektedir.

Konuan: Halil Gl
Yer: Ankara
Tarih: 07.07.2009
Efsanesi anlatlan Derwi ve Adle ak 1790 l yllarda yaanmtr. Derwi, Beg
gibi Ezididir ve Beg gibi Dna airetindendir.
Konuan: Mehmet akir
3. Grme
Yer: Urfa Suru- Merkez
Dna airetinin bir ksm Suriyenin Kobani, Halep ve am blgelerinde
yaamaktadrlar. Dna aireti Mslmanlamay isteyerek Kabul etmedi. Mslman
olmak zorunda kaldlar. Gnlsz Mslman oldular. O zamanlar Ermeniler de var.
Benim dedemim ad, Mesti Mslim idi. Onun zamannda Ermeniler katlediliyor. Kimi
vicadanl Snni Krtler Ermeni kadnlar 2. ya da 3. e olarak alarak onlarn
yaamlarn kurtarmaya alyor. Erkek Ermenilere de Mslman ismi verilerek
nfuslarna aldklar da oluyor. Dedemim zamannda Humaro adl Ermeni bir adam
da var. Dedem onu ok severmi. Onu katliamdan kurtarmak iin Humaroyu
nfusuna geirir. Ve Humoraya Ali Ose Mslim ad verilir. Ali Ose Mdlimim bir de
olu Hasan varm. Bykervan kynde yaamlar. Dedem, bir gn Ali Ose
Mslime gel senin oluna kzm vereyim diyor. u an Osman 75 yanda. Dedem,
Osmanla kz veyi evlendirip onlar Suriyeye yolluyor. Kobaniye. Bozan Beyin
akrabalarnn bazlarn da imdi Suriyede Kobani de yaamaktadrlar. Kobaninin
Trkiyede kalan ksm Mrikpnardr. Suriyede kalan ksm ise Aynelaraptr.

76

Bykervan (yeni ad Yolcular) kynde Hamzo adnda bir adam yaarm. Kars bir
gn ona Hamzo sen neden namaz klmyorsun diye sormu. Hamzo da Ben 7
Ermeni ldrdm. Cennete gideceim. Namaz klmama gerek yok demi. Buralarda
7 Ezidiyi ldren cenete gider dedikodusu da karlmt. Hamzo Altay lm. Ama
olu Selami Altay Bykervan (Yolcular) kynde yaamaktadr. (Hamzo Altay
Bykervan kynde yaam. Suru Nfus dairesindeki kaytlardan Hamza Altayn
07.01.1900 ylnda doduunu Begden 6 ya kk- 1964 ylnda ldn
reniyorum. Begden 4-6 yl sonra- Buradan Suru ve krsalndaki Ezidilerin
slamlamalarnn 1915 Ermeni olaylarnn yaand srece denk geldiini kolaylkla
ileri srebiliriz.) randan yeni geldim. Orada Kendovan kyne gittim. Dnalarn
atalar burada da yaamlar. Kendovan kynn yaknnda Hamedan ky var,
Suruta da Hamedan adl bir ky bulunmakta. ran Horasannn Kendovan ve
Hamedan kylerinde 700 yllk evler var. Bu evler Kapadokyadaki kaya evlerine ok
benziyor.
1915 olaylarnda Ermenilerin yaadklarna tank olan Ezidi Krtler korkularndan
kitlesel olarak slama ynelmi olabilecekleri akla ok yakn. 700 yl nce Ezidilerin
yaadklar randaki blgelerin bazlarnn Kapadokyaya benzemesi de Hiristiyanlar
gibi Ezidilerin de corafik olarak korunmal evleri tercih ettiklerin, gsteriyor. Bu da
evredeki Mslman ounuktan saklanmalarn da salam bir bakma.
Ermenileri ldrenler cennete gider diye yaylan dedikodular sonunda bir ok
Ermeni ldrlmtr. Ermeniler toplu olarak (Kadn-Erkek-ocuk-Yal) bir evde
toplanr, a susuz braklrm. Bir gn kk bir ocuk kap alr almaz, kk bir
su birikintisinden su imek iin evden koarak km. Suya kafasn sokar sokak
kyller ocuun kafasn tala ezmiler.
( Ezidileri ldrenler direk cennete gider dedikodusu da karlmt. Bu durum da
Ezidilerin slamlamasn kolaylatrm olmas olasl ok yksektir. stelik Ezidiler
Ermenilere yaplanlardan ok korkmu, ister istemez Mslman olmu ya da
Mslman olarak grnmek zorunda kalm olduklar sav kolayca ileri srle bilir. Bir
de Ezidilerin mallarn gasp edilmesi, ineklerine el konulmas da var. Osmanl
Ezidilerden ok ykl vergiler alyordu. Ayrca asker ihtiyacn Ezidilerden karlayan
Osmanl, bu Ezidi askerlerin askerlik srelerini 8-10 yl tutabiliyordu. Bu durumda
Ezidiler Mslmanlamaya isteksiz de olsa yaklamak zorunda kalmlardr eklinde
bir yorum yapla bilir.)
Konuan: Haydar Cengiz
Ya:60
D.Y:Mishacerk
Airet: Dna
Tarih: 20.09.2009
Dna airetinin bir ksm Erzurum Horasandan gelmitir. Oysa biz direk engalden
geldik. Sincar vilayeti Sunay kasabasndan geldik. Gebeydik. Bir ksmmz
Viranehirde kald. Geri kalan Surua geldi. Surutakilerin adrlar sulu yerlerin
yaknndayd. Pnar kyne yerleenlere ok hakaret edildi. Siz Ezidisiniz, dini
harisiniz derlerdi. Bundan 300-350 yl nce bugnk Pnar kynde 50-60
yalarnda bir kadn mal yayor bir yandan da hkra hkra alyormu. Tam o
srada byk bir kervan Pnar kynden geiyormu. Altnda asil bir at olan, yakkl
bir Ezidi genci kervann baym. Bu kyde ok ayr imen var, sulak bir yer de

77

stelik. stanbuldan geliyoruz, ok yorulduk burada birka gn dinlenelim demi. Bu

kervan K.Irakl Ezidi airet reisi Pirkaln kervanym. Airetin ba da Pirkalin
oluymu. Kervan alayan kadnn yanndan geerek biraz ileride yeil, krmz ve
sar renkli bir adr kurmu. Pirkaln olu adamlarna gidin o yal kadn neden
alyor diye sorun demi. Adamlar kadnn yanna gelmiler. Neden alyorsun
diye sorduklarnda kadn, biz engalden geldik geri dnmedik, bize vuruyorlar,
dvyorlar, bizim dinimiz Ezidi olduu iin byle yapyorlar diyerek anlatm. Sonra
da bu kervan kimin diye? sormu. Pirkaln olunun olduunu rendiinde beni
ona gtrn, Pirkala bir hediye yollayacam demi. Birlikte kervan bann adrna
giderlerken yal kadnn geride kaldn fark etmiler. Kadn onlara siz ilerleyin ben
yava yava gelirim demi. yice arkada kalan kadn allklarn arasna girerek
pijamasn karm, bunu da byk bir mendille sarm. Pirkalin olunun yanna
geldiinde bu hediyeyi baban Pirkale ver diyor. Abdlazizin dalarndan Krt
dalarna kadar tm topraklar Ezidilerin idi. Olu babas Pirkalin yanna geldiinde
byk bir elence yaplyor. Babas soruyor yolculuk nasl geti diyor. Olu,
stanbuldan Pirsusa-Surua- geliyoruz, orada ok gzel bir Mera var. Katarlar
yayarken yal bir kadn geldi. Kervann senin olduunu rendiinde sana bir
hediye yollad. diyerek cevap veriyor. Pirkal hediyeyi getir ve a diyor. Pirkalin
mekannda airetinin ileri gelenleri vardr. Paket alnca yal kadnn pijamasn
herkes grr. Pirkal Be annda kapat kapat ben anladm der. Ardndan airetinin
ileri gelenlerine dnerek bunun anlam nedir biliyor musunuz, namusumuz elden
gidiyor demektir. Pirkal 200 kiilik yiitler ordusu ile Suru ovasna gelir. 200 kiilik
orduyla burada savar. Buralar Dnalara vatan yapar. Mishacerkte eskiden
Ermeniler yaard. Bu ky onlardan parayla satn ald. Kr Yusuf Aaya da dedi ki,
Dnalara sen bakacaksn hakaret kalmad. Btn kyler Dnalarnd, hemen hepsi
Ezidi idi. imdi bu olaydan gnmze Ezidi olarak, Karaky ve Mishacerk kyleri
kalmt. Buradaki ailelerden kimisi olunu hocaya gnderdi. Nenem o zamanlar
ama ocuklar sakn eytan kelimesini telafuz etmeyin, yoksa deirmendeki tm
talar banza der derdi. Anlatc Pirkal gibi bir Ezidi ndere gereksinim
duyduunu Pirkalden sz ederken heycanlanmasyla ele veriyor.
Eer Pirkal olmasayd buradaki Ezidi kylerine Ezidiler yerleemezdi. Pirkal
Snni Pijan, edad ve Asi airetleri ile savaarak Ezidilerin bu corafyaya
yerlemelerini salamtr.
Dayak vard. Bu Ezidileri buradan karalm ki topraklar bize kalsn diye
dnrlerdi yredeki Mslman halk. Eskiden kimlikler ok sayfal idi. Bu yredeki
kyllere kar bakalm kimliini Ezidimisin, Mslman msn diye sorarlard.
Kimliinde Ezidi yazanlar sille tokat dvyorlard. Benim dedem anlatrd, bir adam
tarladaki frezleri yakacakm. Tarladaki ylana tarladan k yoksa sen de yanarsn
demi. Ylanda vatan tatldr demi. Tarladan gitmemi.
Kuremus ky dedem zamannda da slamd. Dedemin evinin yannda 5
insann ele ele tutusa bile gvdesini saramayaca bir aa vard. Btn yaz bu
aacn alt serin olurdu. Sular aacn dallar arasna astmzda hi lmazlard.
imdi iyi dinle. Babam ky Muhtardr. Dedem Memi oru zaman oru tutmuyor.
Eskiden kyllerin topland ky odalar vard. Ky odasnda Mslman hocaya
soruyorlar, Memi (Mehmet) kimdir? Mslman Hoca cevap veriyor, Mehmet
dinsizdir. Kafirdir. Ne oru tutuyor ne de namaz klyor. Dedem de koyunlar, keiler
kasapta kendi bacandan aslyor, hoca demi. Sonra herkes evine dalm.
Ertesi gn Hoca Kuremus kynden bizim kye doru yaklayormu. Dedem
babama Bak Mslman hoca geliyor, ben ne dersem sen onu yap diyor. Kuyudan
su ek, kovaya koy ve byk aacn dallarna as sousun, Dedem ok kibardr. Ho-

78

ca ho geldin, souk suyu getirin Hoca elini yzn ykasn, en yumak en yeni
keeyi getirin otursun. Kuzuyu kesin ve hemen evirmesini yapn. Karacada
pirinciden tereyal pilav da hazrlayn, yannda yayk ayran olsun. Her ey yaplr.
Sofra ulu aacn glgesine kurulur. Oru zamandr. Krallara layk sofray gren Hoca
imdi ben de yiyeyim mi?diye soruyor. Dedem de ye tabi suyunu da i azn da
yka hala orusun oldu bitti. Hoca bir afiyetle karnn doyuruyor. Ardndan dedeme
hadi ky odasna gidelim diyor. Dedem de sen git ben birazdan gelirim diyor. Ky
odasnda iftarda Hoca ok az yemek yiyor. Kyller aryorlar. Hoca su bile imiyor.
Hoca neden bugn iftarda yemek yemedin, su imedin diyor kyller. Dedem de
le benim evimde yemek yedi de ondan diyor. Her akam olduu gibi kyller yine
hocaya sorarlar Mehmet nasl bir insandr, onun hakknda ne dnyorsun?. Hoca
da ya grmyor musunuz koyun, kei kendi ayayla yryor, kendi bacayla
aslyor? Sonra dedem tm kyllere dnyor. Hoca 20 gndr her akam bana
hakaret etti. imdi sra ben de diyor. Ayn gece Hoca ky terk ediyor.
imdi ben Ezidi bir obanm. Kyn mallarn otlatyorum. ok mal var.
Kardan bir Mslman geliyor. Beni embere alyor. Mallarn tm dier bir
Mslmann tarlasna giriyor. Eer Mslmann tarlasn korumak iin emberden
kp mallar durdursam Ezidi dini mi inemi dinimden km olurum, yok eer
emberden kmaz isem Mslman kylnn bir yllk emeinin yok olmasn
nleyememi olurum. Syle sen ne yapardn.
Ezidi obanlar emberden
kmadklarnda Mslman kyl emberden ksaydn, senin yznden btn
mahsl mallar talan etti derler. Zamanla obanlar emberi krmaya balamlar.
Ezidi obanlardaki insanl gryor musun?
70-75 yl nce bizim Mishacerk kynden 2 kii Birecie gidiyor. le vakti
hoca cami minaresine kyor ve ezan okumaya balyor. Bizim kyller yaamlar
boyunca ne cami grmler, ne de ezan sesi duymular. Hocay kast ederek Vay
babann sakalna sm, ne kadar keyfi varki u yksekten trk sylyor. Artk
kyn yars Mslman olmutu. Emo da Mslman olmu. ou zaman Emonun
ocuklar baheye kp ezan okurmu, Beg de Emonun spalar yine zrlyor
dermi. Ezidi eyh Cindi, ramazanda zm yiyor. Mino bunu gryor. Cindi iftara ok
vard sadece zm yedim, su imedim. Diyor. Mino da su mu engel, hem sen i
hem de ben. Cindi de hem sen sus hem de ben susaym diyor.
Haydar Cengiz buraya kadar dedesinin ve kendi kyllerinin slamla ilgili
anlarn anlatt bir ok yklemede, gerek kendisinin gerekse slamlamak zorunda
kalan Ezidi halknn Mslmanlamay iselletirmedii, slam kimliinin zgr
seimlerinden kaynaklanmadn vurgulamaya almtr. zellikle Mslman
hocalar karikatrize eden yklemelerde slam kimliinin sahici grlmedii ifade
edilmeye allmaktadr.
Haydar Cengizin aadaki anlarna bakalm imdi de,
ok iyi hatrlyorum, kkken etraf siyah talarla evrili kubbe gibi bir mezar
vard kymzde. Bir ziyaretti. eyh Babk trbesi derlerdi. aramba gnleri pilav
yerdik orada. Kymze cami yaptklarnda Ziyaretin binasn yktlar. Abim de ben
Ezidi olarak bir caminin talarn ykp, data bilir miyim? Neden bizim ziyareti
ykyorlar. Talarn alp, camii inaatnda kullanyorlar. Demiti. Egemen gler
Mishacerkli Ezidi Krt halknn tarihi belleinin bir sembol olan bu trbeyi ykmakla
bu toplumun ortak hafzasn da yok etmeye almaktadr. Egemen gler ortak bir
toplumsal kltr oluturmak iin hemen tm aznlklarn kltrel kimliklerinin sembol
olan maddi yaplar yok etmeye alrlar. Bu tip yaplar toplumsal hafzann canl
tanklklardr da. (Haydar Bey n bu abisi yayor mu?) Yanmzdaki baka bir yal
kyl, Haydar Beye Senin Eniten eyf Yusuf (Feleknaz Ucann amcas) eyh

79

Mironun olu Batmanda imsi kynde rahat uyuyor. Diyor. Avrupa Birliinde
Ezidilerin haklarn koruyan Ezidi bir Milletvekili olan Feleknaz Uca, Urfadaki
savunmasz Ezidiler iin bir kurtarc olarak alglanyor. Mishacerkdeki eyh Babk
trbesi yerle bir edilirken, Batmandaki Feleknaz Ucann amcasnn trbesine kimse
dokunamamaktadr. Buradan da Trkiyedeki Ezidilerin gl bir lidere gereksinim
duyduklar kolayca ortaya atla bilinir. Haydar Cengiz ve yanndaki yal Ezidi
toplumsal hafzalarnda Ezidiler olarak gl olduklarnda, Ezidi kimliklerini daha
legal yaaya bileceklerini bu anlatmla ortaya ok ak koymaktadrlar. Krt almnn
tartld bu gnlerde Ezidilere dinsel kimlik zgrlnn koullarnn yaratlmas
zerinde de durulmas gerektii kendini dayatmaktadr. Bu olanaa kavuacak olan
bu halk kimlik bunalmndan kurtulacak, Ezidilii daha zgrce yaaya bilecektir. Tam
bu noktada Haydar Cengizin azndan Meleke Tavus cmlesi belli belirisiz kyor.
Ve konumaya devam ediyor. Eskiden Mishacerkteki btn Ezidi aileler gayipten
eyho emsi (Ezidi ems tarikatnn kurucusu ya da nderlerinden) gelecek diye
evlerinde yataklarnn bulunduu odann kapsn perde ile rter, yere ul serer bir de
ra(gazl fener) yakarlard. Hi kimse o odaya girmezdi. Ev sahibi gelecek, eyho
emsi gelecek, derlerdi. Ardndan gz ucuyla bulunduumuz odadaki yataklara
bakyor.-kr olmasna ramen yataklarn bulunduu yere doru ban eviriyor.
-Haydar Cengiz Ezidi halknn kurtarcsn bekliyor. Haydar Cengiz gayipten gelecek
eyho emsinin geleceine gerekten inanyor. eyho emsi gayipten gelecek ve
Mslmanlarn basklarndan bunalan Mishacerk kyllerini kurtaracak. Yaanlan
toplumsal aresizlik karsnda Haydar Cengiz eyho emsiye snyor. eyho
emsiye inanyor Haydar bey. Haydar bey gelecekte bir kurtuluun olacana
inanyor, dili ne kadar ,ehedenne ilahi illlah dese de bilinci eyho ems demeye
devam ediyor. Haydar beyin toplumsal hafzas islami hegomonyaya direniyor,
Ezidilerin bir gn gerek zgrle kavuacaklar inanacn iinde yaatyor.
Grmeyen gzleriyle alt yanda gzlerini kaybetmezden nceki dnemlerde olduu
gibi evinin yataklarnn bulunduu blme ban eviyor. eyho emsinin gelip
gelmediine bakyor. Grmese de varln hissetmeye alyor. Bastrlm bellek
Haydar beyin kr gzlerinden ldyor. Alyorum
Haydar bey konumasn srdryor. Ezidi cemaatna girdiinde, merhaba
de. Selamu-n aleykum deme. Mslmanlar ezidilerin ekmeini, kestikleri koyunlar
yemezler.
Hakiki Ezidiler, engaldekiler, Begnin namn duymular. Biliyor musun
Begnin kokusu her yere yaylm, Almanyaya, Suriyeye, rana.
lmesini zerinden yaklak 50 yl gemesine ramen Beg Samur Pirsuslu
Surulu- Ezidi Krt halkn umudu, inanc, onuru olmaya devam ediyor. Haydar bey
ve dierleri yaadklar en zayf anlarnda Beg Samurun kahramanlna
snyorlar. Onun yaam boyunca mslmanlamamak iin katland aclar
konuuyorlar. Ve Beg Samur lmnden 50 yl sonra bile devletin
mslmanlatrma politikalarna kar savamna devam ediyor. Ve devlet
mezarndan bile korktuu Beg Samuru hi olmazsa ldkten sonra
mslmanlatrmak iin elindeki tm kozlar kullanmaktan ekinmiyor. Yar
mslman-yar Ezidi krt kyllerini zerlerine mslman hocalar yollayarak
atalarnz Ezidi inanacna gre gmld. Onlarn mezarlarn aalm ve naalarn
kbleye doru dzeltelim telkinlerinde bulunmalarna frsat veriyor. Kahraman Ezidi
kylleri de bu blf gryor ve Beg Samurun mezarnn artk bilinmediini,
kendisinin hangi mezarda yattn artk kimsenin bilmediini sylyorlar. Devlet de
bir hamle daha yaparak Beg Samurun nfus ktk kaytlarnda dini blmne islam
yazyor. Devletle Beg Samurun savanda, devlet hala yenik durumda. TCnin

80

kat zerinde islamlatrmay baard Beg Samur, toplumsal hafzada Ezidi

kimlii ile mitoslamaya hala devam etmekte.
Haydar Beyin bilin alt ldamaya devam ediyor, Bizim Ky Ezidi iken
dine olan sayg daha yksekti. nsanlar arasnda sayg ve sevgi ok daha fazlayd.
Beg mitosunun toplumsal hafzadaki yansmasnda Krt Milliyetilii baskn
deil. Ezidi kimlii Krt kimliine gre ok daha belirgin. Bu durum PKKnin politikas
ile uyumamaktadr. TC de Beg samurun toplumsal hafzada anmsama biiminden
honut deil. nk bu durum devletin Krtleri asimile etmede kulland mmetilik
politikasnn antitezi konumundadr. Szn z, Beg Samur, dinsel kimlii birincil
olarak savunmakla Ezidilii Krt milliyetiliinin nne geirmektedir. Bu durum
ezamanl olarak, TCnin mmetilik politikas karsna, Krt milliyetiliini
kartmaktadr. Bu mitos, TC karsnda Krt milliyetiliinin savunucusu
olurken, PKK karsnda dinsel kimlii ncelikli savunarak paradoksal bir
nitelik iermektedir.
Beg samur mitosunun nesnellii devletin Surulu Ezidileri slamlatrma
gayretlerine devam edecei sonucunu gstermektedir. Ayn mitos Surutaki
Ezidilerin PKK tarafndan da Krt Milliyetiliine zorlanmalarn getirecektir.
Burada gerek sorunsa, Ezidi kltrnn hem TC hem de PKK tarafndan
ncelikli grnmemesidir. zde Ezidi dtan Mslman grlen bu insanlarn politik
seimlerinin ne olduu, bu insanlarn Ezidilii yaaya bilmek iin nasl bir zm
bulacaklar sosyolojik olarak ok nemlidir. Surulu Ezidiler Beg Samuru
mitoslatrarak hem TCye hem de PKKye kar natural doalarn korumaya
almaktadrlar.
Tam da burada Suruta Ezidi kalan son 3 kyden biri olan Mascarkn Krt
Hizbullahn taban olmas, Mishacerkin ise PKKnin doal taban olmaya balamas
olduka dikkat ekicidir. Yani Mascarkl Ezidiler mmetilik ideolojisi ile Ezidi
benliklerini tamamen kaybetmi, Mishacerkli Ezidiler de Krt milliyetisi olarak dinsel
kimlikleri unutmaya balamlardr. Mishacerkteki 60 ya ve st insanlarn
toplumsal hafzalarnda Beg Samur mitosu canlln korurken, 40 ya ve alt
Mishacerkli insanlarn toplumsal hafzalarnda Beg Samur mitosu nerdeyse
bulunmamaktadr.
Baka ekilde sylersek Surulu Ezidlerin toplumsal hafzalar devlet, PKK ve
Hizbullahn saldrsyla kar karyadr. Ezidilerin toplumsal kimlikleri son
rpnlarn yaamaktadr. Bu toplumsal kimliin varolu sorunu ise, TC ve
Hizbullahn slamlatrma politikalarna, PKKnin de milliyetilik sylemlerine kar
kendi koruma mekanizmalarn gelitirebilmektir. Beg Samurun mitoslatrlmas bu
mekanizmalardan en gls gibi grnmektedir.
Tarih: 11.05.2009
Yer: Urfa-Bozova
Konuan Kii: Mahmut Yldrm (Lidar)
Ya: 35
Krdistandaki Krt airetlerinde bir gelenek vardr. Osmanlyla savaan herhangi bir
Krt aireti eer Osmanlya yenilirse topraklar, bu savaa katlmayan dier Krt
airetleri tarafndan yamalanr ve ellerinden gasp edilirdi. Osmanlyla savaan
yrekli ve korkusuz Yezidi airetleri Osmanlya yenildiklerinde, mallarn, topraklarn
Snni Krt airetlerine kaptrrlard. Bu balamda Snni Krt airetleri ou kez
Yezidi Krtleri Osmanlyla savalarnda bilerek yalnz brakrlard. Osmanlyla

81

savaan Yezidi airetinin iinde olan baz Yezidi aileler de bazen bu savaa katlmaz,
Osmanl karsnda sava kaybeden Yezidi Krt akrabalarnn mallarn
yamalarlard. zellikle Ketikan aireti bu tip gz aklklar ou kez yapard.
1.Dnya savana denk der bu gelimeler. 19.yy sonundaki Osmanl-Rus
savanda Ruslara yenilen Osmanl Yezidilerin slamlatrlmasn daha ciddi bir
ekilde devlet politikas haline getirir. Nakibendilik Yezidileri Snniletirmeye giriir.

Konuan: Haydar Cengiz

2. Grme.
Tarih: 29.09.2009
Yer. Mishacerk ky
Begnin kymzde kra bir tarlas vard. Tarlasnn iinde de maaralar vard.
Kyn merasna bitiikti bu tarla. Urfann dayanlmaz yaz scaklarnda Beg, bu
maaralarda serinlerdi. Yazn o maaralar buz gibi olur. 100-120 yl nce
Mishacerkli kyller Trke bilmediklerinden Aligr (11 Nisan kasabas) e bile
gidemezlerdi. Ezidi Nasr yaklak olarak Begnin doduu yllarda lmt. te
yaklak 110 yl nce lmt. Nasrn zamannda Ezidiler biraz kalabalklarm.
Snni Krtler Mishacerkli Ezidi Krtlerin hayvanlar alar, keserlerdi. Nasr
zamannda. Deirmenlerden dnen Ezidlerin ekilmi un uvallarn da alar ya da
yere dkerlermi. Tarlalarna mallar yollanr ekinleri yedirilir, meyve baheleri talan
edilirmi. Bir ok Ezidi krt alktan krld o zamanlar. Begnin doduu yllar.
1890l yllar, Nasr bir gn dedemin evine gelmi. Yiyecek hibir ey yok mu sizde?
Bir pancar olsa da olur. Ya da bir ot verin. Gnlerdir acm. diyor. Arkasndan yere
uzanyor, iki ayan duvara kaldryor. enesi defalarca hzl bir ekilde alp
kapanyor. Evdekiler Nasra ne oluyor diye dedeme soruyorlar. Nasr lyor, Nasr
alktan lyor diyor dedem. Cenazesi dedemin evinde 3 gn kalyor. nk hi
kimsenin cenazeyi kaldrp gmecek gc yok, alktan. Daha sonra Cenaze
dedemin evine yakn bir yere gmlyor. Mezarla gtrmeye kylnn gc yok.
Orackta gmyorlar, dedemin evinin nne. (nsanlar alktan lmemek iin
mslman oluyor yani)
Mustafa Kemalden 30 yl nce. Tahmini olarak 1890l yllar ba. Begnin
dodu yllar. Begnin akrabalarndan bir kadn, alktan lmemek iin evin kedisini
kesip yiyor.
Trabzondan Dersimden getirilen Ermeniler bizim ky zerinden Suriyeye
gtrlyormu. Akrabalarm ayran orbas yapm bir akam. Karlarnda srgne
gnderilen Ermenilerin gnlerce a kalm ocuklar var. Ermeni ocuklar Ezidi
kyllerine Corma, Corma diyerek yemek istemiler. Ermeniler orbaya corma der.
Biz Krtler orba deriz. Trkler de orba der. Ermenilerin bir ou da alktan lmek
zereymi. lerinden birka gndr hi su imeyen Ermeniler de varm. Ermeni
kitlesinin iinden frlayan bu susuz kalm Ermeniler kymzn ortasndan geen
nehire kafalarn sokarm, su imek iin. Tam o zamanda at zerindeki Hamidiye
askeri, klcyla bu Ermenilerin kafalarn yararm. Yz nehrin iinde kalm,
kafasnda
kln darbesi ile izgi eklinde bir yark oluan bu insanlarn,
kafalarndaki bu yarktan kan akp nehrin suyuna karrm. Ermenilerin
ldrlmelerine tank olan Mishacerkli Ezidi Krtlerin slama kolayca kaymalar ya da
slamlam gibi gzkmeleri anlalr bir durum olarak gzkyor. Ermeni
kafilelerinin 2-3 gnde bir kymzden getikleri olurmu. ounlukla Trabzon ve

82

Dersim zerinden getirilen Ermenilermi bunlar. Kafile bizim kyde mola verdiinde
kalabalk Ermeni kitlesinden gen kzlar frlayarak Mishacerkli kyllerin evlerine
girer, bizlere ekmek verin derlermi. Baz kyller gzelliklerine hayran kaldklar bu
Ermeni kzlarnn bazlarn 2. ya da 3. e olarak almay dnmler. Ermeni
kadnlarn ok az buna raz olmu. Hatta Dna airetinin reisi bile 4. e olarak bu
kabilelerden setii Ermeni bir kadn alm. Ekmek iin eve giren Ermeni kadn ve
kzlarn kyller, bazen zorla al koyarlarm. Mishacerkli erkekler 2. ya da 3. e
olarak setikleri bu Ermeni kzlar kap, kalabalk bir kitle halinde duran Ermeni
kafilesine yeniden katlmalarn engelemek iin kaplar kitlerlermi. Bylece annesi
ve babas mola sonunda yola devam eden bir ok Ermeni kadn, Mishacerk gibi
kylerde Krt erkeklerine kuma olarak kalrm. Vicdana gelen baz Krt erkekleri bir
ka gn sonra yeni gelen Ermeni kafilelere alkoyduklar bu insanlar brakrlarm.
Bazen de bu Ermeni kadnlar 1-2 hafta Krt kylerinde kaldktan sonra yeni gelecek
Ermeni kafilesini bekler, kafile gelince de bir frsatn bulup kendini salvermeyen
Krtlerin
evlerinden kaar, kafilenin iine kararak izlerini kaybettirirlermi.
Annesini, babasn bulma umuduyla.
Mishacerk kynde Osman Atmaca adl bir Krt erkei Ermeni bir kadn
alarak evlenmi. ocuklar bile ld. Torunlar Antepe yerleti. Kkenlerinde
Ermenilik olduunu bile bilmiyorlar.
Nehirden eskiden su akard. Artk kymzn nehri kurudu. ocukken bu
nehrin kenarnda hayvan otlatrdk biz. Bu srada skntdan bir ubukla nehrin
topraklarn kazardk. Yumak nehrin topra kolay kaznrd. ou kez, insan kafas,
el, ayak kemikleri bulurduk.
Kkken biz Ezidlere Siz neden bu dini terk etmiyorsunuz, niye imana
gelmiyorsunuz derlerdi. Bizim kyn yerli Ermenileri buradaki mallarn ok ucuza
satp Suriye kobanisine gitti. Bizim kye 1980dan sonra cami yapld. Cami ncesi
ramazan aylarnda dardan hoca gelir Muhtarn evinde namaz kldrrd. Ramazan
ay biter, hoca da memleketine gittikten sonra brik atlrd.
Mo diye Viranehirli Ezidi bir akrabamz vard. Karakolda bir amire denk
geldiinde amir kimliklerindeki dini blmne bakarm. Ezidi yazd grnce senin
dininin..koyaym Dermi.
Dn kymzde Mevlt vard. Suru Belediye bakan Ethem Bey de geldi.
evre kylerle beraber cemaat 200 kiiyi buluyordu. mam imdi Mevlt okuduk,
yemek yedik. Mishacerkliler bu Mevlt iin abdest aldlar. Artk gelecek yla kadar
abdest alp namaz klmazlar, nk kkenleri Ezidi dedi. Nasl bir bask sen dn.
imdi ben nasl kalkp Ezidiyim diyeyim.
Son iki paragrafta hem devletin hem de halkn basklar ok somut.
Krte tarak e demektir. Ama Ezidi Krtler taraa Krte e demez, darke
seriya derler. nk e kelimesin de harfi vardr. Kibrit szcnn telafuzu da
Ezidlere dokunuyor. Onlar kibrit yerine Mftik demeyi tercih ediyorlar. Nal kelmesini
de kullanmak istemez Ezidi Krtleri, bunun yerine Solbent derler. Tas kelimesini de
Ezidilerin yannda kullanma. Ezidler tas yerine Zerik derler. Annem Mslman
olduktan sonra bile ayaa kalmaya alrken ya Allah demez onun yerine ya eyh
ems derdi. Kars sze giriyor, 10 sene nce kocam Viranehire gitmiti. Akrabas
Bronun yanna. Bronun evinde kalkm namaz klm. Ezidi bro da Haydar haydar!
Allah 2 gzn de kr etti. Hala namaz klyorsun dedi.
Haydar Bey anlatmaya devam ediyor. Alktan len Nasrn olu Ali halam
Hate ile evlendi. Ali ben 15 yandayken bir ramazan aynda bizi ziyarete geldi.
Babam sahurda kalkp bulgur pilav yapp Aliyi uyandrm. kalk yemek yiyelim sahur

83

oldu demi. Ali de Ben tavan deilim gece yemek yiyeyim demi. Ali Ezidi dinini
deitirmemi.
Ezidi insanlarn yann da Ezzibillhi bin eytanil racim deme. Selamn
aleykm deme. ve Y harflerini kullanma. Ezidiler Lanet kelimesini sevmezler. Bu
yzden Nal kelimesini kullanma nk Nal kelimesindeki n ve l harfleri lanet
kelimesinde de var.
Haydar Beyin bilinci daldan dala atlyor. Begnin amcasnn olu vard. Ad
lalo-laldan geliyor- O da viranehire gitti. Mishacerkte ok tarlas vard. Bir daha
buralara dnmedi.
Dna aireti Reikiler, Mendekorlar ve Bedirkiler olmak zere 3 koldan
olumutur. Mendekor ve Bedirkiler 150-200 yl nce Mslmanla dndler.
Reikiler 1. Dnya savann hemen ncesinde slamlatlar.
ok eskiden Haltilerde Ezidi idiler. Kavga olduunda Dnalara yaklarlard.
Zayf ve kk bir airetti Haltiler. Haltiler Dnalardan nce slama dndler. Gnbay
soyadn aldlar. Reisleri Hseyin Paa idi. Haltiler, Urfann kra alanlarndan Suriye
snrna kadar olan yerlerde yaarlard.
Bir gz kr olan kr Yusuf Aa, Dna airetinin yiidi idi. edad ve Arap
airetleri Dnalarn hayvanlar aldklarnda Rm (mzrak) la onlarla savar, aldklar
her eyi Dnalara geri getirirdi. Kr yusufun olu Seyfo, Seyfonun olu ise Salih Bey
idi. Salih Beyin olu da Reat Bey. Reat Kl. Reat Kl Dnalarn imdiki reisi.
Kurtulu savanda Atatrk st tabakay gezdi. Pij, Dn, ed ve Halt
airetlerinin reisleri ile grt. Fransz gavurlar urfaya girdi. Biz bu vatan
kurtaralm dedi. Salih Bey Dna airetinin yiitlerini toplad. Franszlarla kahramanca
savat. Deli lakabn ald. Deliden kast gz karalkt. Fransz komutan Sacoyu
yendiler. 11.Nisan kasabasnn kurtuluunda Salih Beyin ad geer.
Kurtulu savanda Krt halknn kahramanlyla ilgili aadaki iiri buraya
eklemeyi uygun buldum. nk her ne kadar Mslmanm gibi gzkseler de zde
Ezidi olan bir ok Krt de bu savata byk kahramanlklar gstermitir. Ve resmi
Tarih Kurtulu savanda Trk, Snni Krt ve Snni Arap halknn byk
kahramanlklar gsterdiklerini sylese de Urfal Ezidi Krtlerin bu savataki
baarlardan hi sz etmez. Oysa Urfann Kurtuluunda Ezidi Krtler de savam ve
bir ou bu savta canlarndan olmulardr. Tam burada bir ok Krt aydn bu
saptamann kemalist bir oryantalist yaklam olduunu syleye bilir. Hakllardr.
Yazarn burada vurgulamak istedii sistemin zorla askere ald ve kendi amalar
iin kullnad Ezidileri sava sonunda adlarn bile anmamakla gsterdii
ikiyzlln altn izmektir.
Karaylan Trks
Atna binmi de elinde dizgin
Vard cephede hi olmaz bozgun
eteler iinde Ylan'm azgn
Vurun Krt uaklar namus gndr.
Srerim srerim gitmez kadana
Fransz kurunu demez adama
Benden selam sylen nazl anama
Vurun Krt uaklar namus gndr
Karaylan der ki harbe oturak

84

Kilis yollarndan kelle getirek

Nerde dman varsa orda bitirek
Vurun Krt uaklar namus gndr
Haydar Beyin konumasna tekrar dnelim. Ermeni airetleri Salih Beyi ok
severlerdi. Salih Beyin 4. hanm Ermenidir. Ad slto idi. Salih bey ne yapsn aireti
islama dnd. O da islam oldu. TC kurulduktan sonra Salih Bey kan davalarn
kavgalar zerdi. Reonun babas Salihi Seyfodur. Hac Hdr kaymakam.
Trkmendir. Miriman ise Bozan Beydir. Asi, Beska, Pijan, edad Dnalar sevmez.
Ketikanlar Dnalarn sa koludur.
Konuan: Maria T.
Yer:stanbul/Osmanbey
Tarih: 23.09.2009
Ya: 52
Bir ka ay nceydi. Pazar ayini iin kilisede toplanmtk. Papaz, Mslman kadnlar
gibi kara arafa brnm, kocanda kundakta bir bebek olan bir kadnla kilise
ierisine geldi. Kadn bebei papaza vererek arafn kard. zerinde ho, kibar
bir kyafet, boynunun zerinde de bir ha vard. Btn cemaat akndk. Papaz
olaya aklama getirdi. Madam F.yeni domu bebeini vaftiz ettirmek iin
Urfadan buraya gelmi. Urfada dini kimliini gizleyerek yaamak zorunda kalan
yzlerce Ermeni ve Sryani vatandalarmzdan birisi de kendisi. .
Bu anlatmdan dinsel kimliklerin her trl bask karsnda kendisini gizleyerek
onlarca yl yaayabildiini gryorum. Alevi slam anlaynn da benzer srelerle
yzlerce yl Snni slam anlaynn dayatmalarna kar kendilerini gizleyerek koruya
bildii bilinen bir gerek. Tam bu nokta da Surulu Muhsin Ceylann u saptamasn
sizlerle paylamam gerekiyor,
Tarih: 18.06.2009
Yer:Suru
Konuan: Muhsin Ceylan
Meslek: ofr
Bence Suru ve krsalnda hala Beg gibi son yezidi Krt kadn diye bileceimiz bir
ok kadn yayor. Ama darya Mslmanm gibi gzkyorlar. Kadnl erkekli
olarak Yezidilerin kendilerini Beg gibi ortaya koymalar Almanyaya ii olarak
gitmeleri, ya da oraya siyasi snmac olarak yerlemeleriyle balad. Ama u an
Almanyadaki bu Yezidilerin ncs hala Beg kabul edile bilir.
imdi Ezidi bireylerin, zerlerinden hem devletin hem de toplumun dinsel basks
kalktnda gerek dinsel kimliklerini zgrce yaaya bileceklerini ok kolay kestire
biliriz. Urfa merkez, Suru merkez, Aligr (11.nisan kasabas), Urfa Viranehir ve
Suruun bir ok kynde Ezidiliin, sanldnn aksine bir ok kiinin benliinde
Mslman grnerek saklandn ama sonuta insanlar tarafndan gizli de olsa hala
yaatldn gzlemliyorum. Ezidi toplumu devlet ve snni mslman topluma
mslmanm
gibi grnmek zorunda kalmaktadr. Almanyaya gider gitmez
zerlerindeki mahalle basksnn kalkmasyla Ezidi Krtlerin gerek benliklerini

85

zgrce yaamaya balamalar, Trkiyede de ayn koullarn salanmas

durumunda da buradaki illegal Ezidilerin Almanyada olduu gibi Ezidilii legal
yaayacaklar varsayla bilir.
Tarih: 17.06.2009
Konuan Kii: Mehmet Kutlucan
Yer: rice Ky
Ya: 43
Dna Airetinden
Ksa bir sre nce vefat eden Mishacerkli smail akr adl biri vard. 30 yl nce
Surua gidiyor. Ramazan ay imi. 2 arafl kadnn araflarnn altndan bir eyler
yediklerini grm. Onlara neden oru yediklerini sormu. Onlar da biz
Mishacerkliyiz demiler. smail bunlarn yalan sylediklerini anlam. Onlardan birine
yoksa sen smail akrn kars msn? diye sormu. O da evet demi. smail
akr Mishacerke gelince yaad bu olay orda kilere anlatm.

Konuan: Halil brahim Akku

Yer: Mzeybil (Aybast) Ky
kinci Grme
Dicle ve Frat nehirleri arasnda yaan Ezidi Krtler genelde de Krtler; Arap, Trk ve
ran uygarlklarnn dikatini ekiyor. Her 3 uygarlkta Krt halkna kendi kltrlerini
empoze etmeye istiyor. Ovalarda yaamak zorunda kalan Krt halk kltrel
emperyalizme yenik derken, dalara snan Krt halk zelde de Ezidi Krtler
kendi kltrel kimliklerini korumay baara biliyorlar. Krt halk islam kabul etmek
zorunda kalnca kimisi hanifi kimisi de afi oluyor. Hanifilikle afilik arasndaki eliki
uzlaabilir bir eliki. Oysa Hanefi ve afilik ile Ezildik arasndaki eliki uzlamaz
(antagonist) bir elikidir. Ezidilikte en byk Melek, Meleke Tavustur. Meleke Tavus
krmz nurdan yaratlmtr. Tanr ncelikle suyu, gkyzn ve bulutu yaratmtr.
Daha sonra toprak olumutur. Adem topraktandr. Meleke Tavus Ademe secde
etmiyor. (Antogonist eliki) Tanrya dnerek Ben Nurdan yaratldm oysa Adem
topraktan yaratld, ben ondan daha uluyum, daha ncelikliyim. Ben ba meleim.
Ben topraktan olana secde etmem demi. Darwin canlln sudan n etkisi ilegeldiini syler. Oklu kirpi daha nce bir kumu. Daha sonra evrimleerek karada
yaamaya balam. Kanad ve kuyruu var ama bugn karada yayor. Karalarda
yaamn su ve havadan sonra gelitiini vurguluyor. Meleke Tavus dnemimde
insan daha yaratlmamken su, hava, gne (s) vard. Meleke Tavus krmz
nurdan yaratld iin gnete de krmz k hakim, ateten nce gne vard.
Atete kutsaldr ama. Bu yzden Ezidiler gnee ynelip i etmezler.
Gneten bir enerji paras kopuyor suya dyor. Bu enerji paras soudu
ve Zerdi halk ondan olutu. Zerdilerin peygamberi -ki ilk peygamberdir- Zerdi
peygamberdir. Her peygamberin bir kitab olduu gibi Zerdii peygamberinde bir
kitab vard o da Avesta adl kutsal kitapt. 2 Nehir arasnda yaayan Krt halknn
yaradl efsanesi olarak inand efsane ve felsefe budur. slam Krtlere inmemitir.
Aslnda Kuran Araplara Arap yarmadasna geliyor.

86

..Dinimiz binlerce yl nce sizin dininizden nce gelmise nasl olur da

biz kken olarak Mslman oluruz? Nabukadnezar bir Yezidi deil miydi? Eer
bir sapma varsa biz sizin dininizden sapmadk, siz bizim dinimizden saptnz!..
(37)
Hz.Muhammet slam felsefesini vahiy ve hadisle aklar. Bu felsefeye din
deniliyor. Oysa din etmiyolojik olarak Krte bir kelimedir. Kelime anlam da gerei
grmedir. mann Krtesi BAVARdir. Bavari kiilerin birbirlerine gvenme, snma
ve inanmalardr.
Krtler; Farslardan, Trklerden ve Araplardan bask gryorlar. Araplar
Trkleri, Trklerde Krtleri islamlatryor. Aslnda ovalarda kalan Krtler slamlayor,
dalara yerleen Krtler orjinlerini koruyorlar. Zerdi olarak kalyorlar. Zerdi
Krtler yerleik yaama geince Hanifi ve afi Krtlerden bask gryorlar. Alevi
Krtler Allah Kuran deyip paay kurtaryor.
Mslman zina yapar sonra
kadn eytandr der. Ardndan sevab
gnahndan oksa kurtulur. Zerdilikte zina en ar sutur. Aff yoktur. Zerdilikte
kadn gelip cemaatte oturur ve konuabilir. slamda kadn erkek cemaatine giremez.
afi ve Hanifilik Avrupa felsefesi ile rtmezken, Ezidilik rtr. Bu yzden
Barzani, Talabani ve PKK Ezidi Krtleri referans alr. Burada Ezidi inanc ile slam
inancn kyaslyor. Ezidiliin modern dnyann koullarna slama gre daha elverili
olduunu gstermeye alyor.
Son 100 ylda Ezidiler neredeyse yok edildi, asimile oldular. Ezdilerin ticaret
yapmalarna bask getirildi. Devlet bu yaklam halk arasnda merulatrd. Snni
Krtler Ezidlerle kz alp vermezlerdi. Ezdilerin ovada yaamaya baladktan sonra
ekolojileri bozuldu.
eyh Hasan ve eyh Cindo yaz aylarnda kyller ukurovaya gittiklerinde,
herkes en az 1 ay yok, gel bizi gtr, korkuyoruz derlerdi. Mslman bir kzla hi
evlenmeyi dnmedim. Hristiyanlktan islama dnm Ermeni dnmeleri bana kz
vermediler. Ezidi olduum iin. Ama sonra ok piman oldular. Araya girip u yorumu
sizinle paylamalym.
Ermenilerde hayatta kalmak iin slamlamak ya da
slamlam gibi grnmek zorunda kalmlar. Ezidiler de bu zm yolunu
kullanmlardr. Sz Halil Beye veriyorum.
Yzlerce yl bar iinde yaamtr
Alevilerle Ezidiler. Ama Dersim katliamnda Ezidilikten slama gemi yeni dnme bir
asker, bir ok Aleviyi katletti. Akrabalar bu kadar vahice katliama uram
Ezidilikten dnme Mslman bir askerin Alevileri nasl katledeceini cesareti olan
varsn dnsn. Ezdilerin ovada yaamaya baladktan sonra ekolojileri bozuldu.
(Yaar Kemal Frat Suyu Kan akyor Baksana adl romannda Ezidi
katliamyla ilgili Baz eteler Yezidi kylerine giriyor, yediden yetmie hibir canl
brakmamacasna kurundan, sngden geiriyorlar. Yezidi savalarnn hepsi
ldrld, lleri rlplak soyuldu, Dicleye atld. Sonra silahszlara geldi sra, nce
erkekleri, erkek ocuklar ldrdler, rlplak soydular Dicleye attlar. Sonra
kadnlar, kzlar Daha sonra ok Yezidi ky bastlar, ok Yezidi kestiler. Bu
Yezidiler yzlerce yldr ac ekiyorlar, ldrlyorlar, soylarn tketiyorlar. Dnyada
bir tek Yezidi kalmad, diye dnler, bayramlar ediyorlar Frat diyordu, Frat
suyu kan akyor baksana, Dicle. diyordu. Dicle gnlerce, aylarca insan
lleriyle doldu da tat. Dnyann btn kartallar le indiler, lde insan
etine doydular.. (38), bu cmleleri yazm.)

87

Tarih: 20.06.2009
Yer:urfa merkez
Konuan Halil Bozan
Ya:54
Baba ad: kr
Ana ad: Adle
Ankara niversitesi Eczaclk mezunu
Halen hayatta olan BKF un Krt prensi.
Dedelerim,
mustafa(hro) ahinbegi (ahinbeyin olu Mustafa) ve Bozan
ahinbegi (ahin Beyin olu Bozan)dr. Anneleri farkldr. Her ikisi de 1891
doumludur. Berazan baz Krte lehelerinde Domuz alan demektir. Bir ok Krt
airetleri ve Konfedarasyonlar bir ok hayvann adn kendi slaleleri iin almlardr.
Beg bence bir lakaptr. O bayann gerek adnn Beg olduunu dnmyorum.
nk Beg yezidi krtlerde dini bir nvandr. Ve airetin mirinden ve prensinden
daha stndr. Eer Krtler tarihleri boyunca Ezidi kalmay baarabilselerdi ve hi
Mslmanlamasalard, tarih boyunca bu kadar aldatlmazlar ve bu kadar ac
ekmezlerdi.

6. N C B L M
Beg Mitosunun Maddi Temelleri
Bu blmde Beg Mitosunun alt yaps yani maddi temelleri tartlacaktr. Bu
blmn daha salkl anlalmas iin Krt yazar Halil Glnn aadaki
konumasn hemen burada vermeyi uygun buldum. Krtlerin airetler arasnda birlik
oluturmalarnn ilk nedenlerinden biri, Araplarn Krtler zerindeki yamaya ynelik
saldrlar karsnda g birlii oluturmakt. Berazan Birlii de ncelikle bu amala
kurulmutur. nceleri tam bamsz bir yaplanma olmasna karn zamanla
Osmanlya yar baml hale gelecektir Berazan Birlii. Ardndan da 1840 ylnda
hukuki varlna son verilecektir. 2. Abdlhamit bu corafyadaki Krtleri baz d ve i
gelimler sonucunda yeniden rgyleyecektir. Bu rgtleme 1890l yllara denk
gelmektedir. Hamidiye alaylarnn kurulmasyla Krtlerin merkezi otoriteye
balanmas amalanmtr. Osmanlnn emperyal dzenini oluturma amacyla da
Hamidiye alaylarndan yararlanacaktr. Sonuta tm Krt oluumlar merkezi denetim
altna alnacaktr. Bu gelimleri Ezidi Krtler asndan da ayn mantkla iledii su
gtrmez bir gerektir. Edip Glba Yezidilerin yaad blgede Osmanl idari ve
asker varlnn glenmesi ile iletiim ve ulam altyaplar gelimesi, bu
topluluun imparatorluun dorudan ynetimi ve denetimine tbi olmasna yol
88

at. Szgelimi adna Tanzimat reformlar denilen yeni dzenlemeler, Yezidiler

rneinde, Osmanl idaresinin zellikle vergilerin dzenli alnmas, asayiin
salanmas ve asker alm iin daha nce hi olmad kadar aba harcamas
eklinde tezahr etti. Demektedir. (Bu dnemle ilgili ayrntl bir analiz iin bkz.,
Glba, The Yezidis and the Ottoman State, s. 42-52.) Bu abalar ok daha
sistematik bir biimde Abdlhamid dneminde de devam eder. Glba anlat
maya devam etmektedir, Daha karakteristik olan ise, yine bu ynetim
zihniyetinin bir rn olarak, Hamidiye rejiminin Yezidileri tanmak ve
haklarnda detayl bir bilgiye sahip olmak iin gsterdii abadr. 19. yzyldan
nce, her ne kadar Osmanl idaresi Yezidilere dair belli bir bak asna
sahipse de, esasen Yezidilerin kim olduklar ve nasl bir inanca sahip
olduklarn bilmiyordu. nemli olan ise bilmek iin aba gstermiyor
olularyd. Hkimiyeti altnda bulunan nfusu denetlenebilir, mobilize edilebilir
ve kaynaklarndan azami lde faydalanabilir hale getirmek amacyla devletin
tebaas hakknda bilgi toplamas modern bir pratiktir. Ancak Abdlhamid
idaresinin bir baka gndemi daha vard ki, kanmca bu da en az dierleri kadar
moderndir: sapkn olarak grd bu topluluun dntrlmesi,
slamlatrlmas ve daha medeni hale getirilmesi. Osmanl Mslman
Krtleri merkezi otoriteye balamak iin Panismaist politikalar uygulayarak
baar salayacaktr. Ezidi Krtlerin merkeze bal hale getirilmesi Mslman
Krtler kadar kolay olmayacaktr. Aada Halil Glnn Berazanlarn
merkezi balanmalar konusundaki dnceleri yer almaktadr.
Konuan: Halil Gl
Ya:50
Meslek:Yazar
Yer:Ankara
Tarih:14.04.2010
Berezan birlii 1840 yllarnda tamamyla tasfiye edilmitir. Devlet tarafndan da yok
saylmtr. Ama yerel anlamda hatr gnl ve saygnla dayanan ve ok da etkili
olmayan geneleksel bir yap olarak ikinci derecede varln srdrr. Bu ara ancak
kabile ve gevek airet balar mevcut daha ziyade. Bu durum Mlan airet
konfederasyonun 1780 ve 1810 yllar arasnda olan devletle bouma srasnda
mirimiran ve mirlikler tasfiye edilmitir. Bunu Berezan iinde okumak gerekir. Ancak
Krt younlamas ve o dneme denk gelen Ermeni uluslamas ile Msr devletinin
Osmanl topraklarn elegeirmesi ve Krtleri etkilemesi durumu karsnda ve
Rusyann blgede etkisiyle birlikte Krtleri yeniden rgtlenme ihtiyac domas, yani
Hamidiye birilikleri oluturmaya gitme durumu karsnda blgede hzla yaplanmak
iin yerel gler ve kestirmede airetlerden yararlanmak zorunda kalmlard
(Osmanllar). Buray iyi grmek gerekir ki o zamana kadar zaten ne bir federasyon
ve ne de dar anlamda bir airet btnl var. Osmanl eli onun iyice datm ve
dejenere etmitir. Bylece belirsiz ve ok paralyken Hamidiyeler kuruluyor ve eskisi
gibi st dzeyde bir federasyon veya birlik olumasna frsat vermemek iin olan
durumu daha paralayc bir oluuma gidiliyor. Tam burada araya girip, Halil
Beyin yapt bu son siyasi belirlemelerin kahramanmz Begnin kaderini
belirleyen gelimeler olacann altn izmek istemekteyim. Bu siyasi
gelimeler dnemim sosyo-ekomomik alt yapsn da belirleyecektir. Bu sosyoekonomik alt yapda doal olarak Beg Samur mitosunun alt yapsn da

89

oluturacaktr. zetle Halil Beyin yapt bu siyasi belirlemelerin Osmanl

tarafndan yaama geirilme sreci yakndan incelendiinde, Beg mitosunun
bilimsel nedenleri daha net anlalacaktr. Osmanlnn yukarda sz edilen
nedenlerden dolay Krtleri yeniden rgtleme giriimleri Begnin doumunu ve
onun yetitii dnemi de kapsamaktadr. Yeniden rgtlenen Krtlerin bu tarihlerde
yaayacaklar/yaadklar ekonomi-politik sre,
Beg trajedesinin en nemli
nedenlerindendir. Begnin kaderidir ayn zamanda bu sre. (Mitoslaacak bireyler
stlendikleri tarihsel grev ve ilevin asla bilincinde olamazlar. Aslnda
kaderleri bellidir.) Sz Halil Beye tekrar brakyorum. Hamidiye olsa bile ciddi bir
airetilik yok aslnda. Dna iinde ve genel olarak Berezan iinde Ezidilii yle
keskin bir ekilde dlama yok, yumuak bir gei var devletin dayatmalarna ramen
ve bu yumuak iliki Ermeni ve Sryaniler ile de aynen var. Devletin ayrtrmalarna
ramen farkllklar atmasz bir aradalar.
Halil Beyin bu anlatmlar Beg Mitosunun alt yapsnn (maddi temellerinin)
anlalmas iin ok nemli olmutur. Toplumlar canl organizmalar gibidir.
Dna aireti, BKF hukuki varlnda da vard, 1840 ylndan sonrada vard,
gnmzde de bu airetin ardllar olarak Urfa ve krsalnda da vardr.
Mishacerk kyllerinin bastrlm belleklerinin tarihini BKFnin hukuki
varlnn bittii tarihe raptiyelemek bilimsel bir hata olur. Bu bastrlm
bellein varl, BKFnin hukuki varlnn sz konusu olduu tarihlerde de,
hatta BKFnin kuruluunun ncesindeki tarihlerde de sz konusuydu. Kltr
farkl siyasi oluumlar iindeki farkl koullarda varln srdrr. Bu
aklamann hemen arkasndan tarttmz mitosun 1.BKFnin ortadan
kaldrlmas 2. Osmanlnn Ermeni Milliyetiliinin nne gemek iin Krtleri
yeniden rgtlemek iin Hamidiye alaylarn kurmas 3. Bu gelimelerin
sonucunda Krtlerin Merkezi otoriteye tamamen bal hale getirilmesi 4. TCnin
Ezidi politikalarna kout gelitiini sylemem gerekmektedir. Saylan bu 4
siyasi politika tarihsel sre ierisinde yava yava ve sinsice Ezidi Krt
kimliinin asimilasyonuna da yol aacaktr/amtr/amaktadr.
Gerek etnik gerekse dinsel alt kimliklerin bask altna alnmas ya da bu
kimliklerin asimile edilmelerinin kabaca tartlmasnn tam zaman imdi. ncelikle
bu kitabn temel amacnn, mitoslatrlmay toplumsal hafzann politikalar zerinden
sosyolojik olarak yeniden ele almak olduunu anmsatmak isterim. Baz okuyucular
Beg Samurun yaamn Osmanl vatanda olarak geirdii 1894-1923 tarihleri
arasndaki tm sosyo-ekonomik gelimelerin burada verilmesini bekliyorlarsa byk
bir hayal krkl yaayacaklardr demektir. Doaldr ki Beg Samur mitosunun maddi
temellerinin uzun boylu tartlmas bu kitaba smayacak kadar genitir. Ama yine de
yazar bu alt yapy kabaca okuyucuya vermeye alacaktr. Ayrca bu kitabn ilevi
sz konusu tarihlerdeki Krt halknn Osmanl tarafndan boyundurluk altna
alnmasnn aklanmas da deildir. Ama bu mitosun tartlmas zorunlu olarak
Osmanlnn Krt polkitikalar ile rtmektedir. Krtlerin Ermenilerden etkilenerek
Osmanlya ba kaldrma olaslklarn ortadan kaldrmak iin Osmanlnn panislamist
politikalar yaama geirerek Krtleri merkezi otoritenin boyundurluunda tutma
abalar ayn zaman da kahramanmz Beg Samurun trajedisinin siyasi nedenidir
de. Bu aklamadan sonra okuyucunun Osmanlnn Nakibendilii Krt milliyetilii
amacyla kullanlmasn nlemek iin yeniden formatlamas ve Nakibendiliin
mmetilie hizmet eder duruma getirilmesinin uzun uzun tartlmasn bu kitaptan
beklemesi yazara hakszlk olacaktr. Ayrca Krtlerin milliyetilik duygularyla ayn

90

tarihlerde Osmanlya ba kaldrmalarnn gerekelerinin de bu kitapta tartlmasn

beklemekte doru bir tutum deildir. Yazarn yapmaya alt ey sadece
Osmanlnn Krtleri merkezi otorite altnda tutumaya almak iin gelitirdii
politikalarn Beg Samurun bireysel tarihini de belirlediini okuyucuyla paylamaktr.
Kald ki bu kitap bu kadar kapsaml bir konunun tartlaca yer de olamaz. Bu
konuyla ilgili son olarak Krt halknn bu srete yaad ve verdii mcadelerinin
geri planda tutulduu
Beg Samurun n plana karld eletirisi getirile bilir.
Yinelemem gerekir ki bu alma znde szl Krt halk edebiyat derlemesi
almasdr. Okuyucuyu bu tartmayla skmak istemem. Konumuza geri dnelim.
Abdlhamid, 1878 tarihihinden itibaren imparatorluu yeniden ekillendirir, bu
tanzimattan itibaren uygulanan politikann tersidir. Birlik ve selamet kavramyla ifade
edilen bu yeni ynelim, ne karlan milli motif (islam) dnda kalan unsurlarn
kimliini dlama ile birlikte kimliklere kar
bir saldry da ierir.
Bu ynelim, 19.yy'da mlti etnili imparatorluklardaki (arlk Rusyas ve AvusturyaMacaristan, Osmanl ) imparatorluun 'milli' motiflerin ne karlarak dier kimliklerin
dlanmasn kapsayan resmi milliyetilik olarak tarif edilen ynelime denk der.
Rusyada mslmanlarn yada dastan-erkes halklarnn dlanmas da bu konsept
iinde aklanabilir. Yani imparatorluun bu yeni konseptte tepeden yeniden
ekillendirme siyaseti vardr. Osmanl imparatorluunun ald yeni renk birlik ve
selamet konseptinde gayrimslimlerin dlanmas ne kacak, 1890 dan itibaren
gayrimslim unsurlar asndan birlik ve selamet kavramlar ebedi olarak ortadan
kalkacaktr. Gayrimislim sfatlandrlmasnn iinde Ezidi Krtlerin de olduu
tartlmaz. 1890 dan itibaren bu politikaya hamidiye alaylaryla birlikte iddet elik
edecektir. Bu birlik ve selamet 1.jntrklerde birlik ve ilerleme, 2.jntrk dneminde
birlik ve beraberlik olarak kesintisiz olarak gnmze uzanr. Jntrklerde ise slami
motif yerini Trkle brakacaktr. slami motiflerin ne karlmas ve 1894-96
yllarn kapsayan dier kimliklerin yok edilmesi politikasna kar saldrya
urayan halklarn/kimliklerin direnii de ne kar. Bu Ermenilerde youn silahl
direni ve siyasallamay getirirken, youn islamlama da elik eder. Ezidi halk da
youn mslmanlama basks altndadr. Bir ksm g eder bir ksm ise islamlar.
Beg Samur da Ezidi Krt kimliine yaplan saldrya kar direniin sembol olarak
mitletirilen milli bir figrdr. 1878'de Rusyaya youn bir Ezidi g de vardr. Bunda
ezidilerin bir ksmnn Rusya ile askeri ittifaknn da rol vardr.1915 te jntrklere
kar sincar'da bir askeri ayaklanma da vardr. Ezidilerin Jntrklere kar Sincarda
yrttkleri silahl ayaklanmalarn tarihi
belgeleri Rizgari ve Gelawej'de Sait
etinolu imzasyla yaynlamtr. Tam bu noktada Surulu Krt yazar Halil
Glnn Dna iinde ve genel olarak Berezan iinde Ezidilii yle keskin bir
ekilde dlama yok, yumuak bir gei var devletin dayatmalarna ramen ve bu
yumuak iliki Ermeni ve Sryaniler ile de aynen var. Devletin ayrtrmalarna
ramen farkllklar atmasz bir aradalar yorumunu koymam gerekiyor. Sanrm
Halil Gl 1840 ncesi BKFnu iin bu aklmay yapmtr. Zaten yukarda
anlattm politikalar Hamidiye alaylarnn kurulduu tarihlere denk gelen
gelimelerdir. Osmanl 1840da BKF hukuki varlna son verdikten sonra resmi
milliyetilik politikalarn da uygulamaya koyacaktr. Bu politikalar sonunda bir ok
Ermeni ve Ezidi Suru ve krsaln terk etmek zorunda da kalacaktr. Baz kyl
tanklklarn da (rnein Salih Yamurlu ile yaptm grmelerim bir ksmn da)
Hamidiye alaylarnn Suru merkezli blmnn kurulmas srecinde halk arasnda 7
gayrimslimi
ldren
cennete
gider
dedikodukarnn
halk
arasnda
yaygnlatrldna da tank olacam. Buna ramen silahl saldrlarn ya da yok

91

etme eylemlerinin Ermenilere yneldiini, bu corafya da (Suru ve krsalnda)

yaayan Ezidi Krt halknn silahl bir yok etme ile karlamad kuvvetle ihtimaldir.
Yazar bu noktada baz istisnalarn olabilecei olasln gz ard etmemektedir.
Burada sylenmesi gereken ey Jntrklerin 1915te Sincarda Ezidi soykrm
yaptklar bu soykrmdan kaan baz Ezidilerin Urfa ve krsalna da gelmi
olduklardr. Son olarak bu Krt corafyasnda (Suru ve krsalnda) yaayan Ezidi
Krtlerin daha ok mahalle basklar ve hasr altndan sopa gsterme politikalar ile
slamlatirildklar grlmektedir. Bu blme Ezidilerin fakirletirilmeleri, alkla yz
yze braklmalar ve tam tersi olarak zenginletirilmeleri ile de slama davet
edildiklerini yeniden anmsatmak istedim.
A. OSMANLI- KRT BRLKLER LKLER N N BLG
Beg Samurun doumundan TCnin kurulmasna kadar geen dnemde
kahramanmzn yaad Mishacerk ky ve bu ky oluturan Dna aireti siyasi
olarak Suru merkezli Hamidiye kaymakamlna baldr. Bu corafya 1840 yl
ncesinde BKFun siyasi varlnn etki alanndadr. Bir tr beylik olan BKF dier
Krt beylikleri gibi i ilerinde serbest d ilerinde Osmanlya baldr.
Seluklular ile Osmanllarn egemen olduklar dnemde Krt egemenleri, Bey,
Mir gibi nvanlarla anlmlard. Seluklu sultanlar ile Yavuz Sultan Selim, Kanuni
Sultan Sleyman gibi Osmanl padiahlar Krt beyleriyle eitli anlamalar imzalayp
onlarn corafik hudutlarn ve iileriyle ilgili egemenlik haklarn tanmlard. Buna
karlk Krt beylikleri de savalarda, Osmanl padiahlarnn emri altnda ve
ganimette de ortak bir ekilde savamay kabul etmilerdi. (39) (Bu beyliklerden biri
de Suru merkezli Berazan Krt Federasyonu idi.)
Bu durum 19. yzyln ilk yarsna kadar srd, Krt beyleri kendi blgelerinde
iktidar sahibiydiler, Kendi ilerinde kamu dzeni iin gerekli yasalarn koyup
uygulayabildiler. dari, hukuki ve ekonomik ilerini stanbuldan bamsz olarak
yrtmeye zen gsterdiler. Krt beyleri veraset yoluyla ve geleneksel yntemleriyle
baa gelme kuralndan taviz vermediler. Birok yerde vergiler, bu beyler adna
topland, kadlar bu beyler tarafndan atand. Ancak buna ramen dilerinde
Osmanl mparatorluuna balydlar ve bu erevede ilikilerini srdryorlard. (39)
(Bu belirlemelerin tm doal olarak BKF iin de geerliydi.)
19. yzyln balarnda Osmanl hkmdarlar, mparatorluun dalma
srecine girmesi ve pek ok ulusun bamszln kazanmasnn yaratt korkuyla
eski sistemi terkedip merkezileme politikasn izlemeye baladlar. Krt beyliklerinin
otoritelerini ortadan kaldrp Krdistana merkezi vali, kad tayin etmek, kendi adlarna
vergi almak istediler.(40)
Krtler bunun anlamn iyi biliyorlard. Hemen itiraz ettiler. Ancak Osmanl
sultanlar, tek egemen olmak, iktidar bakalaryla paylamak istememeleri, Osmanl
topraklarnn byk bir ksmnda olduu gibi Krdistanda da tepkiyle karland.
Krtler bu duruma isyan ettiler. Tm dnya apnda gelien ulusuluun etkisiyle 19.
yzyln sonlarna doru, Osmanllk yerine Trklk n plana karlmt. Krtler de
bu dnemde ulusal bir uyan ierisindeydiler. Ancak Krdistanda grlen pek ok
dinsel ve mezhepsel eliki, Krt toplumunun feodal yaps, Osmanl idaresinin pek
ok sinsi politikasyla birleince, ulusal uyan ve merkezi idareye ynelik
rahatszlklar sebebiyle kan isyanlar, ayn takvime denk gelemedi. Mir
Abdurrahman Baban, Bedirxan Bey, Yezdiner, eyh Ubeydullah Nehri ve baka bir
ok blgesel nder komutasndaki Krtlerin bakaldrlar, ciddi
baarlar

92

kazanmalarna ramen, kitlesel ve corafik olarak yeterince geni bir alana

yaylamadklarndan bir dnem sonra kanl bir ekilde bastrldlar. (40)
20. yzyla gelindiinde ttihat ve Terakki Partisi iktidar ele ald ve Trkle
doru son hzla gidildi. 1. Dnya Sava frsat bilinerek Ermenilerin sonu getirildi.
(Burada Ermenilerle birlikte Sryanilerin, Ezidilerin ve Alevilerinde kymdan
geirildiklerini anmsamak gerek. Bu kymlar iin nceleri 2. Abdlhamitin kurduu
hamidiye ordular, ardndan da TPnin yine bu alaylarn alt yapsndan oluturduu
hafif svari birlikleri kullanlmtr. Kullanlan bu ordular BKF gibi bir ok Krt
Feodalziminin son kalntlarnn ortadan kaldrlmas iin de kullanlacaktr.) Artk
Osmanlnn egemenliindeki topraklarda aykr sesler istenmiyordu. Hkmet, bir
Krt hareketinin rgtlenebilecei kukusu iinde idi. ttihat ve Terakki iktidar vakit
kaybetmeden bir G Kanunu kard. Krtler kitleler halinde batya srld.
Savataki lmler bu glerle birleince Krtler yzbinlerce insan kaybettiler ve derin
bir alk ve sefaletle kar karya kaldlar. I. Dnya Sava, ardndan imzalanan
Mondros Mtarekesi, Osmanl mparatorluunun sonunu getirdi. Mtareke ile birlikte
Krt illeri de igale urad. (40)
2.Abdlhamit ynetimi gerek Krt Alevileri gerekse Ermeniler asndan bir
dneme niteliindedir. O, ne pahasna olursa olsun bu iki unsuru elde tutmak
amacndadr. O, bir yandan Mslman ve Trk unsurlar lehine ekonomik ve sosyal
fermanlar karrken, bir yandan da slami Birlik stratejisi temelinde, Snni Krtleri
yanna ekebilmek iin Hamidiye-Airet alaylar uygulamasna bavuruyordu. Bu
yntemle, Snni ve Alevi Krt blounu paralad gibi, Ermenilere kar
kullanabilecei bir g de yaratm oluyordu. Bu yntemle Snni Krtleri kendine
balayan Abdlhamitin, Alevi ve Ezidi Krtlere dnk politikas, onlar Snni hocalar
araclyla Snniletirmeye almakt. (40) -Bu yolla slamlamay kabul etmeyen
Alevi ve Ezidilere ok sert mdahaleler olmaktayd.- 1895-1896 yllarnda Urfa-Sason
dolaylarnda on binlerce kiinin lmyle biten Krt-Ermeni-Ezidi-Trk atmasnda
Ermeni ve Ezidilere kar ar sulara karan olaylarn nderleri Abdlhamit
tarafndan nianlarla, rtbelerle taltif edildiler.(41) Hatta Ermenilerin yan sra
Keldanilerin, Krtlerin, Ezidilerin ve Alevilerin de bu topyekun ortadan kaldrmaya
dahil edilmeleri ve nfuslarnn dlmesi ngrlmt. (42)
1800li yllardan bu yana Osmanl devletinin slamlatrma politikalar
(2.Adlhamitin slamlatrma politikas ekseninde Ezidileri katletmesi) ile asimile
edilen Ezidiler Osmanlnn mirass Trkiye Devleti dnemi politikalar sonucu ve
bunun son dnemeci olan 1985te PKKye kar korucu olmay red ettikleri iin
topraklarna el konularak yerlerinden edilmeleri ile youn bir imha yaamlardr,
yaamaktadrlar. (43)
Bu aklamalardan sonra spesifik olarak
BKFnun 1840 ylnda ortadan
kaldrlmasnn ardndan ayn corafyada
stanbulun zorlamasyla oluturulan
Berazan Krt birliinin ve bu blgede yaan Ezidi ve Snni Krt halknn bu
alkantl sreci nasl yaad okuyucu ile paylalacaktr. Aadaki bu bilgiler bu
corafayadaki Krt insanlarnn anlarndan szl tarih teknii ile derlenmitir.
Zaman zaman da Halil Glnn Pirsus yaynlarndan kan ln Bin Yl adl
kitabna bavurulmutur. Bu srete Halil Gl ile kiisel grmelerden de
yararlanlmtr.

93

B. Berazan Krt Federasyonunun (BKF)Kuruluu

BKFun kurulmas ile ilgili bilgiler grmeler halinde aada verilmitir. BKFnin
kuruluuna detayl bir ekilde bu almada yer verilmesi doal olarak mmkn
deildir. nk bu bal bana ayr bir alma konusudur. Burada yaplan BKFnin
kurulmasnn ok kaba hatlarnn okuyucuya verilmesidir. Merakl okuyucu BKFun
kurulmas srecini Halil Glnn ln bin yl adl kitabnda bula bilir.
Konuan: Kadir Ceylan
Ya: 47
Yer:Urfa
lk Grme.
Hz.merin ordular Krtlere saldrdnda Krtler yaadklar yerden bugnk
Kuzey Iraka ve Trkiyenin Krt corafyasna doru kaarlar. Adyaman-Mardin ve
Urfa merkeze yerleenler Snni Mslman olur. (Daha nce hepsi Zerdtler.)
Kuzey Iraka engale snanlar ise, corafik yapnn msait olmas nedeni ile
Zerdlklerini koruya bildiler. Ayrca gnmzde Diyarbakr ili Lice ilesine bal
Atak kyne yerleenler de oldu. Hz.merin ordularndan kaan Zerdt Krtler
burada kendi dinlerini yaata bilmilerdi. nk Atak ky fiziki yaps nedeni ile
doal snak konumundayd. Krt halk arasnda Newala Xuwxa (eftali Vadisi)
olarak anlmaktadr. Newala Xuwxaya snanlar kendi kimliklerini koruyabilmilerdir.
Yezid olu Halid bunlar rgtlyor. Halid, Sleymeni Konfederasyonu ad altnda bir
birlik oluturuyor. Ezidi Krtleri,
bu birliin 7. aireti olarak Sleymani
Konfederasyonuna (SKna) dahil edilen Berazanlar aireti iine dahil ediyor.
Kulpta yaayanlar Berazanlarn Ohi koludur. Zaman iinde Sleymani
Konfederasyonunun(SK) dalmas ile baz aileler Urfaya gelir. SKna bal
Berazan aireti iinde Ezidi olan ailelerden bazlar da Urfaya gelir. Surudaki Dna
aireti ve Suru merkezli Berazan Krt konfederasyonu toplamadr. Gnmzden
yaklak 200-350 yl ncesinden Adyamandan gelen aileler de Surua yerleti.
Yavuz Sultan Selim sanrm Mercidabk savandan sonra Krt Beylerine 1000nin
zerinde Mirlik ve 8 zerk Hkmetlik datt. Bu mirliklerinden birisi de Berazan
Mirlii idi. Ve bu Mirlik Suruta kuruldu. 1600 yllar. Suru ilesine, Elaz Palu,
Diyarbakr Kulp, Musul, Van, Ar Patnos ve engalden gelen yzlerce Krt vard.
Bu Krtlerin iinde de Ezidiler de yer almaktayd. 1758-1800 yllar arasnda Osmanl
engaldeki Ezidileri klntan geiriyor. Mslman olmadklar iin. Bir ksmn da
Cudiye sryor. Orada otlak yok. Ezidiler oradan da Mu-Siirte ve Viranehire
gelirler. Viranehire gelenlerden bazlar da Surua yerleir. Berazan Mirliini
oluturan Krt airetlerinden birisi de Dna airetidir.

Konuan: Halil Gl
Ya:50
Yer:Ankara
Meslek: Yazar
Ezidilerin Urfaya gelmesi konusunda Halil Gl ise, Urfa Ezidileri Selahattin Eybi
zamannda bu kiinin kendi gcn desteklemek iin kendi airetinden olanlar
Gney Kafkasyadan getirmesiyle geldi. S.Eybinin getirdii bu Krt Airetleri iindeki

94

Ezidilerdi bunlar. Ana Berazan dalnca da baz Ezidiler buraya geldi. S.Eyubi
dnemi sonunda da baz Ezidiler Kuzey Iraktan geldi, Urfaya yerletiler. Demektedir.
Konuan: Kadir Ceylan
Ya: 47
Yer:Urfa
2.Grme
ran- Msr-Osmanl imparatorluklarnn kesitii bir corafya da bulunur Urfa. Urfa
gei blgesidir. Antik ada da Yunan(Daha sonra Roma)- Med-Pers
imparatorluklarnn tam ortasndadr Urfa. Urfann Suru ilesi bu yzden asrlardr
sava blgesi olmutur. Akas Mezopotamya jeopolitik yaps gerei sava
demektir. Tarihin her dnemimde bu durum geerli olmutur. Mezopotamyann yerli
halk olarak biz Krtler bu yzden ok aclar ektik. Tarih boyunca Mezopotomyadaki
tm gler blgeye hakim olmak istemilerdir. Bu durum Krt halknn bir talihsizliidir
ayn zamanda.

(Antik alarda, Yunan, Roma, Pers, Arap ve Bizans mparatorluklarnn snrlarnn

kesitii corafyada bulunan Krdistan zelde de Urfa, bu anszln srekli sava
alan olmakla der. Yakn tarihte ise, Osmanl ran ekimesinin ortasnda kalan
Krtler her iki byk g tarafndan gelen saldrlarla karlarlar. 1.Dnya sava ile
Petroln neminin ortaya kmas, Petrol blgesine giden yollarn da Urfadan
gemesi ve Urfann Avrupadan Hindistana giden pek yolu zerinde bulunmas,
jeopolitik olarak ok hassas bir konumda kalmasna yol amtr.- Avrupa, Asya Ve
Afrika ktalarnn yol gzergahlarnn kesitikleri yerdedir Suru- Tm bu saptamalar
Krt halknn zelde de Urfadaki Mslman ve Ezidi Krt halknn geleceini
belirleyecektir.)
Suru lesi; zel corafi konumunun elverililii sayesinde uzun yllar, uzak
lkelerle balant kurabilmitir. le, n Asyay Avrupaya balayan ticaret yollar
zerinde konulanm olmas dolaysyla kara ulam bakmndan da byk nem
tamaktadr. Eski ad pek yolu olan ve bugn E-24 karayolu olarak adlandrlan
transit yol, Suru lesi snrlar ierisinden gemektedir. Ayrca, yine ileye bal olan
ve ile merkezine 10 km uzaklkta bulunan Mritpnar Kynden geerek blgeyi
birbirine balayan demiryolu da, Suruun, blgedeki, ticaret ve ulam zerinde ki
kpr vazifesini daha da pekitirmitir. (44)
Kaynaklar bunca zengin, doann bu kadar cmert olduu Urfadaki Krt halk
tarih boyunca mutlu olamamtr. Aksine byle bir ortamda Krt halk yoksulluk ve
sefalet iinde yaamtr/yaamaktadr. Krdistann bu kadar zengin kaynaklara
sahip olmas lkenin blnmesine, Krt halknn doal olarak daha iddetli bir
ekilde Ezidi Krtlerin de- tarihte ei az grlen bir bask ve terre hedef olmasnn,
bugnk ac ve yoksulluklarnn nedenidir. Krt halk, Steinbeckin nci adl
romanndaki, yoksul balk gibidir: Elindeki nadide inci nedeni ile tm soyguncu ve
haydutlarn saldrsna uramtr. (45). /Uramaktadr. )

95

Kadir Bey BKFun corafik snrlarn iziyor: Bu snr Diyarbekir, Van, Musul,engal
ve Kerkktr. Saylan bu ehirlerin ortasnda kalan blgede yerlemilerdir
Berazanlar. Yavuz Sultan Selim dneminde sancaklar ve mirlikler datlyor.
Berazan Mir ailesi olan evkat ailesine bugnk Suru ilesi ve ovas verildi. Mir
ailesi ve Berazan Federasyonunu oluturan baz airetler Botandan gelmiler.
Berazan Konfederasyonu 7 airetten olumaktadr. Bu 7 airete daha sonra ekleme 2
airet daha katlmtr. Toplam 9 airet olmutur.
1. Alaattin Aireti (Mir Aireti)
2. eddada Aireti
3. Dna Aireti (Ekleme)
4. Maafan Aireti
5. Zervan (Zrvar) Aireti
6. Pijan Aireti (Ekleme)
7. Didan Aireti
8. Ketikan Aireti
9. eyhan Aireti (Ekleme) Kadir Bey konumasnda 2 airet ekleme demiti daha
sonra 3 aireti ekleme olarak gsterdi.
10. Besi Aireti (Ermeni Aireti )

Suru merkezli Berazlerin kadn ve erkek giyim kuamlar (1902).

(Kaynak: kurdkulturu.blogspot.com/2008/04/krt-asiretleri. )

96

(Seluklu sultanlar ile Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Sleyman gibi Osmanl
padiahlar Krt beyleriyle eitli anlamalar imzalayp onlarn corafik hudutlarn ve
iileriyle ilgili egemenlik haklarn tanmlard. Buna karlk Krt beylikleri de
savalarda, Osmanl padiahlarnn emri altnda ve ganimette de ortak bir ekilde
savamay kabul etmilerdi.
Bu durum 19. yzyln ilk yarsna kadar srd, Krt beyleri kendi blgelerinde iktidar
sahibiydiler, Kendi ilerinde kamu dzeni iin gerekli yasalarn koyup
uygulayabildiler. dari, hukuki ve ekonomik ilerini stanbuldan bamsz olarak
yrtmeye zen gsterdiler. Krt beyleri veraset yoluyla ve geleneksel yntemleriyle
baa gelme kuralndan taviz vermediler. Birok yerde vergiler, bu beyler adna
topland, kadlar bu beyler tarafndan atand. Ancak buna ramen dilerinde
Osmanl mparatorluuna balydlar ve bu erevede ilikilerini srdryorlard.)
(46) Berazan Krt Mirlii de i ilerinde serbest d ilerinde Osmanlya balyd.
Bu Fedarasyon ger zellikteydi. Zaman zaman kendi aralarnda da
savarlard. evkat Bey ailesi Mir ailesi idi. Federasyonu oluturan airetlerin reisleri
zaman zaman Mir tarafndan deitirilirdi. Baz zaman airetler aras kavgalardan
ba edilemeyince eyhan Airetinin atalar Surua getirilirdi. Bu kiiler kadiri
tarikatna mensup eyhlerdi. Bu eyhler Airet kavgalarn aralarna girer Mevlana
gibi dner YABAZ diye barrlard. ( Abdlkadir Geylaninin ismi bylece zikredilmi
olur.) dolaysyla kavgal airet yeleri korkarlar ve kavga biterdi. Bu eyhler bar
gleriydi. Federasyona birlik ve dzen verirlerdi.
Federasyon zerk snrnn tam ortasnda Ziyaret Ve Br kyleri bulunurdu.
Federasyonu oluturan tm airetlerin snrlar Br Hamam kyne deerdi. eyhan
aireti federasyon kurulduktan 50 yl sonra konfederasyona katld. Her airet 3
kabileden oluur. (3 ve 7 says Krtler iin kutsaldr) Her federasyonda 7 Airetten
oluur. Surutaki bir ok Krt kynn Krte adlar ata Berazan airetin kollarnn
ismidir. rnek Bociyan Kynn ad Ata Berazan airetinin Ezidi kolunun addr.
Yatmanek ky de bu zellii tar. Ama Yatmenek kynn Ezidi olmaya bilir.
1750-1800 arasnda Berazan Konfedarsyonunda bar ortam var. Mir ailesi
oda kltrn oturttu. Fedarsyon glendi. Mir her kyn en gl ailesine dibek
verir. (Kahve yapmak iin kullanlan bir alet) Ky odalarnda kyller eitilir. letiim
ortam salanr. Bu odalarda kyller airet hakknda bilgilendirilirdi. Bylece aidat
duygusu pekitirilirdi. Fedarasyon Meclisi Mir ailesinin odasdr. Her airetin ileri
gelen (Malmezn) ailesi, Mir ailesinin bu odasnda toplanrlard. Bu da 30-50 aras
birey demek.
BKFda siyasi liderlik Alaaddin airetindedir. Siyasi liderlik bir ok ayrcal da
getirmektedir. BKFyi oluturan bir ok airet sava ganimetlerinden Mir ailesi kadar
yararlanmadklarn dndklerinden gizliden gizliye Mir ailesine di bilemektedirler.
Bu husumet ilerde bu Krt Feodalizminin yklmasnda Osmanl tarafndan
kullanlacaktr.
Konuan: Halil Gl
Ya: 51
Meslek: Yazar
Yedi ana airetten oluan Berezan (beraziler) daha nce imdiki ran Devletinin
kuzey bat snrlarnn iinde, snrlar Diyarbakra kadar uzanacak ekilde geni bir

97

blgede byk bir beylik olarak yaarlarken, daha sonra , nemli bir ksm,
Sellahaddin Eyybi gleri ile birlikte Urfa ve Rakka blgesine yerlemitir. Bu
blgenin idari yapsn ve beeri durumunu olumutur. Berazilerin dier bir ksm da
imdiki Halep Ovasna, Tel Aran evresine yerlememitir. randa kalanlarn
yannda az da olsa Berazilerin Erzurum Karayaz ve Diyarbakr Silvan civarnda da
vardr. Urfa Suru ve Suriye Kobani merkezli Beraziler, Araplarla snr, Berri kua
gebe klaklar (l snr) zerindedir. Bu durum onlarn Araplarla srekli mcadele
halinde olmalarn getirmi ve yaamlarn bu mcadeleye gre biimlenmesine
neden olmutur. Berazilerin etkinlikleri Birecik, Bozova, Suru, Kobani, Urfa
yamalar ve Clap deresine kadar, gneyde de Kua Ruta kadar olmutur. Zamanla
Beraziler, blgede, yani Frat ve Dicle arasnda etkili olan Mliler (Mlan) airet
konfederasyona bal, gebe ve feodal temelli byk bir askeri ve idari oluuma
gitmilerdir. Ve dier Krt beylik ve hkmetlerin yannda, kendi bana buyruk g
olmutur. Daha sonra ran ve Osmanl ekimesi sonucu, arlkl olarak Osmanl
ittifak iinde bulunarak blgede dier Krt hkmetlerinin yannda zerk yaplarn
srdrmlerdir. Ancak bu ekime ve Osmanl ile ittifak ve onun mdahaleleri
sonuncu Krtler, kendi aralarnda hkmet ve beyliklerinden oluan ve onlarn
zerinde merkezi bir g veya bir krallk oluturamamlardr. Zamanla eitli
politikalarla, Osmanl merkezi ynetimi, bu beylik ve hkmetleri ortadan kaldrmtr.
Ancak yerine kendi zel yapsn oluturamad iin lke srekli ayaklanma ve
direnilere sahne olmutur. Her seferinde yenilgilerle biten direnilerin sonucu
Krtler, kym ve srgnlere uramlardr. Osmanl ile ilk anlama, merkeze bal
olarak Krt corafyas beylik ve hkmetler olarak kalrken, Berezan ve Mlann
yaad blge Osmanl ynetimine ve dolaysyla eyalet sistemine bal brakld.
Bylece dier hkmet ve beyliklerin sonra uradklar ykma Berazan ve Mlan
batan yaad.
EKONOM
Ekonomik ilikileri tarm ve hayvanclk olan Berezandaki toprak sistemi, Osmanl
Miri sistemi deil, zgn olarak toprak mlkiyeti ahslarn sayld. (bu da klasik
Avrupa tarz feodaliteydi) Kk ve byk toprak sahipleri olan tarmc aileler,
marabalar ve azap birlikleri ve yar gebe ve yar tarmc aileler ile tamamyla
gebelikle geinen nemli oranda aile veya airet yapsyla retim
srdrlmekteydi.
Gebeler, yazn, Bingle kadar ve Serhat blgelerine (zoznalara) kadar gidip kn
Berriye dnmeleri durumu, onlarn kendilerini koruma ve bu geni bir alan elinde
tutuma ve Arap talanlarn engelleme konusunda askeri bir snf ve dolaysyla askeri
bir hiyerari oluturmalar zorunlu olmutur. Ve bu askeri snf ayn zamanda
konumlar gerei mlkiyet haklarn da elinde tutmaktayd.
SOSYAL YAPISI
Kendi byk devlet yaplarnn olmamas ve srekli igal gzergahnda bulunmalar
nedeniyle Krtlerin, ve ayn zamanda Berazann, kendi iinde hiyerarik bir
yaplanma olsa da, daha ok yardmlama ve dayanmaya dayanan kolektif yaam
ve davran biimi olan airetilik eklinde uzun sre yaamalar zorunlu olmutur.
Airet idari yaps ayn zamanda Krt aristokrasisini oluturur. Bylece her toprak,
sr ve deirmen sahibi zengin aristokrat saylmad gibi her aristokratn da zengin

98

olmas gerekmezdi. Piyade (peya), grevli veya rtbeli sava, yani valye olan
agit, kabile beyi, airet boybeyi ve mir (byk bey) ve onun da daha stnde miri
miran (beyler beyi) eklindeki airet rgtlenmesi ayn zamanda blgesel ynetim
ekliydi. Ve bu zelliklerin hepsi Berazanda mevcuttu. Mirlere ve onlarn laik
yapsna bal bir de eyhler yani din adamlarn snf vard. Tarm ve hayvan ticareti
yapanlarn yannda bir de genel olarak kasaba ve ehirlerde onlara bal olan Ermeni
ve Sryanilerden oluan bir de el aletleri yapan usta ve esnaf vard. Beylik
rgtlenmesi iinde olan dier tarmc ve gebe Ermeniler, gayri Mslim olduklar
iin beylie ayrca ceziye derlerdi. Berazan Krt Feodalitesinin laik yaps Ezidi
kimliinin varl iin yaamsald. Osmanl daha sonralar da ittihatlarn bu Krt
feodalizmini ortadan kaldrmaya ynelik politikalar Ezidi Krt kimliinin yok olmasnn
ortamn da yaratacaktr. Bu gelimeler sonucunda Ezidi Krt toplumu kendi ulusal
kimliklerini korumak iin mitoslatrma eylemine bavuracaklardr. Alt izilen blm
Beg mitosunun alt yapsdr. Bu mitosun olumasnn ekonomi-politik zeminidir.
YAAM
Berezandaki airetlerin Dna ve Ktikan zidi, edadan, Ilddinan, Bijan, Didan ve
xan da sni mslmand. Hepsi beylie balyken beylik ve liderlik zerinde bazen
ekime ve kavgalar da olmaktayd. zidiler aznlk oluturduklar iin, istemlerinde
daha katydlar. Buna ramen, Ermeni ve zidilerin komuluklar daha iyi
saylmaktayd.
DINA ARET
Dna aireti geni olarak Zaxo ve engal Da evresinde yaamaktadr. Bedirkan
ve Reikan adnda iki kola mevcut olan Dna aireti, saf olarak kan bayla deil,
blgedeki durumlarna gre, ilerinde Trkmen aile ve kabileler, veya baka
airetlerden gelmi aile ve kabileler olsa da yine Dna airetinde saylmaktayd ve
onun hukukuna uymak zorunluluu onlarn, haklarn da dier bireyler gibi korunma
zorunluluunu getirmekteydi. Dna aireti, daha nce Lain ve dier blgelerden
gelen zidilerle birlikte daha sonra zellikle, 1800lilerin bandaki beyliklerin krlmas
sonucu, Cizre ve engal Da evresinde yaplan soykrmndan (Tanzimat Mustafa
Reit Paann Cizrede, krk bin zidi erkein ldrlmesi, ve kadnlarn Halep
pazarlarnda satlmas gibi olaylarn ardndan) kurtulanlarn kaarak bir ksmnn
Berezan blgesine gelmesiyle saylar artmtr. Ayrca daha sonra Cizre merkezli
Bedirhan hkmetin basklar bu ka daha da hzlandrmtr. Bu bask ve
soykrmdan kaan Ezidiler, Begnin bireysel kimliinde ulusal kimliklerini savunma
eylemini gerekletireceklerdir.
ALKANTILI TARH
Etkinlik snrlar kalc ve statik yaamak zorunda kalan ve d mdahalelerin yannda
bir de bu saiklerle birlik oluturamayan Krt beylikleri 1800leri banda yklnca,
genel olarak geni evrede Krtler daha deiik bir birlik arayna girdiler. Avrupa
devletlerin mallarn pekyolu zerinde pazarlayan ve mallarn geiini salayan
Ermeniler zenginletii ve blgedeki misyonerlerin desteiyle ve el altnda Osmanl
Tanzimat ynetimin kkrtmasyla Krt beylerine vergi ve be demede sorun
karmas, yine ngiliz ve Franszlarn dayatmasyla yol gzergahndaki bu beylikler
merkeze balanmak zere datlmas, onun yerine merkezi orduya asker olarak

99

alnmalar huzursuzluu ve kargaay arttrd. Klasik Krt askeri glerin yok

edilmesi, onlar Osmanlya kar bir yurt savunmasna ve ciddi bir muhalefet
oluturmalarna yol at. Merkezi ynetimin gsz olmas bu kargaann bir yzyl
kadar deiik ap, biim ve talepler srmesine neden oldu.
Laik Krt beylikleri zayflaynca, onlarn denetimin altndaki ruban snf liderleri olan
exhlerin etrafnda tpk beylik yaplanmas gibi toplulamalar yaand.
Ruhban snf zelden beylere balyken, mmet olarak halife olan Sultanlar da
ittifakt. Yenilgi yaayan Krtler, yenilgi psikolojisi, ve korunma ve masumiyet
duygusuyla sk bir ekilde exhlerin denetiminde rgtlenmesi, onlar da zorunlu
olarak islami kimlikle ulusal taleplerle Osmanl merkezi ynetimine kar
bakaldrmalarna yol at tpk beyliklerdeki gibi. Dolaysyla en byk ve en geni
alanlar kapsayan isyanlar da bunlar oldu.
Durum byleyken genel olarak zidiler daha da bir savunma ve korunma (refleksi
gstermekte) veya kendilerini gizleme, tesi snileip saf deitirme ynne
gitmekteydiler.
Bu dnemi banda Mevlana Halit adnda bir gney Krd, Hindistana gidip oradan
Nakibendilii getirince, blgedeki yerel olan ama daha uysal olan Kadiri tarikatnn
yaygnln krarak hzla tpk yeni bir din gibi byk bir cokuyla ve yerel direniin
duygularn da ateleyerek geliti. (eyh Ubeydullah hareketi bylece okumaktan
gerekmektedir.) Ama bu yeni dini heyecan, yer yer zidilii ve Hristiyanlar
dtalamaktayd. Ama hareketin hedefi Osmanl ve ran ynetimiydi.
Tanzimat hz kesince, iktidara gelen kinci Abdulhamit, imparatorluun
merkezilemesinde ortaya kan boluu, panislamclkla yani, Nakibendilik destekli
bir mmetilikle yeni bir doktrin belirleyerek, Krt blgelerindeki merkeze ynelen
direnilerin ynn, onlar kendine mttefik yaparak gayri Mslimlere zelikle
Ermenilere ynelterek, i ie yaayan Ermeni, Sryani ve zidiler arasnda sonu
gelmez bir kan davas yaratt.
Ermeni ulusal talepleri ile Krt ulusal talepleri kar karya getirilmesinin daha da
iddetlendirmek zere, Krtleri alaylar olarak silahlandrp rgtleyerek atmalar
kurumlatrd. Genelde zidiere kar olan kanl olaylar Berazan topraklarnda
yaanmad ama zidiler toplu olarak suniletirildi. Bu, Hamidiye Alaylarn sopasnn
yannda, heyecan gelen nakilikle hatr gnl (mahalle basks) yntemi, toplu olarak
zidi evlerini igal edip din deitirmeden terk etmeme ve bu arada srekli
dayatmalar yntemi etkili olmutur. Zaten uzun dnemdir lkede olan bitenler
savunma ve gizlenme konumuna girmi olan zidilerin daha rahat suni grnmeleri
ok zor olmad. Yine de gerek anlamda suni olarak yaamadlar. Gevek ve
geleneksel bir dindarlk gnmze kadar varln srdrrken, yakn tarihte Krt
ulusal direnii zaafa uratmak iin, hafif bir Abdulhamiti doktrin uygulanmaktadr.
Bylece Osmanl-Trk, zelde kent islami yaam biimi ok ciddi bir dayatma olarak
durmakta ve buna gre deiim srmektedir.
BEREZAN N
Son Berezan direnii, 1820-40 yllarnda Tanzimatn merkez talepleri
dorultusunda dumura uratlan yerel yap korumak zere, zidi kkenli Ktikan
airetin bana geen ve Berezan liderliini ynlendiren Hemo ve Karhin adnda iki

100

karde yapmtr. Temel slogan uydu: Hibir Berazi Krd, fes giymeyecek, askere
gitmeyecek ve Frat geip alaca klhanlarda rmeyecek Dolaysyla
Araplara, ulusal younlama srasnda blgeye yerletirilen Trkmen airetlerine ve
Osmanl yapsna kar atmalar eklinde mcadeleleri srd. Ayaklanma
bastrlnca, Berezan agitleri imha edildi.
Urfadaki Osmanl koloni ynetimi, Tanzimatla balayan toprak kanun
srasnda, blgenin btn topraklarn bir ekilde kendi adlarna geirmilerdi. Ama
fiilli olarak gl olan airetlerden topraklar alp iletememekteydiler. Ancak
Hamidiye Alaylar politikas hatrna beylikler, topraklarn nemli oranda yeniden
kanunen sahiplenebildiler. Buna ramen iltizam sistemi ve buna gre mltezimlik
yapan kolonizatrler sayesinde toprak ile ilikilerini kesemeyen ehir idari ve esnaf
eraf, nceleri gerek Rakka eyaleti, sonra gerek Rha (urfa) mutasarrfl iindeki
alanlarda topraklar alp satarak, yan kolonizatrln getirdii kazanlarn, servet
deil de daha ok mlkiyet eklinde toprak alp satarak bir toprak borsasn
oluturdular. Cumhuriyet boyunca tahsildarlarn kylere gelene dek bu borsa srd.
Ancak silah zoruyla kylere gelen tahsildarlarn aya kesilince, zaten ehir
kolonizatrleri kendi bana airet gleri iinde gelip toprak iletmeye cesaret
etmedikleri iin, eldeki topraklar ya ok ucuz bir bedelle devrettiler ya da feragat
ettiler.
BEREZANDA HAMDYE ALAYLARI
Son Berezan direnii krlnca, zaten kendi yerel deerleri de ylesine koruyamaz
durumuna gelen Berezandaki hava, u ekilde egemen olmutu: kim Osmanldan
yana kalrsa ve onun isteklerini kabul eder ve direnenlere kar da yine devletle
ibirlii iinde olursa mutlaka o kazanacak, ve olanaklardan faydalanacakt.
Direnmek aklszlkt.
Askeri hiyerarisi dalan ve beylii resmiyetten den Berezan yaplanmas, yle
hatr gnl ilikileri iinde srmekteydi, ama zora kounca, dier taraflar hemen
devlete gitmekteydiler. Bylece airetilikte zlmeye gitmekteydi.
Tam da bu sralar, Hamidiye alaylarna rgtlenmesi orta knca hemen hemen her
airet alay oluturmaya talip oldu. Ancak devlet hatr gnl olarak varln srdren
klasik Berezan yapsn paralamak iin mir ailesine ve onun aireti olan suni Ileddin
airetinin alay oluturmasna izin vermedi. exhan, Pijan ve zidi kkenli Dna
airetine Hamidiye Alay oluturmasna izin verdi ama Dna airetin geleneksel
boybeyi ailesine deil de merkezden kolonizatr bir aile olan bir baka kksz aileye
alay oluturmasna izin verdi.
Jn-Trkler Krdistanda Airet Hafif Svari Alaylar adyla yeni birlikler
oluturdu. Baz Krt aalar ve olullarnn ynetime sadakatini salamak iin, bu
kiiler ttahat ve terakki Cemiyetinin yerel ubelerinde grevlendirildiler. Bu durum
Krtlerin muhalif milliyetilerle sadk rejim yandalar olarak blnmesini
baard. (47)
Bu aile, alay rgtleyip yle icraat gsterdi ki, hem Dna boybeyiliini tasfiye etti ve
onun yerine baka aileyi kendisine mttefik yaparak yerel yapy paralad ve hem bu
gle genel olarak mirliin gcn krd ve beyliin sonunu getirdi. *****Bylece
geleneksel olarak liderleri tasfiye olan zidiler bu yenilerine kar korumasz
kalnca, hzla suniletiler.******** Beg de frtnalarn bytt bu atein iinde
byd. eklinde bir aklama yapt. MKEMMEL

101

Halil Beyin tam bu noktasa ifade ettii tarihsel realite Beg efsanesinin alt yapsnn
ok nemli bir parasdr. Yani maddi yapsnn temel direklerinden bir tanesidir bu
gelime.
Konuan: Haydar Cengiz
Yer: Mishacerk Ky
Tarih: 12.03.2010
Ezidi olan Xalitan (Halitlar) airet reisi Hseyin Paa, Dna aire reisi Salih Beyin kz
Feride ile evliydi. Hseyin Bey Hamidiye Paas olduunda kendi aireti olan
Halitanlar iindeki bir ok Ezidiyi kylerinden srp arazilerine el koydu. Xalitanlar
Dnalarn bir kolu saylrd. Sayca da Dnalardan ok azdlar. Bir sorun olduunda
Dnalara yanarlard. Hseyin Bey Paa olduktan sonra konum olarak neredeyse
Salih Beyin ayarndayd. Salih bey Urfann kurtuluunda Fransz Komutan Sacoya
kar savam, Urfann kurtuluunda byk yararllklar gstermitir. Her yl
11.Nisan tarihinde Aligr kasabasnda dzenlenen Urfann kurtuluunun
kutlamalarnda Salih Bey mutlaka anlr. Salih Beyin kurtulu savandaki lakab
deli idi. Franszlara olan savata o kadar cesur ve o kadar yrekliydi ki ona bu
yzden bu lakap verilmiti. Halil Beyin bu anlatmlar Hamidiye ordular kurulurken
geleneksel aileler dnda ve ou kez zayf ailelerin seilmesinin ok iyi bir rneidir.
Her ne kadar bu tarihe kadar Dna airertinin bir ou Mslman olmusa da
Mslman olmayan, Ezidi kalan bir ksmda vard. Salih Bey Kurtulu savanda
airetiyle yer aldnda bu Ezidi Krt kylleri de airet reislerinin yannda yer
almlardr. Yani Urfann kurtuluunda Ezid Krtlerin de nemli bir katks olmutur.
Resmi tarih Urfa kurtuluundan sz ederken Ezidi Krtlerin adn bile azna almaz.
Hemen burada Halil Cengizin daha nceki anlatmlarnda Urfann kurtuluu
esnasnda Atatrkn Surutaki airet reisleri ile yakndan grtn ve onlarn
desteini istediini belirttiini anmsatmalym. Grt airet reislerinden biri de
Dna airet reisi Salih Beydi. Hemen burada Urfada oluturulan Kuvayi Milliye iinde
Ezidi kimlikleri ile bir ok Krt kylsnn yer aldn altn izerek sylemeliyim.
Sonuta Urfann kurtuluunda Mslman Krt, Trk ve Arap halknn yan sra Ezidi
Krt halk da vard. Bu belirlemeler kemalist bir oryantalizm olarak yorumlana bilir.
Yazarn amac devletin gzlye olaya bakldnda devletin Ezidi Krtleri onore
etmesi gerekirken bunu yapmam olmasnn altnn izilmesidir. Doal olarak TCnin
kurulu sreci Krt beyliklerinin ortadan kaldrlmasna kout gelimitir.
Konuan Kii: evket Binici
Tarih: 23.08.2009
Yer: Urfa-Suru Merkez
Doum Tarihi:1939 Ya:70
Meslei:Edebiyat
Doum Yeri: Mdp (Byk Sergen) Ky.
1.Grme
BKFki Dna (ya da Dnay) aireti 3 koldan oluur. A) Reeki (Reo oullar),
B) Mendekor (Mendo ocuklar) C) Bedirkan (Bedir oullar)
Dnaylar Irak engalden gelmedir. 350-400 yl nce geldiler. Bask ve zulm
nedeni ile geldiler. Devletin basklar da vard. Yllarca askere alnmalar, ok ar

102

vergiler demeleri onlarn engalden ayrlmalarna neden oldu biraz da. Fakat
devlete asker verenler ve vergilerini deyenler orda kalmlar.
(te yandan
Helepdeki Yezidi taifesi arasnda bu yeni mevzuat gerektii gibi uygulanrken,
askere alma kanunun Sincardaki Yezidilerde hayata geirilmesi ii orduya
havale edilmitir.Tarihi Belge
Tarihi Belge BOA., A.MKT.MHM,499/2.
II. Abdlhamitin Yezidiler hususunda ki bu grsleri geregince
Yezidilerin askerlik hizmetinden muaf tutulamayacaklar Bab- Ali tarafndan
kamuoyuna bildirilmisti. Ne suretle olursa olsun Yezidilere msamaha
gsterilmeyecek ve askere alnacaklard. Tarihi Belge
Tarihi Belge BOA.,Y.PRK.BSK.,22/57.
Begnin atalar rann Horasan ehrinden Suriyeye ve Kuzey Irak engele
yerleiyorlar. engalden Erzurum Horasana gidiyorlar nce. Erzurum Horasanndaki
basklardan kaan bir ksm Ezidi daa kyor. ktklar bu da zincirinde ok say
da domuz yaarm. Bu yzden bu dalara Gelliy Beraza (Domuz Dalar) adlar
verilmi. Bu dada domuz ok. Ezidilerde domuza Krte Beraz derler. Bu dada
belli bir sre yaadktan sonra ciddi bir kuraklkla karlamlar. Ardndan ktlk ba
gstermi. Bu durumda bu sefer bu dadan da ayrlp Urfa Viranehire gelmiler.
Viranehirden de Surua. Belli bir ksm da Ankara Haymanaya yerlemi.
Haymana Karagedik kyne. Surua yerleenler yukarda sylenen 3 koldan
olumutur. Surua 350 yl nce gelmiler. ncelikle Suruun kuzey ve dou
kesimine yerlemiler. Suru dahil 23 yerleim yeri kurmular. nan olarak imdi
hepsi Mslman. Hepsi birden Mslman olmad, sre iinde Mslman oldular. En
son Mslmanlaan kyler ise 1. Karaky 2. Mishacerk ky. Karakyde yaayanlar
Ezidi inancndaki eyhlerdi. Bunlar dinsel olarak ayrcalklydlar. Beg nin ailesi de
yle. Karakydekilere Sexanlar denirdi. Bunlar akrep ve ylan sokmalarnda tedavi
etme yeteneine de sahiplerdi.
Kadir Beyin anlatmlarnda BKFun kuruluunun
1600 yllarda olduunu renmitik. evket Beyden de Begnin atalarnn 350 yl
nce Surua geldiklerini reniyoruz. Grld gibi Begnin atalar Surua
yerleir yerlemez siyasi olarak BKFnun idaresine de girmi olmaktaydlar. Bu
noktadan itibaren BKFnin kaderi bir bakma Begnin atalarnn dolaysyla da
Begnin kaderini belirleyecektir.
Konuan: Osman Aykl
Ya:50
Yer:Suru
Kkenimiz Erzurum Horasandan gelmi. Suru ve kylerine yerletikten sonra
evreye uymak zorunda kalmlar. Mishacerk-Glen- kynde Ezidilerin ibadet
hanesi vard. Tepesinde kubbe de vard. Ezidiler orda ibadet ederlerdi. 30 yl nce
oras ykld. Ezidi dinine ait maddi eserlerin ortadan kaldrlmas, yari Ezidi Krt
halknda hafza kayb oluturmaya ynelik giriimlerdir. Bu noktada ttihat ve Terakki
Partisinin ( TPnin) ulus devlet oluturma dne geri dnersek, bir ok Krt
oluumlar gibi 1840 ylnda ortadan kaldrlan Berazan Krt Beyliinin ardllar da
TPnin yoktan Trk ulusu yaratma srecinde bir engeldi. Osmanl BKFnu ortadan
kaldrma siyaseti gderken, TPsi de B.K.Fun ardllarn ortadan kaldrmak siyaseti

103

gdecekler, bunun iinde Hamidiye alaylarn ardndan hafif svari birliklerini

kullanacaktr. Bu durum B.K.Fnun 1840 ylnda ortadan kaldrlmasnn ardndan
Osmanl tarafndan oluturulan Berazan Krt birlii iindeki bir ok Krt airetinin
anlatlmaz aclar yaamlarna yol aacaktr. Bu karmaada kahramanmzn aireti
olan Dna aireti de kendine den pay fazlasyla alacak, Dna airetinin iindeki
Ezidiler katmerli basklarla kar karya geleceklerdir. nce panislamist politikalarla
Mslmanlaacak daha sonra da Pantrkist politikalarla Trkleeceklerdir. Tm bu
gelimeler Begnin mitoslamasna yol aacaktr. Kurtulu savann hemen
sonunda da BKFun ardllar olan Krt airetlerinin can ekien feodal balar
tamamen yok edilmi olacaktr.)
Tarih: 19.06.2009
Konuan: Kadir Ceylan
lk grme 2. blm.
Yer: Urfa merkez
Abdlaziz Ruslarn Kazaklardan oluturduklar ordulara benzer ordular kuruyor
Krtler arasnda. Kurduu bu ordular Hamidiye ordularnn pro tipimidir. Nimerazann
zlmesi bu ordularn kurulmasyla balyor. Airet Reisleri Diyor Ki Mir ailesi
gitsinde bizde nemalanalm. BKFy oluturan airetlerden olan pijan, edan ve didan
hepsi ayar ayar konumaya balyorlar. Hkmet ajanlaryla irtibata geiyorlar. Miri
artk istemiyorlar. (Osmanlnn Krt airetleri arasna nifak sokma giriimleri.)
Duguid Baz durumlarda Hamidiye iin airetler arasnda yaplan seim,
blgedeki g dengesinin korunmasna yaryor, bazen de tam tersi bir sonuca yol
ayordu. ounlukla zayf airetler tercih edilmekteydi; nk bunlara verilen daha
iyi silahlar ve eitim, geleneksel rakiplerinin stn gc karsnda denge salyordu.
(48)
Keke aramzda ahenk olsayd
Eer bizler iimizden birine itaat etseydik
O; Trkleri,Araplar, Farslar, onlarn tmn
Tabiyat altna alrd
Dinimizi, devletimizi mkemmelletirir
Ve kendimizi ilim ve irfanda eitirdik (49)

C. Berazann ilk dal Belirtileri

Tarih: 19.06.2009
Konuan: Kadir Ceylan
lk grme 3. blm.
Yer: Urfa merkez,
BKFnin ve BKF sonras Osmanlnn iteklemesi ile oluturulan zoraki Berazan Krt
birliinin tm tarihinin burada verilmesi olanakszdr. BKFnin yklmas ardndan
oluturulan yapay Berazan Krt birliinin tarihinde bizi ilgilendiren daha ok
kahramanmz Beg Samurun yaad tarihler arasndaki gelimelerdir. Bu tarih

104

aral Hamidiye alaylarnn kurulmas ve Kurtulu savana gidilmesi dnemine

denk gelmektedir. BKF tarihi hakknda detayl bilgi isteyen okuyuculara Krt yazar
Halil Glnn Pirsus yaynlarndan kan Bin yllk lk adl roman nerilir. Bu
giriten sonra sz Kadir Beye brakyorum.
B.K.F sonras yapay Berazan Krt Birliinin duraklama ve gerileme dnemi
Hamidiye Alaylarnn kurulu srelerine denk gelir. (1880-1890) Sultan Abdlhamit
dnemi. brahim paa vard o zamanlar. Bu iki ahsn zamannda kuruldu bu
Hamidiye alaylar. Milli konfederasyonunun l (ol) paasyd brahim Paa.
Berazanlarla ile Milli aireti arasnda srtme vard. Srtme nedenleri,
1. Mera
2. Blgenin Haracn yemede hakimiyet kurma istei,
Tun levha zerinde Dicle ile Frat- Cizre ile Birecik aras brahim paaya tapuland.
Osmanlnn bu tapulamasnda B.K.Fnun 1840 ylna dein varln srdrd
topraklarda sz konusuydu. Berazanlar
bu hakszl hemen fark etti.
Bunun
anlam Berazanlarn
brahim Paaya vergi verecek olmalaryd. Berazanlar bunu
kabul etmediler. Ve Biz Mir ailesiyiz l paasna vergi vermeyiz. Mirlik babadan
ola geer. Ki bu durum Sultan tarafndan da kabul edilmitir.- l paasnda soy
zinciri yoktur. Mirlik rtbesinin daha geleneksel ve daha kutsal olduu ifade edilmeye
allyor. Oysa l paal Sultann balad bir rtbe olduunda Mirlik
karsnda daha dk bir durumdur.
2.Abdlhamit ynetimi gerek Krt Alevileri gerekse Ermeniler asndan bir
dneme niteliindedir. O, ne pahasna olursa olsun bu iki unsuru elde tutmak
amacndadr; O, bir yandan Mslman ve Trk unsurlar lehine ekonomik ve sosyal
fermanlar karrken, bir yandan da slami Birlik stratejisi temelinde, Snni Krtleri
yanna ekebilmek iin Hamidiye-Airet alaylar uygulamasna bavuruyordu. Bu
yntemle, Snni ve Alevi Krt blounu paralad gibi, Ermenilere kar
kullanabilecei bir g de yaratm oluyordu. Bu yntemle Snni Krtleri kendine
balayan Abdlhamitin, Alevi ve Ezidi Krtlere dnk politikas, onlar Snni hocalar
araclyla Snniletirmeye almakt. (40)
Abdlhamit brahim paaya 5 alay kur demitir. (Abdlhamit Ezidilerin askeri
glerinden 1891de kuruluunu ilan ettii Hamidiye Alaylarna dhil ederek
yararlanmak istemitir. Ancak Abdlhamit Mslman Krt airetlerinden oluan ve
Ezidilerden nefret eden bu Alaylara Ezidilerin dhil edilebilmesi iin ncelikle
Ezidilerin gerek dini olduuna inand slama dndrlerek Mslman yaplmalar
gerektiine karar vermiti. Bu duruma kars kan basta Iraktaki Sincar Ezidilerine
kars sert nlemler alm ve bu hususta Korgeneral mer Vehbi Paay (1892)
Musul valisi olarak grevlendirmiti. Sarho olu lakabyla da tannan mer Vehbi
Paa
(50) Krt Mill Airet Konfederasyonu lideri ve Hamidiye Alaylar
komutanlarndan Mirliva brahim Paaya(Milli) , Jn Trklerin (13 Temmuz 1908)
stanbulda gerekletirdikleri ihtilal sonras devrik sultana (II. Abdlhamid) verdii
destekle tannr. (51) Bu yllar Ezidiler iin zor zamanlara gebe olmu ve youn
basklara dayanamayan Ezidi nderlerinden bazlar Mslman olarak Hamidiye
alaylarna katlmlardr. Buna raz olmayanlar ise srgne gnderilmitir.)
(II. Abdlhamitin Yezidiler hususunda ki bu grsleri geregince
Yezidilerin askerlik hizmetinden muaf tutulamayacaklar Bab- Ali tarafndan
kamuoyuna bildirilmisti. Ne suretle olursa olsun Yezidilere msamaha

105

gsterilmeyecek ve askere alnacaklard.) Tarihi Belge

Tarihi Belge BOA.,Y.PRK.BSK.,22/57.
Bunun zerine Seyhan ahalisinden yirmi kadar Yezidi, mer Pasann
olu ile Seyhan eski mdr tarafndan ldrlen yedi kiinin kafasn getirerek
Musul heyet-i tahkikiyesine bavurdular. Tarihi Belge
Tarihi Belge BOA., Y.MTV., 74/33.
Sultann himayeleri sayesinde bir milyon yz bin Yezididen
oluan mezheplerinin yanl ve cehalet yolundan ayrlarak, hak yolunu bulduklar
belirtiliyordu. (22) Bunun zerine Musul vilayetinin belli kylerinde sakin yezidiler ile
esitli din frkalarna mensup olanlarn ibadet etmeleri iin mescit ve okullar insa
edilerek gerekli kolayln gsterilmesi iin harekete geildi. Tarihi Belge 4
Tarihi Belge 4 BOA., _..DH., 1297/1310S-53.

Kadir Bey anlatmaya devam ediyor. 1890 da Berazanlarn Miri ahin Beydir.
brahim Paa ilk bata uzlamac bir tavr taknr ahin Beye. ahin Beye bir alayn
komutanln teklif eder. ahin Bey Ben Mirim alay komutanl benim erefime
yakmaz. Ben soylu bir aileden geliyorum diyerek bu teklifi ret eder. brahim Paa
Halep Trkmenlerindendir. ahin Beyin bu duruu karsnda brahim Paa Hileye
ba vurur ve Urfa ahalisinde eri Hac Hdr Surua Hamidiye kaymakam olarak
atar. Hahdr ldkten sonra yerine kaymakam olarak olu Reit kaymakam oldu.
Reit hemen Hamidiye rgtlemesine giriir. Amac Mir ahin Beyin etkisini
krmaktr. Berazan ileri gelenlerinden mevkie dkn olanlarla, Berazan Birliine
ihanet edebilecek yaplara yzbalk rtbeleri datt. Kendi konumunu Berazan Krt
birlii iinde glendirmek iin, dna airetini yeniden rgyledi (Begnin aireti).
Kendini Dna airetinin reisi olarak etiketlendirdi. Reit Beyin bu hamlesine kar
ahin beyde ali gr kynde salihi seyfeyi seyfi olu salihi- aa olarak atad.
Salihi seyfe kken olarak Ezididir. Haci Hdrn olu Reit
Halep
Trkmenlerindendir. Biri kaymakam dieri aa atyor. Reit Berazanda saygnlk ve
konum kazanmak iin hem kaymakamm, hem de dna airetinin reisiyim diyor.
Berazanda bir etiketi olsun istiyor.
-1891, 1896 ve 1910 yllarnda eitli dzenlemelerle Krdistanda iyice oturtulan ve
silahlandrlan bu Hamidiye Alaylarnn Ruha (Urfa) merkezli yedinci liva ise, Arap
Ges ile Suru merkezli Krt aireti Berazilerden oluuyordu. Uzun sre Ermeni
faaliyetlerine kar kullanlan ve tehcir srasnda eitli katliamlar uygulayan bu
alaylar, Krtler arasnda da ayrla kavgalara neden olmulard. Sadece Snni
airetlerden oluan bu alaylar, Alevi Krtleri ve Ezidi Krtleri haraca kesmi ve
airetler arasnda kavgalara neden olmulard. Bat dnyasn da Ermenilere yaplan
zulmden dolay rahatsz eden bu alaylar, temelde Krt bakaldrlarn engellemek,
olas bir ran ve Rus saldrsna kar kullanlmaktayd.- Krt Feodal yaplarn
ortadan kaldrmay amalayan Osmanl, 2. Abdlhamit dnemimde Milli airet reisi
brahim Paay kullanarak burada Hamidiye alaynn 7. livasn oluturmutur.(52)
Hahdr ve olu Reiti Hahdr kaymakamla getirilerek buradaki Berazanlarn
siyasi, sosyal ve kltrel birliinin
paralanmas amalanmtr. Bu politika
kahramanmz Beg Samurun kaderini de belirleyecektir.

106

Kadir Bey anlatmlarna devam ediyor. Reitin ikinci hamlesi hamidiye alaylarnn
svari birliklerini oluturmak iin, Berazanlarn svarilerini kayt altna almak oluyor.
Kayt altna alma, svarilerin atlarn demirle dalayarak onlara numara vermek
eklinde. Bu ilem iin kk ervan kynden svari bek aye burk ( ayenin
olu bekir)inde atn ister. Bu kii direnir ve atn yollamaz. Ardndan kaymakam Reit
silahl adamlarnn vastasyla bekiri zorla yanna getittirir. Ve ata vuraca
numaray, onun kn dalayarak onun bedenini numaralandrr. Bekirde ahin
beyin meclisine girerek cemaatn ortasnda eilerek damgal kn cemaate gsterir
ve ite berazanlarn k der. Bunun zerine ahin bey Berazanda kendisiyle
hareket eden kiilerle urfa valisine gelip, damat Reit paaya olay anlatan bir
mektup yazar. Mektupta damat Ferit paadan kaymakam Reitin idam edilmesini
ister. dam gereklemezse Berazanlarn isyan edeceini syler. Bunun zerine
damat Reit paa bu istei onayladn bildiren bir ferman yaynlayarak bu ferman
Urfa mutasarflna gnderir. Bunun zerine kaymakam Reit sorgusuz sualsiz
Urfaya getirtililerek burada zehirlenerek ldrlr. Ancak Sultan Abdulhamit hac hdr
ailesinden vazgemez. ldrlen reitin yerine amcasnn olu mhmedi sleymin
(sleymann olu mehmet) i getiriyor. Bu kii Reite gre daha esnek, lml bir
politika izliyor. ahin beyin dostluunu kazanmaya alyor. (yl 1900-1910)
Sleymenn olu mehmet,
ketikan airet reisi besra ve onun ailesiyle dostluk
iliikileri kurdu. Kz alma ve verme ile onlarla akrabalk iliikilerini gelitirdi. Bu tarihe
kadar Ezidi asll olan bu airet mslmanl yksek oranda kabul etmiti. Ama bu
airet iinde hala Ezidi olan tek tk aileler de vard. ahin bey islam kardelii
dsturu ile Franszlarn kendisine teklif edecei destei ret edip, Mustafa Kemalin
yannda yer alacaktr. Sleymen olu mehmet Ketikanlara bir ka tane hamidiye
rtbesi verdi. Eskiden beri Berazanlarn mir ailesi ile Ketikanlar arasnda srtme
vard. Ketikanlar dik balyd. Mir ailesine ou kez vergi vermek istemezlerdi.
Ketikanlarn bu isyanlar srasnda mir ailesi onlar kltan geirirdi. Mehmedi
Sleyman bu elikileri gn yzne yeniden karmaya balad. Ve stelik Berazann
bu 2 aireti arasnda yeni srtme konular olumas iin alt. Ve bu elikileri
arttrd. Tek amac ahin beyin nfusunu krmakt. Bu abalarnn sonunda ahin
bey ailesi ile Ketikanlar arasnda adam ldrme olaylar tekrar grnmeye balad.
Bu gelimeler esnasnda hac hdr ailesini destekleyen Abdlhamit jntrkler
tarafndan devrildi. brahim paaya Abdlhamit devrildii gn Abdlhamit tarafndan
yollanan bir emir ulamt. Bu emirde ibrahim paa hicazda bir i ayaklanmay
bastrmak iin hicaza yollanamt. brahim paa sultan Abdlhamit tarafndan greve
getirilmiti.brahim Paa da Halepteki orduyu alarak Hicaza hareket etmi, yolda
Jntrklerin iktidara geldiini renmitir. Bunu renir renmez geri dner.
Dnerken Surutan geer. ahin Bey bunu frsat bilerek Enver Paa ile irtibata geer
ve brahim Paaya saldrr. brahim Paa kaar. Ve Suruun snrlarndan tamamen
ekilerek milli airetinin gerek snrlarna ekilir. ahin Bey bu saldryla Jn Trklere
bir mesaj yollar. Jntrkler Hamidiye alaylarn rtular. Bu alaylar Hafif Svari
birlikleri ad altnda yeniden olutururlar. Alay komutanlklarnn birisini ahin Beyin
olu Bozana verirler. Anlatc bu olay daha sonra yalanlayacak ve Mir ailesinin
hibir zaman bu birliklerin alay komutanlklarndan birisini almadklarn syleyecektir.
Bylece 1900-1910 arasnda dalmaya yz tutan Berazanlar toparlanmaya balar.
Yani Bozan Beyle toparlanma srecine girilir. Artk Berazanlarn banda ahin
Beyin olu Bozan Bey vardr. Ama yinede 2 ballk 2 kutupluluk sz konusudur.
.

107

Konuan: Halil Gl
Ya:50
Yer:Ankara
Meslek:Yazar
Sz Halil Beye vermeden 1. dnya sava ncesinde Berazanlarda iki ballk sz
konusu olmakla birlikte, TPnin baz zayf Ezidi airet reislerine rtbelik vererek
onlara bir ok ekonomik ve siyasi ayrcalklar da verdiini anmsatmalym. Paalk
verilen airet reislerinden birisi de Ezidi olan Xalitan (Halitlar) airet reisi Hseyin
Paayd. Buradaki ama Krd Krde krdrmak ve slamlaan Ezidilerin toplumda
hzla ykseldiklerini topluma gstermekti. Duguid Baz durumlarda Hamidiye iin
airetler arasnda yaplan seim, blgedeki g dengesinin korunmasna yaryor,
bazen de tam tersi bir sonuca yol ayordu. ounlukla zayf airetler tercih
edilmekteydi; nk bunlara verilen daha iyi silahlar ve eitim, geleneksel rakiplerinin
stn gc karsnda denge salyordu.(48) Demektedir.
Xalitan (Halitlar) airetinin reisi Hseyin Bey kendisine paalk unvan verilerek
1.Dnya savanda seferberlik yasas gerei Urfadaki vergilerin toplanmas, ve asker
almnn salanmas iin Osmanl tarafndan grevlendirilir. Hseyin Nebizade ( Nebi
Beyin olu)dir Hseyin Paa. Bu ailenin bu gnk soyadlar Gnbaylardr. Yezidi
kkenli olan bu airetin Beyi ve ileri gelenleri Osmanlnn kendilerine verecei
unvanlar ve avantalar uruna slamlarlar ya da slamlar grnrler. Bu dnemde
Hseyin paann babas Nebi Bey de hayattadr. Ve zamannda kendisi de
Osmanlnn verdii bu avantajlar nedeni ile slamlamtr. Yani Begye gelene
kadar bu corafyadaki Yezidi Krtler oktan Mslmanla dnmlerdir. Nebi Beyin
olu Urfa da paalk unvan alr almaz bugnk Aligr kasabas ile Payaml ky
arasnda kalan kendi kyleri olan Kefri kyne geri dner. lk ii, evre kylerden bu
kyde
yaayan kendi airetinden olan hemen hemen xalidanlarn byk
ounluunu bir ok Yezdi Krd hibir eya almalarna izin vermeden, kadn ocuk
yal gen hepsini Viranehirdeki Yezidilerinin yanna srmek oldu. Amac onlarn
topraklarna el koymakt. 4 yllk grevi boyunca 39 kyn topraklarn kendi zerine
ald. Bu kylerin ou Ermeni kyleriydi. Bu kylerde yaayan oun yezidi bir ok
Krt soydan bata Viranehir olmak zere anayurtlarndan ederek onlar baka
bir Krt yerleim yerlerine srd. Osmanl yapacan yapm geleneksellemi
Krd Krde krdrma politikasn yeniden yaama sokmutur. Buradaki farkl bir
yanysa yezidiyi yezidiye krdrma niteliidir. Hseyin paann aireti olan Halitlar
yzyllardr kendilerini Dna airetinin bir kolu saymlardr. Kaldi ki Berazan
Konfederasyonunda Halitlar zurnann son delii bile deilken bir den Osmanlnn
iteklemesiyle mir ailesinin otoritesine sahip olmak zeredirler. Bu gelimeler bu airet
fedarasyonu iindeki airetler arasnda da kskanlklara ve huzursuzluklara yol
amaktayd. Rich, bu durumu Mirin atad valiler grev srelerinden emin
olamadklar iin kylden szdrabildikleri kadar szdryorlard. Egemen aile iindeki
rekabet mcadeleleri, Osmanl ve Pers entirikalar ile birlemiti. Bu durum ani
deiikliklere yol aabiliyordu. Yeni Mir, kendi ynetim kadrosu ile geliyordu. te bu
nedenle grevlilerin grev srelerindeki ve konumlarnn devam konusundaki
belirsizlik, katmerli bir smryle sonulanyordu- asla himaye ilikilerine
dnmeden-. Bu emirliin mparatorlukla paylat en kt zelliklerden biriydi. Bir
airet aas eer hi bimeyeceklerse ne diye eksinlerdi. Bunun yerine airetler,
baml kylln ykn arlatrdlar. Yasal olup olmadna bakmadan,
istediklerini koparabildikleri bir uygulamayd bu. eklinde aklamaktadr. (53)

108

Osmanl bir tala nerdeyse 3 ku vurmaktayd. nk buralarda yaayan airetsiz

bir ok Ermeni ve gayrimslim ailelerinde Hseyin Paa tarafndan eziyet
grmelerine zemin hazrlamtr. Bir ok yezidi boylar ve aileleri de slamlam
olmann en azndan slami grnmenin avantajlarn ilk kez ve bu kadar canl
grmeye balamlardr. Bu durum bir ok ailenin Mslmanlamasna da yok
amtr bu anlamda. Yezidiler kitlesel olarak Yezidilie sahip kmann zararlarn
iyice kavram oldular. Hseyin Paa 4 yl boyunca toprak kazanmlarnn yan sra
vergi de toplamtr. Hseyin paann bu egemenlii esnasnda ttihat ve terakkinin
baskc rejimi yrrlktedir. Bu basklarla birlikte Trklk politikalarnn ok popler
olduu bir dnemdir bu. Ayrca Ermenilere yaplan katliamlar da tam bu srete
yaanmaktadr. Tm bunlara yoksul yezidi kyllerinde zorla alnan vergiler,
neredeyse 8-10 yl sren askerlik vard. stne stlk bir de Tarikat propagandalar.
Toplumsal yapnn bu bulank havasnda Urfal Krtler tarikatlara sndlar. Yezidi
Krtler kimlere snacak peki. Eski Yezidi imdiki Mslman Snni olan Kendi eski
dindalarndan grdkleri smr karsnda aresizlerdi. Onlarda yava yava
dinsel asimilasyona msait bir psikolojiye brndler. Yezidilik artk sadece bireysel
kimliklerde yaamak zorunda kalmaktayd. Bu siyasi ortamda Yezidi Krtlerin
Yezidilie sahip kmalar ve korumaya almalar olanakszd. Bu balam Begnin
Yezidi Krt bir Kadn halk kahraman olmasnn sosyo-ekonomi politik zeminin
oluturmaktadr. ok deerli bir Krt aydn olan Halil Glnn bu aklamalar,
Beg Mitosunun ekonomi-politik alt yapsnn byk bir blmdr. Aratrmama bu
kadar byk bir katk getiren bu Krt yazara sonsuz bir minnetarlk duyuyorum.
Bu sosyo-politik ortamda aresiz kalan Surulu Ezidi Krt halk kendi dinsel ve etnik
kimliini gizlemek zorunda kalmtr. Bu aresizlik kendi dinsel ve etnik kimliklerini
korumak iin ok farkl yntemler gelitirmelerine yol amtr. Bu yntemlerin en
belirginlerinden birisi de bu mitostur. Efsaneler zorunluluk sonucunda ortaya karlar.
Efsaneler inanca seslenmelerinden dolay toplumlarn zlemlerini, korkularn,
umutlarn, dnya grlerini ksaca doalarn teki halk edebiyat trlerinden daha
keskin anlatr.(9) Ayrca efsanelerin o dnemdeki halkn inanlarn yanstrken
dinsel-tarihsel ve toplum-tarihsel bilgi deeri tadn, belli bir konudaki inanc
(rnein dinsel inanc) kuvvetlendirmek ve olabilecek tehlikelere kar uyarmak
istenildiinde anlatldn belirtilmektedir. (9) Efsaneler yzyllar ierisinde tarihsel
bilginin yaylma aracna dnmlerdir. Bu yzden, efsane, halklarn tarihine ve
sanatna ilikin tarihsel ve ulusal zdelikle ilgili tartmalar, her gndeme geldiinde,
nemli bir kaynak olmutur. (17)
Halil Beye tekrara dnelim Berazandan bir ok Krt Hseyin Paaya
giderek Sen paa oldun, Osmanl bize zulm ediyor, mallarmz talan ediyor,
keimiz koyunumuz kalmad, bizleri Osmanlya kar koru derler. Burada Berazan
Fedarsayonun daki bir ok airetin mir ailesini deil de Osmanlnn ne srd bu
adam nder kabul etmeleri ok ilgintir. Hseyin Bey, tm bu insanlara krte
seslenerek,
Hun here askeriye
Hun vergi xwe bdn
xence wan dteki tu j we
Xest unda Hun Verne cem Mn
Yani Siz eer vergilerinizi verirseniz ve askere giderseniz buna ramen Osmanl
size karrsa o zaman yanma gelin der. Halkta bunlar yaptktan sonra sana niye
gelelim ki der. Bu yaanlanlar blgenin aresizliini gstermesi asndan ok

109

nemli. Hseyin Bey kendi aireti olam Hrtalar srm ama kendisine bunlar
syleyen dier Barazan airetlerini srme gcn kendisinde bulamamtr. Ama
bata Ermeni kyleri olmak zere bir ok gayrimslmn kylerini ele geirmeyi
baarmtr. Ayrca ayn corafyada grece ok zayf olan baz Mslman kylerini
de ele geirmeyi baarmtr. Xalitiler kendilerini Dnadan sayarlard. Bu gelimeler
bir tr aalanmayd aslnda.
Bu koullarda kitlesel olarak Ezidilii sahiplenemek mmkn deildi. Dini
motivasyonlar da ok gl deildi. Ve her gelime dinsel motivasyonlarn daha da
dryordu. Tam bu noktada mahalle basklar da younlamt. Artk bireysel
direniin maddi temelleri ortaya kmtr. Ezidi krt kimliinin kendine bula bildii bir
ka snak Beg gibi bir ka insann benliinin derinlikleridir. Bireysel direniin
zorunluluu orataya kyor. Geriye tek are bireysel direnme kalyor. Toplum bu
kahramanl karlksz brakmyor. Yar asimile olmu yezidi halknn toplumsal
hafzsnda bu kahramanlk onlarca yldr anlatla gelmektedir. Ve Beg
efsaneletirilmektedir. Bu bireysel snaklar bir ounu kadn olmas da tesadfi
deildir. Yezidi Erkek Krtler kadnlarna gre ok fazla oranda d dnyayala
etkileim halindedirler. Grdkleri politik basky Ezidi kadnlara gre daha iddetli
yaamaktaydlar. 1980 sonras Nakibendi tarikat pantrkizme hizmet etmeye
balyor. (zal dnemi) yre halk artk kendilerne bir Trk eceresi bulmaya
alyor. Kadiri tarikatnda Krt kimlii vard, ama milliyeti duygular yoktu.
Panislamist
ideolojiyle bu corafyada Nakibendiler boy gsterdi. nk
Nakibendilikte mmetilik birincildi.
Halil Beyin bu anlatmlaryla Beg mitosunun ekonomi-politik fonu daha da netleti.
D. Berazann zl ve ykl
Konuan: Kadir Ceylan
2.Grme
Yer:Suru
1919 ylnda Berazanlar Krt Kimlii ile Kurtulu savanda yer alr. Franszlar 400
kiilik birlikle Urfa ya Minbi kasabasndan girerler. Trenle Akakale ilesine varmaya
alrlar. Berazan reisi Bozan Bey dnemin Hamidiye katibi Muhamedi Slemana
u notu gnderir. Yarn sabah saat 5te Berazann btn svarileri birliklerinin
Mfikpnar nahiyesine gelmeleri iin btn airet reislerine haber iletmenizi rica
ederim. nk igalci Franszlar Mfikpnardan geecekler Ancak Muhamedi
Silemi, edadi Airet reisi Casim Aa, Pijan Airet Reisi Galip Bey ve Pijan Airet aile
byklerinden Muhameti Kasi ve dier Berazan ileri gelenleri Bozan Beyden habersiz
Mimbi teki Franszlarla gizli ittifak kurarlar. (Dnemin Boluuna Dikkat et) Bozan
Beyn bunlardan haberi yoktur.
Tren saat 5te Mritpnara varnca sadece Hac Ahmet bir grup svari ile birlikle ve
Dna Airet Reisi Salihi Seyfi 30 Kiilik bir svari birliiyle, Haci hsan ailesinden
birka svari birlik ve Mir airetinin tamam saat 5 te orada olurlar. Tren gelince
Franszlarla atma balar. Pijan Airetinden Muhamedi Kasim svari grubuyla
birlikte Salihi Seyfinin nn keser. Salihi Seyfinin Franszlarla savamasn
engeller. Var olan mevcut birlikler Franszlar karsnda ksa srede dalrlar.
Ketikan Airet reisi Besravi, svari birlikleriyle birlikte Fransz saflarnda Bozan Bey
ailesine kar savayor. Buras nemli.

110

Bozan Bey ve birlikleri aresiz geri ekilirler. Ardndan Besravi nclnde Bozan
Beyin ky igal edilir. Bu kyn ad Mektele kydr. Ve ky atee veririler. Ky
yakp yktktan sonra, Franszlar yollarna devam eder. Akakale zerinden Urfa igal
edilir. Yl 1920.
Bir birlik Suruun Gregov (Boztepe) kynde Haci Hdr zade, Muhamedi
Slemann evine gelir. Muhammedi Sleman da evini Franszlara Karakol olarak
aar. Muhamedi Slemann ihanetine bak. Trkmen olmasna ramen. Ardndan
Bozan Bey Suruu basar. Ve Berazan mensubu 2 Fransz ajann eski cami
avlusunda kuruna dizerek, Berazanda Franszlarla gizli ilikiler kuran bazi airet
reislerine de gz da verir. Ardndan Urfa Kuvayi Milliyeden i ihanete durdurmak
iin bir heyet istetir. Heyet Surua gelerek btn Berazanlarn ileri gelenlerini
toplayarak Bozan Bey nderliinde yeniden bir gven tazelemesine gidilir. Bylelikle
Suruta bir Kuvayi Milliye karakolu oluturulma karar alnr. Franszlar hala
Boztepededir. Birliin iae temini airet reislerinden alnr. Bylelikle Bozan Bey
nderliinde Kuvayi Milliye hareketi Suru, Urfa, Nizip ve Birecikin kurtuluunda
nc ve nemli rol oynadlar. Hatta Adana ve Antep cephelerine takviye birlikleri
gnderirler. 1921de toplanacak Meclise Bozan Bey Krt Kimlii ile arlr. 1923te
TC kurulur. 1923le Krt Kimlii inkar edilmeye balanlr. Baz Krt Milletvekilleri
aslr. Krt Milletvekillerine yaplacak bu sabotajdan daha nce haber alan Bozan Bey
kaar ve Franszlara snr. 1921 Misaki Milli snrlar tm Berazanlarn topraklarn
kapsyordu. (imdiki snrn 50 km aas.)
1924te Fransa le TC arasnda Ankara anlamas yaplr. Snrlar yeniden izilir.
zmir Badat Tren yolu snr kabul ediliyor. Bu tren hatt Berazanlar 2ye bler.
Bylece Berazanlarn yars Suriyede yars da Trkiye de kalr. Bozan bey in ky
de Suriye ksmnda kalr. 1924te iskan bakanl tarafndan Bozan Beyin ktn
Bozan Beyin ky olan Alanyurt kynden kaldrr. Bozan Beyin kt nce
Alanyurt kyne yazlmt. Bazu ttihatlar tarafndan Krt kimlii inkar edince bu
kayt siliniyor. Ktk kaytndaki ibare aynen yledir, bu aile suriyede mektalan
kyne yerlemi olduundan.. Suriyeye braklan Berazan topraklarnn
zerinde
yaan
Krtler
Araplarken,
Trkiyede
kalan
Berazanlarda
Trkleecekleridir.
BKFin zoraki ruhu Berazanlar
bylece dalyor. T.Cnin kurulmasyla devlet
tarafnda aalk canlandrlyor. Bozan Bey 1960da vefat etti. Bozan Beyin Suru
BKF kimlii vard. Uzun yllar Suru Nfus Dairesinde yeni doan ocuklara Bozan
ad verilesi yasaklanmtr. Birka kyl bunu anlatmlarnda dile getirmilerdir. Bellek
kayb yaratmann bir yntemiydi ayn zamanda bu.
1927de Atatrk Bozan beye af karr. Bozan bey Atatrke deilse de evresindeki
baz nfusu insanlara gvenmez ve Trkiyeye gelmez. Kardei Mustafa bey
Suriyede Berazanlar adna milletvekili oldu. Mustafa lnce olu ahin bey, am
meclisinde milletvekili oldu. Bozan bey Trkiyede kalan Berazana
mensup
airetlerin suriyedeki barnma ve snma merkezi olmutur. Bozan bey bedirhan
beyle beraber hoygun cemiyetinin (dirili cemiyetinin) kurucusudur. Bozan bey ve
kardei Mustafa, Bedirhanlarla birlikte , kuzey rakta, iranda ve Trkiyede ar isyan

111

ncln yapm ve isyann iinde yer almlardr. Bozan bey lnce her ey
biter.
1950-1960 aras ,Msr-Suriye-Irak mml Arabiye Vahide ( Btn Araplarn Anas
Birdir) sloganyla ittifak kurarlar. Sovyet Rusya ile ittifak yaparlar. Bu srete
Suriyedeki Krtlerin ve Bozan Beyin mlkleri ellerinden alnp, Araplara verildi. Ama
Bozan Bey BKF ait topraklar kendi airetlerine datt. Bozan Bey, Kurtulu Sava
srecinde B.M lere bir mektup yazd. Mektupta , Urfadaki Krtler ve Trkler 1000
yldr i ie yaadlar, hala birlikte yaamaktan yanadrlar. Bozan Bey Urfa halk
adna bu yetkiye kullanarak kuvayi milliyeye g vermitir. Demitir.
Dna aireti iindeki Reiki kolu Yezittir. Hamidiye dneminde bu corafyada
Dnalarn iinde en son Mslmanlaanlar Reikilerdir. Reikiler Surua bal,
mishacerk, aligr, pnar ve karakyde younlukta yaamaktaydlar.
Dna airetinin Reiki kolunda Hamidiye dnemlerinde Mslmanlama artt.
slamlatrma politikalarnn baarya ulamasna yol aan balca 2 byk uygulama
vard.
1. Bazi Ezidi aile byklerine rtbe verilmesi. Bunun akabinde bu rtbelerden bu
kiilerin maddi ve manevi kazanmlar elde etmeleri.
2. Yoksullatrma. Yezidi kalanlarn ekonomik olarak zayflatlmas.
Mishacerkin yarsn
muhacer sleman kendi bacsna tapulad.
Hamidiye
kaymakam hac hdr bu corafdaki 30un zerinde ky zerine tapulad.
1920den sonra Berazanlarn zln kahraman Krt miri Bozan bey u iirle
anlatyor.
edadi aireti ahmakta 7 bela,
Dna aireti ganimet hep bana,
Ketikan Aireti demirden bir kale,
Pijan Airetide devlet kapsna girese, hayele sel *
* Bu iin sonu geldi.
Hamidiye Alaylarnn kurulmasyla datlmas amalanan Krt Feodalizmin yok
edilmesi Kurtulu savayla tamamlanr.
Keke aramzda ahenk olsayd
Eer bizler iimizden birine itaat etseydik
O; Trkleri, Araplar, Farslar, onlarn tmn
Tabiyat altna alrd
Dinimizi, devletimizi mkemmelletirir
Ve kendimizi ilim ve irfanda eitirdik (49)
TCnin kurulmasyla Dna airetinden bir ou esnaf oluyor, berber ve memur
oluyorlar.
Konuan: Kadir Ceylan
2.Grme 2. Blm
Yer:Suru

112

ahin Bey in 4 ocuu varm. Bunlarda Mustafa ve Bozan olduka vasfl imiler.
Ama analar farkl. Bu 4 ocuktan Bozan reis olma yeteneindeymi. Bozan Bey Jn
Trklerle balantl imi. Hamidiye Alaylarnn hep karsnda yer alm. brahim
Paaya saldrm. Sonra da ittihak ve terakkiye de yakn olur. ttahat ve terakinin
iinde yer alr.
Airetlerin orjinallii srekli deimi. rnein birka aile hareket eder, onlarn
yerlerine bakalar geer.
Suru klakt Berazanlar iin. Bu klakta her airet hep ayn yere adrlarn
kurarlarm. Ya da ky evlerini hep ayn yere yaparlarm. 1850 ylnda Abdlazizle
tapulama balar. 1900 de de tapulama vard. Berazanlarn klanda ermeni
arazileri de vard. Pijan ve Dnan airetinin ileri gelen aileleri nemli yerleri kendi
zerlerine tapuladlar. 1900-1920 aras devlet otoritesi yok. Tapulamada yok. Tapu
sahibi olma da kimsenin umrunda deil.
1920-1950 arasnda Suruta Dna airetinin bir ok arazisini Hac Hdrlar kendi
zerlerine tapuladlar. 1900l yllarn hemen bandan itibaren Hac Hdrlar tapuda
sahtekarla baladlar. nek koyun karlnda bir ok kylnn arazisinin tapusunu
aldlar. Hldrh kyn 1 deve ile ald sylenir. Buradaki Krt kylleri Hac Hdr
kendilerince kandrdklarna inanyorlard. Krt halk topra bu kadar deersiz
gryordu. Yar gerlerdi nk. Hac Hdr ailesi ald bu arazilerde hi ekim biim
yapamad.? Neden? Bunun zerine kyllere yarclk verdi. Sonra Boztepeye
yerleti. Meeri, Bulaghan, Karaca, Kiran ve Krviran yerleim yerlerine hakimdi.
Ketikan Aireti snrnda bulunan telvaran kyne de hakimdi. Mishacerk kyne de
hakimdi. Mishacerkte de kendi mallar vard. Ama buradaki iktidar boluu nedeni ile
bu arazilereden yeterince yararlanamad. Fakat bu baboluluk
Hamidiye
dneminin baskc rejiminde biraz ortadan kalknca bu frsattan yararlanlarak
buralardaki bir ok arazi de Hac Hdr ailesine geti. TC nin kurulu yllar, zellikle
1950li yllara kadarki dnemde bu yama olabildiince artt.
Mshacerk kynde Hem-Ayk (Aye olu Mehmet) Mslman dnayd. Bu kii
Salihi Seyfoya hara yedirerek o blgede g oldu. Bu ailenin savc, jandarma ve
tapu memurlaryla sk ilikileri vard. Ayklar siyasi gc devletten askeri gc
airet reisinden alyorlard. evrede Ermeni kylerde vard. Michacerkin neredeyse
%70 ini Ayklar ve Hac Hdrlar almlard. Ayklar kyllere yarclk verdiler.
Yarclk ilikileri hala devam ediyor. Toprak sahibi Mslman Dna, yarclar ise Ezidi
Dnalar oldu. Ezidi Dnalarn bazlarnn da kk apta mallar vard.
Salihi Seyfi Dna aireti iindeki Ermeni arazilerini de zerlerine tapulad.
Mishacerk ve Karaky Hamidiye dneminde biraz daha Mslmanlat. Arada kalan
baz aileler de slamlat. Tek tk aile hatta fert kald Ezidi olarak. Bu corafyada
Mslmanlama moda oldu. Mslman olan kendi heyetini kurtard. nk
mslman olmak insan bir yere getiriyordu. Tam bu dnemde yezidi Krtler sapr
sapr mslman oldu. (Xalitan Aireti rneinde olduu gibi. Bu airet Ezidi kkenli
idi. slamlamayla birlikte hzla zenginletiler. Devlet buna olanak salayordu.
Osmanl bunlara paalk rtbesi veriyor vb. ) Konuan Kii Kadir Ceylan beyin
(BKFnin Mirimiran ailesinden gelmektedir) kz gururla 2009 yl sonunda ald
Takdirnameyi bana gsteriyor. Dna airetinin tarihsel geliim nedeni ile otoriteye
bakaldrc yan devleti rahatsz etti.
Dnann bir ok kolu Mslmanlamt. Mishacerk ve Karaky deki Dnalarn bir
ksm Mslman bir ksm da Ezdi idi. Ezidi ksmnn neredeyse tamam Hamidiye
zamannda Mslmanlatlar. u anki tapulandrma 1976 ylndaki reformla

113

oluturuldu. Airet kstasn belirleyen mlktr. ahs deil. Yani airetinin arazisinde
kim yaarsa o airete dahil olmu olur.
zetle arazi kapma, zenginleme ve rtbe kapma savan giren bir ok Krt
airetlerinde olduu gibi Ezidi Krtlerde de sisteme entegre olma eilimi ar
basmaya balamtr.

Konuan: Halil Gl
Ya:50
Yer:Ankara
Meslek:Yazar

1824 Cizre de Krtler ve zelde de Ezidiler katliamdan geirilirler. 2.Mahmut

dneminde Tanzimat Mustafa Reit Paa burada 40 bin yezidi erkei klntan
geirdi. (Reid Paa Diyarbakrn ilerisindeki Krtlere ve Yezidilere giderek kimini
sert bir ekilde cezalandrmak suretiyle kimileriniyse de sulh yoluyla boyun edirerek
Harputa gelmiti.(Tarihi Belge 5)
Tarihi Belge 5. BOA., HAT. 376/20475B.
Bu katliamn nedeni yar zerk Yezdi airetlerinin buradan geen ngiliz ticari
kafilelerine saldirmalar, onlar yamalamalaryd. Burada artk Osmanlya vergi
vermiyorlard. Osmanl buradan askerde alamaz olmutu. Burada Panislavist
akmnda etkisi vard. (Hafz Paa Diyarbakr ve Badat arasndaki Sincar danda
bulunan Yezidilerin cezalandrlmalar suretiyle Badata ulasmn nndeki engelin
de kalkacagn dnmekteydi. Tarihi Belge 6
Tarihi Belge 6. BOA, HAT. 373/20404.
Ardnda Bedirhanlar orada hakimiyet kurmak amacyla krm yaparlar. Yezdiler ikinci
kez krmdan geirilir. lk soykrmdan sonra baz Ezidiler, Urfa ve krsallarna
yerleirler.(Karaky, mishacerk, Aligr.) Bedirhanlarn krmlarndan sonra Urfaya
kalar hzlanr. Bu olayn urfada uzun sre yayan Ezidiler zerinde ok olumsuz
etkisi olur. Yezidiler korkar.Tabii ki bu olaylar yaanmadan nce Ezidilerin belli bir
ksm slama gemilerdi. Bu olaylar Ezidilerin byk bir ksmnn daha slama
yaklamalarna yol at. Tamamen Yezidi grlenler olduka azald. Bu srece
paralel olarak devlet tarafndan Urfann krsalnda yayan Ezidilerin blgelerine ve
Cizreden kaan Ezidilerin yeni kurduklar kylere medrese rencileri gnderilmeye
balad. Sultann himayeleri sayesinde bir milyon yz bin Yezididen oluan
mezheplerinin
yanl
ve
cehalet
yolundan
ayrlarak,
hak
yolunu
bulduklarbelirtiliyordu. (22) Bunun zerine Musul vilayetinin belli kylerinde sakin
yezidiler ile esitli din frkalarna mensup olanlarn ibadet etmeleri iin mescit ve
okullar ina edilerek gerekli kolayln gsterilmesi iin harekete geildi. 4
4.BOA., _..DH., 1297/1310S-53.

114

Bedirhanlar zamanndaki Ezidi katliamlar iin baka bir kaynakta da Cebel

Sincar dalarndan farkl olarak, ounlukla tarlada alan renberler olan eyxan
Ezidileri askeri saldrlara kar savunmaszlard. Yerle bir edilen kylerin, ldrlen
kyllerin, soygunlarn ve rza geilenlerin says anlatmdan anlatma deimektedir.
ler acs bir olayda, buday tarlalarna giderek askerlerden saklanan bir grup gen
kz, askerler ekini atee verdiklerinde cayr cayr yanmt denmektedir. (36)
Bu olaylardan yaklak 60 yl sonra, 1892 ylnda Avrupada yaynlanan Neus Wiener
Abendblattn Yezidilerin din
degitirmesi hususunda Osmanl Hkmetinin aldg tedbirlerle ilgili makalesi
hakknda dzeltme yazs yaynlatlmt.Tarihi Belge 7
Tarihi Belge 7. BOA., HR.SYS., 186/34.
Halil Beyin belirttii gibi Berazan iindeki Ezidiler her nekadar katledilmemi
ve kln yoluyla da slama zorlanmam olsalar da - bu ifade Halil beyin bir
belirlemesidir, byk olaslkla da dorudur- yukarda verilen katliamlardan kaan
Ezidlerin belirli bir ksm Urfa ve krsalna snmlardr. 1824 ylnda Cizrede 40 bin
Ezidi erkek klntan geirilmi, hemen ardndan Bedirhanlar dneminde Ezidiler
ikinci kez katliamdan geirilmilerdir. 21.11.2010 gn Mishacerk kynde Haydar
Cengizle yaptm grmede Dna aireti iindeki Ezidilerin bir ksmnn,
Bedirhanlar dnemimde yaplan Ezidi katliamlarndan kaan Ezidi ailelerinden
olutuunu rendim. Haydar Bey Bedirhanlarn katliamndan kap Suru ve
krsalna yerleen bu ailelere Bedirkiler dendiini de ekledi. Yine ayn grmede
engalde Pirkal adl Ezidi bir kraln, engalde grlen bir kuraklk sonucunda baz
beylerine kendi yaknlarn alp sulak alanlara gitme emirini verdiini bu beylerden
birinin de adnn Bedirhan olduunu, Bedirhann ailesi ve olullarna da Bedirkolar
dendiini, Bedirkolarn da Suru ve krsalna yerletiklerini eklemitir. Bu iki
anmsamada byk olaslkla dorudur. nk Bedirhanlarn -buradaki Bedirhann
Pirkaln beylerinden olan Bedirhanla ayn kii olmadn, sadece isim benzerlii
yaandn belirtmeliyim- 1824 ylndaki katliamndan kaan Ezidlerin bir ksmnn
Suru ve krsalna yerletiine dair baka kyl tanklklar da var. Ayn ey
Bedirkilerin engalden geldiklerine dair anmsama iin de geerli. Byk olaslkla
engalden gelen Bedirkorlarla 1824 ylnda Cizredeki Ezidi katliamndan kaarak
Suru krsalna gelen Ezidi aileler birbirleriyle kaynatlar ve Dna aireti iindeki
Bedirki kolunu oluturdular.
Varmak istediim nokta Beg mitosunun olumasnda; 1. 1824 Cizre Ezidi
katliamndan kaan Ezidlerin 2. Bedirhanlarn yapt Ezidi katliamalndan kaan
Ezidilerin 3. engalden gerek kuraklk gerekse her trl Ezidi katliamndan kaan
Ezidilerin de katklarnn olduudur. Bu kadar byk aclar yaayan insanlarn
ocuklarnn ya da torunlarnn Beg ile ayn yllar da yaadklar dnldnde bu
insanlarn tmnn dnek olmas akla pek uygun grlmemektedir. Peki bu insalar
dnek olmadlarsa dinsel kimliklerini nasl korudular? Bunun yant yzyllar boyu
Alevi Mslmanlarn dinsel tapnmalarn Snni slam grnerek korumay baarma
yollaryla ayn olduu ortadadr. Bu balamda Beg mitosu endemik zelliini
amakta daha genel bir mitos olarak karmza kmaktadr. Daha dorusu Beg
mitosu Urfa ve krsalnda yaayan Ezidi Krt halknn yaratm olmakla birlikte
Bedirhanlarn Ezidi katliamndan kaan Ezidilerle, 1824 Cizre Ezidi katliamndan
kaan Ezidilerin de yaratm olmaktadr. Yorumumuzu bir adm daha ileriye
gtrrsek Beg mitosundaki toplumsal hafzann balangc Begnin doumuyla
balamamakta ok daha geri tarihlere kadar uzanmaktadr. Tam bu noktada tartlan

115

Beg mitosunun 1890-1960 yllar arasnda Urfa ve krsalnda yaayan Ezidi Krtlerin
bir savunma mekanizmas olmasnn yann da 1824 Cizre Ezidi katliam,
Bedirhanlarn yaptp Ezidi katliamlar ve engaldeki Ezidi katliamlarnn da savunma
mekanizmas olduunu ileri sre biliriz.
Sz bir kez daha Halil Beye veriyorum. Ermenilere kar Hamidiye ordularnn
saldrlar da bu zamana denk der. Ezidiler iyice ilerine kapanrlar. Ermenilerle
ayn kaderi paylamak yok olmalar demek olacaktr. Ezidiliklerini iyice
gizlerler. Osmanl imparatorluunda Panislamist ideoloji yine tam bu zamanda
poplerdir. aresiz kalan Ezidi Krtler ve Mslman Krtler nceleri Kadirilik
akmnn etkisinde kalrlar. Kadirilik tarikat Krt kimliklidir. Ama bu tarikat hibir
zaman ulusalc bir yapya brnmemitir. Yar zerk Krt airet yaplarnn
zlmeye balamalar ile yzyllardr Krtlerin ala geldikleri otoriteye snma
eilimlerini nereye yneltecekleri kararszln yaamaya balarlar. Tarikatlarn bu
devrede sz konusu corafyadaki propagandalar olduka etkili olmaya balar. Ezidi
airetlerinin yzyllardr sndklar airetler konfederasyonunun
(Berazan
Konfedarasyonu) dalmas, Cizredeki kymlar, Airet Propagandalar tm yre
Krtlerinin benliklerinde uzun sre yaayacak izler brakrken, bu sreten Ezidi
Krtlerin etkilenmemeleri dnlemez. ttihat ve terakkinin Panislamist ideolojiden
Pantrkizm ideolojisine kaymasyla, bu corafyada Kadiri airetinin yerelliine kar
daha genel nitelikli olan Nakibendilik etkili olmaya balar. Daha nce Panislamist
ideolojiye hizmet eden Nakibendilik zamanla Pantrkizm ideolojisine hizmet
etmeye balar. Ve Krtler ncelikle mmetilik ad altnda bu tarikatlardan
etkilenirken, daha sonra Trkleme balamnda Nakibendilikten etkilenmeye
balarlar. Egemenlerin dinsel ideoloji balamndaki bu politikalar 1980 ve zalla
birlikte en st noktasna kar ve Krt topraklarnda Kadirilik Nakibendilik iinde
erimeye balar. Ezidiler bu gelimelerden dinsel ynden slama daha yaklaarak
etkilenirler. Yani Begye gelene kadar zaten dinsel asimilasyonlar balam hatta
sonulanmak zeredir. Bu balamda Beg nin nemi ortaya kmakta tm halk
binlerce yldr benliklerinde yaattklar Krt ve Ezidi kimliklerini Begnin kimliinde
koruma eilimine girmi ve Begeyi Azizelik mertebesine ykseltmilerdir. Bu
durumu biraz aalm: Sincar ve Ezidi Krtler Sincar ve Cizre dolaylarnda yar otonom
eklinde rgtlenmilerdir. Kapitalist lkelerin mallar ran ve Hindistana Krdistan
blgesinden tanmaktadr. Otonom olan bu Ezidi airetler, bu mallar tayan
kafilelere saldrmakta, ou kez de onlardan vergi almaktadrlar. Bu durum hem
ngilizleri hem de Franszlar rahatsz etmektedir. Osmanl kendisinin almas gereken
vergi ya da harac Ezidilere kaptrd iin rahatszdr. ngiliz ve Franszlar Osmanlya
bu konuyu nlemesi iin bask yaparlar. Urfa da ipek yolu zerindedir. Buradaki
Ezidilerde zamanla tehlike olarak alglanrlar. Ama en ok Sincar ve Cizre
yrelerindeki Ezidiler byk kyma urar. Ve Osmanl bu kym yapmas iin
Tanzimat Mustafa Paay dou seferine yollar.
(Yl 1829-ya da 1820 dir.) Bu seferin nedenleri,
1.Bu blgelerden asker alamamaktadrlar
2. Vergi Alamadklar Gibi
3. ttifak Devletlerinin Kervanlarnda Koruyamamaktadrlar. Kapitalist meta dolam
gerekleememektedir.
4.Hiristiyan haclarn yol gzergahlar buralardan gemektedir. Bu seferle bu
olumsuzluklarn giderilmesi amalanmtr.

116

Osmanl ayn zamanda Pantrkist politikalarn da yaama geirme frsatn bu

seferle yakalam olur. Bu blgede yaayan Hristiyan Nasturileri de Ezidi Krtlerle
birlikte katleder. Avrupa Osmanlnn Nasturilerin katletmesine kzm, Krtlerin zelde
de Ezidi Krtlerin krmna ses karmamtr. Avrupann derdi kendi mallarnn Bu
blgeden Hindistan ve ranaa gemesidir.
(Dier taraftan mer Vehbi Pasann stanbula arlmasyla sular
tamamen durulmamt. Paann ayrlndan ok gemeden Osmanllar Sincara
kar bir sefer daha dzenlemilerdir. (54) Bu seferin nedeni Sincardaki Ezidilerden
Kek Mirzann umumi Ezidilerin ruhani ve cismani reisliini almak fikriyle baz fesat
hareketlerine giristii renilmi, Drdnc Ordu Msirligiyle Musul Valiligine icab
eden tebligat yaplmt. Tarihi Belge 8.
Tarihi Belge 8. BOA., Y.A.HUS., 277/16.
Bu vaziyet zerine Yezidilerin slah iin Bekir Paa kumandasnda
tabur asker ile lzumu kadar svari Sincar zerine hareket etmisti. Tarihi Belge 9
Tarihi Belge 9. BOA., Y..A.HUS., 277/123.
imdi de Hisman Barann Berazanlarn Kurtulu Savanda yaadklarn nasl
anlattna bakalm.
Konuan: Hisman Baran,
Ya: 56
Doum Yeri: Urfa-Suru
1.Grme
Bozan Bey Trklerle 1000 yldr birlikte yayoruz. Omuz omuza savamz.
Demitir. Yani bozan Beyin Krtler olarak ayrlma dnmesi yoktu. Birlikte
yaamay dlyordu. Mustafa Kemalin amac da Krtlerle Trklerin birlikte
yaamalaryd. Franszlar Bozan Beye zerklik hatta bamsz bir Krt devleti
teklifinde bulunuyorlar. Bozan Bey ise Franszlarn dinleri ve dilleri farkl. Bunlardan
bize yar olmaz, bizi de yad edemezler demi ve Franszlarn teklifini kabul
etmemitir. Franszlarn scak teklifine yaklamyor. Franszlar Bozan Beye hayli
gl silahlar veriyorlar ve bunlar milislerine dat diyorlar. Bozan Bey bunlara
uymuyor. Urfa ve ilesinde ileri gelen ailelerin byklerinden 12 tanesi bir araya
gelerek ayaklanmay rgtlemek iin toplanyorlar. Bunlardan biri eddadi
airetinden Ali elli idi. Bu 12ler airet reisi deil, aile bykleriydi. Benim bildiim
bir de brahim Beg Badll vardr. Trkman Krtt. Trklerle ayn sarntan su
iiyorlar. Trkmann alm, l ba trka man dr. Yani Badlllar kken olarak
Krttr. Bozan Bey de bu 12liler iinde vardr. Bu 12liler birleiyor. Urfann
kuzeyinden tut, bir ksm Surua kadar tm airet ve aileler birleiyor. Kendi
topramza ve kendi namusumuza sahip kalm diyorlar. Lojistik destek yok, silah
yok. Bu durumu Franszlardan gizli tutuyorlar. Hep birlikte Ya bunlar (Franszlar)
pskrteceiz ya da leceiz diyorlar. Trkiyenin ne bir askeri var ne de bir
silah. (Burada Krtlklerinin zerinde duruyor. stelik bu bamszlk
mcadelesini kendilerinin verdiini ima ediyor. Biz(Krtler) ve onlar (Trkler).
Bunlar (Krtler) halk gerilla savan yrtyorlar. Bu 12lilere halk frkas
diyorlar. 12lilere organize eden Bozan Beydir. Bozan Bey Franszlar bize sz
verdi ama caydlar. dedi. Franszlar ekilince en son Fransz Kuvveti Saco adl bir
Fransz Komutannn emrindeki ok az saydaki Fransz askerinden oluuyordu.
Saco Mfrezede komutanyd. Saconun yannda ok silah var. Surulu halk
savalar Akabenin 15km ilerisindeki Ferit Paa maarasnn yannda pusuya

117

yatyorlar. Oras hayrattr. Surutan gelenler bu vadide pusuya yatyorlar. Almanlarn

demiryolun gvenlii iin yaptklar bir karakol var. Fransz askerleri ok yorgun
olduklarndan bu karakolda dinleniyorlar. Kk bir kuvvet sadece toplu altls ve
Rus piyade tfekleriyle karakola hcum ediyorlar. Saldrdan kurtulan Franszlar
mitralyzlerini mazgallara yerletiriyorlar. Kesknk ky (zlce)nden Hme menin
babas belinde toplu altls, elinde de bir kamas varm. Muhameden salavat diyerek
bararak bu karakola doru komaya balam. Franszlar mitralyz bir ateliyorlar,
adamn en byk paras kopmu bir kolmu. Adam parampara olmu. Franszlar
oradan Suriyeye geiyorlar. ngilizler de Suriyeye geliyorlar. ngilizler Ketikan airet
reisi Besrave ile gryorlar. ngilizler bamsz bir Krt oluumu iin Besraveye
destek sz veriyorlar. ngilizler Kamldan Hataya kadar olan blgeyi devlet yapp
hkmdarln da size vereceiz derler. Besravi yanda bulamyor. Gvensizlik
iinde duruyor. (Himan Bey burada Bozan Beyin de Besraviye destek
olmadn sylemeye alyor. ) Bozan Beyin Krt sorununa yaklam
Trklerle birliktelikti. imdi Yaar Kemalinde Krt sorunu ile syledikleri yllar
nce Bozan Beyin yaklamyla rtyor.
Zizekin kapitone noktalar burada da geriye doru iliyor. Yaar Kemalin
anlatlar Bozan Beyin anlattklaryla raptiyelendiriliyor.
Konuan: Himan Baran
Ya: 56
Doum Yeri: Urfa Suru
2.Grme,
Kurtulu Savanda BK reisi Bozan Bey ile Atatrkn syledikleri aslnda aynyd.
Ama ttihatlar onun lm fermann imzalad. Bir ok Krt milletvekili ldrld.
Bozan bey Ankaradan kamay baard. Yaveri Eer Sivas ve Malatya zerinde
Surua gidersek yakalanmayz der. Bozan Beyin gerek ky Mektele kydr.
Atatrkn Bozan Beye olan bu iki yzl politikasnn nedeni Atatrk deildir. Onun
evresinde bulunan smet Paa, Fevzi akmak ve Kazm Karabekir tayfasnn yapt
bir tezgaht bu. Atatrk aresiz kalyor, yalnz kalyor. ttihat ve terakkiciler bunu
tezgahlyorlar. BUGNK YAANILAN KRT SORUNU, TTHATILARIN BU
HATASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR. Yani isteyerek Bozan Beye tavr almad.
Atatrk kurulan ilk Mecliste Ho geldiniz ey Trk ve Krdistan mebuslar
demiti. Bozan Bey ve dier Krt mebuslarna hitaben.
Eskiden ky odalar vard. Dini konular, efsaneler ve tarihi konular anlatlrd. ngilizler
Yunann zmiri igal ettii zaman Urfada size yardm etmeye geldik diyorlar. Dosta
bir dmanlk. Sonra Franszlar geliyor. Adyamanda ve Siverekte Fransz birlikleri
var. Her iki birlikte Surua gelemedi. Bunu Bozan Bey engelledi. Siverekteki
Franszlar da Siverek halk kovmay baarmt. Bozan Beyin eski TBMMde hala
fotoraf var deniliyor.
Surutan Urfaya giderken soldaki 2. kydr Yurt iei (Krte ad Masicark) ky.
Bu kydekiler de Dna airetindendirler. Kraldan ok kralc olmulardr. u an Radikal
islamn merkezidirler. Ezidilikten radikal slama ynelmelerinin en belirgin
nedenlerinin banda Devlete yaranmak, ahaliye sadakatlerini kabul ettirme istei
vardr. O kyde herkes Hac, Hoca ve sofidir. O kye gidip Falanca Mehmetin evi
nerde? diye sorsan hemen Ha sen hac ya da hoca Mehmetin evini soruyorsun
diye dzeltirler. 60-70 yl ncesine kadar hepsi Ezidi idi. imdi Hizbullah olup
ktlar. OK BAARILI BR ASMLASYON. Jandarma Dna airetinin yaad

118

alanlar krmz ile iaretledi. Devlet bu insanlar tekiletirdi. Etki tepki buna kar bu
airet byk ounlukla PKKye yaklat, politik olmayan ok az saydaki Dna airet
yesi mafyaya zenti, kabadaylk taslayarak yasa d gelir edinme yolunu semitir.
Bu corafya da PKKye katlmn en fazla olduu airet Dna olmutur. (DEVLETN
DINAYI TEKLETRME NEDENN PEK ANLAYAMADIM) Dna TC ile hibir
zaman mttefik olmad. Birecikteki Ketikanlar 12.Eyll den nce TC ile mttefik
deillerdi. 12. Eyll le beraber Ketikanlar devlete yanat, Dna yaklamad. Masicark
ky Allah-Peygamber-Erbakan diyorlar. Bugn radikal slam ortaya ksa onu
desteklerler. Hizbullaha sempati duyuyorlar. DINAnn tek sular ezidi olmakt. Didan
ve edad snrdaki airetlerdir. DINA tekiletirildi. ok ac ektiler. Bu yzden
PKKye yaklatlar.
Konuan: Himan Baran
Ya: 56
Doum Yeri: Urfa Suru.
zmirin dman igalinden kurtarlmas iin Urfa ve Urfa Surutan yzlerce Krt
agit (Sava, yiit) savamak iin zmire gitmiti. Bir ounun zerinde Krtlere
zg aba vard. zmirin halk ve omuz omuza savatklar Trk askerleri Krt
yiitlerine Vurun aballar vurun, namus gndr eklinde duygusal paylam
yaratmlardr. 1940larn sonlarna doru lm Bozan Bey. Suru ve krsalnda o
tarihlerde doan erkek ocuklarna Bozan ad verilmitir. (SURULU KRT
HALKININ AT OLMA DUYGUSUNDA BENLNDE KRT OLMA DUYGUSUNUN
TEMEL OLDUUNUN GSTERGESDR.) Bozan Bey 1940larda Surulu Krt
halkna Krdistan kurdurabilirdim. Ama ben iki eyle aldatldm. Din ve
namusla aldatldm. Trklerle dinimiz ayn. Kz alp vermisiz. 1000 yldr birlikte
yaamz. Ne yazk ki Krdistan kurma ansn elimden kardm. Siyaset
byle. Demi. Dikkat edersen 2009 ylnda Yaar Kemalin syledikleriyle
Bozan Beyin syledii ou ey ne kadar da rtyor. 1930lara kadar
Ketikan aireti TCye kar ok iddetli gerilla sava vermitir. Ama 1980dan
sonra itiraf oluyorlar. 1980 sk ynetim zamannda Jandarma karakoluna
gidiyorum. Suru haritas 5-6 renkle noktalanarak oluturulmu. Dnna
airetinin mensuplarnn oturduu yerler krmz noktalarla iaretlenmiti.
(TCnin Dnna aireti ile olan bu kan davasnn nedeni ne?) Kurtulu savanda
Bozan Beyin TC tarafndan ihanete uradn sylemesi ve BK ait ailelerin
zaman iinde PKKnin doal taban olmalar arasnda sosyolojik bir iliki var.
Suruta Ezidilikten Mslmanl kabul eden en son iki ky Mishacerk
( Glen) ve Mzeybil (Aybast) kyleridir. evredeki tm kyler Mslman olunca bu
iki ky, yalnzlk, eziklik yaamaya balamlardr. Bu iki ky zerine ar telkinler
yaplmaya balanmtr. Bu durum ylgnlk yaamalarna yol ayordu. Devletin
kanalize ettii eteler bu ky zerindeki telkinlerini ar derecede
younlatryorlard. BU KADAR YOUN, TELKN, YILGINLIK,YANLIZLIK BU
KYLERDE ZLMELER YARATMITIR. BUNLARI ORGANZE EDEN SZDE
GEREK MSLMAN OLAN BU HOCA VE KLERN ASIL AMACI, ERMEN
KATLAMI LE RANT ELDE ETMEK, EZDLER ZERNDE DE
MSLMANLATIRMA ELMLERNE GDEREK DEVLETE YARANMAK
AMACIYLA SLAM DNN KULLANIYORLARDI. Bozan Bey sanrm 1945lerde ld.
Bg Dnna airetinin Reki kolundandr. Hreme Riyan deyimi Reiki kolunun
Suru ovasna dank bir ekilde yerlemeleri nedeni ile sylenmitir. Irak, Kerkk,

119

Sleymeniye, Erbil ve engalden gelmilerdir. 400 yl nce geldiler. 400 yl nce

byk bir kuraklk olmu. Zaten gebe bir yaamlar var. Surua gelmiler ve
buraya yerlemiler. Suruta o zamanlarda insan says olduka azm. Bodur
kamlar okmu. Bu kamlardan hasr rerlermi. lk zamanlar ev ina etmemiler.
Suru bataklkm. Yksek yerlere, hykler zerlerine yerlemiler. Sular ekildikten
sonra dzlklere, ovalara yerlemiler.
Konuan: Mustafa Gk
Tarih:07.09.2009
Yer: Suru
Ya: 80
Kken: Bozan Beyin akrabas
1921 ylnda Suru ve kylerinde bir ok Ermeni kadn, Snni Krtler
tarafndan ikinci e olarak alndlar. Bozan Bey ete reisi idi. Krtlk davas
yznden Atatrk ile muhalif oldu. Bozan Beyin ok sayda ky vard. Urfann
kurtuluundan sonra Atatrkn evresindeki bir ok g hibir ky ona vermedi.
Bozan Bey Krt olduu iin Cumhuriyet kurulduktan sonra onu idam edeceklerdi. lk
T.B.M.M.de milletvekili idi. Atatrkn tehditleri sonuncunda Suriyeye snmak
zorunda kald. Suriyede de milletvekili seildi. BK reisi idi. Urfann kurtuluu
srasnda eteler geceleri Zahvan (Alanyurt), Gren ve Burhamam kylerinde
yatyorlar dmandan gizleniyorlar, gndz surua gelip savayorlard. Dna airet
reisi Salih Beyle pijan airet reisi Galip Beyler Bozan beyin yannda savatlar. Bozan
Beyin kardei Musatafa (Hro) da milletvekili idi. Hronun olu ahin Beyde
Milletvekili idi. ahin Beyin olu Hamade de Milletvekili oldu Suriyede. Hamade hala
milletvekilidir. Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra Bozan Beyin
akrabalarnn Trkiyeye gelmeleri 20 yl yasakland. 1955 ylnda Bozan Beyin
olu Trkiyeye girdi. hbarla yasakland. Suru kaymakaml ve Halep valilii
araya girdi. Ve kr Bey Suriyeye geri yolladk. TC Acemipaann kyn
Bozan Beye verdi. Dier topraklarn vermediler.
Bozan Beyin akrabalarn yani bizleri 1943 ylnda kaaklk yapyorlar
uydurmasyla Yozgata srdler. 12 yandaydm. Yozgatta bizlere devlet arazi
datt, tarm yapn dedi. Hi unutamyorum bizleri Yozgat ili Sorgun kazas
sarhamza kyne gtrdler. skan aff knca geri dndk Surua.
Srgn iin bizleri gtrmeye gelen svari askerleri ayaklar ile kapmz
tekmeleyerek atlar. Zahvan kynde gerekleiyordu bu olaylar. Askerlerin
kapmz tekmeleyerek ama sahnesi hala gzlerimin nnde. Mrra gmgm
salonun ortasndayd, bir tekmeyle onu darya attlar. Keeleri de darya attlar.
Ortada kahve takm da vard, onu da baheye frlattlar. Tek suumuz Bozan
Beyin akrabalar olmamzd. Zahvan olan kymzn adn daha sonra Alanyurt
olarak deitirdiler. O zamanlar resmi nikah yok. Akrabalarmzdan baz kadnlar
evliydi. Srgne gnderilecek kiilerin isim listesinde onlarn da ad vard.
Kocalarndan zorla ayrp onlar da Yozgata srgne yolladlar. Zahvan Ky Suru
aras 10km. Bizleri bu mesafeyi yryerek Surua getirdiler. Tam 1 hafta Suru
jandarma klasnda kaldk. u anki belediye bakannn ailesi de bu kafiledeydi. Biz
Bozan Beyin akrabalar olarak 20-25 kiiydik. Dierleri kaaklkla sulananlard. 1
hafta sonra at arabalaryla Bilecike gtrldk. Orada da 2 gn kaldk. Ardndan
devlet bizleri trenle Yozgata getirdi. ok ektik. Amcamn olu orada ilkokulu bitirdi.
Dedelerimden kalan arazilerimizim byk ksmn maynl arazi haline getirdiler.
Yaklak 200 dnm arazi.

120

nc Blmn deerlendirmesini nasl yapmalyz? Hisman Bey ve Kadir

Ceylann anlatmlarnda altn izdikleri Surutaki bir ok Krt vatandan Kurtulu
savanda yer almalarna ramen hakszla uradklar dnceleri ok belirgin. Bu
yaklam Surulu bir ok bireyde de mevcut. Bu hakszlk Krt kimliklerinin
tannmamalarna yneliktir. Yazar olarak ben bu hakszla katlmakla birlikte
hakszln Ezidi Krtler asndan da ele alnmas gerektii dncesindeyim.
Ezidiler iftte hakszla uram hem etnik hem de dinsel kimliklerinin yok
saylmasyla kar karya kalmlardr. Gnmzde tartlan Krt sorununun
znesidir aslnda bu tartlanlar. O zamanlarda Krtlere kltrel zerklik verilmi
olsayd, Krt sorunu bu noktaya kadar gelmezdi belki de. Tam bu noktada MarksistLeninist bir yorum eklemek istersek, Osmanlnn emperyalist saldrlar Krt
corafyasnda hem ekonomik hem de kltrel bir saldrya yol amtr. Bu durum
Krtlerin ulusallama srecini de baltalamtr. Bozan Beyi bu balamda ele
aldmzda ncelikle bir Krt milliyetisi olmaktan ok ittiihatlarn maaa olmakla
deerlendire biliriz kendisini. Bu deerlendirmenin ardndan Hisman Beyin ve Kadir
Ceylann anlatmlarna da ne Krt milliyetiliine ihanet etmek ne de devleti
karlarna almak eklinde de bir yorum getire biliriz.

7. Dna airetinden olanlarn gnmzde Devlet tarafndan alglan,

Konuanlar: Sleyman Durusoy ve Mehmet Durusoy

Yer: Urfa Merkez
Tarih: 2009
Kymz 1990larda boaltld. Kymze Jitem yerletirildi. Kymzdeki Dna
airetinin yars Urfaya yerleti. ou Mersine gitti. ocuklarmz artk Krte bilmiyor.
Mersindeki kolluk kuvvetleri de bize siz Surulu deil misiniz deyip bize bask
yapyorlar. Surulu olmak sumu gibi. Airetimizin Dna olan ismini Krte biraz
farkl telafuz edilirse siim anlamna gelir. Kolluk kuvvetleri bizleri sizler Denna
(Dnna okunuundaki ilk hecedeki kaldrlp e sesi konuluyor) airetinden deil
misiniz ekilde bizleri ararak bizleri aalyorlar. Psikolojik basklarla
karlayoruz. Mersinde bir gece Jandarmalar yolumuzu kesti. Bizleri ssz bir alana
gtrdler. imdi biz sizlerin zerine birka Kalanikof braksak ve bizlerle attlar
deyip sizleri ldrsek ne yapabilirsiniz ki dediler. zellikle Surulu olduumuzun
altn iziyorlar. Surulu olduumuz iin bask gryoruz.
Konuan: M.P.B
Ya: 40 Erkek.
Yer: Suru
Dnna airet adn kastl olarak Tenna ya da Denna eklinde okuya bilirsin. Tenna
S.im, Denna ise S..im anlamna gelir. Surulu olmak sumu gibi byle
basklarla karlyoruz. Bazen devletin kolluk gleri bizleri aalamak iin sizler
Denna ya da Tenna airetindensiniz deil mi derler.

121

Kkenlerinin Suru olduunu syleyerek Krt olduklarn sylyorlar. Yeni dnem

Krt Milliyetiliinin en nemli gstergesi Bohtanl ve Suru kkenli olmaktr. Yeni
dnemde Krt Milletini yaratmada iki nemli kkenin ne karlmasna karar
verilmitir. Bohtan ve Suru. Konumaclar buraya dikkat ekerek sadece Surulu
olmak bile bir kiinin ikence grmesi iin yeterlidir demek istiyorlar. Krt olmak
sutur. Ayrca Dna airetinin dalm mensuplarnn TC ile birlikte hala ac ektikleri
grlyor. Devlet hala onlar gvenilir gremiyor.
8. Gnmzde Urfal Ezidiler
Tarih: 17.06.2009
Yer: Bur Ky
Konuan: Halis Avana
Ya:35
ok kr elhamdlillah yezidiyim. eklinde dua etti. ok youn dlama yaadk
Kitapszlar derlerdi. Kitabmz da yok Allahmz da yok. yi ki de yok.
Tarih: 17.06.2009
Yer: Bur Ky
Konuan: Derya Avana
Ya: 14
Mslman olmak istemiyorum. Okulda bazen bu konu nedeni ile Mslman
arkadalarla gerginlik yayoruz.
Tarih: 17.06.2009
Yer: Bur Ky
Konuanlar: Sedat Avana ve Edip Avana
Yalar: 17-18
Mslman Okul arkadalarmzla zaman zaman yumruk yumrua kavga ederiz. Din
konusu nedeni ile.
Tarih: 17.06.2009
Yer: Viranehir lesi Bur Ky.
Konuan Kii: Zine Avana
Ya:50
eyh Mustonun amcasnn olu varm. Bunlarn da 2 tane kz varm.
Mustonun amcasnn olu bir ramazan aynda Mslman olmu. Ramazan aynn ilk
gn Mslman olmaya karar verir ve dua eder. Sabah eyh Musto ile amcasnn
olu uyandklarnda bir bakarlar ki 2 kz de lm. Mustonun soyad adszm.
Amcasnn olu Yezidilie yeniden dnm. (slamlamaya kar gelitirilen bir
efsane)
Tarih: 17.06.2009

122

Yer: Bur Ky
Konuan Kii: Mustafa Avana
Ya:60
Musto adl bir yezidi bir eyh vard. Bege zamannda yaam. Bir gn akam bu
kiinin evine Mslman bir hrsz gelir. Mustonun bahesinde uzun bir sicim varm.
Sicim kendi kendine hareket etmi. Gelen hrsz sicimi ylan sanm ok korkmu.
Yerinden hareket edememi. Sicim kendi kendine hareket ederek adam sarm.
Adam bir yere kaamam. Sabaha kadar orda kalm. Sabah Musto adamn bu
halini grm. Hrszlk iin geldiini anlam. Onu sicimden kurtardktan sonra hrsz
evinin iine alm. Evdeki en iyi elbiselerini vermi ve adam yollam. Ezidilerin
insana ok deer verdilerinin belirtmek istiyor.

Tarih: 12.05.2009
Yer: Amed Merkez
Konuan: smini vermek istemiyor.
Ya: 35
Son 5-10 yldr, tamamen Mslman olan kiiler Almanyadan oturma izni alabilmek
iin Ezidi olduklarn iddia etmeye baladlar.
Konuan: Kavas Kutlucan
Doum: 1962
Doum Yeri: Mishacerk
Yaad Yer: Almanya
Tarih: 6.7.2009
Ben byklerimden kydeki bir ok kiinin Begyi srekli dvdklerini duymutum.
Uzun yllardr Almanyada yaayan Batmanl yezidi bir arkadam var. Bana
Trkiyede yaarken eimle Batman arsna her inmek zorunda kaldmzda Snni
Mslmanlarn eimi elimden alp karmalarnn korkularn hep yaardm. Diyerek
bana iini dkmt. Almanyada bir Mahkeme de alan Yezidi bir arkadamda
normalde Almanyadan siyasi snma isteyen Yezidilerin bu gne dein 850bin
olmas gerekirken, 1,5 milyon kiinin Yezidi olduunu iddia ederek snma istediini
syledi. Oluan bu farklln Mslman olduu halde Yezidi olduunu iddia eden
kiilerden olutuunu Mahkeme ortaya kard dedi. Ayrca artk Almanyada
yaayan, Urfa Viranehir ilesine bal Keferbelli kynden olan smet GDEN bana
gel sana vekalet vereyim, Keferbelli kyndeki topraklarmda tarm yap dedi. Ben
Trkiyeye geldiimde bu kydeki Yezidilere ait topraklarn korucular tarafndan
paylaldn rendim. Tarm alanlarnn tapusu Yezidilerin, bu alanlarda tarm
yapanlar ise Snni Mslman Krt korucular. Sanrm Mishacerek kynn ad
1980den sonra Glen olarak deitirildi.
Gnmzde ise Snni Krt korucular, yurt dndan korkularndan topraklarn
ekmeye gelemeyen Ezidi Krtlerin topraklarn kendi aralarnda blmlerdir.

123

Konuan: brahim Dur

Tarih: 05.08.2009
Ya: 51
Yer: Viranehir Merkez
Meslek: ifti
Dini: Yezidi
Kimliimizde 15 yl nce Yezidi yazard. imdi arka arkaya gelen
iareti mevcut. ki yl nce ise bilinmeyen din yazard. Niye dinimizi yazmyorsunuz?
Dedem, babam ve ben bu lke iin askerlik yaptk. Niye bizi inkar ediyorlar.
9. Gnmz Urfasnda sosyal yaamdaki Ezidi Ritelleri
Konuan: Mustafa Yldzolu
Ya: 30
: retmen
D.Y: merik Ky
Bizler 7-8 yalarndayken birine kzdmzda onun etrafna bir ember izerdik. Ve
biz ocuklar ember silinmeden emberden kmazdk. Kkken bir ocua
yaplacak en byk ktlklerdendi onu ember iine almakt. Ezidi kltrnn
ritelleri toplum iinde hala varlklarn koruyor.
Konuan: Begnin kzkardei Besenin olu
Kyn hasta ocuklar aramba gnleri leden sonra yanma gelirler. Onlara dua
okurum. yileirler. Yar asimile olmu Ezidiler Begnin ve akrabalarnn doast
glerine hala inandklarn bu ekilde da vuruyorlar.
Konuan: Sait Kaya
Ya: 25
Doum Yeri:Urfa-Suru.
Suru ilesinde hatta Urfa bata olmak zere Ezidilerin bilindii her yerde Bay
zida (Ezidlerin rzgar) deyimi vardr. Snni Krtlerin inancna gre kol,omuz, srt
ve bacak gibi organlarnda ar, sz hissettiklerinde zidilere gidip onlarn
ovalamasn isterler. Ayrca arlarnn nedeni olan arya (romatizmaya) da bay
zida derler. Ovalama sonucunda iyilemeler olurmu.
Anlatmdan Snni
Mslmanlarn Romatizma hastalna Ezidilerin neden olduunu bu yzden de
ancak onlarn bu hastal iyiletire bilecei inanc mevcut. Her eye ramen
Mslmanlarn Ezidilerden medet umuluyor olmas da ilgin.

Konuan: Murat Snac

Ya:30
Yer:Suru
Meslek: retmen
D.Y: Suru

124

Suruta frnclar, kebaplar ve ekmek yapan kadnlar ate kzn ve mangal

sndrrken besmele ekerler. Oysa Adana ve Mersindeki frnclar ve ekmek yapan
kadnlarda byle bir davran yok. stelik bu davrann slamn iinde yer
almadn ve sama olduunu sylyorlar. Nenem atei sndrrken korkard. Bu
davran nedenleri eski dini inanlar olan Ezidiliin gnmzdeki baz yansmalar
olmal. 1991 ylnda kz kardeimi nfusa kaydettirecektik. Adn Sultan olmasn
istedik, Nfus memuru Mjgan hanm, bu ismin yasak oldunu syledi. Yasak olan
dier isimlerin listesine baktmda Bozan ismini de grdm. Bozan senin
anlattklarna gre Kurtulu savanda BKFnun reisin ad.
Konuan Kii, Celal Kl Ya, 38 Doum Yeri, anlurfa ve Necati Demirel Ya 38
Doum Yeri, Grabrek ky.( Doger Airetinin yaad ky)
Yezidilerin Mslman Krtlere nazar dedirdiklerine inanlyor. ( Kem Gz) Bu
yzden Mslman bir Krt
romatizma olduunda ya da
kendisine yel
girdiinde(Baye Re) bu durumdan Ezidi Krtleri sorumlu tutmaktadr. Buradaki Re
siyah anlamndadr ve Ezidilerle eytan kastedilmektedir. Baye ise yel ya da rzgar
anlamndadr. Krt kylleri Baye Re deyimini kullandklarnda romatizma
olduklarn ya da srtlarn rzgarn arptn ifade etmektedirler. Bu
rahatszlklarndan Ezidi Krtleri sorumlu tutmaktadrlar. Onlarn gz kendilerine
demitir. Bu durumda Ezidi bir Krtn kendilerine masaj yapmas ya da srtlarn
svazlamas durumda iyileeceklerine inanmaktadrlar. Bu masaj sonrasnda
romatizmann ya da sznn Ezidi Krte gemesi - Ezidi Krt Snni Krtlere kem gzle
bakp onlara nazar deirdikleri iin bu cezay hak etmilerdir- ile kendilerinin bu
sorundan kurtulacaklar inanc yatmaktadr. nk Urfa ve yresinde hamam
tellaklar fazla uzun yaamamaktadrlar. Yre halk bu durumu tellaklarn insanlara
masaj yapmalarna ve omuzlarn ovmalarna balyor. Masaj yaplnca kiideki
romatizma ve sz (yel) tellaa gemekte ve tellak ne kadar fazla kiiyi ovalarsa o
kadar ok sz ve romatizma arlarn vcuduna almaktadr. Bylelikle yalanmadan
vcudunun tayamayaca kadar hastal bedenine alm olmakta ve ok erken
lmektedir. Mslman Krt halk tellaklkla ilgili bu inanc nedeni ile Ezidi Krtlere
srtlarn ovalatmaktadrlar. Saf olan ilerinde Snni Mslman Krtlerin bir art niyeti
olmadan srtlarn ovalamalarn istediklerine inanan Ezidi Krtler de tamamen
insancl bir dnceyle, yardmc olmak amacyla Snni Krt rktalarnn srtlarn
ovalamaktadrlar.
Konuan Abdlrezzak Eli, Tellakta kendisine yklenen negatif elektirikten kurtulmak
iin ellerini bir tahtaya silkeler. Bylece siyatik ya da romatizmann kendisine fazla
zarar vermesinden kurtulmaya alrm.
Konuan: Mehmet Binici
Ya:49
Yer: Mishacerk Ky
Tarih: 07.08.2009
Bir gn Siverekten 5 kii geldi. 2 kadn 3 erkek. Kadnn biri 3 ydr felliymi.
Cindonun evine getirdiler. Cindonun bir sopas vard. Bu sopay Ezidi dualar
mrldanarak kadnn felli ayana srd. Ve kadn hemen yrmeye balad. Yine

125

15 yl nceydi. 02 plakal bir araba geldi kye. inde bir Alevi dedesi vard.
Hastayd. Bakn Ezidi eyhinden medet uman bir Alevi dedesi. Cindi o zaman
Antepdeydi. Alevi dedesi de o zaman ben de onun evinden toprak alrm demi.
ifa bulmak iin.
Konuan: Nihat Blbl
Yer:Suru
Ya:25
Tarih: 19.09.2009
Kkken atee iediimizde byklerimiz bizi dverdi. Atei kutsal sayarlard.

10. BULGULAR
Bir szl tarih ya da halkbilimsel derleme tabanl bu alma, bir efsanenin
kaynak kiilerce amlanmas, bilgi verilmesi, tartlmas sonucunda elde edilen
bulgularn deerlendirilip yorumlanmasna dayandrlmtr.
Ezidilii ak, somut ve youn yaayan son ezidi olan Beg Samur,
gizemletirerek yceltilip (mystifikasyon) efsaneletirilmitir. 1894-1958 tarihleri
arasnda sz konusu corafyada ad geen efsane ve bu efsaneyi ren kltr
yaamaya alm, gnmzde clz olsa da bu kltrn izleri grlmektedir.
Mitoslatrlan Beg Samurun yaamnn ilk 50 yln geirdii ve ad
Trkeletirilen, Mishacerk ky ve bu kyn bal olduu ile Serutur. Beg
Samur mitosunun yar Ezidi-yar Mslman Krt halknn toplumsal hafzalarnda
anonim olarak yazld ve bu mitosa kuaktan kuaa aktarmlarda yeni eklemeler
yapld kaynak kiilerin aktardklarndan anlalmaktadr. Bu mitosun balangc
Beg Samurun yaamnn ilk 55 ylnn getii Mishacerk kyllerinin toplumsal
hafzalarnda, bitiinse ld ky olan Viranehir Olak kyllerinin toplumsal
hafzalarnda yazld/yazlmakta olduu belirlenmitir. Yazlmakta olduu ifadesiyle
bu mitosun oluum srecinin devam ettiinin altnn izilmesi amalanmtr. Mitosun
bir btn olarak Krt halknn toplumsal hafzasnda henz yer edinmemi olmas da
dikkat ekici bir baka belirlemedir.
Sylediini inandrmak isteyen 60 ya ve st Ezidi kkenli yar Ezdi-yar
Mslman Krt kyllerinin B ser Beg yani Begnin bana olsun ki eklinde
yemin ettikleri belirlenmitir. Bu insanlar yemin etmek zorunda kaldklarnda B Ser
trba Beg be. Restidbejim. Yani Begnin mezar zerine yemin ederim ki doru
sylyorum eklinde de yemin ettiklerine tank olunmutur.
Kaynak kiilerden elde edilen bulgular ile efsanenin karlatrlmasndan elde
edilen ilk ve nemli bulgu; bu mitosun i ilerinde serbest d ilerinde Osmanl
mparatorluuna bal Berazan Krt birliinin Osmanl tarafndan ortadan
kaldrlmas, Berazan Birliinin Hamidiye alaylar araclyla yok edilmesi ve TCnin
Ezidi politikalarna kout gelitiinin belirlenmesidir
Bir toplumsal, dinsel savunu bir mitos etrafnda gerekletirilmitir.

126

Urfal Ezidi Halknn binlerce yllk krmlar,

srgnler, katletme ve
slamlatrma politikalar sunucunda yaad travmayla ba edebilmek iin
gelitirdii savunma mekanzmalarndan birisi de Begyi efsaneletirmektir. Bir ok
Krt aydn hemen burada Urfada Ezidi Krtlerin slamlatrlmasnda soykrm ya da
silahl bir tehditin olmadn syleye bilirler. Unutulmamas gereken Urfaya Kerkk
ve engalden ve dier Ezidi corafyalarndan kap gelen Ezidi Krtlerin, sz
konusu corafyada zellikle JnTrtlerin yaptklar katliamalardan kaarak
gelmeleridir. Bu balamada Beg Samuru mitoslatran toplumsal hafzay Urfa ile
snrl tutmak byk bir yanlgya yol aabilir. Soykrmlardan kaan Ezidi Krtler
Urfada Beg Samuru mitoslatrken Kuzey Irakta yaadklar acmaszlklarn ve
krmlarn da etkisindeydiler. Toplumsal Bellek bir blgede yaayan insanlarn o
blgeye gelmeden nce yaadklar deneyimleri de iinde tar. Yani toplumsal bellek
statik deildir bir sretir. Beg Samurun yaad Ezidi Krt corafyasndaki yar
slamlam Ezidi Krt halk, gzleri nnde yaanan Beg Samur trajedisi
karsnda aresiz kalmtr. Kendileri slamlam gibi gzkmelerine ramen
Begnin inanat direniini gururla ama ac ekerek seyretmilerdir. Begni bu
savanda ona hibir ekilde destek olmamalar/olamamalar sonucunda toplumsal
sululuk yaamlardr. Bunun sonucunda kyller Begnin lm le yzleme ve
onu sonsuza kadar kaybetme durumuyla ba etme sorunsalyla kar karya
kalmlardr. Ardndan da bu sorunsala zmler gelitirmilerdir. Bu sorunsala kar
ortak toplumsal hafzalarnda gelitirdikleri ilkzm, anonim olarak yazdklar Beg
efsanesinde, Begnin gnahsz ve masum olduunu vurgulamalardr. Begnin
efsanenin sonunda lecei sabah ben bu gn leceim gidip banyo yapaym
demesi ve ardndan da temiz ve beyaz elbisesini giyerek uyumas ve sonra lmesi
eklindeki anlatm; bir tr gnah karmadr. zellikle Begnin beklenenden ok
erken lmesi bu kaybn acsn Ezidi Krt halknn bilincinde kat be kat arttrmaktadr.
Bu ykleme de iki odak vardr. lk odak Gnahszlk- ki beyaz elbise ile ifade
edilmektedir- ve ikinci odak bu gnahszlk sonucu artan acyla baa kma abalar.
Bu acyla baa kma gizemletirerek yceltmeye (mystifikasyon) bavurmayla
gereklemektedir. Ac ve aresizlikle baa kmann yolu, Begnin lmnn tinsel
olarak yceltilmesi ve kutsallatrlmasdr. (Begnin mezarna nur yamas, incir
aac yklemesi, hasta insanlarn Begnin mezarndan toprak alp imeleri vb.)
Urfal Ezidi Krt halknn toplumsal hafzas sorunun bir baka boyutunu da stne
basa basa vurgulamaktadr. Bu boyut adalet isteidir. Snni Krtlerin mahalle
basklar sonucunda yaadklar aclarn hesabn sormak istemektedirler. zellikle
Ahmet Binici adl kylnn tanklnda Mslman bir biercinin Mishacerk
kyllerinden alacan yazd bor defterini Beg Samurun evinin nnde
kaybetmesi, bunun zerine Mslman bir hocaya gidip yardm istemesi yklemesi
ok nemlidir. (Kyllerden ne kadar para almas gerektiini belirleyememi.
Kyllerin bu durumda kendisine sana u kadar borcumuz var diyerek gerek
borlarnn altnda bir miktar syleme olaslklar varm.) Birecikteki Mslman
hocann yar Ezidi Krt kyllerinden alacakl olan bierciye o ky bo deil, cinler
periler var demesinin sosyolojik aklamas ilahi adaletin gerekleiyor olmasdr.
Beg Mslmanlardan cn alyor. lahi adalet gerekleiyor. Kyllerin
vicdanlarnda Beg susuz ve masumdur. Buna ramen hakszla uramtr.
Toplum Beg konusunda adil bir adalet salayamamtr. Bunun telafisi yoluna
gidilmektedir. Ahska, Vezettinin toplumsal hafzayla ilgili iki boyutunu Deneyim alan

127

ve beklenti ufku olarak tesbit ettiini belirtiyor. Deneyim, toplumun beklenti ufkunda
bir anlam kazandnda politik bir nem tamaya balar ve toplumsal hafzada bir
yer edinir. (24) Burada deneyim alannda beklenti ufkunun anlam iki ksmda
toplanmaktadr. Begnin masum olduu ve bu masumiyete ramen ona yaplan
hakszlklarn cezasz kalmamasnn istenmesidir. Ahmet Binicinin anlatmlarndan,
yeni Mslman eski Ezidilerin ortak hafzalarnda ilahi adaletin hala arandn
grmekteyiz. lhan Samurun anlatmlarnda da bu adalet istei kendini ok somut
darya vurmaktadr. Begni mezarna saygszlk yapan Mslman bir obann
koyunlarnn, saygszln yaplmasnn hemen ardndan bir birleri ardna derede
boulmalarnn yklenmesi adalet isteinin ldr. stelik nehirin derinlii 2 kar
bile bulmamaktadr.
Aratrmada saptanan bir baka bulgu ise bir ok Krt kylsnn teki
olmaktan kanma,
bu eilimin hemen ardndan da daha eski bir hafzay
canlandrma giriimine gemeleridir. rnein Salih Yamurlu adl kylnn gazeteci
olduumu renince eyvah sen gazetecisin, sen yoluma ta koyarsn demesi
hemen ardndan dedesinin ve amcalarnn bu vatan iin ehit olduklar ifade etmesi
sosyolojik olaral byk deer tamaktadr. Kyllerin dedelerinin ve babalarnn ehit
olmasnn zerine basa basa sylemeleri, Ben sizdenim ldr aslnda. Eski
kapitonelerini
bildikleri usulden yeniden kurmaktadrlar. Bu balamda Kadir
Ceylann anlatmlar da sosyolojik olarak ok byk deer tamaktadr. Kadir
Ceylan, gnderme yapt hemen tm atflar, syanc olmamak, balarda T.C ye
sadakat Krtlerin drstln gsterme isteidir. Ama sonralar T.Cnin Krt
kimliini inkar sonucunda hakszla urayarak, T.Cnin kendilerine ihanet ettiini
ifade ederek daha eski hafzalar canlandrma giriimlerine gemi, zellikle BAAin
TP ile ibirlii srasnda Krt Bozan Beyin sadakatini, aslen Halep Trkmeni olan
Hahdrn ihanetini ifade ederek adalet isteini haykrmtr. Bu konumalar daha
eski gemile kapitone noktalar kurmaya yneliktir. Krt halknn bir ok konuda
hakszla uradn bu nedenle adalet istediklerini Kadir Bey ok net ortaya
koyabilmektedir. Zizekin, kolektif sululuk duygusunun gerekle badat noktada
yaanan keskin sarslmay, znenin tam kalbindeki, simgeletirilemeyen , her trl
anlamlandrma ileminin bir art, kalnts olarak retilen bir gerek noktas olarak
yorumlamaktadr. Bu noktay bir ideolojik sistem, bir sylem erevesi KAPTONE
Noktas olarak adlandran Zizek, Gsterenin gsterilenler kmesine bire bir tekabl
etmediini, gsterenin daima yzergezer olduunu belirtmektedir. Oysa
anlalabilmek iin belli sylemler iinde gsterilenleri , tabiri caizse, raptiyelemek
gerekir belirli knt noktalar, sabitlik alanlar oluturur ki, anlam dediimiz ey
ancak bu noktalar referans olarak oratya kara bilir Bu noktaya points de capiton,
kapitone noktalar ad verilir. Kapitone noktalar, dilin yzeylerinde yaratklar
rntyle bir ideolojik sistem, bir sylem erevesi olutururlar.(17)
Beg Samur bu corafyadaki yar Ezidi- yar Mslman Krt halknn
toplumsal belleidir. Connerton, tm totaliter rejimlerin , uyruklarnn kafalarn
tutsaklatrmaya, onlarn belleklerini silerek baladn syler. (18) 1.Dnya
savann hemen ncesi bu corafyada 7 gayrimslmi ldren cennete gider
dedikosunun yan sra Krte olarak Tu be eyh yaaminabi yani eyhsiz insan
yaayamaz dedikodularnn Ezidi Krtler zerinde ciddi mahalle basklar oluturduu
saptanan baka bir bulgudur. Bu basklardan kurtulmak iin Mslmanlam gibi
grnen Mishacerkli Ezidileri aalamak iin Mslmani Mishacerki deyimi de
retilmitir. Bu deyimin anlam Mishacerkin Mslmanl demektir. Krte dili anlam
bilimi asndan aalama ve ciddiye alnmama ierikleri de tamaktadr bu deyim.

128

Kyl tanklklarnda slamlamann acsn dnlemek iin baka efsanelerin

de retildii belirlenmitir. (Sakat Adle, eyh Cindi vb) Bunun yan sra slamlaan
Ezidilerin balarna Mslman olur olmaz olduka byk felaketlerin geldii
yklemelere de tank olunmutur. (Olak Kylleri ve Bur Kylleri ile yaplan
grmeler.) Yeni Mslman olan bir Ezidi kylsnn Mslman olduu gecenin
sabahnda ahrndaki tm koyunlarnn lmesi vb. Bu anlatmlar Ezidi halknn
slamlamaya kar gelitirdii refleksler olarak grebiliriz. ok azda olsa da baz
kyl tanklklarnda Mslmanlkla beraber ahlaki kntnn de balad
vurgulanmtr. Aslnda bunu TCnin kurulmas ile Krt Feodalizminin yklmas ve
Kapitalist bir toplumun olumasna balamamz gerekir. lgin olan Mslmanla
geile kapitalist bir topluma geiin e zamanl gereklemi olmasdr. Doal olarak
Feodal toplumda bireyselliin olmamas ya da ok alt dzeyde olmas toplumsal
ilikilerin kapitalist topluma gre daha etik olmasna yol ayordu.
Mishacerk kynde slamlamann yaand ilk yllarda Ezidi Krt halknn
mizaha bavurarak bu acyla ba etmeye alt da belirlenmitir. Haydar Cengiz
adl kylnn anlatmlarnda Mslman Hocalarn komik ve gln yanlarnn
vurguland bir ok ensantane mevcuttur.
Aratrmann bir baka bulgusu da Ezidi Krtlere ait mezarlklarn ortadan
kaldrlma kaygsnn defalarca Krt kylleri tarafndan dile getirilmi olmasdr.
Ayrca ortadan kaldrlan trbe mezarlklarn da toplumun ortak hafzasnda ciddi bir
yer edindiidir. Berazanlarn son Miri ldkten sonra Suru merkez ve krsalnda
belli bir sre yeni doan kz ocuklarna silt ve sultan erkek ocuklarna da Bozan
isminin verilmesinin yasaklanm olmas da elde edilen bulgulardandr.

11. NERLER
Beg Samurun yaad yllar olan 1894-1958 yllar dnldnde, bu
tarihsel srete Trkiyeli Ezidlerin hem devlet hem de toplum tarafndan inanlmaz
basklarla karlatklar grlecektir. Osmanlnn 1.dnya sava ncesi ve
sonrasnda Panislamist politikalar ve TCnin devir ald bu politikalarn miras
sonucunda, Ezidlierde kar bir refleks olumu, Beg Samurun kimliinde kendi
dinlerine sk skya balanmlardr. Burada bu balln grnrde kolayca fark
edilemeyeceinin altnn izilmesi gerekmektedir. Ama buna ramen Ezidi Krtler
tarih boyunca getirdikleri mcadeleci ve direngen yanlarn bu sefer estetiksel olarak
ortaya koymakta ve bu savata yenilmeye hi de niyetlerinin olmadklarn
gstermektedirler. Sistemin kendisine dayatt her zorluk karsnda Ezidi Krt halk,
kukusuz bu mitosa yeni eklentiler yapacaktr. Varoluunu savunan bir halkla, bu
halk kimliksizletirmeye alan devlet arasnda oynanan lmcl ve o denli gizemli
bir satran oyunudur aslnda bu. Devletin Ezidi Krt kimliini yok etmeye ynelik her
hamlesine karlk, ezidi krt halknn var olup olamama sorununa verecei yanttr,
ortak toplumsal hafzasnda yapaca byl hamle.
Bu kadar yaamsal olan bu sorun karsnda bir zm gelitirilmesini ilk
koulu devletin kendi gemiiyle yzlemeyi baarabilmesidir. Bunu yan sra

129

Ezidler bata olmak zere tm dinsel aznlklara nsan Haklar Evrensel

Beyannamesinde yer alan tm dinsel zgrlkler salanmaldr. Mslman mahalle
basklarna kar devletin yasal yaptrmlarla gvence yaratmas da nemlidir.
Bu konuda ileride bir ok aratrma yaplmaldr/yaplacaktr. Burada
aratrmaclarn daha fazla cesaret gstermeleri aznlklarn aclarnn gn yzeyine
kmas asndan ok nemlidir. Ezidi Krt halk bata kendi soyda Krtlerden
gerekli destei bulamamaktadrlar. Mslman ve demokrat Krt aydnlarnn Ezidiler
iin bir kamuoyu yaratma girimlerini acelen balatmalar gerekmektedir. Burada son
birka yldr K.Irakta yaanan Ezidi katliamlarn knamak iin Trkiyedeki bata Krt
kamuoyu tarafndan sadece ksa basn aklamalarla yetinildiini zlerek
sylemeliyim. Bu durum Ezidilerin ilerine daha da kapanmalarna yol amaktadr.
Ezidi Krtlere yalnz olmadklar yaplacak bir ok eylemle hissettirilmelidir.
Gnmzde tartlan Krt almna bir de Ezidiler gzyle baklmas karlmamas
gereken bir frsattr. Eer devlet bu almda daha nesnel olmaya baara bilirse
Ezidiler de dinsel kimliklerini daha zgr yaaya bilme olanaklarna kavua bilirler.
Burada demokrat Krt kamuoyuna da byk sorumluluklar dmektedir
12. DEERLENDRME VE TARTIMA
Bu blme kahramanmz Begnin yaam boyunca mcadele etmek zorunda
kald gleri bir grafikte gstermekle balamak istiyorum. Grafik aadaki
sayfadadr. Bu grafik Krt arkadam Muhsin Ceylan, kz ve benim ortak emeimizle
oluturulmutur.

130

Beg
Yar Ezidi-Yar
Mslman Krt
Halk

Mslman Krt
Halk

Mslman
Trk Halk

T.C
B.K.F
Osmanl
Devleti
Emperyalist
Gler

Grafiktenden de aka grld gibi Beg Samurun savamak zorunda

kald glerin bykl ortadadr. Psikolojik olarak yaad zorlanmann boyutu
dnemeyeceimiz kadar yksektir. Bu zorlanma karsnda yaad sorunlar gz
nne getirildiinde kahramanmz Beg Samurun kiiliinin ne kadar gl olduu
daha iyi anlalacaktr. stne stlk Beg bu savanda yapayalnzdr. Yar
Mslman- yar Ezid Krt halk Begnin bu var olup olamam mcadelesini ii kan
alayarak seyretmek zorunda kalm ama ona da gerekli destei verme cesaretini bir
trl kendinde bulamamtr. Begnin gzleri nnde,
gz gre gre
aalanmalara, saatler boyu sren gnete kalma ikece seansalarna, kyn
ortasnda talanmasna sadece seyirci kalmlar, ona bir trl destek
olmamlar/olamamlardr. nk Osmanl Suru merkezli oluturduu Hamidiye
alaylarndan bir tanesini de Ezidi kkenli Dna airetinden oluturmu, Dna airetinin
geleneksel Ezidi boybeyi yerine de kksz bir aileyi boybeyi olarak atamtr. Bu
gelime Ezidi Dnalar daha da savunmasz brakmtr. Aslnda Begnin verdii onur
mcadelesi ayn zamanlar kendileri iin de verilen bir mcadeledir. Ezdi halk bir
yandan eli kolu bal olmakla birlikte oynanan bu lmcl savata bastrlm
bellekleri araclyla Begnin yanndadr aslnda. Trl politikalarla tamamen
etkisizletirilen, aresiz braklan, kimliksizletirilen Ezidi Krt halk bu kavgada

131

yenilmi grlmektedir. Ama kesin yenilgiye ramen bu halk teslim olmam,

egemen mitlere kar kendi toplumsal kimliklerini Beg mitosu ile koruma yoluna
bavurmulardr. Kendi kltrel kimliklerini korumak iin ellerinde kalan tek silahlar
olan ortak toplumsal hafzalarnda, Begyi mitletirmilerdir. Tam bu noktada Bellin
toplumsal hafza iin sylediklerini okuyucu ile yeniden paylamak isterim. Bell,
Hafzay tarihin sylemsel tasavvuru olarak adlandrrken, hatrlamann tarihi
tamamen ikame etmesi olasln yle aklyor,
(bu durum), sadece anlambilimsel bir karmaaya yol amyor, ayrca nemli bir
politik fenomeni gizlemeye yaryor- yani kolektif hatrlamann, ulusun yneten miti
olarak adlandrlana kar meydan okumada oynad rol(7) Ezidi Krt halk onuru
iin, kltrel kimlii iin hala egemen mitlere kar meydan okuyor yani. Egemen
gler bu yzden hafzay yok etme isteklerinden hibir zaman vazgemezler. Fikret
Bakaya bellek [hafza] kayb yaratmakla iktidar sahipleri [byk gasplar ve
reks], sadece ayrcaklkl konumlarn gvence altna alm olmazlar, iledikleri
insanlk sularnn, katliamlarn, kycln ve zulmn hesabnn sorulmasn da
engellemeyi amalarlar. Hafza kayb yaratma amac gerekletiinde egemen
snflar masumiyetlerini de kantlam olurlar demekteydi. Bu aklamlar da
Beg mitosunun siyasi olarak ne kadar deerli olduu daha net anlalacaktr.
Beg Samur binlerce yllk Zerdi-Ezidi dinini Surutaki son temsilcisiydi. Bu
kltrn binlerce yllk szlm, damtlm tarihinin, kltrnn son snayd
Beg. Kahramanmz halknn binlerce yllk gemiini omuzlarnda tamaktayd bir
bakma, Ezdi-Krt kimlii yaatma, koruma grevini stlenmiti, Beg. Srtnda tarih
boyunca yaam tm Zerdi/Ezidi insanlarn trajedisinin arl vard.
(Efsanelerin o dnemdeki halkn inanlarn yanstrken dinsel-tarihsel ve toplumtarihsel bilgi deeri tadn, belli bir konudaki inanc (rnein dinsel inanc)
kuvvetlendirmek ve olabilecek tehlikelere kar uyarmak istenildiinde anlatldn
belirtilmektedir. (9)) Tad sorumluluk ve grevinin zorluu gz nne alndnda
Krt tarihindeki kadn kahramanlar iindeki yeri ok farkldr.
Aadaki aklamalarn ilk paragrafnn neredeyse tamam Halil Glnn
pirsus yaynlarndan kan ln Bin Yl
adl kitabndan yararlanlarak
yazlmtr. Baz cmleler aynen alnmtr. Krt yazar Halil Glnn almann
nerdeyse tamamna katks tartlamaz.
1870lerde 2.Abdlhamitin padiahl dneminde (1876-1909) slamclk
anlay gelitirilmeye alld. slami halklar Osmanl bnyesinde tutulmas anlay
gelitirildi. nk, 2.Abdlahmitle birlikte Osmanl, varln ancak Panislamist ve
Pantrkizm politikalar ile koruyabilecei anlamt. Bu durumda kahramanzmzn
yaamnn ilk 30 yln geirdii Suru merkezli BKFnu Osmanl iin bir ban bayd.
Berazan iindeki Ermenilerin, Sryanilerin ve Ezidilerin varlklar ulusalclkla
badamyordu. Bu andan Berazan Birliinin yok edilmesi gerekiyordu. Bu ideoloji
buradaki tm Krt halknn meru hakkna kar bir sava anlamna geliyordu.
zellikle Ermenilerin olas bamszlk isteklerini engelemeyi dnen Osmanl,
Krtleri Ermenilere kar silahlandrr. Ermenilerin ortadan kaldrlmasnda salayacak
olan Hamidiye Alaylar Suruta da oluturulur. Bu alaylar BKF iindeki Krt airetleri
birbirine krdrmak iinde kullanlr. zellikle Snni Krtlerden oluturulan bu alaylar
Ermenilerle birlikte Ezidi Krtlere de acmasz davranr. Kahramanmz Beg
Samurun kaderi de bir bakma bu ideolojilerle rnmektedir. 1. Dnya sava
ncesinde Suru topraklarnn deerinin artmas, kapitalist meta dolamnn nemli
olmaya balamas buradaki Ezidilere ait arazilerin deerlenmesine de yol aar. BKF

132

datlp paralanrken, Urfa merkezde yaayan mparatorluk Memurlar ve

mstemlekedeki kolonizatrler Osmanl hizmetkar aileler- bu Krt topraklarna gz
dikmilerdir. Tanzimatla balayan tapu kanundan yararlanan bu gruh, trl hileler ve
zel politikalarla bu topraklar gasp eder. Bu talan yerel Krt birliklerinin meru
haklarna kar bir savatr da. Ezidi Krtlerin pek yolunu gasp edip buradaki harac
toplamalar hem Osmanlnn hem de Avrupal smrgeci devletlerin gzne
batmaktadr. Bunalarn yan sra BKF iindeki Krt airetlerinin kendi aralarndaki kar
kavgalar da durumu iinden klmaz hale getirmektedir. Bunu frsat bilen Osmanl,
Krtleri Krtlere drmekle kalmaz, ayn zamanda Krtleri Ermenilere kar da
kullanr. Bu atmosferde kim devletten yana olursa o kazanr, devlete kar olan
mutlaka ezilir dncesiyle hareket eden Krt airetleri ekonomik kar ve stat elde
etmek iin birbirine girer. Ezidiler bu kargaada en altta kalan Krtlerdendir. Alk ve
sefalet iinde olan Krtlerin Osmanl tarafndan nerdeyse bir mr boyu sren zorunlu
askerlikleri Krt aliretleri zerindeki en ar yklerdendir. Ardndan TP uygulamalar,
cumhuriyetin ilk yllarndaki Krt ayaklanmalar, kahramanmzn Ezidi halkn
tamamen savunmasz brakacaktr. Tm bunlara TCnin ilk yllar ve menderes dnemi
ardndan 1980 sonras dnemde krt halknn ektii aclar eklenince, Beg mitosu
Surulu Ezidi halknn kendi benliini koruma yntemi olarak halkn ortak hafzasnda
yaratlacaktr.
Tam bu noktada Halil Glnn aadaki yorumunu da okuyucu ile paylamak
isterim.
Krtlerin merkezileme (sosyolojik) gds ile Osmanlnn Tanzimat ile tepeden
inme merkezilemesi atyor ayn dnemde. Bylece imparatorluk merkezi,
mstemlekedeki gleri birer feodal olarak veya feodal gmrkler olarak tasfiye
eklinde okuyor meseleyi, dierleri de yurdumuz igal ediliyor ve yerel gcmz
krlyor diye bakaldryor, bir yurt savunmas yapyorlar. Yani bir igali daha da
sistemletirmek zere krma giriiyor dieri ona kar kurtulu savan veya
yaam savan veriyor. Sonu; igali tamamlanyor ve derinlemesine bir
boyunduruk gerekleiyor. Halil Bey yazarn inceledii bu insanlarn yurt
birliinden ve bu birliin fiili igalinden ve bu igal nedeni ile bu insanlarn (Ezidi
Krtlerin) krma ve asimilasyona uradklarnn altn izmektedir. Bu aklamann
ardndan, tartlan Beg mitosunun Krt ulusallaamasnn Osmanl tarafndan
krlmasna kout gelien bir mitos olduu daha ak anlamaktadr. Bu konuda
Krt yazar Halil Beyin aydnlatc yorumlarna tekrar dnelim. Dedemin
dedesinin dedesinin dedesi anne tarafndan Devre Abdinin de dedesi.
Wel, yani Welat, Ayanin babas. Aya Wel, agit Abdi Mulhm ile evleniyor.
Dolaysyla Os Wel (yani Welatn olu Osman) Berezann en kudretli agit ve
ayn zamanda Berezan Federasyonu iindeki Dna airetinin de boybeyi. Genel
olarak da Mlan konfederasyonu iinde de atl zrhl birliklerinin de komutan.
Yeeni olarak Devrein sava olarak eitimini o yapmtr. (bir almamda
dolayl olarak bu geiyor.) Yerel anlamda Boybeyi olarak Mir ailesine balyken,
Federasyon liderlii konusunda mcadelede, dier Ezidi olan Ketikan aireti ile
birlikte mirlik konusunda Ezidilerin de liderliini yaparak ayn zamanda mir ailesini
de rakibi. Tarihinde Berezan mirlii iin Ezidi airetlerii ile suni airetleri arasnda
mcadele var. Liderlik Ezidi nderliine getiinde her sefer i Osmanly reddine
vararak isyana dnyor. Mir ailesi, efkat ailesi daha ok Osmanl hizmetkarna
dnyor ilevi. (ln Bin Yl, kitapta bu konu ileniyor.)
Ailem olarak, son dnemlerde Berezan birlii paraland iin onun ocuklar da
etkisizletirilmitir. Hamidiye kurulduunda tpk Mir ailesi gibi devlet tarafndan
istenilmiyorlard. Dedemin babas son dnemde sunileti, o zamana kadar gayri

133

resmi Dna boybeyiydi. Dnen ve dnmeyen btn Ezidilerin de koruyucusuydu.

Ama Hamidiye ile birlikte bilindii gibi Hachdrlar tredi ve onunla birlikte
Aligordeki Kl ailesi devlet tarafndan ne karld. Bu son Dna airetin birlik
havasnn da ykmyd. Alt izilen anlatm, Berazan Krt Federasyonu ve
sonrasnda oluturulan Berazan birlii iinde Ezidi Krtlerin asimilasyonlarnn
siyasi nedenidir. Bu aklama Beg mitosunun alt yapsnn yani ekonomi-politik
zemininin dayand politikadr da.
Sz tekrar Halil Beye veriyorum.
ki babamn amcas da Hamidiyeler tarafndan ldrld. Bylece aile paraland.
Son aba olarak tpk mir ailesi gibi eski konumlarn kazanmak yanlgsyla
TCine yanamlar, sonra Franszlara kar blgede liderlik yapmlar ama
bunun arkas gelmemitir. (bir almamda bu konular ok detayl olarak
ileniyor)

Bu mitos feodal toplumda domu ama kapitalist toplumda da yeni eklemelerle

zenginlemitir. Bu balamda klasik bir efsane zelliklerini aan bir efsane niteliine
brnmektedir ele aldmz mitoslatrma. Travmalar sonucunda birey psikolojideki
savunma mekanizmalarndan olan hayallere snmann toplumsal hafzadadaki
karl, toplumun toplumsal olarak yaad travmalar dnlemesi olan
efsaneletirmedir. Tartlan Beg mitosu endemik olarak Suru-Aligr- Mishacerk
ve olak kynde yaayan Ezidi Krt halknn son 100 ylda yaad travmalar
dnleme biimidir.
Bu tarihi belgeler almann baka bir yerinde kullanlmalydlar. Buraya
konulmalarnn nedeni Halil Bey in Berazanlarda katliamlar yaplmamtr tezine farkl
bir bak getirmek iindir.
1824 Cizre de Krtler ve zelde de Ezidiler katliamdan geirilirler. 2.Mahmut
dneminde Tanzimat Mustafa Reit Paa burada 40 bin yezidi erkei klntan
geirdi. (Reid Paa Diyarbakrn ilerisindeki Krtlere ve Yezidilere giderek kimini
sert bir ekilde cezalandrmak suretiyle kimileriniyse de sulh yoluyla boyun edirerek
Harputa gelmiti.(Tarihi Belge 5)
Tarihi Belge 5. BOA., HAT. 376/20475B.
Bu katliamn nedeni yar zerk Yezdi airetlerinin buradan geen ngiliz ticari
kafilelerine saldirmalar, onlar yamalamalaryd. Burada artk Osmanlya vergi
vermiyorlard. Osmanl buradan askerde alamaz olmutu. Burada Panislavist
akmnda etkisi vard. (Hafz Paa Diyarbakr ve Badat arasndaki Sincar danda
bulunan Yezidilerin cezalandrlmalar suretiyle Badata ulasmn nndeki engelin
de kalkacagn dnmekteydi. Tarihi Belge 6
Tarihi Belge 6. BOA, HAT. 373/20404.
Ardnda Bedirhanlar orada hakimiyet kurmak amacyla krm yaparlar. Yezdiler ikinci
kez krmdan geirilir. lk soykrmdan sonra baz Ezidiler, Urfa ve krsallarna
134

yerleirler.(Karaky, mishacerk, Aligr.) Bedirhanlarn krmlarndan sonra Urfaya

kalar hzlanr. Bu olayn urfada uzun sre yayan Ezidiler zerinde ok olumsuz
etkisi olur. Yezidiler korkar.Tabii ki bu olaylar yaanmadan nce Ezidilerin belli bir
ksm slama gemilerdi. Bu olaylar Ezidilerin byk bir ksmnn daha slama
yaklamalarna yol at. Tamamen Yezidi grlenler olduka azald. Bu srece
paralel olarak devlet tarafndan Urfann krsalnda yayan Ezidilerin blgelerine ve
Cizreden kaan Ezidilerin yeni kurduklar kylere medrese rencileri gnderilmeye
balad. Sultann himayeleri sayesinde bir milyon yz bin Yezididen oluan
mezheplerinin
yanl
ve
cehalet
yolundan
ayrlarak,
hak
yolunu
bulduklarbelirtiliyordu. (22) Bunun zerine Musul vilayetinin belli kylerinde sakin
yezidiler ile esitli din frkalarna mensup olanlarn ibadet etmeleri iin mescit ve
okullar ina edilerek gerekli kolayln gsterilmesi iin harekete geildi. 4
4.BOA., _..DH., 1297/1310S-53.
Bedirhanlar zamanndaki Ezidi katliamlar iin baka bir kaynakta da Cebel
Sincar dalarndan farkl olarak, ounlukla tarlada alan renberler olan eyxan
Ezidileri askeri saldrlara kar savunmaszlard. Yerle bir edilen kylerin, ldrlen
kyllerin, soygunlarn ve rza geilenlerin says anlatmdan anlatma deimektedir.
ler acs bir olayda, buday tarlalarna giderek askerlerden saklanan bir grup gen
kz, askerler ekini atee verdiklerinde cayr cayr yanmt denmektedir. (36)
Bu olaylardan yaklak 60 yl sonra, 1892 ylnda Avrupada yaynlanan Neus Wiener
Abendblattn Yezidilerin din
degitirmesi hususunda Osmanl Hkmetinin aldg tedbirlerle ilgili makalesi
hakknda dzeltme yazs yaynlatlmt.Tarihi Belge 7
Tarihi Belge 7. BOA., HR.SYS., 186/34.
Halil Beyin belirttii gibi Berazan iindeki Ezidiler her nekadar katledilmemi
ve kln yoluyla da slama zorlanmam olsalar da - bu ifade Halil beyin bir
belirlemesidir, byk olaslkla da dorudur- yukarda verilen katliamlardan kaan
Ezidlerin belirli bir ksm Urfa ve krsalna snmlardr. 1824 ylnda Cizrede 40 bin
Ezidi erkek klntan geirilmi, hemen ardndan Bedirhanlar dneminde Ezidiler
ikinci kez katliamdan geirilmilerdir. 21.11.2010 gn Mishacerk kynde Haydar
Cengizle yaptm grmede Dna aireti iindeki Ezidilerin bir ksmnn,
Bedirhanlar dnemimde yaplan Ezidi katliamlarndan kaan Ezidi ailelerinden
olutuunu rendim. Haydar Bey Bedirhanlarn katliamndan kap Suru ve
krsalna yerleen bu ailelere Bedirkiler dendiini de ekledi. (evket binici ya da bir
baka ky Suru ezidilerini sayarken Muhsinin abisi ola bilir. 2 boydan sz etti.
Mendikorlar ve reikeler. Oysa BEDRKLER SONRADAN GELD) Yine ayn
grmede engalde Pirkal adl Ezidi bir kraln, engalde grlen bir kuraklk
sonucunda baz beylerine kendi yaknlarn alp sulak alanlara gitme emirini verdiini
bu beylerden birinin de adnn Bedirhan olduunu, Bedirhann ailesi ve olullarna da
Bedirkolar dendiini, Bedirkolarn da Suru ve krsalna yerletiklerini eklemitir. Bu
iki anmsamada byk olaslkla dorudur. nk Bedirhanlarn -buradaki
Bedirhann Pirkaln beylerinden olan Bedirhanla ayn kii olmadn, sadece isim
benzerlii yaandn belirtmeliyim- 1824 ylndaki katliamndan kaan Ezidlerin bir
ksmnn Suru ve krsalna yerletiine dair baka kyl tanklklar da var. Ayn ey
Bedirkilerin engalden geldiklerine dair anmsama iin de geerli. Byk olaslkla
engalden gelen Bedirkorlarla 1824 ylnda Cizredeki Ezidi katliamndan kaarak

135

Suru krsalna gelen Ezidi aileler birbirleriyle kaynatlar ve Dna aireti iindeki
Bedirki kolunu oluturdular.
Varmak istediim nokta Beg mitosunun olumasnda; 1. 1824 Cizre Ezidi
katliamndan kaan Ezidlerin 2. Bedirhanlarn yapt Ezidi katliamalndan kaan
Ezidilerin 3. engalden gerek kuraklk gerekse her trl Ezidi katliamndan kaan
Ezidilerin de katklarnn olduudur. Bu kadar byk aclar yaayan insanlarn
ocuklarnn ya da torunlarnn Beg ile ayn yllar da yaadklar dnldnde bu
insanlarn tmnn dnek olmas akla pek uygun grlmemektedir. Peki bu insalar
dnek olmadlarsa dinsel kimliklerini nasl korudular? Bunun yant yzyllar boyu
Alevi Mslmanlarn dinsel tapnmalarn Snni slam grnerek korumay baarma
yollaryla ayn olduu ortadadr. Bu balamda Beg mitosu endemik zelliini
amakta daha genel bir mitos olarak karmza kmaktadr. Daha dorusu Beg
mitosu Urfa ve krsalnda yaayan Ezidi Krt halknn yaratm olmakla birlikte
Bedirhanlarn Ezidi katliamndan kaan Ezidilerle, 1824 Cizre Ezidi katliamndan
kaan Ezidilerin de yaratm olmaktadr. Yorumumuzu bir adm daha ileriye
gtrrsek Beg mitosundaki toplumsal hafzann balangc Begnin doumuyla
balamamakta ok daha geri tarihlere kadar uzanmaktadr. Tam bu noktada tartlan
Beg mitosunun 1890-1960 yllar arasnda Urfa ve krsalnda yaayan Ezidi Krtlerin
bir savunma mekanizmas olmasnn yann da 1824 Cizre Ezidi katliam,
Bedirhanlarn yaptp Ezidi katliamlar ve engaldeki Ezidi katliamlarnn da savunma
mekanizmas olduunu ileri sre biliriz.
Bunlar yazmaktayken deerli Krt yazar Halil Glden bir mail aldm. Mailde
bu mitoslu sosyolojik olarak benden ok farkl deerlendirdiini grdm. Halil Beyin bu
deerlendirmesini olduu gibi aada veriyorum.
Konuan:Halil Gl
Ya: 50
Meslek: Yazar ln Bin Yl kitabnn yazar
Airet: Dna
Tarih: 19.04.2010
Yaplmas gereken itiraf
Beg iin almann nemi, onun ksa bir sre iinde hibir iz brakmadan sessizlie
gmlen ac dolu Ezidi halknn adna, tarihin aknl iinde, trajik yaamnn asl
ne kan taraf ar masumiyetiyle marur ve madurluunun yrek yakc
cazibesidir.
Beg de tarihin bu aresizlii iinde masumiyetini ancak davranlarna yansyan
kiisel bir delilie vardrarak, onunla birilikte yokolua gmlen Ezidi halkn gzleri
nnde bir serap gibi umarszca dolanp durmasdr. En iyi ekilde onun farknda
olmalarna ramen hem onu yaamlar ve hem de din deitirerek ondan
yabanclaarak, onun ahsna gsterdikleri acma ile aslnda kendilerine acmlard.
Hibir ciddi katliama uramadan btn Urfa Suru Dna airetin Ezidilerinin
unutmaya terk edilmi kendi gemilerin karsnda olan bu davranlarn, imdi ok
ac veren taraf, biimi ok belirsiz bir efsane bile olamamtr. Bu yzden Begnin
dram belirsizdir. Ve Begnin davranlarnda o kendi benliini koruma abalar
asnda utangaa kendi gemilerini alaya alarak bir nevi o gnlsz kimlik ve din
deitirme travmasnn youn iddetini hafifletmeye dnktr. Ve dolaysyla hem
geldikleri son durumlarndaki emsalleri ile hem de uyanm bir bilin veya btn bu
yokolu sreciyle birlikte sregelen bilinaltnda hissettikleri kendi zgr ve

136

zgnlyle derin kimliksel kaynaklarna olan balklarna kar duyduklar iki ynl
bir arszlktr.
**Beg gibi onlarca Ezidi kadnn lnceye kadar, din deitirerek kendi gemilerini
de kk drmekle (yeni konumlarnn merulatrma ve kabul grme ve kendi
kendilerini kabullenme sreci iinde) yaklatklar akrabalarna kar tavizsiz
direnilerinden sadece bir tanesine, Beg ile ilgili olana arplan aratrmac da ayn
aknl geirmi grnmektedir. Hem bu nedenle Begnin hikayesi ona ok
arpc gelmiken, hem de onun cazibesi aratrmacnn gerek Beg ve gerekse
onun benzerlerinin daha ok detayl yaamlarn ve dolaysyla da o topluluun
yaayan bir organizma olarak sosyolojik karmaasnn zme de yetersiz kalmtr.
Ama bu topluluun stne atlm olan l topra da silkeleyerek ok mthi ve
sarstc bir almay baarmtr. Bylece o, gemileriyle yzlemekten ekinen
veya bir ekilde karlatklarnda ise balarna gelenleri Begnini ahsnda alaya
alarak ii yzszle vuran btn bu Dnmelerin yzne bir tokat gibi vurarak
onlara kendilerini nemsetmeleri konusunda tarihi nemlerini gstermitir. Bylece
tarihte yazlmayan ve yazl bir tarih gelenei olmayan bir halkn belleklerindeki kl
ynnn altnda belli belirsiz birka leke gibi iskeleti dalan yaamlarnn geriye
kalan izlerinin peine den yazar, yine binbir glkle ortaya kardklaryla, bu
sonularn sorumlusu olan rejimin deil en bata yrenin bu tarihsel madurlarnn
stne can skc bir hayalet ortaya karmtr. Bu hayalet bizi ok rahatsz edecek.
Ya Begyi btnyle reddedeceiz ya da onun ahsnda dnekliin tarihi iinde
Begye gsterilen o acmasz iddet ve ikencenin madurlar olarak aslnda ondan
daha bozuk ve dayanlmaz bir lgnlk iinde yaadmz kabul edeceiz. Beg
direndike daha ok kendilerinden rahatsz olan Dna Ezidileri o sra, kendi
cellatlarna biat ederek, kendi kimliklerini reddederlerken o olaanst durum iinde
cellatlarna direnen baz bireylerin davranlara gsterdikleri bu tepki onlar iin nasl
avutucu olabilir? Ve ayrca bu rejimin sahipleri tarafndan farkl davranlara zorlanan
her iki kesim iin, kurbanlara kurban, yani bu insan etini insana yedirmekten baka
ne olabilir ki? Halil Beyin bu grlerini saygyla karlyorum. Bununla da
yetinmeyip bu grlere sonuna kadar katldm da ekliyorum. Bu tutumum
kendimle elitiim yanlsamas yarata bilir. Oysa gerek daha farkl, Ezidi Krt
halknn byk bir ksm Halil beyin ifadesi ile dnme olarak varlklarn srdryor
olsalar da olduka az bir sayda olan kimi Ezidi Krtler ise kendi dinsel kimliklerini
gizleyerek ve asla dnme olmadan Ezidilie sahip ktlar/kmaktadrlar. ktlar
demekteki kastm Begnin yaad dnemde de Ezidilie sahip kan Dna
airetinden Ezidlerin olduunu da dnmekteyim. Fakat bu sahip kma illegaldi.
Yalnz bu insanlar Beg gibi marur, saf ve masum deillerdi. Bu yzden dinsel
kimliklerini gizliyerek yaadlar. Bir yandan kendi benliklerini, kltrel kimliklerini
gizleyerek yaamakta, bir yandan da Begnin yaad trajedisini nleyememenin
sululuu iindeydiler diye dnmekteyim. Ardndan yaadklar bu sululuu telafi
etmenin yoluna gitmiler, Begnin lmn tinsel olarak ycelterek mistifikasyonbir tr gnah karma hatta toplumsal bir arnma yaama yolunu setiler, Begyi
mitletirerek. zetle Dna airetinin Ezidileri Begnin trajedisine birbirine tamamen
zt iki farkl refleks gstermilerdir. Bu almann znesi doaldr ki dnme olmay
semeyen ama dinsel kimliklerini de deifre etmeyen Ezidi Krt halknn toplumsal
hafzasdr. Yoksa yazar, Halil Beyin altn izdii dnme Ezidilerin toplumsal
hafzalarn aratrma eylemine girmemitir. (Baknz sayfa 108 son paragraf, sayfa
109 ilk paragraf)

137

Son Sz Yerine
"Yezidiye Arka kmalydk" adli yaanm bir yky Altan TANn dilinden
sizlerle son sz niyetine paylamak istiyorum...
"Dedemin dedesinin babas Hac Hesene Bekro zamannda Midyat dalarnda
zalim mi zalim, gaddar m gaddar bir aa varm. stne stlk bir de Mslman
geinirmi erefsiz. Bu it olu it zapt ettii bunca ba, bahe, tarla yetmezmi gibi
komu kyn, birka koyun ve keisini otlatmak iin kulland dere kenarndaki
meray da bostan yapm kendine. Kyller ne desin, boyun bkp eyvallah etmiler
rezile.
Malum Midyatta Sryani, Yezidi, Mslmanlar birlikte yaarlar. Kz alp verme
hari dostluk, arkadalk ve ticaret devam eder aralarnda. Scak bir yaz gn
susuzluktan bunalan biri Mslman, biri Sryani, biri de Yezidi arkada dere
kenarna inmiler. Ellerini, yzlerini ykayp kana kana su da iince biraz kendilerine
gelir gibi olmular. de gl kuvvetli aslan gibi delikanllarm.
Gzleri aann bostanna taklm. Saa sola bakmlar kimseyi grmemiler.
Nasl olsa dere Allahn deresi, bostan da kyn ortak meras, birka salatalk, bir iki
kavun-karpuz yesek ne olur deyip dalmlar bostana. Mslman Hasso kavuna,
Sryani Gebri karpuza, Yezidi Carcuro da saldrm domatese.
Daha ilk lokma azlarnda iken kara vicdanl Reo aa bitivermi bostann
banda. Bir nara boaznda dmlenmi alan. Birka saniye zarfnda birka bin
tilki dolam kafasnda.
Ulan demi tam yalnz bana gelecek zaman buldum. Her ne kadar aslan
gibiysem de bu teres de zebellah gibi. Tek tek olsalar neyse ama yle birden ba
etmem zor. Brakp gitsem nammz be paralk olacak, ne yapsam ne etsen diye
dnrken aniden bir imek akm kafasnda.
Atlm ortaya, dnm Yezidi Carcuroya, ulan dinsiz kitapsz demi hele bu
Hasso benim Mslman kardeim, dinimiz, kitabimiz, Allahmz Peygamberimiz bir.
Malmz, mlkmz, canmz kanmz ortak. Gebro desen sa efendimizin mmetinden
bir drst Ehli Kitap, hi olmazsa dini-kitab belli, kestii yenilir, szne gvenilir.
Bunlara deil birka kavun-karpuz, btn bostan helal olsun. Ulan peki sana ne oluyor
be hey drt kitabn drdne de inanmaz, camisiz, kilisesiz, imansz. Sen nasl benim
mlkme destursuz girersin demi, girimi zavallya. Hasso ile Gebro derin bir nefes
ekip kretmiler. Azck da holarna gitmi aann szleri. Aa kafa, gz, az,
burun demeden Allah ne verdiyse yaptrm, komaya sokmu gariban Carcuroyu.
Aa Carcuroyu halledince dnm Gebroya ulan demi biraz nce de
syledim. Hasso benim din kardeim. Dinimiz, kanmz, malmz, canmz bir. Peki,
sen neyin nesi oluyorsun? Doru dzgn bir adam olsan bir Allah e karmaz, sa
efendimizi Allahn olu yapmazdn. Bir Mslmann maln nasl yersin? Yedim seni
namussuz demi patlatm yumruu. Esek sudan gelinceye kadar dvm, dil
derman g takat brakmam biarede.
Hasso iyice rahatlam; Hem canm, zalim-malim de olsa, aa ne de olsa
Mslman, insan kardeinin kymetini bilmeli, tekilerin iflahn kesti, bana bir ey
yapmad demi iinden.
Gebronun da iini bitirdikten sonra aa dnm Hassoya vay vay vay demi.
Seni gidi vicdansz, hele bunlar biri Yezidi, br Hristiyan. Din, iman, helal, haram
bilmezler. Sen szde Mslman olacaksn, helali haram bileceksin, benim malm
mlkm muhafaza edeceksin. Kendin yetmezmisin gibi bir de bu gvurlar takmsn

138

peine. Bostanma girersin ha! Ulan ben seni gebertmeyeyim de kimi geberteyim. Seni
telef etmeyeyim de kimi edeyim demi km brne.
Gznde fer, aznda di brakmam, kolunu kanadn krm, iflahn kesmi
Hassonun. Carcurodan da Gebrodan da beter etmi gariban Hassoyu. Kyller
ertesi gn per perian bulmular arkada. Yaralarn sarp, su ekmek vermiler.
Kim yapt? Nasl oldu? Ne oldu? nz birden nasl byle dayak yediniz diye
soranlara Hasso; Yezidiye arka kacaktk, Yezidiye arka kacaktk, Yezidiye arka
kacaktk demi de baka bir ey dememi. Bugn bile Midyatta Tur-u Abidin
kylerinde -be arkada birlikte yola ktklarnda aksakalllar genlere, Siz siz olun
Yezidiye arka kn, Yezidiye arka kn, Yezidiye arka kn! diye kez
seslenirler."

Sonu:
Halkn ortak hafzasnda yazlmaya devam etmekte olan bu mitosa, hangi
eklemelerin yaplaca devletin Krt politikasyla belirlenecektir. Yalnz uras kesindir
ki Ezdi Krt halk, hangi gelime olursa olsun
elindeki bu silahtan
asla
vazgemeyecektir.

Beg ve Ben
Bu alma, Begnin beni dntrme sreci olarak da okuna bilir. Gmrk hannda
yal Ezidi Krt kylleri ile ayn masada oturmamn, yaammn yeni batan
kurgulanmas olduunu seziyordum galiba. Tanrnn bir ironisi mi, yoksa Begnin
yaamla hesaplamasnn yarm kalan finalini bitirme isteimiydi bu rastlant,
bilmiyorum. Gerek olan tek ey aratrma ilerledike Begnin tm ruhumu ele
geirerek kendisini bende yaamaya baladyd. Yava yava Beg Samura
dnrken, kendi benliimi de kaybediyordum.
Her kyl anlatmnda kendimi
Begnin hemen yannda, onunla birlikte
gryordum. Onunla korkuyor, onunla alyordum. Ky meydannda Begye Ezidi
olduu iin atlan her ta kafam yaryordu. Aslnda izlediim kendi yaammd.
Farknda olmadm Begnin ben olduumdu. Beg bendim. Doduum gnden
beri ayn eyleri yaamtk onunla. Sadece yaam sahnesindeki repliklerimiz
farklyd. Bu yzden Beg Samuru benimsemem onunla karlatm o ilk anda
oldu. Onu yalnz brakmaya kalbim dayanamazd. Ayrca onun deneyimleri benden
ok fazlayd. Yaama direnebilmek iin Beg olmak zorundaydm da. Artk ben, ben
deil, Beg Samurdum. Zaman zaman ayn bedende yaayan 2 insan oluyorduk.
Bazen de ben tamamen yok oluyor sadece Beg olarak kalyorduk. nemli olan

139

dostum, yoldam, kader arkadam, artk benliimin bir paras olan Begnin,
kendisini lmnden 50 yl sonra yeniden var etmek istemesi ve bunun iin beni
semi olmasyd. Tm yreimi, ruhumu ve bedenimi ona vermekten bir an bile
tereddt etmedim. Artk Beg Samurum. alma ilerledike yava yava Begye
dnmenin doyumsuz hazzn yayor, bu bynn gerekten insan olabilme
sorumluluu renmenin bir paras olduunu anlyordum. Yaamn gerek
srlarndan birisinin
de kendimiz dnda bir bakas da olabilmek olduu
kansndaym. Ben bunu baarabildiimde gerek anlamda insanlk sorumluluunu
stlenmenin ne olduunu anladm. Ben Beg Samur olurken Krt halk da
oluyordum. Krtletike Krt toplumunun aclarn daha iyi anlamaya baladm.
Galiba ben Begyi var ederken, o da beni var ediyordu. Birbirimize dnrken
toplumun acmasz, gaddar ve insafsz saldrlarndan kendimizi koruyorduk.
Begye ok ey borlu olduumu biliyorum. Tek tesellim kendisinin bana verdikleri
karsnda benimde ona bir eyler verebilmi olduumdur. Karlkl bir
dayanmayd bu aslnda. Ben onu kendi Krt halknn benliinde lmszletirecek,
o da bana yalnz bir birey olarak toplumla savamann yollarn retecekti. Sanrm
her ikimiz de zerimize denin fazlasn yaptk. Bu yzden kimsenin kimseye diyet
borcu yok. Beg lmnden 50 yl sonra kendini ifade etmek iin benim bedenime
ve ruhuma girmeyi istedi. Ben buna izin verdike yaamndan lmne dein bir
trl anlatamadklarn tm insanlkla paylama olana buldu. Ben de 40 yldr
yaadm aclar, toplumun acmaszln ve saldrganlklarn anlatmak iin bir
trl bulamadm frsat bulmutum Begnin kimliine saklanarak. (Ben Beg
miydim, ya da Beg ben miydi?) Zaman zaman Begnin bireyselliine girerek
toplumla konuma ansn iyi kullanyordum. Beg ben olarak kendini, Ezidi halkn
anlatma olana bulurken ezamanl olarak da ben, Beg olarak Ezidi Krt halk
olarak kendimi var edebilme olana buluyordum. Yaamm boyunca beklediim bir
mucizeydi bu. Kendi payma yalnz bir birey olarak artk daha glym. Begden
rendiim ok ey var. Bireysel direniin aslnda tm insanlk adna yaplan bir onur
mcadelesi olduunu ok iyi kavradm. Yalnzlk korkutmuyor artk beni. lene kadar
Beg kalbimde nk. Ona bana verdii bu g iin ne kadar minnettar olsam az.
stelik bu alma boyunca yaadm bir ok an da benimle. Urfada tantm
Bedirhan adl Krt arkadan, bir akam st beni bir kaffeye gtrp, saatlerce
sohbet etmesini yaamm boyunca unutmayacam. Szleriyle benliimi soyarken
senin en batan Beg Samur olduunu biliyordum demesi, yaammn en anlaml
paylamlarndan biri olarak kalacak. Ya Viranehir Olak kynde 80 yandaki
Zeliha Ykselin Begyi anlatrken gzlerindeki insani merhameti unutmam mmkn
m? Grmenin sonunda torununun kulana Krte ben bunlar anlatyorum
sonra kt bir ey olmaz deil mi derken, insan olarak onun bu durumu karsnda
yaadm aresizlik ve szy unutmam mmkn m? Ardndan kendisine
sarlmama izin vermesini unuta bilir miyim? Yreimin bir parasn kendisinde
braktm. Araba hareket edip uzaklarken bana el sallamas karnda yaadm
mutluluu anlatamam. Bu yal Ezidi Krt kadnnn var oluuna tank olmann
getirdii insani sorumluluu benliime kazdm. Sabri Bilginle konuurken hala
insanlar kymze gelip Beg Samur nerde onu gre bilir miyiz diyorlar. Hala onun
yaadn zannediyorlar. lm zerinden 50 yl gemi olmasna ramen
kymzn imajn hala o belirliyor dedikten sonra dakikalarca kahkahalar atp
glmemiz hala aklmda. Cindi Samurun hayattaki tek olunun yemek yemeden
evlerinden ayrlmama izin vermemesini, yan yana yemek yerken birbirimize youn
bir yaknlk duymamz nasl unuta bilirim. Bu Krt evinin sakinlerinin yemeklerini
benimle paylamalarn, hafzamn bir kenarna not ettim. Bu scak insanlara

140

sevgilerimi yolluyorum. slim Binicinin ei Halil Binici ile karlap gz gze

geldiimizde, gzlerindeki binlerce yllk Krt kyllerinin safln grdm o an, o
kadar saf, insancl, sevgi dolu, ktlnn ne olduunu bilmeyen, tamamen insan
olan, yaln kiilii karsnda yaadm utancm unutamam. Eer Krt halknn
grnts bir insan yznde anlatlmak istenseydi, bulunabilecek insanlardan biri de
kukusuz Halil Bey olurdu. Krt halkn onun ceylan rkekliinde anladm. Onun
asil ruhu karsnda yerlere kadar saygyla eiliyorum. Bir Krt arkadan her trl
farklln bir renk olduunu sylemesi ve beni Diyarbakra davet etmesi yaammn
en byk onurlarndandr. Mertlii ve drstl rendiim sevgili Krt dostlarm
Hikmet Evine, Mehmet Ika ve Nureddin Polata da buradan selam olsun.
Birbirimiz olmaya cesaretimiz olduka yaam dntrme
olanamz o denli fazla oluyor galiba.
Beg ve benim iirim:
Her ada toplumun snrlarnda yaadk
belki
bir
marjinaliz
kimseler duymad sessiz lklarmz
ounlua bir trl benzeyemedik, hep aykrydk
grnmez duvarlar rld yaamla bizim aramzda
sulunun kim olduu kimsenin umurunda deildi
bu yzden yaam boyu beraat edemedik
Bunlar yazarken gnlerdir souk ve kk evimde yapayalnz olduumun ayrmna
varyorum. Haydar Cengiz gibi gaipten gelecek olan Begyi beklemeye karar
veriyorum. Yataa uzanp gzlerimi kapyorum. Yllardan 1940. Mishacerk kynn
yar Ezidi- yar Mslman bir Krt ocuuyum, yanmda mer Kutlucann yengesi
Perihan Ercan ve onun ocukluk arkadalar var. Hepimiz 7 yalarndayz. Gkyz
eflatun bir renge boyal. Aylardan Temmuz. Scak m scak bir Urfa yaz. Gne yeni
batm olmasn ramen hava olduka bunaltc, bu yzden btn gn evlerden dar
kamam, hi oyun oynayamamz. Can skntsndan patlyoruz. Birden kyn
giriinde Begnin Ezidi Krt ky olan Zeki kynden dilencilik yapmaktan
dndn gryor, lk la koarak Begnin yanna geliyoruz. Ellerimiz
havada ho ha ho ha Beg gelmi diyerek baryor, onun etrafnda dnerek dans
etmeye balyoruz. zerimde dizlerimi kapatmayan ksa pantolonum var. Tm
ocuklar yandan backl naylon yazlk ayakkablarn giymiler. Benin ki mavi. O
kadar mutlu oluyoruzki. Beg kendisine gsterdiimiz bu scaklk karnda
duygulanyor. Ardndan hemen yanbanda duran Perihann salarn okuyor. te
o anda Perihandan mthi nefret ediyorum. Perihan itip drmek, Begnin
dikkatini ekmek istiyorum. Hzlca Perihana yaklarken amurdan ayam kayyor
ve yere dyorum. stm bam amur oluyor. Dizim kanyor. Kan bacamdaki
amura karyor. Canm acyor. fkemden alyorum. Sonra Beg geliyor. O anda
btn ocuklar donuyor. Ky donuyor. Canl olarak sadece Beg ve ben kalyoruz.
Beg bana gz krpyor. Bak herkese by yaparak onlar dondurdum. Sadece
ikimiz kaldk diyor. Ardndan zlme seni seviyorum diyor. Elleriyle salarm
okuyor. Sarlyorum ona. Brakma beni diyorum. Brakma Beni brakma ok
korkuyorum diyorum. Hep yannda olacam sz diyor. Ben de ona hep Perihan
sevdiini sylyorum. Kskanlmdan bir daha Perihann salarn okama emi

141

diyorum. zlme diyor okamam. Dizimdeki acy unutuyorum. Beni kucana

alyor. Kimseler grmyor. Yam 7. Bir anne efkatiyle evime getiriyor. Yatama
uzatarak stm rtyor. Kulama binlerce yllk bir Krte ninni sylyor. Sesi
benliimdeki acy alp gtryor. Uyuyorum.Ryamda uyuyarak rya gryorum.
Snni Krt imamlar Olak kyne kepelerle geliyorlar. Tm Ezidi mezarlarn
kazp, srt st yatan Ezidilerin naalarn kbleye eviriyorlar. Ardndan bana
yaklaarak Begnin mezarn bulamadk sen biliyor musun? diyorlar. Begnin
mezar zerine yemin ederim ki Begnin mezarn bilmiyorum (Krtesini yaz)
diyorum. Zalim imamlar geri dnp gidiyorlar. Kendimi Derwii Abdi gibi Ezidi bir
kahraman olarak gryorum. Yaadm srece Begnin mezarna hi kimseler
yaklaamayacak diyorum. Ryamn iindeki ryadan uyanyorum. Odamn
penceresinden Begyi gryorum. Darda abisinin Mslman olan kars Zehoyla
tartyorlar. Zeho Begnin salarn ekiyor, tm kyller seyirde. Herkes Begnin
dayak yemesinden memnun. Begnin yeeni Ali de annesine yardma geliyor. Bir iki
tekme de o vuruyor Begye. Srtma arlar giriyor. Son bir abayla Beg ayaa
kalmaya alrken Zeho, arkadan yaklap onun boynundan tutup srt st yere
dryor. Yerdeki ucu sivri kalas Begnin srtna giriyor. Her yer kan. Kyller
arenada kavga eden iki gladyatrn lmne savan izleyen Romallar gibi zevkten
lklar atyorlar. Kavgann sonunda Begnin yenilmesinin huzuruyla herkes
evlerine ekiliyor. Ky meydannda bir tek Beg var. Darya kyorum. Beg
kendisine doru geldiimi gryor. Gzlerindeki aresizlii ve yalnzl gryorum.
nce salarn okuyorum. Ardndan yarasn saryorum. Beg hi konumuyor. Az
burnu kan iinde. Salar darmadan. Dakikalar sonra bana yaslanarak benim gibi
yalnz yaad evine geliyoruz. Onu yatana yatryorum. Yorgannn her kesinde
pirozonlar var. ekilleri beynime kazyorum. Begye, korkma ben senin yanndaym
diyorum. Glmsemeye alyor. Hadi uyu diyorum. Merhametle salarn
okuyorum. Ardndan anneannemim kkken bana anlatt Arapa bir masal ona
Arapa anlatyorum. Annda uyuyor. Masaln sonunda kyl kadn bir melek olup
gkyzne uuyor. Tam bu noktay anlattmda yznde bir glmseme beliriyor.
Arapa anlyor mu acaba diyorum. Evet anlyorum diyor Krte. Ben onun Krte
konumasn anlamama aryorum. Gzlerimi atmda Bedirhan ba ucumda
gryorum. Uyan sana senin ykn anlatacam diyor. Korkuyorum. Korkma bunu
sadece ben biliyorum diyor. Yaamla yarm kalm hesaplaman bitirmek iin
Begyi setin diyor. Aslnda Beg sensin diyor. Sus ltfen konuma bunu kimseye
syleme diyorum. O konutuka tm benliim rl plak ortaya kyor. Bedirhana
sarlmak istiyorum, kendini geriye ekiyor. Gnlerce Yaar Begyi bu kadar youn
nasl anlaya bildi diye dndm. Bu sorunun yantn bulmak iin Yaar gibi
olmalym dedim. Ve ben Yaar oldum diyor. Ben Yaar olduka Beg de
oluyordum. Sonunda Begyi Yaarn anlad gibi anlamay baardm diyor.
Yalvarmaya balyorum. Yeter konuma diyorum. Ben Begyi anlayp yaarken
Beg oluyordum , Bedirhan da beni anlamaya alrken hem Yaar hem de Beg
oluyordu. Ben Begyi kapsarken o her ikimizi de kapsyordu. Benden ok zekiydi.
Senden ok korkuyorum dedim. Yaammda ilk kez beni aan biriyle kar karya
gelmitim. Ve tamamen plaktm. Bedirhan ruhuma girmiti. Bedirhan ben olmutu.
Bedirhan ben olurken ayn zamanda Beg de olmutu. Gizemim kalmamt.
Bedirhan Begyi kefetmenin yolunu renmekle kalmam, beni de kefetmiti.
te o an mutluluktan uuyordum. Sonunda yalnz deildim. Artk beni de anlayan biri
vard. Sonunda Bedirhana sarldm. Bedirhan scack glmsyor. Ben Beg olup
Krtleirken, Bedirhan da ben olup marjinal oluyor. Artk yalnz deilim. Gz
kapaklarm kapanyor. Bedirhan ok yoruldun artk uyu diyor. Hemen ryalara

142

dalyorum. Begyle beraber ak grn olduu gn feribotla adaya geiyoruz.

Ryalardaki ahslarn gerek yaamla ve gerek kiilerle ilgisi yoktur iafadesini
nereye eklemliyim. Ellerimizde krmz karanfiller. Jandarmalar zerimizi aryorlar.
Grme salonunda sadece o oturuyor. Begye tandn m? diyorum. Hayr
diyor. Senin iin yllardr mcadele ediyor diyorum. Ayaa kalkp, Begyi selamlyor.
Birlikte oturuyoruz. Birka dakika lm sessizlii yayoruz. Sonun da sessizlii o
bozuyor. Senin Krtlerin anas olduu biliyorum. Aramza ho geldin. Bundan sonra
hi kimse seni dinin yznden aalayamayacak, bundan emin ola bilirisin diyor.
Beg byk bir olgunlukla sadece ben deil ezilen hi kimse aalanmasn diyor.
Kalkyoruz. Darda yamur.
Yrken, 14.Austos.2009 gn Urfa sokaklarnda Krte yazlm hepimiz
Ezidiyiz pankartlarla eylem yapmak iin hibir Krt arkada yanmda
bulunmadndan sz ediyorum. Son 3 yldr Kuzey Irak engalde Ezidi Krtlere
ynelik intihar saldrlarndan haberim var diyor. Seni bu eylemde yalnz brakmalar
tuhaf diyor. Ben de ona bir ok Krt arkadan Krtlerin onca sorunu varken Ezidi
Krtlerin sorunlarna m sra geldiini sylediklerini iletiyorum. Ac ektiini
yznden anlyorum. Uzun sre konumuyor. zlme diyorum. Sistemim Ezidi
kimliini yok sayma politikalarna kar Mishacerkli
kyllerinin bastrlm
belleklerinde attklar izofrenik lklar ben duydum diyorum. lk nce ben duydum.
Duydum ve Zbeyir arkadaa anlattm diyorum. Biraz rahatlyor. Yanam okuyor.
Yoruldun diyorum bir kafede oturuyoruz. Biliyor musun seni anlayabilmek iin smail
Beikiden de yardm istedim diyorum. Hem aryor hem de mutlu oluyor. Selam
syle ona diyor. smail Beye selam syle der demez ona anlatacaklarm
boazmda dmleniyor, onun duymayaca bir ekilde; smail Beyden senin iin
yardm almaya 4. ve son kez Ankaraya gittiimde Beikinin bana yabanclatn
hemen anlamtm. Artk bana yardm etmekten kendini alkoyuyordu. Urfadaki baz
Krt devrimcileri (!) kendisini benim hakkmda bilgilendirmilerdi, yaadm en byk
ikencelerdendi o gnk grme. Dar ktmda Urfadan Ankaraya benimle
gelen Viranehirli Ezidi arkadalarn suratlarna bakamyordum. Midemde frtnalar
koparan kaslmalar vard. smail Bey kibarln bozmadan bundan sonra yardmc
olamayacan ok iyi anlatyordu. Senin elinden tutmasaydm o anda yere
debilirdim. Arkama baka baka Urfaya geri dndm. Urfaya dnnce sendikaya
uram, orada karlatm devrimci(!) bir Krt(!) arkadan suratnda iren bir
glmsemeyle ne oldu, Beiki sana artk yardm etmiyor, deil mi? cmleleri ile
karlayordum. te tam bu anda seni ok iyi anlyordum. Mishacerk kynde
1940larda her gece ayr bir evde toplanrd kyller. Sohbet etmek, masal anlatmak,
kaynamak iin. Sadece sen bu haklardan yoksundun. 2009un Urfasnda sendikada
da sadece benim sz hakkm yoktu. Hi unutmuyorum 2009da Temmuz aynn
bunaltc scanda arda iimi bitirip biraz soluklanmak iin sendika binasna
girmitim. Salondaki klima bozuktu. rgtleme sekreterinin odasndaki tek klima
alyordu. eride 2-3 Krt retmen de klimann altnda serinliyorlard. Yanlarnda
durdum. Terler beynimden akyordu. Beni grr grmez bir telala dar ktlar.
Hani senin yannda da kimse durmak istemezdi ya, ite yle. Dehet bir ynetici
sendikada alan iiyi bulunduum odaya yollayarak klimay kapattrd. Soluk
alamyordum. Hastaydm. i fazla elektrik gidiyor dedi. Sadece bendim fazlalk
sendikada. Bedirhan aslnda Beg sensin derken ok haklyd. Ben sendim.
Sadece repliklerimiz farklyd. imden geenleri anladn deil mi? Diyorum.
Gzlerindeki merhameti gryorum. Biliyor musun beni sadece sen anlyorsun
diyorum. Beni kucaklyor. Bir tanrnn merhameti benliimi saryor. Sana tapyorum
diyorum. Yoruldun yeter konuma diyor. Gzlerimi ayorum. Hala yatamdaym.

143

Allah kahretsin uyandmda bu sefer Bedirhan yok. Bedirhan yoksa tekrar uyurum
diyorum. Gerek dnyadan Begnin nefret ettii gibi nefret ediyordum. Yeniden
uyuyorum. Bu sefer Beg ile birlikte iydi adl keisi de yanmda. Hep beraber Aligre
dilencilik yapmaya gidiyoruz. Beg umarm yolda hibir Mslmana rastlamayz
diyor. Nedenini anlamyorum. Aligre varyoruz. Herkes al veri derdinde. Bir sre
sonra bir kyl Krte eyvah koliler geliyor diye Krte baryor. Btn Krt
kadnlarnda bir korku bir tela. Saa sola kap saklanmaya alyorlar. Koliler
kyn meydanna geldiinde saklanmay baaramayan 2 Krt kadnn yakalayp,
balarndaki Kofileri alyorlar. Kyller evlerinin iinden pencerelerden korku dolu
gzlerle olanlar seyrediyorlar. Saklanmaya gerek duymayan, kamayan tek kadn
Beg. Onunla mthi gurur duyuyorum. Kadnlarn balarndaki Kofileri ayaklarnn
altnda iniyor koliler. Birden bir kolinin gz Begnin bandaki kofiye taklyor.
Ben ve iydi korkudan Begnin arkasna saklanyoruz. Koli nefret dolu yzyle bize
yaklarken arkadaki kolilerden biri brak onu delinin teki zaten diyor. Kofiyi taya
bilen tek kadn olma onuru Begnin oluyor. Koliler Aligr terk edince btn
kyller evlerinden darya kyorlar. Yaam kald yerden devam ediyor.
Satclarn sesleri kyn dier ucundan duyulmaya balyor. Saat sabahn 9zu. Tam
o anda edebiyat evket Binici bizi gryor. evket bey 10-11 yalarnda. Beg
ocuk evketi grnce korkudan eli aya titriyor. Kolilerden korkmayan Begnin
kk bir ocuktan korkmasna anlam veremiyorum. evketin yznde sinsi bir
srtma var. Yavaa yanmza yaklayor. Ardndan bir hamleyle etrafmza bir
ember iziyor. Begnin hibir zaman bu kadar ylgn ve yenik olduuna tank
olmadm kavryorum. Korkun bir ey oldu diye iimden geiriyorum. Etrafmza
izilen emberden kmaya alrken kafam bir duvara arpyorum. Felaketi o an
anlyorum. evket etrafmz grnmez bir duvarla rmt. Yaammda ilk kez bu
kadar aresiz ve bu kadar zavall bir duruma dmtm. evket iren bir
glmsemeyle bize eziyet etmenin zevkini karyordu. Beg lk la alamaya
balamt. Aylardan Temmuz olduundan hava ok scakt. Susamaya baladm.
Karda grl grl akan kyn emesine yneleyim derken, kafam grnmez
duvara tekrar arptm. Kahvalt yapmadmz iin hepimiz a ve susuzduk. Saatler
getike etrafmzda kyllerin toplanp bizleri bir sirk hayvan izler gibi izlediklerini
grdm. Aralarnda Krte konuarak Beg bu scaa dayanamaz birazdan
emberden kar diyorlar. Beg melmi bir vaziyette oturmaya devam ediyor. Ne
kyller Begnin emberden kmasna tanklk etme isteinden vazgeiyor ne de
Beg emberden kmaya yelteniyor. Korkun bir sinir harbi. Suruun, Aligrn,
Mishacerkin bu Ezidi son insannn da Mslmanlatrlmas tm toplumun ortak
istei. Snni Krt toplumu bunu salamak iin Begye yapmadn brakmyor.
Saatler geiyor. Herkes Begnin scaa, susuzlua ve ala dayanamayp
emberden kmasn sabrszlkla bekliyor. Beg sonunda yenilecek, emberden
kendi isteiyle karak dininden de dnm olacak. Bylece Suru ve krsalnda bir
tek Ezidi Krt kalmam olacak. Saatime bakyorum saat 13.00. Gne tam
tepemizde. Meleke Tavusa dua ederek Begye g vermesini istiyorum. te o an
Beg birden ayaa kalkyor. evketin yzndeki iren glmseme yerini heyecana
brakyor. Tm kyller pr dikkat. Herkes nefesini tutmu. Bir ben panikliyorum.
Galiba Beg emberden kacak diyorum. Hngr hngr alamaya balyorum.
Ama Beg kmyor. Kyllerin yznde annda bir znt, bir yenilgi kendini
gsteriyor. Alamay brakp bu sefer ben iren bir glmsemeyle onlara bakyorum.
Saat 14.20. Begnin bu kadar ikenceye dayanma gcn nerde bulduunu
anlamyorum. O anda Begnin dudaklarndan Krte dua dizelerinin dkldn
gryorum. Artk Krteyi bir Krt kadar iyi konuup anlyor olmama ramen

144

Begnin Ezidi dininde yapt dualarda kulland Krteden hibir ey anlamyorum.

O anda kyllerin arasndan tandk bir yz gzme arpyor. Bu sayn Beikinin ta
kendisi. Begnin Krte dua ederken kulland Krte dilini sadece sen deil,
doutan Krt olan herhangi bir Krtte anlamaz. Diyor. smail Beikiye peki neden
sayn hocam? diye sorduumda; nk Zerdi/Ezidi dininde yaplan dualardaki
Krt dili antik Krtedir. Nerden baksan bu dil en az 7000-8000 yllktr. Diyerek
cevap veriyor. smail Beikiye imdi
Beg 7000 yllk Zerdi Krt
kimliinin/kltrnn son temsilcisi mi? Yani diyorum. Suru iin diyorsan evet. Ama
Suru dnda bu kltr yaatan insanlar da gnmz de hala var diyor. Derin bir
nefes alyorum. Neyse ki bu kltr sonsuza dein kaybetmi deiliz. Ruhumda
byk bir dinginlik. Al da susuzluu da unutuyorum. Deerli Hocam sizi yordum.
nann bu bilgileri kendim iim deil insanlk iin sizden istedim diyorum. Hocam bu
sefer samimiyetimi anlyor. Hocamn elini pyorum. Ge kaldm Yaar, gitmem
gerek diyor. Vedalayoruz. Ankaraya geldiin de beni ara diyor. Mutluluktan
uuyorum. Saat: 16.40 Kyller bu sefer de Begnin Krt inadn ykamayacaklarn
anlyorlar. Beg tm kyllere , Gu r Bav Wekro (Babanzn sakalna bok sreyim),
Krre Ker (Eek olu eek) eklinde kfr etmeye balyor. Kyller bunun zerine
yava yava dalyorlar. Ardndan
Begnin yeeni Bekir beliriyor karmzda.
Elleriyle emberi siliyor. Kurtuluyoruz. Aligrl kyller umduklarn bu sefer de
bulamyorlar. Ge olduu iin birka evden dilenip, biraz bulgur biraz da ekmek
alyoruz. Biz kyden ayrlmak zereyken Hamidiye kaymakam Reiti Hahdr kye
giriyor. Btn kyller korkudan bir dakika iinde evlerine kapanyorlar. ou
evlerindeki peynirleri, ekmekleri ve budaylar daha nceden kazdklar gizli
ukurlara gmerek saklyorlar. Reiti Hahdrn askerleri kyllerin evlerini tek tek
arayarak bulduklar yiyecekleri topluyorlar. Ardndan topladklar bu yiyecekleri Milli
aireti reisi Brahim paaya yolluyorlar. Beg ekmeklerin bir ksmnn kofisinin iine
saklayarak kofiyi bana geiriyor. Budaylar da yrtk prtk olan giysisinin i
ksmlarna saklyor. Reiti Hahdr yolumuzu kesiyor. Gzleri Begnin keisi
iydide. Ben ve Beg ydiyi onlara vermemek iin var gcmzle direniyoruz. Atl
askerlerden bir ka ayaklaryla bizi tekmeliyor..Bir tanesi Begnin suratna indiriyor
tekmeyi. Yere dyoruz. ydiyi elimizden alyorlar. ydi ac ac meleyerek bizden
yardm bekliyor. Ne ben ne de Beg ayaa kalkamyoruz. Kan ter iinde uyanyorum.
Bu sefer ablam yanmda. Ona tm ryam anlatyorum. Begnin gn boyu ember
iinde kalmasn anlattm an, benim iin getirdii scak hlamur bardan yere
dryor. Bardak krlyor. Benim o kadar ok etkilendiimi fark ettiinde zlme
bardan ne nemi var diyor. Korkma ben yanmdaym. Hem Beg kendisini koruya
bilir diyerek ekliyor. Hayr diyerek kar kyorum. Ben olmazsam o yalnz kalr. Ne
olur olmaz onun yannda olmalym, diyorum. Ablam kalk artk ie ge kalacaksn
diyor. Kahvaltm yapp Harran niversitesi Osmanbey kampusne gitmek iin
memur servisine biniyorum. Yanna oturduum arkada bana niversite de herkes
senin deli olduunu sylyor ama ben senin gerekler karsnda bu kadar ok
etkilendiini biliyorum. Onlarn grmediini grdn iin onlar senin deli olduunu
dnyorlar diyor. Ardndan sistem kendi aleyhine olabilecek dnceleri ortaya
karan herkese deli der diyor. Sovyet Rusyada rejim muhalifleri hep akl
hastanelerinde tutulmutur. srail kendi gizli servisinin neler yaptn anlatan bir
gazeteciyi akl hastanesine tkmtr diyor. Eer sen de sistem aleyhine bu kadar ok
fazla gerei aratrrsan, gayri resmi tarihi ortaya karrsan
seni de akl
hastanesine yollarlar diyor. Servisten iniyorum.
Eve dndmde ablamn skenderuna gitmek iin hazrlklar yaptn
gryorum. Vedalayoruz. Ablam otogara gitmek iin taksiye biniyor.Taksi birka

145

dakika iinde gzden kayboluyor. Ardndan Bedirhan aryorum. Cebi srekli kapal.
Ona ulaamyorum. Yorgunluktan kendimi yataa atp, yeniden uykuya dalyorum.
2008 ylnn Austos aynda Kuzey Irak engalde Ezidi bir Krt kyndeyim. Gzme
bir dn alay iliiyor. Damat Ezidi Kerhxin, ei ise Ezidi ar. Birka saat nce
evlenmiler. Evlerine giriyorlar. Yatak odasnda gz gze geliyorlar. Kerhxin
dnyann en gzel kadnyla evlendiinin farknda. Her ikisi de sabrsz. ar biraz
ekingen. Ne yapacan bilmiyor. Zaman kazanmak iin biraz yiyecek hazrlayaym
diyor. Kerhxin hi konumuyor. Sadece gzleriyle karsnn her devinimini dikkatlice
izliyor. Gzleri bir an karsnn dolgun kalalarna iliiyor. arnin her admnda
vcudunun her salnmndan lgnca tahrik oluyor. Karsnn salar kalasna kadar
uzun. Dakikalar geiyor. arnin salar terden yanaklarna ve boynuna yapyor.
Bu grnts bir erkei lmne tahrik edebilir. Yorulduka dolgun gsleri bir inip
bir kalkyor. Kerhxin beklemekten lgna dnmek zere. Bir kaplann avn
yakalamak iin sabrla bekledii o son an bekliyor. ar son kez yanndan geerken
arkadan ona sk sk saryor. Bir ceylann korkudan kalbi nasl atarsa arnin kalbi
de yle atyor. Korku ve heyecandan boaz kuruyor. Kerhxin, arnin gelinliini
elleriyle yrtyor. Bir rpda karsn soyuyor. arnin korkudan dili tutulmu. Srtnda
kocasnn gsn hissediyor. Srt kor bir atele dalanyor. Kerhxinnin elleri dolgun
gslerinde. Gsleri bir ate parasyla yanmakta. Kerhxin bir rpda karsn
kendine
eviriyor. Dudaklarna yapyor. ar yaamnda ilk kez pmenin
verdii sarsnt ve hazla baylmak zere. Dakikalarca nefes alamyor. Yaamnda ilk
kez cinsellii kefetmenin korku ve hazzn ayn anda yayor. Gz ap kapayana
kadar Kerhxin de rlplak kalyor. aryi yataa yatryor. Gzleri nnde Afroditi
bile kskandracak bir gzellik yatyor. Karsnn zerine yavaa uzanyor. arnin
bacaklar arasnda demirden sert, gneten scak Kerhxinnin erkeklii. Erkek
bedeninin dayanlmaz bysne tank olan arnin kalbi, yerinden kt kacak.
Doann kendisine verdii kadnln ne olduunu yava yava yayor. te o an
Kerhxin arnin iine giriyor. ar, insanlk tarihi boyunca tm kadnlarn yaad o
korkun acy ok byk yayor. Gzlerinden yalar sessizce yanaklarndan
gslerine iniyor. ar Kerhxinni tamamen iinde hissediyor. Hissettii korkun ac
bir sre sonra yerini zevk ve acya brakyor. Kocasnn tonlarca arl altnda
kalyor. Ardndan Kerhxin arnin iine hzl hzl girip kmaya balyor. ar bu
sefer de ald zevkten baylmak zere. Bir sre sonra Kerhxin binlerce yllk
Zerdi/Ezidi ulusunun tohumlarn arnin iine boaltyor. O an gne bu iki insan
kutsuyor. Her ikisi de byle i ie girmi olarak, sonsuza dein kalmay ayn anda
istiyorlar. Hem Kerhxin hem ar yaamlarnn en doyumsuz zevkini yaamaktalar.
te o an kyn meydanna 4 kamyon dolusu bombayla Ezidi Krt halknn
dmanlar giriyor. Ve kamyonlar Kerhxinin evinin yannda havaya uuruluyor.
Bombalarn bir ksm yeni evlilerin yatak odasna dyor. Birka saniye iinde
Kerhxin ve ar yanarak lyor. arnin salar Kerhxinin boynunda. ki insann
bedeni i ie gemi ekilde yanyor Ezidi halknn dllenmi yeni bireyi,
dllenmi olarak sadece 2 saniye varln srdre biliyor..

13. Kaynaklar:
1.

Jaspers, K.(2000), Felsefe Nedir?. Say Yay.

146

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

zgen.H.N., (2003), Van-zalp ve 33Kurun olay. Toplumsal Hafzann

Hatrlama ve Unutma Biimleri.
Adorno. T. , (1999) Gemiin lenmesi Ne Demektir?, Defter, Say 38,
s.121
Walter. Benjamin. (1993) Pasajlar, ev. Ahmet Cemal, Yap Kredi
Yaynlar, stanbul, s.35
Carr, E.H ve J.Fontana (1992) Tarih Yazmnda Nesnellik ve Yalnlk, ev.
zer Ozankaya, mge Kitapevi, Ankara.
Ritckie, Donald A. (1995) Doing Oral History, New York, Twayne
Publishers.
Bell, D. , (2003) Mit Alanlar: Hafza, Mitolojik ve Ulusal Kimlik, Humanite, 3
stanbul. (6)
Hanerliolu, O. , (2000) Dnya inanlar Szl, Remzi Yaynlar,
stanbul.
Yldrm,M.(2009) Yaznsal Trler, izgi Kitapevi, Konya.
Spivak,C.G., (1988) Can the Subaltern Speak? (iinde) Marxism and the
Interpretation of Culture,(der) C.Nelson & L. Grossberg, University of
Illinois Pres.
Dndar, Fuat (2001) ttihat ve Terakkinin Mslmanlar skan Politikas
(1913-1918), letiim Yaynlar, stanbul.
Danacolu, E., (2001) Gemiin zleri Yan Bamzdaki Tarih in
Bir Klavuz

14.

Aydn,Z., (2002) Uncompromising Nationalism: The Kurdish Question in

Turkey, (iinde) S.Sarvan ve N.Balkan (der.), The Politics of Permanent
Crisis:Class, Ideology and State .n Turkey, Nova Science Publhs., New
York, s:94

15.

Behllgil, M. (1992), mparatorluk ve Cumhuriyet Dnemlerinde llerimiz,

Kendi Basm.
Xemgin, Etem, (2005). Krdistanda Mitoloji ve Dini nanlar
(slamiyet
ncesi), Doz Yaynlar, stanbul.

16.
17.

Wrterbuch der Literaturwissenschaft

18.

Brockhaus: Literatur Brockhaus

19.
20.

Metzler Literatur Lexikon

Kleines Literarisches Lexikon

21.

Shaw, J.S & E.K Shaw (2000)Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiyekinci Cilt. stanbul: E Yaynlar.
Gngr, nder (2000) Gelasiusun Kllar-Dnden Bugne Din-ktidarSiyaset atmas, stanbul: Sarmal Yaynlar.
Guest,J.S., (2001) Yezidilerin Tarihi, Avesta Yaynlar, stanbul.
Averianov, P..(1990), 19.yyda Rus, ran ve Osmanl Savalar Srasnda
Krtler. Tiflis.
Ahska,M. (2002), Depresif Politika: Hnzrlar ve Kaybedenler, Defter, say
45.
Aug,M., (2000) Unutma Biimleri, Om Yaynlar

22.
23.
24.
25.
26.

147

27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.

Shayegan, G., (1991) Yaral Bilin: Geleneksel Toplumlarda Kltrel

izofreni
Rhlich,Lutz (1966) Sage (2.Auflage), Stuttgart: J.B. Meetzlersche
Verlagbuchhandlung.
Moltke,H. Von, Trkiye Mektuplar, Remzi Kitapevi, stanbul.
Nikitin,B. (1986) Krtler, zgrlk Yolu Yaynlar, stanbul.
Zizek,S., (2002), deolojinin Yce Nesnesi, Metis Yaynlar.
Xemgin, Etem, (2005). Krdistanda Mitoloji ve Dini nanlar
(slamiyet
ncesi), Doz Yaynlar, stanbul.
Fikret Bakaya (2009) Resmi tarih tartmalar-7-, Ankara, Maki Basn
Yayn.
Bruinessen, Martin van. (2003), Aa, eyh, Devlet, letiim Yaynlar
Lazarev, Krt Sorunu 1891-1917
Bakaya F. etinolu S (2007) Resmi Tarih Tartmalar 3. zgr
niversite yaynlar.
Rayes, E. (1898), The Yezidis, Qala dsrara, Urmiye,c.2,.
McDowell,David.(1996) A.Modern History of the Kurds. Londra,Tauris,
Kemal,Y.(1998), Frat Suyu Kan Akyor Baksana. Adam Yaynlar.
(www.kurdistantime.com)
(www.karakocan.info )
www.tarihtopluluu.com)
le genocide des Armeniens,Fuat Dndar ile sylei(Nisan,2009) LHistoire
Dergisi.
(www.geldik.com)
www.suruc.bel.tr
Burkay, K., (1992), Gemiten Bugne Krtler Ve Krdistan, Deng
yaynlar, Stokholm.
kurdkulturu.blogspot.com
Gaunt,D.(2007) Katliamlar,Direni, Koruyucular: 1. Dnya Savanda Dou
Anadoluda Mslman-Hristiyan liikileri, Belge Yaynlar, stanbul.
Duguid, S (1973) The Politics of unity: Hamidian policy in Iragi Kurdistan
facing modernization Krakow.
Bozaslan,M.E Mem-u Zin
www.egitmenim.com/sayfa/osmanli/34.jpg
(www.afyon-bld.gov.tr/images/custom/sarhosoglu)
( http//www.egitimboard.com)
Rich,C.J.( 1836) Narrative of Residence in Koordistan.2.cilt. Londra:James
Duncan
Lescot, R. (2001) Yezidiler, Avesta Yaynlar, stanbul.

14. ARV LiSTES

1 : BOA., MKT. MHM., 499/2 (Halep ve Musuldaki Yezidilerin Askere Alnmas)
2 : BOA., Y. PRK. BSK., 22/57 (Yezidilerin Askerlikten Muaf Tutulamayacaklar)
3 : BOA., Y. MTV., 74/33 (Seyhan ahalisinden 20 kadar Yezidinin mer Pasann
Olu ile Seyhan Eski Mdr Tarafndan ldrlen 7 Kisinin Kafasn Getirerek
Musul Heyet-i Tahkikiyesine Basvurduklar.)
4 : BOA., _. DH., 1297/1310S-53 (Musul Vilayetinin Belli Kylerinde Sakin Yezidiler
ile esitli Din Frkalarna Mensub Olanlarn ibadet Etmeleri iin Mescid ve Okullar

148

insa Edilerek Gerekli Kolaylgn Gsterilmesi. )

5 : BOA, HAT., 376/20475 (Resid Pasann Diyarbakrn ilerisindeki Krtlere ve
Yezidilere Gidip Kimini Tedib Kimini de Taltif ile Harputa Geldigi.)
6 : BOA., HAT., 373/20404 Diyarbakr ve Bagdat Arasndaki Sincar Dagnda
Bulunan Yezidiler Vuruldugu Taktirde Bagdata Gvenlik iinde Asker Sevk
Edilecegi Hakknda.
7 : BOA., HR.SYS., 186/34. (Hariciye Siyasi Evrak, 186/34)
8 : BOA., Y. A. HUS., 277/16 Sincardaki Yezidilerden Kek Mirzann Yezidilerin
Ruhani ve Yaplmas.
Dnyevi Reisligini Almak Maksadyla Giristigi Fesat
Hareketlerinin Haber Alnmas zerine 4. Ordu Msirligi ile Musul Valiline icab Eden
Tebligatn.
9: BOA., Y. A. HUS., 277/123 (Yezidilerin Islah iin Bekir Pasa Komutasnda 3
Tabur Asker ile Lzumu Kadar Svarinin Sincara Gittigi.)

15. Ek:1
Tarih :1306.Ca.13 (15.1.1889 Sal)
Bb- l
Meclis-i Mahss
F 7 Ca sene [1]306 trihl zabt-nme sretidir.
Yezd tifesi simdiye kadar kurlar isbet idenler in an- cemata
bedel-i nakd it itmek olup badem ahz- asker knn-nme-i hmyn hkmne
tevfken bedel-i nakd virmis olsalar bile bes mh bi_z-zat hidmet-i askeriyede
bulunmalar lzim gelerek hlbuki hidmet-i filiyye-i askeriye hilf- ynleri
idgnden ve Mahall Redf Kumndnlg_nca tife-i merkme haklarnda hkm-i
knnun tamamen icrs taleb olunmakda olmas hasebiyle rhlete basladklarndan
bahisle yz senesine kadar bekyda bulunan ahlinin ve bu meynda
Yezdlerin afv ahli-i sire ile berber bunlarn dah teskn-i melceini mcib
olacag gibi yz bir senesinden itibren ahli-i sire misll ahz- asker
mumelesine muvfakat itmeleri meml oldgna dir vilyet-i msr_nileyhdan
alnan muharrert zerine taraf- ser-askeriyeye gnderilen tezkire
tkmyla kret olundu.
Ser-asker-i msr_n-ileyhin hlsa-i cevb zikr olunan knn-nme-i
hmyn trih-i Tesrin-i Evvel isimlerine kura isbetle bekyda bulunan efrdn

149

sret-i istihdmlar meclis-i askeriyece der-dest-i tezkire oldgna Yezd tifesinin

seniye-i sbka kura bekys hakknda virilecek karra gre mumele olunacag
bedh isede ahz- asker knn hkmnce bedel-i nakd virmek isteyenlerin mutlak
nizmiye tbrlarnda bes mh bi_z-zt hidmet-i askeriyede bulunmas lzimeden
olup bunlar hakknda bir mumele-i istisnyen gsterilmesi dah ciz
olamyacagna binen ol-bbda icrs iktiz iden mumelenin istifsrndan ibret
olup vkan tife-i merkme hakknda bir mumele-i istisnyen icrs ciz
olmamakla berber s-i siryet mahzrn dah mnti olacagna ve Haleb vilyeti
189
Ek 1/1
dhilinde bulunan Yezd tifesi hakknda ahz- asker knn-nme-i hmyn
ahkmna tevfk mumele olunmakda idg dah Haleb vilyeti_nden cevben
alnup mezkr tezkire ile birlesdirilen telgrf-nmeden mstebn olmasna nazaran
tife-i mezbreden Musul_da bulunanlar hakknda dah knn-nme-i mezkrun
tamamen ceryn lzim geleceginin cevben taraf- askeriye isrna karr virildi.
Aslna mutbkdr
Amed Divn- Hmyn

Ek: 1

150

151