Konu zetleri

Uyarlar
Rehber Sorular
Alt Blm Sorular
Etkinlikler zmleri
Genel Tekrar Testleri

Genel Mdr

Temel Ate
Genel Koordinatr

Akn Ate
Eitim Koordinatr - Editr

Nevzat Asma
Eitim Koordinatr Yardmcs

Halit Byk

Dizgi, Grafik, Tasarm

Esen Dizgi Servisi

Grsel Tasarm
Muhteber Bozba
Bu kitabn tm haklar yazarna ve Esen Basn Yayn Datm Limitet irketine aittir. Kitabn tamamnn ya da
bir ksmnn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.
steme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAITIM LTD.T.
Bayndr 2. Sokak No.: 34/11-12 Kzlay/ANKARA
Telefon: (0312) 417 34 43 417 65 87
Faks: (0312) 417 15 78
ISBN : 978 9944 777 09 4

Bask

Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

06369 amaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertifika No: 16102

Bask Tarihi
2012 VIII

www.eseny ayinlari.co m.tr

ATOMUN YAPISI

ATOMUN YAPISI
ATOM KTLES
YAKLAIMI VE MOL
KAVRAMI

1. NTE
7

10. SINIF KMYA

Blm 1 ATOMUN YAPISI

ATOM VE ELEKTRK
Maddenin atomlardan olutuu dncesi milattan nceki yllara dayanr. Madde ile ilgili srlar ve zellikleri merak
eden insanlar bu zelliklerin atomda sakl olduunu dnmler ve atomun yapsn zmlemeye almlardr. Ancak atomun boyutu ok kk olduu iin gnmzde atomu direk yntemlerle incelemek imkanszdr. Bu nedenle atomun yapsyla ilgili almalarda daima dolayl yntemler kullanlmaktadr.
Dalton 19. yzyln banda kendi adyla anlan Dalton Atom Teorisinde maddelerin atomlardan olutuunu ve atomun
blnemeyeceini belirtmiti. Ancak gnmzde atomun daha basit birimlere blnebilecei deneylerle kantlanmtr.

Maddenin Elektrik Yaps

Birok maddenin srtnme ile elektriklendii eskiden beri bilinir.
Srtnme ile elektriklenmede iki tr ykn (+ ve ykler) olduunu kefeden ilk kii Benjamin Franklindir.
Ebonit ubuk bir kuma parasna srtldnde elektrikle yklenir. Bu elektriin tr negatif () yk olarak kabul edilmitir.

Ebonit ubuk kuma parasna

srtlrse () elektrik yklenir.

Cam ubuk ipek kumaa srtlrse

(+) elektrik yklenir.

Cam ubuk ipek kumaa srtlrse oluan elektrik yk pozitif (+) tr. Ayn tr elektrik yklerinin birbirini ittii, farkl tr
elektrik yklerinin birbirini ektii deneylerle ispatlanmtr.
Srtmeden nce maddeler ne pozitif ykl ne de negatif ykldr. Yani srtmeden nce madde ntr yapdadr. Bu durumda maddelerde her iki elektrik yk eit miktarda bulunmaldr ki madde ntr olsun.

etkinlik 1
Maddenin elektrikli yaps ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Maddelerdeki + ve ykleri kefeden kii Benjamin Franklindir.

b)

Ebonit ubuk, kuma parasna srtldnde, ebonit ubuun yklendii yk negatif () tir.

c)

Cam ubuk, ipek kumaa srtldnde herhangi bir ykle yklenmez.

d)

Elektrike ntr yapdaki bir maddede pozitif (+) ve negatif () ykl tanecik bulunmaz.

e)

Ayn ykle yklenmi maddeler birbirini iterken farkl yklerle yklenmi maddeler birbirini eker.

ATOMUN YAPISI

Faradayn Elektroliz Deneyleri ve Atom Alt Paracklar

1932 - 33 yllarnda Michael Faraday, bileiklerin elektrik akmyla ayrt elektroliz yntemi zerinde deneyler yapt.
Faraday yapt deneylerde bir atomun belirli bir miktar veya bu miktarn baz basit katlar kadar elektrik yk tadn ortaya koydu.
Elektrik yknn paracklar halinde tanmas, elektriin taneciklerden meydana geldiini gsterir.
Atomlar, elektriksel ykleri tad iin bu taneciklerin atomlarda bulunmas gerekir.
Elektrolizde 1,118 mg Ag aa karan elektrik yk miktarna 1 C (Coulomb) denir.
Faraday bu deneylerinde, devreden geen yk miktar ile elektrotlarda toplanan madde miktarnn orantl
olduunu buldu.
Elektrotlarda aa kan madde miktar u bant ile bulunur.
m = A.I.t
m : Elektrotlarda toplanan madde ktlesi
A : Maddeye bal bir sabit
I.t : Elektrik yk miktar olup birimi coulomb (kulon) dur.
(I.t = Q ile de gsterilebilir: Buradaki, I: akm iddeti, t: saniye trnden zaman gsterir.)

Stoney
Stoney, 1874 ylnda Faradayn almalarna dayanarak, atomlarda elektrik ykl birimlerin bulunduunu ne srd
ve 1891 de de bu ykl birimlere elektron ad verilmesini nerdi.

Vakum Tpyle Yaplan Deneyler

Vakum tpleri, iindeki havann byk bir ksm ekilerek basnc azaltlm tplerdir. Gazlarn elektrik akmn iletmedii bilinir. Ancak yeterli gerilim uygulandnda gazlar da elektrik akmn iletir. Floresan lambalar ve televizyon tpleri bu olaya rnek verilebiir.

Crooks
Crooks, gelitirdii vakumlu tp iindeki gazlara yksek gerilim uyguladnda tpn cam eperinde sar-yeil floresans k yansmas tespit etti.
Bu nlar elektriksel alana koyduunda (+) ykl kutup tarafndan ekildiini grd. O halde bu nlar () ykl olmalyd. Bu nedenle bu nlara katot nlar dendi.

Plcker
Plcker, katot tpnn yaknna bir mknats getirerek oluan katot nlarnn manyetik alanda davranlarn inceledi.
Katot tplerinde grlen yeil k lekelerinin yerini mknats kullanarak deitirdi.
Ancak tpn havasn tam boaltmad iin denemesi tam olarak baarl olamamtr.
(+)
P1

A B

()

P2

(+)
()

()

(+)

Manyetik alan ierisinden geirilen elektronlarn yrngesi sapar.

10. SINIF KMYA

Thomson
Thomson, Plcker deneylerini model alp yapt deneylerde katot nlarnn manyetik ve elektriksel alanda sapmalarn gzleyerek elektronlar iin yk/ktle (e/m) orann lmtr.
Elektronlar iin e/m = 1,7588.108 coulomb/gramdr.
Elektriksel alandaki sapmalar
Taneciin yk ile doru olarak
Taneciin ktlesi ile ters orantl olarak
gerekleir.
1897de J.J Thomson katot nlarnn vakum tpndeki gazn trne ve katot olarak kullanlan maddelerin trne bal
olmakszn olutuunu ispatlad. Her defasnda oluan bu paralarn her bakmndan zde olduunu ortaya koydu.
Thomson btn elementleri oluturan temel taneciklerden birisinin eksi ykl paracklar olduunu ileri srd. Bu ekilde katot nlarnn aslnda n olmayp eksi ykl tanecikler olduunu belirledi. Bu eksi ykl tanecikler daha nce
Stoneyin nerdii gibi elektron olarak adlandrld.

etkinlik 2

Maddenin elektrikli yaps ile ilgili aadaki boluklara alttaki kutudaki terimlerden gelmesi gerekeni yaznz.
Faraday

elektrikli

madde miktar

yk miktar

1 coulomb

elektronlar

a) Bileiklerin elektrik akm ile ayrma deneylerini ilk olarak yapmtr.

b) Elektroliz olaynda maddenin bir ksmnn art kutba (anoda) bir ksmnn da eksi kutba (katoda) gitmesi maddenin
yapda olduunu gsterir.
c) Elektroliz olaynda devreden geen ile elektrotlarda toplanan doru orantldr.
d) Bir elektrolizde AgNO3 zeltisinden 1,118 mg gm (Ag) aa karan elektrik yk miktarna denir.
e) Katot nlar, aslnda n olmayp eksi ykl dr.

Elektron Yknn Hesaplanmas

1909 ylnda Robert Milikan, Thomson tarafndan bulunan e/m deerinden de faydalanarak yapt deneylerle elektronun yk ve ktlesini bulmutur.

Milikann Ya Damlas Deneyi

Millikan, deneyinde paralel metal levhalar arasna sis halinde
dalm ok kk ya damlacklarn pskrtr. Metal levhalara yapan ya zerrecikleri zerine X nlar gnderilir. X
nlarnn havadaki gaz taneciklerine arparak kopard elektronlar, ya damlacklar tarafndan tutulur ve onlarn eksi yk-

Ya
X nlar

Teleskop

le yklenmesine neden olur.

Paralel haldeki metal levhalara elektrik akm uygulanarak st
levha (+), alt levha () ykle yklendirilerek, eksi ykl ya zer-

Ya damlasnn
grnts

Ykl plakalar

reciklerinin dmesi durdurulabilir. Ya zerreciinin ktlesi ve

ya zerreciini dengede tutmak iin levhalara uygulanan gerilim bilinirse, her damla zerindeki yk miktar hesaplanabilir.

10

Millikann ya damlas deneyi

X nlar
kayna

ATOMUN YAPISI

Deney her tekrarlannda ykn 1,6.1019 coulombun katlar olduu belirlenmitir. O halde elektronun yk,
e = 1,6.1019 coulomb dur.
Bulunan bu deer daha nce Thomson tarafndan bulunan e/m deerinde yerine yazlrsa elektronun ktlesi hesaplanabilir.
m=

1, 6.10 19
e
=
= 9, 1.10 28 g/elektron = 9, 1.10 31 kg/elektron
e/m 1, 7588.10 8

etkinlik 3

Maddenin elektrikli yaps ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Elektronlar, elektriksel alanda pozitif kutba doru saparlar.

b)

Elektrik ykl taneciklerin elektriksel alandaki sapmalar taneciin yk ile doru orantldr.

c)

Ktlesi byk olan elektrik ykl taneciin elektriksel alandaki sapmas da byk olur.

d)

Elektriksel alanda Ne2+, Ne+ den daha fazla sapmaya urar.

e)

Elektriksel alanda, 4He+, 1H+ den daha fazla sapmaya urar.

Protonlarn Kefi
Atomlar ntrdr. Atomun yapsnda eksi ykl elektronlar bulunduuna

gzenekli
katot

gre bu elektronlarn ykn dengeleyecek kadar art ykl bir ksmn

da bulunmas gerekir. Kanal nlar deneyi bu dnceyi dorulam-

tr.
ekilde grld gibi, bir vakum tp ve bu tpn ortasnda gzenekli bir katot vardr. Vakum tpnn elektrotlar arasna yksek gerilim uygulanrsa; katottan kan ve tpn ikinci yarsnda, katot nla-

anot

e
e
e

+
H
+
H
+
H

Kanal nlar

rna ters ynde yaylan, art ykl nlara rastlanr. Bu nlara kanal
nlar denir.
Kanal nlar da elektronlar gibi tanecik tabiatldr ve manyetik alanda saparlar. Ancak bu nlarn yk art olduu iin
katot nlarna gre ters ynde ve daha az saparlar. Bu taneciklerin sapma as tpn iindeki gazn trne baldr.
Vakum tpnde hidrojen gaz varken, kanal nlarnn elektrik ykleri, elektron ykne eit fakat zt iaretlidir.
Hidrojen atomlar tek elektronludur. Hidrojen atomundan, 1 elektron koparlnca geriye art ykl tanecik kalr.
Bu taneciin de art elektriin en kk temsilcisi olmas gerekir. Art elektriin en kk temsilcisi kabul edilen bu tanecie proton denir.
Kanal nlar protonlardan ibarettir. Bu deneylerle, btn atomlarn yapsnda elektronlar yannda protonlarn da bulunduu anlald.
Elektronlar gibi, protonun da m/e oran, daha sonra da ayr ayr yk ve ktlesi hesaplanmtr. Protonun elektrik yk, elektronun ykne eit ancak yk zt yani art olup 1,6.1019 coulomb dur.
Protonun ktlesine gelince, 1,6725.1024g olarak hesaplanmtr. Bu ktle, elektron ktlesinin 1837 katdr.
11

10. SINIF KMYA

etkinlik 4
Aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Kanal nlar, vakum tpnde, katot nlarnn tersi ynnde yaylr.

b)

Kanal nlar, tanecik tabiatl olup manyetik alanda eksi kutba doru saparlar.

c)

Kanal nlarnn ktlesi, katot nlarnn ktlesinden fazla olduu iin elektriksel alanda sapma alar daha
byktr.

d)

Kanal nlar olarak adlandrlan tanecikler aslnda protonlardr.

e)

Protonun elektrik yk, elektronun ykne eit ancak yk zt iaretlidir.

f)

Protonun yk 1,6.1019 Coulombdur.

g)

Proton ile elektronun ktlesi birbirine eittir.

h)

Kanal nlarnn manyetik alan iindeki sapma alar gazn trne baldr.

Atomlarda Proton Saysnn Deneysel Olarak Belirlenmesi

Moseley isimli bilim insan, X nlarn elementlerle arptrarak spektrum izgileri elde etmitir. (X nlar tpta rntgen n olarak bilinen, gzle grlemeyen tehlikeli nlardr.)
Her elementin X nyla oluturduu spektrum izgileri, X nnn frekansna baldr. Bu izgiler her element
iin farkldr.
Moseley, elementlerin X n spektrum izgilerini incelediinde, spektrum izgilerinin oluma frekansnn karekkyle elementin atom numaras arasnda doru orant olduunu grd.

Frekans
87

4x109

72

3x109

43

2x109

75

85

61

1x109
0

10 20

30

40 50

60

70 80 90

Atom No

Elementlerin atom numaras, spektrum izgilerinin oluma frekansnn karekkyle doru orantldr.

Bu ekilde Moseley X nn kullanarak elementlerin iindeki (+) ykl proton saylarn yani atom numaralarn doru olarak buldu.

12

ATOMUN YAPISI

Ktle Spektrometresi
Atom ve molekllerin ktlelerinin belirlenmesi ktle spektrometresi ile yaplr. Ktle spektrometresi gaz halinde rnein,
yksek enerjili elektronlarla bombardman ilkesi ile alr.
Alglayc ekran

Hzlandrc plaklar
Elektron
demeti

c b a

rnek
gaz

Mknats
Filament

yon demeti

Gaz halindeki atom veya molekller, yksek enerjili elektronlarla arptnda atom veya molekllerden elektron koparak art ykl iyonlar oluur. Bu art ykl iyonlar, zt ykl plakalar arasndan geerken hzlanrlar. Hzlanan bu art
ykl iyonlar manyetik alan iine gnderilir. Belirli hzlardaki iyonlar, manyetik alan tarafndan dairesel yol alacak ekilde ynlendirilir. zlenen yolun yarap e/m oranna bal olarak deiir. e/m oran kk olan iyonlar geni dairesel
yol izlerken e/m oran byk olan iyonlar daha dar dairesel yol izler.
Bylelikle ykleri ayn ancak ktleleri farkl iyonlar birbirinden ayrlr. Sapmann byklne baklarak her bir iyonun
dolaysyla allan atom ya da molekln ktlesi belirlenir.
Hzlandrc plaklar

1H, 4He

ve

20Ne

Elektron
demeti

gaz rnekleri ktle spektromet-

resinde yksek enerjili elektron demetiyle iyonlatrlp elde edilen iyonlar manyetik alan ieri-

Alglayc ekran
x

y z

rnek
gaz

sinden geirildikten sonra fotoraf filmi zerine

drlyor.

Filament

yon demeti

Mknats

Buna gre x, y ve z maddeleri H, He ve Ne gazlarndan hangileridir?

SORU 1
Ktle spektrometresine gnderilen gazlarla ilgili,
I. Molekl ktlesi byk olan gazn sapma as daha kktr.
II. Ykl taneciklerden yk byk olan gazn sapma as daha kktr.
III. Sapma asnn byklne baklarak gazn atom ya da molekl ktlesi hesaplanabilir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

13

10. SINIF KMYA

SORU 2
Aada ktle spektrometresine gnderilen madde iftleri verilmitir.
1

1 +
1H

2 +
1D

II.

4
+
2 He

4
2+
2 He

III.

20
2+
10 Ne

4
2+
2 He

I.

Buna gre 1. de verilenlerden hangilerinin sapmalar 2. de verilenlerin sapmalarndan daha fazladr?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) II ve III

ZM

Ntronun Bulunmas
Atomun yapsnda elektron ve protonlarn olduu kefedildikten sonra yaplan kimyasal ktle tayinlerinde atom ktlesinin atomdaki protonlarn ktlesinden fazla olduu bulundu.
Yaplan lmlerde protonlarn ktlesinin, atomun ktlesinin yars kadar olduu bulunuyordu.
Ernest Rutherford bu durumu atomun ekirdeinde yksz taneciklerin de olabilecei eklinde aklad.
1932 ylnda James Chadwich baz ekirdek reaksiyonlar zerinde yapt aratrmalar sonucunda atomun ekirdeinde protonlardan baka, ktlesi protonun ktlesine ok yakn yksz taneciklerin bulunduunu buldu. Bu yksz tanecikleri ntron olarak adlandrd.

etkinlik 5
Atomun yaps ve atomun yaps ile ilgili yaplan deneylere ait aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Btn elementlerin X n spektrumlar ayndr.

b)

X n spektrumu yardm ile elementlerin atom numaras bulunabilir.

c)

Bir elementin atom numaras, X n spektrum izgisinin karekkyle doru orantldr.

d)

X nlarn elementlerle arptrarak elementlerin atom numaralarn bulan bilim insan Thomsondur.

e)

Ntron, atom ekirdeinde pozitif ya da negatif yklere sahip olmayan yksz bir atom alt paracdr.

f)

Ntronlar, ktlesi proton ktlesine ok yakn olan ve protonlarla birlikte atom ktlesini oluturan taneciklerdir.

g)

Elektron yknn 1,6.1019 Coulomb olduunu ya damlas deneyi ile bulan bilim insan Moseleydir.

14

ATOMUN YAPISI

Atom Alt Paracklar

Atom; proton, ntron ve elektronlardan oluur. (Atomda baka tanecikler de vardr. Ancak bunlar imdilik konumuz dndadr.)
Elektronlar, atom iinde yaklak olarak 108 cm hacim kaplad halde protonlarla ntronlar iinde barndran ekirdein ap 1012 cm dir.

Tanecik

Yk

Ktlesi

Atom iindeki konumu

Proton

+1

1,6725.1024 g

ekirdekte

Ntron

1,6749.1024 g

ekirdekte

Elektron

9,1.1028 g

ekirdein dnda

Proton
Atom ekirdeinde bulunur ve pozitif ykldr. Yk deeri 1,6.1019 C dir. Atomun ekirdeindeki proton says o atomun trn belirler.
Proton says eit olan atomlar ayn elemente aittir.
Bir atomun ekirdeindeki proton says, atom numaras ve ekirdek ykne eittir.
Bir elementin atom numaras Z ile sembolize edilir.

Proton says = Atom Numaras = ekirdek Yk

Ntron
Atom ekirdeinde bulunur ve ykszdr. Bir elementin btn atomlarndaki proton says eit iken ntron says farkl olabilir.
Bir atomun ekirdeindeki proton ve ntron saylar toplamna nkleon says denir.
Nkleon says ayn zamanda ktle numarasna eittir. Ktle numaras A ile sembolize edilir.

Nkleon Says = Proton Says + Ntron Says

Elektron
ekirdein etrafnda bulunup ok hzl ekilde hareket eder. Atomun byk ksm boluk olmasna ramen elektronlarn bu hzl hareketinden dolay atom berk (sert, kat) bir kre gibi davranr.
Elektronun yk 1,6.1019 C dir.
Bir elementin atom numaras ve ktle numaras element sembol zerinde u ekilde gsterilir.
Ktle No (A) A
Atom No (Z) A

X
15

10. SINIF KMYA

etkinlik 6
Atom alt paracklarla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Bir atomun ekirdeinin hacmi, atomun hacmine oranla ok kktr.

b)

Atom ktlesinin tamamna yaknn ekirdek oluturur.

c)

Bir atomdaki proton, ntron ve elektron saylar toplamna nkleon says denir.

d)

Proton, ntron ve elektronlarn ktleleri birbirine eittir.

e)

Protonlar, pozitif ykl tanecikler olup bir atom ekirdeindeki proton saysna, atom numaras denir.

f)

15 proton ve 16 ntronu bulunan bir atom

g)

81
35

h)

16
15

X eklinde sembolize edilir.

Br atomunun proton says 35, ntron says ise 46dr.

Atomun byk bir ksm boluk olmasna ramen elektronlarn ekirdek etrafndaki hzl hareketinden dolay
atom sert bir kre gibi davranr.

ATOM MODELLERNN TARHSEL GELM

Atomun atom alt paracklardan olutuu fikri kantlandktan sonra bu paracklarn konumu ve hareketli olup olmadklar fikri aratrlmaya balanmtr.
Elektronlar negatif ykl, protonlar ise pozitif ykl taneciklerdir. Elektronlarn pozitif ykl ekirdee dmeden ayr kalabilmesi dnmeye bal savrulmayla aklanabilir. Yani elektronlar ekirdek etrafnda hzl dnme hareketi yapmaktadr.
ekirdekle ilgili de u soru aklmza gelebilir. Pozitif ykl protonlar kk hacimli ekirdek iinde nasl oluyor da bir
arada durmaktadr?
Bu da bilim insanlar tarafndan u ekilde aklanmaktadr: Nkleonlarn (proton ve ntronlar) ekirdekte bir araya gelileri srasnda bir miktar ktle enerjiye dnmektedir. Bu enerji nkleonlar ekirdekte bir arada tutmaktadr.
Nkleonlar ekirdekte bir arada tutan bu enerjiye balanma enerjisi denir.

Thomson Atom Modeli

Atomla ilgili yaplan deneyler yardmyla elektron ve protonlarn varl ortaya konulmutu.
Bu bilgiler nda Thomson atom modeli u ekilde zetlenebilir:
1. Atomlar aplar yaklak 108 cm olan krelerdir.
2. Elektronlarn ktlesi protonlarn ktlesinden ok kk olduundan, atomlarn ktlesini protonlar oluturur.
3. Pozitif ykler atomun iine homojen olarak yaylmtr.
4. Elektronlar, pozitif yk ntrletirecek sayda, kre iine dalmtr.
Thomson atom modeli zml keke benzetilir. Kek atomun art ykl blm, gvde iindeki zm taneleri ise elektronlara kar gelmektedir.

16

+
+
+
+

+
+
+
+

+
+
+

+
+ +
+

Thomson atomu zml

keke benzetmitir.

ATOMUN YAPISI

Rutherford Atom Modeli

1911 ylnda Rutherford atomun yapsn belirlemek iin alfa nlar (pozitif ykl tanecikler) ile bir dizi aratrma yapmtr. Rutherford, ok ince altn levha zerine alfa nlarn gnderip bunlarn salmasn inceledi.
Rutherforda gre, Radan kan yksek enerjili alfa nlar ince altn levhadan ynn deitirmeden geebilmeliydi.
Oysa bu deneyde alfa nlarnn ou levhadan geerken, bir ksm yolundan sapt ve ok az da geriye dnd. Alfa
nlar, ancak kendisinden daha byk ktle ve elektrik yklerine arpnca yolundan sapar veya geri dnerler.

Radyoaktif kaynak
Saptran nlar

_
Alfa paracklarnn
izledikleri yol

_
_

Altn levha

Florl veren ekran

Alfa paracklarnn byk ounluu,

ince metal levhadan geer. Kardaki ekran
zerinde florl gsterirler.

+
+

+
+

_
_ nlar

+
+

Metal levhadaki
atomlar

_
_

+
+
+

nce metal levhadan geerken, alfa

paracklarnn ok az, yollarndan
saptrlr.

Rutherford bu deneyden u sonular karmtr:

1. Alfa nlarnn ou ince levhadan getiine gre atomda byk boluklar vardr.
2. Atom ktlesinin tamamna yakn ve pozitif yklerin tamam ekirdekte toplanmtr. ekirdein hacmi ok kktr.
3. ekirdekteki (+) ykn miktar elementten elemente deiir. ekirdek ktlesinin yaklak yarsn protonlar oluturur.
4. ekirdein dnda, pozitif yke eit sayda elektron bulunur.
Rutherford, ktlesi yaklak protonun ktlesine eit ve yksz bir taneciin varln nermitir. Ancak bu yksz taneciin zelliklerini Chadwick ortaya koymu ve ntron adn vermitir.
Rutherforda gre atom; merkezde ktlesi ok byk bir ekirdek ve etrafnda dolanan elektronlardan olumutur.
ekirdekli atom modelini ilk neren kii Rutherforddur.

Rutherford Atom Modeli atomlarn yayd spekturumlarn aklanmasnda yetersiz kalmas nedeniyle ksa
zamanda terkedilmitir.

17

10. SINIF KMYA

etkinlik 7
Aada birbiriyle balantl Doru / Yanl tipinde ifadeler ieren tanlayc dallanm aa tekniinde sorular verilmitir. a ifadesinden balayarak her doru (D) ya da yanl (Y) cevabnza gre klardan sadece birini iaretleyiniz.

a. Atomun ekirdekli yapda olduu

fikrini ortaya atan ilk bilim adam
Rutherford'dur.
D

b. Rutherford'a gre atomun byk

bir ksm boluktur.

d. Rutherford'a gre
atomun ktlesinin
tamamna yaknn
elektronlar oluturur.
D

c. Rutherford'a gre atom zerine gnderilen (+) ykl nlar saptran tanecikler protonlardr.

e. Rutherford'a gre
atom ekirdeindeki
(+) yk miktar her
elementte farkl saydadr.

D
2

f.

Rutherford'a gre
atomda (+) ykler
youn olarak ok
kk bir hacimde
toplanmtr.
D

etkinlik 8

g. Rutherford'a gre
atomlar ma yaptnda kesikli spekturum verir.

D
6

Aadaki aklamalar Thomson Atom Modelinin zelliklerinden ise D, deil ise Y ile belirtiniz.
a)

Atom kre biimindedir.

b)

Atomda eksi ykl elektronlar bulunur.

c)

Atomda elektron says kadar pozitif ykl proton vardr.

d)

Protonlar, ekirdek olarak adlandrlan kk bir hacimde bulunur.

e)

Atomun ktlesinin tamamna yaknn protonlar oluturur.

f)

Elektronlar, pozitif ykl protonlarn evresinde dolanrlar.

18

Y
8

ATOMUN YAPISI

In kili Yaps
I aratran bilim insanlar, n yaps ve zellikleri ile ilgili iki model ne srmlerdir.
In dalga modeli
In tanecik modeli

Elektromanyetik Inlarn Dalga Modeli ile Aklanmas

Atomun elektronik yaps ile n yaps arasnda bir iliki vardr. Modern atom teorisinin gelimesinin temelinde, enerji souran atomlarn k yaymas ile ilgili gzlemler yatmaktadr.
Bu nedenle n yaps ile ilgili bilgiye sahip olmamz gerekir.
Ik, bir elektromanyetik madr.
Radyo dalgalar, kzl tesi dalgalar, grnr blgedeki k ve X - nlar elektromanyetik ma trleridir.
Elektromanyetik n uzayda dalga hareketi ile ilerler.
Dalgalarla ilgili terimler k iinde kullanlabilir.
h
A
A

Bir dalgann dalga boyu (h) ve genlii (A) nin gsterilmesi

Dalga Boyu (h)

ki dalga tepecii arasndaki uzakla dalga boyu denir. Birimi cm olup h(lamda) ile gsterilir.

Frekans ()
Belli bir noktadan bir saniyede geen dalga saysna frekans denir. Birimi 1/saniye veya Hertz olup p ile gsterilir.

Dalga Hz (c)
Bir dalgann frekans ile dalga boyunun arpmna dalga hz denir. (Dalga hz = p.h)
Bolukta btn dalgalar ayn hzla hareket eder. Bu hz k hzna eit olup 3.1010 cm/s dir. Ik hz c ile gsterilir. Bu
durumda dalgann hz, dalgaboyu ve frekans arasnda aadaki iliki vardr.
c = p.h

Genlik (A)
Bir dalgada maksimum ykseklie veya minimum derinlie dalgann genlii denir. Dalgann iddeti, genliin karesi
(A2) ile orantldr.
Radyo dalgalar ok uzun dalga boylarna, kzl tesi nlar orta uzunlukta dalga boylarna, radyoaktif bozunmada oluan gama nlar ise ok ksa dalga boylarna sahiptir. Aadaki ekilden de anlalaca gibi grnr blge nlar
dar bir blgede bulunmaktadr.

19

Frekans (Hz)

Dalga boyu (m)

10. SINIF KMYA

RADYO

MKRODALGA

KIZILTES

GRNR

ULTRAVYOLE

X IINLARI

GAMA IINI

103 101

101 103

103 106

106 107

107 108

108 1011

1011 1015

108 1010

1010 1012

1012 1015

1015 1018

1018 1017

1017 1021

1021 1024

binalar

insanlar

karnca

ine
delii

organel

Krmz

virs

500

atom

ekirdek

Mor

grnr k

700 600

protein

400

Dalga boyu (nm)

Elektromanyetik bir dalgann, dalga boyu, frekans ve enerjisi arasnda aadaki ilikiler vardr.
Elektromanyetik bir dalgann, dalga boyu bykse frekans dktr.
Yksek enerjili bir dalgann dalga boyu kk, frekans yksektir.

Bir metal buhar lambasndan yaylan n dalga boyu 4,8.105 cm dir.

Buna gre, bu n frekans ka hertz (1/s) dir? (Ik hz (c) = 3.1010 cm/s)

SORU 3
Sodyum buhar lambasndan yaylan n frekans yaklak 5.1014 1/s dir.
Buna gre, bu n dalga boyu ka cm dir? (Ik hz = 3.1010 cm/s)
ZM

20

ATOMUN YAPISI

SORU 4
Dalga boyu 7.105 cm olan krmz n frekans ka hertz dir? (Ik hz = 3.1010 cm/s)
ZM

SORU 5
In dalga modeliyle ilgili aadakilerden hangisi yanltr?
A) Bir dalgann dalga boyu, iki dalga tepesi arasndaki uzaklktr.
B) Bir dalgann frekans, bir noktadan 1 saniyede geen dalga saysdr.
C) Bir dalgann maksimum ykseklii veya minimum derinliine dalgann genlii denir.
D) Bir dalgann iddeti, genliinin karesiyle doru orantldr.
E) Dalga boyu ne kadar bykse dalgann frekans da o derece yksektir.
ZM

Dalga Modeliyle Aklanabilen Optik Olaylar

In cisimlerden yansmas, bir ortamdan baka bir ortama geite krlmas ve beyaz n renklere ayrlmas n
dalga modeliyle aklanabilen olaylardr.
C

Aydnlk

Karanlk

Ik demeti

K1

Aydnlk
Karanlk
Aydnlk

Karanlk

K2

Aydnlk
Karanlk

Aydnlk

ift yark deneyi olarak da bilinen Young Deneyi n dalgasal zelliini ortaya koyan ilk deneydir. Bu deneyde k, iki ince
yarktan geirilerek yarklarn arkasndaki ekrana yanstlr. Ekranda giriim deseni denilen aydnlk ve karanlk izgilerden oluan
desen grnr. Klasik fizikte parack olarak bilinen elektron, proton ve ntronlarla yaplan deneylerle de ayn sonuca varlr.

21

10. SINIF KMYA

Elektromanyetik Dalgalarn Tanecik zellii

In, k kaynandan tanecik eklinde yayldn ne sren modeldir.
Fotoelektrik olay ve siyah cisimlerce yaylan nlarn dalga boyu-iddet grafikleri dalga modeliyle aklanamaz ancak
tanecik modeliyle aklanabilir.

Siyah Cisim Imas

zerine gelen btn nlar souran (emen) cisimlere siyah cisim denir. Metalden veya kilden yaplm, her yan kapal ve ii karbonla svanm borunun zerine bir delik amakla siyah cisim hazrlanabilir.
Siyah cisim stlp delikten kan malar gzlendiinde her eit dalga boyunda n olduu grlr
Istlan siyah cisimde scaklk arttka mann iddeti de artar. Scaklk dkken uzun dalga boylu (az enerjili), scakl arttka ksa dalga boylu (yksek enerjili) n yaylr.
14

5000K

In iddeti (Genlik)

12
10
8
6
4000K

4
2

3000K

0
0

Dalgaboyu (+m)

Farkl scaklklarda, siyah cisim masnn iddetinin dalga boyuna gre deiimi

Siyah cisim stldnda krmzdan balanarak grnr blgedeki nlarn tm sralanr.

Planck Kuantum Teorisi

Enerjinin paketler halinde tandn ileri sren teoriye kuantum teorisi denir. Kuantum teorisi siyah cisim masnda gzlenen olay aklayabilmek iin Max Planckn nerdii grtr.
Kuantum teorisi; ma enerjisinin srekli olmadn ancak belirli byklklerde sorulup yaymlanabileceini yani kuantumlar halinde alnp verileceini ileri srmtr.
Her kuantum enerjisi, mann frekans ile doru orantldr.
E : Kuantum enerjisi
E=h.p

h : Planck sabiti (6,63.1034 J.s)

p : Inn frekans

Planck kuantum hipotezi balangta sadece bir deney iin ne srlm bir varsaym olmasna ramen ma
enerjisi ile ilgili yorumu genelletirilerek kullanlm ve evrensel bir kuramn temelini oluturmutur.
Bir atomda elektronlarn ekirdek etra fnda yrngesel hareketleri, siyah cismin kk miktarlar halinde s
yaymas (Planckn siyah cisim mas), fotonun elektron manyetik radyasyonu (Bohr terosi), fotoelektrik olay,
atom spektrumu kuantum teorisi ile izah edilebilir.
Albert Einstein 1905 ylnda may oluturduu ve k hzyla hareket ettii kabul edilen kuantumlar foton
olarak adlandrmtr.

22

ATOMUN YAPISI

Fotoelektrik Olay
Bir metal yzeyine drlen n ile metalden elektronlarn frlatlmas olayna fotoelektrik olay denir.

Elektron

Ima

Elektron

Metal

Metal yzeyine den

ma yzeyden elektron
koparr.

Ima

Daha hzl Daha yksek

elektron frekansl ma
Metal

Metal

Eer mann iddeti

artrlrsa daha fazla
sayda elektron kopar.

Eer mann enerjisi

artrlrsa frlayan
elektronlarn hz artar.

Planck, yapt deneylerle scaklk deitii halde yaynlanan her bir nn

enerjisinin sabit kaldn buldu. Buradan bir kat ancak belirli enerjiye sahip
nlar yaynlayabilir sonucunu kard.

Metalden elektron koparabilmek iin nn belirli bir frekansnn olmas gerekir.

rnein potasyum metalinden elektron koparabilmek iin dk frekansl mavi k yeterli gelirken bakr metalinden
elektron koparabilmek iin mor tesi frekansa sahip k gereklidir.

Atom Spektrumlar
Spektrum
Bir n cam prizmadan geirilerek kendisini oluturan farkl dalga boylarnda nlara ayrlmasna spektrum ya da
tayf denir.

Srekli Spektrum
Bir spektrumda renkler arasnda bir kesiklik yoksa ve krmzdan mora doru srekli bir renk dizisi oluuyorsa buna
srekli spektrum denir.

Srekli spektrum

Yamurlu havalarda oluan gkkua ve beyaz n prizmadan geirilmesi ile oluan spektrumlar srekli spektrumlardr.

Kesikli Spektrum
Bir spektrumda renkler srekli olmayp arada siyah boluklar bulunuyorsa buna kesikli spektrum denir.

Kesikli spektrum

Elementler, gaz veya buhar halinde gerekli yksek scakla stlnca bir ma yaymlar. Yaymlanan bu ma prizmadan geirilirse kesikli spektrum verir.
23

10. SINIF KMYA

Neden Kesikli Spektrum Yaymlanr?

Kesikli spektrumda elementler dolaysyla atomlar grnr blgenin deiik kesimlerinde parlak izgiler oluturur.
Oluan bu izgi spektrumlarnn nedeni, mann srekli deil de belli miktarlar (kuantumlar) halinde yayldn gsterir.
Maddeler enerji (s, elektrik) aldklarnda kendilerine zg dalga boylarnda k yaynlarlar.
Her elementin kendine zg yaynma izgi spektrumu vardr.

Hidrojen spektrumu

Cva spektrumu

Neon spektrumu

Baz elementlerin yaynma izgi spektrumlar

Her element atomunun kendine zg bir yaynma spektrumu olduu gibi bir de sourma (absorpsiyon) spektrumu vardr.
Elementler hangi dalga boyunda ma yayyorsa o dalga boyundaki malar sourabilir.
Farkl elementlere ait grnr blge atom spektrumlar karlatrlarak atomun yaps hakknda ipular elde edilebilir.

Hidrojen Atomu Spektrumu

Byk atomlarn spektrumu kark olduu halde hidrojen atomunun izgi spektrumu basittir.
nk hidrojen atomu sadece bir proton ve bir elektrondan olumaktadr.
Bu nedenle insanlar ncelikle hidrojenin spektrumunu aklamaya almlardr.

Balmer Rydberg Eitlii

Balmer ve Rydberg hidrojenin grnr blge yaynma spektrumundaki en uzun dalga boylu izginin (krmz, yeil,
mavi) dalga boylarn hesaplamaya yarayan bir eitlik gelitirdiler. Bu eitlie Rydberg eitlii denir.
1
1
1
= R. ; 2 2 E
m
2
n

R : Rydberg sabiti (1,0974.107 m1)

n : 3, 4, 5 .... gibi spektrum izgilerine denk gelen tam saylardr.

n = 3 olduunda dalga boyu 6,56.107 m (spektrumda krmz ma)

n = 4 olduunda dalga boyu 4,86.107 m (spektrumda yeil ma)
n = 5 olduunda dalga boyu 4,1.107 m (spektrumda mavi ma)

24

ATOMUN YAPISI

etkinlik 9

Ikla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Ik hem dalga hem de tanecik zellii gsterir.

b)

Young deneyi maddenin tanecikli yapsn ortaya koyan bir deneydir.

c)

Siyah cisim mas ve fotoelektrik olay n dalga modelini aklayan olaylardr.

d)

zerine den btn nlar souran cisimlere siyah cisim denir.

e)

Enerjinin srekli olarak deil de paketler halinde tandn ileri sren teoriye kuantum teorisi denir.

f)

Her fotonun enerjisi, mann frekans ile ters orantldr.

g)

Bir kuantumun tad enerji, planck sabiti ile mann frekansnn arpmna eittir.

h)

Siyah cisim stldka (scaklk arttka) mann iddeti azalr.

i)

Metal yzeyine k tutularak metalden elektron koparlmasna fotoelektrik olay denir.

j)

Her metalden elektron koparmak iin gnderilen nn frekans farkldr.

k)

Btn elementlerin yaynma izgi spektrumlar ayndr.

l)

Atomlarn ma spektrumlarnn kesikli olma nedeni elektron enerjilerinin kuantlamasdr.

Bohr Atom Modeli

Neils Bohr, hidrojen atomunun spektrum izgilerini ve Planckn kuantum kuramn kullanarak Bohr Atom teorisini ortaya koydu.

Bohr atom teorisi u ekilde zetlenebilir:

1. Bir atomdaki elektronlar ekirdek evresinde, ekirdekten belli uzaklkta, dairesel, belirli enerji dzeylerinde (yrnge veya orbital) bulunabilirler.
2. Elektronlar bir enerji seviyesinde iken kararl olup enerji yaymazlar.
3. Enerji seviyeleri atom ekirdeinden itibaren srasyla, 1,2,3,4n ile gsterilip her bir seviyenin tek elektronlu
atom veya iyonlar (H, He+, Li2+) iin belirli bir enerjisi vardr. Bu enerji u forml ile hesaplanr.
En =

2, 18.10 18 .Z 2
Joule
n2

Z : Atom numaras
n : Enerji seviyesi

4. Bir atomda; elektronlar dk enerjili seviyeden daha yksek enerjili seviyeye kabilmek iin seviyeler arasndaki fark kadar enerjiyi dardan almalar gerekir. Ayn ekilde, bir atomda elektronlar yksek enerji seviyesinden, dk enerjili bir seviyeye dtklerinde, iki seviyenin farkna eit bir enerjiyi k olarak yayarlar.
TE = 2, 18. 18 .Z 2 d

1
2
ni

1
n
n s2

Aa kan ya da absorblanan n dalga boyu (h) veya frekans (p) aadaki formller yardm ile hesaplanabilir.
E = Eson Eilk = h.p = h.c / h

25

10. SINIF KMYA

Hidrojen atomunda ikinci enerji dzeyinden birinci enerji dzeyine den bir elektron iin aadaki sorular
cevaplaynz. (Hnin atom numaras = 1)
a) Yayd enerji ka jouledir?
b) Yaynlad n frekans ka hertz (titreim/s) dir?
c) Yaynlad n dalga boyu ka cm dir?
(planck sabiti (h) = 6,63.1034 joule.saniye) k hz (c) = 3.1010 cm/s)

SORU 6
Hidrojen atomunun elektronu 4. enerji dzeyinden 3. enerji dzeyine derse aa kan nn enerjisi ka
jouledir?
ZM

SORU 7
Hidrojen atomunun 2. enerji dzeyinden 3. enerji dzeyine srayan elektron iin aadaki sorular
cevaplaynz.
a) Ald (Absorblanan) enerji ka jouledir?
b) Ald (Absorblanan) n frekans ka titreim/saniye (hertz) dir.
c) Ald (Absorblanan) n dalga boyu ka cm dir? (Planck sabiti (h) = 6, 63.1034 j.s, k hz (c) = 3.1010 cm/s)
ZM

26

ATOMUN YAPISI

SORU 8
H atomuna ait elektron aada belirtilen enerji dzeyleri arasnda gei yapmaktadr.
I. 5. enerji dzeyinden 4. enerji dzeyine
II. 4. enerji dzeyinden 3. enerji dzeyine
III. 5. enerji dzeyinden 3. enerji dzeyine
Buna gre, aa kan nn enerjisi aadakilerden hangisinde doru karlatrlmtr?
A) I > II > III

B) I > III > II

C) II > III > I

D) II > I > III

E) III > II > I

ZM

SORU 9
H atomuna ait elektron aada belirtilen enerji dzeyleri arasnda gei yapmaktadr. Bu gei srasnda yaymlanan
nn frekanslar p1, p2 ve p3 ile gsterilmitir.
Geiin olduu enerji dzeyleri

Inn frekans

2. den 1. ye

p1

3. den 2. ye

p2

3. den 1. ye

p3

Buna gre, p1, p2 ve p3 arasndaki iliki aadakilerin hangisinde dorudur?

A) p1 > p2 > p3

B) p1 > p3 > p2

C) p3 > p2 > p1

D) p3 > p1 > p2

E) p2 > p3 > p1

ZM

Atomlarda Enerji Dzeyleri

Hidrojen gaznn spektrumunun incelenmesi atom modellerinin gelimesine nemli katkda bulunmutur. Hidrojen gaznn yksek scaklkta verdii nlarn spektrumlar incelendiinde grnr ve grnmeyen blgelerde izgiler olutuu saptanmtr.
Grnen blgedeki izgiler 1885 ylnda Balmer tarafndan incelenmitir. Balmer bu izgiler arasndaki uzaklklarn matematiksel bir seri eklinde ifade edilebileceini belirtmitir. Dier enerji dzeylerinden 2. enerji dzeyine dn srasnda hidrojen atomlarndan elde edilen spektrum izgilerinin oluturduu seriye Balmer serisi denir.
Daha sonralar hidrojen atomu iin grnmeyen blgelerdeki dier seriler de bulunmutur.
Hidrojen atomunda elektonlarn bulunduklar enerji dzeyinden 1., 2., 3., 4. ve 5. enerji dzeylerine dn srasnda
oluan spektrum izgilerine u adlar verilir.
Lyman serisi : Elektronun 1. enerji dzeyine dn srasnda oluan spektrum izgileri
Balmer serisi : Elektronun 2. enerji dzeyine dn srasnda oluan spektrum izgileri
Paschen serisi : Elektronun 3. enerji dzeyine dn srasnda oluan spektrum izgileri
Brackett serisi : Elektronun 4. enerji dzeyine dn srasnda oluan spektrum izgileri
Pfund serisi : Elektronun 5. enerji dzeyine dn srasnda oluan spektrum izgileri

27

10. SINIF KMYA

n='
n=5
n=4

Pfund Serisi

n=3

Paschen Serisi

Brackett Serisi

Balmer Serisi

n=2

Dalga boyu (cm)

Mor
5

4.10

n=1

5.10

6.10

Krmz

7.10

Lyman Serisi

Hidrojen atomunun baz elektron geileri arasndaki iliki ve grnr blgenin spektral izgileri

n=5

c
d

n=4

ekilde hidrojen atomuna ait baz enerji dzeyleri arasndaki geiler gsterilmitir.

n=3

Bu geilerden yaynlanan spektrum izgilerinden hangileri Paschen n = 2

serisinde yer alr?

n=1

SORU 10
ekilde hidrojen atomuna ait elektronun baz enerji dzeyleri arasndaki

n=5

geileri gsterilmitir.

n=4

Bu geilerde yaynlanan spekturum izgileri iin aadaki sorular

n=2

b) Hangi spekturum izgileri Balmer serisinde yer alr?

c) Hangi spekturum izgileri Paschen serisinde yer alr?
d) Hangi spekturum izgileri Brackett serisinde yer alr?
ZM

28

n=1

t
z

n=3

cevaplaynz.
a) Hangi spekturum izgileri Lyman serisinde yer alr?

q
u

ATOMUN YAPISI

SORU 11
Hidrojen atomunda elektronun baz enerji dzeylerine geileri sembollerle gsterilmitir.
Gei serisi

Sembol

Lyman serisi

Balmer serisi

Paschen serisi

Bu geilerin enerjisi aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

A) L > B > P

B) B > P > L

C) L > P > B

D) P > B > L

E) P > L > B

ZM

ok Elektronlu Atomlarn Katman Elektron Dalm

Elementlerin katman elektron dalm aadaki kurallara gre yaplr.
1. Katmanlarn barndrabilecei maksimum elektron says almamaldr. Katmanlarda barnabilecek maksimum
elektron says yledir:
Elektron says (2n2)
__________________

Katman no (n)
_____________
1

18 (8 + 10)

32 (8 + 10 + 14)

2. En d katmanda 8 den, dtan 2. katmanda 18 den fazla elektron bulunamaz.

3. Elektronlar i katmandan balanarak yerletirilirken elde kalan elektron says 8i ayorsa, 2 elektronlu bir d
katman ve artan elektron kadar elektron bulunduran baka bir katman yazlr.
4. Yazlan elektron dizilimi 12 2 eklinde bitiyorsa 13 1 , 17 2 eklinde bitiyorsa 18 1 ekline dntrlr.
Katman

Elektron says

10

10

14

10

14

10

14

10

14

Bir element atomunun katman elektron dalm yaplrken tablodaki oklar ynnde ilerlenmelidir.
Tekrar dnlerde ayn katmandaki elektronlar toplanmaldr.

Not: Pd, Re gibi baz gei elementlerinin ve Ce gibi baz nadir toprak elementlerinin elektron dizilimleri kurallara uymaz.
29

10. SINIF KMYA

Aada atom numaras verilen element atomlarnn katman elektron dalmlarn yaznz.
a) 25Mn

b) 35Br

c) 39Y

d) 52Te

e) 58Ce

f) 86Rn

SORU 12
Atom numaras 30 olan Zn element atomunun katman elektron dalm aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
A) 2

ZM

30

12

B) 2

12

C) 2

18

D) 2

20

E) 2

ATOMUN YAPISI

SORU 13
Bir element atomunun 3. katmannda 15, 4. katmannda ise 2 elektron bulunmaktadr.
Buna gre, bu element atomunun atom numaras aadakilerden hangisidir?
A) 17

B) 19

C) 25

D) 27

E) 33

ZM

SORU 14
Atom numaras 32 olan element atomunun ka katman vardr?
A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

ZM

SORU 15
Atom numaras 37 olan element atomunun son katmannda bulunan elektron says aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) 1

B) 3

C) 5

D) 7

E) 9

ZM

SORU 16
Atom numaras 44 olan element atomunun son katmannda bulunan elektron says aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) 1

B) 2

C) 6

D) 8

E) 16

ZM

SORU 17
Atom numaras 56 olan element atomunun katma elektron dalm aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) 2

18

26

D) 2

18

18

B) 2

18

18

10

E) 2

18

18

C) 2

18

18

ZM

31

10. SINIF KMYA

SORU 18
Atom numaras 62 olan element atomunun 4. katmannda bulunan elektron says aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) 8

B) 10

C) 18

D) 24

ZM

SORU 19
Atom numaras 53 olan element atomuyla ilgili;
I.

lk 3 katman maksimum elektronla dolmutur.

II.

4. katmannda 18 elektron bulunur.

III. 5. katmannda elektron bulunmaz.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 20
Atom numaras 80 olan element atomuyla ilgili;
I.

4. katmannda 32 elektron bulunur.

II.

5. katmannda 18 elektron bulunur.

III. 6. katmannda 2 elektron bulunur.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
ZM

32

B) Yalnz II

C) I ve II

E) 32

ATOMUN YAPISI

etkinlik 10
Aada atom numaras verilen element atomlarnn katman elektron dalmlarn yapnz.

Element
a)

21Sc

b)

24Cr

c)

29Cu

d)

32Ge

e)

36Kr

f)

38Sr

g)

42Mo

h)

47Ag

48Cd

j)

50Sn

k)

59Pr

l)

75Re

m)

81Tl

n)

85At

o)

88Ra

p)

90Th

Katman Elektron dalm

33

10. SINIF KMYA

KUANTUM (DALGA) MEKANNN GELM

Dalga - Tanecik kilii
1924 ylnda Lois De Broglie maddenin de k gibi hem tanecik hem de dalga zelliine sahip olduunu ileri srd. De
Broglie madde dalgalarn matematiksel terimlerle ifade etti.
Bir k fotonunun enerjisi (E), n frekans (p) ile planck sabiti (h) nin arpmna eittir.
E = h.p
Daha nce n dalga zelliinden faydalanarak, k hz (c), n dalga soyu (h) ve n frekans (p) arasndaki u banty yazmtk.
c = p.h
Yukardaki her iki bant birletirildiinde u bant elde edilir.
E = h.

c
h

Bu bantdaki E nin yerine de Einsteinin E = mc2 bantsndaki mc2 yi koyabiliriz.

2

mc = h.

c
h

Bant sadeletirilir ve dalga boyu iin dzenlenirse u bant elde edilir.

h=

h
m.c

Lois De Broglieye gre bu eitlie benzeyen bir eitlik bir elektronun dalga boyu iin kullanlabilir.
h=

h = Elektronun dalga boyu,

h = Planck sabiti,

h
m

m = elektronun ktlesi,

= elektronun hz

Daha sonra 1927 ylnda, De Broglienin dncesi elektron demetlerinin bir kristal tarafndan, X nlarna benzer
biimde saptrlmas ve datlmas deneyleriyle kantland.

Davisson Germer yaptklar deneyde, ince metal levha zerine bir elektron demeti ynlendirdiklerinde i ie halkalardan
oluan bir grnt elde ettiler. Bu deneyle elektronlarn dalga zelliine sahip olduu kantland. Tpk su dolu bir leene su
damlatldnda dalgalarn olumas gibi.

34

ATOMUN YAPISI

Dalga boyu 4.105 cm olan mavi k iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Enerjisi ka J dir?
b) Frekans ka 1/saniyedir?
(Planck sabiti (h) = 6, 63.1034 j.s, k hz (c) = 3.1010 cm/s)

SORU 21
Dalga boyu 7.105 cm olan krmz k iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Enerjisi ka J dir?
b) Frekans ka 1/saniye dir?
(Planck sabiti: 6, 63.1034 j.s, k hz = 3.1010 cm/s)
ZM

SORU 22
Sar n dalga boyu 5,8.105, mavi n dalga boyu 4.105 cm dir.
Buna gre,
I. Sar n frekans daha byktr.
II. Mavi n enerjisi daha fazladr.
III. Mavi k, metalden daha kolay elektron koparr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

35

10. SINIF KMYA

etkinlik 11
Aadaki izelgede, sol tarafta verilen bilgilerle sa tarafta verilen keifleri, deneyleri, teorileri rnekte verildii gibi eletiriniz.

Bilgi

Keif - Deney - Teori

Eletirme

a) Davisson - Germer Deneyi

1d

1. Elektroliz olaynda devreden geen yk

miktar ile elektrotlarda aa kan
madde miktar doru orantldr.

2. Katot nlar gerekte n deil eksi

ykl paracklardr. Bu paracklar

b) Millikan Deneyi

atomun yapsnda mevcuttur.

3. Elektronun yk 1,6.1019 C dir.

c) Fotoelektrik olay

4. Atom, ok kk hacimli bir ekirdek

ve onun evresinde dolanan elektronlarn oluturduu, ok byk bir ksm

d) Faraday Yasas

boluk olan bir yap tadr.

5. Bir atomun n yaymas veya sourmas iin, o atomdaki elektronlarn

farkl enerji dzeyleri arasnda gei

e) Bohr Atom Modeli

yapmas gerekir.

6. Atom alt tanecikler dalga karakteri

de tarlar.

7.

f)

Rutherford Atom Modeli

Elektromanyetik nlar, kuantum

(foton) denilen blnemeyen birimler-

g) De Broglie hipotezi

den oluur.

8. Atom alt bir tanecie elik eden dalgaya ilikin h (dalga boyu) deeri
hesaplanabilir.

36

h) Thomson Deneyi

ATOMUN YAPISI

Heisenberg Belirsizlik lkesi

Werner Heisenberg, atomlardan daha kk taneciklerin davranlarn belirlemek iin kla bir takm deneyler yapt.
Bu deneyler sonucunda Heisenberg Belirsizlik ilkesi olarak adlandrlan u sonucu kard:
Elektronun herhangi bir andaki yeri ve hz ayn anda belirlenemez.
rnein ucuna bir ta balanm bir ip hzla evrilirse ve evirme hz srekli deiirse tan nerede olduu kesin olarak bilinemez.
mikroskop
foton

mikroskop
foton

elektron
a

elektron

Bir k fotonu bir elektrona arpar ve yanstlr (a). arpma srasnda foton momentumu elektrona geer.
Yanstlan foton mikroskoptan grlr, fakat elektron odan dnda kalr (b). Elektronun kesin konumu tayin edilemez.

Heisenbergin belirsizlik ilkesi u bant ile ifade edilir:

x . h/4/m
x : uzanm (x : elektron konumundaki deiim)

: hz ( : elektronun hzndaki deiim)

h: planck sabiti

m: elektron ktlesi

Heisenberge gre elektronlar yrngelerde sabit hzla dnen tanecikler olarak dnmek hataldr.
Heisenberge gre daha doru olan dnce udur:
Elektronu, ald enerjiyle hz ve buna bal olarak da ktlesi deien bir nicelik olarak dnmek daha dorudur.
Heisenberge gre atom iinde elektronun yeri belirlenemez.

Bohr Atom Modeli Neden Yetersizdir?

Bohr atom modeli, hidrojen atomunun davrann ok iyi akladndan ve basit olduundan balangta byk ilgi
grd. Ancak baz eksiklikler ve baz olaylar aklamada yetersiz kalmasndan dolay 12 yl geerli kald.
Bohr atom modelinin yetersizlikleri u ekilde sralanabilir:
Bohr atom teorisinde elektronun ikili karakteri (dalga - tanecik) hesaba katlmamtr.
Bohr atom modeli ok elektronlu atomlarn spektrumlarn aklayamamtr.
Bohr atom modelinde atom ekirdeinin evresinde ember yrngeler ngrlmt.
Ancak De Broglie hipotezi ve Heisenberg belirsizlik ilkesi bu ngrnn dorulanmasn imkansz klmtr.

ATOMUN KUANTUM MODEL

Schrdinger Teorisi
Schrdingere gre elektronun bulunabilecei konum ancak dalgay temsil eden fonksiyonlardan bulunabilir.
Schrdinger, her sistem iin birden ok fonksiyon elde etmi ve bu fonksiyonlar n, l, ml kuantum saylar ile karakteri-

ze etmitir. Dalga fonksiyonlarnn n, l, ml ile karakterize edilmesi ve bu fonksiyonlarn birden ok olmas ayn sistemdeki tek elektronun, ok sayda enerji dzeyinde bulunabilecei anlamna gelir.

n, l, ml kuantum saylar ile belirlenen dalga fonksiyonu orbital olarak tanmlanmaktadr.

37

10. SINIF KMYA

Orbital
Elektronlarn ekirdek etrafnda bulunma olaslklarnn yksek olduu enerji blgelerine orbital denir.
Modern atom modeline gre elektronlar hem tanecik yapl hem de dalga yapldr.
Elektron, tanecik yapl olarak dnldnde; orbital, atom iinde elektronun bulunma olasl en yksek
olan yeri simgeler.
Elektron, dalga yapl olarak dnldnde; orbital, elektron yk younluunun en yksek olduu blgeyi simgeler.
Atom ekirdei evresinde s, p, d ve f olmak zere 4 ayr tip orbital vardr.
Bu orbitallerin alabilecei maksimum elektron says srasyla 2, 6, 10 ve 14 tr.
s orbitalleri tek tip olup kreseldir.
z

1s

2s

3s

Hidrojenin 1s, 2s, 3s snr yzey diyagramlar. Krelerden her biri, toplam elektron younluunun
% 90 n ierir. Tm s orbitalleri kreseldir. Yaklak bir ifadeyle bir orbitalin bykl ba
kuantum says (n) in karesiyle (n2) orantldr.

p orbitalleri px, py ve pz olmak zere zde orbitalden oluur.

z

x
2p

x
2p

x
2p

2p orbitallerinin snr yzey diyagramlar. Bu orbitaller ekil ve enerjilari bakmndan

zde olmalarna karn, ynelileri bakmndan farkldr. Daha yksek ba kuantum
saysna sahip p orbitalleri de benzer ekiller gsterir.

d orbitalleri dxy, dxz, dyz, dx2

z

y2

ve dz2 olmak zere be zde orbitalden oluur.

z

y x

3d 2
x y2

3d 2
z

x
3d

xy

x
3d

xz

3d orbitallerine ilikin snr yzey diyagramlar. Bunlar arasnda 3dz2 farkl grnmesine
karn, tm zellikleri bakmndan dier drt orbitalle zdetir. Daha yksek
ba kuantum saysna sahip d orbitalleri de benzer ekillere sahiptir.

38

x
3d

yz

ATOMUN YAPISI

Kuantum Saylar
Kuantum mekaniinde, atomlardaki elektron dalmlarn aklayabilmek iin kuantum says gereklidir.

Katman
Alt katman
(Ba kuantum (Orbital kuantum
says)
says)

Bu saylar u ekilde adlandrlr:

n=3

Ba kuantum says (n) (Bykl belirtir.)

Yan kuantum (orbital) says (l) (ekli belirtir.)
Manyetik kuantum (orbital) says (ml)
(Uzaydaki ynlenmeyi belirtir.)

Orbital
(Manyetik kuantum
says)

=2

=1

+1 3p

=0

3s

=1

=0

2s

=0

1s

+1

+2 3d

+1 2p

n=2

Kuantum saylar, atom orbitallerinin ve bu orbitallerde

yer alan elektronlarn belirlenmesinde kullanlr.
Spin kuantum says (ms) olarak bilinen drdnc kuantum says ise belirli bir elektronun davrann aklar. Bylece atomlardaki elektronlarn tanmlanmas
gereklemi olur.

n=1

Kuantum saylarnn belirttii katman, alt katman ve orbitaller.

Ba Kuantum Says (n)

Ba kuantum says, elektron bulutunun ekirdee olan uzakl ile ilgilidir. Bunlar, atomun enerji seviyelerini ifade
eder. Bu enerji seviyelerine elektron kabuklar da denir. Ba kuantum says n ile sembolize edilir.
1, 2, 3, 4 gibi sfrdan byk pozitif tam saylarla gsterildii gibi, elektron kabuklarn ifade etmek zere K, L, M, N,
O gibi harflerle gsterilir.
Ba kuantum says (n)

: 1, 2, 3, 4, 5

Kabuklar gsteren harfler : K, L, M, N, O

Ba kuantum says, (n) nin deeri ne kadar bykse elektron bulutu ekirdekten o kadar uzaktr. Elektron potansiyel enerjisi de o kadar byktr.

Yan Kuantum (Orbital) Says (l)

Elektron bulutlarnn ekillerini ve ekil fark nedeni ile enerji seviyelerinde nasl ayrlmalarn olabileceini belirtmek
zere yan kuantum says kullanlr. Buna orbital kuantum says da denir. l ile gsterilir. Ba kuantum saysna bal
olarak sfrdan (n 1) e kadar pozitif tam saylarla ifade edildii gibi s, p, d, f gibi harflerle de belirtilir.
Yan kuantum says (l):

0, 1, 2, 3

Alt tabakalar gsteren harfler: s, p, d, f

l nin ald deerlere gre elektronun bulunduu orbital aada belirtilmitir.

l = 0 deerini aldnda elektron s orbitalinde bulunur.

l = 1 deerini aldnda elektron p orbitalinde bulunur.

l = 2 deerini aldnda elektron d orbitalinde bulunur.

l = 3 deerini aldnda elektron f orbitalinde bulunur.

Ayn enerji dzeyinde bulunan alt kabuklarn enerjileri kkten bye doru u ekildedir: s, p, d, f

Manyetik Kuantum Says (ml)

Manyetik kuantum says, manyetik alan etkisinde kalan orbitallerin uzaydaki ynelim biimini ve alt enerji dzeyinde
ka orbital olduunu gsterir. Alt enerji dzeyindeki orbital says ml = 2l + 1 bants ile hesaplanr. rnein;

l = 0 iin

ml = 2.0 + 1 = 1

s orbitalleri 1 tiptir.

l = 1 iin

ml = 2.1 + 1 = 3

p orbitalleri 3 tiptir.

l = 2 iin

ml = 2.2 + 1 = 5

d orbitalleri 5 tiptir.

l = 3 iin

ml = 2.3 + 1 = 7

f orbitalleri 7 tiptir.

39

10. SINIF KMYA

Ba kuantum says (n) 2 olan atom iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Ana enerji dzeyi katr?
b) Yan kuantum says katr?
c) Yan kuantum says hangi deerleri alr?
d) Bulunan orbital trleri ve says katr?

SORU 23
Ba kuantum says (n) 3 olan atom iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Ana enerji dzeyi katr?
b) Yan kuantum says katr?
c) Yan kuantum says hangi deerleri alr?
d) Bulunan orbital trleri ve says katr?
ZM

SORU 24
Ba kuantum says (n) 4 olan atom iin aadakilerden hangisi yanltr?
A) Ana enerji dzeyi 4 tr.
B) Yan kuantum says 3 tr.
C) s, p, d ve f orbitalleri bulundurur.
D) Yan kuantum says 1, 2, 3, 4 deerlerini alr.
E) Toplam 16 orbital bulundurur.
ZM

40

ATOMUN YAPISI

Spin Kuantum Says (ms)

Elektron ekirdek evresinde dnerken ayn zamanda kendi ekseni evresinde de dner.
Elektronun kendi ekseni evresindeki dnme hareketine spin denir. Spin kuant says, Pauli dlama ilkesine gre bir
orbitalde bulunan iki elektron iin birbirinin tersi olan +1/2 ve 1/2 olmak zere iki deer alr. Bu yzden her bir orbital
ancak spinleri zt olan 2 elektron bulundurabilir.

Elektronlar kendi merkezlerinden geen bir eksen etrafnda dnyor gibi davranrlar.
Elektronlar kendi ekseni etrafnda iki farkl ynde dnme ihtimali olduundan spin
kuantum says iin en fazla iki ihtimal var olup bunlar

+ 1 ve 1 dir.
2
2
Bu gsterim elektronlarn parack karakter tadklar dnldnde bir anlam
ifade eder.

Ba kuantum
says (n)

Yan kuantum
says ( )

0 (s)

0 (1s)

+1
2

1
2

0 (s)

0 (2s)

+1
2

1
2

1 (px)

+1
2

1
2

0 (py)

+1
2
+1
2

1
2
1
2

0 (3s)

+1
2

1
2

1 (3px)

+1
2

1
2

0(3py)

+1
2

1
2

+1(3pz)

+1
2

1
2

2(3dxy)

+1
2

1
2

1(3dxz)

+1
2

1
2

+1(3dx2 y2)

+1
2
+1
2

1
2
1
2

+2(3dz2)

+1
2

1
2

1 (p)

Manyetik kuantum
says (m )

+1 (pz)
0 (s)

1 (p)

2 (d)

0(3dyz)

Spin kuantum
says (ms)

Yukarda bir atomun baz enerji dzeylerindeki elektronlarn kuantum saylaryla nasl ifade edildii gsterilmitir.

41

10. SINIF KMYA

Atomlarn Elektron Dizilimleri

Daha nce atom ekirdeinin evresinde temel enerji dzeylerinin bulunduunu
belirtmitik. Elektronlar, bu enerji dzeylerinde s, p, d ve f olarak adlandrlan orbitallerde bulunur. Her orbital spinleri zt olan en fazla iki elektron bulundurabilir.

Bo orbitaller yukardaki ekillerle

gsterilebilir.

Bir temel enerji dzeyinde en fazla n2 kadar orbital ve 2n2 kadar elektron bulunur.
Bu durum aadaki tablo ile gsterilebilir.
Ana Enerji
dzeyi (n)

Orbital
says (n2)

Orbital tr
(s, p, d, f)

Maksimum elektron
says (2n2)

s, p

s, p, d

18

16

s, p, d, f

32

Bir orbitalde 1 tane elektron

olduunda yukardaki
ekillerden biri ile gsterilebilir.

Bir orbitalde 2 tane elektron

olduunda yukardaki
ekillerden biri ile gsterilebilir.

Modern atom teorisine gre 3. enerji dzeyi (n = 3) iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Ka orbital bulunur?
b) Bulunan orbital trleri nelerdir?
c) Bulundurabilecei maksimum elektron says katr?

SORU 25
Modern atom teorisine gre, 4. enerji dzeyi (n = 4) iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Ka orbital bulunur?
b) Bulunan orbital trleri nelerdir?
c) Bulundurabilecei maksimum elektron says katr?
ZM

42

ATOMUN YAPISI

Atomlarn Elektron Dizili Kurallar

Aufbau Kurallar
Atomlarn temel hal elektron dizilileri Aufbau kurallarna gre yaplr. Elektron dizilileri yazlrken en dk enerjili
orbitalden balanarak elektronlar orbitallere yerletirilir.
Orbitallerin enerjileri (n + l) deerine gre artar. (Kletchkowski Madelung lkesi)
(s iin l = 0, p iin l = 1, d iin l = 2, f iin l = 3 olduunu hatrlayalm)
n + l deerlerinin ayn olmas durumunda n says byk olan orbitalin enerjisi de yksek olur.

Aadaki orbital iftlerinin enerji deerlerini karlatrnz.

a) 2s 3s

b) 3d 4s

c) 4d 5p

d) 6p 4f

SORU 25
3p, 4p ve 5s orbitallerinin enerji ykseklii aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?
A) 3p < 4p < 5s

B) 3p < 4p = 5s

C) 3p < 5s < 4p

D) 4p < 3p < 5s

E) 5s < 4p < 3p

ZM

SORU 26
4d, 5p ve 6s orbitallerinin elektron yerleme nceliine gre sralanmas aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) 6s 4d 5p

B) 4d 6s 5p

C) 5p 4d 6s

D) 5p 6s 4d

E) 4d 5p 6s

ZM

43

10. SINIF KMYA

Elektronlar Orbitallere Nasl Yazlr?

lk olarak elektronun bulunduu ana enerji dzeyi (ba kuantum says) belirtilir.
Daha sonra elektronun bulunduu orbitalin tr (yan kuantum says) yazlr.
En son olarak orbital trnn zerine o orbitalde ka elektron olduu yazlr.
Bu durumu atom numaras 1 olan hidrojen atomunda gsterelim.
H:

1s

Orbitalde bulunan elektron says

Ana enerji dzeyi (n)

(Bakuantum says)

Elektronun bulunduu orbital tr.

(Yan kuantum says)

Elektron dalm elektronun spinini de gsteren orbital diyagram

Orbitallerin enerji sras aklda tutulamayacaksa

yukardaki tabloda yukardan balayarak oklar
takip edilirse orbitallerin enerji sras elde edilir.

yardmyla da gsterilebilir.

H:

1s1
Aufbau kurallar gznne alnarak elektron dalm yapldnda orbitallerin enerjilerinin dkten yksee doru sras yledir.

1s

2s

2p

3s

3p

4s

3d

4p

5s

4d

5p

6s

4f

5d

6p

7s

5f

6d

7p

Her orbital en fazla iki elektron bulundurabilir. Bu elektronlar farkl spin kuantum saysna yani spine sahip olmaldr.
Atom numaras 4 olan Be atomu iin bu durumu inceleyelim.
4Be

: 1s2 2s2 olarak yazlr. 1s3 2s1 veya 1s4 yazlamaz. nk bir orbitalde en fazla 2 elektron bulunabilir.

Hunt Kural
E enerjili orbitallere birer elektron yerlemeden ikinci elektron yerleemez.
7N

: 1s2 2s2 2p2x 2p1y 2p0z

(Bu dizili Hunt Kuralna uygun deildir. px, py, pz orbitallerine birer elektron yerlemeden
2. elektron yerleemez.)

7N

1s2

2s2

2p1x

2p1y

2p1z

(Bu dizili Hunt Kuralna uygun)

Pauli Kural
Bir atomda herhangi iki elektronun btn kuantum saylar ayn olamaz. En az bir kuantum saysnn farkl olmas gerekir. Bu kurala gre n, l ve ml saylar ayn olan iki elektron bulunsa bile bunlarn ms leri (spinleri = dnme ynleri) farkldr.
1s

2s

2px 2py 2pz

6C

Kararsz durum. zde orbitallere birer

elektron yerlemeden ikinci yerleemez

(Hunt Kuralna aykr)

6C

Kararsz durum. zde orbitallere birer

elektron yerlemi ancak spinleri zt.

(Pauli Kuralna aykr)

6C

Kararl durum. zde orbitallere birer elektron

(Hem Hunt hem de Pauli kuralna uygun)
yerlemi ve bu elektronlar paralel spinli.

44

ATOMUN YAPISI

etkinlik 12
Aada atom numaras verilen elementlerin temel hal iin orbitallerdeki elektron dalm ve orbital diyagramn yapnz.
Element

Elektronlarnn orbitallerdeki
dalm

1s2 2s2 2p1

Orbital diyagram
1s

2s

2p

10

12

15

18

20

21

25

30

33

38

45

10. SINIF KMYA

Atom numaras 12 olan element iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Elektronlarnn temel hal iin orbitallerdeki dalm nasldr?
b) Elektronlarnn temel hal iin orbital diyagram nasldr?

SORU 27
Temel hal elektron dalmnda ilk 7 orbitali tam dolu olan X atomu iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Atom numaras katr?
b) s orbitallerinde toplam ka elektron bulunur?
c) p orbitallerinde toplam ka elektron bulunur?
d) Paralel spinli ka elektronu vardr?
ZM

SORU 28
p orbitallerinde toplam 15 elektron bulunan temel haldeki X elementinin atom numaras katr?
ZM

SORU 29
Bakuantum says 4 olan orbitallerinde toplam 14 elektron bulunan elementin atom numaras katr?
ZM

46

ATOMUN YAPISI

SORU 30
Temel durumdaki ntr X atomunun 18 orbitalinden son ikisi yar doludur.
Buna gre, bu atomun p orbitallerinde toplam ka elektron bulunur?
ZM

SORU 31
X elementinin orbital elektron dizilii u ekildedir.

:
XX elementinin
orbital elektron dizilii u ekildedir.
1
2
3 4 5
6
7 8 9

10

Buna gre,
I.

10 numaral orbitalin ekirdee uzakl en fazladr.

II. 3, 4, 5, 7, 8 ve 9 nolu orbitallerin enerjileri birbirine eittir.

III. 1 nolu orbitalin enerjisi en fazla ve hz en dktr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

ZM

Kresel Simetri
Elektron bulutlar uzayda kre eklinde dalma sahip olan atomlara kresel simetrik atomlar denir. Bir orbital yar
dolu olduunda ya da tam dolu olduunda atom kresel simetrik olur. Yani elektron dalm s1, p3, d5, f7 veya s2, p6,
d10, f14 ile bitmise o atom kresel simetriktir.
Her atom kresel simetriye ulaarak kararl elektron dalmna sahip olmak ister. Kresel simetriye ulam atomlarda elektronlarn enerjisi daha dktr. Dk enerjili durum daha kararl bir durumdur.
Baz atomlar orbitallerindeki elektronlar yer deitirerek kresel simetrik yapya ularlar.
Elektron dalm ns2 (n 1)d4 eklinde biten atomlar ns1 (n 1)d5 ekline dnr.
Elektron dalm ns2 (n 1)d9 eklinde biten atomlar ns1 (n 1)d10 ekline dnr.
rnein

24Cr

nin elektron dalmnn

24Cr :

1s2

2s2

2p6

3s2

3p6

4s2

3d4

eklinde olmas beklenirken 4s deki 2 elektrondan biri 3d orbitaline atlar ve oluan yeni haldeki kararl Cr atomunun
elektron dalm yle olur:
24Cr :

1s2

2s2

2p6

3s2

3p6

4s1

3d5
47

10. SINIF KMYA

etkinlik 13
Kresel simetriyle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Kresel simetrik atomlar, kresel simetrik olmayan atomlara gre daha kararldr.

b)

Kresel simetrik atomlar, kresel simetrik olmayan atomlara gre daha yksek enerjilidir.

c)

Kresel simetrik atomlarda, ekirdein her yndeki elektronlara uygulad ekim ayndr.

d)

Atom numaras 9 olan element atom numaras 10 olan elementten daha kararldr.

e)

Atom numaras 42 olan elementin elektron dalm kresel simetriktir.

f)

Atom numaras 47 olan elementin elektron diziliinin son terimi 4d9 dur.

etkinlik 14
Aada atom numaras verilen atomlarn temel hal iin elektron dalm ve orbital diyagramn yaparak hangilerinin
kresel simetrik olduunu evet (E) veya hayr (H) ile belirtiniz.
Element
a)

Be

b)

c)

d)

N
Na

11

Cl

e)

17

f)

22

g)

Ti

24

Mn

h)

25

i)

29

j)

30

k)

33

l)

42

m)

47

n)

48

Cr

Cu
Zn
As

Mo
Ag
Xe

54

Elektronlarnn orbitallerdeki
dalm

1s2 2s2

Orbital diyagram

Kresel simetrik
E/H
E

ATOMUN YAPISI

Uyarlm Atom
Bir atoma dardan bir miktar enerji verilirse elektronlardan birisi bulunmas gereken orbitalden daha yksek enerjili
bir orbitale geebilir. Bu tr atoma uyarlm atom denir. rnein Na atomunun temel hal ve son orbitaldeki elektronun 4s1 e uyarlm halinin elektron dalm verilmitir.
11Na

: 1s2 2s2 2p6 3s1 (temel hal)

11Na

: 1s2 2s2 2p6 4s1 (uyarlm hal)

Uyarlm bir atom tekrar temel hale geerken zerindeki

fazla enerjiyi belirli bir frekansta k olarak darya yayar.

etkinlik 15
3X

atomunun farkl durumlardaki elektron dalmlar u ekilde verilmitir.

I.

3 (g)

: 1s2 2s1 + s (q1)

II.

3X(g)

: 1s2 2s1 + s (q2)

3X(g)

III.

3 (g)

: 1s2 2s1 + s (q3)

IV.

3 (g)

: 1s2 3s1

3 (g)

X(g) : 1s2 3s1

: 1s2 4p1

+
X(g) + e

: 1s2 2s1

Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.

a) q1, q2 ve q3 enerji deerlerinden hangileri uyarlma enerjisidir?
b) q1, q2 ve q3 enerji deerlerinden hangileri iyonlama enerjisidir?
c) q1, q2 ve q3 enerji deerleri kkten bye doru nasl sralanr?
d) I. olay sonucu oluan X ten mi yoksa II. olay sonucu oluan X ten mi elektron koparmak daha zordur?
e) Hangi tepkime sonucunda belirli frekansta k yaylr?
f) Hangi tepkimede enerji sourmas gerekleir?

49

10. SINIF KMYA

yonlarn Elektron Dizilii

Elektron alm ya da elektron vermi atoma iyon denir. Ntr bir atom elektron alrsa eksi ykle yklenir ve oluan eksi ykl iyon anyon olarak adlandrlr. Ntr bir atom elektron verirse art ykle yklenir ve oluan art ykl iyon katyon olarak adlandrlr.

Anyonlarn Elektron Dizilii

Anyonlarda, atomun ald elektron says ntr haldeki elektron saysna eklenerek bilinen sraya gre elektronlar orbitallere datlr.
F:

1s2

2s2

2p5

Yukarda elektron dalm verilen F atomu 1 elektron alrsa 1 ykl F iyonu oluur. Alnan elektron 2p orbitalinde
bulunan tek elektronun yanna yerleir. Bu orbitaldeki elektron says 2p5 ten 2p6 ya kar.
9F

:
1s2

2s2

2p6

Atom bolukta bir yer kaplar. Buna atom hacmi denir. Bir atom elektron aldnda hacmi artar.

Yukardaki rneimizde F atomu ile F iyonunun hacmi karlatrldnda F nin hacmi F nin hacminden daha byktr.

Katyonlarn Elektron Dizilii

Ntr bir atomdan katyon oluurken elektron bakuant says en byk orbitalden ncelikle kopar. Atomun en yksek
enerji dzeyli orbitali s veya p ise elektronlar srasyla nce p orbitalinden sonra s orbitalinden kopar.

Atom numaras 11 olan Na atomu iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Ntr Na atomunun temel hal elektron dalm nasldr?
b) Na+ iyonunun elektron dalm nasldr?

50

ATOMUN YAPISI

Atom numaras 21 olan Sc atomu iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Ntr Sc atomunun temel hal elektron dalm nasldr?
b) Sc+ iyonunun elektron dalm nasldr?
c) Sc2+ iyonunun elektron dalm nasldr?
d) Sc3+ iyonunun elektron dalm nasldr?
e) Sc, Sc+, Sc2+ ve Sc3+ nn atom hacimleri bykten ke nasl sralanr?

51

10. SINIF KMYA

SORU 32
28X

ve

2+
30Y

iyonlar iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) X ile

Y2+

nin s orbitallerinde kaar tane elektron bulunur?

b) X ile

Y2+

nin d orbitallerinde kaar tane elektron bulunur?

ZM

SORU 33
Mn elementinin atom numaras 25 tir.
Buna gre,
I.

Temel halde Mn nin elememi 5 elektronu bulunur.

II. Mn2+ iyonunun elememi 3 elektronu bulunur.

III. Mn2+ iyonunun yarap, Mn atomunun yarapndan byktr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 34
56
26 Fe

atomundan oluan Fe2+ ve Fe3+ iyonlar iin aadakilerden hangisi yanltr?

A) p orbitallerindeki toplam elektron saylar eittir.

B) s orbitallerindeki toplam elektron saylar eittir.

C) d orbitallerindeki toplam elektron saylar eittir.

D) Fe2+ nin iyon yarap, Fe3+ nkinden byktr.

E) Proton saylar eittir.

ZM

SORU 35
Cu2O bileiinde toplam 66 elektron bulunmaktadr.
Bu bileikteki Cun+ iyonu iin;
I.

Proton says 29 dur.

II. Elektron says 28 dir.

III. Elektron diziliinin son terimi 3d10 dur.
yarglarndan hangileri dorudur? (O nun atom numaras 8 dir.)
A) Yalnz I
ZM

52

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ATOMUN YAPISI

etkinlik 16
Aada atom numaras verilen iyonlarn elektron dalm ve orbital diyagramlarn yapnz.

Element
a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

2p

AI

AI

3+

13

2+

20

Ca

Ti

22

Ti

2+

22

Ti

4+

22

Cr

24

31

o)

2s

k)

n)

1s

Na

13

29

m)

1s2 2s2 2p6

Orbital diyagram

11

j)

l)

Elektronlarnn orbitallerdeki dalm

Cu

Ga

Ga

3+

31

2+

38

Sr

34

Se

6+

Mo

42

53

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

Element spektrumlarnn birbirinden farkl ol-

4.

Aadaki grlerden hangisi Thomson atom

mas;

modeline ait deildir?

I.

A) Atomda eksi ykl elektronlar vardr.

Atom yaplarnn farkl oluu

II. Elektron yaplarnn farkl oluu.

B) Atomda art ykl protonlar vardr.

III. Atomlarn enerji dzeylerinin farkl oluu

C) Elektronlar atomun ekirdei etrafnda dner-

nedenlerinden hangileriyle ilikilidir?

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

C) I ve II

D) Atom ktlesinin ounu protonlar oluturur.

E) I, II ve III

E) Atomdaki protonlarla elektronlarn says eittir.

Bohr atom modeline gre bir elektron 2. enerji d-

5.

Rutherford atom modeli,

zeyinden 1. enerji dzeyine inmektedir.

I.

Buna gre,

II. Atomlarn kesikli spekturum yapda n yay-

I.

Atomda elektromanyetik ma olur.

II. Elektron ekirdek evresinde daha hzl dner.

III. Elektronun toplam enerjisi artar.
yarglarndan hangileri yanltr?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

C) Yalnz III

Atomun ekirdekli yapda olmas

mas

ESEN YAYINLARI

2.

ler.

III. ekirdek hacminin atom hacmine gre ok kk olmas

grlerinden hangilerine aklama getirmemitir?
A) Yalnz I

E) II ve III

B) Yalnz II

D) I ve II

3.

n=5
n=4

6.

C) Yalnz III

E) II ve III

Hidrojen atomunda 4. ana enerji dzeyinde bulunan bir elektron ka tr foton yayabilir?

A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

n=3
n=2

7.
n=1

arasndaki nlar grebilir.

ekilde hidrojen atomuna ait elektronun baz ener-

Buna gre, insan gznn duyarl olduu en

ji dzeyleri arasndaki geileri gsterilmitir.

kk k enerjisi aadakilerden hangisidir?

Bu geilerden yaynlanan spektrum izgilerin-

(h : planck sabiti, c = k hz, p = frekans)

den hangileri Balmer serisinde yer alr?

A) Yalnz a

B) Yalnz b

D) b ve e

54

nsan gz, dalga boyu 4.105 cm ile 7.105 cm

C) c ve d

E) b, c ve d

A)

hc
10 5
7
D)

B)
hc
10 5
4

hp
10 5
7
E)

C)
hp
10 5
4

7
hc10 5

ATOMUN YAPISI

8.

12. Temel haldeki bir atomu uyarmak iin,

Her tanecie elik eden bir dalga vardr.

Taneciklerin dalga boylar ktleleriyle ters
orantldr.

I.

Elektronlarla bombardman etme

II. Fotonlarla bombardman etme

Buna gre, hzlar eit olan ntron (n), proton

III. Istma

(p) ve elektron (e) un dalga boylar arasndaki

ilemlerinden hangileri yaplabilir?

iliki aadakilerin hangisinde doru verilmi-

A) Yalnz I

tir?
A) p > n > e

B) e > p > n

D) e > p = n

B) Yalnz III

D) II ve III

C) e = p > n

C) I ve III

E) I, II ve III

E) p = n > e
13. Hidrojen atomunda elektronun herhangi bir

9.

enerji dzeyinden 3. enerji dzeyine geerken

Boluktaki btn dalgalarn hz iin;

I.

yaynlayaca spektrum izgileri hangi seride

Ik hzna eittir.

yer alr?

II. Dalga boyu arttka dalga hz artar.

III. Dalgann frekans azaldka dalga hz da
azalr.

A) Lyman serisi

B) Balmer serisi

C) Paschen serisi

D) Brackett serisi

E) Pfund serisi

aklamalarndan hangileri dorudur?

B) Yalnz III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

ESEN YAYINLARI

A) Yalnz I

14. Fotonlarla ilgili aadaki aklamalardan hangisi yanltr?

A) Srekli olmayan enerji paracklarna foton de-

10. Dalga boyu 4.105 cm olan mor n frekans

nir.

ka hertz dir?
A) 5.1014

B) Yksek frekansl fotonlarda, bir noktadan bir

B) 7,5.1014

D) 9.1015

C) 7,5.1015

saniyede ok sayda dalga geer.

E) 5.1016

C) Yksek enerjili fotonlarn frekans yksektir.

D) Dalga boyu kk olan fotonlarn frekans da
kktr.
E) Farkl metallerden elektron koparmak iin me-

11. Bohr atom modeli;

I.

tal yzeyine farkl frekansl fotonlar gnderil-

Atomda enerji dzeyleri bulunmas

melidir.

II. Atomlarn yapt mann kesikli spektrum

vermesi
III. ok elektronlu atomlarn srekli spektrum vermesi

15. Balmer serisini oluturan spektrum izgi-

gereklerinden hangilerini aklayabilir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

1D

2C

3D

leri hangi enerji dzeyine dn srasnda

C) I ve II

olmaktadr?

E) I, II ve III

4C

5B

6E

A) 1
7A

8D

9A

10 B

B) 2
11 C

C) 3
12 E

D) 4
13 C

14 D

E) 5
15 B

55

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

Modern atom teorisine gre n = 4 enerji dzeyi

6.

Ntral X, Y ve Z atomlarnn elektron dalm aa-

iin;

daki gibidir.

I.

4 tr orbital ierir.

X : 1s22s1

II. 16 tane orbital ierir.

Y : 1s23p1

III. Maksimum 32 tane elektron bulundurur.

Z : 1s24s1

aklamalarndan hangileri dorudur?

Buna gre;

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

I.

C) I ve II

En dk enerjili olan X tir.

II. Y ve Z uyarlm atomlardr.

E) I, II ve III

III. Z den 1 elektron koparmak dierlerinden daha

fazla enerji gerektirir.
yarglarndan hangileri dorudur?
2.

A) Yalnz I

Temel haldeki ntr X atomunun ilk 11 orbitali tam

B) Yalnz II

D) II ve III

doludur.

C) I ve II

E) I, II ve III

Buna gre X atomunun atom numaras katr?

3.

B) 22

Temel haldeki

C) 24

27Co

D) 26

E) 28

atomunda ka tane ele-

ESEN YAYINLARI

A) 21

7.

Buna gre, bu elementin elektron bulunduran

orbitallerinin toplam says katr?

memi elektron vardr?

A) 2

4.

B) 3

C) 4

D) 5

A) 13

E) 7

X atomu ile ilgili aadaki bilgiler veriliyor.

Ntron says 20 dir.
Temel halde 4s orbitalinde 1 tane elektronu

Ntr bir elementin 4. temel enerji dzeyindeki orbitallerden 3 tanesi tam doludur.

8.

A) 19

B) 38

C) 39

D) 40

E) 41

C) 15

D) 18

E) 20

Aada baz atomlarn elektron dalmlarnn orbital emas verilmitir.

1s

vardr.
Buna gre, X atomunun ktle numaras katr?

B) 14

2s

2p

3s

3p

X:
Y:
Z:

5.

Proton saylar aada verilen atomlardan

hangisinin temel halde yar dolu orbitali yoktur?
A) 22

56

B) 24

C) 26

D) 28

E) 30

Buna gre, bu atomlardan hangileri uyarlmamtr?

A) Yalnz X

B) Yalnz Y

D) X ve Y

C) Yalnz Z

E) Y ve Z

ATOMUN YAPISI

9.

13. X, Y ve Z atomlarnn temel haldeki elektron da-

X atomu iin u bilgiler veriliyor.

X4+ iyonunun elektron dalm 1s22s22p63s2

lmlarnn son terimi aadaki gibidir.

eklindedir.

X : ..... 3p1

Ntron says proton saysndan 2 fazladr.

Y : ..... 3d1
Z : ..... 4s1

Buna gre, X atomunun ktle numaras katr?

A) 16

B) 18

C) 26

D) 32

Buna gre;

E) 34

I.

X ve Y nin yar dolu orbital saylar eittir.

II. Y ve Z nin s orbitallerindeki toplam elektron

saylar eittir.
III. Y nin atom numaras 19 dur.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

10. Aada atom numaralar verilen atomlardan

D) I ve III

hangisinin elektron dalm kresel simetrik

deildir?

14.

A) 15

B) 18

C) 21

D) 24

E) 25

element atomuyla ilgili;

I.

Elektronlarnn orbital emas

says aadakilerin hangisinde doru verilmitir?

Dolu

Yar dolu

A)

B)

10

C)

D)

10

E)

3s

3p

4s

3d

II. X+1 iyonunun elektron dalm

iyonundaki dolu ve yar dolu orbitallerin

ESEN YAYINLARI

2+
22Ti

2p

C) I ve II

E) I, II ve III

24X

1s 2s

11.

B) Yalnz II

1s22s22p63s23p64s13d4 tr.
III. 3px

orbitalindeki

elektronlarnn

bulunma

olaslklarnn dalm
y

eklindedir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve III

12. Aada baz iyonlarn elektron dalm verilmitir.

3+

I.

15X

II.

21Y

III.

25

: 1s22s22p63s2

C) I ve II

E) I, II ve III

15. In yapsyla ilgili;

: 1s22s22p63s23p64s2

Z2+

B) Yalnz II

I.

1s22s22p63s23p63d5

Bolukta dorusal olarak yaylr.

II. Hz k hzna eittir.

Bu elektron dalmlarndan hangileri yanltr?

III. Getii ortama enerji aktarr.

A) Yalnz I

yarglarndan hangileri dorudur?

B) Yalnz II

D) I ve II

1E

2D

3B

C) Yalnz III

A) Yalnz I

E) II ve III

4C

5E

6C

B) Yalnz III

D) I ve III
7D

8A

9E

10 C

11 A

12 B

C) I ve II

E) I, II ve III
13 A

14 D

15 E

57

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 7

Atom numaras 59 olan Pr element atomunun

5.

katman elektron dalm aadakilerin hangi-

In dalga modeliyle ilgili;

I.

sinde doru verilmitir?

A) 2 8 18 20 8 3

B) 2 8 18 21 8 2

C) 2 8 18 18 11 2

D) 2 8 18 22 8 1

Bir dalgann iddeti, genliinin karesiyle ters

orantldr.

II. Bir dalgann maksimum ykseklii veya minimum derinliine dalgann genlii denir.
III. Dalga boyu ne kadar bykse dalgann frekans da o derece dktr.

E) 2 8 18 18 10 3

yarglarndan hangileri yanltr?

2.

23
23
+
2+
11 Na ve 12 Mg

I.

A) Yalnz I

iyonlar iin,

D) II ve III

Ntron saylar

II. Elektron ve nkleon saylar

6.

E) I, II ve III

Elektron dalm ...3d6 ile sonlanan bir X elementinin atom numaras ve p orbitallerinde bu-

niceliklerinden hangileri birbirine eittir?

lunan elektron saylar toplam nedir?

p orbitallerindeki
elektron says

14

C) Yalnz III

E) II ve III

Aadaki atomlardan hangisi uyarlm bir

atomun elektron diziliidir?

ESEN YAYINLARI

B) Yalnz II

D) I ve II

A)

Atom no.

26

B)

25

18

C)

24

25

D)

26

13

E)

26

12

A)

2
2
6
1
1
1
13AI : 1s 2s 2p 3s 3p 4s

B)

11Na

: 1s2 2s2 2p6 3s1

C)

12Mg

: 1s2 2s2 2p6 3s2

D)

14Si

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2

I.

E)

15P

: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

II. zerine den btn nlar souran cisimlere

siyah cisim denir.

7.

Ikla ilgili;
Siyah cisim stldaka mann iddeti artar.

III. Ik hem dalga hem de tanecik zellii gsterir.

4.
Atom numaras

Elektron Says

10

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

X, Y, Z elementleri atomlarna ait baz bilgiler

yukarda verilmitir.
Buna gre, X, Y, Z den hangileri negatif (anyon)
iyondur?
A) Yalnz X
D) X ve Y

B) Yalnz Y

B) Yalnz II

D) II ve III
8.

66

C) I ve II

III. Proton saylar

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz Z

E) Y ve Z

I.

C) I ve II

E) I, II ve III

Enerjinin paketler halinde tandn ileri sren

teoriye kuantum teorisi denir.

II. Her metalden elektron koparmak iin gnderilen nn frekans ayndr.

III. Btn elementlerin yaynma izgi spektrumlar
ayndr.
yukardaki ifadelerden hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II

C) I ve III

E) I, II ve III

ATOMUN YAPISI

9.

Modern Atom Teorisine ilikin,

I.

13.

Elektronlar orbitallerde bulunur.

X:
Y:

II. Bir orbitalde bulunan elektronlarn dnme yn

(spin) birbirine zttr.

Z:

III. s, p, d ve f olmak zere 4 eit orbital vardr.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

Yukarda bal dalga boylar verilen elektromanyetik nlarn enerjileri aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

C) I ve III

E) I, II ve III

A) X < Y < Z
10.

29X

element atomuyla ilgili,

I.

Elektronlarn orbitallere dalm : [Ar] 4s2 3d9

B) Z < Y < X

D) X < Z < Y

biimindedir.

C) X = Y = Z

E) Z < X < Y

14. H atomuna ait elektron aada belirtilen enerji d-

II. X+ iyonunun elektron dalm: [Ar] 3d10 dur.

zeyleri arasnda gei yapmaktadr. Bu geiler

III. 3px orbitalinde elektronlarn bulunma olaslkla-

srasnda yaymlanan nn frekanslar p1, p2 ve

rnn dalm

p3 ile gsterilmitir.
Geiin olduu enerji dzeyleri

ESEN YAYINLARI

eklindedir.
yarglarndan hangileri dorudur?

Inn frekans

4. den 3. ye

p1

3. den 2. ye

p2

2. den 1. ye

p3

Buna gre, p1, p2 ve p3 arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir?

(Atom numaras : Ar = 18)

A) p1 = p2 = p3

B) p1 > p2 > p3

C) p3 > p2 > p1

D) p1 > p3 > p2

E) p2 > p1 > p3

A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III

15. Atomun yaps ve atomun yaps ile yaplan deneyler ile ilgili;
11. Ntr X elementinin elektron dizilii 3d1 ile bitmek-

I.

tedir.

Elementlerin X n spektrumu yardm ile

atom numaralar bulunabilir.

Bu elementin ekirdek yk aadakilerden

II. X nlarn elementlerle arptrarak element-

hangisidir?
A) +21

lerin atom numaralarn bulan bilim adam

B) +22

C) +23

D) +24

E) +25

Thomsondur.
III. Elektron yknn 1,6.1019 coulomb olduunu ya damlas deneyi ile bulan bilim adam

12. Aadaki iyonlarn hangisinde 10 elektron, 13

Moseleydir.

ntron, 14 proton bulunur?

A)

27 4+
14X

B) 28 X4+
D)

1B

2B

27 3+
13X

3A

yarglarndan hangileri dorudur?

C) 27 X3+

14

14

A) Yalnz I

E) 28 X3+

D) II ve III

14

4B

5A

6E

B) Yalnz II

7E

8A

9E

10 D

11 A

12 A

C) I ve III

E) I, II ve III

13 B

14 C

15 A

67

10. SINIF KMYA

Blm 2 ATOM KTLES YAKLAIMI

VE MOL KAVRAMI
Bal Atom Ktlelerinin Tarihesi
Elementlerin atomlar, mikroskoplarla bile grlemeyecek kadar kktr. Bu kadar kk taneciklerin gnmz tart
aletleriyle tartlmas mmkn deildir.
Bu nedenle bir elemente ait atomlarn ktlesi baka bir elementin atomlarnn ktlesiyle karlatrlarak verilir. Bu ilemde en kolay yntem, bir elementin atomlarndan birinin ktlesini birim olarak seip, dier elementlere ait atomlarn
ktlesini buna gre belirlemektir.
Bir atomun temel olarak seilen bir baka atomdan ka kere daha ar olduunu gsteren sayya
bal atom ktlesi denir.
Dalton, tepkimelerde atomlarn gerek ktlelerinin nemli olmadn, hesaplamalarda, bal atom ktlelerinin yeterli olabileceini belirtmitir.
Dalton, en kk olan hidrojen atomunun ktlesini 1 birim kabul edip dier atomlar hidrojen atomunun ka katysa o
kadar birim kabul etmitir.
rnein hidrojenin atom ktlesi 1 birim kabul edildiinde oksijenin ktlesi bunun 15,9 katdr. Bu durumda oksijenin
bal atom ktlesi 15,9 birimdir.
Karlatrmalar yaplrken, atom ktlesi hesaplanacak elementle hidrojenin hangi ktle orannda bileik oluturduu
incelenerek yaplmtr. 1 gram hidrojenle birleen ktleleri dikkate alnarak baz elementlerin atom ktleleri tabloda
verilmitir.
Element

Sembol

Bal atom ktlesi

Flor

19,9

Klor

CI

35,5

Brom

Br

79,9

Kkrt

32,06

yot

126,9

19. yzylda 1 gram hidrojenle birleen

element ktlelerinin tam say yerine onlara
yakn deerler bulunmasn deney hatalarna dayandrmlardr.
Bunun sonucu olarak da her elementin
atomunun ktlesinin hidrojen atomu ktlesinin tam kat olduu sonucuna varmlardr.

Ancak baz elementlerin hidrojenli bileikleri elde edilemeyebilir. Bu elementlerin bal atom ktlesi de bal atom ktlesi bilinen elementler yardm ile bulunur. Atom ktlelerini ezberlemeye gerek yoktur. lemler iin gerektiinde bu
deerler verilir.

Atomik Ktle Birimi

Gnmzde atom ktlelerini karlatrmak iin karbon atomu kullanlr. Karbon atomunun ktlesi 12 birim kabul edilip
bunun 1/12 si 1 atomik ktle birimi (akb) olarak tanmlanr.
Bu durumda baz elementlere ait atomlarn akb trnden deerleri u ekildedir.

68

ATOMUN YAPISI

1 H atomu 1 akb

1 C atomu 12 akb

1 O atomu 16 akb

12 akb

1 akb

12
akb
1 tane
C atomu

1 tane
H atomu

1 akb

Mol
Bal atom ktlesi kadar gram elemente 1 mol denir.
Aadaki tabloda baz elementlerin bal atom ktleleri ve 1 mollerinin ktleleri verilmitir.
Element

1 atomunun
Bal atom
ktlesi

1 molnn
ktlesi

akb yerine Daltona izafeten

Hidrojen (H)

1 akb

1 gram

H = 1 akb veya H = 1 Da

Karbon (C)

12 akb

12 gram

C = 12 akb veya C = 12 Da

Oksijen (O)

16 akb

16 gram

Kkrt (S)

32 akb

32 gram

Da olarak birimlendirilebilir.

Tek atomlu, avogadro says

kadar tanecik bulunduran

Ktlesi verilen bir maddenin mol says yle bulunabilir:

n=

m
MA

n: mol says

m: ktle

elementin bal ktlesine

MA: mol ktlesi

atom-gram denir.
1 mol atom = 1 atom - gram

Elementlerin ounun mol ktlesi tam say deildir. Ancak ilemlerde kolaylk olmas
asndan bu deerler genellikle tam say olarak alnr.

Elementlerin Mol Ktlesi Neden Tam Say Deildir?

Ktle spektrometresi ile yaplan lmlerde baz elementlerin farkl yapda atomlarnn olduu ortaya kmtr.
Peki bu nasl mmkn olabilir?
Bir elementin trn ekirdekteki proton says belirler. Baz atomlar karlatrldnda ekirdekteki proton saylarnn
ayn ntron saylarnn ise farkl olduu grlmtr. Bu tr atomlara izotop atomlar denir.
Proton says ayn ntron says farkl olan atomlara izotop atomlar denir.
zotop atomlarn ktle numaras da farkldr.
Peki bu durumdaki elementlerin mol ktlesi nasl bulunur?
Bu tr elementlerin mol ktlesi bulunurken doadaki bulunu % leri dikkate alnr. Bu ekilde bulunan deere ortalama atom ktlesi denir.
Elementlerin ortalama atom ktlesi u ekilde bulunur.

Ortalama atom ktlesi = 1. izotopun ktle no

(O.A.K)

1. izotopun
ktlece % si
100

+ 2. izotopun ktle no

2. izotopun
ktlece % si
100

69

10. SINIF KMYA

Klor elementi doada % 75 orannda

35CI

ve % 25 orannda

37CI

izotoplarnn karm eklinde bulunur.

Buna gre, klor elementinin ortalama atom ktlesi katr?

SORU 1
Bal okluk

ekilde bakr (Cu) elementinin izotoplarnn bal okluk ktle no grafii veril-

mitir.
Buna gre, Cu elementinin ortalama atom ktlesi katr?
1
63

Ktle no

65

ZM

SORU 2
Atom numaras 14 olan silisyum (Si) tabiatta izotopun karm olarak bulunur.
zotop
_____

Ktle No
_______

% okluu
_________

28

92,2

29

4,7

30

3,1

Buna gre, silisyumun ortalama atom ktlesi katr?

ZM

70

ATOMUN YAPISI

Avogadro Says
Avogadro says, bir elementin 1 molndeki atom says ya da bir bileiin 1 molndeki molekl saysdr.
Deneysel hesaplamalar, Avogadro saysnn 6,02.1023 olduunu gstermitir.

Avogadro Says Nasl Bulundu?

Ktle spektrometresiyle btn elementlere ait atomlarn gerek ktlesi bulunmutur.
Aadaki tabloda ktle spektrometresiyle bulunan baz elementlere ait gerek ktleler verilmitir.
Element

Gerek Atom
Ktlesi

Elementin
mol ktlesi

He

6,645.1024 g

4 g / mol

2,326.1023 g

14 g / mol

AI

4,485.1023 g

27 g / mol

Ca

6,645.1023 g

40 g / mol

imdi de yukardaki elementlerin mol ktlelerini, gerek atom ktlesine blelim.

He iin =

AI iin =

4
6,645.1024
27
4,485.1023

= 6,019.1023

N iin =

= 6,02.1023

Ca iin =

14
2,326.1023
40
6,645.1023

= 6,02.1023

= 6,019.1023

Bulunan deerler birbirine ok yakn deerlerdir. lemler ok hassas yaplrsa deerlerin eit olduu grlr.
kan bu deer 1 mol elementteki atom says yani Avogadro saysdr.

1 tane H atomu = 1 akb

1 mol H atomu = 6,02.1023 H atomu = 1 gram

1 tane C atomu = 12 akb

1 mol C atomu = 6,02.1023 C atomu = 12 gram

1 tane O atomu = 16 akb

1 mol O atomu = 6,02.1023 O atomu = 16 gram

1 tane AI atomu = 27 akb

1 mol AI atomu = 6,02.1023 AI atomu = 27 gram

1 tane atom ile 1 mol atom kavramlar birbirine kartrlmamaldr.

1 mol atomun ktlesi 1 tane atomun ktlesinin 6,02.1023 katdr.

1 tane O atomu ka gramdr? (O nun atom ktlesi = 16)

71

10. SINIF KMYA

Karbon (C) elementi iin aadaki sorular cevaplaynz. (C nin atom ktlesi = 12)
a) C nin bal atom ktlesi ka Da dr?

b) 1 mol C atomu ka gramdr?

c) 6,02.1023 tane C atomu ka gramdr?

d) 1 tane C atomu ka gramdr?

e) 1 gram C de ka tane C atomu bulunur?

SORU 3
Hidrojen atomunun gerek ktlesi ka gramdr? (H nin atom ktlesi = 1)
ZM

SORU 4
1 tane Mg atomunun ktlesi 4.1023 gramdr.
Buna gre, Mg nin atom ktlesi ka g/mol dr?
ZM

72

ATOMUN YAPISI

SORU 5
1 gram demirde ka tane demir atomu bulunur? (Fe nin atom ktlesi 56)
ZM

SORU 6
5 mol kalsiyumda ka tane Ca atomu bulunur? (Ca nn atom ktlesi 40)
ZM

SORU 7
1,204.1024 tane bakr atomu ka moldr?
ZM

SORU 8
O nun atom ktlesi 16 g/mol dr.
Buna gre,
I. 1 gram O
II. 1 mol O
III. N tane O
miktarlarnn ktleleri arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru gsterilmitir? (N = Avogadro says)
A) I > II > III

B) I > II = III

C) II = III > I

D) I = II = III

E) III > II > I

ZM

73

10. SINIF KMYA

Molekl Ktlesi
Element moleklleri ve bileikler ayn ya da farkl elementlerin belirli oranlarda birlemesiyle oluur.
H H

O
H

H2 molekl

H2O molekl

NH3 molekl

H2 molekl 2 tane H atomunun birlemesiyle oluur. 1 tane H atomu 1 akb dir. Bu durumda 1 tane H2 moleklnn
bal ktlesi 2 akb dir. Buradan da 1 mol H2 nin 2 gram olduu sonucu kar.
H2O molekl ise 2 tane H ve 1 tane O atomunun birlemesiyle oluur. H2O nun bal ktlesi 2 tane H ve 1 tane O
atomunun bal ktleleri toplamna eittir.
1 tane H atomu 1 akb, 1 tane O atomu 16 akb dir. Bu durumda 1 tane H2O nun bal ktlesi 18 akb dir.
Buradan 1 mol H2O nun 18 gram olduu sonucu ortaya kar.

18 gram

18 akb

1 tane
H O molekl
2

1 mol
H O molekl
2

Molekll yapya sahip elementlerle

kovalent bal bileiklerin 6.02.1023
tanesinin bal ktlesine moleklgram
denir.
1 mol molekl = 1 molekl gram

etkinlik 1
Aadaki molekllerin bal ktlesi ve 1 molnn ktlesini bulunuz.
(Atom ktleleri : H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, F = 19, P = 31, S = 32)
Molekl

Bal ktle

Mol ktlesi

2.16 = 32 akb

32 gram

12 + 2.16 = 44 akb

44 gram

HF
CO
SO

N O
2

HNO

H PO
3

74

ATOMUN YAPISI

Diazottrioksit (N2O3) iin aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: N = 14, O = 16)
a) 1 tane N2O3 n bal ktlesi ka Da dr?

b) 1 mol N2O3 molekl ka gramdr?

c) 1 molekl - gram N2O3 ka gramdr?

d) 0,25 mol N2O3 ka gramdr?

e) 30,4 gram N2O3 ka moldr?

SORU 9
0,15 mol P4 ka gramdr? (P nin atom ktlesi 31)
ZM

75

10. SINIF KMYA

SORU 10
19,6 gram H2SO4 ka moldr? (Atom ktleleri : H = 1, O = 16, S = 32)
ZM

SORU 11
4,8 gram CH4 de ka tane CH4 molekl bulunur? (Atom ktleleri : H = 1, C = 12)
ZM

SORU 12
3,01.1022 tane NH3 molekl ka gramdr? (Atom ktleleri : H = 1, N = 14)
ZM

SORU 13
4, 816.1022 tane etanol (C2H6O) molekl ka gramdr? (Atom ktleleri : H = 1, C = 12, O = 16)
ZM

SORU 14
I. 3,6 gram H2O
II. 9,03.1022 tane H2O
III. 1 moleklgram H2O
Yukardaki H2O rneklerinin mol saylar arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru gsterilmitir?
(Atom ktleleri: H = 1, O = 16)
A) I > II > III
ZM

76

B) III > II > I

C) I > III > II

D) III > I > II

E) II > I > III

ATOMUN YAPISI

Doada Atom Molekl Halinde Bulunan Gazlar

Gazlardan bazlar doada atomik halde bazlar ise molekl halde bulunur.
rnein Helyum gaz denildiinde, He nin doada atomik halde bulunduu, hidrojen gaz denildiinde ise hidrojenin
doada H2 moleklleri eklinde bulunduu gznnde bulundurulmaldr.
Soygazlar doada atomik halde bulunurken ametaller ounlukla diatomik molekller halinde bulunurlar.
Baz gazlarn olutuu elementler ve doadaki molekllerinin bulunu ekilleri aada verilmitir.
Doada Bulunma ekli

Gaz

Olutuu Element

Hidrojen gaz

H2

Helyum gaz

He

He

Azot gaz

N2

Oksijen gaz

O2

Ozon gaz

O3

Klor gaz

CI

CI2

0,16 gram helyum gaz iin aadaki sorular cevaplaynz. (He nin atom ktlesi = 4)
a) Ka moldr?
b) Ka atom - gramdr?
c) Ka atom bulundurur?

77

10. SINIF KMYA

1,6 gram hidrojen gaz iin aadaki sorular cevaplaynz. (H nin atom ktlesi = 1)
a) Ka molekl - gram dr?

b) Ka mol hidrojen atomu bulundurur?

c) Ka hidrojen molekl bulundurur?

d) Ka hidrojen atomu bulundurur?

SORU 15
8 gram oksijen gaz ka mol dr? (Oksijenin atom ktlesi : 16 Da)
ZM

SORU 16
5,6 gram azot gaznda ka azot molekl bulunur? (Azotun atom ktlesi : 14 Da)
ZM

78

ATOMUN YAPISI

SORU 17
1,806.1023 tane oksijen atomundan ka mol ozon gaz oluur?
ZM

SORU 18
0,01 gram hidrojen gaznda ka hidrojen molekl bulunur? (Hidrojenin atom ktlesi : 1Da)
ZM

SORU 19
6,4 gram oksijen gaz iin,
I. 0,4.16 akb dir.
II. 1,204.1023 O2 molekl ierir.
III. 0,2 mol oksijen atomu ierir.
yarglarndan hangileri dorudur? (O nun atom ktlesi 16)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) II ve III

ZM

yonik Bileiklerin Mol Ktlesi

yonik bileikler bamsz molekller olmad iin bunlarn molekl ktlelerinden sz edilmez. Ancak bu tr bileiklerde en basit formle gre forml ktleleri bulunur.

yonik bileiklerin 6,02.1023 tanesinin

gram cinsinden bal ktlesine
forml-gram denir.
Na

Cl

Bir mol iyonik bileik = 1 forml - gram

NaCI kristalinin a rgl yaps

79

10. SINIF KMYA

etkinlik 2
Aadaki iyonik bileiklerin birer molnn ka gram olduunu bulunuz.
(Atom ktleleri : H = 1, N = 14, O = 16, Na = 23, Mg = 24, AI = 27, S = 32, CI = 35,5, K = 39, Ca = 40, Cr = 52,
Mn = 55, Fe = 56, Cu = 64)
Mol ktlesi / Forml ktlesi

Bileik
NaCI
NaOH
AI O

2 3

Mg(OH)

Fe(OH)

24 + (16 + 1).2 = 24 + 17.2 = 58 g/mol

CaSO

AI(NO )

3 3

27 + (14 + 3.16). 3 = 27 + (14 + 48).3 = 213 g/mol

AI (SO )
2

4 3

K Cr O
2

2 7

Ag CrO
2

CuSO .5H O
4

64 + 32 + 4.16 + 5.(2.1 + 16) = 250 g/mol

Cu(NO3)2.3H2O
MgSO4.7H2O

MgSO4 iin aadaki sorular cevaplaynz.

(Atom ktleleri : O = 16, Mg = 24, S = 32)
a) 1 mol ka gramdr?
b) Forml ktlesi ka gramdr?
c) Bileiin ktlece % ka Mg dir?
d) 0,25 mol MgSO4 ka gramdr?
e) 4,8 gram MgSO4 ka moldr?

80

ATOMUN YAPISI

SORU 20
8 gram NaOH ka mol dr? (Atom ktleleri : H = 1, O = 16, Na = 23)
ZM

SORU 21
16 gram Fe2(SO4)3 ka moldr? (Atom ktleleri : O = 16, S = 32, Fe = 56)
ZM

SORU 22
0,3 mol AI(OH)3 ka gramdr? (Atom ktleleri : H = 1, O = 16, AI = 27)
ZM

81

10. SINIF KMYA

SORU 23
0,5 mol CaCI2.2H2O ka gramdr? (Atom ktleleri : H = 1, O = 16, CI = 35,5, Ca = 40)
ZM

SORU 24
4, 84 gram Cu(NO3)2.3H2O ka mol dr? (Atom ktleleri : H = 1, N = 14, O = 16, Cu = 64)
ZM

SORU 25
I. 0,2 mol NaOH
II. 0,05 mol Fe2O3
III. 0,02 mol Fe2(SO4)3
Yukarda mol saylar verilen bileiklerin ktleleri arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru
gsterilmitir?
(Atom ktleleri: H = 1, O = 16, Na = 23, S = 32, Fe = 56)
A) I = II = III

B) I = III > II

C) I > II > III

D) III > II > I

E) III > I > II

ZM

Bileik ierisindeki element miktarlar

2 gz

2 kulak

1 az

1 burun

H
C

1 kafa

1 etil alkol molekl

C

82

: 2 C atomu

: 1 O atomu

: 6 H atomu

ATOMUN YAPISI

Elementler bileiklerin yapsnda belirli saylarda bulunur. Nasl ki bir insan kafasnda 1 az, 1 burun, 2 kulak, 2 gz
vs bulunuyorsa, rnein 1 tane N2O3 moleklnde de 2 tane N ve 3 tane O atomu bulunur.

1 tane

1 mol

N2O3

N2O3
3 tane O atomu
2 tane N atomu

3 mol O atomu
2 mol N atomu

8,4 gram C3H6 gaz iin aadaki sorular cevaplaynz.

(Atom ktleleri: H = 1, C = 12)
a) Ka mol dr?

b) Ka C3H6 molekl ierir?

c) Ka mol C ierir?

d) Ka mol H ierir?

e) Ka tane C atomu ierir?

f) Ka tane H atomu ierir?

g) Ka gram C ierir?

h) Ka gram H ierir?

83

10. SINIF KMYA

SORU 26
0,3 mol SO3 de ka mol O atomu bulunur?
ZM

SORU 27
27, 2 gram CaSO4 de ka mol O atomu bulunur? (Atom ktleleri : O = 16, S = 32, Ca = 40)
ZM

SORU 28
0,16 mol H atomu bulunduran CH4 ka mol dr?
ZM

SORU 29
9,6 gram oksijen atomu bulunduran SO3 ka moldr? (Atom ktleleri : O = 16, S = 32)
ZM

SORU 30
2,408.1023 tane H atomu bulunduran N2H4 ka moldr?
ZM

SORU 31
Avogadro says kadar atom bulunduran N2O3 ka moldr?
ZM

84

ATOMUN YAPISI

SORU 32
1,2 gram H ieren C3H6O bileii iin,
I. 0,2 moldr.
II. 0,6 mol C ierir.
III. 16 gram O ierir.
yarglarndan hangileri dorudur? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

Gazlarda Mol Hacim likisi

Gazlarda mol - hacim ilikisi Avogadro hipotezi gznnde bulundurularak kurulur.

Avogadro Hipotezi

Gazlarda molhacim ilikisi u

Ayn koullarda (scaklk ve basn ayn) gazlarn eit hacimlerinde eit

bant ile kurulabilir:

n = mol says
V
V = Hacim
n=
Vo
Vo = Molar hacim

sayda gaz molekl bulunur.

Yukardaki aklama ile ilgili olarak;
Normal koullarda (0C ve 1 atm basnta) 1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar.
Oda koullarda (25C ve 1 atm basnta) 1 mol gaz 24,5 L hacim kaplar.

Normal koullar altnda 5,6 litre hacim kaplayan oksijen gaz ka gramdr? (Oksijenin atom ktlesi 16)

SORU 33
0, 2 mol He gaz normal koullarda ka litre hacim kaplar?
ZM

85

10. SINIF KMYA

SORU 34
1,6 gram CH4 gaz ka litre hacim kaplar? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12)
ZM

SORU 35
0,75 mol H2 gaz 1 atmosfer basnta ve 0C de ka litre hacim kaplar?
ZM

SORU 36
Normal koullar altnda 1 litre hacim kaplayan CH4 gaz ka moldr?
ZM

SORU 37
6 gram C2H6 gaz oda koullarnda ka litre hacim kaplar? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12)
ZM

SORU 38
3,01.1022 He atomu normal koullar altnda ka litre hacim kaplar?
ZM

SORU 39
Normal koullar altnda 4,48 litre hacim kaplayan hidrojen gaz ka atom ierir?
ZM

86

ATOMUN YAPISI

Mol ile lgili Karm Problemleri

Normal koullarda 11,2 litre hacim kaplayan C2H6 ve C3H4 gazlar karmnda 2,2 mol H atomu bulunmaktadr.
Buna gre, karm ka gramdr? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12)

SORU 40
Eit mol sayda CH4 ve C3H4 moleklleri bulunduran bir karmn ktlesi 11,2 gramdr.
Buna gre, karm ka moldr? (Atom ktleleri : H = 1, C = 12)
ZM

SORU 41
Normal koullarda hacmi 5,6 litre olan CO2 gaz, 16 gram SO3 ve 0,4 mol N2O3 gazlar kartrlyor.
Buna gre karmda ka mol O atomu bulunur? (Atom ktleleri : O = 16, S = 32)
ZM

87

10. SINIF KMYA

SORU 42
C2H6 ve SO3 gazlarndan oluan 5 mollk bir karmn ktlesi 300 gramdr.
Buna gre karmdaki C2H6 nn ktlece % si katr? (Atom ktleleri : H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)
ZM

SORU 43
deal davrantaki XH3 ve YS2 gazlarndan oluan karm 2,4 mol H ve 2,4 mol S atomu iermektedir. Karmn normal koullardaki younluu 0,5 g/L dir.
Buna gre,bu gaz karmnn ktlesi ka gramdr? (X ve Y elementtir.)
ZM

SORU 44
CO ve CO2 den oluan bir gaz karmnda 0,5 mol karbon (C) ve 0,8 mol oksijen (O) atomlar bulunmaktadr.
Buna gre, karmn toplam ktlesi ka gramdr? (Atom ktleleri: C = 12, O = 16)
ZM

SORU 45
CH4 ve C2H6 gazlarndan oluan karm NK da 22,4 litredir. Karmda 1,2 mol karbon (C) atomu bulunuyor.
Buna gre, karmdaki C2H6 gaz ka gramdr? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12)
ZM

SORU 46
Ktleleri eit olan CO2 ve C3H8 gazlar ieren bir karmda 2,8 mol atom vardr.
Buna gre, bu karmn NK da hacmi ka litredir? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
ZM

88

ATOMUN YAPISI

Kimyasal Tepkimeler - Mol likisi

Kimyasal tepkime denklemleri tepkimeye giren ve tepkime sonucu oluan maddelerin mol ilikisini gsterir. Bu nedenle
verilen miktarlar mole evrilirse soruda istenen hangi birimse kolaylkla o birime dntrlr.

Magnezyum oksit bileiinin forml MgO dur. Bileikteki elementlerin bal atom ktleleri, O = 16 Da, Mg = 24 Da dr.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
a) Magnezyum metali ile oksijen gaznn birlemesinden magnezyum oksit oluma denklemini yaznz.
b) 4,8 gram magnezyum ka mol oksijen gazyla birleir?
c) 96 gram magnezyumun yeterince oksijen gazyla tepkimesinden ka gram magnezyum oksit oluur?

89

10. SINIF KMYA

Mg(OH)2 uygun artlarda H3PO4 ile reaksiyona girerek Mg3(PO4)2 ve H2O oluturuyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
(Elementlerin bal atom ktleleri: H = 1 Da, O = 16 Da, Mg = 24 Da, P = 31 Da)
a) Olayn kimyasal reaksiyon denklemini yazarak denkletiriniz.
b) 3 mol Mg(OH)2 ka gram H3PO4 ile tamamen reaksiyona girer?
c) Ka mol H3PO4 den 13,1 gram Mg3(PO4)2 meydana gelir?

SORU 47
2,408.1023 tane X atomunu, 4X(k) + 3O2(g) A 2X2O3(k) tepkimesine gre oksitlemek iin en az ka gram O2 gaz
gerekir? (O nun atom ktlesi 16)
ZM

90

ATOMUN YAPISI

SORU 48
3,6 gram su elektrolizle H2 ve O2 gazlarna ayrtrlyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: H = 1, O = 16)
a)

Tepkimenin en kk tam saylarla denklemi halini yaznz.

b)

Oluan H2 gaznn ktlesi ka gramdr?

c)

Oluan O2 gaznn normal koullardaki hacmi ka litredir?

ZM

SORU 49
Al4C3(k) + H2O(s) A AI(OH)3(k) + CH4(g) tepkimesine gre kaptaki Al4C3 n tamam harcandnda oluan CH4 gaz normal koullarda 13,44 litre hacim kaplamaktadr.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz? (Atom ktleleri: H = 1, O = 16)
a)

Tepkimede ka gram H2O kullanlmtr?

b)

Tepkimede oluan AI(OH)3 ka moldr?

ZM

SORU 50
N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g) tepkimesi artansz gerekletiinde 6,8 gram NH3 gaz oluuyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: H = 1, N = 14)
a)

Tepkimede ka mol N2 kullanlmtr?

b)

Tepkimede harcanan H2 gaz normal koullarda ka litre hacim kaplar?

ZM

91

10. SINIF KMYA

Artan Maddesi Olan Tepkimeler

Tepkimeye giren maddelerin tamamnn harcanabilmesi iin, maddeler belirli oranlarda alnmaldr. Girenler bu belirli
orann dnda alnrsa tepkime, girenlerden biri bitene kadar devam eder. Dier madde veya maddelerin fazla ksm
tepkimeye girmeden kalr. Byle tepkimelerde oluan rn miktar biten maddeye gre hesaplanr. Tamam kullanlarak biten maddeye snrlandrc madde denir.
XY2 bileii oluurken 1 tane X atomu 2 tane Y atomuyla birleip 1 tane XY2 oluur. Yani XY2 oluurken X ile Y arasnda atomlarn birleme oran 1/2 dir.
Elementlerin says bu orann dnda alnrsa elementin biri biterken dierinden artma olur.
X

+
X

Her iki tane Y atomu bir tane X atomuyla birleip XY2 olutuunda
kaptaki Y nin bittii X ten ise artma olduu grlr.

32 gram H2 ile 32 gram O2 gazlar bir kvlcmla tututurulup biri bitinceye kadar H2O oluturuyor.
Buna gre, hangi maddeden ma mol artar?
(Mol ktleleri (g/mol) : H = 1, O = 16)

92

ATOMUN YAPISI

C3H8(g) + O2(g) A CO2(g) + H2O(g) denklemine gre 88 gram C3H8 ile 64 gram O2 tepkimeye giriyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Mol ktleleri (g/mol) : H = 1, C = 12, O = 16)
a) Tepkime sonunda ka mol CO2 ve H2O oluur?
b) Tepkimenin snrlayc bileeni hangisidir?

SORU 51
CH4(g) + O2(g) A CO2(g) + H2O(g) denklemine gre 32 gram CH4 ile 32 gram O2 tepkimeye giriyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. (Mol ktleleri (g/mol) : H = 1, C = 12, O = 16)
a)

Tepkime sonunda ka mol CO2 ve H2O oluur?

b)

Tepkimenin snrlayc bileeni hangisidir?

ZM

93

10. SINIF KMYA

SORU 52
2SO2(g) + O2(g) A 2SO3(g)
tepkimesine gre 0,4 mol SO2 ve 0,4 mol O2 gazlar tam verimle tepkimeye girmektedir.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) Ka mol SO3 oluur?
b) Hangi maddeden ka mol artar?
ZM

SORU 53
18 gram C ile 8 gram O2
C(k) + O2(g) A CO2(g)
denklemine gre tam verimle tepkimeye sokuluyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: C=12, O=16)
a) Ka mol CO2 oluur?
b) Hangi elementten ka gram artar?
ZM

SORU 54
2C(k) + 3H2(g) A C2H6(g)
tepkimesine gre 6 gram C elementi ile 12,04.1023 tane H2 molekl tam verimle tepkimeye giriyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: H=1, C=12)
a) Ka gram C2H6 oluur?
b) Hangi elementten ka mol artar?
ZM

94

ATOMUN YAPISI

SORU 55
Kapal bir kapta eit mol saysnda N2 ve H2 gazlar karm,
N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g)
denklemine gre tam verimle tepkime vermektedir. Tepkime sonunda kapta 45 gram gaz karm bulunmaktadr.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: H=1, N=14)
a)

Balangtaki gaz karm ka moldr?

b)

Hangi gazdan ka mol tepkimeye girmeden artmtr?

c)

Tepkime sonunda ka gram NH3 olumutur?

ZM

SORU 56
48 tane K atomu, 48 tane Al atomu ve 48 tane CI2 molekl tam verimle birleerek K3AICI6 oluturuyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a)

Hangi elementler biter?

b)

Hangi elementlerden kaar tane artar?

c)

Ka tane K3AICI6 oluur?

ZM

SORU 57
Eit ktlede N2 ve H2 gazlar tam verimle tepkimeye girdiinde 68 gram NH3 elde edilmektedir.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: H=1, N=14)
a)

Balang karm ka gramdr?

b)

Hangi gazdan ka gram artmtr?

c)

Daha fazla NH3 elde edebilmek iin ortama hangi gazdan konulmaldr?
ZM

95

10. SINIF KMYA

FORML BULMA
Bir bileiin forml o bileiin yapsnda bulunan elementlerin sembollerini ve element atomlarnn o bileik iindeki
bal saylarn ifade eder.
Bileik formlleri:
1. Basit (kaba) forml
2. Molekl (gerek) forml
3. Yap (ak) forml
olmak zere e ayrlr.
Bu konuda yap forml incelenmeyecektir.

BAST FORML
Bileik iindeki elementlerin trn ve saysn en kk tam saylarla veren formldr.

MOLEKL FORML
Bileiin yapsnda bulunan her bir elementten, bileiin bir molnde (ya da moleklnde) ka mol - atom (ya da ka
tane atom) bulunduunu ifade eder.
Molekl forml ile basit forml arasnda aadaki iliki vardr.
(Basit Forml) . n = Molekl Forml
Burada n, molekl formlnn iinde basit formlden ka tane olduunu gsterir.
Madde

Molekl Forml

Basit Forml

Asetilen

C 2H2

CH

Benzen

C 6H6

CH

Etilen

C 2H4

CH2

Propen

C 3H6

CH2

Bten

C 4H8

CH2

Azot dioksit

NO2

NO2

Buradan anlalaca gibi, aadaki iliki kurulur.

(Basit Forml Ktlesi) . n = Mol Ktlesi
Bir bileiin forml bulunurken aadaki ilemler yaplr:
Bileii oluturan her elementin mol says bulunur.
Bulunan mol saylar uygun bir katsay ile arplarak tam say haline getirilir.
Elde edilen tam saylar element sembolnn sa altna yazlr.
Bileiklerin 1 mol iin forml bulunur.

96

ATOMUN YAPISI

Fe ve S den oluan bir bileiin 20,8 gramnda 11,2 gram Fe bulunmaktadr.

Buna gre, bu bileiin basit forml nedir?
(Atom ktleleri : S = 32, Fe = 56)

Ca ve Br elementleri arasnda oluan bir bileiin ktlece % 20 si Ca dr.

Buna gre, bu bileiin basit forml nedir? (Atom ktleleri : Ca = 40, Br = 80)

97

10. SINIF KMYA

SORU 58
N ve O elementlerinden oluan bir bileiin 2,16 gramnda 1,6 gram O bulunmaktadr.
Buna gre, bileiin basit forml nedir? (Atom ktleleri: N = 14, O = 16)

ZM

SORU 59
S ve O elementleri arasnda oluan bir bileiin ktlece %40 S dir.
Buna gre bu bileiin basit forml nedir? (Atom ktleleri: O = 16, S = 32)

ZM

SORU 60
Bir bileiin belirli miktardaki ktlesinin analizinden bulunan elementlerin ktlece % leri aadaki tabloda verilmitir.
Element

Bileikteki ktlece % miktar

Ca

40

12

48

Buna gre bu bileiin basit forml nedir? (Atom ktleleri: C = 12, O = 16, Ca = 40)

ZM

SORU 61
CnH2n+2 genel formlne sahip bir bileiin ktlece %25 i H dir.
Buna gre, bu bileiin basit forml nedir? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12)

ZM

98

ATOMUN YAPISI

SORU 62
X ve Y elementlerinden oluan bir bileikle ilgili aadaki bilgiler veriliyor.
X in atom ktlesi, Y nin atom ktlesinin 2 katdr.
Bileikteki X ile Y arasndaki ktlece birleme oran (mX/mY) 2/3 tr.
Buna gre, oluan bileiin basit forml nedir?

ZM

SORU 63
X ile Y elementleri arasnda oluan bir bileiin ktlece 9/11 i X tir.
Buna gre, bu bileiin basit forml nedir? (Atom ktleleri: Y = 1, X = 12)

ZM

SORU 64
Azot (N) ve Oksijen (O) elementlerinden oluan belirli miktarnda 3,038 gram N ve 6,944 gram O bulunmaktadr. Bu
bileiin mol ktlesi 92 gramdr.
Buna gre, bu bileiin basit forml ve molekl forml nedir? (Atom ktleleri: N = 14, O = 16)

ZM

SORU 65
C, H ve O dan olumu bir bileiin 9 gramnda 3,6 gram C ve 0,6 gram H bulunmaktadr. Bileiin molekl ktlesi
180 g/mol dir.
Buna gre, bileiin molekl forml nedir? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)

ZM

99

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

1 gram hidrojen gaz ka moldr?

6.

(Atom ktleleri: H=1, O=16,

(H nin atom ktlesi 1 dir.)

A) 2

B) 1

10 gram suda (H2O) ka tane atom vardr?

C) 0,5

D) 0,25

Avogadro says = 6. 1023)

E) 0,05

10 .3
18
10 .2.6.10 23
C)
18
10 .3.6.10 22
E)
18

10 .6.10 23
18
10 .3.6.10 23
D)
18

A)
2.

1 mol (NH4)2SO4 bileiinde ka mol atom azot

atomu vardr?
A) 1

C) 3

D) 4

E) 5

Normal koullar altnda aadakilerden hangisi

0,5 mol 54 gram olan bir X gaznn bir tek

moleklnn ktlesi ka gramdr?

A) 16 gram oksijen gaz 0,5 moldr.

(N = Avogadro says)
108

B) 11,2 litre hidrojen gaz ierisinde 6,02.1023

tane hidrojen atomu vardr.

A)

C) 22,4 litre azot gaz ierisinde 2.6,02.1023 tane

azot molekl vardr.

D) 27 . N

D) 8 gram metan (CH4) gaz 11,2 litredir.

E) 3,01.1023 atom ieren azot gaz 5,6 litredir.

4.

7.

yanltr? (Atom ktleleri: H=1, C=12)

ESEN YAYINLARI

3.

B) 2

8.

B) 3,01.1022

D) 2,408.1023

27

E)

N
108

C) 108 . N

O2 molekl vardr?
A) 6,02.1023

NH4HCO3 bileiinin 7,9 gram ka tane H

A) 2,408.1022

B)

NK da 11,2 litre oksijen gaz ierisinde ka tane

B) 12,04.1023

D) 6,02.1022

atomu ierir? (Mol ktlesi: NH4HCO3 = 79)

C) 3,01.1022

E) 3,01.1023

C) 6,02.1022

E) 3,01.1023

9.

0,5 mol C4H7OH bileiinde ka mol hidrojen

atomu vardr?
A) 1,5

5.

B)

B) 3,5

C) 4

D) 4,5

E) 6,5

Birinde Mg dierinde Ca bulunan iki kapta eit sayda atom vardr.

Bu kaplardan 1 gram Mg ve 1 gram Ca karlrsa kaplarda kalan atomlarn says veya ktlesi
iin aadakilerden hangisi dorudur?
(Atom ktleleri: Mg=24, Ca=40)
A) Mg ve Ca atomlar says eittir.
B) Mg atomlar daha oktur.
C) Ca atomlar daha oktur.
D) Mg ve Ca eit ktlededir.
E) Ca nn ktlesi daha fazladr.

100

10. 0,2 mol X3 n ktlesi 9,6 gram dr.

Buna gre X in atom ktlesi katr?
A) 8

B) 16

C) 24

D) 48

11. 2 tane azot molekl ka gramdr?

(Atom ktlesi: N=14)
A) 28

B) 56

C) 2.6,02.1023

D)

E)

56
6, 02.10 23

28
6, 02.10 23

E) 64

ATOMUN YAPISI

12. 3,01 . 1023 tane X atomu 8 gramdr.

17. 72 gram X elementinde 3,6.1024 tane atom vardr.

Buna gre, X in atom ktlesi ka gramdr?

A) 2

B) 4

C) 8

D) 16

Buna gre X in atom ktlesi katr?

(Avogadro says = 6.1023)

E) 32

A) 36

B) 24

C) 12

D) 4

E) 2

13. 3.1025 tane atom ieren oksijen gaznn mol

says ve NK daki hacmi aadakilerden hangi-

18. 0,3 mol XO bileii 21,6 gramdr.

sidir? (Avogadro says = 6.1023)

Mol says

NK da Hacmi (L)

A)

50

1120

B)

25

560

C)

30

67,2

D)

25

112

E)

100

2240

Buna gre X2O3 bileiinin molekl ktlesi ka

g/mol dr? (O nun atom ktlesi =16)
A) 56

B) 112

C) 140

D) 160

E) 176

19. CnH8O bileiinin 0,2 molnde 2,4 mol atom vardr.

Buna gre n says katr?
14. Molekl ktlesi 120 gram/mol olan X maddesinden

A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

Buna gre deneyde kullanlan X maddesi ka

gramdr?
A) 24

B) 48

C) 96

D) 120

E) 240

ESEN YAYINLARI

0,2 mol alnarak bir deneyde kullanlyor.

20. 0,04 mol N atomu ieren Mg(NO3)2 bileii ka

moldr?
A) 0,01

B) 0,02

C) 0,03

D) 0,04

E) 0,05

15. Avogadro saysnn 45 kat kadar atom ieren

Fe(NO3)2 bileii ka moldr?
A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

21. 0,2 mol CnH2n bileii 5,6 gramdr.

Buna gre n says katr?
(Atom ktleleri: H=1, C=12)

16. I. 1 gram NO gaz

A) 1

II. NK da 11,2 litre NO gaz

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

III. 2 mol NO gaz

Yukardaki maddeleri mol saysna gre, kk22. SO2 nin ktlece % 50 si S dir.

ten bye doru sralaynz?

Buna gre S ile O nun atom ktlesi arasnda

(Atom ktleleri: N=14, O=16)

A) I, II, III

B) III, I, II
D) III, II, I

C) II, I, III
E) I, III, II

hangi bant vardr?

A) 5S = O
D) S = 2O

B) 3S = O

C) S = O

E) 2S = O

1 C 2 B 3 C 4 E 5 C 6 D 7 A 8 E 9 C 10 B 11 E 12 D 1 3 B 1 4 A 15 E 16 A 17 C 18 D 19 B 20 B 21 B 22 D

101

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

6.

0,1 mol X2O3 bileii 10,4 gram X iermektedir.

Baz bileiklerle ilgili aadaki bilgiler veriliyor:

Buna gre X in atom ktlesi katr?

XO2 gaznn 0,25 mol 11 gramdr.

(O nun atom ktlesi 16 dr.)

A) 24

B) 40

C) 52

YO3 gaznn normal koullarda 11,2 litresi 40

D) 56

E) 104

gramdr.
Buna gre XY2 bileiinin 1 mol ka gramdr?

2.

(O nun atom ktlesi 16 dr.)

Baz bileiklerle ilgili aadaki bilgiler verilmekte-

A) 12

dir.

B) 32

C) 44

D) 76

E) 80

0,4 mol X2O bileii 17,6 gramdr.

0,2 mol X2On bileii 15,2 gramdr.
Buna gre n says katr?

7.

den hangisi dorudur? (O nun atom ktlesi 16 dr.)

(O nun atom ktlesi 16 dr.)

A) 1

B) 2

C) 3

NK da O2 gaznn younluu iin aadakiler-

D) 4

E) 5

A)

16
22, 4

3.

0,8 gram CH4 gaz ile 2,3 gram XO2 gaznn mol
saylar eittir.
Buna gre X in atom ktlesi katr?
(Atom ktleleri : H=1, C=12, O=16)
A) 12

B) 14

C) 20

D) 24

ESEN YAYINLARI

D)

8.

22, 4
16

32
22, 4

C)

22, 4
32

E) 32.22,4

XCO3 . X(OH)2 bileiinin 22,2 gramnda 0,5 mol

oksijen atomu bulunmaktadr.

E) 32

Buna gre X elementinin atom ktlesi katr?

(Atom ktleleri : H=1, C=12, O=16)
4.

A) 128

0,25 mol AI4Cn bileiinin ktlesi 36 gramdr.

B) 64

C) 56

D) 48

E) 32

Buna gre formldeki n katr?

(Atom ktleleri : C=12, AI=27)
A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

9.

58 gram FenX4 bileiinde 1 mol X ve 42 gram Fe

bulunmaktadr.
Buna gre formldeki n says ve X in atom ktlesi katr? (Fe nin atom ktlesi 56 dr.)

5.

Baz bileiklerle ilgili aadaki bilgiler verilmekte-

dir.
X2S bileiinin % 20 si S dir.
CaY2 bileiinin % 80 i Y dir.
Buna gre XY2 bileiinin mol ktlesi katr?
(Atom ktleleri : S=32, Ca=40)
A) 64
102

B) 80

C) 124

D) 144

E) 224

A)

16

B)

32

C)

32

D)

16

E)

64

ATOMUN YAPISI

10. deal davrantaki XS2 ve Y2O5 gazlarndan oluan

14. 8 gram C3H4 ile N.K. da 6,72 litre hacim kap-

bir karm 0,4 mol S ve 1 mol O atomu iermektedir.

layan C2H6 karmnda toplam ka molatom

Bu karmn 0C ve 1 atm deki younluu 0,5 g/L

bulunur? (Atom ktleleri: H=1, C=12)

A) 1,8

olduuna gre, ktlesi ka gramdr?

B) 2,4

C) 3,2

D) 3,6

E) 3,8

(X ve Y birer elementtir.)
A) 4,48

B) 6,72
D) 11,2

C) 8,96
E) 13,44
15. CaCI2.nH2O bileiinin 33 gramnda 1,2 mol hidrojen atomu vardr.

11. CH4 ve SO3 gazlarndaki atom saylarnn eit

Buna gre bileikteki n says katr?

olmas iin CH4 n mol saysnn SO3 n mol

(Atom ktleleri: H=1, O=16, CI=35,5, Ca=40)

saysna oran ka olmaldr?

A) 1

B)

4
5

C)

5
4

D)

3
2

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

12. Belirli miktardaki MgSO4.nH2O bileiinde 0,3 mol

16. I. 0,2 mol O atomu ieren H2O molekl

O atomu ve 0,2 mol H atomu bulunmaktadr.

aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
n

Bileiin mol

A)

0,01

B)

0,01

C)

0,25

D)

0,05

E)

0,05

II. 8,8 gram CO2 molekl

ESEN YAYINLARI

Buna gre, n nin deeri ve bileiin mol says

III. 2,408.1023 tane atom ieren H2 molekl

Yukardaki maddelerin mol saylar aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?
(Atom ktleleri : C=12, O=16)
A) I > II > III

B) I = II = III

D) II = III > I

13. Normal koullarda 6,72 litre hacim kaplayan CH4

gaz bulunmaktadr.

C) I > II = III

E) III > II > I

17. 1 tane X2H6 molekl 5.1023 gramdr.

Buna gre;

Bu gaz iin;

I. 1 mol X atomu 12 akb dir.

I. 4,8 gramdr.
II. 1,806.1023 molekldr.

II. 1 tane X atomu 12 gramdr.

III. 1,5 mol atom ierir.

III. 1 gram X teki atom says 5.1022 dir.

yarglarndan hangileri yanltr?

yarglarndan hangileri dorudur?

(Avogadro says = 6.1023, H=1)

(Atom ktleleri : H=1, C=12)

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III
1C

2C

3B

E) 5

E) 2

4B

A) Yalnz I

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III
5E

6D

7B

B) Yalnz II

8B

9D

10 A

11 B

12 D

13E

C) I ve II

E) I, II ve III
14E

15 C

16 B

17 C

103

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 10

6.

Ca ve N elementlerinden oluan bir bileiin 3,7

N.K. da 8,96 litre hidrojen gaz, 36,12.1022 tane

gramnda 3 gram Ca bulunmaktadr.

oksijen molekl ve 25,6 gram kkrtten oluan

Buna gre, bu bileiin forml aadakiler-

bileiin basit forml aadakilerden hangisidir?

den hangisidir? (Atom ktleleri: N=14, Ca=40)

A) Ca3N2

B) Ca2N3
D) Ca3N

(Atom ktlesi: S=32)

C) CaN3

A) H2S2O3

E) Ca3N4

B) H2SO3

D) H2S2O4

2.

Azot (N) ve oksijenden (O) olumu bir bileiin

7.

C) H2SO4
E) H2S2O7

ktle (g)

ktlece 7/23 azottur.

15

Buna gre, bileiin basit forml aadakilerden hangisidir? (Atom ktleleri: N=14, O=16)
B) N2O
D) N2O3

3.

E) N2O4

zaman

Normal koullarda 11,2 litre H2 gaz, 5,6 litre O2

gaz ve 6 gram C den oluan bileiin basit forml aadakilerden hangisidir?

X ile Y elementleri arasnda oluan bir bileikte X

ile Y elementlerinin ktlelerinin zamanla deiimi
yukardaki grafikte gsterilmitir.
Buna gre, bu bileiin forml aadakilerden hangisi olabilir?

(Atom ktlesi: C=12)

B) CH2O

A) CHO
D) C2H6O

4.

(Atom ktleleri: Y=16, X=52)

C) CH3O

A) XY

E) C3H6O

C) X2Y

B) XY2
D) XY3

E) X2Y3

X ve Y elementlerinden oluan bir bileiin ktlece

8.

%68 i X tir.

Buna gre, bileiin basit forml aadakiler-

gisidir? (Atom ktleleri: Y=16, X=51)

A) X2Y

B) XY3
D) X3Y4

den hangisidir? (Atom ktleleri: H=1, C=12)

C) X2Y3

A) CH

E) X2Y5

X ve Y elementlerinden oluan bir bileiin ktlece

9.

C) CH3

B) CH2
D) C2H3

3/5 i Y dir.

E) C2H4

Azot (N) ile oksijen (O) den olumu bir bileikte elementlerin ktlece birleme oran mN/mO=7/12 dir.

Buna gre, bu bileiin basit forml aadakilerden hangisidir? (Atom ktleleri: Y=16, X=32)
A) XY

C) XY3

B) XY2
D) X2Y

118

Karbon (C) ve hidrojenden (H) oluan 2,8 gramlk

bileiin 0,4 gram hidrojendir.

Bu bileiin basit forml aadakilerden han-

5.

4,6

C) NO2

ESEN YAYINLARI

A) NO

4,8

E) X3Y

Buna gre, bileiin forml aadakilerden

hangisidir? (Atom ktleleri: N=14, O=16)
B) N2O

A) NO
D) N2O3

C) NO2
E) N2O5

ATOMUN YAPISI

10. CnH2n2 formlne sahip olan bir bileiin ktlece

14.

ktle (g)

%10 u H dir.

96

Buna gre, bileiin basit forml aadakilerden hangisidir? (Atom ktleleri: H=1, C=12)
A) CH4

B) C2H3
D) C3H8

32

C) C3H4
E) C4H6

Y
zaman

11. Fe, S ve O elementlerinden oluan bir bileikle ilgili

X ve Y elementleri arasnda oluan bir bileikte X

ve Y elementlerinin ktlelerinin zamanla deiimi
ekildeki grafikte gsterilmitir.

aadaki bilgiler verilmektedir.

Bileiin ktlece %28 i Fe dir.
Bileikteki O nun ktlesi S nin ktlesinin iki

Buna gre, bileiin forml aadakilerden

hangisidir? (Atom ktleleri: Y=16, X=32)

katdr.

A) XY

Buna gre, bu bileiin forml aadakiler-

B) XY2

C) X2Y

D) X3Y

den hangisidir?

E) XY3

(Atom ktleleri: O=16, S=32, Fe=56)

A) FeS2O3

B) FeS2O8

D) Fe2(SO4)3

15. X ve Y elementlerinden oluan bir bileiin 0,02

molnde 0,04 mol X ve 0,06 mol Y bulunmaktadr.

C) Fe(SO4)3

E) Fe3(S2O9)2

Buna gre, bu bileiin 1 mol ka gramdr?

12. X ve Y elemenetlerinden oluan bir bileiin 23

gramnda 7 gram X vardr. Bu bileiin 0,4 mol
36,8 gramdr.
Buna gre, bu bileiin basit ve molekl form-

ESEN YAYINLARI

(Atom ktleleri: Y=16, X=27)

A) 43

B) 59

C) 75

D) 102

E) 113

16. 42 gram Fe ile 1 mol O2 gaz tepkimeye sokulunca

14 gram O2 artyor.

l aadakilerden hangisidir?

Buna gre, oluan FeO bileiinin forml

aadakilerden hangisidir?

(Atom ktleleri: X=14, Y=16)

(Atom ktleleri: O=16, Fe=56)

Basit forml

Molekl forml

A)

XY2

X2Y4

B)

XY

X2Y2

C)

XY2

X3Y6

D)

XY2

X4Y8

E)

X2Y

X4Y2

A) FeO

B) Fe2O
D) Fe2O3

C) FeO2
E) Fe3O4

17. N ve O elementlerinden oluan bir bileiin 0,01

molnde 0,14 gram N ve 0,02 mol O atomu bulunmaktadr.
Buna gre;
I. Bileiin forml NO2 dir.

13. Mn ve S elementlerinden oluan bir bileiin 30,9

II. Bileiin 1 molnde 3 mol atom bulunur.

gramnda 14,4 gram S elementi bulunmaktadr.

III. Bileiin 1 mol 44 gramdr.

Buna gre, bileiin forml aadakilerden

yarglarndan hangileri dorudur?

hangisidir? (Atom ktleleri: S=32, Mn=55)

(Atom ktleleri: N=14, O=16)

B) Mn2S3

A) MnS

2C

3B

4C

A) Yalnz I

5C

6A

7E

B) Yalnz II

D) II ve III

E) Mn3S4

D) MnS2
1A

C) Mn2S

8B

9D

10 C

11 D

12 A

13 B

C) I ve II

E) I, II ve III
14E

15 D

16 D

17 C

119

PERYODK SSTEM

PERYODK
SSTEM

2. NTE
121

10. SINIF KMYA

PERYODK SSTEMN TARHES

19. yzyln balarna kadar 45 civarnda elementin varl biliniyordu. Ancak o zamana kadar elementlerin zellikleri
arasnda benzerlik olabilecei dncesi zerinde durulmamt.

Triatlar Kural
lk defa, Alman kimyac J. W. Dbereiner, baz elementler arasnda birok benzer zellikler olduunu farketti. Dbereiner bu konudaki almalarn 1829 ylnda yaynlad.
Dbereiner, brom (Br) elementinin fiziksel ve kimyasal zelliklerinin klor (Cl) ve iyota (I) ok benzediini ve ayrca da
bromun atom ktlesinin klor ve iyodun atom ktlelerinin toplamnn yarsna eit olduunu belirtti.
Benzer ilikiler, lityum-sodyum-potasyum, kkrt-selenyum-tellr ve baka ller arasnda da grlmekteydi.
Her bir lnn ortasndaki elementin atom ktlesi yan sra younluk, erime noktas, kaynama noktas gibi zellikleri
de dier iki elementin hemen hemen ortalamasna eitti.
Dbereiner, bu l element gruplarna ller anlamnda triatlar adn vermitir.
Dbereiner, triatlar kural yardmyla bilinen elementleri atom ktlelerine gre dzenlemeyi dnmt. Ancak o yllarda henz elementlerin atom ktlelerinin doru olarak tespit edilememi olmas ve birok elementin de kefedilmemi olmasndan dolay baarsz olmutur.

Yandaki tabloya gre triatlar kuraln gz nnde bulundurarak

brom (Br) elementinin yaklak atom ktlesini bulunuz.

Triatlar

Atom ktlesi

Klor (Cl)

35,5

Brom (Br)

yot (I)

126,9

SORU 1
Triatlar kuralndan yararlanarak tablodaki x, y, z ve t deerlerini bulunuz.
Triat

Atom ktlesi

zktle (g/cm3)

Erime noktas (C)

Kaynama noktas (C)

Lityum (Li)

6,9

180,5

1330

Sodyum (Na)

0,695

122,1

Potasyum (K)

39,1

0,86

760

ZM

122

PERYODK SSTEM

Oktav Kural
1864 ylnda ise ngiliz kimyac John Newlands, o zaman var olan elementleri artan
atom ktlelerine gre sralam ve herhangi bir elementin kendisinden sonra gelen
sekizinci elementle benzer zellikte olduunu grmtr. Bu uyuma mzikteki notalardan esinlenerek sekizli anlamna gelen oktav kural adn vermitir.

Mendeleyevin almalar
Birbirinden bamsz olarak alan Rus kimyac Dimitri Mendeleyev 1869 ylnda,
Alman kimyac Lothar Meyer 1870 ylnda elementleri artan atom ktlelerine gre sralamlar ve baz elementler arasnda periyodik olarak benzer zellikler olduunu ifade etmilerdir.
Mendeleyev, elementleri artan atom ktlelerine gre yatay olarak sralad. 63 elementten oluan periyodik tablosunda 12 yatay sra ve 8 dikey stun (grup) kulland.

Dimitri Mendeleyev

Mendeleyev, hazrlad tablonun altnda her grubun, hidrojen, oksijen ve klor elementleriyle oluturabilecekleri bileiklerin genel formllerini vermitir.
Mendeleyev bu tabloda ayn dikey stunda bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal zelliklerinin birbirine benzediini bulmutur.

Mendeleyev kimya literatrne elementlerin aileleri (grup) kavramn kazandrmtr.

Mendeleyev, hazrlad tabloda baz yerleri bo brakarak buralara daha sonralar kefedilecek elementlerin yerletirileceini syledi. Mendeleyev, bo yerlere gelecek ancak kefedilmemi elementler hakknda baz tahminlerde de
bulundu.
rnein, daha galyum (Ga) elementi bulunmadan ayn gruptaki alminyumun (Al) zelliklerine dayanarak bu elementle ilgili zellikleri sylemitir.

zellik

Mendeleyevin tahmini

Gerek deerler

Atom ktlesi

68 g/mol

69,7 g/mol

zktle

6 g/mL

5,96 g/mL

Erime noktas

dk

30C

Oksidinin forml

Ea2O3

Ga2O3

Oksidinin znrl

Amonyakta znr

Amonyakta znr

Galyum (Ga) bulunmadan nce bu elementi Ekaalminyum (Ea) olarak adlandran Mendeleyevin
tahmin ettii zellikler ve element bulunduktan sonraki gerek deerler birbirine ok yakndr.

Mendeleyevin hazrlad tablo bilim adamlarna ok nemli bir hedef gstermitir. Tabloda yerleri bo olan
elementler aratrlp ksa srede bulunmulardr.

123

10. SINIF KMYA

Moseleyin almalar
Ancak daha sonra periyodik cetvel ile ilgili yaplan almalarda, elementlerde periyodik
zelliklerin ktle numaras srasna gre belirli bir dzen gstermesinin bir tesadf olduu ortaya kt. Zaten elementler atom ktlesine gre yerletirildiklerinde baz elementlerin bulunduu gruptaki elementlerin zelliklerini tamad grld. rnein argonun (Ar)
ktle numaras, potasyumun (K) ktle numarasndan byk olduu halde argon elementi potasyum elementinden nce gelmektedir.
Halbuki kimyasal zellikleri ktle numaras ile deil elektron dizilimi ile ilgilidir. Elektron says da ktle numaras deil atom numaras ile ilintilidir.
1913 ylnda ngiliz fiziki Henry Moseley elektronlarla bombardman ettii atomlarn yayd x nlarnn dalga boylarndan faydalanarak elementlerin elektron saylarn dolaysyla da atom numaralarn tespit etti. Bu almalarndan sonra Moseley, elementlerin
kimyasal zelliklerinin atom ktleleriyle deil atom numaralaryla ilikili olduu ve periyodik tabloda elementlerin atom numaralarna gre sralanmas gerektiini belirtti.

Henry Moseley

Modern Periyodik Sistem

Modern periyodik sistemde elementler, artan atom numaralarna gre dizilmilerdir. Elementler artan atom numaralarna gre dizildiklerinde belirli aralklarla elementlerin zellikleri arasnda periyodik bir tekrar olmaktadr.
Bir periyodik tabloda, elementlerin sembolleri, atom numaralar ve ktle numaralar bulunur. Ancak bu bilgilerle birlikte elementlerin erime noktas, kaynama noktas, ykseltgenme basama vb. gibi zelliklerin de belirtildii daha ayrntl periyodik tablolar vardr.
Periyodik tablodaki her bir yatay sraya periyot denir. Periyodik tabloda toplam 7 periyot bulunur. Periyotlar
1A grubu ile balar 8A grubu ile biter. (7. periyot daha tamamlanmamtr.)
Periyodik tablodaki dikey stunlara grup denir. Ayn gruptaki elementlerin kimyasal zellikeri birbirine ok
benzer. Periyodik tabloda 8 stundan oluan 8 tane A grubu ve 10 stundan oluan 8 tane de B grubu vardr.

Periyodik Cetvelde Bloklar

Elementlerin temel hal elektron dalm yapldnda son terimin orbital tr hangisi ise element o blokta bulunur.
1
1A

13 14 15 16 17
3A 4A 5A 6A 7A

2
1s 2A
9
3 4 5 6 7
8 8B 10
3B 4B 5B 6B 7B

2s
3s

Temel hal elektron diziliine gre bloklar:

s orbitali ile biten element s blounda bulunur.

18
8A

2p
11 12
1B 2B 3p

4s

3d

4p

5s

4d

5p

6s

5d

6p

7s

6d

p orbitali ile biten element p blounda bulunur.

d orbitali ile biten element d blounda bulunur.
f orbitali ile biten element f blounda bulunur.

s blou

d blou

p blou

4f
5f

f blou

IUPAC tarafndan periyodik sistemdeki stunlarn

numaralanmas konusunda nerilen yeni bir yntem vardr.
Bu ynteme gre 18 stun A ve B gruplarn ayrlmadan 1-18 aras
numaralama yaplarak gruplar belirtilmektedir.

124

PERYODK SSTEM

etkinlik 1
Periyodik sistem ve baz bilim adamlaryla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Modern periyodik sistem elementlerin artan ktle numaralarna gre olumutur.

b)

Modern periyodik sistemde ayn grupta bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal zellikleri birbirine benzer.

c)

Periyodik sistemde, dey stunlara grup, yatay sralara ise periyot denir.

d)

Periyodik sistemde 8 tane A ve 8 tane de B olmak zere 16 tane grup ve 7 tane periyot bulunur.

e)

Periyodik sistemde, bir periyot 1A grubu ile balar 8A grubu ile sonlanr.

f)

Periyodik sistemin ilk periyodunda gei elementi yoktur.

g)

Periyodik sistemin 1. periyodunda 2, 2. ve 3. periyodunda 8 er element bulunur.

h)

IUPAC sistemine gre periyodik sistemde 1 18 arasnda numaralanan 18 grup vardr.

Periyodik sistemde elementlerin atom numaralarna gre sralanmas gerektiini belirten ilk kii Dimitri
Mendeleyevdir.

i)

Triatlar kuralnda, bir gruptaki elementten ortadaki elementin baz zellikleri dier iki elementin ortalamasna yakndr.

j)

Oktav kuraln ortaya atan ilk bilim adam John Newlandsdr.

k)

Elementleri artan atom ktlelerine gre periyodik tabloda yatay olarak sralayan bilim adam Mendeleyevdir.

l)

Mendeleyev kimya literatrne elementlerin aileleri (grup) kavramn kazandrmtr.

m)

Elementlerin kimyasal zelliklerinin atom ktleleriyle deil atom numaralaryla ilikili olduunu belirten bilim
adam Moseleydir.

n)

Elementlerin temel hal elektron dalm yapldnda son terimin orbital tr hangisi ise element o blokta bulunur.

o)

ngiliz fiziki Henry Moseley, elektronlarla bombardman ettii atomlarn yayd x - nlarnn dalga boylarndan faydalanarak elementlerin elektron saylarn dolaysyla atom numaralarn tespit etti.

p)

Temel hal elektron dalm d orbitali ile biten element d blounda bulunur.

125

10. SINIF KMYA

etkinlik 2
Aada adlar verilen elementlerin semboln, sembol verilen elementlerin adn, temel haldeki elektron dizilimlerini
ve periyodik cetvelde hangi blokta olduunu belirtiniz.
Element

Sembol

Atom no

Temel haldeki elektron dizilii

Blok

Sodyum

Na

11

1s2 2s2 2p6 3s1

Kalsiyum

20

Brom

35
21

19

Galyum

31

Mangan

25
Zn

30

Se

34

Argon

18

Krom

24
Ac

89

Cd

48

Tellr

52

Gm

47
La

57

Fe

26

Klor

17

Baryum

56

Kripton

126

Sc

Ni

28

53
36

PERYODK SSTEM

Periyodik Sistemde Yer Bulma

Bir elementin periyodik cetveldeki yerini bulmak demek o elementin bulunduu periyodu ve grubunu belirlemek demektir. Bu nedenle periyodik cetveldeki yeri bulunacak elementin periyodu ve grubu bulunur.

Bir elementin elektron diziliindeki en byk bakuantum says o elementin bulunduu periyodu verir.

A Grubu Elementlerinin Grubunu Bulma

Temel hal elektron dizilii s veya p ile biten elementler A gruplarndan birinde
bulunur.
Buna gre, A grubu elementlerinin yerleri elektron diziliinin son terimine
gre tablodaki ekilde gsterildii gibi bulunur.

s1

1A grubundadr.

s2

2A grubundadr. (2He hari)

s2p1

3A grubundadr.

s2p2

4A grubundadr.

s2p3

5A grubundadr.

s2p4

6A grubundadr.

s2p5

7A grubundadr.

s2p6

8A grubundadr.

Bir elementin temel hal elektron dizilii s orbitali ile bitiyorsa en son s orbitalinde bulunan elektron says
elementin bulunduu A grubunun numarasn verir.
Bir elementin temel hal elektron dizilii p orbitali ile bitiyorsa en son s ve p orbitallerinde bulunan toplam
elektron says o elementin periyodik sistemde bulunduu A grup numarasn verir.

a) Atom numaras 11 olan elementin periyodik sistemdeki yeri (periyodu ve grubu) neresidir?
b) Atom numaras 15 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?

127

10. SINIF KMYA

SORU 2
Atom numaras 4 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 1A grubu

B) 2. periyot, 2A grubu

D) 3. periyot, 2A grubu

E) 4. periyot, 1A grubu

C) 2. periyot, 4A grubu

ZM

SORU 3
Atom numaras 20 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 2A grubu

B) 3. periyot, 2A grubu

D) 4. periyot, 2A grubu

E) 4. periyot, 4A grubu

C) 3. periyot, 8A grubu

ZM

SORU 4
Atom numaras 37 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 3. periyot, 1A grubu

B) 4. periyot, 1A grubu

D) 5. periyot, 1A grubu

E) 5. periyot, 3A grubu

C) 4. periyot, 7A grubu

ZM

SORU 5
Atom numaras 56 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 4. periyot, 4A grubu

B) 5. periyot, 2A grubu

D) 6. periyot, 4A grubu

E) 7. periyot, 2A grubu

C) 6. periyot, 2A grubu

ZM

SORU 6
Atom numaras 8 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 4A grubu

B) 2. periyot, 5A grubu

D) 2. periyot, 8A grubu

E) 3. periyot, 6A grubu

ZM

128

C) 2. periyot, 6A grubu

PERYODK SSTEM

SORU 7
Atom numaras 17 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 3A grubu
D) 3. periyot, 5A grubu

B) 2. periyot, 7A grubu
E) 3. periyot, 7A grubu

C) 3. periyot, 3A grubu

ZM

SORU 8
Atom numaras 32 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 3. periyot, 4A grubu
D) 4. periyot, 4A grubu

B) 3. periyot, 6A grubu
E) 5. periyot, 4A grubu

C) 4. periyot, 2A grubu

ZM

SORU 9
Atom numaras 51 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 5. periyot, 5A grubu
D) 4. periyot, 5A grubu

B) 5. periyot, 3A grubu
E) 4. periyot, 3A grubu

C) 5. periyot, 1A grubu

ZM

SORU 10
Temel hal elektron diziliinde p orbitallerinde toplam 16 elektron bulunduran elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 3. periyot, 4A grubu
D) 4. periyot, 4A grubu

B) 3. periyot, 6A grubu
E) 4. periyot, 6A grubu

C) 4. periyot, 2A grubu

ZM

SORU 11
X3+

iyonunun s orbitallerinde toplam 10, p ve d orbitallerinde 20 er elektron bulunmaktadr.

Buna gre X elementinin periyodik sistemdeki yeri neresidir?

A) 5. periyot, 7A grubu
D) 4. periyot, 7A grubu

B) 5. periyot, 5A grubu
E) 4. periyot, 4A grubu

C) 5. periyot, 4A grubu

ZM

129

10. SINIF KMYA

B Grubu Elementlerinin Grubunu Bulma

Temel hal elektron dizilii d orbitali ile biten elementler B gruplarnda bulunur.

Temel hal elektron diziliinde en son s ve d orbitallerinde bulunan toplam elektronlar o elementin
bulunduu B grup numarasn verir.
Elektron diziliinin son terimine gre B grubu elementlerinin periyodik cetveldeki yeri aadaki ekilde bulunabilir.
s2d1

3B

s 2d 2

4B

s 2d 3

5B

s 1d 5

6B

s 2d 5

7B

s 2d 6

8B

8B

s 2d 8

8B

1B

s2d10

2B

s 2d 7
s1d10

8, 9, 10 B gruplarna 8B, 11B grubuna 1B, 12B grubuna 2B grubu denir.

Elektron dizilii 4f ile biten elementlere lantanitler, 5f ile bliten elementlere ise aktinitler denir.

Atom numaras 23 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?

130

PERYODK SSTEM

SORU 12
Atom numaras 25 olan Mn elementinin ad, periyodu ve grup numaras aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) Magnezyum 3. periyot, 7A grubu

B) Mangan 4. periyot, 7A grubu

D) Mangan 4. periyot, 5B grubu

E) Mangan 4. periyot, 7B grubu

C) Magnezyum 4. periyot, 7A grubu

ZM

SORU 13
Atom numaras 30 olan Zn elementinin ad, periyodu ve grup numaras aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) Zirkonyum 3. periyot, 2A grubu

B) inko 4. periyot, 2B grubu

D) inko 3. periyot, 2B grubu

E) inko 5. periyot, 2A grubu

C) Zirkonyum 4. periyot, 2B grubu

ZM

SORU 14
Atom numaras 42 olan Mo elementinin ad, periyodu ve grup numaras aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) Mangan 4. periyot, 4B grubu

B) Molibden 5. periyot, 4B grubu

D) Magnezyum 5. periyot, 4B grubu

E) Mangan 5. periyot, 6B grubu

C) Molibden 5. periyot, 6B grubu

ZM

SORU 15
+2 ykl iyonunun s orbitallerinde toplam 8, p orbitallerinde toplam 18, d orbitallerinde ise toplam 20 elektron
bulunan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 4. periyot, 8B grubu

B) 5. periyot, 8B grubu

D) 5. periyot, 6B grubu

E) 6. periyot, 2B grubu

C) 5. periyot, 2B grubu

ZM

131

10. SINIF KMYA

SOYGAZLAR
Elektron dizilii yaplrken bazen kolaylk olsun diye elementin
kendisinden nceki soygazn atom numarasna kadar olan
elektronlar dizilmez. Bu soygazn atom numaras parantez
iine yazlr. Geriye kalan elektronlarn dizilii yaplr.

2He

1. periyot

10Ne

2. periyot

18Ar

3. periyot

36Kr

4. periyot

54Xe

5. periyot

86Rn

6. periyot

Atom numaras 31 olan elementin periyodik sistemdeki yer neresidir?

SORU 16
Atom numaras 41 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
(Soygaz atom numarasndan faydalanarak yapnz.)
A) 4. periyot, 3B grubu
D) 5. periyot, 5B grubu

B) 4. periyot, 5A grubu
E) 6. periyot, 5B grubu

C) 5. periyot, 5A grubu

ZM

SORU 17
Atom numaras 56 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
(Soygaz atom numarasndan faydalanarak yapnz.)
A) 5. periyot, 2A grubu
D) 6. periyot, 2B grubu
ZM

132

B) 5. periyot, 2B grubu
E) 7. periyot, 2A grubu

C) 6. periyot, 2A grubu

PERYODK SSTEM

etkinlik 3
Aada atom numaras ve sembol verilen elementlerin adn, temel hal elektron diziliini yazarak blounu, periyodunu ve grubunu bulunuz.
Elementin
Sembol

Elementin Ad

Temel Hal Elektron Dizilii

Blou

Periyodu

Grubu

Vanadyum

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3

5B

Sezyum

[54Xe] 6s1

1A

3Li
6C
10Ne
12Mg
13Al
16S
22Ti
23V
27Co
29Cu
42Mo
46Pd
48Cd
50Sn
52Te
54Xe
55Cs
74W
78Pt
79Au

Deerlik Elektron Says

Bir elementin son enerji dzeyindeki toplam elektronlarna deerlik elektron says denir. Periyodik sistemde, ayn
grupta bulunan elementlerin deerlik elektron saylar birbirine eittir. (8A grubunda yer alan 2He hari)
Elektron dizilii s ile bitmise en son s deki
Elektron dizilii p ile bitmise en son s ve p deki
Elektron dizilii d ile bitmise en son s ve d deki
elektronlarn toplam bir elementin deerlik elektron saysn verir.
Periyodik sistemde ayn grupta bulunan elementler benzer kimyasal zellik gsterir.
(1A grubunda yer alan 1H hari)

133

10. SINIF KMYA

X elementinin atom numaras 12, Y elementinin atom numaras 16, Z elementinin ise atom numaras 20, T elementinin ise atom numaras 22 dir.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
a) Her elementin deerlik elektron saysn bulunuz.
b) Hangi elementler benzer kimyasal zellik gsterir?
c) Hangi elementlerin +2 ykl iyonlar oktete ulamtr?

SORU 18
7X, 9Y, 15Z, 31T, 33U

elementlerinden hangileri periyodik sistemin ayn grubunda bulunur?

A) X ve Y

B) Y ve Z

C) X, Y ve Z

D) Z, T ve U

E) X, Z ve U

ZM

SORU 19
12X, 17Y, 31Z, 35T, 52U

elementlerinin deerlik elektron saylarn bykten ke doru sralaynz.

A) Y > T > U > Z > X

B) Y = T > U > Z > X

D) Y = T > Z > U > X

E) Y = Z = T > Z > X

ZM

134

C) U > T > Z > Y > X

PERYODK SSTEM

SORU 20
Periyodik sistemde gsterilen elementlerle ilgili aadaki sorular
cevaplaynz.
a) Hangi elementler benzer kimyasal zellik gsterir?
b) T nin deerlik elektron says katr?
c)

U
V

X
Y Z

Hangi elementlerin +1 ykl iyonlar oktete ulamtr?

d) Hangi elementlerin 1 ykl iyonlar oktete ulamtr?

ZM

ZELLKLERDE PERYODK DEM

Atom ekirdeindeki proton says ile son enerji dzeyindeki elektronlar arasndaki etkileimler sonucunda atomlarn
fiziksel ve kimyasal zellikleri deiir.
Elektronlarn atom ekirdei tarafndan gl ya da zayf ekilde ekilmesi sonucunda atomun yarap, elektron alma ya da verme zellii, elementin metal ya da ametal olma gibi zelliklerinde periyot boyunca ya da bir grup boyunca dzenli deiimler meydana gelir.

Atom Yarap
Atomun ekirdei ile ekirdee en uzak mesafedeki elektron arasndaki uzakla atom yarap denir.
Ancak bir atomu dierlerinden ayrarak yarapn lmek olduka zordur. Atom yaraplar, elementin ya da elementin
bileiklerinin kristallerinde X nlarnn krnm yoluyla llmektedir. Bu almalarda elementin trne gre atomlarn
diziliine bal olarak farkl yarap kavramlar gelitirilmitir.

a) Kovalent Yarap
Molekl yapdaki elementlerde (N2, O2, F2, Cl2 gibi) iki atomun ekirdekleri arasndaki uzakln
yarsna kovalent yarap denir.

b) Van der Waals Yarap

Ayn tr iki atomun aralarnda bir ba olmakszn birbirine en yakn olduu anda, ekirdekleri arasndaki uzakln yarsna Van der Waals yarap denir.
Periyodik Sistemin Ayn Periyodunda Atom Yarap
Periyodik sistemde, bir periyotta soldan saa doru gidildike atom yarap azalr.
Bir periyotta soldan saa doru gidildike atomlarn ekirdek yk ve elektron says artar. ekirdek yk arttka ekirdein en d enerji dzeyindeki elektronlara uygulad ekim kuvveti artar. Bu nedenle ayn periyotta soldan saa
doru atom yarap azalr.

135

10. SINIF KMYA

Periyodik Sistemin Ayn Grubunda Atom Yarap

Periyodik sistemde, bir grupta yukardan aaya doru gidildike atom yarap artar.
Bir grupta yukardan aaya doru inildike ekirdek yk ve elektron says artar. Ancak grupta aa doru inildike enerji dzeyi says artar. Tpk bir soanda ya da lahanada yaprak says arttnda hacminin artmas gibi atomun
hacmi dolaysyla atom yarap da artar.
Atom yarap artar

Atom yarap artar

1A

2A

3A

4A

5A

6A

7A

8A

He

37

31
B

Ne

112

85

77

74

73

72

70

Na

Mg

Al

Si

Cl

Ar

186

160

143

118

110

103

99

98

Ca

Ga

Ge

As

Se

Br

Kr

227

197

135

123

120

117

114

112

Rb

Sr

In

Sn

Sb

Te

248

215

166

140

141

143

133

131

Cs

Ba

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

265

222

171

175

155

164

142

140

Li

Be

152

Xe

Periyodik cetveldeki baz elementlerin atom yaraplarnn pm olarak deerleri (1pm = 1010 cm)

3Li, 11Na

136

ve

19K

elementlerinin atom yaraplarnn bykl arasndaki iliki nasldr?

PERYODK SSTEM

SORU 21
7N, 8O

ve 9F elementlerinin atom aplarnn bykl arasndaki iliki nasldr?

A) F > O > N

B) N > O > F

C) N = O = F

D) O > F > N

E) N > F > O

ZM

SORU 22
11Na, 16S, 17Cl

ve

19K

elementlerinin atomaplarnn bykl arasndaki iliki nasldr?

A) Na > S > Cl > K

B) K > Cl > S > Na

D) Na > K > S > Cl

E) K > S > Cl > Na

C) K > Na > S > Cl

ZM

c) yon Yarap
Ntr bir atom elektron alr ya da verirse iyon oluur. Elektron alma sonucu oluan eksi
ykl iyona anyon, elektron verme sonucu oluan art ykl iyona ise katyon denir.
Bir atomdan bir anyon oluursa yarap artar. nk atom elektron aldnda, ekirdek yk ayn kalrken gelen elektron veya elekronlarn neden olduu itme kuvvetleri elektron bulutunun hacmini geniletir.

Na

Na+

190 pm

95 pm
Mg2+

Mg
160 pm

65 pm

Bir atomdan bir katyon oluursa yarap azalr. nk atom elektron verdiinde,

ekirdek yk ayn kalrken kopan elektrondan dolay elektron itmesi azalr ve

64 pm

136 pm

Cl

Cl

99 pm

181 pm

elektron bulutu bzr. Bunun sonucunda da yarap azalr.

zoelektronik yonlarda Yarap

zoelektronik iyonlarda proton says fazla olan iyonun yarap daha kktr. zoelektronik iyonlarda, proton says
daha fazla olan iyon elektronlar ekirdee doru daha kuvvetli eker. Bundan dolay elektronlar ekirdee daha
fazla yaklar ve atom yarap klr.
Mg2+

Al3+

N3

O2

Na+

171

140

136

95

65

50

Elektron says

10

10

10

10

10

10

Atom numaras

11

12

13

Atom yarap (pm)

Proton saylar farkl, elektron saylar eit olan baz iyonlarn yaraplarnn karlatrlmas

137

10. SINIF KMYA

8O , 9F

ve

11Na

iyonlarnn yaraplarnn bykln karlatrnz.

SORU 23
11Na

+,

2+
12Mg

ve

13Al

3+

iyonlarnn yaraplar aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

A) rNa+ > rMg2+ > rAl3+

B) rAl3+ > rMg2+ > rNa+

D) rNa+ > rAl3+ > rMg2+

E) rAl3+ > rNa+ > rMg2+

C) rNa+ = rMg2+ = rAl3+

ZM

SORU 24
15P

3,

16S

ve

17Cl

iyonlarnn yaraplar aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

A) rCl > rS2 > rP3

B) rP3 > rS2 > rCl

D) rCl > rP3 > rS2

E) rP3 > rCl > rS2

C) rP3 = rS2 = rCl

ZM

SORU 25
17Cl

19K

ve

20Ca

2+

iyonlarnn yaraplar aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

A) rCa2+ > rK+ > rCl

B) rCa2+ = rK+ = rCl

D) rCa2+ > rCl > rK+

E) rCl > rCa2+ > rK+

ZM

138

C) rCl > rK+ > rCa2+

PERYODK SSTEM

SORU 26
Periyodik tabloda X, Y, Z ve T ile gsterilen elementlere ait iyonlar Ar
soygaz ile izoelektroniktir.

X Y Ar
Z T

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

a)

X, Y, Z ve T den oluan iyonlarn ykleri nelerdir?

b)

X, Y, Z ve T den oluan iyonlarn yaraplarn karlatrnz.

c)

Ntr X, Y, Z ve T nin atom yaraplarn karlatrnz.

ZM

SORU 27
X elementi periyodik sistemin 4. periyot 2 elementi Y ise 3. periyodun 7. elementidir.
Buna gre,
I.

X in atom yarap, Y nin atom yarapndan byktr.

II.

X2+ nin iyon yarap, Y nin iyon yarapndan kktr.

III. X2+ iyonunda ekirdein elektron bana kuvveti Y dekinden fazladr.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

yonlama Enerjisi
Gaz halinde bir atomun temel halinden bir elektronu uzaklatrmak iin gerekli olan minimum enerjiye iyonlama enerjisi denir. Baka bir deyile gaz halindeki 1 mol atomdan 1 mol elektronu koparmak iin gerekli olan enerjinin kilojoule birimindeki miktarna iyonlama enerjisi denir.
Ntral bir atomdan bir elektron koparmak iin gerekli enerjiye birinci iyonlama enerjisi (1. E) denir. Benzer ekilde
+1 ykl iyondan bir elektron koparmak iin gereken enerjiye ikinci iyonlama enerjisi (2. E), +2 ykl iyondan bir
elektron koparmak iin gereken enerjiye nc iyonlama enerjisi (3. E) denir. Bunu daha da arttrabiliriz. X atomu iin bunlar aadaki gibi gsterebiliriz.
X(g) + Enerji (1. E) A X+ + e

(birinci iyonlama enerjisi)

X+ + Enerji (2. E) A X2+ + e

(ikinci iyonlama enerjisi)

X2+ + Enerji (3. E) A X3+ + e

(nc iyonlama enerjisi)

X3+ + Enerji (4. E) A X4+ + e

(drdnc iyonlama enerjisi)

139

10. SINIF KMYA

Bir atomdan bir elektron uzaklat zaman, kalan elektronlar arasnda itme kuvveti azalr.
Bylece kalan elektronlar ekirdek tarafndan daha sk ekilir. Bunun sonucu olarak pozitif ykl iyondan baka
bir elektronu uzaklatrmak iin daha fazla enerji gerekir. Bu nedenle iyonlama enerjileri aadaki srayla deiir.
1. E < 2. E < 3. E < 4. E

yonlama Enerjisi Deerlik Elektronu likisi

Bir elementin en d katmandaki deerlik elektronlar ekirdek tarafndan en zayf ekilen elektronlardr. Bu elektronlar az miktarda enerji ile kopar. Ancak alt kabukta bulunan elektronlar ekirdek tarafndan sk ekilde ekildii iin ok
fazla enerjiyle kopar. Bu nedenle bir elementin iyonlama enerjileri karlatrlarak deerlik elektron says bulunabilir.

Periyodik sistemin A gruplarnda ve ayn periyotta

bulunan baz elementlerin ilk be iyonlama enerjileri
kj/mol olarak u ekildedir.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

Element

1.E

2.E

3.E

4.E

Na

496

4560

6900

9540

13400

Mg

738

1450

7730

10500

13600

Al

578

1820

2750

11600

14800

a) Na, Mg ve Al elementlerinin deerlik elektron

says katr?
b) Na, Mg ve Al periyodik sistemin hangi grubunda bulunurlar?
c) Na, Mg ve Al elementlerinin atom yaraplar bykten ke nasl sralanr?

140

5.E

PERYODK SSTEM

SORU 28
Aada baz elementlerin ilk drt iyonlama enerjileri kj/mol olarak verilmitir.
Element

1.E

2.E

3.E

4.E

899

1757

14850

21005

801

2430

3660

25000

1400

2860

4580

7500

Buna gre, X, Y ve Z nin deerlik elektron saylar katr?

ZM

SORU 29
A gruplarnda bulunan baz elementlerin ilk alt iyonlama enerjileri kj/mol olarak verilmitir.
Element

1.E

2.E

3.E

4.E

5.E

6.E

496

4560

6900

9540

13400

16600

738

1450

7730

10500

13600

18000

1012

1904

2910

4960

6240

21000

590

1145

4900

6500

8100

11000

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

a) X, Y, Z ve T nin deerlik elektron saylar katr?
b) Her elementin periyodik sistemdeki grubunu bulunuz.
c) X ile Z elementleri arasnda oluan bileiin forml nedir?
ZM

Periyodik Sistemde yonlama Enerjisi Deiimi

Ayn Grupta yonlama Enerjisi
Periyodik sistemde ayn grupta yukardan aaya doru atom numaras ve atom yarap bymektedir. Deerlik
elektronlar ekirdekten uzaklat iin, atomdan elektron koparmak kolaylar.
Bu nedenle periyodik sistemde, bir grupta yukardan aaya inildike iyonlama enerjisi azalr.

Ayn Periyotta yonlama Enerjisi

Periyodik sistemde ayn periyotta soldan saa doru atom yarap klr ve deerlik elektronlar ekirdek tarafndan
daha kuvvetli ekilir. Bunun sonucu olarak da iyonlama enerjisi artar.
Bu nedenle periyodik sistemde, bir periyotta soldan saa doru gidildike iyonlama enerjisi artar.
Kresel simetrik elektron dalmndan dolay 2A grubunun 1. iyonlama enerjisi 3A grubunun 1. iyonlama enerjisinden ve 5A grubunun 1. iyonlama enerjisi de 6A grubunun 1. iyonlama enerjisinden daha byktr.

141

10. SINIF KMYA

Kresel simetrik durum da gz nne alndnda bir periyottaki A gruplarnn 1. iyonlama enerjilerinin deiimi u
ekildedir.

1. yonlama Enerjisi (kJ mol1)

E1A < E3A < E2A < E4A < E6A < E5A < E7A < E8A

2500
He

Ne

2000
2. periyot

1. periyot

1500
1000

3. periyot

N
H

Be
C

Cl
P

Mg
Si

500

Li
2

10

Ca

Al

Na
4

4. periyot

Ar

12

K
14

16

18

20

Atom numaras (Z)

Atom numaras 20ye kadar olan elementlerin 1. yonlama Enerjileri

Aada atom numaras verilen elementlerin 1. iyonlama enerjisini karlatrnz.

a)

142

3X, 11Y, 19Z

b)

11X, 12Y, 13Z

PERYODK SSTEM

SORU 30
13X, 15Y

ve

17Z

elementlerinin 1. iyonlama enerjileri arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru veril-

mitir?
A) EX < EY < EZ

B) EZ < EY < EX

D) EX < EZ < EY

E) EZ < EX < EY

C) EY < EX < EZ

ZM

SORU 31
4X, 12Y, 20Z

elementlerinin 1. iyonlama enerjileri arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

A) EX < EY < EZ

B) EZ < EY < EX

D) EZ < EX < EY

E) EX = EY = EZ

C) EX < EZ < EY

ZM

SORU 32
15X, 16Y

ve

17Z

elementlerinin 1. iyonlama enerjileri arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru veril-

mitir?
A) EX < EY < EZ

B) EZ < EY < EX

D) EY < EX < EZ

E) EY < EZ < EX

C) EX < EZ < EY

ZM

SORU 33
6X, 7Y

ve 8Z elementleri iin;

I. 1. iyonlama enerjileri EX < EZ < EY dir.

II. 2. iyonlama enerjileri EX+ < EY+ < EZ+ dir.
III. 3. iyonlama enerjileri EY2+ < EX2+ < EZ2+ dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

143

10. SINIF KMYA

Uyarlm Atomlarn yonlama Enerjisi

Uyarlm atomdan elektron koparmak iin verilmesi gereken enerji temel haldeki atomdan elektron koparmak iin
verilmesi gereken enerjiden daha azdr.

Aada elektron dizilileri verilen atomlarn 1. iyonlama enerjileri arasndaki iliki nasldr?
11X

: 1s2 2s2 2p6 3s1

11Y

: 1s2 2s2 2p6 4s1

SORU 34
Ayn elemente ait uyarlm atom ile temel haldeki atomun zellikleri karlatrlyor.
Buna gre,
I.

Uyarlm atom daha yksek enerjilidir.

II.

Uyarlm atomdan elektron koparmak daha kolaydr.

III. Uyarlma enerjisi, iyonlama enerjisinden daha byktr.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

C) I ve II

D) I ve III

ZM

SORU 35
Aadaki atomlarn 1. iyonlama enerjileri aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?
3X

: 1s2 2s1

3Y

: 1s2 2p1

3Z

: 1s2 4s1

A) EZ > EY > EX

B) EZ > EX > EY

D) EX > EY > EZ

E) EY > EX > EZ

ZM

144

C) EX > EZ > EY

E) I, II ve III

PERYODK SSTEM

SORU 36
Aada baz atomlarn orbital emalar verilmitir.

5X

Bu atomlarn 1. iyonlama enerjileri aadakilerin

hangisinde doru karlatrlmtr?

5Y

5Z

5T

A) EX > EY > EZ > ET

B) EX = EY > EZ > ET

C) EX = EY = EZ > ET

D) ET > EZ > EY > EX

E) ET > EZ > EY = EX
ZM

zoelektronik Trlerin yonlama Enerjisi

zoelektronik sistemlerde proton says fazla olan atom veya iyondan elektron koparmak iin daha fazla enerjiye gerek
vardr.

1H

2He

ve 3Li+ taneciklerinden bir elektron koparmak iin gereken enerjiler arasndaki iliki nasldr?

SORU 37
7N

3,

2
8O

ve 9F iyonlarndan bir elektron koparmak iin gereken enerjiler aadakilerin hangisinde doru

karlatrlmtr?
A) N3 < O2 < F

B) N3 < F < O2

C) F < N3 < O2

D) F < O2 < N3

E) O2 < N3 < F

ZM

145

10. SINIF KMYA

SORU 38
11Na

+,

2+
3+
12Mg , 13Al

iyonlarndan bir elektron koparmak iin gereken enerjiler aadakilerin hangisinde do-

ru karlatrlmtr?
A) Al3+ < Mg2+ < Na+

B) Al3+ < Na+ < Mg2+

C) Na+ < Mg2+ < Al3+

D) Na+ < Al3+ < Mg2+

E) Mg2+ < Al3+ < Na+

ZM

SORU 39
17Cl

19K

+,

20Ca

2+

iyonlarndan bir elektron koparmak iin gereken enerjiler aadakilerin hangisinde doru

karlatrlmtr?
A) Cl > K+ > Ca2+

B) Cl > Ca2+ > K+

C) K+ > Ca2+ > Cl

D) Ca2+ > Cl > K+

E) Ca2+ > K+ > Cl

ZM

SORU 40
11X

elementinin 2. iyonlama enerjisi ile

12Y

elementinin 3. iyonlama enerjisi arasndaki iliki nasldr?

ZM

SORU 41
k,

9X

t
11Y

ve

m
12Z

iyonlar 2. periyodun soygaz ile izoelektroniktir.

Buna gre,
I. k = 1, t = +1, m = +2 dir.
II. yon yaraplar Zm > Yt > Xk dir.
III. 1 elektron koparmak iin gereken enerjiler Xk > Yt > Zm dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
ZM

146

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

PERYODK SSTEM

Elektron lgisi
Gaz halindeki bir atomun bir elektron alarak anyona dntnde meydana gelen enerji deiimine elektron ilgisi denir.
F(g) + e A F(g)

6H = E = 328 kj/mol

Tepkimesi; 1 mol F(g), 1 mol elektron alrken 328 kJ s aa kar anlamndadr.

Elektron ilgisinin deneylerle llmesi olduka gtr. Baz elementlerin elektron ilgisi llmtr. Ancak bir
ok elementin elektron ilgisi, llebilmi olaylardan dolayl olarak belirlenmitir.

Periyodik Sistemde Elektron lgisi

Elektron ilgisi, atom yarap ve iyonlama enerjisine gre daha az periyodik olmasna ramen atom yarapndaki
deimeye paralellik gsterir. Yani atom yarap kldke elektron ilgisi artar.
Periyodik sistemde elektron ilgisinin deiimi yledir:
Ayn periyotta soldan saa doru gidildike elementlerin elektron ilgisi (aa kan enerji) artar.
Ayn grupta yukardan aaya inildike elementlerin elektron ilgisi azalr.

7X, 8Y

ve 9Z elementlerinin elektron ilgileri arasndaki iliki nasldr?

SORU 42
17X, 35Y

ve

53Z

elementlerinin elektron ilgileri arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir?

A) EZ > EY > EX

B) EZ > EX > EY

D) EX > EY > EZ

E) EY > EX > EZ

C) EX > EZ > EY

ZM

147

10. SINIF KMYA

Elektronegatiflik
Bir atomun bir kimyasal bada ba yapan elektronlar ekme gcne elektronegatiflik denir.
Elektronegatiflik Nasl Bulunur?
Elektronegatiflik ilk defa Amerikal fiziki Mulliken tarafndan iyonlama enerjisi ve elektron ilgisini birlikte ifade edebilecek tek kriter olmas iin nerilen bir kavramdr.
Bir elementin elektronegatiflii u ekilde bulunur:
EN = k.

(E + E)
2

EN : Elektronegatiflik
E : yonlama enerjisi
E : Elektron ilgisi

Bu hesaplamada, k sabiti F atomunun elektronegatiflik deeri 4 kacak ekilde seilmitir.

Periyodik Sistemde Elektronegatiflik
Elektronegatiflik, atom yarapna baldr. Atom yarapnn azald tarafa doru elektronegatiflik artar.
Periyodik sistemde elementlerin elektronegatiflikleri u ekilde deiir:
Ayn periyotta, soldan saa doru gidildike elementlerin elektronegatiflii artar.
Ayn grupta, yukardan aaya doru gidildike elementlerin elektronegatiflii azalr.

2
3

4
5
6

18

1A

8A

13

14

15

16

17

He

2,1

2A

3A

4A

5A

6A

7A

Li

Be

Ne

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

Na

Mg

10

11

12

Al

Si

Cl

Ar

0,9

1,2

3B

4B

5B

6B

7B

8B

8B

8B

1B

2B

1,5

1,8

2,1

2,5

3,0

Ca

Sc

Ti

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

Se

Br

Kr

0,8

1,0

1,3

1,5

1,6

1,6

1,5

1,8

1,8

1,8

1,9

1,6

1,6

1,8

2,0

2,4

2,8

3,0

Xe

Rb

Sr

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

Sn

Sb

Te

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

1,9

2,2

2,2

2,2

1,9

1,7

1,7

1,8

1,9

2,1

2,5

2,6

Cs

Ba

La

Hf

Ta

Re

Os

Pt

Au

Hg

Ti

Pb

Bi

Po

At

Rn

0,8

0,9

1,1

1,3

1,5

2,4

1,9

2,2

2,2

2,2

2,4

1,9

1,8

1,8

1,9

2,0

2,2

Fr

Ra

Ac

Lantanitler : 1,1 1,3

0,7

0,9

1,1

Akanitler : 1,3 1,5

Periyodik cetvelde en aktif ametal, flor 4; en aktif metal fransiyum 0,7 elektronegatiflik deerine sahiptir.

Ayn periyotta bulunan baz ba grup elementlerinin atom yaraplarnn deeri taboldaki
gibidir.
Buna gre, bu elementlerin elektronegatiflikleri arasndaki ilikinin nasl olmas
beklenir?

148

Element

Atom Yarap
(Pikometre)

92

66

64

PERYODK SSTEM

SORU 43
9X, 17Y

ve

35Z

elementlerinin elektronegatiflikleri arasndaki iliki nasldr?

ZM

SORU 44
14X, 15Y

ve 16Z elementlerinin elektronegatiflikleri arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

A) ENZ < ENY < ENX

B) ENZ < ENX < ENY

D) ENX < ENZ < ENY

E) ENY < ENX < ENZ

C) ENX < ENY < ENZ

ZM

SORU 45
Periyodik sistemde yerleri verilen elementlerle ilgili aadakilerden
hangisi yanltr?
A) Elektronegatiflii en fazla olan L dir.
B) Elektronegatiflii en az olan N dir.

Y Z

K L
M
N

C) Atom yarap en byk olan X tir.

D) 3. periyotta, iyonlama enerjisi en byk olan M dir.
E) 7A grubunda, iyonlama enerjisi en kk olan N dir.
ZM

Elektronegatiflik Ba Tr likisi
Elektronegatiflii yksek olan elementler, elektronegatiflii dk olan elementlere gre elektronlar kendilerine daha
fazla ekme eilimindedirler.
Elektronegatiflikleri farkl atomlar arasnda oluan ba polar, elektronegatiflii ayn olan atomlar arasnda oluan ba
ise apolardr.
ki elementin elektronegatiflikleri arasndaki fark arttka aradaki ban polarl artar.
ki element arasndaki ban iyonik mi yoksa kovalent mi olduu kaba olarak u ekilde bulunabilir:
Ba yapan atomlar arasndaki elektronegatiflik fark 1,7 veya daha fazla ise ba iyoniktir.
Ba yapan atomlar arasndaki elektronegatiflik fark 1,7 den kkse aradaki ba polar kovalenttir.
Elementlerin elektronegatiflik fark azaldka aralarndaki ban polarl da azalr.

149

10. SINIF KMYA

Yanda baz elementlerin elektronegatiflik deerleri verilmitir.

Element

Elektronegatiflik

Buna gre, aadaki sorular yanda verilen tabloya gre

cevaplaynz.
a) Hangi iki element arasndaki ban polarl en fazladr?

2,5

b) Aadaki maddelerde ban ucundaki atomlardan hangisinin

2,2

pozitif (b+) ykl hangisinin negatif (b) ykl olduunu belirtiniz.

i) X Z

ii) Y Y

SORU 46
Periyodik sistemin ayn periyodunda bulunan X, 1A; Y, 5A; Z ise 7A grubundadr.
Buna gre,
I.

Elektronegatiflii en fazla olan element X, en az olan Z dir.

II. Atom yarap en fazla olan X, en az olan Z dir.

III. Deerlik elektron says Z > Y > X tir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

ekildeki tobloya gre aadaki sorular cevaplaynz.

(47 50. sorular)

150

Element

Elektronegatiflik

3,5

3,0

2,8

2,5

0,9

PERYODK SSTEM

SORU 47
Hangi iki element arasndaki ban polarl en azdr?
ZM

SORU 48
X ile U elementleri arasndaki bileikte X ile U atomlar arasnda hangi tr ban olumas beklenir?
ZM

SORU 49
Y ile T elementleri arasndaki bileikte Y ile T atomlar arasnda hangi tr ban olumas beklenir?
ZM

SORU 50
X ile Y atomlar arasnda oluan bileikte hangi atomun ykseltgenme basama negatif iaretli, hangi atomun
ykseltgenme basama pozitif iaretli olur?
ZM

Metalik Ametalik zellik

yonlama enerjisi azalr

Metalik zellik artar.

Bileik oluturmalar srasnda metaller elektron verir. Bu nedenle metalik zellik elektron verme eilimi olarak
tanmlanabilir. Periyodik cetvelde ayn periyotta sadan sola gidildike ve ayn grupta yukardan aaya inildike elementlerin iyonlama enerjileri klr.
yonlama enerjisi azalr. Metalik zellik artar.

Metaller, dk iyonlama enerjisine sahip ve elektronlarn kolayca

verebildikleri iin periyodik sistemin sol alt kesinde bulunurlar.

yonlama enerjisinin dk olmas, elementin metalik zelliinin bir gstergesidir.

151

10. SINIF KMYA

etkinlik 4
Aadaki tabloda verilen elementlerin 1. iyonlama enerjileri zerinden bir karlatrma yaparak, elementlerin metal
veya ametal olduklarna karar vereniz. Bu kararnzn nedenlerini aklaynz.

Element

Atom
Numaras

1. yonlama
Enerjisi (kj/mol.103)

Hidrojen (H)

1,3

Lityum (Li)

0,5

Oksijen (O)

1,3

Flor (F)

1,7

Sodyum (Na)

11

0,5

Azot (N)

1,4

Kkrt (S)

16

Potasyum (K)

19

0,4

Klor (Cl)

17

1,25

Kalsiyum (Ca)

20

0,6

Magnezyum (Mg)

12

0,7

Metal

Ametal

Neden
Metallerin 1. iyonlama enerjileri
kk, ametallerin ise byktr.
Hidrojenin 1. iyonlama enerjisi
byk olduundan ametaldir.

Hidroksitlerin Asit Bazl

Periyodik sistemdeki elementlerin hidroksitlerinin asit ya da baz zellik

Asit Baz

gstermesi elementin elektronegatifliine bal olarak deiir. Bu

Suda zndklerinde H+ oluturan

zellii M O H eklindeki genel bir forml zerinde inceleyelim. (Bu

maddelere asit, OH oluturan

formldeki M, 3. periyottaki herhangi bir elementi gstermektedir.)

maddelere ise baz denir.

H bileiinde M ile O arasndaki ba x, O ile H arasndaki ba ise y ile gsterelim. M O H bileii su-

da zndnde x ba koparsa ortama OH iyonu verilir. Bu da M O H nin bazik zellikte olduunu gsterir.
Ancak M O H bileii suda zndnde y ba koparsa ortama H+ iyonu verir. Bu da MOH nin asit zellikte
olduunu gsterir.
152

PERYODK SSTEM

Asitlik Bazl Belirleyen Faktr

M

H bileiinde x ve y balarndan hangisinin kopacan belirleyen faktr nedir?

H bileiinde M elementinin elektronegatiflii dkse x ban oluturan elektronlar Oksijen (O) elementi

tarafndan kuvvetli ekilde ekilerek x ba kopar ve bileik u ekilde iyonlar:

+

M O H A M (suda) + OH (suda)
Ancak M O H bileiinde M elementinin elektronegatiflii fazla ise x ban oluturan elektronlar hem M elementi
hem de O elementi tarafndan kuvvetli ekilde ekilir. Byle bir durumda M O H suda zndnde x ba kopmaz, y ba kopar ve bileik u ekilde iyonlar:

M O H A MO (suda) + H (suda)

Periyodik Sistemde Asitlik Bazlk

Periyodik sistemin sol tarafnda metaller bulunur. Metallerin elektronegatiflii dk olduundan M

H bilei-

inde x ba kopar. Bu nedenle metallerin hidroksitleri genellikle bazik zellik gsterir.

Periyodik sistemin sa tarafnda ametaller bulunur. Ametallerin elektronegatiflii yksek olduundan y ba kopar. Bu
nedenle ametallerin hidroksitleri genellikle asidik zellik gsterir.

Bazik zellik artar.

Asidik zellik artar.

1A

2A

3A

4A

5A

6A

7A

Li2O

Be

B2O3

CO2

N2O5

Na2O

MgO

Al2O3

SiO2

P4O10

SO3

Cl2O7

K2O

CaO

Ga2O3

GeO2

As2O5

SeO3

Br2O7

Rb2O

SrO

In2O3

SnO2

Sb2O5

TeO3

I2O7

Cs2O

BaO

Tl2O3

PbO2

Bi2O5

PoO3

At2O7

Bazik
Asidik
Amfoter

Periyodik sistemde element oksitlerinin asit ve bazl

Periyodik sistemde oksitlerin ve hidroksitlerin asitlik ve bazlk kuvveti u ekilde deiir.

Ayn periyotta soldan saa doru ve ayn grupta aadan yukarya doru asitlik kuvveti artar.
Ayn periyotta sadan sola doru ve ayn grupta yukardan aaya doru bazlk kuvveti artar.
3A
1A
NaOH
Kuvvetli baz

2A
Mg(OH)2
Zayf baz

B(OH)3
Zayf asit
Al(OH)3
Amfoter

4A

5A

6A

7A

Si(OH)2
H4SiO4
Zayf asit

PO(OH)3
H3PO4
Orta kuvvetli asit

SO2(OH)2
H2SO4
Kuvvetli asit

ClO3(OH)
HClO4
ok kuvvetli asit

Ga(OH)3
Baz

153

10. SINIF KMYA

11X, 12Y

ve

19Z

elementlerinin hidroksitlerinin bazlk kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

SORU 51
Periyodik cetvelde grlen elementlerin hidroksitlerinin [Be(OH)2, Mg(OH)2, Ca(OH)2] bazlk
kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

1A
2A
Be
Mg
Ca

ZM

SORU 52
8A

1A
2A
Na

3A 4A 5A 6A 7A
S Cl

Ca

Periyodik cetvelde grlen elementlerin hidroksitleri [NaOH, Ca(OH)2, S(OH)6, Cl(OH)7] asidik mi yoksa bazik
midir?

ZM

154

PERYODK SSTEM

SORU 53
Aada baz elementler, bu elementlerin hidroksit bileikleri ve bu elementlerin elektronegatiflikleri verilmitir.
Element

Hidroksit forml

Elektronegatiflii

XOH

0,7

YOH

0,8

ZOH

0,9

Buna gre, bu hidroksitlerin bazlk kuvvetleri arasndaki iliki nasldr?

ZM

SORU 54
8A

1A
2A

3A 4A 5A 6A 7A
P S Cl

Periyodik cetveldeki elementlerin hidroksitlerinin [P(OH)5, S(OH)6, Cl(OH)7] asitlik kuvvetleri arasndaki iliki
nasldr?
ZM

SORU 55
Aada baz elementlerin temel hal elektron dizilileri veriliyor.
20X

: [18Ar] 4s2

12Y

: [10Ne] 3s2

17Z

: [10Ne] 3s2 3p5

Buna gre;
I. X(OH)2 zeltisi bazik zellik gsterir.
II. Y(OH)2 nin bazlk kuvveti, X(OH)2 ninkinden daha kktr.
III. Z(OH)7 zeltisi asidik zellik gsterir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

155

10. SINIF KMYA

ELEMENTLERN ZELLKLER
Elementlerin temel hal elektron dizilii yapldnda son terimin orbital tr hangisi ise element o blokta bulunur.
Periyodik sistemde s, p, d ve f bloku olmak zere 4 blok bulunur.
1s

1s
2s
3s
4s
5s
6s
7s

2p
3p
4p
5p
6p

3d
4d
5d
6d

s blou

p blou

d blou
4f
5f
f blou

Periyodik sistemde bulunan elementler metaller, yarmetaller, ametaller ve soygazlar olmak zere snflandrlrlar.

metal

1A
1.

ametal

Yar metal

2A

4.
5.
6.
7.

156

8A
3A

8B

2.
3.

Soygaz

3B

4B

5B 6B

7B

1B

2B

4A

5A

6A 7A

PERYODK SSTEM

Metaller

Ametaller

Is ve elektrii iletirler

Is ve elektrii iletmezler (grafit hari)

Metalik parlaklklar vardr

Gaz olanlar saydam, kat olanlar mat grnmldr.

Dvlerek tel ve levha haline getirilebilir

Krlgandrlar, tel ve levha haline gelmezler

Atomik yapya sahiptirler (Na, K, Ca vb)

Molekll yapya sahiptirler (H2, O2, P4 vb)

Metaller, kendi aralarnda bileik oluturmazlar.

Ametaller hem metallerle hem de ametallerle bileik olutururlar.

Metallerin elekton verme eilimleri ametallerin elektron

verme eilimlerinden daha fazladr.

Ametallerin elektron alma eilimleri metallerin elektron alma

eiliminden fazladr.

Metaller, ametallerle birleerek bileik olutururken

daima + ykl hale gelirler.

Bir ametal, bir metalle bileik olutururken metal elektron verip

+ ykl hale gelirken ametal, metalin verdii elektronu alarak
ykl hale gelir.

Metallerin en d enerji katmanlarndaki elektron says,

ametallerin en d enerji katmanlarndaki elektron
saysndan daha azdr.

Ametallerin elektron alma eilimleri birbirine yakndr. Bu nedenle

bir ametal baka bir ametalle bileik olutururken elektronlarn
ortaklaa kullanrlar.

Bileik olutururken, metaller en d enerji katmanndaki

elektronlarn vererek dublet veya oktet kuralna uyarlar.

Ametaller bileik olutururken deerlik elektron

saylarn 8 e tamamlayp oktet kuralna uymaya alrlar.

Yar Metaller
Periyodik tablonun 3A, 4A, 5A ve 6A grubundaki baz elementler grn ve baz zellikleri asndan metallere
benzese de kimyasal olarak ametal gibi davranrlar.
Bu elementler genellikle kristal yapda bulunurlar.
Metallere gre elektrik iletkenlikleri daha azdr.
Yar metallere bor, silisyum, germanyum ve antimon rnek olarak verilebilir.

s Bloku Elementleri
s bloku elementlerinin iyonlama enerjileri dktr. Bu nedenle en dtaki elektronlar kolayca
uzaklatrlabilir.

1A

2A

3Li

4Be

s bloku elementleri aktif metaller olup doada elementel halde bulunmazlar.

s- blokunu oluturan her iki grupta da (1A ve 2A) yukardan aaya iyonlama enerjisinin azalmas ve elektron vermelerinin kolaylamas metalik karakteri artrmaktadr. Bu nedenle her iki
grubun en altnda bulunan elementler en iddetli ekilde reaksiyon veren elementlerdir.
2A grubunun en st ksmnda yer alan berilyum (Be) bu blokta iyonlama enerjisi en yksek olan
elementtir. Bu nedenle deerlik elektronlarn dier elementlere gre daha g verir. Dolaysyla
metalik zellii en az olandr.
Berilyum hari s- bloku elementlerinin bileikleri iyoniktir.

11Na 12Mg
19K

20Ca

37Rb

38Sr

55Cs

56Ba

87Fr

88Ra

s- bloku metalleri bazik oksitler oluturan aktif metallerdir.

157

10. SINIF KMYA

etkinlik 5
s - bloku elementleriyle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

s- blokundaki btn elementlerin elektron dalm kresel simetriktir.

b)

s- bloku 1A ve 2A gruplarndan oluur.

c)

s- blokundaki elementler ok aktif olduklar iin doada elementel halde bulunmazlar.

d)

s- blokundaki elementlerin oksitleri asidik zellik gsterir.

e)

Be dnda s- blokunda bulunan elementler iyonik bal bileik oluturur.

f)

Be s- blokunda iyonlama enerjisi en byk olan elementtir.

g)

Be molekl yapl bileikler oluturur.

1A Grubu
Periyodik sistemde hidrojen hari, 1A grubu elementlerine alkali metaller denir.
Her alkali metal bulunduu periyodun iyonlama enerjisi en dk elementidir.
Son enerji dzeylerindeki tek elektronu kolaylkla vererek +1 ykle yklenirler.
ok aktif olduklar iin doada asla elementel halde bulunmazlar, bileik halinde bulunurlar.

1A
1
1H

Hidrojen

Su (H2O) ile tepkimeye girerek hidrojen gaz ve hidroksit olutururlar.

2Na (k) + 2H 2 O (s) " 2NaOH (suda) +
Sodyum

Sodyum hidroksit

H 2 (g)
Hidrojen gaz

Lityum

Hava oksijeni ile kimyasal tepkimeye girerek oksitleri olutururlar.

Li, hava oksijeniyle tepkimeye girdiinde Lityum oksit oluur.
Bu oksitte

O2

iyonu bulunur.

4Li(k) + O2(g) A 2Li2O(k)

2

Dier alkali metalleri peroksit (O 2 ) ve speroksit (O 2 ) ieren bileikler oluturur.

rnein Na, hava oksijeni ile sodyum peroksit oluturur.
2Na (k) + O 2 (g) "

7
3 Li

Na 2 O 2 (k)

Sodyum peroksit

Potasyum, rubidyum ve sezyum ise speroksit oluturur.

K (k) + O 2 (g) "

KO 2 (k)
Potasyum speroksit

23
11 Na

Sodyum
39
19 K

Potasyum
85
37 Rb

Rubidyum
137 Cs
55

Sezyum
223 Fr
87

Fransiyum

Yukardan aaya doru inildike atom ap artt iin metalik ban kuvveti azalr. Bunun sonucu olarak da
yukardan aaya doru erime ve kaynama noktas azalr.

Hidrojenin elektron dizilii 1s1 eklinde olduu iin 1A grubuna dahil edilir. Ancak fiziksel ve kimyasal zellikleri asndan metallerden ok ametallere benzer. Bu nedenle alkali metal snfna girmez.

158

PERYODK SSTEM

etkinlik 6
1A grubu ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Alkali metaller, bulunduklar periyodun elektronegatiflii en fazla olan elementlerdir.

b)

Alkali metallerin deerlik elektron saylar 1 olup, bileik oluturduklarnda +1 ykl olurlar.

c)

Alkali metaller ok aktif elementler olup kolaylkla bileik olutururlar.

d)

Alkali metaller bulunduklar periyodun iyonlama enerjisi en yksek olan elementleridir.

e)

Alkali metaller, hava oksijeni ile tepkimeye girerek bulunduklar grupta yukardan aaya doru oksit, peroksit, speroksit bileikleri olutururlar.

2A Grubu
Periyodik sistemin 2. stununu oluturan elementler olup toprak alkali metaller olarak adlandr-

2A
9
4 Be

lrlar.

Berilyum

Elektron dizilileri ns2 ile biter.

Deerlik elektron saylar 2 dir.

24
12 Mg

Magnezyum

Bileik olutururken son enerji dzeyindeki 2 elektronu vererek +2 ykl olurlar.

Aktif metaller olup kolay bileik olutururlar ve bu nedenle doada elementel halde bulunmazlar.
Reaksiyona girme eilimleri yukardan aaya doru artar.
Oksitleri bazik zellik gsterir. Su ile etkiletiklerinde baz zeltisi olutururlar.

40
20 Ca

Kalsiyum

87
38 Sr

Stronsiyum

CaO(k) + H2O(s) A Ca(OH)2(suda)

Grupta yukardan aaya inildike erime ve kaynama scaklklar azalr.

137 Ba
56

Baryum

etkinlik 7

226 Ra
88

Radyum

2A grubu ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

2A grubu elementlerinin 2. iyonlama enerjileri ile 3. iyonlama enerjileri arasndaki oran ok fazladr.

b)

2A grubu elementlerinin +2 ykl iyonlarnn elektron dizilii, bulunduklar periyodun soygaz elektron dzeni
ile ayndr.

c)

2A grubu elementlerinin oksitleri bazik zellik gsterir.

d)

Grupta yukardan aaya doru inildike oksitlerin bazlk kuvveti artar.

e)

2A grubu elementleri indirgen zellikte olup indirgenlik zellikleri ayn periyottaki 1A grubu elementlerinkinden
kktr.

f)

1A grubu elementlerinden daha yumuak olup, erime ve kaynama noktalar da 1A grubununkinden daha kktr.
159

10. SINIF KMYA

p- Bloku Elementleri
Bu bloktaki elementlerin atomlarnda en son enerji dzeyinin p orbitallerinde elektronlar vardr.
p- blokunda, bir periyotta soldan saa doru gidildike; atom yarap azalr, iyonlama enerjisi ve elektronegatiflik
artar. Bundan dolay elementlerin metal zellii azalr, ametal zellii artar.
p- blokunda, bir grupta yukardan aaya doru gidildike, atom yarap artar, iyonlama enerjisi ve elektronegatiflik azalr. Bunun sonucunda da atomlarn elektron vermesi kolaylar. Bundan dolay da elementlerin ametal
zellii azalr, metal zellii artar.
Tabiatta element halinde var olan p - blou elementlerinden oksijen ve azot molekl halinde kararl iken atom
haline dntklerinde ok reaktiftirler.

8A

Helyum (He) elementinin sadece 1s orbitalinde elektron vardr. Bu

adan s- bloku elementi olarak dnlebilir. Ancak bu element
btn zellikleriyle bir soygaz olduu iin bu blokta incelenecektir.

4
He
2

3A

4A

5A

6A

7A

11
B
5

12
C
6

14
N
7

16
O
8

19
F
9

20
Ne
10

27
Al
13

28
Si
14

31
P
15

32
S
16

35
Cl
17

40
Ar
18

70
Ga
31

73
Ge
32

75
As
33

79
Se
34

80
Br
35

84
Kr
36

115
119
122
128
127
n
Sn
Sb
Te
I
49
50
51
52
53

131
Xe
54

204
207
209
210
210
222
Tl
Pb
Bi
Po
At
Rn
81
82
83
84
85
86

En yksek enerji dzeyinin p

orbitalindeki elekton says

Grubun
Ad

lk Elementin
Ad

Elektron
Dalm

3A

Bor (B)

1s2 2s2 2p1

4A

Karbon (C)

1s2 2s2 2p2

5A

Azot (N)

1s2 2s2 2p3

6A

Oksijen (O)

1s2 2s2 2p4

7A (Halojenler)

Flor (F)

1s2 2s2 2p5

8A (Soygazlar)

Neon (Ne)

1s2 2s2 2p6

etkinlik 8

p- bloku elementleriyle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

p- blokunda elektronegatiflii en fazla olan element flor (F) dur.

b)

3A grubunda metal zellii en fazla olan element bor (B), ametal zelii en fazla olan element ise talyum (Tl) dir.

c)

p- blokundaki elementlerin deerlik elektron saylar, en yksek enerji dzeyindeki s ve p orbitallerindeki elektronlar toplamdr.

d)

p- blokundaki 3A ve 5A grubundaki elementlere ait atomlarn elektron dizilii kresel simetriktir.

e)

p- blokunda, metaller, yarmetaller ve soygazlar bulunur.

160

PERYODK SSTEM

3A Grubu

3A

Bor hari, 3A grubu elementlerinin hepsi metaldir. Bor elementi, zellikleri asndan metallerle

11B
5

ametaller arasnda zellik gsterir. Bu nedenle bor, bir yarmetaldir.

Bor

3A grubu elementleri en yksek enerji dzeyinde bulunan s ve p orbitallerindeki elektronlarn kay-

27
13 Al

Aluminyum

bederek +3 ykseltgenme basamakl hale gelirler.

69
31 Ga

3A grubunda Galyum ve ndiyum elementleri bileik olutururken +1 ykseltgenme basamanda da

Galyum

olabilirler.

115 n
49

Bunun nedeni udur:

ndiyum

Galyum ve ndiyum elementlerinin d orbitallerinde de elektron bulunmaktadr. En yksek enerji dzeyindeki s orbitallerinde bulunan elektron d orbitallerindeki elektronlar tarafndan perdelenir. Bylece

204 Tl
81

Talyum

atomlar p orbitalindeki elektronu vererek kararl yapya sahip olabilir.

Talyum da d orbitallerinden baka f orbitalleri de bulunur. Bundan dolay perdeleme etkisi daha fazla olur.
Bunun sonucu olarak da talyum da +1 deerliine +3 deerliinden daha ok rastlanr.

Element

Elektron Dalm

Ykseltgenme basama

Oksit

zellik

Bor (B)

[2He] 2s2

2p1

+3

Bor

Asidik

Aluminyum (Al)

[10Ne] 3s2

3p1

+3

Aluminyum

Amfoter

Galyum (Ga)

[18Ar] 4s2

3d10 4p1

+1, +3

Galyum

Amfoter

ndiyum (In)

[36Kr] 5s2

4d10 5p1

+1, +3

ndiyum

Bazik

Talyum (Tl)

[54Xe] 6s2 4f14 5d10 6p1

+1, +3

Talyum

Bazik

3A grubu elementlerinin oksitlerinin sudaki zeltileri deiik zellik gsterir.

Amfoter
Aside kar baz, baza kar asit zellii gsteren maddelere amfoter madde denir.

etkinlik 9
3A grubu elementleriyle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

3A grubu elementlerinin deerlik elektron says 3 tr.

b)

3A grubu elementlerinin elektronegatiflii azaldka oksitlerinin bazlk kuvveti artar.

c)

3A grubu elementlerinde 4, 5 ve 6. periyotlarda d ve f orbitallerinin en yksek enerji dzeyindeki s orbitallerini perdelemelerinden dolay +1 ve +3 deerlikli bileik olutururlar.

d)

3A grubunda bulunan Alminyum ve Galyum elementleri hem asitlerde hem de bazlarda tepkimeye girerler.

e)

3A grubu elementleri arasnda atom ap en kk ve elektronegatiflii en byk olan element bordur.

161

10. SINIF KMYA

4A Grubu
4A elementlerinde, ametal zelliinden metal zelliine gei ok belirlidir. Karbon ve silisyum
ametal, germanyum yar metal, kalay ve kurun ise metaldir.
Bu grupta karbon ve silisyum zellikleri ynnden dier elementlerden ok farkldr. nk bu elementlerin d orbitallerinde elektronlar yoktur.

4A
12 C
6

Karbon
28
14 Si

Silisyum

Bu grubun ametalleri bileik olutururken ykseltgenme basamaklar (4, +4) arasnda bulunurken
metalleri +2 veya +4 ykseltgenme basamaklarnda bulunurlar.

72
82 Ge

Germanyum
118 Sn
50

Kalay
207 Pb
82

Kurun

5A Grubu
5A grubu elementlerinin hepsinde deerlik elektron says 5 olup bu elektronlar en yksek enerji
dzeyinde ns2 np3 eklinde bulunur.

5A
14 N
7

Gruptaki azot ve fosfor tam olarak birer ametal olup hem pozitif hem de negatif ykseltgenme basa-

Azot

manda bulunabilirler. Azot ve fosfor bileiklerinde (3; +5) aralnda ykseltgenme basamanda

31 P
15

Fosfor

bulunabilirler.

75 As
33

Arsenik
121 Sb
51

Antimon
209 Bi
83

Bizmut

6A Grubu
6A grubu elementlerinin hepsinde deerlik elektron says 6 olup bu elektronlar en yksek enerji
dzeyinde

ns2

np4

eklinde bulunur.

6A
16 O
8

Bu gruptaki oksijen ve kkrt elementleri tam anlamyla birer ametaldir.

Oksijen

Bu grup soygazlar grubuna yakn olduu iin reaksiyona girdiklerinde ounlukla 2 elektron alarak

Kkrt

oktet kuralna uyar. Bylece soygaz elektron dzenine ularlar ve 2 ykseltgenme basamanda

79 Se
34

bulunurlar.

32 S
16

Selen
127 Te
52

Tellr
209 Po
84

Polonyum

Oksijen, flor elementinden sonra periyodik sistemin en elektronegatif elementidir. Bu nedenle reaksiyona girdiinde
baka elementlerden elektron alr ve genellikle 2 ykl hale gelir.
Ancak baz bileiklerde peroksit (O22) veya speroksit (O21) de oluturur.
Kkrt elementi ise bileiklerinde (2; +6) aralnda ykseltgenme basamanda bulunur.

162

PERYODK SSTEM

etkinlik 10
X Y Z
T V W
U

Periyodik sistemde deiik sembollerle gsterilen elementlerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile
belirtiniz.
a)

X, 4A; Y, 5A; Z ise 6A grubu elementidir.

b)

X ve T bileik olutururken hem (+) hem de () ykseltgenme basamanda bulunabilir.

c)

U bileik oluturduunda ilk nce d orbitalindeki elektronlar verir.

d)

Y ve V nin ykseltgenme basama aral (5, +3) tr.

e)

Y nin oksidi (Y2O3) bazik zellik gsterir.

f)

Z ve W in deerlik elektron saylar 6 dr.

etkinlik 11
Aada atom numaras verilen elementlerin elektron dizilii, grubu, deerlik elektron says, tr ve ykseltgenme basama araln belirtiniz.

Element

Atom
Numaras

Elektron
Dizilii

Grubu

Deerlik Elektron
Says

Tr

Ykseltgenme
Basama
Aral

Karbon

[2He] 2s2 2p2

4A

Ametal

(4; +4)

Azot

Oksijen

Fosfor

15

Kkrt

16

163

10. SINIF KMYA

7A Grubu

7A

7A grubu elementlerinin tm ametaldir. Bu elementlere Latince tuz yapc anlamna gelen halojenler

19 F
9

denir.

Flor
35
17 Cl

Elektron dizilileri ns2 np5 eklinde sonlanp deerlik elektron saylar 7 dir.

Klor

Atom numaralar soygazlardan 1 eksik olup, kararl bileiklerinde 1 ykseltgenme basamanda

80
35 Br

bulunurlar. Ancak kendilerinden daha elektronegatif elementlerle bileik oluturduklarnda +7 ye kadar

Brom

ykseltgenme basamana sahip olabilirler.

127
53

yot
210 At
85

Astatin

Elektron Dalm

Ykseltgenme
Basama
Aral

Element

Sembol

Flor

[2He] 2s2 2p5

Klor

Cl

[10Ne] 3s2 3p5

1, +7

Brom

Br

[18Ar] 3d10 4s2 4p5

1, +7

yot

[36Kr] 4d10 5s2 5p5

1, +7

Astatin

At

[54Xe] 4f14 5d10 6s2 6p5

Bileik

Cl nin ykseltgenme
basama

HClO

+1

HClO2

+3

HClO3

+5

HClO4

+7

Flor, periyodik sistemin en elektronegatif elementi

olup sadece 1 deerlikli bileik oluturur.
Ancak dier halojenler farkl ykseltgenme basamana da sahip olabilirler.
Yandaki tabloda Cl elementinin baz bileiklerindeki ykseltgenme basamaklar verilmitir.

Halojenler, doada iki atomlu molekller (F2, Cl2, Br2, I2) eklinde bulunurlar.
yonlama enerjileri soygazlardan sonra en yksek elementlerdir.
Her periyodun elektron ilgisi en yksek olan elementleri halojenlerdir.
Halojenler her periyodun en aktif ametalleridir. (Aktiflik sralar F > Cl > Br > I dr.)
Halojenler, ok kuvvetli ykseltgendirler.
Halojenlerin hidrojenli bileikleri (HF, HCl vs) asittir.
7A grubunda yukardan aaya doru inildike elementlerin erime ve kaynama scaklklar artar.

164

PERYODK SSTEM

etkinlik 12
7A grubu elementleriyle (halojenler) ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Her periyodun en aktif ametalleri halojenlerdir.

b)

Her periyodun atom ap en byk olan elementleridir.

c)

Halojenlerin elektron alma eilimleri ok fazla olduundan doada element halinde bulunmazlar.

d)

Halojenlerin deerlik orbitalleri s ve p olup deerlik elektron saylar 7 dir.

e)

Halojenlerin hidrojenli bileikleri asit olup asitlik kuvvetleri grupta yukardan aaya doru azalr.
8A

8A Grubu

2He

Deerlik orbitalleri tam doludur.

Helyum

Bileik oluturmaya yatkn deildirler.

10Ne

Grupta yukardan aaya erime ve kaynama noktalar artar.

Neon
18Ar

8A grubu elementlerinin tamam tek atomlu halde bulunur.

Argon

8A grubu elementlerinin iyonlama enerjileri btn elementler iinde en yksek deere sahiptir.

36Kr

8A grubu elementlerinden He dublete (1s2) dierleri ise oktetini (ns2 np6) tamamlamtr.

Kripton

8A grubu elementleri, dublet ve oktetlerini tamamladklar iin tepkime vermedikleri dnlerek

asal gaz olarak adlandrlmlardr. Ancak 1962 ylndan sonra ok sayda ksenon bileii (XeF4,

54Xe

Ksenon
86Rn

XeO3, XeO4, XeOF4 vs) ve bir ka tane de kripton (KrF2) bileii oluturulmutur.

Radon

etkinlik 13
Aada birbiri ile balantl Doru/Yanl tipinde ifadeler ieren tanmlayc dallanm aa tekniinde bir soru verilmitir. a ifadesinden balayarak her doru ya da yanl cevabnza gre klardan sadece birini iaretleyiniz. (Her
doru cevap 5, yanl 0 deerindedir.)
a. Btn soygazlar, oktetini tamamlam olup
deerlik elektron saylar 8 dir.
D

b. Soygazlarn iyonlama enerjileri

btn elementler iinde en yksek
deere sahiptir.
D

d. Soygazlar
metallerle iyonik bal
bileik oluturur.

D
1

c. Soygazlar tabiatta tek atomlu gaz

halinde bulunurlar.

e. Soygazlarn ok
elektronegatif olan F
ve O elementleriyle
baz bileikleri oluturulmutur.

Y
2

D
3

f. Atom numaras
arttka soygazlarn
erime ve kaynama
noktalar artar.

Y
4

D
5

g. yonlama enerjisi
en yksek olan soygaz
Rn dir.

D
6

Y
8

165

10. SINIF KMYA

d- Bloku Elementleri
d- blokundaki elementlerin tamam metaldir.
Bu elementlerin zellikleri s ve p bloku elementlerinin arasnda olup gei metalleri olarak da adlandrlrlar.
d- bloku elementlerinin en nemli zelliklerinden bir tanesi, bu elementlerin bileiklerinde farkl pozitif ykseltgenme basamaklarnda bulunabilmeleridir.
Sc

Ti

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Atom numaras

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Elektron dalm

3d1 4s2

3d2 4s2

3d3 4s2

3d5 4s1

3d5 4s2

3d6 4s2

3d7 4s2

3d8 4s2

3d10 4s1

3d10 4s2

Metalik ap pm

145

132

125

124

124

125

125

128

133

631

658

650

653

717

759

758

737

745

906

ikinci

1235

1310

1414

1592

1509

1561

1646

1753

1958

1733

nc

2389

2653

2828

2987

3258

2957

3232

3393

3554

3833

Ykseltgenme basamaklar

3, 3, 4

2, 3, 4, 5 2, 3, 6

2, 3, 4, 7 2, 3

2, 3

1, 2

e.n.(C)

1397

1672

1710

1900

1244

1530

1495

1455

1083

420

Younluk (g/cm

3,00

4,50

6,11

7,14

7,43

7,87

8,90

8,91

8,95

7,14

Sertlik

3,00

4,50

6,11

9,0

5,0

4,5

2,8

2,5

Elektrik iletkenlii

12

16

25

23

93

27

yonlama enerjisi
(kj/mol)

161
birinci

3)

d- bloku elementlerinin aktiflikleri s- bloku elementlerinden daha azdr. Bu nedenle, paslanmaya kar daha
dayankldr.
Bu elementler metal olarak ve bileik halinde iken paslanmaya dayanm, sertlik, mukavamet ve renkli olma gibi
zelliklerinden dolay bir ok alanda deiik amalarla kullanlrlar.
Aadaki tabloda baz d- bloku elementlerinin kullanm alan verilmitir.

166

Element

Kullanm alan

Demir

Baka metallerle birlikte deiik oranlarda kartrlarak, paslanmaz elik, top ve tank yapm, oto paralar, torna makinalar vs.

Bakr

Elektrik iletkenlii ok iyi olduu iin, elektrik kablo ve tellerinin, elektrik cihazlarnn yapmnda, s iletkenlii iyi olduu iin de mutfak eyalarnn yapmnda

Nikel

Baz alamlarn kaplanmasnda, kadmiyum pillerinde, tel halinde metal rglerin yaplmasnda, zrh kaplamasnda, sslemecilikte, hidrojenlemede katalizr olarak, camclkta yeil
renk vermek iin

inko

Demir ve elik malzemelerin koruyucu kaplamasnda, boya ve ila yapmnda otomotiv

sanayisi, anahtar, kap kolu, banyo malzemeleri, kuru pil yapm

Kadmiyum

Batarya bloklar, portatif haberleme cihazlar, eitli silah ve elektronik sistemlerde enerji
kayna olarak, ok zehirli olduu iin Avrupa Birlii lkelerinde son ylarda kullanmna
snrlamalar getirilmitir.

Krom

Dier metallerin kaplanmasnda, paslanmaz elik yapmnda, krom bileikleri renkli olduundan boyaclkta

PERYODK SSTEM

d- bloku elementlerinin katyonlar biyomolekller ve canllar asndan ok nemli bir konuma sahiptir.
Demir: Gdalardan yeteri kadar demir alnmamas, demir eksiklii anemisi, arpnt, yorgunluk, halsizlik, trnak
krlmas, sa krlmas gibi sonular dourur.
Bakr: Eksikliinde halsizlik, solukluk, dem oluur, kemik yaps etkilenir, sinirlerde iletiler zayflar, vcudun savunmas azalr.
inko: Eksikliinde sa dklmesi, ksrlk, tat alamama, ocuklarda renme yeteneinin snrl olmas gibi sonular dourur.

f- Bloku Elementleri
f- bloku elementlerini lantanitler ve aktinitler oluturur.
Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ha

Er

Tm

Yb

Lu

Th

Pa

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

Bu elementlere i gei elementleri de denir. Lantanitler 4f orbitallerini doldururken aktinitler 5f orbitallerini doldurur.
Kimyasal zellikleri en d kabuklardaki elektronlara baldr. f orbitalleri ierde olduundan d elektronlara etkisi
azdr. Bu nedenle f bloku elementlerinin kimyasal zellikleri birbirine ok benzer.
Element

Atom No

Elektron Dalm

Praseodimyum (Pr)

59

[54Xe] 6s2 4f3

Neodimyum (Nd)

60

[54Xe] 6s2 4f4

Prometiyum (Pm)

61

[54Xe] 6s2 4f5

Baz f- bloku elementlerinin elektron dizilii

f- bloku elementlerinin tamam metaldir.

Aktinitlerin tamam radyoaktif olduu halde, Lantanitler prometyum (Pm) hari radyoaktif deildir.

etkinlik 14
d ve f- bloklaryla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

d- bloku elementleri bileik olutururken (+) ya da () ykl deerlik alabilir.

b)

d- bloku elementlerinin aktiflii s- bloku elementlerinin aktifliinden daha azdr.

c)

d- bloku elementleri elektron verirken nce d orbitalindeki elektronlarn verirler.

d)

d- bloku elementleri, periyodik sistemin ilk periyodunda bulunmaz.

e)

f- bloku elementlerinin tamam metal olup i gei elementleri olarak adlandrlrlar.

f)

f- bloku elementlerinin en d katmandaki elektron saylar eit olup f orbitalleri ierde olduundan kimyasal
zellikleri birbirine ok benzer.
167

10. SINIF KMYA

etkinlik 15
2He
10Ne
18Ar

36Kr

Cu

54Xe

Cd
La

86Rn

Hf

Ac
Ce
Th

Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerle ilgili aadaki boluklar verilen kutudaki terimlerle doldurunuz.
Gei elementi

48

72

3d10

gei elementi

a)

Hf nin atom numaras .......................... dir.

b)

Ce ve Th .......................... elementleridir.

c)

V bir .......................... elementidir.

d)

Cu+ iyonunun elektron diziliinin son terimi .......................... dir.

e)

V2+ iyonunun elektron diziliinin son terimi .......................... dir.

f)

Cd nin atom numaras .......................... dir.

3d3

etkinlik 16
Periyodik cetvelin 3. periyodundaki elementlerinin iyonlama enerjisi atom numaras grafii ekildeki gibidir.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a)

lk elektronu en az enerji ile kopan hangisidir?

b)

lk elektronu en fazla enerji ile kopan hangisidir?

c)

2. elektronlar en fazla enerji ile kopan hangisidir?

d)

Elektron dalm kresel simetrik olanlar hangileridir?

e)

Y ile V arasndaki bileiin forml nedir?

f)

Atom hacmi en fazla olan hangisidir?

g)

Elektronegatiflii en fazla olan hangisidir?

h)

X, Y, V ve W nin gruplarnn zel adlar nelerdir?

168

yonlama enerjisi
W
T
Y
X

Q
Z
Atom numaras

PERYODK SSTEM

etkinlik 17
He

H
C
Na Mg

Al

K Ca Sc Ti

Mn

O F Ne
P

Cl
Kr

Ga
Te

La Hf
Fr Ra
Ce
Th

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
1.

K, s blou; Sc d blou; Cl, p blou elementidir.

2.

Atom numaras en byk olan element Ra dr.

3.

AI2O3 amfoter zellik gsterir.

4.

Elektronegatiflii en fazla olan F dir.

5.

NaCI nin sulu zeltisi elektrik akmn iletir.

6.

En kolay elektron veren Fr dir.

7.

1. E si en kk olan element Fr dir.

8.

Ti, bileiklerinde (+) ve () ykseltgenme basamakl olabilir.

9.

Na2O, K2O dan daha baziktir.

10.

Na nn elektron verme eilimi Mg ninkinden byktr.

11.

FrF bileii en iyoniktir.

12.

Na, K alkali metaldir.

13.

En aktif ametal F dir.

14.

Mg, Ca, Ra nn deerlik elektron says eittir.

15.

K, Na dan daha kolay elektron verir.

16.

Ti nin deerlik elektron says 2 dir.

17.

Sc ve Mn gei elementleridir.

18.

Ce lantanit serisi elementlerindendir.

169

10. SINIF KMYA

He

H
C
Na Mg

Al

K Ca Sc Ti

Mn

O F Ne
P

Cl
Kr

Ga
Te

La Hf
Fr Ra
Ce
Th

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
19.

CI nin deerlik elektronlar says P elementininkinden kktr.

20.

Th ve U aktinittir.

21.

O elementinin temel hal elektron dzeninde, 2 tane yar dolu orbital vardr.

22.

Ce, Th ve U i gei elementidir.

23.

Ra nn temel hal elektron dzeni kresel simetri zelliine sahiptir.

24.

P nin temel hal elektron dzeni kresel simetri zelliine sahiptir.

25.

Mn nin temel hal elektron dzeni kresel simetri zelliine sahiptir.

26.

K+ ve CI iyonlar izoelektroniktir.

27.

AI ve CI nin oluturduu kararl bileiin forml AICI3 tr.

28.

Ga3+ iyonunun s orbitallerinde toplam 8 elektron bulunur.

29.

1. iyonlama enerjisi en yksek olan He dir.

30.

K nn atom yarap, Na nnkinden kk, Fr ninkinden byktr.

31.

Na, K ve Fr benzer kimyasal zelliklere sahiptir.

32.

Fr, en aktif metaldir.

33.

CI serbest halde iki atomlu molekl yapsna sahiptir.

34.

Mn, farkl (+) ykseltgenme basamakl bileikler oluturabilir.

35.

F, bileiklerinde yalnz (1) ykseltgenme basamakldr.

36.

Ca nn oksit bileii bazik zellik gsterir.

170

PERYODK SSTEM

He

H
C
Na Mg

Al

K Ca Sc Ti

Mn

O F Ne
P

Cl
Kr

Ga
Te

La Hf
Fr Ra
Ce
Th

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
37.

Na nn 2. iyonlama enerjisi Mg ninkinden kktr.

38.

Temel elektron dizilii 5p4 ile biten element Te dir.

39.

P nin deerlik elektronlar s ve p orbitallerindedir.

40.

Ti2+ iyonunun elektron dalm 1s22s22p63s23p63d2 dir.

41.

1s22s22p64s1 elektron dalm, Na nn uyarlm bir halini temsil eder.

42.

Kr nin temel haldeki elektron dzeninde tm orbitalleri doludur.

43.

P, bileiklerinde en dk (3), en yksek (+5) ykseltgenme basamanda olabilir.

44.

Te nin bileiklerindeki en yksek pozitif ykseltgenme basama (+6) dr.

45.

Mg nin 1. iyonlama enerjisi K ninkinden dktr.

46.

Te nin ekirdek yk 52 dir.

47.

Ne, oda koullarnda gazdr.

48.

Ca nn 2. ve 3. iyonlama enerjileri arasndaki fark ok byktr.

49.

Ne, tepkimeye girme istei olmayan bir elementtir.

50.

F nin ve CI nin hidrojenle oluturduklar bileiklerin sulu zeltisi asit zellii gsterir.

51.

K nn hidroksidi baziktir.

52.

Na+ F ve Ne taneciklerinin yar aplar arasnda F > Ne > Na+ ilikisi vardr.

53.

Ce, lantanitler serisinde, Th ve U, aktinitler serisinde yer alr.

54.

Hf nin atom numaras 58 dir.

55.

AI ile P arasnda AIP kararl bileii oluur.

171

172

4s, 3d, 4p

5s, 5d, 5p

6s....5d, 6p

8s....6d, 7p

5f

Fr

BARYUM

LANTAN

La

HAFNYUM

Hf

AKTNTLER

LANTANTLER

RADYUM

Ra

129

TORYUM

Th
90

157
-

SERYUM

232,038

NEODYUM

Nd
60

URANYUM

SIVI

92

NEPTNYUM

Np
93
PLUTONYUM

AMERKYUM

Am
95

ROPYUM

BERKELYUM

Bk
97

- 247
-

TERBYUM

Tb
65

UNUNNLYUM

GAZ

KRYUM

Cm
96

- 247
-

(272)

ALTIN

Au

(277)

CVA

Hg

Er
68

PERMYUM

Fm
100

ERBYUM

- 257
-

LAVRANSYUM

Lw
103

- 257
-

Yapay Elementler

NOBELYUM

No
102

313

115
339
LUTESYUM

Lu
71

POLONYUM

Po

+4 210
+2
- 85

323
566
851

RADON

248
-

KSENON

Rn

+7 222
1
- 86

280

Xe 480
740

KRPTON

Kr

+7 83,80
1
273
498
728 36

ASTATN

At

YOD

BROM

Br

363
637
943
ARGON

Ar

+7 39,948
1
300
549
920 18

NEON

Ne

HELYUM

+6 126,904 +7 131,30
2

208
241
429
440
720 53
- 54
TELLUR

Te

143 174,97
279
TTERBYUM

Yb
70

BZMUT

Bi

- 259
MENDEVELYUM

Md
101

- 258
-

TULYUM

Tm
69

KURUN

Pb

+4 208,981 +5 210
+2
+3
171
168
346
385
83
736
590 84

ANTMON

Sb

140 168,934 134 173,04

-

TALYUM

TI

- 167,26
-

AYNSTAYNYUM

Es
99

HOLMYUM

- 254
KALFORNYUM

Cf
98

- 251
-

Ho
67

UNUNBYUM

157 164,930
DSPROSYUM

Dy
66

UNUNNYUM

Uun -- 111Uuu -- 112Uub --

110

(269)

PLATN

Pt

142 158,925 138 162,50

277
-

GADOLNYUM

Gd
64

METNERYUM

Mt

109

(266)

RDYUM

Ir

131 157,25
259

Eu
63

HASSYUM

Hs

108

118 243
-

SAMARYUM

Pu
94

OSMYUM

(265)

12 151,96
258
-

Sm
62

- 242
-

PROMETYUM

NELSBOHRYUM

Ns

107

133 150,4
-

Pm
61

SEABORGYUM

Sg

106

- 238,029 140 237,048

-

PROTAKTNYUM

Pa
91

231,036

PROSEODMYUM

262,12

Os

+3 207,20
+1
141
471
687 82

KALAY

Sn

+5 127,60
3
199
380
583 52

SELENYUM

Se

KLOR

Cl
+6 79,904
2
225
496
728 35

KKRT

+5 78,96
3
226
466
653 34
ARSENK

As
+4 121,75
+2
169
337
703 51

GERMANYUM

Ge

+3 118,69
133
435
656
50
NDYUM

In

+2 204,37
+1
240
432
789 81

KADMYUM

Cd

+2 114,82
207
390
864
49

GALYUM

Ga

+4 74,922
182
367
703
33

FLOR

7A

HALOJENLER
+6 35,453
2
239
540
807 17

OKSJEN

6A

+5 32,06
3
254
453
696 16
FOSFOR

AZOT

5A

+4 30,973
188
377
772
15

SLSYUM

Si

+3 72,59
133
473
708
32

ALMNYUM

Al
13

+2 28,085
215
429
3548
14

KARBON

4A

567

He 12542

4,0026

8A

SOYGAZLAR

+3 12,012
+4 14,006
+5 15,994
2 18,998
1 20,183 497
191
4
3
314
402
947
274
260
335
811
807
1500
1181
562
683
1267
1445
8
9
10
6
7
1104
1094

BOR

26,981

10,81

3A

TOPRAK
METALLER
+2 69,72
217
414
916
31

NKO

Zn

+4 196,966 +3 200,59
+2
+1
210
213
428
473
79
- 80

GM

Ag

BAKIR

Cu

29

2B

+2 65,38
+1
175
468
849 30

1B
63,546

+4 107,868 +2 112,41
+2
+1
192
175
448
495
759 47
803 48

PALLADYUM

Pd

NKEL

Ni

+6 195,09
+2
200
- 78

RODYUM

Rh

+6 192,22
+2
200
390
- 77

RUTENYUM

Ru

+7 190,2
+2
182
383
- 76

RENYUM

Re

+6 186,2
+2
184
408
- 75

TEKNESYUM

Tc

KOBALT

Co

+6 102,905 +4 106,4
+2
+2
170
172
387
417
656 45
716 46

DEMR

Fe

8B

1. 2. 3.
YONLAMA
ENERJLER

DEERL

+3 58,71
+2
151
393
772 28

8B

+3 58,933
+2
182
373
707 27

8B

+6 98,906
+2 101,07
+2
215
164
429
372
3548
44
626 43

TUNSTEN

236,118

127 147
-

HAHNYUM

Ha

105

140,908 126 144,24

-

RUTHERFORDYUM

Rf

Ce 284
Pr
461
59
58

140,12

AKTNYUM

Ac

262,114

TANTAL

Ta

2
314
811
1267

OKSJEN

O
8

15,999

+7 55,847
+2
171
361
777 26

MANGAN

Mn

7B
+6 54,938
+2
156
380
714 25

MOLBDEN

Mo

+4 180,948 +5 183,85
160
182
344
374
73
74

NYOBYUM

Nb

KROM

Cr

+5 95,94
+3
159
330
580 42

VANADYUM

+4 92,906
158
303
530
41

ZRKONYUM

Zr

+1 226,025 +2 227,027 +3 261,11

122
159
234
279
461
104
88
89

SEZYUM

Ba

TRYUM

+2 138,905 +3 178,49
120
129
230
263
441
57
72

STRONSYUM

+1 137,33
90
579
56

FRANSYUM

87

223

55

Cs

132,905

Sr

TTAN

Ti

+3 91,22
147
282
473
40

SKANDYUM

Sc

+2 88,905
131
254
39

KALSYUM

+1 87,62
96
634
920
38

RUBDYUM

Rb
37

85,467

Ca

ATOM
NUMARASI

SEMBOL

ATOM KTLES

GE ELEMENTLER

6B

+5 51,996
+2
155
328
685 24

5B

+4 50,941
+2
158
314
649 23

4B

+3 47,88
151
297
571
22

3B

+2 44,955
215
429
3548
21

MAGNEZYUM

+1 40,06
124
1744
2823
20

POTASYUM

19

39,098

Mg

+1 24,305
+2
119
176
1091
346
1651
1848
12

SODYUM

Na
11

22,989

BERLYUM

Be

+2
215
429
3548

2A

TOPRAK ALKAL
METALLER

+1 9,012
124
1744
2823
4

LTYUM

Li

6,941

+1
1
313

HDROJEN

H
1

1,00797

KATI

3s, 3p

4f

2s, 2p

1s

ALKAL
METALLER

1A

PERYODK CETVEL

10. SINIF KMYA

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

Periyodik cetvelde 4. periyodun 3. elementinin

8.

atom numaras katr?

A) 11

2.

B) 13

katr?

C) 19

D) 21

E) 39

A) 14

Periyodik cetvelde 4. periyot 3A grubunda olan

9.

elementin atom numaras katr?

A) 13

3.

B) 21

11X, 12Y, 18Z

C) 31

D) 33

E) 39

D) X Z

C) 32

B) 20

C) 22

A) 11 13

E) Z T

5.

D) 6

E) 7

ESEN YAYINLARI

C) 5

B) 12 15

hangisi olabilir?
A) 1s2

B) 3s2

deerlik elektronu vardr?

A) 2

B) 2

C) 4

D) 6

E) 8

12. 6. periyot 4A grubunda bulunan elementin

elektron diziliinin son terimi aadakilerden

C) 2s1

D) 3d2

E) 4p2

hangisidir?
B) 6p4

C) 6p2

D) 4p2

E) 4d2

Periyodik sistemin 3. periyodunda soygazdan

2 eksik proton tayan element atomunun +4
ykl iyonundaki elektron says hangisidir?
A) 2

B) 10

C) 12

D) 16

E) 20

13. 4. periyodun 16. elementinin +4 ykl iyonunun elektron says katr?

A) 20

B) 24

C) 30

D) 34

E) 38

Atom numaras 20 olan X elementi ile atom

numaras 17 olan Y elementinin oluturduu

14. Bir toprak alkali metal olan X ile bir halojen

bileiin, bir molnde toplam ka mol atom

olan Y elementlerinin oluturaca bileiin

vardr?

forml, aadakilerden hangisidir?

A) 2
174

E) 9 11

11. Atom numaras 34 olan elementin, ka tane

A) 4p6

7.

C) 12 20

2A grubunda bulunan bir elementin temel hal

elektron diziliinin son terimi aadakilerden

6.

E) 32

rir?

C) Y Z

Atom numaras 7 olan elementin, ka tane

B) 3

D) 28

den hangi ikisi benzer kimyasal zellik gste-

deerlik elektronu vardr?

A) 1

E) 50

10. Aada atom numaralar verilen elementler-

D) 16 17
4.

D) 34

4. periyodun 4. elementinin atom numaras

A) 14

ve 20T elementlerinden hangilerinin

B) Y T

B) 22

katr?

kimyasal zellikleri birbirine benzer?

A) X Y

4. periyot 4A grubu elementinin atom numaras

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

A) XY

B) YX

C) XY2

D) Y2X

E) XY3

PERYODK SSTEM

21. X3+ iyonunun elektron dalm, 1s22s22p63s23p6

15. 4. periyodun 5. elementinin atom numaras

katr?
A) 17

eklindedir.
B) 21

C) 23

D) 33

E) 41

Buna gre, X elementinin periyodik cetveldeki

yeri aadakilerden hangisidir?
Periyot

3
3
4
4
4

16. Aada atom numaralar verilen elementlerden,

hangi iftin kimyasal zellikleri benzerdir?
A) 1 3

B) 8 12
D) 10 20

A)
B)
C)
D)
E)

C) 5 15

E) 11 19

Grup

3A
3B
3A
3B
1B

17. 5A grubu elementlerinin elektron dizililerindeki son terim aadakilerden hangisidir?

22. X atomunun ktle numaras 61, ntron says ise

(n = bakuant says)
A) ns2

B) np2

C) np3

34 tr.
D) nd2

E) np5

Buna gre X iin,

18. 6. periyod 3A grubundaki elementin, elektron

diziliindeki son terim aadakilerden hangisidir?
A) 5s1

B) 5d1

C) 6p1

D) 6p3

E) 6d3

ESEN YAYINLARI

I. Periyodik cetvelin 7A grubundadr.

II. 4. periyot elementidir.
III. Ykseltgenme basama (1, +7) arasndadr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

C) Yalnz III

E) I ve III

19. Periyodik cetvelde 4. periyottaki 7. elementin

+2 ykl iyonunun elektron diziliindeki son
terim nedir?
A) 4p3

B) 3d5

B) 4s2

D) 3d3

E) 3p6

23.

12Mg

elementinin periyodik cetveldeki yeri aa-

dakilerden hangisinde doru verilmitir?

A) 2. periyot, 2A grubu
20. X3+ iyonunun elektron dzeni bir soygaznkine
benzemektedir.

B) 2. periyot, 3A grubu
C) 3. periyot, 2A grubu

Buna gre X iin,

D) 3. periyot, 3A grubu

I. Deerlik elektron says 3 tr.

E) 4. periyot, 3A grubu

II. Elektron dalmnn son terimi 3p1 dir.

III. Deerlik orbitalleri s ve d dir.
yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

24.

C) I ve II

E) I, II ve III

22Z

elementinin deerlik elektron says katr?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

1.D

2.C

3.B

4.C

5.B

6.C

7.B

8.C

9.C

10.C

11.D

12.C

13.C

14.C

15.C

16.E

17.C

18.C

19.B

20.A

21.D

22.B

23.C

24.D

175

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

4.

A ve B de atom numaralar verilmitir.

Periyodik cetvelin 7A grubundaki X, Y, Z elementlerinin elektronegatiflik deerleri aadaki gibidir.

Element

Elektronegatiflik

I.

3X

11Y

II.

7Z

8T

3,1

III.

9V

17W

2,8

Buna gre;
Buna gre, hangilerinde B de verilen atom
yarap A da verilenden daha byktr?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

I.

X ten bir elektron koparmak iin en az enerji

gerekir.

II. Z nin atom yarap en byktr.

C) I ve III

III. Y nin iyonlama enerjisi Z den byktr.

E) I, II ve III

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

2.

Periyodik cetvelin bir grubunda yukardan aa-

B) Yalnz II

D) II ve III

C) Yalnz III

E) I, II ve III

ya inildike;
I.

Atom numaras

5.

II. Deerlik elektron says

niceliklerinden hangileri artar?
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II

X
Y
Z

ESEN YAYINLARI

III. yonlama enerjisi

C) I ve II

E) I, II ve III

1.E

98
112
77

2.E
3.E

978
1170
234
1253
199
1158

4.E

2025
1995

Periyodik cetvelde bulunan X, Y ve Z elementleri

ile ilgili ilk drt iyonlama enerjileri verilmitir.
Buna gre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili
aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Y ve Z nin kimyasal zellikleri benzerdir.

3.

B) X in atom numaras 3 tr.

C) X alkali metal, Y ve Z toprak alkali metalidir.

D) Z nin atom yarap Y den byktr.

E) X in deerlik elektron says 3 tr.

6.
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve Z

X ve Y alkali metal, Z ise ametaldir.

elementleri ile ilgili aadaki ifadelerden han-

X ve Z ayn yatay sradadr.

gisi yanltr?

Atom numaras en byk olan Y dir.

A) X, bir metaldir.

Buna gre X, Y ve Z nin 1. iyonlama enerjileri

aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

B) Y nin atom numaras 17 dir.

C) Z nin deerlik elektron says 8 dir.
D) Atom yarap en kk olan X tir.
E) Birinci iyonlama enerjisi en byk olan Z dir.

176

X, Y ve Z elementleri iin u bilgiler veriliyor.

A) X > Y > Z

B) Z > X > Y

D) Y > Z > X

C) Z > Y > X

E) Z > X = Y

PERYODK SSTEM

7.

ekildeki iyonlama
enerjisi atom numa-

Y
X

elementleri

noktalarla

gsteril-

yledir.

ras grafiinde 3. periyot

10. Ntr X, Y ve Z atomlarnn elektron orbital emalar

yonlama enerjisi

1s

R
Q

2p

3s

Y:

Atom numaras

mitir.

Z:

Bu elementlerden X, Y ve Z ile ilgili,

I.

2s

X:

Bu elementlerle ilgili;

nn de temel haldeki elektron dzenlerinde tm orbitalleri tam doludur.

I. X in deerlik elektron says 6 dr.

II. Y elementi 5A grubundadr.

II. Y nin 1. iyonlama enerjisi en byktr.

III Z elementinin atom numaras 18 dir.

III. Z nin atom yarap en byktr.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

A) Yalnz I

C) I ve II

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

11. X2 , Y3 ve Z2+ iyonlar ayn soygazn elektron

X ve Y elementleri periyodik cetvelin ayn grubundadr.
Bu elementler iin aadakilerden hangisi
ayndr? (2He hari)
A) Atom numaras
B) Atom ap

dzenine sahiptir.
Buna gre,

ESEN YAYINLARI

8.

I. Atom yarap en byk olan X tir.

II. yonlama enerjisi en byk olan Y dir.
III. Elektronegatiflii en fazla olan Z dir.
yarglarndan hangileri dorudur?

C) Deerlik elektron says

A) Yalnz I

D) Elektron verme eilimi

D) I ve II

E) yonlama enerjisi

9.

B) Yalnz II

Periyodik cetvelin ayn periyodunda bulunan X, Y

C) Yalnz III

E) II ve III

12. X, Y ve Z atomlarnn elektron dalmlar aadaki gibidir.

ve Z elementlerinin gruplar u ekildedir:

X : [Ne] 3s23p3

X : Toprak alkali metal

Y : [Ne] 3s23p4

Y : Soygaz

Z : [Ne] 3s23p5

Z : Halojen

Buna gre,

Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr?

I. X in iyonlama enerjisi Y den byktr.

A) Elektronegatiflii en byk olan Z dir.

II. Z nin elektronegatiflii Y den kktr.

B) Birinci iyonlama enerjisi en byk olan Y dir.

III. Z nin atom yarap X ve Y den byktr.

C) Atom yarap en byk olan X tir.

yarglarndan hangileri dorudur?

D)

Z1

iyonu ile Y atomundan birer elektron koparmak iin gerekli enerjiler eittir.

(Atom numaras : Ne = 10)

A) Yalnz I

E) X in elektron ilgisi Z ninkinden kktr.

1.C

2.A

3.D

4.D

5.E

B) Yalnz II

D) II ve III
6.B

7.D

8.C

9.D

C) I ve II

E) I, II ve III
10.E

11.B

12.A

177

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 10

Aada atom numaralar verilen elementler-

5.

den hangisi, en kolay elektron verir?

A) 8

B) 18

C) 19

D) 20

Atom numaras 15 olan X elementi iin aadakilerden hangisi yanltr?

E) 35

A) Ntr atomunun 6 tane tam dolu 1 tane yar dolu

orbitali vardr.
B) Temel halde kresel simetri zellii gsterir.
C) Oksitlerinin sulu zeltisi asidik zellik gsterir.

2.

D) Bileik olutururken (+) ve () ykseltgenme

basamaklarnda bulunabilir.

X element atomunun temel haldeki elektron dizilii

3d2

ile sonlanmaktadr.

E) 3. periyot VA grubundadr.

Bu element ile ilgili aadakilerden hangisi

yanltr?
A) 4. periyottadr.

X atomunun temel hal elektron diziliinde 11 tane

tam dolu, 4 tane yar dolu orbital bulunmaktadr.

C) Gei elementidir.

Buna gre, X ile ilgili;

D) Deerlik elektronlar s ve p orbitallerindedir.

I. Gei elementidir.

E) Kat halde elektrik akmn iletir.

II. Elektrik akmn ve sy iletir.

Aada atom numaralar verilen atomlardan

hangisinin 1. ve 2. iyonlama enerjileri arasn-

III. Periyodik cetvelde d bloundadr.

ESEN YAYINLARI

3.

6.

B) Atom numaras 22 dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

daki art oran en byktr?

A) 8

B) 9

C) 10

D) 11

E) 12
7.

4.

1s

2s

2p

3s

3p

X:
Y:
Z:

Yukarda orbital emalar verilen X, Y, Z elementleri iin aadakilerden hangisi yanltr?

1.E

592

802

2.E
3.E

1150
4956
2436

25116

Ayn periyotta bulunan A gruplarndaki X ve Y elementlerinin ilk 4 iyonlama enerjileri kj/mol olarak
izelgede grlmektedir.
Buna gre;
I. X in atom numaras daha kktr.
II. Y nin atom yarap daha byktr.

A) X, elektrik akmn iyi iletir.

B) Y kresel simetri zellii gsterir.

yarglarndan hangileri dorudur?

C) Z nin iyonlama enerjisi en byktr.

A) Yalnz I

E) Z nin elektronegatiflii en byktr.

4.E

6484

3670

III. Y nin oksidi daha baziktir.

D) X in atom yarap en byktr.

192

Element

D) II ve III

B) Yalnz III

C) I ve II

E) I, II ve III

PERYODK SSTEM

8.

Ayn periyottaki elementler karlatrldnda,

12.

aadaki gruplardan hangisinde yer alann 2.

T
X

iyonlama enerjisi en byktr?

A) 1A
9.

B) 2A

C) 3A

D) 7A

E) 8A

Ntr X atomunun temel halde elektron bulunduran

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler

iin,

orbitallerinden 10 tanesi tam dolu, 3 tanesi yar

doludur.

I. X2O ile Y2O bazik, ZO2 asidiktir.

X atomu iin;
I. Deerlik elektron says 3 tr.

II. Y2O, X2O dan daha baziktir.

II. 4. periyotta, gei elementidir.

III. X+ ile Z2 nin elektron dzeni T ile ayndr.

III. Atom numaras 23 tr.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

C) Yalnz III

B) Yalnz III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III
13. Aada atom numaras verilen elementlerden
ESEN YAYINLARI

10. Periyodik cetvelin 3. srasnda bulunan X, Y ve Z

iin u bilgiler veriliyor.
X : Alkali metalin katyonudur.
Y : Halojenin anyonudur.
Z : Soygaz atomudur.

hangisinin atom yarap en byktr?

14.

Buna gre X, Y ve Z iin;

A) 20

B) 19

12X, 13Y

ve

15Z

C) 17

D) 15

E) 11

element atomlaryla ilgili;

I. 1. iyonlama enerjileri arasndaki iliki

I. Elektron says en az olan X tir.

Z > X > Y dir.

II. Atom numaras en byk olan Z dir.

III. Yarap en byk olan Y dir.

II. Elektron verme eilimi en byk olan Z elementidir.

yarglarndan hangileri dorudur?

III. Elektron ilgisi en byk olan X elementidir.

A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) I ve III

yarglarndan hangileri dorudur?

C) I ve II

A) Yalnz I

E) I, II ve III

B) Yalnz II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

11. Aadakilerden hangisi atom numaras, 1A

15.

grubu elementlerinin atom numarasndan iki

7N

ve

8O

elementleriyle ilgili;

fazla olan hi bir element iin doru deildir?

I. 1. iyonlama enerjileri N > O dur.

A) Elektron diziliinin p1 ile bitmesi

II. N nin deerlik elektron says O dan kktr.

B) Elektron diziliinin d1 ile bitmesi

III. O nun atom yarap, N ninkinden daha kktr.

C) Gei elementi olmas

yarglarndan hangileri dorudur?

D) Elektron diziliinin p3 ile bitmesi

A) Yalnz I

E) Deerlik orbitallerinin s ve p olmas

1.C

2.D

3.D

4.C

5.A

6.E

B) Yalnz II

D) II ve III
7.A

8.A

9.E

10.E

11.D

C) I ve II

E) I, II ve III
12.C

13.B

14.A

15.E

193

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

KMYASAL
TRLER ARASI
ETKLEMLER

3. NTE

10. SINIF KMYA

KMYASAL TRLER ve ETKLEMLER

Atom, molekl, iyon ve radikaller birbirinden farkl yapda olup kimyasal trler olarak adlandrlr.

Atom
Bir elementin btn zelliklerini tayan en kk birimine atom denir.

Molekl
Ayn ya da farkl en az iki atomun kimyasal balarla balanarak oluturduu atomlar grubuna molekl denir.
Eer molekl, ayn tr atomlardan oluuyorsa bu element molekldr.
H

H2 molekl H
atomlarndan oluur.

O2 molekl O
atomlarndan oluur.

Eer molekl, farkl tr atomlardan oluuyorsa bu tr molekl bileik molekldr.

H

CI
H

HCl molekl H ve Cl
atomlarndan oluur.

H2O molekl H ve O
atomlarndan oluur.

yon
Pozitif ya da negatif ykl atom ya da atom grubuna iyon denir.
Pozitif ykl iyona katyon denir. Ntr atom elektron kaybederse katyon oluur.
+

Baz katyonlar: Na+, Ca2+, NH4

Negatif ykl iyona anyon denir. Ntr atom elektron alrsa anyon oluur.

Baz anyonlar: Cl, O2, NO3

Radikal
Elememi elektron ieren molekl paracna radikal denir. Radikaller elememi elektronlarndan dolay ok aktif zellik gsterirler.
Baz radikaller: NO, NO2, ClO2
Yukarda radikal olarak verilen rnekler ayn zamanda molekl tanmna da uyar.
Ayrca H, O, Cl gibi oktetini tamamlamam atomlar da radikal saylabilir.
Yukarda saylan bamsz kimyasal trler, birbirlerine yaklatklarnda elektron bulutlar ve ekirdekleri arasnda itme
ve ekme kuvvetleri oluturur.
tme ve ekme kuvvetlerinin birbirini dengeledii anda iki ekirdek arasndaki uzaklk belirli hale gelir.

196

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

Kimyasal Trler Arasndaki Etkileimler

Birbirinden uzakta bulunan iki bamsz kimyasal tr birbirine yaklatnda, trlerin

elektronlar ile ekirdekleri arasnda eitli elektrostatik ekme ve itme kuvvetleri

meydana gelir. Bu kuvvetler u ekilde gsterilebilir:

ki bamsz kimyasal tr
arasndaki etkileimler

1. Negatif ykl elektronlar birbirini iter.

2. Pozitif ykl ekirdekler birbirini iter.

+
( : Elektron, + : Atom ekirdei)

3. Pozitif ykl ekirdekler komu kimyasal trn elektronlarn eker.

H atomlarndan H2 molekl oluurken H atomlar arasndaki itme ve ekme kuvvetlerini gstererek bu

kuvvetlerin saysn belirtiniz.
(Hidrojenin atom numaras: 1)

SORU 1
Lityum (Li) ile hidrojen atomlar arasndaki LiH bileiinde var olan itme ve ekme kuvvetlerini gstererek
saylarn belirtiniz. (Atom numaralar : Li = 3, H = 1)

ZM

197

10. SINIF KMYA

Ba Enerjisi
Bir kimyasal ba oluurken aa kan veya bu ba koparmak iin verilmesi gereken enerjiye ba enerjisi denir.
Bir ba oluurken aa kan enerji, bu ba koparmak iin gereken enerjiye eittir.
Ba enerjisi ne kadar bykse o ba o derece salamdr.
Kimyasal trler arasnda ayn anda var olan itme ve ekme kuvvetleri bu trler arasnda ba olumasna neden olur.
ekme kuvvetlerinin ar baskn olduu hallerde gl etkileimler (kimyasal balar) sz konusu olurken ekme itme farknn kk olduu durumlarda zayf etkileimler (fiziksel balar) sz konusu olur.
Maddelerin hal deiimleri fizisel deiimlerdir. Bu deiimlerde yeni bir oluum meydana gelmez. Bu nedenle hal
deiimlerinde yani fiziksel deiimlerde ok yksek enerjiye gerek yoktur.
Yeni maddelerin olutuu etkileimlerde yani kimyasal reaksiyonlarda maddeleri birarada tutan balar kopar ve yeni balar oluur. Bu nedenle kimyasal deimelere; fiziksel deimelere oranla daha fazla enerji elik eder.

Ba enerjisi kabaca 40 kj/mol veya daha byk olan balar kimyasal ba kabul edilir.

ekilde grlen F atomlar arasndaki x ve y balarnn enerjisi srasyla 159 kj/mol ve 6,86 kj/
mol dr.

FFFF
x

Buna gre, x ve y ile gsterilen etkileimlerin tr ve aralarndaki enerji farknn nedeni

nedir?

SORU 2
Etkileim

Etkileim Enerjisi
(kj/mol)

Cl

430

Br

368

297

Etkileim

Etkileim Enerjisi
(kj/mol)

H Cl

...k.....

H Cl

16

H Br

...l....

H Br

18

HI

..m
.....

HI

20

Yukardaki tabolda baz etkileimlerin enerjileri verilmitir.

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
a) x, y, z, k, l ve m etkileim trlerinden hangileri fiziksel hangileri kimyasaldr?
b) x, y ve z balarnn salamln karlatrnz.
c) HCl, HBr ve HI svlarnn kaynama scakln karlatrnz.
ZM

198

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 1
Aadaki tepkimeleri inceleyerek meydana gelen deiimlerin "gl etkileim"mi yoksa "zayf etkileim" mi olduunu belirtiniz.
Tepkime

Etkileim Tr

a)

C2H5OH(s) A C2H5OH(g)

b)

Na(k) + 1/2Cl2(g) A NaCl(k)

c)

H2(g) + 1/2O2(g) A H2O(s)

d)

H2O(k) A H2O(s)

e)

2Cl(g) A Cl2(g)

f)

CaO(k) A Ca (aq) + O (aq)

g)

I2(k) A I2(g)

2+

TRLER ARASI ETKLEMLERN SINIFLANDIRILMASI

Zayf Etkileimler:
Gl Etkileimler:
1. yonik Balar
2. Kovalent Balar

1. Van der Waals Balar

a. Dipol Dipol Balar
b. yon Dipol Balar
c. ndklenmi Dipol Balar

a. Apolar Kovalent Ba

I. yon ndklenmi Dipol Balar

b. Polar Kovalent Ba

II. Dipol ndklenmi Dipol Balar

3. Metalik Balar

III. London Kuvvetleri

2. Hidrojen Balar

Zayf Ba Tipleri
Maddeleri youn fazlarda (kat ve sv halde) bir arada tutan ba tipleridir.

Van der Waals Balar

Dipol-dipol balar, iyon - dipol balar ve indklenmi dipol balardr.

Dipol-Dipol Balar
Polar molekler arasndaki ekim kuvvetlerine dipol-dipol ekimleri denir.

yon-Dipol Balar
Bir iyon ile polar molekl arasndaki ekim kuvvetlerine iyon-dipol balar denir.

ndklenmi Dipol Balar

Bir atom ya da apolar molekln iyon ya da polar moleklle oluturduu balara indklenmi dipol balar denir.
199

10. SINIF KMYA

yon-ndklenmi Dipol Balar

yonik bileiklerin atom veya apolar molekllerle oluturduu balara iyon-indklenmi dipol balar denir.

Dipol-ndklenmi Dipol Balar

Polar moleklerin atom veya apolar molekllerle oluturduu balara dipol-indklenmi dipol balar denir.

ndklenmi Dipol-ndklenmi Dipol Balar (London Kuvvetleri)

Atom veya apolar molekller arasnda oluan balara indklenmi dipol-indklenmi dipol balar denir.

Hidrojen Balar
N, O veya F atomuna bal hidrojen atomunun baka bir molekldeki N, O veya F atomuyla oluturduu baa hidrojen ba denir.

Aadaki trler arasnda meydana gelen ba trlerini belirtiniz.

a) H Br ...... H Br

b) NaCl ...... H Cl

c) KCl ...... CCl4

d) Br Br ...... Br Br

e) H F ...... H F

f) NH3 ...... HCl

g) CH3OCH3 ...... H2O

h) CH4 ...... H2O

200

i) HF ...... H2O

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 2

Aada baz kimyasal tr iftleri verilmitir. Bu iftler arasndaki molekllerin zelliini ve zayf etkileim trn yaznz.

Kimyasal Tr ifti

a)

CCl4 / H2O

b)

NaCl / H2O

c)

C2H5OH / H2O

d)

H2O / I2

e)

CCl4 / I2

f)

NaCl / CCl4

g)

NH3 / H2O

h)

KCl / HCl

i)

CCl4 / HCl

j)

O2 / N2

h)

HCl / HBr

e)

SO2 / CCl4

Molekllerin zellii

Aradaki Zayf Etkileim Tr

201

10. SINIF KMYA

Gl Etkileimler
Kimyasal trler arasnda ekme kuvvetlerinin olduka byk olduu etkileimlere gl etkileimler ya da kimyasal ba denir.

1. yonik Balar
Elektronegatiflikleri farkl olan atomlar arasnda, elektron alverii sonucu oluan (+) ve () ykl iyonlarn birbirini ekmesi ile gerekleen elektrostatik ekim kuvvetine iyonik ba denir.
yonik ba metal ile ametal atomlar arasnda gerekleir. Metallerin iyonlama enerjileri ve elektronegatiflikleri dk
olduu iin kolay elektron verirler. Ametallerin ise iyonlama enerjileri ve elektronegatiflikleri yksek olduu iin kolay
elektron alrlar.

yonik ba, metal ile ametal atomlar arasnda gerekleir.

Bileik oluurken alnan ve verilen elektron says eittir. Metalin verdii elektron says kadar kazand (+) yk ile
ametalin ald elektron says kadar kazand () yk aprazlanarak bileik forml bulunur.
Xm+

Yn

XnYm

aprazlama sonucu oluan bileik formlnde saylar arasndaki en basit tam say oran alnr.
Periyodik cetveldeki A gruplar ve bu gruplarda bulunan elementlerin genellikle aldklar ykseltgenme basama / ykseltgenme basama aral u ekildedir:

Grup No

1A

2A

3A

4A

5A

6A

7A

8A

Ykseltgenme
basama

+1

+2

+3

4; +4

+5; 3

+6; 2

+7; 1

Atom numaras 20 olan X elementi ile atom numaras 17 olan Y elementi arasnda oluan bileiin forml
ve ba tr nedir?

202

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

SORU 3
Atom numaras 11 olan Na elementiyle atom numaras 35 olan Br elementi arasndaki bileiin forml ve aradaki ba tr nedir?
ZM

SORU 4
Atom numaras 38 olan Sr elementi ile atom numaras 7 olan N elementi arasndaki bileiin forml ve aradaki ba tr nedir?
ZM

SORU 5
X elementinin atom numaras 56, Y elementinin ise 9 dur.
Buna gre,
I.

X in elektron verme eilimi daha byktr.

II.

Y nin elektronegatiflii daha fazladr.

III. X ile Y arasnda iyonik ba oluur.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 6
Atom numaras 8 olan element aada atom numaras verilen elementlerden hangisi ile iyonik bal bileik
oluturmaz?
A) 11

B) 15

C) 19

D) 37

E) 38

ZM

203

10. SINIF KMYA

yonik Balarn Salaml

Elektrostatik ekim kuvveti, iyonlarn ykne ve iyonlar aras uzakla baldr. yonlarn yk arttka ve iyonlar aras
uzaklk azaldka ekim kuvveti daha byk olur.
yonik bileikler, ok sayda zt ykl iyonunun birbirini ekmesiyle oluan kristal rgl
yaplardr.
yonik kristallerde iyonlar arasndaki ekimler ok kuvvetlidir. Bu nedenle iyonik bileiklerin
erime ve kaynama scaklklar yksektir.
yonik bileiklerde, iyonlar arasndaki elektrostatik ekim kuvveti arttka erime ve kaynama scakl da artar.

Bileii oluturan

yonlar aras

Erime

Kaynama

iyonlar

uzaklk (pm*)

Noktas (C)

Noktas (C)

NaF

Na+, F

251

933

1695

MgO

Mg2+, O2

212

2800

3600

Bileik

Na+
CI

NaCl bileiinin kristal

rg yaps

pm: pikometre
1 pm = 1010 cm
1 cm = 1010 pm

NaF ve NaCl bileiklerinde Na+ ile F ve Na+ ile Cl iyonlar arasndaki ekim kuvvetinin bykl ve bu bileiklerin erime ve kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: F = 9, Na = 11, Cl = 17)

204

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

SORU 7
NaCl ve KCl bileiklerinin ba salaml ile erime ve kaynama noktalar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Na = 11, Cl = 17, K = 19)
ZM

SORU 8
Aada baz iyonlarn yaraplar pikometre (1 pm = 1010 cm) cinsinden verilmitir.
Ca2+

Ba2+

Cl

yon yarap
100 pm

yon yarap
130 pm

yon yarap
181 pm

Buna gre, CaCl2 ve BaCl2 bileiklerindeki iyonik ban salamln karlatrnz.

ZM

SORU 9
Aada baz iyonlarn yaraplar ve bu iyonlar arasnda oluan bileiklerin merkez uzaklklar verilmitir.
(yon yaraplar: Mg2+ = 66 pm, Cl = 181 pm, O2 = 132 pm)
247 pm

Cl

M g 2+

Cl

198 pm

M g 2+

O 2

Buna gre, MgCl2 ve MgO bileiklerinin ba salaml ve erime noktas arasndaki iliki nasldr?
ZM

SORU 10
MgO, CaO ve CaCl2 bileiklerinin ba salaml ile erime ve kaynama noktalar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: O = 8, Mg = 12, Cl = 17, Ca = 20)
ZM

205

10. SINIF KMYA

SORU 11
Aada baz iyonlarn yaraplar pikometre cinsinden verilmitir.

Cl

Br

133 pm

181 pm

196 pm

Na +

Buna gre NaF, NaCl ve NaBr bileiklerindeki iyonik ba salaml aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
A) NaF > NaCl > NaBr

B) NaCl > NaF > NaBr

D) NaF > NaBr > NaCl

E) NaBr > NaF > NaCl

C) NaBr > NaCl > NaF

ZM

yonik Bileiklerin zellikleri

yon kristallerinde elektronlar, iyonlarn ekirdekleri tarafndan kuvvetli ekilirler. Bu nedenle iyonik bileikler oda
koullarnda kat olup erime scaklklar yksektir.
Kat halde iyonlarn yeri sabit olup hareket edemezler. Bu nedenle kat halde iken elektrik akmn iletmezler.
Ancak iyonik bileikler eritildiklerinde ya da suda zndklerinde elektrik akmn iletirler. nk iyonik bileik
eritildiinde ya da suda zndnde oluan iyonlar hareketli olup elektrik akmn tamada rol alrlar.
NaCl (k)

s
erime

NaCl (k)

znme
su

Na (+s) + Cl (s)

Na +
(suda) + Cl (suda)

yonik bileikler, krlgan zellik gsterirler. Bir kuvvet uygulandnda iyonlar kayar ve ayn ykl iyonlar yan yana gelir. Yan yana gelen ayn ykl iyonlarn birbirini itmesiyle kristal blnp krlr. Bu nedenle iyonik katlar dvlp tel ve
levha haline getirilemezler.

+
+

+
+

+
+

yonik bileik katsna kuvvet uygulandnda ayn ykl iyonlar yan yana gelir.
Bu iyonlarn birbirini itmesi sonucunda kat krlarak paralanr.

206

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 3
yonik ba ve bileiklerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Metal ile ametal atomlar arasnda iyonik ba oluur.

b)

Metal ile ametal arasndaki elektronegatiflik fark azaldka ban iyonik karakteri azalr.

c)

yonik bileikler (katlar) dvlp tel ve levha haline getirilemezler.

d)

yonik bileiklerin kats, svs ve sulu zeltisi elektrik akmn iletir.

e)

yonik bileii oluturan iyonlarn yk fark azaldka ve iyonun yarap arttka ban salaml artar.

f)

yonik bileii oluturan iyonlarn yk fark arttka ve iyonlar aras mesafe azaldka erime ve kaynama
scakl artar.

2. Kovalent Balar
Atomlar arasnda elektronlarn ortaklaarak kullanlmasyla oluan baa kovalent ba denir.
Kovalent bada iki elektron ortaklaarak bir ba oluturur. Ancak tek bir elektronun ortaklalmas ile de ba oluabilir.
rnein H+2 ve D+2 gibi molekl iyonlarda atomlar, tek bir elektron ortaklalmas ile atomlar bir arada tutulmaktadr.

Kovalent Ba Nasl Oluur?

Kovalent ba, ametal atomlarnn en d kabuklarndaki elektronlarn ortaklaa kullanmas sonucu oluur.
Bir atomun kovalent ba yapabilmesi iin en az bir tane yar dolu orbital iermesi gerekir.
Tek elektron bulunduran orbitaller birbirine yaklar ve birbiri iine girmeye balar.
Atomlarn birbirine yaklatnda orbitallerin birbiri iine girmesine orbitallerin rtmesi denir.

H2 moleklnn olumas
Hidrojen atomunun atom numaras 1 olup 1s orbitalinde 1 elektron bulunur. ki hidrojen atomu birbirine yaklatnda
1s orbitalleri rterek H2 molekl oluur.
+
H atomunun
1s orbitali

+
H atomunun
1s orbitali

H atomlarndaki
1s orbitallerinin
rtmesi

H2 moleklndeki
orbital

HCl moleklnn olumas

H nin atom numaras 1 olup 1s orbitalinde 1 elektron bulunur. Cl nin ise atom numaras 17 olup 3p orbitallerinin birinde tek elektron bulunur. Bu tek elektronlar ortaklk kazanarak kovalent ba oluturur.
1s
1H :
17Cl

:
1s2 2s2

2p6

3s2

3p5

HCl moleklnn orbital emas

207

10. SINIF KMYA

HCl oluurken H nin s orbitali ile Cl nin p orbitalinin rtmesi u ekilde gsterilir.

H atomunun
1s orbitali

+
Cl atomunun
yar dolu 3p orbitali

Hidrojenin 1s orbitali ile klorun

3p orbitalinin rtmesi

O2 moleklnn oluumu ile ilgili aadaki sorular cevaplaynz.

a) Orbital emas nasldr?
b) Elektron nokta yaps (Lewis yaps) nasldr?
c) ubukkre modeli nasldr?
d) Hangi orbitaller birbiriyle rtr?

208

HCl moleklndeki
rten orbital

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

SORU 12
F2 molekl iin,

I. Orbital emas

1s

2s

2p

1s

2s

2p

II. Elektron nokta yaps : F F

III. Orbitallerin giriimi

gsterimlerinden hangileri dorudur? (F nin atom numaras 9 dur.)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 13
N2 molekl iin,

I.

Orbital emas

1s

2s

2p

1s

2s

2p

II. Elektron nokta yaps :

III. ubuk kre modeli

N N
N

gsterimlerinden hangileri dorudur? (N nin atom numaras 7 dir.)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 14
H2O molekl oluurken hangi orbitallerin rtmesi gerekleir? (Atom numaralar : H = 1, O = 8)
ZM

209

10. SINIF KMYA

SORU 15
NH3 molekl iin aadaki sorular cevaplaynz. (Atom numaralar : H = 1, N = 7)
a) Molekln orbital emas nasldr?

b) Hangi orbitallerin rtmesi gerekleir?

ZM

SORU 16
SF2 molekl iin aadaki sorular cevaplaynz. (Atom numaralar : F = 9, S = 16)
a) Molekln olumasnda hangi orbitaller rtr?

b) Molekln Lewis yaps nasldr?

ZM

Kimyasal Balarn yonik Kovalent Karakteri

yonik ba elektronegatiflikleri ok farkl atomlar arasnda, kovalent ba ise elektronegatiflikleri ayn veya yakn
atomlar arasnda gerekleir. (Kabaca elektronegatiflik fark 1,7 den fazla olan elementler arasndaki ba iyonik
kabul edilir.)
Gerekte Tam iyonik ba kavram u bir tanmdr. Her ban az veya ok bir kovalent karakterinden sz edilebilir.
Bileikleri oluturan elementlerin elektronegatiflikleri arasndaki fark arttka ban iyonik karakteri artarken, elektronegatiflik fark azaldka ban kovalent karakteri artar.
Bileikler

Atomlarn Elektronegatiflikleri

NaF

Na : 0,9

F : 4,0

3,1

MgF2

Mg : 1,2

F : 4,0

2,8

AlF3

Al : 1,5

F : 4,0

2,5

SiF4

Si : 1,8

F : 4,0

2,2

PF5

P : 2,1

F : 4,0

1,9

SF6

S : 2,5

F : 4,0

1,5

ClF7

Cl : 3,0

F : 4,0

1,0

NaF

MgF2

AlF3

yonik karakter artar.

210

Elektronegatiflik Fark

SiF4

PF5

SF6

ClF7

Kovalent karakter artar.

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

8O

9F

3,5

4,0

11Na

12Mg

13Al

14Si

15P

16S

17Cl

0,9

1,3

1,5

1,9

2,2

2,6

3,2

10Ne
18Ar

ekildeki tabloda baz elementlerin sembolleri ve elektronegatiflik

deerleri verilmitir.
Buna gre, NaF, AlO ve MgCl element iftleri arasnda
oluan bileikte balarn iyonik karakterlerinin karlatrlmas
nasldr?

SORU 17
Aadaki baz elementlerin Pauling skalasna gre elektronegatiflik deerleri verilmitir.
Ag: 1,9 ; F: 4,0 ;

Cl: 3,0 ;

Br: 2,8 ;

I : 2,5

Buna gre, aadakilerin hangisinde balarn iyonik karakterden kovalent karaktere seyri doru verilmitir?
A)

D)

AgI

AgBr

AgCl

AgF

yonik karakter artar.

Kovalent karakter artar.
AgI

AgF

AgCl

AgBr

yonik karakter artar.

Kovalent karakter artar.

B)

E)

AgF

AgCl

AgBr

AgI

yonik karakter artar.

Kovalent karakter artar.
AgCl

AgF

AgI

C)

AgF

AgBr

AgCl

AgI

yonik karakter artar.

Kovalent karakter artar.

AgBr

yonik karakter artar.

Kovalent karakter artar.

ZM

SORU 18
11Na

ile 9F,

17Cl, 35Br

ve

53I

elementleri arasnda oluan NaF, NaCl, NaBr ve NaI bileiklerinin iyonik karakteri

arasndaki iliki nasldr?

ZM

SORU 19
3Li, 11Na, 19K

ve

37Rb

elementlerinin

17Cl

elementiyle oluturduu LiCl, NaCl, KCl ve RbCl bileiklerinin iyonik

karakteri arasndaki iliki nasldr?

ZM

211

10. SINIF KMYA

Kovalent Balarn Polarl

Kovalent ba oluturan atomlarn elektronegatiflik farkna gre oluan ba apolar kovalent ba veya polar kovalent
ba olur.

a. Apolar Kovalent Ba
Elektronegatiflii ayn olan atomlar arasnda elektronlarn ortaklaa kullanlmas ile oluan baa apolar kovalent ba
denir.
Apolar kovalent bada, iki atom arasnda ortaklaa kullanlan elektronlar her iki atom ekirdei tarafndan eit kuvvetle ekildii iin moleklde yk dalm eit olur.

b. Polar Kovalent Ba
Elektronegatiflii farkl olan atomlar arasnda elektronlarn ortaklaa kullanmasyla oluan baa polar kovalent ba
denir.
Polar kovalent bada iki atom arasnda ortaklaa kullanlan elektronlar atomlarn ekirdekleri tarafndan farkl kuvvetle ekilir. Bylece elektronegatiflii fazla olan atom ksmen negatif ykl (b), elektronegtiflii az olan atom ise ksmen
pozitif ykl (b+) olur.
Kovalent bada ban ucundaki atomlarn elektronegatiflik fark arttka ban polarl artar.

etkinlik 4
H
Li

Na Mg

Al Si

Cl
Br

Ag

Periyodik cetveldeki elementlerin oluturduu balarla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Ba polarlnn azalmas iyon bana yaklald anlam tar.

b)

HF molekl, LiH moleklnden daha polardr.

c)

HCl molekl, HF moleklnden daha polardr.

d)

LiH moleklnde, ba yapan elektron ifti H atomuna daha yakndr.

e)

HCl moleklnde, ba yapan elektron ifti Cl atomuna daha yakndr.

f)

Elektronegatiflik fark ok byk olan Na ve Cl arasndaki ba iyoniktir.

g)

AgF, AgCl, AgBr ve AgI bileik serisinde soldan saa doru gidildike atomlar arasndaki ban iyonik karakteri
artar.

h)

NaF, MgF2, AlF3, SiF4, PF5, SF6, ClF7 bileik serisinde soldan saa doru gidildike atomlar arasndaki
balarn seyri iyonik karakterden kovalent karaktere dorudur.

i)

Tam iyonik ba kavram u bir tanm olup her ban az veya ok kovalent bir karakteri vardr.

j)

Ban polarlnn artmas iyonik baa yaklald anlamna gelir.

212

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 5
Aada formlleri verilen bileiklerde baskn olan ba karakterini iyonik, polar kovalent veya apolar kovalent
oluuna karar verip nedenini yaznz.

Bileik
Forml

NaF

F2

Element Sembol

Na

Mg

Cl

Atom Numaras

11

12

17

yonik
Ba

Polar
Apolar
Kovalent Kovalent
Ba
Ba

Neden

Na metal, F ametaldir. Na ile F nin elektronegatiflik fark fazla

olduundan aralarnda iyonik ba oluur.
F, ametal atomudur. Ayn tr ametal atomlarnn elektronegatiflik
deerleri ayndr. Bu nedenle aradaki ba apolar kovalenttir.

CH4

ClF

MgF2

NH3

Na2O

NF3

HCl

NaCl

OF2

213

10. SINIF KMYA

3. Metalik Balar
Metal atomlarn bir arada tutan kuvvetlere metalik ba denir.

Metalik Ban Oluumu

Metallerde, deerlik elektronlarn says, deerlik orbitallerinin saysndan daha azdr. Bu nedenle metal atomlarnda
ok sayda bo deerlik orbitali vardr.
Metal atomunda, ekirdek tarafndan zayf tutulan deerlik elektronlar, bo bulunan dier deerlik orbitallerinde hatta
komu atomlarn deerlik orbitallerinde olabilecek ekilde hareketlidir. Tm metal atomlarnn hareketli olan bu deerlik
elektronlar bir elektron denizi oluturmaktadr. Deerlik elektronlarn, elektron denizine veren atomun geri kalan ksm
pozitif ykl iyon haline gelmitir. Zt ykl olduklar iin elektron denizi ile metal iyonlar birbirini eker.
Pozitif ykl metal iyonlaryla negatif ykl elektron denizi arasndaki ekim kuvvetine metal ba denir.

Elektron denizi

(+) ykl iyon

Metal ba, elektron denizi ile (+) ykl iyonlar arasndaki ekim kuvvetidir.

Metallerin zellikleri
Metallerde deerlik elektronlarnn yerlerinin sabit olmayp serbeste hareket etmesi metallere aadaki zellikleri
kazandrr.
Elektrik akmn ve sy iyi iletirler.

Krlgan olmayp tel ve levha haline gelebilirler.

Metal kristallerinde basn etkisiyle kristalin bir ksmnn kaymas esas yapy bozmaz.
Bu nedenle metaller dvlerek tel ve levha haline getirilebilir.

Metalik Ban Kuvveti

Metal atomlarn ap arttka ekirdein elektronlara uygulad ekim kuvveti azalr. Bu nedenle metalik ban kuvveti azalr.
Metalin deerlik elektron says arttka, ekirdekte elektron denizindeki elektronlarla daha fazla sayda ve daha
gl ekilde ekim kuvveti oluur. Bu nedenle metalik ban kuvveti de artar.
Periyodik cetvelin A gruplarnda metalik gruplarn kuvveti u ekilde deiir:
Ayn periyotta, soldan saa doru gidildike metal bann kuvveti artar.
Ayn grupta, yukardan aaya gidildike metal bann kuvveti azalr.

214

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

Na ile Mg nin erime noktalar arasndaki iliki nasldr? (Atom numaralar: Na = 11, Mg = 12)

SORU 20
Na ve K elementlerinin erime noktalar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Na = 11, K = 19)
ZM

SORU 21
Mg ile Al nin erime noktalar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Mg = 12, Al = 13)
ZM

SORU 22
Mg ile Ca nn erime noktalar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar : Mg = 12, Ca = 20)
ZM

215

10. SINIF KMYA

SORU 23
Metalik bala ilgili;
I. Metal atomlar ile ametal atomlar arasnda oluur.
II. Ba kuvveti arttka metalin erime noktas da artar.
III. Metal atomunun atom yarap arttka metalik ban kuvveti de artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) II ve III

ZM

SORU 24

Periyodik sistemde baz elementler X, Y, Z ve T ile gsterilmitir.

Buna gre,
I. X atomlar arasndaki metalik ba kuvveti Y ninkinden daha fazladr.
II. Z atomlar arasndaki metalik ba kuvveti X inkinden daha fazladr.
III. T nin erime scakl Y nin erime scaklndan daha yksektir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

etkinlik 6
Metalik balarla ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Metallerde, deerlik elektronlar atom ekirdekleri tarafndan zayf tutulur.

b)

Metallerin deerlik elektronlar, baka atomlarn bo deerlik orbitallerine geebilir.

c)

Metallerin deerlik elektronlarnn delokalize (belirli yerde sabit olmama) olmas metallerin elektrii iletmelerine
neden olur.

d)

Metallerin deerlik elektronlarnn delokalize olmas metal kristallerinin krlgan olmalarna neden olur.

e)

A grubu metallerinde bir grupta yukardan aaya inildike metal bann kuvveti artar.

216

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

Gei Metallerinin zellikleri

Baz gei elementlerinin sertlik ve ok yksek erime noktas zellikleri, bu elementlerin yar dolu d orbitallerinin says
ile ilgilidir.
Bu elementlerin d orbitallerinde bulunan tek elektronlar komu atomlarn tek elektronlar ile kovalent ba oluturur.
Bu durumda gei elementlerinde yar dolu d orbital says arttka genellikle elementin erime noktas artar ve element
daha sert bir zellik kazanr.

Titan (Ti) ve Vanadyum (V) elementlerinin erime scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Ti = 22, V = 23)

SORU 25
Demir (Fe) ile kobalt (Co) elementlerinin erime noktalar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Fe = 26, Co = 27)
ZM

SORU 26
Titanyum (Ti) un atom numaras 22, skandiyum (Sc) un ise 21 dir.
Buna gre,
I.

Ti atomunun d orbitallerinde paralel spine sahip elektron says daha fazladr.

II. Ti elementinin erime noktas, Sc elementinin erime noktasndan daha yksektir.

III. Sc elementi, Ti elementinden daha serttir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

217

10. SINIF KMYA

ZAYIF ETKLEMLER
Moleklleri kat veya sv halde zayf etkileimler bir arada tutar. Molekller aras etkileimler molekln yaps ve geometrisi ile dorudan ilikilidir. H2 , F2 , HF , IF gibi basit iki atomlu molekllerin yapsn ve polarln tahmin etmek
kolaydr.
ki atomlu molekl, ayn tr atomlardan oluuyorsa, atomlar her adan zde olduundan yk dalm eit
olur. Bundan dolay da molekl apolar zellik gsterir.
H2 , Cl2 , O2 gibi molekller bu tr molekllere rnek verilebilir.
H

CI

CI

H2 , Cl2 , O2 gibi ayn tr atomlardan oluan iki atomlu

molekller yk dalm eit olduundan apolar zellik gsterirler.

ki atomlu molekl farkl tr atomlardan oluuyorsa, atomlarn elektronegatiflii farkl olduundan elektronlar
farkl kuvvetle ekerler. Bu nedenle yk dalm eit olmaz. Bundan dolay da molekl polar zellik gsterir.

b+

b+

b+

CI

Farkl tr atomlardan oluan iki atomlu molekllerde elektronegatiflii

fazla olan elektronlar daha fazla ektiinden b ykl dier atom ise b+ ykldr.

Polar molekllerde kalc dipollk (iki kutupluluk) mevcuttur.

ok atomlu molekllerde ise atomlarn elektronegatiflii yannda molekln geometrisi de nemlidir.

rnein CO2 moleklnn yaps dorusal olup molekl apolardr.
b

b+

Ancak OF2 molekln yaps krk doru eklinde olup molekl polardr.

218

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 7
Aada baz molekl formlleri ve bu molekllerin yaplar verilmitir. Bu molekllerin polar m yoksa apolar m olduunu ve moleklde kalc dipollk olup olmadn belirtiniz.
Molekl
Forml

Molekln
Yaps

a)

HF

b)

Cl2

CI

CI

c)

H2S

d)

CO2

e)

SO2

f)

NH3

Polar/Apolar

Kalc Dipollk
Var / Yok

Polar

Var

S
H

H
C

S
O

O
N

H
H
F

g)

BF3

B
F

h)

F
Be

BeH2

H
i)

CH4

H
H
CI
j)

CCl4

CI

CI
CI

H
k)

Eter

C
H

C
H

219

10. SINIF KMYA

1. Van der Waals Balar

Dipol - dipol, dipol - indklenmi dipol ve London kuvvetleri gibi farkl tip moleklleraras kuvvetler Van der Waals balar olarak adlandrlr. Dier yandan hidrojen ba ok gl dipol - dipol etkileimidir. Ancak bir ka element hidrojen
ba yapabildiinden Van der Waals balar kapsamnda deil ayr bir snflandrmada incelenir.

a. Dipol Dipol Balar

Dipol - dipol kuvvetleri, polar molekller aras ekim kuvvetleridir. Yk dalm eit olmayan molekller polar molekldr.
+

Polar molekller, zt kutuplaryla birbirlerine ynlenerek dipol - dipol kuvvetlerini oluturur.

etkinlik 8
Aadaki maddelerin hangilerinde youn fazlarda (kat ve sv halde) iken dipol - dipol ekimi vardr?
Madde

CI

Cl2

CI

Yok

CI

HCl

H2S
CO2

Dipol Dipol Kuvveti

Var / Yok

Molekl ekli

H
C

H
BH3

B
H

SO2

H
S

O
P

PH3

H
H

ICl

220

CI

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

b. yon Dipol Balar

Bir iyon (katyon veya anyon) ile polar molekl arasnda oluan ekim kuvvetlerine iyon - dipol balar denir.
Na+

yon - dipol balarnda katyon, polar molekln

ulu kutbuyla etkileirken anyon + ulu kutupla etkileir.

yondipol bann kuvveti, iyon yk ve bykl ile polar molekln yk dalmna baldr.
+

Na+

Mg2+

H
H

Mg2+

H
H
+

Su molekl Na+ ve Mg2+ ile iyon - dipol etkileimi yapar.

nin yk byk ve boyutu kk olduu iin daha kuvvetli etkileim yapar.

etkinlik 9
Aadaki madde iftlerinden hangileri arasnda iyon - dipol etkileimi gerekleiyorsa

ile belirtip nedenini akla-

ynz..

Madde ifti
1

NaCl

H 2O

H 2O

Cl2

HCl

H 2S

Cl2

I2

Mg(NO3)2

H2O

HCl

SO2

KBr

HCl

yondipol Ba
Olur / Olmaz

Neden

NaCl iyonik bir bileik, H2O ise polar bir bileik olduundan NaCl yi
oluturan Na+ ve Cl iyonlar H2O ile iyondipol ba oluturur.

221

10. SINIF KMYA

c. ndklenmi Dipol Balar

Atomlar ve apolar molekllerde yk dalm eittir. Bir atomun ya da apolar molekln yanna bir iyon ya da polar
bir molekl yaklatnda, atom ya da apolar molekln elektron dalm iyon ya da polar molekl tarafndan uygulanan kuvvetle bozulur. Bunun sonucunda apolar moleklde geici dipolleme olur. Bu ekilde bir atomun ya da apolar
molekln yaknndaki bir iyon ya da polar moleklden kaynaklanan geici dipollenmesine indklenmi dipol denir.

ndklenmi dipol balar u ekilde snflandrlabilir:

yon - indklenmi dipol balar
Dipol - indklenmi dipol balar
London kuvvetleri

I. yon ndklenmi Dipol Balar

yonik bileiklerin, atom veya apolar molekllerle oluturduu balardr. yonik bileiklerin anyon ve katyonlar, apolar
molekle yaklatnda apolar molekln yk dalmn bozarak geici dipollemesine neden olur.
Apolar molekl

Katyon

ndklenmi dipol

Apolar molekle yaklaan iyon, apolar molekln geici dipol kazanmasna neden olur.

yon - indklenmi dipol etkileiminin zayf olmas nedeniyle iyonik maddeler apolar zclerde
ok az znr.

II. Dipol ndklenmi Dipol Balar

Polar molekllerin, atom veya apolar molekllerle oluturduu balardr. Polar molekl, apolar molekle yaklatnda
apolar molekln yk dalmn bozarak onun geici olarak dipollemesine neden olur.
Apolar molekl

Polar molekl
(dipol)

ndklenmi dipol

Apolar molekle yaklaan polar molekl, apolar molekln geici dipollemesine neden olur.

Dipol - indklenmi dipol etkileimi ok ksa mesafeler iin geerli olduundan ok zayf etkileimlerdir. Bu nedenle polar olan bir madde, apolar bir madde iin de znmez olarak bilinir.

222

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 10
Aadaki madde iftleri birbiri iinde zndnde aralarnda oluan en etkin ekim kuvvetini (ba trn) ve nedenini belirtiniz.

Madde ifti
1

Na+

CCl4

O2

H 2O

HCl

CH4

SO2

HCl

H 2S

Br2

I2

H 2O

NO3

Br2

CO2

HCl

NH3

H2

H 2O

BeH2

BF3

H 2O

H 2O

SO2

Aradaki Etkin ekim

Kuvveti

yonndklenmi dipol

Neden

Na+ bir iyon CCl4 ise apolar bir molekldr. yon ile apolar
molekl arasnda iyonindklenmi dipol ekimi etkindir.

223

10. SINIF KMYA

III. London Kuvvetleri (ndklenmi dipol ndklenmi dipol)

Atom ve molekllerde elektronlar srekli olarak hareket halindedir. Bu hareket annda (tamamen tesadfen) molekldeki elektron dalm dzgn olmayabilir. Elektronlar, atom ya da molekln bir blgesine bir an olsa bile ylarak
atom ya da molekln polarlamasna neden olarak anlk bir dipol oluur. Molekln ya da atomun anlk dipol evre

+
+

moleklde veya atomda da anlk indklenmi dipol oluturur.

Birbiriyle etkileen indklenmi dipoller. Bu durum ancak anlk olarak mevcut olabilir. Molekller daha sonra yeni bir
dzenlemeye girerler. Bu tr etkileim polar olmayan gazlarn younlamasna neden olur.

Anlk dipol sonucunda atom veya apolar molekller arasnda oluan ekim kuvveterine London kuvvetleri denir.
London kuvvetleri youn fazlarda iken soygaz atomlarn, ametal molekllerini ve apolar moleklleri bir arada tutan
kuvvetlerdir.

London kuvvetleri dier btn etkileim trleriyle birlikte bulunur.

London kuvvetleri aadaki zelliklere baldr:

1. Elektron Says
Atom ya da molekldeki elektron says arttka eit yk dalmnn bozulma ihtimali daha kolay hale gelir. Bu durum
atom ya da molekln daha kolay polarlanmasna neden olur. Bylece elektron says arttka atom ya da molekller
arasndaki London kuvvetleri artar.

2. Molekl Ktlesi ve Molekl Bykl

Molekl ktlesi ve molekl bydke atom veya molekldeki elektron says da artar. Bundan dolay da London kuvvetleri de artar.

3. Molekl ekli
zomer bileiklerde, dallanma arttka London kuvvetleri azalr.
Dz zincir eklinde bir molekldeki elektronlar, kk ve sk yapya sahip molekldeki elektronlardan daha kolay hareket eder. Bunun sonucu olarak dz zincir eklinde olan izomerler arasndaki London ekimleri daha kuvvetlidir.
Kapal forml ayn, ak forml farkl olan bileiklere izomer bileikler denir.
CH3 CH2 CH2 CH3

CH3

CH3 CH CH3

Yukardaki bileiklerin kapal forml C4H10 olmasna ramen ak formlleri farkldr.

224

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

Aadaki madde iftlerinin kaynama noktalar arasndaki iliki nasldr?

(Atom numaralar H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)
a) F2 ........ Cl2
b) CH4 ........ CH3 CH3
c) CH3 CH2 CH2 CH3 ........ CH3 CH CH3

CH3

SORU 27
Ne, Ar ve Kr elementlerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Ne = 10, Ar = 18, Kr = 36)
ZM

SORU 28
Cl2 , Br2 ve I2 elementlerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: Cl = 17, Br = 35, I = 53)
ZM

225

10. SINIF KMYA

SORU 29
CH4 , SiH4 , GeH4 , SnH4 ve PbH4 molekllerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: C = 6, Si = 14, Ge = 32, Sn = 50, Pb = 82)
ZM

SORU 30
CH4 , CF4 ve CCl4 bileiklerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)
ZM

SORU 31
CH3
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3

CH3

CH3 CH CH2 CH3

CH3 C CH3
CH3

bileiklerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?

ZM

SORU 32
CH3
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

CH3 C CH2 CH3

CH3

X
bileiklerinin kaynama scaklklarn karlatrnz.
ZM

226

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

SORU 33
London kuvvetleriyle ilgili,
I.

Apolar molekller, ametal moleklleri ve soygaz atomlar arasnda bulunur.

II. Atom ya da molekllerin geici olarak dipollemesi sonucu oluur.

III. Atom ya da molekllerin elektron says arttka London kuvvetleri de artar.
ifadelerinden hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 34
H
C

Si

Cl

Ge

Br

Periyodik cetvelde baz elementler verilmitir.

Buna gre,
I. CH4, SiH4 ve GeH4 moleklleri arasnda London kuvvetleri bulunur.
II. CH4 n kaynama scakl GeH4 n kaynama scaklndan daha yksektir.
III. F2, Cl2 ve Br2 arasnda kaynama scakl en yksek olan Br2 dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 35
Aadaki bileiklerden hangisinin moleklleri arasnda sv halde etkin olan ekim kuvvetleri London kuvvetleridir? (Atom numaralar : H = 1, C = 6, N = 7, O = 8, Cl = 17)
A) C6H6

B) NH3

C) H2O

D) HCl

E) C2H5OH

ZM

227

10. SINIF KMYA

2. Hidrojen Balar
H2O , HF ve NH3 bileiklerinin kaynama noktalar F, O ve N atomlar ile ayn grupta bulunan elementlerin benzer formll bileiklerinden daha yksektir. Molekl boyutuna ve elektron saysna gre bu bileiklerin kaynama
noktalarnn beklenene gre daha yksek olmas bu molekller arasnda dipol - dipol balar ve London kuvvetleri
dnda bir ba tr olmas gerektiini ortaya koymutur.
kaynama noktas (C)

100

H2O
HF
H2S

NH3
100

200

HCl
PH3
SiH4

CH4
2

Grup 4A

H2Te

H2Se

Grup 5A
Grup 6A
Grup 7A

SbH3

AsH3

HI
HBr

SnH4

GeH4
4

periyot

4A, 5A, 6A ve 7A grubu elementlerinin hidrojen bileikleri iin kaynama noktalar.

Grupta aaya doru kaynama noktas ykselmesi beklememize karn, bileik (NH3 , H2O ve HF) farkl davranmaktadr.
Bu beklenmedik durum moleklleraras hidrojen balar ile aklanabilir.

Hidrojen atomu, elektronegatiflii ok yksek olan N, O ve F atomlar ile kimyasal ba oluturduunda, elektronunu byk lde yitirir ve dier polar molekllerdekine gre daha etkin bir art yk kazanr. Bu yk nedeniyle hidrojenin, komu molekldeki F, O veya N atomlaryla oluturduu moleklleraras ekim kuvvetine hidrojen ba denir.
Hidrojen ba, ayn ya da farkl tr molekller arasnda oluabilir.
H

HN
HN

H O H O
H

HO
HN
H

Yukardaki molekller arasnda oluan hidrojen balar krmz izgilerle gsterilmitir.

Aada baz molekl iftleri verilmitir.

I.

H2 H2

II.

HF HF
H

III.

H C H H C H
H

Bu molekl iftlerinden hangileri arasnda oluan ekim kuvveti hidrojen badr?

A) Yalnz I

228

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 11
Aada baz bileik iftleri verilmitir. Bu iftlerden hangileri arasnda hidrojen ba oluur?
Hidrojen ba oluanlarda bu ba gsteriniz.

1. Bileik

2. Bileik

a)

CH3 OH

CH4

b)

HF

H2O

c)

CH3 CH2 OH

H2O

d)

CH3 C = O

e)

CH3 C = O

CH3 C = O

f)

CH3 O CH3

H
CH3 C = O

g)

CH3 C = O

CH3 C = O

h)

NH3

CH3 NH2

i)

HCl

HBr

Hidrojen Ba
Oluur/Olumaz

Hidrojen Bann Gsterilii

O
CH3 C CH3

OH

OH

NH2

oluur.

CH3 C

O H ... O
O

... H O

C CH3

NH2

229

10. SINIF KMYA

Moleklleri arasnda hidrojen ba oluan bileiklerin kaynama noktalar olumayan bileiklere gre
daha yksektir.

H2O, H2S, H2Se ve H2Te bileiklerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: H = 1, O = 8, S = 16, Se = 34, Te = 52)

SORU 36
NH3 , PH3 , AsH3 ve SbH3 bileiklerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: H = 1, N = 7, P = 15, As = 33, Sb = 51)

ZM

230

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

SORU 37
HF, HCl, HBr ve HI bileiklerinin kaynama scaklklar arasndaki iliki nasldr?
(Atom numaralar: H = 1, F = 9, Cl = 17, Br = 35, I = 53)

ZM

SORU 38
I.

NH3

II. H2O
III. HF
Yukardaki bileiklerin kaynama scaklklar arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
A) I > II > III

B) II > III > I

C) III > II > I

D) I > III > II

E) III > I > II

ZM

Daha fazla hidrojen ba oluturan bileiin kaynama noktas, daha az hidrojen ba oluturan bileiin kaynama scaklndan yksektir.

Etil alkol (CH3 - CH2 - OH) ve etandiol (HO - CH2 - CH2 - OH) bileiklerinin kaynama scaklklar arasndaki
iliki nasldr?

231

10. SINIF KMYA

SORU 39

CH2 OH
CH2 OH

CH OH

CH2 OH

CH2 OH

Glikol

Gliserin

Yukarda ak formlleri verilen glikol ile gliserinin kaynama noktalar arasndaki iliki nasldr?
ZM

SORU 40
Aada baz bileikler ve kaynama noktalar verilmitir.
CH3 OH nin kaynama noktas K1, CH3 CH2 OH nin kaynama noktas K2 ve
CH2 C OH nin kaynama noktas da K3 tr.
I
II
NH2 O
Buna gre, K1, K2, K3 arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru gsterilmitir.
A) K1 > K2 > K3

B) K3 > K2 > K1

C) K2 > K3 > K1

D) K1 > K3 > K2

E) K3 > K1 > K2

ZM

etkinlik 12
Ak forml verilen sakkaroz (ay ekeri) stldnda, erimeden karamelleip daha sonra kmrleir. Bu olayn nedeni nedir?
H
C=O
CH OH
CH OH
CH OH
CH OH
CH2 OH

Suda znme
Yapca benzer zellikte olan maddeler birbiri iinde znr. Bu durum gznnde bulundurularak u genelleme
yaplabilir:
Polar maddeler polar zclerde, apolar maddeler ise apolar zclerde znr.
Hidrojen ba oluturan madde, hidrojen ba oluturan zcde daha da iyi znr.

232

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

etkinlik 13
Aada baz zc ve znen maddelerin formlleri verilmitir. znen maddenin zcde znmesinin beklenip beklenmediini ve zc ile znen arasndaki etkileim trn belirtiniz.
zc

znen

znr/znmez

Aradaki Etkileim Tr

CCl4

H 2S

znmez

Dipolindklenmi dipol ve London kuvetleri

(Molekln biri apolar dieri ise polar)

PCl3

HCl

znr

H 2O

C2H5 OH

H 2O

O2

H 2O

HCl

H 2O

NaCl (Na+ Cl)

CCl4

PCl3

H
|
CH3 C = O

CH3 O CH3

HBr

H 2S

CBr4

Cl2

Br2

KNO3 (K+ NO3 )

NH3

C6H6

CBr4

HBr

H 2O

KCl(K+Cl)

H 2O

CH3OH

H 2O

CH4

Dipoldipol ve London kuvvetleri

(Her iki molekl de polar)

233

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

4.

Aada baz kimyasal trler adlandrlmtr.

Kimyasal tr
__________

lar arasndaki iliki aadakilerden hangisin-

Hali
___________

I.

Radikal

II.

yon

III.

F2

Molekl

Li2O, Na2O ve K2O bileiklerinin erime noktade doru verilmitir?

(Atom numaralar: Li = 3, Na = 11, K = 19)
A) Li2O < Na2O < K2O

Bu adlandrmalardan hangileri dorudur?

B) K2O < Na2O < Li2O

A) Yalnz I

C) Li2O < K2O < Na2O

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

D) K2O < Li2O < Na2O

E) I, II ve III

E) Na2O < K2O < Li2O

2.

5.

x H
y OH
O
H

Kovalent balarla ilgili olarak aadakilerden

hangisi yanltr?

mitir.

B) Kovalent balar oluurken orbitaller rtr.

Bu balarla ilgili;
I.

x, kuvvetli etkileim, y ise zayf etkileimdir.

II. y ba koptuunda maddenin kimlii deiir.

III. x ban koparmak iin gereken enerji y ban
koparmak iin gereken enerjiden azdr.

ESEN YAYINLARI

H2O moleklnde baz balar x ve y ile belirtil-

A) Farkl veya ayn ametal atomlara ait elektronlarn ortaklamasyla oluur.

C) Atomlarn elektronegatiflik fark arttka ban
apolar zellii de artar.
D) Elektronegatiflii ayn olan atomlar arasnda
elektronlarn ortak kullanmyla apolar kovalent
ba oluur.
E) Kovalent bal bileikler, molekler yapdadr.

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

C) I ve II
6.

E) I, II ve III

Na Mg

3.

yonik bileiklerle ilgili;

I.

Zt ykl iyonlardan oluan kristal rgl yapdadrlar.

II. yonlarn yk arttka ve iyon boyutu kldke erime noktalar artar.

III. yonik bileii oluturan iyonlar elektrostatik
ekim kuvvetleriyle bir arada durur.

D) I ve III

B) Yalnz III
E) I, II ve III

Periyodik cetvelin bir kesitinde baz elementler

verilmitir.
Bu elementler arasnda oluan NaCl, MgCl2 ve
AlCl3 iin;
I.

yonik karakteri en fazla olan NaCl dir.

II. Kovalent karakteri en fazla olan AlCl3 tr.

C) I ve II

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II
234

Cl

III. NaCl, MgCl2 den daha yksek scaklkta erir.

aklamalarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

Al

C) Yalnz III

E) I, II ve III

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

7.

N2H2 moleklnde orbitallerin rtmesi aa-

10. Metalik balarla ilgili;

dakilerin hangisinde doru gsterilmitir?

I.

(Atom numaralar: H = 1, N = 7)
H

A)

II. Metale ait atomlarn boyutu arttka metalik

ban kuvveti azalr.

B)

Metal iyonlaryla, metallere ait elektronlardan

oluan elektron denizi arasnda oluur.

III. Metalik ban kuvveti arttka metallerin erime

noktas da artar.

yarglarndan hangileri dorudur?

H
H

C)

A) Yalnz I

D) I ve III

D) H

N
H

B) Yalnz II

C) I ve II

E) I, II ve III

11. X elementinin iyonlama enerjisi 1250 kJ/mol dr.

Buna gre

elementinin aada iyonla-

ma enerjileri verilen elementlerden hangisi ile

H

oluturduu molekldeki ba en polar zellikESEN YAYINLARI

E)
N
N

8.

tedir?
Element
________

Cl2 molekl oluurken,

I.

Radikalik Cl atomlar arasnda ba oluur.

yonlama Enerjisi (kJ/mol)

______________________

A)

798

B)

999

C)

1086

D)

1312

E)

1420

II. Cl atomlarnn 3p orbitalleri rtr.

III. Cl atomlar dublete ular.
yarglarndan hangileri dorudur?
12. Baz balarn oluma tepkimesi ve bu srada aa

(Cl nin atom numaras 17 dir.)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

9.

kan enerjiler u ekilde veriliyor:

C) I ve II

E) I, II ve III

Gei elementlerinde yar dolu orbital says arttka elementlerin sertlii ve erime noktas artar.
leri arasndaki iliki aadakilerin hangisinde
doru verilmitir?
(Atom numaralar: Sc = 21, Ti = 22, V = 23)
B) Sc < V < Ti

C) V < Sc < Ti

D) V < Ti < Sc

X2(g) + 159 kJ/mol

2Y(g) A

Y2(g) + 435 kJ/mol

2Z(g) A

Z2(g) + 945 kJ/mol

Buna gre, X2 , Y2 ve Z2 molekllerinde

atomlar bir arada tutan kuvvetlerin salaml
aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?

Buna gre; Sc, Ti ve V elementlerinin sertlik-

A) Sc < Ti < V

2X(g) A

A) X2 > Y2 > Z2

B) Z2 > Y2 > X2

C) Y2 > Z2 > X2

D) X2 > Z2 > Y2

E) Z2 > X2 > Y2

E) Ti < Sc < V
1.E

2.A

3.E

4.B

5.C

6.D

7.B

8.C

9.A

10.E

11.A

12.B

235

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

Molekller aras ekim kuvvetleriyle ilgili;

I.

4.

Kimyasal balara gre daha zayf etkileimlerdir.

III. Oluurken ya da koparken maddelerin kimlik

zellikleri deimez.

D) I ve III

2
_______________

Hidrojen ba

Dipol - dipol ba

II. London kuvvetleri

Dipol - dipol ba

III. London kuvvetleri

Hidrojen ba

Buna gre 1 de verilen balardan hangileri 2 de

verilen balardan daha kuvvetlidir?

yarglarndan hangileri dorudur?

B) Yalnz II

1
_______________
I.

II. Maddelerin kaynama scakl, buhar basnc

gibi fiziksel zelliklerini belirler.

A) Yalnz I

Aada baz balar 1 ve 2 ile belirtilmitir.

A) Yalnz I

C) I ve II

B) Yalnz II
D) I ve III

E) I, II ve III

5.

C) I ve II

E) II ve III

Aadaki kimyasal trleri bir arada tutan balardan hangisi yanltr?

Kimyasal tr
________________
A) Apolar

Zayf etkileimlerle ilgili;

I.

Van der Waals ve hidrojen balardr.

II. Van der Waals balar ile London kuvvetleri e

anlamldr.
III. Hidrojen balar, Van der Waals balarndan
daha gldr.

B) Polar

B) Yalnz II

D) I ve III

London kuvvetleri

molekl
- Polar

molekl
C) Polar

Dipol - dipol balar

molekl
- Apolar

molekl

Dipol - ndklenmi

molekl

dipol balar

D) Hidrojen - Metal

aklamalarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

- Apolar

molekl

ESEN YAYINLARI

2.

iyonu

C) I ve II

Hidrojen ba

iyonu

E) yon

E) I, II ve III

Aradaki ba tr
________________

yon - dipol balar

- Polar
molekl

6.

Aada baz kimyasal trler ve bu trlerin arasndaki etkileimler verilmitir.

Kimyasal Trler
K+

H CI

yon Dipol

II. H CI

H CI

Dipol Dipol

I.
3.

Etkileim Tr

Van der Waals balar aadaki ekim kuvvetlerinden hangisini kapsamaz?

A) Dipol - dipol balar
B) yon - dipol balar

III. CI

CI

CI

CI

ndklenmi dipol
ndklenmi dipol

C) Hidrojen balar
D) London kuvvetleri
E) yonindklenmi dipol balar

Bu etkileimlerden hangileri doru belirtilmitir?

A) Yalnz I
D) I ve III

236

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

7.

Aadaki molekller arasnda noktal izgilerle gsterilen balardan hangisi hidrojen ba

deildir?
OHOH

A)

CH3

CH2 OH

CH2 OH

Gliserin

Glikol

Bunun nedeni;
I.

D) CH3 C

OHO
OHO

Van der Waals kuvvetleri

II. Hidrojen ba

III. Kovalent ba
etkenlerinden hangilerinin gliserinde glikole
gre daha gl olmasyla aklanabilir?

C CH3

A) Yalnz I

H
H

Aadaki kimyasal trler arasnda oluan

ekim kuvvetlerinden hangisi yanl adlandrl-

ESEN YAYINLARI

B) Yalnz II

D) I ve III

NHNH

E)

CH2 OH

Gliserinin kaynama noktas glikolden yksektir.

HFHO

C)

CH OH

CH3

SHSH

B)

8.

CH2 OH

10.

E) I, II ve III

11. Aadaki maddelerden hangisinin sudaki

znrlnn en az olmas beklenir?
B) HI

A) I2

D) C2H5OH

mtr?
Kim
yasal Tr ifti
_______________

C) I ve II

C) NH3
E) HCl

ekim Kuvveti
___________________

A) NO3

HBr

yon - dipol ba

B) HCl

HCl

Dipol - dipol ba

C) HCl

I2

Dipol - indklenmi dipol

D) Br2

Br2

London kuvvetleri

E) SO2

CO2

Hidrojen ba

12.
Z
Y

Q K
L

Periyodik cetvelin bir kesitindeki elementler X, Y, Z,

T, K, Q ve L ile gsterilmitir.

9.

Buna gre,
F2(sv)

Cl2(sv)

Br2(sv)

II

III

I.

X, Y, Z ve T atomlar arasnda metalik ba

bulunur.

II. L2 nin kaynama scakl K2 nin kaynama

scaklndan yksektir.

Yukardaki svlarn ayn koullarda kaynama

noktalar arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir?

III. X ile Q arasnda oluan bileii London kuvvetleri birarada tutar.

(Atom numaralar: F = 9, Cl = 17, Br = 35)

yarglarndan hangileri dorudur?

A) I > II > III

A) Yalnz I

B) I > III > II

D) III > II > I

1.E

2.D

3.C

C) II > I > III

D) II ve III

E) III > I > II

4.A

5.D

B) I ve II

6.E

7.B

8.E

9.D

C) I ve III

E) I, II ve III
10.C

11.A

12.B

237

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

I.

TEST 7

4.

C2H6 (sv)

Aadaki molekllerden hangisi polardr?

II. H2O (sv)

(Atom numaralar: H = 1, B = 5, C = 6, N = 7,

III. NH3 (sv)

O = 8, Cl = 17)

Yukardaki bileiklerden hangilerinin molekl-

A) CH4

leri arasnda hidrojen ba vardr?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

2.

1s

2s

B) CCI4
D) CO2

C) Yalnz III

C) NH3

E) BH3

E) I, II ve III

2p

3s

3p

Molekl

5.

X:

I.

Y:
Z:

II.

Elektronik konfigrasyonlar (dizilileri) yukarda verilen X, Y ve Z elementleri ile ilgili olarak

aadakilerden hangisi yanltr?

B) Y ile Z iyonik yapl YZ bileiini oluturur.

C) X ile Z kovalent yapl bileik oluturabilir.
D) X ile Y arasnda bileik oluurken Y elektron
verir.

P
H

Hidrojen ba

O=C=O

III.
ESEN YAYINLARI

A) X ve Z ametaldir.

Etkileim

London kuvvetleri
Dipoldipol

Yukarda ak formlleri verilen molekllerden

hangilerinde youn fazda karsndaki etkileim tr olumaz?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) X ile Y nin oluturduu bileiin forml YX3 dr.

C) Yalnz III

E) I ve III

3.
Y

Z K L
T

6.

Alkali metallerde atom numaras arttka,

I.

Metalik ban kuvveti

II. Klor elementiyle oluturduklar bileiklerin iyonik karakteri

Periyodik cetvel kesitinde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aadaki yarglardan hangisi
yanltr?
A) X ile L arasnda oluan bileikteki ba iyoniktir.

246

III. Klor elementiyle oluturduklar bileiklerin erime noktalar

zellikleri aadakilerin hangisinde doru
belirtilmitir? (Klorun atom numaras = 17)
I

II

III

B) Z ile L arasnda oluan bileikte ba kovalenttir.

A) Azalr

Azalr

Azalr

C) K atomu 2 ba yapabilir.

B) Azalr

Artar

Azalr

D) XL bileiinin iyonik karakteri YT2 bileiininkinden daha fazladr.

C) Artar

Artar

Artar

D) Azalr

Azalr

Artar

E) X atomlar arasndaki metalik ba kuvveti Y

atomlar arasndakinden fazladr.

E) Artar

Artar

Azalr

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

7.

Aadaki molekllerin hangisinde kat ve sv

10. Metallerde ok sayda bo deerlik orbitalinin ol-

halde iken yalnzca London kuvvetleri grlr?

mas deerlik elektronlarnn bamsz hareket etmesini salar.

H
A) S

B) H

Cl

C) H

Bu durum,

I.

II. Metallerin haddelenebilmesi (dvlp tel ve

levha haline gelmesi)

H
D) O

E) H

Metallerin s ve elektrii iyi iletmesi

III. Metallerin krlgan zellik gstermesi

zelliklerinden hangilerini gstermesine neden
olur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

8.

I.

C) I ve II

E) I, II ve III

London kuvvetleri

II. Dipol dipol etkileimi

Yukardaki etkileim kuvvetlerinin byklk

sras aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr?
A) I < II < III

B) I < III < II

D) III < I < II

C) III < II < I

ESEN YAYINLARI

III. Hidrojen ba
11. Aadaki bileiklerden hangisi suda zndnde su moleklleriyle hidrojen ba oluturmaz?

A) CH3

B) CH3

CH2

CH3

E) II < I < III

C) CH3

H
D) CH3

H
9.

CH3
E) CH3

N
P
As

CH

CH3

Br

12. I.
Periyodik cetvelde baz elementler gsterilmitir.

NaCl de Na+ ile Cl arasndaki ekim kuvveti

II. CH4 de CH4 ile CH4 arasndaki ekim kuvveti

Bu elementler arasnda oluan NH3, PH3 ve

III. CH4 de C ile H atomlar arasndaki ekim kuvveti

AsH3 bileiklerinin kaynama noktalar aadakilerin hangisinde doru gsterilmitir?

A) NH3 > PH3 > AsH3

B) NH3 > AsH3 > PH3

Yukarda belirtilen ekimlerden hangileri kuvvetli etkileime (kimyasal ba) rnektir?

C) AsH3 > PH3 > NH3

D) AsH3 > NH3 > PH3

A) Yalnz I
D) I ve III

E) PH3 > NH3 > AsH3

1.D

2.E

3.E

4.C

B) Yalnz II

5.A

6.B

7.D

8.A

9.B

C) I ve II

E) I, II ve III

10.C

11.E

12.D

247

MADDENN HALLER

MADDENN
HALLER

4. NTE

10. SINIF KMYA

Blm 1 GAZLAR
Gazlarn Skma ve Genleme zellii
Gaz moleklleri arasnda byk boluklar bulunmaktadr. Bu nedenle scaklk drldnde ve zerlerindeki basn
artrldnda gazlar skr. Bu olayn tersi olarak scaklk artrldnda ve zerlerindeki basn drldnde gazlar
genleir. deal gazlarn genleme katsaylar eittir. Oda scaklnda srtnmesiz hareketli pistonla kapatlm iki silindir kaba CO2 ve He gazlar koyalm. Daha sonra pistonlar iterek gazlar sktralm.
Bu skma sonucunda CO2 gaznn svlat, Henin ise gaz halde kald grlr.
Srtnmesiz
hareketli piston

Srtnmesiz
hareketli piston

Basn
arttka

Basn
arttka

CO2(gaz)

CO2(sv)

He(gaz)

He(gaz)

Bu iki gazn gstermi olduu davran fark, molekller aras boluklar ve molekller aras ekim kuvvetleriyle aklanabilir.
Ortam scakl ve basn etkisiyle birbirine yaklaan molekller arasndaki ekim kuvvetlerinin etkin olduu durumda
gaz sv hale geer.

Gerek Gazlar
Molekller aras etkileimi olan ve molekllerin birbirinden etkilendii gazlara gerek gazlar denir.

deal Gazlar
Moleklleri arasnda birbirinin davranndan etkilenmeyen ve aralarnda ekim kuvveti olmayan gazlara ideal gazlar denir.

Gazlarn Kinetik Teorisi

Gazlarn davranlarn inceleyen teoriye kinetik teori denir. Bu teoriye gre gazlarn davranlar u kabullenmelerle aklanr.
Gazlarn molekllerinin hacmi, bulunduklar kabn hacmi yannda ihmal edilecek kadar kktr.
Gaz moleklleri, gelii gzel hareket ederken birbirlerine ve kabn eperlerine arparlar. Bu arpmalar hzl ve esnektir.
Gaz moleklleri arasnda ekim kuvvetleri ihmal edilir.
Farkl gazlarn ayn scaklkta molekllerinin ortalama kinetik enerjileri birbirine eittir. Gazlarn ortalama kinetik
enerjileri, mutlak scaklkla doru orantldr.

250

MADDENN HALLER

etkinlik 1
Gazlarla ilgili aadaki aklamalar doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Kinetik teoriye gre ayn scaklktaki btn gazlarn ortalama kinetik enerjileri eittir.

b)

Sktrldklarnda svlaan gazlar ideal gazlardr.

c)

Gerek gazlarn moleklleri arasnda ekim kuvvetleri yoktur.

d)

deal gazlarn molekl byklkleri iinde bulunduklar kaba gre ok kktr.

e)

deal gazlar sktrldklarnda gaz halde olma zelliini srdrebilen gazlardr.

f)

CO2 ideal bir gaz, He ise gerek bir gaz temsil eder.

g)

Ayn scaklktaki ideal gazlarn scakl eit olarak artrlrsa ayn oranda genleirler.

Difzyon
Gaz molekllerinin baka gaz moleklleri iinde yaylmasna difzyon denir. Gazlarn difzyon hz, gazn molekl
ktlesi ve scakla baldr.
Ayn scaklkta, molekl ktlesi kk olan gaz daha hzldr.
Scaklk arttka gaz molekllerinin ortalama hz da artar.

ekildeki elastik balona eit mol sayda X, Y ve Z gazlar konuyor. Bir sre sonra balonun azndan
gaz szmas sonucu kaptaki mol saylar arasnda nX > nY > nZ olduu grlyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
(n = mol says, M = molekl ktlesi, = molekl hz)

Elastik
balon
X(g)
Y(g)
Z(g)

a) Gazlarn molekl ktlesi arasndaki iliki nasldr?

b) Gazlarn hzlar arasndaki iliki nasldr?

251

10. SINIF KMYA

SORU 1
deal X, Y ve Z gazlarnn baz zellikleri tablodaki gibidir.

Gaz

Molekl Ktlesi

Buna gre, bu gazlarn ortalama hzlar arasndaki iliki

Scaklk (K)

300

nasldr?

300

400

ZM

SORU 2
ekildeki kabn iki blmesinde eit scaklk ve basnta X ve Y gazlar bulunmaktadr. ki
blme arasndaki vana ok ksa bir sre alp kapandnda 1. blmedeki basncn 2. blmedeki basntan daha byk olduu grlyor.

1. blme
X(g)

2. blme
Vana

Y(g)

Buna gre, gazlarn molekl ktleleri (M) ve ortalama hzlar () arasndaki iliki
nasldr?
ZM

Graham Difzyon Kanunu

Ayn scaklktaki gazlarn ortalama kinetik enerjileri eittir. Kinetik enerji, hareket enerjisi olup Ek =

1
m2 bants
2

ile bulunur.

X(g)

Y(g)

tC

tC

Ek

Ek

E k1 = E k2
.
.
1
1
2
2
m = m
2 1 1 2 2 2

j1
=
j2

m2
m1

Bir gazn ortalama hz, molekl ktlesinin karekk ile ters orantldr.

1: X gaznn ortalama hz,

2: Y gaznn ortalama hz

m1: X gaznn molekl ktlesi,

m2: Y gaznn molekl ktlesi

Gazlarn molekl ktleleri yerine younluklar da yazlabilir.

j1
=
j2

d2
d1

Gazlarn yaylma hz, gazlarn bir ortamdan baka bir ortama difzyonu iin geen sre ile ters orantldr.
j1
=
j2

252

m2
=
m1

d2 t2
=
d1 t1

d : Gazn younluu
t : Gazn difzyon sresi

MADDENN HALLER

X gaznn yaylma hz ayn koullarda O2 gaznn yaylma hznn 4 katdr.

Buna gre, X gaznn molekl ktlesi katr?
(O nun atom ktlesi = 16)

SORU 3
CH4 gaznn difzyon hz ayn koullarda SO2 gaznn yaylma hznn ka katdr?
(Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)
ZM

SORU 4
A

B
O2

H2

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ekildeki sistemde A ve B musluklar ayn anda alarak H2 ve O2 gazlar gnderilir.

Buna gre, gazlar ilk nce hangi noktada karlarlar? (Atom ktleleri: H = 1, O = 16)
ZM

SORU 5
zde iki kaptan biri CH4 dieri SO2 gazlar ile ayn scaklk ve basnta doldurulmutur.

Her iki kaba eit byklkte kk bir delik aldnda CH4 gaznn k 8 saniye sr-

mektedir.
Buna gre SO2 gaznn k ka saniye srer?

CH4(g)

SO2(g)

(Atom ktleleri: H=1, C=12, O=16, S=32)

ZM

253

10. SINIF KMYA

SORU 6
X ve Y gazlar ile ilgili u bilgiler veriliyor.
N.K da X gaznn younluu 1,25 g/L dir.
X gaz molekllerinin ortalama hz Y molekllerinin ortalama hznn 2 katdr.
Buna gre, Y gaznn molekl ktlesi ka gramdr?
ZM

SORU 7
Oda scaklnda H2 molekllerinin ortalama hz 2.102 m/s dir.
Buna gre ayn scaklkta O2 molekllerinin ortalama hz ka m/s dir? (Atom ktleleri: H=1, O=16)
ZM

SORU 8
CH4
cm

CH4 gaz, ekildeki l cm uzunluktaki boruyu 4 saniyede geiyor.

Buna gre ayn boruyu ayn koullarda 10 saniyede geen gazn molekl ktlesi katr?
(Atom ktleleri: H=1, C=12)
ZM

SORU 9
He

SO2

Bir miktar He gaz ve SO2 ekildeki zde cam borulara ayn koullarda ayn anda gnderiliyor.
He gaz kar taraftan 12 saniyede kyor.
Buna gre SO2 gaz ka saniye sonra kar? (Atom ktleleri: He = 4 , O = 16, S = 32)
ZM

254

MADDENN HALLER

Farkl Scaklkta Difzyon

Scaklk arttka gazlarn hz da artar. Gaz molekllerinin scaklkla ilikisi u ekilde bulunur.
Ek =

3
1
3
1
kT ve E k = mj2 & kT = mj2 &
2
2
2
2

j=

3kT
m

Farkl scaklktaki farkl gaz molekllerinin hzlar arasndaki bant da u ekildedir.

j1
=
j2

T1 .m 2
T2 .m 1

27C deki CH4 gaznn ortalama hz ile 327C deki O2 gaznn ortalama hzlar arasndaki iliki nasldr?
(Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)

SORU 10
27 C scaklktaki N2 moleklleri ile 927C deki N2 molekllerinin hzlar arasndaki iliki nasldr?
ZM

SORU 11
300 K scaklktaki He gaznn ortalama hz, 1200 K scaklktaki X gaznn ortalama hzna eittir.
Buna gre, X gaznn molekl ktlesi katr? (He nin atom ktlesi = 4)
ZM

255

10. SINIF KMYA

Gazlarda Basn, Hacim, Mol Says ve Scaklk

Kapal bir kapta bulunan bir gazn zelliklerinin incelenebilmesi iin, o gazn basn, hacim, scaklk ve miktarnn
bilinmesi gerekir.
Gazlarn zelliklerini belirleyen bu niceliklerden basn, hacim ve scakl ksaca inceleyelim.

Basn
Birim yzeye uygulanan kuvvete basn denir. Gaz oluturan molekller, bulunduklar kap iinde her yne hareket
edip kabn yzeylerine arparlar. Kabn herhangi bir noktasndan llen basn gazn basncn verir.
Ak hava basnc barometre ile kapal kaptaki gazlarn basnc ise manometre ile llr. Yaygn olarak mmHg, atmosfer, paskal ve bar basn birimleri kullanlmaktadr.

mmHg
Deniz seviyesinde, normal bir gnde bir manometrede cva kolonunun ykseklii
760 mmHg dir. Buna gre, 760 mmHg basnc, deniz seviyesinde normal atmosfer
basncdr.
1 mmHg birimi yerine 1 Torr (Torielli adndan dolay) da kullanlabilir.
760 mmHg = 760 Torr (= 76 cmHg)

boluk

Atmosfer (Atm)
boluk

Yaygn olarak kullanlan basn birimlerindendir.

760 mmHglik basn 1 atmlik basnca eittir.

atmosfer
basnc

76 cm
Gaz

1 atm = 760 mmHg

cva
Barometre

manometre

Paskal (Pa)
1 m2 lik yzeye 1 Newton (N) luk kuvvetin dikey olarak etkilemesi sonucu oluan
basntr.
1 Pa = 1 N/m2

birimi : kg kuvvet/m2

Basn Birimleri
1 bar = 105 Pa
1 atm = 101325 Pa
1 atm = 1,01325 bar
1 atm = 760 Torr

Bar
1 mm2 lik yzeye 0,1 Newtonluk kuvvetin dikey olarak etkimesi sonucu oluan
basntr.
1 Bar = 0,1 N/mm2

256

1 atm = 760 mmHg

MADDENN HALLER

1 Barlk basn ka mmHg basnca eittir?

SORU 12
380 mmHg lik basn ka Bar dr?
ZM

SORU 13
Kapal bir kaptaki gazn basnc 2,0265.105 paskal olarak llyor.
Ayn kaba iinde cva bulunan kapal bir kap balandnda basn ka mmHg okunur?
ZM

SORU 14
Kapal kapta bulunan bir gazn basnc cval manometre ile lldnde 190 Torr olduu grlyor.
Bu gazn basnc ka Pa dr?
ZM

SORU 15
Kapal bir kaba 0,4 atmosferlik basn yapan bir gazn ayn kaba yapt basn Pa trnden ka N/m2 dir?
ZM

257

10. SINIF KMYA

SORU 16
ekildeki kaba balanm basn lerde gazn basnc 0,3 bar olarak llyor.
Buna gre, bu gazn basnc ka atm dir?

Gaz

ZM

SORU 17

boluk

ekilde barometre ile ak hava basnc 570 mmHg olarak llyor.

Buna gre, ayn ortamda ak hava basnc ka Bar dr?

570 mm

ZM

SORU 18
Gazlarn basnc ile ilgili,
I.

Gazlar bulunduklar kabn her noktasna ayn basnc yapar.

II. Deniz seviyesinde (0 m ykseklik) atmosferdeki gazlarn yapt basn 1 atm dir.
III. Gazn yapt basn gazn trne deil, miktarna ve scaklna baldr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

Hacim
Gaz moleklleri, her ynde serbest hareket ederler. Her ynde serbeste hareket eden gaz moleklleri bulunduklar
kabn hacmini tam olarak kaplarlar. Bu durumda bir gazn hacmi, iinde bulunduu kabn hacmine eit olur. Gazlarn
hacimlerini ve basnlarn lmede eitli kaplar kullanlmaktadr. Bu kaplardan bazlar; sabit hacimli kaplar, bazlar
ise sabit basnl kaplardr.

Sabit Hacimli Kaplar

Gazn miktar ya da scakl deitiinde hacmi deimeyen ancak basnc deien kaplardr.

cam
balon

ddkl
tencere

Cam balon ve ddkl tencere sabit hacimli kaplardr.

258

MADDENN HALLER

Sabit Basnl Kaplar

Gazn miktar ya da scakl deitiinde basnc deimeyen ancak hacmi deien kaplardr.

cva
hareketli
pistonlu
kap

elastik
balon

cva ile kapatlm cam boru

Elastik balon, hareketli pistonlu kap ve cva damlas ile kapatlm kaplar sabit basnl kaplardr.

etkinlik 2
ekildeki kaplarda gaz bulunmaktadr. Bu gazlarn iinde bulunduu kaplar stlyor. Gazda meydana gelen
deiiklikleri tabloda verilen rnee benzer ekilde belirtiniz.

ddkl
tencere

a) Hacim (V)

Deimez

hareketli
pistonlu
kap

az ak
sabit hacimli
kap

Artar

Deimez

b) Basn (P)
c) Basn . Hacim (P.V)
) Ktle (m)
d) Mol (n)
e) zktle (d)
f)

Birim hacimdeki
molekl says

n
V

Scaklk
Scaklk, maddeyi oluturan taneciklerin kinetik enerjisinin bir lsdr. Gazlarn scakl artrldnda gaz molekllerinin ortalama kinetik enerjisi ve buna bal olarak ortalama hzlar artar. Scaklk drldnde ise gaz molekllerinin ortalama kinetik enerjisi ve ortalama hzlar azalr. Scaklk termometre ile llr. Gnmzde yaygn olarak
Celcius scaklk derecesi (C) kullanlr. Bu termometrede suyun 1 atm basnta, donma noktas 0C, kaynama noktas ise 100C olarak kabul edilir.
Ancak bilimin scaklk lei kelvin trnden scaklktr. Bir gaz srekli soutulmaya devam ederse yle bir scakla
eriirki bu scaklkta btn gaz molekllerinin sahip olduklar tm hareket trleri yok olur. Bu srada gaz molekllerinin
kinetik enerjisi sfr olur. te bu scakla mutlak sfr noktas denir.

T (Kelvin)

Mutlak sfr noktas (0, K), 273C ye karlk gelmektedir.

Mutlak scaklk ile Celcius scakl arasnda u bant bulunmaktadr:
T (K) = t (C) + 273
273

t (Celcius)

259

10. SINIF KMYA

50C scaklk, mutlak scaklk trnden ka Kelvin (K) dir?

SORU 19
1200 K ka C dir?
ZM

SORU 20
Bir gazn mutlak scakl ile ortalama kinetik enerjisi doru orantldr.
Buna gre scakl 25C olan bir miktar gazn ortalama kinetik enerjisini 3 katna karmak iin scakl ka
C yaplmaldr?
ZM

GAZ KANUNLARI
Gazlarn; basn, hacim, scaklk ve mol says arasndaki ilikileri inceleyen bantlara gaz kanunlar denir. Hangi nicelikler arasndaki iliki inceleniyorsa bunlarn dnda kalan nicelikler sabit alnr.

Boyle Mariotte Kanunu (PV ilikisi)

erisinde belirli miktarda gaz bulunan hareketli pistonlu bir kaptaki gazn scakl sabit kalacak ekilde, zerindeki
1
ne dt, basn
basn 2 katna karldnda hacmin yarya dt, basn 4 katna karldnda hacmin
4
1
ine dt grlr.
8 katna karldnda hacmin
8
P

Basn

2P

8P

4P

V
V/2

8P

V/4

V/8

Basn

2P

4P

8P

Hacim

V/2

V/4

V/8

P.V

P.V

P.V

P.V

Basn x Hacim

4P
2P
P
V 2V 4V

8V

Hacim

Bir gazn hacmi ile basnc ters orantldr.

Bir gazn scakl (T) ve mol says (m) sabit tutulduunda basn ile hacminin arpmnn sabit olduu grlr.
P . V = k(T, n) (sabit)
Bant iki farkl durum iin u ekilde yazlabilir:

260

P1 .V1 = P2 .V2

MADDENN HALLER

Deniz kenarnda (1 atm basnta) hidrojen gaz ile doldurulan meteoroloji balonunun hacmi 150 L dir. Bu balon
deniz seviyesinden 2500 m ykseklie gtrldnde hacmi 200 L olarak llyor.
Bu ykseklikte scakln sabit kald dnlrse basn ka atm dir?

SORU 21
Belirli scaklkta bir miktar gaz 720 mmHg basnta 600 mL hacim kaplamaktadr. Ayn scaklkta bu gazn basnc 540
mmHg ye drlyor.
Buna gre, bu gazn hacmi ka mL olur?
ZM

SORU 22
Sabit scaklkta, ekildeki kaplar arasndaki musluk aldnda basn ka atm olur?
ZM

H2(g)
P=2 atm

M
bo

V=2L

V=3L

SORU 23

2V

ekildeki sistemde 1. cam balonda 10 atm basn yapan gaz bulunmaktadr. Sabit scaklkta
balonlar arasndaki musluk alarak 1. balondaki basn 2 atm ye dnceye kadar 2. balona gaz aktarlyor.
Buna gre, 2. cam balondaki gazn basnc ka atm olur?

M
10 atm
1. Balon

2. Balon

ZM

261

10. SINIF KMYA

SORU 24
Oda scaklnda bir kapta gaz bulunmaktadr. Bu gazn hacmi %25 orannda artrlyor.
Buna gre, gazn basnc % ka azalr?
ZM

SORU 25

Basn (atm)

ekildeki grafikte bir miktar gazn BasnHacim grafii verilmitir.

6

Buna gre, hacim 1,5 L olduunda gazn basnc ka atm olur?

ZM

SORU 26

1. musluk
2.
musluk
bo
1L
a

bo
2L
b

3.
musluk

Hacim (L)

bo
3L
c

Ak hava basncnn 1 atm olduu ortamda ekildeki bo kaplar birbirinden muslukla ayrlmtr. Sabit scaklkta bu
sisteme srayla u ilemler uygulanyor.
1. lem:

1. musluk alp basn dengesi kurulduktan sonra bu musluk tekrar kapatlyor.

2. lem:

2. musluk alp basn dengesi kurulduktan sonra bu musluk kapatlyor.

3. ilem:

3. musluk alp basn dengesi kurulduktan sonra bu musluk da kapatlyor.

Buna gre, 1. ilem sonunda a kabnda, 2. ilem sonunda b kabnda ve 3. ilem sonunda c kabndaki basn
ka atm olur?
ZM

SORU 27
Ak hava basncnn 1 atm olduu ortamda, sabit scaklkta, ekildeki
sistemde M musluu alyor.
Kaplar arasnda basn dengesi salandnda hareketli piston nerede durur?
(Aralklar eit olup iki aralk aras 1 L dir.)
ZM

262

A
He(g)

2 atm
3L
hareketli
piston

MADDENN HALLER

SORU 28
1. kap

ekildeki 1. kapta sabit scaklkta P atm basn yapan X(g) vardr. Kaplar arasndaki
musluk alp bir sre 1. kaptan 2. kaba gaz geirilip musluk kapatlyor. Bu srada 1.
kaptaki basncn 6 atm, 2. kaptaki basncn ise 3 atm olduu grlyor.

P
X(g)

2. kap
M
bo

Buna gre, balangta 1. kaptaki basn ka atm dir?

2L

3L

ZM

SORU 29

1. piston

ekildeki kapta ideal davranl X gaz vardr.

Buna gre,
I.

2. ve 3. pistonlar sabit, 1. pistonu aa itmek (scaklk sabit)

II. 1. piston sabit, 2. ve 3. piston serbest kab stmak

2. piston

X(g)

3. piston

III. Btn pistonlar serbest kaba X gaz eklemek (scaklk sabit)

ilemlerinden hangilerinde P.V deeri deimez?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) I ve III

ZM

Charles Kanunu (VT ilikisi)

erisinde gaz bulunan pistonlu bir kap stlp mutlak scakl 2 katna karldnda hacmin de 2 katna; mutlak
scaklk 3 katna karldnda hacmin de 3 katna kt grlr.
Hacim (V)

2V

3V

Hacim

2V

3V

Scaklk

2T

3T

V/T

V/T

V/T

Hacim / Scaklk

Hacim (V)

Bir gazn basnc (P) ve mol says (n) sabit tutulduunda hacminin mutlak scaklkla doru orantl olduu grlr.
V_T
Orant eitlik haline evrilirse yerine k orant katsays
gelir.
V
V = k(P, n) T
=k
T

Mutlak scaklk (K)

273

Scaklk (C)

Bir gazn hacmi mutlak scaklkla doru orantldr.

Bir gazn kinetik enerjisi ile mutlak scakl arasnda

EK = 3/2 kT ilikisi vardr.
Mutlak sfr noktasnda kinetik enerjide sfr olur.
Kinetik enerjisi sfr olan molekller hareket edemez.
Bu nedenle mutlak sfr noktasnda (273C) gaz hacmi sfrdr.

Elde edilen bant farkl iki scaklkta u ekilde yazlabilir.

V1 V2
=
T1 T2

263

10. SINIF KMYA

ayr pistonlu kapta bulunan X, Y ve Z gazlarnn ilk ve son scaklklar tablodaki gibidir.
X(g)

Y(g)

Z(g)

lk scaklk

25C

0C

200 K

Son scaklk

50C

273C

400 K

Buna gre hangi gazlarn hacmi 2 katna kar?

SORU 30
Hareketli pistonlu bir kapta 327C de 15 litre hacim kaplayan gaz bulunmaktadr.
Bu gazn scakl 127C ye drldnde hacmi ka litre olur?
ZM

SORU 31
Hareketli pistonlu bir kapta bulunan 27C deki gazn hacmini %80 artrmak iin scakl ka C ye karlmaldr?
ZM

hacim (L)

SORU 32

0
I

hacim/mutlak scaklk

mutlak
scaklk (K)

II

mutlak
scaklk (K)

hacim (L)

scaklk (C)
III

Sabit basnl bir kapta bulunan bir miktar gazla ilgili yukardaki izilen grafiklerden hangileri yanltr?
ZM

264

MADDENN HALLER

SORU 33
hacim (L)

Hareketli pistonlu kapta bulunan bir gazn hacimscaklk deiim grafii ekildeki

48

gibidir.
Bu gazn 23C de hacmi ka litredir?
0

ZM

27

scaklk (C)

GayLussac Kanunu (PT ilikisi)

Sabit hacimli bir kaptaki gazn mutlak scakl 2 katna karldnda basncnn da 2 katna, mutlak scakl 3 katna
karldnda basncnn da 3 katna kt grlr.
basn

basn (P)

X(g)
P

X(g)
2P

X(g)
3P

Basn

2P

3P

Scaklk

2T

3T

P/T

P/T

P/T

Basn / Scaklk

Mutlak scaklk (K)

273

Scaklk (C)

Bir gazn basnc mutlak scaklkla doru orantl olarak deiir.

Belirli bir miktar gazn basnc (P), mutlak scaklkla (T) doru orantl olarak deiir.

P_T

Orant eitlik haline evrilirken yerine k orant katsays getirilir.

P = k(V, n)T

Elde edilen bant farkl iki scaklkta u ekilde yazlabilir.

P =k
T

P1 P2
=
T1 T2

Sabit hacimli bir kapta 27C de 1 atm basn yapan gaz bulunmaktadr.
Bu gazn basncnn 3 katna kmas iin scakl ka C olmaldr?

265

10. SINIF KMYA

SORU 34
Sabit hacimli bir kapta bulunan He(g) nin 0C deki basnc 760 mmHg dr.
Bu gazn scakl 273C ye karlrsa basnc ka mmHg olur?
ZM

SORU 35
Sabit hacimli bir kapta, 27C de 3 atm basn yapan He(g) vardr.
Bu gazn basncnn 2 atm olmas iin scakl ka C yaplmaldr?
ZM

basn

SORU 36

basn/mutlak
scaklk

basn

0
I

scaklk (C)

II

mutlak
scaklk (K)

0
III

mutlak
scaklk (K)

Kapal bir kapta bulunan belirli miktardaki gaz iin yukardaki izilen grafiklerden hangileri dorudur?
ZM

etkinlik 3
Sabit hacimli bir kapta bulunan gazn scakl T Kelvinden 2T Kelvine karlyor.
Bu olayda aada belirtilen zelliklerin deiimini artar azalr deimez eklinde belirtiniz.
zellik
Gaz basnc (P)
Molekllerin Ortalama hz ()
Molekllerin Ortalama Kinetik Enerjisi (Ek)
Gazn zktlesi (d)
Birim Zamanda Molekllerin eperlere arpma Says

266

Deiim

MADDENN HALLER

Avogadro Kanunu (Vn likisi)

Sabit scaklkta, pistonlu bir kaptaki gaz molekl says 2 katna karldnda hacminin de 2 katna, molekl says 3
katna karldnda hacminin de 3 katna kt grlr.

hacim (V)
X(g)
3n

X(g)
n

X(g)
2n

Mol says

2n

3n

Hacim

2V

3V

n/V

n/V

n/V

Mol says/Hacim

4V
3V
2V
V
0

2n 3n 4n

mol says (n)

Scaklk ve basn sabitken bir gazn hacmi,

mol says ile doru orantl olarak deiir.

Scaklk ve basn sabit tutulduunda (Ayn koullarda) bir

Pn ilikisi

gazn hacmi (V) mol says ile doru orantl olarak deiir.

Sabit scaklta, sabit hacimli bir kaptaki

basn (P) molekl says (n) ile doru
orantl olarak deiir.

V_n
Orant eitlik haline evrilirken yerine orant katsays getirilir.
V = k(T, p) . n

V
=k
n

ilikisi kar.

Yandaki bantda hacim (V) yerine basn

(P) yazlrsa benzer bant elde edilir.

P
P
P
= k ve 1 = 2
n
n1 n2

Bu bant ayn koullarda farkl miktarda gaz iin yazlrsa u

ekilde ortaya kar.
V1 V2
=
n1 n2

Ayn koullarda gazlarn eit hacimlerinde eit sayda molekl bulunur.

Normal koullarda (0C ve 1 atm) 1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar.
Oda koullarnda (25C ve 1 atm) 1 mol gaz 24,5 litre hacim kaplar.

etkinlik 4
Sabit scaklkta, hacmi sabit olan bir kapta ve hareketli pistonlu kapta X(g) bulunmaktadr. Bu kaplara ayn gazdan gnderilmeye devam ediliyor.
Kapta meydana gelen deiimleri artar azalr deimez eklinde belirtiniz.
zellik

Sabit Hacimli Kap

Hareketli Pistonlu Kap

Basn (P)
Hacim (V)
Hacim / Mol says (V/n)
Basn / Mol says (P/n)

267

10. SINIF KMYA

16 gram O2 gaznn 5 litre hacim kaplad koullarda 8 gram He gaz ka litre hacim kaplar?
(Atom ktleleri: He = 4, O = 16)

SORU 37
2 litrelik bir kabn 5,6 gram N2 gaz ald koullarda 5 litrelik bir kap ka gram CH4 gaz alr?
(Atom ktleleri: H = 1, C = 12, N = 14)
ZM

SORU 38
Normal koullarda (0C, 1 atm) pistonlu bir kap 4 gram O2 gaz alyor. Ayn koullarda 10 gram X gaz O2 ile ayn hacmi kaplyor.
Buna gre, X gaznn molekl ktlesi katr? (Atom ktlesi: O = 16)
ZM

SORU 39
Sabit hacimli bir kapta aadaki tepkimeler gerekletiriliyor ve tekrar balang scaklna dnlyor.
I.

2CO(g) + O2(g) A 2CO2(g)

II. N2(g) + O2(g) A 2NO(g)

III. C2H5OH(s) + Na(k) A C2H5ONa(k) + 1/2H2(g)
Bu tepkimelerin gerekletii kaplarn hangilerinde basn azalr?
A) Yalnz I
ZM

268

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) I ve III

MADDENN HALLER

SORU 40
hacim (V)

basn (P)

basn/mol says (P/n)

(P, T) sbt

(V, T) sbt

(P, T) sbt

hacim/mol says (V/n)

(V, T) sbt

mol says (n)

I

mol says (n)

II

mol says (n)

mol says (n)

IV

III

Bir gazla ilgili baz ilikileri gsteren grafikler yukardaki gibidir.

Bu grafiklerden hangileri doru bir deiimi gstermektedir? (P = Basn, V = Hacim, T = Scaklk, n = Mol says)
ZM

SORU 41
Ayn ortamdaki elastik balonda aada belirtilen gazlar bulunmaktadr. (Ayn scaklkta)
I.

4 gram Neon (Ne) gaz

II.

3,01.1023 tane Metan (CH4) molekl

III.

0,4 mol Etan (C2H6) molekl

Bu gazlarn hacimleri aadakilerin hangisinde doru karlatrlmtr? (Ne nin atom ktlesi: 20)
A) I > II > III

B) II > III > I

C) III > II > I

D) II > I > III

E) III > I > II

ZM

SORU 42
Ayn koullarda elastik balonda artansz olarak aadaki tepkimeler gerekleiyor ve tepkime sonunda balang
scaklna dnlyor.
I.

N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g)

II. 2 SO2(g) + O2(g) A 2 SO3(g)

III. N2O4(g) A 2 NO2(g)
Buna gre hangilerinde hacim yarya der?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) I ve III

ZM

269

10. SINIF KMYA

Birletirilmi Gaz Kanunu

Belirli bir miktar gaz iin Boyle Mariotte, Charles ve Gay Lussac kanunlar birletirilirse birletirilmi gaz kanunu elde
edilir.
P1 .V1 P2 .V2
=
T1
T2

Miktar sabit tutulan gaz farkl basn, hacim ve scaklk deerlerine sahip olabilir.

Normal koullarda 10 litre hacim kaplayan He(g) 273C ve 5 atm basn altnda ka litre hacim kaplar?

SORU 43
Bir kapta 27C de 2 atm basn yapan He(g) vardr. Bu kap stlp scakl 447C ye getirildiinde hacminin %20 artt
grlyor.
Buna gre, gazn basnc ka atm olmutur?

ZM

SORU 44
23C de ve 500 mmHg basnta 125 litre hacim kaplayan bir gaz 127C de ve 1600 mmHg basnta ka litre
hacim kaplar?
ZM

270

MADDENN HALLER

SORU 45
ekildeki hareketli pistonlu silindirin her iki blmesinde de 400 K de X(g) vardr.

1. blme
X(g)

2. blme
X(g)

20 cm

30 cm

Her iki blmenin hacimlerinin eit olmas iin 1. blmenin scakl ka

K yaplmaldr?
ZM

1. kap

SORU 46
ekildeki 1. kapta 23C de He gaz bulunmaktadr. Kaplar arasndaki musluk
alp gazn scakl 227C ye karlyor.

He(g)
3 atm

2. kap

bo

Buna gre, He gaznn kaplardaki yeni basnc ka atm olur?

300 mL

ZM

200 mL

SORU 47
Ayn miktardaki He(g) nin farkl scaklklarda yaplan deneyler
sonucunda elde edilen PV deerleri tabloda verilmitir.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) T1 ile T2 arasndaki iliki nasldr?
b) T1 ile T3 arasndaki iliki nasldr?
c) T2 ile T3 arasndaki iliki nasldr?

Deney

P.V

Scaklk (K)

22,4

T1

33,6

T2

44,8

T3

ZM

deal Gaz Denklemi

Gaz kanunlarndan yararlanlarak elde edilen formldr.
Va

1
P

VaT

(Boyle Kanunu)
(Charles Kanunu)

Bir orant katsays (R) kullanlp eitlik dzenlenirse ideal gaz denklemi elde edilir.

Van
(Avogadro Kanunu)
_______
n.T
Va
P
P.V = n.R.T

P : Basn

V : Hacim

T : Mutlak scaklk (K)

R : Gaz sabiti

Hacim, litre; basn, atmosfer alndnda, R =

n : Miktar (mol)

22, 4
, 0, 082 atm.L.mol1 . K1 dir.
273

Hacim, m3; basn, Pa alndnda R = 8,3145 J.mol1 . K1 dir.

271

10. SINIF KMYA

Gazlarn Molekl Ktlesi

deal gaz denklemi kullanlarak gaz haldeki bir maddenin molekl ktlesi hesaplanabilir.
n=

m . .
m
ifadesi yazldnda P.V =
R T olur.
MA
MA

Buradan gazn molekl ktlesi

MA =

m.R . T
bulunur.
P.V

Gazlarn Younluu
Bir gazn younluu; d = m/V dir. Bu ideal gaz denkleminde yerine yazlp dzenlendiinde P . M A =
Buradan gazn younluu;

d=

P.M A
R.T

bulunur.

0C scaklk ve 2 atm basn altndaki 4 mol CH4 gaz iin aadaki sorular cevaplaynz.
(CH4 n molekl ktlesi = 16)
a) Hacmi ka litredir?
b) zktlesi ka g/L dir?

SORU 48
380 mmHg basnta 2 mol ideal X gaz 89,6 litre hacim kaplamaktadr.
Buna gre X gaznn scakl ka C dir?
ZM

272

m. .
R T olur.
V

MADDENN HALLER

SORU 49
basn (atm)

0C deki 2 gram ideal X gazna ilikin basnhacim grafii ekildeki gibidir.

Buna gre,
I.

X in 1 mol 4 gramdr.

II.

X in K ve L noktalarnda P.V deerleri eittir.

III. X in K noktasndaki zktlesi, L noktasndakinden yksektir.

yarglarndan hangileri dorudur?

5,6

11,2

hacim (L)

ZM

SORU 50
273C de 2 litrelik bir kaba 5,6 gram N2 gaz konuluyor.
Buna gre, N2 gaznn basnc ka atm olur? (N nin atom ktlesi = 14)
ZM

SORU 51
Normal artlar altnda (0C 1 atm) N2 gaznn zktlesi ka g/L dir? (N nin atom ktlesi = 14)
ZM

SORU 52
0C scaklk ve 3 atm basn altnda 3,36 litre hacim kaplayan ideal X gaznn ktlesi 7,2 gram gelmektedir.
Buna gre, X in molekl ktlesi katr?
ZM

hacim (L)

SORU 53
1 atm basnta 16 gram ideal X gaznn hacmi K noktasnda 89,6 litredir.
Buna gre, X gaznn molekl ktlesi katr?
ZM

K
0

scaklk (C)

273

10. SINIF KMYA

SORU 54
ayr kapta bulunan ideal X, Y ve Z gazlarnn mutlak

Gaz

Mutlak Scaklk

Basn

Hacim

verilmitir.

2T

2V

Buna gre, gazlarn mol saylar arasndaki iliki

2T

2P

2V

scaklk (T), basn (P) ve hacim (V) ilikisi tabloda

nasldr?

ZM

Gaz Karmlar
Gazlar bulunduklar kabn her tarafna homojen dalr. Birka gaz birbiriyle kartrlrsa gazn hacmi ayn zamanda
gaz karmnn hacmine eit olur.

Ksmi Basn (Dalton Ksmi Basnlar Kanunu)

Bir gaz karmnda bulunan gazlardan herbirinin tek bana uygulad kuvvete o gazn ksmi basnc denir.
Bir gazn ksmi basnc, o gazn kapta yalnz bana bulunduunda uygulayaca basnca eittir.
Gaz karmn basnc, kaptaki gazlarn ksmi basnlarnn toplamdr.
Buna Dalton Ksmi Basnlar Kanunu denir.
Bir gaz karmnda X, Y ve Z gazlar bulunsun. PX = X gaznn basnc, PY = Y gaznn basnc, PZ = Z gaznn basnc
ve PT = Toplam basn olsun. Gazlarn ksmi basnlarnn toplam toplam basnc (PT) verir.
PT = PX + PY + PZ olur.
Kaptaki gazlarn mol saylarnn toplam toplam mol saysn (nT) verir.
nT = nX + nY + nZ dr.
Herhangi bir gazn ksmi basncn hesaplamak iin u eitlik kullanlr.
PX .V n X .R.T
=
&
PT .V n T .R.T

PX n X
=
PT n T

Mol Kesri: Bir karmdaki maddelerden birinin mol saysnn karmn toplam mol saysna oranna o maddenin
mol kesri denir.

Gaz karmndaki her gaz kendi mol says orannda basn yapar.

274

MADDENN HALLER

Bir gaz karm 0,2 mol H2, 0,5 mol N2 ve 1 mol O2 gaz iermektedir. Karmn toplam basnc 3,4 atm dir.
Buna gre, H2 gaznn ksmi basnc ka atm dir?

SORU 55
Kapal bir kapta eit ktlede H2, CH4 ve O2 gazlar bulunmaktadr.
O2 nin ksmi basnc 10 mmHg olduuna gre, H2 ve CH4 n ksmi basnlar kaar mmHg dir?
(Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
ZM

SORU 56
Sabit scaklkta cam kaplar arasndaki musluklar alyor.
Buna gre, herbir gazn ksmi basnc ka atm dir?

M1
He(g)
V

8 atm

12 atm

6 atm

M2
Ne(g)
2V

Ar(g)

3V

ZM

275

10. SINIF KMYA

etkinlik 5
Sabit hacimli kapal bir kaba, sabit scaklkta belli ktlede O2 gaz P atm basn yapmaktadr. Kaba ayn scaklkta eit
ktlede H2 gaz ekleniyor.
Buna gre, aadaki tabloyu doldurunuz. (Gazlar arasnda reaksiyon olmuyor.)
a)

Kaptaki molekl says nasl deiir?

b)

O2 nin ksmi basnc ka atm olur?

c)

H2 nin ksmi basnc ka atm olur?

d)

Kaptaki toplam bas ka atm olur?

e)

Birim hacimdeki molekl says nasl deiir?

f)

Gaz karmn younluu nasl deiir?

Gazlarda Kimyasal Tepkime

Baz gazlar birbiriyle kartrldnda aralarnda kimyasal tepkime oluabilir. Byle tepkimelerde scaklk ve mol
says deiebilir. Tepkime kabndaki basnhacim ilikisi bu durumda gz nnde bulundurulmaldr.

2L

1L

ekildeki kaplar arasdaki M musluu aldnda gazlar arasnda gazlarn biri

bitinceye kadar u tepkime gerekleiyor:
N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g)
Buna gre, tepkime sonunda kaptaki basn ka atm olur?

276

N2
3 atm

H2
6 atm

MADDENN HALLER

SORU 57
elik bir kapta 27C de 6 atm basn yapan NO2 gaz vardr. Scaklk 227C ye karlnca, 2NO2(g) A N2O4(g) tepkimesi
gerekleiyor.
Buna gre, kaptaki basn ka atm olur?
ZM

SORU 58
Sabit hacimli bir kapta TK de 2 atm bas yapan SO3 gaz bulunmaktadr. Scaklk 2TK e ykseltildiinde,
2SO3(g) A 2SO2(g) + O2(g) tepkimesi gerekletirildiinde kapta toplam gaz basnc 5 atm olarak llyor.
Buna gre, 2TK de O2 gaznn ksmi basnc ka atm dir?
ZM

Ksmi Hacim
Bir gaz karmndaki gazlardan her birinin o kapta tek bana bulunduunda kaplad hacme ksmi hacim denir.
Gaz karmnn toplam hacmi, karm oluturan gazlarn ksmi hacimleri toplamdr.
Bir gaz karmnda X, Y ve Z gazlar bulunsun. VX = X gaznn hacmi, VY = Y gaznn hacmi, VZ = Z gaznn hacmi
ve VT = toplam hacim olsun.
VT = VX + VY + VZ dur.
Kaptaki gazlarn mol saylarnn toplam toplam mol saysn (nT) verir.
nT = nX + nY + nZ dir.
Herhangi bir gazn ksmi hacmini hesaplamak iin u eitlik kullanlr.
P.VX n X .R.T
=
&
P.VT n T .R.T

VX n X
=
VT n T

Bir gaz karmndaki gazlarn hacimce

yzdeleri mol yzdelerine eittir.
VX n X
=
VY n Y

Belirli bir scaklkta hareketli pistonlu bir kapta 750 mmHg basnta, 1 mol He gaz 5 litre hacim kaplamaktadr. Ayn
scaklkta kaba 2 mol O2 gaz gnderiliyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
a) O2 gaznn ksmi hacmi ka litredir?
b) He ve O2 gazlarnn ksmi basnlar kaar mmHg dir?

277

10. SINIF KMYA

SORU 59
700 mmHg basnta, 25C de ekildeki hareketli pistonlu silindirde 1 gram H2 ve

1 gram H2

5 gram He gazlar toplam 42 litre hacim kaplamaktadr.

5 gram He

(Atom ktleleri: H=1, He=4)

a) H2 ve He gazlarnn ksmi hacimleri kaar litredir? b) H2 ve He gazlarnn ksmi basnlar kaar mmHg dir?
ZM

SORU 60
m gram

ekildeki hareketli pistonlu silindire normal artlar altnda (0C, 1 atm) m gram He ve m gram
CH4 gaz gnderiliyor.

H2(g)
4 litre

Sistemin son durumuyla ilgili aadaki sorular cevaplaynz.

(Atom ktleleri: H = 1, He = 4, C = 12)
a) H2, He ve CH4 gazlarnn ksmi hacimleri kaar litredir? b) H2, He ve CH4 gazlarnn ksmi basnlar kaar atm dir?
ZM

278

MADDENN HALLER

SORU 61
Havann hacimce yzde bileimi, %78 N2, %20,28 O2, %0,936 Ar ve %0,39 CO2 eklindedir.
Ak hava basnc 697,242 mmHg olan bir yerdeki hava rneinde bu drt gazn ksmi basnlar kaar mmHg
dir?
ZM

SORU 62
Normal artlar altnda elastik bir balon iinde 0,25 mol He gaz bulunmaktadr.
Ayn artlarda balonun hacmi 22,4 litre oluncaya kadar H2 gaz ekleniyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. (H nin atom ktlesi = 1)
a) Kaba eklenen H2 gaz ka gramdr? b) Gaz karmnda, He ve H2 gazlarnn ksmi basnlar kaar atm dr?
ZM

SORU 63

m gram

ekildeki hareketli pistonlu kapta sabit scaklkta m gram O2 gaz varken ayn
scaklkta m gram CH4 gaz ekleniyor.

O2(g)

Po = 750 mmHg

V litre

Buna gre,
I.

Hacim 2 katna kar.

II. CH4 n ksmi basnc 500 mmHg olur.

III. Gaz karmnn younluunun, O2 gaznn younluuna oran 1 dir.
yarglarndan hangileri dorudur? (Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II

E) II ve III

ZM

SORU 64
Hacimleri eit olan kapal cam kaplardan birinde N2O, dierinde CO2, ncsnde ise O2 gaz vardr. Ayn scaklkta,
ideal davranta olduklar varsaylan bu gazlarn ktleleri eittir.
Bu gazlarla ilgili,
I.

PN

2O

= PCO < PO
2

(P : basn)

II. Younluklar eittir.

III. Molekl saylar eittir.

yarglarndan hangileri dorudur? (Atom ktleleri: C = 12, N = 14, O = 16)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

279

10. SINIF KMYA

SORU 65
basn

basn

younluk

PC H
3 6

PT

PT
PC H
2 4
zaman
I

zaman

zaman

II

III

Hareketli pistonlu bir kapta C2H4 gaz varken ayn scaklkta C3H6 gaz gnderiliyor. Kaptaki baz nicelikler arasndaki
deiimlerin grafikleri yukarda verilmitir.
Bu grafiklerden hangileri dorudur? (Gazlar ideal davranldr.)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 66
273C de 1 atm basnta elastik bir balonda 0,2 mol H2, 0,3 mol O2 ve 1,5 mol N2 gazlar bulunmaktadr.
Buna gre, N2 gaznn ksmi hacmi ka litredir?
A) 22,4

B) 33,6

C) 44,8

D) 67,2

E) 89,6

ZM

etkinlik 6
Pistonlu bir kapta sabit scaklkta belli ktlede P atm basn yapan 5 litre hacim kaplayan ideal davranl O2 gaz
bulunmaktadr. Kaba ayn scaklkta eit ktlede CH4 gaz gnderiliyor. (Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
Buna gre, aadaki tabloyu doldurunuz. (Gazlar arasnda reaksiyon olmuyor.)

280

a)

Kaptaki molekl says nasl deiir?

b)

CH4 n ksmi hacmi ka litre olur?

c)

O2 nin ksmi basnc ka atm olur?

d)

CH4 n ksmi basnc ka atm olur?

e)

Birim hacimdeki molekl says nasl deiir?

MADDENN HALLER

Gerek Gazlar
imdiye kadar grdmz gaz yasalar ve kinetik teori gaz molekllerinin birbirini ekme ve itme kuvvetleri uygulamad varsaylan ideal gazlar aklamaktayd.
Ancak tabiatta ideal gaz yoktur, gerek gazlar vardr. Biliyoruz ki bir gaz yeterince soutulup sktrlrsa svlar.
Eer ideal gazda yok kabul edilen molekller aras kuvvetler gerekten olmasayd, gazlar sktrlarak svlamazd.
Bir gazn scakl drldke ve zerindeki basn artrldka gaz moleklleri birbirine yaklar, aralarnda ekim
kuvvetleri oluur ve svlar.
Dk scaklkta ve yksek basnta gazlar ideal gaz zelliinden uzaklar. (deallikten sapar.)
deal gaz denklemine gre (1 mol gaz iin) PV/RT deeri 1 e eittir.
Gerek gazlar iin bu sadece olduka dk basnlarda dorudur ve

PV/RT

CH4
H2

basn arttka nemli sapmalar meydana gelir.

NH3

deal gaz

200

400

600

800 1000

basn (atm)

Aadaki koullarn hangisinde bulunan X gaz ideal gaz davranna en yakn zellik gsterir?
A)

Basn (atm)

Scaklk (C)

0,25

100

B)

C)

0,25

100

D)

0,5

50

E)

100

SORU 67
Aadaki koullarn hangisinde bulunan 1 mol X gaz
A) 27C, 50 atm

B) 0C, 40 atm

C) 0C, 50 atm

PV
= 1 oranndan en fazla sapma gsterir?
RT
D) 27C, 10 atm

E) 27C, 1 atm

ZM

281

10. SINIF KMYA

SORU 68
Hareketli pistonlu bir kapta bir gaz bulunmaktadr.
Bu kaba,
I.

Pistonu iterek hacmi kltme (scaklk sabit)

II.

Scakl artrma (piston serbest)

III. Ayn gazdan ekleme (scaklk ve piston sabit)

ilemlerinden hangileri uygulanrsa ideal gaz zelliinden uzaklalr?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

Molekl Boyutu Molekller Aras ekim deal Gaz likisi

Gaz molekllerinin boyutu ne kadar kkse ve molekller aras ekim kuvvetleri ne kadar zayfsa gaz ideal gaz
zelliine o kadar yakndr.

Ayn scaklk ve basnta bulunan CO2 ve SO2 gazlarndan hangisinin zellikleri ideal gaz davranna daha
yakndr?

SORU 69
Ayn scaklk ve basntaki He ve Kr gazlarndan hangisinin zellikleri ideal gaz davranna daha yakndr?
(Atom numaralar: He = 2, Kr = 36)
ZM

SORU 70
Ayn scaklk ve basntaki CH4 ve C3H8 gazlarndan hangisinin zellikleri ideal gaz davranna daha yakndr?
ZM

282

MADDENN HALLER

SORU 71
Ayn scaklk ve basntaki H2 ve N2 gazlarndan hangisinin zellikleri ideal gaz davranna daha yakndr?
ZM

SORU 72
Ayn scaklk ve basntaki N2 ve NH3 gazlarndan hangisinin zellikleri ideal gaz davranna daha yakndr?
ZM

Gazlarn Svlatrlmas
Belli scaklktaki bir gazn zerindeki basn yeterince artrlp sktrldnda kabn dibinde

basn

sv olutuu grlr. Byle bir durumda kabn iinde oluan sv ve o svya ait gaz birlikte bulunur. Svs ile birlikte bulunan gaza buhar denir. Buhar da bir tr gaz olmasna kar-

hareketli
piston

n ideal gaz kanunlarna uymaz.

Svsyla dengedeki buharn bulunduu kaba ve kendi svsna yapt basnca denge bu-

X(g)

har basnc denir.

Denge buhar basnc maddelerin kimlik zelliklerinden biridir.
Buhar basnc svnn trne baldr. Uucu olan svnn (moleklleraras ekim kuv-

X(sv)

veti zayf olan svnn) buhar basnc daha byktr.

Buhar basnc, scakla baldr. Scaklk arttka svlarn buhar basnc da artar.
Sabit scaklkta, svlarn denge buhar basnlar iinde bulunduklar kabn hacmine bal
deildir. Sabit scaklkta kap hacmi kltlr ya da byltlrse buharn basnc deimez.

25C de ekildeki sistemde svsyla dengede alkol buhar ve ideal davranl N2 gaz bulunmaktadr.
Kaptaki toplam basn 430 mmHg ve 25C de alkoln denge buhar basnc 30 mmHg dir.
Scaklk deimeden piston itilerek gaz hacmi yarya indiriliyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.
a) N2 nin basnc ka mmHg olur?
b) Alkoln buhar basnc ka mmHg olur?
c) Kaptaki toplam basn ka mmHg olur?

N2(g)
ve
Alkol buhar
Alkol(sv)
25C

283

10. SINIF KMYA

SORU 73
25C de bulunan ekildeki kapta svs ile dengede su buhar ve suda znmeyen ideal davranl
He gaz toplam 624 mmHg basn yapmaktadr. Scaklk deimeden, piston yukarya ekilip gaz
hacmi 2 katna karlyor. Yeniden denge kurulduunda kabn dibinde halen H2O(s) olduu grlyor.

He(g)
H2O(g)

Buna gre, son durumda kaptaki basn ka mmHg dir?

(25C de suyun buhar basnc = 24 mmHg)

H2O(sv)

ZM

SORU 74
20C de bulunan ekildeki sistemin M musluu alyor. Sistemde gaz basn

2 litre

1 litre

dengesi kuruluncaya kadar beklendiinde kap iinde alkol damlacklar

olduu grlyor. (Scaklk sabit)
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

Alkol buhar
PAlkol=30 mmHg

a) N2 gaznn basnc ka mmHg dr?

b) Alkoln buhar basnc ka mmHg dr?
c) Kaptaki toplam basn ka mmHg dr?
ZM

284

Alkol(sv)

N2(g)
PN2=600 mmHg

MADDENN HALLER

SORU 75
0C de bulunan sabit hacimli ekildeki sistemde kaptaki toplam basn 278 mmHg dir.
Sistemin scakl 27C ye karlyor.
Buna gre, kaptaki toplam basn ka mmHg olur?
(0C de suyun buhar basnc 5 mmHg, 27C de suyun buhar basnc 24 mmHg dir.)

He(g)
H2O(g)
H2O(sv)

ZM

Kritik Scaklk
Gazlarn zerindeki basn arttrldnda svlaabileceini belirtmitik. Bir gazn scakl arttka gazn svlamas
gleir ve dolaysyla da svlatrmak iin daha yksek basn uygulamak gerekir. Her gaz iin yle bir scaklk vardr
ki bu scakln stnde ne kadar yksek basn uygulanrsa uygulansn gaz svlatrlamaz. Bu scakla o gazn kritik scakl denir. Daha ak bir ifade ile bir gazn basnla svlatrlabilecei en yksek scakla kritik scaklk denir.
Kritik scaklk, maddelerin kimlik zellii olup her madde iin farkl bir deerdir.
Bir gazn kritik scakl, o gazn molekller aras ekim kuvvetlerinin bir lsdr. Zayf ekim kuvvetlerine sahip
olan bir maddenin kritik scakl da dktr.

etkinlik 7
Gaz

Kritik Scaklk (K)

N2(g)

126

O2(g)

159

CH4(g)

190

NH3(g)

405

Tabloda kritik scaklklar verilen gazlarla ilgili aadaki ifadeler doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.

a)

N2, 126 K den yksek scaklkta svlamaz.

b)

190 K den dk scaklkta CH4 n zerindeki basn artrlrsa svlaabilir.

c)

O2 nin moleklleri arasndaki ekim kuvveti N2 ninkinden daha fazladr.

d)

NH3 n kaynama scakl CH4 nkinden daha dktr. (Ayn basnta)

e)

NH3 svsnn buhar basnc N2 svsnn buhar basncndan daha yksektir. (Ayn scaklkta)

f)

O2 ve NH3 gazlarnn zerindeki basn artrldnda O2 daha yksek basnta younlar.

285

10. SINIF KMYA

Joule Thomson Olay

Bir gaz sktrldnda molekller arasnda ekim kuvvetleri oluur. Sklatrlm bir gaz hzla geniletilirse gazn scaklnn dt grlr. Gaz hzla genilediinde gaz moleklleri arasnda ekim kuvvetleri de yenilir (kopar). Bu
kuvvetlerin yenilmesi iin gereken enerji d ortamdan alnamayarak gaz molekllerinin z slar kullanlarak karlanr. Bu nedenle de gazn scakl der. Buna JouleThomson Olay denir.
Buzdolabnn almas, gaz k memelerindeki souma, pompada skan gazn snmas JouleThomson olayyla ilgilidir.

ekildeki sistemde 20C de sktrlm X gaz bulunmaktadr. Kabn pistonu aniden yukarya
ekilerek sabitleniyor.
Buna gre,
I. X(g) nin scakl 20C nin altna der.
II. X(g) molekllerinin ortalama kinetik enerjisi azalr.

X(g)

III. Kaptaki basn azalr.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

SORU 76
ekildeki kapta 25C de buharyla dengede su bulunmaktadr. Piston t annda aniden yukarya
ekilerek sabitleniyor. Sistemde meydana gelen baz deiimlerle ilgili aadaki grafikler iziliyor.
buhar basnc

scaklk

gaz molekl says

H2O(g)
H2O(sv)
t

zaman
I

Bu grafiklerden hangileri dorudur?

ZM

286

zaman
II

zaman
III

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

Hacmi 240 cm3, basnc 3 atmosfer olan m gram

5.

Ayn scaklkta son basncn 1 atmosfer olmas

22 gram N2O gaz bulunan sabit hacimli bir kaba

ayn scaklkta 44 gram CO2 gaz ekleniyor.
Buna gre,

iin hacim ka cm3 olmaldr?

I.

A) 80

II. N2O nun ksmi basnc 1/3 ne der.

Helyum gazna ayn miktarda Helyum katlyor.

B) 240

C) 480 D) 720 E) 1440

Toplam molekl says katna kar.

III. Toplam basn 3 katna kar.

2.

ekildeki sabit basnl kapta, 546 K

scaklkta, 8g CH4 gaz vardr.
Bu kaba;
I.

yarglarndan hangileri doru olur?

(Atom ktleleri: C = 12, N = 14, O = 16)

4
Piston

A) Yalnz I

2
1

CH4(g)

B) Yalnz III

D) I ve III

C) I ve II
E) I,II ve III

1 gram H2 eklemek

II. 1 gram He gaz eklemek

III. Scakl 273C artrmak
6.

ilemlerinden hangileri yaplrsa piston 3 nok-

tasna kayar? (Atom ktleleri: H=1, He=4, C=12,

He

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

3.

E) I,II ve III

X, Y ve Z gazlarnn ayn scaklktaki hacim basn

ESEN YAYINLARI

Blmeler eittir.)
A) Yalnz I

Basn

Hacim

4V

nX

2P

2V

nY

O2

P, 2V

2P, 3V

ekildeki gazlarn scakl ayndr. M musluu

alarak I.kaptaki gazn tamam piston itilerek II.
kaba aktarlyor.
Buna gre oluan gaz karmnda He nin mol
yzdesi katr?

deerleri tablodaki gibidir.

Gaz

II

Mol Says

A) 20

B) 25

C) 40

D) 75

E) 80

Z
2P
V
nZ
Buna gre nX, nY, ve nZ arasndaki iliki aadakilerden hangisidir?
A) nX = nY > nZ

B) nX = nY = nZ

C) nX > nY > nZ

D) nY > nX > nZ

7.

E) nX > nY = nZ

4.

27C de 8,2 litrelik bir kaba bir miktar O2 gaz

114 cmHg basn yapmaktadr.
Buna gre, O2 nin ktlesi ka gramdr?
(O nun atom ktlesi = 16)
A) 4

288

B) 8

C) 16

V litre

2V litre

4V litre

2T
1 mol X(g)

T
2 mol X(g)

T
4 mol X(g)

Kaplarda bulunan gazlarn basnlar arasndaki iliki, aadakilerden hangisinde doru

verilmitir? (T = Mutlak scaklk)
A) P1>P3>P2

D) 24

E) 32

B) P2>P3>P1

D) P1>P2>P3

C) P1=P2=P3
E) P1>P2=P3

MADDENN HALLER

8.

11.
M

2V
He
4 atm

T
T

3V
N2
2 atm

2 atm
4 litre

5 atm
2 litre

T
II
I

Ayn scaklkta M musluu aldnda He ve

N2 gazlarnn ksmi basnlar kaar atmosfer
olur?
PHe
PN
2

A)
2,8
2,8
B)
1,6
1,2
C)
1,6
3
D)
4
1,2
E)
2,4
1,2

ekildeki kaplar arasndaki musluk alp basn

dengesi kurulduktan sonra tekrar kapatlyor.
Buna gre son durumda II.kapta P.V deeri ka
litre.atm dir?
A) 3

B) 4

C) 6

D) 8

E) 10

12. X, Y ve Z ideal gazlarna ilikin nicelikler aadaki

9.

P, T

P, T

NO(g)
6 gram

X2(g)
12,8 gram

2V

ekildeki kaplarda bulunan gazlarn basn ve

scaklklar eittir.
Buna gre X in atom ktlesi katr?
(Atom ktleleri: N=14, O=16)
A) 16

B) 24

C) 32

D) 48

ESEN YAYINLARI

gibidir.
X(g)

Y(g)

Z(g)

Basn

2P

2P

Mol says

2n

2T

Mutlak scaklk

Buna gre, gazlarn hacimleri arasndaki iliki,

aadakilerden hangisidir?

E) 64

A) VX = 2VY = 4VZ

B) VX = VY = 2VZ

C) VX = 4VY = 4VZ

D) VX = VY = VZ

E) 2VX = VY = 2VZ

13.

10. Hacim ve molekl saylar eit olan X, Y ve Z gazlarnn ilk ve son scaklklar aadaki gibidir.
Gaz

lk Scaklk

Son Scaklk

40C

80C

300K

600K

273K

273C

Bo
V

B) Yalnz Y

D) Y ve Z
1.E

2.B

3.A

ekildeki sistemde M musluu alp mutlak scaklk iki katna kartlyor.

Buna gre kaplardaki basn ka atm olur?
(V: Hacim, T: Scaklk)

C) X ve Y

A) 6

E) X, Y ve Z
4.C

5.D

6.B

3 atm
2V

Buna gre hangi gazlarn son basnc ilk basncnn iki katdr?
A) Yalnz X

7.E

8.B

B) 4
9.A

C) 3
10.D

11.C

D) 2
12.A

E) 1
13.B

289

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

4.

Kaptaki gaz karmnn basnc

3,6 atm dir.
Buna gre, gazlarn ksmi basnlar kaar atm
dir?
(Atom ktleleri: H=1,
C=12, O=16, S=32)
PSO3

0,6
3
1,2
2,4
1,8

A)
B)
C)
D)
E)

8 gram X gaz 546C de 22,4 litrelik bir kapta

114 cmHg basn yapmaktadr.
Buna gre X gaznn molekl ktlesi nedir?
A) 2

m gram SO3

B) 4

C) 8

PCH4

3
0,6
2,4
1,2
1,8

5.

E) 32

hareketli piston
cam balon

M
He

Ne

2V

2.

3 litre
2T
16 g CH4
P2

ekildeki cam balonda 2h cmHg basn yapan He

gaz bulunmaktadr.

ekildeki kaplarda bulunan O2 ve CH4 gazlarP

nn basnlar oran 1 nedir?
P2

ESEN YAYINLARI

2 litre
T
16 g O2
P1

D) 16

m gram CH4

Ak hava basncnn h cmHg olduu ortamda,

sabit scaklkta M musluu aldnda hareketli piston nerede durur?
(Kaptaki aralklar eit ve her blme V hacimlidir.)
A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

(Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16,

T = Mutlak scaklk)
A)

3
4

B)

2
3

C)

3
5

D)

1
2

E)

3
8

6.

ekildeki sabit hacimli kapta

2 mol CH4 gaz bulunuyor.
Ayn scaklkta bu kaba 64
gram SO2 gaz ekleniyor.

3.

II
2 litre
6 atm
O2(g)

TC

Buna gre,
I.

1 litre
Bo

Younluk
kar.

iki

2 mol
CH4(g)

katna
T, V

II. Molekl says iki katna

kar.
ekildeki sistemde scaklk deitirilmeden musluk ok ksa bir sre alarak geri kapatldnda, II.
kapta basn 3 atm olmaktadr.
Buna gre, I kaptaki gazn yzde ka II. kaba
gemitir?
A) 40
290

B) 25

C) 20

D) 15

E) 10

III. Basn 1,5 katna kar.

yarglarndan hangileri doru olur?
(Atom ktleleri: H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)
A) Yalnz I

B) Yalnz II
D) I ve II

C) Yalnz III
E) II ve III

MADDENN HALLER

7.

ekildeki grafik 4
gram X gaznn
P.VT
ilikisini
gstermektedir.
Buna gre X gaznn
molekl
ktlesi katr?
A) 4

B) 16

P.V (Lt.atm)

10. T scaklnda 20 litrelik kapta 3 atm basn

yapan bir ideal gazn, ayn miktarnn 30 litrelik

11,2

kapta 2T scaklnda basnc ka atm olur?

5,6

(T : Mutlak scaklk)
273

C) 24

A) 7

546

B) 6

C) 5

D) 4

E) 2

T (K)

D) 28

E) 44

11. ekildeki sabit ha8.

Sabit hacimli bir kapta bulunan Helyum gaz bir s

cimli kapta bir mik-

kaynayla dzenli olarak stlyor.

tar NO gaz bulunuyor.

Bu ilem srasnda aadakilerden hangisi

9.

A)

Artar

Deimez

Artar

B)

Artar

Artar

Artar

C)

Deimez

Artar

Artar

D)

Deimez

Deimez

Artar

E)

Deimez

Artar

Deimez

I.

Kab stmak

II. Ortama bir miktar daha

NO gaz gndermek

ESEN YAYINLARI

Molekllerinin
Younluk
Basn
Ortalama K.E.

NO(g)

Bu kaba,

doru olur?

III. Ortamdan bir miktar NO gaz ekmek

ilemlerinden hangileri yaplrsa kaptaki gaz
basnc deiir?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

Ayn scaklk ve basnta gazlarn eit hacimlerinde eit sayda molekl bulunur.

C) I ve II
E) I, II ve III

12. Sabit scaklk ve basnta, ideal gazlar iin aadaki grafikler iziliyor.

Buna gre, aadaki gaz iftlerinden hangisi

ayn artlarda eit hacim kaplar?

n
V

(Atom ktleleri: C = 12, N = 14, O = 16, S = 32)

I. gaz

II. gaz

A) 80 gram SO3

80 gram SO2

B) 32 gram SO2

32 gram O2

C) 21 gram N2

28 gram CO

D) 12 gram O2

24 gram SO2

E) 16 gram O2

32 gram O2

1.A

2.E

3.B

4.D

1
n

Bu grafiklerden hangileri dorudur?

(V: hacim, n: Mol says)
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

5.D

6.C

7.B

8.C

9.D

C) I ve III
E) I, II ve III

10.D

11.E

12.E

291

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

T
V
m gram
CH4

TEST 10

4.

T
2V
6,4 gram
SO2

Gazlarn hacmi ile ilgili grafik yledir.

hacim

hacim

srtnmesiz
hareketli piston
0

ekildeki dzenekte srtnmesiz piston hareketsiz

durmaktadr.

C) 3,2

D) 6,4

E) 12,8

2.

mol says

50C scaklktaki 1 mol ideal gazn miktar deitirilmedii halde, hacmi ve PV arpm iki katna
kmtr.

(Basn ve
scaklk sabit)
III

Buna gre,
Basnc deimemitir.

II. Scakl 100C ye karlmtr.

III.

PV
oran artmtr.
nT

yarglarndan hangileri doru olur?

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

deal davrantaki gazlar iin bu grafiklerden

hangileri dorudur?

ESEN YAYINLARI

I.

C) I ve III

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

5.

P.V

E) I, II ve III

X2(g) + 3Y2(g) A 2XY3(g)

denklemine gre ayn koullarda 9 ar litre X2 ve Y2

gazlar tepkimeye sokuluyor. Tepkime tamamlandnda XY3 n ksmi hacmi 6 litre olarak llyor.

Scakl sabit tutulan ideal bir gaz rneine uygulanan ilemlere ilikin P.V arpmnn P ile deiimi
ekildeki gibidir.

Buna gre,

Buna gre,

I.

I.

Kapta toplam 12 litre gaz vardr.

3. ilemde, V sabitken n azaltlmtr.

II. Her iki gazdan da bir miktar artmtr.

II. 1. ilemde, n sabitken V artrlmtr.

III. Kaptaki X2 nin ksmi hacmi 6 litredir.

III. 2. ilemde, n sabitken V azaltlmtr.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I
D) I ve III

306

C) I ve II
E) II ve III

3.

mutlak
scaklk
(Mol says ve
basn sabit)
II

P.V

(Atom ktleleri: H = 1, C 12, O = 16, S = 32)

B) 1,6

(Mol says ve
scaklk sabit)
I

Buna gre, sistemdeki CH4 gaz ka gramdr?

A) 0,8

273

basn

B) Yalnz II

C) Yalnz III
E) II ve III

A) Yalnz I
D) I ve III

B) Yalnz II

C) I ve II
E) II ve III

MADDENN HALLER

6.

10. Kapal bir kapta, 2 atmosfer basn altnda yalnz

4 mol NH3 gaz bulunmaktadr.

Karm halinde bulunan gazlardan herhangi birinin mol saysnn toplam mol saysna oran o gazn
mol kesrini verir.

Bu gaz, sabit scaklkta u denkleme gre ayryor.

2NH3(g) A N2(g) + 3H2(g)

H2, O2 ve He gazlarndan oluan bir karmda

3
hidrojen gaznn mol kesri , oksijen gaznn mol
5
3
dr.
kesri ise
10

Kaptaki basn 3 atmosfere ulat anda, NH3,

N2 ve H2 gazlarnn mol saylar katr?
NH3(g)

N2(g)

H2(g)

A)

B)

0,5

1,5

C)

1,5

4,5

D)

E)

Buna gre karmn molce % de ka He

gazdr?
A) 10

7.

B) 40

C) 50

D) 60

E) 80

Kapal bir kapta T(K) scaklnda X gaz varken

basn 0,4 atm dir. Bu kapta; 2X(g) A Y(g) tepkimesi gerekletiinde 2T scaklnda basn 0,6
atm oluyor.
Buna gre, X in yzde (%) ka harcanmtr?

8.

B) 75

C) 50

D) 40

11.

E) 25

deal bir gaza aadaki ilemler uygulanyor:

I.

Sabit hacimde ve sabit mol sayda scakl

artrmak

ESEN YAYINLARI

A) 80

Gazlarn basnc, scaklk ve hacim deiimleri

sonucu deiir.
Sabit scaklkta basn hacimle ters orantl
olarak deiir.

II. Sabit hacimde ve sabit scaklkta kaba gaz

eklemek

Buna gre, sabit scaklkta, belirli bir mitar O2

gaznn hacmi yarya indirilirse, basnc (p),
ktlesi (m) ve zktlesi (d) nasl deiir?

III. Sabit scaklkta ve sabit basnta kaba gaz

eklemek
P
Bu ilemlerde
oran nasl deiir?
T

9.

Bir maddenin, birim hacminin ktlesine zktle denir.

A) m deimez, d yarya iner.

B) p yarya iner, d iki katna kar.

II

III

C) m ve d iki katna kar.

A) Artar

Artar

Artar

D) m ve p iki katna kar.

B) Deimez

Artar

Artar

E) p ve d iki katna kar.

C) Artar

Artar

Deimez

D) Deimez

Artar

Deimez

E) Azalr

Deimez

Artar

C2H5OH + Na A C2H5ONa +

1
H
2 2

tepkimesine gre 0C, 2 atmosfer basnta 4,48

litre H2 gaz elde etmek iin ka mol C2H5OH
harcanmaldr?
A) 0,8
1.A

B) 0,7
2.A

C) 0,6
3.D

D) 0,5
4.D

12. 22,4 litrelik bir kapta 4m gram O2, 2m gram CH4,

m gram He gazlarndan oluan bir karmn 273K
scaklnda 2 atmosfer basn yapmaktadr.
Buna gre, m katr?
(Atom ktleleri: H = 1, He = 4, C = 12, O = 16)
A) 5

E) 0,4
5.A

6.A

7.C

B) 4
8.D

9.A

C) 3
10.A

D) 2
11.E

E) 1
12.B

307

MADDENN HALLER

Blm 2 SIVILAR ve KATILAR

SIVILAR
Svlarn zellikleri
Svlarn belirli bir ekilleri olmayp bulunduu kabn doldurabildikleri kadarnn eklini alrlar.
Sv fazda, tanecikler aras boluk gaz faza gre daha azdr. Bu nedenle sv fazda molekller aras ekim gaz faza gre daha kuvvetlidir.
Svlar akkan zellik gsterirler.
Sv faz, gaz faza gre daha dk enerjilidir.
Scaklk arttka, svlarn hacimleri de artar. Ancak svlarn hacimleri basnla deimez.
Svlar bir araya getirildiinde birbirlerinin iinde zamanla yaylrlar.

Bir kapta bulunan belirli ktledeki bir svya ilikin aadaki grafikler izilmitir.
basn

scaklk

basn

(scaklk
sabit)

hacim

II

hacim

III

younluk

Bu grafiklerden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

SORU 1
Pistonlu bir kapta bulunan HCl gaz zerindeki basn artrlarak scaklk drldnde kapta HCl svs oluuyor.
Buna gre,
I. HCl moleklleri arasndaki ba kuvveti artar.
II. HCl molekllerinin dzensizlii azalr.
III. HCl molekllerinin akkan zellii kaybolur.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

309

10. SINIF KMYA

SORU 2
ekildeki kabn dibinde H2O(s) ve zerinde H2(g) vardr. Kaba ayn scaklkta H2 gaz gnderiliyor.
Bu ilem srasnda kaptaki H2O(s) ve H2(g) nin younluk (d) zaman (t) deiimini gsteren

H2(g)

grafikaadakilerden hangisidir?
H2O(sv)

A)

B)

C)

H2O
H2

H2

H2O

D)
H2

H2O
t

E)

H2

H2O

H2O
t

H2

ZM

Yzey Gerilimi
Svlarn yzeyini bir birim (1 cm2 veya 1 m2) artrmak iin gereken enerjiye
yzey gerilimi denir.
Molekller aras kuvvetler, moleklleri bir araya ve i ksma doru ektii

Yzey

iin, bir svnn yzeyi dzgndr. Bir svnn yzey gerilimi, yzeydeki molekllerin, dengelenmemi net bir kuvvetle ie doru ekilmelerinin bir sonucudur.
Bu kuvvet, molekllerin dzgn olarak istiflenmesini ve bylece dzgn bir

Yn

yzey olumasn salar.

Havada asl duran bir sv damlac kreseldir. nk yzey gerilim sonucu molekller en kk yzeyli olan kre biimini alrlar.
Sv moleklleri arasndaki ekim kuvveti ne kadar bykse svnn yzey gerilimi de o kadar byktr.

Kapilar Etki
Geni bir kaba konulan suyun yzeyi dzgndr. Ancak su dar borularda ykselir. Svlarn dar borularda ykselmesi olayna kapilar etki denir.
Sv moleklleri ile borunun i yzeyi arasndaki ekim kuvvetlerinden dolay sv boruda ykselir.

Adhezyon
Farkl iki maddenin moleklleri arasndaki ekim kuvvetine adhezyon kuvvetleri denir.

Kohezyon
Maddenin kendi moleklleri arasndaki ekim kuvvetine kohezyon kuvvetleri denir.
inde su bulunan ince bir cam tp dnlecek olursa, suyun kendi moleklleri arasnda kohezyon kuvvetleri, cam ile
su arasnda ise adhezyon kuvvetleri bulunur. Svlarn ince tpler ierisindeki ykselme ve alalma hareketi tamamen
bu iki kuvvet arasndaki etkileimle balantl olan yzey gerilimi ile ilikilidir.
310

MADDENN HALLER

Camdan yaplm iki boruya X ve Y svlar konulduunda ekilde grlen durumlar

olumaktadr.

X(sv)

Bu olayn nedenini aklaynz.

1. durum

Y(sv)

2. durum

SORU 3
su damlas

su damlas
Naylon

1. ekil

Mendil

2. ekil

Naylon zerine damlatlan su damlas naylonu slatmayp kresel bir durum alrken, mendile damlatlan su damlas
mendil tarafndan emilerek mendil slanr.
Bu olay maddeler arasndaki adhezyon ve kohezyon kuvvetlerini karlatrarak aklaynz.
ZM

SORU 4
I.

Bitkilerde, kklerde alnan suyun bitkinin dier organlarna iletilmesi

II.

Kann damarlarda yerekimene ters ynde hareket etmesi

III. Cilalanm ayakkabya su damlatldnda suyun ayakkab tarafndan emilmeden akmas

olaylarndan hangilerinde adhezyon > kohezyon olur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

311

10. SINIF KMYA

Yzey Gerilimine Etki Eden Faktrler

Basn - Svnn Cinsi
Bir sv zerindeki gazn basnc artrldnda ya da sv zerine bu svda znmeyen bir baka sv eklendiinde svnn yzey gerilimi azalr. Bunun nedeni svnn yzeyindeki molekllerin kar fazdaki molekllerle yapt etkileimdir.

Scaklk
Scakln artrlmas, svnn yzey gerilimini drr. nk scaklk arttka molekllerin hareketi artar. Artan hareket de molekller aras ekim kuvvetlerinin etkisini azaltr.

Svnn Safl
Genellikle zeltilerin yzey gerilimi saf zcye gre dktr. Svda znen molekller, iteki zc molekllerinin yzeydeki zc molekllerine doru ekmesini belli lde engellediinden svnn yzey gerilimini drrler.

Yzey Aktif Madde

zcnn yzey gerilimini dren maddelere yzey aktif maddeler denir.
Sulu zeltilerin yzey aktif maddeleri, sabunlar, deterjanlar, organik asitler, alkoller, eterler vs olarak saylabilir.

Yzey naktif Madde

zcnn yzey gerilimini deitirmeyen maddelere yzey inaktif maddeler denir.
eker, gliserin, organik asit tuzlar yzey inaktif maddelerdir.
Dier maddelerin aksine iyonik tuzlar, suda zndklerinde yzey gerilimini artrrlar. Suda znen iyonlar, su
moleklleriyle iyondipol etkileimi yaparak su molekllerinin zeltinin i ksmlara ekilmesini salar.

etkinlik 1
Aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Havada asl duran sv damlalarnn kresel olma nedeni svnn yzey gerilimidir.

b)

Yzey geriliminden dolay svlar en byk yzeyli durumu oluturma eilimindedirler.

c)

Bir sv zerine gaz gnderilip basn artrldnda svnn yzey gerilimi azalr.

d)

Bir svnn yzeyindeki molekller baka bir madde tarafndan svnn dna ekildiinde svnn yzey gerilimi azalr.

e)

Dar borularda adhezyon kuvvetleri yeterince bykse, sv burada kendiliinden ykselir.

f)

Su moleklleri arasndaki kohezyon kuvvetleri yeterince bykse, sv boruda kendiliinden ykselir.

g)

Scakln artrlmas, svlarn yzey gerilimini drr.

h)

Yzey aktif maddeler (sabun, deterjan vs) suyun yzey gerilimini artrrlar.

312

MADDENN HALLER

etkinlik 2
Aadaki aklamalarda boluklara gelmesi gereken uygun kelimeyi tablodan seerek yerletiriniz.
Adhezyon kuvvetleri

Kohezyon kuvvetleri

bkey

D bkey

Yzey aktif

Yzey gerilimi

Scaklk

Yzey inaktif

a) Bir svnn yzeyini bir birim artrmak iin gereken enerji miktarna denir.
b) Farkl iki maddenin moleklleri arasndaki ekim kuvvetlerine denir.
c) Bir maddenin kendi moleklleri arasndaki ekim kuvvetlerine denir.
d) Bir svnn moleklleri arasndaki kohezyon kuvvetleri, svnn iinde bulunduu boruyla oluturduu adhezyon kuvvetlerinden bykse sv bir ekil alr.
e) Bir svnn moleklleri arasndaki kohezyon kuvvetleri, svnn iinde bulunduu boruyla oluturduu adhezyon kuvvetinden kkse sv bir ekil alr.
f)

arttka svlarn yzey gerilimi azalr.

g) zclerin yzey gerilimini dren maddelere ............................ maddeler denir.

h) zclerin yzey gerilimini deitirmeyen maddelere ............................ maddeler denir.

SORU 5
Svlarn yzey gerilimi ile ilgili aadakilerden hangisi yanltr?
A)

Svlarn kimlik zelliklerindendir.

B)

Molekller aras ekim kuvveti fazla olan svnn yzey gerilimi daha fazladr.

C)

Yzey aktif maddeler, iinde zndkleri svnn yzey gerilimini artrrlar.

D)

Scaklk art svlarn yzey gerilimini drr.

E)

Sv zerindeki basncn artrlmas svlarn yzey gerilimini azaltr.

ZM

313

10. SINIF KMYA

Akkanlk (Viskozite)
Bir svnn akmaya kar gsterdii dirence viskozite denir. Bir svnn viskozitesi ne kadar bykse o kadar yava
akar. Viskozitenin tersine akclk denir.
Her akkann viskozitesi vardr. Gazlar da akkan maddelerdir. Bu nedenle gazlarn da viskoziteleri vardr. Gazlarn
viskoziteleri ok kk yani akclklar ok byktr.

Viskoziteye Etki Eden Faktrler

Molekller aras ekim kuvvetlerinin artmas viskoziteyi artrr. Kuvvetli molekller aras gler, moleklleri bir arada tutar ve molekllerin hareketlerini snrlar.
Byk ktleli ve dorusal bir molekl yapsna sahip svlarn viskoziteleri, kk ve kresel molekllerden oluan svnn viskozitesinden daha yksektir.
Scaklk arttka molekller arasndaki ekim kuvvetleri azalr ve bu nedenle svnn vistozitesi azalr.

CH2 OH
|
CH OH
|
CH2 OH

H2O

Gliserin

Su

Ak forml verilen gliserin ile suyun viskozitelerini karlatrnz.

SORU 6
X svsnn viskozitesi, Y svsnn viskozitesinden daha byktr.
Buna gre,
I.

X in moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri, Y ninkinden fazladr.

II.

X in ak hz, Y nin ak hzndan fazladr.

III. X svs, Y svsndan daha akcdr.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
ZM

314

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) I ve III

MADDENN HALLER

SORU 7
X(s)

Y(s)

Z(s)

X, Y ve Z svlarndan alnan rnekler zde ortamlara ayn anda damlatldklarnda yukardaki durum oluuyor.
Buna gre,
I. X svsnn viskozitesi Y svsnn viskozitesinden daha fazladr.
II. Y svsnn ak hz, Z svsnn ak hzndan daha azdr.
III. Z moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri, X svsnn moleklleri arasndaki ekim kuvvetlerinden daha fazladr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ZM

Maddenin Halleri
Maddeler bulunduklar koullara (scaklk ve basn) gre kat, sv veya gaz halde bulunur.

Kat Hal
Kat hal maddenin en dzenli ve en dk enerjili halidir.
Katy oluturan atom, molekl veya iyonlar aras boluklar ok azdr.
Tanecikler arasndaki ekim kuvvetinin en fazla olduu hal kat haldir.
Kat halin belirli bir hacmi ve ekli vardr.
Akkan olmad iin kat halde tanecikler sadece titreim hareketi yapar.
Basnla hacimleri deimez yani sktrlamazlar.

Sv Hal
Svlar konuldukar kabn doldurduu kadar ksmnn eklini alrlar.
Svlar akkan olup svy oluturan tanecikler birbiri zerinden kayarak hareket ederler.
Bir maddenin sv hali kat haline gre daha dzensiz ve daha yksek enerjilidir.
Basnla svlarn hacimleri deimez yani sktrlamaz.

Gaz Hal
Bir maddenin gaz hali dier hallerine gre en dzensiz ve en yksek enerjili haldir.
Gaz halin belirli bir ekli olmayp bulunduu kabn her tarafna homojen dalr.
Gaz halinde tanecikler arasnda ekim kuvvetleri yoktur.
Gaz tanecikleri arasnda byk boluklar vardr. Bu nedenle basnla nemli oranda sktrlabilir.

Plazma Hal
Kat bir cisme enerji verilirse (stma, gerilim uygulama vs) nce sv daha sonra da gaza dnr. Gaz halinden sonra enerji verilmeye devam edilirse gaz atomunun elektronlar ekirdein ekiminden kurtulur. Bunun sonucunda iyon,
elektron ve ntr atomdan oluan bir karm oluur. Bu karma plazma denir.

315

10. SINIF KMYA

etkinlik 3
Aadaki tabloda verilen maddelerin oda koullarndaki (1 atm basn, 25 C scaklk) fiziksel halleri iin boluklar doldurunuz.
Madde

Maddeyi Oluturan
Trler

Fiziksel Hali

Sktrlabilme
zellii

Akkanlk zellii

Demir
Alkol
Sodyum klorr
Oksijen (O2)

Hal Deiimleri ve Is
Hal Deiimi
Bir maddenin kat, sv, gaz hallerinin birinden bir bakasna gemesine hal deiimi denir.

Is
Scak bir cisimden souk cisme aktarlan enerjiye s denir.
Is akm bazen scaklk deiimine neden olurken baz durumlarda hal deiimine neden olur.

kat

erime
donma

sv

buharlama
younlama

gaz

sblimleme
s alr
(endotermik)
X (kat)
en dzenli
hal
en dk
enerji hal

X (sv)

s verir
(ekzotermik)

X (g)
en dzensiz
hal
en yksek
enerji hal

Erime
Kat maddelerin s alarak sv hale gemesine erime denir.

Erime Noktas
Bir maddenin belli basn altnda kat halden sv hale getii scakla erime noktas (erime scakl) denir.

316

MADDENN HALLER

Donma
Sv maddenin s vererek kat hale gemesine donma denir.

Donma Noktas
Bir maddenin belli basn altnda sv halden kat hale getii scakla donma noktas (donma scakl) denir.

Buharlama
Sv maddelerin s alarak gaz hale dnmesine buharlama denir. Svlar her scaklkta buharlaabilir.

Youma
Bir gazn s vererek svya dnmesine youma denir.

Sblimleme
Bir maddenin kat halden sv hale dnmeden direk gaz hale dnmesine sblimleme denir.

Geri Sblimleme
Sblimlemenin tersi olarak, gaz bir maddenin dorudan kat hale dnmesine geri sblimleme denir. Geri sblimlemede s aa kar. (Su buharnn kat hale gemesine zel olarak kralama denir.)

etkinlik 4
Aadaki fiziksel deimeleri adlandrp deime srasnda s alnrsa s alnr s veriliyorsa s verir eklinde belirtiniz.
Deiim
a)

Buz A Su

b)

Kat naftalin A Naftalin buhar

c)

Sv alkol A Alkol buhar

d)

yot buhar A Kat iyot

e)

Buz A Su buhar

f)

Su A Buz

Deiimin Ad

Is alr / Is verir

317

10. SINIF KMYA

Ar Bir Maddenin Hal Deiim Grafii

Ar bir maddenin sabit basn altnda, kat halden balanarak gaz hale

scaklk

dnnceye kadar stlmasna ilikin scaklk s grafiini inceleyeceiz.

(KN)T3

I. Aralk

(EN)T2

Bu aralkta madde kat olup homojen grnmldr. Scaklk T1 den T2

T1

I
kat

II

III

IV

kat+sv

sv

sv+gaz

gaz

ye kadar artar. Scaklk artt iin taneciklerin ortalama kinetik enerjisi

artar. Bu aralkta maddenin potansiyel enerjisi deimez.

II. Aralk
Bu aralkta madde katsv karm eklinde olup grnm heterojendir. Ar bir maddenin erimesi srasnda scaklk sabit kaldndan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi de deimez. Ancak bu aralkta maddenin potansiyel enerjisi artar.
Erime sresince katnn younluu deimez.

III. Aralk
Bu aralkta madde sv olup homojen grnmldr. Madde tamamen sv hale getikten sonra, s aldka scakl
artacandan ortalama kinetik enerjisi artar. Bu durum kaynama noktasna kadar srer. Bu aralkta maddenin potansiyel enerjisi deimez. Isnma sresince svnn buhar basnc artar.

IV. Aralk
Bu aralkta madde sv gaz karm olup grnm heterojendir.
Kaynama sresince ar maddelerin scakl deimediinden ortalama kinetik enerji de deimez. Ancak kaynama srasnda maddenin toplam potansiyel enerjisi artar.

Kaynamakta olan svnn younluu ve buhar basnc deimez.

V. Aralk
Bu aralkta madde gaz halinde olup grnm homojendir.
Bu aralkta verilen s maddenin scakln artraca iin ortalama kinetik enerji de artar.

318

MADDENN HALLER

scaklk(C)

Saf bir X maddesinin hal deiimine ilikin scaklkzaman ilikisi

grafii ekildeki gibidir.
230

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

200

a) X maddesinin erime ve kaynama scakl ka C dir.

b) X maddesi hangi aralklarda heterojen grnmldr.
c) X maddesinin hangi aralklarda potansiyel enerjisi artar?

120

d) X maddesinin hangi aralklarda kinetik enerjisi artar?

70

I
0

II
2

III
7

IV
12

V
32

zaman(dk)

SORU 8
Saf bir X kats erime noktasnn altndaki bir scaklktan erime noktasnn zerindeki bir scakla kadar stlyor. Bu
ilemde baz deiimlere ilikin aadaki grafikler izilmitir.
scaklk

kat
ktlesi

ktle
sv

ortalama
kinetik enerji

potansiyel
enerji

kat
s
a

scaklk
b

zaman
c

zaman
d

zaman
e

Bu grafiklerden hangileri dorudur?

ZM

319

10. SINIF KMYA

etkinlik 5

X, Y ve Z maddelerinin normal (1 atm) erime ve kaynama scaklklar tablodaki gibidir.

Madde

EN (C)

KN (C)

100

35

360

28

600

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

a) Oda koullarnda (25C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nasldr?
b) Normal koullarda (0C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nasldr?
c) Oda koullarnda molar hacmi en fazla olan hangisidir?
d) Suyun normal basnta sv olduu scaklk aralnda X, Y ve Z hangi fiziksel hallerde bulunabilir?
e) Y nin sv olduu en dk scaklkta X ve Z hangi fiziksel halde bulunur?
f)

X in sv olduu scaklklarda Y ve Z hangi fiziksel halde bulunur?

g) Scaklk 50C den 100C ye getirildiinde X, Y ve Z nin fiziksel hali nasl deiir?

Hal Deiimleriyle lgili Is Hesaplamalar

Erime Iss (Le)
Erime noktasndaki 1 gram katnn sv hale gemesi iin gerekli s miktarna erime ss denir. (Gizli erime ss olarak da ifade edilebilir)
Erime ss u bant ile hesaplanr.
Q = m . Le

Q : Maddenin ald s (J)

m : Maddenin ktlesi (g)

Le : Erime ss (J/g)

Erime noktasndaki 1 mol katnn erimesi iin gerekli s miktarna ise molar erime ss denir.
Bu durumda bantda ktle yerine mol kullanlr.
Q = n . Le

(n : mol says)

Donma Iss (Ld)

Donma noktasndaki 1 gram svnn donarken aa kard s miktarna donma ss denir.
Maddelerin donma ve erime slar ayn bant ile hesaplanr. Bir maddenin donma ve erime slar birbirine eittir.

Buharlama Iss (Lb)

Kaynama noktasndaki 1 gram svnn gaz hale gemesi iin gerekli olan s miktarna buharlama ss denir. (Gizli
buharlama ss oarak da ifade edilir) Buharlama ss u bant ile hesaplanr.
Q = m . Lb
320

MADDENN HALLER

Kaynama noktasndaki 1 mol svnn buhar haline gemesi iin gerekli olan s miktarna molar buharlama ss
denir. Bu durumda bantda ktle yerine mol kullanlr. (n : mol says)
Q = n . Lb
Molar buharlama ss byk olan svnn molekller aras ekim kuvvetleri fazladr.

Sblimleme Iss (Ls)

1 gram katnn gaz hale dnmesi iin gerekli olan s miktarna sblimleme ss denir.
1 gram katnn sblimleme ss; erime ss ve buharlama slarnn toplamna eittir.
Ls = Le + Lb
Is al veriiyle sadece hal deiimi olmaz. Bu durumlarda alnan - verilen s ile scaklk deiimi olur.
Scaklk deiimi srasnda alnan - verilen s miktar u bant ile hesaplanr.
m : Istlan maddenin ktlesi (g)
Q = m . c . 6t

c : Istlan maddenin z ss (J/g.C)

6t : Istlan cismin ilk ve son scakl arasndaki fark (C)

20C de bulunan 100 gram buz paras stlarak scakl +10C ye getiriliyor.
Bu ilem iin harcanan s ka j dir?
(Cbuz = 2,09 J/gC, Le = 334,4 J/g, Csu = 4,18 J/gC)

321

10. SINIF KMYA

SORU 9

Scaklk (C)
80

20

100

200

400

700

Is (Joule)

Ar X katsnn 1 gramnn 1 atmosfer d basnta stlmasna ilikin scaklk - s deiim grafii ekildeki gibidir.
Bu grafie gre, X maddesiyle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A) Normal erime scakl 20 C dir.
B) Erime ss, 100 J/g dir.
C) Sv halde snma ss (z ss),
D) Buharlama ss, 700 J/g dir.

10
J/g.C dir.
3

E) Kat halde snma ss (z ss), 5 J/g.C dir.

ZM

SORU 10
Suyun deiik fiziksel hallere geite olaya elik eden slar Q1, Q2 ve Q3 ile gsterilmitir.
H2O(k) + Q1 A H2O(s)
H2O(s) + Q2 A H2O(g)
H2O(k) + Q3 A H2O(g)
Buna gre Q1, Q2 ve Q3 arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
A) Q1 = Q2 = Q3

B) Q1 + Q2 = Q3

C) Q1 + Q3 = Q2

D) Q2 + Q3 = Q1

ZM

SORU 11
20C deki 20 gram buza 8778 joule s verildiinde son scaklk ka C olur?
(Cbuz = 2,09 j/gC, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/gC)
ZM

322

E) Q1 Q3 = Q2

MADDENN HALLER

SORU 12
10C deki m gram buza 3762 joule s verildiinde

m
gram buz sv hale gemektedir.
2

Buna gre, buzun balang ktlesi (m) ka gramdr?

(Cbuz = 2,09 j/gC, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/gC)
ZM

SORU 13
scaklk (C)

Saf bir X svsnn soumasna ilikin scaklks grafii ekildeki gibidir.

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. (Csv = 3,344 j/gC)

60

a) X svsnn ktlesi ka gramdr?

b) X in donma ss ka j/g dir?

40
0

668,8

3176,8

s (j)

ZM

SORU 14
20C deki 40 gram buza 16720 joule s verilirse son scaklk ve fiziksel hali ne olur?
(Cbuz = 2,09 j/gC, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/gC)

ZM

SORU 15
+40C deki 2 mol su, 20C de buza dnnceye kadar ka joule s aa kar?
(Atom ktleleri: H = 1, O = 16, cbuz = 2,09 j/gC, Le = 334,4 j/g, csu = 4,18 j/gC)

ZM

323

10. SINIF KMYA

SORU 16
100C deki 1 mol su buhar soutularak 0C deki buz haline dntrlyor.
Buna gre, aa kan s ka jouledr?
(Atom ktleleri: H = 1, O = 16, Ldonma = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/gC, Lyounlama = 2257,2 j/g)
ZM

SORU 17
ekildeki kaplarda bulunan su rneklerinin scakl 50C ye karlyor. (zde stclarla)
Buna gre,
I.

1. kaptaki suyun ald s daha azdr.

II.

2. kaptaki su 50C ye daha uzun srede ular.

m gram
su
25C
1. kap

III. 1. kaptaki suyun toplam potansiyel enerjisi 2. kaptakinden fazla olur.

2m gram
su
25C
2. kap

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 18
Ak hava basncnn 1 atm olduu ortamda 10C deki 100 gram buz +40C deki 100 gram su iine atlp s alverii
tamamlanncaya kadar bekleniyor.
Buna gre,
I.

Buzun tamam erir.

II.

Son scaklk 0C olur.

III. Son scaklk 0C den yksek olur.

yarglarndan hangileri dorudur?
(cbuz = 2,09 j/gC; csu=4,18 j/gC, Le=334,4 j/g, s alverii sadece su ile buz arasnda olmutur.)
A) Yalnz I
ZM

324

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve II

E) I ve III

MADDENN HALLER

Saf X ve Y svlarnn buharlama slar tablodaki gibidir.

Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.

Sv

Buharlama Iss (kj/mol)

X
Y

2508
3762

a) Hangi svnn moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri daha fazladr?

b) Hangi svnn kaynama noktas daha yksektir? (ayn basnta)
c) Hangi svnn buhar basnc daha yksektir? (ayn scaklkta)

SORU 19
10 gram X svsnn stlmasna ilikin scaklks grafii ekildeki gibidir.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.

scaklk (C)

55

a) X svsnn zss (csv) ka J/gC dir?

25

b) X in molar buharlama ss ka J/mol dr? (X in molekl ktlesi: 46)

1200

9600

s (joule)

ZM

SORU 20
Sabit basnta az ak bir kapta kaynamakta olan ar X svsna ilikin aadaki grafikler izilmitir.
toplam
potansiyel enerji

zaman

buhar
basnc

sv
ktlesi

zaman

ortalama
kinetik enerji

zaman

scaklk

zaman

zaman

Bu grafiklerden hangileri dorudur?

ZM

325

10. SINIF KMYA

Buhar Basnc
Svs ile dengede bulunan buharn yapt basnca denge buhar basnc denir.
Kapal bir kaba konulan sv buharlar ancak kab terkedemez. Zamanla gaz (buhar) fazdaki molekl says artar. Buhar molekllerinden arpmalar sonucu enerji
kaybedenleri tekrar sv faza dnerler.
Belli bir sre sonra birim zamanda buharlaan molekl says ile younlaan
moleklsays birbirine eit olur. Bu durumda sv, buhar ile dengededir.

Boluk

H2O(s)

Kapal bir kaba konulan su

buharlamaya balar.

H2O(s) m H2O(g)
H2O(g)

Denge durumunda buharlama hz younlama hzna eittir.

H2O(s)

Buhar Basncna Etki Eden Faktrler

Su-buhar dengesi olutuunda denge

buhar basnca belirli bir deer alr.

Sv tr (Uucu olan svnn buhar basnc yksektir.)

Scaklk (scaklk arttka buhar basnc da artar.)
Sv safl (svda uucu olmayan bir kat znrse buhar basnc der.)

Denge buhar basnc, svnn miktarna ve svnn iinde bulunduu kabn hacmine bal deildir.

ekildeki silindirlerin hacimleri, ilerindeki sv su miktarlar ve su

buhar basnlar birbirine eittir. Silindir 1 de sabit scaklkta hacim geniletiliyor. 2 de ise sabit hacimde scaklk ykseltiliyor.
Bu silindirlerde,
I. Su buhar basncnda
II. H2O (sv) molekl saysnda
III. H2O (gaz) molekl saysnda

1 de
Artma
Azalma
Artma

2 de
Artma
Azalma
Artma

H2O (gaz)
H2O (sv)
1

deiimlerinden hangileri gerekleir?

A) Yalnz I

326

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

MADDENN HALLER

SORU 21

buhar basnc
X Y Z

X, Y ve Z svlarna ilikin buhar basncscaklk ilikisi grafii ekildeki gibidir.

Buna gre,
I. Molekller aras ekim kuvveti en byk olan sv X tir.
II. Buhar basnc en fazla olan Z dir. (ayn scaklkta)
III. Y svs, Z svsndan daha uucudur.

scaklk

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

ZM

SORU 22
X ve Y svlarnn ayn scaklkta buhar basnlar tablodaki gibidir.
Buna gre, bu svlar iin aadaki sorular cevaplaynz.
a) Hangi svnn moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri daha byktr.
b) Hangi sv daha uucudur?

Sv

Buhar Basnc (mmHg)

X
Y

12
26

ZM

SORU 23
CH2

OH

CH3

CH2

OH

CH2

Etondiol
(X)

CH3
O
OH

Etanol
(Y)

CH3

Dimetileter
(Z)

Yukarda ak forml verilen bileiklerin ayn scaklkta buhar basnlar (BB) arasndaki iliki nasldr?
ZM

SORU 24
I. Su

II. Alkoll su

III. Tuzlu su

Ayn scaklkta yukardaki maddelerin buhar basnlar arasndaki iliki nasldr?

ZM

327

10. SINIF KMYA

Bal Nem
Havadaki su buharnn ksmi basncnn o scaklkta olmas gereken buhar basncna oranna bal nem denir.
Bal nem =

Buharn ksmi basnc

. 100
Suyun o scaklktaki buhar basnc

Herhangi bir scaklkta ortamda bulunan su buharnn ksmi basnc bu scaklktaki suyun buhar basncndan byk olamaz. Bal nem %100 den fazla olamaz.
Bal nem %100 den fazla olursa scakla bal olarak buharn bir ksm younlar.
Bir ortamdaki bal nem %100 veya daha fazla olursa buharlama durur, ancak %100 den dkse buharlama
devam eder.

20C de havadaki buharn basnc 10,524 mmHg dir.

a) Bu ortamda havann bal nemi katr?

b) Byle bir ortamda buharlama olur mu?

(20C de suyun buhar basnc 17,54 mmHg dir.)

SORU 25
40C de havadaki buharn basnc 35,013 mmHg olarak llyor. Havann scakl 30C ye dyor.
a) 40C de havann bal nemi katr?
b) 30C de havann bal nemi katr?
c) Olay srasnda younlama olur mu?
(Suyun 30C de buhar basnc: 31,83 mmHg; suyun 40C de buhar basnc: 55,00 mmHg)
ZM

SORU 26
Saat 18:00 da 30C de havann bal nemi %60 olarak llyor. Gece scaklk 20C ye dyor.
Buna gre, yamur yamas ve sis olumas beklenir mi?
(Suyun 20C de buhar basnc: 17,54 mmHg; suyun 30C de buhar basnc: 31,83 mmHg)
ZM

328

MADDENN HALLER

SORU 27
25 C de havadaki su buharnn ksmi basnc 9,52 mmHg dir.
Buna gre havadaki bal nem ka mmHg dir? (25 C de suyun buhar basnc 23,8 mmHg dir)
A) %10

B) %20

C) %30

D) %40

E) %50

ZM

Kaynama Noktas (Kaynama Scakl)

Bir svnn buhar basncnn atmosfer basncna eit olduu andaki scaklna kaynama noktas denir.
Kaynama ile buharlama kavramlar birbirleriyle kartrlmamaldr.
Buharlama, her scaklkta ve svnn yzeyinde gerekleir.
Kaynama, belirli bir scaklkta, svnn her tarafndan kabarcklar kmasdr.

Kaynama Noktasna Etki Eden Faktrler

Sv tr (uucu olan svnn kaynama noktas dktr.)
Ak hava basnc (svnn zerindeki ak hava basnc arttka kaynama noktas ykselir.)
Svnn safl (svda uucu olmayan kat znrse kaynama noktas ykselir.)
Molekller aras ekim kuvveti (Molekller aras ekim kuvveti fazla olan svnn kaynama noktas da yksektir.)
Svlarn kaynama noktalar sv miktarna ve svy stmada kullanlan stcnn gcne bal
deildir.

Madde

Atmosfer Basnc

Kaynama noktas

Su

700

K1

Su

760

K2

Tuzlu su

760

K3

Yukardaki tabloda su ve tuzlu su rnekleri belirtilen basnlarda bulunmaktadr.

Buna gre, K1, K2 ve K3 arasndaki iliki nasldr?

329

10. SINIF KMYA

SORU 28
Tabloda ayn basntaki X ve Y svlarnn kaynama noktalar verilmitir.

Sv

Kaynama noktas (C)

78

100

Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz.

a) Hangi svnn molekller aras ekim kuvveti daha fazladr?
b) Hangi svnn buhar basnc daha byktr? (Ayn scaklkta)
c) Hangi sv daha uucudur?
ZM

SORU 29
T1 > T2 scaklnda X ve Y svlarnn manometrede buhar basnlar ilikisi
grlmektedir.
Buna gre X ve Y svlar iin aadaki sorular cevaplaynz.
a)

Ayn scaklkta buhar basnlar ilikisi nasldr?

b)

Ayn basnta kaynama noktalar ilikisi nasldr?

X(g)

Y(g)

X(s)

Y(s)

T1, V

T2, V
Cva

ZM

SORU 30
ekildeki zde beherlere ayn scaklkta eit hacimde (h1 = h2) X ve Y svlar
konuluyor. Bir sre sonra kapta h1 > h2 olduu grlyor.
Buna gre,

X(s)

I.

X svs, Y svsndan daha uucudur.

II.

X svsnn buhar basnc, Y ninkinden daha dktr.

h1

Y(s)

h2

III. X svsnn kaynama scakl, Y ninkinden daha yksektir.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 31
Saf X svs kaynama noktasnn altndaki bir scaklktan kaynama noktasnn zerindeki bir scakla kadar stlyor.
Buna gre aadakilerden hangisi yanltr?
A) X in dzensizlii artar.

B) X in potansiyel enerjisi artar.

D) X hal deitirir.

E) X in younluu azalr.

ZM

330

C) X in kinetik enerjisi deimez.

MADDENN HALLER

Buharlama Hz
Birim zamanda sv halden gaz hale dnen tanecik saysna buharlama hz denir.

Buharlama Hzna Etki EdenFaktrler:

Sv cinsi (uucu olan svnn buharlama hz daha fazladr.)
Scaklk (scaklk arttka buharlama hz da artar.)
Svnn saflk derecesi (svda uucu olmayan kat znrse buharlama hz azalr.)
Buharlama yzey alan (svnn ak yzeyi arttka buharlama hz da artar.)
Ortamn bal nemi (ortamn bal nemi arttka buharlama hz azalr.)
Rzgar (esintili ortamda buharlama hz artar.)

II

a) Scaklk

25C

50C

b) Bal nem

%40

%65

c) Kap ekli

Yukarda verlienlerin hangisinde suyun buharlama hz I. de II. dekinden daha fazladr?

SORU 32
Ayn koullarda bulunan X ve Y svlarnn balangta hacimleri eittir.
Bir sre sonra kaptaki Y miktarnn X miktarndan daha az olduu grlyor.
Buna gre,
I.

X in buharlama hz, Y nin buharlama hzndan daha dktr.

II.

X in kaynama noktas Y nin kaynama noktasndan yksektir.

X(sv)

Y(sv)

III. X in denge buhar basnc, Y nin denge buhar basncndan daha dktr.
yarglarndan hangilerinin doruluu kesindir?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

331

10. SINIF KMYA

KATILAR
Tm maddeler, yeteri kadar soutulduunda katya dnr. Oluan katlarn zellikleri, katy oluturan atom, iyon veya moleklleri bir arada tutan kuvvetlere baldr.
Katlar istiflenme ekline gre amorf kat ve kristal kat olmak zere ikiye ayrlr.

Amorf Kat
Atom veya moleklleri belli bir kalba gre deil, rastgele istiflenmi katlara amorf kat denir.
Amorf katlarn belli bir erime noktalar yoktur. Amorf katlar belli bir scaklk aralnda gidgide yumuayarak akclk
kazanrlar.
Lastik, cam, plastikler, tereya amorf katlara rnek verilebilir.

Kristal Kat
Atomlarn, iyonlarn veya molekllerin belli bir geometrik kalba gre istiflenmesiyle oluan katlara kristal kat denir.
Aadaki tabloda kristal kat trleri; aradaki ekim kuvvetleri ve genel zellikleri verilmitir.

Kristal Tr

Molekller Aras
Kuvvetler

Genel zellikler

rnekler

yonik

Elektrostatik ekim

Sert, krlgan, erime noktas yksek,

s ve elektrii iletmez.

NaCl, KF, MgO, KNO3, CaCO3

Kovalent
(A rgl kat)

Kovalent ba

ok sert, erime noktas yksek,

s ve elektrii iletmez.

SiC, C(elmas), C(grafit), SiO2(kuartz)

Molekler

Dipoldipol, London,
H balar

Yumuak, erime noktas dk,

s ve elektrii iletmez.

I2, CO2, H2O, C12H22O11(eker), Ar

Metalik

Metalik balar

Sertlii deiken, erime noktas

deiken, s ve elektrii iyi iletir.

Na, Mg, Cu, Fe

(Tm metalik elementler)

332

MADDENN HALLER

I.

yonik kiristaller kat halde elektrii iletmez ancak sv halde iletir.

II. Molekler kristaller birbirinden bamsz birimlerden oluup bu birimler molekller aras balarla birarada tutulur.
III. Metalik kristaller, metallerle ametallerden oluup haddelenemezler.
Kristallerle ilgili yukardaki aklamalardan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

SORU 33
SiO2(k)
CO2(k)
CH3OH(k)
Yukardaki kristallerle ilgili aadaki sorular cevaplaynz.
a) Her bir kristallerin tr nedir?
b) Her nn kaynama noktalarn karlatrnz.

ZM

333

10. SINIF KMYA

SORU 34

CI

CI

H
H
H

Na+
CI

CI

CI

CI

CI

CI

CI

CI

Yukardaki kristallerin trleri nedir?

ZM

SORU 35
I.

X kats stldnda nce yumuamakta sonra erimektedir.

II.

Y katsnn erime noktas yksek olup kats elektrik akmn iletmiyor. Ancak sv ve sulu zeltisi elektrik akmn
iletiyor.

III. Z kats eilip bklmekte olup hem kats hem de svs elektrik akmn iletiyor.
Yukarda zellikleri verilen katlarn tr nedir?

ZM

SORU 36
Aada baz kat kristaller ve zellikleri verilmitir.
Kat

Tr

I.

NaCl

yonik

Yksek

II.

I2

Molekler

Dk

A rgl

Yksek

III. NH3

Erime Noktas

Bu katlarla ilgili verilenlerden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

ZM

334

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

Aadaki hal deiimleri iin verilen bilgilerden hangisi yanltr?

4.

Hal
deiimi __________
Ad
Is D
zensizlik
__________
____
________
A)
B)
C)
D)
E)

Gaz A Sv
KatAGaz
SvAKat
KatASv
SvAGaz

Youma
Sblimleme
Katlama
Svlama
Buharlama

Verir
Alr
Verir
Alr
Alr

Azalr
Artar
Azalr
Azalr
Artar

ekildeki grafikte ar
bir svnn syla scaklnn deiimi
grlmektedir.

t1

5.

C
s

760

A) t1 erime, t2 kaynama noktasdr.

B) BC arasnda potansiyel enerji artar.

I.

B) Y, plazma halinden kat hale geer.

C) Z, katsv karm olabilir.
D) Z moleklleri arasnda ekim kuvveti artar.
E) X, dzensiz halden dzenli hale geer.
336

yarglarndan hangileri dorudur?

80
210
100

A) X, gaz haldeni sv hale geer.

X in 760 mmHg d basntaki kaynama noktas Y nin 600 mmHg d basntaki kaynama
noktasna eittir.

III. X in 75C de, Y nin 100C de buhar basnlar

1 atm dir.

K.N
(C)
_______

Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr?

100 scaklk (C)

II. Y nin standart basnta kaynama noktas

100C dir.

E) DE arasnda dzensizlik ve kinetik enerj artar.

Tabloda X, Y ve Z maddelerinin standart (1 atm

basn) erime ve kaynama noktalar verilmitir. Bu
maddeler 150C den normal koullara (0C scaklk, 1 atm basn) kadar soutuluyor.

buhar basnc
(mmHg)
Y
X

Buna gre,

D) CD arasnda buhar basnc artar.

5
12
0

E) a, b ve c

75

C) DE arasnda buhar basnc 1 atmosferdir.

X
Y
Z

C) Yalnz c

600

ESEN YAYINLARI

Saf X katsnn standart basnta stlmasyla ekildeki scaklks grafii elde edilmitir.
Buna gre aadaki yarglardan hangisi yanltr?

E.N (C)
_______

s (joule)

Saf X ve Y svlarnn buhar basncscaklk ilikisi grafii ekildeki gibidir.

Madde
_______

3.

B) Yalnz b

D) b ve c

scaklk (C)
t2

Bu maddenin ktlesi arttrldnda a, b

ve c deerlerinden
hangilerinde artma gzlenir?
A) Yalnz a

2.

scaklk

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III
6.

C) I ve II
E) I, II ve III

Erime noktasnda bulunan saf X katsnn yars

eriyinceye kadar stlyor.
Bu olayda,
I.

Potansiyel enerji artar.

II. Ortalama kinetik enerji artar.

III. Scaklk artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve III

B) Yalnz II

C) I ve II
E) I, II ve III

MADDENN HALLER

7.

10. Deniz seviyesinde, farkl iki svnn kaynama scaklklar farkldr.

Sabit basn altnda erime noktasnda bulunan saf

bir kat stlyor. Istma srasnda baz deiimlere
ilikin u grafikler iziliyor.
scaklk

sv
ktlesi

Bunun nedeni;
I.

potansiyel
enerji

Ktlelerinin farkll

II. Is kaynaklarnn iddetlerinin farkll

III. Svlarn cinslerinin farkll

zaman

zaman

niceliklerinden hangileri olamaz?

zaman

Bu grafiklerden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

8.

A) Yalnz I

C) I ve II

B) Yalnz III

D) I ve III

C) I ve II
E) II ve III

E) I, II ve III

buhar
basnc

11. Bir ar sv sabit d

Saf X svsna ilikin scaklks grafii ekildeki

gibidir.

Po

basn altnda stlrsa ekildeki grafik el-

scaklk

de ediliyor.
t

Buna gre,

Buna gre,
I.

I.

ESEN YAYINLARI

zaman

t annda sv kaynamaya balar.

II. t anndaki scaklk svnn kaynama noktasdr.

III. t anndan itibaren svnn zktlesi deimez.
aklamalarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

D basn artnca t artar.

B) Yalnz II

D) I ve III

C) Yalnz III
E) I, II ve III

II. Ktle artnca q artar.

III. Istc iddeti artnca t ve q artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

9.

12. Saf bir X svsnn

scaklk s deiim grafii yanda
verilmitir.

C) I ve II
E) I, II ve III

scaklk (C)
t2

X svsnn molar
buharlama ssn
hesaplamak iin;

X ve Y farkl iki svdr.

t1
0

600

1400 s (J)

Bu iki svy ayn scaklkta kaynatmak iin aadaki ilemlerden hangisini yapmak gerekir?

I.

A) Ktlelerini eitlemek

II. X in molekl ktlesi

B) Istc iddeti farkl kaynaklar kullanmak

III. Istlan svnn ktlesi

C) zerlerindeki basnc ayarlamak

niceliklerinden hangileri bilinmelidir?

D) Ktlelerini farkl almak

A) Yalnz III

t2 scakl

E) Farkl scaklklardan balayarak stmak

1.D

2.E

3.B

4.D

5.E

B) I ve II

D) II ve III

6.A

7.B

8.C

9.C

C) I ve III
E) I, II ve III

10.C

11.E

12.D

337

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

4.

1
2
Kat m Sv m Gaz
4
3
5
X maddesinin farkl hal deiimleri numaralandrlm oklarla gsterilmitir.
Buna gre,
I.

3 ve 4 de potansiyel enerji azalr.

I.

III. 2 de harcanan enerji 1 dekinden byktr.

D) II ve III
2.

s (kj)

Buna gre,
I.

Katnn zss 3,2 j/gC dir.

ESEN YAYINLARI

170

20

C) Yalnz III
E) I, II ve III

ekildeki grafikte
X, Y ve Z svlarnn denge
760
buhar basnlarnn scaklkla
deiimi gsterilmitir.

buhar basnc
(mmHg)

Bu sv iin,
I.

t1

t2

t3

scaklk (C)

Molar buharlama ss en kk olan X tir.

II. Y nin normal kaynama noktas t2 C dir.

II. Erime ss 320 j/g dir.

III. Svnn zss 3,2 j/gC dir.

III. Z nin molekler aras ekim kuvveti X ten fazladr.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III
3.

C) I ve II

Erime noktas (C) Kaynama noktas (C)

X

10

92

17

30

106

D) X ve Z

B) Yalnz Z

B) Yalnz II

D) I ve III
6.

C) I ve II
E) I, II ve III

Donmakta olan bir sv iin donma sresince

izilen aadaki grafiklerden hangisi yanltr?
A) dzensizlik

Buna gre scaklk 12C den 97C ye karldnda balangta kat iken sonra sv hale
geen maddeler hangileridir?
A) Yalnz X

A) Yalnz I

E) I, II ve III

X, Y ve Z ar maddelerinin ayn basntaki erime

ve kaynama noktalar tabloda verilmitir.

338

B) Yalnz II

D) II ve III

5.

70

a deeri 2 katna kar.

A) Yalnz I

scaklk (C)

9,6

zaman

yarglarndan hangileri dorudur?

E) I, II ve III

1,6 8,0

III. c deeri deimez.

C) I ve II

10 gramlk saf X katsnn standart basnta stlmasyla ilgili scaklks grafii ekildeki gibidir.

II. b deeri yarya der.

yarglarndan hangileri dorudur?

B) Yalnz II

scaklk

Buna gre,

II. 5 sblimlemedir.

A) Yalnz I

Saf bir X katsnn

s cak lkza man
gra fi i yanda ki
gibidir. Istmada
kullanlan stcnn gc iki katna
karlyor.

B) scaklk

Zaman

D) potansiyel
enerji

C) sv ktlesi

Zaman

Zaman

E) ortalama

kinetik enerji

C) X ve Y
E) X, Y ve Z

Zaman

Zaman

MADDENN HALLER

7.

10. Sblimleme, baz katlara hal deiim srasnda

svlamadan gaz haline dnmeleri olaydr.

Ak bir kapta bulunan saf svya s verildiinde

scaklnn deimedii ancak dzensizliinin artt grlyor.
Buna gre,

Sblimleme olaynda aadakilerden hangisinin olmas beklenmez?

I.

A) Fiziksel deime olur.

Svnn buhar basnc artar.

II. Toplam potansiyel enerji artar.

B) Maddenin dzensizlii artar.

III. Kaptaki sv miktar deimez.

C) Toplam potansiyel enerji azalr.

yarglarndan hangileri dorudur?

D) Molekller aras uzaklk artar.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) Is alarak gerekleir.

C) I ve II
E) I, II ve III

11.
jilet

ekildeki gibi kaba su

koyulup etraf bir cam
kapla dardan izole
edilecek ekilde kapatlp sabit scaklkta
bekletiliyor.

souk
su

Suyun buharlaan molekl saysnn (B.M)

zamanla (t) deiim grafii aadakilerden
hangisidir?
A) B.M

B) B.M

scak
su

jilet

Scak su ve souk su zerine paralel konulan jiletin scak suda hemen dibe batarken souk suda
batmad grlr.

su

ESEN YAYINLARI

8.

Bu olay,
I.

Scaklk arttka yzey geriliminin azalmas

II. Scaklk arttka viskozitenin artmas

C) B.M

III. Jiletin zktlesinin souk sudan az olmas

nedenlerinden hangileriyle ilikilidir?
A) Yalnz I

D) B.M

B) Yalnz II

D) I ve II

C) Yalnz III
E) I, II ve III

E) B.M

12. Ayn koullarda bal ile suyun baz zellikleri kar-

latrlyor.
9.

Ar svlarn buhar basnc iin;

Buna gre,

I.

I.

Svnn cinsine baldr.

Bal, suya gre daha viskozdur.

II. Sv kaynarken sabit kalr.

II. Su, bala gre daha akcdr.

III. Svnn scakl arttka ykselir.

III. Bal ile suyun yzey gerilimleri eittir.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz II

B) I ve II

D) II ve III

1.E

2.A

3.B

A) Yalnz I

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

4.D

5.E

B) Yalnz II

6.D

7.B

8.D

9.E

C) I ve II
E) I, II ve III

10.C

11.A

12.C

339

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 7

5.

20 C de bulunan 10 gram buz paras stlarak

0 C de tamamen sv hale getiriliyor.
Bu ilem srasnda harcanan s ka kj dir?

(cbuz=2,09 j/g C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g C)

(cbuz = 2,09 j/g C, Le = 334,4 j/g)

A) 418

B) 3344
D) 4762

A) 209

C) 3762

E) 4389

100 C deki 10 gram su buhar soutularak 0 C

deki buz haline dntrlyor.

siyle ilgili aadaki grafik verilmitir.

Buna gre, aa kan toplam s ka Jouledir?

(Ldonma = 334,4 j/g, csu = 4,18 j/g C,

Lyounlama = 2257,2 j/g)

A) 30096

Is (J)

7.

Bu ilem srasndaki son scaklk (t) ka C

(cbuz=2,09 j/g C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g C)
B) 15

C) 10

D) 8

E) 4

10 C deki m gram buza 1881 Joule s verildiin-

ESEN YAYINLARI

olur?

A) 20

B) 22572
D) 4180

20

E) 3344

Ak hava basncnn 1 atm olduu ortamda 10

C deki 100 gram buz +40 C deki 100 gram su
iine atlp s al verii tamamlanncaya kadar
bekleniyor.
I.

Kapta 200 gam su bulunur.

II. Son scaklk 0 C olur.

de m/2 gram buz sv hale gemektedir.

III. Buzun tamam erimez.

Buna gre, buzun balang ktlesi (m) ka

yarglarndan hangileri dorudur?

gramdr?

(cbuz=2,09 j/g C, csu=4,18 j/g C, Le=334,4 j/g, s

al verii su ile buz arasnda olur.)

A) 4

B) 6

C) 8

D) 10

A) Yalnz I

E) 20

B) Yalnz II

D) II ve III
20 C deki 40 gram buza 16720 Joule s veriliyor.
Bu ilemle ilgili;
I.

Ar suyun kaynamasna ilikin;

Ayn yerde, ak bir tencerede ve cezvede

yksek scaklkta kaynar.

III. Ayn yerde ddkl tencerede, ak tencerede-

(cbuz=2,09 j/g C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g C)

D) I ve II

E) I, II ve III

II. Deniz seviyesinde, dan tepesine gre daha

yarglarndan hangileri yanltr?

B) Yalnz II

C) I ve II

farkl scaklkta kaynamaya balar.

III. Kapta 40 gram su bulunur.

A) Yalnz I

8.

I.

Son scaklk 10 C olur.

II. Son scaklk 0 C olur.

348

C) 20096

Buna gre;

(cbuz = 2,09 j/g C, Le = 334,4 j/g)

4.

C) 3344

20 C deki 20 gram buza 9196 Joule s verilmeScaklk (C)

3.

B) 836
D) 4380

E) 6780
6.

2.

20 C deki 10 gram su, 10 C deki buza dnnceye kadar toplam ka Joule s aa

kar?

C) Yalnz III
E) I ve III

kine gre daha yksek scaklkta kaynar.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II

C) I ve III
E) I, II ve III

MADDENN HALLER

9.

12. Aada saf bir X maddesinin scaklk - zaman

Saf bir X svsnn soumasna ilikin scaklk - s

grafii ekildeki gibidir.

grafii verilmitir.
Scaklk (C)

Scaklk (C)
50
t2

40

t1
0

334,4

1588,4

Is (J)

Buna gre;
I.

Zaman

X svsnn ktlesi 10 gramdr.

Buna gre aadaki ifadelerden hangisi yan-

II. X svsnn donma ss 125,4 J/g dr.

ltr?

III. X svsnn donma scakl 50 C dir.

A) Maddenin donma noktas t1 dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

B) 1. ve 3. blgelerde madde heterojendir.

(csv=3,344 J/g C)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

C) 2. ve 4. blgelerde potansiyel enerji azalmtr.

C) I ve II
E) I, II ve III

D) t1 ve t2 scaklklarnda kinetik enerji deimez.

E) 1. blgede madde gaz halindedir.

10. 4 gram saf bir X katsnn, stlmasna ilikin scakESEN YAYINLARI

lk - s grafii ekideki gibidir.

Scaklk (C)
20

160

560

Is (J)

Buna gre;
I.

X katsnn snma ss 2 J/g C dir.

13. 10 gram saf bir X svsnn stlmasna ilikin scaklk - s grafii ekildeki gibidir.

II. X katsnn erime ss 100 J/g dr.

III. X katsnn erime scakl 20 C dir.

Scaklk (C)

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

35

C) I ve II
E) I, II ve III

20

11. Svlarn kaynama noktasyla ilgili,

I. Svnn zerindeki ak hava basnc arttka
kaynama noktas ykselir.

600

1600

Is (J)

Buna gre;
I.

II. Svda uucu olmayan kat znrse kaynama noktas ykselir.

X svsnn zss 4 j/g C dir.

II. X svsnn molar buharlama ss 3200 J/mol dr.

III. Moleklleraras ekim kuvveti fazla olan svnn kaynama noktas da yksektir.

III. X svsnn kaynama scakl 35 C dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

(X in molekl ktlesi : 32)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

1.C

2.A

3.D

yarglarndan hangileri dorudur?

C) I ve II

A) Yalnz I

E) I, II ve III

4.B

5.E

B) Yalnz II

D) II ve III

6.A

7.D

8.D

9.C

10.E

C) I ve II
E) I, II ve III

11.E

12.B

13.E

349

KARIIMLAR

KARIIMLAR

5. NTE

10. SINIF KMYA

zcler ve zeltiler
ki ya da daha fazla maddenin birbiri ierisinde homojen olarak dalmasyla oluan karmlara zelti denir.
zeltiler, boyutu 10 nanometreden daha kk olacak ekilde dalm maddelerin oluturduu karmdr. Bir zeltide en az iki bileen vardr. zelti iinde miktar ok olan bileene zc, miktar az olan bileene ise znen denir.
zc ve znenin fiziksel haline gre eitli zeltiler oluabilir.
1 nanometre = 109 metre
Gzn setii en byk boyut: 104 m

zeltinin fiziksel hli

Gaz

Sv

Kat

Bileenler

zelti rnei

zc ve fiziksel hli

znen ve fiziksel hali

Doal gaz

Metan (gaz)

Etan (gaz)

Hava

Azot (gaz)

Oksijen (gaz)

Tuzlu su

Su (sv)

Sodyum klorr (kat)

Kolonya

Su (sv)

Etanol (sv)

Bronz

Bakr (kat)

Kalay ve Kurun (kat)

Pirin

Bakr (kat)

inko (kat)

zc ve znenin fiziksel haline gre zelti trleri

znme ile erime kavramlar birbiriyle kartrlmamaldr. Yanl bir alkanlkta eker suda erir eklindeki
kavram doru deildir. Gerekte eker suda znr. Erime ise bir katnn s alarak sv hale gelmesi olaydr.

etkinlik 1
Aada verilen zelti rneklerinde zc, znen ve zeltinin fiziksel halini belirtiniz.
zelti rnei
Alkoll su
Tuzlu su
Amonyakl su
Amalgam (Gmte cvann znmesi)
Pirin (Bakrda inkonun znmesi)
Palladyumda hidrojenin znmesi
Azotta oksijenin znmesi

352

zc

znen

zelti

Sv

Sv

Sv

KARIIMLAR

zcs su olan zeltilere sulu zelti denir. Biz konumuzda zelti terimini genellikle sulu zelti anlamnda kullanacaz.

zeltilerin Snflandrlmas
Doymam zelti
zebileceinden daha az znen madde bulunduran zeltiye doymam zelti denir.
Doymu zelti
zebilecei kadar znen madde bulunduran zeltiye doymu zelti denir.
Ar Doymu zelti
zebileceinden daha fazla znen madde znm olan zeltiye ar doymu zelti denir.
Seyreltik zelti
inde az miktarda znm madde bulunduran zeltiye seyreltik zelti denir.
Deriik zelti
inde ok miktarda znm madde bulunduran zeltiye deriik zelti denir.
Elektrolit zeltiler
Elektrik akmn ileten zeltilere elektrolit zeltiler denir. yon ieren zeltiler elektrik akmn iletir.
Yaltkan zeltiler
Elektrik akmn iletmeyen zeltilere yaltkan zeltiler denir.
zeltilerde ktle korunur.
zeltilerde hacim korunmayabilir.

etkinlik 2
zeltilerle ilgili aadaki aklamalar doru ise D, yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Doymu bir zeltiye ayn koullarda znen maddeden eklenirse znme olmaz.

b)

Bir zeltinin znen/zc orann artran etkiler zeltinin seyrelmesine neden olur.

c)

Ar doymu zeltiler kararszdr, bir sre bekletilirse veya d bir etkiyle zeltide kme gerekleebilir.

d)

Bir sulu zeltide kuvvetli asit, kuvvetli baz veya tuz gibi iyonlaan maddeler zndke zeltinin elektrik
iletkenlii artar, ancak alkol, eker gibi molekl halinde dalan maddeler zndke zeltinin elektrik iletkenlii deimez.

e)

Bir zeltide, zc ile znen maddelerin ktleleri toplam zeltinin ktlesinden daha azdr.

f)

Bileenleri sv olan btn zeltilerde zc ile znen maddelerin hacimleri toplam zeltinin hacmine
eittir.

g)

Seyreltik bir sulu zeltiden su buharlatrlrsa veya znen maddeden biraz daha znrse zelti daha
deriik hale gelir.

h)

Bileenleri gaz olan karmlar homojen veya heterojen olabilirler.

353

10. SINIF KMYA

zeltilerin Oluumu
Bir maddenin zc iinde znmesi basamakta gerekleir.
znen taneciklerin arasndaki balarn kopmas.
Ba kopmas iin enerji gerektiinden, bu basamak s alarak gerekleir.
zc tanecikleri arasndaki balarn kopmas
Bu basamakta da ba koptuu iin s alarak gerekleir.
znen taneciklerin etrafnn zc moleklleri tarafndan sarlmas
Bu sarlmada znen ve zc tanecikleri arasnda ba oluur. Ba oluumu srasnda s aa kar.
Her sistem enerji azaldka daha kararl olur. znme olaynn nc basamanda aa kan s ilk iki basamak
iin gerekli olan enerjiyi de karlar ve maddenin daha dk enerjili yani daha kararl olmasn salar.
Gerekte benzer benzeri zer genellemesi maddenin daha dk enerjili hale gelme isteinden ortaya kan bir durumdur.
Na+

Cl

Na+

Cl

Na+

Cl

(H2O)

Cl

H
H

Na+

Na+

H
O

O
H

H
Cl

O
H

H
Na+

H
O

H
H

H
O

yonik bir katnn (NaCl) suda znmesi

znen taneciklerin, zc tanecikleri tarafndan ekilerek etrafnn sarlmasna solvatasyon denir. znme olaynda zc su ise bu olaya hidratasyon denir.
Etraf zc moleklleri tarafndan evrilmi olan znen taneciklerine de solvatize tanecik denir.
znme olgusu, zc moleklleri ile znen tr arasnda oluan iyondipol, dipoldipol, iyoniyon, iyonindklenmidipol ve dipolindklenmi dipol etkileimidir.

etkinlik 3
Aada verilen zc ile znen maddeler arasnda etkileim tr ile srecin solvatasyon mu, hidratasyon mu
olduunu belirtiniz.

354

zc

znen

Etkileim Tr

Sre

a)

H 2O

NaCl

Dipolyon

Hidratasyon

b)

NaCl

Na2SO4

c)

H2O

C2H5OH

d)

CCl3H

HCl

e)

CCl3H

CO2

f)

IBr

HF

g)

IBr

O2

h)

H 2O

CO2

i)

SO2

CO2

KARIIMLAR

DERM
Belirli bir miktar zelti ve zc ierisinde znen madde miktarna deriim denir. Deriimi dk olan zeltilere
seyreltik zelti, deriimi yksek olan zeltilere ise deriik zelti denir.
Bir zeltide znen madde miktar, ktle, hacim, mol terimlerini ieren eitli deriim birimleriyle belirtilir. En ok kullanlan deriim birimleri, yzde deriim, mol kesri, molarite, molalite, ppm ve ppb dir.

Ktlece Yzde
100 gram zeltide znm olarak bulunan maddenin ktlesine ktlece yzde deriim denir.
rnein ktlece %25 lik ekerli su zeltisi denildiinde, her 100 gram zeltide 25 gram eker ve 75 gram su olduu anlalmaldr.
Ktlece yzde u bant ile gsterilir.
Ktlece yzde (Y) =

znenin ktlesi (m )
. 100
zeltinin ktlesi (m T)

Bir zelti seyreltilirken ya da deritirilirken u bant kullanlabilir.

m 1 .Y1 = m 2 .Y2
Farkl zeltiler birbirleriyle kartrlrken de u bant kullanlabilir.
m 1 .Y1 + m 2 .Y2 + = (m 1 + m 2 + ) YK

2 mol NaOH kullanlarak 400 gram sulu zelti hazrlanyor.

Buna gre, bu zeltinin ktlece yzde ka NaOH dir?
(NaOH nin mol ktlesi:40 g/mol)

SORU 1
64 gram suda 16 gram eker znmtr.
Buna gre bu zeltideki ekerin ktlece % deriimi katr?
ZM

355

10. SINIF KMYA

SORU 2
12 gram KNO3 kullanlarak ktlece % 30 luk sulu zelti hazrlanyor.
Buna gre, bu zelti iin kullanlan su ka gramdr?
ZM

SORU 3
Ktlece % 30 luk 20 gram ekerli su zeltisinden 5 gram su buharlatrlyor.
Buna gre oluan yeni zeltide ekerin ktlece yzdesi katr?
ZM

SORU 4
Ktlece % 20 lik 120 gram KNO3 zeltisine 30 gram daha KNO3 eklenip, znyor.
Buna gre yeni zeltide KNO3 n ktlece % deriimi katr?
ZM

SORU 5
Ktlece % 20 KNO3 ieren 40 gram sulu zeltiye 10 gram su ekleniyor.
Buna gre oluan yeni zelti ktlece % ka KNO3 ierir?
ZM

SORU 6
Ktlece % 30 orannda eker ieren zeltinin zktlesi 1,2 g/mL dir.
Bu zeltinin 200 mL sinde ka gram eker znmtr?
ZM

356

KARIIMLAR

SORU 7
% 60 lk KOH zeltisi ile % 20 lik KOH zeltisi ktlece hangi oranda kartrlrsa son zelti % 25 lik olur?
ZM

SORU 8
% 20 lik 400 g tuzlu su elde etmek iin % 10 ve % 30 luk zeltilerden kaar gram gerekir?
ZM

SORU 9
Ktlece % 20 lik 100 gram ekerli su zeltisi ile % 60 lk bir miktar ekerli su zeltisi kartrldnda ktlece % 40
eker ieren bir karm oluuyor.
Buna gre karmn ktlesi ka gramdr?
ZM

SORU 10
150 gram su ile % 40 KNO3 ieren zelti hazrlamak iin ka gram KNO3 gerekir?
ZM

357

10. SINIF KMYA

SORU 11
Belli bir scaklkta NaNO3 katsnn sudaki znrl 30 g/100 g sudur.
Buna gre, ayn scaklkta % 20 NaNO3 ieren 400 gram sulu zeltiyi doyurmak iin ka gram NaNO3 gerekir?
ZM

SORU 12
Ktlece % 20 lik 400 gram X2(SO4)3 zeltisinde 0,2 mol X2(SO4)3 znm olarak bulunmaktadr.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: O=16, S=32)
a) X2(SO4)3 n mol ktlesi nedir?
b) X in atom ktlesi nedir?
ZM

SORU 13
0,25 mol KOH 2 mol suda znerek bir zelti hazrlanyor.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (Atom ktleleri: H=1, O=16, K=39)
a) zeltinin ktlesi ka gramdr?

b) zeltinin ktlece % ka KOH dir?

ZM

SORU 14
160 mL sinde 0,4 mol NaNO3 znm zeltisinin zktlesi 1,25 g/mL dir.
Buna gre bu zelti ktlece % ka NaNO3 ierir? (Atom ktleleri: N=14, O=16, Na=23)
ZM

358

KARIIMLAR

Mol Kesri
zeltideki bir bileenin mol saysnn toplam mol saysna oran, o bileenin mol kesri olarak tanmlanr. Mol kesri X
ile gsterilir. A, B ve C bileenlerinden oluan bir zeltide her bir bileenin mol kesri u ekilde bulunur.
A bileeninin mol kesri,

XA =

nA
nA + nB + nC

B bileeninin mol kesri,

XB =

nB
nA + nB + nC

C bileeninin mol kesri,

XC =

nC
nA + nB + nC

zeltideki bileenlerin mol kesirleri toplam 1 dir.

XA + XB + XC = 1

90 gram suda 148 gram Mg(NO3)2 zlerek hazrlanan zelti iin aadaki sorular cevaplaynz.
(Mol ktleleri: H2O = 18 g/mol, Mg(NO3)2=148 g/mol)
a) H2O nun mol kesri katr? (zc ve znene gre)

b) Mg(NO3)2 nin mol kesri katr?

c) Mg2+ nin mol kesri katr?

d) NO3 nin mol kesri katr?

e) H2O nun suda oluan iyonlara gre mol kesri katr?

359

10. SINIF KMYA

SORU 15
2,8 gram azot ve 0,8 gram oksijen gaz ieren gaz zeltisinde azot ve oksijenin mol kesirleri katr?
(Atom ktleleri:N = 14, O = 16)
ZM

SORU 16
Ktlece %46 lk alkol (C2H5OH) l su zeltisinde suyun ve alkoln mol kesirleri katr?
(Mol ktleleri: H2O = 18 g/mol, C2H5OH = 46 g/mol)
ZM

SORU 17
40 gram Fe2(SO4)3, 207 gram suda znyor.
2

Bu zeltide Fe3+ ve SO4 iyonlarnn mol kesirleri katr?

(Mol ktleleri: H2O = 18 g/mol, Fe2(SO4)3 = 400 g/mol)
ZM

SORU 18
Ktlece %10 NaOH ieren sulu zeltide NaOH ve H2O nun mol kesirleri katr?
(Mol ktleleri: H2O = 18 g/mol, NaOH = 40 g/mol)
ZM

360

KARIIMLAR

ppm ppb
ok hassas analizlerde bazen deriimler o kadar kk olur ki deriim birimi olarak ppm veya ppb kullanlr. ppm, milyonda para anlamnda (ppm, ingilizce parts por million kelimelerinin ksaltlm ekli), ppb de milyarda para anlamnda (ppb, ingilizce parts per billion kelimelerinin ksaltlm ekli) dir.
1 kg zeltide znen maddenin ktlesine ppm veya ppb denir. Bu tr zeltiler ok seyreltik olduu iin zelti ktlesi yerine zc ktlesi alnabilir. rnein, deriimi 5 ppm olan bir zeltinin ktlece milyonda 5 ksm znendir.
Yani deriimi; 5 g madde/106 g zeltidir.
ppm =

znen miktar (g)

zeltinin ktlesi (g) *

Suyun zktlesi 1 g/mL olduu iin 1 g yerine 1 mL de alnabilir.

500 mL su rneinde 3,2 mg kurun iyonu (Pb2+) bulunmaktadr.

Buna gre bu zeltinin deriimi ka ppm dir?

SORU 19
Bir su rneinin analizinde, 100 mL lik rnekte 0,5 mg cva (Hg2+) olduu belirleniyor.
Buna gre, bu su rneinin deriimi ka ppm dir?
ZM

SORU 20
Deriimi 10 g Pb2+/109 g su olan bir zeltinin 1 kg sinde ka gram Pb2+ vardr?
ZM

SORU 21
Hg2+ deriimi 4 ppb olan bir zeltinin 100 kg sinde ka gram Hg2+ vardr?
ZM

361

10. SINIF KMYA

Molarite
Bir litre zeltide znen maddenin mol saysna molarite denir.
Molarite =

znenin mol says

zeltinin hacmi (L)

M=

n
V

M : zeltinin molaritesi
n : znen maddenin mol says
V : zelti hacmi (litre)

Bir zeltiye su ekleme ya da zeltiden su buharlatrlarak zelti seyreltilir ya da deritirilirse u bant kullanlabilir:
M 1 .V1 = M 2 .V2

M1 : lk zeltinin molaritesi

M2 : Son durumda zeltinin molaritesi

V1 : lk zeltinin hacmi

V2 : Son durumda zeltinin hacmi

Birden fazla zelti birbiriyle kartrlrsa u bant kullanlabilir:

M 1 .V1 + M 2 .V2 + = M K .VK

11,2 gram KOH tartlp zerine 400 mL su eklenip bir zelti hazrlanyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplaynz. (KOH nin mol ktlesi=56 g/mol)
a) Oluan zeltide KOH nin molar deriimi (molaritesi) ka mol/L dir?
b) Bu zeltiye 1200 mL su eklenirse oluan yeni zeltide KOH nin molaritesi ka mol/L olur?
c) lk zelti, deriimi bilinmeyen 600 mL lik bir baka KOH zeltisiyle kartrlnca deriimi 0,44 M olan bir zelti
olutuuna gre deriimi bilinmeyen zeltinin molaritesi katr?

362

KARIIMLAR

SORU 22
8 gram NaOH ile 200 mL zelti hazrlanyor.
Buna gre bu zeltinin molar deriimi katr? (NaOH nin mol ktlesi: 40 g/mol)
ZM

SORU 23
Normal koullarda 5,6 litre NH3 gaz suda zlerek 5 litre zelti hazrlanyor.
Bu zeltideki NH3 n molar deriimi katr?
ZM

SORU 24
0,2 molarlk 100 mL NaOH zeltisinde ka gram NaOH vardr? (NaOH nin mol ktlesi: 40 g/mol)
ZM

SORU 25
1 molarlk 100 mL XCO3 zeltisinde 10 gram XCO3 znmtr.
Buna gre X elementinin atom ktlesi katr? (Atom ktleleri: C=12, O=16)
ZM

363

10. SINIF KMYA

SORU 26
0,4 molarlk 300 mL HCI zeltisine 500 mL su ekleniyor.
Buna gre, yeni zeltinin molar deriimi katr?
ZM

SORU 27
Ar haldeki X svsnn mol ktlesi 72, oda scaklndaki younluu 1,2 g/mL dir. Ayn scaklkta bu svnn 15 mL si
ile 500 mL sulu zelti hazrlanyor.
Bu zeltide X in molar deriimi katr?
ZM

SORU 28
240 gram NaOH kullanlarak molaritesi 3 olan zeltiden ka litre hazrlanabilir? (NaOH nin mol ktlesi: 40 g/mol)
ZM

SORU 29
0,3 molarlk 500 mL KNO3 zeltisinden 200 mL su buharlatnda herhangi bir kelme olmamaktadr.
Buna gre yeni zeltideki KNO3 n molar deriimi katr?
ZM

364

KARIIMLAR

SORU 30
4 molarlk 400 mL NaOH zeltisini 1 molarlk yapmak iin ka mL su eklenmelidir?
ZM

SORU 31
2 molarlk 200 cm3 NaOH zeltisi ile 8 molarlk 50 cm3 NaOH zeltisi kartrlyor.
Buna gre yeni zeltinin molaritesi katr?
ZM

SORU 32
3 molarlk 500 mL H2SO4 zeltisi hazrlanmak isteniyor.
Bu zeltiyi hazrlamak iin 2 molarlk ve 6 molarlk H2SO4 zeltilerinden kaar mL kartrlmaldr?
ZM

SORU 33
0,6M KNO3 zeltisinden 3 litre alnp ayr kaba birer litre olacak ekilde blnyor. Bu kaplardaki zeltilere u
ilemler uygulanyor.
1. kaptan 250 mL su buharlatrlyor.
2. kaba 2 litre su ekleniyor.
3. kaba 0,1 M lk 4 litre KNO3 zeltisi ekleniyor.
Buna gre, zeltilerdeki KNO3 deriimleri iin aadakilerden hangisi dorudur?
A)

1. kap
0,45

2. kap
0,3

3. kap
0,3

B)

0,8

0,2

0,2

C)

0,45

0,4

0,4

D)

0,8

0,2

0,3

E)

0,75

0,3

0,2

ZM

365

10. SINIF KMYA

Ktlece % Deriim Molarite likisi

Ktlece % deriim bants u ekildeydi:
Y=

m znen
.100
m zelti

Bir zeltide molar deriim bants da u ekildeydi:

M=

m znen /m a
m znen
n
&M=
&M =
.1000
V
V
m a .V

* Hacmi mL ye evirmek iin 1000 ile arpld.

ereve iine alnan her iki bant taraf tarafa oranlanrsa u bant bulunur.
M=

Y.d.10
Ma

M : znen maddenin molaritesi

d : zeltinin zktlesi

Y : zeltinin ktlece yzde deriimi

Ma: znen maddenin mol ktlesi

zktlesi 0,85 g/mL olan ve ktlece %34 NH3 ieren zeltinin molaritesi katr?
(NH3 n mol ktlesi = 34 g/mol)

SORU 34
Ktlece %49 luk H2SO4 zeltisinin younluu 1,4 g/mL dir.
Buna gre, bu zeltinin molaritesi ka mol/L dir? (H2SO4 n mol ktlesi: 98 g/mol)
ZM

366

KARIIMLAR

SORU 35
30 gram X kats 150 gram suda zndnde zktlesi 1,5 g/mL ve deriimi 5 molar olan bir zelti oluuyor.
Buna gre X in mol ktlesi katr?
ZM

SORU 36
8 molarlk HNO3 zeltisinin younluu 1,26 g/mL dir.
Buna gre, bu zeltinin ktlece % deriimi katr? (HNO3 n mol ktlesi: 63 g/mol)
ZM

SORU 37
zktlesi 1,25 g/mL olan 2 litre zeltide 5 mol X bileii bulunmaktadr.
Bu zelti ktlece %10 X ierdiine gre X in molekl ktlesi katr?
ZM

SORU 38
Molekl ktlesi 40 g/mol olan X bileii ile hazrlanan ktlece %20 lik zeltinin zktlesi 1,2 g/mL dir. Bu zeltiden
100 mL alnarak hacmi su ile 500 mL ye tamamlanyor.
Buna gre, bu zeltide X in molar deriimi katr?
ZM

367

10. SINIF KMYA

yonlarn Molaritesi
Baz maddeler suda zndklerinde iyonlarlar. Oluan iyonlarn deriimleri ayrma denkleminden yararlanarak bulunur. Bu nedenle bu tr bileiklerin suda iyonlama denklemleri doru yazlmaldr.
Aada baz tuzlar, asitler ve bazlarn suda zndnde iyonlama denklemleri verilmitir.
Tuz
KNO 3 (k)

yonlama Denklemi
"

K (suda) + NO 3 (suda)
2+

Ca (NO 3) 2 (k) "

Ca (suda) + 2NO 3 (suda)

Al (NO 3) 3 (k) "

Al (suda) + 3NO 3 (suda)

Na 2 SO 4 (k)

"

2Na (suda) + SO 4 (suda)

MgSO 4 (k)

"

Mg (suda) + SO 4 (suda)

Al 2 (SO 4) 3 (k) "

3+

Asit

yonlama Denklemi
+

HCl (s)

" H (suda) + Cl (suda)

HNO 3 (s)

" H (suda) + NO 3 (suda)

H 2 SO 4 (s) " 2H (suda) + SO 4 (suda)

Baz

yonlama Denklemi
+

"

Na (suda) + OH (suda)

KOH (k)

"

K (suda) + OH (suda)

Ca (OH) 2 (k) "

2+

3+

2Al (suda) + 3SO 4 (suda)

2,88 gram Ca(NO3)2 ile 400 mL zelti hazrlanyor.

Bu zelti ile ilgili aadaki sorular cevaplaynz.
(Ca(NO3)2 nin mol ktlesi = 144 g/mol)
a) Ca(NO3)2 nin molar deriimi katr?

b) zeltideki Ca2+ ve NO3 iyonlarnn molar deriimi katr?

c) Bu zelti 0,2 molarlk 600 mL Al(NO3)3 zeltisiyle kartrldnda NO3 deriimi ka molar olur?

368

2+

Ca (suda) + 2OH (suda)

NaOH (k)

KARIIMLAR

SORU 39
100 mL 0,01 molarlk Pb(NO3)2 zeltisinde Pb2+ ve NO3 iyonlarnn molar deriimi katr?
ZM

SORU 40
6,84 gram AI2(SO4)3 ile 400 mL zelti hazrlanyor.
Buna gre bu zeltide AI3+ ve SO42 iyonlarnn molar deriimi katr?
(Atom ktleleri: O = 16, AI = 27, S = 32)
ZM

SORU 41
0,6 molar CI iyonu ieren 100 mL MgCI2 zeltisinde ka gram MgCI2 znmtr?
(Atom ktleleri: Mg = 24, CI = 35,5)
ZM

SORU 42
45,2 gram X(NO3)3 tuzu kullanlarak 400 mL zelti hazrlandnda NO3 deriimi 1,5 molar olmaktadr.
Buna gre X elementinin atom ktlesi katr?
(Atom ktleleri: N=14, O=16)
ZM

369

10. SINIF KMYA

SORU 43
2 molarlk CaCI2 zeltisi ile 1 molarlk AICI3 zeltisi eit hacimde kartrlyor.
Oluan yeni zeltide Ca2+ , AI3+ ve CI nin molar deriimleri ne olur?
ZM

SORU 44

NO 3 iyonlarnn molar deriimi 0,3 olan 200 mL zeltisi hazrlanmak isteniyor.

Bu zeltiyi hazrlamak iin ka gram AI(NO3)3 kullanlmaldr? (Atom ktleleri: N = 14, O = 16, AI = 27)
ZM

SORU 45
0,3 molarlk NaCI, 0,6 molarlk CaCI2 ve 0,3 molarlk AICI3 zeltileri eit hacimde kartrlyor.
Buna gre yeni zeltideki Na+ , Ca2+ , AI3+ ve CI molar deriimi ka olur?
ZM

SORU 46
0,4 molarlk 400 cm3 Ca(NO3)2 zeltisi ile 0,2 molarlk 600 mL AI(NO3)3 zeltisi kartrlyor.
Buna gre karmdaki Ca2+ , AI3+ ve NO 3 molar deriimi ka olur?
ZM

370

KARIIMLAR

SORU 47
0,2 molarlk Ca(NO3)2 zeltisinin 400 mL si, 0,6 molarlk AI(NO3)3 zeltisinin 300 mL si ile kartrlyor.
Bu karma ka mL su eklenirse son zeltideki NO 3 deriimi 0,7 molar olur?
ZM

SORU 48
1 molarlk 100 mL Na2SO4 zeltisi ile 400 mL AI2(SO4)3 zeltisi kartrlp karmn hacmi saf su ile 1 litreye tamamlanyor. Oluan karmdaki SO 42 molar deriimi 2,5 M olmaktadr.
Buna gre AI2(SO4)3 zeltisinin balang deriimi katr?
ZM

SORU 49
Pb(NO3)2 ve AI(NO3)3 tuzlarn ieren bir zeltide Pb2+ iyonu deriimi 0,2 M; AI3+ iyonu deriimi 0,3 M dir.
Buna gre zeltideki NO 3 iyon deriimi ka M dir?
ZM

371

10. SINIF KMYA

Kimyasal Tepkimelerde Molarite

Bir kimyasal tepkime denkleminde tepkimeye giren ve kan maddelerin katsay ilikisinden faydalanarak deriimi bilinen bir maddenin yardm ile deriimi bilinmeyen dier maddelerin de deriimi bulunabilir.
3 Mg (OH) 2

2 H 3 PO 4 " Mg 3 (PO 4) 2

3 mol

2 mol

1mol

6 H2 O

6 mol

rnein yukardaki tepkime denkleminde grlen mol ilikileri deriim ilikilerinde de kullanlabilir.

H2SO4(aq) + 2NaOH(aq) A Na2SO4(aq) + 2H2O(s)

tepkimesi veriliyor.
Bu tepkimeye gre, 50 mL 0,1 M H2SO4 ile tepkimeye giren 250 mL NaOH zeltisinin deriimi ka M olur?

SORU 50
Ca(OH)2(aq) + 2HNO3(aq) A Ca(NO3)2(aq) + 2H2O(s)
tepkimesi veriliyor.
Bu tepkimeye gre, 40 mL 0,1 M Ca(OH)2 ile tepkimeye giren 0,25 M HNO3 zeltisinin hacmi ka mL olur?
ZM

372

KARIIMLAR

SORU 51
Na2SO4 (sodyum slfat) n sudaki zeltisi ile BaCl2 (baryum klorr) n sudaki zeltisi kartrldnda BaSO4 (baryum slfat) kats oluur.
250 mL 0,5 M Na2SO4 zeltisi 8,32 gram BaCl2 nin sudaki zeltisine eklendiinde ka gram BaSO4 elde edilir?
(Mol ktlesi (g/mol): O = 16, Na = 23, S = 32, Cl = 35,5, Ba = 137)
ZM

SORU 52
Molaritesi 0,5 olan HCl zeltisinin 400 mL si yeterli miktarda Mg ile aadaki denkleme gre tepkimeye sokuluyor.
Mg(k) + 2HCl(aq) A MgCl2(aq) + H2(g)
Buna gre oluan H2 gaz normal koullarda ka litre hacim kaplar?
ZM

SORU 53
4,35 gram XO2 ile 0,5 molarlk HCl zeltisinden 400 mL ile aadaki denkleme gre tamamen tepkimeye giriyor.
XO2 + 4HCl A XCl2 + 2H2O + Cl2(g)
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz. (O nun atom ktlesi: 16)
a) X in mol ktlesi ka gramdr?
b) Oluan Cl2 gaz normal koullarda ka litre hacim kaplar?
ZM

373

10. SINIF KMYA

Molalite
1 kg zcde (zeltide deil) znen maddenin mol saysna molalite denir. Molalite veya mol deriimi m ile gsterilir.
Molalite (m) =

n znen (mol)
m zc (kg)

rnein 0,25 molal NaOH zeltisi demek, her 1 kg suda 0,25 mol NaOH bulunuyor demektir.

1 molalk 1 litre CuSO4 . 5H2O zeltisi hazrlanmak isteniyor.

Bunun iin kullanlmas gereken su (H2O) ve CuSO4 . 5H2O ktleleri nedir?
(Mol ktleleri (g/mol): CuSO4 . 5H2O = 250, H2O = 18)

SORU 54
2 gram CaBr2 50 gram suda zlerek bir zelti hazrlanyor.
Buna gre, bu zeltinin molal deriimi katr? (Mol ktleleri (g/mol): Ca = 40, Br = 80)
ZM

SORU 55
1 molallk 2 litre MgSO4 . 7H2O zeltisi hazrlanmak isteniyor.
Bunun iin kullanlmas gereken su (H2O) ve MgSO4 . 7H2O ktleleri kaar gramdr?
(Atom ktleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Mg = 24, S = 32)
ZM

374

KARIIMLAR

SORU 56
20,4 g AgNO3 400 gram suda zlyor.
Buna gre, oluan zeltinin molalitesi katr?
(Mol ktleleri (g/mol): N = 14, O = 16, Ag = 108)
ZM

SORU 57
Molalitenin tanmna gre,
I. 4 gram NaOH bir kaba konulup hacmi su ile 100 mL ye tamamlanr.
II. 8 gram NaOH tartlp 200 mL suda zlr.
III. 1 mol NaOH tartlp zeri suyla 1 L ye tamamlanr.
ilemlerinden hangilerinde oluan zeltiler 1 molallk olur?
(Suyun younluu 1 g/mL; Atom ktleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Na = 23)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

SORU 58
I. 5,6 gram KOH 10 gram suda zlr.
II. 2 gram CaBr2 10 mL suda zlr.
III. 40 gram NaOH bir kaba konulup hacmi su ile 1000 mL ye tamamlanr.
Bu zeltilerden hangileri 1 molallktr?
(Suyun younluu 1 g/mL; Atom ktleleri (g/mol) : H = 1, O = 16, Na = 23, K = 39, Ca = 40)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

375

10. SINIF KMYA

znrlk
Doymu zeltideki madde deriimine znrlk denir. Kimyada deiik deriim birimleri kullanlmaktadr. Bu nedenle znrlk iin de farkl birimler kullanlabilir.
Yaygn olarak u znrlk tanmlar kullanlr:
Ktlece znrlk
Belli scaklkta 100 gram suyu doyuran madde ktlesine ktlece znrlk denir. Birimi g/(100 g su) dur.
Molar znrlk
Belli scaklkta 1 litre zeltiyi doyuran maddenin mol saysna molar znrlk denir. Birimi mol/L dir.

Ktlece znrle gre rehber soru ve rnek sorular.

X katsnn sudaki znrlnn scaklkla deiimi grafikteki gibidir.

Buna gre,
II. 40C de X ile doyurulmu 200 g su 20C ye soutulursa 100 g X ker.
III. 20C de doygun 330 gram zeltide 30 g X kats znmtr.

376

C) I ve II

25
10
20

yarglarndan hangileri dorudur?

B) Yalnz II

60

I. 30C de doymu X zeltisinde ktlece %25 X bulunur.

A) Yalnz I

znrlk
(g X/100g su)

D) II ve III

E) I, II ve III

30

40 scaklk (C)

KARIIMLAR

SORU 59
40C de 200 g suda hazrlanan doymu X tuzu zeltisinin scakl 20C ye
drldnde 80 g X kats kyor.

70

Buna gre, grafikteki a says katr?

A) 15

B) 20

C) 30

znrlk
(g X/100g su)

D) 40

E) 50

20

40

scaklk (C)

30

scaklk (C)

ZM

SORU 60
ekildeki grafie gre,
znrlk
(g X/100g su)

I. 10C da doygun zelti ktlece %25 X iermektedir.

100

II. 20C ta doygun zelti ktlece %40 X iermektedir.

III. 30C ta doygun zelti ktlece %50 X iermektedir.

50

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) Yalnz III

25

D) I ve II

E) I ve III

10

20

ZM

SORU 61
Grafik 80C de doymu X kats zeltisinin 25C ye soutulmas srasnda ktlece
yzde deriiminin zamanla deiimini gstermektedir.
X katsnn 80C ve 25C deki znrlkleri iin hangisi dorudur?
80C

25C

A)

100

50

B)

100

25

C)

50

25

D)

50

50

E)

75

45

ktlece % deriim
50

20

zaman

ZM

377

10. SINIF KMYA

Molar znrle uyan rehber soru ve rnek sorular.

CaF2 nin suda znmesiyle oluan 10 litrelik zeltide kat ktlesindeki deiim grafikteki
gibidir.

kat ktlesi (g)

(CaF2)
1

Buna gre,
I. CaF2 nin znrl 1.103 mol/L dir.

0,22

II. Doymu zeltide Ca2+ deriimi 1.103 mol/L dir.

III. Doymu zeltide F deriimi 2.103 mol/L dir.

zaman

yarglarndan hangileri dorudur? (Atom ktleleri: F = 19, Ca = 40)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

znrlk
(g/1 L zelti)

SORU 62
4,08.102

CaSO4 n znrlnn scaklkla deiimi grafikteki gibidir.

Buna gre, 40C de CaSO4 ile doyurulmu 1 litre zelti 25C ye

1,36.102

soutulduunda ka mol CaSO4 ker?

(Atom ktleleri: O = 16, S = 32, Ca = 40)
A) 1.103

ZM

378

B) 2.103

C) 1.104

25

D) 2.104

E) 1,2.104

40

scaklk (C)

KARIIMLAR

SORU 63
Oda scaklnda Mg(OH)2 nin saf sudaki znrl 1.104 mol/L dir.
Buna gre, 5 litre doymu Mg(OH)2 zeltisinde ka gram Mg(OH)2 znm olarak bulunur?
(Atom ktleleri: H = 1, O = 16, Mg = 24)
ZM

SORU 64
BaCl2 ile doyurularak hazrlanm 10 litre zeltinin suyu buharlatrldnda kap iinde 41,6 gram kat kalmaktadr.
Buna gre, BaCl2 nin sudaki znrl ka mol/L dir?
(Atom ktleleri: Cl = 35,5, Ba = 137)
ZM

SORU 65
Belli bir scaklktaki doymu PbCl2 zeltisinde Cl deriimi 2.102 mol/L dir.
Buna gre, ayn scaklkta 1 litre doymu PbCl2 zeltisinde ka gram PbCl2 bulunur?
(Atom ktleleri: Cl = 35,5, Pb = 207)
ZM

SORU 66
Belli bir scaklkta 1 litre doymu Al(OH)3 zeltisinde 7,8.103 gram Al(OH))3 znmtr.
Buna gre,
I. Al(OH)3 n saf sudaki znrl 1.104 mol/L dir.
II. Doymu zeltideki Al3+ deriimi 3.104 mol/L dir.
III. 5 litre doymu zeltide 1,5.103 mol OH bulunur.
yarglarndan hangileri dorudur?
(Atom ktleleri: H = 1, O = 16, Al = 27)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

379

10. SINIF KMYA

znme Hzna Etki Eden Faktrler

Bir zelti oluurken blirim zamanda znen madde miktarna znme hz denir.

Madde Cinsi
Bir maddenin bir baka madde iinde znme hz, hem zc hem de znen maddenin trne baldr.

Scaklk
znrl scaklkla artan maddelerin znme hz scaklk artyla artar.
znrl scaklkla azalan maddelerin znme hz scaklk artyla azalr.

Tanecik Bykl
zneni kat olan zeltilerde kat tanecikleri ne kadar kk olursa znme de o lde hzl olur.

Kartrma
zc ile znen madde birbiriyle etkileimini salayarak znme hzn artrr.
(gazlarn svlardaki znme hz kartrma ile azalr.)

Basn
Sv yzeyindeki basn artrlrsa gazlarn svlardaki znme hz artar.

etkinlik 4
znme hz ile ilgili aadaki aklamalar doru ise D yanl ise Y ile belirtiniz.
a)

Polar yapdaki znen madde polar yapdaki zcde hzl znr.

b)

Apolar yapdaki znen madde polar yapdaki zcde yava znr.

c)

Bir katnn svdaki znrl ekzotermik (s veren) ise bu katnn svdaki znme hz byk olur.

d)

Katlarn temas yzeyi artrlrsa zcde znme hz da artar.

e)

Scaklk artrlrsa bir gazn svdaki hem znrl hem de znme hz artar.

f)

Sv yzeyindeki basn artrlrsa kat ve svlarn znme hz deimez. Ancak gazlarn svlardaki znme hz artar.

g)

380

Kartrma ilemi kat ve sv maddelerin svlardaki znme hzn artrrken gazlarn znme hzn azaltr.

KARIIMLAR

ZELTLERN KOLGATF ZELLKLER

zeltilerin deriime bal olarak deien zelliklerine koligatif zellikler denir. Bu zellikler, buhar basnc dmesi,
kriyoskopi (donma scakl dmesi), eblyoskopi (kaynama scakl artmas) ve osmozdur.

Buhar Basnc Dmesi

Bir svda uucu olmayan bir madde znrse oluan zeltinin buhar basnc saf zcye gre daha dk olur.
zeltinin buhar basncnn, saf zcye gre az olmasnn nedeni u ekilde aklanabilir:
Bir svda uucu olmayan bir madde zndnde, zeltinin yzeyinde, birim yzeye den zc molekl says
azalr. Byle bir durumda zc molekllerinin buhar fazna gemesi saf zcye gre daha az ve daha zor olur.
Bu da buhar faznda saf zcye gre daha az tanecik bulunmasna ve zeltinin buhar basncnn dmesine neden olur.
Bir zcde uucu olmayan kat znrse buhar fazna dnen tanecik says azalr. Deneysel bilgiler, zeltilerin buhar basnc dmesinin znen maddelerin yapsyla deil, znen tanecik saysna bal olduunu gstermektedir.
Bu iliki Rault Kanunu olarak bilinir ve u ekilde gsterilir:
P : zeltinin buhar basnc
P=

P 10 .x 1

P 10

: Saf zcnn buhar basnc

x1 : zcnn mol kesri

Saf zc ile zeltinin buhar basnc farkna 6P denirse,
TP = P 10 P ve

P nin yerine P 10 . x 1 yazlrsa

TP = P 10 P 10 . x 1

veya

TP = P 10 . (1 x 1)

bants bulunur.

zeltinin deriimi arttka zc ve znen moleklleri arasnda etkileimlerden dolay Rault Kanunundan sapmalar olabilir. Rault Kanununa her deriimde uyan zeltilere ideal zeltiler denir.

Suyun 20C de buhar basnc 17,54 mmHg dir.

1000 g suda 136,8 gram sakkaroz (C12H22O11) un znmesiyle oluan zeltinin 20C deki buhar basnc ka
mmHg dir?
(Sakkaroz uucu olmayp suda molekler ekilde znr. Sakkarozun mol ktlesi = 342 g/mol,
suyun mol ktlesi = 18 g/mol)

381

10. SINIF KMYA

SORU 67
Belli bir scaklkta 356,4 gram suda iyonlamayan 36 gram X kats zndnde oluan zeltinin buhar basnc
19,8 mmHg olarak llyor.
Buna gre, X katsnn mol ktlesi katr?
(Deneyin yapld scaklkta suyun buhar basnc: 20 mmHg, suyun mol ktlesi: 18 g/mol dur.)
ZM

SORU 68
Suyun buhar basncnn 60 mmHg olduu bir scaklkta bir miktar suda 68,4 gram eker zndnde suyun buhar
basncnda 0,3 mmHg dme gzleniyor.
Buna gre, deneyde kullanlan suyun ktlesi ka gramdr?
(Suyun mol ktlesi (g/mol): 18, ekerin mol ktlesi (g/mol):180)
ZM

SORU 69
0,1 mol
eker

0,1 mol
NaCl

0,1 mol
CaCl2

1L
su

1L
su

1L
su

II

III

ekildeki maddelerle hazrlanm zeltilerin ayn scaklktaki buhar basnlarn karlatrnz.

ZM

382

KARIIMLAR

SORU 70
Aada ayn scaklkta su ve ekerden oluan zelti rnekleri verilmitir.
I.

500 g su + 0,1 mol eker

II.

100 g su + 0,05 mol eker

III. 2 kg su + 0,2 mol eker

Bu zeltilerin buhar basnlar arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir?
A) I > II > III

B) II > I > III

C) III > II > I

D) III > I > II

E) I = II = III

ZM

SORU 71
0,2 mol
eker

0,1 mol
KNO3

0,2 mol
Ca(NO3)2

1L
su

4L
su

2L
su

II

III

ekildeki maddelerle hazrlanm zeltilerin ayn scaklktaki buhar basnlar arasndaki iliki nasldr?
ZM

yon eren zeltilerde Buhar Basnlarnn

Hesaplanmas
znen maddenin elektrolit olmas durumunda,
znme sonunda oluan iyon says gznne alnr.
rnein; NaCl, CaCl2 ve AlCl3 sulu zeltilerini dnelim.
Bu tr zeltilerde znenin mol says yerine znme
sonucu oluan iyonmol says yazlr.

NaCl (k) " Na +(aq) + Cl (aq)

1

P = P 10 .

1 4 44 2 4 44 3

n1
n 1 + 2n 2

i= 2

2+

CaCl 2 (k) " Ca (aq) + 2Cl (aq)

2

P = P 10 .

1444 24443

n1
n 1 + 3n 2

i= 3

AlCl 3 (k) " Al 3+ + 3Cl (aq)

1 4 44 2 4 44 3

P = P 10 .

n1
n 1 + 4n 2

i= 4

383

10. SINIF KMYA

31C de 720 gram suda 21,3 gram Al(NO3)3 n znmesiyle oluan zeltinin buhar basnc ka mmHg dir?
(31C de suyun buhar basnc = 33 mmHg; Mol ktleleri (g/mol): H = 1, N = 14, O = 16, Al = 27)

SORU 72
26C de 1800 gram suda 58,5 g NaCl znmesiyle oluan zeltinin buhar basnc ka mmHg dir?
(26C de suyun buhar basnc 25,5 mmHg, Mol ktleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Na = 23, Cl = 35,5)
ZM

SORU 73
38C de suyun buhar basnc 50 mmHg dir. 38C de suda znrken 2 iyona ayran iyonik bir katdan 20,2 gram
892,8 gram suda znerek bir zelti hazrlanyor. Oluturulan bu zeltinin buhar basnc 49,6 mmHg olarak llyor.
Buna gre bu zeltide znen iyonik katnn mol ktlesi ka g/mol dr?
ZM

SORU 74
Ayn scaklkta aadaki zeltilerden hangisinin buhar basnc en dktr?
A) 0,1 mol Ca(NO3)2 + 200 g su

B) 0,2 mol KNO3 + 500 g su

C) 0,2 mol Al(NO3)3 + 800 g su

D) 0,2 mol eker + 500 g su

E) 0,3 mol NaNO3 + 1200 g su

ZM

384

KARIIMLAR

Kriyoskopi (Donma Scakl Dmesi)

Bir svda bir madde zndnde oluan zeltinin donma noktas, saf zcye gre daha dk olur.
Saf zc ile zeltinin donmaya balama scakl arasndaki farka donma noktas dmesi (kriyoskopi) denir.
zcnn birim ktlesinde znen madde miktar arttka zeltinin donma noktas dmesi daha fazla olur.
Donma noktas dmesini hesaplamak iin u bant kullanlr.
TTd = K d .m

6Td : Donma noktas dmesi

Kd : Molal donma noktas dmesi sabiti (Her sv iin farkl bir deerdir.)
m : molalite

znen maddenin elektrolit (iyonlara ayran) olmas durumunda molalite oluan iyon says (i) ile arplr.
i : znen maddenin oluturduu iyon says
TTd = K d .i.m

NaCl de i = 2
CaCl2 de i = 3
AlCl3 de i = 4

90 gram glikoz (C6H12O6) un 250 gram suda znmesiyle oluan zeltinin donma noktas ka C dir?
(Glikozun mol ktlesi 180 g/mol, suyun donma noktas sabiti (Kd) = 1,86 C kg/mol)

SORU 75
40 gram suya ka gram metil alkol (CH3OH) katlrsa karmn donma noktas 18,6 C olur?
(Metil alkoln mol ktlesi 32 g/mol, Kd

su

= 1,86)

ZM

SORU 76
500 gram suda 0,125 mol Al(NO3)3 znerek hazrlanan zeltinin donma noktas ka C dir? (Kd

su

= 1,86)

ZM

385

10. SINIF KMYA

SORU 77

0,01 mol
NaCl

0,01 mol
KNO3

0,01 mol
CaCl2

1L
su

1L
su

1L
su

II

III

ekildeki maddelerle hazrlanm zeltilerin ayn ortamda donmaya balama scaklklarn karlatrnz.
ZM

SORU 78
0,1 m lk zeltiden biri KCI dir. zeltilerin donmaya balama scaklklarnn suyunkinden farklar aadaki gibidir.
KCI
X
Y

3t
t
t
t

2
2
Buna gre X ve Y aadakilerden hangileri olabilir?
X

I. eker
II.

KNO3

CaCI2

eker

III. Zn(NO3)2

eker

ZM

SORU 79
ekildeki grafikte, 1 atm basnta suyun donma noktasnn iinde znen
madde miktarna bal olarak deiimi verilmitir.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) 1 litre suda 0,5 mol NaCI nin znmesi ile oluan zelti ka C de
donmaya balar?
b) 2 litre suda 1 mol FeCI3 n znmesi ile oluan zelti ka C de
donmaya balar?
c) 12 litre suda 2 mol Cu(NO3)2 nin znmesi ile oluan zelti ka C
de donmaya balar?
ZM

386

znen madde
deriimi (mol / L.su)

a
2a
3a
4a
5a

C12H22O11
KNO3
Al(NO3)3

suyun donma
noktas (C)

KARIIMLAR

Eblyoskopi (Kaynama Scakl Ykselmesi)

Bir sv iinde uucu olmayan bir kat zndnde oluan zeltinin kaynamaya balama scakl saf zcnn
kaynama scaklndan yksek olur. zeltinin kaynamaya balad scaklk ile saf svnn kaynama scakl arasndaki farka kaynama noktas ykselmesi (eblyoskopi) denir.
buhar basnc

Bir svda uucu olmayan bir kat zndnde kaynama noktasnn

artma nedeni, buhar basncnn dmesidir.

Po

su

tuzlu su

Kaynamakta olan bir svnn buhar basnc d basnca eittir. Svda bir kat znnce buhar basnc der. Buhar basncn tekrar arttrmak iin scaklnn artmas gerekir. Bu da kaynama scaklnn artmas demektir.
t1

Kaynama noktas ykselmesini hesaplamak iin u bant kullanlr.

t2

scaklk

Suda tuz zndnde buhar basnc der

ve kaynama noktas ykselir.

Tt K = K k* .m

6tk : Kaynama noktas ykselmesi

t1 : Suyun kaynama noktas

Kk* : Molal kaynama noktas ykselmesi

t2 : Tuzlu suyun kaynama noktas

m : Molalite

Po : Ak hava basnc

znen maddenin elektrolit olmas durumunda molalite oluan iyon says (i) ile arplr.
Tt k = K k* . i.m

Kk sabiti her sv iin farkl bir deerdir.

50,5 g KNO3 n 250 g suda znmesiyle oluan zelti 1 atm basnta ka C de kaynar?
(KNO3 n mol ktlesi: 101 g/mol, suyun kaynama sabiti (Kk) = 0,51 C kg/mol)

SORU 80
1 atm basnta 500 g suda 17 gram NaNO3 ve 22,2 gram CaCl2 znerek bir zelti hazrlanyor.
Bu zeltinin kaynamaya balama scakl ka C dir?
(Mol ktleleri: O = 16, Na = 23, Cl = 35,5, Ca = 40; suyun kaynama sabiti Kk = 0,51 C kg/mol)
ZM

387

10. SINIF KMYA

SORU 81

200 mL
su

100 mL
tuzlu su

100 mL
su

II

III

D basncn 760 mmHg olduu ortamda ekildeki kaplarda bulunan svlarn kaynamaya balama scaklklarn karlatrnz.
ZM

SORU 82

0,1 mol
eker

0,1 mol
KNO3

0,1 mol
Ca(NO3)2

1L
su

1L
su

1L
su

II

III

ekildeki kaplarda bulunan maddelerle hazrlanm zeltilerin ayn ortamdaki kaynama scaklklarn karlatrnz.
ZM

SORU 83

0,05 mol
eker

0,02 mol
NaCl

500 mL
su

1000 mL
su

2000 mL
su

II

III

0,1 mol
Al(NO3)3

ekildeki kaplarda bulunan maddelerle hazrlanm zeltilerin ayn ortamdaki kaynamaya balama scaklklarn karlatrnz.
ZM

388

KARIIMLAR

SORU 84
0,2 mol NaCI 400 mL suda zndnde oluan zeltinin kaynamaya balama scaklnn suya gre fark tC dir.
Buna gre 0,25 mol CaCI2 nin 250 mL suda znmesiyle hazrlanan zeltinin kaynamaya balama scaklnn saf suya gre fark ka tC olur?
ZM

SORU 85
Belirli deriimlerle hazrlanm C12H22O11, X ve Y zeltilerinin kaynama noktala-

t(C)

rnn saf sudan fark grafikte verilmitir.

Buna gre X ve Y aadakilerden hangileri olabilir?

4a

I.
KCI

CaCI2

3a

II.

NaNO3

AI(NO3)3

III.

NaCI

FeCI3

X
C12H22O11

2a

0,1

0,2

0,3

mol/L su

ZM

SORU 86
1 atm basnta, eit deriimde hazrlanm zeltilerin buhar basnc

buhar basnc (mmHg)

scaklk ilikisi grafii ekildeki gibidir. X maddesi ekerli sudur.

Buna gre Y ve Z zeltilerinde znm maddeler aadakiler-

760

den hangileri olabilir?

I.

KNO3

Zn(NO3)2

II.

NaCI

AI2(SO4)3

III.

Ca(NO3)2

KNO3

IV.

CuSO4

Cu(NO3)2

100+t 100+2t 100+3t

scaklk (C)

ZM

389

10. SINIF KMYA

Osmoz
znen paracklarnn geemedii yar geirgen bir zardan zc molekllerinin difzyonuna osmoz denir.
Osmoz olaynda; zc moleklleri, deriimin az olduu taraftan fazla olan tarafa hare-

osmoz

ket eder.

zc

Osmoz olaynda, zc molekllerinin geii her iki ynde de gerekleir. Ancak balangta zelti tarafna gei hz yksek, zc tarafna gei hz dktr. Bunun sonucu

zelti

yar geirgen
zar

olarak zelti tarafndaki sv seviyesi ykselir.

Bir sre sonra her iki yne gei hzlar eit olur ve dinamik bir denge kurulur. Dinamik dengenin kurulduu anda sv seviyesi sabit kalr.

Osmotik Basn
/

Saf zcden, zelti tarafna zc molekllerinin geiinin nlenebilmesi iin zelti zerine fazladan uygulanmas gereken basnca osmotik
basn denir. Osmotik basn ile gsterilir.

zc

zelti

yar geirgen
zar

Ters Osmoz
Osmoz olaynda; zelti tarafna osmotik basntan daha byk bir basn

/+p

uygulanrsa, zc molekllerinin, zeltiden zcye gei hzlar artar ve zc tarafndaki sv seviyesi ykselir. Bu olaya ters osmoz denir.
ters osmoz
zc

zelti

yar geirgen
zar

J. Want Hoft, osmozdaki zc molekllerinin ve difzyondaki gaz molekllerinin davran arasndaki benzerlikten
faydalanarak osmotik basnla ilgili u eitlii tretmitir.
/ : Osmotik basn (atm)
V : zeltinin balangtaki hacmi (L)
r.V = n.R.T

n : znenin mol says

R : deal gaz sabiti (0,082)
T : Sistemin mutlak scakl (K)

390

KARIIMLAR

45 g glikoz (C6H12O6) ile 4,1 litre zelti hazrlanyor.

Bu zeltinin 27C deki osmotik basnc ka atm dir?
(Glikozun mol ktlesi 180 g/mol)

SORU 87
44,5 gram amino asidin suda znmesiyle hazrlanan 8,2 litre zeltinin 25C deki osmotik basnc 1,49 atm olarak
llyor.
Buna gre, bu amino asidin mol ktlesi ka g/mol dr?
ZM

SORU 88
25C de osmotik basnc 0,164 atm olan 298 mL zelti hazrlamak iin ka g re [CO(NH2)2] gerekir?
[CO(NH2)2 nin mol ktlesi 60 g/mol]
ZM

SORU 89

saf
su

a
ekerli
su

yar
geirgen
zar

0,1 M
re
zeltisi

a
0,2 M
re
zeltisi

II

b
0,1 M
AlCl3
zeltisi

0,2 M
NaCl
zeltisi

yar
geirgen
zar

III

yar
geirgen
zar

ekilde U borularnn a ve b kollar gzenekli eperle ayrlmtr. Bu kollarn iine ekilde belirtilen svlar eit hacimde konulmutur.
Bir sre beklendiinde hangi borularn b kolunda sv ykselmesi gzlenir?
ZM

391

10. SINIF KMYA

HETEROJEN KARIIMLAR
Deiik taraflar farkl grnt ve zellikte olan karmlara heterojen karmlar denir.

Kolloid
Bir maddenin kendisi iin zc olmayan bir ortamda 105 107 cm boyutlarnda (gzle grlemeyecek ekilde)
dalmasyla oluan heterojen karmlara kolloid denir.
Kolloidal sistemler, dalma ve dalan fazn fiziksel haline gre u ekilde snflandrlabilir.
Dalan Faz

Dalma Faz

Kolloid Tipi

Kat

Kat, sv, gaz

Sol

Kat

Gaz

Aerosol, duman

Kat

Sv

Kolloidal sspansiyon

Sv

Sv

Emlsiyon

Sv

Gaz

Sv aerosol, sis

Gaz

Sv

Kpk

Saf bir sv veya zeltiden bir k demeti geirildii zaman n yolu yandan baklnca grlmez.
Ancak bir kolloidden k demeti geirildiinde yandan bakan bir gzlemci n yolunu grebilir.

Sspansiyon
Bir katnn sv iinde heterojen olarak dalmasyla oluan karma sspansiyon denir. Sspansiyonlarda dalan
faz ile dalmann olduu faz gzle grlebilir. Dalan fazn boyutu 106 m den byktr.
rnein; tebeir tozlu suda su ve tebeir tozu fazlar gzle seilebilir.

Emlsiyon
Bir svnn znemedii bir baka sv iinde heterojen olarak dalmasyla oluan svsv karma emlsiyon denir. Emlsiyonlarda dalan faz ile dalmann olduu faz gzle grlebilir.
rnein; suyun iine bir miktar zeytinya konulup alkalandnda su ve zeytinyann fazlar gzle seilebilir.

Aerosol
Bir svnn veya katnn gaz iinde dalmasyla oluan heteroen karmlara aerosol denir.
Duman, sis, deodorant birer aerosoldr.

Sol
Katlarn kat, sv veya gaz ierisinde gzle grlemeyecek ekilde dalmasyla oluan kolloit sisteme sol denir.
392

KARIIMLAR

etkinlik 5
Aadaki maddeleri zelti, emlsiyon, sspansiyon ya da aerosol olma durumuna gre
Madde

zelti

Emlsiyon

ile belirtiniz.

Sspansiyon

Aerosol

Hava
Tebeir tozu su karm
Su zeytinya karm
Trk kahvesi
Deodorant
Sis
Bulut
Duman
Tuzlu su
Alkoll su

SORU 90
Emlsiyonlar iin,
I.

Svsv heterojen karmlardr.

II. Bileenleri birbiri iinde znr.

III. Fazlar gzle grlebilir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) Yalnz III

D) I ve II

E) II ve III

ZM

SORU 91
Sspansiyonlar iin,
I. Katsv homojen karmlardr.
II. Bileenleri gzle grlr.
III. Her taraf ayn zelliktedir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

ZM

393

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 1

zeltilerle ilgili;
I.

4.

Oda scaklnda 80 gram suya 100 gram X kats atldnda 20 gram katnn znmeden artt

Ktlesi, zc ile znenin ktlesi toplamna

eittir.

grlyor.

II. Buhar basnc, saf zcnn buhar basncndan dktr.

sinin doygun hale gelmesi iin zeltiye ka

III. Hacmi, zc ile znenin hacimleri toplam-

gram daha X kats eklenmelidir?

Ayn scaklkta % 30 luk 200 gram X zelti-

na eittir.

A) 60

B) 80

C) 100

D) 120

E) 160

yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

2.

C) I ve II

E) I, II ve III

Btn zeltilerle ilgili;

I. Homojen karmlardr.
II. Doymu olanlar elektrik akmn iletir.

5.

Ktlece % 10 luk 200 gram tuzlu su zeltisinde su

III. zneni kat ise (+) ve () ykl iyon ierir.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

3.

C) I ve II

E) I, II ve III

ESEN YAYINLARI

miktarnn

yarglarndan hangileri dorudur?

1
s buharlatrlp 40 gram tuz eklendi6

inde 10 gram tuz znmeden dibe kmektedir.

Buna gre son zeltide ktlece tuz yzdesi
katr?
A) 15

B) 17,5 C) 20

D) 25

E) 40

25C deki znrl 30 g/100 g su olan bir X

maddesi ile 25C de aadaki zeltiler hazrlanmtr.

20 g X
100 g su

10 g X
100 g su

15 g X
50 g su

4 5gX

6.

Aadaki

sulu

zeltilerden

hangisinde

Buna gre;

znen KNO3 ktlesi en fazladr?

I. En seyreltik zelti 2. kaptaki zeltidir.

A) Ktlece % 20 lik 200 gram KNO3 zeltisi

II. 1. ve 2. doymam, 3. doymu zeltidir.

B) 40 gram KNO3 ve 160 gram su ieren zelti

III. 4. zelti ar doymutur.

C) Ktlece % 15 lik 300 gram KNO3 zeltisi

yarglarndan hangileri dorudur?

D) Ktlece % 60 lk 60 gram KNO3 zeltisi

A) Yalnz I

E) Ktlece % 50 lik 80 gram KNO3 zeltisi

B) Yalnz II

D) I ve II
394

30 g X
100 g su

C) Yalnz III

E) II ve III

KARIIMLAR

7.

10. Oda scaklnda ktlece % 40 lk X katsna ait

zelti doygundur. Ayn scaklkta ktlece % 20 lik
X zeltisini doyurmak iin 50 gram daha X kats
gerekmektedir.

20 C
Ktlece
%20 lik
500 g
zelti

Buna gre % 20 lik zeltinin ktlesi ka gramdr?

20 g X tuzu

A) 100

ekildeki kapta bulunan zeltiye ayn scaklkta

280 gram saf su ekleniyor.

B) 150

C) 200

D) 250

E) 300

Buna gre;
11. Ktlece % 40 lk 30 gram ekerli su zeltisine ktlece % 30 luk 20 gram ekerli su ekleniyor.

I. Daha seyreltik zelti oluur.

II. Ktlece % 15 lik doymam zelti oluur.
III. zeltinin ktlesi 300 gram artar.

Buna gre oluan yeni zelti ktlece % ka

yarglarndan hangileri dorudur?

eker ierir?

A) Yalnz I

A) 31

B) Yalnz II

8.

Bir eker zeltisinin 160 gramna 240 gram su

eklenince son zelti ktlece % 10 luk olmaktadr.
Buna gre ilk zelti ktlece % kalktr?
A) 20

B) 25

B) 32

C) 35

D) 36

E) 38

E) I, II ve III

C) 30

D) 35

E) 40

ESEN YAYINLARI

D) II ve III

C) I ve II

12. Ktlece % 20 KNO3 ieren sulu zelti zerine ktlece % 50 KNO3 ieren eit ktleli sulu zelti azar
azar ekleniyor.
Kaptaki KNO3 n ktlece % sinin zamana gre
deiimini veren grafik aadakilerden hangisidir?

9.

ekildeki zeltilerin ktlece yzde deriimleri eitlenmek isteniyor.

% 10

A)
35

50

20

35

% 40

100 g
KNO3
zeltisi

20
zaman

I. 1. kaba 50 g KNO3 ekleme

E)

II. 2. kaba 600 g su ekleme

ilemlerinden hangileri yaplmaldr?

1.A

2.A

zaman

ktlece %

50

III. 1. kaptan 75 g suyu buharlatrma

D) I ve II

ktlece %

50

B) Yalnz II

zaman

D)

ktlece %

Bunun iin;

A) Yalnz I

ktlece %

zaman

C)

200 g
KNO3
zeltisi

B)

ktlece %

20

C) Yalnz III
zaman

E) I, II ve III
3.D

4.B

5.D

6.C

7.E

8.B

9.E

10.B

11.D

12.A

395

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

TEST 2

5.

500 mL lik sulu zeltide 1,12 gram KOH znm olarak bulunmaktadr.

24,2 gram Cu(NO3)2.xH2O bileii ieren 1 litre

zeltide NO 3 iyonlar deriimi 0,2 mol/L dir.

Buna gre zeltideki KOH nin deriimi ka

Buna gre bileikteki x in saysal deeri nedir?

molardr? (Atom ktleleri: H=1, O=16, K=39)

(Mol ktleleri: Cu(NO3)2 = 188, H2O = 18)

A) 0,04

A) 1

B) 0,08 C) 0,16

D) 0,2

E) 0,4

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

6.
2.

0,04 molarlk CaBr2 zeltisinde 2,4 gram CaBr2

znm olarak bulunmaktadr.

10mL
Na2SO4
zeltisi

Buna gre bu zeltinin hacmi ka litredir?

(Atom ktleleri: Ca=40, Br=80)
A) 0,1

B) 0,2

C) 0,3

D) 0,4

E) 0,5

ekildeki beherde bulunan zeltide 1,806.1022 tane Na+ iyonu bulunmaktadr.

ESEN YAYINLARI

Buna gre zeltideki SO42 deriimi ka molar-

3.

Mg metali HCI ile aadaki denkleme gre tepkime vermektedir.

Mg(k) + 2HCI(suda) A MgCI2(k) + H2(g)

dr?
A) 0,015 B) 0,03 C) 0,06

7.

molarite (mol/L)

mek iin 0,1 molarlk HCI zeltisinden en az ka

A) 2

B) 4

C) 6

D) 8

E) 1,5

XmYn tuzunun 10 litrelik doymu zeltisindeki

iyon deriimleri verilmitir.

Buna gre 4,8 gram Mg metalini tamamen zlitre kullanlmaldr? (Mg nin atom ktlesi = 24)

D) 0,09

0,2

Ym

0,1

Xn+

E) 10

zaman

Buna gre aadakilerden hangisi yanltr?

A) Tuzun forml XY2 dir.
4.

500 mL 0,6 molarlk NaOH zeltisi hazrlamak

B) zeltide 1 mol bileik znmtr.

iin ktlece % 40 lk NaOH zeltisinden ka

C) zelti t annda doymutur.

gram gerekir? (NaOH nn mol ktlesi = 40)

D) m = 2, n = 1 dir.

A) 10

396

B) 20

C) 30

D) 40

E) 60

E) zelti elektrik akmn iletir.

KARIIMLAR

8.

200 mililitresinde 0,06 mol SO 4 iyonu bulunan AI2(SO4)3 zeltisinde

AI3+

12. Molekl forml (CH2O)n olan bileiin 5,4 gram

ile 100 mL zelti hazrlandnda deriimi 0,3 M
olmaktadr.

iyonlarnn mo-

lar deriimi nedir?

A) 0,02

B) 0,03 C) 0,04

D) 0,2

Bun gre formldeki n says katr?

E) 0,4

(Atom ktleleri: C=12, H=1, O=16)

A) 1

9.

B) 3

C) 6

D) 12

E) 18

0,2 molarlk NaCI, 0,1 molarlk CaCI2 ve x molarlk KCI zeltileri eit hacimde kartrldnda CI
deriimi 0,2 molar olmaktadr.
13. Aadaki zeltilerin her ndeki iyon says ayndr.

Buna gre KCI zeltisinin balang deriimi

(x) ka molardr?
A) 0,1

B) 0,2

C) 0,4

D) 0,6

x M 1 litre NaCI zeltisi

E) 0,8

y M 2 litre CaCI2 zeltisi

z M 2 litre KCI zeltisi
Buna gre x, y ve z nin bykten ke srala

dnda zeltideki NO 3 deriimi 0,4 molar olmaktadr.

Buna gre X in atom ktlesi katr?

n aadakilerin hangisinde doru verilmi-

ESEN YAYINLARI

10. 18 gram X(NO3)2 ile 500 mL sulu zelti hazrlan-

tir?
A) x, z, y

B) x, y, z

C) z, x, y

D) z, y, x

E) y, x, z

(Atom ktleleri: N=14, O=16)

A) 24

B) 40

C) 56

D) 64

E) 88

11. ekildeki zeltiler birbiri ile kartrlyor.

14. 0,16 M AI(NO3)3 zeltisine eit hacimde 0,16 M

Ca(NO3)2 zeltisi ekleniyor.

Buna gre, yeni zeltideki Ca2+, AI3+ ve NO 3

100 mL
0,2 M
Fe(NO3)3

iyonlarnn deriimi aadakilerin hangisinde

doru verilmitir?
300 mL
0,8 M
KNO3

Buna gre karmdaki NO 3 deriimi ka molardr?

A) 0,3

1.A

B) 0,45 C) 0,64

2.C

3.B

4.C

D) 0,75

5.C

E) 1,5

6.E

7.D

8.D

[Ca2+]

[AI3+]

[NO 3]

A)

0,80

0,08

0,40

B)

0,08

0,80

0,40

C)

0,08

0,08

0,16

D)

0,16

0,80

0,80

E)

0,08

0,08

0,40

9.B

10.C

11.D

12.C

13.A

14.E

397

10. SINIF KMYA

GENEL TEKRAR TESTLER

1.

znrlnn scaklkla deiimi grl-

4.

znrlk (g X/100g su)

ekildeki grafikte bir X

katsnn sudaki -

TEST 8

tablodaki gibidir.
X

m2

25

80

40

120

40C de 300 gram suda X kats znerek doymu zelti hazrlanyor. Daha sonra bu zelti
25C ye soutuluyor.
gerek vardr?

C) m2 m1

A) 100

m
E) 2
m1

5.

Bir X katsnn znrlnn scaklkla deiimi

ESEN YAYINLARI

grafikteki gibidir.
znrlk (g X/100g su)
X

120

znrlk (g X/100g su)

25C de ken X i zmek iin ka gram suya

3m 2
B)
2

3
D) (m 2 m 1)
2

2.

Scaklk (C)
m1

mektedir.
Bu grafie gre,
t1
t2 zaman
t2 scaklnda 150
gram su ile hazrlanan doymu zelti t1 scaklna kadar soutulursa ka gram kat ker?
3m 1
A)
2

Bir X katsnn baz scaklklardaki znrl

B) 120

C) 125

D) 150

E) 200

X katsnn sudaki znrlnn scaklkla deiimi grafikteki gibidir.

znrlk (g X/100g su)
40

25
20

20
0

25

scaklk (C)

80

20

30

40

scaklk (C)

40C de 200 gram suda 70 gram X kats znerek bir zelti hazrlanyor.

X katsnn 80C de 300 gram su ile hazrlanan

Bu zeltinin scakl 20C ye drldn-

doymu zeltisindeki suyun 1/3 buharlatrlp

de ka gram X ker?

scaklk 25C ye drlyor.

Buna gre ka gram X ker?

A) 30

A) 200

3.

B) 240

C) 50

D) 60

E) 70

C) 300 D) 320 E) 360

20C de 10 g suda en fazla 40 g X kats zne-

6.

Oda scaklnda 150 gram suda 60 gram X kats

bilmektedir.

zlerek doymu zelti hazrlanyor.

Ayn scaklkta % 40 lk 20 g X zeltisini do-

Buna gre, bu scaklkta X in znrl ka

gram X/100 g su dur?

yurmak iin ka g X gerekir?

A) 4

408

B) 40

B) 8

C) 16

D) 24

E) 40

A) 20

B) 30

C) 40

D) 60

E) 70

KARIIMLAR

7.

10. X katsnn znrlnn scaklkla deiimi

grafikteki gibidir.

X katsnn sudaki znrlnn scaklkla deiimi grafikteki gibidir.

znrlk (g X/100g su)

znrlk (g X/100g su)

40

60

30

20
0

25

30

35

scaklk (C)

B) 35

C) 40

D) 50

40

scaklk (C)

40C de X ile hazrlanm 80 gram doygun sulu zelti 25C ye soutulduunda 15 gram X kmektedir.
Buna gre X in 25C deki znrl (m) ka
g X/100 g su dur?

25C de 150 gram suda 25 gram X zlerek hazrlanan zelti 35C ye kadar stlyor.
Bu zeltinin 35C de doygun olmas iin zeltiye ka gram daha X kats eklenmelidir?
A) 25

25

E) 60

A) 15

B) 30

C) 40

D) 50

E) 60

11. X katsnn znrlk scaklk ilikisi tablodaki

X katsnn znrlnn scaklkla deiimi
grafikteki gibidir.
znrlk (g X/100g su)
X

80

gibidir.
scaklk

25
50

ESEN YAYINLARI

8.

Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr?

A) 25C de doygun zelti ktlece %20 X ierir.
B) 50C deki 280 gram doymu zelti 25C ye

50
0

25

soutulursa 30 gram X ker.

scaklk (C)

40

C) 50C deki doygun X zeltisi ktlece % 40 X

ierir.

40C de 20 gram X kats kullanlarak hazrlanan

doygun zeltinin scakl 25C ye drlyor.
Buna gre ken X katsn zmek iin 25C
de ka gram su gerekir?
A) 7,5

znrlk (g X/100 g su)

25
40

B) 15

C) 20

D) 30

D) 25C deki 125 gram doygun zeltinin scakl 50C ye karlrsa zelti doyurmak iin
15 gram X eklemek gerekir.
E) 50C de 420 gram doymu zeltide 120 gram

E) 50

X znmtr.

12. X katsnn oda scaklnda alkoldeki znrl

9.

Bir tuzun 20C deki znrl 25 g/100 g sudur.

20 gram X/100 cm3 alkoldr.

400 gramlk bir tuz zeltisini 20C de doymu ha-

Buna gre, ayn scaklkta hazrlanan X kats-

le getirebilmek iin 150 g su buharlatrlmtr.

Buna gre, ilk zelti ktlece % kalktr?

nn alkoldeki doymu zeltisinin ktlece yz-

A) 25

A) 16

1.D

B) 20
2.D

C) 16
3.E

D) 15
4.B

de deriimi katr? (dalkol = 0,8 g/cm3)

E) 12,5
5.A

6.C

7.B

8.A

B) 20

9.E

C) 24

10.B

D) 25

E) 30

11.C

12.B

409