Sınıf Fizik Akıllı Defter

Bu defter, siz retmenlerimize zel olarak
boluklar doldurulmu bir ekilde baslmtr.

Pembe renkli, italik yazlar, rencilerinize
yazdrabilmeniz amac ile renci defterinde
bo braklmtr.
Bu rnn btn haklar
ZM DERGS YAYINCILIK SAN. TC. LTD. T.ne aittir.
Tamamnn ya da bir ksmnn rn yaymlayan irketin
nceden izni olmakszn fotokopi ya da elektronik, mekanik
herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.
zm Yaynlar Grafik Birimi
zm Yaynlar Dizgi Birimi
2015, Ankara
Cem Web Ofset

(0312) 385 37 27

Deerli retmenim,
FATH Projesi ile lkemizdeki hemen hemen tm okullarmza "akll tahtalar" yerletirildi ve siz deerli retmenleri-
mizin kullanmna sunuldu. Akll tahtalar doru bir ekilde kullanldnda renme srelerini hzlandran, renme dzeyini
artran etkili bir eitim aracdr.
Akll tahtalarn etkili bir ekilde kullanlabilmesi iin seilecek ierik byk nem tamaktadr.
zm Yaynlar, akll tahta ile ders ileme sistemini Trkiye'de ilk uygulayan kurulutur. Bnyesinde barndrd tm dersha-
nelerde bu sistem gnmze kadar baar ile kullanlmtr. Bu teknolojiyi kullanmann getirdii tecrbe ile hem renci hem
de retmeni aktif bir ekilde derste tutacak, renme becerilerini maksimum dzeye karacak ierikleri retmek, zm
Yaynlarnn kltrnde yer alan nemli bir birikimdir.
u an kullandnz bu eser, bu birikim ve tecrbenin bir rndr. Uygulamalar sonucunda her yl gelitirilerek bugn-
k hlini almtr.
Bu rnn tamamlaycs olan "Akll Tahta Program"mz ile retmenlerimiz tahtada dersini anlatrken rencilerimiz
basl bir materyal olan akll defterlerinden dersi takip edecek ve sizin tahtaya yazdnz bilgileri defterlerine not edeceklerdir.
Yeni bir yaklamda bulunarak retmenler in zel Akll Defter hazrladk. retmenlerimiz iin hazrladmz bu def-
terde, rencilerimizde bulunan Akll Defterlerdeki not almak iin braklan boluklar dolduruldu. renci defterinde olmayan
ancak retmen defterinde yer alan ksmlar farkl bir renk ile belirtilmitir.
YKL PARALEL LEVHALAR

d
Pembe renkli italik yaz- +
Birbirine paralel, aralarnda d uzaklk bulunan
lar renci defterinde yer +
levhalar bir retece balandnda levhalar po-
almamaktadr. retmen-
zitif ve negatif olarak yklenir. +
()
lerimiz bu bilgileri renci- +
lerine yazdracaktr.
K ve L levhalar (+) ve () ykle yklendiin- +
F3 F4

d d d d d d
de levhalar arasnda (+) ykl levhadan () ykl O
+
levhaya doru elektrik alan oluur. F1
E F2
(+)
+
V
retmenlerimiz iin zel hazrlanan bu akll defter sayesinde, akll tahta olmadan da retmenlerimiz ders ileye-
bilir. Derslerden nce, anlatacaklar konular gzden geirebilir.
Ders anlatm srasnda kullanacaklar ek materyallerin notlarn defterlerine alabilirler.
Birlikte baarmak dileiyle

zm Yaynlar
1. NTE / KUVVET VE HAREKET ............................................................................................................................................................. 5
VEKTRLER 5
KUVVET . 7
BAIL HAREKET . 15
Nehirde Hareket 20
NEWTON'UN HAREKET YASALARI ......................................................................................... 25
Srtnme Kuvveti ............................................................................................................. 27
Eik Dzlem ...................................................................................................................... 28
Eylemsizlik Kuvveti ............................................................................................................ 37
BR BOYUTTA SABT VMEL HAREKET .................................................................................. 39
Dzgn Hzlanan Hareket ................................................................................................. 39
Dzgn Yavalayan Hareket .............................................................................................. 40
Serbest Dme Hareketi .................................................................................................... 49
Yukardan Aa Dey At Hareketi ................................................................................ 56
Aadan Yukar Dey At Hareketi ................................................................................ 59
K BOYUTTA HAREKET ............................................................................................................... 62
Yatay At Hareketi ............................................................................................................ 62
Eik At Hareketi .............................................................................................................. 68
ENERJ VE HAREKET .................................................................................................................... 74
Esneklik Potansiyel Enerjisi ................................................................................................ 74
Yaylarn Seri ve Paralel Balanmas ................................................................................... 75
Srtnme Kuvveti ............................................................................................................. 78
Mekanik Enerji .................................................................................................................. 80
TME VE ZGSEL MOMENTUM ............................................................................................. 85
arpmalar ....................................................................................................................... 94
TORK .............................................................................................................................................. 100
Paralel Kuvvetlerin Dengesi ............................................................................................ 102
Kesien Kuvvetlerin Dengesi ........................................................................................... 110
DENGE .......................................................................................................................................... 116
Ktle ve Arlk Merkezi .................................................................................................. 116
Basit Makineler ............................................................................................................... 123
2. NTE / ELEKTRK VE MANYETZMA ......................................................................................................... 138

ELEKTRKSEL KUVVET ............................................................................................................... 138
ELEKTRKSEL ALAN .................................................................................................................... 144
Ykl Bir Krenin Elektrik Alan ....................................................................................... 149
ELEKTRKSEL POTANSYEL ENERJ ........................................................................................ 150
Elektriksel Potansiyel ....................................................................................................... 152
Ykl Bir Krenin Potansiyeli ........................................................................................... 154
ki Nokta Arasndaki Potansiyel Fark ............................................................................... 156
YKL PARALEL LEVHALAR ................................................................................................... 158
SIALAR (KONDANSATRLER)............................................................................................ 163
Salarn Seri Balanmas .............................................................................................. 164
Salarn Paralel Balanmas .......................................................................................... 165
AKIMIN MANYETK ETKS ...................................................................................................... 173
MANYETK KUVVET .................................................................................................................. 179
ELEKTRO MANYETK NDKSYON ...................................................................................... 187
ALTERNATF AKIM ..................................................................................................................... 195
TRANSFORMATRLER ............................................................................................................. 198
1. nite Kuvvet ve Hareket
KUVVET VE HAREKET
VEKTRLER
9. snf fizik dersinde byklkleri skaler ve vektrel olarak iki grupta incelemitik. Saysal bykl ve birimi
ile birlikte dorultu ve ynnde bilinmesi gereken byklklere vektrel byklk denir.
Gnlk hayatmzda ska karmza kan hz, ivme,

kuvvet gibi byklkler vektrel byklklerdir.
Vektrlerde,
A K B
A: Balang noktas X X
B: Biti noktas Byklk

XX': Dorultu
|AB|: Vektrn bykl

Vektrler bir harf ile ifade edilir ve harfin zerine bir ok konularak tanmlanr. K , L , F , X gibi
Eit Vektrler:
Dorultusu, yn ve iddeti ayn olan vektrlere eit vek-
L
trler denir. Eit vektrlerin uygulama noktas ayn ol- K
mak zorunda deildir.
N P
K=N , L=R
M R
Zt Vektrler: K L
Dorultular ayn, ynleri zt, iddetleri eit olan vektr- N M
lere zt vektrler denir.
P
K ile R , N ile M ve P ile L zt vektrlerdir. R
K L
Vektrlerin Tanmas:
Vektrel nicelikler dorultular ve ynleri deitirilme-
den istenilen yere tanabilir.
K L
Vektrlerin Skaler Bir Say le arplmas L

Bir vektr bir say ile arpldnda sonu yine bir vek- K
-2L
tr olur. Vektrn arpld sayya gre vektrn iddeti
azalabilir, artabilir. Negatif bir sayyla arpmak vekt- - 3K
2
rn yn deitirmesine neden olur. K
2
11. Snf - Fizik / 5
Vektrel lemler
Vektrel ilemler skaler ilemlere gre daha farkldr. Vektrlerin toplanmasnda farkl metodlar kullanlr. Bir-
den fazla vektrn yapt etkiyi tek bana yapan vektre bileke vektr denir. Bileke vektr vektrlerin
toplam olarak da ifade edilir. Vektrler toplanrken metod kullanlr.
a) U - Uca Ekleme (okgen) Metodu
b) Paralel Kenar Metodu
c) Bileenlerine Ayrma Metodu
a. U - Uca Ekleme (okgen) Metodu

Bir nokta alnr. Bu noktadan itibaren vektrler
L L
birinin balangc dierinin bitiine gelecek ekil-
de u uca eklenir. Hangi vektrn nce kullanl- M
dnn bir nemi yoktur. Toplama ilemi tamam- K M K
landktan sonra ilk seilen nokta son vektrn
biti noktasyla birletirilir. Bu vektr bileke R
vektrdr.
K L R1 X X
K P P
M Y Y
M L R2 R3 S
Z Z T S
T
Yukarda verilen vektrlerin bilekesini yan tarafna izerek gsteriniz.
b. Paralel Kenar Metodu

Bu yntem genelde iki vektrn toplanmasn-
da kullanlr. Vektrlerin balang noktalar bir
noktaya gelecek ekilde birletirilip bir paralel
kenar oluturulur. Balang noktasndan izilen K
kegen vektrlerin bilekesidir. R
K
L L
c. Bileenlerine Ayrma Metodu y

Vektrn balang noktas xy eksenlerinin kesiim noktas ile birle-
Ky K
tirilip vektrn ucundan bu eksenlere paralel dorular izilir. Yatay
ve dey bileenler sins ve cosins tanmlarna gre bulunur.

x
Kx
K x = K. cos
K y = K. sin
6 / 11. Snf - Fizik
Vektrlerin karlmas
Vektrlerde karma ilemi yaplrken karla-
cak vektrn yn ters evrilerek toplama ilemi
yaplr. K -L
R K
L
K -L=R
KUVVET
Duran bir cismi hareket ettiren, hareket halindeki bir cismi
durduran, cisimlerin hzn, hareket dorultusunu ya da e-
killerini deitiren nedene kuvvet denir.

Kuvvet vektrel bir byklk olup F sembol ile gsterilir.
Kuvvet dinamometre ile llr. Birimi Newton (N) dur.
Dinamometre yayn esneklik zelliinden yararlanarak yaplm bir alettir. Serbest ucu O noktas olan yaya F

kuvveti uygulandnda X kadar uzuyorsa yayn geri arc kuvveti Fyay = F olur.
F = k.x
Fyay
k
k: yay sabiti F
x: uzama ya da skma miktar
O x
Temas Gerektiren Kuvvet :
Aralarnda fiziksel temasn olduu kuvvetlere denir. Kapy amak, musluu kapatmak vb.
Temas Gerektirmeyen Kuvvet :
Aralarnda fiziksel temas olmayan kuvvetlere denir. Ktle ekim kuvveti, mknatsn demiri ekme kuvveti vb.
Gl Nkleer Kuvvet:
Atomun ekirdeini oluturan tm paralar bir arada tutan kuvvettir.
Zayf Nkleer Kuvvet:
Atomun ekirdeinde bulunan proton ve ntron arasndaki kuvvettir.
Elektromanyetik Kuvvetler:
Elektrik ykl paracklar arasnda oluan kuvvettir.
Ktle ekim Kuvveti:

M1
M2
Doadaki en zayf kuvvettir. F1 = F2
F1 F2
M1, M2: Cisimlerin ktleleri F = G. M 1 . M 2 dir.
d2
G: Evrensel ekim sabiti
d: Cisimlerin merkezleri arasndaki uzaklk d
11. Snf - Fizik / 7

Bileke Kuvvet:

Birden fazla kuvvetin yapt etkiyi tek bana yapabilen kuvvete bileke kuvvet denir. R sembol ile gsterilir.
Bileke kuvvet sfrsa duran cisimler durmaya devam eder, Cisim hareketli ise sabit hzla hareketine devam
eder. Bileke kuvvet sfrdan farkl ise cisim bileke kuvvet ynnde harekete balar. Bileke kuvveti sfr yapan

kuvvete dengeleyici kuvvet ( R) denir.
iddetleri eit iki kuvvetin bilekesi:

I. Aralarndaki a 0 ise,
F
Kuvvetlerin bilekesi R = 2F'dir
R
F
R = 2F
F
II. Aralarndaki a 60 ise,
30 R
Kuvvetlerin bilekesi R = F 3 tr. 30
F
R = F 3
III. Aralarndaki a 90 ise, F R
Kuvvetlerin bilekesi R = F 2 dir. 45

45
F
R = F 2
IV. Aralarndaki a 120 ise, R

F 60 60
F
Kuvvetlerin bilekesi R = F tir.
R= F
V. Aralarndaki a 180 ise,

F F
Kuvvetlerin bilekesi sfrdr.
R= 0
VI. Ayn noktaya etki eden iki farkl kuvvetin bilekesi,

F1
Bileke kuvvet cosins teoremi ile bulunur. R
R = F + F + 2F1 . F2 . cosa
2 2 2
1 2
bants ile bulunur.
F2
8 / 11. Snf - Fizik

NOT:
Kuvvet vektrel bir byklk olduu iin vektrlere ait btn zellikler kuvvetler iinde geerlidir.

Ayn dzlemdeki K, L, M, N vektrleri ekildeki gibidir.
K
Buna gre;
L
I. K + L + M = N

II. 2 K = L
N
III. | M| = | N| M
yarglarndan hangileri dorudur? (Blmeler eit aralkldr.)
I.
II. K ve L vektrlerinin ynleri ve dorultular farkl olduu

K iin 2 K vektr L vektrne eit deildir.
L
III. | M| = 5 birim | N| = 5 birim
R

K + L + M = R = N

Srtnmesiz yatay dzlemde durmakta olan O noktasal cismine F1, F2 +y

ve F3 kuvvetleri ekildeki gibi uygulanyor
Buna gre; K F1
I. Cisim serbest brakldnda K noktasndan geer. F2

II. F2 kuvveti olmasayd cisim x ynnde harekete balard.
+x
O
III. F3 kuvveti yarya indirilip cisim serbest braklrsa +y ynnde
harekete balar.
yarglarndan hangileri dorudur? F3
K
F2
I. Cisim R1 bileke ynnde
F2 R1 R3 hareket ederek K'den geer.
R2
O O O
F1 II. R2 x ynndedir.
F3
F1 F3 F1 F3 2 III. R3 +y ynndedir.
F3 + F1 + F2 = R1 F1 + F3 = R2 F3
+ F1 + F2 = R3
2
I II III
11. Snf - Fizik / 9
Yatay srtnmesiz bir dzlemde durmakta olan nok- P I II III

tasal O cismine F1, F2, F3 ve F4 kuvvetleri uyguland- F1
nda cisim bir sre sonra P noktasndan geiyor. IV

F1, F2 ve F3 kuvvetleri ekil I'de olduuna gre, F4 O V
kuvveti ekil II'dekilerden hangisi olabilir? F2
(Bmeler eit aralkldr.) F3
ekil I ekil II

Cismin P noktasndan geebilmesi iin bilekenin R dorultusnda olmas
P
gerekir.
F4
F4 kuvveti ekildeki gibi II vektr olabilir. R
F3
F1
O
F2

Ayn dzlemde bulunan F1, F2 ve F3 kuvvetlerinin bilekesi R dir. F1

F1 ve F2 kuvvetleri ekilde verildiine gre, F3 kuvveti nedir?
(Blmeler eit aralkldr.) R
F2
F2
Bilekenin R olmas iin F3 kuvveti ekildeki gibi olmaldr. F1
F3
Srtnmesiz bir sistemde bulunan noktasal cisme F1 = 4N, F2 = 6N ve F3 = 9N kuvvetleri uygulanyor.

Bu kuvvetlerin bilekesinin maksimum ve minumum bykl ka N dur?
Kuvvetlerin byklkleri
Fmak = F1 + F2 + F3 F1 = 4N F2 = 6N bir gen oluturuyorsa
Fmak = 4 +6 +9 bileke kuvvet sfr olur.
Fmak = 19N Fmin = 0
F3 = 9N
10 / 11. Snf - Fizik


ekilde verilen F1, F2, F3 ve F4 kuvvetleri ayn dzlemdedir.
F1 F2
Buna gre, F kuvveti,

I. F2 F1

II. F1 + F3 F

III. F1 + F4
ilemlerinden hangilerine eittir? (Blmeler eit aralkldr.) F3 F4
F2 F1 F3 F1
F1 F4
F F F
F2 F1 = F F1 + F3 = F F1 + F4 = F

Srtnmesiz yatay dzlemde bulunan noktasal K cismine F1, F2, F3 ve F4 kuv-
F1
vetleri uygulandnda cisim harekete balyor.
Cismin sabit hzla hareket etmesi iin cisme uygulanmas gereken kuvvet nedir? K
F2
F4
F3
Cismin sabit hzla hareket etmesi iin bileke kuvvet sfr olmaldr.

F2
Bilekenin sfr olmas iin beinci kuvvet F5 dir.
F1
F3
K
F5
F4
11. Snf - Fizik / 11


Srtnmesiz yatay dzlemde bulunan noktasal K cismine F1 + F3 ,
F2 + F3 F1 + F3
F2 + F3 ve F1 + F2 kuvvetleri ekildeki gibi uygulanmaktadr.

Buna gre, F1 kuvveti nedir?
F1 + F2

F1 + F3 + F1 + F2 + F2 + F3 = 2( F1 + F2 + F3) = R F2 + F3 R F1 + F3

F1 + F2 + F3 = R
2
R
K
F1 = R ( F2 + F3)
2
(F2 + F3 )
2
F1
F1 + F2

Srtnmesiz yatay dzlemde durmakta olan noktasal K cismi F1, F2
F4
F3 ve F4 kuvvetleri etkisinde harekete balyor. F3

Cisme etki eden F4 kuvveti olmasayd cismin hareket yn ve cisme
K
etki eden net kuvvet nasl deiirdi? F1
F2
R1
F1 K F1
F4 K R2
F4 kuvveti kaldrldnda bileke kuvvetin yn deiir.
Bykl ve dorultusu deimez.
F3 F2 F3 F2
F F
R1 = 4 R2 = 4
2 2

,
Yatay dzlem zerinde bulunan O noktasal cismine uygu-

lanan F kuvvetinin k ve koordinatlarndaki bileenleri
F
Fk ve F dir.

Buna gre, F, Fk ve F kuvvetlerinin byklkleri F, Fk k
O
ve F arasndaki iliki nedir? (Blmeler eit aralkldr.)
Paralel kenar yntemine gre F kuvvetinin bileenleri Fk ,

ve F dir.
F = 2 birim F
F,
F, = 2 2 birim Fk = F < F, dir.
Fk = 2 birim k
O
Fk

O noktasal cismine ayn dzlemdeki F1, F2 ve F3 F1 = 10N
F2 = 5N
kuvvetleri etki etmektedir.
Buna gre, kuvvetlerin bilekesi ka N dur?
53 37
(sin37 = 0,6; cos37 = 0,8) O
F3 = 5N
F1x = F1 . cos37 = 10 . 0,8 = 8N F1y = 6N

F2y = 4N 5N R = 5 2 N
F1y = F1 . sin37 = 10 . 0,6 = 6N
F2x = F2 . cos53 = 5 . 0,6 = 3N
F2y = F2 . sin53 = 5 . 0,8 = 4N F2x = 3N
O
F1x = 8N 5N
R2 = 5 2 + 5 2
F3 = 5N
R = 5 2 N

Srtnmesiz yatay dzlemde O noktasal cismine 8N, 4N ve 12N 8N

kuvvetleri etki etmektedir.
Buna gre, O noktasal cismine etki eden bileke kuvvet ka N dur?
60
12N
60 O
4N
8N F1 = 8N 8N
F2 = 4N
60
60 60 60
120 8N 4N 4N
4N
120
R = 4 3 N
4N 4N
F1 = 8N + 8N F2 = 8N 4N = 4N
120 ise = 8N dur.
4M
2M 2M M
2d d
ekil I ekil II
Ktleleri ve aralarndaki uzaklklar verilen cisimler arasndaki ekim kuvvetleri ekil I'de F1, ekil II'de F2 dir.
F
Buna gre, 1 oran katr?
F2
F1 = G 4M $ 2M = 2F
(2d) 2 F1
= 1dir.
F2
F2 = G 2M 2$ M = 2F
d

BAIL HAREKET
Bir referans sistemine gre hareketsiz olan cisim, baka bir referans sistemine gre, hareketli olabilir. Hareketli
otobs iinde yanmzda oturan bir yolcu bize gre duruyordur. Ama dardaki durgun bir gzlemciye gre yolcu
otobsn hzyla hareket etmektedir. Bu olay farkl gzlemlere gre hareketin farkl alglanabileceini gsterir.
ki cismin birbirine gre hareketine bal hareket denir. Bal hareket yapan cisimlerin gzlenen hzna bal hz
denir. Bal hz,

VBal = Vgzlenen Vgzlemci
bantsyla bulunur.
K aracnn L aracna gre hz: Dou, 3V K 5V

Bat Dou
L aracnn M aracna gre hz: Bat, 2V L 2V
M aracnn K aracna gre hz: Bat, V M 4V
X aracnn Y aracna gre hz: Dou, 6V X 4V

Y aracnn Z aracna gre hz: Bat, 3V Bat Dou
2V Y
Z aracnn X aracna gre hz: Bat, 3V
Z V
Kuzey
V
K aracnn M aracna gre hz: Kuzey, 2V
K
K aracnn L aracna gre hz: Kuzey - Bat, V 2 V N L V
Bat Dou
L aracnn M aracna gre hz: Kuzey - Dou, V 2
M
M aracnn N aracna gre hz: Gney - Dou, V 2
V
Gney
Ayn ynde eit hzlarla hareket eden aralar birbirlerini duruyor olarak grr. Ayn ynde hareket eden
aralardan hzl olan ara yava olan arac zt ynde, yava olan ara ise hzl olan ayn ynde hareket ediyor
gibi grr.

Dou - Bat dorultusunda birbirine paralel yollarda K, L, M aralar sabit hzla hareket etmektedir. Dou
ynnde hareket eden K arac L aracn bat, M aracn dou ynnde hareket ediyor olarak grmektedir.
Buna gre,
I. VK > VL
II. VL > VM
III. VM > VK
yarglarndan hangileri doru olabilir?
K aracnn L aracn bat ynnde grebilmesi iin, L arac dou ynnde K den yava (VK > VL) ya da bat
ynnde herhangi bir hzla gidebilir. (VL > VK , VL > VM)
K aracnn M aracn dou ynnde gidiyor grebilmesi iin, M arac dou ynnde K den hzl olmaldr.
(VM > VK)
Birbirine paralel yollarda hareket eden K, L, M aralarnn hz - zaman grafii Hz

ekildeki gibidir.
K
2V
K aracndaki gzlemci L aracn bat ynnde Vx hzyla grdne gre, M
L
aracndaki gzlemci L aracn hangi ynde ka Vx hzyla grr? V
0 Zaman
M
V

VX = VL VK VX = V 2 V VX = V (Bat)

VB = VL VM VB = V ( V) VB = +2 V (Dou ynnde 2 VX)

Dou ynnde 4 V hzyla hareket etmekte olan tren zerin-
Vx
deki hareketli ocuk dou ynnde V hzyla hareket etmek-

te olan arac bat ynnde V hzyla hareket ediyor gibi 4V
Bat Dou
gryor.
Buna gre, ocuun trene gre hz nedir? V

VB = Vara ( Vtren + VX)

V = V (4 V + Vx)

Vx = 2 V
ocuun hz trene zt ynde 2V dir.

Birbirine paralel yollarda hareket eden K, L, M aralarna ait Konum

konum - zaman grafii ekildeki gibidir.
3x K
L arac dou ynnde V hzyla hareket ettiine gre, L aracndaki
durgun gzlemci K ve M aralarn hangi ynde, ka V hz ile hareket
ediyor grr? x L
0 Zaman
t
2x M
VL = x = V , VK = 3x = 3V , VM = - 2x = 2V L V
t t t
K 3V
L aracndaki gzlemci K aracn V1, M aracn V2 hzyla Bat Dou
hareket ediyor grsn, 2V
M
V1 = VK VL , V1 = 3 V V = 2 V (Dou ynnde 2V)

V2 = VM VL , V2 = 2 V V = 3 V (Bat ynnde 3V)
P noktasndan VK , VL hzlar ile harekete geen K, L aralarnn Kuzey

yere gre hzlar ekildeki gibidir.
Buna gre, K aracndaki durgun gzlemci L aracn hangi hz byk- VK = 10 m/s
l ile grr? (Sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
37 Dou
P VL = 2 m/s
P P
VKx = 8 m/s VL = 2 m/s Vx = 6 m/s
VK = 10 m/s VKy = 6 m/s VB = 6 2 m/s Vy = 6 m/s
VKx = 10 . 0,8 = 8 m/s VB2 = 62 + 62

VKy = 10 . 0,6 = 6 m/s VB = 6 2 m/s (Gney - bat)

Dou - bat dorultusunda hareket etmekte olan K, L, M aralarndan K aracndaki durgun gzlemci L aracn
dou ynnde V, M aracnn srcs K aracn bat ynnde 2V hzyla gidiyor olarak gryor.
Buna gre, M aracnn srcs L aracn hangi hzla, hangi ynde hareket ediyor grr?

V = VL VK
Dou(+), bat() alnrsa denkleme gre M aracnn
2 V = VK VM srcsu L aracn V hzyla bat ynnde gidiyor
olarak grr.
V = VL VM

K aracnn yere gre hz VK , K aracnn L aracna gre hz VLK ve
VK VLK

L aracnn M aracna gre hz VML ekildeki gibidir.
Buna gre, M aracnn hz nedir?
VML
VL
VM
VML
VLK
VK VL
VLK = VK VL VML = VL VM
VM = VL VML

Dorusal bir yolda hareket eden K ve L aralarnn hz - zaman grafii Hz

ekildeki gibidir.
K
Buna gre, K aracndaki durgun gzlemci (0 - t) , (t - 2t) ve ( 2t - 3t) V
zaman aralklarndan hangilerinde L aracn hzlanyor olarak grr?
t 2t 3t Zaman
0
V
L
(0 - t) zaman aralnda aralarn hz byklkleri fark artyor. (Hzlanyor grr.)

(t - 2t) zaman aralnda aralarn hz byklkleri fark azalyor. (Yavalyor grr.)
(2t - 3t) zaman aralnda aralarn hz byklkleri fark sabittir. (Sabit hzla grr.)
t = 0 annda ayn konumdan harekete geen K ve L aralarnn Hz

hz - zaman grafii ekildeki gibidir.
3V K
Buna gre,
L
I. (0 - 2t) zaman aralnda aralar aras uzaklk artmak 2V L
tadr.
V
II. (2t - 3t) zaman aralnda aralar aras uzaklk azal K
maktadr. 0 Zaman
2t 3t 4t
III. Aralarn 2t ve 4t anlarnda aralarndaki uzaklklar
eittir.
yarglarndan hangileri dorudur?
I. (0 - 2t) zaman aralnda L aracnn hz K aracnn hzndan byk olduu iin bu srede L arac fazla
yol alr. (Doru)
II. (2t - 3t) zaman aralnda L, K den daha fazla yol alr. L, K arasndaki uzaklk daha da artar. (Yanl)
III. (2t - 4t) zaman aralnda aralar eit yol alr. Bu nedenle 2t ve 4t anlarnda aralar arasndaki uzaklk
eittir. (Doru)

Nehirde Hareket
Nehirde suyun ak hz nedeniyle, nehir iinde serbest braklan ya da bir hza sahip cisimlere aknt hz etki
eder. Serbest braklan bir cisim nehirde yere gre nehrin ak hzyla hareket ederken bir hza sahip olan ci-
simlerin yere gre hz nehrin hz ile toplam ya da fark ile hareket ederler. Cismin yere gre hz cismin hzy-
la nehrin hznn vektrel toplamna eittir.

Aknt hznn sabit Va olduu nehirde K ve L yzclerinin
yere gre hzlar, Va
VK
VK' = VK + Va K
L
VL' = |VL Va|
VL

Suya gre hz VK , aknt hznn Va olduu nehirde K nokta- Va
sndan harekete balayan yzcnn K den L ye , L den K
ye gelme sresi K L
VK
|KL| = (VK + Va).t1
|LK| = (VK Va).t2
K L M

Aknt hz Va olan bir nehirde suya gre VK , VL , VM hz-
lar ile harekete balayan yzclerin kar kyya ulatklar Va
noktalar yzclerin yere gre hzlar ile bulunur. VK L
VL VM
Vyer = VK + Va dr.
O1 O2 O3
L M

K noktasndan suya gre Vy hzyla harekete balayan y-
zcnn kar kyya ulama sresi,
|KL| = Vyz . t Va
|LM| = Va . t Vy
Vyer
|KM| = Vyer . t K
|KL| = Vyz . t L M
|KM| = Vyer . t
|LM| = Va . t
Va
Vyz Vyer

K
Vyer = Vyz . sin
Va = Vyz . cos
NOT:
Yzcnn kar kyya ulama sresi aknt hzna bal deildir. Yzcnn kar kyya ulama sresi yzcnn
kyya dik hz ile ters orantldr.
Aknt hznn sabit olduu nehirde P noktasndan K, L, M X Y Z T U R O S V

yzcleri suya gre VK , VL ve VM hzlar ile yzmeye ba-
lyorlar.
K yzcs O noktasnda kar kyya ulatna gre, L ve M
VK VM
yzcleri hangi noktada kar kyya ularlar?
VL
(Blmeler eit aralkldr.)
P
K yzcsnn O noktasnda kar kyya ulamas iin aknt X O V

hznn saa doru bir blme olmaldr. L ve M yzclerinin
Va
suya gre hzlarna aknt hz eklenirse L ve M ekildeki gibi
X, V noktalarna karlar.
K M
L
P


Aknt hznn sabit Va olduu nehirde suya gre VK hzyla X
noktasndan yzmeye balayan yzc Y noktasna t1 srede,
Y noktasndan X noktasna t2 srede dnyor. X VK Y
t1 1 V
olduuna gre, K oran katr?
t2 = 3 Va
Yzcnn X den Y ye gidi sresi dn sresinden ksa srede olduu iin aknt hz saa dorudur.
|XY| = (VK . + Va) . t1 (V K + Va ) . t = (V K Va ) . 3t

|YX| = (VK . Va) . t2 VK + Va = 3VK 3Va
t1 = t ise VK
= 2 bulunur.
Va
t2 = 3t dir.
Genilii 24 metre olan nehirde suya gre VK , VL hzlaryla P

yzmeye balayan yzcler kar kyya ktklarnda arala-
rndaki uzaklk ka metre olur? Va = 3 m/s
VK = 10 m/s
(sin37 =0,6 ; cos37 =0,8) 24 m
VL = 8 m/s
37
O
X XK P P XL Y
Yzcler arasndaki
uzaklk,
Va Va d = XK + XL
10 m/s VKy = 6 m/s V L = 8 m/s = 29 metredir.
37
O O
VKx = 8 m/s
24 = 6 . tK tK = 4 saniye 24 = 8 . tL tL = 3 saniye
XK = (8 3) . 4 = 20 metre XL = 3 . 3 = 9 metre

Aknt hznn sabit olduu nehirde O1 ve O2 noktalarndan X

suya gre hzlar VK ve VL olan K , L yzcleri yzmeye
Y R
balyor ve K yzcs X noktasndan kar kyya kyor.
Z
K yzcs kar kyya ulat anda L yzcs hangi nok-
P T
tada olur? (Blmeler eit aralkldr.)
VK
VL
O1 O2
K yzcsnn X noktasna ulaabilmesi iin aknt X

3t
hz saa doru 2 birim olmal L yzcs ekildeki
gibi 3t sre sonra T noktasnda olur. 2t
T
3t
VK Va
t 2t
Va
t
VL
O1 O2
Aknt hznn sabit olduu bir nehirde O1 noktasndan suya

P
gre VK hzyla harekete balayan yzc t srede P nokta-
snda kar kyya kyor. O2 VL
X Y Z T U
Buna gre, K ile ayn anda suya gre VL hzyla O2 noktasn-
dan harekete balayan yzc t sre sonra hangi noktada VK
olur? (Blmeler eit aralkldr.)
O1
Aknt hz saa doru 2 birimdir. L yzcsnn yere gre Pt

hz (VL + Va) 4 birimdir. t sre sonra L yzcs T nokta-
O2 VL Va t
snda olur.
t T
Va 2
VK t
2
O1

Aknt hznn sabit olduu nehirde X, Y, Z noktalarndan ha- O

rekete balayan K, L, M yzclerinin suya gre hz ynleri
ekildeki gibidir.
Yzcler kar kyya O noktasnda ktna gre yzc-
lerin kar kyya kma sreleri tK , tL ve tM arasndaki iliki K L M
nedir? (Blmeler eit aralkldr.)
X Y Z
K ve L yzcs |OP| 2 birim, Z yzcs |OR| O P R

3 birim srklenmitir. Srklenme miktar yzc-
lerin kar kyya k sresiyle doru orantldr.
tK = 2t, tL = 2t, tM = 3t dir. K L M
X Y Z
Aknt hznn sabit Va olduu nehirde X ve Y noktalarndan O

ekildeki ynlerde suya gre VK , VL hzlaryla yzmeye bala-
yan yzcler O noktasnda kar kyya kyorlar.
Buna gre; Va , VK , VL byklkleri arasndaki iliki nedir?
K L
X Y
O Va O Va
K ve L iin aknt eit ve 2V alnrsa
VK VL
Va = 2V
VK = 2 2 V VL > VK > Va
VL = 2 5 V
X Y
VK = 2 2 V VL = 5 V = 2 5 V
Va = 2V Va = V = 2V

NEWTON'UN HAREKET YASALARI

Bir cismin hareketine sebep olan, cismin hareketini hzlandrma ya da yavalatma etkilerini inceleyen fizik dalna
dinamik denir
Kuvvetle cisim arasndaki etkileme almasnn byk bir ksm Isaac Newton tarafndan yaplmtr. Newton
tarafndan yaplan almalar Newton'un hareket kanunlar olarak bilinir.
a. Eylemsizlik Kanunu
Cisimlerin hareketini koruma isteine eylemsizlik denir. Cisme

etki eden net kuvvet sfr ise cisim duruyorsa durmaya devam
Vsabit
ederken, hareket ediyorsa sabit hzla hareketini srdrr.
V=0
m m m m
b. Etki Tepki Kanunu

N
N F N
Bir cisim bir yzeye kuvvet uyguladnda yzeyde
cisme bir kuvvet uygular. Cismin uygulad kuvvete Gcos
etki, yzeyin uygulad kuvvete ise tepki kuvveti denir.

Fetki = Ftepki G G + Fsin G
N=G N = G + Fsin N = G . cos

c. Dinamiin Temel Prensibi
vme
Net bir kuvvet etkisinde kalan cisim net kuvvet etki-
siyle net kuvvet ynnde ivmeli hareket yapar. Cisme m a
etki eden net kuvvetle ivme doru orantldr. F
Net Kuvvet
F
F = m .a
1
Eim = tan = a = m
F
F
m m m1 m2
F T F
k=0 k=0 k=0

F=m.a Fcos = m . a F = (m1 + m2 ) . a
T = m1 . a
F T = m2 . a
m1 T T m1
m2
F T
T T m1 m2
k=0 T
F = (m1 + m2 ) . a ( m 2 m 1 ) g = ( m 1 + m 2) . a
m2 g = ( m1 + m2 ) . a
T = m2 . a m2 g T = m2 . a
m2 g T = m2 . a m2
F T = m1 . a
T m1 g = m1 . a T = m1 . a

Srtnme Kuvveti
Cismin harekete gemesini engelleyen ya da hareket eden cisimlerin hareketini engellemeye alan kuvvete
srtnme kuvveti denir. Srtnme kuvveti cismin hareket ynne zt yndedir. Srtnmeli bir ortamda cismin
hareket edebilmesi iin cisimle yzey arasndaki srtnme kuvvetini yenmek gerekir.
Srtnme kuvveti cismin yzeye uygulad kuvvetle ve cisim ile yzey arasndaki srtnme katsays ile doru
orantldr.
Bir cisme etki eden maksimum srtnme kuvveti,
Fsr = k . N
k = Srtnme katsays
bants ile bulunur.
N = Yzey tepki kuvveti
Cisme etki eden srtnme kuvveti cisme uygulanan kuvvetten byk vme
ise cisim harekete geemez.
Srtnme kuvveti cisme hareket dorultusunda kuvvet uygulanma- a
d srece ortaya kmaz.

Kuvvet
0 fs F
Eim =
tan = a =1
F - fs m
Srtnme kuvvetinin bykl cisimin yzey alanna bal deildir.
V
V
fs1 fs2 fs3
fs1 = fs2 = fs3
2kg 2kg 2kg 2kg 2kg

F1 = 6N F2 = 8N F3 = 10N F4 = 16N
k = 0,4 k = 0,4 k = 0,4 k = 0,4 k = 0,4
fs1= 0 fs2 = 6N fs3 = 8N fs4 = 8N fs5 = 8N

Eik Dzlem
m m fs
Gx Gx
Gy
G G

k=0 k=0
Gx = mg sina fs = Gy . k = mg cosa . k
mg sina = m . a mg sina mg cosa . k = m . a
a = g sina a = g sina g cosa . k
Srtnmesiz yatay dzlemlerde bulunan m, 2m, m ktleli m 2m m

cisimlere F, F, 2F kuvvetleri ekildeki gibi etki ediyor. F F 2F
Buna gre, cisimlerin ivmeleri ax , ay , az arasndaki iliki

X Y Z
nedir?
ax = F , ay = F , az = 2F Buradan; az > ax > ay bulunur.

m 2m m
Srtnmesiz sistemlerde bulunan m1 , m2 ktleli cisimlere m 1 = 1 kg m 2 = 2 kg

T F = 24N
F = 24N luk kuvvet etki ediyor.
Buna gre, sistemin ivmesi ve T ip gerilme kuvveti nedir?
FNet = MT . a T = m1 . a 24 T = m2 . a 1 kg 2 kg
T T F = 24N
24 = (1 + 2) . a T = 1 . 8 24 T = 2 . 8
a = 8 m/s2 T = 8N T = 8N

Srtnmenin nemsiz olduu sistemde tutulmakta olan 3kg ve 2kg ktleli X, Y cisimleri
serbest braklyor.
Buna gre, sistemin ivmesi, T ip gerilme kuvveti ve X cisminin harekete baladktan
4 saniye sonra hz nedir?
T
(g = 10 m/s2)
Y X
2kg 3kg
FNet = MT . a Fx = mx . a Fy = my . a V = a . t
30 20 = (2 + 3).a 30 T = 3 . 2 T 20 = 2 . 2 V = 2 . 4
a = 2 m/s2 T = 24N T = 24N V = 8 m/s
T T
Y X
2kg 3kg
20N 30N
ekildeki srtnmeli sistemde K, L, M cisimleri

1kg 2kg 3kg
T F = 60N
F = 60N luk kuvvet etkisinde sabit hzla hareket
etmektedir.
K L M
K, L arasndaki ip kesilirse T ip gerilme kuvveti
ka N olur? (Srtnme katsays her yerde ayndr.)
fs1 + fs2 + fs3 = 60N dur.

1kg 2kg 3kg 2kg 3kg
F = 60N T F = 60N
fs1 = 10N fs2 = 20N fs3 = 30N fs2 = 20N fs3 = 30N
60 (20 + 30) = (2 + 3) . a T fs2 = mL . a

a = 2 m/s2 T 20 = 2 . 2
T=
24N
ekildeki sistemde K ve L cisimleri ok ynnde hzlanan hareket yapmaktadr. L

T
Cisimle yzey arasndaki srtnme kuvveti fs, ip gerilme kuvveti T ve K
cisminin arl P arasndaki iliki nedir?
yatay T
L cisminin ok ynnde hzlanmas iin T > fs, K cisminin hzlanmas L

T
iin P > T olmaldr. P > T > fs dir.
fs
ekildeki srtnmesiz sistemde mK , mL , mM ktleli K, L, M mL

cisimleri ok ynnde hzlanmaktadr.
L cisminin ktlesi mL arttrlrsa T1 ve T2 nasl deiir?
T2 T1
mM mK
Sistemin ilk durumda ivmesi ve T1 , T2 gerilme kuvveti,

I. mK . g mM . g = mT . a ,
II. mK . g T1 = mK . a
III. T2 mM . g = mM . a
mL arttrlrsa mT artar ivme a azalr (I), II. denklemde a azalrsa T1 artar, III. denklemde a azalrsa T2 azalr.

ekildeki srtnmeli eik dzlemde K noktasndan V hzyla atlan cisim

2g L
L noktasna ivmeyle yavalayarak ulayor.
3
Buna gre, cismin L noktasna ulatktan sonra hareketi nasl olur? V
m
(sin30 = 1 )
2 K
30
mg fs
Cisme karken ve fs kuvvetleri ayn ynde etki eder.
2
mg
mg 2g 2
+ fs = m m
2 3
mg
mg 2 30
fs = dr. fs
6
Cisim aa ynde hareket ederken,
mg mg
- = m . a2
2 6
g
a2 = ivmesiyle dzgn hzlanr.
3
Yatay dzlemde durmakta olan m ktleli cisme F kuvveti yol

F
boyunca uygulandnda cisim M noktasnda duruyor.
Srtnme sadece LM arasnda olduuna gre, cisme etki K L M
eden srtnme kuvveti ka F dir?
(Noktalar aras uzaklklar eittir.)
Cismin hz - zaman grafii ekildeki gibi olur. vme (0 - t)

Hz
aralnda 2a, (t - 3t) aralnda a dr. KL ve LM arasnda
denklemler yazlrsa;. V
F = m . 2a 3F 2d 4d
Fs = dir.
F Fs = m. (a) 2 Zaman
0 t 3t

1kg 2kg 3kg

F1 = 2N F2 = 4N F3 = 3N
k = 0,4 k = 0,4 k = 0,4
Srtnme katsaysnn 0,4 olduu yatay dzlemde bulunan 1kg, 2kg ve 3kg ktleli cisimlere F1 , F2 ve F3 kuvvetleri
etki ediyor.
Buna gre, cisimlere etki eden srtnme kuvvetleri ka N dur?
K, L, M cisimlerine etki eden maksimum srtnme kuvveti,
FK = 1 . 10 . 0,4 = 4N
Cisimlerin hibiri harekete balayamaz. Bu nedenle,
FL = 2 . 10 . 0.4 = 8N
fs1 = 2N, fs2 = 4N, fs3 = 3N dur.
FM = 3 . 10 . 0.4 = 12N
Srtnmesiz bir sistemde 1kg ve 4kg ktleli K ve L cisimlerine

1kg
F kuvveti ekildeki gibi etki ediyor. K
F = 60N
Buna gre, T ip gerilme kuvveti ka N dur? (g = 10 m/s2)
T
L
4kg
FNet = mT . a F T = mK . a 1kg
K T
60 40 = (1 + 4) . a 60 T = 1 . 4 F = 60N
a = 4 m/s2 T = 56N
T
L
4kg
40N

Srtnmesiz bir ortamda ktleleri verilen K ve L cisimleri serbest

braklyor.
g L T
Buna gre, ip gerilme kuvveti ka N dur? (g = 10 m/s2) 2k
K
2kg
37
Cisimlere etki eden kuvvetler ekildeki gibidir.

FNet = mT . a 20 T = mK . a
g L T
(20 12) = (2 + 2) . a 20 T = 2 . 2 2k
a = 2 m/s2 T = 16N dur. K
2kg
12N
37 20N
ekildeki srtnmesiz dzlemde 2kg ktleli cisimler tutulmaktadr.

Sistem serbest braklrsa ip gerilme kuvveti T ka N olur?
(g = 10 m/s2) T
2kg 2kg
FNet = mT . a mK . g T = mK . a
20 = (2 + 2) . a 2 . 10 T = 2 . 5
T
a = 5 m/s2 T = 10N
2kg K 2kg
20N

L 2kg
2 kg ve 3kg ktleli L ve K cisimleri ekildeki sistemde serbest braklyor.

k = 0,5 T
Buna gre, sistemin ivmesi ve ip gerilme kuvveti T nedir?
K
(g = 10 m/s ) 2
3kg
L 2kg
T
FNet = mT . a T fs = mL . a
fs
GK fs = mT . a T 10 = 2 . 4
k = 0,5 T
30 10 = (3 + 2) . a T = 18N K
fs = 2 . 10 . 0,5
a = 4 m/s 2 3kg
fs = 10N
G K = 30N
Srtnmenin sadece KL arasnda ol- Hz

duu ekildeki sistemde 2kg ktleli
cisme F = 12N luk kuvvet yol boyunca V
etki ediyor. m = 2kg
F = 12N
Cisme ait hz - zaman grafii ekildeki
gibi olduuna gre cisimle yzey ara- 0 t 3t Zaman
K L
sndaki srtnme kat says nedir?
Hz - zaman grafiinde eim ivmeyi verir.
a1 = V = a ise F = m. a1 F fs = m . a2 2kg
t F
a2 = V = a 12 = 2 . a1 12 2 . 10 . k = 2 . (3)
2t 2 fs
a1 = 6 m/s2 k = 0,9
a2 = 3 m/s2

Srtnmenin sadece LM arasnda olduu sistemde K noktasndan 2kg ktleli 2kg

K
cisim serbest braklyor.
LM arasndaki srtnme katsays 0,2 olduuna gre, KL arasnda cismin
ivmesi a1, LM arasnda a2 nedir?
L
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8 , g = 10 m/s )
2
k = 0,2
37
M
KL arasnda LM arasnda
a1 = g. sin37 FNet = m . a2
a1 = 10 . 0,6 = 6 m/s2 mgsin mgcos . k = m . a2
10 . 0.6 10 . 0.8 . 0,2 = a2
a2 = 4,4 m/s2
ekildeki sistemde K, L cisimleri arasndaki srtnme katsays 0,5 L cismi ile zemin mK = 2kg
aras srtnmesizdir. K
L cismine F kuvveti uygulandnda K cismi, L cismi zerinde kaymadan durabildiine
L mL = 3kg F
gre, F kuvvetinin maksimum deeri ka N dur?
K cisminin maksimum ivmesi,

fs = mK . amak mK . 10 . 0,5 = mK . amak amak = 5 m/s2 mK = 2kg
Fmak = mT . amak Fmak = (3 + 2) . 5 Fmak = 25N dur. K

fs

Srtnmeli yatay dzlemde bulunan bir cisme ait net kuvvet - ivme grafii vme
ekildeki gibidir.
Buna gre, cisimle zemin arasndaki srtnme katsays nedir? (g = 10 m/s2) 2

0 6 12 Kuvvet
Grafikten,
fs = 6N tana = 1 = 2 fs = mgk
m 12 - 6
m = 3 kg 6 = 3 . 10 . k
k = 0,2 bulunur.
Srtnme katsaysnn 0,5 olduu sistemde 2 kg ktleli cisme F kuvveti ekildeki

Dey
gibi etki ettiinde cisim dey yukar 2 m/s2 ivme ile hzlanyor.
m = 2kg
Buna gre, F kuvveti ka N dur? (sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8 , g = 10 m/s2)
k = 0,5
F
37
fs = 0,8F . k
0,6 F
FNet = m . a 2 m/s 2
0,6F G fs = ma 0,8 F
0,6F 20 0,8F . 0,5 = 2 . 2

F = 120 N G = 20N fs

Eylemsizlik Kuvveti
Durmakta olan otobs harekete baladnda ya da hareket halindeki oto- a
bs fren yaptnda bize bir kuvvet etki ettiini hissederiz. Hz deiimin-
den dolay bir tepki kuvveti oluur. Bu tepki kuvvetine eylemsizlik kuvveti Fey
denir.
Eylemsizlik (tepki) kuvveti, G = mg
F
Fey = m . a tana = ey = ma
G mg
bantsyla bulunur.
tana = a
g
Asansr yukar - aa ivmeli hareket yaptnda cisimlere eylemsizlik (tepki) kuvveti etki eder.
Sabit Hzlanan Yavalayan Hzlanan Yavalayan

a a
T1 T2 T3 T4 T5
m m m a m a m
T1 = mg T2 = mg + ma T3 = mg ma T4 = mg ma T5 = mg + ma
Srtnme katsaysnn k olduu sistemde m ktleli cisim ara nnde a

ekildeki gibi dengededir.
Aracn hzlanma ivmesi 15 m/s2 olduuna gre, k katr? (g = 10 m/s2)
k m
Sistem dengede olduuna gre, fs

G = fs = Fey . k
Fey
mg = m . a. k
10 = 15k
G = mg
k = 2 tr.
3

ekildeki asansr yukar ynde 4 m/s2 lik ivmeyle hzlanmaktadr.

Buna gre, asansr iindeki bir gzlemciye gre, K ve L cisimlerinin ivmesi
ve T ip gerilme kuvveti katr? 4 m/s 2
(g = 10 m/s2)
T
L K
1kg 3kg
K ve L cisimlerine etki eden eylemsizlik (tepki) kuvvetleri, F = m . a dan 12N ve

4N dur.
FNet = mT . a FK = mK . a
(30 + 12) (10 + 4) = (3 + 1) . a (30 + 12) T = 3 . 7 T
L K
a = 7 m/s
2
T = 21N
1 . 4 = 4N 3 . 4 = 12N
10N 30N
a ivmesiyle hzlanmakta olan ara iindeki 2kg ktleli cismin konumu ekildeki a
gibi oluyor.
37
Buna gre, aracn hzlanma ivmesi ka m/s2 dir? (g = 10 m/s2)
tan37 = m $ a 3= a
mg 4 10
37
a = 7,5 m/s2
Fey = m . a
G = mg

BR BOYUTTA SABT VMEL HAREKET

Bir cismin hz zamanla dzgn olarak artyor ya da azalyorsa cisim ivmeli hareket yapyor demektir. Hareket-
linin birim zamandaki hz deiimine ivme denir. vme vektrel bir byklktr. Birimi m/s2 olup "a" ile gsterilir.
vme,
a = vme
$ $ $
$ TV V2 - V1
a = = V = Hzdaki deiim
Tt t2 - t1
t = Zamandaki deiim
Aralarn hz pozitif ynde artyorsa ivme pozitif, hz azalyorsa ivme negatif deer alr. Cisim sabit hzla hare-
ket ediyorsa ivmesi sfrdr. Dzgn hzlanan ya da dzgn yavalayan cisimlerin ivmesi sabittir.
Dzgn Hzlanan Hareket

Bir cismin hz zamanla dzgn olarak artyorsa bu harekete dzgn hzlanan hareket denir.
Pozitif ynde hzlanan hareket grafikleri,
V0 = 0 ise x = 1 at2
2
V0 = 0 V1 = V V2 = 2V V3 = 3V
V0 = V ise x = V0t + 1 at2
2
x 3x 5x
Vs2 = V02 + 2a .x
t=0 t 2t 3t
Vson = V0 + a .t
Hz Konum vme
9x
3V
2V a
4x
V
x 3x 5x x
0 t 2t 3t Zaman 0 t 2t 3t Zaman 0 t Zaman
Alan = x Alan = V
x = V $ t V = a . t
2
Eim = a
a = TV
Tt

Negatif ynde dzgn hzlanan hareket grafikleri,

Hz Konum vme
t Zaman t Zaman t Zaman

0 0 0
V x a
Dzgn Yavalayan Hareket

Bir cismin hz dzgn olarak azalyorsa bu harekete dzgn yavalayan hareket denir.
Pozitif ynde dzgn yavalayan hareket grafikleri,
x = V0 . t 1 a . t2 V1 = 3V V2 = 2V V3 = V V4 = 0
2
Vs2 = V02 2a . x 5x 3x x
t=0 t 2t 3t
Vson = V0 a . t
Hz Konum vme
V0 X
t
0
Zaman
Alan = V
0 0 a
t Zaman t Zaman
Alan = x V = a. t
a = TV
Tt
Negatif ynde dzgn yavalayan hareket grafikleri,

Hz Konum vme
+a
t Zaman t Zaman Zaman
0 0 0
t
V0 x
Pozitif ynde hareket etmekte olan ara yavalama hareketi yaparken ald yol pozitif ynldr.

Bir doru boyunca birbirine yaklamakta olan K ve L ara-

VK = 30 m/s VL = 24 m/s
lar ekildeki konumdan itibaren K arac 6 m/s2, L arac
4 m/s2 ivme ile yavalamaya balyorlar.
Buna gre, aralarn ikisi de durduunda aralarndaki uzaklk
ka metre olur?
300 m
Hz Hz
aK = TV 6 = 30 tK = 5s 30
Tt tK K 24
L
XK XL
aL = TV 4 = 24 tL = 6 0 5 Zaman 0 6 Zaman
Tt tL
d = 300 (75 + 72)

X = 30 $ 5 = 75 m XL = 24 $ 6 = 72 m
K
2 2
d = 153 metre
Dorusal bir yolda hareket eden K ve L aralarna ait hz - zaman grafii Hz

ekildeki gibi gibidir.
3V
Buna gre, (0 - t) zaman aralnda, K
I. Aralarn ivmeleri 2V
II. Aralarn yer deitirmeleri
V L
III. Aralarn ortalama hzlar
0
niceliklerinden hangileri eittir? t Zaman
aK = 3V - V = 2a XK = (3V + V) $ t = 2V $ t K Vort = 2Vt = 2V

t 2 t
aL = 2V - 0 = 2a XL = 2V $ t = V $ t L Vort = Vt = V
t 2 t
Aralarn yalnz ivme byklkleri eittir.

Bir doru boyunca hareket eden ara dzgn yavalayarak hzn 20 m/s den 8 m/s ye indirdiinde 42 metre yol
alyor.
Buna gre, aracn yavalama ivmesi ka m/s2 dir?
I. Yol II. Yol Hz

X = V0 . t 1 at2 42 = (20 + 8) $ t
2 2 20
42 m
42 = 20t 1 $ 12 t2 (a = 12 ) t = 3 saniye
2 t t
8
t = 3 saniye a = 20 - 8 = 4 m/s2
3
0 t Zaman
a = 12 = 4 m/s2
3
Dorusal bir yolda durmakta olan K aracnn yanndan 30 m/s sabit hzla hareket eden L arac geiyor.
K arac yanndan L arac getii anda 3 m/s2 lik ivmeyle harekete baladna gre, K arac L aracna ka sa-
niye sonra yetiir?
K aracnn L aracna yetimesi iin aldklar yollar eit olmal

XL = XK Hz Hz
30 3t
30 . t = 3t $ t
2
XK
t = 20 saniyedir. XL
0 t 0 t
Zaman Zaman

Dorusal bir yolda hareket etmekte olan araca ait hz - zaman grafii Hz
ekildeki gibidir.
V
Buna gre, aracn ivme - zaman ve konum - zaman grafiini iziniz.
4t Zaman
0
t 2t 3t
V
vme Konum
+a 4x
2t 3t 4t Zaman 3x
0
t
x
a Zaman
0
t 2t 3t 4t
a1 = V = a x1 = V $ t = x
t 2
a2 = V - V = 0 x2 = V . t = 2x
t
a3 = - V - V =a x3 = V $ t = x
2t 2
x4 = V $ t = x
2
Dorusal bir yolda hareket etmekte olan K ve L aralarndan 30 m/s 20 m/s

K arac L aracn ekildeki konumda iken gryor ve frene ba-
syor. K L
Buna gre, K aracnn L aracna arpmamas iin yavalama

100 m
ivmesi en az ka m/s2 olmaldr?
K aracnn L aracna arpmamas iin hzn 20 m/s ye indirmesi yeterlidir. Zamansz hz denkleminden,
Vs2 = V02 2ax
(20)2 = (30)2 2a . 100
a = 2,5 m/s2, () yavalad iin.

t = 0 annda yanyana olan K ve L aralar dorusal bir yolda hareket Hz

L
etmektedir. 2V
Aralarn hz - zaman grafii ekildeki gibi olduuna gre, hangi zaman K x
V K
aralnda aralar aras uzaklk azalmaktadr? x
2x x 2x
Zaman
0
x t 2t 3t
L
V
(0 - t) K +2x , L x Aralar aras uzaklk 3x (uzaklk artar)

(t 2t) K +2x , L +x Aralar aras uzaklk 4x (uzaklk artar)
(2t 3t) K +2x , L +3x Aralar aras uzaklk 3x (uzaklk azalr)
Dz bir yolda hareket etmekte olan araca ait konum - zaman grafii Konum
ekildeki gibidir. X
Buna gre, hangi zaman aralklarnda aracn hz ve ivme vektrleri ayn
t 2t Zaman
ynldr? 0
3t 4t
Hz vme
(0 - t) negatif ynde hzlanan
a + +
(t - 2t) negatif ynde yavalayan + +
t Zaman 4t Zaman
(2t - 3t) pozitif ynde hzlanan 0 0
2t 3t 4t t 2t 3t

( 3t - 4t) pozitif ynde yavalayan
V a
(0 - t) ve (2t - 3t) zaman aralklarnda ivme - hz vektrleri ayn ynldr.

ekildeki srtnmesiz sistemde K ve L cisimleri serbest b-

3 kg
raklyor.
K
Buna gre, L cismi ka saniye sonra yere arpar?
(g = 10m/s2) L
2 kg
F = mT . a x = 1 a . t2 18 m
2
20 = (3 + 2) . a 18 = 1 4 . t2
2
a = 4 m/s2 t = 3 saniye
Durmakta olan bir ara 4 m/s2 ivmeyle 2 saniye hzlandktan sonra 2 m/s2 lik ivmeyle 4 saniye daha hzlanyor.
Ara 2 saniyede yavalayp durduuna gre, aracn 8 saniye iinde ald yol ka metredir?
V1 = a . t = 4 . 2 = 8 m/s Hz
V2 = 2 . 4 = 8 m/s 16
XT = X1 + X2 + X3 8
X2 X3
XT = 8 $ 2 + (16 + 8) $ 4 + 16 $ 2 = 72 metre 0
X1
Zaman
2 2 2 2 6 8
Dorusal bir yolda t = 0 annda yan yana olan K ve L aralarnn Hz

hz - zaman grafii ekildeki gibidir. K
V
Aralar aras uzaklk t annda X kadar olduuna gre, 3t annda 2d
d d Zaman
aralar aras uzaklk ka X dir? 0
t
d d 2t 3t
2d
V
L
t annda K +2d , L d x = 3d
3t annda K +4d , L 4d x' = 8d
x' = 8x
3

Dorusal bir yolda hareket etmekte olan araca ait hz - zaman grafii Hz (m/s)
ekildeki gibidir.
V
Ara son 2 saniyede 15 metre yol aldna gre, V ve aracn yavalama
ivmesi katr?
0 8 Zaman (s)
V $2
15 = x a = TV a = TV Hz (m/s)
2 Tt Tt
V
Vx = 15 m/s a = 15 m/s2 15 = V - 0
2 2 8
Vx
V = 60 m/s 15 m
0 6 2 8 Zaman (s)
Dorusal bir yolda t = 0 annda hz sfr olan araca ait ivme vme
- zaman grafii ekildeki gibidir.
a
Ara (0 - t) zaman aralnda x kadar yol aldna gre,
(0 - 3t) zaman aralnda aracn ald yol ka x dir?
Zaman
0
t 2t 3t
Hz
(0 - t) V1 = a . t = V
2V
(t - 2t) V2 = 0 . t = 0
x
(2t - 3t) V3 = a . t = V V
xT = x + 2x + 2x + x = 6x dir. x 2x 2x
Zaman
0
t 2t 3t

t = 0 annda hz sfr olan araca ait ivme-zaman grafii e-

vme
kildeki gibidir.
Buna gre, araca ait hz-zaman grafiini iziniz? a
3t Zaman
0
t 2t
a
Ara (0 - t) zaman aralnda hzlanan, (t - 2t) zaman aral-

Hz
nda sabit hzl, (2t - 3t) zaman aralnda dzgn yavalayan
V
hareket yapar.
V1 = a . t = V
Zaman
V2 = 0 . t = 0 0
t 2t 3t
V3 = a . t = V
t = 0 annda durmakta olan araca ait ivme-zaman grafii vme

ekildeki gibidir.
2a
Buna gre, aracn I, II, III ve IV blgelerinde ald yollar X1 ,
X2 , X3 , X4 arasndaki iliki nedir? a
4t Zaman
0
t 2t 3t
a
I II III IV
V1 = 2a . t = 2V
Hz
V2 = a . t = V 3V
2V
V3 = 0 . t = 0
V4 = a . t = V X1 X2 X3 X4 Zaman
0
Hz-zaman grafiinde alan alnan yolu verir. t 2t 3t 4t
X3 > X2 = X4 > X1

Dorusal bir yolda hareket etmekte olan bir araca ait konum - zaman Konum (m)
grafii ekildeki gibidir.
Buna gre, aracn 3. saniyedeki konumu ve hz nedir? 22
10
6
0 1 2 Zaman (s)
x = 1 at2 den xT = 6 + 1 8 . 32 V = a .t
2 2
(22 6) = 1 a . 22 xT = 42 metre V = 8 . 3 = 24 m/s
2
a = 8 m/s2 dir.
(10 6) = V0 . 1 + 1 8 . 12
2
V0 = 0 dr.
t = 0 annda hz 30 m/s olan bir araca ait konum - zaman grafii ekil- Konum (m)
deki gibidir.
Buna gre, aracn durana kadar ald yol ile aracn ivmesi nedir? 400
0 20 Zaman (s)
(0 - 20) saniye arasnda alnan yol 400 metre, Hz (m/s)
400 = (30 + V) $ 20 V = 10 m/s 30

2
a = 30 - 10 = 30 - 0 t = 30 saniye
20 t
V = 10
400 m
x = 30 $ 30 = 450 metre
2 0 t Zaman (s)
20
a = 30 - 10 = 1 m/s2
20

Dorusal bir yolda dzgn hzlanan ara K noktasndan V, L den 2V, V 2V 4V

M den 4V hzyla geiyor.
Buna gre, |KL| aras uzakln |LM| aras uzakla oran nedir?
K L M
Zamansz hz denkleminden, Vs2 = V02 + 2a . x
(2V)2 = V2 + 2a |KL| KL = 1 tr.

LM 4
(4V)2 = (2V)2 + 2a . |LM|
Serbest Dme Hareketi
Yeryznde belli bir ykseklikten serbest (V0 = 0) braklan cisimler arlnn etkisiyle hzlanma hareketi ya-
par. Srtnme ihmal edildiinde cisim hareketi sresince sabit bir kuvvetin (mg) etkisinde sabit ivmeyle hzlanr.
Dinamiin temel prensibine gre, cismin hzlanma ivmesi,
F=m.a V=0
mg = m. a 1s 5m
a = g dir.
V1 = 10 m/s
Buradan da anlald gibi serbest braklan bir cismin hz g ivmesiyle artmaktadr.
1s 15 m
V2 = 20 m/s
1s 25 m
V3 = 30 m/s

Serbest dme hareketi yapan cismin hareket grafikleri,

Hz Konum vme
V x g
V
x
0 t 0 t 0 t
Zaman Zaman Zaman
Alan : x = V $ t V = g . t
2
Serbest braklan bir cismin hareket denklemleri,
h = 1 g . t2 V = g . t 2 = 2g . h
Vson
2
Yerekimi ivmesi 10 m/s2 alndnda cismin hz - zaman grafii ve her saniyede ald yol,
x1: 5 metre h Hz (m/s)
x2: 15 metre 3h 30
x3: 25 metre 5h
20
x3
10 x2
x1
0 1 2 3 Zaman (s)
Srtnmenin nemsiz olduu sistemde 125 metre ykseklikten serbest braklan bir cismin,
a) Uu sresi
b) Yere arpma hz
c) 3 saniye sonra yerden ykseklii
nedir? (g = 10 m/s2)
a) h = 1 g . t2 b) V = g . t c) h3 = 125 1 . 10 . 32
2 2
125 = 1 . 10 . t2 Vson = 10 . 5 h3 = 80 metre

2
t = 5 saniye Vson = 50 m/s

Srtnmesiz bir ortamda K hizasndan serbest braklan cisim KL arasn t1 , LM arasn m
t2 srede alyor. K
t1 h1 h1
2 olduuna gre, oran katr?
t2 = h2
L
h2
t1 = 2t , t2 = t olur
h1 4
h1 = 1 g . t12 h1 + h2 = 1 g(t1 + t2)2 = tir.
2 2 h2 5
h1 = 1 g . (2t)2 = 4h h1 + h2 = 1 g . (2t + t)2 = 9h

2 2
h2 = 5h
Srtnmesiz bir ortamda h yksekliinden serbest braklan bir cisim hareketinin son iki saniyesinde 100 metre
yol alyor.
Buna gre, h ykseklii ve cismin yere arpma hz nedir? (g = 10 m/s2)
Alan alnan yolu verir. Hz (m/s)

_ ^ hi
100 = V + V - 20 $ 2
2 V
V = 60 m/s dir. (6 saniye)
V 20
h = 1 10 . 62 = 180 metre 100 m
2
2
t2 t Zaman (s)

Srtnmesiz bir ortamda serbest dmeye braklan cismin yere arpma hz,
I. g yerekimi ivmesi
II. m cismin ktlesi
III. h cismin brakld ykseklik
niceliklerinden hangileri arttrlrsa artar?
V = g . t den g arttrlrsa V artar. h arttrlsa t artar, V artar. Cismin ktlesi yere arpma sresini ve
yere arpma hzn etkilemez.
Srtnmesiz bir ortamda K hizasndan serbest braklan cisim L hizasndan V1 , N hizasndan V0 = 0

V2 hzyla geiyor.
K
V
Buna gre, 1 oran katr? h
V2
L
V1
h
I. Yol II. Yol
M
V2 = 2g . h dan tL = t VL = g . t
h
t
V12 2g $ h M
= t 2 VM = g . t 2
=
V2 2g $ 3h
2
t = t 3 VN = g . t 3 N
N
V2
V1 1
V1 1
= =
V2 3 V2 3
Yeterince yksekte bulunan cisim K noktasndan serbest brakldktan t sre sonra

K
L noktasndan geiyor.
Buna gre, cismin 3t sre sonra K noktasna uzakl ka h dir? 2h
L
V
Hz
Dzgn hzlanan cismin hz - zaman grafiinden x = 2h ise,
3V
h = 9x = 18h dr.
2V
5x
V
3x
x
0 t 2t 3t Zaman

Hava Direnci Olan Ortamda Hareket - Limit Hz

Hareket halindeki bir aratan elimizi dar kardmzda elimize aracn hareket ynne zt ynde bir kuvvet
etki eder. Bu kuvvete hava diren kuvveti denir. Hava diren kuvveti cismin hzyla ve en byk kesit alan ile
doru orantldr. Hava diren kuvveti Fs ile gsterilir.
Hava diren kuvveti,
Fs = K . S .V 2
S
Fs : Hava diren kuvveti
K : Cismin ekline ve ortama bal sabit Hareket
yn S
S : Cismin hareket dorultusuna dik en byk kesit alan
V : Cismin hz
Hava ortamnda serbest braklan cisim arl etkisiyle hzlanr. (I) Cismin hz
arttka cisme etki eden srtnme kuvveti artar. fs1 < G ise cisim hzlanmaya I
G
devam eder. (II) Hzlanan cisme etki eden srtnme kuvveti cismin arlna eit
fs1
olduunda (G = fs2) cisme etki eden net kuvvet sfr olur. (III) Hareket halindeki
cisme etki eden net kuvvet sfr olduunda cisim sabit hzla hareketini srdrr. II G > fs1
Bu hza limit hz denir. G
fs2
III G = fs2
G
Cismin limit hz, Hz

fs = G
2 = mg
K . S . Vlim Vlim
mg
Vlim =
K$S
bantsyla bulunur.
0 Zaman
Hava direncinin olmad bir ortamda ayn anda, ayn ykseklikten serbest
braklan ty ve elik bilye ayn anda ve eit hzla yere arpar. Hava diren- Ty elik
cinin olduu bir ortamda ise elik bilye tye gre daha ksa srede ve daha
byk hzla yere ular.
Havasz ortam

Ayn ykseklikten serbest braklan r, 2r yarapl K , L k- L

reler ayn maddeden yaplmtr. K
VK
Buna gre, cisimlerin limit hzlar oran katr?
VL r 2r
m$g
VK = 4 p . r3 = V mK = V . d = m SK = p r2 = S V
3
K = K$S = 1
VL 8mg 2
VL = 4 p (2r)3 = 8V mL = 8V . d = 8m SL = p (2r)2 = 4S K $ 4S
3
Hava ortamnda G arlkl bir cisim dey aa 3V hzyla atld- Hz

nda hz - zaman grafii ekildeki gibi oluyor.
Buna gre, t = 0 annda cisme etki eden net kuvvet ka G dir? 3V
0
Zaman
Cismin hz V olduunda cisme etki eden hava direnci cismin arlna eit olur. (k . S . V2 = G)
t = 0 annda, k . S . (3V)2 = 9G dir. FNet = 9G G = 8G olur.
Hava ortamnda yeteri kadar yksekten serbest braklan bir cisim limit hza ulancaya kadar geen srede,
I. Cismin hz
II. Cismin ivmesi
III. Cisme etki eden net kuvvet
niceliklerinden hangileri artar?
Cisim limit hza ulancaya kadar geen srede cismin hz artar. Cisim hzlandka cisme etki eden srtnme
kuvveti artarken net kuvvet azalr. Net kuvvetin azalmas (FNet = m . a) ivmenin azalmasna neden olur.

Hava ortamnda yerden V0 hzyla dey yukar atlan cisim X, Y, Z noktalarndan

Y
geerken ivme byklkleri ax , ay , az dir.
Buna gre, ax , ay ve az arasndaki iliki nedir?
X Z
V0
yer
fs
a
X Y Z x > ay > az dir.
G fs G G
G + fs = m . ax G = m. ay G fs = m . az
Hava ortamnda yerden V0 hzyla dey yukar atlan cisim ancak K noktasna
K
kadar kyor ve cisim hareketi sresince limit hza ulaamyor.
Buna gre,
V1
I. Cismin k ivmesi, ini ivmesinden byktr.
II. K noktasnda cismin ivmesi sfrdr. V2
III. V1 = V2 dir. V0
IV. Cismin k sresi ini sresinden byktr.
yer
I. kta cisme fs + G, inite G fs kuvveti etki ettii iin ak > aini (Doru)
II. K noktasnda cisme arl G kuvveti etki eder. vme sfr olmaz. (Yanl)
III. Srtnmeden dolay enerji kayb olur. V1 > V2 dir. (Yanl)
IV. Cisim kta ve inite ayn yolu alr. a > ai olduu iin t < ti dir. (Yanl)

Ayn ortamda yeterince yksekten serbest braklan K ve L cisim- K L

lerinin ktleleri eittir. S 2S
V
Cisimlerin limit hzlar VK ve VL olduuna gre, K oran nedir?
VL
S
2
mg
V K $ S = 2 dir.
K =
VL mg
K $ 2S
Yukardan Aa Dey At Hareketi

Hava srtnmesinin olmad bir ortamda h yksekliinden V0 hzyla dey aa
doru atlan cismin hareketidir. Cismin yere dme sresi t, cismin son hz V ve cismin
ald yol h, V0
h = V0 . t + 1 g.t2 V = V0 + g.t V 2 = V02 + 2g.h h

2
bantlaryla bulunur.
Yukardan aaya dey at hareketinde cismin hz yerekimi ivmesi ile dzgn
yer
artar.
V
Yukardan aa dey at hareketi yapan cismin hz - zaman, konum - zaman ve ivme -

zaman grafikleri,
Hz Konum vme
V x g
V0 x V
0 t 0 t 0 t
Zaman Zaman Zaman
(V + V0) $ t
x = V = g . t
2
x = V0 . t + 1 gt2 Vson = V0 + V
2

Srtnmesiz bir ortamda 160 metre ykseklikten 20 m/s hzla atlan cisim iin,
a) Havada kalma sresi,
20 m/s
b) Yere arpma hz,
c) 2. saniyede cismin yerden ykseklii,
160 m
yer
a) 160 = 20.t + 1 10.t2 t = 4 saniyedir.
2
b) Vson = V0 + g.t Vson = 20 + 10.4 = 60 m/s
c) h' = h (V0.t + 1 .gt2)

2
h' = 160 (20 . 2 + 1 10 . 22)
2
h' = 100 metre
Srtnmesiz bir sistemde L noktasndan 10 m/s, K noktasn- K

dan 30 m/s hzlarla ayn anda frlatlan cisimler, ayn anda
yere ulayorlar.
30 m/s
Buna gre, h ka metredir? (g = 10 m/s2) L
135 m
h 10 m/s
yer
135 = 30t + 1 10t2 h = V0 . t + 1 gt2
2 2
t = 3 saniye h = 10 . 3 + 1 10 . 32
2
h = 75 metre
Srtnmesiz bir ortamda 90 metre ykseklikten V0 hzyla dey aa atlan cisim

yere 45 m/s hzla arpyor.
V0
Buna gre, V0 hz ve cismin havada kalma sresi nedir? (g = 10 m/s2)
90 m
VS2 = V02 + 2gh VS = V0 + g . t

(45)2 = V02 + 2 . 10 .90 45 = 15 + 10 . t yer
V0 = 15 m/s t = 3 saniye V = 45 m/s

Srtnmesiz bir ortamda dey aa sabit 10 m/s hzla alalmakta olan balondan bir cisim balona gre dey
aa 10 m/s hzla atlyor.
Cisim atldktan 4 saniye sonra yere arptna gre,
I. Cisim atld anda balonun yerden ykseklii,
10 m/s
II. Cismin yere arpma hz
Cismin yere gre hz V0 = 10 + 10 = 20 m/s

h = V0 . t + 1 gt2 Vson = V0 + gt 10 m/s
2 h
h = 20 . 4 + 1 10 . 42 Vson = 20 + 10 . 4 yer
2
h = 160 metre Vson = 60 m/s dir.
Srtnmesiz bir ortamda K hizasndan 2V hzyla dey aa atlan cisim L hizasndan K

3V, M hizasndan 5V hzyla geiyor.
h1 2V
Buna gre, oran katr? h1
h2
L
h2 3V
Vs2 = V02 + 2g.h bantsndan,
2g $ h1 5V2 h1 5
(3V)2 = (2V)2 + 2g.h1 = = M
2g $ h2 16V2 h2 16
(5V) = (3V) + 2g.h2
2 2
5V
Srtnmesiz bir ortamda ayn ykseklikten K cismi serbest brakldktan 3

K L
saniye sonra L cismi 40 m/s hzla dey aa frlatlyor.
Cisimler ayn anda yere arptna gre, h ykseklii ka metredir?
(g = 10 m/s2) 40 m/s
h
yer
1 10 t2 = 40(t 3) + 1 10(t 3)2

K h = 1 g.t2 2 2
2
t = 15 saniye

L 1
h = V0 (t 3) + g.(t 3)2 2
2
h = 1 10 (15 )2 = 281,25 metre
2 2

Srtnmesiz bir ortamda 112 metre ykseklikten 8 m/s hzla atlan cisim ka saniye sonra yere arpar?
( g = 10 m/s2)
Vs2 = V02 + 2g.h

Vs2 = 82 + 2 . 10 . 112
Vs = 48 m/s
Vs = V0 + g . t 48 = 8 + 10 . t
t = 4 saniye
Aadan Yukar Dey At Hareketi

Srtnmesiz bir ortamda dey yukar atlan cismin yapt hare-
kete denir. Cisim dey yukar atldnda yerekimi ivmesiyle nce
yavalar sonra dey aa hzlanr. V0 hzyla dey yukar atlan
cismin havada kalma sresi t, yerden ykseklii h, V
h max
h = V0 .t 1 g . t2 2 = V 2 2gh
Vson 0
2
V
V2 V0
hmak = 0 tk =
g
tuu = 2t h V0
2g
yer
Aadan yukar dey at hareketi yapan bir cismin hz - zaman, konum - zaman, ivme -
zaman grafikleri, (yukar yn (+) kabul edilirse)
Hz Konum vme
V0 h mak
t 2t Zaman Zaman 2t Zaman

0 0 0
t 2t
V0 g

Srtnmesiz bir ortamda bir cisim h yksekliinden V0 hzyla dey yukar
atldnda t sre sonra yere dyor ise h ykseklii,
h = V0 .t 1 g . t2 V0
2
bants ile bulunur.

Cisme hareketi sresince dey aa ynde arl kadar kuvvet etki eder. Bu
nedenle cismin hareketi sresince ivmesi sabit ve dey aa ynldr. h
yer
Srtnmesiz bir ortamda aadan yukar ynde 50 m/s hzla atlan cisim iin,
a) hmak
b) tk ve tuu
h max
c) 7 saniye sonra yerden ykseklii
V0 = 50 m/s
yer
V02 V0 50
a) hmak = b) t = = 5s c) h = V0 . t 1 g . t2
2g g = 10 2
2
hmak = (50) = 125m tuu = 2 . 5 = 10s h = 50 . 7 1 10 . 72
2 $ 10 2
h = 105m
Srtnmesiz bir ortamda K noktasndan 50 m/s hzla dey yukar, L noktasndan 10 m/s L
hzla dey aa atlan cisimler ka saniye sonra, yerden ka metre ykseklikte arp-
rlar? (g = 10 m/s2) 10 m/s
180 m
50 m/s
K
K den ve L den atlan cisimler srasyla x ve y yollarn alsnlar.
x = VK t 1 g . t2 x + y = (VK + VL) . t x = h = VK . t 1 g . t2
2 2
180 = (50 + 10) . t
y = VL t + 1 g . t2 h = 50 . 3 1 10 . 32
2 t = 3 saniye 2
h = 105 metre

Yerden h kadar ykseklikten atlan bir cismin hz - zaman grafii Hz (m/s)

ekildeki gibidir.
V0
Buna gre,
a) cismin ilk hz V0 0 2 6 Zaman (s)
b) h ykseklii
c) cismin yere arpma hz
nedir? (srtnmeler nemsiz, g = 10 m/s2) V0
a) Cismin hz 2 saniye sonra sfr olduu iin V = g . t den V0 = 20 m/s dir.
b) h = V0 t 1 g . t2 c) V = g . t = 10 . 6 V = Vs V0
2
h = 20 . 6 1 10 . 62
V = 60 m/s 60 = Vs 20
2
h = 60 metre Vs = 40 m/s (() yn belirtir.)
Srtnmesiz bir ortamda yerden 3V hzyla dey yukar atlan cisim K hizasndan V=0
2V hzyla geip L hizasnda hz sfr oluyor. L
h
h2 2V h2
h1
3V
yer
I. Yol II. Yol V=0
h
(2V)2 = (3V)2 2gh1 h1 5
= h2 2V 2t
02 = (2V)2 2gh2 h2 4
3h
h1 t 5h
3V
yer
h 1 = 5h , h 2 = 3h + h = 4h

Srtnmesiz bir ortamda K cismi yerden dey yukar atld anda L cismi
V=0
serbest braklyor..
h L
Cisimler ayn anda yere arptna gre, 1 oran katr?
h2
P
h2
h1
K cismi P noktasna t srede kp yere t srede dsn. L cismi 2t srede V
yere der.
h1 = 1 g . t2
2 h1 1 K
=
h 2 4
h2 = 1 g(2t)2
2
K BOYUTTA HAREKET
Yatay At Hareketi
V0
Yerden h yksekliinden yere paralel V0 hzyla atlan cismin V0

yapt harekettir. Yatay at hareketi iki boyutta bir hare-
kettir. Cismin yatayda sabit hzl hareket, deyde serbest h V1
dme hareketi yapar.
V x = V0
x
Vy V
Srtnmesiz bir ortamda yatay at hareketi denklemleri,
h = 1 g . t2 x = V0 . t Vy = g . t V2 = Vx2 + Vy2
2
Hz Hz Konum Konum
V0 Vy x h
Alan = x
Alan = h
0 t 0 t 0 t 0 t
Zaman Zaman Zaman Zaman
Yatay Dey Yatay Dey

ekilde grld gibi yatay atlan bir cisim yatayda sabit hz- V0
l hareket yaparken, deyde dzgn hzlanan hareket yapmak- h t V0
tadr.
V
3h t
V0
2V
5h t
x x x V0
3V
Srtnmesiz ortamda 80 metre ykseklikten bir cisim 30 m/s 30 m/s

hzla dey olarak atlyor ve K noktasnda yere dyor.
Buna gre,
a) cismin havada kalma sresi,
b) x mesafesi 80 m
c) cismin yere arpma hz

K
nedir?
x
a) h = 1 gt2 b) x = V0 . t c) Vx = 30 m/s
2
80 = 1 10 . t2 x = 30 . 4 Vy = g . t = 10 . 4 = 40 m/s
2
t = 4 saniye x = 120 metre V2 = (30)2 + (40)2
V = 50 m/s

Srtnmesiz bir ortamda K noktasndan V0 hzyla ya- V0

tay olarak atlan cisim L noktasna V hzyla arpyor. K
h = x olduuna gre, V hz ka V0 dr?
L
x V
h = 1 g . t2 V
1 g . t2 = V . t
0
2
= V02 + Vx2
V0
2 2
g . t = 2V0
x = V0 . t V2 = V02 + (2V0)2
Vx = g . t = 2V0 V = V0 5 dir. V
V x = 2V0
Srtnmesiz bir ortamda K noktasndan V0 = 6 m/s hzla yatay olarak at- K

lan cisim eik dzlemde L noktasna arpyor. V0 = 6 m/s
Buna gre, cismin uu sresi ka saniyedir? (g = 10 m/s2)
3k
37 L
4k 37
1 g $ t2
3k = 2 3 = 5t2 t = 0,9 saniye
4k V0 $ t 4 6t

Srtnmesiz bir ortamda yeterince ykseklikten V0 hzyla yatay atlan cisim

V0
t sre sonra K noktasndan geiyor.
K
Buna gre, cisim 2t ve 3t anlarnda hangi noktada olur?
X
(Blmeler eit aralkldr.) Y
Z
T
U
P
R S
Her blmeyi deyde h, yatayda x alrsak;

Deyde Yatayda
h = 1 g .t2 2x = V0 . t
2
2t annda h1 = 1 g . (2t)2 = 4h x1 = V0 . 2t = 4x
2
3t annda h2 = 1 g . (3t)2 = 9h x2 = V0 . 3t = 6x
2
2t annda deyde 4h, yatayda 4x Z noktas
3t annda deyde 9h, yatayda 6x S noktas
Srtnmesiz bir ortamda K ve L noktalarndan V1 ve V2 K V1

hzlar ile yatay atlan cisimler srasyla N, M noktalarna
dyor,
V 5h
V2
L V2
4h
M N
4x 2x
9h = 1 g . tK2 6x = V1 . 3t
2 tK 3 V1
tL = 2 = 1 dir.
1 V2
4h = g . tL
2
4x = V2 . 2t
2

ekildeki gibi V0 = 50 m/s hzla atlan cisim P noktasnda yere arpyor.

Buna gre, cismin uu sresi ve x uzakl nedir? (g = 10 m/s2) V0 = 50 m/s
37
165 m
P
x
h = Vy . t + 1 g . t2 x = Vx . t
2 Vx = 30 m/s
165 = 40 . t + 1 10 . t2 x = 30 . 3
2
t = 3 saniye x = 90 metre Vy = 40 m/s
Srtnmesiz bir ortamda V0 hzyla yatay olarak atlan cisim V0

K
KLM yolunu izleyerek M noktasnda yere arpyor.
h
Buna gre, 1 oran katr? h1
h2 L
h2
M
3x x
h1 = 9h h1 9
3x = V0 . tKL h1 = 1 g . (3t)2 = dir.
tKL 3t 2 h 2 7
h1 + h2 = 16h
tLM = t 1
x = V0 . tLM h1 + h2 = g . (3t + t)
2
2 h2 = 7h

Srtnmesiz sistemde O noktasndan K noktasna V0 hzyla V0 K

atlan cisim duvarda L noktasna arpyor.
V
Cismin ayn noktadan 0 hzyla K noktasna atlrsa K nokta- 20 m
2
sndan deyde ka metre uzaklkta duvara arpar?
(g = 10 m/s2) L
x
Duvar
h = 1 g . t2 x = V0 . t1 h' = 1 g . (t2)2
2 2
V t2 = 4 saniye
20 = 1 10 . t12 x = 0 . t2 h' = 1 10 . 42
2 2 2
t1 = 2 saniye h' = 80 metre olur.
Basamak ykseklii 30 cm, genilii 20 cm olan merdivenin tepesinden V0 = 10 m/s

10 m/s hzla yatay atlan cisim kanc basamaa der? (g = 10 m/s2)
30 cm
h
20 cm
Cisim N. basamaa dsn,
h = 1 g . t2 = N . 0,3 x = V0 . t = N . 0,2
2
x = V0 . t = N . 0,2 10 . 3 = N . 0,2
5t2 = 3 N = 150. basamaa arpar.
10t 2
t = 3 saniye

Srtnmesiz bir ortamda yerden h kadar ykseklikten

V0
yatay V0 hzyla atlan cisim yere ekildeki gibi arpyor.
Buna gre, h oran katr? (sin30 = 1 , cos30 = 3 )
x 2 2
30
x
V
V0 = V . cos30 = V 3 V = V = g $ t h = 1 g . ( V )2
2 2 2 2g V3
V0 =
30 2
Vy = V . sin30 = V t = V x= V 3$ V
2 2g 2 2g V
Vy = V
h = 1 2
x 2 3
Eik At Hareketi
Yerden yatayla as yapacak ekilde V0 hzyla atlan cismin yapt harekete denir. Cisim yatay ve dey
olarak iki boyutta hareket eder.
Cismin maksimum ykseklie k sresi ile mak- V
Vx
simum ykseklikten ini sresi eittir. Maksimum Vx
ykseklikte cismin hz minumum ve Vx dir. Cisim Vx
Vy V0
maksimum ykseklikten sonra yatay at hareketi h mak V
h
yapar, Vx
Vx
x menzil Vy

Srtnmesiz ortamda eik at hareketi denklemleri,
Vy (Vy) 2
tk = hmak = xmen = Vx . tuu hmak = 1 g . t2 h = Vy . t 1 g . t2
g 2g 2 2
Cismin hz - zaman, konum - zaman ve ivme - zaman grafikleri,

Yatay eksende
Hz Konum vme
Vx x men
Alan = x men
0 tu 0 tu 0
Zaman Zaman Zaman
Dey eksende
Hz Konum vme
Vy h mak
tu Zaman Zaman tu Zaman
0 t 0 0
t tu
Vy g
V hzyla eik atlan cismin yatayla yapt a 45

olduunda menzil uzakl en byk deerini alr. V h mak
45
x mak
xmak = 4 . hmak

Eit hz bykl ile eik atlan cisimlerin yatayda yapt alar toplam 90 ise cisimlerin menzil uzaklklar
eittir.
V V

x1 x2
+ = 90 ise x1 = x2 dir.
Yatayla as yaparak atlan cismin menzil uzakl,

Vy V hmak
xmen 4Vx Vx
=
hmak Vy x men
Vx = V . cos
Vy = V . sin
V1 V2

+ = 90
x1 x2
x1 V12
+ = 90 ise dir.
x2 = V 2
2
X noktasndan V hzyla P noktasna nian alnarak atlan cisim

P
ile ayn anda P noktasndan serbest braklan cismin uu sreleri
eit olup Y noktasnda arprlar.

X Y

Srtnmesiz bir ortamda yatayla 53 a yapacak

ekilde V0 hzyla atlan cismin,
V0 = 25 m/s h mak
a) tk ve tuu,
b) hmak, 53
c) xmenzil x men
nedir? (g = 10 m/s2, sin53 = 0,8 ; cos53 = 0,6)
Vy 20
a) t = = 2 saniye tuu = 2 . t = 4 saniye V y = 20 m/s
g = 10
(Vy) 2 (20) 2
b) hmak = = = 20 metre 53
2g 2 $ 10 V x = 15 m/s
c) xmen = Vx . tuu V x = 25 . 0,6 = 15 m/s
xmen = 15 . 4 = 60 metre V y = 25 . 0,8 = 20 m/s
Srtnmesiz bir ortamda yatayla 37 a yapacak e-

K
kilde V0 hzyla eik atlan cismin K noktasndaki hznn V0 40 m/s
h mak
yatay ve dey bileenleri ekildeki gibidir.
20 m/s
37
Buna gre,
x
a) hmak,
b) K noktasnn yerden ykseklii h,
c) x uzakl
nedir? (g = 10 m/s2, sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
2
V y = 30 m/s a) hmak = (30) b) V = g .t c) tu = 2 . 30 = 6 s
2 $ 10 10
hmak = 45 metre 30 (20) = 10 . t x = 40 . 6
37
V x = 40 m/s
40 = V 0 . 0,8 t = 5 saniye x = 240 metre
V 0 = 50 m/s h = 30 . 5 1 10 . 52
2
V y = 50 . 0,6 = 30 m/s
h = 25 metre

Srtnmesiz bir ortamda X noktasndan eik olarak atlan cisim V0

Y noktasnda yere arpyor. X h mak Y

Cismin hmak ve g bilinenleriyle,
I. Uu sresi (tu), x
II. x uzakl,
III. V0 hz
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
(Vy) 2 2 $ Vy
hmak = den Vy bulunur. tu = den uu sresi bulunur. Vy V0
2g g
as bilinmedii iin x uzakl ve V0 bulunamaz.

Vx
Srtnmesiz bir ortamda O noktasndan eik olarak atlan

K t
cisim K, L, M yolunu izliyor. 3t L
hmak V0 h mak
Buna gre, oran katr?
h h
O M
3x x
Cisim K noktasna 3t, L noktasna 4t srede ular.
hmak = 1 g . (3t)2 = 9d
2 hmak 9
=
h 8
h = hmak 1 g . t2 = 8d
2

Srtnmesiz bir ortamda V0 hzyla P noktasna nian alnarak P

atlan cisim L noktasna dyor,
Buna gre, cismin kabilecei maksimum ykseklik hmak ka met-
redir? 180 m
V0
h mak

K L
P noktasndan serbest braklan bir cisim ile K noktasndan atlan cismin uu sreleri eittir.
180 = 1 10 . tu2 hmak = 1 10 . 32

2 2
tu = 6 saniye hmak = 45 metre
t = 3 saniye
Srtnmesiz bir ortamda K noktasndan V1 hzyla eik at- V2 T

lan cisim ile L noktasndan V2 hzyla yatay atlan cisimler
L
srasyla P ve R noktalarna arpyorlar.
V V1 h mak
Buna gre, 1 oran nedir?
V2
O
K x R x P
K noktasndan V1 hzyla atlan cisim T noktasndan sonra L noktasndan atlan cisim ile ayn hareketi yapar,
K noktasndan atlan cisim 2t, L noktasndan atlan cisim t sre hareket eder..
2x = V1 . cos . 2t V1
= 1
x = V2 . t V2 cos

ENERJ VE HAREKET
9. snf i ve enerji blmnde cisme etki eden net kuvvetin yapt i, kinetik enerji ve potansiyel enerji kavram-
larn renmitik.
Bu blmde esneklik potansiyel enerjisi ve mekanik enerjinin korunumu kavramlar ilenecektir.
Esneklik Potansiyel Enerjisi
Esnek cisimlerin ekil deitirmeleri sonrasnda de-

polanan enerjiye esneklik potansiyel enerjisi denir.
Sarmal bir yayda depolanan enerji esneklik potansiyel
enerjiye rnektir.
Sarmal bir yay denge konumundan x kadar sktrdmzda yayda depolanan m

esneklik potansiyel enerjisi,
Ep = 1 kx2 k = Esneklik sabiti (N/m) x

2
Denge
x = Uzama skma miktar (m) noktas
bantsyla bulunur. Ep = Depolanan enerji (joule)
Sarmal bir yaya F kuvveti uygulandnda yuydaki uzama miktar x ile kuvvet F arasndaki iliki,
F=k.x Kuvvet (N)
bantsyla bulunur. F
k.x
0 Uzama
x
(m)
Alan = E p = 1 kx 2
2

Yaylarn Seri ve Paralel Balanmas

Seri Balama Paralel Balama
k1 k1 k2
k $k
ke = 1 2
k1+ k2
k2
G = mg
ke = k1 + k2
F
Yaylarn ularnn birbirine Yaylarn yanyana balanma
balanmasyla elde edilir. durumudur.
Esnek bir yayda depo edilen esneklik potansiyel enerji uza- Esneklik
nm grafii ekildeki gibidir. Potansiyel Enerji
x +x
Uzama
0 (m)
2k m k 2m 2k 2m
x 2x 2x
I II III
Srtnmesiz ortamda kurulan I, II, III sistemlerinde yaylar srasyla x, 2x, 2x kadar sktrlp serbest braklyor.
Buna gre, cisimler yaylardan kurtulduklarnda kinetik enerjileri E1, E2, E3 arasndaki iliki nedir?
E1 = 1 2k . x2 = E E2 = 1 k . (2x)2 = 2E E3 = 1 2k . (2x)2 = 4E
2 2 2
Buradan E3 > E2 > E1 bulunur.

Srtnmesiz sistemde denge noktas O olan yay K noktasna kadar m

k
sktrlp serbest braklyor.
x x x
Cismin L noktasndaki kinetik enerjisi EL nin, M noktasndaki kinetik K L M O
E
enerjisi EM ye oran L katr?
EM
K L M
EpK = 1 k . (3x)2 = 9E
2
Esneklik potansiyel : 9E 4E E

enerjisi EpL = 1 k . (2x)2 = 4E
2
Kinetik enerji : 0 5E 8E
EpM = 1 k . x2 = E
2
EL 5
= dir.
EM 8
Srtnmesiz ortamda yay sabitleri k, 5k olan X ve Y yaylar arasndaki x

cisim ok ynnde x kadar sktrlyor. k 5k
Buna gre, sistemde depolanan toplam esneklik potansiyel enerjisi ka
k . x2 dir? X Y
ET = EX + EY
ET = 1 k . x2 + 1 5k . x2 = 3 . kx2 bulunur.
2 2
Srtnmesiz bir ortamda 2 kg ktleli cisim yay sabiti 200 N/m olan yaya ekildeki
konumdan serbest braklyor.
Buna gre, cisim yay en fazla ka metre sktrr? (g = 10 m/s2) 4 metre
Cismin kaybettii toplam potansiyel enerji yayda esneklik potansiyel enerjisine

k = 200 N/m
dnr. Yay x kadar sksn;
Ep = Eyay
mg (h + x) = 1 k . x2
2
2 . 10 (4 + x) = 1 200 . x2
2
x = 1 metre
Srtnmesiz bir ortamda K noktasnda durmakta olan 2 kg kt- 2kg

F = 4N k = 400 N/m
leli cisme KL arasnda F = 4N luk kuvvet uygulanp kuvvet L
noktasnda kaldrlyor.
K L
Yay en fazla 0,4 metre sktna gre KL aras uzaklk x ka x
metredir?
Kuvvetin yapt i yayda potansiyel enerji olarak depolanr.
F . x = 1 k .x2 4 . x = 1 400 . (0,4)2 x = 8 metre

2 2
Enerji kaybnn nemsiz olduu sistemde yay sabiti k olan bir yay x kadar m
k
sktrlp nne m ktleli cisim konuluyor. Yay serbest brakldnda cisim
yaydan Ek kinetik enerjisi ile ayrlyor.
K O
Ek kinetik enerjisinin bykl, x
I. k, yay sabiti
II. m, cismin ktlesi
III. x, skma miktar
niceliklerinden hangisinin artmasyla artar?
Yayda depolanan enerji kinetik enerjiye dnr,
Ek = 1 kx2 den x ve k nin artmas Ek yi arttrr.

2
m ktlenin artmas Ek yi deitirmez. ( m artarsa cismin hz azalr.)
zde X ve Y yaylarna 2m, m ktleli cisimler ekildeki gibi balanmtr.

Ex
Buna gre, X ve Y yaylarnda depolanan esneklik potansiyel enerjileri oran katr?
Ey X
K 2m
mg = k . Xy
Xy = x Ex = 1 k(3x)2 L m
2 Ex
3mg = k . Xx = 9dur.
Xx = 3x Ey
Ex = 1 k . x2
2

Srtnme Kuvveti
Hareket halindeki cisme etki eden srtnme kuvveti daima cismin hareketine V
ters yndedir. Srtnme kuvvetinin yapt i negatif olup srtnmenin yapt
i sya dnen enerjiye eittir. fs
Cisim x yolunu aldnda srtnme kuvvetinin yapt i Wsr , x

G = mg
Wsr = fs . x
fs = k . N
bantsyla bulunur. fs = k . mg
Cisme |KL| yolunda etki eden kuvvetlerin yapt i,
WF = F . x fs F
WNet = (F fs) . x
Wfs = fs . x K L
x
Srtnme katsaysnn 0,2 olduu bir ortamda 2 kg ktleli cisim 8 m/s hzla 8 m/s
frlatyor. 2 kg
Buna gre, cisim ka metre yol aldktan sonra durur? (g = 10 m/s ) 2
k = 0,2
Ek = Wfs
1 mV2 = mg . k . x
2
1 2. (8)2 = 2 . 10 . 0,2 . x
2
x = 16 metre bulunur.
Srtnme katsaysnn 0,4 olduu ortamda K noktasndan 4 m/s hzla geen 4 m/s
2 kg ktleli cisme KL arasnda F = 16N luk kuvvet etki ediyor.
F = 16N
2 kg
Buna gre, cismin L noktasndaki hz ka m/s dir? (g = 10 m/s2)
K L
4m
Yaplan i kinetik enerjideki deiime eittir.

WNet = EK
(16 2 . 10 . 0,4) . 4 = 1 2(VL2 42)
2
8 . 4 = VL 16
2
VL = 4 3 m/s dir.

Srtnmenin sadece LS arasnda olduu sistemde K V0 = 0

noktasnda durmakta olan cisme hareketi sresince F
F
kuvveti etki ediyor.
K L M N P R S
Cisim R noktasnda durduuna gre, cisimle zemin ara-
sndaki srtnme kuvveti nedir?
Durmakta olan cismin yine durmas iin kuvvetin yapt i ile srtnmenin yapt i toplam sfr olmaldr.
F . |KR| fs . |LR| = 0
F . 5x fs . 4x = 0
fs = 5F tr.
4
Srtnme katsaysnn 0,8 olduu sistemde durmakta olan 2 kg ktleli cisme F = 25N
F = 25N kuvvet ekildeki gibi uygulanyor. 37
Buna gre, cismin 16 metre yol aldnda hz ka m/s olur? 2 kg
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8 ; g = 10 m/s2) k = 0,8
Fy = 15N
fs = (20 15) . 0,8 = 4N
Ek = WNet fs = 4N Fx = 20N
1 2V2 = (20 4) . 16
2
V = 16 m/s olur. G = 20N
Srtnmenin sadece LM arasnda olduu yatay dzlemde K V0 = 0

noktasnda durmakta olan cisme KM arasnda F = 8N luk kuv- F = 8N
vet uygulanyor. L M
K
Cisimle yatay dzlem arasndaki srtnme kuvveti 4N oldu- 2m 4m
una gre, cismin L ve M noktalarndaki kinetik enerjisi ka
joule'dir?
EL = F . |KL| EM = F . |KM| fs . |LM|

EL = 8 . 2 = 16 joule EM = 8(2 + 4) 4(4)
EM = 32 joule

Mekanik Enerji
Bir sistemde enerji miktar sabittir. Enerjiler aras dnm olabilir ama toplam enerji deimez. Yani evrende
enerji korunumu vardr.
Bir cismin kinetik ve potansiyel enerjileri toplamna mekanik enerji denir. Srtnmesiz bir ortamda cisimlerin
mekanik enerjisi sabittir. Srtnmeli bir ortamda ise enerjinin bir blm srtnme sonucu s enerjisine dn-
r. Bu durumda cismin kinetik ve potansiyel enerjileri toplam (mekanik enerji) azalr.
3h yksekliinden serbest braklan cismin enerji dnmdr.

m
Potansiyel enerji Kinetik enerji K
K hizasnda : 3 mgh 0 h
L
L hizasnda : 2 mgh mgh h
M hizasnda mgh 2 mgh M
h
N hizasnda 0 3 mgh N
yer
Srtnmesiz sistemde enerji korunumu, Vx

L
EK = EL
V0
1 m . V 2 = 1 m (V )2 + mgh hmak
x mak
2 0
2
m Vx
K
F
V
V F
h
F V0 = 0 F d h
m m
F . h = 1 mV2 + mgh F . d = 1 mV2 + mgh

2 2

Srtnmenin sadece KL arasnda olduu sis-

Y
temde X noktasndan E kinetik enerjisiyle fr-
latlan m ktleli cisim Y noktasna kadar kp
dnte K noktasnda duruyor. m
Buna gre, E ka mgh dr? E
3h
X
h
K L
Cismin KL arasnda kaybettii enerji W olsun. Enerji korunumundan,
Gidi E + mgh = W + 3mg E + mgh = 3mgh + 3mgh

Dn 3mgh = W E = 5mgh
Srtnmesiz bir sistemde K noktasndan 2 kg 2kg

ktleli cisim 6m/s hzla frlatlyor. 6 m/s
Buna gre, cismin sistemde kabilecei mak- K

simum ykseklik h ka metredir? (g = 10 m/s2) h
2m
yer
Enerjinin korunumundan,
Ek + Ep = Ep 1 2 . 62 + 2 . 10 . 2 = 2 . 10 . h h = 3,8 metre
1 2 2
Srtnmenin nemsiz olduu sistemde K noktasn-

dan E kinetik enerji ile frlatlan cisim L noktasn-
E M
dan 2E kinetik enerjisi ile geiyor.
Buna gre, cisim M noktasndan ka E kinetik K 3h
enerji ile geer?
2h 2E
L
Enerji korunumundan,
E + 2mgh = 2E EL = EM
mgh = E 2E = E' + 3mgh
2
2E = E' + 3 . E
2
E' =E bulunur.
2
Arl nemsiz dzgn ubuun ularna 3m, m ktleli K, L m

V
cisimleri yaptrlp serbest braklyor.
Buna gre, ubuk dey dzlemden geerken K cisminin kine-
tik enerjisi ka mgh olur?
h
K h h L
3m O m
V
3m
Sistem dey dzlemden geerken K ve L nin potansiyel enerji deiimi kinetik enerjiye dnr.
3 $ mgh
EK = 1 3mV2 = 3E Ep = EK EK =
2 2
mgh
EL = 1 mV2 = E | 3mgh + mgh | = 3E + E EL =
2 2
mg $ h
E=
2
ekildeki srtnmesiz sistemde K ve L cisimleri serbest bra- m

klyor. K
Buna gre, yatay
I. K nin mekanik enerjisi artar.

II. L nin mekanik enerjisi azalr.
III. L cismi yere 2mgh enerjiyle arpar. 2m
yarglarndan hangileri dorudur? L
h
yatay
I. K cismi yatay yolda potansiyel enerji kaybetmez, kinetik enerji kazanr. (Doru)
II. L cismi kaybettii potansiyel enerjinin (2mgh) bir ksmn K ye kinetik enerji olarak aktard iin meka-
nik enerji azalr. (Doru)
III. 2mhg = EK + EL olduu iin yanl

Srtnmenin sadece yatay dzlemde olduu sis- X m

temde h yksekliinden serbest braklan Y cismi M
noktasnda duruyor.
Y 2m
Yatay dzlemde srtnme katsays sabit olduuna
2h
gre, 2h yksekliinden serbest braklan X cismi
h
hangi noktada durur? (Noktalar aras uzaklklar
eit) K L M N P R S T
Srtnmenin yapt i W = fs . x = mgk . x
EY WX 2mg $ h 2mgk $ 2x
= =
E X WY mg $ 2h mgk.y
y = 4x (P noktasnda durur.)
Srtnmenin sadece KM arasnda olduu sistemde 3h m

yksekliinden serbest braklan m ktleli X cismi K den X
ikinci geiinde duruyor. m
Y
Buna gre, 2h yksekliinden serbest braklan m ktleli
Y cismi hangi noktada durur? 3h
2h
(KM arasnda srtnme katsays sabittir.)
d d
K L M
X cismi srtnmeli yolda gidi ve dn olmak zere 4d yol alr.

3mgh = Ws . 4d EY = Ws
3mgh 3mgh
Ws = (her blmede kaybolan enerji) 2mgh = $x
4d 4d
x b 2,6 d dir.
Cisim 2,6 d lik yol alr. Gelite 2d dnte 0,6 d giderse KL arasnda durur.

Srtnmenin sadece LM arasnda olduu sistemde m =2kg

8 metre ykseklikten 2 kg ktleli cisim serbest b-
raklyor.
LM arasnda srtnme katsays 0,4 olduuna gre,
cisim yay en fazla ka metre sktrr? 8m k = 144 N/m
L M
4m
mgh = fs . x + 1 kx2
2
2 . 10 . 8 = 2 . 10 . 0,4 . 4 + 1 144x2
2
160 = 32 + 1 144x2
2
x = 4 metre
3
Srtnmenin sadece KL arasnda olduu V

sistemde K noktasndan V hzyla frlatlan
m 5d
m ktleli cisim M noktasndan yine V hzyla
geiyor. K L
Buna gre, KL arasndaki srtnme katsay- 10d

6d
s nedir? (qLMu = 2 qKLu)
37
M V
LM = 10d, KL = 5d alndnda M noktasna gre enerji korunumundan,
1 mV2 + mgh = f x + 1 mV2

s
2 2
mg . 6d = mg . k . 5d
k = 1,2 bulunur.

TME VE ZGSEL MOMENTUM
Durmakta olan bir cismi hareket ettirebilmek, hareketli bir cismi durdurmak iin cisme kuvvet uygulanmaldr.
Cismin kazanaca hz (hzdaki deiim) cisme uygulanan kuvvet ve kuvvetin uygulama sresine bal olarak de-
iir.
Bir cisme uygulanan kuvvet ile kuvvetin etki sresinin arpmna itme V
m
denir. tme vektrel bir byklk olup I harfi ile gsterilir. Birimi N.s ya F F
da kgm/s dir.

tme = Kuvvet x Zaman I = F . t I = tme
F = Kuvvet (N)
t = Zaman (s)
Kuvvet - zaman grafiinde alan itmeyi verir.
I1 = F1 . t1 Kuvvet
I2 = F2 . t2 F1
ITop = I1 + I2 I3
I3 = F3 . t3 F2
I4 = 0 1 2
t3 t4
0
t1 t2 Zaman
3 4
F3

Srtnmesiz bir sistemde yerden 2 kg ktleli cisim dey yukar 30 m/s hzla atlyor.
Buna gre, cismin hareketi sresince cisme etki eden itme ka N.s dir? (g = 10 m/s2)
30 m/s
2kg
V0 30
t = 3s I = F . t = mg . tu
g = 10 =
tuu = 6 saniye I = 2 . 10 . 6 = 120 N.s dir.
Srtnmesiz bir ortamda 2 kg ktleli cisim 80 metre ykseklikten V0 = 20 m/s

20 m/s hzla yatay olarak atlyor.
Cisme hareketi sresince etki eden itme ka N.s dir? (g = 10 m/s2)
80 m
Cisme yatay dzlemde kuvvet etki etmedii iin yatay dzlemde itme sfrdr.
h = 1 gt2 I = F . t = mg . t
2
80 = 1 10t2 I = 2 . 10 . 4 = 80 N.s dir.
2
t = 4 saniye

Momentum
Hareket halindeki cismin ktlesi ile hznn arpm momentum olarak tanmla- V 2V
nr.
m 3m
Momentum vektrel bir byklk olup P harfi ile gisterilir. Momentumun birimi
kg. m/s dir. P1 = mV P2 = 6mV
Momentum;

P = m . V P = Momentum
m = Ktle (kg)
V = Hz (m/s)
tme ve Momentum Arasndaki liki

Dinamiin temel yasasna gre,
F = m . a = m . TV V1 V2
Tt F F
m
F . t = m . V

I = P t
F . t = m(V2 V1)
Momentum - zaman grafiinde eim cisme etki eden kuvveti verir.

Momentum
tan = eim = TP = F P1
Tt
P
P2
t
0
t Zaman
tme, momentumdaki deiime eit olduu iin itme ve momentum birimleri ortak kullanlabilir.
N. s = kg. m
s

V hzna sahip m ktleli cisimlerin yzeylere arpp ayn hzla yansmas sonucu momentumdaki deiim,

P = Pson Pilk ile bulunur.
m
m
m
V
V V
V V
m V
m m
V V
m
60 120
m
P1 = 2mV P2 = mV 3 P3 = mV 2 P4 = mV
Pilk Pilk
30
Pilk

Pilk
2mV = P1 P2 = mV 3 120 P3 = mV 2 P4 = mV
Pson
30
Pson Pson Pson
t = 0 annda durmakta olan 2 kg ktleli cisme etki eden net Kuvvet (N)
kuvvet - zaman grafii ekildeki gibidir. 8
Buna gre, cismin 2. , 4. ve 6. saniyedeki hzlar ka m/s dir?
6
0
2 4 Zaman (s)
2
I1 = 8 . 2 = 16 N.s I = P = m . V 16 = 2(V2 0) V2 = 8 m/s
I1 + I2 = 16 + 4 . 2 = 24 N.s I = P = m . V 24 = 2(V4 0) V4 = 12 m/s
I1 + I2 I3 = 24 2 . 2 = 20 N.s I = P = m . V 20 = 2(V6 0) V6 = 10 m/s

Yatay srtnmesiz bir sistemde 20 m/s hzla hareket etmekte 20 m/s 5 m/s
olan 2 kg ktleli cisim duvara arpp 5 m/s hzla geri dnyor. t = 0,02s
Cisimle duvar arasndaki etkileim sresi 0,02 saniye olduuna
2kg
gre, duvarn cisme uygulad ortalama kuvvet ka N olur?
P1 = 2 . 20 = 40 kg. m/s F . t = P
P2 = 2(5) = 10 kg. m/s F . 0,02 = 50
P = 50 kg. m/s F = 2500 N dur.
Yatay srtnmesiz bir sistemde +x ynnde 3 m/s hzla hareket et- +y

mekte olan cisme 0 noktasnda etki eden kuvvetle cisim +y ynnde
4 m/s hzla hareketini srdryor. 4 m/s
Buna gre, cisme 0 noktasnda etki eden itme ve cisme etki eden kuv-
2kg
vetin yn nedir?
V1 = 3 m/s
+x
0
2kg
Pilk = 2 . 3 = 6 kg. m/s Pilk = 6 kg. m/s
Pson = 2 . 4 = 8 kg. m/s

tme ve kuvvetin yn momentum deiimi ynndedir. Pson = 8 kg. m/s
= P = 10 kg. m/s
37
P 2 = Pi2 + Ps2
P = 10 kg. m/s

Bir hareketlinin momentum - zaman grafii ekildeki gibidir. Momentum

Buna gre, cismin kuvvet - zaman grafii nasldr? 2P
0
t 2t 3t Zaman
F . t = P (0 - t) eim sabit F = sabit Kuvvet
F = TP = eim (t - 2t) eim sfr F = sfr F

Tt
(2t - 3t) eim artar F = artar
0
t 2t 3t Zaman
Srtnmesiz yatay dzlemde 20 m/s hzla hareket etmekte olan cisme hareke-
20 m/s
tine zt ynde F = 8N luk kuvvet 2 saniye etki ettiinde hz V1, 6 saniye etki
F = 8N
ettiinde V2 oluyor. m = 2kg
Buna gre, V1 ve V2 ka m/s dir?
F . t = m . V F . t = m . V
8 . 2 = 2(V1 20) 8 . 6 = 2(V2 20)
V1 = 12 m/s V2 = 4 m/s
Yatay ve srtnmesiz bir yolda durmakta olan 2 kg ktleli cisme, 20N luk kuv- 20N
vet ekildeki gibi 16 metre etki ediyor.
Buna gre, cisme etki eden itme ka N.m dir? (sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
2kg 37
16 m
Fx = m . a x = 1 at2 I = Fx . t
2
20 . 0,8 = 2 . a 16 = 1 8t2 I = 20 . 0,8 . 2
2
a = 8 m/s2 t = 2 saniye I = 32 N.s

Ktlesi 2 kg olan cisme ait momentum - zaman grafii ekildeki gi- Momentum (kg . m/s)
bidir.
24
Buna gre,
I. cismin momentum deiimi,
II. itme, 8
III. cisme etki eden kuvvet,
IV. cismin t = 0 anndaki hz 0
2 Zaman (s)
nedir?
I. P = 24 8 = 16 kg. m/s
II. I = P = 16 N.s
III. eim = F = 24 - 8 = 8N
2
IV. 8 = 2 . V0
V0 = 4 m/s
Srtnmesiz sistemde x = 0 konumunda durmakta olan cisme ait kuvvet - yol Kuvvet
grafii ekildeki gibidir.
F
Cismin x konumdaki momentumu P1, 2x konumdaki momentumu P2 olduuna
P
gre, 1 oran katr?
P2 0 Yol
x 2x
V1 P1 m $ V1
F . x = 1 mV12 = 2 = = 2 tr.
2 V2 3 P2 m $ V2 3
F . x + F $ x = 1 mV22
2 2

V hzyla hareket etmekte olan m ktleli bir cismin kinetik enerjisi ile momentumu arasndaki iliki,
Kinetik Enerji
Ek = 1 mV2 . m
2 m E2
2
Ek = P
2m
E1
0 Momentum
P1 P2
Bir cismin momentumunun kinetik enerjisine gre deiim grafii Ek (joule)

ekildeki gibidir.
4
Buna gre, cismin hz 6 m/s olduunda momentumu ka kg m/s olur?
1
0 P (kg m/s)
2 4
2 2
E = P 1 = 2 m = 2 kg P=m.V
2m 2m
P = 2 . 6 = 12 kg m/s
Srtnmesiz yatay dzlemde K noktasnda durmakta olan 3kg ktleli V

cisme 8N luk kuvvet L noktasna kadar uygulanyor. F = 8N
3kg
Cisim L noktasndan geerken momentumu ve hz nedir?
K 3m L
E=F.x
2 2
E = P 8 . 3 = P P = 12 kg m/s P=m.V
2m 2$3
12 = 3 . V
V = 4 m/s

Momentumun Korunumu
Bir cisme uygulanan net kuvvet sfr ise cismin ya da sistemin momentumu deimez. Momentum vektrel bir
byklk olduu iin cismin ya da sistemin ilk momentum ile son momentum vektrleri eittir.

Pilk = Pson
Srtnmesiz bir sistemde sktrlm yay bir iple balanp ularna 3m ve 3m ip m

m ktleli cisimler konuluyor.
p kesilip cisimler yaylardan kurtulduunda K ve L cisimlerinin hzlar oran
K L
VK
katr?
VL
Sistem durgun halde olduundan Pilk = 0 dr.

Pilk = Pson
0 = PK PL
0 = 3m . VK m . VL
VK 1
= tr.
VL 3
Srtnmesiz yatay dzlemde durmakta

olan 6m ktleli cisim bir i patlama sonu- 2m
cu m, 2m, 3m ktleli paraya ayrlyor. P2m
m, 2m ktleli cisimler ekildeki hz vek- Pm
O
trleri ile hareket ettiine gre, nc
parann hz vektr nasldr? O
P3m
m
V3m
Pilk = 0 olduu iin cismin toplam momentumu sfr olmaldr. 3m ktleli cismin momentumu P3m hz vektr

V3m olur.

Srtnmesiz sistemde durmakta olan 4m ktleli ara zerin- 10 m/s

deki m ktleli cisim yere gre 10 m/s hzla ekildeki gibi atlyor.
m
Buna gre, aracn hz ka m/s olur? (sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8) 37
4m
Pilk = Pson
0 = m . 10 . 0,8 + 4m . V
V = 2 m/s
arpmalar
1. Merkezi Esnek arpma
Merkezi esnek arpmada cisimlerin momentum vektrleri ile toplam kinetik enerji korunur. Esnek arpmada
cisimlerde ekil deiimi olmaz.
Momentum korunumundan, P1 P2
V1 V2
m1 V1 + m2 V2 = m1 V'1 + m2 V'2 m1 m2
Momentum ve enerji korunumundan,

V1 + V'1 = V2 + V'2
Srtnmesiz yatay dzlemde 2kg ve 1kg ktleli K, L cisimleri esnek ar- 2kg 1kg
pma yaptktan sonra hzlar VK ve VL oluyor. 9 m/s 3 m/s
K L
Buna gre, VK ve VL ka m/s dir?

P1 = P2 2 . 9 + 1(3) = 2 . VK + 1 . VL 2VK + VL = 15 VK = 1 m/s
VL = 13 m/s
V1 + V'1 = V2 + V'2 9 + VK = 3 + VL VK VL = 12

Srtnmesiz yatay dzlemde hareket etmekte olan K ve L cisimleri

2 kg 1 kg
merkezi esnek arpyorlar. 12 m/s 6 m/s
Buna gre, K ve L cisimlerinin son hzlar VK ve VL ka m/s dir?
K L
(I) 2 . 12 + 1 . 6 = 2.VK + 1.VL 2VK + VL = 30 VK = 8 m/s

(II) 12 + VK = 6 + VL VK VL = 6 VL = 14 m/s
2. Merkezi Olmayan Esnek arpma

Bu arpmada momentum korunur.
m2 V2
V2 = 0
V1
m2
m1
arpmadan nce
m1
V1
arpmadan sonra
Dey momentum korunumu, Yatay momentum korunumu,
m1V'1 . sinb = m2V'2 . sina m1V'1 . cosb + m2V'2 . cosa = m1V1
VL
m
Srtnmesiz yatay dzlemde 5 m/s sabit hzla hareket et-
mekte olan K cismi durmakta olan L cismi ile esnek arp- V2 = 0
yor. 5 m/s 53
K L
37
Cisimler arpma sonras ekildeki gibi hareket ettiine 2m m
gre, VK ve VL ka m/s olur? 2m
VK
Dey momentum Yatay momentum

m. VL . 0,8 = 2m . VK . 0,6 2m . VK . 0,8 + m . VL . 0,6 = 2m . 5
VK 2V
= 1,6VK + 0,6VL = 10 (VK = 2V, VL = 3V)
VL 3V
5V = 10 V = 2 m/s
VK = 4 m/s , VL = 6 m/s dir.

Esnek arpmada zel Durumlar

a. Cisimlerin ktleleri eit ise, cisimler hz deiimi yapar.
m m V=0
V V
V=0
K L K L
arpmadan nce arpmadan sonra
m m V 2V
2V V
K L K L
m m V 2V
2V V
K L K L
m m m m m m m m
V V
K L M N K L M N
b. Cisimlerin momentumlar eit ise, cisimler arpma sonras ayn hzlarla geri dnerler.
m1 V1 V2 m2 V1 V2
K L K L
Srtnmesiz yatay dzlemde 2m, m ktleli K ve L cisimleri ekil-

deki konumlardan harekete balayp O noktasnda esnek arpma L
m
yapyorlar.
arpma sonras L cisminin hz vektr ekildeki gibi olduuna VL
gre, K cisminin momentum vektr nasl olur? VL
O
VK
PK + PL = P'K + P'L PK
PL K

P'K = PK + PL P'L 2m
PK PL

Srtnmesiz ray zerindeki K ve L cisimleri birbirine do- K L

ru hareket etmektedir. t = 0 annda ekildeki konumda olan
cisimler t sre sonra O noktasnda arpp, arpmadan t
sre sonra ekil II deki konumdan geiyorlar. O
ekil I
Buna gre,
I. cisimlerin ktleleri eittir. K L
II. cisimlerin momentumlar eittir.
III. arpma esnektir.
O
yarglarndan hangileri dorudur? (Blmeler eit aralkldr.) ekil II
Cisimler O noktasnda arptktan sonra geldikleri gibi geri dnmtr. Bu nedenle cisimlerin momentumlar
eittir. arpma esnektir.
Esnek Olmayan arpma

Esnek olmayan arpmada momentum korunur fakat enerji korunmaz. Enerjinin bir ksm sya dnr. Cisimler
arpma sonras kenetlenerek birlikte hareket ederler.
m1 m2 m1 m2
V1 V2
Vort
Pilk = Pson

m1 V1 + m2 V2 = (m1 + m2). Vort
m1, m2 ktleli cisimler V1, V2 hzlar ile O noktasnda esnek olmayan arpma yaparlar ise;
Port
mT
m1V1 = Port . cos m1
V1
m2V2 = Port . sin O
V2
m2

Srtnmesiz yatay dzlemde K, L, M cisimleri ekildeki konum-

Lm I II
lardan harekete balayp O noktasnda esnek olmayan arpma
yapyorlar. III
Buna gre, ortak ktlenin hareket yn ekildekilerden hangisidir? IV V
2m
K O
M
3m
PK = 2m . V = 2mV PM = 3mV
III
PL = m . V = mV
PM = 3m . V = 3mV
O PK = 2mV
ortak momentum III ynndedir.
PL = mV
Ktlesi 0,2 kg olan mermi ipe bal 1,8 kg ktleli bloa arpp saplanyor.
Buna gre, bloun kabilecei maksimum ykseklik h ka metredir?
(g = 10 m/s2)
0,2kg h
60 m/s
1,8kg
0,2 . 60 = (0,2 + 1,2) . Vort EK = EP
Vort = 6 m/s 1 m . V2 = m . g . h
2 T 0 T
1 . 62 = 10 . h
2
h = 1,8 metre

5m ktleli bir araba 12 m/s hzla hareket ederken, m ktleli m

cisim 5 m/s hzla ekildeki gibi arpp kenetleniyor. 53
5 m/s
Buna gre, ortak ktle hangi ynde ka m/s hzla hareket eder?
12 m/s
(sin53 = 0,8 ; cos53 = 0,6)
5m
Pilk = Pson
5m . 12 m . (5 . 0,6) = (5m + m) . Vort
Vort = 9,5 m/s
Srtnmesiz bir dzlemde K noktasndan V0 hzyla eik 2m m

olarak atlan 3m ktleli cisim maksimum ykseklikte i pat-
lama sonucu iki paraya ayrlyor.
2m ktleli cisim serbest dme hareketi yaptna gre, m h mak
V0
ktleli cisim K noktasndan ka x uzaklkta yere arpar?
3m
K x
Maksimum ykseklikte cismin yatay hz V olsun,

m V = 3V
Pilk = Pson
3m . V = 2m . 0 + m V' x=V.t t
V' = 3V dir. x' = 3V . t = 3x

x = 3V . t
Cisim K noktasndan x + 3x = 4x uzaa der.

TORK
Kuvvetin cisimler zerinde ekil deitirme ve teleme hareketi etkisinin yannda cisimleri bir nokta etrafnda
dndrme etkisi de vardr. Kuvvetin bu dndrme etkisine tork (moment) denir. Tork vektrel bir niceliktir.
Birimi N.m olup harfi ile gsterilir.
Torkun yn sa el kuralna gre bulunur.
F
Sa elin drt parma ubuun dnme ynn, drt
parmaa dik olarak alan ba parmak tork vektr-
nn ynn gsterir.
d
Uzants dnme noktasndan geen kuvvetlerin dndrme etkisi yoktur.

O F1 1 = 0

O F2 2 = 0
O noktas etrafnda dnebilen ubua etki eden kuvvetin torku,
F F : Kuvvet (Newton)

d : Uzaklk (metre)
O
d : Tork (N.m)
= F . d bants ile bulunur.
100 / 11. Snf - Fizik

O noktas etrafnda dnebilen ubua etki eden kuvvetin torku,
I. Yol II. Yol Fy F
= Fy . d = F . d' d
Fx
O
d = d . sin
: Sayfa dzlemine dik ieri ynde.

9 : Sayfa dzlemine dik dar ynde.
Bileke Tork
O noktas etrafnda dnmekte olan ubua birden fazla ()
etki eden kuvvetlerin torklar toplam ubuun dnme y-
nn belirler. F3 F4
d d d d d d
= (F1 . 2d + F2 . 6d) (F3 . 4d + F4 . 5d) O
ynde oluan 9 ynde oluan F1 F2

tork tork
(+)
Bir cismin dengede kalmas iin cisme etki eden kuvvetlerin bilekesi ve cismin dnme noktasna gre toplam
torkun sfr olmas gerekir.
Srtnmesiz yatay dzlemdeki eit blmeli ubua etki eden kuvvetlerin F

bilekesi sfr olmasna ramen ubuk toplam tork ynnde dner.
d d d d
O
F
= F . 2d + F . 2d
= 4F . d
11. Snf - Fizik / 101

Paralel Kuvvetlerin Dengesi

Ayn ynde iki kuvvetin etki ettii ubuun dengede kalabilmesi iin, ubua etki eden nc kuvvetin bu iki
kuvvetin arasnda ve zt ynde olmas gerekir.
F3 = 4F
F1 + F2 = F3
F3 = 4F olmaldr.
d1 O d2
F1 = 3F F2 = F
3F . d1 = F . d2
3d1 = d2
Paralel iki kuvvetin bilekesinin uygulama noktas ubuun (sistemin) denge noktasdr.
Paralel kuvvetler zt ynde ise, sistemin denge noktas kuvvetlerin F1 = 5F

dnda ve byk olan kuvvete daha yakndr.
d d d d
O
x
F1 = F2 + RDen
RDen = 4F R Den = 4F F2 = F
5F . x = f . (4d + x)
x=d
Eit blmeli arlksz ubuk P1 ve P2 arlkl cisimlerle dengededir.

Buna gre, P2 arl ve ip gerilme kuvveti ka N dur? ip T
P1 = 6N P2
P1 ve P2 ubuu zt ynde dndrr.

P1 . 3 = P2 . 2 T = P1 + P2
6 . 3 = P2 . 2 T=6+9
P2 . = 9 Newton T = 15 Newton
102 / 11. Snf - Fizik

Eit blmeli trde ubuk P1 ve P2 arlkl cisimler ile

ekildeki gibi dengededir. ip T = 12N
p gerilme kuvveti T = 12N olduuna gre, ubuun arl
K
G ve P2 arl ka N dur?
G
P1 = 2N P2
K noktasna gre tork alndnda P1 ve G ayn ynde T bunlara zt ynde ubuu dndrr.
P1 . 6 + G . 3 = T . 2 P1 + G + P2 = T
2 . 6 + G . 3 = 12 . 2 2 + 4 + P2 = 12
G = 4 Newton P2 = 6 Newton
Eit blmeli arlksz ubua 3P, P, 4P arlklar ekildeki X Y Z T

gibi aslmtr.
Buna gre, ubuk hangi noktadan aslrsa yatay dengede ka-
lr? (Blmeler eit aralkldr.)
3P P 4P
Bu tr sorularda ubuun herhangi bir ucuna gre tork alnarak soru zlr. K noktasna gre tork alnrsa,
RDen = 4P + P + 3P = 8P R Den = 8P
3P . 6 + P . 3 + 4P . 0 = 8P . d d
d b 2, 6 K
X Y Z T
K noktasndan 2,6 birim uzaklk YZ arasna karlk gelir.
3P P 4P
11. Snf - Fizik / 103

Eit blmeli, trde ve 60 Newton arlkl ubuk ekildeki gibi

dengededir. T1 T2
Buna gre, ip gerilme kuvvetleri T1 ve T2 ka N dur?
ubuun arlk merkezine gre tork alndnda,

T1 3 2 T2
3T1 = 2T2 T1 + T2 = 60
T1 2 3T1
= T1 + = 60
T2 3 2
T1 = 24 N 60N
T2 = 36 N
2P arlndaki eit blmeli trde ubuk ekildeki konumda

12P ve 6P arlklar ile tutulmaktadr.
ubuk serbest brakldnda dengede kalmas iin hangi nok-
taya ka P arlk aslmaldr?
12P
K L M
6P
Kuvvetlerin dengesinden,
12P = 6P + 2P + x 12P
x = 4P arlk aslmaldr. K L M
O noktasna gre tork yazlrsa, O

4P . x + 2P . 1 = 6P . 2 4P 2P 6P
x = 2, 5 birim
4P arl O noktasndan 2,5 birim uzaklkta LM arasndan aslmaldr.
104 / 11. Snf - Fizik

zde kare levhalardan olumu trde cisim O noktas etrafnda serbeste

F1
dnebilmektedir. Cisim F1 , F2 ve F3 kuvvetleriyle ayr ayr dengede tutulmak-
tadr. F2

Buna gre, kuvvetlerin byklkleri F1 , F2 ve F3 arasndaki iliki nedir?
O
F3
F1 , F2 ve F3 kuvvetlerin torku birbirine eit olmaldr.
= F1 . 2
= F2 . 1 F2 > F1 = F3 tr.
= F3 . 2
O1 ve O2 noktalar etrafnda serbeste dnebilen

zde ve trde ubuklar dengede olup ip gerilme T1 T2
kuvvetleri T1 ve T2 dir. x
T
Buna gre, 1 oran katr? x
T2
37 37P P 0,8
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
O1 d d O2
P
Paralel kuvvetlerde ann nemi yoktur.
T1 . 2d = P . d T1 5
= tr.
T2 . 2x = 0,8P . x T2 4
Yarap 10cm olan trde, 60N arlndaki kre ykseklii 4cm olan basa- F
maktan kartlmak isteniyor.
Buna gre, kreyi basamaktan karabilecek en kk kuvvet ka N dur?
10
cm
10
6cm
cm
8cm O
Kuvvetin en kk olmas iin kuvvet yolunun en byk olmas gerekir.
4cm
Fmin . 20 = 60 . 8
Fmin = 24 Newton 60N
11. Snf - Fizik / 105

Yatay ve srtnmeli bir dzlemde zde u- F1

buklar F1 , F2 ve F3 kuvvetleri ile ekildeki F3
F2
gibi dengededir.
1 > 3 > 2 olduuna gre kuvvetlerin O nok-
tasna gre torklar 1, 2 ve 3 arasndaki iliki
nedir? 1 2 3
x1 x2 x3
Paralel kuvvetlerde ann nemi olmad iin F1 = F2 = F3 tr.
1 = F1 . x1 1 > 3 > 2 ise x2 > x3 > x1 dir.

2 = F2 . x2 Buradan 2 > 3 > 2 dir.
3 = F3 . x3
Eit blmeli, 2P arlkl trde u-

buk 8P arl ve F kuvveti ile yatay I ip II ip
konumda dengede tutulmaktadr.
2 1
Buna gre, F kuvvetinin maksimum
ve minumum deerleri ka P dir? F
2P
8P
Kuvvetin maksimum deerinde ubuk 1 ynnde harekete gemeye alr. I. ip gerilme kuvveti sfr alnr. II. ipe
gre tork yazlr. Minumum kuvvetinde ise 2 ynnde dnmeye alr. II. ip gerilme kuvveti sfr olur. I. ipe gre
tork alnr.
Fmak . 3 = 2P . 1 + 8P . 5 Fmin . 6 + 2P . 2 = 8P . 2
Fmak = 14P Fmin = 2P dir.
106 / 11. Snf - Fizik

ip T ip T1 ip T2
d d
G G
4P 4P
ekil I ekil II
Eit blmeli trde ubuk ekil I deki gibi dengededir. Sistem ekil II deki gibi kurulduunda iplerde oluan geril-
me kuvvetlerinin byklkleri T1 ve T2 oluyor.
Buna gre, T1 ve T2 ka P dir?
G . 2 = 4P . 1 T2 ye gre tork alnr. 4P . 1 + 2P . 3 = T1 . 4 T1 + T2 = 2P + 4P

G .= 2P dir. T1 = 2,5P T2 = 3,5P dir.
O noktas etrafnda dnebilen eit blmeli 2P arlkl, tr-

de ubuk 4P arlkl cisim ile dengededir.
Buna gre, ip gerilme kuvveti T ka N dur?
T
T . 0,6 = Tx
37
O
2P 4P
Tx = T . sin37
Tx = T . 0,6
T . 0,6 . 4 = 2P . 2 + 4P . 3
T = 20 Newton
3
11. Snf - Fizik / 107

Srtnmenin sadece yatay dzlemde olduu sistemde eit bl- dey

meli trde ubuk ekildeki gibi dengededir.
ubuun arl 24N olduuna gre, yatay ve dey duvarlarn Nd
ubua uygulad tepki kuvvetleri Ny ve Nd nedir?
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
Ny
37
yatay
Fs O
24N
Kuvvetlerin dengesinden, Ny = 24 Newtondur. (Fs srtnme kuvveti Fs = Nd)

O noktasna gre tork alnrsa,
Nd . 3d = 24 . 2d Nd = 16 Newtondur.
O noktas etrafnda dnebilen 2P arlndaki eit blmeli

trde ubuk, zerindeki 4P arlkl cisim ile dengededir.
Buna gre, ip gerilme kuvveti T ka P olur?
T
(Srtnmeler nemsizdir.)
ip T
4P
O
2P
4P
O noktasna gre tork alnr.

T . 3 + T. 6 = 2P . 3 + 4P . 3
9T = 18P
T = 2P dir.
108 / 11. Snf - Fizik

d d
M
K L M L
K
ekil I ekil II
Eit blmeli arlksz ubua K, L, M cisimleri asldnda ekil I ve ekil II deki gibi dengede kalyor.
Buna gre; K, L, M cisimlerinin ktleleri mK , mL ve mM arasndaki iliki nedir?
I. 2K + L = 2M (M > K) II. denklemde M I. denklemde yerine yazlrsa

II. 3L = M + K 4K = 5L olur. ( K > L)
+ Buradan, mM > mK > mL bulunur.
4L + K = 3M (M > L)
Eit blmeli P arlkl kare levhalardan oluan trde cisim I ve

II destekleri zerinde dengededir.
Buna gre, desteklerin cisme uyguladklar tepki kuvvetleri ka
P dir?
I II
NI N II
I ve II. destee gre tork,
2P . 1 + 6P . 2 = NII . 5 NII = 14P
5
6P . 3 + 2P . 4 = NI . 5 NI = 26P
5
2P 6P
I II
11. Snf - Fizik / 109

Eit blmeli 18 Newton arlkl trde iki ubuk

ekildeki gibi dengede iken ip gerilme kuvveti T 5br 4br
O ip
oluyor.
T
Buna gre, T ka N dur? 18N
(sin53 = 0,8 ; cos53 = 0,6) 53
18N
18 . 5 + 18 . 7 = T . 9
2
T = 19 Newton'dur.
Arl nemsiz eit blmeli ubuk K noktasndan

asldnda X ve Y cisimleri ile yatay dengede kal- ip T
yor.
K L M N P yatay
ubuun aslma noktas L ye kaydrlrsa yatay den- d
genin bozulmamasi iin 4m ktleli Z cismi hangi nok- ip ip
taya aslmaldr?
X Y
6m
I. durum II. durum

6m . 1 = Y . 3 6m . 2 = 2m . 2 + 4m . d
Y = 2m d = 2 birim
L noktasndan 2 birim uzaklk N noktasdr.
Kesien Kuvvetlerin Dengesi

Bir cismin dengede olmas cismin durmas ya da cismin sabit hzl hareket yapmas anlamna gelir. Bir cismin
dengede kalmas iin cisme etki eden kuvvetlerin bilekesinin (vektrel toplamnn) sfr olmas gerekir.
Ayn dzlemde bulunan kuvvet bir noktaya ayn anda uygulandnda cisim dengede ise kuvvetin vektrel
toplam sfr olmaldr.
F2
Noktasal cisim dengede ise,

F1 + F2 + F3 = 0
O
F1
F1 + F2 = F3

F2 + F3 = F1

F1 + F3 = F2 F3
110 / 11. Snf - Fizik

Kesien kuvvetler dengede ise kuvvetlerin karsndaki alarn sinslerine oran eittir.
F1 F2 F3

sin = sin = sin
Kuvvetler arasndaki alar arasnda > > ilikisi varsa, kuvvetlerin byklkleri arasndaki iliki,
F2 > F3 > F1 tr.
Srtnmesiz yatay dzlemde bulunan noktasal O cismine etki eden bileke

F2
kuvvet sfrdr.

Buna gre, F1 , F2 ve F3 kuvvetlerinin byklkleri arasndaki iliki nedir? 30 O
F1
F3
Kuvvetlerin karsndaki a byk ise kuvvet kktr.
F1 = 120
F2 = 90 F2 > F1 > F3
F3 = 150
ekildeki srtnmesiz sistemde K, L, M cisimleri ekildeki gibi den-

gededir.
M cisminin arl 24N olduuna gre, K ve L cisimlerinin arlk-
lar GK ve GL nedir?
53 37
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
24N
K M
L
GK GL GM GK GL 24
= = = =
sin127o sin 90o sin143o 0,8 1 0,6
(sin53) (sin37) GK = 32N
GL = 40N
11. Snf - Fizik / 111

Arl 60N olan trde kre ekildeki gibi dengededir.

Buna gre, T ip gerilme kuvveti ve duvarn tepki kuvveti N ka N dur? T
37
N
O
Ty = T . cos37 = 60 Newton
T Ty
T . 0,8 = 60
Tx = N
T = 75 Newton 37
Ty = 60 Newton
53
Tx = T . sin37 = N N
Tx
75 . 0,6 = N
N = 45 Newton
G = 60 N
120 Newton arlndaki, dzgn trde kre ekilde- X Y

ki gibi X, Y eik dzlemleri zerinde dengededir. Ny Nx
Buna gre, krenin X ve Y dzlemine uygulad kuvvet

ka N dur? 37 53
37 53
G = Nx = Ny 120 = Nx = Ny
sin 90o sin127o sin143o 1 0,8 0,6
(sin53) (sin37) Nx = 96 Newton
Ny = 72 Newton
112 / 11. Snf - Fizik

Arl 30N olan X cismi ekildeki gibi arlksz iplerle dengede iken ip
gerilme kuvvetleri T1 ve T2 dir. 37 53
Buna gre, T1 ve T2 ka N dur? T1 T2
X 30N
30N
T1 = 30 . cos53 = 18 Newton
T2 = 30 . cos37 = 24 Newton
T2
T1
53 37
30N
120
T1 T1 T2 60 T2 T3 T3
K
K K
Trde K cismi ekildeki gibi dengede iken ip gerilme kuvvetleri T1, T2 ve T3 oluyor.
Buna gre, T1, T2 ve T3 arasndaki iliki nedir?
2T1 = GK
3T2 = GK T3 > T2 > T1
T3 = GK
pler arasndaki a bydke ip gerilme kuvveti artar.
11. Snf - Fizik / 113

Srtnmenin nemsiz olduu sistemde 36N arl-

ndaki K cismi ekildeki gibi dengededir.
Buna gre, T ip gerilme kuvveti ka N dur?
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
T 37
K 36N
Tx . sin37 = GK T = Tx + Tx . cos37 Tx
Tx . 0,6 = 36 T = 60 + 60 . 0,8 T 37
Tx
Tx = 60 Newton T = 108 Newton
36N
Arlksz iplerle kurulan ekildeki sistemde K ve L cisimleri den-

gededir.
T1 T2
Buna gre, T, T1 , T2 ve K cisminin arl GK ka N dur?
37 T 53
K L
GK GL = 32N
T2 . sin53 = GL T2 . cos53 = T1 . cos37 GK = T1 . sin37 T = T2 . cos53

T2 . 0,8 = 32 40 . 0,6 = T1 . 0,8 GK = 30 . 0,6 T = 40 . 0,6
T2 = 40N T1 = 30N GK = 18N T = 24N
114 / 11. Snf - Fizik

Dzgn, trde K kresi ekildeki gibi 100N luk kuvvetle dengededir. X

N K
X ve Y yzeylerinin tepki kuvvetleri Nx ve Ny oran x = 1 olduuna gre
Ny 2
krenin arl ka N dur? O
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
F = 100N
37
Y
Ny = Fx = F . cos37 = 100 . 0,8 = 80N Fy

Fy = F . sin37 = 100 . 0,6 = 60N
Nx 1 Nx 1 Ny
= = Nx = 40N Fx
Ny 2 80 2
Nx
Fy = Nx + GK
GK
60 = 40 + GK
GK = 20N
ekildeki srtnmesiz sistemde 24 Newton arlndaki zde K

ve L kreleri dengededir.
L
F1, F2 ve N kuvvetleri ka N dur?
F1
K
F2 37
Krelerin birbirine uygulad tepki kuvveti T olsun,

T
N = GK + GL T . sin37 = 24 T . cos37 = F1
N = 24 + 24 = 48 Newton T . 0,6 = 24 40 . 0,8 = F1 F1
L 37
T = 40 Newton F1 = 32 Newton
F2 = 32 Newton
24 Newton
11. Snf - Fizik / 115

DENGE
Ktle ve Arlk Merkezi
Bir cismin ktlesine etki eden yerekimi kuvvetine arlk denir. Arlk vektrel bir byklk olup yn her za-
man dnyann merkezine dorudur. Bir cismi oluturan tm ktlelerin bir noktada topland yere ktle merkezi
denir. Cisimlerin ktle merkezi ve arlk merkezi ayn noktadadr.
Trde cisim: Cismin ktlesinin her noktasna eit olarak dalm cisimlere trde cisim denir.
Dzgn, Trde Cisimlerin Arlk Merkezi

Tel, ember ve dikdrtgen emberin arlk merkezi cisimlerin geometrik merkezleridir. Cisimlerin arlklar
uzunluklar ile doru orantldr.
Tel ember Dikdrtgen ereve

b
,
O r O
a
, ,
2 2
G ,
G 2r G 2a + 2b
Levha eklindeki cisimlerin arlk merkezi cisimlerin geometrik merkezleridir. Cisimlerin arl alanlar ile
doru orantldr.
Daire Dikdrtgen levha Kare levha gen levha
b a
O r O O 2h
a a O 3
h
3
a
a.h
G = r 2 G=a.b G = a2 G=
2
Silindir, kre gibi cisimlerin arlklar hacimleri ile doru orantldr.
Kre Silindir Koni
r h
O r O O
h
4 r
G = r . h
2
4
r 3 G = r 2 . h
G= 3
3
116 / 11. Snf - Fizik

Trde Olmayan Cisimlerin Arlk Merkezi
Cisimler bir iple asldnda ipin uzants arlk merkezinden geer.
K
T T
O O
L
I II III
I. Cisim dengede ise, arlk merkezi O noktasdr.
II. Cisim dengede ise, arlk merkezi KL arasndadr.
III. p gerilme kuvvetleri eit ise, ubuun arlk merkezi O noktasdr.
O O
I II III
I. Taral blme kesilip atlrsa, ktle merkezi ok ynnde kayar.

II. Taral blme kesilip atlrsa, levhann ktle merkezi deimez.
III. Taral 1 blm kesilip 2 blmesi olarak yaptrlrsa, denge bozulmaz.
Koordinat dzleminde verilen ktlelerin ktle merkezlerinin bulunmas,
y
m1
m $1 m $2 m $4
X= 1 + 2 + 3 3
m1 + m2 + m3
2 m3
m1 $ 3 + m2 $ 1 + m3 $ 2
Y=
m1 + m2 + m3 1 m2
0 x
1 2 3 4
11. Snf - Fizik / 117

Dzgn, trde telden kesilerek elde edilen K, L emberleri ekildeki L

gibi birletirilmitir. K
Buna gre, sistemin ktle merkezi O1 noktasndan ka r uzaklktadr?
O1 r O2 3r
Sistemin ktle merkezi O noktas olsun, O1 O O2

P . x = 3P . (4r x) x 4r x
x = 3r dir.
2r 2 . 3r
(P) (3P)
Dzgn trde telle elde edilen ekildeki sistem dengededir.

Buna gre, x uzunluu ka d dir? ip
O
d
2
x d
Sistemin O noktasna gre torku alnr.

O
x d
x $ x = 2d $ d 2 2
2 2
x d 2d
2
x = d 2 dir.
118 / 11. Snf - Fizik

Ayn maddeden yaplm K ve L levhalar ekildeki gibi yaptrlmtr.

L
Buna gre, sistemin kte merkezi O noktasndan ka r uzaklktadr? K
O1 r O2 2r
Ktle merkezi O noktas olsun,

O1 O O2
P . x = 4P(3r r) x (3r x)
x = 12r dir.
5 r 2 (2r) 2
(P) (4P)
Yarap 2r olan trde levhadan r yarapl blme kesilip ekildeki gibi yan
tarafa yaptrlyor.
Yeni eklin arlk merkezi O1 noktasndan ka r uzaklkta olur?
r r O1
2r
G2 = G
G1 = p(2r)2 = 4G
G2 = pr2 = G
G . (r + x) + G. (3r x) = 4G . x r r O1 O r
x
x = r dir.
3r x
G 1 = 4G G2 = G
11. Snf - Fizik / 119

O1 merkezli dairesel, trde levhadan 60 lik blm kesilip ekildeki gibi yan
tarafa yaptrlyor.
Yeni eklin arlk merkezi O1 noktasndan ka r uzaklkta olur? O1
60
r
Sistemin ktle merkezi O noktas olsun.

2P . x = P(r x)
O1
x = r tr. O O1 r
3 x rx 60 60
r
2P P
240 120
(2P) (P)
100 cm uzunluundaki trde bir telin bir ucundan 10 cm'lik ksm kendi zerine katlanyor.
Buna gre, telin ktle merkezii ka cm yer deitirir?
Katlama sorularnda arlk merkezindeki yerdeitirme,

2
x = (Katlanan) = 10 = 1 cm bulunur.
2

Toplam uzunluk 100
Ayn dzlemde bulunan m, 2m, 6m ktleli cisimler koordinat sistemine y

ekildeki gibi yerletirilmitir. m 2m
3
Buna gre, cisimlerin ktle merkezinin koordinatlar (x, y) nedir?
2
1
6m x
0 1 2 3 4
X' = m $ 1 + 6m $ 3 + 2m $ 4 = 3
m + 6m + 2m
K . M (3, 1) dir
Y = m $ 3 + 6m $ 0 + 2m $ 3 = 1
m + 6m + 2m
120 / 11. Snf - Fizik

Trde tellerin bklmesiyle oluturulan X, Y, Z telleri O nok-

talarndan iple aslyor. O ip O ip O ip
X Y Z P
Bu tellerden hangileri serbest brakldnda dey dzlemde P
P
ekildeki gibi dengede kalr?
4P 2P
(Blmeler eit aralkldr.) 2 2 P
3P P 2P
2 2 P
pin uzantsna gre tork alnr.

x 2 2 P . 1 = 2 2 P (Dengede kalr.)
y 2P . 1 + P . 1 ! 3P . 1 (Dengede kalmaz.)
2 2
y P . 1 + P . 1 + P . 1 ! 2P . 1 (Dengede kalmaz.)
2
ekildeki homojen, trde levhadan taral paralar kesilip atlyor.

Levha dengesinin bozulmamas iin hangi parann karlmas gerekir?
Z
Y
1 2 4
Dengenin bozulmamas iin ipin sanda ve solunda karlan paralarn ktle merkezi- 3
nin ipin uzantsna olan dik uzaklnn eit uzaklkta olmas gerekir. Bu nedenle X ve Y X 5
birbirini dengelerken Z'yi dengeleyen 4 ya da 5 tir.
zde ve trde kare levhalarla olutu-

rulan K, L, M cisimleri O noktasndan ip ip ip
bir iple ekildeki gibi balanmtr. O L O O
Levhalardan hangileri serbest brak- K M

lrsa konumu deimez? P
2P 2P 2P 2P
2P
pe gre tork alnrsa, 3P
K iin 3P . 1 ! 2P . 1 + P . 3 (Dengede kalmaz.)

2 2 2
L iin 2P . 1 ! 2P . 1 (Dengede kalmaz.)
2
M iin 2P . 1 = 2P . 1 (Dengede kalr.)
11. Snf - Fizik / 121

Eit karelere blnm dzgn trde levhann ktle merkezi O noktasdr.

1
Levhadan taral blmelerle birlikte hangi blmeler de karlrsa levhann ktle merkezi
O1 4 2
deimez?
O O2
3
5 6
Levhadan karlan paralarn ktle merkezi O1 noktasdr. Levhann ktle merkezinin deimemesi iin karla-
cak paralarn ktle merkezinin O2 noktas olmas gerekir. (4 - 6), (2 - 5) paralarnn ktle merkezi O2 noktasdr.
Dzgn, trde levhadan kesilerek oluturulan ekildeki levhann arlk merke-

zi hangi noktadadr?
(Blmeler eit aralkldr.)
X Y Z
Levha ekildeki gibi paralandnda 2P, 2P arlklarnn ktle merkezi P

(X - Y) arasnda bulunur. P P
X Y Z
2P 2P
122 / 11. Snf - Fizik

Basit Makineler
Gnlk hayatmzda kullandmz basit makineler bir iin daha kolay yaplmasn salar. Basit makineler i ko-
layl salarken enerjiden kazan salamazlar. Basit makinelerde yoldan ya da kuvvetten kazan salanabilir.
Yoldan kazan salanrken kuvvetler kayp, kuvvetten kazan salanrken yoldan kayp vardr.
Kuvvet Kazanc
Basit makinelerde kuvvet kazanc ykn kuvvete orandr.
P
Kuvvet Kazanc = Yk = x dir. F.x=P.y
Kuvvet y x y
P = x
F y F
Verim
Verim sistemden alnan enerjinin, sisteme verilen enerjiye orandr.
Alnan Enerji
Verim =
Verilen Enerji
1. Kaldralar
Kaldralar yoldan ya da kuvvetten kazan salamak iin oluturulan dzeneklerdir. Kaldralarda yk - kuvvet
bants tork prensibine gre hesaplanr.
F F
F y x
x y x y
P P P
F . x = P . y F . x = P . y F.x=P.y
KK = x f kazan ya da p KK = x (kazan var) KK = x (kayp var)

y kayp olabilir y y
11. Snf - Fizik / 123

P P
FI F2
Eit blmeli arlksz ubuklar ekildeki gibi F1, F2 kuvvetleri ve P arl ile dengededir.
F1
F2
Desteklere gre tork alnr.
F1 . 2 = P . 3 F1 5
= olur.
F2 . 5 = P . 3 F2 2
P P
FI F2
I II
Arlksz ubuklar zerindeki P arlkl cisimler F1 ve F2 kuvvetleri ile dengededir.

Buna gre, I ve II sistemlerin kuvvet kazanlar nedir?
KK = P dir.
F
I. F1 . 3 = P . 1 II. F2 . 2 = P . 4
KK1 = P = 3 KK2 = P = 1
F1 F2 2
124 / 11. Snf - Fizik

ekildeki sistem dengede iken ubuun K ucu 6 metre yu-

kar ekilirse P yk ka metre yukar kar? P
6m FI
(P cismi ubua yaptrlmtr.)
Kuvvetten kazan varsa yoldan kayp vardr.
KK = P = 6 = 3 tr.
F 4 2
h' = h . 2 = 6 $ 2 = 4 metre yksektir.

3 3
2. Makaralar
Merkezleri etrafnda dnebilen dairesel levha eklindeki aletlerdir. Makaralar sabit ve hareketli makaralar
olmak zere iki eittir.
a) Sabit Makaralar
Bir nokta etrafnda dnebilen makaralardr.
F3
F1 F2
P P P
F1 = P F2 = P F3 = P
Sabit makaralarda kuvvetten kazanc ya da kuvvetten kayp yoktur. F kuvveti h kadar

ekilirse P yk h kadar ykselir, makara dnme ekseni etrafnda h kadar dner.
h
h h
P
11. Snf - Fizik / 125

b) Hareketli Makaralar
Dnme eksenine yk aslarak merkezi hareket edebilen dzenektir. Hareketli makaralarda kuv-
vetten kazan olup yoldan kayp vardr.
F F
Makara arl PM alnrsa,
2F = PM + P dir.
Pm
F kuvveti ile ip h kadar ekilirse,
P yk h kadar ykselirken, makara merkezi etrafnda h kadar dner.

2 2
Makara h kadar ykselir. h
2
F
h
2
h
P 2
c) Palangalar
Sabit ve hareketli makaralarla oluturulan sistemlerdir.
Makara arlksz ise 4F = P
Makara arl Pm ise 4F = P + 2Pm
F
F F
F F
126 / 11. Snf - Fizik

Makara arl P olan makaralar ve P arlkl cisim ile srtnmesiz sistem dengededir.
T
Buna gre, T ip gerilme kuvveti ka P dir?
Tx Tx Tx
P
3Tx = P + P T = 2Tx + P P
P
Tx = 2P T = 2 . 2P + P
3 3
T= 7P bulunur.
3
Srtnmenin ve makara arlnn nemsiz olduu sistemde 120N arlndaki yk F

kuvveti ile dengededir.
F F
Buna gre, F kuvveti ka N dur? F
3F 3F
Kuvvet dengesinden,
6F = 120 120N
F = 20N dur.
Srtnme ve makara arlnn nemsiz olduu sistemde P1 ve P2 arlkl ci-

simler ekildeki gibi dengededir.
P1
P2
2T
2T T
Kuvvetlerin dengesinden, T T
P1 = T P1
P1 1
= bulunur.
P2 = T + 2T + T = 4T P2 4
P2
11. Snf - Fizik / 127

Yar aplar 2r, r olan K, L makaralar F kuvveti ve P yk ile dengededir.

h
Buna gre, F kuvveti ile ip h kadar aa ekilerse K ve L makaralarnn tur saylar oran K
2r
NK
ka olur?
NL
F r L
h
2
P
F kuvvetiyle ip h kadar ekilirse K makaras h, L makaras h kadar dner.
2
h = NK . 2 . 2r NK
h = 1 bulunur.
= NL . 2 . r NL
2
Arl P olan makaralarla kurulan srtnmesiz sistemde 3P arlkl yk ve F

kuvvetinin etkisinde dengededir.
Buna gre, F kuvveti ka P dir?
F
P P
FP FP F
2(F P) = 3P + P
P
F = 3P dir.
3P
Srtnmesiz ve arlksz makaralarla kurulu sistem eit blme-

li ubuk ile ekildeki gibi dengededir.
T
Buna gre, ubuun arlk merkezi hangi nokta ya da noktalar
T
arasndadr?
T T T
2T
K L M N 3T
ubua bal ip gerilme kuvvetleri 2T ve 3T dir.
ubuun arlk merkezi L noktasndan x birim uzakta ise,
2T . x = 3T(5 x)
x = 2 birim yani L noktasndadr.
128 / 11. Snf - Fizik

Makara arl ve srtnmelerin nemsiz olduu sistemde P ar-

lkl cisim F kuvvetiyle ekildeki gibi dengededir.
Buna gre, F kuvveti ka P dir?
2F
F
F F F F
2F F
2F 2F
P
2F + 2F + F + 2F = P
F = P dr.
7
Makara arl ve srtnmelerin nemsiz olduu sistemde P arlkl yk

F kuvveti ile dengededir.
Buna gre, ip gerilme kuvveti T nin cismin arl P ye oran T katr?
P F F 0,6 F F
T 37
0,8 F
T = 0,8F
T = 4 tr.
P = F + F + 0,6F = 2,6F P 13
11. Snf - Fizik / 129

3. krk
Merkezden geen kol ve merkezi etrafnda dnebilen silindirden oluan sistemlerdir.
F
r R
r O
R
P F
Silindirin dnme eksenine gre tork alnrsa,

F . R = P . r elde edilir.
F kuvvetiyle R uzunluundaki kol O noktas etrafnda n tur dndrlrse P yknn ykselme miktar h,
h = n . 2 . r bantsyla bulunur.
4. Kasnaklar
NK NK NK
NL NL
K NL
rK rL rK rL rL
K L K L L
rK
NK . rK = NL . rL NK . rK = NL . rL NK = NL
VK rK
VK = VL VK = VL =
VL rL
5. Dililer
Hareketlerini zerindeki dilerle dier dilere aktaran aletlerdir. Dililerin yarap di saysyla orantldr.
NK
NK
NL NL
rK rL rL
rK
NK . rK = NL . rL NK = NL
VK VK rK
= 1 =
VL VL rL
130 / 11. Snf - Fizik

Yaraplar ekildeki gibi olan K, L, M, N kasnaklarndan L ve M

K
emerkezlidir.
L
K kasna ok ynnde 2 tur atarsa N kasana ka tur atar? M
3r r
2r
NK . rK = NM . rM NL . rL = NN . rN
2 . 3r = NM . r 6 . 2 . r = NN . r N
r
NM = 6 tur NN = 12 tur atar.
NL = 6 tur
E merkezli K, L kasnaklar ok ynnde kaymadan ilerle-

K
yebilmektedir.
L XK
K kasna ok ynnde 2 tur atarsa M kasna ka tur atar? r XL
2r
M T
r
K kasna iki tur atarsa: XK = 2 . 2r . 2 = 8r ilerler.
L kasna iki tur atarsa: XL = 2 . r . 2 = 4r ipi sarar.
T ipi toplam 12r yukar hareket eder. M makaras 6r P
dner, 6r dey yukar hareket eder.
6r = NM 2r
NM = 3 tur atar.
O noktas etrafnda dnebilen K ve L kasnaklar e merkezlidir.

K kasna ok ynnde 2 tur atarsa M kasnann yer deitirmesi ve tur K 3r
says ne olur? L r
K ve L kasnaklar ipi N . 2r kadar sarar. X K = 12r

X L = 4r M
XK = 2 . 2 . 3r = 12r K kasna M kasnan 6r, L kasna-
r
ise zt ynde 2r kadar dndrr.
XL = 2 . 2r = 4r 2r 6r
Toplam 4r dner.
4r = NM . 2r NM = 2 tur atar. P
XK M makarasn 6r, XL ise 2r yukar eker. Toplam 8r yer deitirir.
11. Snf - Fizik / 131

Yaraplar r, 2r olan K ve L dilileri merkezleri etrafnda dnebilmekte-

dir. 90 L
K
K dilisi ok ynnde 1 tur atarsa K ve L dililerinin grnmleri nasl
2
olur?
r 2r
K dilisi yarm tur attnda taral blme 180 dnp tam kar blmde yer alr.
NK . rK = NL . rL
L
1 . r = NL . 2r K
2
NL = 1 tur atar. (90 dner.)
4
X
E merkezli 2r, r yarapl X, Y silindirlerinden oluan Y
krk sisteminde K, L cisimleri arasndaki dey uzaklk 2r r F
6r dir.
Kuvvet kolu ile krk sistemi 2 tur atarsa K, L cisimleri
arasndaki dey uzaklk ka r olur? K
6r
XK = 2 . 2r . 2 = 8r (aa)
XL = 2 . r . 2 = 4r (yukar)
Cisimler aras dey uzaklk h,
h = 8r + 4r 6r = 6r olur.
132 / 11. Snf - Fizik

O noktas etrafnda dnebilen K, L kasnaklar emerkezli

olup eit blmeli G2 arlkl trde ubukla ekildeki gibi
dengededir. K
G 3r
K cisminin arl G1 olduuna gre 1 oran katr? L
G2 r
O
T
G2
Kasnaklarn merkezine gre ve O noktasna gre tork
alnrsa, O
G1 . r = T . 3r
T . 4 = G2 . 2 G1 K
G
G1
T = 1
. 4 = G2 . 2
33
G
1 = 3
G2 2
K, L dilileri ve M kasnandan L dilisi ve M kasna e merkez- L

lidir. d uzunluundaki ubuk F kuvveti ile n tur dndrldnde P K rL
yk deyde h kadar yer deitiriyor. M
d r 2r rM
Buna gre, d, rK, rL ve rM uzunluklarndan hangisi artarsa h artar? O
rK
F
h = NM . 2rM dir.
d artarsa K nin tur says deimez. NM deimez, h deimez. P
rK artarsa NL ve NM artar, h artar.
rL artarsa NL ve NM azalr, h azalr.
rM artarsa, h artar.
O1 ve O2 merkezleri etrafnda dnebilen K, L ve M, N kasnaklar

K
emerkezlidir.
M
Sistem P1 ve P2 arlkl cisimlerle ekildeki gibi dengede olduuna L 2r
P N
gre, 1 oran katr? r r
P2 O1 O2
3r
Tama yaplr ve O2 noktasna gre tork alnr.

P1 . r = P1 . 3r P1 . 2r = P2 . r
P1 P2
P
P1
P1 = 1
$ 2r = P2 $ r
3 3 P1
P'1 =
P 3
1 = 3 bulunur.
P2 2
11. Snf - Fizik / 133
6. Eik Dzlem
Kuvvetten kazan, yoldan kayp vardr. Srtnmesiz eik dz-
lemde P arlkl cisim F kuvveti ile dengede ise,
F
P.h=F.L P
L h
F = P . h = P . sin
L
Srtnmesiz sistemde G ve P arlkl cisimler arlksz

makara ile ekildeki gibi dengededir. T
T
Buna gre, G oran katr? G
P
3h h
G
P
T = G G = 2P
G = 6 bulunur.
T = 2P G . h = 2P P
3h
O noktas etrafnda dnebilen e merkezli K ve L kasnaklarnn K

yaraplar 3r, r dir.
L
P T1
Buna gre, P1 ve P2 arlklar oran 1 katr? T2
P2
(sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8) P1 P2
37 53
T1 . 3r = T2 . r T1 = P1 . sin37 1 = P1 $ 0,6 P1 4
= dur.
3 P2 $ 0,8 P2 9
T1 1
= T2 = P2 . sin53
T2 3
134 / 11. Snf - Fizik

7. Vida
Sral dilerden oluan ve cisimleri bir arada tutmaya yardmc olan
b
aletlere vida denir. Vida zerindeki iki di arasndaki uzakla vida ad-
m denir. Vida adm a ile gsterilir. F
Vida bir tur dndrldnde vida zeminde a kadar ilerler. Zeminin a
vidann ilerlemesine kar koyan kuvvete zeminin diren kuvveti (diren-
gen) denir.
prensibine gre, Zemin
R
F . 2b = R . a dr.
Vida zeminde n tur attrldnda vidanin zeminde ilerleme miktar h,
h = n . a bantsyla bulunur. F = Kuvvet (N)
R = Zeminin direngen kuvveti (N)
a = Vida adm
b= Kuvvet kolu

Vida adm a olan aa vidas b uzunluundaki kolun ucuna F kuvveti uy- b
gulandnda ancak dndrlebilmektedir. F
a = 1 olduuna gre, zeminin diren kuvveti R ka F dir? ( = 3)
b 10
a
Zemin
F . 2 . b = R . a dan b = 10, a = 1 alnrsa,
R
F . 2 . 3 . 10 = R . 1
R = 60F bulunur.
Vida adm a, 2a olan 2h, 3h uzunluundaki K, L vidalarnn bir zemine tamamen saplanmalar isteniyor.
n
Vidalarn zemine tamamen saplanmas iin vidalarn tur saylar oran K ka olmaldr?
nL
2h = nK . a
nK 4 tr.
3h = nL . 2a nL = 3
11. Snf - Fizik / 135

8. Eit Kollu Teraziler
Ularnda zde kefeler olan bir ubuk ortasndan desteklenmi basit makinelerdir. Eit kollu terazilerde kk
ktleleri lmek iin ktlesi mb olan binici denilen kk ktleler kullanlr.
Eit kollu terazide denge tork prensibine gre bulunur. N O N
n
mK . g . N = mL . g . N + mb . g . n mb
m
mK = mL + n . b bantsndan bulunur.
N
K L
N = Blme says
mb = Binici ktlesi
n = Binicinin bulunduu blme
Duyarllk:
Eit kollu terazide llebilecek en kk ktleye denir. Binicinin ardk iki blme arasndaki yer deitirmesi
ile yapt etki duyarlla eittir.
10 blmeli eit kollu terazide X cismi, 12 gram ktleli cisim ve 5 gram ktleli
10 O 10
binici ile dengededir. 6
Buna gre, X cisminin ktlesi ka gramdr?
X 12 gram
mb
mX = 12 + n .
N
mX = 12 + 6 . 5 mX = 15 gram
10
136 / 11. Snf - Fizik

N O N N O N
6 4
K K L K L 10 gram
Ardk iki blme arasnda 0,5 gramlk etki yapan zde binicilerle dengede olan eit kollu terazilerde biniciler 6.
ve 4. blmededir.
Buna gre, K ve L cisimlerinin ktlesi ka gramdr?
2mK = mL + 6 . 0,5 mK + mL = 10 + 4 . 0,5

2mK = mL + 3 (I) mK + mL = 12 (II)
I ve II birletirilirse,
2mK = 12 mK + 3 5 + mL = 12
mK = 5 gram mL = 7 gram
O O O
4 8 n
X Y Z T X Z Y T X T
ekil I ekil II ekil III
Eit kollu terazilerin kefelerinde X, Y, Z ve T cisimleri varken zde biniciler ekil I de 4. ekil II de 8. blmede
dengededir.
ekil III de X ve T cisimlerinin dengede kalmas iin binicinin kanc blmeye getirilmesi gerekir?
X + Y = Z + T + 4D (ekil I)
X + Z = Y + T + 8D (ekil II)
+
2X = 2T + 12D
X = T + 6D binici 6. blmeye getirilmelidir.
11. Snf - Fizik / 137

2. nite Elektrik ve Manyetizma
ELEKTRK VE MANYETZMA
ELEKTRKSEL KUVVET
Elektrik ykl cisimler arasnda itme ve ekme etkisine coulomb kuvveti denir. Ykl cisimlerin birbirine uygu-
lad kuvvet yklerin arpm ile doru aralarndaki uzaklklgn karesiyle ters orantldr.
Zt ykl cisimler birbirini ekerken ayn iaretle ykl cisimler birbirini iter.
+q1 F1 F2 q2
F1 = F2
d
q1. q2
F1 = F2 = k . F1 +q1 +q2
F2
d2
d
k : coulomp sabiti (9. 109 N.m2/c2)

d : Ykler aras uzaklk (metre)
q = Yk miktar (coulomb)
L ykl cismine etki eden bileke kuvvet,
K FM L FK M K FK L M
+q +q +q q +q +q
FM
R = qFK FM q R = FK + FM

q2 ykl cisme etki eden bileke kuvvet F ise,
q1 . q2 Fy
FX = F . cos = k . F
d12
q1 q2
q .q
FY = F . sin = k . 3 2 2 Fx
d2 d1
d2
q3
Ykl cisimler arasndaki elektriksel (coulomb) kuvvetin bykl yklerden birinin yk bykl iki katna
karsa kuvvet iki katna karken ykler arasndaki uzaklk iki katna karlrsa elektriksel kuvvet drtte birine
iner.
138 / 11. Snf - Fizik

Yaltkan iplerle asl duran ktlesi m1, m2 yk q1, q2 olan cisimlerin birbirine uygulad elektriksel kuvvet eittir.
= ise m1 = m2 dir.

> ise m1 < m2 dir.
< ise m1 > m2 dir. F1 q1 q2
F2
m1 m2
m1 g m2 g
ple tavana ve birbirine asl iki cismin iplerde oluturduu gerilme kuvvetleri,
T1 = G1 + G2 T1 = G1 + G2
T1 T1
T2 = G2 + F T2 = G2 F
G1 +q1 G1 +q1
T2 T2
G2 +q2 G2 q2
Arl nemsiz ubuk ekildeki gibi dengede ise ipe gre tork alndnda,
F1 . d1 = F2 . d2
ip
q1 . q3 q .q d1 d2
k. 2
. d1 = k . 2 3 . d 2 dir. q1 q2
dx dy2
F1 F2
dx dy
+q3 +q3
Eik dzlemde ykl cisimler dengede ise,
q1 . q2 T1
F=k. = G2 . sin G1
d2 q1
F
G2 F
T1 = F + G1 . sin
q2 d
11. Snf - Fizik / 139

+q q +q 4q
d 4d
ekil I ekil II
Srtnmesiz yatay dzlemde bulunan ykl cisimlerin ekil I de birbirine uygulad elektriksel kuvvet F1,
ekil II de F2 dir.
F1
F2
q q
F1 = k $2
d
F1
= 4 bulunur.
q 4q F2
F2 = k $ 2
^ 4d h
Srtnmesiz yatay dzlemde tutulmakta olan +3q, q ve +q K q L M

+3q +q
ykl K, L, M cisimlerinden L nin M ye uygulad elektriksel
2d d
kuvvet F dir.
Buna gre, M cismine etki eden bileke kuvvet nedir?
q q
FL = k . $2 = F ise
d M F
F
q $ 3q F
FNet = + 2 F tr. 3
FK = k . = tr. 3 FL FK
^3d h 3
2
Srtnmesiz yatay dzlemde bulunan +9q, qx ve +16q yklerinden +9q

+9q qx +16q
ve +16q sabitlenmitir.
d
qx ykl cisim serbest brakldnda dengede kaldna gre, 1 oran d1 d2
d2
katr?
qx ykl cismin dengede kalmas iin net kuvvetin sfr olmas gerekir.
9q $ qx 16q $ q x d1 3 qx
F1 = F2 k$ k
2 = $
= tr.
d1 d22 d2 4 F1 F2
140 / 11. Snf - Fizik

Srtnmesiz eit blmeli yatay dzlemde bulunan q1 ve q2 yklerinin q3 y-

kne uyguladklar bileke elektriksel kuvvet F dir. Fx
F
q
q2 q1 2 Fx
q3
q2
q q
k $ 1 $ 23 = 2Fx
^2d h q1
8 dir.
q 2 $ q3 q2 =
k$ = Fx
d2
Srtnmesiz, eit blmeli yatay dzlemde bulunan q1 ve q2 yklerinin q3 ykne

2 2 Fx F

uygulad bileke elektriksel kuvvet F dir.
q
q2
q1 Fx
q3
q2
q1 Fx , q2 2 2 Fx kuvveti uygular.
q q
k $ 1 $ 23 = Fx
^2d h
q1 1
dir.
q 2 $ q3 q2 = 2
k$ = 2 2 Fx
_ 2d i
2
Dzgn altgenin kelerine yerletirilen yklerden +q yknn O noktasndaki +q q

+q ykne uygulad elektriksel kuvvet F dir. M L
Buna gre, O noktasndaki yke etki eden bileke elektriksel kuvvet ka F dir?
O
+q q
K
N
FN = 2F
+2q
q q FL = F 2F
FM = k $ $2 = F
d
q q 60 60
FL = FK = k $ $2 = F FK = F 2F
d 60
FNet = 2F 3
q 2q
FN = k $ $ 2 = 2F dir.
d FM = F
11. Snf - Fizik / 141

G arlkl zde cisimlerin ykleri ayn cins olup yk miktarlar birbirinden farkldr.
Sistem dengede iken ip gerilme kuvvetleri T1 ve T2 oluyor,
T1
Cisimler birbirine dokundurulup ayrlrsa T1 ve T2 nasl deiir? (ipler yaltkan)
q1 G
T2
q2 G
T1 = G + G olduu iin deimez.
T2 = G + F dir. Kreler birbirine dokundurulduunda yk miktarlar eit olur. Yklerin arpm artar yani
F artar T2 artar.
Yaltkan bir iple bal (+) ykl X cismine () ykl K cismi yaklatrl-
dnda ekildeki konumda dengede kalyor.
ip
Sistem dengede iken () ykl L cismi K cismine yaklatrlrsa X kre-
sinin konumu nasl deiir? +

X K L
() ykl L cismi K cismindeki () ykleri iter. Sol uta biriken daha fazla () yk (+) ykl x cismini daha ok
eker ve K kresine yaklar.
pek iplikler asl q1, q2 ykl m1, m2 ktleli K, L cisimleri ekildeki gibi
dengededir.

> olduuna gre,
I. q1 > q2 dr. q1 q2
II. m1 > m2 dir. K L
m1 m2
III. Cisimlerin birbirine uygulad elektriksel kuvvetler eittir.
yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?
> a olmasnn tek nedeni m1 > m2 olmasdr. (II doru)

Cisimlerin birbirine uygulad elektriksel kuvvetler eit ve zt ynldr. (III yanl)
q1 ve q2 iin kesin bir bilgi yoktur.
142 / 11. Snf - Fizik

G = 4N arlndaki zde cisimler ekil I ve ekil II deki gibi

dengededir.
T1
ekil I de T gerilme kuvveti 10N olduuna gre, T1 ve T2 geril- G
+q
me kuvvetleri ka N dur? (Srtnmeler nemsiz, ipler yaltkan) +q +q
d T2
T = 10N
G
+q d
ekil I ekil II
T = G + F T1 = 2G T2 = F
10 = 4 + F T1 = 2 . 4 = 8N T2 = 6N
F = 6N
Srtnmesiz yatay dzlemdeki ykl cisimler yaltkan iplerle

+q +q +3q
birbirine balanp serbest brakldnda sistem dengede kalyor. T1 Y T2
X Z
T d 2d
Buna gre, T1 ve T2 ip gerilme kuvvetleri oran 1 katr?
T2
Fy X Z Fy Fy X Z Fy
T1 T2 T1 T2
Fz Fx Fz Fx
T1 = Fy + Fz T2 = Fy + Fz
q q q 3q q2 q 3q q 3q q2
T1 = k $ $2 + k $ $ 2 = 4 k $ 2 T2 = k $ $ 2 + k $ $ 2 = 13 $ k $ 2
d ^3d h 3 d (2d) ^3d h 12 d
T1 4 3 16
= = bulunur.
T2 13 13
12
Eit blmeli arlksz ubuun ularna +2q ve q ykl cisim-

ler sabitlenmitir. Zeminlere sabitlenen qx ve +q ykl cisim-
+2q q
lerle sistem ekildeki gibi dengededir.
Buna gre, qx'in yk bykl nedir? F1 F2
d
2d +q
qx
ubuun dengede kalmas iin F1 = 2F, F2 = 3F tir.
qx $ 2q
2F = k $
^2d h
2
4q
qx = - tr.
q$q 3
3F = k $
d2
11. Snf - Fizik / 143
ELEKTRK ALAN
Ykl iki cismin birbirine itme ya da ekme kuvveti uyguladn ve bu kuvvetin temas gerektirmeyen bir kuvvet
olduunu rendik. Bu kuvvet, ykl cisimlerin belirli blgelerde etki oluturduu ve bu etkinin uzaklkla deiti-
ini gsterir. Ykl cismin bu etki alanna elektrik alan denir.
Pozitif birim yk bana den kuvvete elektrik alan denir. Elektrik alan vektrel byklktr. E harfi ile gs-
terilir.
q
E1 = E2 = k $ +q q = +1
d2
E1
d
k = coulomb sabiti (9.109 N.m2/c2)
q q = +1
q = yk (coulomb)
d
E2
d = uzaklk (metre)
E = Elektrik alan (N/c)
O noktasndaki bileke elektrik alan,

+q E2 E1 +q +q E1 q
O O E2
EB = qE1 E2 q EB = E1 + E2
X ve Y noktalarnda bulunan +q, q yklerinin K ve L noktalarnda olutur- +q q

duklar bileke elektrik alan EK ve EL dir.
X K Y L
E
Buna gre, K oran katr? (Noktalar aras uzaklklar eittir.)
EL
+1 EY +1 EX
K EX EY L
EK = EX + EY E L = EY EX
q q q q
EK = k $ 2 + k $ 2 = 2E EL = k $ 2 - k $ = 8E
d d d ^3d h 9
2

E1 2 9
= = tr.
E2 8 4
9
144 / 11. Snf - Fizik

+2q, +q yklerinden +q yknn O noktasnda oluturduu elektrik alan

+2q +q
iddeti E dir.
X d Y d O
Buna gre, O noktasndaki bileke elektrik alan ka E dir?
EB = EX + EY
2q q q EX
EB = k $ +k$ 2 fk $ = Ep
^2d h d d2
2
EY = E
EB = E + E = 3E
2 2
Eit blmeli dzlemde bulunan q1 ve q2 yklerinin O noktasnda oluturduu bileke elekt-

E 2E
rik alan E dir.
q
q2
q1
E O
q2
q1 ekmi (), q2 itmi (+) ykldr.
q1
E = k$
^2d h
2
q1
2 bulunur.
q2 q2 =-
2E = k $
d2
r yarapl emberin zerine +2q, q, +q ve +q ykl cisimler ekildeki gibi yer-

+2q
letirilmitir.
N
q yknn O noktasnda oluturduu elektrik alan iddeti E olduuna gre, O
noktasndaki bileke elektrik alan ka E dir?
+q q
M O K
L
+q
q
EK = EL = EM = k $ 2 = E EB2 = (2E)2 + (2E E)2 EL = E
r
2q O E K + E M = 2E
EN = k $ = 2E EB = E 5
r2 E N = 2E
11. Snf - Fizik / 145

Ekenar genin kelerine yerletirilen q1, q2 ve q3 yklerinden q2 yknn O

q1 = +2q
noktasnda oluturduu elektrik alan E dir.
Buna gre, O noktasnda oluan bileke elektrik alan ka E dir?
(O noktas genin arlk merkezidir.)
O
q2 = q q3 = q
O noktasnn yklere uzakl eittir.

O
q
E2 = E3 = k $ =E 60 60
d2 E2 = E E3 = E
2q E 23 = E
E1 = k $ = 2E dir.
d2
E 1 = 2E
E2 ve E3 bilekesi E dir. Bileke elektrik alan EB = E + 2E = 3E dir.

ekildeki q1 ve q2 yklerinin O noktasnda oluturduu bileke elektrik alan E dir.
q E
q2 O
53
q2 q1

Bilekenin E olmas iin q1(+), q2() ykl olmaldr.
E1
E E1 cos37
E2 = E1 . cos37 olmal
q2 q O
k$ = k $ 1 2 $ 0,8 E2
^5d h ^ 4d h
2
q1 4 5d 4d
=
q2 5
53
q2 q1
146 / 11. Snf - Fizik

q1 ve q2 yklerinin O noktasnda oluturduu bileke elektrik alan q1 = q q2

sfrdr.
O K
Buna gre, K noktasnda oluan bileke elektrik alan nedir?
O noktasnda elektrik alann sfr olmas iin,

q1 = q q2 = 4q
q1 = q , q2 = 4q olmaldr. E1
d O d d d K E2
EK = E1 + E2
q 4q q
EK = k $ + k $ 2 = 65 k $ 2
^ 4d h d 16 d
2
Elektrik Alan Kuvvet izgileri

Ykl cisimlerin etrafnda oluturduklar elektrik alan kuvvet izgileriyle gsterilir. Elektrik alan pozitif birim
yke etkiyen kuvvet olduu iin elektrik alan kuvvet izgileri ynndedir.
Elektrik alan izgileri pozitif ykten da doru olup negatif yke dorudur.
Pozitif ykn Negatif ykn

elektrik alan elektrik alan
izgileri izgileri
+ + +
Elektrik alan izgisinin azald yerlerde elektrik alan azalr. Elektrik alan izgileri ykten uzaklatka azalr.
Elektrik alan izgileri birbirini kesmez.
11. Snf - Fizik / 147

Elektrik alan iinde ykl cisimlere kuvvet etki eder. Pozitif ykl cisimlere elekt- E
rik alan ynnde, negatif ykl cisme ise elektrik alana zt ynde kuvvet etki eder. Fe
Ntr cisimlere kuvvet etki etmez. Ykl cisme etki eden kuvvet, +q

F=q.E Fe
q
bants ile bulunur.
Ntr

Dzgn E elektrik alan iinde yk 2 coulomb, ktlesi 4kg olan cisim ekil-
deki gibi dengede kalyor.
37 ip
Buna gre, E elektrik alan iddeti ka N/c dur?
(g = 10 N/kg , sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8) q
m F = qE
G = mg
q$E
tan = F = 3 = 2$E E = 15 N/c dur.
G m$g 4 4 $ 10
Dey dzlemde ekildeki gibi dengede olan m1 = 1kg, m2 = 4kg ktleli q1

ve q2 ykl cisimler dzgn elektrik alan iindedir.
q T1
E = 10 N/c, T1 = 20N, T2 = 30N olduuna gre, q1 ve q2 ykleri oran 1
q2
katr? q1 q2
E
(g = 10 N/kg) m1 m2
T1 = m1g + q1 . E 20 = 10 + q1 . 10 q1 = +1c
q1
1 dir.
T2 = m2g + q2 . E 30 = 40 + q2 . 10 q2 = 1c q2 =-
148 / 11. Snf - Fizik


Srtnmesiz yatay dzlemde dzgn E elektrik alan iinde K noktasnda tutulan
q = 3 coulomb ykl 2kg ktleli cisim serbest braklyor. E
Cisim L noktasndan 6 m/s hzla getiine gre, E elektrik alan iddeti ka N/c
dur? +q
K 4m L
bantsndan
W = F . x = EK q . E . x = 1 mV2 3 . E . 4 = 1 2 . 62 E = 3 N/c dur.
2 2
Ykl Bir Krenin Elektrik Alan

letken bir krenin iinde yk bulunmaz. Btn yk yzeyde toplanr. Bu nedenle krenin iinde elektirk alan
sfrdr. Krenin yzeyinde elektirk alan iddeti en fazla olup yzeyden uzaklatka elektrik alan iddeti azalr.
O, K, L noktalarnda elektrik alan iddetleri,
+
+ +
EO = 0
q + +
EK = k $ O K L
r2 + r r
+
q q
EL = k $ = k$ 2
^2rh 4r +
2 +
+
E
r O r
Merkezleri akk olan 2r, r yarapl X, Y iletken ii bo krelerin ykleri

qx = +5q
qX ve qY dir.
X
qy = +q
Buna gre, K, L, M noktalarnda oluan elektrik alan iddetleri EK, EL ve EM Y
arasndaki iliki nedir?
r r r
M L K
K noktasnda yalnz Y, L ve M noktalarnda X, Y kreleri elektrik alan olu-

turur.
q q 5q 3 q q 5q 2 q
EK = k $ EL = k $ +k$ = k $ 2 EM = k $ +k$ = k$ 2
r2 ^2rh ^2rh 2 r ^3rh ^3rh 3 r
2 2 2 2
Buna gre, EL > EK > EM bulunur.
11. Snf - Fizik / 149

ELEKTRKSEL POTANSYEL ENERJ

Bir cismin durumundan dolay sahip olduu enerjiye potansiyel enerji denir. Cismin durum deitirmesi sonucu
potansiyel enerji depo edebilir ya da potansiyel enerji kaybedebilir.
Aralarnda d kadar uzaklk bulunan q1 ve q2 yklerinin elektrik potansiyel enerjisi,
q q E . Kuvvet
Ep = k $ 1 $ 2 bants ile bulunur.
d
k = 9. 109 N.m2/c2 F
q1, q2 = coulomb
d = metre
Alan
Ep = joule
Yol
d
Ep = F . x
q q
Ep = k $ 1 $ 2 2 $ d
d
q q
Ep = k $ 1 $ 2
d
Ykler ayn iaretli ise elektriksel potansiyel enerji pozitif, ykler zt iaretli ise elektriksel potansiyel enerji
negatiftir.
Ayn iaretli ykler birbirine yaklatka elektriksel potansiyel enerji artar, zt ykl cisimler birbirine yakla-
tka elektriksel potansiyel enerji azalr.
ekildeki sabit yklerin oluturduu sistemin elektriksel potansiyel enerjisi,

q1
q q q q q q
Ep = k $ 1 $ 2 + k $ 1 $ 3 + k $ 2 $ 3 bantsyla bulunur. d1 d2
d2 d1 d3
q3 q2
d3
Ykl cisimleri I konumundan II konumuna getirmek iin yaplmas gereken i,

W = Epson Epilk
d1 d2
q q q q
W = k $ 1 $ 2 - k $ 1 $ 2 dir. q1 q2 q1 q2
d2 d1
I II
150 / 11. Snf - Fizik

ekildeki yklerin oluturduu sistemin elektriksel potansiyel enerjisi E1 dir.

+2q
E
Sistemden +q yk alnrsa elektriksel potansiyel enerji E2 olduuna gre, 1 oran
E2
katr?
d d
q d +q
2q q 2q (- q) (- q) $ q q2
E1 = k $ $ + k $ $ +k$ =- k $
d d d d E1 1
=
E2 2
2q $ (- q) q2
E2 = k $ =- 2k $
d d
Ykleri q1 = 2 . 104 C, q2 = 3 . 104 C olan iki yk arasndaki uzakl 6 metreden 3 metreye drmek iin ka
joule i yaplr? (k = 9. 109 N. m2/C2)
-4 -4
E1 = 9 $ 109 $ 2 $ 10 $ 3 $ 10 = 90 joule W = Eson Eilk
6
-4 -4 W = 180 90 = 90 joule
E2 = 9 $ 109 $ 2 $ 10 $ 3 $ 10 = 180 joule
3
q, +2q, +2q ykl cisimler ekil I deki konumda iken sis-

q +2q +2q +2q q +2q
temin elektriksel potansiyel enerjisi E1, ekil II de E2 dir.
d 2d d d
E
Buna gre, 1 oran katr? ekil I ekil II
E2
(- q) $ 2q (- q) $ 2q 2q $ 2q 2 q2
E1 = k $ +k$ +k$ =- k $
d 3d 2d 3 d E1 1
= tr.
2q $ (- q) 2q 2q (- q) $ 2q q2 E2 3
E2 = k $ +k$ $ +k$ =- 2k $
d 2d d d
11. Snf - Fizik / 151

Elektriksel Potansiyel
Birim yk bana den elektriksel potansiyel enerjiye elektrik potansiyel denir. Elektriksel potansiyel V harfi
ile gsterilir. Skaler bir byklktr. Birimi volt'tur.
+q ve q yknden d kadar uzaklktaki K ve L noktalarnn potansiyelleri VK, VL,

+q +1
q
VK = k $ d K
d
q q +1
VL = - k $ dir.
d d L
+q, q = coulomb (C)

d = metre (m)
V = volt (V)
q1, q2 ve q3 yklerinin O noktasnda oluturduu elektriksel potansiyel, q1 q2

d1 O d2
q1 q q
V0 = k $ + k $ 2 + k $ 3 tr.
d1 d2 d3 d3
q3
ekildeki sistemde +q ve +3q yklerinin K noktasnda

d +q d d +3q d
oluturduu potansiyel 24 volt'tur.
K L
Buna gre, L noktasndaki potansiyel ka volt'tur?
q 3q q q
24 = VK = k $ + k $ = 2k $ k $ = 12 volt
d 3d d d
q 3q q
VL = k $ + k $ = 10 k $
3d d 3 d
VL = 10 $ 12 = 40 volt
3
152 / 11. Snf - Fizik

X ve Y noktalarnda sabit q1, q2 yklerinin K ve L noktalarndaki potan-

q1 = 20. 10 6 C
siyelleri VK ve VL nedir? (k = 9. 109 N. m2/C2) 4m
X K
5m
3m
Y L
q2 = 5. 106 C
VK = 9 $ 109 $ 20 $ 10 + 9 $ 109 $ 5 $ 10 = 54 $ 103 volt

-6 -6
4 5
VL = 9 $ 109 $ 20 $ 10 + 9 $ 109 $ 5 $ 10 = 47,25 $ 103 volt

-6 -6
5 4
Bir ekenar genin kelerine q, +q ve +2q ykleri ekildeki gibi sabitlenmitir.

+2q
O noktasndaki elektriksel potansiyel VO , K noktasndaki potansiyel VK olduuna
V
gre, O oran katr? (O noktas genin kegenlerinin kesim noktasdr.)
VK 2d
O
2d 2d
d
x K x
q +q
2q ^- qh q q
VO = k $ +k$ +k$ = k$
2d 2d 2d d VO 3
=
2q ^- qh q q VK 2
VK = k $ +k$ x +k$ x = 2k$
3d 3 d
Ykleri q1 ve q2 olan cisimler ekildeki gibi konuluyor. 1m 1m 1m

q1 = 8. 109 C K L q2 = 2. 109 C
Buna gre, K ve L noktalarnn potansiyelleri ka volt'tur?
(k = 9. 109 N. m2/C2)
VK = 9 $ 109 $ 8 $ 10 - 9 $ 109 $ 2 $ 10 = 63 volt

-9 -9
1 2
VL = 9 $ 109 $ 8 $ 10 - 9 $ 109 $ 2 $ 10 = 18 volt

-9 -9
2 1
11. Snf - Fizik / 153

Ykl Bir Krenin Potansiyeli

letken bir krenin zerindeki ykler krenin d ksmna ho-
+
mojen olarak dalr. Kre iinde elektrik yk olmad iin
+
ykl bir cisim bir noktadan baka bir noktaya tandnda +
yaplan i sfrdr. O r x
+
K L M
O, K, L, M noktalarndaki potansiyel,
+ +
q
VO = VK = VL = k $ V
r
q
VM = k $ bantsyla bulunur.
^ + xh
r
r r
Ortak Potansiyel
Ykl iletken kre arasndaki iletken tel zerindeki X anah-
tar kapatlrsa krelerin potansiyelleri eit oluncaya kadar q1
q2
yk ak olur.
Krelerin ortak potansiyeli, r1 X r2
q q
Vortak = k $ 1 + 2
r1 + r2
bantsyla bulunur.
+q ykl krenin K noktasndaki potansiyel 24 volt'tur. +q

Buna gre, L ve M noktalarndaki potansiyel ka volt'tur?
r r r
O K L M
q q 48
VK = VL = k $ = 24 volt VM = k $ =
2r 3r 3
q
k$ = 48 volt VM = 16 volt'tur.
r
154 / 11. Snf - Fizik

ie gemi O merkezli 2r, r yarapl ii bo iletken krelerin ykleri, q1

q1 = +12q , q2 = +4q dur. 2r
Buna gre, O, K, L, M noktalarnn potansiyelleri arasndaki iliki nedir? q2
r r
O K L M
12q 4q q 12q 4q q
VO = k $ + k $ r = 10 $ k $ r VL = k $ +k$ = 8$k$ r
2r 2r 2r
12q 4q q 12q 4q q
VK = k $ + k $ r = 10 $ k $ r VM = k $ + k $ = 16 $ k $ r
2r 3r 3r 3
Buradan, VO = VK > VL > VM bulunur.
Yaraplar r, 2r olan iletken K ve L krelerinin yzeylerindeki

L
potansiyeller 4V ve V dir.
K
Kreler birbirine dokundurulup ayrlrsa K kresinin son potansi-
yeli ka V olur? qK r 2r
O1 qL
O2
qK qK = 4q ise Kreler birbirine dokundurulup ayrlrsa,

4V = k $
r
qL = 2q dur. qK = 2q , qL = 4q olur.
q
V = k$ L q
2r V = k $ dir. 2q
r VK = k $ = 2V olur.
r
O merkezli ii bo iletken krelerin ykleri +9q ve q dur.

+9q
V
Buna gre, K ve L noktalarnn potansiyelleri oran K katr?
VL
q
r r r r
O K L
9q q q
VK = k $ -k$ = 5$k$ r
3r 2r 2 VK 5
= tr.
9q q q VL 4
VL = k $ - k $ = 2 $ k $
4r 4r r
11. Snf - Fizik / 155

ki Nokta Arasndaki Potansiyel Fark

A ve B noktalarndaki potansiyeller,
+q d1
q q A
VA = k $ VB = k $
d1 d2
d2
A ve B noktalar arasndaki potansiyel fark VAB ,
B
VAB = VB VA dr.
Dzgn elektrik alan iinde K noktasnda bulunan +q ykl cisim I, II,

E
III yollarn izleyerek L noktasna gtrlrse yaplan iler eit olur:
I
L
WKL = q . VKL
K II
WKL = q (VL VK)
III
WI = WII = WIII
+q ykl cisim K noktasndan L noktasna gitmise elektrik kuvvet i yaparken, L den K ye getirilmi ise elekti-
riksel kuvvetlere kar bir i yaplm olur.
Eit blmeli yatay dzlemde K noktasnda bulunan +q ykl

cisim KLMN yolunu izleyerek N noktasna gtrlyor. E L M
Buna gre, KL, LM ve MN arasnda elektriksel kuvvetle-

rin yapt W1, W2 ve W3 iler arasndaki iliki nedir? +q
K
N
Ykl cisim elektrik alana paralel hareket ettiinde enerjisi deiir. Cisim KL arasnda yatayda 3x, LM ara-
snda 3x, MN arasnda 2x yol alr.
Buradan W1 = W2 > W3 bulunur.
156 / 11. Snf - Fizik

Yk 3. 104 C olan cisim sonsuzdan 4. 106 C ykl cisimden 8 metre uzaklkta- 8m

ki X noktasna getirilirse elektriksel kuvvetlere kar yaplan i ka joule olur? X
4. 106 C
(k = 9. 109 N. m2/C2)
ki cismin arasndaki uzaklk sonsuz ise iki cisim arasndaki potansiyel enerji sfrdr.
E1 = 0
E2 = 9 $ 109 $ 4 $ 10 $ 3 $ 10 = 1,35 joule

-6 -4

8
W = E2 E1 = 1,35 joule dir.
X noktasndaki +q yk sabittir. L noktasndaki +q yk

+q d d d d +q
K den L ye, L den M ye, M den N ye getirildiinde
elektriksel kuvvetlere kar yaplan i W1, W2 ve W3 olu- X N M L K
yor.
Buna gre, W1, W2 ve W3 arasndaki iliki nedir?
q q q q
EK = k $ $ = 3E EM = k $ $ = 6E W1 = EL EK = E
4d 2d
q q q q
EL = k $ $ = 4E EN = k $ $ = 12E W2 = EM EL = 2E
3d d
Buradan E3 > E2 > E1 bulunur. W3 = EN EM = 6E
11. Snf - Fizik / 157

YKL PARALEL LEVHALAR

d
Birbirine paralel, aralarnda d uzaklk bulunan levhalar bir retece balandnda +
levhalar pozitif ve negatif olarak yklenir. +
K ve L levhalar (+) ve () ykle yklendiinde levhalar arasnda (+) ykl lev- +
+
hadan () ykl levhaya doru elektrik alan oluur.
+
+
Levhalar arasnda oluan elektrik alan iddeti, E
+
V
E = V bantsyla bulunur.
d
Levhalar arasnda her noktada elektrik alan iddeti eittir. Levhalar arasnda dzgn elektrik alan oluur.
P noktasna gre K, L, M, N noktalarnn potansiyelleri,

d
VP = 0 , VN = V , VM = V , VL = 3V VK = V
4 2 4
x x x x
K L M N P
+
V
Ykl paralel levhalar arasnda bulunan +q ve q ykl paracklara elektriksel d

kuvvet etki eder. Ykl cisimlere etki eden kuvvet, +
+ +q
F=q.E
+ F
F = q $ V bantsyla bulunur. + q
d +
F
+
E
+
V
K noktasndan serbest braklan +q ykl cismin L ve M noktasndaki kinetik enerjisi,

d
W = F . x W = q $ V $ x den +
d +
EL = q $ V $ x + +q F
d + K x L M
EM = q $ V $ d = q $ V dir. +
d +
+
V
158 / 11. Snf - Fizik
Paralel levhalar arasnda ykl cisimlerin ivmesi ve L, M noktalarndaki hz,
d
q$V +
F = m . a q $ V = m . a a=
d d$m +
1 m$V 2= q$V x + +q
EL = WL $
+ K x L
L
2 d M
1 m$V 2 = q V d = q$V +
EM = WM M $d$
2 +
dir. Ykl cismin kar levhaya arpma hz (enerjisi) d uzaklna bal deildir.
+
V
Srtnmesiz yatay dzlemdeki ykl paralel levhalar ekildeki gibi yer-

d1 d2
letirildiinde K noktasndan serbest braklan +q ykl cismin L nokta-
sna arpma kinetik enerjisi,
+q
x
EL = q . V1 q . V2 dir. K L
M
Cismin M noktasndaki hz sfr ise,
V2 + +
q $ V1 - q $ $x = 0
d2 V1 V2
V1 $ d2
x= olur.
V2
Srtnmesiz yatay dzlemde V0 hzyla atlan +q ykl cisim + + + + + + +

F kvveti etkisiyle dorultusundan y kadar sapar. Sapma miktar,
+q V
0
+ d
q $ V $ L2 y
y = 1$ bantsyla bulunur. V
F
2 d $ m $ V02

L
Srtnmesiz dey dzlemde q ykl cismin hareketi,
mg < F ise 1 ynnde F 1

+ q 2
mg = F ise 2 ynnde V
mg 3
mg > F ise 3 ynnde
11. Snf - Fizik / 159

Yerekimi ivmesinin nemsiz olduu ortamda ykl paralel levhalar arasndaki +q

ykl cisim X noktasndan serbest braklyor.
V +q
Cismin K noktasndaki hz VK , L noktasndaki hz VL olduuna gre, K oran katr? X
VL K L
+
V
W = EK bantsndan,
F $ x = 1 m $ VK2
2 VK 1
= tr.
F $ 3x = 1 m $ VL2 VL 3
2
Yerekimi ivmesinin nemsiz olduu srtnmesiz sistemde ykl para-

2d 4d
lel levhalarnda K noktasndan +q ykl cisim serbest braklyor.
Buna gre, cismin hz ilk defa hangi noktada sfr olur? (Noktalar ara-
+q X Y Z
s uzaklklar eittir.) K
W1 = W2 den,
+ +
q $ 2V = q $ 3V $ x 2V 3V
4d
x = 8d b 2,6d (YZ arasnda hz sfr olur.)

3
Yerekimi ve srtnmenin nemsiz olduu sistemde K noktasndan V

2d 3d
hzyla frlatlan +q ykl cisim L den 2V hzyla geip M ye 3V hzyla
arpyor.
V1 V L 2V M 3V
Buna gre, oran katr? K
V2
EK = 1 m $ V2 = E W = EK
2
+ +
V1 3
EL = 1 m^2Vh2 = 4E q . V1 = (4E E) = tir. V1 V2
2 V2 5
EM = 1 m^3Vh2 = 9E q . V2 = (9E 4E)

2
160 / 11. Snf - Fizik

V potansiyel fark ile yklenen levhalar arasna dey olarak konulan m = 2kg ktleli
cisim ekildeki gibi dengededir.
37
Cismin yk 2 . 103 coulomb olduuna gre, V potansiyel fark ka volt'tur?
m
(g = 10m/s2 , sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8)
0,2m
F T +
tan = e 3 = 2 $ 10-3 $ V
V
G 4 20 $ 0,2 37
V = 1500 volt 53
Fe = q . V
d
G = 20N
Yerekimi ve srtnmenin nemsiz olduu sistemde ykl levhalarn K 2d 4d

noktasndan serbest braklan +q ykl cisim L noktasndan EL , M nok-
tasndan EM kinetik enerjiye geiyor.
+q d d 2d 2d
EL
Buna gre, oran katr? L M
EM K
EL = q $ 3V $ d = 3E + +
2d 2 EL 3 3V 2V
= bulunur.
EM 4
EM = q $ 3V - q $ 2V $ 2d = 2E
4d
Yerekimi ve srtnmenin nemsiz olduu sistemde K noktasndan serbest brak-

d
lan +q ykl m ktleli cisim L noktasna hzyla arpyor.
Buna gre, d, m, q ve V niceliklerinden hangisinin artmas sonucu hz artar?
+q
K L
q . V = 1 m2 den q ve V nin artmas hzn artrr.

2
+
d nin artmas yi deitirmez m nin artmas yi azaltr. V
11. Snf - Fizik / 161

Yerekimi ve srtnmenin nemsiz olduu sis-

d 3d
temde ekildeki konumdan serbest braklan +q Hz
ykl cismin hz-zaman grafii ekildeki gibidir. 3
V +q L M 2
Buna gre, V1, V2 potansiyelleri oran 1 katr?
V2 K
0 Yol
d1 d2
+ +
V1 V2
Cisim L den 3 hzyla geip M noktasna 2
hzyla arpmaktadr.
EK = 0
q . V1 = (9E 0) V1 9
EL = 9E =
q . V2 = (9E 4E) V2 5
EM = 4E
Yerekimi ve srtnmenin nemsiz olduu sistemde ykl levhalar arasn-

dan +2q ykl m ktleli X cismi ile q ykl 2m ktleli, Y cismi ekildeki
konumlarndan serbest braklyor. +2q q
X Y
Buna gre, cisimler hangi noktada karlar? m K L M N 2m
+
V
Fx = 2q $ V = 2F 2F = m . ax ax = 4a Xx = 1 4a $ t2 = 4d
d 2
Fy = q $ V = F F = 2m . ay ay = a Xy = 1 a $ t2 = d
d 2
X cismi 4d, Y cismi d yolunu alp N noktasnda karlarlar.
162 / 11. Snf - Fizik

SIALAR (KONDANSATRLER)
Sa
Bir iletkenin kazand ykn iletkenin kazand potansiyele oranna iletkenin sas ya da kapasitesi denir. Sa
C harfi ile gsterilir, birimi Farad dr. letkenin sas yk depolayabilme lsdr.
Bir iletkenin sas,

Yk
sa = Yk
Potansiyel
q
C=
V
q = coulomb (c) Potansiyel
V = volt (V) 1. mF = 106 F
C = Farad (F) 1n . F = 109 F
letken bir krenin sas,
C = r dir.
k r
k = coulomb sabiti
Salar
ki iletken arasna bir yaltkan konularak oluturulan, elektrik yk depola- Armatr
maya yarayan aralara sa (kondansatr) denir. letken arasndaki yalt-
kan (dielektrik) madde cam, hava, mika, porselen olabilir.
dielektrik madde
Bir dzlem sacn sas,

A A
C = $ A bantsyla bulunur. +
d
+
C : sa +

+
: dielektrik katsay +
+
A : levhalarn yzey alan
d
d : levhalar aras uzaklk
11. Snf - Fizik / 163

Salarn Seri Balanmas

ki ya da daha fazla sacn ard arda balanma eklidir. Seri bal salarn salarn ykleri birbirine eittir.
q1 = q2 = q3 = qToplam
q C1 q C2 q C3
V = V1 + V2 + V3 1 2 3
q1 = V1 . C1 , q2 = V2 . C2 , q3 = V3 . C3
V1 V2 V3
Edeer sa , 1 = 1 + 1 + 1 tr. +
Ce C1 C2 C3
V
C1 C2 C C C
K L K L
n tane
C1 $ C2
Ce = Ce = C
C1 + C2 n
Seri bal salarn ular arasndaki potansiyel fark salarn salar ile ters orantldr.
C 2C 3C
6V 3V 2V
+
11V
12C 6C 6C 3C C C C 12C 6C 4C
K L K L K L K L
CKL = CKL = CKL = CKL =
CKL = 12C $ 6C CKL = 6C $ 3C CKL = C 1 = 1 + 1 + 1

12C + 6C 6C + 3C 3 CKL 12C 6C 4C
CKL = 4C CKL = 2C CKL = 2C
164 / 11. Snf - Fizik

Salarn Paralel Balanmas

ki ya da daha fazla sacn alt alta ekildeki gibi balanma durumudur. q1 C1
V1
V = V1 = V2 = V3
q2 C2
q1 = V1 . C1 V2
q2 = V2 . C2 Ce = C1 + C2 + C3 q3 C3
q3 = V3 . C3 V3
qTop = q1 + q2 + q3 tr.
+
V
Paralel bal salarda salarn yk salarn salar ile doru orantldr.
2C
3C 3C C1 = 6C Ce = 2C

K 4C L K L K L
C1 = 2C + 4C 3C . 6C
Ce = = 2C
C1 = 6C 3C + 6C
10C 15C C1 = 6C
2C 6C 2C 6C 12C 6C Ce = 4C

K L K L K L K L
4C 4C
11. Snf - Fizik / 165


d 2d d
A A A A 2A
2 A
C1 C2 C3
Yukardaki salarn salar C1, C2 ve C3 arasndaki byklk ilikisi nedir?
C1 = . A , C2 = . A , C3 = 2 . A
d 2d d
Buradan , C3 > C1 > C2 bulunur.
Levha alanlar A, aralarndaki uzaklk d, dielektrik sabiti olan sacn sas C, yk q, d

A A
KL noktalar arasndaki potansiyel fark V dir.
K L
Sacn levhalar arasndaki d uzakl arttrlrsa q, V ve C nasl deiir?
C = . A den d artarsa C azalr.

d
q = V . C den rete olmad iin q deimez, C azald iin V artar.
zde X, Y salar ekildeki gibi V potansiyel fark ile yklenmitir. Y sacnn lev-
halar arasna havadan daha yaltkan bir cisim konulursa, X Y
I. X in yk
II. X in ular arasndaki potansiyel fark
III. Y nin yk
+
nasl deiir? V
C C C 2C
C = . A den artarsa Y sacnn sas artar. (2C olur) X Y X Y
d
V V 2V V
2 2 3 3
qx = qy = VC , qx = qy = 2VC olur.
2 3
+ +
Buradan X in ve Y nin yk artar, X in ular arasndaki V V
potansiyel fark artar.
166 / 11. Snf - Fizik

ekildeki devre parasnda KL noktalar arasndaki edeer sa

6C 3C
nedir?
4C
K
2C L
C1 = 2C
4C C2 = 4C 4C C3 = 2C
K

2C L K L K C L
C C
C1 = 6C $ 3C = 2C C2 = 2C +2C = 4C C3 = 4C = 2C
6C + 3C 2
Ce = 2C + C = 3C dir.

K K K
nedir?
3C 6C 2C
K
K M L
18C
K C L
2C 2C 2C
6C
M 18C 9C 18C 6C
K 3C L K L K L
C C C
Ce = 2C + 6C + C
Ce = 9C
11. Snf - Fizik / 167


C 6C
nedir?
M
6C
L
2C 3C
L
C
2C
K
K
Noktalara harf verilir.
C
6C
2C M 6C 12C 4C
K 6C
3C L K 3C L K 3C L
C
2C Ce = 7C

3C 6C 6C
nedir? K
C 4C 6C
L
3C 6C 6C
Soldan balayp baa doru gidilir.
3C 6C 3C 6C 3C 3C
K K K K
C 4C 2C C 6C C 2C 3C
L L L L
3C 6C 3C 6C 3C 3C
CKL = C
168 / 11. Snf - Fizik

zde salarla kurulan devrede X ve Y salarn ykleri qx ve qy dir.

q
Buna gre, x oran katr? X
qy
Y
X sacnn potansiyel farkna V dersek,

V V
X C1 = 3C C
Y 2
C C
C 2V Y 3V
qx V $ C 1
C 2V qy = 3V $ C = 3
+ +
C1 = C $ C + C = 3C
C+C 2
zde salarla kurulan devrede K anahtar aktr.

K
K anahtar kapatldnda,
C
I. X sacnn yk azdr. C
X
II. Y sacnn ular arasndaki potansiyel fark azalr.
Y
III. Devrenin toplam yk azalr. C
yarglarndan hangileri dorudur? +
retecin gerilimi 6V alnrsa,

C 2V
3V 3V C C 2C
X Y X C
C C 4V 4V 2V
Y
2V
+ + +
6V 6V 6V
qX = 3VC qX = 4VC I. X in yk artar.
qT = 3VC qT = 4VC II. VY azalr.
VY = 3V VY = 2V III. Toplam yk artar.
(Cevap Yalnz II)
11. Snf - Fizik / 169

Salar verilen salarla kurulan ekildeki devrede X, Y, Z salarnn

6C 3C
ular arasndaki potansiyel farklar Vx, Vy ve Vz arasndaki iliki nedir?
X 4C
2C
Z
Y
X in ular arasndaki potansiyel fark V alnrsa, VY = 3V olur.

6C 3C
X C1 = 4C
V 2V 4C 4C

2C Z Z
3V 3V
Y
3V
C1 = 6C $ 3C + 2C = 4C
6C + 3C
Vx = V , Vy = 3V , Vz = 3V den Vz = Vy > Vx bulunur.
Salarda Depolanan Enerji

Bir sac yklemek iin levhalara yk tanmas gerekir. Bu yk tamak
Yk
iin i yapmak gerekir. Yk-potansiyel fark grafiinde alan sata depolanan
potansiyel enerjiyi verir. q
E = 1 q$V
2
0
V Potansiyel
E= V2 $ C fark
2
q2 q = coulomb (c)
E= dir.
2C V = Potansiyel fark (V)
E = Enerji (joule)
170 / 11. Snf - Fizik

Ortak Potansiyel

C1 C1
+ +
q+
1
q+
1

X Y X Y
C2 C2
+ +
q+
2
q
2
+
I II
I. Salar dz olarak balanrsa, qq1 + q2 q = (C1 + C2) . Vortak

II. Salar ters olarak balanrsa, qq1 q2 q = (C1 + C2) . Vortak
Salar verilen salardan X ve Y sacnda depo edilen enerjiler Ex, Ey dir. 12C 6C
E
Buna gre, x oran katr? X
Ey
2C
Y
+
12C 6C
X EX = 1 12C $ V2 = 6E
V 2V 2 EX 2
2C = tr.
EY 3
3V Y EY = 1 2C(3V) 2 = 9E
2
+
q yk ile ykl K sac ve yksz 3C, 6C. 3C salar ekildeki

X
gibidir.
X, Y anahtarlar ayn anda kapatlrsa K sacnn son yk ka q
K
olur? C 3C 6C
q
Y 3C
Salar birbirine paralel konumda olduu iin ular arasndaki po-

tansiyel farklar eittir. K, L, M salarnn yleri qX , 3qX ve 2qX
K L M
olur C 3C 2C
q 3q 2q
X X X
q = qX + 3qX + 2qX
q
qX =
6
q
qK = qX = bulunur.
6
11. Snf - Fizik / 171

2C C 2C
K L M N K L
X Y X
P C R
+ + N Y M
15V 90V
ekil I ekil II
Salar 2C, C olan X, Y salar ekil I deki gibi dolduruluyor.

Salar ykleri korunarak ekil II deki gibi balanrsa,
I. PR arasndaki ortak potansiyel fark,
II. X ve Y salarnn yk miktar
ne olur?
Salarn kutuplar ters olarak balanmtr.

I) qX = 15V . 2C = 30VC qToplam = 90VC 30VC qToplam = (C1 + C2) . Vort
qY = 90V . C = 90VC qToplam = 60VC 60VC = (2C + C) . Vort
Vort = 20V dir.
II) qX = 20V . 2C = 40VC
qY = 20V . C = 20VC
ekildeki X, Y, Z salarnn salar C, 2C, 3C ve ykleri 2q, C 2C 3C

q, q dur.
Bu salarda depolanan elektrik enerjileri srasyla EX, EY ve 2q q q
X Y Z
EZ olduuna gre, bunlar arasndaki iliki nedir?
q2
E= bantsndan,
2C
2
a 2qk q2 q2
EX = = 2E , EY = = E , EZ = =E
2C 2 $ 2C 4 2 $ 3C 6
Buradan, EX > EY > EZ bulunur.
172 / 11. Snf - Fizik

AKIMIN MANYETK ETKS

1. Akm Geen Dz Telin Etrafnda Oluan i

Manyetik Alan
Bir iletken telden akm geirildiinde telin evresinde halkalar ek-
B r
linde manyetik alan oluur. Bu manyetik alan elektrik yklerinin ha- O B
reketi ile oluur.
zerinden i akm geen dz telin etrafnda tele dik dzlemde r yar-
apl dairesel yrngeye dik manyetik alan oluur. Manyetik alan B
harfi ile gsterilir ve vektrel bir byklktr.
Sa elin ba parma akm ynnde tutularak tel avu iine alnr. Tel
evresinde bklen drt parman yn manyetik alan ynn verir.
i
B r
O
B
zerinden i akm geen telin L, M, N, O noktalarnda oluturduu manyetik alan ynlerini gsteriniz.
O O
B B B B B
O B O
i B B
i i B N i L N i L
L B O L
L B B B B
M M
: Sayfa dzleminden ieri, : Sayfa dzleminden dar

Akm geen dz bir telden d kadar uzaklkta oluan manyetik alan bykl,
B = K $ 2i bantsyla bulunur.
d i
d
O
i : akm (amper)
d : dik uzaklk (metre)
K : manyetik alan sabiti (107 N /A2)
B : manyetik alan (Tesla)
11. Snf - Fizik / 173

2. Akm Geen embersel Telin Merkezindeki Manyetik Alan

zerinden akm geen ember eklindeki telin merkezinde
B
ember dzlemine dik biimde manyetik alan oluur.
Sa el avu ii merkeze bakacak ekilde drt parmak akm i r
ynnde halka kavranr. Alan ba parmak manyetik alan y-
nn gsterir.
zerinden i akm geen r yarapl embersel telin

merkezinde oluan manyetik alan bykl,
B B
B = K $ 2 $ i $ N
r
K = 107 N/A2
B = Tesla ya da weber
m2
N : Sarm says
r : Yarap (m)
i : akm (amper)
Tel halkalarn merkezleri olan O noktasnda oluan manyetik alan byklkleri,
i
i
r
i r O r i i i i
r r
O O O
BO = K $ 2 $ i $ 3 BO = K $ 2 $ i $ 1 BO = K $ 2 $ i $ 1 BO = K $ 2 $ i $
r 4 r 2 r 4 r 360c
174 / 11. Snf - Fizik

3. Akm Geen Selenoidin Merkez Dorultusundaki Manyetik Alan

zerinden akm geen N sarml selenoidin (akm makaras) merkezinde manyetik alan oluur. Manyetik alan
yn sa el kural ile bulunur. Sa elin drt parma selenoidi akm ynnde sardnda ak olan ba parmak
manyetik alan ynn verir.
Manyetik alan bykl,
B = K $ 4i $ N bantsyla bulunur. B
L
L
i i
Sonsuz uzunluktaki i akm geen telin O ve L noktalarnda oluturduu manyetik

B
alan byklkleri oran K nedir? i
BL
d 2d
O L
BO = K $ 2i
d BK
= 2 dir.
BL
BL = K $ 2i
2d
Birbirine paralel sonsuz uzunluktaki X ve Y tellerinden i, 3i akmlar ge-

X Y
mektedir.
Buna gre, O, L, M noktalarnda tellerden geen akmlarn oluturduu bi- i 3i
leke manyetik alanlar BO , BL ve BM arasndaki iliki nedir? d d d d
O L N
Tellerin O, L, M noktalarnda oluturduu manyetik alan ynleri e-

X Y
kildeki gibidir.
BX BY i BX 3i BX BY
BO = BX BY = K $ 2i - K $ 2 $ 3i = 0 d d d d
d 3d
O L N

BL = BX + BY = K $ 2i + K $ 2 $ 3i = 8K $ i BY
d d d
BM = BY BX = K $ 2 $ 3i - K 2i = 16 K $ i BL > BM > BO
d 3d 3 d
11. Snf - Fizik / 175

Sonsuz uzunluktaki sayfa dzlemine dik Y telinden i, sayfa dzlemindeki X telinden 2i

X
akm gemektedir.
Y telinin O noktasnda oluturduu manyetik alan bykl B olduuna gre, O nok- i O
tasnda oluan bileke manyetik alan nedir? (Yerin manyetik alan nemsizdir.) Y
d d
2i
X ve Y tellerinin O noktasnda oluturduu manyetik alan ynleri sa el kuralna gre BY dey yukar BX sayfa
dzleminden dardr. Yani BX ve BY birbirine diktir.
BY
BY = K $ 2i = B BO2 = B2 + (2B)2 O
d
BX
BX = K $ 2 $ 2i = 2B BO = 5 B dir.
d
Sayfa dzlemine ekildeki gibi yerletirilen X, Y, Z tellerinden i, i, 3i akmlar ge-

X
mektedir. i
Y

X telinin O noktasnda oluturduu manyetik alan B olduuna gre, O noktasnda d
d
oluan bileke manyetik alan nedir? O
i
2d
Z
3i
X, Y, Z tellerinin O noktasnda oluturduu manyetik alan ynleri ekildeki gibidir.

BY
BX O
BX = K $ 2i = B Bileke manyetik alan,
d BZ

3B
BY = K $ 2i = B BB = B + B
d 2

BZ = K $ 2 $ 3i =- 3B BB = B dir.
2d 2 2
176 / 11. Snf - Fizik

Sayfa dzlemine dik sonsuz uzunluktaki tellerden i1 ve i2 akmlar gemekte-

B
dir. Tellerin O noktasnda oluturduu bileke manyetik alan B dir.
i
Buna gre, 1 oran katr? (sin37 = 0,6 ; cos37 = 0,8) i1 3d O 37
i2
2d
i2
2 i B 1 = 0,6 B
B1 = 0,6B = K $ $ 1 i1 = 0,9i
3d i1 9
dir.
i2 = 8
2 i O
B2 = 0,8B = K $ $ 2 i2 = 0,8i B 2 = 0,8 B
2d
B1 = B . sin37 = 0,6 B
B2 = B . cos37 = 0,8 B
Yarap r, 3r olan yarm emberler zerinden i akm gemektedir. i

Buna gre, emberlerin O noktasnda oluturduu bileke manyetik alan 2r
nedir?
r
i
O i
i
Br = K $ 2 $ i . 1 = K $ $ i 9 BO = K $ $ i K $ $ i
r 2 r r 3r
B3r = K $ 2 $ i . 1 = K $ $ i , BO = 2 K $ $ i 9
3r 2 3r 3 r
Sayfa dzleminde bulunan X, Y tellerinden X telinin O nokta-

snda oluturduu manyetik alan B olduuna gre, O nokta- 2i
snda oluan bileke manyetik alan nedir? ( = 3)
2i r O r r
X
6i

BX = K $ 2 $ $ 2i . 3 = 9 . K $ i = B Y
r 4 r
2i
BY = K $ 2 $ 6i = 6 . K $ = 2 B
i
2r r 3

BO = B
3
11. Snf - Fizik / 177

O merkezli X, Y, Z emberleri zerinden 12i, 4i, i akmlar gemektedir. Z te-

12i
linin O noktasnda oluturduu manyetik alan iddeti B dir.
4i
Buna gre, O noktasnda oluan bileke manyetik alan nedir? X
i
Y
Z O r r r
BZ = K $ 2 $ i = B
r
BX = K $ 2 $ 12i = 4B BO = B + 4B 2B
3r
BO = 3B bulunur.
BY = K $ 2 $ 4i = 2B
2r
zerinden i, 2i akm geen 3N, 2N sarml K, L selenoitleri- 3N

nin merkezleri ekseninde oluturduklar manyetik alan id- 2N
detleri BK ve BL dir.
BK
BL
2L L
i 2i
K L
B = K $ 4 $ i $ N bantsndan,
L
BK 6B 3
= = bulunur.
BK = K $ 4 $ i $ 3N = 6B ise BL 16B 8
2L
BL = K $ 4 $ 2i $ 2N = 16B dir.
L
178 / 11. Snf - Fizik

Sayfa dzlemine dik K, L, M tellerinden geen akmlarn O noktasnda olu-

K O 6i
turduu bileke manyetik alann yn I, II, III, IV, V numaral dorultulardan 2i L
hangisidir?
I
II III 3i M IV V
Sa el kuralna gre K, L, M tellerinin ynleri ekildeki gibidir.
BK = K $ 2 $ 2i = 2B B M = 3B O
2
BL = K $ 2 $ 6i = 4B B L = 4B
3
III B K = 2B
BM = K $ 2 $ 3i = 3B
2
Bileke manyetik alan yn III tr.
MANYETK KUVVET
1. Manyetik Alan inde Akm Geen Bir Tele Etkiyen Kuvvet
Dzgn manyetik alan iinde zerinden akm geen tele manyetik kuvvet
B i
etki eder. Manyetik kuvvet, manyetik alana ve akma dik oluur. Manyetik
kuvvet sa el kuralna gre bulunur. F
Sa elin drt parma manyetik alan ynn gsterecek ekilde sa el alr.

Ba parmak akm ynn gsterdiinde avu iin manyetik kuvvet ynn
gsterir.

B B B

i L i
L i
F = B . i . L F = B . i : L . sin F=0
11. Snf - Fizik / 179

B B B B B
F
i i
F F
i i
F
F

Yukarda akm geen tellere etki eden manyetik kuvvet ynn gsteriniz.
2. zerinden Akm Geen Paralel ki Telin Birbirine Uygulad Kuvvet

Aralarnda d kadar uzaklk bulunan boyca eit iki paralel telden akm
geiyor ise teller birbiri zerinde manyetik alan olutururlar. Bu man-
yetik alan iinde kalan tellere manyetik kuvvet etki eder. Sa el kural- B2 F1 F2 B1
L
na gre, teller zerinde F1, F2 kuvvetleri oluur. i1 i2
d

q F1 q = q F2 q = q F q L : Telin boyu (metre)
I1 , I2 : Akm (amper)
2 I I
F = K $ $ 1$ 2 $ L d : Uzaklk (metre)
d
Birbirine paralel tellerden ayn ynde akm geerse teller birbirini

eker, zt ynlerde akm geerse teller birbirini iter. i1 i2
B2 B1 L
F1 F2
180 / 11. Snf - Fizik

Manyetik Alan inde Akm Geen Tel ereveye Etki Eden Tork

Manyetik alan iinde akm geen tel erevenin dey blmlerine F1 x

ve F2 kuvvetleri etki eder. Bu kuvvetler xx dorultusuna gre tork
olutururlar. Kuvvetlerin xx dorultusuna gre tork bykl, d/2 d/2 B
i i
F1 , F2
=B.i.A
bantsyla bulunur.
B : Manyetik alan iddeti (Tesla)

i : Akm (amper)
A : erevenin alan (m2)
: Tork (N. m)
3. Manyetik Alana Giren Ykl Paraca Etki Eden Kuvvet

Manyetik alan iinde hareketli ykl paracklara kuvvet etki eder. Kuvvetin
B V
yn sa el kural ile bulunur. F (+q)
Drt parmak manyetik alan ynn, ba parmak hz (hareket) ynn gste-
rirken avu ii (+) ykler iin avu d () ykler iin kuvvet ynn gsterir.
F (q)
B manyetik alan iinde manyetik alana dik V hzyla hareket eden ykl B
paracklara etki eden kuvvetin bykl,
+q F F q
F=q.V.B V : Hz (m/s)
V V
bantsyla bulunur. q : Yk (coulomb)
B : Manyetik alan (Tesla)

11. Snf - Fizik / 181

B B B B
V V +q V +q V=0
+q F +q F
F = B . q . V F = Bq . V . sin F = 0 F=0
Manyetik alan iinde hareket eden ykl paraca para-

cn hzna dik kuvvet etki eder. Hza dik kuvvet paracn B
hznda deiiklik salamaz, kuvvet paracn sadece ynn +q
V
deitirir. Parack kuvvet etkisinde embersel hareket yapar.
V
F
Paraca etki eden manyetik kuvvet ile merkezcil kuvvet eit F F
byklkte olur. +q +q
O
F
V
Fmer = Fman +q
V +q
m $ V2 = Bq . V

r
r = m $ V bants bulunur. m : Ktle (kg)
Bq
V : Hz (m/s)
Paracn periyodu : T = 2 m bantsyla bulunur.
Bq B : Manyetik alan (Tesla)
q : Yk (coulomb)
r : Yarap (m)
Boyu 1,5 metre olan telden 2 Amper akm gemektedir.

B
Tel sayfa dzlemine dik 4. 104 Tesla manyetik alan iinde olduuna gre, tele
etki eden manyetik kuvvet ka N dur? 2A
37

Manyetik alan tele dik etki etmektedir.
F=B.i.l
F = 4 . 104 . 2 . 1,5
F = 12. 104 Newton'dur.
182 / 11. Snf - Fizik


Birbirine dik x, y, z dorultulardan +x ynnde dzgn B manyetik
+y
alan vardr.
Buna gre, KL teline etki eden kuvvet hangi yndedir? M L
i
K N
+x
B
Tel bileenlerine ayrldnda telin KN blmne kuvvet etki etmez.
Sa el kuralna gre KM blmne y ynnde kuvvet etki eder. +z

Dzgn B manyetik alan iinde i akm geen telin KL blmne F1 ,
B N
LM blmne F2 , MN blmne F3 manyetik kuvvet etki etmektedir.
M
Buna gre, F1 , F2 ve F3 arasndaki iliki nedir?
L
i
Manyetik alana dik KL blmnn 2 birim, LM nin 1 birim, MN nin 1 K

birim uzunluu vardr.
F = B . i . l bantsndan F1 > F2 = F3 bulunur.
Ayn dzlemde, birbirine paralel sonsuz uzunluktaki M, N, O tellerinden

M N O
2i, i, 6i akm gemektedir.
2i i 6i
N telinin M teline uygulad manyetik kuvvetin bykl F olduuna
gre, M teline etki eden bileke manyetik kuvvet nedir?
d 2d
N teli M telini eker, O teli M telini iter.

M
FN = K $ 2 $ 2i $ i $ L = F FO FN
d
2i
FO = K $ 2 $ 2i $ 6i $ L = 2F
3d
FB = F
FB = 2F F = F dir.
11. Snf - Fizik / 183

Kenar uzunluu 20 cm ve 40 cm olan tel ereveden 4 Amper akm ge-

Dnme Ekseni
mektedir.
B
Tel ereve B = 10 tesla iddetindeki manyetik alan iinde olduuna
gre, ereveye etki eden dnme torku ka N . m dir?
4A
= B . i . A dan A = 0,2 . 0,4

= 10 . 4 . 8. 102 A = 8. 102 m2 dir.
= 3,2 N. m dir.
Sayfa dzlemine dik K, L, M, X tellerinden srasyla 8i, 6i, i, i akmlar gemektedir.

K 8i

M telinin X teline uygulad manyetik kuvvet F olduuna gre, X teline etki eden
manyetik kuvvet nedir?
6i X i
L

M i
X telini M teli iter, K teli iter, L teli eker.

FM = F
FM = K $ 2 $ i $ i . , = F
d
X i
FK = K $ 2 $ 8i $ i . , = 4F FL = 3F
2d
FK = 4F
FL = K $ 2 $ 6i $ i . , = 3F
2d
FB = 3 2 F bulunur.
184 / 11. Snf - Fizik


Dzgn B manyetik alan iinde 2A, 3A akm geen K, L tellerinden L teli
K L
serbest brakldnda dengede kalyor.
Buna gre, manyetik alan iddeti B ka tesladr? (K = 107 N/A2) B
2A 3A
2m

K telinin L teline uygulad manyetik kuvvet ile B manyetik alannn L teline uygulad kuvvet zt ynde
eit byklkte olmal
FKL = Fman
2 I I
K $ $ K $ L $ L = B . IL . L
d
107 . 2 $ 2 $ 3 $ L = B . 3 . L
2
B = 2 . 107 Tesla bulunur.

Srtnmesiz yatay dzlemde B manyetik alana dik olarak frlatlan q1 , q2 ykl
paracklar ekildeki yolu izliyor. B
Paracklarn ktlesi eit olduuna gre,
q V V q
I. Paracklarn yk iareti ayndr. 1 2
II. q1 > q2 dir.
III. Paracklarn manyetik alandan k hzlar eittir.
I. Sa el kuralna gre q1 ve q2 ykleri pozitifdir. (Doru)
II. r = mV dan m, V ve B eit r2 > r1 dir. Buradan q1 > q2 dir. (Doru)

Bq
III. Manyetik kuvvet ykl paracklarn hz bykln deitirmez, paracn ynn deitirir. (Doru)
11. Snf - Fizik / 185

Kinetik enerjileri eit 2q, q ykl K, L iyonlar dzgn B manyetik alana dik olarak frlatlyor.
M
Paracklarn manyetik alandaki yrnge yaraplar 2r, r olduuna gre, paraclarn ktleleri oran K
ML
katr?
MK $ VK ML $ VL MK $ VK 2 $ ML $ VL VK
2r = r= = = 4 tr.
B $ qK B $ qL B $ 2q B$q VL
EK = EL
1 M $V 2= 1 M $V 2
2 K K 2 L L
MK VL 2 MK 1
=f p = bulunur.
ML VK ML 16
Yatay srtnmesiz sistemde ekildeki ykl paralel levhalar

arasnda parack sabit hzla dorultusunu deitirmeden ha- B
+q
reket ediyor. 2m
50V
Paracn hz ve 5 . 10 iddetindeki manyetik alannn yn
2 +
nedir?
Fe = Fman Fe

q $ 50 = 5 . 102 . q . +q
2
= 500 m/s dir. Fman
Sa el kuralna gre manyetik alan sayfa dzleminden dar yndedir.
186 / 11. Snf - Fizik

ELEKTROMANYETK NDKSYON
Manyetik Ak ()
Birim yzeyden dik olarak geen manyetik alan izgi saysna manyetik
ak denir.
B A
Yzey alan A olan N sarml yzeyde oluan manyetik ak,
=B.A.N Wb
B : Manyetik alan (Tesla ya da )
bantsyla bulunur. m2
A : Alan (m2)
N : Sarm says
: Ak (weber)

Normal Normal
= B . A . N . cos =0
Manyetik alan deiimi, yzey alan deiimi ya da manyetik alann normalle yapt a deiimi ak deiimi
meydana getirir.
Manyetik akdaki deiim miktar,
= son ilk
ndksiyon Elektromotor Kuvvet (emk)

letken bir halka iinden geen manyetik ak deitirilirse bir indksiyon elektromotor kuvveti oluur. Bu elekt-
romotor kuvvetine bal olarak indksiyon akm oluur.
ndksiyon elektromotor kuvvet (emk);
=- T
Tt
(son - ilk)
=- bants ile bulunur.
Tt
11. Snf - Fizik / 187

Manyetik alan iinde hareket ettirilen iletken ubuk zerindeki serbest ykler
manyetik kuvvet etkisinde hareket eder. letken ubuk ular arasnda kutuplan-
ma (potansiyel fark) oluur. Ykl cisimlerin iindeki serbest ykler sa el kural- N
na gre manyetik kuvvet etkisinde K ve L ularnda toplanr. + + K
+ +
V

L
Ular arasnda oluan elektromotor kuvvet;

=B.V.,
B + + B
bantsyla bulunur. + F+
F

: Emk (volt) +
B : Manyetik alan (Tesla) V V
+
V : Hz (m/s) + +
F F
, : ubuun boyu (m) + +
KL ular arasnda oluan emk,
B K B K B
V
K L V
,
V ,
,
L
L
KL = B . V . , . sin KL = B . V . , . sin KL = 0
188 / 11. Snf - Fizik


Sayfa dzlemine dik B manyetik alan iinde O noktas etrafnda dnen KO
K
ubuunun K ucunun izgisel hz V ise KO , B V
,
KO = B $ V $ ,
2 O
bantsyla bulunur.

Sayfa dzlemine dik B manyetik alan iinde O noktas etrafnda W asal
K W
hzyla dndrlrse KO , B
,
KO = B $ W $ , 2
2 O
bantsyla bulunur.
ekildeki ereve manyetik alan iinde V hzyla ekilirse tel

ereve zerindeki manyetik ak deiir. Manyetik ak deiimi tel B i i
+++
ereve zerinde indksiyon akm oluur. Faraday Yasas'na gre, K ++
+
tel ereve zerinde manyetik ak artyorsa ereve manyetik
i , V
aky sabit tutmak iin aky azaltacak, azalyorsa aky artracak
biimde ak ve indksiyon akm oluturur. Bu olaya Lens kanunu

denir. L i

Mknats bobine yaklatrlrsa ya da uzaklatrlrsa,

Mknats bobine yaklatrlrsa bobine etki eden B
manyetik ak artar. Lens kanununa gre artan man-
S N
yetik aky azaltmakiin sola doru manyetik ak oluur.
B
Sa el kuralna gre I ynnde indksiyon akm oluur.
Mknats bobinden uzaklatrldnda bobine etki eden
I
ak azalr. Manyetik aknn sabit kalmas iin saa do-
ru ak oluur. Sa el kuralna gre II ynnde indksiyon
akm oluur.
S N
B
II
11. Snf - Fizik / 189

Sayfa dzlemine dik B = 20 Tesla iddetindeki manyetik alan iinde bulu-

x
nan tel ereve 5 saniyede 60 dndrlyor.
B
Buna gre, R direncinden geen indksiyon akm iddeti ka amper olur?
(cos60 = 1 , sin60 = 3 ) 30cm R = 4

2 2
10cm 10cm

x
= B . A bantsndan, = - T = $ R
Tt
1 = 20 . (0,3 . 0,2) = 1,2 weber
(0,6 - 1,2) 4
- = $
2 = 20 . (0,3 . 0,2) . cos60 2
2 = 20 . (0,3 . 0,2) . 1 = 0,6 weber = 0,075 amper
2

Sayfa dzlemine dik B manyetik alan iinde KL ve MN telle-
K M
rinin ular arasnda oluan indksiyon elektromotor kuvvet-

lerinin oran KL katr?
MN 4 m/s 3, 30
2, 6 m/s
N
L
= B . V . , . sin bantsndan,
KL = B . 4 . 2, = 8
KL 8
MN = B . 6 . 3, . sin30 MN = 9
bulunur.
MN = B . 6 . 3, . 1 = 9
2
190 / 11. Snf - Fizik

Sayfa dzlemine dik ieri doru B = 5 Tesla iddetindeki man-

yetik alan iinde KL ve MN telleri V1, V2 hzlar ile hareket K 2 M
etmektedir.
V1 = 4 m/s
Buna gre, 2 luk diren zerinden geen indksiyon akm
0,5 m
ka amperdir? V2 = 6 m/s
L N
KL = 5 . 4 . 0,5 = 10 volt
K 2 M
MN = 5 . 6 . 0,5 = 15 volt
+
Toplam = KL + MN = I . R KL MN
+
10 + 15 = I . 2
L N
I = 12,5 Amper

Sayfa dzlemine dik B manyetik alan iinde KL iletken teli bulunmak-
tadr. B II I
K
Buna gre, R
I. KL teli 1 ynnde ekilirse diren zerinden I ynnde akm geer. 1

II. B manyetik alan iddeti arttrlrsa diren zerinden II ynnde
akm geer.
L
III. KL teli 1 ynnde dzgn hzlandrlrsa diren zerinde oluan
akm dzgn olarak artar.
I. KL teli 1 ynnde ekilirse K ucu (+), L ucu () ykle yklenir. R direncin

cinden I ynnde akm geer (Doru)
R
II. Manyetik alan (ak) artarsa lens kanununa gre aky azaltacak yn- +

de indksiyon akm oluur. eri ynde ak artarsa ereve dar ynde
ak oluturur. Dar ynde ak olumas iin II ynnde indksiyon akm
oluur. (Doru)
III. = T den birim sredeki ak deiimi artarsa oluan indksiyon akm da artar. (Doru)
Tt
11. Snf - Fizik / 191

B manyetik alan iinde O noktas etrafnda W, 2W asal hz-

M 2W
lar ile dndrlen KO ve MO tellerinin ular arasnda oluan B
emk lar 1, 2 dir. K W
2,
,
2 O O
= B $ W $ , 2 bantsndan,
2
KO 1
KO = B $ W $ , 2 = MO = 8
bulunur.
2
MO = B $ 2W $ ^2, h2 = 8
2
5, uzunluundaki tellere KOL, MON ekli verilip O noktas etrafn-

da W asal hzyla drdrlyor. K W B
Buna gre, KL ve MN noktalar arasnda oluan indksiyon emk'ler

M W
oran KL katr?
MN
O
O N
L
KL = KO OL , MN = MO ON dir.
KL = B $ W $ ^ 4, h2 - B $ W $ ^2, h2 = 6 $ B $ W $ , 2
2 2
MN = B $ W $ ^3, h2 - B $ W $ ^2, h2 = 5 $ B $ W $ , 2
2 2 2
KL 6 12
bulunur.
MN = 5 = 5
2
192 / 11. Snf - Fizik

Ayn dzlemde bulunan i akm geen tel ve iletken ember ekildeki konum-
dadr. II I
i 1
Buna gre,
I. ember 1 ynnde hareket ettirilirse,
II. i akm arttrlrsa,
III. emberin yarap arttrlrsa,
ember zerinde hangi ynde akm oluur?
ember zerinde (ieri) ynde manyetik alan oluur.

I. ember 1 ynnde ekilirse ember zerinde ak azalr. ember ynnde ak oluturur. Bunun iin
I ynnde indksiyon akm oluur.
II. i akm artarsa ak artar artan aknn azaltlmas iin ynde ak olumaldr. Bunun iin II ynde
indksiyon akm oluur.
III. eberin yarap artarsa = B . A dan ak artar. Aknn azalmas iin ynde ak olumaldr.
Bunun iin II ynde indksiyon akm oluur.
litken ember dzgn B manyetik alan iinde

B Manyetik Ak
ekil I deki gibi durmaktadr. letken ember ze-

rinden geen manyetik aknn zamana bal deiim
grafii ekil II deki gibidir. I II III
O Zaman
Buna gre, I, II ve III blgelerinde ember zerinde II I
oluan indksiyon akmn yn nedir?
ekil I ekil II
I. I. blgede aa ynde ak azalmakta. Azalan aky artrmak iin aa ynde ak olumaldr. Bunun iinde
II ynnde indksiyon akm oluur.
II. II. blgede ak deimiyor. ndksiyon akm olumaz.
III. III. blgede aa ynde artan aknn azalmas iin yukar ynde ak olumas gerekir. Bunun iinde I y
nnde indksiyon akm oluur.
11. Snf - Fizik / 193

zindksiyon Emk ve zindksiyon Akm

Bir selenoid zerindeki akmn deimesi selenoid zerinde deiimi engelleyecek ekilde akm ve manyetik alan
oluur. Devre akmna kar oluan bu zt akma zindksiyon akm denir.
B B Akm
1 i
2 I II III
Zaman
O
+ Devre akm

X anahtar akken selenoid zerinde manyetik alan olumaz. Anahtar kapatldnda devrede dolaan akm

maksimum deere ulaana kadar artar. Akmn artmas B manyetik alannn artmasna neden olur. Bu srede

B manyetik alan oluur. B manyetik alan olumas iin 2 ynnde zindksiyon akm oluur. Akmn maksimum

deer olmas ile ak deiimi durur zindksiyon akm olumaz. X anahtar aldnda B azalr. B nin azalmas B
manyetik alan ynnde manyetik alan olumasna neden olur. Bunun iinde 1 ynnde zindksiyon akm oluur.
Yani devre akm artarsa zindksiyon akm devre akmna zt ynde, devre akm azalyorsa zindksiyon akm
devre akm ynnde oluur.
Devrede oluan zindksiyon emk'nn bykl
=- L $ Ti bantsyla bulunur.
Tt
i = Akm deiimi
t = Zaman deiimi
L = z indksiyon katsays (Henry)
zindksiyon katsaysnn 0,4 Henry olduu akm makarasndan geen akm 5 amperden 2 ampere 0,3 saniyede
drlyor.
Buna gre, akm makarasnda oluan zindksiyon emk ka volt'tur?
= L Ti bantsndan,
Tt
= 0,4 ^2 - 5h = 4 volt'tur.
0,3
194 / 11. Snf - Fizik

ALTERNATF AKIM
B C B
C B B C
N A D A S
C B C
D A A D
D A D
i, V
0 Zaman
T/ 4 T/ 2 3T/ 4 T
Zamanla deeri ve yn deimeyen akma doru akm, zamanla deeri ve yn deien akma alternatif akm
denir.
Edison doru akmla alan elektrik aletleri gelitirirken Nicola Tesla alternatif akm elde etmeyi ve kullanma-
y tercih etmitir. Doru akmn iletilmesi byk enerji kayplarna neden olmaktayd. Tesla, alternatif akm ile
akmdan dolay kaybolan enerjinin minumuma indirileceini sylemitir.
Manyetik alan iinde ekildeki gibi dndrlen tel erevede ak deiimi sonucu ift ynl akm elde edilmitir.
Alternatif akm indksiyon emk ile elde edilir.
= T bantsndan akdaki deiim ereve zerinde emk ve indksiyon akm oluturur. Oluan emk ve
Tt
akm srekli deiim iindedir.
Elde edilen elektromotor kuvvetinin anlk deeri,

= mak . sinwt
bants ile bulunur.
ndksiyon akmnn anlk deeri,

i = imak . sinwt
bants ile bulunur.
w : Asal hz (rad/s)
t : saniye
11. Snf - Fizik / 195

Alternatif Gerilimin ve Akmn Etkin Deeri

Bir direnten ayn srede doru akm getiinde aa kan s miktarna eit enerji harcayan alternatif akma
etkin deer denir.
Etkin gerilim ve etkin akm,
Vmak imak
Ve = , ie =
2 2
bantsyla bulunur.
a. Direnli Devre
Alternatif gerilim uygulanan devrede direncin zerinden geen
R i, V
akm ve direncin ular arasndaki potansiyel fark srekli deiir. V
e i
O t
V
b. Bobinli (Selfli) Devre

(omik) direnci nemsiz bobin ile kurulan devrede alternatif
XL i, V
akm kullanlrsa bobin devrede bir diren oluturur. Bu diren-
V
ce indktif reaktans denir. XL ile gsterilir, birimi ohm () dur. L i
e
XL = . L = 2f . L O t
dir. V
c. Sal Devre
Sal devreye alternatif gerilim uygulanrsa devrede bir di-
XC i, V
ren oluur. Bu dirence kapasitif reaktans denir. XC ile gste-
i
rilir. C
e t
O
XC = 1 = 1 dir. V
$ C 2f $ C
V
Alternatif akm devresinde ortalama g ve enerji,
P = Ie2 . R E= Ie2 . R . t
bantsndan bulunur.
196 / 11. Snf - Fizik

Bir alternatif akm frekans 100s1 olan devrede R direncinin ular arasndaki gerilimin etkin deeri 40 volttur.
Buna gre, gerilim sfrdan getikten 1 saniye sonra anlk deeri ka volt'tur? (p = 3)
400
Gerilim denklemi V = Vm . sint ( = 2f) den,
Vm
Ve = V = 40 2 $ sin 2 $ 100 $ 1
2 400
Vm
40 = V = 40 2 volt
2
Vm = 40 2 volt'tur.
z indksiyon katsays L = 0,4 H olan bir bobine etkin gerilimi 20 volt olan gerilim uygulanyor.
Alternatif gerilimi frekans 50 s1 olduuna gre devreden geen etkin akm ka amperdir? (p = 3)
XL = 2f . L Ve = Ie . XL
XL = 2 . 3 . 50 . 0,4 20 = Ie . 120
XL = 120 Ie = 1 amperdir.
6
Bir alternatif akmn gerilem denklemi V = 20 2 sin100 . t dir.

Devre sadece sas 2 . 104 F olan sala kurulduuna gre,
I. Devrenin etkin akm 1,2 amperdir.
II. Frekans artarsa etkin akm artar.
III. Alternatif gerilimin frekans 50s1 dir.
yarglarndan hangileri dorudur? (p = 3)
Ve = 20 2 = 20 volt I. Ve = Ie . XC II. frekans artarsa XC azalr. III. 2f = 100

2
20 = Ie . 50 etkin akm artar. f = 50s1
3
XC = 1
2f $ C I e = 1,2 amper
XC = 1
2 $ 3 $ 50 $ 2.10-4
XC = 50 dur.
3
11. Snf - Fizik / 197

TRANSFORMATRLER
Elektrik enerjisini retim yerinden ehirlere (tketim yerlerine) tama srasnda elektrik tellerinde enerji kay-
b meydana gelir. Bu kayb en aza indirmek iin retilen gerilimi (V) olduka byk bir deere karmak gerekir.
Bu nedenle elektrik enerjisini tketim yerine yksek voltajla tayp sonrada tekrar dk voltaja indirilmelidir.
Demir ekirdek zerine sarlm birbirinden yaltlm sarmlardan

oluan iki akm makaras (bobin) ile oluan aralara transformatr
denir.
Vp Np Ns Vs
Primer bobine uygulanan alternatif gerilim bir manyetik alan olutu-
rur. Manyetik alann oluturduu ak sekonder bobinin iinden geer.
Bu ak deiimi sekonder bobinde bir indksiyon akm oluturur.
Eer, Ns > Np ise tranformatr gerilim ykseltici Np > Ns ise trans-
formatr gerilim drc grevi yapar. Transformatrler doru akmla VP : Primer (giri) gerilimi
almaz. VS : Sekonder (k) gerilimi
NP : Primer sarm says
NS : Sekonder sarm says
Verim %100 ise transformatrde sekonderden alnan g, primerden verilen gce eittir.
Alnan g
Verim = VP . IP = VS . IS
Verilen g
Transformatrlerde giri (primer) ve k (sekonder) gerilimlerinin oran sarm saylar oranna eittir.
VP NP
= dir.
VS NS
198 / 11. Snf - Fizik

ki transformatr birbirine aadaki gibi balanrsa,

X Y
VL VM V1 NK $ NM
V1 V2 = dir.
V2 NL $ NT
NK NL NM NT
VL = VM
ekildeki ideal transfonmatrn primer gerilimi 120 volt primer akm

2N 3N
2 amperdir. 2A S
Buna gre, sekonder akm IS ka amperdir?
120 V VS
NP VP
= 2N = 120 VS = 180 volt
NS VS 3N VS
VP . IP = VS . IS
120 . 2 = 180 . IS
IS = 4 amper
3
Birbirine bal X, Y transformatrlerinin sarm say-

X Y
lar NK , NL , NM , NT dir. X transformatrne V1 alter- NK NL NM NT
natif gerilimi uygulanyor.
Buna gre, V2 gerilimin artmas iin, NK , NL, NM ve NT V1 V2
den hangileri arttrlmaldr?
V1 NK $ NM
= bantsndan NL ve NT arttrlrsa V2 gerilimi artar.
V2 NL $ NT
Bir transformatrn giri gerilimi 80 volt, akm 6 amper k gerilimi 120 volt akm 2 amperdir.
Buna gre, transformatrn verimi % katr?
IS $ VS
Verim = bantsndan Verim = 120 $ 2 = 1 den verim %50 dir.
IP $ VP 80 $ 6 2
11. Snf - Fizik / 199

ekildeki gibi balanm verimi %100 olan transfor-

X Y
matrlerinin sarm saylar NK , NL , NM , NN dir. 3A 2A
K bobininden 3 amper akm getiinde R direncinden
2 amper akm geiyor. V1 V2 R
NK N
oran 4 olduuna gre , M oran katr?
NL NN K L M N
Verim %100 ise,

V1 . 3 = V2 . 2 V1 NK $ NM 4 $ NM
= 2 =
V2 NL $ NN 3 NN
V1 2
= tr.
V2 3 NM 1
= bulunur.
NN 6
ekildeki K, L transformatrlerinin sarm saylar 2N, 3N, N,

2N 3N N 2N
2N dir.
K transformatrne V1 = 80 voltluk alternatif gerilim uygu-
V1 V2
landnda V2 gerilimi ka volt olur?
K L
V1 N1 $ N3
= bantsndan,
V2 N2 $ N 4
80 = 2N $ N V2 = 240 volt bulunur.

V2 3N $ 2N
Verimi %60 olan bir transformatrde primer gerilimi VP = 120 volt

4A S
primer akm 4 Amperdir.
Sekonder bobinde bulunan diren 2 olduuna gre, sekonder akm IS VP VS 2
ka amperdir?
PP = V . I ve PS = I2 . R den
60 = S $ 2
2

100 120 $ 4
IS = 12 amperdir.
200 / 11. Snf - Fizik

Sınıf Fizik Akıllı Defter

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sınıf Fizik Akıllı Defter

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bu defter, siz retmenlerimize zel olarak

boluklar doldurulmu bir ekilde baslmtr.

ZM DERGS YAYINCILIK SAN. TC. LTD. T.ne aittir.

Tamamnn ya da bir ksmnn rn yaymlayan irketin

nceden izni olmakszn fotokopi ya da elektronik, mekanik

herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve

zm Yaynlar Grafik Birimi

zm Yaynlar Dizgi Birimi

Cem Web Ofset

          

artran etkili bir eitim aracdr.

Yaynlarnn kltrnde yer alan nemli bir birikimdir.

YKL PARALEL LEVHALAR

Ders anlatm srasnda kullanacaklar ek materyallerin notlarn defterlerine alabilirler.

Birlikte baarmak dileiyle

2. NTE / ELEKTRK VE MANYETZMA ......................................................................................................... 138

Gnlk hayatmzda ska karmza kan hz, ivme,

B: Biti noktas Byklk

Vektrlerin Skaler Bir Say le arplmas L

a. U - Uca Ekleme (okgen) Metodu

b. Paralel Kenar Metodu

c. Bileenlerine Ayrma Metodu y

Ktle ekim Kuvveti:

11. Snf - Fizik / 7

iddetleri eit iki kuvvetin bilekesi:

III. Aralarndaki a 90 ise, F R

Kuvvetlerin bilekesi R = F 2 dir. 45

IV. Aralarndaki a 120 ise, R

V. Aralarndaki a 180 ise,

VI. Ayn noktaya etki eden iki farkl kuvvetin bilekesi,

8 / 11. Snf - Fizik

Yatay srtnmesiz bir dzlemde durmakta olan nok- P I II III

Srtnmesiz bir sistemde bulunan noktasal cisme F1 = 4N, F2 = 6N ve F3 = 9N kuvvetleri uygulanyor.

10 / 11. Snf - Fizik

11. Snf - Fizik / 11

12 / 11. Snf - Fizik

Paralel kenar yntemine gre F kuvvetinin bileenleri Fk ,

F1x = F1 . cos37 = 10 . 0,8 = 8N F1y = 6N

11. Snf - Fizik / 13

Srtnmesiz yatay dzlemde O noktasal cismine 8N, 4N ve 12N 8N

14 / 11. Snf - Fizik

K aracnn L aracna gre hz: Dou, 3V K 5V

X aracnn Y aracna gre hz: Dou, 6V X 4V

11. Snf - Fizik / 15

Birbirine paralel yollarda hareket eden K, L, M aralarnn hz - zaman grafii Hz

16 / 11. Snf - Fizik

Birbirine paralel yollarda hareket eden K, L, M aralarna ait Konum

P noktasndan VK , VL hzlar ile harekete geen K, L aralarnn Kuzey

VK = 10 m/s VKy = 6 m/s VB = 6 2 m/s Vy = 6 m/s

VKx = 10 . 0,8 = 8 m/s VB2 = 62 + 62

11. Snf - Fizik / 17

18 / 11. Snf - Fizik

Dorusal bir yolda hareket eden K ve L aralarnn hz - zaman grafii Hz

(0 - t) zaman aralnda aralarn hz byklkleri fark artyor. (Hzlanyor grr.)

t = 0 annda ayn konumdan harekete geen K ve L aralarnn Hz

11. Snf - Fizik / 19

Aknt hznn sabit olduu nehirde P noktasndan K, L, M X Y Z T U R O S V

K yzcsnn O noktasnda kar kyya ulamas iin aknt X O V

11. Snf - Fizik / 21

|XY| = (VK . + Va) . t1 (V K + Va ) . t = (V K Va ) . 3t

Genilii 24 metre olan nehirde suya gre VK , VL hzlaryla P

22 / 11. Snf - Fizik

Aknt hznn sabit olduu nehirde O1 ve O2 noktalarndan X