PRF TYT Fizik Soru Kütüphanesi

FİZİK SORU KÜTÜPHANESİ (TYT)
Bu kitabın tüm hakları Yanıt Yayınlarına aittir. Kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik,
mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması,
yayımlanması ve depolanması yasaktır.

© Copyright Yanıt Yayınları
ISBN: 978-605-
YAYINA HAZIRLAYAN
Harun Tursun
YAYIN DANIŞMANI
Cihat B. Balı
DİZGİ - GRAFİK
Prf Yayınları Dizgi-Grafik Ekibi
İLETİŞİM BİLGİLERİ
PRF YAYINLARI
Doğu Mahallesi, Güldibi Sokak, No: 17 Alibey Evleri Pendik / İstanbul

Telefon: (0216) 354 38 39 Faks: (0216) 354 38 36 Cep: (0505) 980 03 91
www.prfyayinlari.com / www.prfparaf.com
PRF Yayınları, YANIT Yayıncılığın Tescilli markasıdır.
BASIM YERİ
Sevgili Öğrenciler,
Sizlere, Prf Yayınları olarak çok ciddi emek harcayarak hazırladığımız TYT FİZİK SORU KÜTÜPHANESİ ki-
tabını sunmanın heyecanı ve mutluluğunu yaşamaktayız.
Biz Prf Yayınları olarak kitabı hazırlarken TYT ve diğer sınavlarda çıkmış tüm soruları ayrıntılı biçimde
inceledik. Soruların, soru form ve içeriklerinin bu sınavlara yakın ya da benzer olmasına özen gösterdik.
Yoğun bilgilerin öğretiminde Tümevarım yönteminin etkili olduğunu deneyerek gördük. Bu yüzden kita-
bı da bu yöntemle hazırladık. Konuları modüllere ayırdıktan sonra MEB Kazanım Testleri, Ünite Ölçme
Testleri, Özel Test ve Karma Testlerle bütünleştirerek konuyu iyice kavrayabilmenizi istedik.
Konu ile ilgili bilgileri, en yalın hali ile yanlarda verdik. Ayrıca yanlarda; iç sayfadaki bazı soruların çözü-
münü, bazı ÖSYM sorularını, çözümü ile birlikte ve bazı çözümlü örnekler verdik. Konu bilgisinin verildiği
sayfalardaki soruların, o sayfadaki konu kapsamına uygun olmasına özen gösterdik. Böylelikle, konuyu
daha iyi pekiştirmenizi amaçladık.
Çünkü siz amacınıza ulaşırsanız biz de amacımıza ulaşmış olacağız.
Kitabın hazırlanmasında fikirleriyle yol gösteren öğretmenlerimize, kitabın düzenlenmesinde ciddi emek
harcayan Prf Dizgi & Grafik ekibine çok teşekkür ederiz.
PRF YAYINLARI
Görüş ve Değerlendirmeleriniz için:
yazar@yanityayincilik.com
İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 1: FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ
FİZİK BİLİMİNİN ÖNEMİ .................................................................................................................................................................................................................................. 9
FİZİĞİN UYGULAMA ALANLARI................................................................................................................................................................................................................... 13
FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI........................................................................................................................................................................................... 17
BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ................................................................................................................................................................................................................... 21
MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................23
ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................25
ÜNİTE 2: MADDE VE ÖZELLİKLERİ

KÜTLE VE HACİM .............................................................................................................................................................................................................................................. 29
ÖZKÜTLE.............................................................................................................................................................................................................................................................. 33
DAYANIKLILIK..................................................................................................................................................................................................................................................... 37
ADEZYON VE KOHEZYON.............................................................................................................................................................................................................................. 41
YÜZEY GERİLİMİ VE KILCALLIK..................................................................................................................................................................................................................... 43
ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................51
ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................53
ÜNİTE 3: ISI VE SICAKLIK

ISI VE SICAKLIK .................................................................................................................................................................................................................................................. 57
ISI - SICAKLIK İLİŞKİSİ VE ÖZ ISI.................................................................................................................................................................................................................... 59
HÂL DEĞİŞİMİ..................................................................................................................................................................................................................................................... 61
ISI ALIŞVERİŞİ...................................................................................................................................................................................................................................................... 65
ENERJİ İLETİM YOLLARI VE ENERJİ İLETİM HIZI ...................................................................................................................................................................................... 67
GENLEŞME........................................................................................................................................................................................................................................................... 71
ÜNİTE 4: BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

KATI BASINCI ..................................................................................................................................................................................................................................................... 87
SIVI BASINCI........................................................................................................................................................................................................................................................ 89
BASINCIN İLETİLMESİ....................................................................................................................................................................................................................................... 91
AÇIK HAVA VE GAZ BASINCI.......................................................................................................................................................................................................................... 93
HAREKETLİ AKIŞKANLARIN BASINCI.......................................................................................................................................................................................................... 97
KALDIRMA KUVVETİ......................................................................................................................................................................................................................................... 99
KARMA TESTLERİ (1., 2., 3., 4. ÜNİTELER)..................................................................................................................................... 119
ÜNİTE 5: HAREKET VE KUVVET

KONUM, YER DEĞİŞTİRME, SÜRAT, HIZ...................................................................................................................................................................................................... 129
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET................................................................................................................................................................................................................... 131
KUVVET................................................................................................................................................................................................................................................................ 135
NEWTON’IN HAREKET YASALARI................................................................................................................................................................................................................. 139
SÜRTÜNME KUVVETİ....................................................................................................................................................................................................................................... 143
SÜRTÜNMELİ DÜZENEKLER.......................................................................................................................................................................................................................... 145
ÜNİTE 6: ENERJİ
İŞ, ENERJİ, GÜÇ.................................................................................................................................................................................................................................................. 159
MEKANİK ENERJİ............................................................................................................................................................................................................................................... 161
ENERJİNİN KORUNUMU VE ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ............................................................................................................................................................................. 163
VERİM.................................................................................................................................................................................................................................................................... 169
ENERJİ KAYNAKLARI........................................................................................................................................................................................................................................ 171
KARMA TESTLERİ (5., 6. ÜNİTELER)............................................................................................................................................... 185
ÜNİTE 7: ELEKTROSTATİK
ELEKTRİK YÜKLERİ............................................................................................................................................................................................................................................ 193
ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ........................................................................................................................................................................................................................... 195
ELEKTROSKOP.................................................................................................................................................................................................................................................... 199
ELEKTRİKSEL KUVVET...................................................................................................................................................................................................................................... 203
ELEKTRİK ALAN.................................................................................................................................................................................................................................................. 205

ÜNİTE 8: ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ELEKTRİK AKIMI, POTANSİYEL FARKI VE DİRENÇ.................................................................................................................................................................................... 219
ELEKTRİK DEVRELERİ (DİRENÇLERİN BAĞLANMASI)............................................................................................................................................................................ 221
ELEKTRİK DEVRELERİ (ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI)............................................................................................................................................................................ 225
ELEKTRİKSEL ENERJİ VE GÜÇ........................................................................................................................................................................................................................ 229
LAMBALI DEVRELER......................................................................................................................................................................................................................................... 231
MIKNATIS VE MANYETİK ALAN..................................................................................................................................................................................................................... 233
AKIM VE MANYETİK ALAN............................................................................................................................................................................................................................. 235
KARMA TESTLERİ (7., 8. ÜNİTELER)............................................................................................................................................... 249
ÜNİTE 9: DALGALAR
DALGALARIN TEMEL DEĞİŞKENLERİ.......................................................................................................................................................................................................... 257
YAY DALGALARI................................................................................................................................................................................................................................................. 261
SU DALGALARI................................................................................................................................................................................................................................................... 265
SES DALGALARI................................................................................................................................................................................................................................................ 271
DEPREM DALGALARI....................................................................................................................................................................................................................................... 275
ÜNİTE 10: OPTİK

AYDINLANMA..................................................................................................................................................................................................................................................... 289
GÖLGE.................................................................................................................................................................................................................................................................. 293
DÜZLEM AYNALAR........................................................................................................................................................................................................................................... 299
KÜRESEL AYNALAR........................................................................................................................................................................................................................................... 305
KIRILMA................................................................................................................................................................................................................................................................ 311
MERCEKLER......................................................................................................................................................................................................................................................... 317
PRİZMALAR VE RENK....................................................................................................................................................................................................................................... 323
KARMA TESTLERİ (9., 10. ÜNİTELER)............................................................................................................................................ 341
TYT FİZİK DENEMELERİ.................................................................................................................................................. 349

ÜNİTE 1
FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ
ÜNİTE 1
FİZİK BİLİMİNİN ÖNEMİ

FİZİĞİN UYGULAMA ALANLARI
FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI
BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ
Ünite 1
FİZİK BİLİMİNİN ÖNEMİ Test - 1
1. 4. "Bilim insanları 16. yüzyıla kadar hareket eden cisim-

lerin doğası gereği bir süre sonra durması gerektiği-
ne inanırdı. Galileo ortaya koyduğu düşünce deneyleri
ile cisimlerin neden durduğunu ve hangi durumlarda
harekete devam edeceğini açıkladı." FİZİK BİLİMİNİN ÖNEMİ
Yukarıdaki paragraf,
Bilim Nedir?
I. Bilimsel bilgi oluşturulurken hayal gücü ve yaratı-
Evrenin veya olayların bir bölü-
I Fizik bilimi, evrendeki olayları anlamaya yardımcı cılığın önemi
münü konu olarak seçen, dene-
olan temel bilimlerdendir. II. Doğru kabul edilen bilgilerin zamanla değişeceği ye dayanan yöntemler ve ger-
II. Fizik bilimi, sürekli değişim ve gelişim halindedir. III. Bilimsel bilgiye ulaşırken deneylerin yapılabilece- çeklikten yararlanarak sonuç
ği çıkarmaya çalışan düzenli bilgi-
III. Fizik bilimi teknolojinin gelişmesine, teknolojik ge-
ye bilim denir.
lişmeler fiziksel bilginin artmasına yol açar.
yargılarından hangilerini göstermek için kullanı-
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? labilir? Fizik Nedir?
Fizik; maddenin genel veya ge-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
çici yasalara bağlı, deneysel ola-
D) I ve III E) I, II ve III D) Yalnız II E) Yalnız I rak araştırılabilen, ölçülebilen,
matematiksel olarak tanımlana-
bilen madde ve enerji olgularıy-
la uğraşan bilim dalıdır.
İnsanlar, çok eski zamanlardan

beri makro evreni anlamaya ça-
2. Bilimle ilgili olarak, lışmışlar; gezegenlerin ve yıldız-
ların nasıl hareket ettiği, şimşek
I. Bilimsel araştırmalarda, farklı ve çeşitli bilimsel
5.
Prf Yayınları
l. Fizik bilimi ile elde edilen bilgilerin amacı, hayatı ve yıldırımın nasıl oluştuğu gibi
yöntemler kullanılır.
daha yaşanılır kılmaktır. pek çok soruya cevap aramış-
II. Bilim sürekli gelişmektedir. lardır.
ll. Fizik bilimi, kişisel tercih gerektiren konularla ilgi-
III. Bilimde mutlak gerçeklik yoktur. lenmez. Makro dünyaya ait bu sorulara
verilen cevaplar, zamanla bilim-
ifadelerinden hangileri doğrudur? lll. Fizik biliminin elde ettiği yeni bilgiler yalnızca fi-
sel çalışma basamaklarına gö-
zikçileri ilgilendirir.
re açıklanarak teori ve kanunlar
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II geliştirilmiştir.
Fizik bilimi ile ilgili yukarıdaki yargılarından han-
D) I ve III E) I, II ve III gileri doğrudur? Bilim insanları “Neden?” ve “Na-
sıl?” sorularını sorarak bilgi sevi-
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll yelerini daima üst seviyeye taşır.
D) l ve lll E) l, ll ve lll Örneğin 17. yüzyılda Galileo Ga-

lilei ve Issac Newton’un hareket
ile ilgili çalışmalarıyla fiziğin alt
3. Fizik; uzay, zaman, madde ve enerji arasındaki ilişki- dalı olan mekanik oluşmuştur.
leri inceleyen, gözlem ve deneye dayalı bir bilim da-
20. yüzyıl başlarında oluşan ba-
lıdır.
zı sorular, var olan fizik bilgisi ile
Buna göre, açıklanamayan yeni bir fizik an-
layışının; "modern fizik" dalının
I. Gök cisimlerini araştırmak.
6. Fizik bilimi öğrenmek için, doğmasını sağlamıştır.
II. Rüzgardan enerji elde etmek için çalışmalar yap- Fizik bilimi evrendeki mikro
I. Evrenin düzenini öğrenmek
mak. âlemden makro âleme kadar
II. Doğa olaylarının sebeplerini bulmak inanılmaz geniş bir çalışma ala-
III. Yıldız burçlarının insanlar üzerinde etkilerini araş-
tırmak. III. Çevremizde gerçekleşebilecek olaylarla ilgili ön- nına sahiptir.
görü yapabilmek
işlemlerinden hangileri fiziğin uğraş alanına gir-
mez? verilenlerinden hangileri bir neden olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

1-E 2-E 3-C 4-A 5-C 6-E
9
7. Fizik bilimi, yunus balıkları ile ilgili aşağıdaki so- 10. Fizik bilimi, günlük hayatımızın birçok alanıyla bağ-
rulardan hangisinin cevabını araştırmaz? lantılıdır.
Buna göre,
A) Yunus balıkları bir günde ne kadar yiyecek tüke-
Atom altı parçacıkların davra- tir? I. yangın alarm sistemleri,
nışlarından Güneş Sistemi’nde- B) Yunus balıkları birbirleri ile nasıl iletişim kurar? II. buzdolabı,
ki gezegenlerin hareketlerine, si-
C) Yunus balıkları yönlerini nasıl bulur? III. dokunmatik ekran
nir sistemindeki bilgi iletiminden
Dünya ile haberleşme uyduları D) Yunus balıkları saatte kaç km hız yapar? aletlerinden hangileri fizik bilimindeki gelişmeler-
arasındaki iletişime, nanoyapı- le yapılmıştır?
E) Yunus balıklarının vücut tasarımının onların hızına
ların özelliklerinden yalıtım mal-
etkisi nedir?
zemelerine, soğutma sistemle-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rinden güneş enerjisine kadar
pek çok konu fizik biliminin ça- D) I ve III E) I, II ve III
lışma alanı içerisindedir.
LCD televizyonlardan akıllı tele-

fonlara, bilgisayarlardan tomog-
rafi gibi tıbbi görüntüleme cihaz-
larına kadar pek çok ürün fiziğin
uygulama alanına girmektedir.
Not
Fizik bilimi sürekli gelişim ve de-

ğişim halindedir.
8. I. Cisme verilen ısı enerjisi arttıkça cismin sıcaklığı
11. I. Yağmur damlalarının yeryüzüne düşmesi
artar.
Prf Yayınları
II. Deprem
II. İzafiyet teoremi yasaya dönüşebilir.
ÖSYM Sorusu III. Yıldızlardaki patlamalar
III. Lambaya bağlı üreteç sayısı arttıkça lambanın par-
Fizik bilgilerini sunarken ya- laklığı değişmez. Yukarıdaki olaylardan hangileri fizik biliminin ça-
rarlanılan; lışma alanları içindedir?
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri bilimsel hi-
I. manyetik alanı çizgilerle gös- potez olabilir?
termek,
II. elektriksel kuvveti F = q∙E ile A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
ifade etmek,
D) I ve II E) I ve III
III. ışığın ortamda izlediği yolu
ışınlar çizerek göstermek
eylemlerinden hangileri bilim-

sel modellere örnek olarak gös-
terilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) I ve III D) II ve III
E) I, II ve III
12. I. İnsanın mutlu ve mutsuz olmasını sağlayan fak-
Çözüm: törler nelerdir?
II. Bir yarasa yolunu nasıl belirler?
Matematiksel formüller, grafikler,
şekiller, ışınlar; fizik biliminin kul- 9. İyi bir bilim insanında aşağıdaki özelliklerden han- III. Güneşteki patlamaların neden gerçekleşir?
landığı modellerdir. gisi bulunmaz?
Bir fizik bilim insanı yukarıdaki sorulardan hangi-
Cevap E
lerini araştırma konusu olarak belirleyebilir?
A) İyi bir gözlemcidir. B) Meraklıdır.
C) Taraflıdır. D) Şüphecidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Azimlidir. D) II ve III E) I, II ve III

7-A 8-E 9-C 10-E 11-E 12-D
10
Ünite 1
FİZİK BİLİMİNİN ÖNEMİ Test - 2
1. Fizik biliminin gelişmesinde, 4. I. Çaydanlıktaki çayın sıcaklığını elini çaydanlığa do-

kundurarak ölçen çaycı,
I. bilim insanlarının daha önce bulunan bilgileri da-
yanak yaparak çalışması, II. Futbol topunun kaleye uzaklığını adımlayarak öl-
çen futbolcu,
II. insanların artan enerji ihtiyacını karşılama isteği,
III. İki damacanayı yanyana koyup içlerindeki suların Not
III. fizik biliminin, kimya ve biyoloji gibi disiplinlerle
hacimlerini karşılaştıran kişi,
etkileşimi Bilimsel çalışmalarda elde edi-
Yukarıda verilen işlemlerden hangileri nitel gözle- len sonuçların bilimle ilgilenen in-
durumlarından hangileri etkili olmuştur? sanlar tarafından anlaşılır ve ev-
me örnek olarak verilebilir?
rensel nitelikte olması önemlidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Bu nedenle fizik biliminde yapı-
D) I ve II E) I, II ve III lan çalışmalarda, kullanılan teori
D) I ve II E) II ve III ve yasaların ifade edilmesinde, fi-
ziksel ilkelerin matematiksel ola-
rak ispatlanmasında matematik
kullanılır. Fiziksel bir çok gerçe-
ğin sonucu, formüller ve işlemler
kullanılarak herkes tarafından an-
laşılır hâle getirilir.
5. Bilimsel çalışmalarda bilgi elde etmek için,

2. Aşağıdakilerden hangisi nicel gözlem değildir? I. akıl yürütme,
II. gözlem yapma,
A) Kitabın kalınlığının cetvelle 2,5 cm ölçülmesi
III. deney yapma
B) Otomobilin süratinin göstergede 70 km/h okun-
Prf Yayınları
ması yöntem ve tekniklerinden hangileri kullanılır?

C) Hava sıcaklığının termometre ile 18 °C ölçülmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Pazardan 3 kg elmanın tartılarak alınması GÖZLEM
E) Bardaktaki çayın sıcaklığının 45 °C olarak tahmin D) II ve III E) I, II ve III
Fizik doğa kanunlarını inceleyen,
edilmesi araştıran bir bilimdir. Bu incele-
meler için kullanılan temel yön-
temlerin başında deney ve göz-
lem gelir.
Bilimsel çalışmaların ilk basama-

ğı gözlem yapmaktır.
6. Nitel Gözlem

Duyu organları ile yapılan göz-
lemlere nitel gözlem denir. Nitel
3. Havuzda yüzmeye giden Samet, Emirhan ve Arif ha- gözlem sonuçları özneldir, her-
vuz ile ilgili bazı gözlemler yaptıktan sonra, Samet; "Bu
kese göre değişebilir.
havuzun çok derin olduğunu, Emirhan; suyun çok tuz-

lu olduğunu, Arif ise suyun ılık olduğunu söylüyor." Nicel Gözlem
Buna göre; Samet, Emirhan ve Arif’in gözlemle- Yukarıda verilen numaralı cümlelerden; nicel göz- Ölçüm aletleriyle yapılan göz-
ri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? lem ve nitel gözlem belirtenler hangileridir? lemlere nicel gözlem denir. Ni-
cel gözlemin sonuçları objektif
ve bilimseldir.
Samet Emirhan Arif Nicel gözlem Nitel gözlem
Birbiriyle karşılaştırılıp, karşılaş-
A) Nicel Nitel Nitel A) 1 ve 2 3
tırma sonucu sayısal olarak ifade
B) Nicel Nitel Nicel B) 1 ve 3 2 edilebilen niceliklere fiziksel nice-
C) Nitel Nitel Nitel C) 2 ve 3 1 lik denir. Örneğin “Beş tane ka-
lem, üç kitap” dediğimiz zaman
D) Nitel Nitel Nicel D) 3 1 ve 2
beş ve üç niceliği ifade eder.
E) Nitel Nicel Nitel E) 1 2 ve 3
1-E 2-E 3-C 4-A 5-E 6-C
11
7. "Yatay düzlemde, sabit yatay kuvvetle çekilen cisme 9. Bir öğrenci şekildeki P cismini K'den L'ye kadar çek-
etki eden sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, cismin küt- tikten sonra elini cisme dokundurduğunda cismin sı-
lesine bağlıdır." hipotezini doğrulamak isteyen bir caklığının yükseldiğini hissediyor. Bundan dolayı ya-
kişinin yapacağı deneyde; tay düzlemin sürtünmeli olduğunu söylüyor.
DENEY
I. Bağımsız değişken, kütle olmalıdır.

Bilimsel bir gerçeği göstermek, II. Bağımlı değişken, cisme uygulan kuvvet olmalı-
bir yasayı doğrulamak, bir varsa-
dır.
yımı kanıtlamak amacıyla yapılan
işlemlere deney denir. III. Sabit tutulan değişkenler (kontrol değişkenleri), Buna göre, öğrenci yukarıda yaptığı çalışmada;
sürtünen yüzeylerin cinsi ve sürtünen cismin yü-
Kontrollü deneylerde sağlıklı so- I. bilimsel çıkarım,
zey alanı olmalıdır.
nuç alabilmek için "değişkenler"
II. nitel gözlem,
belirlenir. yargılarından hangileri doğrudur?
III. kontrollü deney
Deneyi yapan tarafından değiş-
tirilen değişkene bağımsız de- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II işlemlerinden hangilerini gerçekleştirmiştir?
ğişken denir. D) I ve III E) II ve III
Sonucu merak edilen, bağımsız
değişkenin etkilediği (ya da et- D) I ve III E) I, II ve III
kilemesi beklendiği) değişkene
bağımlı değişken denir.
Deneyde hiç değiştirilmeyen de-

ğişkenlere de kontrol değişken-
leri denir.
Prf Yayınları
8. Akım şiddeti ile direnç arasındaki ilişkiyi inceleyen bir

öğrenci şekildeki devreyi kuruyor.
Örnek:
Yapılan bir deneyde, iletken bir

10. Yapılan bir deneyde, durgun haldeki bir cisme sabit
çubuğun elektrik akımına karşı kuvvet uygulanarak cismin kazandığı ivme ve hız de-
gösterdiği direncin, çubuğun bo- ğerleri ölçülüyor.
yu ile olan ilişkisi araştırılmıştır.
Deneyin birinci safhasında hız ve ivme değerleri x ve
Buna göre, 2x yolu sonunda ölçülürken deneyin ikinci safhasında

I. Yapılan deneyde, farklı cins hız ve ivme değerleri t ve 2t süre sonunda ölçülüyor.
iletken çubuklar kullanılmıştır.
Buna göre;
II. Deneyin bağımsız değişkeni, Öğrenci açık olan anahtarları kapatıp ampermetreden
iletken çubuğun boyudur. geçen akım şiddetini okuyor. I. Deneyin birinci safhası için bağımsız değişken,
III. Deneyin bağımlı değişkeni, "yol"dur.
Bu deneyle ilgili;
iletken çubuğun elektrik akı- II. Deneyin ikinci safhası için bağımsız değişken, "za-
mına karşı gösterdiği direnç- I. Bağımlı değişkeni direnç sayısıdır. man"dır.
tir.
II. Hipotez cümlesi "akım şiddeti ile direnç ters oran- III. Deneyin her iki safhasında da kuvvet ve kütle, sa-
yargılarından hangileri doğru- tılıdır." bit tutulan değişkenlerdir.
dur?
III. Deneyin değişkenlerinden en az biri temel büyük- IV. Deneyin her iki safhasında da ivme ve hız, bağım-
A) Yalnız I B) Yalnız II lüktür. lı değişkenlerdir.
C) I ve II D) II ve III yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

E) I, II ve III
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) I ve II B) I, II ve III C) l, III ve IV
Cevap D
D) I ve III E) II ve III D) II, III ve IV E) l, II, III ve IV
7-D 8-E 9-C 10-E
12
Ünite 1
FİZİĞİN UYGULAMA ALANLARI Test - 3
1. Isının madde içinde nasıl iletildiğini inceler. 4. Fizik bilimi çeşitli alt dallara ayrılmıştır.
Fiziğin alt dallara ayrılmasının nedenleri arasında,
Yukarıda verilen, fiziğin alt alanlarından birine ait
açıklama ile ilgili; I. Fizik biliminin evrendeki mikro âlemden makro
âleme kadar inanılmaz geniş bir çalışma alanına FİZİĞİN ALT DALLARI
I. Fiziğin “termodinamik” alt alanının konusudur.
sahip olması Fizik biliminin çalışma alanının
II. Bazı açıklamalarında “fizikte modelleme”den fay- çok geniş olması ve bilgi düze-
II. Her yeni keşif ve icatın bir sonrakinin zeminini oluş-
dalanılır. yinin sürekli artması dalların oluş-
turması
III. Matematiksel bağıntılarla izah edilir. masını zorunlu kılmıştır.
III. Günümüz bilim dünyasının ulaştığı bilgi düzeyi so-
nucunda yeni uzmanlık alanlarının oluşması Fiziğin alt dalları birbirinden ba-
yargılarından hangileri doğrudur?
ğımsız değildir. Çünkü alt dal-
verilenlerinden hangileri olabilir? ların çalışma alanlarında diğer
dallara ait bilgiler bulunur ve bu
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III dallar birbirlerinin sonuçlarından
faydalanır.
D) II ve III E) I, II ve III
MEKANİK
Mekanik; hareket, kuvvet ve den-
ge ile ilgilenir.
Statik, dinamik ve kinematik me-

kaniğin bölümleridir.
2.  Isıtma sistemi Mekanik dalının çalışma alanı
 Aydınlanma sistemi çok geniştir. Gezegen hareket-
5. Bir marangoz, tahtaları mobilyaya dönüştürürken leri, rüzgâr oluşumu, dalga hare-
 Fren sistemi
fiziğin; keti, ses oluşumu, köprü ve bina-
 Görüntüleme sistemi ların yapımı ve basit makineler
Prf Yayınları
I. mekanik, gibi birçok alanı mekanik yasa-

Yukarıda otomobillerdeki sistemlerden bazıları ve-
II. termodinamik, ları açıklar.
rilmiştir.
III. nükleer fizik Bu alanla ilgili olan mesleklere
Buna göre, bu sistemlerden herhangi biri aşağı- inşaat ve makine mühendisliği
da verilen fiziğin alt dallarından hangisinin ilgi ala- alt dallarından hangilerini kullanmış olur? örnek verilebilir.
nında değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ELEKTROMANYETİZMA
A) Atom fiziği B) Elektromanyetizma Elektrik ve manyetizma alanla-
D) I ve III E) I, II ve III
rı elektromanyetizma adı altın-
C) Optik D) Termodinamik
da birleştirilmiştir.
E) Mekanik Elektriğin durgun hâldeki yükle-
rin etkileşimleri ile ilgilenen bö-
lümüne elektrostatik, hareketli
yükler ve etkileri ile ilgilenen bö-
lümüne elektrik adı verilir.
Manyetizma; mıknatıslar, mad-

6. Ayşe, performans ödevindeki; delerin manyetik özellikleri, man-
yetik alanlar ve bu alanların etki-
3. Mürekkep balığı, içine çektiği deniz suyu ile kas boş- Isı olaylarını ve enerjinin ısı ile ilgili kısmını inceler. Su-
leri ile ilgilenir.
luğunu genişletir ve daha sonra kaslarını güçlü bir şe- yun kaynamasından, buzulların erimesine kadar ısı ile
kilde sıkarak suyu dışarı atar. Suyun çıkış yönüne ters ilgili konularla ilgilenir. TERMODİNAMİK
yönde, yaklaşık 40 km/h hızla hareket eder. bilgisini fiziğin ilgili alt dalı ile eşleştirecektir. Termodinamik maddelerin sıcak-
lıkları, sıcaklık değişimleri ve ısı
Mürekkep balığının bu hareketini, fiziğin hangi alt Buna göre Ayşe, bu bilgiyi fiziğin aşağıdaki hangi
alışverişleri gibi konular üzerin-
dalı inceler? alt dalı ile eşleştirmelidir? de çalışmaktadır.
A) Optik B) Termodinamik Bu alanla ilgili olan mesleklere

A) Optik B) Atom fiziği
iklimlendirme uzmanı örnek ola-
C) Nükleer Fizik D) Mekanik C) Mekanik D) Termodinamik rak verilebilir.
E) Elektromanyetizma E) Yüksek enerji ve plazma fiziği

1-E 2-A 3-D 4-E 5-C 6-D
13
7. 2018 Dünya Futbol Kupası için üretilen topla ilgili ka- 10. Fiziğin alt dalları ile ilgili,
leciler; yeni futbol toplarının değişen özelliklerinden
I. Isı enerjisinin madde içinde ilerlemesini inceler.
dolayı kontrol etmekte zorlandıklarını ifade ettiler.
II. Güneşte enerji oluşumunu inceler.
Yukarıda bahsedilen durumla ilgili yapılabilecek
OPTİK III. Madde içindeki yüklerin neden olduğu elektrik
düzenlemeler, fiziğin;
Işık, ışık olayları ve ışığın madde alan ve elektriksel kuvveti inceler.
ile etkileşimini inceler. I. mekanik,
verilen tanımların sıralaması aşağıdakilerden han-
Teleskop, dürbün, fotoğraf ma- II. optik, gisinde doğru olarak verilmiştir?
kinesi, gözlük, büyüteç, mikros- III. atom fiziği
kop, fiber optik kablolar optiğin I II III
uygulama alanlarındandır. alt dallarından hangileri ile ilgilidir?
A) Termodinamik Nükleer Fizik Elektromanyetizma
Bu alanla ilgili olan meslekler
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) Nükleer fizik Termodinamik Elektromanyetizma
arasında optisyenlik, göz dok-
torluğu örnekleri verilebilir. D) I ve III E) I, II ve III C) Atom fiziği Nükleer Fizik Optik
D) Termodinamik Optik Elektrik
KATIHÂL FİZİĞİ
E) Mekanik Nükleer Fizik Elektromanyetizma
Kristâl yapıdaki maddelerin özel-
liklerini araştırır, yapılarını inceler.
Teknolojide kullanılan malzeme-

leri amacına uygun olarak geliş- 8. İnsan bazen bu dünyada dostunun olmadığını düşü-
tirmek üzere çalışmalar yapar. nür. Bu durumu ışığın fizikteki haline benzeterek açık-
Nanoteknoloji ve süper iletkenlik layabiliriz. Işık bir saydam ortamdan ikinci bir saydam
katıhâl fiziğinin uygulama alan- ortama geçerken doğrultusunu değiştirir. Bu olaya ışı- 11. Bilgisayarların boyutlarının daha da küçülmesi ve da-
larındandır. ğın kırılması denir. Işığın tersinirlik özelliği vardır. Işık ha yüksek kapasiteli işlemci ve harddisklerin üretilme-
ışınlarını ikinci ortamdan, geldikleri doğrultuda birinci si, ....................................... alanındaki gelişmelerle
Mikroelektronik mühendisliği bu
Prf Yayınları
ortama gönderirseniz geldiği yoldan geri döner. Tıp- mümkün olmuştur.

alanla ilgili mesleklere örnektir.
kı bunun gibi insanda dostunun olmadığını düşünü- Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere fiziğin han-
ATOM FİZİĞİ yorsa olaya tersinden bakmalı: “Ben kaç kişiye dost- gi alt dalı gelmelidir?
Atomun yapısını, atomların ve luk gösteriyorum?” diye kendini sorgulamalıdır.
moleküllerin birbirleriyle olan Yazar yukarıdaki paragrafta, insanların içinde bu- A) Optik B) Elektromanyetizma C) Mekanik
etkileşimlerini inceler.
lunduğu durumu, fiziğin hangi alt dalına ait bir ko- D) Katıhal Fiziği E) Termodinamik
Nanoteknoloji, atom fiziğinin de nu ile örneklendirmiştir?
uygulama alanlarından biridir.
Atom mühendisliği bu alana ör- A) Optik B) Mekanik C) Atom Fiziği

nek mesleklerdendir.
D) Katıhal Fiziği E) Termodinamik
NÜKLEER FİZİK
12. Yunanca “cüce” anlamına gelen "nano" kelimesinden
Atom çekirdeğinin yapısını, çe-
türetilmiş olan nanoteknoloji, maddenin atom ve mo-
kirdekteki etkileşimleri ve tepki-
lekül seviyesinde kontrolü anlamında kullanılmakta-
melerini inceleyen fizik dalıdır.
dır.
Radyasyonu ve canlıların rad-
9. Fiziğin alt alanları ile bu alanların ilgi alanına giren ko- Elektronik ve bilgisayar teknolojileri, tıp, havacı-
yasyondan korunma yollarını
nular aşağıdaki gibi eşleştirilmiştir. lık ve uzay, çevre ve enerji, biyoteknoloji, savun-
araştırır.
Alt Alan Konu ma sanayii gibi bir çok alanda yararlanılan nano-
Nükleer enerji mühendisliği bu
alana örnek bir meslektir.
teknoloji, fiziğin;
l. Optik Işık
ll. Elektromanyetizma Mıknatıslık I. nükleer fizik,
YÜKSEK ENERJİ VE
lll. Mekanik Deprem dalgaları II. atom fiziği,
PLAZMA FİZİĞİ
III. katıhâl fiziği
Atom altı parçacıklar ve bu par- Buna göre, eşleştirmelerden hangileri doğru ya-
çacıklar arasındaki ilişkileri ince- pılmıştır? alt dallarından hangilerinin uğraş alanına girer?
leyen bilim dalıdır.
Fizik mühendisliği bu alanla ilgi- A) Yalnız l B) Yalnız ll C) I ve lll A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
li mesleklere örnektir.
D) Il ve lIl E) l, II ve lll D) II ve III E) I, II ve III
7-D 8-A 9-E 10-A 11-D 12-D
14
Ünite 1
FİZİĞİN UYGULAMA ALANLARI Test - 4
1. Günlük hayatta insanların kullandığı çeşitli araçların 4. Ortaokul fen bilimleri dersinde bir öğretmen;
yapımında fizik biliminden faydalanılır.
I. nefes alma,
Buna göre, II. kalbin kan pompalaması,
I. dalgıç kıyafetlerinin yapımı, III. iskelet sisteminin hareket etmesi FİZİĞİN DİĞER
DİSİPLİNLERLE İLİŞKİSİ
II. formula bir araçlarının yapımı, ilkelerinden hangilerini açıklarken diğer bilim dal-
larının yanında fizik biliminden de faydalanır? Bilimsel bilginin gelişmesiyle fel-
III. led televizyon yapımı
sefeden ayrılan ilk bilim dalı fizik
hangilerinde fizik biliminden faydalanılmıştır? olmuştur.
Fizik sözcüğü, Eski Yunanca-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
da “doğa” anlamına gelen phy-
D) II ve III E) I, II ve III sis (fiysis) kelimesinden gelmek-
tedir.
Fiziğin etkileşimde bulunduğu

disiplinlere felsefe, biyoloji, kim-
ya, matematik, teknoloji, mühen-
dislik, sanat ve spor örnek ola-
rak verilebilir.
5. Bir öğretmen, fizik biliminin diğer disiplinlerle iliş-
kisi konusunda fiziğin, sporla olan ilişkisine; Felsefe ve fizik akıl yürüterek ev-
reni, zamanı ve mekânı anlama
2. Fizik bilimi günlük hayatta çeşitli disiplinlerle ilişki ku- I. Basketbol potalarının yüksekliğinin belirlenmesi yolunda sorular sorup cevapla-
rar. maya çalışır.
II. Futbol topunda kullanılan malzemenin seçilmesi
Buna göre, III. Atıcılık sporunda atış açılarının belirlenmesi Fizik biliminde var olan gelişme-
ler felsefeyle etkileşim hâlinde-
I. mühendislik, örneklerinden hangilerini verebilir?
dir. Örneğin felsefe tarihi boyun-
Prf Yayınları
II. politika, ca zaman - mekân kavramlarının

III. sanat A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ne olduğuna dair düşünceler tar-
D) II ve III E) I, II ve III tışılmıştır.
disiplinlerinden hangileri, çalışmalarında fizik bi-
liminden faydalanır?
D) II ve III E) I, II ve III Bilgi Damlası
Newton'un “Doğa Felsefesinin

Matematik İlkeleri” adlı eseri fizik
6. Uzaktaki cisimlerin olduğundan küçükmüş ve renklerinin biliminin temel eseridir. Bu ese-
solmuş gibi görünmesi durumu "perspektif" kavramı ile rinde Newton mekaniğin temel il-
ifade edilir. Resim sanatında ressamlar perspektif özel- kelerini; gezegenlerin, Güneş’in
liklerini resmine yansıtabilmek için ışığın geliş doğrultu- etrafında nasıl ve neden hareket
suna, gölge ve renk gibi konulara dikkat eder. ettiklerini ve evrensel çekim ka-
nunlarını açıklamıştır.
3. İsmi fizikle anılan; astrofizik, biyofizik, fizikokim- Yukarıdaki paragrafa göre;
ya gibi alt bilim dalları düşünüldüğünde;
I. Fizik diğer disiplinlerle ilişkilidir.
I. Fizik bilimi, diğer bilim dallarının bir çoğu ile ortak II. Perspektif konusunda bilgisini geliştirmek isteyen
ilgi alanına sahiptir. bir ressam, fiziğin optik alt dalı ile ilgili bilgilerden
II. Fizik bilimiyle ilgili kanun ve teoriler kimya, biyo- yararlanabilir. Bilgi Damlası
loji ve diğer bilim dallarındaki birçok olayı açıkla- III. Okulların güzel sanatlar bölümünde bu bölümle Einstein, “Evren, bir bütündür,
mada yardımcı olur. ilgili, bazı temel fizik bilgilerini içeren ders okutu- tektir. Belki bu yüzden evrende
III. Fizik olmadan hiçbir bilim dalı düşünülemez. labilir. birbiriyle tamamen ilişkisiz iki şey
yoktur. İlişkileri görebildiğinizde
sonuçlarından hangileri çıkartılabilir? çıkarımlarından hangileri yapılabilir? evren kalbini açar size.” sözü fel-
sefe ve fizik arasında gelişen et-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III kileşimi özetlemektedir.
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III

1-E 2-C 3-C 4-E 5-D 6-E
15
7. İnsanların günlük hayatta kullandıkları teknolojik araç- 10. Maddenin katı, sıvı ve gaz hallerini en derin ayrıntısına
ların geliştirilmesinde çeşitli bilim dallardan faydala- kadar inceleyen ve termodinamik yasalarını kullanan
nılmaktadır. kimya, fizikten fazlası ile etkilenmiştir.
Buna göre,
Örnek: Yukarıda verilen paragrafla ilgili;
I. uçak,
Basketbol oyununda amaç, saha I. Fizik bilimi, diğer bilim dalları ile ilişki halindedir.
sınırları içerisinde, istenilen ko- II. yarış otomobili,
II. Fizik kanunları kesindir, değişmez.
numdan topu potaya atarak onu III. akıllı ev sistemi
III. Fizik kanun ve yasaları matematiksel denklemler-
çemberden geçirmektir. Bunun
için sporcu belirli açı ve hızla to- araçlarından hangilerinde fizik bilimindeki geliş- le ifade edilir.
pu çembere fırlatır. melerinden faydalanılmıştır?
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
Buna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
I. Spor, fizik biliminden yararla-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
nan disiplinlerdendir. D) II ve III E) I, II ve III
II. Sporcunun topa kazandırdığı
hız vektörel büyüklüktür.
III. Topun atış açısının belirlen-
mesi, fiziğin mekanik alt da-
lının konusudur.
ifadelerinden hangileri söyle- 8. Birçok bilim dalı fizik yasalarını kullanırken, fizik bilimi de 11. Çevremizde gördüğümüz bir takım fiziksel olaylarla
nebilir? matematiği kullanır. Fizikle ilgili modeller oluşturulur. Fi- diğer disiplinler (kimya, biyoloji, resim vb) ilişkilidir.
zik bir yönü ile kendini matematikle ifade eder.
A) Yalnız I B) I ve II Buna göre,
C) I ve III D) II ve III Yukarıda verilen paragrafa göre,
Olay Disiplin
Prf Yayınları
E) I, II ve III I. Matematik fiziğin dilidir.
I. Bitkilerin fotosentez yapması Biyoloji
II. Fizikteki birçok teori, yasa matematik formüllerle
ifade edilir. II. Zamanın göreceli olması Felsefe
Çözüm: III. Canlıların enerji ihtiyacı Kimya
III. Bütün bilim dalları birbirlerinden kesin sınırlar ile
Bir çok disiplin*, fizik biliminden ayrılır. IV. Güneş ve Ay tutulması Coğrafya
yarlanır. Spor da fizik biliminden
yararlanan disiplinlerdendir.
ifadelerinden hangileri söylenebilir? fiziksel olay ve ilgili disiplin eşleştirmelerinden
hangileri yanlıştır?
*(Disiplin: Öğretim konusu olan
veya olabilecek bilgilerin bütünü,
bilim dalı) D) I ve II E) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Hız vektörel büyüklüktür. D) I ve IV E) III ve IV

Hareket ve dolayısıyla atış hare-
keti, fiziğin mekanik alt dalının ko-
nusudur.
Verilen yargıların üçü de doğ-

rudur. 9. Fizik bilimi ile ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden
Cevap E hangisi yanlıştır? 12. Fizik bilimi ile ilgili,
I. Prensiplerini diğer bilim dallarına uygulayarak olay-
A) Fizik bilimi, atom altı parçacıklardan evrene kadar
ların açıklanmasını sağlar.
oldukça geniş bir çalışma alanına sahiptir.
II. Teori ya da yasaları matematiksel olarak ifade
B) Kimya, biyoloji, tıp gibi pozitif bilimlerin yanı sıra
eder.
bir çok disiplin de fizik biliminden yararlanır.
III. Spor, müzik ve resim gibi disiplinlerle ilişkisi yok-
C) Fizik biliminde sahip olunan bilgiler her zaman ge-
tur.
çerli olan mutlak doğrular olarak kabul edilir.
D) Teknolojinin gelişimine bağlı olarak fizikle ilgili ye- yargılarından hangileri doğrudur?
ni keşifler de olmuştur.
E) Fizikteki gelişmeler, farklı teknolojilerin ortaya çık-
masına sebep olmuştur. D) I ve III E) I, II ve III
7-E 8-D 9-C 10-A 11-C 12-C
16
Ünite 1
FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI Test - 5
1.  Termometre 4. I. Ulusal birim sistemi

 Dinamometre II. İngiliz birim sistemi
 Fotometre III. Uluslararası birim sistemi
 Ampermetre Yukarıdakilerden hangisi SI kısaltmasının açılımı- SINIFLANDIRMA
 Barometre nı ifade eder? Gözlemlenen olayları tanımlaya-
Yukarıdaki ölçüm aletlerinden kaç tanesi temel bir bilmek, kıyaslayabilmek ve arala-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III rında ilişki kurabilmek için belirli
büyüklüğü ölçmek için kullanılır?
kurallara göre yapılan bir düzen-
D) I ya da II E) II ya da III
lemedir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Fiziksel nicelikler farklı şekiller-
de sınıflandırılabilir.
A. Temel Büyüklükler
Nicel gözlemin sonucu, matema-
tiksel açıdan bir niceliğe sahip ise
bu büyüklükler temel büyüklük adı-
nı alır.

5. Fizik bilimi deneye dayalı bir bilim dalı olduğu için çe-
2. Fizik bilimine ait büyüklüklerden birinin SI birim siste-
şitli ölçme aletleri kullanılır.
mindeki birimi "amper"dir.
Buna göre,
Bu büyüklükle ilgili;

I. dinamometre,
I. Genellikle fiziğin elektromanyetizma alt dalının il-
II. kalorimetre,
Prf Yayınları
gi alanındadır.
lI. Fizikteki temel büyüklüklerdendir. III. termometre Fizikteki yedi adet temel büyüklük ve
bunların SI birim sitemindeki birimleri
lll. Fizikteki vektörel büyüklüklerdendir. ölçme aletlerinden hangileri temel büyüklük ölç-
lV. Ampermetre ile ölçülür. me işleminde kullanılır? Uzunluk metre, cetvel, kumpas
gibi ölçü aletleri ile, zaman kro-
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III nometre ve saat ile, kütle terazi
ile, sıcaklık termometre ile, akım
A) l ve Il B) l ve Ill C) Ill ve IV D) II ve III E) I, II ve III şiddeti ampermetre ile ölçülür.
D) l, Il ve IV E) Il, IIl ve IV B. Türetilmiş Büyüklükler

Birden fazla temel büyüklük kullanı-
larak ifade edilen büyüklüklere türe-
tilmiş büyüklük denir.
Alan, hacim, kuvvet, enerji, güç,

hız, sürat ve ivme gibi büyüklük-
ler türetilmiş büyüklüklere örnek
olarak verilebilir.
6.  Sürat
3. Yapılan bir etkinlikte temel ya da türetilmiş büyüklük-  Zaman
Not
lere ait birim çiftleri oluşturulmuştur.  Güç
Farklı kültür ve dillerde yapılan
Bu çiftlerden yalnız biri, bir temel - bir türetilmiş  Enerji
bilimsel çalışmaların anlaşılma-
büyüklükten oluştuğuna göre, bu çift aşağıdaki-  Kuvvet sı, paylaşılması için ortak bir dil
lerden hangisidir? kullanılması zorunlu olmuştur.
 Uzunluk
Bu nedenle 1971 yılında yapılan
A) Kilogram - Metre B) Kelvin - Kalori Yukarıda verilenlerden kaç tanesi temel büyük- Ölçü ve Ağırlık Konferansı’nda
lük değildir? Uluslararası Birim Sistemi (SI bi-
C) Saniye - Amper D) Newton - Metre/Saniye
rim sistemi) kabul edilmiştir.
E) Kandela - Saniye A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
1-C 2-D 3-B 4-C 5-B 6-C
17
7. Aşağıdaki ölçüm aletlerinden hangisi vektörel bir 10. Fizikte bazı nicelikler bir harf ve üzerinde ok işareti
büyüklük ölçer? ( ÁA ) şeklinde gösterilir.
Buna göre, aşağıdaki niceliklerden hangisi yuka-

A) Eşit kollu terazi B) Kronometre
rıdaki gibi gösterilmez?
SINIFLANDIRMA
C) Voltmetre D) Dinamometre
1. Skaler Büyüklükler A) Sürat B) Hız C) İvme
E) Termometre
Sadece ölçü değeri ve birimi ile ifa- D) Ağırlık E) Kuvvet
de edilen niceliklere skaler büyük-
lük denir.
“Kalemin boyu 13 cm'dir.” ifade-

sinde 13, ölçüm değerini; cm,
ölçü birimini verir. Bu bilgiler öl-
çülen nicelik hakkındaki tüm bil-
gileri kapsamaktadır. Doğrultu ve
yön bilgisine ihtiyaç duyulmaz.
Skaler büyüklüklerin toplanması

ya da çıkarılması gibi işlemlerde 11. Basketbol maçları, onar dakikalık dört periyottan olu-
temel aritmetik işlemler kullanılır. şur. Her iki takımın üç defa birer dakikalık mola kul-
Kütle, zaman, uzunluk, hacim, lanma hakkı vardır. İkinci ve üçüncü periyot arasında
özkütle ve sıcaklık gibi büyük- 8. “Hava sıcaklığının 27 santigrat olarak ölçüldüğü bir gün 15 dakika devre arası verilir.
lükler skaler büyüklüktür. okul bahçesinde 120 cm’lik uzunluktaki tahta bankta
Yukarıdaki paragrafta, fizikteki bir büyüklükten bah-
öğrenciler oturmaktadır. Ahmet kendisinin 55 kg küt-
Temel büyüklüklerin hepsi aynı sedilmiştir.
leli olduğunu ve yerin kendisini yaklaşık 550 newton-
zamanda skaler büyüklüklerdir.
luk bir kuvvetle çektiğini arkadaşlarına söyledi. Meh- Bu büyüklükle ilgili,
2. Vektörel Büyüklükler met’te elindeki kitabın kalınlığını cetvelle 2 cm olarak
Prf Yayınları
I. Temel bir büyüklüktür.
ölçtüğünü söyledi.”
Sayı, birim ve yönü olan büyük- II. Türetilmiş bir büyüklüktür.
lüklerdir. Yukarıdaki paragrafta geçen fiziksel büyüklükler-
III. Skaler bir büyüklüktür.
Kuvvet, hız, ağırlık gibi büyüklük- den kaç tanesi skalerdir?
IV. Vektörel bir büyüklüktür.
ler vektörel büyüklüktür.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 yargılarından hangileri doğrudur?
Vektörlerin Gösterimi

D) I ve IV E) II ve IV

Vektörel bir büyüklüğün, doğrultusu,
yönü ve büyüklüğü vardır. Vektörü
ifade eden A harfinin üzerindeki ok, o
niceliğin vektörel bir büyüklük oldu-
ğunu gösterir.
Okun ucunun baktığı yön, vek-

törün yönüdür.
Vektör bir doğru üzerindedir ve 9. I. Bir sporcunun konumunu metre ile ölçen görevli 12.  Eşit kollu terazi
bu doğru üzerinde iki yön var- II. Fırının sıcaklığını metal termometre ile ölçen fırın-  Dinamometre
dır. Bunlar birbirine göre zıt yön-
cı  Ampermetre
lerdir.
III. Meyvelerin miktarını eşit kollu terazi ile ölçen ma-  Kronometre
Vektörün büyüklüğü (uzunlu-
nav  Voltmetre
ğu), temsil ettiği niceliğin bü-
yüklüğünü verir. 20 N'lik kuvvet Yukarıda verilenlerin hangilerinde, belirtilen kişi  Cetvel
1 cm uzunluğunda bir okla gös- skaler bir niceliğin büyüklüğünü ölçmüştür?
teriliyorsa 40 N'lik kuvvet 2 cm
Yukarıda verilen ölçüm aletlerinden kaç tanesi ile
uzunluğunda bir ok ile gösterilir. temel büyüklük ölçülür?
D) II ve III E) I, II ve III A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
7-D 8-D 9-D 10-A 11-C 12-C
18
Ünite 1
FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI Test - 6
1. "Sıcaklığı 300 kelvin olan 5 kilogram kütleli bir priz- 4. Aynı doğrultuda bulunan 3 birim, 4 birim ve 5 bi-
ma, yüzey alanı 2 m2 olan tabanı üzerine konuluyor. rim büyüklüğündeki vektörlerin bileşkesi en fazla
Bu durumda prizmanın basıncı 25 Newton/m2, basınç ve en az kaçar birim olabilir?
kuvveti de 50 Newton oluyor."
En fazla En az Bileşke Vektör
Buna göre, yukarıda verilen paragrafta kaç tane
skaler, kaç tane vektörel nicelik vardır? A) 12 1 Birden fazla vektörün etkisini tek
başına gösteren vektöre, bileşke
B) 12 2
vektör denir.
Skaler Vektörel
C) 12 0
A) 1 4 D) 6 1 Aynı Yönlü Vektörlerin
B) 3 2 Bileşkesi
E) 6 0
C) 2 3 Aynı yöndeki vektörlerin bileşke-
si vektörlerin büyüklükleri topla-
D) 4 1
narak bulunur.
E) 2 2

Zıt Yönlü Vektörlerin

5. Aşağıdakilerden hangisi vektörel bir büyüklüğe ait Bileşkesi
birimdir? Zıt yönlü vektörlerin bileşkesi,
2. ÁK, ÁL, ÂM, ÁN vektörleri ölçekli düzlemde şekildeki gibi vektörlerin büyük olanından kü-
verilmiştir. A) Kilogram B) Saniye C) Candela çük olanı çıkartılarak hesaplanır.
Prf Yayınları
D) Metre/saniye E) Mol

Her bir bölme aralığı 1 birim olduğuna göre, han-
gi iki vektörün toplamı 2 birimdir?
A) ÁK ve ÁL B) ÁK ve ÂM C) ÁK ve ÁN Örnek:
D) ÁL ve ÂM E) ÁL ve ÁN Aynı yönlü ÁK ve ÁL vektörlerinin bi-

leşkesinin büyüklüğü 10 birimdir.
6. Aynı düzlemde bulunan ÁK ve ÁL vektörleri şekildeki gi- ÁK ile –ÁL vektörünün bileşkesinin
büyüklüğü 4 birimdir.
bi verilmiştir.
Á 'nin büyüklüğü kaç
Buna göre, K
birimdir?
A) 2 B) 4 C) 6

D) 7 E) 8
3.  Kuvvet
 Hız
ÁK nin büyüklüğü 9 birim olduğuna göre, Çözüm:
Yukarıda verilen büyüklüklerle ilgili;
I. ÁK ve ÁL nin doğrultuları aynıdır. K + L = 10 birim
I. Vektörel büyüklüklerdir. II. ÁK + ÁL nin yönü ÁK nin yönündedir. K – L = 4 birim
II. Doğrultu, yön ve şiddeti vardır. III. ÁK + ÁL nin büyüklüğü 15 birimdir. Bu denklemler taraf tarafa top-
III. Türetilmiş büyüklüklerdir. lanırsa
2K = 14 birim
yargılarından hangileri doğrudur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
K = 7 birim bulunur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Cevap D
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III

1-D 2-E 3-E 4-B 5-D 6-D
19
7. I. Kuvvet 10.  Kilogram  Metre / Saniye

II. Hız  Metre  Newton
III. Kütle  Saniye  Amper
ÖSYM Sorusu Yukarıda verilen niceliklerden hangileri "yönlen- Yukarıda verilen birimlerden kaç tanesi türetilmiş
dirilmiş doğru parçaları" (vektör) ile modellenir? büyüklüklere aittir?
Fizikteki büyüklükler ölçülürken
farklı birim sistemlerinden yarar-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
lanılmaktadır.
Buna göre, D) I ve III E) II ve III
I. Odanın sıcaklığı 22 °C’dir.

II. Ahmet’in boyu 1,7 metredir.
III. Ahsen’in kütlesi 55 kg’dır.
ölçümlerinden hangileri ulusla-

rarası birim sistemi (SI) kulla-
nılarak ifade edilmiştir?
11. + 4 °C deki 1 dm3 saf suyun kütlesi 1 kg'dır. Bu kütle
C) Yalnız III D) I ve II platin-iridyum alaşımından yapılan silindir şeklindeki
E) II ve III 8. Kronometre ile ilgili olarak, bir cismin kütlesine eşitlenerek Paris’te bulunan ulus-
lararası ağırlık ve ölçüler bürosunda korunmaktadır.
I. Skaler bir büyüklüğü ölçer.
Çözüm: Yukarıdaki paragrafta,
II. Türetilmiş bir büyüklüğü ölçer.
Sıcaklık, uzunluk ve kütle fizikteki I. temel büyüklük,
III. Ölçtüğü büyüklüğün birimi salise olabilir.
temel büyüklüklerdendir.
II. türetilmiş büyüklük,
Prf Yayınları
Bu büyüklüklerin SI sistemindeki
birimleri ise sırasıyla kelvin, met-
III. vektörel büyüklük
re ve kilogramdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
niceliklerinden hangileri vardır?
Cevap E D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve III E) II ve III
9 9. Fizik, ölçme yapılan bir bilim dalıdır. Ölçme yapılırken

farklı birim sistemleri kullanılır. 12.  Masanın uzun kenarı 127 cm'dir.
SI'da (Uluslararası Birim Sistemi)
kütlenin birimi kilogram (kg), sı- Buna göre,  Hastanın ateşi 38 °C'ye yükseldi.
caklığın birimi kelvin (K), uzunlu-  Bileşiğin içerisinde 5 mol hidrojen atomu vardır.
Ali : Bu ay harcadığımız su 10 tonmuş.
ğun birimi metre (m)'dir. Hasan,
SI birim sistemindeki birimi kul- Kübra : Hava Sıcaklığı 23 °C'dir. Yukarıda verilen ifadelerdeki büyüklüklerle ilgili,
lanmıştır. Hasan : Kalemin uzunluğu 0,18 metredir. I. Hepsi temel büyüklüktür.
Ali ve Kübra'nın kullandığı birim II. Hepsi skaler büyüklüktür.
ifadelerinin hangilerinde uluslararası birim siste-
SI sisteminde değildir.
mi (SI) kullanılmıştır? III. Hepsi türetilmiş büyüklüktür.
Cevap A
A) Yalnız Hasan B) Ali ve Kübra
C) Ali ve Hasan D) Kübra ve Hasan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) Ali, Kübra ve Hasan D) I ve II E) II ve III
7-C 8-C 9-A 10-B 11-C 12-D
20
Ünite 1
BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ Test - 7
1. Bilim araştırma merkezleri; bilimin gelişmesi ve 4. Bazı bilim merkezlerinin kısa adını ve bunların açılımı
.......................... kullanılacak teknolojik aletler kazan- aşağıdaki gibi verilmiştir.
dırılması amacıyla .......................... birlikte çalışma im-
I. TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
kânı buldukları ve bilimsel çalışmalarını, ...................,
..................., bilgiye ulaşma yol ve yöntemlerini pay- II. CERN: Avrupa Bilim Merkezi BİLİM ARAŞTIRMA
laştıkları merkezlerdir. III. TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştır- MERKEZLERİ
ma Kurumu Bilimin gelişmesi ve günlük yaşa-
Yukarıda paragraftaki boşluklar aşağıdaki seçe-
Buna göre, bunların açılımının hangilerinde ha- ma kazandırılması amacıyla bilim
neklerde verilenlerle doldurulduğunda hangisi boş-
insanlarının birlikte çalışma imkâ-
ta kalır? ta yapılmıştır?
nı buldukları ve bilimsel çalışma-
larını, buluşlarını, projelerini, bil-
A) bilim insanlarının B) projelerini A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
giye ulaşma yol ve yöntemlerini
C) günlük yaşamda D) buluşlarını D) I ve II E) II ve III paylaştıkları merkezlerdir.
E) bireysel TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve

Teknolojik Araştırma Kurumu)
1963 yılında, toplumun yaşam
kalitesinin artmasına hizmet et-
mek, akademik ve endüstriyel
araştırma ve geliştirme çalışma-
ları yapmak vb. gibi amaçlarla
kurulmuştur.
5. Bilim Araştırma Merkezleri insanların hayatının ve ge-
leceğinin daha güzel olması için kurulmuştur.
2. Bir bilimsel araştırma merkezlerinin kurulmasın- Buna göre,
da,
Prf Yayınları
I. Su ve toprağın daha verimli kullanılması

I. Bilimsel bilgileri paylaşmak
II. Hava kirliliğinin azaltılması
II. Bilimsel bilgileri yaşama geçirmek CERN (Avrupa Nükleer
III. Yeni bilimsel keşifler yapılması
Araştırma Merkezi)
III. Bilimsel bilgileri satarak para kazanmak
verilenlerinden hangileri bilimsel araştırma mer- Dev bir parçacık fiziği laboratu-
eylemlerden hangileri amaçlanır? kezlerinin kuruluş amaçlarındandır? varıdır. İsviçre ve Fransa sınırın-
da kurulmuştur. 1954 yılında 12
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III ülke tarafından kurulmuştur. Şu
an için 21 tam, 1 aday ülke ve
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1 ortak üye ülkesi (Türkiye) bu-
lunmaktadır.
TAEK (Türkiye Atom

Enerjisi Kurumu)
Nükleer (radyoaktif) madde kul-
lanımından doğabilecek teh-
likelere karşı, halkın sağlık ve
güvenliğini ve çevrenin korun-
masını sağlamak için gerekli ön-
6. I. Tıpta kullanılan radyoaktif atıkların toplanıp geçi-
3. Parçacıkların (proton-nötron) çarpıştırılması so- ci depolanması
lemleri alır.
nucu elde edilen daha alt parçacıklarla (kuark vb.)
II. Nükleer tekniklerin toprak verimliliğinde kullanıl-
evreni, evrenin oluşumunu ve evrenin geleceğini
ması
öğrenmeyi hedefleyen deneyler hangi bilimsel ça-
lışma merkezinde yapılmaktadır? III. Endüstride atık suların ve baca gazlarının arıtılma-
sı
A) TÜBİTAK Yukarıda verilenlerden hangileri Türkiye Atom
B) ESA (Avrupa Uzay Ajansı) Enerjisi Kurumu’nun çalışmaları kapsamına girer?
C) NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi)
D) CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi)
E) TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) D) II ve III E) I, II ve III
1-E 2-C 3-D 4-B 5-E 6-E
21
BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ
7.  Dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarıdır. 10. ASELSAN, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin haberleşme ihti-
 İsviçre-Fransa sınırında yer almaktadır. yaçlarının millî imkânlarla karşılanması amacıyla 1975
yılında kurulmuştur.
 Yerin 100 metre altına inşa edilmiş ve çevresi yak-
laşık 27 km olan dairesel şeklinde bir tünele ben- Buna göre,
ASELSAN
(Askeri Elektronik Sanayii) zer.
I. Yenilikçi ve güvenilir ürün ve çözümler sunmak
 İçinde 9300 adet mıknatıs bulunmaktadır.
1975 yılında Türk Silahlı Kuvvet- II. Türkiye’nin teknolojik alanda dışa bağımlılığını
leri’nin haberleşme cihaz ihtiyaç- Yukarıda özellikleri verilen bilim araştırma merke- azaltmak
larının karşılanması amacıyla ku-
zi aşağıdakilerden hangisidir? III. Millî ve özgün enerji sistem çözümleri üretmek
rulmuştur.
A) ASELSAN B) NASA C) CERN verilenlerinden hangileri ASELSAN’ın kuruluş

ESA (Avrupa Uzay Ajansı)
amaçlarındandır?
1975 yılında, uzayın keşfini D) ESA E) TAEK
amaçlayan, hükümetler arası A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
bir organizasyon olarak kurul-
muştur. Şu an 17 üyesi olan ör- D) I ve III E) I, II ve III
gütün merkezi Paris’tedir.
NASA (ABD Ulusal Havacılık

ve Uzay Dairesi)
8.  TAEK
ABD’nin uzay programı çalışma-
 CERN
larını yapmaktadır. Ay’a uçuş-
lar yapmıştır. İnsanlı ve insan-  ESA 11. Uluslararası Uzay İstasyonu projesinde beraber
Prf Yayınları
sız uzay uçuşları yapmaktadır. olan iki bilim araştırma merkezi aşağıdakilerden
 NASA
Uzay istasyonu kurmuştur. Sivil hangisidir?
ve askeri roket çalışmaları yap-  ASELSAN
maktadır. Uzayda tıp, yer bilim-  TÜBİTAK A) ASELSAN – NASA B) NASA – CERN
leri, ozon tabakasının incelmesi
gibi konularda da bilimsel araş-
Yukarıda verilen Bilim Araştırma Merkezleri’nden C) CERN – ESA D) ESA – TAEK
tırmalar yapmaktadır. kaç tanesi Türkiye’de bulunmamaktadır?
E) NASA – ESA
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
Bilimsel Araştırmalarda 12. Bilimsel bir çalışma sonucu ortaya çıkan yayında;
Etik İlkelere Uyma
9. I. Bilimi, kötü amaçlar için kullanmamak, insanlığın I. Çalışanların dışında başka isim olması
Etik: Kişilerin ahlâk ilkelerini, dav-
yararına kullanmak II. Açıklama yapılmadan, farklı bir yayındaki bilimsel
ranış biçimlerini, görevlerini ve
zorunluluklarını belirleyen kural- II. Bilim insanlarının buluşlarına, düşüncelerine say- bilginin ifade edilmesi
lar bütünüdür. gılı olmak III. Çalışanlardan bir ya da daha çok kişinin isminin
Etik değerlere sahip kişiler gü- III. Bilimsel çalışmalarda dürüst olmak belirtilmemesi
venilir, dürüst, saygılı, açık ve ta-
Yukarıda verilenlerden hangileri bilimsel araştırma- durumlarından hangileri bilim etik kurallarına ay-
rafsızdır.
larda uyulması gereken etik ilkelerdendir? kırıdır?
Bilim insanların alanları ile ilgi-
li de etik değerlere sahip olma-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sı gerekir.
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
7-C 8-B 9-E 10-E 11-E 12-E
22
Ünite 1
MEB (EBA) UYUMLU SORULAR Test - 8
1. I. Atom altı parçacıkların kendi aralarındaki ilişkileri 4. I. Pratik hesaplar yaparak, enerji, hız ve zaman gi-
II. Radyasyon ve canlıların radyasyondan korunma bi nicelikleri bulmak.
yolları II. Bilimsel çalışmalarda elde edilen sonuçları her-
III. Güneş ve yıldızların enerjilerinin kaynakları kes tarafından anlaşılır hale getirmek. ÖSYM Sorusu
III. Yeni bilimsel çıkarımlar elde etmek.
Yukarıda verilen konulardan hangileri yüksek ener- Bilimsel bilgiye ulaşmak için;
ji fiziği ile ilişkilendirilebilir? Yukarıda verilenlerden hangileri fizik biliminde bil- I. deney,
gilerin matematiksel olarak ifade etmenin bir so- II. gözlem,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III nucu olabilir?
III. akıl yürütme
D) I ve II E) I ve III eylemlerinden hangileri kulla-
nılabilir?
D) I ve II E) I, II ve III
C) Yalnız III D) I ve III
E) I, II ve III
Çözüm:
Bilimsel bilgiye ulaşmanın bir çok
yolu vardır.
5. Aşağıda fizikteki bazı nicelikler verilmiştir.
2. Bir deney grubunda bulunan öğrenciler yaptıkları öl- Hipotez oluşturma, veri toplama,
çümleri aşağıdaki gibi ifade etmektedir. Bu nicelikler bir özelliğine göre sınıflandırıldığın- gözlem yapma, deney yapma,
da hangisi bu sınıfta bulunmaz? akıl yürütme bunlardandır.
 Ali, çubuğun boyu 150 cm'dir.
Cevap E
 İrem, cismin yere düşme süresi 3 s'dir. A) Uzunluk B) Kütle C) Hacim
Prf Yayınları
 Aykut, gazın donma sıcaklığı 100 K'dır. D) Işık şiddeti E) Akım şiddeti
 Pelin, kaptaki sıvının kütlesi 3 kg'dır.
 Ayşe, kablodan geçen akım şiddeti 1 A'dır. ÖSYM Sorusu
Buna göre, hangi öğrencinin kullandığı niceliğin Bilimsel yöntemler kullanılarak
birimi uluslararası birim sisteminde (SI) kullanıl- elde edilen fizik bilgisi ile ilgili;
mamaktadır? I. Sınanabilir olmalıdır.
II. Delillere dayandırabilir olma-
A) Ali B) İrem C) Aykut 6. Aşağıdakilerden hangisi fizikteki temel büyüklük- lıdır.
D) Pelin E) Ayşe lerden biri değildir? III. Mutlak doğru olmalıdır.
yargılarından hangileri doğru-

A) Uzunluk B) Zaman C) Hacim
dur?
D) Sıcaklık E) Akım şiddeti
C) I ve II D) II ve III
E) I, II ve III
Çözüm:
Bilimsel yöntemlerle elde edilen
3. Fizik bilimi ile ilgili, fizik bilgileri sınanabilir ve delil-
7. I. LCD televizyon
lere dayanır.
I. Doğada gerçekleşen olayları inceler. II. Güneş pilleri
Fizik bilgileri mutlak doğrular ol-
II. Değişmez, kesin bilgiler içerir. III. Teleskop mak zorunda değildir. Bugün
III. Madde ve enerjinin etkileşimi ile ilgilidir. doğru kabul edilen bir bilginin,
Yukarıda verilenlerden hangileri katıhal fiziğinde-
bilimin gelişmesi ile yanlış oldu-
yargılarından hangileri doğrudur? ki bilgilerle üretilen araçlardandır? ğu ya da o günün şartlarına gö-
re geçerliliğini yitirdiği görülebilir.
Cevap C
D) I ve II E) I ve III D) I ve III E) II ve III
1-E 2-A 3-E 4-E 5-C 6-C 7-C
23
MEB (EBA) UYUMLU SORULAR
8. I. Manavdan 3 kg elma aldım. 11. Fizik ile ilgili olarak,

II. Oda sıcaklığı 23 °C oldu. I. Bazı fizik olaylarının açıklanmasında matematik-
III. Bilardo topuna 2 N'lik kuvvet uyguladım. sel bağıntılardan faydalanılır.
ÖSYM Sorusu Yukarıda verilen ifadelerden hangilerinde türetil- II. Teknolojideki gelişmelerde diğer bilim dallarının
miş bir büyüklükten bahsedilmiştir? olduğu kadar fiziğin de önemli bir payı vardır.
“Bilimsel bilgi üretirken Newton
III. Fizik, madde ve enerji arasındaki etkileşimi ince-
daha çok deneysel, Einstein ise
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III leyen ve doğada gerçekleşen olaylarla ilgili man-
matematiğe dayalı bir yöntem iz-
lemiştir.” cümlesi,
tıklı açıklamalar yapmaya çalışan bir bilim dalıdır.
I. bilimsel bilgi oluşturulurken yargılarından hangileri doğrudur?
hayal gücü ve yaratıcılığın
önemi, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II. araştırmalarda tek bir bilimsel
yöntem olmadığı,
III. Newton’un daha çok kuram,
Einstein’ın ise daha çok ka-
nun oluşturmaya çalıştığı
yargılarından hangilerini gös-

termek için bir örnek olarak kul-
lanılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II 9. Bilim etiği;

C) Yalnız III D) I ve II
I. canlı yaşama saygılı olmayı,
E) II ve III 12.  Dijital terazi
II. çalışmalarında mahremiyete uymayı,
Prf Yayınları
 Fotometre
III. çoğunluğun kabul ettiği düşünce tarafında olma-
yı  Şerit metre
Çözüm:
 Termometre
Bilimsel bilgi üretirken Newton 'un durumlarından hangilerini gerektirir?
daha çok deneysel, Einstein ise Yukarıda verilen araçlarla aşağıdakilerden hangi-
matematiğe dayalı bir yöntem iz- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sinin ölçümü yapılamaz?
lemiş olması, araştırmalarda tek
bir bilimsel yöntemin olmadığı- D) I ve III E) I, II ve III
A) Sıcaklık B) Kütle C) Işık şiddeti
nı gösterir.
D) Akım şiddeti E) Uzunluk
Matematik, deney, düşünce de-
neyi, akıl yürütme; bilimsel bilgi-
ye ulaşmak için kullanılan yön-
temlerdendir.
Soruda verilen cümleden I ve III'te

verilen sonuçlar çıkmaz.
Cevap B
10. Fizik biliminin ortaya koyduğu temel yasalar, 13. Bir otomobilin; ısıtma, aydınlatma ve arka görüş
kamerası gibi sistemleri fiziğin;
I. evrendeki olayları açıklamak,
I. termodinamik,
II. gelişmiş teknolojik ürünler elde etmek,
II. elektromanyetizma,
III. enerji ihtiyacını karşılamak
III. optik
durumlarından hangilerinin gerçekleştirilmesin-
de kullanılmıştır? alt dallarından hangilerini ilgilendirir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) Yalnız I

8-B 9-C 10-E 11-E 12-D 13-A
24
Ünite 1
ÜNİTE ÖLÇME TESTİ Test - 9
1. Aşağıda verilen ölçümlerden hangisinin birimi ulus- 4. Ayşe, ortalama bir evin mutfağında kullanılan alet
lararası birim sisteminde kullanılan şekli ile ifade ve eşyaları ele aldığı, "Mutfaktaki Fizik" konulu ça-
edilmemiştir? lışmasında fiziğin;
I. mekanik,
A) Ali'nin ağırlığı 760 newtondur. ÖSYM Sorusu
II. termodinamik,
B) Bugün havanın sıcaklığı 24°C'dir. Bir araştırmacı, yapacağı deney-
III. elektromanyetizma,
C) Domateslerin kütlesi 3 kg'dır. sel çalışmanın değişkenleri ile il-
IV. nükleer fizik gili olarak aşağıdaki tabloyu dol-
D) Elektrik kablosundan geçen akım 5 amperdir.
duruyor.
E) Teknenin uzunluğu 25 metredir. alt dallarının hangilerinden bahsetmiş olamaz?
Deðiþkenin Türü Deðiþkenin Adý
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III
Baðýmlý Cisimlerin yere
D) I ve IV E) I, III ve IV deðiþken düþme süresi
Baðýmsýz Cisimlerin
deðiþken kütlesi
Cisimlerin þekilleri,
Sabit tutulan hacimleri, yüzey
deðiþkenler alanlarý ve hava
sürtünmesi
Bu tabloya göre, araştırmacı-

nın hipotez cümlesi aşağıdaki-
lerden hangisi olabilir?
2. I. Newton'un cisimlerin hareketi ile ilgili temel yasa- A) Cisimlerin kütleleri artarsa ha-
ları cimleri de artar.
II. Planck'ın kuantum kuramı ile ilgili düşünceleri B) Cisimlerin kütleleri artarsa yü-
III. Einstein'in zamanın göreli olması ile ilgili teorisi 5. Aşağıda verilen araç-gereçlerden hangisi katı hal zey alanları da artar.
Prf Yayınları
fiziğinin uygulama alanında yer almaz? C) Cisimlerin kütleleri artarsa ye-

Yukarıda verilen çalışmalardan hangileri modern re düşme süreleri de artar.
fizik kapsamında değerlendirilir?
A) Cep telefonu B) Güneş pilleri D) Cisimlerin yüzey alanları artar-
sa hava sürtünmesi de artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Kalem uçları D) Granit tencere
E) Cisimlerin yüzey alanları ar-
D) I ve III E) II ve III E) Vinçler tarsa yere düşme süreleri de
artar.
Cevap C
Çözüm:
Deneyin bağımsız ve bağımlı de-
ğişkenlerine göre, bir cismin ye-
re düşme süresinin, cismin küt-
lesi ile olan ilişkisinin araştırıldığı
anlaşılır.
Buna göre deneyin hipotez cüm-

3. Evrende gerçekleşen bir doğa olayını açıklamak 6. I. Köprü ve binalar lesi "Cisimlerin kütleleri artarsa
için çalışmalar yapan bilim insanı doğru ve güve- yere düşme süreleri de artar."
II. Kapı zili ve telgraf cihazı olabilir.
nilir sonuca ulaşmak için,
III. Makara ve kaldıraçlar Not: Hipotez cümlesi doğru ya da
I. bilimsel düşünce,
IV. Mikroskop ve büyüteçler yanlış olabilir. Zaten bir hipotezin
II. dini inanış ve töreler, doğru ya da yanlış olduğuna de-
Yukarıda verilen araç ve gereçlerden hangileri, fi- ney sonucunda karar verilir.
III. akıl yürütme ve merak
zik biliminin mekanik alt dalındaki bilgiler temel
Cevap C
metotlarından hangilerini kullanabilir? alınarak üretilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve IV E) II ve IV

1-B 2-E 3-D 4-B 5-E 6-B
25
ÜNİTE ÖLÇME TESTİ
7. Bir elektrik kablosundan geçen yük miktarı, q = i ⋅ t 10. Yerde bulunan radyo vericileri hava araçlarını yönlen-
matematik bağıntısı ile bulunur. dirmek için sinyaller gönderir. Hava araçlarında bu
vericilerden sinyaller alan ve tam olarak nerede ol-
Bağıntıda yük miktarı q, akım şiddeti i ve geçen
duğunu gösteren aletler vardır. Vericiler belirli nokta-
süre t olduğuna göre,
ÖSYM Sorusu larda olduğundan, uçaklar gittikleri yere varana dek
I. q, türetilmiş bir büyüklüktür. bir noktadan diğerine uçarlar. Aslında, seyir konusun-
Fizik dersinde öğrenciler, nitel
II. t, temel bir büyüklüktür. da yardımcı olan bu aygıtlar nedeniyle bazı uçuş ro-
ve nicel gözlemlere, arkadaşla-
taları oluşmuştur.
rının boylarını kullanarak örnek III. i 'nin birimi amperdir.
vermektedir. Yukarıdaki paragrafta, fiziğin;
 Ali, Mehmet ile Ahmet’i yan
I. optik,
yana getirip boylarını karşılaş-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. mekanik,
tırarak “Mehmet’in boyu, Ah-
met’ten daha uzundur.” de- D) I ve III E) I, II ve III III. elektromanyetizma
miştir.
alt alanlarından hangilerinden bahsedilmektedir?
 Zübeyde, Bahar’ın boyunu
cetvel ile ölçüp “Bahar’ın bo-
yu 1,67 m’dir.” demiştir.
 Banu, Aslı’ya bakarak “As- D) II ve III E) I, II ve III

lı’nın boyu uzundur.” demiştir.
Bu örnekleri veren öğrenciler-

den hangileri nicel gözlem yap-
mıştır?
A) Yalnız Ali
8. Bir bilim insanı bilimsel bilgilere ulaşırken,
B) Yalnız Zübeyde
Prf Yayınları
I. akıl yürütme (rasyonel düşünce),
C) Yalnız Banu
II. deney yapma,
D) Ali ve Zübeyde
E) Ali, Zübeyde ve Banu III. gözlem yapma 11. Aşağıdaki büyüklüklerden hangisi ifade edilirken
bir sayı ve birim yeterli değildir?
verilen yollarından hangilerini kullanabilir?
Çözüm: A) Sıcaklık B) Zaman C) Enerji
Nicel gözlem ölçü aletleriyle ya-
D) Kuvvet E) Sürat
pılan ve bilimsellik içeren göz- D) II ve III E) I, II ve III
lemlerdir.
Zübeyde'nin yaptığı gözlem ni-

cel gözlemdir.
Banu, herhangi bir ölçü aleti kul-

lanmadığından nitel gözlem yap-
mıştır.
Ali ise Ahmet'le Mehmet'ten biri-

ni ölçü aleti olarak kullanmış ve
"nicel gözlem" yapmıştır. 12. Bilimsel bir çalışmanın sonuçları yayınlanırken,
Nicel gözlemin bir ölçü aleti ile I. Başka bir çalışmadan yapılan alıntıların kaynakla-
9. I. Bilimin gelişmesi ve günlük yaşama katkısının sağ-
yapılması ve bilimsel birimle ifa- rı belirtilmelidir.
lanması
de edilmesi gerektiğini düşünü-
II. Bilim insanlarına birlikte çalışma imkânı oluştur- II. Yapılan çalışmaya katkısı olan tüm bilim insanla-
yoruz. Bununla birlikte bir kabul
üzerine kurgulanmış bu sorunun ma rının adı yazılmalıdır.
ÖSYM'ye göre cevabının D oldu- III. İnsanların kullanımına daha estetik araçlar sunma III. Çalışmada elde edilen veriler olduğu gibi ve taraf-
ğu hatırlatıp geçiyoruz. sız olarak verilmelidir.
Yukarıda verilenlerden hangileri Bilimsel Araştır-
Cevap D kurallarından hangilerine uyulmalıdır?
ma Merkezleri'nin kuruluş amaçları arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
7-E 8-E 9-C 10-D 11-D 12-E
26
ÜNİTE 2
MADDE VE ÖZELLİKLERİ
ÜNİTE 2
MADDE VE ÖZKÜTLE
DAYANIKLILIK
YAPIŞMA VE BİRBİRİNİ TUTMA
(ADEZYON VE KOHEZYON)
Ünite 2
KÜTLE VE HACİM Test - 1
1. 4.

MADDE
Kütle, hacim, eylemsizlik ve tane-
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki kümelerin ke-

cikli yapı; maddenin ortak özel-

sişim bölgesinde bulunur?

liklerindendir.
A) Eylemsizlik B) Kütle C) Hacim KÜTLE

D) Zaman E) Uzunluk Maddelerin ortak özelliklerinden
biri olan kütle, parçacık ya da

nesneyi oluşturan madde mik-
tarının ölçüsüdür.

Kütle, değişmeyen madde mikta-
rı olarak da adlandırılır. Bir mad-

denin kütlesi evrenin her yerin-
Yukarıda verilen etkinlikte, girişten başlayarak ku- de aynıdır. Örneğin Dünya’daki
tu içindeki bilgiler doğru ise (D), yanlış ise (Y) yolu kütlesi 75 kg olan bir astrono-
takip edildiğinde kaç nolu çıkışa ulaşılır? tun Ay’daki kütlesi de 75 kg’dır.
Kütle; terazi, kantar, baskül adı

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 verilen aletlerle ölçülür.
2. Farklı büyüklükteki maddelerin kütleleri ölçülürken uy-

gun birimler cinsinden ifade edilir.
Prf Yayınları
Buna göre, aşağıda verilen kütle ölçümlerinden Kütle kısaca m sembolü ile gös-
hangisinin birimi uygun değildir? terilir.
Uluslararası birim sisteminde (SI)

A) Manavın sattığı patates (kilogram) kütle birimi kilogram (kg)’dır.
B) Çerezcinin tarttığı çerez (gram)
C) İnşaat demiri satan kişi (ton) Bilgi Damlası
D) Kuyumcunun tarttığı altın (kental) Standart kilogram değeri, 1889

yılında platinyum ve iridyum
E) Kimyagerin tarttığı etken madde (miligram)
alaşımından yapılan bir silindi-
rin kütlesi olarak kabul edilmiş-
tir. Standart kütle, Paris yakın-
5. Kütleleri sırasıyla mX, mY, mZ olan X, Y, Z cisimleri eşit larındaki Uluslararası Ağırlıklar
kollu terazilerde Şekil - I ve Şekil - II'deki gibi denge- ve Ölçüler Bürosunda muhafa-
dedir. za edilmektedir.

Günlük hayatta karşılaştığımız
cisimlerin kütlelerinin büyüklük
durumlarına göre kütle birimi ola-
rak kilogramın ast ya da üst kat-

ları kullanılır.
Buna göre,
3. I. 300 kg = 0,3 t

I. X'in kütlesi Y'ninkinden büyüktür.
II. 1200 mg = 1,2 g
II. Y'nin kütlesi Z'ninkinden büyüktür.
III. 200 g = 0,2 kg

III. X'in kütlesi Z'ninkinin iki katıdır.
Yukarıda verilen kütle birimi dönüşümlerinden han-
gileri doğru yapılmıştır? yargılarından hangileri doğrudur?
MEB kazanımlarda vurgulanan kütle
birimleri ve bunların SI birim siste-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II minde kullanılan kütle birimi (kg) ola-
rak değeri
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
1-B 2-D 3-E 4-B 5-A
29
KÜTLE VE HACİM
6. X sıvısının hacmi 2 dm3, Y sıvısının hacmi 0,2 m3 tür. 9. Hacmi 15 L olan bir damacanaya, hacmi 250 cm3 olan
bir şişe ile 48 kez su dolduruluyor.
Buna göre, bu iki sıvının toplam hacmi kaç cm 3
tür? (Sıvılar birbiri içinde çözünmüyor.) Buna göre, damacananın % kaçı boştur?
HACİM
A) 2,2⋅103 B) 20,2⋅103 C) 202⋅103 A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
Maddelerin uzayda kapladığı ye-
re hacim denir. D) 202⋅104 E) 202⋅105
Sembolü V'dir.
SI’daki birimi metreküptür (m3).
Cisimlerin hacimleri boyutlarına

bağlı olarak farklı birimlerle ifa-
de edilebilir.

10. Şekildeki K ve L silindirlerinin yarıçap ve yükseklikle-

ri verilmiştir.
7. Tamamı dolu silindir içindeki su, kare prizma biçimli
kaba boşaltılıyor.
Not
Günlük hayatta kullanılan ha-

cim birimlerinden litre (L), de-

simetrekübe eşittir.
1 L = 1 dm3 tür. K silindiri 6 bardak su aldığına göre, L silindiri kaç

bardak su alır?
Prf Yayınları
Mililitre ise litrenin binde biri-
dir. 1 L = 103 mL'dir.
Prizmanın 1000 cm3 ü boş kaldığına göre, kapla- A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15
rın yüksekliği (h) kaç cm'dir?
Düzgün Geometrik Şekilli (p = 3 alınız, kap kalınlıkları önemsizdir.)
Cisimlerin Hacmi
A) 2 B) 5 C) 10 D) 15 E) 20

11. Boyutları verilen içleri boş K, L, M kaplarına dolunca-
ya kadar su konuluyor.

Dikdörtgen prizma, küp, silindir ve
kürenin hacim formülleri 8. I. Günde 200 mL süt içen bir bebek 30 günde 6 L

süt içer.
Sıvıların Hacminin Ölçülmesi
II. Metrekareye hergün ortalama 50 L yağış düşerse
Sıvıların hacminin ölçülmesinde
ölçekli (dereceli) kaplar kullanılır.
bir haftada toplam 3,5 m3 olur.
III. Her biri 50 cL olan 5 kutu meyve suyu toplam K'ye VK, L'ye VL, M'ye VM hacminde su konulduğu-
2,5 L'dir. na göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
(π = 3 alınız.)
Yukarıda verilen hacim hesaplamalarından han-
gileri doğrudur?
A) VL < VM < VK B) VL < VK < VM
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) VL < VK = VM D) VM < VL < VK
D) I ve III E) II ve III E) VM < VK = VL

6-C 7-C 8-D 9-C 10-D 11-B
30
Ünite 2
KÜTLE VE HACİM Test - 2
1. Zeytinyağı suda çözünmez. Alkol, suda çözünür. 4. İçi tamamen su dolu olan küp biçimli kabın kenar
uzunluğu 10 cm'dir.
1. Karışım: 1 L zeytinyağı ile 1 L su karıştırılıyor.
2. Karışım: 1 L alkol ile 1 L su karıştırılıyor. Küpün içine yavaşça bırakılan silindirik bir cisim
en fazla kaç cm3 su taşırabilir? (p = 3 alınız.)
Buna göre, yukarıdaki karışımlarla ilgili; Not
I. 1. karışımın toplam hacmi 2 L'dir. A) 250 B) 500 C) 600 Karıştırıldığında birbiri içerisinde
çözünen sıvılar aynı kaba konul-
II. 2. karışımın hacmi 2 L'den azdır. D) 750 E) 850 duğu zaman iki sıvının hacimle-
III. 1. ve 2. karışımlar karıştırılırsa toplam hacim 4 L ri toplamı, karışımın hacminden
olur. küçük olur. Çözünme olayı ger-
çekleşirken moleküller arasında
yargılarından hangileri doğrudur? bulunan boşluklar dolduğu için
hacim küçülmesi gözlenir. Örne-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ğin 1 litre limon suyu ile 5 litre saf
su karıştırıldığında toplam hacim
6 litreden küçük olur.
5. İçerisinde 1200 cm3 düzeyine kadar su dolu bir de-
receli kaba 5 tane özdeş küp blok atıldığında su dü-
Şekli Düzgün Olmayan
zeyi 1520 cm3 e çıkıyor.
Cismin Hacminin Bulunması
Buna göre, küp blokların bir kenarının uzunluğu Ölçüm için dereceli silindir veya
kaç cm'dir? taşırma kapları kullanılır.
Sıvıya tamamen batan ve sıvıda

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8 çözünmeyen cisimler, hacimleri-
2. 60 cm3 düzeyine kadar su dolu kaba hacmi 50 cm3 ne eşit hacimde sıvının yerini de-
olan bir taş parçası atıldığında kaptan su taşıyor. ğiştirir. Yeri değişen sıvının hac-
Prf Yayınları
mi tespit edilerek, cismin hacmi

bulunmuş olur.

6. Güvenli bir ortamda yapılan deneyde bir parça kağıt

yakılarak bir süre sonra söndürülüyor. Çıkan duma-
Buna göre, taşan suyun hacmi kaç cm3 tür? nın bardak içine girmesi sağlandıktan sonra bardağın Taşma seviyesine kadar su ile dolu
kaba bırakılan cisim, hacmine eşit
ağzı elle kapatılarak bardak kavanoz içine konuluyor
A) 20 B) 25 C) 30 D) 40 E) 50 hacimde su taşırır.
ve kavanozun kapağı kapatılıyor. Daha sonra duma-
nın kavanozun her tarafına yayıldığı gözlemleniyor.

İçinde V1 hacminde sıvı bulunan de-
recili kaba bir cisim bırakıldığında
Buna göre, deneyden;
kaptaki sıvı düzeyi V2 hacmine çıkmış
3. Şekilde 50 cm2 taban alanlı I. Gazların bir hacminin olduğu olsun. Bu durumda cismin hacmi;
kapta 10 cm yüksekliğinde V2 – V1 e eşittir.
II. Gazların hacminin, bulundukları kabın hacmine
su vardır. Yüksekliği 5 cm
eşit olduğu Gazların Hacmi
olan X silindiri suya tamamen
batırılıyor. İşlem sonunda su III. Gaz tanecikleri arasındaki bağların sıvılarınkine
Gazlar hangi kaba konulursa o
göre daha zayıf olduğu kabın şeklini ve hacmini alır.
yüksekliği 14 cm ölçülüyor.
sonuçlarından hangileri çıkartılabilir? Gazların hacmi, sıcaklık ve ba-
Buna göre, X silindirinin ta-
2 sınç değişiminden kolaylıkla et-
ban alanı kaç cm dir? (Kaptan su taşmıyor.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kilenir.
A) 20 B) 30 C) 35 D) 40 E) 45 D) I ve III E) II ve III

1-D 2-C 3-D 4-D 5-B 6-C
31
KÜTLE VE HACİM
7. Düşey kesiti verilen kap sabit 10. R yarıçaplı O merkezli

debili su akıtan musluk ile dol- yarım küre şeklindeki
duruluyor. kaba 1 bardak su konul-
duğunda yarı yüksekli-
Buna göre, kaptaki su hac-
Örnek: ğine kadar geliyor.
minin zamana bağlı değişi-
Taban yarıçapı 2 cm olan silindi- mi aşağıdakilerden hangisi Buna göre,
rin içine 20 cm yüksekliğinde su gibi olur?
I. Kap en fazla 2 bardak su alır.
konulduktan sonra içine üç ta-
ne özdeş bilye bırakılıyor. Bilye- II. Kap 2 bardaktan fazla su alır.

ler kap tabanına battığında sıvı III. 1 bardak suyun kütlesi m ise, kap tamamen dol-
15 cm yükseliyor. durulduğunda toplam su kütlesi 2m olur.



Buna göre, bir bilyenin hacmi

kaç cm3 tür? (π = 3 alınız.)
A) 20 B) 30 C) 40
D) 50 E) 60
Prf Yayınları
8. Yarı hacmine kadar su dolu kaba bir taş parçası atıl-

Çözüm: dığında kaptan 5 cm3 su taşıyor.
Bilyeler suya bırakıldıktan sonra

11. Eşit kollu bir terazide X, Y, Z cisimleri kefelere Şekil - I
su 15 cm yükseldiğine göre, bu

ve Şekil - II'deki gibi konularak yatay denge sağlan-
yükselen suyun hacmi üç bilye-
mıştır.
nin toplam hacmidir.
V = πr2 ⋅ h
Kabın hacmi 40 cm3 olduğuna göre, taşın hacmi
bağıntısından yükselen ya da ye- kaç cm3 tür?
rini değiştiren suyun hacmi bu-

lunur. A) 15 B) 20 C) 25 D) 30 E) 35
V = 3 ⋅ 22 ⋅ 15
V = 180 cm3 olur.

Bu hacim üç bilyenin hacmi oldu-
ğundan bir bilyenin hacmi;
180
= 60 cm3 tür. 9. Düşey kesiti verilen düzgün
3
Cevap E silindirik kaptaki, birbirine

karışmayan eşit kütleli K ve
L sıvıları şekildeki gibidir. A
Buna göre, X ve Z cisimleri aynı terazi ile aşağıda-

musluğu açılıp sıvı akışı ta- kilerden hangisi gibi dengelenir?
mamlanınca B musluğu açı-

larak kaptaki sıvı akıtılıyor. Sol kefe Sağ kefe
A musluğundan akan sıvı kütlesi mA, B musluğun- A) 1 tane X 1 tane Z

mA B) 1 tane X 2 tane Z
dan akan mB olduğuna göre, oranı kaçtır?
mB C) 2 tane X 3 tane Z
D) 2 tane X 1 tane Z
1 1 1 2 3
A) B) C) D) E) E) 3 tane X 1 tane Z
5 4 3 3 4
7-B 8-C 9-A 10-B 11-C
32
Ünite 2
ÖZKÜTLE Test - 3
1. X, Y, Z sıvılarının kütle - hacim 4. K, L, M sıvılarının aynı sıcaklıktaki kütle - hacim gra-
grafiği şekildeki gibidir. fikleri şekildeki gibidir.

X, Y, Z sıvılarından alınan eşit

kütleli maddelerin hacimleri
VX, VY, VZ olduğuna göre bun- KÜTLE HACİM İLİŞKİSİ VE
lar arasındaki ilişki nedir?
ÖZKÜTLE

Maddelerin, sabit sıcaklık ve sa-

bit basınç altında kütleleri ile ha-
A) VX = VY = VZ B) VX > VY > VZ
cimleri doğru orantılıdır. Mad-
C) VZ > VY > VX D) VY > VX > VZ denin kütlesi arttıkça hacmi de

artar.
E) VX > VZ > VY
Kütlenin hacme oranı sabittir.
m 2m 3m
= = = sabit
V 2V 3V
Buna göre; K, L, M sıvılarının türleri için ne söy- Bu sabit orana maddenin özküt-
lesi denir.
lenebilir?
Kütle m
Özkütle = d=
A) K, L, M aynı tür olabilir. Hacim V
B) K ile L aynı olabilir, M farklı türdür.

2. Ayşe, boş bir dereceli silindiri eşit kollu terazi ile tart-
tıktan sonra, dereceli silindire X sıvısı koyarak dere- C) K ile M aynı olabilir, L farklı türdür.
celi silindiri tekrar tartıyor. D) L ile M aynı olabilir, K farklı türdür.
Bu işlemler sonucunda Ayşe, X sıvısının; E) K, L, M farklı türdür.

I. kütle, Kütle - hacim grafiğinin eğimi
Prf Yayınları
II. hacim, özkütleyi verir.
III. özkütle Maddelerin sabit sıcaklık ve sabit

basınç altında kütle - hacim gra-
niceliklerinden hangilerini bulabilir?
fikleri şekildeki gibi olur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Özkütle, d ile gösterilir. Özkütle-

ye yoğunluk da denir.
SI birim sisteminde özkütlenin
5. Selma, laboratuvarda bir taş parçasının özkütlesini
birimi kg/m3 tür.
tespit etmek istiyor. Laboratuvarda; içinde su bulunan
dereceli kap, eşit kollu terazi ve dinamometre vardır. 1 g/cm3 = 1000 kg/m3 tür.
Özkütle madde miktarına bağlı

Buna göre, Selma, aşağıdaki işlemlerden hangisi-
değildir. Örneğin bir parça bakı-
ni yaptığında amacına ulaşabilir?
rın özkütlesi ile aynı sıcaklıktaki
tonlarca bakırın özkütlesi aynıdır.
A) Taşı suyun içine atıp hacmini bulur, sonra taşı eşit

kollu terazide tartar kütlesini bulur. Hacmini kütle-
3. K, L, M, N, P maddelerinin hacim - kütle değerleri tab- sine bölerek özkütlesini bulur.
lodaki gibidir.
B) Taşı suyun içine atıp hacmini bulur, sonra taşı eşit

Madde Hacim (cm3) Kütle (g) kollu terazide tartar kütlesini bulur. Kütlesini hac-
mine bölerek özkütlesini bulur. Sabit sıcaklıktaki bir maddenin özküt-
K 30 20
C) Taşı suyun içine atıp hacmini bulur, sonra taşı eşit le - kütle; özkütle - hacim grafikleri
L 100 50
kollu terazide tartar kütlesini bulur. Kütlesi ile hac- Özkütle maddeler için ayırt edi-
M 120 90 mini çarparak özkütlesini bulur. ci bir özelliktir.
N 400 500 D) Taşı suyun içine atıp hacmini bulur, sonra taşı di- Aynı şartlarda özkütleleri eşit
P 15 30 namometrede tartar kütlesini bulur. Daha sonra- olan maddeler aynı cins madde
da kütlesini hacmine bölerek özkütlesini bulur. olabilir. Özkütlesi farklı olan mad-
Buna göre, hangi maddenin özkütlesi en büyüktür? E) Taşı suyun içine atıp hacmini bulur, sonra taşı di- deler ise kesinlikle farklı cinstir.
namometrede tartar kütlesini bulur. Daha sonra

A) K B) L C) M D) N E) P hacmini kütlesine bölerek özkütlesini bulur.
1-C 2-E 3-E 4-D 5-B
33
ÖZKÜTLE
6. Düşey kesiti şekildeki gibi olan 9. K ve L sıvılarının kütle - ha-

kesik koni biçimindeki kapta yük- cim grafiği şekildeki gibidir.
seklikleri eşit olan X, Y, Z sıvıları
Aynı sıcaklıktaki bu sıvı-
dengededir.
lardan belli hacimlerde
Birbirine karışmayan sıvılar bir
kaba konulduğunda, özkütlesi
Buna göre; X, Y, Z sıvılarının, alınarak yapılan türdeş ka-
rışımın özkütlesi aşağıda-
büyük olan altta, özkütlesi kü- m : kütle
kilerden hangisi olamaz?
çük olan üstte olur. Su ve zey-
V : hacim
tinyağı örneğinde olduğu gibi..
d : özkütle A) 2,5 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
Not niceliklerinden hangileri birbirlerinden kesinlik-

le farklıdır?
Özkütle, sıcaklıkla ters oran-
tılıdır. Sıcaklığı artan madde-
m A) Yalnız V B) Yalnız d C) m ve V
lerin hacmi artar ve d =
V
D) d ve V E) m ve d
bağıntısına göre, özkütlesi
azalır. (Su için istisna bir du-
rum vardır. Su +4 °C'den iti- 10. K, L, M, N sıvılarının kütle ve hacim değerleri tabloda
baren sıcaklığı azaldığında da verilmiştir.
özkütlesi azalır.)
Kütle (g) Hacim (cm3)
Basınç etkisi ile sıkışan mad-
delerin özkütlesi artar. (Sıvıla- K 300 150
rın basınç etkisi ile sıkışmadı- L 25 10
ğı kabul edilir.)
7. Birbirine karışmayan X, Y ve Z M 180 60
sıvılarının bir kaptaki denge du- N 100 50
Prf Yayınları
rumu şekildeki gibidir.
Karışımların Özkütlesi Buna göre, hangi iki sıvının türdeş karışımının öz-
Özkütleleri farklı iki madde tür- Bu sıvılardan eşit hacimde
kütlesi en büyük olur?
deş olarak karıştırıldığında karı- alındığında sıvıların kütlele-
şımın özkütlesi, karışıma katılan ri mX, mY, mZ olduğuna göre,
A) K ile L'nin B) K ile M'nin C) K ile N'nin
maddelerin özkütleleri arasında bunlar arasındaki ilişki nedir?
bir değer alır. D) L ile M'nin E) L ile N'nin
Özkütleleri d1 ve d2 olan madde- A) mX = mY = mZ B) mZ < mY < mX
ler karıştırıldığında, d1 > d2 ise
C) mY < mX < mZ D) mX < mY < mZ
d1 > dkarışım > d2 dir.
E) mZ < mX < mY
Karışımı oluşturan toplam küt-
lenin, karışımı oluşturan toplam
hacme oranı karışımın özkütle-
sini verir.
m1 + m2 + ..
11. Yapılan bir deneyde, eşit sıcaklıktaki X ve Y sıvıları,
dkarışım = farklı oranlarda karıştırılarak karışımlar oluşturulmuş-
V1 + V2 + ..
tur.
Karışımı oluşturan maddelerden
birinin miktarı artırıldıkça, karışı- Gerekli hacim ve kütle ölçümleri ile birlikte hesap-
mın özkütlesi o maddenin özküt- 8. Ayşe, buzdolabından çıkardığı; lamalar da yapılarak, bu deneyden;
lesine yaklaşır. özkütleleri 2 g/cm3 ve 1,4 g/cm3
I. karışımın özkütlesinin karışımı oluşturan sıvıların
olan meyve sularını karıştırarak
özkütleleri arasında bir değer aldığı,
kendine soğuk bir kokteyl hazır-
lamıştır. II. karışımın özkütlenin, karışıma hacimce daha çok
katılan sıvının özkütlesine daha yakın olduğu,
Buna göre, Ayşe'nin hazırladı-
III. karışımın sıcaklığı arttıkça özkütlesinin azaldığı
ğı kokteylin özkütlesi aşağıda
verilenlerden hangisi olamaz? sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
A) 1,4 g/cm3 B) 1,5 g/cm3 C) 1,7 g/cm3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) 1,8 g/cm3 E) 1,9 g/cm3 D) I ve II E) I ve III

6-D 7-D 8-A 9-E 10-D 11-D
34
Ünite 2
ÖZKÜTLE Test - 4
1. Günlük hayatımızda yer alan birçok uygulama özküt- 4. Maddelerin içine farklı maddeler ilave edilerek isteni-
le ile ilgilidir. len değerde özkütleye sahip yeni maddeler elde edi-
lir.
Buna göre;
Buna göre;
I. Porselen yapımı Günlük Hayatta Özkütle
II. Petrolden benzin elde edilmesi I. Ebru sanatında suya geven otu özünün katılması Günlük yaşamda yer alan birçok
III. Ebru yapımı II. Altının içine gümüş katılması uygulamada özkütlenin önem
III. Gemilerin iç hacminin boşluk yapılması kazandığı görülmektedir. Örne-
işlemlerinden hangileri özkütle ile ilgilidir? ğin, gemilerin yüzmesi, ısınan
işlemlerinden hangileri yukarıdaki açıklamadaki havanın yükselmesi, rüzgâr olu-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II amaca uygundur? şumu, kan ve idrar tahlilinin yapıl-
ması gibi birçok konuda özkütle
D) I ve III E) I, II ve III bilgisi kullanılır.
Kuyumculuk, porselen yapımı,
ebru çalışmaları gibi teknik ve sa-
natsal çalışmalarda da özkütle-
den faydalanılmaktadır.
2. Ayşe takı olarak bir kuyumcudan;

I. 22 ayar altın bilezik, Ebru uygulamasında boya,
II. 18 ayar altın kolye,
5. Katkı maddesi olarak yalnız bakır kullanılan 22 ayar yoğunluk farkından dolayı sıvı
altındaki bakır oranı 1 olduğuna göre, 22 ayar al- yüzeyinde kalır.
Prf Yayınları
III. 14 ayar altın yüzük almıştır. 12

tından yapılmış 6 gram kütleli bir takıdaki altın küt- Porselencilikte, porselenin daya-
Bu takıların birim kütlelerinin içindeki saf altın mik- nıklılığı, kalitesi, elektriği iletme-
lesi kaç gramdır?
tarları sırasıyla mI, mII ve mIII olduğuna göre, bun- mesi gibi tüm özellikleri özkütle-
lar arasındaki ilişki nedir? sine bağlı olarak değişir.
A) 2 B) 4,9 C) 5 D) 5,5 E) 5,9
Altının saflığı kimyada yüzde ile
A) mI < mII < mIII B) mI = mII = mIII kuyumculukta karat veya ayar
C) mII < mI < mIII D) mIII < mII < mI ile ifade edilir. Takı ve diğer eş-
yaların yapımında saf altının içi-
E) mI < mIII < mII ne gümüş, bakır, nikel ve çinko
gibi elementler karıştırılarak altın
alaşımları elde edilir. Karıştırılan
elementlerin oranı altının sertlik,
özkütle, ısıya dayanıklılık değer-
lerinin kontrolünü sağlar.
6. Geleneksel sanatlarımızdan Ebru sanatı dışarıdan ba-
kıldığında fizik dersi ile ilgili bir sanat gibi gözükme-
mektedir. Ebru sanatında bir kabın içindeki suya ge-
ven otundan elde edilen bir öz ilave edilir. Su yüzeyine
3. Günlük hayatta karşılaştığımız; çeşitli renklerde boyalar eklenir ve sonra bu boyalara
Altına karıştırılan bakır, nikel gibi ele-
bir fırça ile desen verilir. Son olarak boyalı su yüzeyi
I. Göller ve denizlerin soğuk havalarda yüzeyden mentlerin yüzdesi, altının "ayar"ını be-
özel olarak seçilmiş bir kağıtla kapatılır ve yeterince lirler. Saflık derecesine göre altın ala-
donmaya başlaması
beklendikten sonra kağıt usulüne uygun olarak çeki- şımları 22, 18, 14, 10 ayar olarak ad-
II. Süt kaymağının yüzeyde toplanması lir. landırılır. Saf altın 24 ayar (% 100)
III. Zeytinyağının suyun üzerine çıkması olarak tanımlanmıştır. 22 ayar altının
Yukarıdaki paragrafta, su yüzeyine damlatılan bo-
% 91,6’sı altın % 8,4’lük kısmı da ba-
olaylarından hangileri maddelerin özkütlelerinin yaların su yüzeyinde kalmasının nedeni aşağıda-
kırdır. Alaşımdaki altın oranı düştükçe
farklı olması ile açıklanabilir? ki niceliklerden hangisi ile ilgilidir? altının ayarı da düşer.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Kütle B) Hacim C) Öz ısı
D) I ve III E) I, II ve III D) Özkütle E) Eylemsizlik

1-E 2-D 3-E 4-C 5-D 6-D
35
ÖZKÜTLE
7. Bir tanesinin kütlesi 80 g olan özdeş bilyelerden 4 ta- 10. Aynı sıcaklıktaki K, L ve M sıvı-
nesi taşma düzeyine kadar suyla dolu olan kaba bı- larının kütle - hacim grafikleri
rakıldığında kaptan 40 cm3 su taşıyor. şekildeki gibidir.
Buna göre,
Örnek:
l. K, L ve M farklı cins sıvılar-
Arı hâldeki bir maddeye ait özküt-
dır.
le - kütle grafiği şekildeki gibidir.
ll. Eşit hacimdeki L'nin kütlesi, M'nin kütlesinden bü-

yüktür.
Buna göre, bilyelerin özkütlesi kaç g/cm3 tür? lll. Eşit kütleli K'nin hacmi, L'nin hacminden büyük-

tür.
A) 4 B) 6 C) 7 D) 8 E) 10
Buna göre,
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll
I. K aralığında maddenin sıcak-
lığı azalmıştır. D) l ve lIl E) l, II ve lll
II. L aralığında maddenin sıcak-
lığı sabittir.
III. M aralığında maddenin hac-
mi sabittir.
yargılarından hangileri doğru- 8. Eşit kollu terazi ile yapılan ölçümün aşamaları ve ya-
dur? pılan işlemler aşağıda verilmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II 1: Boş kabın kütlesi p olarak ölçülüyor. 11. Altın takıların saflığı içindeki altın oranına göre, "ayar"
2: Kaba bir miktar un konularak kütle r olarak ölçülü- olarak adlandırılmıştır. 24 ayar altının tamamı saf al-
Prf Yayınları
yor. tın olup, 22 ayar altındaki saf altın oranı 22/24'tür.
E) II ve III
3: r – p işleminin sonucu s olarak bulunuyor. Buna göre, kuyumcudan 4 gram kütleli 18 ayar bi-
lezik alan Ayşe, kaç gram saf altın almıştır?
Bununla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
Çözüm:
lıştır?
A) 1,8 B) 2 C) 2,2 D) 3 E) 4
I. Özkütle; kütlenin, hacme ora-
nına eşittir. Grafiğin K ara- A) 1 ve 2'de yapılan ölçümlerde fizikteki temel bü-
lığında kütle sabit iken, öz- yüklüğe ait değerler bulunmuştur.
kütle artmaktadır. Dolayısıyla
maddenin hacmi azalmalıdır. B) 3'te yapılan işlemde matematik model oluşturul-
Sıcaklığı azalan maddelerin muştur.
hacmi azalır. (I doğru) C) p, "dara"dır.
II. L aralığında özkütle sabit- D) r, "bürüt kütle"dir.
tir. Özkütle sabit olduğu için
E) s, "özkütle"dir. 12. X, Y, Z küresel cisimlerinin yarıçapları sırası ile 3r, 2r,
"kütle / hacim" oranı da sabit- r ve kütleleri 3m, 2m ve m dir.
tir. Özkütle değişmemişse sı-
caklık da değişmemiştir.

(II doğru)
III. M aralığında kütle sabit iken
maddenin özkütlesi azalmak-
tadır. Maddenin özkütlesinin
azalması için hacminin artma-

sı gerekir. Kütle sabitken, hac-
min artması ancak sıcaklık ar- Cisimlerin özkütleleri sırasıyla dX, dY, dZ olduğu-
9. Bir kap boşken 120 g, suyla doluyken 220 g, bir X sı-
tışı ile olur. (III yanlış) na göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
vısıyla doluyken de 320 g geliyor.
Cevap D
Suyun özkütlesi 1 g/cm3 olduğuna göre, X'in öz- A) dX < dY < dZ B) dZ < dY < dX
kütlesi kaç g/cm3 tür?
C) dY < dX = dZ D) dZ < dX < dY
A) 1,2 B) 1,6 C) 2 D) 2,6 E) 3 E) dX = dY = dZ

7-D 8-E 9-C 10-C 11-D 12-A
36
Ünite 2
DAYANIKLILIK Test - 5
1. I. Yük taşımak için çuval yapımı 4. Katı bir maddenin dışarıdan uygulanan kuvvete
II. Beton kule yapımı karşı dayanıklılığı;
III. Hamak yapımı I. maddenin cinsi,
Yukarıdaki olaylardan hangilerinde dayanıklılık II. maddenin boyutları, KATI MADDELERDE
önemlidir?
DAYANIKLILIK
III. iletkenlik özelliği
Maddenin katı hâli, şekil deği-
niceliklerinden hangilerine bağlıdır? şikliğine en çok direnç göste-
ren hâlidir.
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Katı maddelerin dışardan uygulanan
D) I ve III E) I, II ve III kuvvetlere karşı şekillerini korumaya
çalışmasına dayanıklılık denir.
Dayanıklılık katılar için ayırt edi-

ci bir özelliktir.
Katı cisimlere uygulanan kuvvet,

cismin dayanıklılığından büyük-
se cisim deforme olur, eğilir ve-
2. Bir köprünün taşıyabileceği yük miktarını artırmak
ya kopar.
için; 5. Aynı maddeden yapılmış eşit yükseklikteki X, Y, Z si-
lindirlerinin yarıçapları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
I. köprü ayaklarının kesit alanı,
Uyarı
II. bağlantı halatlarının kesit alanı, Silindir Yarıçap
Dayanıklılık cisimlerin birden faz-
III. köprünün ayak sayısı X r la niceliğine bağlıdır.
niceliklerinden hangileri artırılmalıdır? Y 2r Ünitenin bu bölümünde sadece
cisimlerin kesit alanı ve hacimler
Z 3r
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III arasında dayanıklılık ilişkisi ku-
Prf Yayınları
Tabanları üzerinde duran bu silindirlerin taşıya- rulacaktır.

bilecekleri maksimum ağırlıklar sırasıyla GX, GY,
GZ olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Dış Kuvvetlere Karşı
A) GX = GY = GZ B) GZ < GY < GX Dayanıklılık
C) GY < GX < GZ D) GX < GY < GZ Dayanıklılık kesit alanı ile doğru
orantılı olarak değişir.
E) GZ < GX < GY
Bir halatın kalınlığı arttırıldığın-
3. Mekaniğin bir alt dalı olan "mukavemet (karşı koyma) bi- da taşıyabileceği yük miktarı da
limi" cisimlerin yük etkisi altındaki davranışlarını inceler. artar.
İlk bilimsel çalışmaları Galileo tarafından yapılan muka-
vemet bilimi günümüzde inşaat, makine, uçak, endüstri
mühendisliği gibi birçok mühendislik dalının temel uy-
gulama alanıdır.
6. Dayanıklılıkla ilgili; Taşıyıcı halatların dayanıklılığı birçok
Yukarıdaki parçadan; etkene bağlı olduğu gibi kalınlığına
I. Galileo, katı cisimlerin dayanıklılığını kendi keşfi
ve halat sayısına da bağlıdır.
I. Cisimlerin dayanıklılığı, fiziğin mekanik alt dalının olan Küp Kök Yasası ile açıklamıştır.
konusudur. Binalarda taşıyıcı sütun adı veri-
II. Küp Kök Yasası'na göre katı bir cismin boyutla- len kolonların kalınlığı ve sayısı
II. Cisimlerin dayanıklılığı, günümüzde birçok mü- rı arttırıldığında hacmi, boyut artışının küpü kadar arttırıldığında taşıyacağı yük mik-
hendislik dalının temel uygulama alanıdır. artmaktadır. tarı da artar.
III. Cisimlerin mukavemeti (dayanıklılığı); onların ya- III. Katı bir cismin dayanıklılığı, boyut değiştirme ora-
pıldığı maddenin cinsi, geometrik yapısı, uygula- nı ile ters orantılıdır. Cismin boyutları artarsa daya-
nan kuvvet gibi birçok etkiye bağlıdır. nıklılık azalır, boyutları azalırsa dayanıklılık artar.
sonuçlarından hangileri çıkartılabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Taşıyıcı direklerin sayısı ya da kalınlı-
ğı arttıkça taşıyabileceği yük de artar.
1-E 2-E 3-C 4-C 5-D 6-E
37
DAYANIKLILIK
7. Yatay düzlemde duran ve yüzey alanı 54 cm2 olan 10. Bir cismin boyutları orantılı olarak büyültüğünde
bir küpün yatay düzleme paralel kesit alanı kaç en büyük değişim, cisme ait aşağıdaki hangi nice-
cm2 dir? likte meydana gelir?
Katılarda Boyutlar Arası A) 6 B) 8 C) 9 D) 16 E) 24 A) Taban alanı B) Hacim C) Yükseklik

İlişkiler
D) Özkütle E) Yüzey alanı
Uzunluk = 1 cm

Kesit alanı = 1 cm2

Hacim = 1 cm3

Kütle = 1 g

11. K, L, M küplerinin düşey kesitleri şekildeki gibi veril-
Uzunluk = 2 cm
8. Bilim insanı Galileo Galilei'nin keşfi olan Küp Kök miştir.
Kesit alanı = 4 cm2
Yasasına göre, türdeş bir cismin boyutları iki katı-
Hacim = 8 cm3 na çıkartılırsa,

Kütle = 8 g
I. Hacmi sekiz katına çıkar.
II. Yüzey alanı dört katına çıkar.
III. Kesit alanı iki katına çıkar.
Küplerin, Kesit alanı oranları sırasıyla DK, DL, DM
yargılarından hangileri doğrudur? Hacim
olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Prf Yayınları

A) DM > DL > DK B) DL > DM > DK

C) DK > DM = DL D) DM > DK > DL

E) DK = DL = DM

9. Kare prizma biçimli bir cismin kesit ala- 12. Büyültme ve küçültmeler ile ilgili;

nı A, yüzey alanı S ve hacmi V'dir. I. Bir cismin boyutları orantılı olarak 3 katına çıkar-
Cismin boyutları orantılı olarak iki ka- tıldığında hacmi 9 katına çıkar.
tına çıkartıldığında; kesit alanı, yüzey II. Bir cismin boyutları orantılı olarak 2 katına çıkar-
Not alanı ve hacmi ne olur? tıldığında Kesit alanı oranı, 1 katına düşer.
Hacim 2
Bir cismin boyutları hangi III. Bir cismin boyutları orantılı olarak önce iki katına
oranda değişirse, kesit ala-
çıkartılıp sonra da dörtte birine küçültülürse, son
nı bu oranın karesi ile hacmi Kesit alanı Yüzey alanı Hacim
durumdaki boyutları ilk durumdakilerin yarısı ka-
ve kütlesi bu oranın küpü ile
orantılı değişir. A) 2A 4S 4V dar olur.
Örneğin bir cismin boyutları 2

B) 4A 2S 4V yargılarından hangileri doğrudur?
katına çıkarsa kesit alanları 4 C) 4A 4S 8V
katına (22 = 4), hacim ve küt- D) 2A 6S 4V A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lesi ise 8 katına (23 = 8) çıkar.
E) 4A 2S 8V D) I ve III E) II ve III
7-C 8-C 9-C 10-B 11-A 12-E
38
Ünite 2
DAYANIKLILIK Test - 6
1. Düzgün türdeş cisimlerin boyutları aynı oranda ar- 4. 1 yaşındaki yavru köpek, 4 yaşına geldiğinde;
tırıldığında,
I. Kendi ağırlığına karşı dayanıklılığı değişmez.
I. Kendi ağırlıklarına karşı dayanıklılığı, II. Yüzey alanı artar.
II. Yere uyguladıkları basınç, Yüzey alanı Bazı Cisimlerin
III. oranı azalır.
III. Özkütle Hacim Kendi Ağırlıklarına Karşı
yargılarından hangileri doğrudur? Dayanıklılığı
niceliklerinden hangileri artar?
Silindir, dikdörtgen prizma gi-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II bi cisimlerin kendi ağırlıklarına
karşı dayanıklılığı,
Kesit Alanı 1
=
Hacim Yükseklik
değeri ile doğru orantılıdır.
Sonuç olarak, cisimlerin ebatla-

rı arttıkça, dayanıklılıkları o oran-
da azalır.
Büyük yapılı canlıların; "kesit ala-

nı/hacim" oranı küçük olduğu
için dayanıklılıkları da küçüktür.
2. Dikdörtgenler prizması şeklindeki türdeş tuğla I, II, III 5. Aynı maddeden yapılmış silindirik cisimlerin ken-
Yüksekten düşme durumunda
teki konumlarda yatay düzleme ayrı ayrı konuluyor. di ağırlığına karşı dayanıklılığı ile ilgili, küçük yapılı canlılar büyük yapılı
I. Cismin yüksekliğine bağlıdır. canlılardan daha az zarar görür.
II. Cismin hacmine bağlı değildir.

III. "Kesit alanı/hacim" değeri ile doğru orantılıdır.
Prf Yayınları


Tuğlanın kendi ağırlığına karşı dayanıklılığı sıra-
sıyla D1, D2, D3 olduğuna göre, bunlar arasında- D) II ve III E) I, II ve III Fillerin kemik yapısı, onların da-
ki ilişki nedir? yanıklılığını artıracak şekilde ya-
ratılmıştır.
A) D2 > D3 > D1 B) D1 = D2 = D3 Dış kuvvetlere karşı bir fil, bir ka-

rıncadan kıyas kabul etmeyecek
C) D1 > D2 > D3 D) D1 > D3 > D2 karda dayanıklı iken, kendi ağır-
E) D3 > D2 > D1 lıklarına karşı karınca filden daha
dayanıklıdır. Karınca kendi ağır-
lığının 10'larca katı yükü taşıya-
bilirken, bir fil kendi ağırlığında-
ki bir yükü taşımakta zorlanır. Bu
6. Yatay düzleme tabanı üzerine konulmuş bir silin- durum canlıların "kendi ağırlıkla-
dir ile ilgili, rına karşı dayanıklılığı" olarak da
ifade edilir.
I. Kendi ağırlığına karşı dayanıklılığı, kesit alanı ile
doğru orantılıdır.
II. Taşıyabileceği yük miktarı, kesit alanı ile doğru
3. Karınca, at ve filin taşıyabileceği maksimum yük mik- orantılıdır.
tarlarının kendi ağırlıklarına oranları sırasıyla PK, PA ve
III. Hem kendi ağırlığına karşı dayanıklılığı, hem de 6
PF dir.
dış kuvvetlere karşı dayanıklılığı "kesit alanı / ha-
Kendi ağırlığına karşı dayanıklılık
Buna göre; PK, PA, PF arasındaki ilişki nedir? cim" değeri ile ters orantılıdır. 1
ile dış kuvvete karşı dayanıklı-
h
A) PK > PA > PF B) PA > PK > PF lık kesit alanı ile doğru orantılıdır.
(I ve III yanlış, II doğru)
C) PK = PA = PF D) PF > PA > PK A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Cevap B
E) PK = PA > PF D) II ve III E) I, II ve III
1-B 2-A 3-A 4-E 5-C 6-B
39
DAYANIKLILIK
7. Bir maddeye ait, 10. I. Katlı yaş pastanın üstteki katlarının kesit alanının
küçük olması
I. Kesit alanı
II. Gökdelenlerin yukarılara doğru incelmesi
Yüzey alanı
II.
Hacim III. Köprü ayaklarının aşağı doğru kalınlaşması
Örnek:
III. Yükseklik Yukarıdaki olaylardan hangileri dayanıklılığı artır-
Yatay düzlemde, tabanları üze-
niceliklerinden hangileri değiştirilirse maddenin mak için yapılmıştır?
rinde duran aynı cins maddeden
kendi ağırlığına karşı dayanıklılığı kesinlikle de-
yapılmış türdeş K, L, M silindirle- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ğişir?
rinin bazılarının yarıçapı, bazıları-
nın yüksekliği tabloda verilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III

D) I ya da II E) I ya da III

Buna göre,
I. K ve L'nin kesit alanları eşittir.

II. L ve M'nin kendi ağırlıklarına 11. Canlıların kendi ağırlıklarına karşı olan dayanıklı-
karşı dayanıklılıkları eşittir.
lıkları ile ilgili,
III. K ve M'nin "kesit alanı/hacim" 8. Bir anasınıfındaki öğrencilerden Begüm ve Yağmur
I. Balinaların kıyıya vurduklarında kemikleri kendi
oranları eşittir. aynı oyun hamurundan, kenar uzunlukları a, 2a olan
ağırlıklarını taşıyamadığı için kırılır.
yargılarından hangileri kesin- türdeş küpler yapıyor.
II. Aynı yükseklikten düşen boyutları farklı aynı mad-
likle doğrudur?
Buna göre, deden yapılmış iki küresel cisimden küçük olanı
A) Yalnız I B) Yalnız II I. Begüm'ün kullandığı oyun hamuru miktarı, Yağ- daha az zarar görür.
III. Bir karıncanın kendi ağırlığına karşı dayanıklılığı
Prf Yayınları
C) I ve II D) I ve III mur'unkinin yarısı kadardır.
II. Begüm'ün yaptığı küp, Yağmur'unkinden daha da- bir fareninkinden küçüktür.
E) II ve III
yanıklıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
III. Yağmur'un yaptığı küpün kesit alanı, Begüm'ün-
Çözüm: kinin dört katıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Silindirin kesit alanı, onun taban yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
alanıdır. K ve L'nin yarıçapları eşit
olduğu için kesit alanları da eşit- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tir. (I doğru)
Silindirlerin kendi ağırlıklarına kar-
şı dayanıklılıkları "kesit alanı / ha-
cim" oranları ile doğru orantılıdır.
Bu da "1/yükseklik" oranına eşit-
tir. L ve M'nin yükseklikleri eşit ol- 12. X, Y, Z silindirlerinin yarıçapları ve yükseklikleri aşa-
duğu için kendi ağırlıklarına kar- ğıdaki tabloda verilmiştir.
şı dayanıklılıkları eşittir. (II doğru)
Silindir Yarıçap Yükseklik
"kesit alanı / hacim" oranları, 9. Peynir üreten bir firma, prizma şeklindeki peynir ka-
"1/yükseklik" oranına eşittir. K'nin lıplarının kendi ağırlıklarına karşı olan dayanıklılıkları- X r h
yüksekliği verilmediği için K ve nı artırmak istiyor. Y 2r h
M'nin bu değerleri karşılaştırıla-
maz. (III kesin değil) Buna göre, peynir kalıbının; Z 2r 2h
Cevap C I. tüm boyutlarını aynı oranda artırmak

Tabanları üzerinde duran bu silindirlerin kendi ağır-
II. tüm boyutlarını aynı oranda azaltmak lıklarına karşı dayanıklılıkları sırasıyla DX, DY, DZ ol-
III. yalnız yüksekliğini azaltmak duğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
işlemlerinden hangileri yapılırsa dayanıklılığı artar?

A) DX = DY = DZ B) DZ < DY = DX
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) DY < DX = DZ D) DX < DY < DZ
D) I ya da III E) II ya da III E) DZ < DY < DX

7-C 8-D 9-E 10-E 11-B 12-B
40
Ünite 2
ADEZYON VE KOHEZYON Test - 7
1. I. Deniz kumunun ayaklara yapışması 4. Bir musluk kapatılırken ağzına asılı su damlası bir sü-
II. Ebru sanatında sudaki boyanın kâğıda yapışması re verilen konumda kaldıktan sonra koparak yere dü-
şüyor.
III. Tozların bilgisayar ekranına yapışması
Yukarıdaki olayların hangilerinde adezyonun et- AKIŞKANLAR

kisi vardır? Sıvılar ve gazlar akışkan mad-
delerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Suyun ağaçlara taşınması, mus-
D) II ve III E) I, II ve III luktan damlayan suyun duru-
mu, ıslanmayan kumaşlar gibi
daha pek çok yerde akışkanla-
ra ve akışkanlara ait özelliklere
rastlanır.
Buna göre, Adezyon, kohezyon, yüzey geri-
limi ve kılcallık bu olayların ger-
I. A noktasında adezyon kuvveti oluşmuştur.
çekleşmesini sağlayan akışkan
II. B noktasında kohezyon kuvvetlerin etkisi gözlen- özellikleridir.
mektedir. Adezyon ve kohezyon, elektrik-
2. Adezyon ve kohezyon ile ilgili, III. Damlanın musluktan kopması yer çekimi kuvveti sel kuvvetler etkisiyle oluşur.
etkisi ile olmuştur.
I. Bal kavanozunun kapağına balın yapışması adez-
yon etkisiyledir. yargılarından hangileri doğrudur? ADEZYON
II. Su molekülleri adezyon etkisi ile cam yüzeyinde Yağmur yağdığında bazı yağ-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II mur damlalarının pencere camı-
düşmeden durabilir.
na yapışması su tanecikleri ve
III. Pet su şişesinin kenarlarında su damlalarının dur- D) I ve III E) I, II ve III
cam arasında bir çekim kuvve-
Prf Yayınları
ması kohezyon etkisiyledir. ti olduğunu gösterir.

yargılarından hangileri doğrudur? Farklı maddelerin tanecikleri ara-
sındaki bu çekim kuvvetine adez-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yon (yapışma) denir.
Toz birçok maddeye yapışır. Su-

yun cama, mürekkebin kağıda,
5. Bir öğretmen öğrencilerine, günlük yaşamda karşılaş- tebeşir tozunun tahtaya yapış-
tığımız bazı olaylarda adezyon (yapışma) kuvvetinin ması, suyun elimizi ıslatması mo-
leküller arası kuvvetlerin etkisini
kohezyon (birbirini tutma) kuvvetinden daha baskın
gösteren örneklerdir.
olduğunu söylemektedir.
3. Bir yağmur sonrası, yağmur damlası bir bitkinin ucun- KOHEZYON
Buna göre,
da aşağı sarkmış biçimde dengelenmiştir.
Sıvı damlaları küreye yakın şe-
I. Ağaç yaprağında düşmeden duran yağmur dam-
Buna göre, kil alır. Sıvı taneciklerini bir arada
lası tutan kuvvet, sıvı molekülleri ara-
I. Damla temas gerektiren ve temas gerektirmeyen II. Ucu suya dokundurulan peçetenin her tarafının sındaki elektriksel çekim kuvve-
kuvvetlerin etkisinde dengede kalmıştır. ıslanması tidir. Bu çekim kuvvetine kohez-
II. Damla yüzeyinde, kohezyon etkisi ile sıvı tanecik- yon (tutma) denir.
III. Cam üzerine dökülen bir miktar cıvanın dağılma-
leri birbirine tutunur. dan topak halde kalması
III. Damla bitki ucuna, adezyon etkisiyle yapışmıştır.
yukarıda verilenlerden hangileri öğretmenin söy-
yargılarından hangileri doğrudur? lediği olaylardandır?
Cıva damlalarının küresel şekil
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II alması kohezyon etkisi ile
gerçekleşir.
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1-E 2-C 3-E 4-E 5-C
41
ADEZYON VE KOHEZYON
6. Bir cam tavana; koli bandı, vantuz ve su damlası şe- 9. Kendi kendini temizleme özelliğine sahip olan lotus
kildeki gibi yapışarak dengelenmiştir. çiçeğinin yüzeyinde bulunan çok küçük yapılar sa-
yesinde yaprakları ıslanmamaktadır. Yapraktaki su

damlacıkları toprağa doğru kayarken üzerindeki to-
Bir zeminde yan yana duran zu, çamuru, böcekleri ve diğer kirleri beraberinde taşı-

damlalardan biri, kürdanla diğeri- maktadır. Bilim insanları lotus bitkisinin bu özelliğinden
ne yaklaştırıldığında damlalar ko-
yola çıkarak suyu iten, kendi kendini temizleyebilen
layca birleşerek daha büyük bir
Buna göre, hangilerinin dengede kalmasında et- akıllı yüzeyler geliştirmektedir.
damla oluşturur. Damlaların bu
şekilde birleşmesi su molekülle- kin kuvvet “adezyon”dur? Yukarıdaki paragrafa göre,
ri arasındaki kohezyonun etkisi
I. Su molekülleri ile lotus çiçeğinin molekülleri ara-
ile olur. Ancak damla büyüdükçe A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
şekli yassılaşır. Bu da yer çekimi sında adezyon kuvveti yoktur.
kuvvetinin etkisindendir. II. Su molekülleri adezyon kuvveti ile çiçeğin yüze-
Kohezyon kuvveti katılarda bü- yini temizlemektedir.
yük, sıvılarda küçük, gazlarda ise III. Su molekülleri arasındaki kohezyon kuvveti, lotus
ihmal edilecek kadar küçüktür. çiçeği ile su molekülleri arasındaki adezyon kuv-
Kohezyon maddenin cinsine gö- vetinden büyüktür.
re değişir.
Damlaların küresel şekil alması 7. Bir kap içine konulan sıvı şekildeki gi-
kohezyon etkisi ile olur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
bidir.

Bilgi Damlası Buna göre, D) II ve III E) I, II ve III

Damla kohezyon etkisi ile küresel I. K noktasında adezyon kuvveti ko-
şekil alırken adezyon etkisi ile te- hezyon kuvvetinden büyüktür. Prf Yayınları
mas ettiği yüzeye yapışır. II. L noktasında sadece kohezyon kuvveti vardır.
III. M noktasında kohezyon kuvveti, adezyon kuvve-
tinden büyüktür.
Adezyon ve Kohezyon
Arasındaki İlişki
Bir sıvının bir yüzeyi ıslatıp ıslat- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
mayacağı kohezyon ile adezyo-
nun büyüklüğüne bağlıdır. D) I ve II E) II ve III
10. İnce özdeş cam tüplere K ve L sıvıları konulduğunda
Cıva, kohezyonu yüksek bir sıvı
sıvıların üst yüzeylerinin görünümleri şekildeki gibi ol-
olduğundan temas ettiği mad-
maktadır.
deleri ıslatmaz. Su ise adezyo-
nu büyük olan bir sıvı olduğun-
dan birçok yüzeyi ıslatır.
Adezyonun kohezyondan bü-

yük olduğu durumda sıvı yüzeyi 8. Yıkanmış kumaşlara bakıldığında içinde su görünmez
içbükey, kohezyonun adezyon- ama kumaş sıkıldığında su molekülleri damlalar oluş-

dan büyük olduğu durumda sıvı turarak akar. Kumaş sıkılmasına rağmen nemli kalır.
yüzeyi dışbükey şekil oluşturur.
Yukarıdaki olayla ilgili,
Buna göre,
I. Kumaş sıkıldığında su molekülleri kohezyon etki-

si ile damlalara dönüşür. I. K sıvısı tahta yüzeye dökülürse yüzey ıslanır.

II. Sıkma işleminden sonra kumaşın nemli kalması II. L sıvısı kumaş yüzeye dökülürse kumaş ıslanır.

adezyon etkisiyledir. III. K sıvısının bulunduğu kapta adezyon, L'ninkinde
Su için "adezyon > kohezyon" oldu- III. Her iki olay da elektriksel kuvvetler etkisiyle olur. kohezyon kuvvetleri baskındır.
ğundan sıvı yüzeyi iç bükey şekil alır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
Cıva için "kohezyon > adezyon" ol-
duğundan sıvı yüzeyi dış bükey şekil A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
alır.
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
6-D 7-D 8-E 9-D 10-C
42
Ünite 2
YÜZEY GERİLİMİ VE KILCALLIK Test - 8
4. Aşağıdakilerden hangisi, dersinde sıvıların özel-

1.

liklerinden, "yüzey gerilimi"ni anlatan öğretmenin,
bu olayla ilgili öğrencilere verdiği örneklerden biri

olamaz?
YÜZEY GERİLİMİ
A) Sudan çıkarılan boya fırçasının kıllarının toplan- Durgun hâldeki sıvıların yüzeyle-

ması ri, gergin bir zar ile kaplıymış gi-
B) Su damlasının küresel bir şekil alması bi davranır. Bundan dolayı bazı
Verilen durum ve buna neden olan kuvvet ile ilgili
böcekler su üzerinde yürüyebilir.
yukarıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur? C) Örümceğin su yüzeyinde durması
D) Kağıt havlunun suyu emmesi
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) Su yüzeyine uygun şekilde bırakılan toplu iğne-
D) II ve III E) I, II ve III nin yüzmesi
Bir sıvı yüzeyinde, bu yüzeyin ge-

rilmesine neden olan etkiye yü-
zey gerilimi denir.
Yüzey geriliminde kohezyon kuv-

veti etkilidir.
Yüzey gerilimi sayesinde, sudan

daha yoğun olan, iğne, ataş, me-
tal para su üzerinde ıslanmadan
dengede kalabilir.
2. I. Yüzey gerilimi sıvıların açık yüzeylerinde oluşur. 5. Bir sıvının yüzey gerilimini artırmak için,
Sıcaklık arttıkça yüzey gerilimi
II. Yüzey gerilimi adezyondan kaynaklanır.
Prf Yayınları
I. Sıvıya deterjan ilave etmek azalır.

III. Sıcaklığın azalması yüzey gerilimini azaltır.
II. Sıvının sıcaklığını azaltmak Suyun yüzey gerilimini; tuz artı-
Yukarıda verilen yargılardan hangileri yanlıştır? rır, deterjan azaltır.
III. Sıvıyı deniz seviyesinden yukarılara çıkarmak
Yüzey gerilim sıvının cinsine bağ-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III işlemlerinden hangileri yapılabilir? lıdır. Yüzey gerilim katsayısı, sıvı-
lar için ayırt edici özelliktir.
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
KILCALLIK
Sıvıların kılcal boru, oyuk ya da
kanallarda yükselmesi ya da al-
çalmasına kılcallık denir.
Kılcallık etkisi; borunun kesit ala-

nı ve yer çekimi ivmesiyle ters
orantılıdır.
Kılcallık etkisi kılcal borunun cin-

sine bağlıdır.
Havlunun, çamaşırların teri ya da

3. Sıvıların kılcallık etkisine;
suyu çekmesi, bitkilerde toprak-
I. Bazı böceklerin su üzerinde ıslanmadan yürüye- taki suyun gövdeye çekilmesi kıl-
6. Öğrencilerine sıvıların kılcallık özelliğini anlatan
bilmesi callık ile gerçekleşir.
bir öğretmen,
II. Sadece ucu suya daldırılan bir kağıt mendilin ta-
mamen ıslanması I. Ucu çaya dokunan küp şekerin dağılması
III. Bitkilerin topraktan aldığı suyu en uç noktalarına II. Tulumba ile kuyudan su çıkarılması
kadar iletmesi III. İlaç şişesinden şırınga ile ilaç çekilmesi

olaylarından hangileri örnek olarak verilebilir? olaylarından hangilerini örnek olarak verebilir?
Cıvanın yüzey gerilim katsayısı, su-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yunkinden çok büyüktür. Suda düz,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve III
cıvada ters kılcallık oluşur.
D) ll ve III E) l, II ve III D) I ve II E) II ve III
1-B 2-D 3-D 4-D 5-E 6-A
43
YÜZEY GERİLİMİ VE KILCALLIK
7. K kabında 10 °C sıcaklıkta saf su, L kabında 60 °C sı- 10. Sıvılardaki kılcallık olayı ile ilgili;
caklıkta saf su, M kabında da 60 °C sıcaklıkta deter-
I. Kılcal borularda yükselme ya da alçalma şeklin-
janlı su vardır.
de olabilir.
Yüzey gerilimi düşürülen sıvıların kılcallık özelli- II. Adezyon ve kohezyon kuvvetlerinden kaynakla-
Bilgi Damlası ğinin arttığı düşünüldüğünde bu sıvılara daldırı- nır.
lan özdeş kılcal borularda suyun yükselme mikta-
Islatmayan sıvılarda ters kıl- III. Kılcal borularda sıvının yükselme miktarı, kılcal bo-
rı; hK, hL, hM arasındaki ilişki nedir?
callık oluşur. runun kesit alanına bağlıdır.
Kılcal borunun çapı azaldık- A) hK < hL < hM B) hK = hL = hM yargılarından hangileri doğrudur?
ça kılcallık etkisi artar.
C) hK < hL = hM D) hM = hL < hK
Deterjan katılan suyun yüzey A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IlI
gerilim katsayısı azalır ve su- E) hM < hL < hK
yun kirlerin içine girmesi ko-
laylaşır. Böylece kirlerin kolay
çözülmesi sağlanır.
ÖSYM Sorusu 8. Bir sıvının kılcal bir borudaki yükselme miktarı, 11. Barış bir etkinlikte su dolu bir kabın yüzeyine çengel-
aşağıdaki niceliklerden hangisine bağlı değildir? li bir iğneyi yavaşça bırakarak sıvı yüzeyinde yüzdür-
Bir öğretmen, adezyon ve kohez-
yon kuvvetleri ile yüzey gerilimini mek istiyor.
öğretmeyi amaçlamaktadır. A) Borunun yapıldığı maddenin cinsi
Bu işi başarmak için, Barış;
Öğretmen, bu amaçla hazırla- B) Sıvının cinsi Prf Yayınları
dığı ders planında, C) Yer çekimi ivmesi I. Sıcaklığı daha düşük su kullanmak
I. bazı böceklerin suya batma- D) Kılcal borunun sıvıya batma miktarı II. Suyun içine bir miktar deterjan ilave etmek
dan su üzerinde durabilmesi,
E) Sıvının özkütlesi III. Su yerine cıva kullanmak
II. dereceli silindire konan bir su- işlemlerinden hangilerini yapabilir?
yun yüzeyinin kısmen eğrisel
olması,
III. çok büyük tonajlı bir geminin
yüzmesi, D) I ve III E) I, II ve III
IV. tam olarak su dolu bir çay bar-
dağına birkaç toplu iğnenin
tek tek, dikkatli bir şekilde ko-
nulduğu hâlde suyun taşma- 9. Bir deney grubundaki Melis, Burak ve Alp camdan ya-
ması pılmış kılcal boruları su dolu bir kaba daldırdığında su
düzeyleri şekildeki gibi oluyor.
olaylarından hangilerini örnek
olarak kullanabilir?
12. Ayşe mutfakta bulaşık yıkarken, lavabonun yağlı ve
A) I ve II B) II ve III kirli olduğu durumda suyun lavabodan daha yavaş
C) III ve IV D) I, II ve III aktığını fark ediyor.
E) I, II ve IV Ayşe'nin fark ettiği bu durum;

I. Kirli yüzeylere su daha kolay yapışır.
Çözüm:
Melis, Burak ve Alp'in kullandığı boruların kesit II. Bir yüzeydeki yabancı madde miktarı adezyon
I, II ve IV'te verilen olaylar yüzey kuvvetini artırır.
alanları sırasıyla SM, SB, SA olduğuna göre, bun-
geriliminin bir sonucudur.
lar arasındaki ilişki nedir? III. Sıcaklığı artırılan suyun yüzey gerilimi azalır.
III'te verilen olay ise sıvıların kal-
dırma kuvveti ile ilgilidir. yargılarından hangileri ile açıklanabilir?
A) SM > SA > SB B) SB > SA > SM
Cevap E
C) SM > SB > SA D) SA > SB > SM A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) SA > SM > SB D) I ve III E) I, II ve III
7-A 8-D 9-A 10-E 11-D 12-C
44
Ünite 2
1. Maddeler bulundukları ortamda durumlarını korumak 4.

ister.
Maddeler duruyorsa durmaya devam eder, hareketliy-
se hızlarını ve yönlerini değiştirmeden hareketine de- Örnek:
vam etmek ister.
Ayşe, içlerinde su bulunan X, Y,

Yukarıdaki paragrafta anlatılanlarla ilgili, aşağıda- Z dereceli kaplarına sırasıyla kes-
ki ifadelerden hangisi doğrudur? me şeker, taş ve kaya tuzu par-
Su içinde tamamen bata- çası bırakarak suları karıştırıyor.
bilen X cisminin yoğunlu-
A) Maddelerin ortak özelliklerinden eylemsizlik anla-
ğunu öğrenmek isteyen

tılmıştır.
öğrenci sırası ile, önce de-
B) Maddelerin ayırt edici özelliklerinden eylemsizlik receli silindiri terazide tar-

anlatılmıştır. tıyor. Silindirin toplam küt-

C) Maddelerin ortak özelliklerinden tanecikli yapı an- lesi ve silindir içindeki sıvı
latılmıştır. seviyesini belirten grafikte, I numaralı veriyi kaydedi-
D) Maddelerin ayırt edici özelliklerinden özkütle an- yor. Sonra dereceli silindire biraz su ilave ederek II
latılmıştır. numaralı veriyi kaydediyor. III numaralı veriyi ise cis-
mi su içine bıraktıktan sonra alıyor.
E) Maddelerin ortak özelliklerinden hacim anlatılmış-
tır. Buna göre, cismin yoğunluğu kaç g/cm3 tür?

3 5
A) 2 B) C) 1 D) E) 3
2 2 Buna göre; Ayşe, hangi kaplar-
daki su düzeyinin, cisimler su-
ya tamamen battığı andakine
göre, bir süre sonra değiştiği-
Prf Yayınları
ni gözlemlemiştir?
2. I. Kütle → Kilogram
A) Yalnız X B) Yalnız Y
II. Hacim → Litre
C) Yalnız Z D) X ve Y
III. Özkütle → Kilogram/Metreküp
E) X ve Z
Yukarıdaki fiziksel büyüklüklerden hangilerinin kar-
şısında, SI birim sistemindeki birimi verilmiştir? Çözüm:
Kesme şekeri ve kaya tuzunun
5. Düşey kesiti şekildeki gibi olan içinde hava boşlukları vardır. Ay-

D) I ve III E) I, II ve III eşit hacim bölmeli içi boş kap, rıca bu iki madde suda çözünür.

sabit debili M musluğundan akan Bu maddelerin eriyik hâldeki ha-
sıvı ile K düzeyine kadar doldu- cimleri, katı hâldeki hacimlerin-
ruluyor. den küçüktür. Bunların atıldığı de-
receli kaplardaki su seviyeleri bir
Buna göre, kaptaki sıvı yüksek- süre sonra azalır.
liğinin zamana göre değişim Taş suda çözünmez. Hacmi de-
grafiği aşağıdakilerden hangisi gibi olur? ğişmediği için de su düzeyi de-
3. ğişmez.
Cevap E

Yukarıda verilen; özkütle - hacim, özkütle - kütle ve
kütle - hacim grafiklerinden hangileri sabit sıcaklık
ve sabit basınç altındaki bir maddeye ait olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve II

D) I ve IlI E) I, ll ve III
1-A 2-D 3-E 4-C 5-B
45
6. Silindirik kağıt bir kolinin üzerine taşıyabileceği kadar 9. Sıvıların kılcal borularda yükselme miktarı (kılcallık et-
cisimler konulmaktadır. kisi) birçok etkene bağlıdır. Bu etkenlerin araştırılaca-
ğı bir deney için belirlenen malzemeler ise camdan
Dayanıklılık sınırını aşmadan, koli üzerine konula-
yapılmış farklı çaplarda kılcal boru ile farklı sıcaklık-
bilecek cisim sayısını artırmak için kolinin;
ÖSYM Sorusu larda su bulunan kaplardır.
I. Yarıçapını artırmak
Çapı çok küçük olan bir cam tüp, Buna göre, kılcallık etkisinin;
ters çevrilip X sıvısına batırıldığın- II. Yüksekliğini artırmak
I. sıvı cinsi,
da Şekil I’deki görünüm, Y sıvısı- III. Yüksekliğini azaltmak
na batırıldığında da Şekil II’deki II. kılcal borunun çapı,
görünüm elde ediliyor.
işlemlerinden hangileri yapılabilir?
III. sıvı sıcaklığı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ile olan ilişkilerinden hangileri sınanabilir?


Yalnızca bu gözlemlere daya-

narak
7. I. Balinaların deniz yüzeyinde yüzmesi
I. X sıvısıyla cam tüp arasında-
ki adezyon kuvveti, X sıvısı ta- II. Su örümceğinin su yüzeyinde batmadan yürümesi
necikleri arasındaki kohezyon III. Yağmur damlalarının küresel şekilde olması 10. Çamaşır ve bulaşıkların yıkanmasında sıcak su ve
kuvvetinden daha büyüktür.
Yukarıda verilen olaylardan hangileri yüzey gerili- deterjan kullanılması ile ilgili;
II. Y sıvısı tanecikleri arasındaki
minin bir sonucudur? I. Suyun sıcaklığının artırılması, sıvıların kohezyon
kohezyon kuvveti, Y sıvısıyla
cam tüp arasındaki adezyon kuvvetini azaltır.
Prf Yayınları
kuvvetinden daha büyüktür. II. Suya deterjan katılması, sıvıların adezyon kuvve-
III. X ve Y sıvılarının yüzey geri- D) II ve III E) I, II ve III tini artırır.
limleri birbirine eşittir.
III. Yüzey gerilim katsayısı azalan su, kirler arasına
yargılarından hangilerinin ke- daha kolay girerek onların daha kolay parçalan-
sinlikle doğru olduğu söyle- masını sağlar.
nebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III 8. Bir deney grubu kesit alanları farklı kılcal cam borula-
rı önce cıva sonra su dolu kaplara daldırdığında boru- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lardaki sıvı düzeyleri Şekil - I ve Şekli - II'deki gibi ol-
E) I, II ve III maktadır. D) I ve III E) I, II ve III
Çözüm:
Düz kılcallık olayında adezyon,
kohezyondan büyük; ters kılcal-
lık olayında kohezyon, adezyon- 11. İki adet kılcal cam boru, bir kaptaki suya, su yüzeyi-
dan büyüktür. X; su gibi, Y de cıva
ne dik olacak biçimde bir miktar daldırılıyor. Oluşan
gibi davranmıştır. Sıvıların yüzey
denge durumunda borularda yükselen suların farklı
gerilimleri farklıdır. Deney grubunun yaptığı bu çalışmadan,
yüksekliklerde olduğu gözlemleniyor.
Cevap C
I. Cıva dolu kapta kohezyon, adezyondan daha et-
Buna göre, yapılan bu deneyin bağımsız değişkeni;
kindir.
II. Borunun kesit alanı ile kılcallık etkisi ters orantılıdır. I. boruların kesit alanı,
III. Su dolu kapta adezyon, kohezyondan daha etkin- II. boruların yapıldığı maddenin cinsi,
dir. III. suyun sıcaklığı
çıkarımlarından hangileri yapılabilir? niceliklerinden hangileri olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ya da III E) II ya da III

6-E 7-D 8-E 9-E 10-D 11-A
46
Ünite 2
1. Bir maddenin farklı koşullarda belirlenen kütle - ha- 4.

cim grafikleri Şekil - I ve Şekil - II'de verilmiştir.

ÖSYM Sorusu
İçinde; Şekil I’deki seviyede su

Tarık, şekildeki demir parçalarını, bulunan dereceli silindirin içine,

içinde bir miktar su bulunan de- kütlesi 105 g olan türdeş bir bilye

Grafiklerin eğim açılarının (q1, q2) farklı olduğu gö- receli silindire atarak hacimleri- atıldığında su seviyesi Şekil II’de-
rüldüğüne göre, koşulların değişmesi bu madde- ni, eşit kollu terazide tartarak da ki gibi oluyor.

ye ait aşağıdaki özelliklerden hangisini kesinlik- kütleleri hesaplamıştır. Buldu-

le değiştirmiştir? ğu sonuçları grafik kağıdına işa-

retleyerek kütle - hacim grafiği-
A) Kütle B) Hacim C) Özkütle ni çizmiştir.

D) Sıcaklık E) Renk
Buna göre,

I. Tarık demir parçalarının hacmini geometrik he-
saplamalarla bulmuştur.
II. Çizilen grafiğin eğimi, demirin özkütlesini verir. Dereceli silindirlerdeki böl-
2. Geleneksel sanatlarımızdan Ebru sanatında bir kabın III. Bu deneyden, bütün maddelerin “kütle / hacim” meler eşit ölçekli olduğuna
içindeki suya çeşitli maddelerden elde edilen bir öz oranlarının sabit olduğu sonucuna ulaşılır. göre, bilyenin özkütlesi kaç
ilave edilir. Su yüzeyine çeşitli renklerde boyalar ek- g/cm3 tür?
lenir ve boyalar su yüzeyinde kalır. yargılarından hangileri doğrudur?
A) 2 B) 2,5 C) 3
Buna göre, suya ilave edilen madde özlerinin; A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) 3,5 E) 4
Prf Yayınları
I. özkütle, D) II ve III E) I, II ve III

II. kütle,
Çözüm:
III. hacim
Dereceli kapta su seviyesi 40 cm3
niceliklerinden hangisi suyunkinden kesinlikle bü- ten 70 cm3 e çıkmıştır.
yüktür?
Bilyenin hacmi;
70 – 40 = 30 cm3 tür.
Kütle
Özkütle =
D) I ve III E) I, II ve III Hacim
bağıntısı ile bulunur.
105
5. Katı ya da sıvı maddelerde kütle - hacim arasın- d=
30
= 3,5 g/cm3
da sabit bir oran vardır.
bulunur.
3. Küp biçimindeki türdeş cisimlerin taşıyabileceği mak-
Özkütle madde miktarına bağlı değildir. Cevap D
simum yük miktarının küp ebatları ile olan ilişkisi araş-
tırılacaktır. Su buharının yeryüzünden gökyüzüne doğru ha-
reket etmesinin nedeni, özkütle farkı değildir.
Bununla ilgili yapılacak deneyde;
Sıkıştırılarak ya da sıcaklıkla hacmi değiştirilen
I. Farklı cins materyaller kullanılmalıdır.
maddenin özkütlesi değişir.
II. Farklı ebatlarda, aynı cins materyaller kullanılma-
lıdır. Yukarıda verilen ifadeler doğru ise (D), yanlış ise
(Y) yazılarak kutular doldurulduğunda, aşağıdaki-
III. Dayanıklılığı incelenen cisimlerin üzerine kademe-
lerden hangisi elde edilir?
li olarak, deforme olana kadar ağırlıklar konulma-
lıdır.
A) D B) D C) D D) Y E) Y
D D Y D Y
A) Yalnız Il B) Yalnız IlI C) l ve II Y D D Y D
D) Il ve IlI E) l, II ve III D Y Y D D
1-C 2-A 3-D 4-B 5-A
47
6. Ali arkadaşları ile beraber pikniğe gidiyor. Piknikte iki 9. Düzgün, silindirik, özdeş X, Y, Z kaplarına özkütleleri
ağaç arasına hamak kuruyorlar. Arkadaşlarından Ah- d, 2d, 3d olan sıvılardan şekilde gösterilen düzeyler-
met hamakta sallanırken hamak deliniyor ve düşüyor. de konulmuştur.
Ali, yeni bir hamak alırken, dayanıklılığı bakımın-

ÖSYM Sorusu
dan;
Kaan ile Zeynep, yolda yürürken
I. iplerin kalınlığı,
bir yüzük buluyorlar. Bu yüzük ile
ilgili bazı gözlemler yaptıktan son- II. iplerin örgü sıklığı,

ra “Bu yüzük saf altından yapıl- III. iplerin yapıldığı maddenin cinsi
mıştır.” hipotezini ortaya atıyorlar.
niceliklerinden hangilerine dikkat etmelidir?
Bu hipotezin desteklenmesin- X, Y, Z kaplarındaki sıvıların kütleleri mX, mY, mZ ol-
de veya çürütülmesinde, yüzü- duğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
ğe ait aşağıdaki niceliklerden
hangisinin kullanılması tek ba- D) II ve III E) I, II ve III A) mX = mY = mZ B) mZ > mY > mX
şına yeterlidir?
C) mZ > mX = mY D) mZ > mX > mY
A) Kütlesi B) Hacmi
E) mX = mZ > mY
C) Sıcaklığı D) Özkütlesi
E) Ağırlığı
7. Basilisk kertenkelesi su üstünde koşarak yürüyebilen
Çözüm: bir canlı türüdür.
Maddeler için özkütle ayırt edi-
Yüzey Gerilimi
ci özelliktir. Sıvı
(milinewton/metre) 10. Taşma düzeyine kadar 1,4 g/cm3 özkütleli sıvıyla do-
Maddelerin saflığı değiştirildiğin- lu taşırma kabına 200 g kütleli türdeş bir küre konu-
Gliserol 63,0
Prf Yayınları
de özkütleleri de değişir. luyor. Sıvı akışı tamamlandığında taşırma kabının küt-

Su 72,9
Hipotezin doğrulanması ya da çü- lesi 130 g artıyor.
rütülmesi için yüzüğün özkütlesi- Cıva 486,5
ne bakmak yeterlidir.
Buna göre, cismin özkütlesi kaç g/cm3 tür?
Yukarıda verilen tabloya göre, basilisk kertenke-
Cevap D
lesinin su üzerinde yürümesi, A) 2,4 B) 3,2 C) 3,6 D) 4,0 E) 4,8
I. Suya gliserol katılırsa daha zorlaşır.

II. Cıva üzerinde daha kolay olur.
III. Suya tuz katılırsa daha kolay olur.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

11. Bir inşaat işçisi, özdeş ve türdeş iki tuğlayı farklı şekil-
lerde birbirine yapıştırarak I, II, III'teki gibi yatay düz-
D) II ve III E) I, II ve III leme koyuyor.
11
Dayanıklılık, 8. Bir tekstil firması sporcuların vücut terini kolayca emen Tuğlaların yapıştırılması ile oluşturulan bu cisim-
kıyafetler üretmeyi tasarlamaktadır.
Kesit alanı lerin kendi ağırlıklarına karşı dayanıklılıkları sıra-
ile orantılıdır.
Hacim Buna göre, firma hangi fiziksel olayla ilgili bilgile- sıyla D1, D2, D3 olduğuna göre, bunlar arasında-
Yükseklik arttıkça, dayanıklılık ri kullanmalıdır? ki ilişki nedir?
azalır.
A) Kılcallık B) Dayanıklılık A) D1 > D2 > D3 B) D1 = D2 = D3
D1 > D2 > D3 tür.
Cevap A C) Yüzey gerilimi D) Basınç C) D3 > D2 > D1 D) D2 > D1 > D3
E) Yoğunluk E) D2 > D3 > D1

6-E 7-E 8-A 9-C 10-D 11-A
48
Ünite 2
1. Aşağıda verilen olaylardan hangilerinde özkütle 5. Debileri eşit olan X, Y

farkından yararlanılmamıştır? musluklarından farklı tür

sıvılar akmaktadır. Kabın
A) Yumurtanın tazeliğinin kontrol edilmesi yarısı yalnız X'ten akan
B) Ham petrolden benzin, gaz yağı ve mazot elde sıvı ile kalan yarısı X ve ÖSYM Sorusu

edilmesi Y'den akan sıvılarla dol-
Bir şişe; özkütlesi 1 g/cm3 olan su
durulduğunda kaptaki
C) Toprak ve kaya parçalarından altının ayrıştırılması ile doluyken tartıldığında 600 g,
sıvının kütle - zaman gra-
D) Atık maddelerdeki metallerin elektromıknatısla ay- özkütlesi 0,8 g/cm3 olan zeytinya-
fiği şekildeki gibi oluyor.
rıştırılması ğı ile doluyken tartıldığında 540 g
geliyor.
Buna göre, X ve Y'den
E) Porselen yapımında kullanılan ham maddenin el-
akan sıvıların özkütle- Aynı şişe, özkütlesi 1,8 g/cm3
de edilmesi
leri aşağıdakilerden hangisi olabilir? olan sıvı ile doldurularak tartıl-
dığında kaç gram gelir?
X Y
A) 680 B) 740 C) 780
A) d 2d
B) d 7d
D) 800 E) 840
C) 2d d
2. Bir şişenin toplam kütlesi, özkütlesi 0,8 g/cm3 olan sı- D) d 3d Çözüm:
vı ile doldurulduğunda 126 g, su ile doldurulduğunda E) 3d d Şişenin kütlesine m, iç hacmine
156 g geliyor.
de V diyelim.
Buna göre, bu şişenin yarısı su, diğer yarısı da Bu durumda
0,8 g/cm3 özkütleli sıvı ile doldurulursa toplam küt-
600 = 1∙V + m
lesi kaç g gelir? (dsu = 1 g/cm3)
540 = 0,8∙V + m olur.
Prf Yayınları
A) 135 B) 141 C) 148 D) 152 E) 164 Bu iki bağıntıdan taraf tarafa çı-
karma işlemi yapıldığında
60 = 0,2∙V elde edilir.

6. Uluslararası ticaret gemisinde kullanılan bir yük kon- Buradan V = 300 cm3 bulunur.
teynerinin boyutları 6 m, 3 m ve 2 m'dir. Bu durumda m = 300 g olur.
Buna göre, kenar uzunluğu 50 cm olan küp şek- Şişe, özkütlesi 1,8 g/cm3 olan sı-
vı ile dolu iken
lindeki kutulardan bu konteynere en fazla kaç ta-
3. Bir kutu aspirin ilacında 500 mg'lık 20 adet tablet ve ne sığar? mX = 1,8∙V + m de bulunan
her tabletin %10'u kafeinden oluşur. değerler yerine konularak
Bu ilaçtan günde 2 tablet alan bir hastanın vücu- A) 72 B) 144 C) 196 D) 288 E) 360 mX = 1,8∙300 + 300
duna bir ayda (30 gün) kaç g kafein alınır? mX = 840 g bulunur.
Cevap E
A) 0,03 B) 0,3 C) 3 D) 30 E) 300
7. Bir maddeye ait kütle - hacim 7

grafiği şekildeki gibidir.
4. Kütlesi 580 g olan boş bir kaba taşma düzeyine ka- Özkütlenin azaldığı kısımda sı-
dar su doldurulduğunda suyun üst düzeyi 1200 cm3 ü Buna göre, grafiğin I, II, III, caklık artmıştır.

gösteriyor. IV kısımlarının hangilerinde Kütle sabitken hacim artmışsa öz-
maddenin sıcaklığı artmak- kütle azalmıştır. (II'de)
Bu kaba özkütlesi 1,8 g/cm3, hacmi 400 cm3 olan
tadır?
suda çözünmeyen cisim konulduğunda kabın top- Hacim sabitken kütle azalmışsa
lam kütlesi kaç kg gelir? (dsu = 1 g/cm3) özkütle de azalmıştır. (III'te)
Cevap D
A) 2,5 B) 2,1 C) 1,3 D) 1,1 E) 0,9 D) II ve III E) II ve IV
1-D 2-B 3-C 4-B 5-B 6-D 7-D
49
8. Metal ataş ve metal toplu iğne su dolu bir bardakta, 11. Aynı cins maddeden yapılmış, türdeş K, L, M, N si-
su yüzeyinde batmadan ve ıslanmadan durabilir. lindirlerinin yükseklikleri ve taban yarıçapları tabloda
verilmiştir.
Buna göre,
ÖSYM Sorusu I. Cisimlerin ıslanmaması adezyon kuvvetinin yeter- Yükseklik Taban yarıçapları
siz olmasından kaynaklanır. K 4h r
Özkütlesi 1,5 g/cm3 olan bir cis-
min kütlesi 1,8 kg’dir. Bu cisim, II. Bu cisimlerin suda batmaması, suyun yüzey ge- L 3h 2r
özkütlesi 0,8 g/cm3 olan sıvı ile rilimi oluşturmasından kaynaklanmıştır.
M 2h 3r
ağzına kadar dolu olan bir kap III. Suda batamayan bu cisimler dengelenmiş kuv-
içerisine bırakılıyor. N h 4r
vetler etkisindedir.
Buna göre kaptan taşan sıvının Buna göre, kütlece en büyük silindirin kütlesinin
kütlesi kaç gramdır? en küçüğünün kütlesine oranı kaçtır?
A) 0,96 B) 9,6 C) 96 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

A) 1 B) 1,5 C) 2 D) 4 E) 4,5
D) 960 E) 9600 D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm:
Kaptan taşan sıvının kütlesi,
m = d∙V'den batan hacim ile sıvı
özkütlesinin hacmine eşittir.
Cismin özkütlesi sıvının özkütle-

sinden büyük olduğu için cismin
bütün hacmi sıvıya batar. Cismin
hacmi ise Vcisim = mcisim / dcisim 9. Ali'nin kabında hacmi 400 cm3, özkütlesi 1 g/cm3
Prf Yayınları
12. Özdeş silindirik kapların I. sinde h, II. sinde 2h yük-
den bulunur. olan sıvı, Zeynep'in kabında hacmi 300 cm3, özküt- sekliğinde d özkütleli sıvılar vardır. Her iki kapta da sı-
Vcisim = 1800/1,5 = 1200 cm3 tür. lesi 2 g/cm3 olan sıvı vardır. Ali ve Zeynep kapların- vı yükseklikleri 3h oluncaya kadar I. kaba d1, II. kaba
mtaşan = dsıvı ∙ Vtaşan daki sıvı kütlelerinin eşit olmasını istiyor. d2 özkütleli sıvılar ilave edilerek kaplardaki sıvı kütle-
mtaşan = 0,8∙1200 = 960 gram Buna göre, Ali ve Zeynep'ten hangisi, diğerine ne leri eşitleniyor.
Cevap D
kadar hacimde sıvı vermelidir? Buna göre, d'nin d1 ve d2 ye bağlı ifadesi aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Ali, Zeynep'e; 50 cm3
B) Ali, Zeynep'e; 100 cm3 A) d1 + d2 B) d1 + 2d2 C) 2d1 + d2
C) Ali, Zeynep'e; 200 cm3 D) 2d1 – d2 E) d1 – d2
D) Zeynep, Ali'ye; 50 cm3
E) Zeynep, Ali'ye; 100 cm3
9
Sıvı kütleleri;
Ali: mA = 400⋅ 1 = 400 g
Zeynep: mZ = 300⋅2 = 600 g'dır. 13. Bir kap d özkütleli sıvı ile tamamen dolu iken tartıldı-
Zeynep, Ali'ye 100 g sıvı verirse 10. 4h yüksekliğindeki silindirik kap; kütlesi m, özkütle- ğında kütlesi 3m, 3d özkütleli sıvı ile tamamen dolu
sıvı kütleleri eşitlenir. si d olan X sıvısı ile tamamen doludur. Kaptan h yük- iken tartıldığında da kütlesi 5m oluyor.
100 g = V⋅d sekliğinde sıvı boşaltılıp boşalan yer Y sıvısı ile dol- Buna göre bu kap, d ve 3d özkütleli sıvılardan eşit
100 = V⋅2 durulunca kaptaki sıvı kütlesi 2m oluyor. kütlelerde alınarak doldurulup tartılırsa kütlesi ne
V = 50 cm3 olur. Buna göre, Y sıvısının özkütlesi nedir? olur?
Cevap D
A) d B) 2d C) 3d D) 4d E) 5d A) 2,5m B) 3m C) 3,5m D) 4m E) 4,5m
8-E 9-D 10-E 11-E 12-D 13-C
50
Ünite 2
ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) Test - 12
1. Şekildeki I ve II kaplarında sırasıyla X, Y sıvıları var- 4. Türdeş X ve Y kürelerinin yarıçapları sırasıyla 2r, 3r'dir.
dır. X ve Y sıvılarının yarı hacimleri alınıp, alınan X sı- X'den r yarıçaplı, Y'den de 2r yarıçaplı küresel parça-
vısı II. kaba, Y sıvısı da I. kaba konuluyor. lar çıkarılınca geriye kalan parçaların kütleleri eşit olu-
yor.
ÖSYM Sorusu
X'ten çıkarılan kısmın kütlesi mX, Y'den çıkarılan
m Kütle - hacim grafikleri şekilde-
kısmın kütlesi mY olduğuna göre, X oranı kaçtır?
mY ki gibi olan K, L sıvılarının her bi-
rinden eşit kütleli sıvılar alınarak
yapılan türdeş karışımın özkütle-
7 19 8 7 5
A) B) C) D) E) si d1, eşit hacimli sıvılar alınarak
Bu işlemlerden sonra I. kaptaki sıvı kütlesinde % 50 19 56 19 8 12
yapılan türdeş karışımın özkütle-
artış olduğuna göre, II. kaptaki sıvı kütlesinin de-
si de d2 oluyor.
ğişimi için ne söylenebilir?

A) % 25 azalmıştır. B) % 40 azalmıştır.
C) % 50 azalmıştır. D) % 25 artmıştır.

E) % 50 artmıştır. 5. K ve L sıvıları ile oluşturulmuş türdeş karışımın özküt-
lesi K'nin özkütlesinin iki katıdır.

Buna göre, karışımdaki L'nin kütlesi için; d1

Buna göre, oranı kaçtır?
d2
I. K'ninkinden büyüktür. (Bu işlemler sırasında sıvıların sıcak-
II. K'ninkinden küçüktür. lıkları değişmemektedir.)
III. K'ninkine eşittir. 3 4

A) B) 1 C)
4 3
yargılarından hangileri doğru olabilir?
Prf Yayınları
2. Projelendirilen bir deneyde, sıvıların kılcallık etkisinin, 3

kılcal borunun çapı ile olan ilişkisi araştırılacaktır. D) E) 2
A) Yalnız I B) I ya da II C) I ya da III 2
Buna göre, deneyde;

D) II ya da III E) I ya da II ya da III
l. Sabit sıcaklıkta tek cins sıvı kullanılması Çözüm:
ll. Sıcaklıkları farklı aynı cins sıvı kullanılması Karışımların özkütlesi genel ola-
rak "toplam kütlenin, toplam hac-
lll. Sıcaklıkları aynı, farklı cins sıvı kullanılması
me oranı"ndan bulunur. Bununla
lV. Tek kılcal boru kullanılması birlikte "eşit kütle karışımlarında"
V. Çapları aynı, farklı cins maddeden yapılmış kılcal 2dK ⋅ dL
dkarışım(1) =
borular kullanılması dK + dL
6. Şekildeki K ve L kaplarında X ve Y sıvıları vardır. Sı- "eşit hacim karışımlarında"
durumlarından hangisi zorunludur? vıların yarıları alınarak K'den alınan L'ye, L'den alınan dK + d L
dkarışım(2) =
K'ye boşaltılıyor. 2
A) I B) II C) lII D) IV E) V
bağıntıları da kullanılabilir.
Grafikte eğim, özkütleyi verir.

dK = 3d alınırsa dL = d olur.

2⋅3d⋅d 3
d1 = = d
3d + d 2
3d + d
d2 = = 2d
Bu durumda K kabında kütle artışı olduğuna göre, 2
d1 3
I. K'deki kütle artışı kadar L'de kütle azalmıştır. = bulunur.
3. Eşit kütleli K ve L sıvılarıyla yapılan türdeş karışımın d2 4
II. Kaplardaki sıvı kütleleri eşitlenmiştir. Cevap A
özkütlesi K'nin özkütlesinin yarısına eşittir.
III. Kaplardaki sıvı yükseklikleri değişmemiştir.
Aynı karışıma K'nin kütlesi 2 katına çıkana kadar
daha K sıvısından eklenirse karışımın özkütlesi yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
K'nin özkütlesinin kaç katı olur?
3 2 5 3
A) 1 B) C) D) E)
4 3 8 5 D) I ve III E) II ve III
1-A 2-A 3-E 4-B 5-A 6-C
51
ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)
7. Taban alanı 4A olan, yarı hacmi- 10. Özdeş ve türdeş 4 tane küpün yapıştırılması ile olu-
ne kadar su dolu silindirik kapta, şan X, Y, Z cisimleri yatay düzleme şekildeki gibi ko-
uzunluğu 6h, taban alanı A olan nuluyor.
silindirik X cismi şekildeki gibi su

Örnek: yüzeyinde tutuluyor.

Bir cisme ait kütle - hacim grafi- Cisim bu konumdan itibaren,

ği şekildeki gibidir. suya en az kaç h kadar itilirse
suya tamamen batar?

A) 3 B) 3,5 C) 4 D) 4,5 E) 5
Buna göre, cisimlerin kendi ağırlığına karşı daya-

nıklılığı ile ilgili;

I. X'inki Y'ninkine eşittir.
Cisim sabit basınç altında ol- II. Y'ninki Z'ninkinden küçüktür.
duğuna göre, III. X ve Z'ninki eşittir.
I. 1 ve 2 noktalarında cismin sı-
8. Yataya zeminde duran, aynı cins türdeş maddeden
yapılmış, eşit kütledeki K küpü ile L silindirinin üstten yargılarından hangileri doğrudur?
caklıkları eşittir.
görünüşü şekildeki gibidir.
II. 2 ve 3 noktaları arasında öz-
kütle azalmıştır.
III. 1 noktasındaki sıcaklık, 4 nok- D) I ve III E) II ve III
tasındaki sıcaklıktan büyük-
tür.

dur? 11. Düzgün geometrik şekle sahip bir
Prf Yayınları
K ve L'nin kendi ağırlıklarına karşı dayanıklılıkları
D cismin boyutları ve dayanıklılığı ile
sırasıyla DK ve DL olduğuna göre, K oranı kaçtır? ilgili grafik şekilde verilmiştir.
DL
C) I ve II D) I ve III
(Bölmeler eşit aralıklıdır. p = 3 alınız.) Buna göre, aşağıdaki boyut, da-
E) II ve III
yanıklılık grafiklerinden hangisi
A) 1 B) 3 C) 3 D) 7 E) 4 de bu cisme ait olabilir?
3 8 7 3 3
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Çözüm:
Kütle - hacim grafiğinde eğim öz-
kütleyi verir. Grafik doğrusal ve
uzantısı orijinden geçiyor ise öz-
kütle sabittir.
9. Saf K ve L sıvılarının türdeş karışımı ile X ve Y karışım-
ları oluşturulmuştur. K ve L’nin karışımlardaki hacim
Özkütle ile sıcaklık ters orantılıdır.
oranları ile X ve Y’nin özkütleleri tablodaki gibidir.
1 noktasının olduğu yerde eğim
(özkütle), 4 noktasının olduğu ye- K'nin oranı % L'nin oranı % Özkütle (g/cm3)
re göre daha büyüktür. 1'de sı- X 42 58 1,84
caklık 4'tekine göre daha küçük-
Y 27 73 1,54
tür. (I doğru, III yanlış)
2 ve 3 arasında hacim artmış, öz- Buna göre, bu tablodan;

kütle azalmıştır. (II doğru)
l. K’nin özkütlesi L’ninkinden büyüktür.
Cevap C
ll. Karışımların özkütlesi, karışımı oluşturan madde-
lerin karışma oranlarına bağlıdır.
lll. X ve Y’nin hacimleri birbirinden farklıdır.
sonuçlarından hangileri çıkartılabilir?
D) l ve lIl E) lI ve lll
7-D 8-E 9-C 10-C 11-B
52
Ünite 2
ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ
1. 4.
Cevap A
2.
Cevap B
Prf Yayınları
Cevap A
3.
5.
Cevap E Cevap A
53
BAŞLIK
6. 9.
Cevap C
Cevap C
7.
10.
Prf Yayınları
Cevap D
Cevap C
8.
11.
Cevap E Cevap B
54
ÜNİTE 3
ISI VE SICAKLIK
ÜNİTE 3
ISI VE SICAKLIK
HÂL DEĞİŞİMİ
ISIL DENGE
ENERJİ İLETİM YOLLARI VE ENERJİ İLETİM HIZI
GENLEŞME
Ünite 3
ISI VE SICAKLIK Test - 1
1. Günlük hayatta kullanılan ifadelerden bazıları aşağı- 4. Özdeş I, II, III kaplarında bulunan suların sıcaklıkları
da verilmiştir. ve miktarları şekildeki gibi verilmiştir.
I. Bu yemek için fırının sıcaklığını çok açmışsın, bi-
raz kıstım!
İÇ ENERJİ
II. Hava sıcaklığı 12 °C idi, üç saat geçmeden iki ka-
Maddenin taneciklerinin kinetik
tına çıktı, 24 °C oldu.
enerjileri ve tanecik sisteminin
III. Bu saatlerde denizin ısısı yüzmek için çok uygun. potansiyel (bağ)enerjisi topla-

mına iç enerji denir.
Buna göre, fizik bilimi açısından bu ifadelerden
I, II, III kaplarındaki suların iç enerjileri sırasıyla E1, Sisteme enerji aktarıldığında ya
hangilerinde kavram yanılgısı vardır?
E2, E3 olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? da sistem üzerine iş yapıldığında
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III sistemin iç enerjisi değişir.
A) E1 > E2 > E3 B) E1 = E2 > E3
D) I ve III E) II ve III SICAKLIK
C) E1 > E2 = E3 D) E2 = E3 > E1
Sıcaklık, bir sistemdeki atom
E) E3 > E2 > E1 ve moleküllerin ortalama kine-
tik enerjisinin bir göstergesidir.
T semboli ile gösterilir. SI’daki

birimi kelvin (K) dir. Termomet-
re ile ölçülür.
ISI
2. Isı ve sıcaklıkla ilgili olarak aşağıdaki yargılardan
Etkileşim hâlindeki, sıcaklıkları
hangisi doğrudur? 5. Isı ve sıcaklıkla ilgili aşağıda verilen karşılaştırma-
farklı cisimler arasında, sıcaklık
lardan hangisi yanlıştır?
dengesi kuruluna kadar alınıp ve-
A) Isı ve sıcaklık aynı anlamda kullanılan kelimeler- rilen enerjidir.
Prf Yayınları
dir. A) Sıcaklık temel, ısı türetilmiş bir büyüklüktür.

Q sembolü ile gösterilir, SI'da-
B) Sıcaklık, bir maddenin moleküllerinin kinetik ener- B) Sıcaklık birimi °C, ısı birimi Kelvin'dir. ki birimi jouledür. Isı birimi ola-
jilerinin toplamıdır. C) Sıcaklık madde moleküllerinin ortalama kinetik rak genellikle kalori (cal) kullanıl-
C) Isı, maddeler arasında alınıp verilen enerjidir. enerjisinin ölçüsü, ısı bir enerjidir. maktadır. (1 cal ≈ 4,18 J)
D) Sıcak olan bir maddenin ısısı, soğuk olanınkinden D) Sıcaklık termometre ile ölçülürken, ısı kalorimet- Isı ölçümü kalorimetre kabı ile
fazladır. re kabı ile hesaplanır. yapılır.
E) Bir maddenin ısısı onun iç enerjisine eşittir. E) Sıcaklık ve ısı skaler bir kavramdır.
Uyarı
Isı, aktarılan enerji olduğu için,

bir cismin ısısından bahsedile-
mez. Ancak cismin aldığı ya da
verdiği ısının ölçümü yapılabilir.
6. Sıvılı bir termometrede, termometre duyarlılığının, ter- Termometreler

3. Ayşe kardeşinin oynadığı balonun su dolu havuza mometre borusunun kesit alanı ile olan ilişkisi araştı-
Sıvılı Termometrelerin
düştüğünü ve zamanla balonun hacminin azaldığını rılacaktır.
yapısı temel olarak kıl-
gözlemlemiştir. cal cam boru, renklen-
Bunun için yapılacak deneyde;
Buna göre, dirilmiş sıvı ve hazne-
l. Tek cins sıvı kullanılması den oluşmaktadır.
I. Balonun içindeki gazın özkütlesi azalmıştır. ll. Termometre yapımına uygun, kesit alanları farklı
Ölçümün hassasiyeti;
II. Balon ısı enerjisi vermiştir. en az iki cam boru kullanılması
kılcal borunun kesit
III. Balondaki gaz moleküllerinin ortalama kinetik ener- lll. Deneyin aşamalarında, sıcaklık değişimlerinin ay-
alanı,
jileri azalmıştır. nı olarak belirlenmesi
kullanılan sıvının gen-
yargılarından hangileri doğrudur? durumlarından hangileri zorunludur? leşme katsayısı,
sıvı haznesinin büyüklüğü,

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll
sıcaklık aralığının ölçeklendiril-
D) II ve III E) I, II ve III D) l ve lIl E) I, lI ve lll me miktarına bağlıdır.
1-E 2-C 3-D 4-A 5-B 6-E
57
ISI VE SICAKLIK
7. Bir öğrencinin Celcius termometresi ile yaptığı sıcak- 10. Celcius ve Fahrenheit termometrelerinde suyun don-
lık ölçümlerinin değerleri tablodaki gibidir. ma noktaları 0 °C ile 32 °F; suyun kaynama noktaları
100 °C ile 212 °F olarak işaretlenmiştir.
Ölçüm İlk sıcaklık (°C) Son sıcaklık (°C)
Metal Termometreler yüksek sı- Bu termometreler sıcak su içine konuldukların-
I 12 27 da Celcius termometresindeki sıvı 35 bölme yük-
caklıkların ölçümünde kullanıl-
maktadır. Metallerin genleşme II –9 8 seldiğine göre, Fahrenheit termometresindeki sı-
özelliğine bağlı olarak geliştiril- III –11 –30 vı kaç bölme yükselir?
miştir.
IV 14 –7
Gazlı Termometreler hassas sı- A) 35 B) 42 C) 52 D) 57 E) 63
caklık ölçümlerinde kullanılmak- V –23 1
tadır. Gazların genleşme özel-
liğine bağlı olarak çalışan bu Buna göre, hangi ölçümün sıcaklık değişimi en
termometrelerden laboratuvar- azdır?
larda yararlanılmaktadır.
A) I B) II C) III D) IV E) V
Termometre Dönüşümleri
Dünyada yaygın olarak kullanılan
sıcaklık birimi celciusdur (°C). Di- 11. Bir X termometresi suyun donma noktasını 10 °X, kay-
ğer bir sıcaklık birimi de fahren- nama noktasını 90 °X gösteriyor.
heittır (°F).
Buna göre, bu termometre 60 °C'yi kaç °X gösterir?
Fahrenheit termometresi suyun
donma noktasını 32 °F, kaynama
A) 46 B) 56 C) 58 D) 60 E) 62
noktasını 212 °F derece gösterir.
Celcius termometresinde ise bu 8. Haznesinde bulunan sıvının donma noktası –39 °C,
değerler; 0 °C ve 100 °C'dir. kaynama noktası 78 °C olan sıvılı bir termometrey-
le;
Prf Yayınları
Kelvin termometresi suyun don-

ma noktasını 273 K, kaynama I. –50 °C
noktasını 373 K gösterir.
II. 40 °C

III. 100 °C

sıcaklıklarından hangileri ölçülebilir? 12. Bir X termometresi suyun donma noktasını –30 °X,
kaynama noktasını 100 °X olarak ölçmektedir.

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Buna göre, Kelvin termometresinin 353 K'ni gös-
D) I ve III E) II ve III terdiği sıcaklıkta, X termometresi kaç °X'i gösterir?

Termometre değerleri arasındaki A) 54 B) 64 C) 74 D) 84 E) 94
dönüşüm, aşağıdaki bağıntı ile ya-
pılabilir.
°C °F – 32 K – 273
= =
100 180 100
°C °X – DN
=
100 KN – DN
9. Bir deney grubunda bulunan öğrenciler ısı ve sıcak-
Herhangi bir X termometresi ile celci- lıkla ilgili aşağıda verilen ifadeleri kullanıyorlar.
us termometresi arasındaki dönüşüm.
13. Donma ve kaynama noktaları arasındaki tam sayıya
(DN: suyun donma noktası, KN: suyun Esra ; 1
000 kalorilik ısı enerjisi, 500 kalorilik ısı ener-
karşılık gelen bölme sayıları NX ve NY olan X ve Y ter-
kaynama noktası) jisinin iki katıdır.
mometreleri arı suyun donma noktasını 20 °X ve –20 °Y
Ali ; 2
0 °C'lik sıcaklık, 10 °C'lik sıcaklığın iki katı- olarak gösteriyor.
dır.
25 °C hava sıcaklığını X termometresi 40 °X, Y ter-
Uyarı Bülent ; 300 °K sıcaklık, 600 °K sıcaklığın yarısıdır. N
mometresi de 30 °Y olarak gösterdiğine göre, X
Mutlak sıcaklık kelvin termomet- Buna göre, hangi öğrencilerin ifadesi yanlıştır? NY
resine göre değerlendirildiği için oranı kaçtır?
50 °C sıcaklık, 100 °C sıcaklığın
A) Yalnız Ali B) Yalnız Bülent C) Yalnız Esra
yarısı değildir. 3 3 2 1 2
A) B) C) D) E)
D) Ali ve Bülent E) Esra ve Ali 5 4 5 3 3
7-A 8-A 9-A 10-E 11-C 12-C 13-C
58
Ünite 3
ISI - SICAKLIK İLİŞKİSİ VE ÖZ ISI Test - 2
1. İlk sıcaklıkları aynı olan X, Y, Z sıvılarının ısı sığaları sı- 4. Isı ve sıcaklık konusunda kullanılan kavramlardan
rasıyla C, C, 2C dir. Bu sıvılara sırasıyla Q, 2Q, Q ka- öz ısı ile ilgili,
dar ısı verildiğinde son sıcaklıkları TX, TY, TZ oluyor.
I. Farklı tür maddelerin öz ısısı farklıdır.
Buna göre; TX, TY, TZ arasındaki ilişki nedir? II. Aynı şartlarda ısıtılan iki maddeden öz ısısı büyük
Not
olanın sıcaklık artışı çok olur.
A) TY > TX > TZ B) TX = TY > TZ Öz Isı
III. Isı alan bir madde, hâl değiştirdiğinde öz ısı da
C) TX = TZ > TY D) TZ > TX > TY değişir. Bir maddenin 1 gramının sıcak-
lığını 1 °C değiştirmek için mad-
E) TZ > TX = TY ifadelerinden hangileri doğrudur? deye verilmesi ya da maddeden
alınması gereken ısı miktarına öz
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ısı denir.
D) I ve III E) II ve III Öz ısı c sembolü ile gösterilir.

Birimi cal/g ⋅ °C ya da J/kg ⋅ K
şeklindedir.
Öz ısı, maddeler için ayırt edi-

ci bir özelliktir. Madde mikta-
rına bağlı değildir.
2. Elektrikli kalorifer peteği şeklindeki ısıtıcıların içerisin-
de su yerine yağ kullanılır.
5. İçinde su bulunan bir çaydanlık ocağa konulup bir sü-
Buna göre, bu tercihin nedeni; re ısıtılıyor.
Isı - Sıcaklık İlişkisi
I. Suyun öz ısısının yağınkinden büyük olması Buna göre, bu işlem sonucunda suyun; Hâl değişimi sıcaklığında ol-
II. Daha kısa sürede ortam sıcaklığını artırmak mayan saf bir madde, ısı aldı-
I. Sıcaklığı artar.
III. Yağın özkütlesinin suyunkinden küçük olması ğında ya da verdiğinde sıcaklı-
II. İç enerjisi artar.
Prf Yayınları
ğı değişir.
verilenlerinden hangileri olabilir? III. Isısı artar. Maddenin kütlesi m, öz ısısı c ol-
mak üzere alınan ya da verilen
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yargılarından hangileri yanlıştır?
ısı (Q) ile sıcaklık değişimi (ΔT)
(Hal değişimi olmamaktadır.)
D) I ve III E) II ve III arasındaki ilişki aşağıdaki bağın-
tı ile hesaplanır.
Q = m⋅c⋅DT
D) I ve II E) II ve III

3. İlk sıcaklıkları eşit olan X, Y, Z katı cisimlerinin kütle Isı sıcaklık grafiğinde eğim, "m⋅c"ye
ve öz ısı değerleri tablodaki gibidir. 6. Eşit kütleli zeytinyağı ve suyu, ısı hızı sabit bir ocakla eşittir.
eşit süreler ısıtan Ayşe, bu süreler sonunda suyun sı- Sıcaklık değişimi maddeye ve-
Cisim Kütle Öz ısı caklığının zeytinyağının sıcaklığından daha az değiş- rilen ya da maddeden alınan ısı
tiğini gözlemliyor. miktarı ile doğru, madde miktarı
X m c
ve öz ısı ile ters orantılıdır.
Y m 2c Bu durumu, zeytinyağı ve suya ait;
Öz ısısı büyük olan maddelerin
Z 3m c I. aldığı ısı, sıcaklık değişimi yavaş, küçük
II. ısı sığası, olanlarınki daha hızlı gerçekleşir.
X, Y, Z cisimlerine eşit ısı verildiğinde, son sıcak-
III. öz ısı Suyun öz ısısı bütün katı madde-
lıkları TX, TY, TZ olduğuna göre, bunlar arasındaki
lerin öz ısısından büyüktür. Bu
ilişki nedir? (Hal değişimi olmamaktadır.) niceliklerinden hangilerini karşılaştırarak açıkla- nedenle denizler karalardan da-
yabilir? ha geç ısınır ve daha geç soğur.
A) TX > TY > TZ B) TZ > TY > TX
Q = m·c·DT bağıntısında "m·c"
C) TX = TY > TZ D) TX = TZ > TY A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ye ısı sığası denilir.
E) TY > TX = TZ D) I ya da III E) II ya da III

1-A 2-C 3-A 4-D 5-C 6-E
59
ISI - SICAKLIK İLİŞKİSİ VE ÖZ ISI
7. Sıcak bir fırından aynı anda çıkarılan ekmek ve pata- 10. Özdeş K ve L çaydanlıkları bir musluktan akan sular-
tes dilimlerine bir süre bekledikten sonra dokundu- la h, 2h yüksekliğine kadar dolduruluyor. Bu çaydan-
ğumuzda patateslerin ekmekten daha sıcak olduğu lıklar özdeş ocaklarla eşit süre ısıtılıyor.
gözlenir.
Buna göre,
ÖSYM Sorusu
Buna göre, bu olayda;
I. K'nin son sıcaklığı L'ninkinden yüksektir.
Hava sıcaklığının deniz suyu sı-
I. Patates ve ekmek dilimlerinin kütlelerinin farklı ol- II. K'ye verilen ısı L'ye verilen ısıdan daha fazladır.
caklığından yüksek olduğu bir
ması
yaz günü, Akdeniz sahilinde de- III. K ve L'nin son sıcaklıkları eşittir.
niz kenarında oynamakta olan II. Patates'in öz ısısının, ekmeğinkinden büyük ol-
bir çocuk, denizden bir kova su ması yargılarından hangileri doğrudur?
alıyor. III. Patates ve ekmeğin ilk sıcaklıklarının farklı olması
Deniz suyunun homojen oldu-
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
ğu bilindiğine göre, deniz suyu D) I ve II E) II ve III
ve kovadaki su ile ilgili;
I. Bir kova su aldığı anda kova-
daki suyun öz ısısı denizdeki D) I ve II E) II ve III
suyun öz ısısına eşittir.
II. Kovadaki suyun ısı sığası de-
nizdeki suyun ısı sığasına eşit-
tir.
11. Öz ısıları c, 2c olan K, L sıvıları özdeş ısıtıcılarla ısıtıl-
dıklarında sıcaklık zaman grafikleri şekildeki gibi ol-
III. Kısa bir süre sonra kovadaki
maktadır.
suyun sıcaklığı deniz suyunun
sıcaklığına göre daha fazla ar-
tacaktır.
8. Kütlesi m, öz ısısı 2c olan bir maddenin sıcaklığını
Prf Yayınları
60 °C artırmak için gerekli olan ısı ile kütlesi 5m,
dur?
öz ısısı c olan maddenin sıcaklığı kaç °C artar?

(Hal değişimi olmuyor.)

A) 48 B) 36 C) 32 D) 24 E) 12 m
E) II ve III K'nin kütlesi mK, L'ninki de mL olduğuna göre, K
mL
oranı kaçtır?
1 2 3 4 3
A) B) C) D) E)
Çözüm: 2 3 4 3 2
Öz ısı, maddeler için ayır edici
özelliktir. Madde miktarına bağlı
değildir. (I doğru)
Isı sığası m ⋅ c bağıntısına eşittir. 9. Sıcaklığı 240 °C olan bir fırından çıkarılan eşit kütleli
Madde miktarı ile doğru orantılı- alüminyum ve toprak kapların soğuması için yeterin-
dır. (II yanlış) ce bekleniyor. 12. Aynı maddeden yapılmış mX, mY, mZ kütleli X, Y, Z ci-
simlerinin sıcaklık - zaman grafikleri şekildeki gibidir.
Isı sığası küçük olan maddelerin Buna göre,
sıcaklık değişimi daha hızlı ger-
çekleşir. (III doğru) I. Alüminyum kap, toprak kaptan daha önce denge

sıcaklığına ulaşır.
Cevap D
II. Alüminyum ve toprak kapların dış ortama verdiği

ısılar eşittir.
III. Alüminyum kabın ısı sığası toprak kabın ısı sığa- Bu cisimlerin birim zamanda aldığı ısı enerjileri eşit
sından küçüktür. olduğuna göre; mX, mY, mZ kütleleri arasındaki iliş-
ki nedir?
(Alüminyum'un öz ısısı, toprağınkinden küçüktür.)
A) mX < mY < mZ B) mX < mZ < mY
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) mZ < mX < mY D) mY < mZ < mX
D) I ve II E) I ve III E) mX = mY < mZ

7-B 8-D 9-E 10-A 11-B 12-B
60
Ünite 3
HÂL DEĞİŞİMİ Test - 3
1. Bir maddenin katı, sıvı ya da gaz halinde bulunma- 4. Bir çoğumuzun çocukluk aşkı olan pamuk şeker, ba-
sını; sit bir düzenekle toz şekerden elde edilir. Şekildeki gi-
bi modellenen bu düzenekte, dönen hazneye toz şe-
I. maddenin tanecikleri arası çekim kuvveti ve bağ
ker konulup alttan ısıtılır. Sıvı hale gelen şeker kılcal
yapısı,
kanallardan çıkarak ince teller halinde pamuk şekere Hâl Değişimi
II. maddenin sıcaklığı, dönüşür. Maddelerin ısı enerjisi alarak ya da
III. madde miktarı vererek bir hâlden başka hâle geç-

niceliklerinden hangileri dolaylı ya da doğrudan mesine hâl değişmi denir.

belirler? Katı maddenin ısı alarak sıvı hâ-

le geçmesine erime, sıvı hâlde-

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ki bir maddenin ısı vererek ka-
tı hâle geçmesine donma denir.
Maddenin erimeye başladığı sı-
caklığa erime noktası (erime sı-
Şekerin bu düzenekteki dönüşümüne göre, caklığı), donmaya başladığı sı-
I. Şeker, oda sıcaklığında katı halde bulunur. caklığa donma noktası denir.
Bir maddenin erime ve donma

II. Isı alan maddeler hal değiştirir.
sıcaklıkları eşittir.
III. Isı veren maddeler hal değiştirir.
Sıvı hâldeki bir maddenin ısı
yargılarından hangileri söylenebilir? alarak gaz hâle geçmesi olayı-
na buharlaşma, gaz hâlindeki
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II bir maddenin ısı vererek sıvı hâle
2. Bir sıvı sabun ile bir katı sabunun kokusunun bur- geçmesi olayına yoğuşma denir.
numuza ulaşması, aşağıda verilen hangi fiziksel D) II ve III E) I, II ve III
olaylarla gerçekleşir?
Prf Yayınları
Sıvı sabunda Katı sabunda

A) Buharlaşma Süblimleşme

B) Yoğuşma Buharlaşma

C) Buharlaşma Yoğuşma

D) Süblimleşme İyonizasyon 5. Isı veren gaz haldeki bir maddenin bazen doğru-

E) Donma Erime dan katı hale geçmesi olayına ne ad verilir?
A) Kırağılaşma B) Süblimleşme C) Erime

D) Donma E) Yoğuşma

Katı hâldeki bir maddenin ısı ala-

rak doğrudan gaz hâle geçme-
3. Saf X, Y, Z maddelerinin aynı koşullarda erime ve kay- sine süblimleşme, gaz hâldeki
nama sıcaklıkları tablodaki gibidir. bir maddenin ısı vererek doğru-
6. Bir kapta bulunan katı madde bir ocağa konulup dan katı hâle geçmesine kırağı-
Madde Erime noktası (°C) Kaynama noktası (°C) sürekli ısıtılırken, bu madde ile ilgili; laşma denir.
X –25 210 I. Sıcaklığı yükselir. Gaz hâlindeki bir maddenin plaz-

II. Sıcaklığı önce sabit kalır sonra yükselir. ma hâle geçmesine iyonizasyon,
Y 15 75
plazma hâlindeki bir maddenin
Z –12 110 III. Sıcaklığı önce yükselir sonra sabit kalır. gaz hâle geçmesine deiyonizas-
durumlarından hangileri gözlenebilir? yon denir.
Buna göre, bu maddelerin tümü aşağıda verilen sı-
caklıkların hangisinde sıvı halde bulunur?
A) –30 B) 10 C) 50 D) 100 E) 150 D) I ve II E) I, II ve III

1-B 2-A 3-C 4-E 5-A 6-E
61
HÂL DEĞİŞİMİ
7. ( ) • D
ış basınç yani atmosfer basıncı azaltıldığında 10. Isı alan ya da veren K ve L cisimlerinin bu işlemlerin
sıvının kaynaması kolaylaşır, dolayısıyla kayna- öncesindeki ve sonrasındaki sıcaklıkları aşağıda °C
ma noktası düşer. ve K cinsinden verilmiştir.
( )• K
aynama sıcaklığındaki bir sıvının 1 gramını İlk sıcaklık (°C) Son sıcaklık (K)
Not gaz hâle getirmek için alması gereken ısı mik-
K: 10 283
Buharlaşma her sıcaklıkta tarı buharlaşma ısısı olarak adlandırılır.
gerçekleşir.
L: –23 263
( )• B
uharlaşma, sabit basınç altında her sıcak-
Isı verildikçe sıcaklığı artan lıkta oluşabilirken kaynama belirli bir sıcaklık- Buna göre, bu işlemler sonunda;
sıvı kaynamaya başlar ve bu ta gerçekleşir. I. K, hâl değiştirmiştir.
noktadan sonra sıcaklığı art-
maz. ( )• D
ışarıdan ısı almasına rağmen kaynama esna- II. L ısı almıştır.
sında maddenin sıcaklığı değişmez. III. K ve L'nin iç enerjileri artmıştır.
Bir maddenin kaynama ve yo-
ğuşma sıcaklıkları eşittir. Yukarıdaki parantez karşısında verilenler doğru ise yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
parantez içine D, yanlışsa Y harfi yazılırsa, sırasıy-
la aşağıdakilerden hangisi elde edilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Not
A) D, D, Y, D B) Y, D, Y, D C) D, D, D, D D) I ve II E) I ve III
Doğada kendiliğinden ger-
çekleşen su döngüsü, katı, D) Y, Y, Y, D E) D, D, Y, Y
sıvı ve gaz arasındaki hâl de-
ğişimine bir örnektir.
Not
Hâl Değiştirme Isısı 8. "Güneşli bir havada kesilen karpuz kısa süre Güneş'e 11. Bir öğrenci, maddelerin tamamen hâl değiştirmesi için
Prf Yayınları
Hâl değiştirme sıcaklığında-

doğru tutulursa bir miktar soğur." maddenin vermesi ya da alması gereken ısının, kütle
ki 1 gram maddenin bir hâl- ile olan ilişkisini araştıracaktır.
Bu olayla,
den başka bir hâle geçebil-
Öğrenci, bunun için tasarlayacağı deneyde;
mesi için maddeye verilmesi I. Denizden kurulanmadan çıkan kişinin üşümesi
gereken ya da maddenin dı- II. Ateşi yükselen hastanın vücudunun ıslak bezle si- I. Erime sıcaklığındaki aynı cins maddeler kullan-
şarıya verdiği ısı miktarına hâl linmesi malıdır.
değiştirme ısısı denir.
III. Limonatanın soğuması için içine buz parçalarının II. Bağımsız değişken olarak “madde miktarı”nı be-
Hâl değiştirme ısısı L ile gös- lirlemelidir.
atılması
terilir, birimi cal/g'dır.
III. Farklı kütledeki maddeleri özdeş ısıtıcılarla ısıta-
olaylarından hangileri aynı ilke ile açıklanabilir?
Maddeler için ayırt edici özel- rak erime sürelerini karşılaştırmalıdır.
liktir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III tavsiyelerinden hangilerine uymalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve ll
Isı - Hâl Değişimi İlişkisi
Hâl değişimi sırasında bir made- D) II ve III E) I, II ve III
nin verdiği ya da aldığı ısı aşağı-
daki bağıntı ile hesaplanır.
Q = m·L
9. Ayşe, kaynama sıcaklığındaki eşit kütleli X, Y, Z sıvı-
L: eriyen maddeler için erime ısı- larını özdeş kaynaklarla ısıttığında, onların tamamen
sı (Le), donan maddeler için don- buharlaşması için geçen süreleri sırasıyla 7 dakika,
ma ısısı (Ld) adını alır. 10 dakika ve 12 dakika olarak belirlemiştir.
Bir maddenin erime ısısı ve don- Bu sıvıların buharlaşama ısıları sırasıyla LX, LY, 12. Aşağıdakilerden hangisi hâl değiştirme ısısı biri-
ma ısıları eşittir. Le = Ld LZ olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? midir?
L: buharlaşan maddeler için
A) gram · °C B) calori C) gram
buharlaşma ısısı (Lb), yoğuşan A) LX > LY > LZ B) LZ > LY > LX gram·°C calori
maddeler için yoğuşma ısısı (Ly)
adını alır. Lb = Ly C) LX = LY = LZ D) LX = LZ > LY
calori
D) E) gram · calori
E) LY > LX = LZ gram
7-C 8-B 9-B 10-D 11-E 12-D
62
Ünite 3
HÂL DEĞİŞİMİ Test - 4
1. Ali, bir maddeyi ısıca yalıtılmış bir kapta eşit zaman 3. Katı halde bulunan ve bir ısıtıcı ile ısıtılan saf K, L, M
aralıklarında eşit miktarda ısı veren bir ısıtıcı ile ısıtır- maddelerinin sıcaklık - ısı enerjisi değişimi grafikleri
ken maddeye ait şekildeki grafiği çiziyor. şekildeki gibi gösterilmiştir.

Not

Maddelerin hâl değişimi sü-
resince sıcaklığı değişmez.

Buna göre, bu grafikteki bilgilerle;
I. Madde iki kere hal değiştirmiştir.

II. Buharlaşma işleminde, erimeye göre daha çok Sıcaklık - Isı Grafiği
enerji harcanmıştır. Kütlesi m olan katı madde, ısı hızı

III. Katı haldeki ısı sığası, sıvı haldekinden daha küçük- sabit olan bir ocakla ısıtıldığında

tür. sıcaklık - ısı ya da sıcaklık - za-
Buna göre, bu grafiklerden hangisi kesinlikle yan- man grafiği şekildeki gibi olur.
çıkarımlarından hangileri yapılabilir?
lış çizilmiştir?

A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
D) K ve L E) L ve M

Prf Yayınları

2. Bir kapta bulunan T1 sıcaklığındaki sıvı, bir ısıtıcı ile
ısıtıldığında sıvının sıcaklık - zaman grafiği şekildeki

gibi oluyor.
T1 değeri erime ya da donma sıcaklı-

ğı, T2 değeri kaynama ya da yoğuş-
ma sıcaklığıdır.
4. Deniz düzeyindeki bir kapta bulunan ısıl dengedeki
su - buz karışımı eşit zamanda eşit ısı veren ısıtıcı ile Bir maddenin buharlaşma ısı-
ısıtıldığında sıcaklık - zaman grafiği şekildeki gibi olu- sı, erime ısısından büyük oldu-
ğu için kaynama süresi, erime
yor.
süresinden büyüktür.

Buna göre, başlangıçta yalnız sıvı kütlesi biraz
fazla olsaydı grafikteki T2 ve Dt nicelikleri için ne
söylenebilir?
T2 Dt

A) Değişmezdi Azalırdı
B) Değişmezdi Artardı Başlangıçta buzun kütlesi m, suyun kütlesi 3m ol-
duğuna göre, grafikteki T değeri nedir?
C) Artardı Artardı
(csu = 1 cal/g.°C; Le = 80 cal/g)
D) Artardı Değişmezdi
E) Azalırdı Azalırdı A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
1-E 2-B 3-B 4-B
63
HÂL DEĞİŞİMİ
5. Saf bir maddeye ait sıcak-

8. Isı hızı sabit olan bir ısıtıcıy-
lık - zaman grafiği şekilde- la ısıtılan saf bir sıvının küt-
ki gibidir. lesinin zamana bağlı deği-
şim grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre,
ÖSYM Sorusu Buna göre,
I. Kütle artırılırsa ∆t artar.
Bakırdan yapılmış mK, mL ve mN
II. Kütle azaltılırsa T sıcak- I. 0 - t zaman aralığında sı-
kütleli K, L ve N cisimlerinin sı-
lığı değişmez. vının sıcaklığı artmıştır.
caklık - zaman grafikleri şekilde-
ki gibidir. III. Birim zamanda verilen ısı miktarı artırılırsa ∆t azalır. II. t - 2t zaman aralığında sıvının sıcaklığı değişme-
miştir.
III. 0 - t zaman aralığında sıvının hacmi artmış, t - 2t
zaman aralığında ise hacmi azalmıştır.


Bu cisimlerin birim zamanda al-

dıkları ısı enerjileri eşit olduğu-
na göre; mK, mL ve mN kütleleri
arasındaki ilişki nedir? 6. Bir kapta bulunan bir parça
buz, eşit zaman aralıklarında
A) mK = mL = mN
eşit ısı enerjisi veren bir kay-
B) mK = mN > mL
Prf Yayınları
nakla ısıtılıyor.
C) mK = mN < mL
Buzun sıcaklık - zaman gra-
D) mN = mL > mK
fiği şekildeki gibi olduğuna
E) mL > mN > mK
göre, grafikteki “?” işareti yerine gelmesi gereken
sayı aşağıdakilerden hangisidir?
(Lbuz = 80 cal/g ; csu = 1 cal/g⋅°C)
Çözüm:
Bir cisim aldığı ısı Q = m ∙ c ∙ ∆T A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 80
formülünden bulunur.
Birim zamanda alınan ısı eşit ol-

duğuna göre, t sürede Q kadar 9. Isı hızı sabit olan ısıtıcı ile
ısı alınırsa, 2t sürede 2Q kadar ısı ısıtılan kaptaki sıvı karışı-
alınır. Cisimlerin kütleleri; mının kütle - zaman grafi-
ği şekildeki gibidir.
Q 2Q
mK = ; mL = ;
c∙T c∙T
Kaptaki sıvının özkütle-

mN =
2Q 7. X ve Y sıvılarının kütle ve buharlaşma ısılarına ait de- si t anına kadar arttığı-
c ∙ 2T ğerler aşağıdaki gibidir. na göre;
Buna göre kütleler arasındaki iliş- X: Kütle 4m, Buharlaşma ısısı 3L I. Kapta, önce özkütlesi küçük olan sıvı buharlaş-
ki, mK = mN < mL şeklinde olur. mıştır.
Y: Kütle 6m, Buharlaşma ısısı 2L
Cevap C II. Özkütlesi büyük olan sıvının kaynama sıcaklığı di-
Kaynama sıcaklığındaki bu sıvılar özdeş ısıtıcılarla aynı ğerinden daha büyüktür.
anda ısıtılmaya başlandıktan bir süre sonra bulunduk-
III. Kapta kalan sıvının özkütlesi t - 2t zaman aralığın-
ları kaplarda kalan sıvı kütleleri sırasıyla mX, mY oluyor.
da azalmıştır.
mX = 3m olduğuna göre, mY kaç m'dir?
(Verilen ısıların tamamının sıvılar tarafından alındığını var-
sayınız.)
A) 1 B) 3 C) 4 D) 4,5 E) 5 D) II ve III E) I, II ve III

5-E 6-C 7-D 8-E 9-E
64
Ünite 3
ISI ALIŞVERİŞİ Test - 5
1. Sıcaklıkları farklı K ve L katıları ısı alışverişi yapabile- 4.

cek şekilde ısıca yalıtılmış ortamda yan yana konulup
ısıl denge sağlanıncaya kadar bekleniyor.

Buna göre, K ve L'nin;
Isı Alışverişi
I. sıcaklık değişimi,
Sıcaklıkları farklı iki cisim ısıl te-
II. ısı değişimi, mas halinde iken aralarında ısı
III. son sıcaklık alışverişi olur.
Yukarıda sıcaklık ve kütleleri verilen kaplardaki
sulardan hangi ikisi ısıca yalıtılmış bir kapta ka- Sıcaklığı büyük olan ısı verir, sı-
niceliklerinden hangileri kesinlikle birbirine eşittir?
rıştırılırsa sıcaklığı en yüksek karışım elde edilir? caklığı küçük olan ısı alır.
Isı alışverişinde bulunan iki mad-

A) K ile L B) L ile M C) L ile N denin sıcaklıkları eşit olduğunda
D) I ve III E) II ve III ısı alışverişi biter. Bu duruma ısıl
D) K ile M E) M ile N
denge, bu durumdaki sıcaklığa
da denge sıcaklığı denir.
Isı alışverişinde verilen ısı, alınan

ısıya eşittir.
Qalınan = Qverilen
5. Sıcaklıkları sırasıyla T1, T2, T3 olan X, Y, Z sıvıları yal-
nız kendi aralarında ısı alışverişi yapacak biçimde bir
Denge Sıcaklığı
araya konuluyor.
2. X cismi, K ve L cisimleri ile ısıl dengede iken M cismi Isı alışverişinde bulunan iki mad-
ile ısı alışverişi yapmaktadır. Isıl denge kuruluncaya kadar X ve Y sıvılarının sı- denin ulaştıkları denge sıcaklığı,
caklıkları arttığına göre, maddelerin ilk sıcaklıklarının ara-
Cisimlerin sıcaklıkları sırasıyla TX, TK, TL ve TM ol-
sında bir değer alır.
duğuna göre, aşağıdakilerden hangisi kesinlik- I. Z sıvısının ilk sıcaklığı en fazladır.
Prf Yayınları
le yanlıştır? II. X ve Y sıvılarının aldıkları ısı enerjileri eşittir. 50 °C'deki su ile 90 °C'deki su ka-
rıştırılırsa denge sıcaklığı 50 °C ile
III. Sıvıların sıcaklık değişimleri farklıdır. 90 °C arasında olur.
A) TX = TK B) TK < TL C) TX < TM
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? Aynı cins sıvıdan eşit kütleli ka-
D) TX = TL E) TM < TK
rışım yapılırsa, denge sıcaklığı,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III sıcaklıkların aritmetik ortalama-
sına eşit olur.
T1 + T2
Tdenge = dir.
2
Isı sığaları eşit olan maddelerin

ısı alışverişinde de denge sıcaklı-
ğı, maddelerin sıcaklıklarının arit-
3. Bir su bardağı ile bir sürahi musluktan akan su ile dol- 6. K ve L katıları ısıca yalı- metik ortalamasına eşittir.
durulup, hava sıcaklığının suyunkinden yüksek oldu- tılmış bir ortamda ısı

ğu odaya konuluyor. alışverişi yapabilecek Su - Buz Isıl Dengesi
şekilde konuldukların- Su ile buz arasındaki ısı alışveri-
Buna göre,
da sıcaklık - zaman gra- şinde; suyun bir kısmının ya da

I. Bardaktaki suyun ısı sığası, sürahidekinden daha fikleri şekildeki gibi olu- tamamının donması, buzun bir
küçüktür.
yor. kısmının ya da tamamının eri-
mesi gibi durumlar gözlenebilir.
II. Yeterince beklenildiğinde bardak ve sürahideki Buna göre,
suların sıcaklıkları eşit olur. Suyun sıcaklığı 0 °C'nin üzerin-
I. K maddesi L'ye ısı vermiştir. de, buzun sıcaklığı sıfırın altında
III. Sular ortamla ısıl dengeye ulaştığında bardaktaki
II. K'nin sıcaklık değişimi L'ninkinden büyüktür. ise önce buzun sıcaklığı yükselir.
suyun aldığı ısı sürahideki suyun aldığı ısıdan da-
ha azdır. III. K'in ısı sığası L'ninkinden büyüktür. Buzun tamamının ya da bir kıs-
mının erimesi, suyun bir kısmı-
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri yanlıştır? nın donması, yani hangi duru-
mun gerçekleşeceği, suyun ve
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III buzun ilk sıcaklıklarına ve kütle
miktarlarına bağlıdır.
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
1-E 2-B 3-E 4-E 5-A 6-B
65
ISI ALIŞVERİŞİ
7. İçinde 90 °C sıcaklıkta su bulunan ısıca yalıtılmış ka- 10. Sıcaklıkları farklı, özdeş iki cisim, aralarında ısı alışve-
ba, 20 °C'deki sudan bir bardak konulduğunda, den- rişi yaparak ısıl dengeye ulaşıyorlar.
ge sıcaklığı 80 °C oluyor.
Buna göre,
Bu kaba 20 °C'deki sudan üç bardak daha su ko-
I. Alınan ve verilen ısılar
nulursa son sıcaklık kaç °C olur?
II. Cisimlerin sıcaklık değişimleri
A) 52 B) 57 C) 62 D) 68 E) 74 III. Cisimlerin son sıcaklıkları
verilenlerinden hangileri eşittir?
ÖSYM Sorusu
8. K ve L maddeleri yalnız birbirleri arasında ısı alışveri-
Tamamen yalıtılmış bir ortamda şi yapmakta ve L’nin sıcaklığı zamanla değişmemek-
yalnızca iki tane katı cisim bulun- tedir.
maktadır. Kütleleri, ilk sıcaklıkları
ve yapıldıkları maddeler birbirin- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğ-
den farklı olan bu iki cisim birbi- rudur?
rine temas ettiriliyor.
11. Deniz düzeyinde bulunan bir yerde ısıca yalıtılmış kap-
Bu cisimlerle ilgili, A) K’nin sıcaklığı değişmektedir. taki suya bir buz parçası atılıyor. Isıl denge sağlandı-
I. Isı, sıcaklığı yüksek olan ci- B) L hâl değiştirmektedir. ğında kapta 0 °C'de yalnız buz olduğu gözleniyor.
simden düşük olana doğru C) K hâl değiştirmektedir. Buna göre, başlangıçta su ve buzun sıcaklıkları;
aktarılır.
D) L ısı almaktadır.
II. Isıl denge durumunda iki cis- Suyun Buzun
Prf Yayınları
E) K ısı vermektedir.
min sıcaklığı birbirine eşit olur.
I. 10 °C 0 °C
III. Yeterince aynı ortamda kal-
II. 0 °C –10 °C
dıklarında denge sıcaklığı, bü-
yük kütleli cismin ilk sıcaklığı- III. 0 °C 0 °C
na daha yakın olur.
verilenlerinden hangileri olabilir?
dur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
9. Kütlesi 400 gram olan 30 °C'deki arı su ile kütlesi
A) Yalnız I B) I ve II 80 gram olan –20 °C'deki buz ısıca yalıtılmış bir kaba D) I ve III E) II ve III
C) I ve III D) II ve III konuluyor.
E) I, II ve III Isıl dengeye ulaşılıncaya kadar geçen sürede su
ve buzun sıcaklık - ısı enerjisi grafiği aşağıdakiler-
Çözüm: den hangisi gibi olur?
(cbuz = 0,5 cal/g.°C ; csu = 1 cal/g.°C ; Le = 80 cal/g)
Isı akışı, sıcaklığı büyük olandan
küçük olana doğru olur. (I doğru)

Cisimlerin sıcaklıkları eşit olduğu Sýcaklýk (°C) Sýcaklýk (°C) Sýcaklýk (°C) 12. Deniz düzeyinde bulunan ısıca yalıtılmış bir kaptaki
30 30 30
anda ısıl denge sağlanır. suya bir buz parçası konuluyor.
Isý Isý Isý
(II doğru) enerjisi enerjisi enerjisi Buz konulduktan Dt süre sonra kaptaki su mikta-
(cal) (cal) (cal)
Denge sıcaklığı, ısı sığası (mc) 0 0 0 rı arttığına göre,
800 7200 600 8000
büyük olan maddenin sıcaklığı-
na daha yakın olur. Kütlesi bü- 20 20 20 I. Suyun ilk sıcaklığı 0 °C'nin üstündedir.
yük olanın illa da ısı sığası büyük- II. Buzun ilk sıcaklığı 0 °C'dir.
tür denilemez. (III doğru olabilir)

Sýcaklýk (°C) Sýcaklýk (°C)
30 30
III. Denge sıcaklığı 0 °C'nin üstündedir.
NOT: Doğru cevap E verildiği için,
Isý Isý yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
sorunun. "... hangileri doğru ola- 10 enerjisi enerjisi
(cal) 5 (cal)
bilir?" diye sorulması gerekirdi.
0 0
800 7200 8000 800 7200 8000 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cevap E
20 20
7-C 8-B 9-D 10-E 11-B 12-A
66
Ünite 3
ENERJİ İLETİM YOLLARI VE ENERJİ İLETİM HIZI Test - 6
1. Isı iletimi ile ilgili; 4. Isı iletimi ile ilgili;

I. Madde taneciklerinin titreşim yolu ile ısı enerjisini I. Isının konveksiyon yoluyla aktarılması, ısı enerjisi
birbirine aktarmasına ısının iletim yoluyla aktarıl- yüksek taneciklerin düşük taneciklerle yer değiş-
ması denir. tirmesi şeklinde gerçekleşir.
ENERJİ İLETİM YOLLARI
II. Isı iletim katsayısı katı maddeler için ayırt edici II. Isının konveksiyon yoluyla aktarımı, sıvı ve gazlar-
Isı bir yerden başka bir yere, ile-
özelliktir. da gözlenir.
tim, konveksiyon ve ışıma olmak
III. Ocaktaki çaydanlık ısıyı, içindeki suya iletim yolu III. Güneş'in Dünya'yı ısıtması ışıma yolu gerçekleşir.
üzere üç yolla aktarılır.
ile aktarır.
yargılarından hangileri doğrudur? İletim Yolu ile Aktarma
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Madde taneciklerinin ısı enerji-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sini birbirine aktarmasına ısının
iletim yoluyla aktarılması denir.
İletim ile ısı aktarımı ancak ta-
neciklerin birbirine çok yakın ol-
duğu, katı hâldeki maddelerde
gerçekleşir. Sıvı ve gaz hâlde-
ki maddelerde bu durum ihmal
5. Termosların yapısında ısı yalıtımı yapmak için sıvının edilecek kadar azdır.
içine konulduğu, iki adet ince cam duvar arasında boş-
Isı iletimi katı maddeler için ayırt
2. Güvenlik amacıyla hava alanları, gümrük kapıları luk bulunur. Ayrıca cam duvarların iç ve dış yüzeyle-
edici bir özelliktir.
ve karakollarda kullanılan termal kameralarda gö- ri parlak malzemelerle kaplanmıştır.
rüntü elde edilmesinde, ısının;
Buna göre, yapılan bu işlemlerle ısının;
I. iletim,
I. iletim,
II. konveksiyon (taşıma),
Prf Yayınları
II. ışıma,
III. ışıma
III. konveksiyon
yollarının hangileri ile yayılmasından yararlanıl- Çaydanlığın sapına ısı, iletim yolu
yollarından hangileri ile yayılmasını engellemek
mıştır? ile aktarılır.
hedeflenmiş olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Konveksiyon Yolu ile
Aktarma
Isının konveksiyon yoluyla akta-
rılması ısı enerjisi yüksek tanecik-
lerin düşük taneciklerle yer de-
ğiştirmesi şeklinde gerçekleşir.
Isının konveksiyon yoluyla ak-

tarımı sıvı ve gazlarda gözlenir.
6. Eşit boy ve kalınlıkta X, Y, Z
3. Kış mevsiminde odanın kalorifer petekleri ısınmaya Sıcaklığı artan madde molekül-
metalleri şekildeki gibi iki-
başladığında, petek üzerindeki tül perdelerin hare- lerinin hacminin genişlemesi so-
şer ikişer birleştirilerek I, II,
ket ettiği gözlemlenir. nucunda özkütleleri azalır. Sıcak
III çubukları elde ediliyor.
ve özkütlesi düşük moleküller ile
Bu olayla ilgili; Çubukların birer ucuna öz- soğuk ve özkütlesi büyük mole-

deş ve erime sıcaklığında küller yer değiştirerek ısı aktarı-
I. Isının, kalorifer peteklerine kadar taşınması, kon-
mum parçaları yapıştırılı- mı gerçekleşir.
veksiyon yolu ile gerçekleşmiştir.
yor. Çubuklar O uçlarından

II. Tül perdelerin hareket etmesi, havanın ısıyı kon- aynı anda özdeş koşullar- Işıma Yolu ile Aktarma
veksiyon yolu ile taşıdığına bir delildir. la ısıtılıyor. Isının ışınlarla (elektromanyetik
III. Isının, kalorifer peteğindeki sudan hava ortamına dalgalarla) yayılmasına ışıma
X, Y, Z metalleri, ısı iletkenlikleri yönünden en iyi
transferi, iletim yolu ile gerçekleşmiştir. yoluyla yayılma denir. Her cisim
X en zayıf Y olduğuna göre, mumlar hangi sıra ile
elektromanyetik ışıma yapar.
ifadelerinden hangileri söylenebilir? eriyerek düşer?
Işık boşlukta yayıldığı için, ısı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, III, II B) III, I, II C) II, I, III da boşlukta ışıma yoluyla akta-
rılabilir.
D) I ve III E) I, II ve III D) I, II, III E) II, III, I
1-E 2-C 3-E 4-E 5-D 6-C
67
7. Bilgisayarların; ekran kartı, ram, işlemci gibi bazı par- 10. Sıcaklıkları farklı iki tuğla arasına, aynı metalden el-
çalarının, soğutucu fan tarafındaki yüzeyleri metal ala- de edilen X, Y, Z silindirleri ayrı ayrı konularak tuğla-
şımlı “macun” denilen maddelerle kaplanır. lar arasında ısı aktarımı gerçekleştiriliyor.
Bu madde ile ilgili;

Enerji İletim Hızı
I. Isı iletim hızını artırmak için uygulanır.
Maddeler yapısal özelliklerine
II. Isı iletkenliği yüksek olan alaşımlardan oluşur.
göre, farklı enerji aktarım hızla-
rına sahiptir. III. Kullanım amacına bağlı olarak, yüzey alanın bü-
X, Y, Z'nin kullanıldığı düzeneklerde, duvarların ısıl
yüklüğü ve kalınlığı önemlidir.
Katı maddelerde ısı iletim hızı; dengeye ulaşma süreleri sırasıyla tX, tY, tZ olduğu-
maddenin yüzey alanına, kalın- yargılarından hangileri doğrudur? na göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
lığına, iki yüzey arasındaki sıcak-
lık farkına ve maddenin cinsine A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) tX = tY > tZ B) tX = tZ > tY
bağlıdır.
D) I ve III E) I, II ve III C) tZ > tX > tY D) tZ > tY > tX
Kullanılan malzemenin yüzey
alanı A, kalınlığı d, iç ve dış yü- E) tX = tY = tZ
zeyler arasındaki sıcaklık farkı
DT, iletim katsayısı k olmak üze-
re ısı iletim hızı aşağıdaki bağın-
k ⋅A ⋅DT 8. Isı verme hızı sabit bir ısıtıcıyla K ucundan ısıtılan şe- 11. Bir evin tahta ve mermer kaplı tabanına çıplak ayak-
Isı iletim hızı =
d kildeki metal çubuğun L ucundaki mum t süre sonra larla basan bir kişi mermer kısmı tahta kısımdan da-
düşüyor. ha soğuk algılar.
Bu algının oluşmasında,

I. Evin tahta kısmının sıcaklığının mermerinkinden
Prf Yayınları
büyük olması

II. Mermerin ısı iletkenliğinin tahtanınkinden büyük
Isı iletim hızı; kullanılan malze- olması
menin kesit alanı (A), iç - dış yü- Buna göre, III. Mermerin tahtadan daha parlak olması
zeyler arasındaki sıcaklık farkı
(∆T = Tdış – Tiç) ve malzeme- I. Çubuğun uzunluğu, durumlarından hangileri etkin olmuştur?
nin ısı iletim katsayısı ile doğru II. Çubuğun yapıldığı maddenin cinsi,
orantılıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. Isıtıcının gücü (ısı verme hızı)
Isı iletim hızı; kullanılan malzeme- D) I ve II E) II ve III
niceliklerinden hangileri t süresini etkiler?
nin kalınlığı (d) ile ters orantılıdır.
Bilgi Damlası
12. Bir maddenin ısı iletim hızı, maddenin kalınlığı ile ters
Isı iletim katsayısı (k) mad- orantılıdır.
denin cinsine bağlıdır. Birimi
Buna göre,
W/m⋅K (watt/metre⋅ kelvin)'dir.
İletim katsayısı maddeler için I. Haşlanmış yumurtanın daha çabuk soğuması için
ayırt edici özelliktir. 9. I. Kışın sert geçtiği bölgelerde evlerin pencereleri- dilimlere ayrılması
nin küçük yapılması II. Tabanı kalın cezvede ısıtılan suyun daha geç kay-
Soğuk bir ortamda bulunan
ve sıcaklıkları eşit olan demir II. Kalorifer peteklerinin odaların büyüklüğüne göre naması
ve ahşaba dokunduğumuzda farklı boyutlarda olması III. Aynı ortamda bulunan mermer ve tahtaya doku-
demiri daha soğuk hissetme-
III. Termosların içinin parlak olması nulduğunda, mermerin daha soğuk hissedilmesi
mizin nedeni demirin ısı iletim
katsayısının büyük olmasıdır. Günlük hayattan verilen yukarıdaki örneklerden olaylarından hangileri yukarıda verilen ilke ile açık-
Eğer demir ve ahşabın sıcak- hangileri ısı iletim hızı ile ilgilidir? lanır?
lığı vücut sıcaklığının üzerin-
de ise demir daha sıcak his- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
sedilir.
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III
7-E 8-E 9-C 10-C 11-B 12-B
68
Ünite 3
ENERJİ İLETİM YOLLARI VE ENERJİ İLETİM HIZI Test - 7
1. Sıcaklıkları, kalınlıkları ve uzunlukları aynı olan X, Y, Z 3. Bazı maddelerinin ısı iletim katsayıları tabloda veril-
metal çubukları birbirine şekildeki gibi perçinlenmiş- miştir.
tir. Çubuklar aynı şartlarda özdeş ısıtıcılarla aynı an-
da ısıtılmaya başlanıyor. Madde Isı iletim katsayısı (W/m ⋅ K)
Çelik 50 ÖSYM Sorusu

Alüminyum 205
Uzun bir süre aynı ortamda bıra-
Kurşun 35 kılan bir metal ve odun parçasına,
Strafor 0,0039 çok soğuk kış günlerinde elle do-
kunulduğunda metal daha soğuk
Cam 0,8
hissedilirken çok sıcak yaz gün-
lerinde dokunulduğunda ise bu
Buna göre, soğutma düzeneklerinde kullanılan
kez metal daha sıcak hissedilir.
plakaların, bu maddelerin hangisinden yapılma-
sı uygun olur? Bu durumun temel nedeni aşa-

ğıdakilerden hangisidir?
A) Çelik B) Alüminyum C) Kurşun
A) Metalin ısısı, kış günlerinde
Isıtma başladıktan 3 dakika sonra II., 4 dakika son-
D) Strafor E) Cam oduna göre daha düşüktür.
ra III. ve 5 dakika sonra da I. mum eriyip düştüğüne
B) Metalin ısısı, yaz günlerinde
göre, çubukların ısı iletim katsayıları büyükten kü-
oduna göre daha yüksektir.
çüğe sıralaması aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
C) Metalin sıcaklığı, kış günlerin-
(Mumlar erime sıcaklığında ve özdeştir.) 4. Aynı miktar ve sıcaklıktaki parçalanmış buzlar K ka-
de oduna göre daha düşük-
bına, bütün haldeki buz L kabına konulup oda sıcak-
tür.
A) Z, X, Y B) Z, Y, X C) X, Y, Z lığında bir süre bekletiliyor.
D) Metalin sıcaklığı, yaz günle-
D) X, Z, Y E) Y, X, Z Buna göre, rinde oduna göre daha yük-
sektir.
I. K kabındaki buz L'dekinden önce tamamen erir.
Prf Yayınları
E) Metalin ısı iletkenliği, her za-

II. K kabındaki buzun erimesi sırasında aldığı ısı L'de- man oduna göre daha yük-
kinden daha azdır. sektir.
III. K ve L kaplarındaki buzların sıcaklığı erime süre-
since eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? Çözüm:

Aynı ortamda uzun süre kalmış
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II maddelerin sıcaklıkları eşittir.
D) I ve III E) II ve III Isı aktarımında, iletkenler ısıyı da-

ha iyi (hızlı) aktarır.
Metaller iyi ısı iletkeni, tahta ise

2. Özdeş fincanlardan K'nin iç yüzeyi siyah L'ninki beyaz ısı yalıtkanıdır.
renkle boyanıp aynı sıcaklıktaki sularla dolduruluyor. 5. Boyutları aynı olan, aynı ortamdaki demir ve plastik
Kışın, vücuttan metale ısı geçer
kaplara eşit kütle ve sıcaklıkta su doldurularak ağız-
metal soğuk hissedilir, yazın me-
ları kapatılıyor. Plastik kaptaki suyun demirdekinden
talden vücuda ısı geçer metal sı-
daha geç soğuduğu gözleniyor.
cak hissedilir.
Buna göre, bu farklılığın nedeni; Cevap E

I. Demirin ısı iletkenliğinin plastikten daha büyük ol-
Fincanlar Güneş'in karşısına konulup bir süre bek-
ması,
lendiğinde;
II. Demiri oluşturan tanecikler arasındaki boşluğun
I. K fincanının sıcaklığı, L'ninkinden büyük olur. plastiği oluşturan tanecikler arasındaki boşluktan
II. K fincanının ısı sığası, L'ninkinden büyük olur. az olması,
III. K fincanının soğurduğu ısı, L'ninkinden fazladır. III. Isının konveksiyon yolu ile yayılması
yargılarından hangileri doğrudur? durumlarından hangileri ile açıklanabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ya da II E) I ya da III

1-A 2-D 3-B 4-D 5-D
69
6. Bir şehirde ölçülen sıcaklık ve hissedilen sıcaklık de- 9. Ayşe, özdeş X ve Y termometrelerinden Y'ye alkollü pa-
ğerleri farklı olabilir. Meteoroloji, bir yerin sıcaklık de- muk sararak termometreleri aynı ortama koymuştur.
ğerleri ile birlikte, belirli kurallara göre hesaplanan
Ayşe bir süre sonra termometrelerin farklı değer-
"hissedilen sıcaklık" değerini de verir.
ler gösterdiğini gözlemlediğine göre, bununla ilgili;
Isı Yalıtımı
Buna göre, hissedilen sıcaklık değeri, o bölgedeki;
Enerji kaynaklarının giderek azal-
I. Bu olaydaki ilke, bir testinin çevresine ıslak bez
ması, ısı tasarrufunu zorunlu ha- I. nem oranı, sarılarak suyun soğutulmasındaki ilke ile aynıdır.
le getirmiştir. II. gerçek sıcaklığı, II. Bu olaydaki ilke, sıcak ortamdaki soğuk su dolu
Isının gerektiği ölçüde ve en ve- III. kişilerin psikolojik hali bardağın dışının terlemesindeki ilke ile aynıdır.
rimli şekilde kullanılması Isı ta- III. Bu durum, gerçek sıcaklıkla hissedilen sıcaklığın
sarrufu ile sağlanır.
nicelik ya da durumlarından hangilerine bağlıdır?
farklı olabileceğini doğrulayan bir olaydır.
Isı tasarrufu için ısı yalıtım mal-
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
zemelerinin kullanılması gerek-
mektedir. D) I ve III E) I, II ve III
Isı iletim katsayısı düşük olan
maddelerin ısı iletim hızı da dü- D) II ve III E) I, II ve III
şüktür.
Isı iletim katsayısı düşük madde-

lere ısı yalıtkanı, bu maddelerden
yapılan malzemelere de yalıtım
malzemeleri adı verilmektedir. 10. Bazı maddelerin ısı iletim katsayılarının yaklaşık de-
7. Pelin Hanım İstanbul'dan Denizli'ye gitmiştir. Hava sı- ğerleri tabloda verilmiştir.
caklığının 30 °C olduğu bir günde İstanbul'da sıcak-
Madde İletkenlik katsayısı (W/m ⋅K)
Hissedilen ve Gerçek tan bunalırken, bir gün sonra hava sıcaklığının 36 °C
Sıcaklık olduğu Denizli'de hava sıcaklığından çok fazla şika- Ahşap 0,12 - 0,04
Prf Yayınları
Hissedilen sıcaklık, termometre- yet etmemektedir. Kaya yünü 0,4

nin ölçtüğü hava sıcaklığından
Buna göre, Pelin Hanım'ın bu tuhaf tepkisinin ne- Yün keçe 0,04
farklı olarak insan vücudunun
deni;
hissettiği sıcaklıktır. Bu sıcaklık Strafor 0,0039
değeri; havanın gerçek sıcaklı- I. İstanbul'da nem oranının yüksek olması Hava 0,026
ğı, nem oranı, rüzgâr ve radyas-
II. Denizli'de havanın rüzgarlı olması
yona bağlı bir niceliktir.
III. İstanbul ve Denizli'de hissedilen sıcaklıkların fark- Bir sıcak su deposuna ısı yalıtımı yapmak için yu-
Bir ortamdaki nem oranı arttık- karıda verilen maddelerden hangisini kullanmak
lı olması
ça hissedilen sıcaklık da artar. en uygundur?
durumlarından hangileri olabilir?
Not
A) Ahşap B) Kaya yünü C) Yün keçe
Hissedilen sıcaklık, gerçek sı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
caklık ve nem oranı kullanıla-
D) Strafor E) Hava
rak hesaplanır.
Sera Etkisi 11. İnsan vücudunun sıcaklıkla olan ilişkisi için,

Dünya'nın atmosferi cam serala-
I. İnsanın yapısı, vücut sıcaklığını 37 °C civarında tu-
ra benzer bir özellik gösterir. Bu
tar.
şekilde atmosferin ısıtma ve ya-
lıtma etkisine sera etkisi denir. 8. Güneş'ten gelen ışınlar Dünya yüzeyinden yansır. Bu II. Sıcaklık yükselirse, vücut terleme yaparak sıcak-
yansıyan ışınlar, karbondioksit metan ve su buharı gi- lığı düşürür.
Küresel Isınma bi atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur. Bu III. Havadaki nem oranı artarsa vücut daha kolay ter-
durumda Dünya'nın sıcaklığı artar. leme yapar.
İnsanlar tarafından atmosfere sa-
lınan gazların sera etkisi yapma- Bu olay, aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılır? yargılarından hangileri doğrudur?
sı sonucunda, Dünya yüzeyinde
sıcaklık dengelerinin değişmesi- A) Bağıl nem B) Sera etkisi C) Isı sığası A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
ne küresel ısınma denir.
D) Konveksiyon E) Enerji iletimi D) I ve III E) II ve III
6-B 7-E 8-B 9-C 10-D 11-C
70
Ünite 3
GENLEŞME Test - 8
1. Eskiden köylüler karpuzu soğutmak için soğuk akar- 4. K, L, M metal çubuklarının boylarının sıcaklığa bağlı
sulara bırakırlardı. Bazen karpuzun çatlamasından do- değişim grafiği şekildeki gibidir.
layı da bunu, karpuzun kalitesinin bir ölçüsü olarak

değerlendirirlerdi.

GENLEŞME
Buna göre, bu durumun bilimsel izahı;

Sıcaklığı artan maddelerin tane-
I. Sıcaklığı değişen maddenin genleşmesi ya da bü-
cikleri birbirinden uzaklaşır ve bu

zülmesi durum maddede hacim artışına

II. Ani sıcaklık değişimine uğrayan maddelerin de- sebep olur.

formasyona uğraması Isı alan maddelerin hacimlerinde

III. Isı alan ya da veren maddelerin iç enerjisinin de- meydana gelen bu artışa gen-

ğişmesi leşme denir.

Sıcaklığı artan pek çok madde,
ilkelerinden hangileri ile yapılabilir?
bazı istisnalar dışında genleşir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Isı veren maddelerin hacimlerin-
de meydana gelen azalmaya da
D) I ve III E) I, II ve III büzülme denilmektedir.

Köprülerde ve tren raylarında,
Buna göre; K, L, M çubuklarının türleri için ne söy- bazı kısımlarda boşluk bırakılma-
lenebilir? sının nedeni genleşmedir. Ray-
lar arasında boşluk bırakılmazsa
A) K, L ve M aynı tür olabilir. çok sıcak havalarda genleşme
2. I. Doğal gaz borularının birbiriyle birleştirilmesi
B) K, L ve M farklı türdür. sonrası rayların şekli bozulur.
II. Termostat ve yangın alarmlarının çalışması
C) K ile L aynı tür olabilir, M farklı türdür.
III. Tren rayları döşenirken aralarına boşluk bırakıl- Not
Prf Yayınları
ması D) K ile M aynı tür olabilir, L farklı türdür.

Genel anlamda genleşme mik-
E) L ile M aynı tür olabilir, K farklı türdür.
Günlük hayatta birçok yerde karşımıza çıkan yu- tarı; maddenin cinsine, sıcaklık
karıdaki olayların hangilerinde maddelerin genleş- değişimine ve madde miktarına
mesi göz önünde bulundurulur? bağlıdır.

Uyarı
Bütün maddeler üç boyutta (ha-
5. Aynı sıcaklıktaki düzgün türdeş K, L, M metal çubuk-
cimce) genleşir. Bununla birlik-
larının boyları Şekil - I'deki gibidir. Çubukların sıcak-
te genleşme; tel biçimindeki ci-
lıkları DT kadar artırıldığında boyları Şekil - II'deki gibi
simler için boyca uzama, levha
oluyor. biçimindeki cisimler için yüzey-
3. Beril Hanım, cam kavanozun sıkışmış metal kapağı- ce genleşme olarak da incelenir.
nı açarken kavanozu ters çevirip sıcak suya koyarak

bir süre bekletiyor. Böylece metal kapak kolayca açı-
lıyor.
Boyca Genleşme
İlk boyu L0, boyca uzama katsa-
Kapağın bu şekilde açılmasında, yısı l olan telin sıcaklığı DT ka-

I. Metal kapağın sıcaklığının şişeninkinden daha çok dar artırıldığında boyundaki uza-
değişmesi ma miktarı (DL) aşağıdaki bağıntı
ile bulunur.
II. Metal kapağın genleşme katsayısının şişeninkin-
DL = L0 · l · DT
den büyük olması Buna göre; K, L, M çubuklarının boyca uzama kat-
sayıları arasındaki ilişki nedir?
III. Metal kapağın ısı sığasının, şişeninkinden büyük
olması (Yatay çizgiler eşit aralıklıdır.)
durumlarından hangileri etkili olmuş olabilir? Buna göre, telin boyca uzama
A) aL > aK = aM B) aL > aK > aM
miktarı; telin ilk boyu, boyca uza-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II C) aK > aL > aM D)
aK = aM > aL ma katsayısı ve sıcaklık değişimi
ile doğru orantılıdır.
D) I ya da III E) II ya da III E) aK = aL = aM
1-E 2-E 3-C 4-C 5-D
71
GENLEŞME
6. Sıcaklığın 24 °C olduğu ortamda ölçeklendirilen me- 9. İlk sıcaklıkları sırasıyla TX, TY ve boyca uzama katsa-
tal metre ile bir tahta kalasın uzunluğu hava sıcaklığı- yıları sırasıyla αX, αY olan maddelerden yapılmış çu-
nın farklı olduğu zamanlarda ölçüldüğünde, buklar Şekil - I’deki gibi yalnız kendi aralarında ısı alış
verişi yapacak biçimde yan yana konuluyor. Isıl den-
0 °C'deki ölçümde x1,
Genleşme katsayıları farklı iki ge sağlandığında çubukların görünümü Şekil - II’de-
metal şeridin üst üste perçinlen- 24 °C'deki ölçümde x2, ki gibi oluyor.
mesi ile oluşturulan cisme metal
çifti denir. 36 °C'deki ölçümde x3 olarak bulunuyor.

Metallerin uzama katsayıları farklı Tahta kalasın genleşmesi önemsiz olduğuna gö-
olduğu için bu çiftin sıcaklığı artı- re; x1, x2, x3 arasındaki ilişki nedir?
rıldığında bir tarafa, azaltıldığın-
da ise ters tarafa bükülür. A) x1 > x2 > x3 B) x1 = x2 = x3

C) x3 > x2 > x1 D) x2 > x3 > x1

E) x2 > x1 > x3 Daha sonra çubukların sıcaklıkları ∆T °C artırıldı-
ğında görünümleri Şekil - III’teki gibi olduğuna gö-
re; TX, TY ve αX, αY arasındaki ilişki nedir?
Metal çiftinde L'nin uzama katsayısı
büyük olduğu durum için ısıtma ve A) TX < TY B) TX < TY C) TY < TX
soğutma sonucundaki bükülmeler
αX < αY αY < αX αX < αY
verilmiştir. 7. X, Y, Z metal çubuklarının ilk boy, uzama miktarı ve
sıcaklık artışı tabloda verilmiştir. D) TY < TX E) TX < TY
Bilgi Damlası αY < αX αX = αY
Metal çubuk İlk boy Uzama miktarı Sıcaklık artışı
Ortamın sıcaklığını sabit tutmak
ve aşırı ısınmaya karşı cihazla- X l0 Dl 2DT
rı korumak amacıyla geliştirilmiş
Prf Yayınları
Y l0 2D l DT
olan düzeneklere termostat de-
nir. Termostatlar; fırın, saç kurut- Z 2l0 2D l DT
ma makinesi, buzdolabı, araba
radyatörleri, klimalar ve elektrik- X'in boyca uzama katsayısı αX, Y'ninki αY, Z'ninki
li ısıtıcılar gibi pek çok sistemde αZ olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
kullanılmaktadır.
A) αX < αY < αZ B) αZ < αY < αX
Not C) αY < αX < αZ D) αZ < αX < αY
Isıtıldığında çok genleşen mad- E) αX < αZ < αY 10. Boyları ve ilk sıcaklıkları eşit X, Y, Z metal çubukları O
deler, soğutulduğunda da çok
noktalarından yüzeye sabitlenmiştir.
büzülür.

Yüzeyce Genleşme
İlk yüzey alanı S0, boyca uzama

8. Ayşe, makarna pişirmek için yarısına kadar su doldur-
katsayısı l olan levhanın sıcaklığı
duğu tencerenin ağzını kapatıp ocağa koyarak ısıtı-
DT kadar artırıldığında yüzey ala-
yor. Ayşe, önce rahatca kapattığı kapağı bir süre son-
nındaki artma miktarı (DS) aşağı-
ra açarken kapağın biraz sıkıştığını fark ediyor.
daki bağıntı ile bulunur.
DS = S0 ·2l·DT Buna göre, bu durum tencere ve kapağa ait;

Çubukların sıcaklıkları DT kadar artırıldığında uçları
I. aldığı ısı, K'den L'ye geliyor.

II. yapıldıkları maddenin cinsi, X, Y, Z çubuklarının boyca uzama katsayıları sıra-
III. kütle sıyla aX, aY, aZ olduğuna göre, bunlar arasında-
ki ilişki nedir?
Levhanın yüzeyce genleşme niceliklerinden hangilerinin farklı olmasından kay-
miktarı, ilk yüzey alanı, levhanın naklanmış olabilir?
A) aX = aY = aZ B) aY > aZ > aX
yapıldığı maddenin cinsi (genleş-
me katsayısı) ve sıcaklık değişi- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) aX > aZ > aY D) aZ > aX > aY
mi ile doğru orantılıdır.
D) I ya da III E) II ya da III E) aX > aY > aZ
6-A 7-E 8-B 9-A 10-C
72
Ünite 3
GENLEŞME Test - 9
1. Türdeş bir metal levhanın iç kıs- 4. Uzunlukları ve ısı sığaları eşit olan K, L metal şeritleri
mından şekildeki kısımlar çıka- özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtılıyor. Bu durumda K'nin
rıldığında dikdörtgen kısmın boyu L'ninkinden daha uzun oluyor.

uzunlukları a, b ve üçgen kıs-
K ve L'nin ilk sıcaklıkları eşit olduğuna göre,
mın açısı q'dır. Not
I. K ve L'nin son sıcaklıkları eşittir.
Bu metal levha sıcak bir su-
yun içine atılıp bir süre bek- II. K'nin aldığı ısı enerjisi L'ninkinden büyüktür.
lendiğinde a, b ve q nicelikle- III. K'nin uzama katsayısı L'ninkinden büyüktür.
ri için ne söylenebilir?
Şekildeki, ortasından r yarıçaplı
a b q dairesel parça çıkartılmış levha-
A) Azalır Azalır Azalır nın sıcaklığı artırıldığında, daire-
D) I ve III E) II ve III sel kısmın yarıçapı (r) artar.
B) Azalır Azalır Değişmez
Genleşme durumunda her
C) Artar Artar Azalır
uzunluk orantılı olarak bü-
D) Artar Artar Değişmez yür. Büzülme durumunda
E) Artar Azalır Değişmez ise orantılı olarak küçülür. Bu
durum fotokopik büyültme ve
5. Aynı cins metalden yapılmış
küçültme gibi düşünülebilir.
küre ve halkadan küre, az bir
sürtünme ile halka içinden ge- Genleşme ve büzülmede açı
çebiliyor. değerleri değişmez.
Buna göre,

2. Şekildeki düzenekte K, L, M metal şeritleri aynı sıcak- I. Yalnız kürenin ısıtılması
Prf Yayınları
lıkta ve X, Y dişlilerinin yarıçapları eşittir. Metallerin sı- II. Yalnız halkanın ısıtılması Hacimce Genleşme
caklıkları DT kadar artırıldığında X, Y dişlileri okla gös- III. Küre ve halkanın birlikte ısıtılması İlk hacmi V0, hacimce genleşme
terilen yönlerde eşit miktar dönüyor.
işlemlerinden hangileri yapıldığında küre, halka katsayısı a olan bir cismin sıcaklı-
ğı DT kadar artırıldığında hacmin-
içinden geçebilir?
deki artma miktarı (DV) aşağıda-
ki bağıntı ile bulunur.
DV = V0 ·a·DT
D) I ya da III E) II ya da III

K, L, M levhalarının boyca uzama katsayısı büyük

olandan küçük olana doğru sıralaması aşağıdaki-
lerden hangisi gibidir? 6. Taban alanları S, 2S, 3S olan düzgün silindirik kaplar-
da aynı sıcaklıkta h yüksekliğinde K, L, M sıvıları var-
A) K, L, M B) K, M, L C) L, M, K dır. Sıvıların sıcaklıkları DT kadar artırıldığında kaplar-
daki sıvı düzeyleri yine eşit oluyor.
D) M, L, K E) L, K, M

3. Aşağıdakilerden hangisi hacimce genleşme kat- K, L, M sıvılarının genleşme katsayıları aK, aL, aM
sayısının birimidir? olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? Sıvıların genleşme özelliği katıların-
kinden fazladır.
A) gram · kelvin B) 1 C) gram A) aK = aL = aM B) aK > aL > aM
kelvin calori
C) aM > aL > aK D)
aL > aM > aK
calori
D) E) gram ·calori
gram E) aM > aK > aL
1-D 2-B 3-B 4-D 5-E 6-A
73
GENLEŞME
7. Deniz düzeyinde bulunan, taban alanları eşit olan X, 10. Isıtılan katı haldeki bir madde önce sıvı sonra da gaz
Y, Z kaplarında +2 °C, + 4 °C ve + 8 °C de saf sular haline geçiyor.
vardır.
Maddeyi oluşturan tanecikler arasında uzaklıklar
katı, sıvı ve gaz halinde sırasıyla d1, d2, d3 olduğu-
Sıvıların Genleşmesi
na göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Sıvıların genleşme miktarı da; sı-
vının ilk hacmine, genleşme kat-
A) d1 = d2 = d3 B) d1 > d2 > d3
sayısına yani sıvının cinsine ve sı-
caklık değişimine bağlıdır. C) d3 > d2 > d1 D) d2 > d1 > d3
Kapların sıcaklıkları ikişer derece azaltılırsa, kap-
Sıvıların genleşme katsayıları E) d2 > d3 > d1
lardaki su seviyeleri ilk duruma göre nasıl değişir?
ayırt edici özelliktir.
(Kapların genleşmesi ihmal ediliyor.)
Suyun Genleşmesi
A) Üçününki de artar.
Su en küçük hacme +4 °C'de
sahiptir.
B) Üçününki de azalır.
C) X ve Z'ninki artar, Y'ninki azalır.
+4 °C'deki suyun sıcaklığı azal-
tılsa da, arttırılsa da hacmi artar. D) X ve Z'ninki azalır, Y'ninki artar.
11. I. Seyahat balonlarının uçması
Özkütle ile hacim ters orantılı ol- E) X ve Y'ninki artar, Z'ninki azalır.
II. Gök gürültüsünün oluşması
duğu için su en büyük özkütleye
+4 °C'de sahiptir. III. Denizaltıların yüzmesi
Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde gazla-

rın sıcaklık etkisi ile genleşmesi etkili olmuştur?
8. Katılar ve sıvılar ısıtıldıklarında genleşir. Su, +4 °C sıcak- Prf Yayınları

lıktan itibaren soğutulduğunda da genleşir.
Normal şartlar altında, bir suyun veya buzun aşa-
ğıda verilen hangi iki sıcaklık değerinde hacmi
eşit olabilir?
A) –8 °C ve –4 °C B) –4 °C ve 0 °C

C) 0 °C ve +4 °C D) +2 °C ve +6 °C
Suyun hacim ve özkütlesinin sı-
caklığa göre değişim grafikleri E) +6 °C ve +8 °C 12. Düşey kesiti verilen genleşmesi önemsiz özdeş, K, L,
M cam tüpleri aynı sıcaklıkta aynı tür sıvılarla şekilde-
ki gibi dolduruluyor.

Gazların Genleşmesi
Gazlar da ısının etkisi ile genleşir.
9. Bir kapta bulunan suyun
Gazların genleşme katsayısı sı- hacminin sıcaklığa bağlı de-
vılarınkinden, sıvılarınki de katı- ğişim grafiği şekildeki gibi-
larınkinden büyüktür. dir.
Bütün gazların genleşme katsa-
Buna göre, +4 °C sıcak-
yısı eşit olduğundan, genleşme
lıktaki su ile ilgili;
katsayısı gazlar için ayırt edici bir

özellik değildir. I. Isıtıldığında hacmi artar.
Bu tüpler özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtılırsa K, L,
Sabit hacimli bir kaptaki gazın II. Özkütlesi en büyüktür. M tüplerindeki sıvı yükseklikleri hK, hL, hM arasın-
sıcaklığı artırıldığında gaz gen- III. Soğutulduğunda hacmi artar. daki ilişki aşağıdakilerden hangisi olur?
leşmez, basıncı artar.
A) hM > hK > hL B) hK = hM > hL
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) hM > hK = hL D) hM > hL > hK
D) I ve III E) I, II ve III E) hL > hM > hK

7-E 8-D 9-E 10-C 11-C 12-A
74
Ünite 3
1. Kaan, maddelerin sıcaklık ölçümünü daha az hata ile 4. Düşey kesitleri verilen özdeş silindirik kaplarda bir-
yapabilecek bir sıvılı termometre tasarlıyor. birine karışmayan eşit hacimde X, Y, Z sıvıları bulun-
maktadır. Sıvıların sıcaklıkları eşit miktar artırıldığında
Buna göre, Kaan'ın;
Şekil - II’deki kaptan sıvı taşarken Şekil - I’dekinden
I. Genleşme katsayısı daha küçük cam kap tercih taşmıyor. ÖSYM Sorusu
etmesi
Katılar ve sıvılar ısıtıldıklarında hâl
II. Sıvının yükseldiği cam borunun daha geniş oldu- değişimleri ve bazı özel durum-

ğu bir kap tercih etmesi lar dışında, genelde genleşirler.
III. Cam boruyu daha fazla bölmelere ayırması Normal şartlar altında, suyun
veya buzun aşağıdaki hâl ve sı-
işlemlerinden hangilerini yapması beklenir?
caklık durumlarının hangisin-
de su molekülleri birbirine en
yakındır?
D) I ve III E) II ve III Buna göre,
A) Sıcaklığı -20 °C olan buz
I. Y sıvısının genleşme katsayısı X'inkine eşittir.
B) Sıcaklığı -4 °C olan buz
II. Z sıvısının genleşme katsayısı Y'ninkinden büyük- C) Sıcaklığı 0 °C olan buz
tür.
D) Sıcaklığı 0 °C olan su
III. Z sıvısının genleşme katsayısı X'inkinden küçük- E) Sıcaklığı 4 °C olan su
tür.
2. Öz ısıları sırasıyla 2c, c; kütleleri de sırasıyla m, 2m yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
olan X, Y cisimleri arasındaki ısı alışverişinde X cismi Çözüm:
Q kadar ısı alırken, sıcaklığı da T kadar artıyor. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Su, +4 °C'den itibaren sıcaklı-
Buna göre, Y'nin verdiği ısı ve sıcaklığındaki azal- ğı azaldığında da arttığında da
genleşir.
Prf Yayınları
ma için ne söylenebilir?
Suyun, sıcaklık - hacim grafiği şe-
kildeki gibidir.
Verdiği ısı Sıcaklıktaki azalma
A) Q T
B) Q 2T
C) Q 4T
D) 2Q T

E) 4Q 4T
Dolayısıyla +4 °C'de suyun hac-

5. Bir araştırmacı, yapacağı deneysel çalışmanın değiş-
mi en küçük değerindedir.
kenleri ile ilgili olarak aşağıdaki tabloyu dolduruyor.
Bu sıcaklıkta moleküller birbirine
Değişken türü Değişken adı en yakındır.
Cevap E
Bağımlı değişken Buzun erime süresi
3. Termodinamik reaksiyonun başlama sıcaklığını öl- Bağımsız değişken Buz üzerine serpilen tuz miktarı
çen bir asistan, hastasının ateşini ölçen bir hem- Buz miktarı, buzun ve ortamın
Sabit tutulan değişken
şire ve fırındaki sıcaklığı kontrol eden bir fırıncı- sıcaklığı
nın kullandığı termometre türleri aşağıdakilerden
Bu tabloya göre, araştırmacının hipotez cümlesi
hangisi gibidir?
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Asistan Hemşire Fırıncı

A) Kütlesi küçük olan buz daha çabuk erir.
A) Gazlı Metal Sıvılı
B) Daha çok ısı enerjisi alan buz daha çabuk erir.
B) Metal Gazlı Sıvılı
C) Daha sıcak ortama konulan buz daha çabuk erir.
C) Gazlı Sıvılı Sıvılı
D) Buza eklenen tuz miktarı buzun erime süresini et-
D) Sıvılı Gazlı Metal kiler.
E) Gazlı Sıvılı Metal E) Yüzey alanı büyük olan buz daha çabuk erir.
1-D 2-A 3-E 4-B 5-D
75
6. K ve L sıvılarının sıcaklıklarının aldıkları ısı enerjisine 9. I. Kış günleri gömlek üzerine kazak giymek
bağlı grafikleri şekildeki gibidir. II. Binaların dış cephelerine mantolama yapmak
III. Isı sistemlerinde termostat kullanmak
ÖSYM Sorusu Isı yalıtımı ile ilgili yukarıda verilen uygulamalar-

la ilgili oluşturulacak bir model, “ısı yalıtımına karşı
Isı ve sıcaklık ile ilgili, çift cam uygulaması” ile ilgili oluşturulacak bir mo-
I. Bir maddeye ısı verildiğinde delle aynı olabilir?

sıcaklığı artar.
II. 40 °C sıcaklıktaki bir madde- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
nin sıcaklığı, 20 °C'deki bir K'nin sıcaklığı 50 °C ve L'nin sıcaklığı 90 °C'ye ge-
maddenin sıcaklığının iki ka- tirilip bu sıvılar karıştırılırsa denge sıcaklığı kaç D) I ve II E) I ve III
tıdır. °C olur?
III. Soğuk bir günde, dışarıda bir
süre beklemiş ve ısıl denge- A) 50 B) 60 C) 65 D) 70 E) 75
ye ulaşmış olan masanın, tah-
ta ve demir kısımlarının sıcak- 10. Şekil - I'deki düzenekte K ve L iletken metal çubuk
lıkları aynıdır. uçlarından perçinlenmiştir. S anahtarı kapatıldığında
yargılarından hangileri kesin- X lambası bir süre ışık verdikten sonra çubuklar Şe-
likle doğrudur? kil - II'deki gibi olduğunda lamba sönüyor.
7. Deniz düzeyinde, bir dondurucuda uzun süre kalan
A) Yalnız I B) Yalnız II 100 g kütleli buz, dış ortama konuluyor. Buzun kütle-
C) Yalnız III D) I ve II sinin zamanla değişim grafiği şekildeki gibi oluyor.
E) I, II ve III

Prf Yayınları

Çözüm:
Isı alan madde ya hâl değiştirir ya
da sıcaklığı artar. Hâl değiştirir-
Buna göre, bu olayda;
ken sıcaklık sabittir. (I kesin değil)
Sıcaklık değerlerinin bir birinin ka- Buzun dış ortamdan aldığı ısı zamanla doğru oran- I. Elektrik akımının metal çubukları ısıtması
tı cinsinden ifade edilebilmesi için tılı olduğuna göre, buzun ilk sıcaklığı kaç °C'dir? II. K'nin uzama katsayısının L'ninkinden büyük olması
mutlak sıcaklık (kelvin) cinsinden
(cbuz = 0,5 cal/g.°C; Le = 80 cal/g) III. K ve L'nin elektrik akımına karşı direnç göstermesi
verilmelidir.
20 °C = 293 K durumlarından hangileri etkili olmuştur?

A) –16 B) –10 C) –8 D) –4 E) –2
40 °C = 333 K'dir.
333 K, 293 K'in iki katı değildir.
(II yanlış) D) I ve III E) I, II ve III
Aynı ortamda, ısıl dengedeki

maddelerin sıcaklıkları eşittir.
(III doğru)
8. Ateşli bir hastanın vücut sıcaklığını düşürmek için al-
Cevap C nına ıslak bez konulur.
11. Kapalı bir cam kapta bulunan gaz halindeki madde-
Bu durumla ilgili;
ye bir süre ısı enerjisi veriliyor.
I. Isı alışverişine dayalı bir uygulamadır.
Buna göre,
II. Islak bezin vücuda temas eden yüzey alanı vücut
sıcaklığının düşme hızını etkiler. I. Moleküllerin kinetik enerjileri artar.
III. Bezin ıslatıldığı sıvının cinsi, vücut sıcaklığının düş- II. Gazın özkütlesi azalır.
me hızını etkiler. III. Moleküllerin iç enerjisi artar.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

6-B 7-D 8-E 9-A 10-E 11-D
76
Ünite 3
1. Öz ısısı ve kütlesi bilinen kabın içinde 40 °C'de 500 g 4. Türdeş ve özdeş bakır konilere, plastik K ve L halka-
su vardır. Suyun içine 100 °C'de 10 g demir atılıyor. ları geçirilerek şekildeki gibi denge sağlanmıştır. Bu
durumda halkaların yere olan uzaklıkları hK ve hL dir.
Denge sıcaklığını bulabilmek için suyun öz ısısı
ile birlikte aşağıdakilerden hangisi bilinmelidir?
ÖSYM Sorusu
A) Kabın ısı kapasitesi Isıca yalıtılmış kaptaki suyun içine

bir buz parçası atılıyor. Isıl denge
B) Demirin öz ısısı
sağlandığında, buzun kütlesinin
C) Suyun kaynama noktası arttığı görülüyor.
D) Kabın ilk sıcaklığı
Buna göre, başlangıçta;

E) Suyun buharlaşma ısısı
I. Buzun sıcaklığı 0 °C'den dü-
Buna göre, konilerin sıcaklıkları artırılırsa hK ve hL şüktür.
için ne söylenebilir? (İp ve halkaların genleşme ve bü-
II. Suyun sıcaklığı 0 °C'dir.
zülmeleri önemsenmiyor.)
III. Buzun sıcaklığı 0 °C'dir.
hK hL yargılarından hangileri kesin-

likle doğrudur?
A) Değişmez Artar
B) Değişmez Değişmez
2. Soğuk bir kış gününde parkta bulunan bankların me- C) Artar Değişmez
tal ve ahşap kısımlarına ayrı ayrı dokunduğumuzda D) Artar Artar E) II ve III
metal kısmı diğerinden daha soğuk algılarız. E) Azalır Artar
Bunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Çözüm:
Buzun kütlesi arttığına göre, su
Prf Yayınları
A) Metalin ısı sığasının tahtanınkinden büyük olması donmuştur.

B) Metalin özkütlesinin tahtadan büyük olması Buz 0 °C sıcaklıkta, su da 0 °C'nin
C) Metalin sıcaklığının tahtadan küçük olması üstünde bir sıcaklıkta ise suyun
sıcaklığı düşer, buz eriyebilir.
D) Metalin ısı iletkenliğinin tahtadan büyük olması
Buzun, suyu dondurabilmesi için
E) Metalin ısınının tahtadan daha küçük olması
buzun sıcaklığının 0 °C'nin altın-
da olması gerekir.
Suyun sıcaklığı ise 0 °C'nin üze-

rinde olabilir.
5. Sürtünmelerin önemsenmediği düzeneklerde özdeş
ve türdeş X, Y metal çubukları O noktalarından men- (I kesin doğru, II doğru olabilir,
teşelenmiştir. III yanlıştır.)
Cevap A

3. Deniz düzeyinde bulunan ısıca yalıtılmış kaba ilk sı-
caklıkları verilen su ve buzlar ayrı ayrı konulup yete-

rince bekleniyor.

Su Buz
Çubukların sıcaklıkları artırılırsa, çubukların or-
I. 0 °C –5 °C ta noktalarının yere olan uzaklıkları için ne söy-
II. +5 °C –5 °C lenebilir?
III. +5 °C 0 °C
X'in Y'nin
IV. 0 °C 0 °C
A) Artar Azalır
Buna göre, hangi karışımlarda toplam su kütle-
si artabilir?
C) Artar Değişmez
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) Artar Artar
D) I ve IV E) III ve IV E) Değişmez Artar
1-B 2-D 3-C 4-A 5-C
77
6. Saf katı bir madde eşit za- 9. İçinde su buharı bulunan ısıca yalıtılmış bir kap içine
man aralıklarında eşit bir parça buz atılıyor.

enerji veren ısıtıcı ile 0 - 4t
Buna göre,
zaman aralığında ısıtılıyor.
ÖSYM Sorusu Bu sürede maddenin sı- I. Buhar yoğunlaşır, buz erir.
caklık - zaman grafiği şe-
II. Buharın sıcaklığı azalır, buzun sıcaklığı artar.
Kahve yaparken cezvedeki
kildeki gibi oluyor.
kahvenin ve kahveyi karıştır- III. Buzun sıcaklığı azalır, buharınki artar.
mak için kullanılan metal ka- Buna göre,
olaylarından hangileri kesinlikle gerçekleşemez?
şığın ısınmasına neden olan
ısının en etkili yayılma yolları, I. Maddenin tümü 4t anında gaz hâlindedir.
aşağıdakilerin hangisinde ve- II. Maddenin tamamını eritmek için verilen ısı mik- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
rilmiştir? tarı, tamamını, gaz haline getirmek için verilen ısı D) I ve III E) II ve III
miktarına eşittir.
Kahve içinde Metal kaşıkta
III. Maddenin tümü 2t anında sıvı haldedir.
A) Işıma Konveksiyon
B) İletim Konveksiyon yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
C) Konveksiyon Işıma
D) İletim İletim
E) Konveksiyon İletim D) I ve II E) II ve III
10. Madde Kaynama noktası (°C) Erime noktası (°C)
Çözüm: P –10 –50

K 120 10
Isı, katılarda iletim yolu ile sıvılar-
da ise konveksiyon yolu ile etkin L 20 –30
olarak yayılır. M 80 0
Prf Yayınları
Cevap E 7. Yarısına kadar su dolu bir kabı 10 °C'de ve 30 °C'de
Kaynama ve erime noktaları verilen P, K, L, M arı
sular akıtan eşit debili iki musluk tamamen dolduru-
maddelerinden hangilerinin sıcaklığı 15 °C'den
yor.
90 °C'ye çıkartılırsa hâl değiştirir?
Denge sıcaklığı 30 °C olduğuna göre, kaptaki su-
yun ilk sıcaklığı kaç °C'dir? A) P ve K B) P ve L C) K ve M
D) L ve M E) K, L ve M
A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40
8 8. Kütlesi bilinen bir sıvının sıcak- 11. Aynı tür maddeden yapılmış, K
lığının, sıvıya verilen ısıya gö- ve L metal çubukları bir uçların-
Grafiğe göre, sıvıya Q kadar ısı
re değişim grafiği şekildeki gi- dan şekildeki gibi yere sabitlen-
verilmiş ve sıvının sıcaklığı T ka-
dar artmıştır. (DT = T – 0 = T) bidir. miştir.

Bu durumda Grafikteki T ve Q'nun değer- Çubukların sıcaklıkları eşit

leri bilindiğine göre, sıvının; miktar artırıldığında d1 ve d2,
Q = m⋅c⋅DT = mcT'dir.
Q, T ve m bilindiği için, c (öz ısı) I. öz ısı, uzaklıkları için ne söylenebilir?

bulunur. II. erime ısısı,
d1 d2
Isı sığası m⋅ c'ye eşit olduğu için III. ısı sığası,
ısı sığası da bulunur. A) Azalır Artar
IV. kaynama ısısı
Cevap C
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
C) Artar Değişmez
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) Artar Azalır
D) III ve IV E) I, II ve III E) Artar Artar

6-C 7-E 8-C 9-C 10-D 11-C
78
Ünite 3
1. Deniz kenarında bulunan ısıca yalıtılmış bir kaptaki 3. Birbirine karışmayan X ve Y sıvıları silindirik bir kapta
su - buz karışımı soğutulmaya başlandığında kaptaki Şekil - I'deki gibi dengededir. Kap daha sıcak bir orta-
buzun kütlesi ile karışımdan alınan ısı enerjisi grafiği ma götürülüp biraz bekletildiğinde sıvılar Şekil - II'de-
şekildeki gibi oluyor. ki gibi dengeye geliyor.
ÖSYM Sorusu

Birbirine perçinlenmiş X - Y, Y -
Z ve X - Z metal şerit çiftleri bir T
sıcaklığında şekildeki biçimi al-

mıştır. X, Y, Z metallerinin uzama

katsayıları sırasıyla αX, αY, αZ dir.

Buna göre,

Buna göre,
I. Kaptaki toplam sıvı yüksekliği artmıştır.

I. Su - buz karışımının ilk sıcaklığı 0 °C'dir.
II. Y'nin genleşme katsayısı, X'inkinden büyüktür.
II. Alınan ısı Q değerine ulaştığında, kaptaki suyun
III. Kap, başlangıçta daha soğuk ortama götürülsey-
tamamı donmuştur.
di Y sıvısı yine üste çıkardı. αX < αY < αZ olduğuna göre, bu
III. Buzun son sıcaklığı 0 °C'dir. çiftlerden hangileri soğutula-
yargılarından hangileri doğrudur? rak doğrusal hale getirilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız X - Y

D) I ve IIl E) l, II ve III B) Yalnız Y - Z
D) I ve III E) II ve III C) Y - Z ve X - Z
D) X - Y ve X - Z
E) X - Y ve Y - Z
Prf Yayınları
Çözüm:
Birbirine perçinlenmiş metal şerit
çiftlerinden, uzama katsayısı bü-
yük olan şerit, ısıtıldığında fazla
uzar, soğutulduğunda ise fazla
kısalır. Uzama katsayıları arasın-
2. İç içe kaplarda X ve Y sıvıları şekildeki gibi dengede da αX < αY < αZ ilişkisi olduğu-
na göre, X - Y çifti soğutulursa, Y
duruyor. Isıca yalıtılmış ortamda Y kabı yeterince ısı- 4. Zeynep hanım, bulaşıklarını yı- daha fazla kısalır ve doğrusal hâ-
tıldığında X sıvısı kaynayıp tamamen buharlaşırken yıkarken şekildeki gibi koydu-
le gelebilir.
alttaki kapta Y sıvısı bulunuyor. ğu metal ve cam bardakların
Y - Z çifti soğutulursa, Z daha faz-
birbirine sıkıştığını görüyor. Bu
la kısalacağından doğrusal hâ-
bardakları hasar vermeden bir-
le gelebilir.
birinden ayırmak istiyor.
X - Z çifti soğutulursa, Z'nin uza-
Camın genleşme katsayısı metalinkinden küçük ma katsayısı daha büyük oldu-
olduğuna göre, Zeynep hanım; ğundan doğrusal hâle gelemez,
Buna göre; bilakis eğriliği daha da artar.
I. Her iki bardağı soğuk suya bırakma
I. X'in kaynama noktası Y'ninkinden küçüktür. Cevap E
II. Her iki bardağı sıcak suya bırakma
II. X'in ısı sığası, Y'ninkinden küçüktür. III. Metal içine soğuk su koyup, cam bardağı sıcak
III. X'in kaynama süresince Y'nin iç enerjisi değişme- suda bırakma
miştir.
işlemlerinden hangilerini yaparsa ayırma işlemi-
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? ni yapabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
D) I ve II E) I ve III D) I ya da III E) II ya da III

1-C 2-E 3-C 4-D
79
5. Isı sığaları eşit olan iki sıvı karıştırıldığında denge sı- 8. Deniz seviyesindeT1 °C sıcaklığındaki saf bir madde-
caklığı T °C oluyor. nin sıcaklığının maddeden alınan ısıya bağlı değişim
grafiği şekildeki gibidir.
Bu sıvıların ilk sıcaklıkları ile ilgili;

ÖSYM Sorusu I. Birisi T °C den küçük, diğeri T °C’den büyüktür.

Şekildeki gibi birer uçlarından du-
II. İlk sıcaklıkları toplamı 2T °C’dir.
vara tutturulmuş, boyları eşit K ve T 3T
III. Birisi °C, diğeri °C’dir.
L dişli çubuklarının arasındaki, ısı- 2 2
ca yalıtkan P çarkı serbestçe dö- yargılarından hangileri doğru olabilir?

nebilmektedir. K'nin uzama katsa- (Isı alış verişi yalnız sıvılar arasındadır.)
yısı α, L'ninki de 2α'dır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Maddenin hâl değiştirme ısısının bulunabilmesi

için,

I. T1, T2 sıcaklıkları
II. Q, ısı miktarı

III. Maddenin öz ısısı
Buna göre,
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi gereklidir?
I. çubukların ikisini de ∆T kadar
ısıtma,
II. K'yi ∆T kadar ısıtma, L'yi ∆T
kadar soğutma, 6. Yaz aylarında sabah saatlerinde denizlerden karaya D) II ve III E) I, II ve III
doğru esen serin deniz meltemi, akşam saatlerinde
III. L'yi ∆T kadar ısıtma, K'yi ∆T
kadar soğutma de karadan denize esen serin kara meltemi gözlenir.
işlemlerinden hangileri P çar- Buna göre, bu olayların gerçekleşmesinde; Prf Yayınları

kının ok yönünde dönmesini
I. Karanın ısı sığasının denizinkinden küçük olması
sağlar?
II. Sıcaklık etkisi ile havanın özkütlesinin değişmesi
A) Yalnız l B) Yalnız II
III. Kara ve denizlerin ısı iletim özelliklerinin farklı ol-
C) Yalnız III D) l ya da II ması
E) l ya da III durumlarından hangileri etkili olmuştur?
Çözüm: A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
∆ l = l0 ∙ α ∙ ∆T bağıntısına göre, D) I ve III E) I, II ve III

ilk boy ve sıcaklık değişimi eşit ise
uzama katsayısı büyük olanın bo-
9. Ümit ve Lale bir laboratuvarda saf suları ısıtırken, kul-
landıkları X ve Y termometreleri ile yaptıkları ölçümle-
yundaki değişim de büyük olur.
re göre şekildeki grafikleri çiziyor.
I. Çubukların ikisininde sıcaklığı
∆T kadar artırılırsa, L dişli çu-
buğu fazla uzar ve P çarkı ok
yönünde döner. 7. Cıva ve alkolün donma ve kaynama sıcaklıkları tablo-

II. K'nin sıcaklığı ∆T kadar artırı- da verilmiştir.
lır, L'ninki ∆T kadar azaltılırsa
Sıvı Donma sıcaklığı (°C) Kaynama sıcaklığı (°C)
K uzar, L ise kısalır. Dolayı-
Cıva –39 357

sıyla P çarkı ok yönünün ter-
Alkol –115 78
si yönde döner.
Buna göre, aşağıda verilen sıcaklık değerlerin-

III. L ısıtılır, K soğutulursa, L uzar,
K ise kısalır. Bu işlem sonu- den hangisi hem cıvalı, hem alkollü termometre
Ümit'in ısıttığı suyun sıcaklığı 40 °X iken bu suyun
cunda P çarkının ok yönün- ile ölçülebilir?
sıcaklığı Y termometresi ile ölçülseydi kaç °Y'yi
de dönmesi sağlanır.
gösterirdi?
A) –120 °C B) –40 °C C) 130 °C
Cevap E
D) 273 K E) 373 K A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 45
5-E 6-C 7-D 8-E 9-C
80
Ünite 3
1. Eşit kalınlıktaki türdeş K ve 4. Cam köpüğü levhasından Şekil - I ve Şekil - II'de ve-
L çubukları ile şekildeki gi- rilen parçalar alınıyor.
bi eşit uzunlukta;1, 2, 3 çu-

bukları elde edilmiştir. Çu-

bukların sıcaklıkları eşit ÖSYM Sorusu

miktar artırıldığında 1 çubu-
Deniz kenarında ısıca yalıtılmış bir

ğu 2x kadar, 2 çubuğu 5x kaptaki su - buz karışımı ısıtıldı-
kadar uzuyor.
Levhaların boyutları ile alt ve üst yüzeylerinin sı- ğında, kaptaki suyun kütlesi - ka-
Buna göre, 3 çubuğu kaç x kadar uzamıştır? caklık değeri verildiğine göre, levhalardaki ısı ile- rışıma verilen ısı grafiği şekildeki
gibi oluyor.
tim hızlarının oranı kaçtır?
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
1 1 2 3
A) B) C) D) E) 1
4 3 3 4

Buna göre,
2. Isıl dengedeki su - buz ka- I. Başlangıçta kaptaki suyun

rışımı eşit zaman aralıkla- kütlesi buzunkine eşittir.

rında eşit ısı veren kaynak- 5. Eşit sıcaklık ve eşit boydaki X, Y, Z metal çubukları- II. Verilen ısı Q değerine ulaştı-
la ısıtıldığında karışımın su
nın uzama katsayıları sırasıyla α, 2α, 3α'dır.
ğında, kaptaki buzun tamamı
kütlesi - zaman grafiği şe- erimiştir.
Isıtma ya da soğutma işlemiyle çubukların sıcak-
kildeki gibi oluyor. III. Suyun son sıcaklığı 0 °C'dir.
lıkları eşit miktar değiştirilirse son boyları lX, lY, lZ
Buna göre, yargılarından hangileri doğru-
Prf Yayınları
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisi kesinlik-

dur?
I. Başlangıçta karışımdaki su ve buz kütleleri eşittir. le olamaz?
II. 0 - t zaman aralığında suyun sıcaklığı sabittir. A) Yalnız l B) Yalnız II
A) lZ > lY > lX B) lZ > lX > lY
III. t - 2t zaman aralığında suyun sıcaklığı artmıştır. C) l ve II D) II ve III
C) lY > lX > lZ D)
lY > lZ > lX E) l, II ve III
E) lX > lY > lZ
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Çözüm:
D) I ve IIl E) l, II ve III I. Su - buz karışımına Q kadar
ısı verildiğinde m kütleli buz
erimiş ve erime olayı yani kap-
taki buz miktarı bitmiştir. Ya-
ni başlangıçta kapta m kütleli
su var. Son durumda ise 2m
kadar olduğu için başlangıç-
6. Şekilde verilen X, Y kaplarındaki su kütleleri eşit ve m taki suyun kütlesi buzunkine
kadardır. X kabındaki su, 0 °C’de m kütleli buzun ya- eşittir. (I doğru)
3. A noktasından uç uca eklenmiş K ve rısını ancak eritebilirken, Y kabındaki su – 40 °C’de m
L tellerinden L'nin ucuna şekildeki gi- II. Grafikten de görüldüğü gibi
kütleli buzun yarısını ancak eritebiliyor. kaptaki su miktarı 2m olduk-
bi P cismi asılmıştır. Tellerin sıcaklık-
tan sonra sabit kalmış yani Q
ları eşit miktar artırıldığında A nokta-
kadar ısı verildiğinde buzun
sının yer değiştirmesi B noktasının
tamamı erimiştir. (II doğru)
yer değiştirmesinin üçte birine eşit

oluyor. III. Buzun tamamı eridikten sonra
verilen ısı miktarı suyun sıcak-
K'nin boyca uzama katsayısı αK , lığını artırır. Dolayısıyla suyun
aK Başlangıçta X, Y suları birbirine karıştırılırsa, karı- son sıcaklığı 0 °C'nin üzerin-
L'ninki αL olduğuna göre, oranı kaçtır? şımın sıcaklığı kaç °C olurdu?
aL de bir değerdir. (III yanlış)
(csu = 1 cal/g⋅ °C; cbuz = 0,5 cal/g⋅ °C ; Lerime = 80 cal/g)
Cevap C
1 1 2
A) B) C) D) 1 E) 2
3 2 3 A) 30 B) 40 C) 45 D) 50 E) 55
1-D 2-E 3-D 4-C 5-D 6-D
81
7. Eşit uzunluktaki X, Y cisimleri, 10 °C sıcaklıktaki su- 9. Türdeş metal bir çubuğun küt-
da Şekil - I'deki gibi dengede kalıyor. Suyun sıcaklığı lesinin boyuna göre değişim
∆T kadar artırıldıktan sonra ısıl denge sağlandığında, grafiği şekildeki gibidir.
sistemin denge konumu Şekil - II'deki gibi oluyor.
Buna göre, çubuğun grafikte-
ÖSYM Sorusu
ki K, L, M, N noktalarında sa-

K ve L maddelerinden oluşan ve hip olduğu kütle ve boy de-
birbirine temas eden yüzeylerinin ğerlerinden hangi ikisinde
alanı A olan iki tabakalı bir duvar, sıcaklığı eşittir?
farklı sıcaklıklardaki iki ortamı şe-
kildeki gibi birbirinden ayırmakta- A) K ve L B) K ve M C) K ve N
dır. K tabakasının sol yüzeyindeki
bina içersinde sıcaklık 20 °C iken
D) L ve M E) L ve N
L tabakasının sağ yüzeyindeki bi-
na dışında sıcaklık 0 °C'dir.
X, Y cisimlerinin hacimce genleşme katsayıları αX,

αY; suyunki de αS olduğuna göre; αX, αY, αS ara-
sındaki ilişki nedir?

A) αX < αY < αS B) αS < αY < αX 10. K ve L kaplarındaki buz-
lar, özdeş ısıtıcılarla sıra-
C) αY < αX < αS D) αS < αX < αY sıyla 2t ve 3t süre ısıtıl-

E) αX < αS < αY dıktan sonra bir kapta
K tabakasının kalınlığı 25 cm, ısı
karıştırılarak ısıl denge

iletim katsayısı 0,10 W/km °C ve sağlanıyor.
L tabakasının kalınlığı 10 cm, ısı
Kaplardaki buzların sıcaklık - zaman grafikleri şe-
Prf Yayınları
iletim katsayısı 0,01 W/km °C'dir.
kildeki gibi olduğuna göre, ısıl denge sıcaklığı kaç
Buna göre, duvarın K ve L taba- °C'dir? (csu = 1 cal/g⋅°C ; Lbuz = 80 cal/g)
kaları arasındaki P noktasında-
A) 130 B) 160 C) 170 E) 190

ki sıcaklık kaç °C'dir?
D) 60
3 3 3 3
A) 13 B) 14 C) 15 8. Bir kapta bulunan ısıl dengedeki su - buz karışımı, ısı
D) 16 E) 17 hızı sabit bir kaynakla 3t süresince ısıtılıyor.
Buna göre, su kütlesi - zaman grafiği aşağıdakiler-

Çözüm: den hangisi olamaz? (csu = 1 cal/g⋅°C ; Lbuz = 80 cal/g;
P noktasının sıcaklığı T iken K ve
Suyun donma noktası 0 °C, kaynama noktası 100 °C'dır.)
L'nin ısı iletimleri eşittir. 11. Düzgün, türdeş K ve L çubukla-
rından kesilen ikişer parçanın bi-
kK $ A $ DTK kL $ A $ DTL
= rer uçları yatay zemine sabitlen-
dK dL
miştir. Parçaların uçları arasında-

0, 1 $ (20 - T) 0, 01 $ (T - 0)
= ki uzaklıklar şekildeki gibi h1, h ve
25 10 h2 dir.

4 (20 - T) = T
Her bir parçanın sıcaklığı ∆T ka-
80 - 4T = T
dar azaltıldığında h uzaklığı de-
T = 16 °C bulunur. ğişmediğine göre, h1 ve h2 için
Cevap D ne söylenebilir?

h1 h2

A) Azalır Artar

B) Azalır Azalır
C) Değişmez Değişmez
D) Artar Azalır

E) Artar Artar
7-A 8-C 9-D 10-B 11-B
82
Ünite 3
1. 4.
Cevap D
Cevap C
5.
2.
Prf Yayınları
Cevap E
Cevap D
6.
3.
Cevap D Cevap D
83
BAŞLIK
7. 9.
Cevap A
Cevap D
10.
8.
Prf Yayınları
Cevap B
11.
Cevap C Cevap B
84
ÜNİTE 4
BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ
ÜNİTE 4
BASINÇ
KALDIRMA KUVVETİ
Ünite 4
KATI BASINCI Test - 1
1. Katı cisimlerin temas yüzeyine uyguladıkları basınç, te- 4. Kesik koni biçimli cisim yatay düzleme Şekil - l ve Şe-
mas yüzey alanı ile ters orantılıdır. kil - ll'deki gibi konulduğunda yere yaptığı basınçlar
sırasıyla P ve 2P oluyor.
Buna göre,
BASINÇ
I. Karda yürürken batmamak için kar ayakkabısı giy-
Birim yüzeye dik etki eden kuv-
mek.
vetin büyüklüğüne basınç denir.
II. Ekmeği kesmeyen bıçağa daha büyük kuvvet uy-
gulayıp ekmeği kesmek. Kuvvet
Basınç =
Yüzey Alanı
III. Toprak zeminde hareket eden araçlarda teker ye-
rine palet kullanmak. SI birim sisteminde kuvvet biri-
Aynı konilerden iki tanesi Şekil - lll'teki gibi üst üs- mi N, yüzey alanı birimi m2, ba-
işlemlerinden hangileri yukarıda verilen ilke göz te konulduğunda K ve L noktalarına etki eden ba- Newton
sınç birimi de [Paskal
önüne alınarak yapılmıştır? sınçlar ne olur? metre2
(Pa)]'dır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Basınç skaler bir büyüklüktür.

K L
P harfi ile gösterilir.
D) I ve III E) I, II ve III A) P P
Bir yüzeyin tamamına dik olarak
B) 2P P etki eden kuvvete de basınç kuv-
C) P 2P veti denir.
D) 2P 2P
KATILARIN BASINCI
E) P 3P
2. Kütleleri ve hacimleri eşit olan K, L cisimleri aynı ya- Katı maddeler ağırlıkları nedeniy-
tay zemin üzerine konulduklarında zemine uyguladık- le temas ettikleri yüzeylere ba-
ları basınçlar sırasıyla P ve 2P olmaktadır. sınç uygular.
Prf Yayınları
Katıların basıncı, cismin ağırlığı-

Basınçların farklı olmasının sebebi,
nın (G), cismin temas yüzey ala-
I. Özkütle nına (A) bölünmesi ile bulunur.
II. Ağırlık P=
G
A
III. Zeminle temas yüzey alanı
niceliklerinden hangilerinin farklı olmasından kay-

naklanan bir durumdur?


5. Düzgün türdeş bir metal cisim yatay düzleme konul- Basınç, kuvvetle doğru orantı-
duğunda yere uyguladığı basınç P, basınç kuvveti F lı, yüzey alanı ile ters orantılıdır.
oluyor.

Türdeş cisimler “ağırlık /yüzey alanı”
3. Özdeş dörder küpün yapıştırılmasıyla oluşturulmuş l oranları değişmeyecek biçimde düz-
ve ll cisimleri yere şekildeki gibi konulmuştur. gün parçalara bölünürse her bir par-
çanın basıncı, bölünmeden önceki

parçanın basıncına eşit olur.
Cismin sıcaklığı azaltıldığında P ve F için ne söy-
lenebilir?
P F Uyarı

A) Azalır Azalır Basıncı oluşturan kuvvete, "ba-
Cisimlerin yere uyguladığı basınç kuvvetleri sıra-
F B) Artar Değişmez sınç kuvveti" denir.
sıyla Fl ve Fll olduğuna göre, I oranı kaçtır?
FII C) Artar Artar Yatay düzlemde kendi halinde
duran cisimlerde basınç kuvve-
D) Azalır Artar ti, cismin ağırlığıdır.
A) 2 B) 3 C) 1 D) 4 E) 3 E) Artar Azalır
3 4 3 2
1-D 2-C 3-C 4-D 5-B
87
KATI BASINCI
6. Türdeş K ve L silindirleri yatay bir düzleme; Şekil - I'de- 9. Yatay düzlemde duran K ve L cisimlerinin bu düzle-
ki gibi konulduğunda K'nin L'ye yaptığı basınç 2P, Şe- me uyguladıkları basınçlar eşit ve P'dir.
kil - II'deki gibi konulduğunda ise L'nin K'ye yaptığı ba-
K, L'nin üzerine konulduğunda yatay düzleme uy-
sınç P oluyor.
guladıkları toplam basınç 4P olduğuna göre; L,
K'nin üzerine konulsaydı yatay düzleme uygula-

dıkları toplam basınç kaç P olurdu?
Not
Bıçakların ağzının keskinleştiril-

A) 1 B) 4 C) 3 D) 2 E) 5
3 2 2
mesi, çivi ve iğnelerin ucunun siv-
rileştirilmesi basıncı artırmaya; le-
ken denilen kar ayakkabılarının
kullanılması, iş makinelerinde pa-
let kullanılması basıncı azaltmaya Buna göre, K ve L'nin Şekil - I'de yere yaptığı ba-
yarayan örneklerdendir. sınç kaç P'dir?
A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 3,5 E) 4
10. Öğrencilerine basınç konusunu anlatan öğretmen bir
kalemin sivri ucu ve arkasını iki parmağının arasına
alıp hafifçe bastırdığında sivri uca dokunan parma-
ğın acıma hissinin daha çok olacağını söylüyor.
Bu olaydan faydalanarak,
Katılar kendilerine uygulanan
I. Temas yüzeyi ile basınç ters orantılıdır.
kuvveti aynı yönde ve aynı şid-
dette iletir. Katıların kuvveti ileti- II. Kalemin her iki ucunda oluşan basınçlar eşittir.
mi sırasında farklı yüzey alanla- 7. Bir çivi çekiçle şekildeki gibi tah- III. Katı cisimler kuvveti değiştirmeden iletir.
rı, farklı basınçların oluşmasına taya çakılmaya çalışılıyor.
Prf Yayınları
sebep olur. sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?

Buna göre,

I. Çivinin uç ve baş kısmındaki A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

basınçlar D) I ve III E) I, II ve III

II. Çivinin uç ve baş kısmındaki
Çivi kuvveti aynen iletir. Çivinin uç
kuvvetler
kısmının yüzey alanı küçük oldu-
ğu için (A2 < A1) uçda basınç da- III. Çekice ve tahtaya etki eden kuvvetler
ha büyüktür.
verilenlerden hangilerinin büyüklükleri farklıdır?
Kesit alanı sabit olan silindir ve
dikdörtgenler prizması gibi tür- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
deş cisimlerin bulunduğu yatay
D) I ve III E) I, II ve III 11. Birbirinden ısıca yalıtılmış, eşit sı-
düzleme yaptığı basınç, cismin
caklıktaki özdeş X, Y metal silindir-
yüksekliği ile doğru orantılıdır.
leri şekildeki gibi üst üste konul-

muştur. Bu durumda X'in Y'ye uy-

guladığı basınç PX, X ve Y'nin yere
uyguladığı toplam basınç ise PY

oluyor.

Yalnız Y'nin sıcaklığı artırılırsa PX ve PY için ne söy-
Aynı cins maddeden yapılmış, taban lenebilir?
alanları farklı X, Y, Z silindirlerinin ye-
8. Özkütleleri farklı olan türdeş iki silindir, yatay düzle-
re yaptıkları basınçlar arasında me, tabanları üzerine konulduğunda yere yaptıkları
PX PY
2PX = 2PY = PZ ilişkisi vardır. basınçlar eşit oluyor.
A) Azalır Azalır
Buna göre, bu silindirlerin aşağıda verilen nicelik-
B) Azalır Artar
lerinden hangisi kesinlikle farklıdır?
C) Değişmez Azalır
A) Taban alanı B) Yükseklik C) Hacim D) Artar Azalır
D) Kütle E) Sıcaklık E) Değişmez Artar
6-C 7-A 8-B 9-B 10-D 11-C
88
Ünite 4
SIVI BASINCI Test - 2
1. I. Sıvı özkütlesi 4. Bir kaptaki sıvının, kap tabanına etki ettiği basın-
II. Derinlik cın, sıvı özkütlesi ile olan ilişkisinin araştırıldığı bir
deneyin bağımsız değişkeni aşağıdakilerden han-
III. Yer çekimi ivmesi
gisidir?
IV. Sıvı kütlesi DURGUN SIVILARIN
Yukarıdakilerden hangileri sıvı basıncını doğrudan A) Derinlik B) Sıvı özkütlesi BASINCI
etkileyen değişkenlerdendir? Katılarda olduğu gibi sıvılar da
C) Sıvı kütlesi D) Yer çekimi ivmesi
ağırlıklarından dolayı içinde bu-
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV E) Kabın şekli lundukları kabın temas ettikle-
ri bütün yüzeylerine basınç uy-
D) I, II ve III E) I, II ve IV gular.
Sıvı içindeki bir noktaya etki

eden sıvı basıncı; o noktanın sı-
vı yüzeyine olan dik uzaklığı (de-
rinlik) (h), sıvının özkütlesi ve or-
tamın yer çekimi ivmesi ile doğru
orantılıdır. Sıvı basıncı aşağıdaki
formül ile hesaplanır.
2. Eşit hacimli X, Y sıvıları düzgün, silindirik P ve R kap- 5. Sabit debili musluklar aynı an-

P = h⋅d ⋅g
larına konulduğunda sıvıların kap tabanına uyguladık- da açılarak silindirik K ve L kap-
Sıvı yüksekliği sabit kalmak şartı
ları sıvı basınçları eşit oluyor. ları eşit sıcaklıktaki saf su ile
ile sıvı basıncı kabın şekline ve sı-
doldurulmaya başlanıyor. Kap-
P kabının taban alanı R'ninkinden büyük olduğu- vı kütlesine bağlı değildir.
lardaki sıvı yüksekliği - zaman
na göre,
grafikleri şekildeki gibi oluyor.

I. X sıvısının özkütlesi Y'ninkinden büyüktür.
Belli bir süre sonra L kabı-
Prf Yayınları
II. P kabının tabanındaki sıvı basınç kuvveti R'dekin- nın tabanındaki sıvı basıncı-

den büyüktür. nın P olduğu anda K'nin tabanındaki sıvı basın-
III. P kabındaki sıvı yüksekliği R'dekinden küçüktür. cı kaç P'dir?
Aynı derinlikteki K, L, M noktalarına
yargılarından hangileri doğrudur? etki eden sıvı basınçları eşittir.
A) 3 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
2 Sıvı basıncı, sıvının derinliği ile
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II doğru orantılı olduğundan, sıvı
basıncı - derinlik grafiğinde eğim
sabit olur.
Boş bir kap sabit debili sıvı akı-

tan musluk ile doldurulurken kap
tabanında oluşan sıvı basıncının;
derinliğe göre grafiği kap şekli-
ne bağlı değil, zamana göre de-
ğişim grafiği ise kabın şekline
6. X, Y, Z kaplarında eşit yüksekliklerde, sırasıyla 2 °C, bağlıdır.
3. Düşey kesiti şekildeki gibi olan özdeş K ve L kapla- 4 °C, 8 °C sıcaklığında su vardır.
rından K'ye bir bardak d özkütleli sıvı, L'ye de iki bar-
dak 2d özkütleli sıvı konuluyor.

Basınçla derinlik daima doğru orantı-

Suların kap tabanlarına uyguladığı basınçlar sıra-
lıdır.
sıyla PX, PY, PZ olduğuna göre, bunlar arasında-
Kap yukarı doğru genişlediği için sıvı-
ki ilişki nedir?
nın yükselme hızı azalır. Bu da ba-
K kabının tabanına etki eden sıvı basıncı P oldu- sınç değişimin daha yavaş olmasına
ğuna göre, L kabının tabanına etki eden sıvı ba- A) PX = PZ > PY B) PX = PY = PZ neden olur.
sıncı kaç P olabilir?
C) PY > PZ = PX D) PY > PX > PZ
A) 1,5 B) 2 C) 3 D) 4 E) 4,5 E) PX > PZ > PY

1-D 2-E 3-C 4-B 5-C 6-D
89
SIVI BASINCI
7. Taban alanları A, A ve 2A olan silindirik kaplarda eşit 10. Özdeş 9 bölmeden oluşan, düşey kesiti şekildeki gi-
kütleli X, Y ve Z sıvıları vardır. bi olan kap, hızı sabit olan bir musluktan akan su ile
9t sürede dolduruluyor.
Not

Kesit alanı sabit olan (silindirik
ve dikdörtgenler prizması biçim-
li) kaplarda, tabana yapılan sıvı

basıncı, katılarda olduğu gibi sı-
Kap tabanlarındaki sıvı basınçları sırasıyla PX, PY,
vı ağırlığının kabın taban alanına
oranından da bulunur. PZ olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişiki nedir?
Buna göre, kabın tabanındaki K noktasında oluşan

A) PX > PY > PZ B) PX = PY > PZ sıvı basıncının zamana göre çizilen aşağıdaki gra-
fiklerinden hangisi yanlıştır?
C) PY = PZ > PX D) PY > PZ > PX

E) PX = PY = PZ

Şekildeki kapta tabana etki eden
G
sıvı basıncı için = h ⋅ d⋅ g’dir.
A

Basınç Kuvveti 8. I. Sıvı yüksekliği
Sıvıların, içinde bulundukları ka-
II. Sıvının özkütlesi
bın herhangi bir yüzeyine uygu-
ladığı basınç kuvveti (F), o yüze- III. Yer çekimi ivmesi
ye etki eden basınç (P) ile yüzey IV. Kabın taban alanı Prf Yayınları
alanının (S) çarpımına eşittir.
V. Sıvı kütlesi
F = P⋅S
Yukarıdakilerden hangileri; sıvı dolu, ağzı açık bir
kapta, sıvının kap tabanına yaptığı basıncın değiş-
Uyarı
kenlerinden değildir? (Her bir değişken için diğer de-
Kabın yan yüzeylerine uygulanan ğişkenler sabit kabul edilecektir.)
basınç kuvveti bulunurken yan
yüzeye etki eden basıncın orta-
A) I ve II B) I ve III C) III ve IV
lama değeri alınır. Ortalama ba-
sınç değeri ise yüzeyin orta nok- D) III ve V E) IV ve V
tasına etki eden basınca eşittir.
11. Şekildeki kesik koni biçimli özdeş kaplarda eşit yük-

Silindir ve dikdörtgenler prizması
sekliklerde X ve Y sıvıları vardır.
biçimli sabit kesit alanlı kaplarda
sıvıların kap tabanına uyguladığı
9. Taban alanları eşit ve düşey kesitleri şekildeki gibi
basınç kuvveti (F), sıvının ağırlı-
olan kaplara birer bardak aynı cins sıvı konulduğun-
ğına (G) eşittir.
da kap tabanlarına etki eden sıvı basınç kuvvetleri sı-

rasıyla FX, FY, FZ oluyor.
Sıvıların tabanlara yaptıkları basınç kuvvetleri eşit

olduğuna göre;

I. X'in kütlesi, Y'ninkinden küçüktür.
Yukarı doğru genişleyen kaplarda, sı-
vı ağırlığının bir kısmı yan yüzeyler ta- II. X'in özkütlesi, Y'ninkinden küçüktür.
rafından dengelendiği için tabana et- III. Her iki kap da altı üstüne gelecek şekilde ters çev-
ki eden sıvı basınç kuvveti, sıvı ağırlı- Buna göre, bu kuvvetler arasındaki ilişki nedir? rildiğinde sıvı yükseklikleri yine eşit olur.
ğından küçüktür.
Yukarı doğru daralan kaplarda, yan yargılarından hangileri doğrudur?
A) FX < FY < FZ B) FZ < FY < FX
yüzeylerin tepki kuvvetinin aşağı yön-
lü bileşenlerinden dolayı tabana etki C) FX = FY = FZ D) FY < FZ < FX A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
eden sıvı basınç kuvveti, sıvı ağırlı-
E) FX = FZ < FY D) II ve III E) I, II ve III
ğından büyüktür.
7-B 8-E 9-B 10-D 11-B
90
Ünite 4
BASINCIN İLETİLMESİ Test - 3
1. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? 4. "Sıvılar, üzerine etki eden basıncın büyüklüğünü de-
ğiştirmeden sıvı içinde her yön ve doğrultuda iletir."
A) Sıvılar basınç altında pek sıkıştırılamaz. Bu ilkeye Pascal Prensibi denir.
B) Sıvılar, üzerine uygulanan basıncı her doğrultuda Buna göre,
aynı büyüklükte iletir. Pascal Prensibi
I. Su cendereleri Sıkışmamasından dolayı sıvı-
C) Pascal ilkesi, sıvıların basıncı iletmesi ile ilgilidir.
II. Hidrolik fren sistemi lar, kendilerine bir yönde uygu-
D) Sıvılar, üzerine uygulanan kuvveti aynı doğrultu-
III. Damperli kamyon ve vinç lanan basıncı her yönde ve aynı
da ve aynı büyüklükte iletir. büyüklükte iletir. Bu durum Pas-
E) Günlük hayatta, sıvıların basıncı iletme özelliğin- araç gereçlerinden hangileri bu prensibe göre ça- cal Prensibi olarak adlandırılır.
den yararlanılarak yapılmış bir çok araç vardır. lışır? Şekilde, pistona uygulanan F
kuvveti sıvı yüzeyinde basınç
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III oluşturur ve bu basınç sıvının
her noktasına aynı büyüklükte
iletilir. Sıvı içinde, her noktada
basınç artışı eşit olur.
2. Şekildeki gibi kurulan bir düze-
nekte, büyükçe bir varile tonlarca
su konuluyor. Varile önce kalın ve
kısa bir boru, sonra ince ve uzun

bir boru ayrı ayrı eklenerek su ile 5. Kütleleri sırasıyla m, 2m, 2m
dolduruluyor. Boruların aldığı su olan ve birbirine karışmayan

hacimleri eşit olmasına rağmen X, Y, Z sıvıları silindirik kapta
Şekildeki kapta birbirine karış-
ikinci durumda ilave edilen su, va- şekildeki gibi dengededir. mayan sıvıların, kabın tabanına
rilin patlamasına neden oluyor.
K noktasına etki eden sıvı yaptığı toplam basınç (PT), sıvı-
Prf Yayınları
Bu durum; ların basıncı iletme özelliğinden

basıncı PK, L noktasına et-
dolayı, sıvıların ayrı ayrı basınç-
I. Sıvılara uygulanan basınç, sıvı ki eden sıvı basıncı PL oldu-
ları toplamına eşit olur.
P
tarafından her doğrultuda eşit ğuna göre, K oranı kaçtır?
büyüklükte iletilir. PL

II. Basınç, sıvı özkütlesi ile doğru orantılıdır.
A) 1 B) 1 C) 2 D) 2 E) 3
III. Basınç, derinlikle doğru orantılıdır. 3 2 5 3 4
ilkelerinden hangileri ile açıklanabilir?

PT = P 1 + P 2
PT = h1 ⋅ d1 ⋅g + h2 ⋅d2 ⋅g
6. Düşey kesiti verilen, kesik koni biçimli K, L ve M kap-
larında, X ve Y sıvıları şekildeki gibi dengedir. Bu du- Bileşik Kaplar
rumda kap tabanlarına etki eden sıvı basınçları sıra-
Bileşik kaplara aynı cins sıvı ko-
sıyla PK, PL ve PM dir.
nulduğunda, kolların kesit alan-
larına ve eğimlerine bağlı olmak-
3. I. Sıvıların basıncı her yönde iletmesi özelliği Pascal
sızın kabın her bir kolundaki sıvı
prensibi ile anlatılır.
düzeyi aynı olur. Aynı yatay hiza-

II. Su cendereleri sıvıların basıncı iletme özelliğinden daki noktalarda basınçlar eşittir.

faydalanılarak yapılmış düzeneklerdir.
III. Su cenderelerinde, küçük kuvvet uygulayarak, bü-
yük ağırlıklar kaldırılır. Kapların altı üstüne gelecek şekilde ters çevrildi-

Sıvıların basıncı iletmesi ile ilgili yukarıda verilen ğinde kap tabanlarına etki eden PK, PL, PM sıvı ba-

ifadelerden hangileri doğrudur? sınçlarından hangileri değişmez?
Aynı yatay hizada, aynı sıvı içindeki
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız PK B) Yalnız PL C) Yalnız PM noktaların basınçları eşittir.
PK = P L = P M
D) I ve III E) I, II ve III D) PK ve PL E) PK ve PM
1-D 2-D 3-E 4-E 5-C 6-A
91
BASINCIN İLETİLMESİ
7. Eşit hacim bölmeli kapta, birbiri- 10. Araçların fren sistemlerinde sıvı kullanılır. Fren peda-
ne karışman d ve 2d özkütleli sı- lına basıldığında araç durur.
vılar şekildeki gibi dengededir.

Kabın S1 ve S2 yüzeylerine et-
U Boruları
ki eden basınç kuvvetleri sıra-
Bir U borusuna birbirine karış- sıyla F1 ve F2 olduğuna göre,
mayan d1 ve d2 özkütleli sıvılar F1
konulduğunda özkütlesi büyük oranı kaçtır?
F2
olan sıvı aşağıda olacak biçim-
de şekildeki gibi denge sağlanır.
A) 2 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 Buna göre, bu düzenekle ilgili,
5 2 3 4 5
I. Fren pedalına basıldığında sistemdeki sıvı üzeri-
ne bir basınç uygulanır.

II. Sıvı üzerine basınç uygulanılarak, bu basınç te-

kerleklere iletilir ve orada oluşturulan kuvvetle te-
8. Düşey kesiti verilen kapta, birbirine karışmayan d ve kerleğin dönmesini engellenir.
2d özkütleli sıvılar şekildeki gibi dengededir.
K düzeyinde her iki koldaki III. Bu sistemlerde, sıvıların basıncı iletme özelliğin-
basınç eşittir. den yararlanılmıştır.
P1 = P2 ve h1 ⋅d1 = h2 ⋅ d2
d2 > d1 olduğu için h1 > h2 dir.

K düzeyinin altında, aynı düzey- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
deki noktalarda sıvı basınçla-
rı eşittir. K düzeyinin üzerinde,
aynı düzeydeki noktalarda sıvı
K noktasına etki eden sıvı basıncı P, toplam basınç
Prf Yayınları
basınçları eşit değildir. K düzeyi-
nin üzerinde eşit yükseklik deği- da 2P olduğuna göre, L noktasına etki eden sıvı
şimlerinde özkütlesi küçük olan basıncı kaç P'dir?
sıvının bulunduğu koldaki azal-
A) 3 C) 5
ma daha az olur.
B) 2 D) 3 E) 4
2 2
Not
Sıvıların basıncı iletme özelliğin-

den yararlanarak günlük hayatta 11. Birbirine karışmayan X ve Y sıvıları U borularında şe-
kullanılan pek çok araç yapılmış-
kildeki gibi dengededir. Bu durumda sıvı seviyeleri
tır. Araçlardaki fren sistemleri ve
hidrolik liftler bunlara örnek ola-
9. Düşey kesiti verilen bileşik kapta M musluğu kapalı arasındaki fark h'dir.
rak verilebilir. iken, sürtünmesi önemsiz pistonlar şekildeki gibi den-
gededir.

Sıvı Cendereleri

Su cenderelerinde, küçük piston
üzerine bir kuvvet uygulanarak,

büyük piston üzerindeki ağır yük-
ler dengelenir. Pascal prensibi-
ne göre, kollarda, aynı yatay hi-
Borulara; A ucundan bir miktar X sıvısı B ucun-
zadaki noktaların basınçlarının Musluk açıldığında pistonlar aynı yatay seviyede
eşit olmasına bağlı denge duru-
dan bir miktar Y sıvısı ilave dildiğinde h için ne
dengelendiğine göre, pistonların;
mu vardır. söylenebilir?
I. kütle

X ilavesinde Y ilavesinde
II. yüzey alanı
III. su yüzeyine uyguladığı basınç A) Artar Artar
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır? B) Azalır Değişmez

C) Artar Azalır
Piston ağırlıkları önemsenmediğinde A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Değişmez Değişmez
F G
basınç dengesinden = dir.
S1 S2 D) I ve II E) I ve III E) Artar Değişmez
7-A 8-A 9-C 10-E 11-E
92
Ünite 4
AÇIK HAVA VE GAZ BASINCI Test - 4
1. Açık hava basıncı ile ilgili olarak, 4. Bir Torricelli deney düzene-
ğinde, cam borudaki sıvı yük-
I. Atmosferdeki gazların ağırlığı ve hareketiyle olu-
sekliği şekildeki gibi oluş-
şur.
muştur.
II. Cisimlerin yüzeyindeki her noktaya dik etki eder.
AÇIK HAVA BASINCI
Buna göre, aşağıdakiler-
III. Deniz düzeyinden yukarılara çıkılırken eşit aralık- Atmosfer, ağırlığından ve mole-
den hangisi yapılırsa cam
larda eşit miktar azalır. küllerinin hareketinden dolayı, te-
borudaki sıvı yüksekliği
mas ettikleri yüzeye basınç uy-
yargılarından hangileri doğrudur? azalır?
gular. Buna atmosfer basıncı ya
da açık hava basıncı denir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Daha uzun cam boru kullanmak
Açık hava basıncının büyüklüğü,
D) I ve III E) II ve III B) Daha ince cam boru kullanmak
Torricelli tarafından ölçülmüştür.
C) Daha kalın cam boru kullanmak Deniz seviyesinde ve 0 °C sıcak-
D) Düzeneği daha yüksek bir yere götürmek lıkta atmosfer basıncının büyük-
lüğü, 1 atmosfer basıncı (atm)
E) Daha büyük cıva kabı kullanmak
olarak adlandırılır.

2. Bir dağcı tırmandığı dağın K, L, M noktalarındaki açık

hava basıncını barometre ile sırasıyla 620 mmHg,
Prf Yayınları
580 mmHg ve 600 mmHg olarak ölçüyor.
Buna göre; K, L, M noktalarının deniz düzeyinden Deniz seviyesinde atmosfer basıncı

yükseklikleri hK, hL, hM arasındaki ilişki nedir? (P0 ), 76 cm yüksekliğindeki cıva ba-
sıncına eşittir.
A) hK > hL > hM B) hL > hM > hK P0 = h ⋅ dcıva ⋅ g'den; elde edilen so-
nuç 101293 N/m2 = 1 atm'dir.
C) hK > hM > hL D) hK = hL = hM 5. Kesit alanı S, 2S, 3S olan tüpler cıva çanağına daldı- Açık hava basıncı barometre
E) hM > hL > hK rıldığında, gaz ve sıvı şekildeki gibi dengede kalıyor. ile ölçülür. Torricelli deney dü-
zenekleri, barometre düzeneği

olarak bilinir.
Borudaki cıva yüksekliği boru-

nun kesitine ve eğimine bağ-
lı değildir.
Sıvı özkütlesi ile borudaki sıvı

yüksekliği ters orantılıdır.
Yukarılara çıkıldıkça açık hava

Tüplerdeki cıva yüksekliklerinin farklı olmasının basıncı azaldığı için sıvı yüksek-
nedeni, liği de azalır.
Borunun üst kısmında bir miktar

I. Boruların kesit alanlarının farklı olmasıdır.
3. Açık hava (atmosfer) basıncı ile ilgili; gaz olursa, açık hava basıncı, cı-
II. Boruların üst kısmındaki gaz basınçlarının farklı va basıncı ile gazın basıncının
I. Deniz yüzeyinde en büyük değerindedir. olmasıdır. toplamına eşit olur. Dolayısıyla
II. Yukarılara çıkıldıkça artar. III. Deneyin yapıldığı yerin deniz düzeyinden yüksek- cıva yüksekliği 76 cm'den da-
III. Sıcaklık arttıkça azalır. te olmasıdır. ha az olur.
Not
yargılarından hangileri doğrudur? verilenlerden hangileri olabilir?
Barometre
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Açık hava basıncını ölçen alet-
lere denilir.
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1-C 2-B 3-D 4-D 5-B
93
AÇIK HAVA VE GAZ BASINCI
6. Özdeş K, L, M kaplarında bulunan gazların kütleleri 9. Düşey kesiti şekildeki gibi olan bileşik kabın kapalı
sırasıyla m, 2m, m; sıcaklıkları T, T, 2T'dir. olan K, L, M, N, P kollarında hava ve su şekildeki gi-
bi dengededir.
K, L, M kaplarındaki gazların basınçları sırasıyla
PK, PL, PM olduğuna göre, bunlar arasındaki iliş-
Not ki nedir?
Vücut yüzey alanı 1 m2 olan bir
insana açık havanın uyguladığı A) PK = PL < PM B) PK < PL = PM
basınç kuvveti yaklaşık 100 bin
C) PK = PM < PL D) PK < PL < PM
N’dir. Bu da 10 ton kütleli bir cis-

min ağırlığına eşittir. E) PL < PK < PM

Buna göre, hangi koldaki havanın basıncı en küçük

Not tür?
Cıvanın özkütlesi, suyunkinin

13,6 katına eşit olduğu için Tor-
A) K B) L C) M D) N E) P
ricelli yaptığı deneyde cıva yerine 7. Aşağıda verilen barometrelerde, I. ölçüm deniz dü-
su kullansaydı yaklaşık 10,33 m zeyinden en yüksekte, III. ölçüm ise deniz düzeyinde
uzunluğunda cam tüpe ihtiyaç
yapılmıştır.
duyardı.

10. Meteoroloji istasyonunda çalışan bir memur o günkü
açık hava basıncını, fabrikada çalışan bir işçi tankta-
ki gaz basıncını, deniz dibindeki bir dalgıç ise bulun-
KAPALI KAPLARDAKİ GAZ duğu derinliği ölçmek istiyor.
BASINCI Buna göre; memur, işçi ve dalgıcın kullanması ge-
Kapalı kaptaki gazlar, içinde bu-
reken ölçüm araçları aşağıdakilerden hangileridir?
Prf Yayınları
lundukları kabın yüzeylerine ba-
sınç uygular. Bu basınç, gaz mo-
Buna göre, bu deneyde test edilmek istenen hipo- Memur İşçi Dalgıç
leküllerinin kabın iç yüzeylerine
çarpmasından kaynaklanır.
tez cümlesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Barometre Manometre Altimetre
(Üç ölçümün yapıldığı yerde de sıcaklık aynıdır.) B) Manometre Altimetre Barometre
Uyarı C) Barometre Altimetre Manometre
A) Açık hava basıncı, cıva basıncı ile dengelenir.
Kapalı kaptaki gazın basıncı her
D) Barometre Manometre Batimetre
B) Deniz düzeyinden yukarılara çıkıldıkça açık hava
noktada eşittir. basıncı azalır. E) Manometre Barometre Altimetre
Kapalı kaplardaki gazlar ağırlık- C) Açık hava dokunduğu yüzeylere basınç uygular.
larından dolayı da basınç uygu-
D) Cıvanın kap tabanına uyguladığı sıvı basıncı sıvı
lar fakat bu basınç çok küçük ol-
yüksekliği ile doğru orantılıdır.
duğu için ihmal edilir.
E) Gazların uyguladığı basınç, sıvıların uyguladığı ba- 11. İçinde K, L, M gazları bulunan sürtünmesi ve ağırlığı
sınçtan küçüktür. önemsiz, özdeş pistonlu kaplarda pistonların üzerine
Not şekildeki gibi özdeş cisimler konularak denge sağlan-
mıştır.
Manometre
Kapalı kaplardaki gazların basın-
cını ölçmeye yarayan aletlere ma-
nometre denir.
8. I. Hava basılan tekerleğin şişmesi
Batimetre
II. Baraj duvarlarının kalınlığının tabana inildikçe ar-
Denizlerin derinliğini basınç de-
tırılması
ğişimi vasıtasıyla ölçmeye yara-
III. Kar araçlarına teker yerine paletler takılması Gazların basınçları sırasıyla PK, PL, PM olduğuna
yan bir alettir.
göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Altimetre Yukarıda verilen çalışmalardan hangileri basınç
Hava basıncından faydalana- ile ilişkilidir? A) PK > PL > PM B) PK = PL = PM
rak bir yerin deniz düzeyine gö-
re yüksekliğini ölçen özel bir ba- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) PL > PK = PM D) PM > PL > PK
rometredir. E) PM > PK > PL
6-B 7-B 8-E 9-E 10-D 11-D
94
Ünite 4
AÇIK HAVA VE GAZ BASINCI Test - 5
1. Düşey kesiti şekildeki gibi olan birleşik kapta X, Y mus- 3. Düşey kesiti şekildeki gibi verilen, aynı ortamda bu-
lukları kapalı iken K, L, M kollarındaki sıvı yükseklikle- lunan açık ve kapalı uçlu manometrelerdeki X, Y, Z
ri şekildeki gibidir. gazları ile cıva sütunları dengelenmiştir.

Kapalı Kaplardaki Gazların
Basıncının Değişkenleri

Diğer değişkenler sabit olmak şartı
ile kapalı kaptaki gazın basıncı;

Sıcaklıkla doğru ve molekül sayı-
sı ile doğru orantılı, hacimle ters

orantılıdır.

Örneğin sabit sıcaklık ve sabit
Buna göre, hacim altında; molekül sayısı N
I. Yalnız X musluğu açılırsa K'nin tabanındaki su ba- iken basınç P ise molekül sayı
sıncı artar. sı 2N olduğunda basınç 2P olur.

Örneğin sıcaklık ve molekül sa-
II. Yalnız Y musluğu açılırsa L'nin tabanındaki su ba-
yısı sabit iken basınç; hacim 2V
sıncı azalır.
iken basınç P ise hacim V oldu-
III. X ve Y açılırsa K, L, M kollarındaki su basınçları ğunda basınç 2P olur.
eşit olur. Y gazının basıncı, açık hava basıncının yarısına eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? X, Y, Z gazlarının basınçları PX, PY, PZ olduğuna


A) PX > PY > PZ B) PX > PY = PZ
C) PX = PY > PZ D) PX = PZ > PY
Prf Yayınları
E) PY > PX > PZ

K kabındaki gazın basıncı, h yüksekli-
ğindeki cıva basıncı ile dengelenmiş-
tir. Cıva basıncı cinsinden ölçülen
basınçlarda cıva özkütlesi yazılma-
dan; "Pgaz = h" cm-Hg şeklinde ifade
edilir.
2. Düşey kesitleri verilen I ve II kaplarında K ve L nokta-

larına etki eden toplam basınçları sırasıyla PK ve PL
dir.
4. Düşey kesiti şekildeki gibi olan düzenekte piston, X

noktasında iken U borularındaki sıvı düzeyleri arasın-
daki yükseklikler h1, h2, h3 tür.

Dengede olan şekildeki düzenek için
gaz basıncı, cıva basıncı cinsinden

Pgaz = P0 – h
bağıntısı ile bulunur.

Buna göre, pistonlar d seviyesine kadar itilirse PK
Uyarı
ve PL için ne söylenebilir?
Gazların basıncı; sıcaklık, hacim
PK PL ve gaz miktarına bağlıdır.
Bu niceliklerden herhangi ikisini

A) Artar Azalır
Piston, X noktasından Y noktasına doğru itildiğinde karşılaştırılmak için diğer iki ni-
B) Artar Artar h1, h2, h3 yüksekliklerinden hangileri artar? celik sabit tutulmalıdır. Düzene-
C) Değişmez Artar ğin durumuna göre, sabit kalan
D) Artardı Değişmez A) Yalnız h1 B) Yalnız h2 C) h1 ve h2 değerleri bizim tespit etmemiz
gerekebilir.
E) Değişmez Değişmez D) h1 ve h3 E) h1, h2 ve h3
1-D 2-C 3-B 4-E
95
AÇIK HAVA VE GAZ BASINCI
5. I. Dağların zirvesindeki karların geç erimesi 8. Düşey kesiti verilen su ve hava

II. Yemeklerin düdüklü tencerede pişirilmesi dolu kapta, sızdırmasız piston
verilen konumda dengededir. Bu
III. Buzlanmayı azaltmak için kışın yollara tuz serpil-
durumda hava basıncı P H, K
mesi
noktasındaki sıvı basıncı PK dir.
Basıncın Hâl Değişimine
Yukarıda verilenlerden hangilerinin nedeni, basın-
Etkisi Á kuvveti ile yukarı doğ-
Piston F
cın kaynama ya da donma noktasına olan etkisi ile
ru çekilirken PH ve PK nasıl de-
Basınç, maddelerin hâl değiştir- ilişkilendirilebilir?
ğişir?
me sıcaklıklarını değiştirir.
Basıncın artması; erime - donma A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

PH PK
ve kaynama - yoğuşma noktala-
rını yükseltir. A) Azalır Artar
Madde erirken hacmi küçülen B) Azalır Azalır
türden ise (buz gibi) basıncın C) Azalır Değişmez
artması erime noktasını düşü-
D) Artar Artar
rür. Madde erirken hacmi büyü-
yen türden ise basıncın artması E) Artar Azalır
erime noktasını yükseltir.
Basınç kaynama noktasını de-

ğiştirir. Sıvının yüzeyindeki ba-
sınç arttıkça sıvının gaz hâline
6. Bir X katı maddesi, X sıvısında dibe batmaktadır.
geçmesi zorlaşır, kaynama nok-
tası yükselir. Buna göre, X sıvısına basınç uygulanırsa;
I. Kaynama noktasını yükseltir.

II. Kaynama noktasını düşürür.
Prf Yayınları
III. Donma noktasını yükseltir.

Uyarı
IV. Donma noktasını düşürür.
Su, bizmut ve antimon gibi erir-
ken hacmi küçülen maddelerin
basıncın artması ile erime - don-
ma noktaları düşer. A) Yalnız I B) I ve III C) I ve IV
Basınç artarsa buz kolay erir, su D) II ve III E) II ve IV

zor donar. Yani erime ve donma 9. Düşey kesiti verilen bileşik kabın K kolu kapalı L ve M
noktası 0 °C'nin altında olur. kolları açıktır. Musluk kapalı iken K, L kollarındaki su
düzeyleri farkı h ve gaz basıncı Pg dir.

7. Düşey kesiti şekildeki gibi
olan birbirlerine bağlı boru-
larda S, N, R vanaları kapalı
Musluk açılıp yeniden denge sağlandığında h ve
iken h yüksekliğindeki cıva-
Pg için ne söylenebilir?
lar aynı hizadadır.

Hangi vanalar açıldığında h Pg
borulardaki cıvaların birbir-
A) Azalır Artar
lerine göre konumları de-
B) Artar Azalır
Erciyes'in karı, bazen yazın bile eri- ğişebilir?
mez. Bunun önemli sebeplerinden C) Artar Artar
biri de yükseklerde açık hava basın- A) Yalnız N B) Yalnız R C) Yalnız S D) Azalır Azalır
cının düşük olmasıdır.
D) S ya da N E) S ya da N ya da R E) Değişmez Değişmez
5-C 6-B 7-C 8-A 9-C
96
Ünite 4
HAREKETLİ AKIŞKANLARIN BASINCI Test - 6
1. I. Akışkanlar basınç farkından dolayı hareket eder. 4. "Bir kanal ya da bir bölgede akmakta olan akışkanla-
II. Akışkanların hızının arttığı yerde basıncı azalır. rın basıncı, durgun haldeki basınçlarından küçüktür."
ifadesi Bernoulli ilkesi olarak tanımlanır.
III. Akışkanın kesit alanının küçüldüğü yerde akış hı-
zı azalır. Buna göre,
HAREKETLİ AKIŞKANLARIN
Akışkanlarla ilgili yukarıda verilen yargılardan han- I. Musluktan akan suyun aşağı doğru incelmesi
BASINCI
gileri doğrudur? II. Fırtınalı havalarda şemsiyenin ters dönmesi
Ucu sıkılan hortumdan suyun da-
III. Karayolunda hareket eden otomobilin yanından ha hızlı akmasında olduğu gibi
yüksek hızla bir otobüs geçerken otomobilin oto- akan bir akışkanın kesit alanının
D) I ve III E) I, II ve III büse doğru savrulması küçüldüğü yerde akış hızı artar.
olaylarından hangileri Bernoulli ilkesi ile açıklanır?

Şekilde, sıvının A1 kesitindeki hı-

zı v1, A2 kesitindeki hızı ise v2 ol-
sun. Bir Dt zamanı sonunda A1
2.  Akan akışkanların kesit alanının azaldığı yerde hız- kesitinden geçen sıvı hacmi ile
ları artar. A2 kesitinden geçen sıvı hacmi
aynı olur. Bu durumda;
 Akan akışkanların hızının arttığı yerde basıncı aza-
lır. A1 ⋅ v1 ⋅t = A2 ⋅ v2 ⋅t dir.
Prf Yayınları
Yukarıda verilen durumlar aşağıdakilerden hangi- A1 > A2 olduğu için, v1 < v2 dir.
si ile açıklanır? Akışkanların hızının arttığı yerde
basıncı azalır. Buna Bernoulli il-
A) Piezo elektrik olay B) Pascal Prensibi kesi denir.
C) Bernoulli İlkesi D) Arşimet Yasası Yukarıdaki şekilde, sıvının hızı-

5. İki otomobil, zıt yönlerde, Şekli - I ve Şekil - II'de be- nın arttığı yerde borunun iç yü-
E) Toriçelli deneyi lirtilen hızlarla hareket ediyorken K, L, M noktaların- zeyine uyguladığı basınç azalır.
dan oluşan basınçlar sırasıyla PK, PL, PM oluyor. v1 < v2 olduğundan dolayı dü-
şey borulardaki sıvı yükseklikle-
ri arasındaki ilişki h2 < h1 dir.
Havanın akış hızının büyük ol-

duğu yerde basınç düşük, hava
akış hızının küçük olduğu yerde
basınç yüksektir.

3. I. Fırtınalarda bazı binaların evlerin çatılarının uçma-
sı

II. Zıt yönlerde büyük hızlarla hareket eden iki aracın
yan yana geldiği durumda oluşan basınç etkisi
III. Römorkları çadır ile kapalı araçların hızla hareket
ederken çadırlarının dışa doğru bombe yapması
Şekildeki balonların arasına üflendi-
Buna göre; PK, PL, PM arasındaki ilişki nedir?
Yukarıda verilen durumlardan hangileri Bernoulli ğinde, hava akımı oluşur ve bu böl-
İlkesi ile açıklanabilir? gedeki basınç düşer. İç dış basınç
A) PK = PL = PM B) PK = PL > PM
farkından dolayı, balonlar birbirine
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) PL > PK > PM D) PM > PK = PL yaklaşır.
D) I ve III E) I, II ve III E) PL > PM > PK

1-C 2-C 3-E 4-E 5-C
97
HAREKETLİ AKIŞKANLARIN BASINCI
6. Aşağıda verilenlerin hangilerinde akışkanların ba- 9. Kesiti şekildeki gibi olan borudan ok yönünde sabit
sıncı dikkate alınmaz? debili su akarken su ile birlikte, içinde hava olan las-
tik balon da hareket etmektedir.
A) Uçağın hareketi B) Uçurtma uçurma
Fırtına gibi kuvvetli rüzgâr esna-
C) Araba yarışları D) Çatı yapımı
sında evlerin çatılarının uçması
Bernoulli ilkesiyle açıklanır. Ça-
E) Basınçlı tencere yapımı
tının üzerinden geçen hava ke-
sit alanını azaltarak hızını artırır Balon, K noktasından L noktasına geldiğinde ba-
ve basıncı düşer. Meydana ge- lonun hızı ve hacmi için ne söylenebilir?
len basınç farkı çatıyı yukarı doğ- (Borunun kesitindeki daralma, balonun hareketi için en-
ru iterek uçmasına sebep olabilir. gel oluşturmamaktadır.)
Uçağın havalanmasını sağlayan
kuvvet basınç farkı ile elde edilir. Hızı Hacmi
Kesiti şekildeki gibi olan uçak ka-
A) Artar Azalır
nadına önden gelen hava akımı,
kanadın üst kısmında kesit alanı- B) Artar Artar
nı azaltarak hızını artırır. Akışkan C) Değişmez Azalır
hızının arttığı bu kısımda basınç
7. Havada hareket eden bir uçağın kanatları ile ilgili;
D) Artar Değişmez
azalır. Basınç farkından dolayı I. Kanatların üst kısmındaki havanın akış hızı, altta-
uçağın kanadı yukarı doğru itilir. kinden büyüktür. E) Değişmez Değişmez
II. Kanatların üst kısmındaki hava basınç kuvveti alt-
takinden küçüktür.

III. Kanatların üst ve alt kısmındaki hava basınçları
eşittir.
Otoyollarda zıt yönde hızla ha- Prf Yayınları
reket eden araçlar yan yana gel- yargılarından hangileri doğrudur?
diğinde araçların arasında hava
akımı oluşur. Hava akımının oluş- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tuğu bu bölgede (araçların ara-
sında) basınç azalır. Araçların di- D) I ve II E) I ve III
ğer yanlarındaki basınç araçların
arasındaki basınçtan daha büyük
olduğu için araçları birbirine doğ-
ru iten bir kuvvet oluşur.
10. Kesiti şekildeki gibi olan yatay boruya, içinde sıvı olan
düşey U borusu bağlanıp boruda hava akımı oluştu-
rulduğunda sıvı yükseklikleri h1 ve h2 oluyor.

8.  Açık cam kapatılırken hava akımının artması
 Su hortumunun ağzı sıkıştırıldığında, suyun daha
hızlı akması
Kesitin azaldığı yerde hız artmış,
basınç azlamıştır. U borularındaki  Musluktan akan suyun giderek incelmesi
cıvalar ise basıncın azaldığı yere
Yukarıda verilen olayları açıklamada, Buna göre,
doğru hareket etmiştir.
I. Kesit alanı küçüldükçe akışkanların hızı artar. l. h1 < h2 dir.
Uyarı
II. Akışkanlar, basıncın büyük olduğu yerden küçük ll. K ve L noktalarına etki eden hava basınçları eşittir.
olduğu yere doğru hareket eder. lll. Hava akış hızı artarsa K ve L noktalarına etki eden
Rüzgârlı havada çamaşırların da-
III. Akışkanların hızının arttığı yerde basınç azalır. basınçlar azalır.
ha çabuk kurumasının nedeni,
akışkanların hıznın arttığı yerde ilkelerinden hangileri kullanılır? yargılarından hangileri doğrudur?
basıncının düşmesi ve buna bağ-
lı olarak da buharlaşmanın kolay- A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
laşmasıdır.
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
6-E 7-D 8-E 9-B 10-D
98
Ünite 4
KALDIRMA KUVVETİ Test - 7
1. Bir kaptaki suda yüzen bir tahta parçası, bulunduğu 4. Düşey kesiti verilen kapta K
konumdan kap tabanına kadar itiliyor. cismi sıvı içerisinde şekildeki
gibi dengededir.
Buna göre, deneyden;
Cisme sıvı tarafından uygu-
I. Sudaki bir cisme etki eden kaldırma kuvveti, cis- SIVILARIN KALDIRMA
lanan kaldırma kuvveti;
min sıvıya batan hacmiyle doğru orantılıdır. KUVVETİ
II. Sudaki bir cisme etki eden kaldırma kuvveti, sıvı- I. Kaba, karışabilen daha küçük özkütleli sıvı ilave Hacminin tamamı ya da bir kıs-
nın özkütlesi ile doğru orantılıdır. etmek mı sıvı içinde batan bir cisme, sı-
II. Kaba, daha büyük özkütleli karışmayan sıvı ilave vı tarafından uygulanan kaldırma
III. Tamamı sıvı içinde bulunan cisimlere etki eden kal-
etmek kuvveti, cismin yerini değiştirdi-
dırma kuvvetinin büyüklüğü, sıvı derinliğine bağ-
ği sıvının ağırlığına eşittir. Bu du-
lı değildir. III. Kaba daha küçük özkütleli karışmayan sıvı ilave
rum Arşimed İlkesi olarak bilinir.
etmek
işlemlerinden hangileri yapıldığında değişmez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II (Sıcaklık sabittir.)

D) I ve II E) II ve III Bir cisim, bir sıvının içine konul-

duğunda, batan hacmine eşit
hacimde sıvının yerini değiştirir.
Yeri değişen sıvı hacmi, cismin
2. Su dolu bir akvaryumun K nokta-
sıvıya batan hacmine eşittir.
sında oluşan hava kabarcığı ken-
diliğinden hareket ederek L nokta-
sına ulaşıyor. Not

Buna göre, bu süreçte;
Prf Yayınları
Sıvı içindeki cisimlere etki eden

kaldırma kuvveti cisme yuka-
I. Kabarcıktaki havanın basıncı artar.
rı ve aşağı yönde etki eden sı-
II. Kap tabanındaki su basıncı değişmez. vı basınç kuvvetlerinin farkından
III. Kabarcık hızlanan hareket yapar. kaynaklanır.

5. Küp biçimindeki bir cisim, sıvı Fkaldırma = Falt – Füst
içerisinde, düşey kesiti verilen
Cismin sıvı içindeki derinliği,
düzenekte, şekildeki gibi den- kaldırma kuvvetinin (basınç
gededir. Küpün dört yüzeyi şe- kuvvetleri farkını) değiştirmez.
3. Bir araştırmacı, sıvıların kaldırma kuvvetinin değişken- kildeki gibi K, L, M, N olarak
lerini araştırmak amacıyla bir takım deneyler tasarla- gösterilmiştir.
mıştır. Yeri değişen sıvının ağırlığı
K yüzeyi sıvı yüzeyine paralel olduğuna göre,
Deneyin birinci aşamasında; "cismin batan hac- G = m⋅ g bağıntısı ile bulunur.
I. Cismin ağırlığı, N yüzeyine etki eden sıvı basınç
mi"ni, "sabit tutulan değişken" olarak belirleyen m = d ⋅ V dir. V; batan hacme
kuvvetine eşittir.
araştırmacı; eşittir. Dolayısıyla G = Vb ⋅ ds ⋅ g
II. Cisme etki eden kaldırma kuvvetinin büyüklüğü, olur. Bu değer, kaldırma kuvve-
I. En az iki farklı cins sıvı kullanmalıdır. N ve K yüzeylerine etki eden basınç kuvvetleri far- tine eşittir.
II. Bir çeşit cisim kullanmalıdır. kına eşittir.
FK = Vb ∙ ds ∙ g
III. Cismin sıvıya batan hacimlerinin her defasında ay- III. L ve M yüzeyine etki eden basınç kuvvetlerinin bi-
nı olmasına dikkat etmelidir. leşkesi sıfırdır. Kaldırma Kuvvetinin Değişkenleri;
önerilerinden hangilerine uymak zorundadır? yargılarından hangileri doğrudur? Batan hacim
Sıvı özkütlesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve lII A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Yer çekimi ivmesidir.
1-D 2-C 3-E 4-C 5-E
99
KALDIRMA KUVVETİ
6. X, Y, Z cisimleri dinamometrelere asılarak aynı sıvı 9. Eşit hacim bölmeli K cismi Şekil - I ve Şekil - II'deki gi-
içine ayrı ayrı daldırılıyor. Cisimlerin kütleleri ve sıvıya bi su dolu kaplara daldırılıp tartıldığında ağırlığı 75 N
batan hacimlerine ait tablo şekilde verilmiştir. ve 105 N geliyor.
Cisim Kütle Batan Hacim

Not
X 2m V
Taşma düzeyine kadar dolu kap-
lara bırakılan cisimlerin taşırdığı Y 2m 2V
(yerini değiştirdiği) sıvı ağırlığı,
Z m V
cisme etki eden kaldırma kuvve-
tine eşittir.
Her cisim için dinamometrelerin gösterdiği değer-
ler sırasıyla GX, GY, GZ olduğuna göre, bunlar ara-
Uyarı sındaki ilişki nedir? (Dinamometrelerin gösterdiği de-

ğerler sıfırdan farklıdır.)
Cisimler sıvı içinde kaldırma kuv-
veti kadar hafifler. Cisme uygula-
A) GX > GY = GZ B) GX > GY > GZ
nan kaldırma kuvveti cismin ağır-
lığına eşitse, cismin sıvı içindeki C) GX = GZ > GY D) GY > GX > GZ
ağırlığı sıfırdır. Buna göre, K cismi sudan tamamen çıkarılıp tar-
E) GX = GY = GZ
tıldığında ağırlığı kaç N gelir?
A) 110 B) 120 C) 130 D) 140 E) 150

Prf Yayınları

7. Ağırlığı 30 N olan bir X cismi dinamometreye asılıyor.
X cismi K sıvısına tümüyle batırıldığında dinamomet-
Cismin havadaki ağırlığı 15 N, sudaki
ağırlığı 9 N ise cisme 6 N'lik
re 10 N, L sıvısına yarısı batırıldığında ise 20 N’yi gös-
kaldırma kuvveti etki eder. Cisim su- teriyor.
da 6 N kadar hafiflemiştir.
K sıvısının özkütlesi dK, L sıvısınınki de dL olduğu-
Yeri değişen sıvı ağırlığı (kaldırma
d
kuvveti) 6 N'dir. na göre, X oranı kaçtır?
dY
A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 2 10. Eşit hacim bölmeli bir K cismi öz-

4 3 2
Yüzen Cisimlerin Dengesi kütlesi d olan bir sıvıda şekildeki
Cisim, hacminin bir kısmı sı- gibi dengededir.
vı dışında kalacak şekilde den-
Buna göre, K cismi özkütlesi 2d
gededir.
olan bir sıvıda aşağıdakilerden

hangisi gibi dengede kalır?

8. Bir cisim sıvıda yüzmektedir.

Bu cisim ile ilgili;
I. Özkütlesi, sıvının özkütlesinden küçüktür.

Cisim, zıt yönlü ağırlık ve kaldır-
ma kuvvetlerinin etkisinde den- II. Ağırlığı, sıvının cisme uyguladığı kaldırma kuvve-
gededir. Cismin ağırlığı,kaldır- tine eşit büyüklüktedir.
ma kuvvetine eşit büyüklüktedir. III. Sıvıya bırakıldığında, hacmine eşit hacimde sıvı-
G = Fk nın yerini değiştirmiştir.

Vc ⋅ dc ⋅g = Vb ⋅ds ⋅g yargılarından hangileri doğrudur?
Batan hacim, cismin hacminden
küçük olduğu için, sıvı özkütlesi, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
cismin özkütlesinden büyüktür.
6-B 7-D 8-D 9-B 10-C
100
Ünite 4
1. Aylin, eşit hacim bölmeli K, L, M, N, P cisimlerinin öz- 4. Türdeş bir X küresi, K sıvısı ile K ve L sıvılarından olu-
kütlelerini birbiriyle kıyaslamak istiyor. Bu cisimleri su şan türdeş bir karışımda Şekil - I ve Şekil - II'deki gibi
bulunan bir kaba bıraktığında denge konumları şekil- dengededir.
deki gibi oluyor.
Not

Yüzen cisimler için denge şartın-

dan cismin batma oranı bulunur.
Vb dc
=
Vc ds

Buna göre, (Vc : Cismin hacmi, Vb : Batan
Aylin bu cisimlerin denge konumuna baktığında hacim, dc : Cismin özkütlesi,
hangilerinin özkütlesinin K'ninkinden küçük oldu- I. K'nin özkütlesi L'ninkinden küçüktür. ds : Sıvının özkütlesi)
ğunu söyler? II. X'e her iki durumda uygulanan kaldırma kuvveti Ortamın yer çekimi ivmesinin de-
eşittir. ğişimi, yüzen cisimlerdeki batma
A) Yalnız L B) Yalnız M C) L ve M III. X'in özkütlesi, L sıvısının özkütlesinden küçüktür. oranını değiştirmez.
D) L ve N E) M ve P yargılarından hangileri doğrudur? Yüzen cisimlerin özkütlesi, sıvı

özkütlesinden küçüktür. dc < ds
Yüzen cisimlere etki eden kal-
D) I ve III E) I, II ve III dırma kuvveti cismin ağırlığına
2. Taşma düzeyine kadar sıvı dolu bir kaba, sıvıda eri- eşittir.
meyen katı bir cisim atılıp denge sağlanıyor. Cisim sıvı içinden serbest bırakı-
lırsa hızlanarak yukarı çıkar.
Sıvının cisme uyguladığı kaldırma kuvveti ile ilgili;
Cisim kendi hacminden daha kü-
Prf Yayınları
I. Taşan sıvı ağırlığına eşittir. çük hacimde sıvının yerini değiş-

II. Cismin ağırlığına eşittir. tirir. Taşma düzeyine kadar sıvı
dolu kaba bırakılan cisim kendi
III. Cismin ağırlığından küçüktür.
hacminden daha küçük hacim-
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? de sıvı taşırır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Askıda Kalan Cisimlerin

Dengesi
Cisim, hacminin tamamı sıvı için-
5. Özdeş iki cisim K ve L kaplarında bulunan tuzlu sula-
de olacak ve tabana değmeye-
ra konulduğunda şekildeki gibi dengede kalıyor.
cek biçimde dengededir.

3. Bir öğrenci farklı tür sıvıların bulunduğu I, II, III kap-
larına K, L cisimlerini bıraktığında denge konumlarını
şekildeki gibi oluyor.

Cisim, zıt yönlü ağırlık ve kaldır-

ma kuvvetlerinin etkisinde den-
Buna göre, gededir.

I. K'deki cisme uygulanan kaldırma kuvveti, L'deki- Cismin ağırlığı, kaldırma kuvve-
ne uygulanan kaldırma kuvvetinden büyüktür. tine eşit büyüklüktedir.
I, II ve III kaplarındaki sıvıların özkütleleri sırasıy- II. K'deki suyun tuz oranı, L'dekinden büyüktür. G = Fk
la d1, d2, d3 olduğuna göre, bunlar arasındaki iliş- III. İçindekilerle birlikte; K kabının kütlesi L'ninkinden Vc ⋅dc ⋅g = Vb ⋅ds ⋅g
ki nedir? küçüktür. Cismin hacmi batan hacme eşit
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? olduğu için cismin özkütlesi sıvı
A) d1 > d2 > d3 B) d2 > d1 > d3 özkütlesine eşittir. dc = ds
C) d3 > d2 > d1 D) d3 > d1 > d2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Cisim sıvı içinde, bırakıldığı nok-
tada dengede kalır.
E) d2 > d3 > d1 D) I ve II E) I ve III
1-C 2-A 3-E 4-E 5-B
101
KALDIRMA KUVVETİ
6. İplerle birbirine bağlı türdeş K, L, 9. Ayşe, yumurtaların ilginç yapısını öğrendikten sonra
M küreleri su dolu bir kapta şe- marketten aldığı yumurta ile deney yapıyor. Önce su

kildeki gibi dengededir. Cisimler dolu kaba koyduğu yumurtanın suda battığını gözlem-

arasındaki ipler aynı anda kesil- liyor. Yumurtayı sudan çıkartıp bir hafta sonra tekrar
Batan Cisimlerin Dengesi diğinde K ve M hareket etmeye aynı suya koyduğunda bu kez yüzdüğünü gözlemli-
Cisim sıvıya bırakıldığında taba- başlarken L cismi hareketsiz ka- yor.

na batarak dengelenir. lıyor.
Bu süre içerisinde yumurtanın hacminde bir de-
Cisimlerin özkütleleri sırasıyla dK, dL, dM olduğu- ğişme olmadığına göre,

I. Denge halindeki yumurtaya, bir hafta sonra suyun

uyguladığı kaldırma kuvveti, ilk durumdakine gö-
A) dK > dL > dM B) dM > dL > dK
re azalmıştır.
C) dK = dL = dM D) dM > dK > dL II. Bir hafta içerisinde yumurtanın ortalama özkütle-

E) dL > dK = dM si azalmıştır.
Cisim; ağırlık (G), kaldırma kuv-
veti (Fk) ve yüzey tepki kuvve- III. Bayat bir yumurtanın, taze haline göre kütlesi da-
tinin (N) etkisinde dengededir. ha küçüktür.
Cismin ağırlığı; yüzey tepkisi kuv- yargılarından hangileri doğrudur?
veti ile kaldırma kuvvetinin topla-
mına eşit büyüklüktedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
G = N + Fk
7. Kütleleri sırasıyla 3m, 2m ve m olan X, Y, Z cisimle-
ri türdeş bir sıvıya bırakıldığında X yüzmekte, Y bat- D) I ve III E) I, II ve III
Cismin ağırlığı, kaldırma kuvvetin-
makta, Z ise askıda kalmaktadır.
den ve yüzey tepki kuvvetinden bü-
yüktür. Cisimlere sıvı tarafından uygulanan kaldırma kuv-
G > Fk veti ile ilgili, Prf Yayınları
Vc ⋅ dc ⋅ g > Vb ⋅ ds ⋅ g I. X’e uygulanan en büyüktür.

Batan hacim, cismin hacmine II. Z’ye uygulanan en küçüktür.
eşittir. Cismin özkütlesi sıvı öz- III. Y’ye uygulanan en küçüktür.
kütlesinden büyüktür. dc > ds
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
Sıvıya bırakılan cisim kap tabanı-
na kadar hızlanarak iner.
Cisim kendi hacmine eşit hacim-
de sıvının yerini değiştirir. Taşma D) I ve II E) I ve III
düzeyine kadar sıvı dolu kaba bı- 10. Su dolu bir kaba bırakılan K küpü Şekil - I'deki gibi
rakılan cisim kendi hacmine eşit dengede kalıyor. K'nin altına L küpü konulduğunda
hacimde sıvı taşırır. Şekil - II'deki gibi denge sağlanıyor.
Not
Sıvıda yüzen ve askıda kalan ci-

simlerin sıvıdaki ağırlıkları sıfırdır.
8. X, Y, Z katı cisimlerinin özkütleleri ve hacimleri tab-
lodaki gibidir. Bu cisimler özkütlesi 2d olan bir sıvıya
Bırakıldığında sıvıya batan cisim-
konulduğunda, cisimlere etki eden kaldırma kuvvet-
lerin sıvı içindeki ağırlığı ise yüzey
leri FX, FY, FZ oluyor.
tepki (N) kuvvetine eşittir.
Cisim X Y Z Buna göre,
Öz kütle (g/cm3) d 2d 3d I. K'nin kütlesi L'ninkinden büyüktür.
Hacim (cm3) 4V 3V 2V II. L'nin özkütlesi suyunkinden küçüktür.

III. K ve L'nin özkütleleri toplamı, suyun özkütlesinin
Buna göre; FX, FY, FZ arasındaki ilişki nedir? iki katına eşittir.

A) FX > FY > FZ B) FY > FX > FZ
Yoğunluğu suyun yoğunluğundan bü- C) FX = FZ > FY D) FY > FX = FZ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yük olan meyve suda batar
E) FX = FY > FZ D) I ve III E) I, II ve III
6-B 7-A 8-D 9-E 10-E
102
Ünite 4
1. İçleri dolu, kütleleri eşit K, L küre- 4. P ağırlığındaki bir küre ile taşma düzeyine kadar su
leri su dolu bir taşırma kabına sı- dolu bir kap Şekil - I'deki gibi dinamometre ve bas-
vı yüzeyinden bırakıldığında şe- külle tartıldığında F ve G değerleri okunuyor.
kildeki gibi dengede kalıyor.
Kaplarda Ağırlaşma
Buna göre,
Şartları

I. K'nin taşırdığı sıvı, L'nin taşır-
dığı sıvıdan daha azdır.
II. K'ye etki eden kaldırma kuvveti, L'ninkinden kü- Not
çüktür.
Bir kaba bir cisim bırakıldığında
III. K'nin özkütlesi L'ninkinden küçüktür. kaptaki ağırlaşma miktarı; kaba

ilave edilen ağırlık ile kaptan çı-
yargılarından hangileri doğrudur? kan ağırlığın farkı kadar olur.
D) I ve II E) II ve III Küre Şekil - II'deki gibi bir kısmı su içinde kala-
Cisim konulduğunda kaptan sı-
cak şekilde denge sağlanırsa F ve G nasıl değişir?
vı taşmıyor ise kaptaki ağırlaş-
ma miktarı cismin ağırlığı kadar
F G
olur. Cismin sıvı içindeki denge
A) Azalır Artar konumu bu durumu etkilemez.
B) Azalır Değişmez
C) Azalır Azalır

D) Artar Artar

E) Artar Azalır
Prf Yayınları
2. Burak, taşma düzeyine kadar su dolu bir kaba suda

erimeyen bir cisim atıyor.
Taşan sıvı ağırlığı cisminkine eşit olduğuna göre, Cisim; I, II, III konumlarından her-
hangi birinde dengelendiğinde
I. Cisim sıvıda yüzüyordur. kaptaki ağırlaşma cismin ağırlığı
II. Cisim sıvıda askıda kalmıştır. kadar olur.
III. Cisim kap tabanına batmıştır.

İçinde taşma seviyesine kadar
sıvı bulunan kaba bir cisim bıra-
kıldığında cisim yüzüyorsa ya da
D) I ve III E) II ve III askıda kalıyorsa kapta ağırlaş-
ma olmaz. Çünkü bu durumlar-
da kaptan cismin ağırlığına eşit
5. Zeynep ve Şule taşma düzeyine kadar su dolu olan
ağırlıkta sıvı taşar.
ayrı kaplara suda erimeyen farklı tür cisimler bırakı-
yor. Zeynep'in bıraktığı cismin özkütlesi suyunkinden
küçük, Şule'nin bıraktığı cismin özkütlesi suyunkine

eşittir.

Buna göre,
I. Zeynep'in taşırma kabının toplam kütlesi azalır.

3. Taşma düzeyine kadar sıvı dolu bir kaba suda çözün-
meyen K, L, M cisimleri ayrı ayrı bırakılıyor. II. Şule'nin taşırma kabının kütlesi değişmez. I ya da II konumunda dengede
kalan cismin, taşma düzeyine ka-
III. Zeynep'in kabından taşan suyun hacmi Şule'nin-
K'nin özkütlesi sıvınınkinden küçük, L'ninki sıvı- dar dolu kaptan taşırdığı sıvı ağır-
kinden daha fazladır.
ya eşit, M'ninki de sıvınınkinden büyük olduğuna lığı cismin ağırlığına eşittir.
göre, hangi cisimler kapta ağırlaştırma oluşturur? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? Kapta ağırlaşma olmaz.
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) K ve L E) L ve M D) I ve II E) II ve III
1-C 2-C 3-C 4-B 5-B
103
KALDIRMA KUVVETİ
6. Ayşe, 20 N ağırlığındaki bir cismi taşma düzeyine ka- 9. Özdeş K, L küreleri, farklı özkütledeki sıvılarla taşma
dar sıvı ile dolu bir kaba bırakıyor ve kaptan taşan sı- düzeyine kadar dolu bir kaba ayrı ayrı daldırılıp veri-
vının ağırlığını 8 N olarak ölçüyor. len konumda tutuluyor.
Buna göre sıvı cisme kaç N'lik kaldırma kuvveti

Taşırma kabına bırakılan cisim
dibe batıyorsa kapta, cismin ağır- uygulamıştır?

lığı ile taşan sıvının ağırlığının far-
kına eşit değerde ağırlaşma olur. A) 28 B) 20 C) 16 D) 12 E) 8

Buna göre,
Ağırlaşma = G – FK
Bu değer aynı zamanda kap taba- I. K ve L eşit hacimde sıvı taşırmıştır.
nının cisme uyguladığı tepki 7. K, L, M cisimleri ve boş bir X kabı suda şekildeki gibi II. K'ye, L'den daha küçük kaldırma kuvveti etki eder.
kuvvetine eşittir.
dengededir. III. K'nin asılı olduğu dinamometrenin gösterdiği de-
(G: Cismin ağırlığı, FK: Kaldırma
kuvveti) [Taşan sıvının ağırlığı kal-
ğer L'ninkinden büyüktür.

dırma kuvvetine eşittir.]

Bazı Özel Durumlar
K, L cisimleri ve boş bir kap bir sı- D) II ve III E) I, II ve III
vıda şekildeki gibi dengede iken K, L, M cisimleri ayrı ayrı X kabına konularak kap ile
Prf Yayınları
sıvı yüksekliği h’dir. Cisimler ku- birlikte yüzmesi sağlanıyor.

tu içine konulup yüzdürüldüğün-
de sıvı yüksekliği (h) değişmez.
Buna göre, X kabına her bir cismin konulması so-
nucu su yüksekliği (h) için ne söylenebilir?
K konul- L konul- M konul-

duğunda duğunda duğunda

A) Değişmemiştir Değişmemiştir Artmıştır 10. K, L katı cisimleri ile X sıvısının kütle - hacim grafiği

B) Azalmıştır Değişmemiştir Artmıştır Şekil - I'deki gibidir. Bu cisimler X sıvısında yüzen bir
Gerek K, gerek L cismi iki konumda C) Artmıştır Değişmemiştir Azalmıştır tahta üzerine konulduğunda Şekil - II'deki gibi den-
da aynı miktar hacim batırmıştır. İlk gede kalıyor.
D) Değişmemiştir Artmıştır Artmıştır
durumda cisimler kendi hacimlerini,
E) Değişmemiştir Azalmıştır Değişmemiştir
ikinci durumda cisimler kabın hacmi-

ni kullanmıştır.

Şekilde, sıvı içinde batmış olan M

cismi sıvıdan çıkarılıp kutu içine

konulunca, sıvı yüksekliği artar.

Buna göre,

I. K cismi sıvıya konulursa h değişmez.

8. Kütleleri m olan beş cisim taşma seviyesine kadar sı- II. L cismi sıvıya konulursa h artar.
vı dolu olan kaba bırakıldığında taşan sıvının kütlesi
Kutu içine konulan M cismi kutu ile III. K ve L birlikte sıvıya konulursa h azalır.
birlikte yüzdüğü için ilk durumunda-
4,8m oluyor.
kinden daha fazla hacim batırmış, yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre, en az kaç cismin özkütlesi sıvınınkin-
kendisine uygulanan kaldırma kuvve-
den büyüktür?
tini artırmıştır. Batan hacim artınca sı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
vı yüksekliği de artmıştır.
A) Bir B) İki C) Üç D) Dört E) Beş D) I ve III E) I, II ve III
6-E 7-A 8-A 9-E 10-C
104
Ünite 4
1. Esnek balon ve balona iple bağ- 3. Bir cisim X sıvısına bırakıldığında hacminin 2 ü bata-
3
lı cisim suda şekildeki gibi den-
rak dengede kalıyor. Aynı cisim Y sıvısına bırakıldığın-
gede iken ipteki gerilme kuvve-
tinin büyüklüğü T'dir. da ise sıvı içerisinde askıda kalıyor.

Y sıvısının özkütlesi d olduğuna göre, X sıvısının Uyarı
Buna göre, kap suyla tamamen

doldurulduğunda oluşan den- özkütlesi kaç d’dir? Özkütlesi suyun özkütlesinden
ge durumunda ya da M mus- büyük olan cisimler suda batar-
1 1 3
luğu açılarak oluşan denge durumunda T için ne A) B) C) D) 2 E) 3 ken gemi gibi dev araçların su-
4 3 2
söylenebilir? da batmaması, onların hacimle-
rinin büyütülmesi ile mümkün
olmuştur.
Kap M musluğu
doldurulduğunda açıldığında Metal bir cisim suda batar fakat
bu cisim bir tas haline getirilerek
A) Azalır Artar
suya bırakıldığında suda yüzer.
B) Azalır Değişmez Cisim kendi ağırlığını dengele-
C) Artar Değişmez mek için, kendi maddesel kısmı-
nın hacminden daha büyük bir
D) Değişmez Artar 4. K cismi X sıvısında, L cismi de Y sıvısında askıda ka-
hacim kullanır.
E) Değişmez Azalır lıyor. X ve Y sıvılarından oluşturulan türdeş karışımda
ise K cismi yüzüyor, L cimi batıyor.
Buna göre,
I. Y sıvısının özkütlesi X’in özkütlesinden büyüktür.

II. K cismi Y sıvısında yüzer.
Dev gemiler, büyük hacimleri saye-
III. K cismine iki durumda da etki eden kaldırma kuv- sinde yüzebilmektedir.
Prf Yayınları
veti eşittir.
Bazı Özel Durumlar
Katı bir cisim kendi sıvısında yü-
züyorsa, cisim eridiğinde sıvı se-
viyesi değişmez.
2. Özkütleleri farklı ve birbirine karışmayan X, Y sıvıları-
na K, L cisimleri bırakıldığında şekillerdeki gibi den-
gede kalıyor ve cisimlere etki eden kaldırma kuvvet-
leri FK ve FL oluyor. Şekil - I'de musluk açılıp Y sıvısı,
Şekil - II'de ise X sıvısı boşaltılıyor.

Suda yüzen buz eridiğinde, kaptaki
su yüksekliği (h) değişmez.
Aynı buz, suya tamamen batırıldığın-

5. Ağırlığı G olan dik prizma biçimli cisim, birbirine kada su içinde iken erirse kaptaki su
rışmayan d ve 2d özkütleli sıvılarda Şekil - I'deki gibi yüksekliği azalır.
dengededir. Bir cisim birbirine karışmayan
sıvılarda şekildeki gibi denge-

de ise cismin ağırlığı, her iki sı-
vının cisme uyguladığı kaldırma
kuvvetleri toplamına eşit büyük-
Yeni denge durumunda FK ve FL için ne söylene-
bilir? lüktedir.

FK FL

A) Azalır Artar
Cisim, düşey yönde uygulanan F kuvveti ile Şe-
kil - II'deki gibi dengelendiğine göre F kuvvetinin
C) Artar Artar büyüklüğü kaç G'dir?
G = FX + FY
D) Artar Değişmez
2 3 G = 2V ⋅ dX ⋅g + V ⋅ dY ⋅g
E) Değişmez Değişmez A) B) 1 C) D) 2 E) 3
3 2
1-B 2-B 3-C 4-E 5-D
105
KALDIRMA KUVVETİ
6. Eşit bölmeli K cismi birbirine karışmayan X ve Y sıvı- 9. Şişirilmiş ve ağızları kapatılmış X, Y lastik balonlarının
larında Şekil - I'deki gibi dengededir. Musluk açılıp sı- içindeki gazlarla birlikte ağırlıkları eşittir. Bu balonlar
vı akışı bittiğinde denge Şekil - II'deki gibi sağlanıyor. yerden belirli bir yükseklikten serbest bırakıldıkların-
da X yere inerken, Y yükselmeye başlıyor.

ÖSYM Sorusu Buna göre;

Ahsen, tamamen su dolu bir ta- I. X'in hacmi Y'ninkinden küçüktür.
şırma kabına suda çözünmeyen
K ve L katı cisimlerini ayrı ay-
II. X'e etki eden havanın kaldırma kuvveti, Y'ye etki

rı yavaşça bıraktığında; her iki- edenden küçüktür.
sinin eşit hacimde su taşırdığını III. X'in içindeki gazın yoğunluğu, havanın yoğunlu-
gözlemliyor. d ğundan büyüktür.
X'in özkütlesi dX, Y'ninki dY olduğuna göre, X ora-
Ahsen’in bu gözlemine göre; dY IV. Y'nin içindeki gazın yoğunluğu, havanın yoğunlu-
nı kaçtır? ğundan küçüktür.
I. K ve L cisimlerine suyun uy-
guladığı kaldırma kuvvetleri 1 1 2 3 4
A) B) C) D) E) yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
eşittir. 3 2 3 4 5
II. K ve L cisimlerinin hacimleri
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
eşittir.
III. K ve L cisimlerinin özkütleleri D) III ve IV E) I, II ve IV
eşittir.
7. Taşma düzeyine kadar K, L, M sıvıları ile dolu kapla-
yargılarından hangileri kesin- ra bir X cismi sırayla bırakılınca, kaplardan sırasıyla
likle doğrudur?
3m, 3m, 2m kütleli sıvılar taşıyor.
A) Yalnız I B) Yalnız III Buna göre,

C) I ve II D) II ve III I. K sıvısının özkütlesi L’ninkinden büyüktür.
Prf Yayınları
E) I, II ve III II. K sıvısının özkütlesi M’ninkine eşittir.

III. L sıvısının özkütlesi M’ninkinden küçüktür.
Çözüm:
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
Taşan sıvı ağırlığı cisimlere etki
eden kaldırma kuvvetlerinin bü-
yüklüğüne eşittir.
Yalnız I'de verilen yargı kesin doğ-

D) I ve II E) lI ve III
rudur. 10. Özdeş X, Y, Z lastik balonları aynı ortamda hava ile
Cevap A eşit miktar şişirilerek balonlara eşit hacimli K, L, M ci-
simleri bağlanıyor.
8. Sürtünmesi önemsiz düzenekte

cisimler serbest bırakıldıktan bir
GAZLARIN KALDIRMA süre sonra X cismi suya tama-
KUVVETİ men battığında sabit hızlı hareket

Arşimed ilkesi gazlar için de ge- ediyor.

çerlidir. Gazların uyguladığı kal-
X ve Y'nin hacmi eşit olduğu-
dırma kuvveti sıvılarda olduğu
na göre,
gibi; cismin hacmi, gazın yoğun-
K cismi suda, L cismi balonla birlikte suda, M cismi
luğu ve yer çekimi ivmesi nice- I. X'in kütlesi Y'ninkinden bü- de havada şekildeki gibi dengede olduğuna göre,
liklerine bağlıdır. yüktür.
I. L'nin kütlesi K'ninkinden büyüktür.
Hava ortamında cisimlere hava II. X'in özkütlesi suyun özkütlesine eşittir.
tarafından uygulanan kaldırma II. K'nin kütlesi M'ninkinden büyüktür.
III. X'e etki eden kaldırma kuvveti, Y'nin ağırlığına eşit-
kuvvetinin (Fk) büyüklüğü aşağı-
tir. III. M'nin kütlesi L'ninkinden büyüktür.
daki formül ile hesaplanır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
FK = Vc ⋅dh ⋅ g
Vc : Cismin hacmi, dh : Havanın özküt- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lesi, g: Ortamın yer çekimi ivmesi
D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) II ve III
6-C 7-E 8-A 9-E 10-D
106
Ünite 4
1. Taban alanları S, S ve 2S olan X, Y, Z cisimlerinin ağır- 4. Şekildeki sıvılı barometrelerin borusundaki h ve H sı-
lıkları sırasıyla G, G ve 2G dir. vı yükseklikleri farklıdır.

ÖSYM Sorusu

Ağırlık merkezi O noktası olan bir

kutu, su dolu bir kabın içerisine
bırakıldığında şekildeki gibi suda
Cisimlerin yere uyguladıkları basınçlar sırasıyla PX,
asılı kalmaktadır.
PY, PZ olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? Buna göre, bu durumun nedeni aşağıda verilen-
lerden hangisi kesinlikle olamaz?
A) PZ > PX > PY B) PX = PY = PZ

C) PZ > PY > PX D) PZ = PX > PY A) Ortam sıcaklıklarının farklı olması

B) Boru çaplarının farklı olması
E) PY > PX > PZ
C) Sıvıların özkütlelerinin farklı olması
D) Ortamların deniz düzeyinden yükseklerinin farklı Suyun küp şeklindeki bu katı

olması cisme uyguladığı kuvvetlerin
E) Borulardan birisinde sıvının üzerine hava kaçmış bileşkesinin yönü, şekildeki 1,
2, 3, 4, 5 ile numaralandırılmış
2. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kesik koni biçimli ve olması
oklardan hangisi gibi olur?
silindirik kaplarda belirtilen seviyelerde 10 °C sıcak-
lıkta su vardır. A) 1 B) 2 C) 3
D) 4 E) 5

Prf Yayınları
Çözüm:

Bir cisme sıvı tarafından uygu-
lalan basınç kuvvetlerinin bileş-
Suların sıcaklıkları 50 °C'ye çıkartıldığında kapların
kesi, cisme etki eden kaldırma
iç yüzeyindeki K, L, M, N noktalarından hangileri-
kuvvetidir.
ne etki eden sıvı basıncı değişmez? (Kap genleşme-
Cisimlere etki eden kaldırma kuv-
leri önemsenmiyor. Kaplardan su taşmıyor.)
vetleri ise düşey yukarı doğrudur.
A) Yalnız L B) Yalnız M C) Yalnız N Kutuya etki eden kaldırma kuv-

5. Düşey kesiti şekildeki gibi olan içi su dolu kaba mon- veti 4 yönündedir.
D) K ve M E) L ve N
te edilmiş eşit kalınlıktaki boruların uçlarında özdeş K, Cevap D
L, M tıpaları vardır. Tıpaların üçü de aynı anda alınıp
kaptaki su d düzeyine geldiğinde aynı anda kapatılı-
yor.
3. Oldukça uzun, ince bir boru, büyük ve sızdırmaz, ta-

mamen su ile dolu bir fıçıya üst kısmından dikey biçim-

de eklenip, boru fıçıdaki suya oranla çok az miktarda 5

su ile doldurulduğunda fıçının patladığı gözlemleni-
L ve M tıpaları aynı yatay seviye-
yor. de, K tıpası L ve M'ye göre daha

yukarıda olduğu için L ve M'ye et-
Buna göre, bu durum;
ki eden basınçlar eşit, K'ye etki

I. Pascal (Paskal), eden daha küçüktür.
II. Archimedes (Arşimed), Buna göre, borulardan akan su hacimleri VK, VL, Buna göre, L ve M'nin bulundu-
III. Bernoulli (Bernolli) VM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? ğu borulardan akan sıvı hacim-
leri eşit, K'nin bulunduğu boru-
ilkelerinden hangileri ile açıklanır? dan akanın hacmi bunlarınkinden
A) VL > VM > VK B) VM > VL > VK
küçüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) VL = VM > VK D) VK = VL = VM Cevap C
D) I ve III E) II ve III E) VL > VK > VM
1-B 2-C 3-A 4-B 5-C
107
6. Üst üste konulan türdeş K, L, küpleri X ve Y sıvıları do- 8. Düşey kesiti verilen Şekil - I'deki eşit hacim bölmeli
lu kaplara sıvı yüzeyinden bırakıldıklarında Şekil - I ve kaptaki sıvının kap tabanına yaptığı basınç kuvveti 3F
Şekil - II'deki gibi dengede kalmaktadır. dir.

Örnek:

Düşey kesiti verilen düzgün silin-
dirik kaba yalnız K musluğu ile t

süre su akıtıldığında tabandaki su
basıncı 2P, yalnız L musluğu ile

2t süre su akıtıldığında, tabanda-
ki su basıncı P oluyor. K ve L farklı tür maddelerden oluştuğuna göre,
Kap, Şekil - II'deki konuma getirilirse, kap tabanın-
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
da oluşan sıvı basınç kuvveti kaç F olur?
A) K'nin özkütlesi, L'ninkinden büyüktür.

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
B) K'nin özkütlesi, X'inkinden büyüktür.
C) X'in özkütlesi, Y'ninkinden büyüktür.
D) K'nin özkütlesi, Y'ninkinden büyüktür.
9. Dik prizma biçimindeki kapta, birbirine karışmayan
E) X ve Y sıvılarının K ve L'ye uyguladıkları toplam eşit kütleli X ve Y sıvıları şekildeki gibi dengededir.
Buna göre, aynı kaba K ve L kaldırma kuvvetleri eşittir. Kabın A1 yüzeyine etki eden toplam sıvı basınç kuv-
muslukları t süre su akıtıldığın-
da kap tabanındaki su basıncı
veti F1, A2 yüzeyine etki eden toplam sıvı basınç kuv-
kaç P olur? veti F2 dir.
3 5
A) B) 2 C)
2 2

Prf Yayınları

7
D) 3 E)
2

Çözüm: F1
Kap silindirik olduğu için taban- 7. Birleştirilmiş borular, sıvı ve hareketli pistonlarla oluş- F2
da oluşan basıncı katı basıncı gi- turulan şekildeki su cenderesinde X pistonu ÁF kuvve-
bi düşünebiliriz. Taban alan sabit ti ile h kadar itiliyor. A) 1 B) 1 C) 2 D) 1 E) 3
olduğu için bu basınçlar direkt sı- 3 2 3 2
vı kütlelerini oranınından da bu-
lunur.

2P'lik basınç 2m kütleli sıvı ile 10. Tamamen su dolu bir taşırma kabına, suda çözünme-
oluşmuş olsun. Bu musluk t sü- yen eşit kütleli K, L cisimleri ayrı ayrı yavaşça bırakılı-
rede 2m kütleli su akıtıyordur. Di-

yor.
ğer musluk da 2t sürede m kütle-
li su akıtıyordur. X pistonunun kesiti Y'ninkinden küçük olduğuna
K musluğu t sürede 2m kütleli göre,

su akıtıyordu, L musluğu t süre-
I. Y pistonunda F'den daha büyük kuvvet elde edi-
de 0,5m kütleli su akıtır. Bu du-
lir.
rumda iki musluğun t sürede top-
lam 2,5m kütleli su akıtır. Bu da II. Y pistonunda, X'tekinden daha büyük basınç el-
K'nin taşırdığı suyun hacmi, L'nin taşırdığı suyun
2,5P'lik basınç oluşturur. de edilir.
hacminden fazla olduğuna göre, K ve L'nin den-
Cevap C III. Y pistonu h kadar yükselir. ge konumları yukarıda verilenlerden hangileri gi-
yargılarından hangileri doğrudur? bi olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
D) I ve II E) II ve III D) I ya da III E) II ya da III

6-E 7-A 8-C 9-D 10-E
108
Ünite 4
1. Bir ucu kapalı kılcal boru su dolu kaba Şekil - I'deki 3. Şekildeki deney düzeneğinde, sabit kalınlıktaki yatay
gibi su yüzeyine dik olarak bir miktar batırılıyor. Boru- borudan ok yönünde, her defasında farklı hızlarda su
da bir miktar su yükselerek Şekil - II'deki denge duru- geçişi sağlanarak, ucu açık düşey boruda dengele-
mu oluşuyor. nen su yüksekliği ölçülüyor.
ÖSYM Sorusu
İçinde hava ve h yüksekliğinde

su bulunan bir kaptaki K cismi,
gergin bir yayla kabın tabanına

bağlanmıştır. Sistem şekildeki
konumda dengedeyken sızdır-
mayan piston F kuvvetiyle itilerek

kaptaki hava sıkıştırılıyor.
Buna göre, yapılan bu deneyle;
I. Akışkanların hızının arttığı yerde basıncı azalır.

Buna göre, II. Akışkanların kesitinin azaldığı yerde hızı artar.

III. Akışkanlar basıncın büyük olduğu yerden küçük
I. Suyun boruda yükselmesinin nedeni kılcallık et-
olduğu yere doğru akar.
kisidir.
II. Şekil - II'de, borudaki havanın basıncı, açık hava ilkelerinden hangileri doğrulanmıştır?

basıncından büyüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Buna göre,
III. Su ile boru arasındaki adezyon kuvveti etkisi, su-
I. Kaptaki suyun h yüksekliği ar-
yun kohezyon kuvveti etkisinden büyüktür. D) I ve III E) I, II ve III
tar.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Yayın gerilme kuvvetinin bü-
(Sıcaklık değişimleri ve çözünmeler önemsenmiyor.) yüklüğü değişmez.
Prf Yayınları
III. Kabın tabanına etki eden top-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II lam basınç artar.
D) I ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğru-

dur?
E) II ve III
Çözüm:
2. Küresel X ve Y cisimleri, içinde bir miktar su bulunan
Piston aşağıya doğru itildiğinde
kapalı kapta Şekil - I'deki gibi dengededir. İplerin ke-
hava sıkışır, su sıkışmaz. h değiş-
silmesi ile oluşan denge durumunda K noktasına et- 4. Plastik bir pet şişenin içine içerisinde hava olan bir mez. (I yanlış)
ki eden su basıncı değişmiyor; cisimlerin sıvı içinde balon ve bu balona iple bağlı bir çivi bırakılıyor. Da-
Gazın sıkışması neticesinde K cis-
ve dışındaki hacimleri de Şekil - II deki gibi V1, V2, V3, ha sonra pet şişenin içine tamamı dolmayacak şekil-
minin üstüne ve suyun basıncı
V4 oluyor. de su konuluyor. Pet şişenin ağzı kapatılıyor ve pet iletmesi ile altına etki eden ba-
şişe sıkıştırıldığında balon ve çivinin aşağı doğru in- sınçlar artmıştır fakat basınç farkı

diği, pet şişeye uygulanan kuvvet kaldırıldığında da oluşmadığından dolayı K’ye etki

balon ve çivinin yukarı doğru çıktığı gözleniyor. eden kaldırma kuvveti değişme-
miştir. K’ye etki eden kaldırma
Bu olay;
kuvveti değişmediği için yayda
I. Bernolli, uzama ya da sıkışma meydana

gelmemiştir. (ll doğru)
II. Paskal,
Gazın basıncının artması ile ve
III. Arşimet
Buna göre, aşağıdaki bağıntılardan hangisi kesin- kaba üstten F kuvveti uygulanma-
likle doğrudur? ilkelerinden hangileri ile ilgilidir? sı ile kabın tabanında hem içer-
de hem dışarda basınç artmış-
A) V1 = V2 B) V1 = V3 C) V1 = V4 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II tır. (lll doğru)
Cevap E
D) V2 = V3 E) V2 = V4 D) I ve III E) II ve III
1-E 2-D 3-D 4-E
109
5. Bileşik kapta, su ve sürtünmesi önemsiz piston şekil- 7. Bir X cismi bir sıvı içerisinde askıda kalarak dengelen-
deki gibi dengededir. miştir.
Bu durumda cisme etki eden kaldırma kuvvetinin

büyüklüğü F olduğuna göre,
ÖSYM Sorusu
I. Sıvının özkütlesini artırmak
X küpü K sıvısı içine konulduğun-
da Şekil I’deki konumda dengede II. Sıvının özkütlesini azaltmak
kalıyor. X ve Y küpü birbirine ya- III. Sıvıya aynı cins sıvıdan ilave etmek
pıştırılmadan L sıvısı içine üst üste
bırakıldığında ise denge konumu
işlemlerinden hangileri yapılırsa, cisim dengeye

geldiğinde cisme etki eden kaldırma kuvvetinin
Şekil II'deki gibi oluyor.
büyüklüğü yine F olur?
Kaba, bir miktar tuz ilave edilip karıştırılarak tu-
zun suda çözülmesi sağlandığında h1 ve h2 için A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ya da II

ne söylenebilir?

h1 h2
A) Artar Artar
B) Artar Azalır

C) Değişmez Artar
8. Taşma düzeyine kadar birbiri-
D) Azalır Artar
ne karışmayan X ve Y sıvılarıy-
Buna göre, cisimlerin ve sıvıla- E) Azalır Değişmez la dolu kaba ayrı ayrı bırakılan
rın özkütleleri ile ilgili,
K, L, M, N cisimleri sıvılarda şe-
I. K sıvısının özkütlesi L sıvısı- Prf Yayınları kildeki gibi dengede kalıyor.
nınkine eşittir.
Buna göre, bu cisimlerden
II. X’in özkütlesi Y’ninkine eşittir.
hangileri kendi ağırlığından
III. X’in özkütlesi L sıvısınınkin-
daha az ağırlıkta sıvı taşırmıştır?
den büyüktür.
yargılarından hangileri doğru A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M

olabilir?
D) Yalnız N E) M ve N
A) Yalnız I B) Yalnız II 6. Eşit bölmeli X cismi K sıvısı içine konulduğunda Şe-
kil - I’deki konumda dengede kalıyor. X cismi üzerine
C) Yalnız III D) II ve III
Y cismi konulup L sıvısı içine bırakıldığında ise den-
E) I, II ve III ge konumu Şekil - II’deki gibi oluyor.

Çözüm: 9. Şekildeki kapalı cam tüpte X, Y, Z gazları sürtünme-
si önemsiz, sızdırmaz K, L, M pistonlarıyla ayrılmışlar-
X cismi K'de yüzdüğü için özküt-
dır. K, L pistonları birbirine bağlantılı olarak, ortak ha-
lesi K'ninkinden küçüktür. X cis-
reket eden pistonlardır.
mi L'de ya askıda kalmış ya da
batmak istiyordur. L'nin özkütle-
si K'ninkinden küçüktür. (I yan-

lış, III doğru olabilir.)
Buna göre, cisimlerin ve sıvıların özkütleleri ile il-
X ve Y'nin özkütleleri eşit olabilir.
Bu durumda L'nin özkütlesi de X gili;

ve Y'ninkine eşit ise Şekil - II'de-
I. X’in özkütlesi L sıvısınınkine eşittir. X, Y, Z gazları şekildeki gibi dengede olduğuna
ki denge sağlanabilir. (II doğru
olabilir.) II. Y’nin özkütlesi L sıvısınınkinden büyüktür. göre, gazların PX, PY, PZ basınçları arasındaki iliş-
III. X’in özkütlesi Y’ninkine eşittir. ki nedir?
Cevap D
A) PX = PY = PZ B) PY = PZ > PX
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) PX > PY = PZ D) PX = PY > PZ
D) II ve III E) I, II ve III E) PY > PX = PZ

5-D 6-D 7-D 8-E 9-B
110
Ünite 4
1. Bir hava kabarcığı su dolu bardağın tabanında sabit 4. Kare prizma biçimindeki düzgün türdeş cisim birbiri-
duruyorken, bardakdaki su yüksekliği h'dir. Hava ka- ne karışmayan X, Y, Z sıvılarının bulunduğu kaplarda
barcığı bardaktan kurtulup su yüzeyine doğru yük- şekillerdeki gibi dengededir.
selmeye başlayıp suyun yarı yüksekliğine ulaştığında
bardaktaki su yüksekliği h1, hava kabarcığı tamamen ÖSYM Sorusu

suyun dışına çıktığında da bardaktaki su yüksekliği h2 Sırasıyla 25 N ve 30 N ağırlığın-
oluyor.
daki eşit hacimli K ve L cisimle-
ri, özdeş dinamometrelere asılı-
Buna göre; h, h1, h2 arasındaki ilişki nedir?
yor. K cismi S sıvısına, L cismi de
A) h2 < h < h1 B) h1 < h < h2 T sıvısına tümüyle batırıldığında
Cismin K noktasına etki eden sıvı basınçları sıra- dinamometrelerin her ikisi de 15
C) h < h2 < h1 D) h2 < h1 < h sıyla PI, PII, PIII olduğuna göre, bunlar arasında- N’yi gösteriyor.
ki ilişiki nedir?
E) h2 < h = h1 S sıvısının özkütlesi dS, T sıvı-
sınınki de d T olduğuna göre,
A) PI = PII < PIII B) PI = PII = PIII dS
oranı kaçtır?
dT
C) PI < PII < PIII D) PII < PI < PIII
E) PI < PII = PIII 2 3 4

A) B) C)
3 4 5
5 4
D) E)
4 3
2. K sıvısına bırakılan X ve Y cisimleri dengeye geldiğin-
de X ve Y'ye etki eden kaldırma kuvvetleri sırasıyla FX,
FY oluyor. K sıvısına L sıvısı karıştırılarak oluşturulan Çözüm:
türdeş karışımda X ve Y tekrar dengelendiğinde FX in Cisimler sıvılarda kaldırma kuv-
Prf Yayınları
arttığı, FY nin değişmediği ölçülüyor. vetleri kadar hafifler.

Buna göre, aşağıda verilenlerden hangi ikisinin öz- K'ye etki eden kaldırma kuvveti;
kütlesi aynı olabilir? FK = 25 – 15 = 10 N,
L'ye etki eden kaldırma kuvveti;

A) X ile Y'nin B) X ile K'nin C) X ile L'nin
FL = 30 – 15 = 15 N'dir.
D) Y ile L'nin E) K ile L'nin
5. Şekildeki düzenekte az şişiril- Kaldırma kuvveti,
miş balona bağlı dinamomet- Fkaldırma = Vbatan ∙dsıvı ∙g
re yukarı doğru çekilerek fark-

lı yüksekliklerde tutuluyor ve bağıntısı ile hesaplanır.
dinamometrenin gösterdiği (Batan hacim her iki cisim için

değer ve kaptaki su seviyesi eşit.)
not ediliyor. K için; 10 = V∙dS ∙g

Buna göre, yapılan bu ölçüm L için; 15 = V∙dT ∙g yazılır.
3. Düşey kesiti verilmiş kesik ko-
sonuçları; Buradan oranlama yapıldığında
ni biçimli kapta 10 °C sıcaklı-
ğında h yüksekliğinde su var- l. Sıvı derinliği arttıkça sıvı dS 2
= bulunur.
dır. Bu durumda suyun kabın basıncı da artar. dT 3

tabanına yaptığı basınç P dir. ll. Cisimlerin sıvıya batan hacimleri arttıkça cisimle- Cevap A
Kaptaki su yüksekliği 2h olun- re etki eden kaldırma kuvveti de artar.
caya kadar 50 °C sıcaklığında su konuluyor.
lll. Sıvıya tamamen batmış bir cisme etki eden kal-
Isıl denge sağlandığında, kabın tabanına yapılan dırma kuvveti, cismin sıvı içindeki konuma bağlı
basınç için ne söylenebilir? değildir.
(csu = 1 cal/g⋅°C , ısı kaybı önemsenmeyecektir.)
yargılarından hangilerine kanıt olarak gösterile-
bilir?
A) P den küçüktür. B) P kadardır.
C) P ile 2P arasındadır. D) 2P kadardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) 2P den büyüktür. D) II ve III E) I, II ve III

1-A 2-C 3-C 4-A 5-C
111
6. K, L, M cisimleri sıvı dolu ka- 9. Yapılan bir deneyde eşit hacimli K, L küresel cisimle-

ba şekildeki konumlardan ri, yeterince derin, sıvı dolu bir kabın üzerinden, eşit

serbest bırakılıyor. yükseklikten sıvıya bırakıldığında K cismi h, L de 2h
kadar derinliğe inip daha sonra ikisi de yüzüyor.
Cisimlerin hepsi kabın ta-
ÖSYM Sorusu
banına ulaştığına göre, Buna göre,
Düşey kesiti şekildeki gibi olan hangilerinin özkütlesi sıvı-
I. Sıvı içinde iken K ve L'ye uygulanan kaldırma kuv-
sistemde, sürtünmesiz ve sızdır- nın özkütlesinden kesinlik-
vetleri eşittir.
mayan piston x seviyesinde den- le büyüktür?
gededir. Pistonun üst yüzeyine II. K ve L yüzerken L'ye uygulanan kaldırma kuvveti
etki eden sıvı basıncı Psıvı, alt yü- A) Yalnız K B) Yalnız M C) K ve M daha büyüktür.
zeyine etki eden gaz basıncı da III. L'nin özkütlesi K'ninkinden büyüktür.
Pgaz dır. D) L ve M E) K ve L


Piston y seviyesine kadar çe- 7. Aynı cins türdeş maddeden yapılmış eşit hacimli küp
kilirse Psıvı ve Pgaz için ne söy-
ve silindir, yatay düzleme konulmuştur.
lenebilir?
Buna göre, küp ve silindir için;
Psıvı Pgaz

Prf Yayınları
I. yatay düzleme uyguladıkları basınç,
A) Artar Artar
II. yatay düzleme uyguladıkları basınç kuvveti,
B) Değişmez Azalır
III. kendi ağırlıklarına karşı dayanıklılık
C) Azalır Artar
D) Azalır Azalır niceliklerinden hangileri kesinlikle eşittir?
(Silindir yere tabanı üzerine konulmuştur.)
E) Artar Değişmez
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 10. Yuvarlak bir cisim, sabit hava akımı içinde, O nokta-
D) I ve II E) I ve III sından geçen sabit eksen etrafında ok yönünde dö-
nüyor.
Çözüm:

Piston yukarı çekildiğinde gazın
hacmi artar, Pgaz azalır.

Piston yukarı çekildiğinde sıvı,
daha geniş alana yayılacağı için
yüksekliği ve buna bağlı olarak
Psıvı azalır.
Buna göre,
Cevap D
8. Silindirik bir kap içindeki suda bir l. Cismin üst noktasına etki eden basınç alt nokta-
kutu ve kutu içindeki K cismi şe- sına etki eden basınca eşittir.
kildeki gibi dengededir. K cismi
ll. Hava akımı kesildiğinde cismin üst ve alt noktala-
kutudan alınınca su seviyesi 3h rına eşit basınç etki eder.
kadar azalıyor ve K cismi suya atı-
lll. Hava akımı artırıldığında cismin alt noktasına etki
lınca da su seviyesi h kadar artı- eden basınç değişmez.
yor.
Buna göre, K cisminin özkütlesi kaç g/cm3 tür?
(dsu = 1 g/cm3)
A) 0,5 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 4 D) I ve IlI E) l, II ve III

6-A 7-B 8-D 9-E 10-B
112
Ünite 4
1. Düşey kesiti şekildeki gibi olan I kolu açık, II ve III ko- 3. Özkütleleri farklı X ve Y sıvıları, ara bölmesinde K1 ve
lu kapalı kapta bulunan su ve hava belirtilen şekilde K2 tıpaları olan I, II, III kaplarında şekildeki gibi den-
dengededir. Özdeş K, L, M musluğu aynı anda tama- gededir.
men açılarak I kolundaki su seviyesi d düzeyine gel-
diğinde musluklar aynı anda kapatılıyor. Örnek:

Düşey kesiti verilen silindirik kap-

ta belirtilen düzeyde türdeş sıvı
vardır.

Tıpalar aynı anda alındığında hangi kaplarda K1 ve
K2 deliklerinden zıt yönlü sıvı akışı gerçekleşebilir?
Buna göre, musluklardan akan su hacimleri; VK,
VL, VM arasındaki ilişki nedir?


A) VK = VM > VL B) VM > VK > VL D) I ve III E) II ve III
C) VM > VK = VL D) VK > VM > VL Sıvı sıcaklığı arttırıldığında K
noktasına etki eden sıvı basın-
E) VK > VL = VM
cı % 60 arttığına göre, L nok-
tasına etki eden sıvı basıncı %
4. Düşey kesiti şekildeki gibi olan, kaç artmıştır? (Kap genleşme-
tamamen kapalı bileşik kap- si önemsenmiyor ve kaptan sıvı

ta su ve buz dengededir. Bu taşmıyor. Sıvı özkütlesi her nok-
durumda X ve Y gazlarının tada aynıdır.)
basıncı sırasıyla PX ve PY dir.
A) 20 B) 30 C) 60
Prf Yayınları

Sıcaklık sabit kalacak bi- D) 90 E) 120
çimde buz eritildiğinde PX
ve PY için ne söylenebilir?
Çözüm:
PX PY
Her bir bölmedeki su kütlesine
A) Artar Artar 100 birim diyelim. Bu durumda
K'nin üzerinde kalan su kütlesi
100 birim, L'nin üzerinde kalan-
C) Değişmez Değişmez su kütlesi 200 birim olur.
D) Artar Azalır K'nin altındaki 3 bölmeden do-
2. Kapalı kaptaki bir X cismi gaz
E) Azalır Azalır layı, su genleşerek K'nin üzerine
ve sıvı içerisinde şekildeki gi-
(her bir bölmeden 20 birim kay-
bi dengede iken cisme, gazın naklı) 60 birim sıvı çıkar ve K'ye
uyguladığı kaldırma kuvvetinin
basınç yapan sıvı kütlesi 160 bi-
büyüklüğü Fgaz, sıvının uygu- rim olur. (% 60 artış)

ladığı kaldırma kuvvetinin bü-
Bu durumda L'nin üzerine çıkan
yüklüğü de Fsıvı dır. 5. Aynı cins maddeden yapılmış iki türdeş silindir, yatay
sıvı kütlesi ise (L'nin altında 2 böl-
düzleme, tabanları üzerine konulmuştur.
Pompayla kapalı kaba biraz daha gaz ilave edilir- me var) 40 birim olur. L'nin ba-
Silindirlerin kendi ağırlıklarına karşı dayanıklılıkla- sınç yapan sıvı kütlesi ise 200 bi-
se Fgaz ve Fsıvı için ne söylenebilir?
rı farklı olduğuna göre, bu iki cisim için; rimden 240 birime çıkar. Bu da
(Gazların çözünmesi ihmal ediliyor.)
L'nin basıncının % 20 arttığı an-
I. tabana yaptıkları basınç, lamına gelir.
Fgaz Fsıvı
II. yükseklik, Cevap A
A) Artar Artar III. taban alanı
B) Artar Değişmez niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?
C) Artar Azalır
D) Değişmez Artar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Değişmez Değişmez D) I ve III E) II ve III
1-C 2-C 3-A 4-E 5-C
113
6. İçi boş silindirik K kabı X ve Y sıvılarında Şekil - I ve 9. İçinde bir miktar gaz bulunan cam tüp, sürtünmesiz
Şekil - II'deki gibi dengededir. halka ile şekildeki konumda dengededir.

Örnek:
Birbirine karışabilen, silindirik

kaptaki X ve Y sıvılarında karış-
madan önce K ve L cisimleri şe-

kildeki gibi dengededir.

Buna göre, Şekil - II'deki K kabının en az ne ka-
darı X sıvısı ile doldurulursa kap Y sıvısına tama- M musluğu açıldığında,
men batar?

I. Cam tüp aşağı yönde hareket eder.
(K kabın iç ve dış hacimleri eşit kabul edilecek.)
II. h yüksekliği azalır.
Sıvılar karıştırılarak türdeş ka- III. Tüpteki gazın basıncı azalır.
rışım oluşturulursa, K ve L'nin A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 5
6 3 2 3 6
denge durumu aşağıdakilerden yargılarından hangileri gerçekleşir?
hangisi gibi olur? (Gazın ağırlığı önemsenmiyor.)

7. Eşit hacim bölmeli düzgün, tür- D) I ve III E) I, II ve III

deş cisim, birbirine karışmayan

d, 2d, 4d özkütleli X, Y, Z sıvıla-
rında şekildeki gibi dengededir.

Prf Yayınları

M musluğu açılarak Y sıvısı ta-

mamen boşaltıldığında cismin

X sıvısına batan hacmi VX, Z sı-
vısına batan hacmi VZ oluyor.
V
Buna göre, X oranı kaçtır?
VZ
10. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kaptaki birbirine karış-
A) 2 B) 3 C) 5 D) 4 E) 3 mayan X ve Y sıvısında bir iple birbirine bağlı iki top
3 4 4 3 2
şekildeki gibi dengededir.
Çözüm:

K, sıvılarda yarı yarıya battığı için
özkütlesi sıvıların özkütlelerinin 8. Özdeş K, L, M kaplarında şekildeki gibi tutulan içleri
ortalamasına eşittir. X ve Y sıvı- su dolu ağızları tıpalı hortumların tıpaları açıldığında
kaplardan VK, VL, VM hacimlerinde su boşalıyor.
ları eşit hacimlerde karıştırılsaydı
K cismi karışımda askıda kalırdı.
L cismi tamamen Y sıvısında ol- İpteki gerilme kuvveti sıfırdan farklı ve T olduğu-
duğu için Y sıvısının hacmi, X sı- na göre, K musluğundan X sıvısının birazı ya da L
vısınınkinden küçüktür. Bu du-
musluğundan Y sıvısının birazı boşaltılırsa T için
rumda karışımın özkütlesi X'in
ne söylenebilir?
özkütlesine daha yakın olur.

K ve L karışımda batar.
K açılırsa L açılırsa
Cevap C Buna göre, VK, VL, VM arasındaki ilişki nedir? A) Azalır Değişmez
B) Azalır Artar
A) VM > VL > VK B) VM > VK = VL
C) VK = VL > VM D) VL = VM > VK
D) Artar Artar
E) VK = VL = VM E) Artar Değişmez
6-A 7-C 8-E 9-E 10-B
114
Ünite 4
1. 4.
Cevap C
Cevap E
2. Prf Yayınları
Cevap C
3.
5.
Cevap A Cevap C
115
BAŞLIK
6. 8.
Cevap E
Cevap A
9.
Prf Yayınları
7.
Cevap E
10.
Cevap C Cevap B
116
KARMA TESTLER
[1., 2., 3., 4. ÜNITELER]
KARMA TESTLER,
1. ÜNİTE: FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ
2. ÜNİTE: MADDE VE ÖZELLİKLERİ
3. ÜNİTE: ISI VE SICAKLIK
4. ÜNİTE: BASINÇ - KALDIRMA KUVVETİ
ÜNİTELERİNİN KAZANIMLARINI
İÇERMEKTEDİR.
KARMA TEST (1., 2., 3. VE 4. ÜNİTELER) Test - 1
1. Krom bir bardağı musluk suyu ile ağzına kadar doldu- 4. Ayşe ile Zehra, okula giderken iki tane metal bileklik
ran Ayşe, bunu derin dondurucuya koyarak kısa sü- buluyorlar. Bu bileklikler ile ilgili “Yapıldıkları madde-
reli aralıklarla kontrol ediyor. Ayşe su seviyesinin bar- ler aynıdır.” hipotezini söylüyorlar.
dağın taşma düzeyine göre önce düştüğünü, sonra
Bu hipotezin doğrulanması veya yanlışlanmasında;
yükseldiğini ve buz olduğunda da bardağın taşma se- Örnek:
viyesinin üzerine çıktığını gözlemlemiştir. I. öz ısı,
Isı kaybeden gaz taneciklerinin
Ayşe'nin bu gözlemi ile; II. kütle, sıvı hale geçmesine yoğuşma
III. özkütle adı verilir.
I. Suyun, belirli bir sıcaklığın üstünde ve altındaki
niceliklerinden hangileri kullanılabilir? Buna göre,
değerlerde hacmi artar.
I. Soğuk bir limonata bardağının
II. Sıvıların genleşme katsayıları, katılarınkinden kü-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III çevresinde damlacıklar oluş-
çüktür.
ması
III. Buzun genleşme katsayısı, kromunkinden büyük- D) I ve III E) II ve III
II. Sabah saatlerinde bitki yap-
tür. raklarının üzerinde su dam-
hipotezlerinden hangileri doğrulanır? laları oluşması
III. Koşan bir sporcunun vücu-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II dunda damlacıklar oluşması
olaylarından hangileri yoğuş-

D) I ve III E) I, II ve III 5. Dünya'nın çeşitli ülkelerinde gümüş ticareti yapan maya örnek verilebilir?
bir tüccar, ürün alıp satarken ürünün;
A) Yalnız I B) I ve II
I. kütle,
II. ayar,
2. Aşağıda verilenlerden hangisi fizik biliminin nük- E) I, II ve III
III. hacim
leer fizik alt dalı ile ilişkilidir?
Prf Yayınları
niceliklerinden hangilerini kullanmalıdır?
A) Isı yalıtımı için çift cam kullanılması Çözüm:

B) Güneş pillerinin üretilmesi Soğuk bardağa çarpan gaz hal-
D) I ve II E) II ve III deki su molekülleri bardak yü-
C) Bazı hastalıkların tedavisinde X ışınlarının kullanıl-
ması zeyinde ısı kaybederek sıvı ha-
le gelir.
D) Uzay araçlarında kullanılan yakıtların üretilmesi
Gece sıcaklığın düşmesi ile soğu-
E) Teleskop, dürbün gibi araçların üretilmesi yan yapraklara çarpan gaz mole-
külleri yoğuşarak sıvı hale gelir.
6. Düşey kesitleri verilen ve taban alanları A, 2A olan si- III'te verilen durum ise terlemedir.
lindirik kaplardaki X, Y sıvılarının kap tabanına uygu-
(I ve II'deki durumlar yoğuşmaya
ladığı sıvı basınç kuvvetleri eşittir.
örnek olarak verilebilir.)
3. "Bir hemşire hasta olan bebeğin yüzüne doğru tut-
tuğu lazer termometre ile bebeğin vücut sıcaklığının Cevap B

39,5 °C olduğunu kağıda not alarak, annesine bebe-
ği ılık suyla yıkamasını, aksi takdirde çocuğun hava-
le geçireceğini ifade ediyor."

Yukarıda verilen bilgilere göre, fizik bilimi ile ilgili;
Kaplardaki sıvılar yer değiştirildiğinde,
I. Olayları açıklarken diğer disiplinlerle ilişki kurarak
ortak hareket eder. I. X'in kap tabanına yaptığı basınç azalır.
II. Nicel veya nitel gözlemler yapar. II. Y'nin kap tabanına yaptığı basınç artar.
III. Ölçümleri değerlendirerek öngörüler ortaya ko- III. X ve Y'nin kap tabanına yaptığı basınç kuvvetleri
yup tedbirler alır. eşit olur.
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) I, II ve III

1-D 2-C 3-C 4-D 5-D 6-E
119
KARMA TEST (1., 2., 3. VE 4. ÜNİTELER)
7. Ayşe, metal bir para üzerine su dolu damlalıktan, pa- 10. Birbirine karışmayan X, Y sıvılarının bulunduğu kap-
ranın yüzeyinden taşmayacak şekilde özdeş damlalara konulan eşit hacim bölmeli P, R, S cisimleri şe-
lardan en fazla n tane damlatabiliyor. kildeki gibi dengededir.
Buna göre, Ayşe;

Örnek:
I. Damlalıktaki suyun sıcaklığını artırmak
Şekildeki eşit kollu terazide taş-
ma düzeyine kadar su dolu kap M
II. Damlalıktaki suya deterjan eklemek
kütleli dara ile dengelenmiştir. Ta- III. Damlalıktaki suya tuz eklemek

şırma kabına K cismi bırakıldığın-
verilenlerinden hangilerini yaptığında n artar?
da, sıvı akışı bittikten sonra den-
genin bozulmadığı gözleniyor. P, R, S cisimlerinin ağırlıkları sırasıyla GP, GR, GS
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?

A) GP > GR > GS B) GR > GP > GS

C) GS > GP > GR D) GS > GR > GP

E) GP = GR = GS
Buna göre, K cismi ile ilgili; 8. Fizik dersinde öğretmen Elif'ten basınçla ilgili bildiği
I. Suda yüzmektedir. bilgileri anlatmasını ister.
II. Kabın tabanına batmıştır. Elif;
11. Özdeş ve türdeş küplerin birbirine yapıştırılması ile
I. Basıncın birimi Pascal ( Newton ) dir.
III. Suda askıda kalmıştır.
metre2 oluşturulmuş K ve L cisimleri Şekil - I ve Şekil - II'de-
ki gibi yatay düzleme konuluyor.
Prf Yayınları
dur? II. Basınç kuvveti, yüzeyin tamamına dik etki eden
kuvvettir.
III. Basınç vektörel bir niceliktir.
C) I ya da II D) I ya da III
bilgilerini aktarır.
E) II ya da III
Buna göre, Elif'in verdiği bilgilerden hangileri yan-
lıştır? K'nin yere yaptığı basınç PK, L'ninki de PL olduğu-
P
na göre, K oranı kaçtır?
PL
Çözüm: A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Denge bozulmadığına göre, sol D) I ve II E) II ve III
kapta ağırlaşma olmamıştır. Ta- A) 3 B) 2 C) 4 D) 5 E) 6
5 3 5 6 5
şırma kabına bırakılan cisim suda
yüzüyorsa ya da askıda kalmış-
sa K'nin ağırlığı taşan su ağırlı-
ğına eşittir.
K, suda batsaydı sol kefe ağır-

laşırdı. 9. Isıca yalıtılmış bir kaptaki saf suya bir parça buz atıl-
Cevap D 12. İçinde taşma seviyesine kadar su bulunan kabın içi-
dığında, buzun toplam kütlesinin atıldıktan bir süre
ne, X katı cismi atıldığında kaptan 20 g su taşmakta-
sonra azaldığı sonra ise değişmediği gözleniyor.
dır.
Buna göre,
I. Buzun ilk sıcaklığı 0 °C'nin altındadır.

II. Suyun ilk sıcaklığı 0 °C'nin üstündedir.

III. Buzun son sıcaklığı 0 °C'dir.

X cisminin kütlesi 50 g olduğuna göre, özkütlesi
kaç g/cm3 tür? (Suyun özkütlesi: 1 g/cm3)
D) II ve III E) I, II ve III A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 3,5 E) 5

7-C 8-C 9-E 10-C 11-C 12-B
120
1. Ali ve Ayşe özdeş küpleri X, Y sıvılarının bulunduğu 3. Kenar uzunlukları eşit türdeş K, L küpleri bir sıvı için-
kaplarda F1 ve F2 kuvvetleri ile şekildeki gibi dengede şekildeki konumlarda dengededir.
de tutmaktadır.

ÖSYM Sorusu

Şekildeki cıva termometresi bir

odanın sıcaklığını göstermekte-
dir.

Buna göre,

Á F1 ve Á F2 nin büyüklükleri sıfırdan farklı olduğu-
I. K'nin tabanındaki sıvı basınç kuvveti L'ninkinden
na göre,
küçüktür.
I. ÁF1 ve ÁF2 kuvvetlerinin büyüklükleri eşittir.
II. K ve L'nin alt ve üst yüzeylerine uygulanan basınç
II. X sıvısının uyguladığı kaldırma kuvveti Y'ninkinden kuvvetlerinin farkları eşittir.
küçüktür.
III. K'nin ağırlığı L'ninkinden küçüktür.
III. Kuvvetler kaldırılıp denge sağlandığında sıvıların
uyguladığı kaldırma kuvvetleri azalır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III Buna göre, bu odanın sıcaklı-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ğı nedir?
A) 20 °C B) 22 °C C) 22 K
D) 24 °C E) 24 K
Prf Yayınları
4. Ayşe, kütlesi 3 gram olan 22 ayar bir bilezik almıştır.

Çözüm:
Buna göre, Ayşe'nin bileziğindeki diğer metal-
lerin kütlesi kaç gramdır? (24 ayar altında yaban-
cı metal yoktur.)

A) 0,11 B) 0,22 C) 0,25 D) 0,50 E) 0,62
2. Cem, yapılan etkinlikte bir tuğlayı kuma farklı yüzeyle-
ri üzerine I ve II'deki gibi koyuyor. Daha sonrada tuğla
üzerine III'teki gibi ağırlık koyarak tuğlanın kuma bat-
Şekilde her 10 °C sıcaklık aralığı
ma miktarını gözlüyor.
beş bölmeye ayrılmıştır.

Dolayısıyla her bölme 2 °C sıcak-

5. Akma düzeyine kadar sıvıyla do- lık değişimine karşılık gelir. Sıvı,
20 °C'nin üzerinde 2 bölme yük-
lu bir kaba, sıvıda çözünmeyen
seldiğine göre termometrenin
K, L cisimleri yüzeyden bırakıldı-
gösterdiği değer 24 °C'dir.
ğında şekilde verilen konumlarda
dengede kalıyor. (Not: Termometre üzerinde yazan
°C ifadesi derecelendirmenin °C
Cem'in yaptığı bu etkinlik sonucunda, K'nin taşırdığı sıvının hacmi cinsinden yapıldığı anlamını taşır.)
L'ninkinden büyük olduğuna göre,
I. Temas yüzeyi ile basınç ters orantılıdır. Cevap D
I. K'nin kütlesi L'ninkinden büyüktür.
II. Kuvvet ile basınç doğru orantılıdır.
II. K'nin kütlesi L'ninkinden küçüktür.
III. Kuvvet ve temas yüzeyi aynı oranda artırılırsa ba-
sınç değişmez. III. K ve L'nin kütleleri eşittir.
çıkarımlarından hangileri yapılabilir? yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ya da III E) I ya da II ya da III

1-B 2-B 3-C 4-C 5-E
121
6. Dış ortamdan ısıca yalıtılmış, şekildeki K, L, M kapla- 9. Düşey kesitleri şekilde verilen kaplardaki özdeş, sız-
rında 0 °C, 4 °C ve 8 °C sıcaklıkta sular vardır. Bu su- dırmaz ve sürtünmesi önemsiz pistonlara F1, F2 kuv-
lara 0 °C'de buz parçaları bırakılıyor. vetleri uygulanarak kaplardaki sular dengelenmiştir.

Örnek:
Şekil - I'deki kaba K, L muslukla-

rından dK, dL özkütleli sıvılar akı-
tılıyor. 0 - 2t zaman aralığında yal-
nız K, 2t - 3t zaman aralığında K
Kaplara buz bırakıldıktan bir süre sonra,
ve L birlikte açıldığında kap taba-
nındaki sıvı basıncının zamana Buna göre,
I. K’deki su seviyesi değişmez.
bağlı değişim grafiği Şekil - II'de-
ki gibi oluyor. II. L’deki su seviyesi artar. I. F1 > F2 dir.
III. M’deki su seviyesi azalır. II. Pistonlara etki eden sıvı basınçları eşittir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? III. Pistonlar eşit miktar itilerek dengelendiğinde pis-
tonlara uygulanan kuvvetlerdeki artışlar eşit olur.

D) I ve III E) Il ve III

Musluklardan akan sıvıların de- 7. I. Gezegen ve yıldızlar nasıl hareket eder?
dK
bileri eşit olduğuna göre, II. Kablosuz bağlantı olan Wi-Fi ile nasıl veri iletimi
dL
oranı kaçtır? yapılır?
III. Hastanelerde hastalık tanısında kullanılan röntgen 10. Bir öğrenci basıncın erime noktasını değiştirdiği pren-
Prf Yayınları
1 1 1
A) B) C) cihazı ile nasıl görüntü elde edilir?
7 5 4 sibine örnekler vermek istiyor.
1 2 Yukarıda verilen sorulardan hangilerinin cevapla- Buna göre,
D) E)
3 3 rı, fizik biliminin ortaya koyduğu bilgilerle verilir?
I. Dağların zirvelerindeki karların daha geç erimesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. Kışın kara yollarına tuz serpilmesi
D) I ve III E) I, II ve III III. Araçların lastiklerinin geçtiği yerlerdeki karların da-

Çözüm:
ha çabuk erimesi
Sıvıların debileri eşit olduğuna
göre, ilk 2t sürede sıvı yüksek- durum ya da nedenlerinden hangileri bu öğrenci-
liği h kadar artmışsa 2t - 3t aralı- 8. nin vereceği örnek olabilir?

ğında sıvı yüksekliği h kadar da-
ha artmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2t anı için, D) I ve III E) II ve III

P = h⋅dK
3t anı için,
h h
5P = h⋅dK + d + dL olur.
2 K 2
11. I. Manometre → Atmosfer basıncını ölçer.
İki denklemden
dK II. Altimetre → Yükseklik ölçer.
1
= bulunur.
dL 7 III. Batimetre → Deniz düzeyinden derinlik ölçer.

Cevap A
IV. Barometre → Kapalı kaptaki gaz basıncını ölçer.
Kesit alanları farklı, aynı cins camdan yapılmış iki
Yukarıda verilen ölçüm araçlarının karşılarında ölçtü-
kılcal boru farklı sıvılara daldırıldığında borularda-
ğü nicelikler belirtilmiştir.
ki sıvı görünümleri yukarıda verilenlerinden han-
gileri gibi olabilir? Buna göre, hangileri doğru belirtilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IV A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) II ve III E) III ve IV D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

6-C 7-E 8-B 9-B 10-D 11-B
122
1. l. Aracının sürat göstergesini kontrol ederek, hız sı- 4. Laboratuvarda deney yapan bir öğrenci özdeş kılcal
nıra uyan otomobil sürücüsü boruları su ve civa dolu kaplara daldırıyor.
Il. Bir kilogram un yerine, büyükçe bir kap un kulla- Buna göre, borulardaki sıvıların konumları aşağı-
nan aşçı dakilerden hangisi gibi olabilir?
ÖSYM Sorusu
IIl. Suya elini sokarak sıcak olduğuna karar veren ki-
şi Sıcaklığı sürekli 80 °C olan bir sa-
unada, tahta döşemeye dokunul-
Yukarıda verilen durumlardan hangilerinde nicel
duğunda hissedilen sıcaklık, ay-
gözlem yapılmıştır? nı anda tahtaya çakılı metal çiviye
dokunulduğunda daha yüksek
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III hissedilir.
D) I ve II E) I ve III Buna göre dokunmadan önce,

I. Ahşabın sıcaklığı çivininkine
eşittir.
II. Ahşabın sıcaklığı çivininkin-
den küçüktür.
III. Ahşabın ısısı çivininkinden kü-
2. Aynı cins maddeden yapılmış, tabanları üzerine yere
çüktür.
konulmuş, K ve L silindirlerininden K'nin yere yaptığı
IV. Ahşabın ısısı çivininkine eşittir.
basınç, L'ninkinden küçüktür.
Buna göre, K'nin;
dur?
I. taban alanı,
A) Yalnız I B) I ve III
II. yükseklik,
C) I ve IV D) II ve III
III. kendi ağırlığına karşı dayanıklılık
Prf Yayınları
E) II ve IV
niceliklerinden hangileri L'ninkinden kesinlikle bü-
yüktür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IlI 5. Taban yarıçapı 10 cm, yüksekliği 40 cm olan düzgün Çözüm:
silindir şeklindeki bir kaba 3 litre su konuluyor. Aynı ortamda uzun süre kalmış ci-
D) l ve II E) ll ve III
simler ortamla ısıl dengeye ulaş-
Buna göre, kabın % kaçı su ile doludur?
mıştır.
(p = 3 alınız.)
Isıl dengedeki cisimlerin sıcaklık-
ları eşittir. (I doğru, II yanlış)
A) 25 B) 40 C) 50 D) 75 E) 80
Sıcaklıkların farklı hissedilmesinin
3. Birbirlerine yapıştırılmış özdeş küplerden oluşan ci- nedeni cisimlerin ısı iletkenliği-
simler bir dinamometre ile Şekil - I, Şekil - II ve Şe- nin farklı olmasından kaynaklanır.
kil - III'teki gibi ayrı ayrı tartılıyor. Isı, alınıp verilen bir enerjidir. Bir
maddenin ısısından bahsedile-
6. Eşit miktarda çelikten yapılan P ve R gemilerinden mez. (III ve IV yanlış)
P'nin hacmi R'ninkinden büyüktür. Cevap A
Gemiler suda yüzdüğüne göre,
I. P gemisinin ortalama özkütlesi R'ninkinden kü-

çüktür.
II. P ve R gemilerinin suya batan hacimleri eşittir.

III. P gemisinin taşıyacağı maksimum yük R'ninkine

eşittir.
Şekil - I'de ve Şekil - II'de dinamometrede okunan
değerler sırasıyla 8 N ve 6 N olduğuna göre, Şe-
kil - III'te kaç N'dir?
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 12 D) I ve III E) I, II ve III

1-A 2-C 3-C 4-C 5-A 6-C
123
7. Taşma düzeyi 500 cm3 olan taşırma kabı, 300 cm3 10. Düşey kesiti verilen kaba bir
düzeyine kadar su doludur. Bu kaba kütleleri topla- bardak d özkütleli K sıvısı ko-
mı 1280 g olan özdeş ve türdeş 5 tane küp atıldığın- nulduğunda kap tabanındaki
da kaptan 120 cm3 su taşıyor. sıvı basıncı P, sıvı basınç kuv-
ÖSYM Sorusu veti F oluyor.

Küçük bir odaya sıcaklıkları fark- Bu kaba, K sıvısı ile karışmayan bir bardak 2d öz-
lı olan eşit kütleli K, L, M sıvıları kütleli sıvı ilave edilirse,
şekildeki özdeş cam kaplarla ko-
nuyor. Yeterince beklenildiğinde
I. Sıvı basıncı 3P olur.

sıvıların sıcaklığı sabit kalıyor ve II. Sıvı basıncı 2P ile 3P arasında olur.
20 °C olarak ölçülüyor.
III. Sıvı basınç kuvveti 3F olur.
Buna göre, küplerin özkütlesi kaç g/cm3 tür? yargılarından hangileri doğrudur?

A) 3,2 B) 3,6 C) 4,0 D) 4,8 E) 6,4 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Buna göre, D) I ve III E) II ve III
I. K, L, M sıvılarının öz ısıları fark-
lıdır.
II. K, L, M sıvılarının ilk sıcaklık-
ları 20 °C’nin üzerindedir.
III. Ölçüm yapıldığında kapların 8. Ağzı açık bir kapta soğutulan bir suyun donma
11. "Kristal yapıdaki cisimlerin yüzeylerine dışarıdan uygu-
bulunduğu ortamın hava sı- noktası;
lanan basınç ile orantılı olarak yüzeyler arasında po-
caklığı 20 °C’dir.
I. kabın bulunduğu yerin deniz seviyesinden yük- tansiyel farkı oluşur. Buna piezoelektrik olayı denir."
yargılarından hangileri kesin- sekliği,
likle doğrudur? Buna göre;
Prf Yayınları
II. kapta bulunan su miktarı,
I. elektronik tartı aletleri,
A) Yalnız I B) Yalnız II III. suyun saflık derecesi
II. kristal ses mikrofonları,
C) Yalnız III D) I ve III niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
III. açık hava basıncını ölçen ibreli barometre
E) II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III araçlarından hangileri piezoelektrik olayının tek-
nolojideki uygulamalarındandır?
Çözüm:
K, L, M sıvıları bir süre sonra or- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tamla ısıl dengeye gelmiştir ve sı- D) I ve III E) I, II ve III
caklıkları, ortamın sıcaklığına eşit
olmuştur.
Bununla birlikte sıvıların baş-

langıçtaki sıcaklıkları ve öz ısıla-
9. Sıcak bir fırında bir süre kalan ekmek dilimleri ile pa-
rı hakkında birşey söylenemez. tatesler mutfak tezgahı üzerinde bir süre bekletiliyor.
Bu süre sonunda ekmek dilimlerinin soğuduğu, pa- 12. Birbirine yapıştırılmış K, L küpleri su dolu bir kaba ko-
Cevap C
tateslerin ise sıcak olduğu gözleniyor. nulduklarında su içinde askıda kalıyor.
Buna göre, gözlenen bu olayın nedeni; Buna göre; K, L küpleri su dolu kaba ayrı ayrı su
yüzeyinden bırakıldığında;
I. Patateslerin ilk sıcaklığının ekmek dilimlerininkin-
den yüksek olması
II. Patateslerin ısı sığasının, ekmek dilimlerininkin-

den büyük olması
III. Patateslerin ısıl iletkenliğinin, ekmek dilimlerinin-
kinden büyük olması
verilenlerinden hangileri olabilir? verilenlerinden hangileri gibi dengede kalabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) II ve III

7-C 8-D 9-B 10-B 11-C 12-B
124
1. Güneş sistemini ve gezegenlerin hareketini inceleyen 4. Öğretmeni Ezgi'ye, adezyon kuvvetleri ile gerçekle-
Kepler bunları açıklamak için üç kanun geliştirmiştir. şen olaylara örnekler vermesini ister.
Kepler bu kanunları geliştirirken bilimsel bilgiye Buna göre,

ulaşmak için;
I. Çay bardağının tabaktaki sudan dolayı çay taba- Örnek:
I. düşünce deneyi, ğına yapışması
Deniz düzeyinde ısıca yalıtılmış
II. gözlem, II. Su damlasının küresel bir şekil alması bir kapta sıcaklığı –20 °C olan
III. akıl yürütme III. Boyadan çıkarılan fırçanın tellerinin birbirine ya- 10 g buz ile sıcaklığı 60 °C olan
pışması 20 g su karıştırılıyor.
yöntemlerinden hangilerini kullanmış olabilir?
olaylarından hangileri Ezgi'nin doğru olarak vere- Buna göre, ısıl dengeye ulaşıl-
dığında;
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III ceği örnek olabilir?
I. Buzun tamamı erir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. Denge sıcaklığı 0 °C olur.
D) I ve III E) I, II ve III III. Denge sıcaklığı 0 °C'nin üze-

rinde olur.

dur? (csu = 1 calg⋅ °C ;
2. Bir kapta bulunan saf sıvının kaynama süresi bo-
cbuz = 0,5 cal/g⋅°C ; Lbuz = 80 cal/g)
yunca, sıvıya ait;
I. Sıcaklık A) Yalnız I B) Yalnız II
II. Isı sığası

5. Galileo'nun Küp Kök Yasasına göre, bir binanın; C) Yalnız III D) I ve II
III. Özkütle I. Yük taşıyıcılarının (direkleri, temelleri) kalınlığı faz- E) I ve III

la ise daha dayanıklı olur.
niceliklerinden hangileri değişmez?
II. Boyutları aynı oranda artırılırsa daha dayanıklı olur.
Prf Yayınları
Çözüm:
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. Boyutları aynı oranda azaltılırsa daha dayanıklı
olur.


3. Düşey kesiti şekildeki gibi olan birleşik kabın K ve M
kollarının ucu açık, içinde bir miktar gaz olan L kolu Suyun ve buzun 0 °C'ye ulaşana
kapalıdır. kadarki ısı değişimlerini yazalım.
m⋅c⋅DT'den
20⋅10⋅60 = 1200 cal

6. Aynı sıcaklıktaki sularla dolu bir cezve ve bir çaydan- 10⋅0,5⋅20 = 100 cal
lık özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtılıyor. Buzun tamamının erimesi için ge-

rekli ısı ise mL'den
Sular kaynamaya başlamadan ısıtıcılar kapatıldı-
10⋅80 = 800 cal'dir.
ğına göre,
Suyun verdiği ısı buzun tamamı-
Musluk açılıp yeniden denge sağlanıncaya kadar I. Cezvedeki suyun sıcaklığı çaydanlıktakinden yük- nı eritir ve denge sıcaklığı 0°C'nin
K, L, M kollarındaki sıvı yükseklikleri için ne söy- sektir. üzerinde olur.
lenebilir? II. Cezve ve çaydanlıktaki sulara verilen ısı enerjileri Cevap E
eşittir.
K L M
III. Isıtılmaya devam edilseydi, cezve ve çaydanlıkta-
A) Artar Azalır Azalır
ki sular aynı sıcaklıkta kaynardı.
B) Artar Artar Azalır
C) Azalır Azalır Azalır
D) Değişmez Artar Azalır A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Artar Artar Artar D) I ve III E) I, II ve III
1-E 2-D 3-A 4-D 5-E 6-E
125
7. Boyutları eşit K, L küpleri ile türdeş bir sıvının küt- 9. Şekildeki düzenekte V hacimli K
le - hacim grafikleri şekildeki gibidir. küpü, birbirine yapıştırılmış V ha-
cimli L ve M küplerine iple bağla-

narak su dolu bir kapta şekildeki
gibi dengelenmiştir.
ÖSYM Sorusu
Baca santralleri olarak adlandırı- Cisimler arasındaki ip gergin

lan şekildeki sistemde; güneş pa- olduğuna göre,

nelleri yardımıyla ısıtılan havanın,
birkaç yüz metre uzunluktaki ba-
I. K'nin özkütlesi suyunkinden küçüktür.

ca içerisinden geçerken türbinleri II. L'nin özkütlesi suyunkinden büyüktür.
döndürmesi sonucu elektrik ener- III. M'nin özkütlesi suyunkine eşittir.
K ve L küpleri birbirine yapıştırılmadan üst üste
jisi elde edilir.
konulup bu sıvıya bırakıldığında aşağıdakilerden
hangisi gibi dengede kalır?


Temiz enerji kaynaklarından bi-

ri olarak da bilinen baca sant-
rallerinin çalışması,

I. Gazlar basınç farkından dola-
yı hareket eder.
10. Birbirine karışmayan özkütleleri farklı X, Y sıvıları bir
Prf Yayınları
II. Gazların akış hızı basınç far- U borusunda şekildeki gibi dengededir.
kıyla doğru orantılıdır.
III. Isınan hava yükselir.

prensiplerinden hangileriyle il-
gilidir?

E) I, II ve III 8. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kapalı kapta su, hava
ve içinde X gazı bulunan cam tüp bulunmaktadır.
K noktasındaki sıvı basıncı PK, L noktasındaki PL
P
Çözüm:
olduğuna göre, K oranı kaçtır?
PL
Yukarıda yapısı hakkında kısaca

bilgi verilen baca santrallerinin A) 2 B) 3 C) 4 D) 2 E) 3
çalışması I, II, III'te verilen pren- 2 3 3 4

siplerin üçü ile de ilgilidir.
Cevap E

Buna göre, cam tüp ok yönünde hareket ettirilirken;
I. Kap tabanındaki sıvı basıncı artar.

II. X gazının basıncı azalır.
III. Havanın basıncı değişmez.
11. Özkütlesi 4 g/cm3 olan bir maddeden yapılmış küre-
nin hacmi 300 cm3 tür.
Bu maddenin kütlesi 1100 g olduğuna göre, küre-
nin içindeki boşluğun hacmi kaç cm3 tür?
D) I ve II E) II ve III A) 15 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40

7-B 8-D 9-A 10-C 11-B
126
ÜNİTE 5
HAREKET VE KUVVET
ÜNİTE 5
HAREKET
KUVVET
NEWTON'IN HAREKET YASALARI
SÜRTÜNME KUVVETİ
Ünite 5
KONUM, YER DEĞİŞTİRME, SÜRAT, HIZ Test - 1
1. Hareket, seçilen referans noktasına göre, yer değiş- 4. Terminalden Ahmet'i uğurlamaya gelen Ayşe, yerde
tirme olarak tanımlanır. Bu nedenle hareket göreceli- sabit durduğu bir noktadan harekete geçen otobüs-
dir. teki Ahmet'e yolculuk öncesi son kez bakmaktadır.
Buna göre, Yukarıdaki hikayeye göre,

HAREKET
I. Dünya üzerindeyken Dünya'nın hızının fark edil- I. Ahmet, Ayşe'ye göre hareket etmektedir.
Konum
memesi II. Ahmet, otobüs şoförüne göre hareket etmemek-
Herhangi bir noktanın, seçilen bir
II. Hareket eden otobüsteki iki yolcunun birbirine gö- tedir.
noktaya (referans noktası) olan yön-
re hareket etmemesi III. Ahmet'e göre Ayşe'nin konumu sabittir. lü uzaklığına denir.
III. Yağmur yağdığında su damlalarının yeryüzüne
belirli bir hızla düşmesi
olaylarından hangileri hareketin göreceli olması- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
na örnek verilebilir? K noktasının konumu –100 m,

L noktasının konumu 50 m'dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Hareket
D) II ve III E) I, II ve III Bir cismin konumunun zamanla de-
ğişmesidir.
5. Sabit süratle dönen lunaparktaki bir dönme dolabın; Ah- Not

met A kabininde, Betül B kabindedir. Ceren ise yerde
Hareket, göreceli bir olgudur. Ha-
sabit bir noktadan Ahmet ve Betül'ü seyretmektedir. reket, seçilen bir referans siste-
2. Doğrusal yolda hareket eden bir cismin hareketi-
Buna göre, mine göre değişir.
ni açıklamak için kullanılan;
Yere göre hareket eden araç
I. konum, l. Dönme dolabın dönme eksenine göre A ve B ka-
içindeki bir kişi, yanındaki ki-
binlerinin konumu sabittir.
Prf Yayınları
II. yer değiştirme, şiyi hareketsiz, yerde duran

ll. Betül'e göre Ahmet hareketsizdir. birini ise hareket ediyormuş
III. alınan yol
lll. Ceren'e göre Ahmet ve Betül hareket etmektedir. gibi algılar.
niceliklerinden hangilerini ifade etmek için yön
belirtilmelidir? yargılarından hangileri doğrudur?
Hareket Çeşitleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız Ill Öteleme hareketi: Bir noktadan
başka bir noktaya gitme şeklin-
D) I ve II E) II ve III D) l ve lIl E) lI ve lll
deki harekettir.
Dönme hareketi: Bir eksen et-

rafındaki çembersel harekettir.
Titreşim hareketi: İki nokta ara-

sında sürekli gelme gitme hare-
3. Günlük yaşamda karşılaştığımız bazı hareketlerin han- 6. Özel araçları ile Trabzon'dan
ketidir.
gi tür bir hareket olduğu 3 işareti ile aşağıdaki tablo- İstanbul'a seyahat eden Öz-
da işaretlenmiştir. demir Ailesi'nin, yol kenarın- Yörünge
da rastladığı tabelalardan bi- Hareketlinin aldığı yolun şeklidir.
Öteleme Dönme Titreşim ri görselde verilmiştir.
Yer Değiştirme
Kuşların kanat çırpması 3 Buna göre, tabeladaki 55 ve
Bir cismin ilk konumunu son konu-
Rüzgar türbininin çalışması 3 540 sayıları;
muna birleştiren yönlü uzaklıktır.
Gitar telinin hareketi 3 I. Vektörel niceliklere ait büyüklüklerdir. Vektöreldir. Birimi metredir. ∆Áx
II. Skaler niceliklere ait büyüklüklerdir. ile gösterilir.
Otobüsün ilerlemesi 3
III. Tabelanın bulunduğu yerden, belirtilen yerleşim ∆Áx = Áxson – Áxilk
Yürüyen merdivende duran
bir kişinin yere göre hareketi
3 yerlerine giden yolun uzunluğudur.

Buna göre, yukarıda verilen işaretlemelerden kaç
L'den K'ye giden bir hareketlinin yer
tanesi doğru yapılmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III değiştirmesi Áxson – Áxilk bağıntısından;
(–100) – (50) = –150 m'dir.
1-C 2-D 3-C 4-B 5-C 6-E
129
KONUM, YER DEĞİŞTİRME, SÜRAT, HIZ
7. Krokisi verilen mahalle- 10. “Sürat” ve “hız”, fizik biliminde kullanılan nicelikler-
de her karenin kenar dendir.

uzunluğu 60 m'dir.
Buna göre, bu niceliklerle ilgili;
A noktasındaki evin-
Sürat l. SI birim sistemindeki birimleri aynıdır.
den çıkıp B noktasın-
Birim zamanda alınan yoldur. Alı- ll. Biri skaler, diğeri vektörel büyüklüktür.
daki bakkala 2,5 daki-
nan yolun geçen zamana oranın-
dan bulunur. kada giden çocuğun ortalama hızı kaç m/dk'dir? lll. Biri türetilmiş, diğeri temel büyüklüktür.
Alınan yol yargılarından hangileri doğrudur?

Sürat = A) 80 B) 100 C) 120 D) 140 E) 160
Zaman
Skalerdir. SI'de birimi m/s'dir. A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll

Değişken süratle hareket eden D) l ve lIl E) I, lI ve lll
araçların ortalama sürati yukarı-
daki bağıntı ile bulunur.
Hız
Birim zamandaki yer değiştirme 'dir.
Yer değiştirme
Hız =
Zaman
Vektöreldir. SI'de birimi m/s'dir. 8. Bir sporcu, yarıçapı 20 m olan çembersel koşu pistin-
11. Bir futbol maçının sonunda yayınlanan istatistiklerden
Değişken hızla hareket eden de harekete başlayarak bulunduğu noktanın tam kar-
bir kısmı aşağıdaki tablodaki gibidir.
araçların ortalama hızı yukarı- şısına 8 s'de varıyor.
daki bağıntı ile bulunur. Oynama süresi Toplam katettiği
Buna göre, sporcunun sürati ve hızının büyüklüğü
(dakika) mesafe (m)
kaç m/s'dir? (p = 3 alınacak)
Berk 75 6750
Prf Yayınları

Sürat Hız Kazım 60 7200

A) 5 5 Buna göre, Berk’in ortalama süratinin Kazım’ın or-

B) 7,5 5 v
talama süratine oranı B kaçtır?
K noktasından L noktasına, L nokta- vK
C) 7,5 7,5
sından da M noktasına toplam 7 s'de
giden bir cismin aldığı yol; D) 12,5 10
8 + 6 = 14 m, yer değiştirmesi ise A) 2 B) 3 C)1 D) 3 E) 1
E) 15 5 2 4 2
K - L arası uzaklık olan 10 m'dir.
14
Ortalama sürat; v = = 2 m/s,
7
10
Ortalama hız; v = ≈1,42 m/s'dir.
7
Not
Yol alan bir cismin hızı sıfır

olabilir fakat sürati sıfır ola-
maz. 12. Samsun - Sinop arası uzaklık kuş uçuşu 100 km'dir.
"Aynı yönde" hareket eden
Bu iki şehir arasındaki karayolunun uzunluğu ise
bir cismin hızının büyüklüğü, 120 km'dir.
daima süratine eşittir. Bunun 9. K noktasından M noktasına KLM yolunu izleyerek ge- Bu yolu ortalama 90 km/h süratle alan bir araç-
dışındaki durumlarda hızın len bir aracın ortalama sürati 4 m/s’dir. la ilgili;
büyüklüğü daima süratten

küçük olur. I. Yer değiştirmesi 100 km'dir.

II. Hareket süresi 80 dakikadır.

III. Ortalama hızının büyüklüğü 75 km/h'tir.

Buna göre, cismin ortalama hızının büyüklüğü kaç
Araçlarda hız göstergesi olarak ad- m/s’dir?
landırılan gösterge aslında km/h cin-
sinden o anki sürat değerini gösterir. A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 D) I ve III E) l, II ve III
7-C 8-B 9-B 10-C 11-D 12-E
130
Ünite 5
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET Test - 2
1. Aynı yönde sabit hızlarla hareket eden K ve L araçları 4. Ali, doğrusal yol boyunca x = 0 noktasından hareket
Şekil - l’deki konumlarından geçtikten 2 dakika son- eden oyuncak arabasının t ve 2t anlarındaki konumu-
ra Şekil - ll’deki konumlarda oluyor. nu, aşağıdaki grafikte A ve B noktaları olarak işaretle-
miştir.

Düzgün Doğrusal Hareket

Bir doğru boyunca sabit hızla ger-

çekleşen harekete denir.

Eşit zaman aralıklarındaki yer de-

ğiştirmeler eşittir.

v sabit hızıyla hareket eden bir
Buna göre, Şekil - l’deki konumlarından 4 dak son-
aracın t süredeki yer değiştirme-
ra K ile L arasında, hareket doğrultusundaki uzak-
si aşağıdaki bağıntı ile bulunur.
lık kaç m olmuştur? Grafiğe göre, arabanın; 0 - t zaman aralığındaki orta-
lama hızının büyüklüğü v1, t - 2t zaman aralığındaki Áx = Áv ⋅ t
A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 140 ortalama hızının büyüklüğü v2 dir.
Grafiklerin Özellikleri
v1
v2 Konum - Zaman Grafiklerinin
Özellikleri
A) 1 B) 1 C) 1 D) 3 E) 3 Eğim, hızının büyüklüğünü verir.
4 3 2

2. K ve L araçları şekildeki konumlarından aynı anda ge-
çerek sabit süratle birbirlerine doğru hareket ediyor.

Prf Yayınları
Araçlar 8 saniye sonra yan yana geliyor.

Dx
Eğim = tana = v=
Dt
Yukarı yönelen grafikler pozitif
yönü, aşağı yönelen grafikler ne-
L aracının sürati 5 m/s olduğuna göre, K aracının gatif yönü belirtir.
sürati kaç m/s'dir?
5. Birbirine paralel, doğrusal yollarda hareket eden K ve
Hız - Zaman Grafiklerinin
L araçlarının konum - zaman grafikleri şekildeki gibi-
A) 10 B) 16 C) 20 D) 24 E) 30 Özellikleri
dir.
Grafik ile zaman ekseni arasın-
daki alan yer değiştirmeyi verir.
Hızın işareti hareketin yönünü

belirtir. Zaman ekseninin üstün-
deki grafikler pozitif, altındaki
grafikler negatif yöndeki yer de-

ğiştirmeyi verir.

3. Şekilde bir cismin konum - za-
man grafiği verilmiştir. Grafik Buna göre,

üzerinde belirtilen K, L, M nok-
I. Araçların hareket ettiği süreler içindeki hızları eşit-
talarında cismin hızı vK, vL, vM tir.

dir. II. Araçlar 4t anında yan yanadır.

Buna göre, aşağıdakilerden III. 0 - 4t zaman aralığında L, K'den daha uzun süre Hız işaret değiştirmiş ise cisim
hangisi doğrudur? yön değiştirmiştir.
hareket etmiştir.
Grafik parçası zaman eksenin-
A) vK = vL = vM B) vK > vL > vM den uzaklaşırken cisim hızlanan,
grafik parçası zaman eksenine
C) vM > vL > vK D) vK = vM > vL A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yaklaşırken yavaşlayan hareket
E) vL > vK = vM yapmaktadır.
1-C 2-C 3-A 4-B 5-C
131
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET
6. Doğrusal bir yolda hareket eden X, Y araçlarının 8. Hız - zaman grafiği şekildeki gibi olan bir hareketlinin
0 - 12 s zaman aralığında hız değerleri tabloda veril- 2. saniyedeki anlık hızı 20 m/s'dir.
miştir.

İvme Zaman (s) 0 3 6 9 12
Hızdaki değişimdir. Birim zaman- X'in hızı (m/s) 2 8 14 20 26

daki hız değişimi ivmeyi verir.
Y'nin hızı (m/s) 15 12 9 6 3
DÁv
Áa =
Dt
Buna göre,
Duran veya sabit hızla giden ci- Buna göre, 0 - 6 s aralığındaki ortalama hızının bü-
I. X'in ivmesi Y'ninkinden büyüktür.
simlerin ivmesi sıfırdır.
yüklüğü kaç m/s'dir?
II. X ile Y aynı yönde hareket etmektedir.
Vektöreldir. Pozitif yönde hızla-
nan ya da negatif yönde yavaş- III. 4. saniye X'in hızı Y'ninkinden büyüktür.
A) 10 B) 15 C) 20 D) 30 E) 40
layan cisimlerin ivmesinin işare-
ti pozitiftir.
SI'daki birimi m/s2 dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Not
Hız - zaman grafiğinden an-

lık hız, hız değişimi, yer de- 9. Doğrusal bir yolda 18 km/h hızla hareket eden bir oto-
ğiştirme bulunabildiği gibi iv-
mobilin önüne aniden bir çocuk çıktığında, otomobil
me değerleri de bulunabilir.
Prf Yayınları
fren yapıp 2 saniyede düzgün yavaşlayıp duruyor.
Hız - zaman grafiğin eğimi iv-
meyi verir. 7. Bir hareketlinin zamana göre hızı aşağıdaki tabloda Buna göre, otomobilin yavaşlama ivmesi kaç
verilmiştir. m/s2 dir?
Hız (m/s) 3 7 11 15 19 A) 0,20 B) 0,25 C) 0,5 D) 2,5 E) 25

Zaman (s) 0 2 4 6 8
Not Buna göre, bu hareketlinin ivme - zaman grafiği

Hızlanan ya da yavaşlayan ci- aşağıdakilerden hangisi olabilir?
simlerin hızının büyüklüğü de-
ğiştiği için bu cisimler ivmeli
hareket eder.
Çembersel yörüngede sabit

büyüklükteki hızla dolanan ci-
simlerin hızının yönü değiştiği
10. Doğru Yanlış
için bu cisimler de ivmeli ha-
reket eder. Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir. 3
Konum - zaman grafiğin eğimi hızı verir. 3

İvme - zaman grafiğinin alanı hız değişimi-
3
ni verir.

İvme - Zaman Grafiklerinin Hız - zaman grafiğinin alanı geçen süreyi
3
Özellikleri verir.

Grafik ile zaman ekseni arasında Konum - zaman grafiğinin alanı fiziksel bir
kalan alan hız değişimini verir. 3
anlam içermez.
Zaman ekseninin; üstünde ka-
Doğru - yanlış etkinliğini yukarıdaki gibi işaretle-
lan alan "+" yöndeki, altında ka-
lan alan "–" yöndeki hız değişi- yen öğrencinin kaç hatalı cevabı vardır?

mini verir.
A) Bir B) İki C) Üç D) Dört E) Beş
6-A 7-A 8-B 9-D 10-A
132
Ünite 5
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET Test - 3
1. Aynı doğrultuda hareket eden 3. Şekilde hız - zaman grafikleri

K ve L cisimlerinin hız - zaman verilen K, L araçlarından K ara-

grafikleri şekilde verilmiştir. cı L'ye 2 saniye sonra yetişiyor.

Buna göre, cisimlerin ko-
Buna göre,
num - zaman grafikleri aşa- Bilgi Damlası
I. K ve L’nin hızları eşittir. ğıdakilerden hangisidir?

II. K ve L’nin birim sürede al- (K'nin ilk konumunu sıfır alınız.) Yeşil Dalga
dıkları yollar eşittir. Bol kavşaklı ana caddelerde, sü-
III. K ve L, 0 - t zaman aralığında birbirlerinden uzak- rücülerin kırmızı ışığa yakalan-

mamaları için oluşturulan koordi-
laşmışlardır.
ne trafik sinyalizasyonuna "yeşil

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? dalga" adı verilmektedir. Bunda-

ki temel amaç, belli bir sabit hızla
hareket eden araçların, art arda
gelen kırmızı ışıklara yakalanma-
dan geçebilmesini sağlamaktır.

ÖSYM Sorusu
Şehirler arası bir yolda hareket

hâlinde olan iki farklı otomobilin
ön panellerindeki göstergeler, 90
km/h değerini göstermektedir.
Bu göstergelerin ikisi de doğ-

Prf Yayınları
ru çalıştığına göre,
I. İki otomobilin de sürati aynı-

dır.
II. İki otomobil de aynı yönde git-
mektedir.
2. Referans noktası O noktası olarak belirlenmiş doğru-
III. İki otomobilin de hızı aynıdır.
sal bir yolda bir yolcu 10 saniyede A noktasından B
noktasına sabit süratle ulaşıyor. yargılarından hangileri kesin-
likle doğrudur?

4. Aynı yönlü vektörlerin bileşkesinin büyüklüğü, vektörle- A) Yalnız I B) Yalnız II
rin büyüklüklerinin toplamına eşittir.
Buna göre, yolcunun bu hareketine ait konum - za- C) I ve II D) I ve III
Zıt yönlü vektörlerin bileşkesinin büyüklüğü, vektörlerin
man grafiği aşağıdakilerden hangisidir? E) I, II ve III
büyüklüklerinin farkına eşittir.
Düz bir yolda, aynı doğrultuda sabit hızlarla hareket

Çözüm:

eden X ve Y araçları arası uzaklık 70 m'dir.
Otomobillerin "hız göstergesi"
Araçlar 10 saniye sonra yan yana geldiğine göre,
olarak bilinen göstergeleri onla-

I. Araçlar zıt yönlerde hareket ediyorsa hızlarının bi- rın gerçekte "sürat göstergesi"dir.
leşkesinin büyüklüğü 7 m/s'dir. Hız, vektörel büyüklüktür. Vek-

II. Araçlar aynı yönde hareket ediyorsa hızlarının bi- törlerin büyüklüğünü ölçen alet-
ler, onların yönünü, doğrultusu-
leşkesinin büyüklüğü 7 m/s'dir.
nu belirtmez.
III. Araçlar aynı yönde hareket ediyorsa hızları nın bü-

yüklüğü 9 m/s ve 2 m/s olabilir. Cevap A



1-B 2-C 3-D 4-B
133
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET
5. Şekilde hız - zaman gra- 8. X ve Y araçlarının hız - zaman grafikleri şekildeki gibi-
fiği verilen hareketli için; dir.

I. Yavaşlamıştır.
ÖSYM Sorusu II. 10 saniyedeki hız de-

ğişimi 60 m/s'dir.

Bir hareketlinin zamana göre al-
III. İvmesi 8 m/s2 dir.
dığı yol, aşağıdaki tabloda veril-
miştir. yargılarından hangileri doğrudur?
Yol (m) 0 5 10 15 20 Buna göre,

Zaman (s) 0 1 2 3 4
l. X dengelenmemiş, Y dengelenmiş kuvvetlerin et-
Buna göre, bu hareketlinin sü- kisinde hareket etmiştir.
rat - zaman grafiği aşağıdaki- ll. X ve Y nin t sürede aldığı yollar eşittir.
lerden hangisi gibi olabilir?
lll. X'in t süredeki ortalama hızının büyüklüğü v'dir.

A) Yalnız I B) l ve II C) l ve III

D) Il ve IlI E) I, II ve III

6. Doğrusal yol boyunca hareket eden bir cismin hız - za-
man grafiği şekildeki gibidir.

Prf Yayınları

Buna göre, cisim yolun ilk yarısını kaç t sürede

almıştır?
9. Arkasına, Şekil - I'deki gibi telem şeridi bağlanan oyun-

A) 1,5 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 3,5 cak araba ok yönünde hareket ettiriliyor. Bu hareket
sırasında zaman kaydedicinin KL arasında telem şe-
ridine bıraktığı izler Şekil - II'deki gibidir.
Çözüm:
Yol
Sürat =
Zaman
bağıntısı ile hesaplanır.

Hareketli eşit zaman aralıklarında
eşit yollar almıştır. Sürati sabittir.

20 7. Bir cismin hız - zaman grafiği
v= = 5 m/s'dir.
4 şekildeki gibidir.
Cevap C
Cismin 0 - t zaman aralığın-

da ortalama hızının büyüklü- Buna göre, oyuncak arabanın hareketi için aşağı-
ğü v1, 0 - 2t zaman aralığında dakilerden hangisi doğrudur?

ortalama hızının büyüklüğü (Zaman kaydedici eşit zaman aralıklı izler bırakır.)
v2, 0 - 3t zaman aralığında ortalama hızının büyüklü-
ğü v3 olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? A) Hızlanan
B) Yavaşlayan
A) v1 > v2 > v3 B) v1 = v2 = v3
C) Sabit hızlı
C) v3 > v2 > v1 D) v2 = v3 > v1 D) Önce hızlanıp sonra yavaşlayan
E) v1 > v2 = v3 E) Önce yavaşlayıp sonra hızlanan
5-B 6-A 7-C 8-E 9-D
134
Ünite 5
KUVVET Test - 4
1. Kuvvetlerle ilgili; 4. I Cisimlerin hareket durumlarını veya şekillerini de-

ğiştiren etkiye kuvvet denir.
I. Bir kuvvetin, bir cismi harekete geçirebilmesi için
kuvvetin cisme temas etmesi gerekir. II. Kuvvet dinamometre ile ölçülür.
II. Temas kuvvetleri, daima itme kuvveti olarak etki III. Kuvvet, temas gerektiren ve temas gerektirmeyen
KUVVET
eder. kuvvetler olmak üzere iki kısımda incelenir.
Cisimlerin hareket durumunda ve-
III. Alan kuvvetleri, itme ya da çekme şeklinde etki Kuvvet ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden han- ya şeklinde değişiklik yapabilen et-
edebilir. gileri doğrudur? kiye denir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? Vektöreldir.

Türetilmiş büyüklüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
ÁF sembolü ile gösterilir.
Büyüklüğü dinamometre ile öl-
çülür.
SI’da birimi newtondur (N).
Temas Gerektiren
Kuvvetler
İki cisim arasında fiziksel temas
sonucunda oluşan kuvvetler te-
2. Kuvvet konusunun öğretildiği fizik dersinde söz alan 5. Fizik dersinde öğretmen Sude'den, uygulanırken temas gerektiren kuvvetler ya da
Erol, öğretmenin kuvvetle ilgili söylemlerine doğru bir mas gerektirmeyen kuvvetlere örnekler vermesini is- temas kuvveti olarak adlandırılır.
katkı yapmak istiyor. ter.
Rüzgârın cisimlere uyguladığı
Buna göre, Erol; Buna göre, Sude'nin verdiği; kuvvet, sıvıların cisimlere uygu-
Prf Yayınları
ladığı kaldırma kuvveti, sürtün-

I. Kuvvetin etkisinin oluşması için cisimlerin mutla- I. İki mıknatısın birbirini itmesi melerden kaynaklanan kuvvet-
ka birbiri ile teması gerekir. II. At'ın arabayı çekmesi ler temas gerektiren kuvvetlerdir.
II. Vektörel bir nicelik olup birimi Newton'dur. III. Rüzgar'ın yelkenliyi itmesi
III. Cisimlerin hareketini değiştirebilen bir etkiye sa- Temas Gerektirmeyen
örneklerinden hangileri doğrudur? Kuvvetler
hiptir.
Alan kuvvetleri olarak da bilinir.
cümlelerinden hangilerini kullanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Nesneler birbirine temas etme-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III den kuvvet uygulayabilir.
D) I ve II E) II ve III Mıknatısların birbirine ve demi-

re uyguladığı kuvvet, dünyanın
cisimlere uyguladığı çekim kuv-
veti, elektrik yüklerinin birbirine
uyguladığı kuvvet, temas gerek-
tirmeyen kuvvetlerdir.
Doğadaki Temel Kuvvetler

Doğada dört temel kuvvet var-
6. Evrende bulunan dört temel kuvvetten biri olan dır.
3. I. Tavanda asılı duran lamba
Güçlü Nükleer Kuvvet ile ilgili;
II. Dünya etrafında dolanan Ay Güçlü Nükleer Kuvvet
I. Atomun içinde her yerde etkindir.
III. İpinden tutularak uçurulan uçurtma Atom çekirdeğinde nükleonları
II. Proton ve nötronların bir arada durmasını sağlar.
bir arada tutan kuvvettir.
Yukarıda verilenlerden hangileri hem temas gerek-
III. Evrende bulunan en şiddetli kuvvettir.
tiren hem de temas gerektirmeyen kuvvetlerin et- Menzili çok kısadır. Etkisi atom
kisindedir? (Sürtünmeleri önemsemeyiniz.) yargılarından hangileri doğrudur? çekirdeği boyutlarındadır.
Dört temel kuvvet arasında şid-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III deti en büyük olan kuvvettir.

1-C 2-E 3-D 4-E 5-A 6-D
135
KUVVET
7. I. Vektöreldir. 10. Düşey kesit şekildeki gibi olan sürtünmesi önemsiz

II. Temas gerektirmez. yola K noktasından serbest bırakılan cisim KLM yo-
lunu izliyor.
III. İtme biçiminde etkir.
Elektromanyetik Kuvvet IV. Türetilmiş büyüklüktür.

Yüklü parçacıkların birbirine uy- Yukarıda verilenlerin hangileri doğadaki dört te-
guladığı kuvvettir. mel kuvvetin ortak özelliklerindendir?
Menzili sonsuzdur.
Güçlü nükleer kuvvete göre şid- A) Yalnız I B) II ve lll C) I ve IV
deti daha zayıftır.
D) II ve IV E) I, II ve IV Cismin; KL ve LM aralığında etkisinde bulunduğu
Elektronu çekirdeğe bağlayan,
molekülleri bir arada tutan, adez- kuvvetler için ne söylenebilir?
yon, kohezyon, sürtünme kuvve-
ti ve manyetik kuvvet olarak da KL aralığında LM aralığında
görülen kuvvettir.
A) Dengelenmemiş Dengelenmiş
Zayıf Nükleer Kuvvet kuvvetler kuvvetler
Atom çekirdeklerinin kararsız ol- B) Dengelenmemiş Dengelenmemiş
masına neden olan kuvvettir. kuvvetler kuvvetler
Menzili güçlü nükleer kuvvetin
C) Dengelenmiş Dengelenmemiş
menzilinden de kısadır.
kuvvetler kuvvetler
Çekirdek bozunmasında rol oy- 8. Dünya ve Ay'ın birbirlerine uyguladıkları kütle çe-
nar. D) Dengelenmiş Dengelenmiş
kim kuvveti ile ilgili;
kuvvetler kuvvetler
Kütle Çekim Kuvveti I. Dünya'nın Ay'a uyguladığı kuvvet, Ay'ın Dünya'ya E) Artan kuvvetler Azalan kuvvetler
Cisimlerin kütlelerinden dola- uyguladığı kuvvetten büyüktür.
yı birbirlerine uyguladıkları kuv-
Prf Yayınları
vettir. II. Dünya ve Ay'ın birbirine uyguladıkları kuvvetlerin

Menzili sonsuzdur.
büyüklüğü eşittir.
Şiddeti en zayıf olan kuvvettir. III. Dünya'ya ya da Ay'a etki eden bileşke kuvvet sı-
Gezegenlerin Güneş'e, uydula- fırdır.
11. I. Mıknatısın yakınına yaklaştırılan pusula iğnesinin
rın gezegenlere bağlı kalmasın-
yargılarından hangileri doğrudur? sapması
da, gelgit olaylarında bu kuvvet
etkilidir. II. Elektroskop topuzuna yüklü iletken cisim dokun-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III durulduğunda yaprakların açılması
Yerin uyguladığı kütle çekim kuv-
vetine "ağırlık" denir. D) I ve III E) II ve III III. Dalından kopan bir elmanın yere düşmesi
Kütle Çekim Kanunu Yukarıda anlatılan olayların hangilerinin gerçek-
Cisimler birbirlerine, kütleleri ile leşmesi elektromanyetik kuvvetler ile ilişkilidir?
doğru orantılı, aralarındaki uzaklı-
ğın karesi ile ters orantılı çekim kuv- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
veti uygular. Bu kuvvete kütle çekim
kuvveti denir ve büyüklüğü aşağıda- D) I ve III E) I, II ve III
ki bağıntı ile hesaplanır.
M1 ⋅ M2
F=G
d2
[M : Kütle, d : Uzaklık G : Evrensel 9. Temel kuvvetlerden biri olan ve iki cisim arasında
çekim sabiti: 6,67⋅10 –11 N ⋅m2/kg2] gerçekleşen kütle çekim kuvveti ile ilgili, aşağıda 12. Evrende bulunan dört temel kuvvet ile ilgili;
verilenlerden hangisi yanlıştır?
I. Temas gerektirmeyen kuvvetlerdir.
A) Sadece çekme özelliği gösterir. II. Elektrik yüklerinin etkileşimi ile oluşurlar.
III. Çekme kuvveti olarak gözlenir.
B) Cisimlerin kütleleri ile doğru orantılıdır.

C) Menzili çok fazla olup sonsuzda sıfır olur. verilenlerinden hangileri ortak özelliktir?
Cisimlerin birbirine uyguladığı D) Kütlesi büyük olanın diğerine uyguladığı kuvvet
kuvvetler, eşit büyüklükte ve zıt daha büyüktür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yönlüdür. ÁF1 = –ÁF2
E) Temel kuvvetlerden şiddeti en zayıf olanıdır. D) I ve II E) II ve III
7-E 8-B 9-D 10-A 11-C 12-A
136
Ünite 5
KUVVET Test - 5
1. K ve L cisimlerine şiddetleri ve yönleri verilen kuvvet- 4. A, B, C, D öğrencileri, ikişerli Öğrenci Kuvvet

ler şekildeki gibi uygulanmıştır. 2 gruba ayrılarak ip çekme
A 400 N
yarışı yapıyor.
B 800 N
Öğrencilerin uyguladığı
C 500 N Bileşke Kuvvet
kuvvetler tabloda verildi-
D 700 N
ğine göre, gruplar aşağı- Uygulanan bütün kuvvetlerin etkisini

dakilerden hangisi gibi oluştuğunda ip dengelen- tek başına gösterebilen kuvvete bi-

miş kuvvetin etkisinde kalır? leşke kuvvet (net kuvvet) adı verilir.
Bileşke kuvvet, vektörel hesap-

K'ye etki eden kuvvetlerin bileşkesi RK, L'ye etki 1. Grup 2. Grup lamalarla bulunur.
R
edenlerinki RL olduğuna göre, K oranı kaçtır? A) A ve B C ve D Bileşke kuvvet R ile gösterilir.
RL
B) A ve C B ve D
3 2 1 C) A ve D B ve C
A) 3 B) 2 C) D) E)
2 3 3 D) B ve C A ve D Not
E) B ve D A ve C 9. sınıf fizik konularında yalnızca

aynı doğrultulu kuvvetlerin bileş-
kesi anlatılmaktadır. Bunlarla ilgi-
li detaylı bilgi 11. sınıf fizik konu-
larında anlatılacaktır.
2. Büyüklükleri 6 N ve 2 N olan iki kuvvetin bileşke-

sinin büyüklüğü en büyük ve en küçük ne olabilir? Aynı Yönlü Kuvvetlerin
Bileşkesi
Prf Yayınları
En büyük En küçük Bileşke kuvvetin büyüklüğü kuv-

A) 8N 4N vetlerin büyüklüklerinin cebirsel
toplamına eşittir.
B) 6N 4N
C) 3N 2N Bileşke kuvvet, kuvvetlerle ay-
nı yöndedir.
D) 2N 1N

E) 8N 3N
5. Sürtünmesi önemsenmeyen yatay düzlemde duran
X cismine 50 N büyüklüğündeki yatay kuvvet etki et-
tiğinde cisim doğuya doğru harekete geçiyor.
F1 ve F2 kuvvetlerinin büyüklükleri
Buna göre, cisme başlangıçta aşağıdaki kuvvet-
2 N ve 3 N ise bileşke kuvvet
lerden hangisi etki etseydi cisim yine 50 N büyük-
5 N'dir.
lüğündeki net kuvvetle doğu yönünde harekete
geçerdi?
Zıt Yönlü Kuvvetlerin
Bileşkesi
3. Yatay doğrultuda üç kuvvetin uygulandığı, sürtünme-
si önemsiz yatay düzlemdeki bir cisim, yatay üç kuv- Bileşke kuvvetin büyüklüğü kuv-
vetin etkinde dengelenmiştir. vetlerin büyüklüklerinin cebirsel
farkına eşittir.
Kuvvetlerden ikisinin büyüklüğü 4 N ve 12 N oldu-
Bileşke kuvvet, büyük kuvvet yö-
ğuna göre, üçüncü kuvvetin büyüklüğü;
nündedir.

I. 8 N

II. 16 N

III. 3 N

F1 ve F2 kuvvetlerinin büyüklükleri
1 N ve 3 N ise bileşke kuvvet
(3 – 1 den) 2 N'dir.
1-A 2-A 3-D 4-A 5-C
137
KUVVET
6. Aşağıdaki hareketleri yapan cisimlerden hangisi 9. Bir öğrenci çevremizde gördüğümüz olaylardan bazı-
dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir? larını dengelenmiş ya da dengelenmemiş kuvvet etki-
sinde olup olmadığını şekildeki gibi işaretlemiştir.
A) Doğrusal bir yolda hızlanan cisim
Dengelenmiş Dengelenmemiş
Dengelenmiş Kuvvetlerin B) Doğrusal bir yolda sabit ivmeli hareket yapan ci- Kuvvet Kuvvet
Etkisindeki Cisimler sim
Hava alanına inen bir uça-
Bir cisme etki eden kuvvetlerin 3
C) Yatay düzlemde düzgün dairesel hareket yapan ğın hareketi
bileşkesini sıfırlayan kuvvete,
cisim Gerilmiş bir yaydan fırla-
dengeleyici kuvvet denir. 3
D) Düşey düzlemde düzgün dairesel hareket yapan yan ok
Dengeleyici kuvvet, bileşke kuv-
cisim Bir lambanın tavana ası-
vetle aynı doğrultuda, eşit büyük- 3
lı durması
lükte ve zıt yöndedir. E) Doğrusal bir yolda sabit hızla giden cisim
Sabit hızla yere doğru inen
3
yaprak
Bir ipin ucuna bağlı silgi-
nin sabit süratle dönme 3

hareketi
Eşit büyüklükte, zıt yönlü kuvvetle-
rin etkisindeki cisim dengededir. 7. Ağırlığı önemsiz dinamometre ile Buna göre, bu öğrenci kaç tane yanlış işaretle-
Bir cismin üzerine etki eden bü- birbirine bağlı X ve Y cisimlerin- me yapmıştır?
tün kuvvetlerin bileşkesi sıfır ise den oluşan düzenek şekildeki gi-
cisim dengelenmiş kuvvetlerin bi dengededir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
etkisindedir.
Makara sürtünmeleri önemsen-
Not mediğine göre,
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisin- I. X'in ağırlığı Y'ninkine eşittir. Prf Yayınları
deki cisim; II. Dinamometre X ile Y'nin ağır-
ya duruyordur lıkları toplamını gösterir.
ya da sabit hızlı hareket edi- III. İpte Y cisminin ağırlığına eşit büyüklükte gerilme
yordur. kuvveti oluşur.

Dengelenmemiş Kuvvet-
lerin Etkisindeki Cisimler A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Bir cisme etki eden bileşke kuv- D) I ve III E) Yalnız III 10. K ve L araçlarının konum - zaman, M ve N aracının
vet sıfır değilse cisim dengelen-
hız - zaman grafikleri şekildeki gibidir.
memiş kuvvetlerin etkisindedir.

Not
Dengelenmemiş kuvvetlerin et-

kisindeki cisim ivmeli hareket
yapar. 8. Sürtünmesiz yatay düzlemdeki K, L, M, N, P cisimle-
rine x ve y doğrultularında etki eden kuvvetler New-
Cisim ya hızlanan hareket
ton cinsinden şekildeki tabloda belirtilmiştir.
ya yavaşlayan hareket

+x +y –x –y
ya da dönme hareketi yapar.

K 5 7 5 5

L 6 6 8 8
M 4 4 5 6

N 9 3 9 3
P 0 3 3 0 Buna göre, bu araçlardan hangileri dengelenmiş
Halat hareket etmiyor ise dengelenmiş kuvvetlerin etkisinde hareket etmektedir?
Buna göre, hangi cismin dengelenmiş kuvvetlerin
kuvvetlerin etkisindedir. Bu durumda
etkisinde olduğu söylenebilir?
grupların uyguladığı bileşke kuvvetler A) Yalnız M B) K ve N C) K ve M
eşit büyüklükte ve zıt yönlüdür.
A) K B) L C) M D) N E) P D) M ve N E) K, L ve M
6-E 7-D 8-D 9-B 10-C
138
Ünite 5
NEWTON'IN HAREKET YASALARI Test - 6
1. Bir cismin hareketsiz durumunu koruması veya bir 4. Sürtünmesi önemsiz düzlemde durmakta olan K, L, M
doğru boyunca sabit hızla hareketini sürdürmesi eği- cisimleri yatay F kuvvetlerinin etkisinde harekete baş-
limine "eylemsizlik" denir. lıyor. Cisimlerin t süre sonraki hızları arasındaki ilişki
vK > vM > vL oluyor.
Buna göre,
NEWTON’IN HAREKET

I. Ağaçtan kopan elmanın yere doğru hızlanarak YASALARI
düşmesi
1. Yasa (Eylemsizlik Yasası)
II. Hareket halindeki bir aracın ağaca çarpması ne-
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisin-
ticesinde, şoförün camdan fırlaması Cisimlerin eylemsizlik kütleleri mK, mL, mM oldu-
deki cismin hareketini ifade eder.
III. Traktörün arkasına asılı bir çocuğun kendini bı- ğuna göre bunlar arasındaki ilişki nedir?
Bir cisim üzerine etki eden net
rakmasıyla ileri doğru düşmesi
A) mL > mM > mK B) mM > mL > mK kuvvet sıfır ise cisim hareket du-
olaylarından hangileri maddelerin eylemsizlik özel- rumunu değiştirmez. Duruyorsa
liğine bir örnek olarak verilebilir? C) mK > mL > mM D) mL > mK > mM durmaya, hareket ediyorsa sa-
bit hızla hareketine devam eder.
E) mK > mM > mL
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Araç içindeki insanların; araç ani
fren yaptığında öne doğru, araç
D) II ve III E) I, II ve III aniden hızlandığında da geriye
doğru fırlamaları eylemsizlikten
dolayıdır.
2. Yasa (Temel Yasası)

Dengelenmemiş kuvvetlerin etki-
sindeki cisimlerin hareketini ifa-
de eder.
Dengelenmemiş kuvvetlerin et-

Prf Yayınları
2. Sürtünmesiz yatay düzlemde duran cisme, yere pa- 5. Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda yapılan bir kisindeki cisim ivmeli hareket
ralel sabit ÁF kuvveti bir süre uygulanıyor. deneyin modelleri aşağıdaki şekilde verilmiştir. yapar.
Buna göre, bu olayda; Cismin ivmesi; net kuvvetle doğ-

ru, kütle ile ters orantılıdır.
I. İvme ve kuvvet vektörü aynı yönlüdür.

II. İvme vektörünün büyüklüğü sabittir.

III. Hız vektörünün büyüklüğü sabittir.


Kuvvet ile ivme doğru orantılıdır.
D) I ve III E) II ve III Cisme uygulanan kuvvetin cis-
min kazandığı ivmeye oranı sa-

bittir ve bu sabit değer, cismin

kütlesine eşittir.
Buna göre; F 2F 3F
= = = sabit = kütle (m)
a 2a 3a
I. Newton'ın 2. Yasası (Temel Yasa) ile ilgili bir de- Buradan;
ney yapılmıştır. Fnet = m⋅a
II. Deneyin matematik modeli "F = m ⋅ a" dır.
3. Hareketin kuvvetle ilişkisini kanunlarla ortaya ko- bağıntısı türetilir. Bu bağıntı dina-
III. Deneyin 1. ve 2. aşaması için bağımsız değişken
yan ve bu kanunlardan I. sini "Tüm cisimler bir kuv- miğin temel prensibi (yasası) ola-
"kütle", deneyin 1. ve 3. aşaması için bağımsız de-
vet etkisi tarafından durumunu değiştirmeye zorlanma- rak bilinir.
ğişken "kuvvet"tir.
dıkça düzgün doğrusal hareketini veya durağanlığını ÁF ve Áa, yönleri aynı olan vektörel
korur" şeklinde anlatan bilim insanı aşağıdakiler- yargılarından hangileri doğrudur? büyüklüklerdir.
den hangisidir? (F: Kuvvet, m: Kütle, a: İvme) SI birim sisteminde kütle birimi
kg, ivme birimi m/s2, kuvvet bi-
A) Newton B) İbn-i Sina C) Arşimet A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II rimi newtondur (N).
D) Aristo E) Einstein D) I ve III E) II ve III
1-D 2-C 3-A 4-A 5-C
139
6. Sürtünmesi önemsiz düz bir yoldaki jipe yola paralel 9. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran bir cisim
ÁF1 ve ÁF2 kuvvetleri şekildeki gibi uygulanmıştır. Jip bu önce yatay F büyüklüğündeki kuvvetle, sonra yatay
kuvvetler etkisinde Áa ivmesi ile hareket etmektedir. 2F büyüklüğündeki kuvvetle itilerek bir takım gözlem-
ler yapılmıştır.
Bir cismin net kuvvet - ivme grafi-
ğinin eğimi, cismin kütlesini verir. Yapılan gözlemlere göre,
I. bir cisme etki eden net kuvvetin, cismin birim za-
mandaki hız değişimini etkilediği,

ÁF2 kuvveti yok edildiğinde aracın ivmesi 2Áa oldu- II. sabit net kuvvet etkisindeki cismin kütlesinin, cis-
F min birim zamandaki hız değişimini etkilediği,
ğuna göre, 1 oranı kaçtır?
F2 III. bir cisme etki eden net kuvvet ile cismin ivmesi
arasında sabit bir oranın olduğu

1 1 2 3
A) B) C) 2 D) E) sonuçlarından hangilerine ulaşılmış olabilir?
F 4 3 3 4
tan a = =m
a
ÖSYM Sorusu
K, L ve N cisimlerine uygulanan 7. İki öğrenci, sürtünmesiz yatay düzlemde durgun

net kuvvet ile cisimlerin kazandık- 12,5 kg kütleli kutuya bağlı dinamometrelere zıt yön-
ları ivmeler arasındaki kuvvet - iv- lü kuvvetler uyguluyor.
me grafiği şekildeki gibidir.

10. Sürtünmesiz yatay düzlemde, 2 kg kütleli cisme ye-
Prf Yayınları

re paralel kuvvet uygulandığında hareketlinin zama-

Dinamometrelerde okunan değerler şekildeki gi- na göre sürati tablodaki gibi olmaktadır.

bi olduğuna göre, kutunun ivmesi kaç m/s2 dir?

Sürat (m/s) 0 3 6 9 12
(Dinamometrelerin kütlesi önemsizdir.)
Zaman (s) 0 1 2 3 4
K, L, N'nin kütleleri sırasıy-
la mK, mL, mN olduğuna göre, A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8
Buna göre, bu hareketlinin kuvvet - zaman grafiği
bunlar arasındaki ilişki aşağı-
aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
dakilerden hangisidir?
A) mL < mN < mK

B) mK < mN < mL
C) mK < mL < mN
D) mN < mL < mK 8. Sürtünmesiz yatay düzlemde belirtilen yönlerde ha-
reket etmekte olan K, L ve M cisimlerine F kuvvetleri
E) mN < mK < mL
şekildeki gibi etkimektedir.

Çözüm:

Kuvvet - ivme grafiğinin eğimi cis-

min kütlesini verir. Buradan;

12
mK = = 6 kg
2
Buna göre, cisimlerin bundan sonraki hareketle-
12
mL = = 2 kg riyle ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?
6
4 2
mN = = kg A) K cismi hızlanan hareket yapar.
6 3
Buna göre, kütleler arasında, B) L cismi yavaşlayan hareket yapar.

mN < mL < mK ilişkisi vardır. C) M cismi yavaşlayan hareket yapar.
Cevap D D) K cismi ivmeli hareket yapar.

E) L cismi ivmeli hareket yapar.
6-C 7-A 8-C 9-D 10-C
140
Ünite 5
NEWTON'IN HAREKET YASALARI Test - 7
1. "Bir at, iplerle kendine bağlı at arabasını çekmek için 4. Bir öğretmen etki - tepki kuvvet çiftlerine görsel bir ör-
bir kuvvet uyguladığında, araba da ata aynı büyük- nek vermek istemektedir.
lükte ve zıt yönde bir kuvvet uygular."
Buna göre,
Yukarıda verilen cümlede fizikle ilgili hangi bilim-
3. Yasa (Etki - Tepki Yasası)
sel gerçek anlatılmaktadır?
Her etkiye karşı eşit ve zıt yönlü

A) Etki - tepki olayı B) Eylemsizlik ilkesi tepki vardır.

ÁFetki = –ÁFtepki
C) Sabit hızlı hareket D) Sürtünme kuvveti

Bir gemi suya ağırlığı kadar bir
E) Kütle çekim kuvveti
etkide bulunur. Su da gemiye ge-
minin ağırlığı kadar bir tepki kuv-
veti uygular.

Bir basketbol topu yere atıldığın-
da sekmesinin sebebi zeminin
topa uyguladığı tepki kuvvetidir.
görsellerinden hangileri, öğretmenin vereceği ör-
Temas gerektiren ve temas ge-
nekler olabilir?
rektirmeyen kuvvetler etki - tep-
ki kuvvet çifti oluşturabilir. Dünya
ile Ay arasında, mıknatıslar ara-
2. Güneş'in Dünya'ya uyguladığı kuvvetin büyüklüğü FG, sında temas olmadan etki - tep-
Dünya'nın Güneş'e uyguladığı kuvvetin büyüklüğü FD ki kuvvet çifti oluşur.
olsun.
Buna göre, bu kuvvetlerle ilgili;
l. Etki - tepki kuvvetleridir.

Prf Yayınları
Uyarı
ll. Doğadaki dört temel kuvvetten biridir.
Etki - tepki kuvvetleri farklı cisim-
lll. FD = FG dir. ler üzerine uygulanır.
yargılarından hangileri doğrudur? Sistem için, etki - tepki kuvvetle-
rinin bileşkesi sıfır olsa bile etki
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ve tepki kuvvetleri cisimler üze-
rinde ayrı ayrı ele alınır.
5. Buz üzerinde duran 60 kg kütleli baba, 25 kg kütleli
kızını şekildeki gibi karşıya doğru itiyor.

K ve L cisimleri sürtünmelerin önem-

senmediği şekildeki yatay düzlem-
3. Etki - tepki kuvvetleri ile ilgili aşağıda verilen yar- Buna göre, de yatay F kuvveti ile itiliyor olsun.
gılardan hangisi yanlıştır?
I. Baba'nın kızına uyguladığı kuvvet, kızının babaya
K ve L ye etki eden net kuvvet F
uyguladığından büyüktür. dir. F = (mK + mL)·a dır.
A) Etki ve tepki, zıt yönlü kuvvetlerdir.
II. İtme süresince babanın ivmesi kızın ivmesinden
B) Etki ve tepki kuvvetleri daima eşit büyüklüktedir. K'nin L'ye uyguladığı etki (Fetki),
büyüktür.
L'nin K'ye uyguladığı tepkiye
C) Etki ve tepki kuvvetleri aynı cisim üzerindedir.
III. Baba ve kızın birbirine uyguladığı kuvvetler aynı (Ftepki) eşit büyüklüktedir.
D) Yatay bir tepside duran bardağın tepsiye uygula- doğrultu üzerindedir.
dığı kuvvet, tepsinin bardağa gösterdiği tepkiye Dinamiğin temel prensibi yalnız L
yargılarından hangileri doğrudur? cismine uygulanılacaksa;
eşit büyüklüktedir.
Fetki = mL ·a şeklinde yazılır.
E) Suda yüzen bir tahtanın ağırlığı etki kuvveti ise su-
yun tahtaya uyguladığı kaldırma kuvveti tepki kuv- F > Fetki = Ftepki
vetidir. D) I ve III E) II ve III
1-A 2-E 3-C 4-D 5-C
141
6. Kütle ve ağırlıkla ilgili yapılan bazı ölçümler aşağıda- 9. K gezegenin kütle çekim ivmesi g, L gezegeninin küt-
ki gibi ifade edilmiştir. le çekim ivmesi 2g olsun.
I. Ahmet'in ağırlığı 75 kilogram'dır. K gezegenindeki ağırlığı G olan bir cismin, L ge-

II. Depodaki suyun miktarı 1000 Newton'dur. zegenindeki ağırlığı ve kütlesi aşağıdakilerden
Ağırlık ve Yer Çekimi hangisidir?
İvmesi III. Kütlesi 12 kilogram olan cismin ağırlık kuvveti
120 Newton'dur.
Bir gezegenin üzerinde bulu-
Ağırlık Kütle
nan cisme uyguladığı kütle çe- Buna göre, yukarıda verilenlerin hangilerinde kav-
A) 2G G
kim kuvvetine ağırlık denir. ram yanılgısı yapılmıştır?
2g
Dünya'nın cisimlere uyguladığı G 2G
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B)
kuvvete ağırlık denildiği gibi yer 2 g
çekimi kuvveti de denilir. D) I ve II E) II ve III G
C) G
Ağırlık dinamometre ile ölçülür. g
G sembolü ile gösterilir, birimi G
D) 2G
newtondur (N). g
Ağırlık, cismin kütlesi ve gezege- E) G G
nin çekim ivmesi ile doğru oran- 2g
tılıdır. Aşağıdaki bağıtı ile hesap-
7. Bir cismin ağırlığı hassas bir dinamometre ile önce ek-
lanır.
vator bölgesi, sonra ülkemizde, sonrada kutup bölge-
G = m⋅g sinde ayrı ayrı ölçülüyor.
Ölçülen değerler sırasıyla G1, G2, G3 olduğuna gö-

Gezegenlerin üzerindeki birim küt- 10. K cismi Dünya'da tartıldığında ağırlığı 1800 N, L cis-
leye uygulanan kuvvete çekim iv- re, bunlar arasındaki ilişki nedir?
mi Ay'da tartıldığında ağırlığı 240 N geliyor.
mesi denir. Prf Yayınları
A) G1 = G2 = G3 B) G1 > G2 > G3 Dünya'nın çekim ivmesi Ay'ınkinin 6 katı olduğuna
Bir gezegenin çekim ivmesi ya-
m
rıçap ve kütlesi ile doğru oran- C) G1 = G3 > G2 D) G3 > G2 > G1 göre, cisimlerin kütleleri K oranı kaçtır?
mL
tılıdır.
E) G3 > G1 > G2
Gezegen yüzeyinden uzaklaştık- 2 3 4 4 5
ça çekim ivmesi azalır. A) B) C) D) E)
3 4 5 3 4
Yer çekimi ivmesi, ekvatordan
kutuplara doğru artar.
Dünya için yer çekimi ivmesinin

değeri yaklaşık olarak 9,8 N/kg 8. K, L, M cisimleri ile aynı ortamda ölçümler yapılmış
dır. Hesaplamalarda bu değer
ve bu ölçümlere ait değerler tabloya şekildeki gibi not 11. Düzgün, türdeş bir yaydan kesilmiş iki parça birer uç-
yaklaşık 10 N/kg olarak alınır. larından tavana asıldığında biraz uzayarak dengeye
edilmiştir.
geliyor. Bu durumda yayların uç kısımlarındaki 5’er
Cisim Kütle (kg) Ağırlık (N) halka arası uzaklıklar şekildeki gibi x1, x2, x3, x4 ola-
rak ölçülüyor.
Uyarı K 1 9
Günlük hayatta kütle ve ağırlık L 1,5 13,5

birbirine karıştırılan kavramlardır.
M 2 18
Kütle değişmeyen madde mikta-
rıdır. Ağırlık ise cisimlere bulun- Bu ölçümlerle ilgili aşağıdaki sonuçlardan hangi-
dukları gezegenler tarafından uy- si çıkartılabilir?
gulanan bir kuvvettir.
Bir cismin kütlesi Dünya'da A) Kütle ve ağırlık aynı ölçü aletleriyle ölçülür.
ve Ay'da aynıdır.
B) Kütle ile ağırlık doğru orantılıdır.
Bir cismin Dünya'daki ağırlı- Buna göre; x1, x2, x3, x4 arasındaki ilişki nedir?
C) Bir cismin kütlesi bulunduğu ortama göre değiş-
ğı, Ay'daki ağırlığının altı ka-
mez.
tıdır. Çünkü Dünya'nın çekim A) x1 = x2 = x3 = x4 B) x3 > x1 > x2 = x4
ivmesi, Ay'ın çekim ivmesinin D) Bir cismin ağırlığı bulunduğu ortama göre deği-
şebilir. C) x1 = x3 > x2 = x4 D)
x2 = x4 > x1 > x3
altı katına eşittir.
E) Kütle ve ağırlık aynı fiziksel niceliklerdir. E) x3 > x2 = x4 > x1
6-D 7-D 8-B 9-D 10-E 11-B
142
Ünite 5
SÜRTÜNME KUVVETİ Test - 8
1. I. Rüzgar etkisi ile hareket eden bir yelkenlinin rüz- 4. Aşağıda verilenlerden hangisi bir cisme etki eden
gar kesildikten sonra durması sürtünme kuvvetinin büyüklüğünü etkilemez?
II. Bir futbolcunun vurduğu futbol topunun bir süre
sonra durması A) Cismin kütlesi
B) Cismin hareketli veya durgun oluşu Sürtünme Kuvveti
III. Atmosfere giren gök taşlarının bir süre sonra ateş
topuna dönüşmesi C) Cismin yere temas eden yüzey alanı Birbirine temas eden yüzeyler ara-
sında harekete ya da zorlamaya kar-
Yukarıda verilen olaylardan hangileri hareket eden D) Hareket ettiği yüzeyin cinsi şı oluşan kuvvete sürtünme kuvve-
nesneler ile ortam arasında bir sürtünme kuvveti E) Cismin sürtünen yüzeyinin cinsi ti adı verilir.
olduğunu doğrular? Hareket ya da zorlamaya zıt yön-
dedir.
fS ile gösterilir ve SI’daki birimi
D) II ve III E) I, II ve III newtondur.
Sürtünme kuvvetinin büyüklü-

ğü sürtünen yüzeylerin cinsine
ve zeminin cisme uyguladığı, ze-
mine dik kuvvete bağlıdır. Yüze-
5. Bir cisme, yatay düzlemde etki eden "kinetik sürtün- yin cinsine bağlı olan sürtünme
katsayısı k, zeminin tepki kuvveti
me kuvveti"nin yatay, düzlemin "cinsi" ile olan ilişkisi-
N olmak üzere sürtünme kuvve-
2. I. Kışları kalın dişli botların tercih edilmesi nin araştırılacağı bir deney tasarlanacaktır.
tinin matematiksel modeli aşağı-
II. Kaygan zeminlere talaş serpilmesi Buna göre, bu deneyle ilgili aşağıdaki önerilerden daki bağıntı ile verilir.
III. Araba motorlarında motor yağı kullanılması hangisi gereksizdir? fS = k⋅N
Yukarıdakilerden hangileri sürtünmeyi artırmak A) Deneyde bağımsız değişken olarak, "yatay düz- N (Tepki)
için yapılmaktadır?
Prf Yayınları
lemin cinsi" belirlenmelidir.

B) Deneyde bağımlı değişken olarak, "kinetik sürtün- F
me kuvveti" belirlenmelidir. fs (Cismi çeken
(Sürtünme kuvvet) kuvvet)
D) I ve III E) II ve III C) Deneyde tek bir cisim kullanılmalıdır.
mg (Aðýrlýk = Etki)
D) Cismi yatay düzlemde harekete geçirebilecek en
büyük yatay kuvvet belirlenmedir. Sürtünme kuvvetinin serbest cisim
diyagramı üzerinde gösterimi
E) Cisim yatay düzlemde hareket ederken cisme et-
ki eden kuvvetler ölçülmelidir.
Statik Sürtünme Kuvveti

3. Yatay sürtünmeli yolda K cismine şekildeki gibi dü- Bir cisim harekete geçinceye kadar,
şey ÁF1 ve yatay ÁF2 kuvvetleri etki ettiğinde cisim ha- cisme etki eden sürtünme kuvvetine
reket etmiyor. statik sürtünme kuvveti denir.
Statik sürtünme kuvvetinin mak-

simum değeri, fS = N · kS dir.
(kS: Statik sürtünme katsayısı)
Cisim harekete geçinceye kadar,

6. Aynı yatay düzlemde duran özdeş K, L, M cisimlerin-
cisme etki eden sürtünme kuvve-
den K ve L'ye sırasıyla 9 N ve 10 N, M'ye 9 N büyük-
Buna göre, ti uygulanan kuvvete eşittir.
lüğünde yatay kuvvet uygulanıyor. K ve L harekete
I. K cisminin kütlesi geçmiyor, M ise sabit hızla hareket ediyor.
II. ÁF1 kuvvetinin büyüklüğü Bu durumda cisimlere etki eden sürtünme kuvvet- Kinetik Sürtünme Kuvveti
III. ÁF2 kuvvetinin büyüklüğü lerinin büyüklükleri sırasıyla; fK, fL, fM olduğuna gö- Cisim hareket ederken etki eden
re, bunlar arasındaki ilişki nedir? sürtünme kuvvetine kinetik sür-
niceliklerinden hangileri daha küçük olsaydı cisim tünme kuvveti denir.
hareket edebilirdi?
A) fL > fK = fM B) fL > fK > fM Kinetik sürtünme kuvvetinin de-
ğeri, fK = N · kK dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) fM > fK = fL D) fL > fM > fK
(kK: Kinetik sürtünme katsayısı)
D) I ya da II E) II ya da III E) fK = fL > fM
1-E 2-C 3-D 4-C 5-D 6-A
143
SÜRTÜNME KUVVETİ
7. Bir öğrenci yatay düzlemde duran bir cisme büyük- 10. Yapılan deneyde, K cismi önce tahta sonra halı zemin-
lüğü sırasıyla F, 2F ve 3F olan yatay kuvvetler uygu- de dinamometre ile çekiliyor ve cismin harekete geç-
luyor. Öğrenci; F kuvveti uyguladığında cismin hare- tiği anda dinamometrelerin gösterdiği değerler karşı-
ket etmediğini, 2F ve 3F kuvveti uygulandığında ise laştırılıyor.
Cisim hareket etmediği sürece, cismin hızlandığını gözlemliyor.

uygulanan kuvvet statik sürtün-
me kuvvetine eşittir. Uygulanan F, 2F, 3F kuvvetleri uygulandığında, cisme sırasıy-
kuvvet arttıkça sürtünme kuvve- la f1, f2, f3 büyüklüğünde sürtünme kuvvetleri et-

ti de artar. ki ettiğine göre,
Statik sürtünme kuvvetinin mak- l. f1 < f2 dir.
simum değerine eşit kuvvet uy-
ll. f1 < f3 tür.
gulandıktan sonra cisim hareke-
te geçirilirse sürtünme kuvveti lll. f2 = f3 tür.
değeri düşer. Bu durumda et-
ki eden sürtünme kuvveti kine- Buna göre, bu deney;
tik sürtünme kuvvetidir ve de-
A) Yalnız ll B) Yalnız lll C) l ve ll I. Bir cisme etki eden maksimum statik sürtünme
ğeri sabittir. Uygulanan kuvvet
arttırılırsa bile sürtünme kuvve-
kuvveti, cismin hareket ettiği yüzeyin cinsine bağ-
D) l ve lIl E) lI ve lll
ti değişmez. lıdır.
II. Bir cisme etki eden sürtünme kuvveti, yer çekimi

ivmesine bağlıdır.

III. Bir cisme etki eden sürtünme kuvveti, cismin küt-
lesine bağlıdır.
8. Sürtünme kuvveti ile ilgili;

hipotezlerinden hangilerini doğrular?

I. Eğik düzlem üzerinde dengede duran bir sandı-
ğa statik sürtünme kuvveti etki eder. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Prf Yayınları
Uygulanan kuvvete göre, sürtünme
kuvveti grafiği II. Karda kayan bir kızağa, kinetik sürtünme kuvveti
fS: Statik sürtünme kuvvetinin maksi- etki eder.
mum değeri,
III. Yatay düzlemde yuvarlanan topa, etki eden sür-
fK: Kinetik sürtünme kuvveti
tünme kuvveti, topun hareket yönündedir.
Not A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Dönerek İlerleme D) II ve III E) I, II ve III

Dönerek ilerlemelerde (yuvarlan- 11. Yatay düzlemde duran bir
ma) sürtünme kuvvetine maruz cisme yatay kuvvet uygu-
kalan cismin zemine uyguladığı landığında cismin sürtün-
zorlama, cismin dönüş yönünde-
me kuvveti - uygulanan
dir. Zorlamaya ters yönde oluşan
9. Düzlem yüzeylerinin alanı A ve 2A olan kesik koni bi- kuvvet grafiği şekildeki gi-
sürtünme kuvvetinin yönü, cismin
çimli düzgün türdeş cisim, türdeş bir yatay düzleme bi oluyor.
ilerleme yönü ile aynı olur.
önce A yüzey alanı üzerine, sonra da 2A yüzey ala-
Buna göre, cisme uygu-

nı üzerine konularak, her iki durumda da yatay F bü- lanan yatay kuvvetin büyüklüğü;
yüklüğündeki kuvvet ile hareket ettiriliyor.

I. 4 N
Buna göre, cismin her iki durum için;
II. 5 N
I. ivme, III. 6 N
II. net kuvvet, IV. 7 N
III. etki eden sürtünme kuvveti
değerlerinden hangisi iken cisim kesinlikle den-
Not
niceliklerinden hangileri aynı büyüklüktedir? gelenmemiş kuvvetlerin etkisindedir?
Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü,
cismin sürtünen yüzeyinin alanı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV
na bağlı değildir.
D) I ve III E) I, II ve III D) III ya da IV E) I ya da II ya da III
7-B 8-E 9-E 10-A 11-C
144
Ünite 5
SÜRTÜNMELİ DÜZENEKLER Test - 9
1. Yatay ve sürtünmeli bir düzlemde bulunan bir cisme 3. I. Kurşun kalemle kağıda yazı yazılması
uygulanan kuvvet ile bu esnada cisme etki eden sür- II. Arabalarda motorun aşınması
tünme kuvvetinin büyüklükleri tablodaki gibidir.
III. Futbolcunun düşmeden futbol topuna vurabil-
Uygulanan kuvvet (N) Sürtünme kuvveti (N) mesi
Sürtünme Kuvvetinin Olumlu
5 5 Yukarıdakilerden hangileri sürtünmenin hayatımı- ve Olumsuz Yönleri
za olumlu etkilerindendir? Yürümek, herhangi bir şeyi tut-
10 10
mak gibi temel eylemlerin birço-
15 13 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ğu sürtünme kuvveti sayesinde
20 13 yapılmaktadır.
Kurşun kalemle yazı yazılabilme-
Buna göre, si, sürtünme kuvveti sebebiyle
kurşun kalemin ucunun aşınarak
I. 7 N'lik kuvvet uygulandığında cisim hareket et-
kâğıt üzerinde kalması ile ger-
mez.
çekleşmektedir.
II. 12 N'lik kuvvet uygulandığında cisim hareket eder.
Sürtünme kuvveti küçük olduğu
III. 17 N'lik kuvvet uygulandığında cisim hareket eder. için kaygan zeminde yürümek
zordur. Buzlu yollarda araçların
patinaj yapması da bundan kay-
naklanmaktadır. Yağlı bardağın
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 4. Ali ve Ayşe bir deney grubunda sürtünme kuvvetini
rahatça tutulamamasının sebebi
etkileyen nicelikleri araştıran iki öğrencidir. Ali I ve II,
D) I ve II E) I ve III de yine sürtünme kuvvetinin kü-
Ayşe ise III ve IV. düzeneklerini tasarlamışlardır.
çük olmasıdır.
Bazı durumlarda da sürtünme
kuvvetinin küçük olması iste-
nir. Bu durum bilhassa aşınma
Prf Yayınları
ve enerji kayıplarının önlenme-

si için istenir.

Sürtünmeyi aza indirmek için;
yağlama, cilalama, zımparala-

ma, bilye ya da tekerlek kullan-
ma, cismin şeklini tasarlama gi-
bi uygulamalar yapılır.

2. Farklı yüzeylere konulan X, Y, Z cisimlerine şekildeki

kuvvetler uygulandığında cisimler ancak hareket et-
meye başlıyor.

Buna göre, öğrenciler bu düzeneklerden elde et-

tiği bilgilerle;

I. Sürtünme kuvveti, yüzeyin tepki kuvveti ile ilişkili

midir?

II. Sürtünme kuvveti, sürtünen yüzeylerin cinsi ile iliş- Curling (körling) oyununda taşın önü
X, Y, Z cisimlerinin statik sürtünme katsayıları sı- kili midir? süpürge denilen aletle süpürülerek
rasıyla kX, kY, kZ olduğuna göre, bunlar arasında- III. Sürtünme kuvveti, sürtünen yüzeylerin yüzey ala- taş ile zemin arasındaki sürtünme
ki ilişki nedir? nı ile ilişkili midir? kuvveti azaltılır, taşın daha kolay ha-
reket etmesi sağlanır.
sorularından hangilerine cevap verebilirler?
A) kX > kY > kZ B) kZ > kY > kX
C) kZ > kX > kY D) kX > kZ > kY A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) kX = kY > kZ D) I ve III E) I, II ve III

1-E 2-B 3-D 4-E
145
SÜRTÜNMELİ DÜZENEKLER
5. Birbirine iple bağlı 2m, m kütleli X, Y cisimleri F kuv- 7. Yatay ve sürtünmeli bir düzlem üzerindeki cismin iv-
veti ile çekildiğinde sabit hızla hareket etmektedir. me - kuvvet grafiği şekildeki gibidir.

Örnek:

Şekildeki gibi iple birbirine bağ-

lı K, L cisimleri yatay düzlemde,
düzleme paralel, sabit ÁF kuvveti-
X ve Y cisimlerine etki eden sürtünme kuvvetleri- Buna göre, cisim ile yüzey arasındaki sürtünme
nin etkisinde Á a ivmesi ile hızla-
nıyor. nin büyüklüğü FX, FY ve F arasındaki ilişki nedir? katsayısı kaçtır? (g = 10 m/s2)
(X ve Y için sürtünme katsayısı eşittir.)

A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 3

4 3 2 3 4
A) F > FX = FY B) F = FX = FY
Bir süre sonra ip koptuğunda; C) F > FX > FY D) F > FY > FX
I. K cimi sabit hızla hareket E) FX > FY > F
eder.
II. K cismi yavaşlar.
III. K cisimi hızlanır. 8. Sürtünmeli yatay düzlemde, yatay ÁF kuvveti özdeş ci-
IV. L cismi hızlanır. simlerden birine, ikisine ve dördüne şekil; I, II, III'teki
yargılarından hangileri kesin- gibi uygulanıyor.
likle doğru olur?

C) Yalnız III D) Yalnız IV III'te cisimler sabit hızla hareket ettiğine göre, ci-
Prf Yayınları
E) II ve IV 6. Sürtünmeli yatay düzlemde m = 4 kg kütleli bir cisim simlerin I deki ivmesi aI in II'deki ivmesi aII ye ora-
F = 15 N'lik sabit kuvvetle şekildeki gibi itiliyor. Cis- aI
nı, kaçtır?
me etki eden sürtünme kuvveti 3 N'dir. aII
Çözüm:
İp koptuğunda L cismine etki
A) 2 B) 2 C) 5 D) 3 E) 7
3 2 2
eden net kuvvet artar ve L cismi

daha büyük ivme ile hızlanma de-
vam eder. (L'nin hareketini engel- Buna göre, cismin hız - zaman grafiği aşağıdaki-
leyen ip gerilme kuvveti ortadan lerden hangisi olabilir?
kalmıştır.) (IV kesin doğru)
K cimini hareket ettiren ip geril-

mesi ortadan kalkttığında; yatay 9. Düşey kesiti verilen düzenekte,
düzlem sürtünmeli ise K yavaşlar,
eşit kütleli K ve L cisimleri sabit
yatay düzlem sürtünmesiz ise K hızlarla aşağı yönde kaymakta-
sabit hızla hareket eder. (I ve II dır.
kesinlik belirtmez)

K cismi kesinlikle hızlanamaz. Buna göre,

(III kesin yanlış)
I. F1 ve F2 kuvvetlerinin büyük-
Cevap D lükleri eşittir.

II. Cisimlere etki eden sürtünme kuvvetleri eşit bü-

yüklüktedir.

III. Cisimlerle yüzey arasındaki sürtünme katsayıları
eşittir.


5-C 6-B 7-D 8-D 9-B
146
Ünite 5
1. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki m, 2m ve m 4. Net kuvvet etkisindeki cisimlerin kazandığı ivme ile ci-
kütleli cisimler yatay ve sabit olan F, 2F ve 2F kuvvet- simlerin kütlesi arasındaki ilişkinin araştırıldığı bir de-
leri ile itiliyor. neyde, şekildeki grafik çizilmiştir.

ÖSYM Sorusu

Bir sporcu, koşu parkurunda bu-
Cisimlerin ivmelerinin büyüklüğü a1, a2, a3 olduğu- lunduğu noktadan önce güneye
na göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? doğru 35 m, sonra doğuya doğ-
ru 60 m, sonra da kuzeye doğru
A) a1 < a2 < a3 B) a1 = a2 < a3 115 m koşuyor.
C) a2 < a1 < a3 D) a3 < a1 < a2 Buna göre, Bu sporcu hareketini toplam

20 s'de tamamladığına göre,
E) a1 = a2 = a3 I. Cismin kütlesi, bağımsız değişkendir. sporcunun sürati ve hızının bü-
II. Net kuvvet, sabit tutulan değişkendir. yüklüğü kaç m/s'dir?
III. Deney sonucu "F = m ⋅ a" matematik modeli oluş- Sürat Hız
turulabilir.
A) 5 7
B) 7 5
(F: Kuvvet, m: Kütle, a: ivme)
C) 7 10,5
D) 10,5 5
Newton oranı aşağıdakilerden hangi niceliğin bi- A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve II
2. E) 10,5 7
Kilogram
D) Il ve IlI E) l, II ve III
rimidir?
A) Basınç B) Alan C) Hız Çözüm:

Prf Yayınları
D) İvme E) Yer değiştirme

3. Bir parkın doğrusal parkurunda sabit süratle hareket
5. Doğrusal bir yolda sabit süratlerle oklarla gösterilen
eden K, L, M bisikletlilerinin zamana göre konumları
tablolarda verilmiştir. yönlerde hareket eden koşuculardan 2 dakika sonra Sürat =
yol
Mert ile Ayşe, 3 dakika sonra da Ali ile Ayşe yanyana zaman
Zaman (s) 0 10 20 30 geliyor. 210
Sürat= = 10, 5 m/s
K 20
Konum (m) 0 50 100 150
yer değiştirme
Hız =
zaman
Zaman (s) 0 20 40 60
L 100
Konum (m) 0 80 160 240 Hız = = 5 m/s
20
Cevap D
Zaman (s) 0 5 10 15
M
Konum (m) 0 30 60 90 Buna göre,
K, L, M bisikletlilerinin hızlarının büyüklüğü sıra- I. Mert'in sürati Ayşe'ninkinden büyüktür.

sıyla vK, vL , vM olduğuna göre, bunlar arasında- II. Mert'in sürati Ali'ninkinden küçüktür.
ki ilişki nedir? III. Ali ile Ayşe'nin süratleri eşittir.
yargılarından hanileri kesinlikle doğrudur?

A) vK > vL > vM B) vM > vK > vL
C) vM > vL > vK D) vL > vK > vM A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) vL > vM > vK D) I ve II E) II ve III
1-B 2-D 3-B 4-E 5-B
147
6. Bir karınca, alt tarafı küre olan düzlem bir cam üze- 9. I. Durmakta olan cismin harekete geçmesi
rinde sabit v hızıyla KL yolunu alırken, karıncanın üst- II. Hareket eden bir cismin hızının artması
ten yüzeye dik düşen paralel ışınların etkisiyle oluşan
III. Bir cismin sabit hızla hareket etmesi
gölgesi de O merkezli r yarıçaplı KL çembersel yolu-
nu alıyor. Yukarıda verilen olayların hangilerinde dengelen-
ÖSYM Sorusu miş kuvvetler etkindir?

Yatay tahta zeminler üzerinde du-
ran m kütleli özdeş K, L, M kutu-
ları, Şekil I, II ve III’teki gibi F, 2F,
3F büyüklüğündeki yatay kuvvet-
lerle itilmektedir. Buna göre, gölgenin ortalama hızı kaç v'dir?

π
A) 1 B) C) 2 D) π E) 2π
2

10.

Bu kutulardan hiçbiri hare-
ket etmediğine göre, tahta ze- 7. Kütlesi 3 kg olan bir takoz yatay ve sürtünmeli tahta
min ile kutular arasındaki sta- zemin üzerinde bir dinamometre ile şekildeki gibi çe-

tik sürtünme kuvvetlerinin fK, kiliyor.
fL , fM büyüklükleri arasındaki

ilişki nedir?

A) fK = fL = fM B) fM < fL < fK

Prf Yayınları

C) fK < fL < fM D) fM < fK < fL
Hız - zaman grafikleri şekildeki gibi olan K, L, M ci-
Yüzeyler arasındaki statik sürtünme katsayısı 0,4; simlerinden hangilerinin 0 - 2t zaman aralığındaki
E) fL < fK < fM ortalama hızı, ortalama süratine eşittir?
kinetik sürtünme katsayısı 0,2 olduğuna göre, ci-
sim dururken ve sabit hızla hareket ederken dina-
mometrede okunan maksimum değerler sırası ile A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
nedir? (g = 10 m/s2)
Çözüm: D) K ve L E) L ve M
Cismin hareket etmediği durum- A) 6 N; 6 N B) 6 N; 12 N C) 1 N; 12 N
da, sürtünme kuvvetinin büyüklü-
ğü, cisme uygulanan yatay kuv- D) 12 N; 6 N E) 10 N; 10 N
vetin büyüklüğüne eşittir.
fK < fL < fM dir. 11. Birbirine paralel raylarda sabit vX, vY sabit süratleri ile
Cevap C hareket eden X, Y trenleri t0 = 0 anında şekildeki ko-
numdan geçmektedir. t1 = t anında trenlerin ön uç-
ları P hizasında, t2 = 3t anında trenlerin son uçları R
8. Günlük hayatta birbiri ile karıştırılan iki kavramdan bi- hizasında yanyana geliyor.
ri kütle diğeri de ağırlıktır.

Buna göre, ağırlık ve kütle ile ilgili;
I. Bir cismin madde miktarı kütlesi, o cisme etki eden

yer çekim kuvveti ağırlıktır.
II. Kütle her yerde aynı ölçülür, ağırlık farklı yerlerde
farklı ölçülebilir.
III. Kütle skaler, ağırlık vektörel kavramdır. X treninin uzunluğu lX, Y trenininki de lY olduğuna
l
karşılaştırmalardan hangileri doğrudur? göre, X oranı kaçtır?
lY

1 3 3 4 3
A) B) C) D) E)
D) I ve III E) I, II ve III 2 4 5 5 2
6-A 7-D 8-E 9-C 10-E 11-C
148
Ünite 5
1. Doğrusal yolda hareket eden bir cismin hız - zaman 3. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki m, 2m, 3m küt-
grafiği şekildeki gibidir. leli X, Y, Z cisimleri düzleme paralel FX, FY ve FZ bü-

yüklüğündeki kuvvetlerle hareket ettiriliyor.

ÖSYM Sorusu

Yerküre; şekilde gösterildiği gibi

Cisimlerin ivmeleri eşit büyüklükte olduğuna gö- yaklaşık olarak özkütlesi sabit,
Bununla ilgili; re; FX, FY, FZ arasındaki ilişki nedir? R yarıçaplı ve O merkezli bir kü-
re olara kabul edilebilir.
I. Cisim 0 - t zaman aralığında dengelenmiş kuvvet-
A) FX = FY = FZ B) FX < FY < FZ
lerin etkisinde hareket etmiştir.
II. Cisim t - 2t zaman aralığında yavaşlamıştır. C) FZ < FY < FX D) FX = FY < FZ
III. Cisim t anında yön değiştirmiştir. E) FY < FX = FZ


4. Düşey kesiti verilen şekildeki sürtünmesiz yolun K
noktasından serbest bırakılan X cismi KLMN yolunu Şekildeki K, L ve M noktaların-
izliyor ve N noktasında hızı sıfır oluyor. da yer çekimi ivmesinin değeri
sırasıyla gK, gL ve gM olduğuna

göre, bunlar arasındaki ilişki
aşağıdakilerden hangisidir?

Prf Yayınları
A) gK > gL > gM

B) gM > gL > gK
Yolun KL, LM, MN bölümlerinde cismin ortalama C) gL > gM > gK
hızlarının büyüklükleri sırasıyla v1, v2, v3 olduğu- D) gK = gL > gM

na göre, bu hızlar arasındaki ilişki nedir? E) gK = gL = gM
A) v1 > v2 > v3 B) v2 > v3 > v1
C) v2 > v1 = v3 D) v1 = v2 = v3 Çözüm:
2. Yer çekimi ivmesi merkezde sı-
E) v1 > v3 > v2
fırdır. Merkezden kabuğa kadar
düzgün artar.

En büyük değerine kabukta (yü-
zeyde) ulaşır. Daha sonra mer-
kezden olan uzaklığın karesi ile

ters orantılı olarak azalır.
Hız - zaman grafiği şekildeki gibi olan bir cisim- 5. Esnek bir yay, uygulanan kuvvetlerin etkisinde Şe- gK > gL > gM dir.
le ilgili; kil - l ve Şekil - ll’deki gibi dengededir. Cevap A
l. 0 - t zaman aralığında dengelenmemiş kuvvetle-
rin etkisinde kalmıştır.

ll. t - 2t zaman aralığında dengelenmiş kuvvetlerin
etkisinde kalmıştır.
v
lll. 0 - 2t zaman aralığında ortalama sürati dir.
2
Buna göre, yayın normal boyu kaç cm’dir?

D) Il ve IlI E) I, II ve III A) 7 B) 9 C) 11 D) 13 E) 14

1-B 2-D 3-B 4-C 5-B
149
6. Düz bir yolun K hizasında durmakta olan otomobil, 9. Bilim insanı Amontos'un kullandığı şekildeki düzenek-
sabit a1 ivmesi ile hızlanarak t sürede L hizasına geli- te sürtünme kuvvetini etkileyen nicelikler incelenmek-
yor. Bundan sonra da sabit a2 ivmesiyle de yavaşla- tedir. Cismi çekerken harekete geçmeye başladığı an-
yarak M noktasında duruyor. da dinamometrede F2 değeri okunuyor.
ÖSYM Sorusu

Günlük hayatta karşılaşılan ba-

zı kuvvetlerle ilgili,
I. Hareket hâlindeki bir otobü-

se doğru uçan sineğin otobü-
sün camına çarpıp ezilmesi Buna göre,
olayında; cam sineğe, sine-
ğin cama uyguladığından da-
I. F1 in şiddeti
K ile L ve L ile M arası uzaklıklar d ve 2d olduğuna
ha büyük bir kuvvet uygular.
göre, otomobil, L den M ye kaç t sürede varmıştır? II. Cismin masaya temas eden yüzey alanı
II. Masa üzerinde dengede du- III. Cisim ile yüzey arasındaki sürtünme katsayısı
ran bir kitabın ağırlığıyla ma- A) 1 B) 1 C) 3 D) 2 E) 5
sanın kitaba uyguladığı tepki 2 2 2 niceliklerinden hangileri artarsa F2 nin değeri artar?
kuvveti aynı büyüklüktedir.
III. Bir çekiçle çivinin duvara ça-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
kılması olayında; çekiç çiviye, D) I ya da III E) II ya da III
çivinin çekice uyguladığından
7. Pelin öğretmen öğrencilerine, cisimlerin mevcut hare-
daha büyük bir kuvvet uygu-
ketlerini sürdürme eğilimi olan eylemsizlik olayını an-
lar.
latmaktadır.
dur? Buna göre;
I. Aniden fren yapan bir arabada yolcuların öne doğ-

Prf Yayınları
ru fırlaması 10. Yatay ve sürtünmesiz düzlemde bulunan K, L, M ci-
II. Yük gemilerinin motoru durduktan sonra bir süre simleri şekildeki kuvvetlerin etkisinde hareket etmek-
E) I, II ve III tedir.
yol almaları
III. Su dolu kova yatay itildiğinde suyun bir kısmının

dökülmesi
Çözüm:
durumlarından hangileri Pelin öğretmenin anlattığı
Üç yargıda da etki ve tepki kuv-
konu ile ilgili verebileceği örneklerdir?
vetleri verilmiştir. Buna göre; K, L, M cisimlerinin hız - zaman grafik-
leri aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
Etki kuvveti, tepki kuvvetine eşit A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
büyüklükte ve zıt yöndedir.
Yalnız II. yargıda bu kuvvetlerin

büyüklüğünün eşit olduğundan

bahsedilmiştir.

Cevap B
8. Ali, fizik dersinde kütle ve ağırlık kavramları ile ilgili
aşağıdaki bilgileri arkadaşlarına veriyor.

I. Bir cismin kütlesi farklı gezegenlerde aynı miktar
ölçülür.
II. Bir cismin ağırlığı farklı gezegenlerde farklı değer-
de ölçülür.

III. Kütle birimi kilogram, ağırlık birimi newtondur.

Buna göre, Ali'nin verdiği bilgilerden hangileri doğ-
rudur?

6-D 7-E 8-E 9-D 10-D
150
Ünite 5
1. Şekildeki O merkezli r yarıçaplı çembersel yörünge- 4. Bir otoyolda sabit ÁvK, ÁvL, ÁvM hızlarıyla hareket eden
de ok yönünde hareket eden araç K - L arasını t sü- eşit uzunluktaki K, L, M tırları bir köprüye şekildeki gibi
rede almaktadır. aynı anda giriyor. K tırının ön ucu ile L'nin arka ucu P
hizasında karşılaştıktan bir süre sonra K'nin arka ucu
ile M'nin ön ucu yine bu hizada karşılaşıyor. ÖSYM Sorusu
Aralarında d kadar uzaklık olan

m1 ve m2 kütleli cisimlerin birbir-

lerine uyguladıkları kütle çekim
kuvvetlerinin büyüklüğü F’dir.

Bu iki cismin arasındaki uzak-
d
lık olursa aralarındaki çekim
3
kuvvetinin büyüklüğü kaç F
Buna göre, cismin K - L arasındaki ortalama hızını olur?
veren bağıntı aşağıdakilerden hangisidir?
Buna göre; ÁvK, ÁvL, ÁvM hızlarının büyüklükleri vK, vL, A) 9 B) 3 C)
9
4
vM arasındaki ilişki nedir?
A) ñ2r
2pr pr 2pr
B) C) D) E) ò2rt 4 1
t 3t t t D) E)
A) vK > vL > vM B) vL > vM > vK 9 9
C) vL > vK > vM D) vM > vL > vK

Çözüm:
E) vL > vK = vM m1 ⋅m2
F = G⋅ dir.
d2
m1 ⋅m2 9m1 ⋅m2
2. I. Eğik düzlemde serbest bırakılan cisim F' = G⋅ = G⋅ dir.
(d /3)2 (d /3)2
II. Yatay düzleme bir hızla atılan cisim
Prf Yayınları
F' = 9 F bulunur.
III. Havasız ortamda düşey yukarı atılan cisim Cevap A
Yukarıda verilen olayların hangilerinde cisim den-
gelenmemiş kuvvetler etkisinde hareket yapar?
(Sürtünmeler önemsizdir.)
5. Doğrusal yolda hareket eden bir aracın konum ve za-
man değerleri tablodaki gibidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ÖSYM Sorusu
Zaman (s) 0 10 20 30 40 50 60
D) I ve III E) II ve III Aralarında d uzaklığı bulunan, sı-
Konum (m) 0 20 40 60 40 20 0 rasıyla 4m ve m kütleli K, L cisim-
leri, birbirlerine F büyüklüğünde
Buna göre, bu aracın hız - zaman grafiği aşağıda- çekim kuvvetleri uyguluyor.
kilerden hangisidir?
Bu cisimlerin arasındaki uzak-
lık kaç d olursa çekim kuvveti-

nin büyüklüğü 9F olur?
3. Doğrusal yolla hareket eden X, Y araçlarının hız - za- 1 1 1
A) B) C)
man grafiği şekildeki gibidir. 2 3 4

1 1
D) E)
5 6

Çözüm:

F = G⋅
4m⋅m

d2

t0 = 0 anında araçlar aynı konumda olduğuna gö- 9F = G⋅
4m⋅m
re, hareket süresince hangi anlarda tekrar yan ya- (d')2
d
na gelir? Bu iki bağıntıdan d' = bulu-
3

nur.
A) Yalnız t B) Yalnız 2t C) Yalnız 4t Cevap B

D) 2t ve 4t E) 3t ve 4t
1-A 2-D 3-D 4-C 5-B
151
6. Sürat limitinin 80 km/h olduğu bir yolda sürat korido- 9. Şekil - I'deki tahta zeminde bulunan K, L küpleri F ve
runa giren bir araç ilk kamerayı geçtikten 36 saniye 2F kuvvetlerinin etkisinde sırasıyla hızlanan ve yavaş-
sonra ikinci kamerayı geçiyor. layan hareket yapmaktadır.
Sürücü sürat limitini aşmadığına göre, iki kamera

ÖSYM Sorusu
arası en fazla kaç m'dir?

Ali, yaptığı deneyde bir lasti-
ğin ucuna çeşitli değerlere sa- A) 400 B) 600 C) 800 D) 1000 E) 1100
hip kütleler asarak ölçümler ya-
pıyor ve ölçümlerden elde ettiği

verileri kullanarak aşağıdaki gra-

fiği çiziyor.

7. K noktasında duran 2 kg kütleli bir cisim sabit ÁF kuv- K ve L cisimleri bir iple bağlanıp, tahta zeminde 3F

vetiyle KLMN yolu boyunca itiliyor. KL arası sürtün- kuvveti ile çekilirken;

mesiz, LM arası sürtünme katsayısı 0,4; MN arası ise
I. yavaşlayan,
0,6'dır.
II. sabit hızlı,

Yalnızca bu grafikteki verilere
III. hızlanan
göre, aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
hareketlerinden hangilerini yapıyor olabilir?

A) Bu ölçümlerle lastiğin kopma Cisim KL arasında 4 m/s2 lik ivme ile hareket etti- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
sınırı belirlenemez. ğine göre, LM ve MN arasındaki hareketi için aşa- D) I ve II E) I, II ve III
B) Lastiğin 0,15 m uzaması için ğıdakilerden hangisi söylenebilir? (g = 10 m/s2)
lastiğe 1,5 N’lik kuvvet uygu-
Prf Yayınları
lanmalıdır.
LM MN
C) Lastiğe uygulanan kuvvet ile
A) Sabit hızlı Yavaşlayan
lastiğin uzama miktarı arasın-
da doğru orantı vardır. B) Yavaşlayan Yavaşlayan
D) Lastiğe 8 N’lik kuvvet uygula- C) Hızlanan Yavaşlayan
nırsa lastiğin boyu 0,8 m uzar. D) Hızlanan Sabit hızlı
E) Uygulanan kuvvete bağlı ola-
E) Sabit hızlı Hızlanan
10. Yatay ve sürtünmeli bir düzlemde bulunan m kütle-
rak lastiğin uzama miktarı in- li bir cisme yatay olarak uygulanan bir kuvvetle, bu
celenmiştir. kuvvete karşı ortaya çıkan sürtünme kuvveti arasın-
daki grafik şekildeki gibidir.
Çözüm:
Grafiğe göre, kuvvet ile uzama
doğru orantılıdır.
8. K, L, M cisimleri sürtünmeli yatay düzlemde özdeş ÁF
F = k⋅x ten yay sabiti,
kuvvetleri ile şekildeki gibi çekiliyor. Cisimler şekilde-

4 = k⋅0,4 ⇒ k = 10 N/m ki gibi sabit hızlı, hızlanan ve yavaşlayan hareket ya-

bulunur. pıyor.
Lastiğin dayanma sınırı 8 N'den
Buna göre,
küçük olabilir. Bu durumda lastik
I. Cisim P bölgesinde hareketsizdir.
kopar ya da deforme olur.
II. Cisim R bölgesinde sabit hızlı hareket yapmakta-
Grafikten D'de verilen sonuç çık-
K, L, M cisimlerine etki eden sürtünme kuvvetle- dır.
maz.
Cevap D ri FK, FL, FM olduğuna göre, bunlar arasındaki iliş- III. Cisme etki eden maksimum sürtünme kuvveti
ki nedir? 24 N'dir.

A) FK > FL > FM B) FK = FL = FM
C) FM > FK > FL D) FM > FL > FK A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) FL > FK > FM D) I ve III E) II ve III

6-C 7-A 8-C 9-E 10-D
152
Ünite 5
1. Birbirine paralel raylarda aynı yönde sabit ÁvX ve ÁvY 3. Sürtünmesi önemsiz düzgün bir levha L noktasından
hızları ile hareket eden X ve Y trenlerinin lokomotifle- bükülüp LM kesimi yatay olacak biçimde Şekil - I'deki
ri şekildeki konumlarından t süre sonra yanyana geli- gibi tutuluyor. K'den serbest bırakılan bir cisim KL ve
yor. Bundan t süre sonra da Y treni X trenini geçiyor. LM yollarını eşit sürelerde alıyor. Levha Şekil - II'deki
gibi KL kesimi yatayken M'den bırakılan cisim ML ara- ÖSYM Sorusu

sını t1, LK arasını t2 sürede alıyor.
Kütlesi 2 kg olan bir cisim, sta-
tik sürtünme katsayısı 0,5 olan
sürtünmeli bir masa üzerinde +x
yönünde ÁF kuvveti ile Şekil I’deki
gibi çekiliyor. Cisim üzerine uygu-

lanan kuvvetin zamanla değişimi

Şekil II’deki gibidir.
Buna göre,
t1 F (N)
I. X'in boyu Y'ninkine eşittir. Buna göre, oranı kaçtır?
t2 20
II. Y'nin hızı X'inkinin iki katıdır. x +x
2 kg 10
III. Y'nin hızı iki katına çıksaydı, X'i geçme süresi ya- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 F t (s)
rıya inerdi. Yatay 0 2 4 6 8
Þekil - I Þekil - II
Buna göre, cisme etkiyen sür-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tünme kuvvetinin zamanla de-
ğişim grafiği aşağıdakilerden
D) I ve II E) I ve III hangisi gibi olabilir?
4. Doğrusal bir yolda ilerlemekte olan otomobil ile il-
(g = 10 m/s2)
gili,
I. Otomobil hızlanırken tekerlere etki eden sürtün-

Prf Yayınları
me kuvveti hareket yönündedir.
II. Otomobil yavaşlarken tekerlere etki eden sürtün-

me kuvveti hareket yönüne terstir.

III. Otomobil sabit hızla giderken tekerlere sürtünme
kuvveti etki etmez.
2. Yatay ve sürtünmeli düzlemlerde duran X, Y cisimle-
rine yere paralel uygulanan kuvvet ile bu kuvvet etki- yargılarından hangileri doğrudur?

sinde cisimlerin kazandığı ivme arasındaki ilişkiyi gös-
teren grafikler Şekil - I ve Şekli - II'deki gibidir.


5. 9 m/s ve 6 m/s sabit hızlar ile koşan Ali ve Mert'ten
Mert K noktasından geçtikten 2 saniye sonra da Ali
Buna göre, Çözüm:
geçiyor.
I. X'e etki eden maksimum sürtünme kuvveti Y'nin- Statik sürtünme kuvveti;

kinden küçüktür.
FS = kS ⋅mg = 0,5⋅ 2⋅10 = 10 N
II. X ve Y'nin kütleleri eşittir.
Uygulanan kuvvet arttıkça statik
III. X'in sürtünme katsayısı Y'ninkinden küçüktür. sürtünme de 10 N'ye kadar artar.
yargılarından hangileri doğrudur? Sonra cisme etki eden sürtünme
kuvveti biraz azalarak sabit kalır.
Buna göre Ali ve Mert, L noktasından kaç saniye
Cevap D
ara ile geçmiştir?
D) II ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
1-A 2-E 3-D 4-C 5-A
153
6. K ve L cisimleri sürtünmesiz yatay düzlemde şekilde- 8. Yatay düzlemde, yatay kuvvet uygulanan X ve Y cisim-
ki gibi ÁF kuvveti etkisinde ok yönünde hareket ediyor. lerinin sürtünme kuvveti - uygulanan kuvvet grafikle-
ri şekildeki gibidir. Cisimlerle yüzey arasındaki statik

sürtünme katsayıları sırasıyla kX ve kY dir.
ÖSYM Sorusu

Yerküre Güneş'e biraz daha ya-
kın olsaydı,

I. Yerküre'nin atmosferi daha
Buna göre,
geniş olurdu.

II. Yerküre'nin atmosferi daha sı- I. K'nin L'ye ve L'nin de K'ye uyguladığı kuvvetlerin

cak olurdu. şiddeti eşittir.
III. Yerküre'nin atmosferi daha II. F kuvveti K'nin L'ye uyguladığı kuvvetten büyük-

büyük bir ortalama özkütle- tür.

ye sahip olurdu.
III. K ve L'nin ivmeleri farklıdır.
dur? ( Diğer değişkenlerin sabit kal- yargılarından hangileri doğrudur?
dığı varsayılacaktır.)

C) Yalnız III D) I ve II Cisimlerin kinetik sürtünme katsayıları eşit oldu-
k
E) II ve III ğuna göre, X oranı kaçtır?
kY
Çözüm: 2 4 10 9 6
A) B) C) D) E)
3 5 9 8 5
Prf Yayınları
Güneş ile Dünya arasında kütle
çekim kuvveti vardır. Bu kuvvet
uzaklığın karesi ile ters orantılı-
dır. Güneş, Dünya'ya daha ya-
kın olsaydı bundan atmosferde
etkilenirdi ve daha geniş olurdu.
(I doğru)
Genişleyen atmosferin özkütlesi

azalırdı. (III yanlış)
Güneş, ısı kaynağı olduğu için,

Dünya'ya yakın olduğu durum-
da atmosfer ile ısı alışverişi daha
etkin olur ve atmosfer daha sıcak
7. K, L, M araçlarının hız - zaman grafikleri şekildeki gi-
olurdu. (II doğru) bidir.
9. Bir cismin hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Cevap D

Araçların hareket sürelerince ortalama hızlarının
büyüklüğü sırasıyla vK, vL, vM olduğuna göre, bu Cismin 0 - 4t zaman aralığında; ortalama hızının
hızlar arasındaki ilişki nedir? büyüklüğü v1, ortalama sürati v2 olduğuna göre,
v1
oranı kaçtır?
A) vM > vK = vL B) vK > vL > vM v2
C) vK > vL = vM D) vM = vL > vK
2 4 5 5 3
A) B) C) D) E)
E) vM > vL > vK 3 5 6 4 2
6-D 7-A 8-C 9-B
154
Ünite 5
1. 3.
Cevap A Cevap D
4.
Prf Yayınları
2.
Cevap C
5.
Cevap E Cevap A
155
BAŞLIK
6.
Cevap D
Cevap C
7.
Prf Yayınları
Cevap A
9.
8.

Cevap B
156
ÜNİTE 6
ENERJİ
ÜNİTE 6
İŞ, ENERJİ, GÜÇ

MEKANİK ENERJİ
ENERJİNİN KORUNUMU VE DÖNÜŞÜMLERİ
VERİM
ENERJİ KAYNAKLARI
Ünite 6
İŞ, ENERJİ, GÜÇ Test - 1
1.  Rana, elinde okul çantası varken 10 m yürüdü. 4. Fizik öğretmeni Ali'den fiziksel olarak yapılan işlere
 Samet, odanın duvarına 20 N'luk kuvvet uyguladı. örnek vermesini istiyor.
 Arif, sınıfta kitap okudu. Buna göre, Ali'nin verdiği;

 Göknur, yerdeki çantasını masanın üzerine kaldır- İŞ
I. Sürtünmesiz yatay yolda bir cismin sabit hızla ha-
dı. Günlük hayatta kullanılan iş söz-
reket etmesi
cüğü ile fizik biliminde kullanılan
 Feyza, masa ile yer arasındaki maksimum sürtün- II. Yerdeki tuğlaların vinçle binanın üst katlarına çı- iş kavramı birbirinden farklıdır.
me kuvveti 20 N olan masaya 10 N luk kuvvet uy- karılması
Fizik bilimine göre iş kavramının
guladı.
III. Bir kişinin çantayı bir süre elinde tutması üç temel bileşeni bulunur: cisim,
Yukarıdaki aktivitelerde bulunan öğrencilerden kuvvet ve yer değiştirme.
örneklerinden hangileri doğrudur?
hangisi fiziksel anlamda iş yapmıştır? Bir cisim üzerinde iş yapılabilme-
si için cisme kuvvet uygulanma-
A) Rana B) Samet C) Göknur sı ve cismin de uygulanan kuvvet
D) I ve II E) II ve III doğrultusunda yer değiştirme-
D) Arif E) Feyza si gerekir.
Market arabasını iten birisi, ara-
baya uyguladığı kuvvet doğrul-
tusunda yol aldırdığı için fiziksel
anlamda iş yapmış olur.
Duvarı ittiği halde hareket etti-
remeyen birisi fiziksel anlamda
iş yapmaz.
5. Sürtünmeli yatay düzlemde hareket eden bir cisme
2. Bir kargo işçisi bir paketin teslim edilmesi sırasında yere paralel sabit bir kuvvet uygulanıyor. Yatay yolda, elinde çanta taşıyan
aşağıdaki işlemleri yapıyor. birisi; çantaya uyguladığı kuv-
Cisim hızlanan hareket yaptığına göre, vet, çantanın yer değiştirmesi-
I. Yerdeki paketi yukarı kaldırıyor. ne dik olduğu için çanta üzerin-
Prf Yayınları
I. Net kuvvet iş yapmıştır. de iş yapmaz.

II. Eline aldığı paketi yatay yolda taşıyor.
II. Sürtünme kuvveti iş yapmamıştır. Skaler bir büyüklük olan iş W ile
III. Paketle birlikte merdivenleri çıkıyor.
III. Net kuvvetin yaptığı iş, sürtünme kuvvetinin yap- gösterilir.
Buna göre, yukarıda verilen olaylardan hangilerin- tığı işten büyüktür. SI birim sisteminde birimi joule-
de fiziksel anlamda iş yapmıştır? dür (J). Kuvvet F, yer değiştirme
Dx olmak üzere işin matematik-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sel modeli aşağıdaki gibidir.
D) I ve III E) I, II ve III W = F·Dx

Cisim kendine etkiyen kuvvetin

yönünde hareket ederse kuvve-
tin cisim üzerinde yaptığı iş po-
zitif iştir. Bu süreçte cisme, ha-
3. Sürtünmesiz yatay düzlemde şekilde belirtilen yönler- reketine ters yönde etki eden
de hareket etmekte olan K, L ve M cisimlerine uygu-
6. Yatay düzlemin K noktasında duran bir cisme, ÁF1 ve kuvvetlerin yaptığı iş ise nega-
ÁF2 kuvvetleri şekildeki gibi uygulanarak cisim L nok- tif iş olarak tanımlanır.
lanan kuvvetler belirtilmiştir.
tasına getiriliyor.
Negatif İş

Negatif iş, cismin mekanik enerji-
sini azaltan etki olarak da tanım-
lanabilir.

Bu cisimlerden hangilerinin üzerine uygulanan kuv-
vetler iş yapmıştır?
Net kuvvetin yaptığı iş 225 J olduğuna göre, ÁF2 nin
şiddeti kaç N'dir? Harekete zıt yönde oluşan sürtünme
A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L
kuvvetinin yaptığı iş negatif iştir.
D) K ve M E) K, L ve M A) 4 B) 5 C) 8 D) 10 E) 15 W = ( F – fS )⋅ x
1-C 2-D 3-C 4-B 5-A 6-B
159
İŞ, ENERJİ, GÜÇ
7. Yatay ve sürtünmeli bir düzlemde şekildeki gibi K nok- 10. Yatay ve düz bir yolda hareket eden bir cisme; hare-
tasından v hızıyla atılan bir cisim L noktasından geçi- ketiyle aynı yönde ve doğrultuda uygulanan FD dış
yor. kuvveti, hareket yönüne dik doğrultuda ve aşağı doğ-
ru FN kuvveti, hareket doğrultusunda ve ters yönlü FS
Not sürtünme kuvveti şekildeki gibi etkiyor.

Kuvvet ve yol birbirine paralel

olmak şartı ile yolun; eğik, ya-
tay, düşey doğrultu ya da eğri-
Buna göre, KL arasında sürtünme kuvvetinin yap-
sel yörünge olması, sonucu de-
tığı iş,
ğiştirmez.
v : Cismin ilk hızı
Not Cisim yatay doğrultuda x kadar yer değiştirme yap-
m : Kütle tığına göre, cismin x yolu boyunca mekanik enerji
Bir cisim üzerine yapılan iş, cis-
k : Sürtünme katsayısı kaybının hesaplanabilmesi için FD, FN, FS ve x ni-
min kütlesine bağlı değildir.
celiklerinden hangilerinin bilinmesi gerekli ve ye-
niceliklerinden hangileri tek başına artırıldığın-
terlidir?
ENERJİ da değişmez?
Günlük hayatta bir işin yapılabil- A) Yalnız FS B) FN ve FS C) FS ve x

A) Yalnız v B) Yalnız m C) Yalnız k
mesi için enerjiye ihtiyaç vardır.
D) FS, FN ve x E) FD, FN ve x
Yaşamsal fonksiyonlar, besin-
D) m ve k E) v ve k
lerden elde edilen enerjiyle ger-
çekleşir. Araçlarda yakıtlardan
elde edilen enerjiye, evi aydın-
latmak için elektriğe, çatılara yer-
leştirilen su ısıtıcılarındaki suyu
ısıtmak için güneş enerjisine ih- 8. Ali, Erol ve Mete sürtünmesiz yatay düzlemde bulu- Prf Yayınları
tiyaç vardır. nan cisimleri, yere paralel olarak uygulanan kuvvet-
lerle çekiyorlar. Cisimlere uygulanan kuvvet, alınan
Enerji, iş yapabilme yeteneği ola-
rak tanımlanmaktadır.
yol ve uygulama süreleri tablodaki gibidir.
Cisim üzerinde iş yapıldığında Kuvvet Yol Süre

cisme enerji aktarılır.
Ali F x t
Cismin enerjisi cisim üzerine ya- 11. Elektrik enerjisi elde edilen bir rüzgar türbininden sağ-
pılan iş kadar değişir (W = ΔE). Erol 2F 2x 2t lanan elektriksel güç ile esen rüzgarın hızı arasındaki
Bu olayı açıklayan teorem ilişkiyi gösteren grafik şekildeki gibidir.
Mete 2F 2x t
İş - Enerji Teoremi'dir.

GÜÇ Ali, Erol ve Mete'nin güçleri sırasıyla PA, PE, PM ol-
duğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Güç, bir işin birim zamanda ya-
pılma hızıdır.
A) PE = PM > PA B) PM > PE > PA
SI'da birimi watt olup P ile gös-
terilir. Gücün matematiksel mo- C) PA = PM > PE D) PM > PA > PE
deli aşağıdaki gibidir.
E) PA > PE > PM
W
P= Buna göre, bu grafikteki verilerle;
Dt
I. Enerji elde etmek için rüzgarın hızı belirli bir bü-
Not
yüklükte olmalıdır.
F net kuvvetinin etkisinde sabit II. Rüzgar hızı ne kadar artarsa elde edilen enerjide
v hızı ile hareket eden sistemler- 9. Yatay düzlemde duran bir oyuncak araba, 10 s sürey- o kadar artar.
de güç P = F · v bağıntısı ile ifa- le, elektrikli motorunun tekerlere uyguladığı 40 N'lik
de edilir. III. Rüzgar hızı belirli bir değeri geçince pervaneler
kuvvetin etkisi ile yatayda 15 m yol alarak L noktası-
durdurulur.
na ulaşıyor.
Bilgi Damlası
Buna göre, arabanın motorunun bu olaydaki gücü
Arabalarda motor gücü ifade edi-
kaç watt'tır? (Sürtünmeler önemsizdir.)
lirken genelde beygir gücü (bg) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
kullanılır. 1 bg = 746 W'tır.
7-A 8-B 9-D 10-C 11-D
160
Ünite 6
MEKANİK ENERJİ Test - 2
1. Bazı öğrencilerin yazılı kağıtlarında, aynı soruya ver- 3. Bir X cismi, sıvı içerisinde F kuvve-
dikleri cevaplarda geçen ifadelerinin bazı kısımları aşa- tiyle şekildeki gibi tutuluyor.
ğıda verilmiştir.
X cismi kabın tabanına doğ-
Ali: "............. cisme etki eden yer çekimi kuvvetin- ru yavaşça hareket ettirilmeye

MEKANİK ENERJİ
den kaynaklanır." başlandığında, K noktasındaki

sıvı basıncı (P) ve sıvının yere Kinetik ve potansiyel enerjilerin
Betül: ".................. cismin yerden yüksekliği ile doğ-
toplamı mekanik enerji olarak ad-
ru orantılıdır." göre potansiyel enerjisi (E) için ne söylenebilir?
landırılmaktadır.
Cem: "................. cismin kütlesi ile doğru orantılıdır." Emekanik = Epotansiyel + Ekinetik
P E
Öğrencilerin ifadeleri doğru olduğuna göre,
A) Artar Artar Bir cismin ya da sistemin yalnız-
I. Öğrenciler, mekanik enerji ile ilgili bir soruya ce- ca kinetik ya da yalnızca potan-
B) Artar Değişmez
vap vermişlerdir. siyel enerjisi olabileceği gibi, her
C) Değişmez Değişmez ikisi de olabilir.
II. Öğrencilerin ifadelerindeki boş bırakılan yerde "Yer
D) Değişmez Artar
çekimi potansiyel enerjisi" yazmaktadır.
E) Değişmez Azalır
III. Öğrencilerin ifadelerinde özelliklerinden bahset-
tikleri kavrama ait matematik modeli Not
1
"E = kx2" dir.
2 İş ve enerji birimleri aynıdır.
yargılarından hangileri doğru olabilir? 4. Kütleleri m, 4m, m olan X, Y, Z araçları aynı anda şe- İş ve enerji skaler ve türetil-
kildeki konumlardan vX, vY, vZ sabit hızları ile geçiyor. miş büyüklüklerdir.


Kinetik Enerji
Prf Yayınları

Cisimlerin hızından dolayı sahip ol-

dukları enerjidir. Kütle ve hızın kare-
si ile doğru orantılıdır.
Araçlar bir süre sonra k hizasında yan yana gel- 1
EK = mv2
diğine göre, kinetik enerjileri EX, EY, EZ arasında- 2
ki ilişki nedir?
2. X, Y, Z cisimleri şekildeki gibi tavana iplerle asıldığın- A) EX = EY > EZ B) EX > EZ > EY

da gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri T, 2T ve T ol-
C) EZ > EX = EY D) EZ > EY > EX Yer Çekimi
maktadır. Potansiyel Enerjisi
E) EX > EY > EZ
Cisimlerin yüksekliğinden dolayı
sahip oldukları enerjidir. Yükseklik,
kütle ve yer çekimi ivmesi ile doğ-
ru orantılıdır.
5. Yatay ve sürtünmesi önemsiz düzlemdeki düzenek- EP= mg ⋅h

te cisim, yay sabitleri k ve 4k olan Y1 ve Y2 yaylarına

bağlanarak yaylar gerilip zemindeki çivilere bağlan-
mıştır.

Yayların Esneklik
Potansiyel Enerjisi
X, Y, Z cisimlerinin yere göre potansiyel enerjileri
Yay sabiti k olan, x kadar sıkışmış ya
sırasıyla EX, EY, EZ olduğuna göre, bunlar arasın-
Y1 yayında oluşan kuvvetin büyüklüğü F ve depo da gerilmiş yayda depolanan esnek-
daki ilişki nedir?
edilen enerji 16E kadar olduğuna göre, Y2 yayında- lik potansiyel enerjisi, aşağıdaki ba-
ki kuvvetin büyüklüğü ve depo edilen enerji nedir? ğıntı ile hesaplanır.
A) EZ > EX > EY B) EZ > EX = EY
1
EP = k ⋅x2
C) EZ > EY > EX D) EY > EZ > EX A) F; 4E B) F; E C) 4F; E 2
E) EX > EY > EZ D) F; 16E E) 4F; 4E

1-C 2-B 3-D 4-A 5-A
161
MEKANİK ENERJİ
6. Yatay ve sürtünmesi önemsiz düzlemde durmakta 10. Düşey kesiti şekildeki gibi
olan cismin hızını v ye çıkarmak için yapılan iş W'dir. olan eğik düzlem üzerinde-
ki X cismi F kuvvetinin etki-
Buna göre aynı cismin hızını v den 3v ye çıkarmak
siyle K noktasından L nokta-
için yapılması gereken iş kaç W'dir?
İş - Enerji Teoremi sına sabit hızla getiriliyor.

Bir cisim üzerine yapılan iş, o cis- A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16 Buna göre, X cismi ile ilgili,
me enerji olarak aktarılır.
I. K seviyesine göre potansiyel enerjisi artmıştır.
Bir cismin enerjisindeki değişim II. Mekanik enerjisi değişmemiştir.
miktarı o cisim üzerine yapılan
III. Kinetik enerjisi değişmemiştir.
işe eşittir.
W = DE yargılarından hangileri doğrudur?

7. Yerde durmakta olan bir cisme düşey doğrultuda sa-
F⋅x = Eson – Eilk bit bir kuvvet uygulanıyor.
Cisim yerden yükseldiğine göre, cisme ait;
I. kinetik enerji,

II. potansiyel enerji,
III. ivme

Şekildeki, sürtünmesi önemsiz yo- niceliklerinden hangileri artar?

lun K noktasında duran m kütleli ci- 11. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde hareket eden
sim, yola paralel F kuvveti ile L'ye A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II bazı cisimlerin kütle, ilk hız ve son hız değerleri tab-
getirilmiş olsun: loda verilmiştir.
1
F ⋅ |KL| = mg⋅h + m⋅ vL2 olur.
2 Prf Yayınları Kütle İlk hız Son hız
K m v 2v
L 2m 0 2v
M 2m 2v 3v
8. Makara ağırlıklarının ve sürtünmele- N 2m v 2v
rin önemsiz olduğu şekildeki düze- P 4m v 2v
nekte K ve L cisimleri dengededir.
12 Buna göre, hangi cisim üzerine yapılan iş en bü-
Uygulanan F kuvveti ile m kütle-
Üçgenlerdeki benzerlikten, ci- yüktür?
li L cismi 2h kadar aşağı indirilir-
simlerin yer değiştirmesi bulunur.
se, K cismi kaç mgh lik potansiyel
Çubuğun yatay konuma getiril- A) K B) L C) M D) N E) P
enerji kazanır? (g : Yer çekimi ivmesi)
mesi durumunda; m kütleli cisim

h kadar alçalır, 2m kütleli cisim 2h
kadar yükselir.
A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 4
4 2

12. Üzerine, m ve 2m kütleli cisimler sabitlenmiş olan,
ağırlığı önemsiz, eşit bölmeli çubuk şekildeki gibi tu-
Bu durumda potansiyel enerji de- tulmaktadır.
ğişimi;
9. Kütlesi 1 kg olan cisme, şekildeki gibi yatay
–mgh + 2mg2h = 3mgh olur. F = 10 N'lik kuvvet uygulanarak 2 m yol aldırılıyor.
(NOT: Yapılan işin tamamının po-

tansiyel enerji artışına karşılık gel-

diği düşünülür. Yani cisimlerin sa-

bit süratle hareket ettiği ve kinetik
enerji kazanmadığı düşünülme- Cisim ile yol arasındaki sürtünme katsayısı 0,5 ol- Buna göre, O noktası etrafında dönebilen çubuğu
lidir. Bu durumda yapılan iş "en duğuna göre, yapılan net iş kaç joule’dür? yatay konuma getirmek için en az kaç m⋅g⋅h ener-
az" olur.)
(g = 10 m/s2) ji gerekir? (g : Yer çekimi ivmesi)
Cevap C
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 40 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

6-D 7-C 8-D 9-B 10-D 11-E 12-C
162
Ünite 6
ENERJİNİN KORUNUMU VE ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ Test - 3
1. Sürtünmelerin önemsenmediği bir ortamda bir yay ile 4. Evlerimizde kullandığımız elektrikli aletlerden mik-
düşey yukarı atılan bir okun hareketiyle ilgili bazı öğ- ser (karıştırıcı), elektrik enerjisini;
rencilerin aralarında geçen konuşmalar aşağıdaki gi-
I. ısı,
bidir.
II. mekanik, ENERJİ ÇEŞİTLERİ
Ali : Ok atılırken ok üzerine iş yapılmıştır.
III. ses Enerjinin bir çok türü ile karşılaşırız.
Burhan : Evet Ali, sana katılıyorum. Yapılan bu iş oka
enerjilerinden hangilerine dönüştürür? Bunlardan bazıları;
kinetik enerji kazandırmıştır.
Güneş enerjisi,
Ceyhun : Okun, yaydan fırladığı andaki kinetik ener-
jisi maksimumdur. Bu enerji ok yükselirken
azalmış, ok inişe geçtiğinde tekrar artmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
Derya : Evet Ceyhun! Kinetik enerji ok yükselirken
yer çekimi potansiyel enerjisine dönüşmüş-
tür.
Buna göre, hangi öğrencilerin ifadeleri doğrudur? Elektrik enerjisi,
Kimyasal enerjisi,
A) Yalnız Ali’nin
Nükleer enerji,
B) Ali ve Burhan'ın 5. Hiçbir yerden yakıt ya da enerji almadan kendi ken-
Mekanik enerji (Kinetik ve potan-
dine hiç durmayacakmış gibi tasarlanan makinelere
C) Burhan ve Ceyhun’un siyel enerji),
devridaim makineleri denir.
D) Ali, Ceyhun ve Derya’nın Isı enerjisi,
Buna göre, bu makineler;
E) Ali, Burhan, Ceyhun ve Derya’nın Rüzgâr enerjisi,
I. Bir enerjiyi başka türlere çevirebilir.
Ses enerjisi,
II. Sürtünmeden dolayı mevcut enerjinin bir bölümü-
Durgun kütle enerjisidir.
Prf Yayınları
nü ısıya dönüştürür.
III. Sonsuza kadar kendi kendine çalışır.
yargılarından hangileri doğrudur? ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ VE

ENERJİNİN KORUNUMU
2. Barajda biriken su enerjisi, radyoda ses oluncaya ka- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Enerji kaybolmaz ancak bir tür-
dar birkaç çeşit enerji dönüşümü gerçekleşir.
D) I ve III E) II ve III den başka bir türe dönüşür.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu enerjiler- Enerjinin bir türden başka bir tü-
den birisi olamaz? re dönüşmesine enerji dönüşü-
mü denir.
A) Kinetik enerji B) Elektrik enerjisi
Enerjinin bir sistemden başka bir
C) Radyasyon enerjisi D) Potansiyel enerji sisteme aktarılmasına enerji ak-
tarımı adı verilir.
E) Kimyasal enerji
Bir hidroelektrik santralinde, suyun
6. Bir çivinin, bir kütüğe şekilde-
yer çekimi potansiyel enerjisi, sant-
ki gibi çakılması ile ilgili; ral türbinlerinde kinetik enerjiye dö-
I. Çivi çakma işinde çekicin nüşür. Bu kinetik enerji, uygun dü-
kinetik enerjisinden yarar- zenek yardımıyla elektrik enerjisine
dönüştürülür. Elektrik enerjisi evle-
lanılır.
re kadar getirilir ve evlerimizde kul-
II. Çivinin kazandığı enerjide, landığımız araçlarda; ısı, ışık, meka-
3. Elektrikle çalışan bir otomobilde enerji dönüşümü çekicin yer çekimi potansi- nik, ses enerjilerine dönüşür.
aşağıdakilerden hangisi gibi olur? yel enerjisinin de etkisi vardır.
III. Çivinin çekiçten aldığı enerji; kinetik, ısı ve ses
A) Elektrik enerjisi  Hareket enerjisi enerjisine dönüşür. Not
B) Isı enerjisi  Hareket enerjisi yargılarından hangileri doğrudur? Bir sistemdeki toplam enerji de-
C) Elektrik enerjisi  Kimyasal enerji ğişik enerjilere dönüşse bile, son
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III enerjinin ilk enerjiye eşit olmasına
D) Kimyasal enerji  Hareket enerjisi
enerjinin korunumu denir.
E) Hareket enerjisi  Elektrik enerjisi D) I ve III E) I, II ve III
1-E 2-E 3-A 4-E 5-C 6-E
163
ENERJİNİN KORUNUMU VE ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ
7. Zeynep, bir ipin ucuna 9. Bir deney arabası bir eğik düzlemin önce tepesinden,
astığı topu K noktasın- sonra yarı yüksekliğinden serbest bırakılıp arabanın
dan serbest bırakıyor. yatay zeminde duruncaya kadar aldığı yollar karşılaş-
Zeynep, topun bir süre tırılmış ve aşağıdaki çıkarımlar yapılmıştır.

Mekanik Enerjinin salınım yaptıktan sonra
l. Cismin potansiyel enerjisi, eğik düzlemde kinetik
Korunumu durduğunu gözlemliyor.
enerjiye dönüşmüştür.
Bir düzeneğin mekanik enerjisi- Topun bu hareketiy- ll. Cismin kinetik enerjisi, ısı enerjisine dönüştüğü
ne; kinetik enerji, yer çekimi po-
le ilgili, için araba bir süre sonra durmuştur.
tansiyel enerjisi ve esneklik po-
tansiyel enerjisi dahildir. l. K’den L’ye gelirken lll. Cismin potansiyel enerjisi arttıkça, cisim yatay ze-
Sürtünmelerin önemsenmediği bir topun kinetik enerjisi artmış, çekim potansiyel minde daha fazla yol alarak ısıya dönüşen enerji
sistemde mekanik enerji korunur. enerjisi azalmıştır. de artmıştır.
ΣEilk = ΣEson ll. Salınım hareketi yaparken topun kinetik enerjisi Buna göre, bu çıkarımlardan hangileri doğrudur?
ile yer çekimi potansiyel enerjisinin toplamı de-
Şekildeki düzenekte,
ğişmemiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
serbest bırakılan m küt-
leli cisim yayı maksi- lll. Topa başlangıçta kazandırılan enerji, top durdu-
mum x kadar sıkıştırı- ğunda tamamen ısıya dönüşmüştür.

yor olsun.
ifadelerinden hangileri söylenebilir?
Cismin K seviyesine

göre yer çekimi potan- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

siyel enerjisi, esneklik
potansiyel enerjisine
dönüşecektir.
EPçek = EPyay
10. Kütlesi 5 kg olan bir küre, sürtünmeli bir yüzeyde ha-
Prf Yayınları
1 reket ederken hızının büyüklüğü 4 m/s'den 2 m/s'ye

mg⋅(h + x) = k ⋅x2
2
düşüyor.
Buna göre, ısıya dönüşen enerji kaç J'dir?
Uyarı A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40
Ortamın sürtünmeli olması du-

rumunda ısı, ses ve ışığa dönü-
şen enerjiler ile son durumda sa-
hip olunan enerjilerin toplamı ilk
enerjiye her zaman eşittir.
8. K noktasından v0 hızıyla atılan m kütleli cisim sürtün-

meli KL yolunu alarak N ye kadar çıkabiliyor.
11. Düşey kesiti şekildeki gibi olan yolun yalnız LM ve NP

arası sürtünmelidir. m kütleli cisim K noktasından ser-
Isıya Dönüşen Enerji
best bırakıldığında M de, K den E kinetik enerjisiyle
Sürtünmeye harcanan (ısıya dö-
atıldığında da P de duruyor.
nüşen) enerji, sürtünme kuvveti-
nin yaptığı işe eşittir.

h yüksekliğini artırmak için,
I. θ açısı azaltılmalı

II. KL yolu kısaltılmalı
Şekildeki cisim için enerjinin koru-
numundan; III. Cismin K'daki enerjisi değiştirilmeden v0 artırılmalı

EK1 = EK2+ Eısı işlemlerinden hangilerini yapmak gerekir?
Sürtünmeli bölgelerde ısıya dönüşen enerjiler eşit
Isıya dönüşen enerji ise;
olduğuna göre, E kaç mgh'dir? (g : Yer çekim ivmesi)
Eısı = Wsür = Fsür⋅x A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ya da III E) I ya da II ya da III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
7-C 8-D 9-E 10-C 11-C
164
Ünite 6
1. Bir asker halatla aşağı doğru sabit hızla kayar- 3. Düşey kesiti şekildeki gibi olan yolun K noktasından
ken ellerinin ısındığını fark ediyor ve daha son- serbest bırakılan cisim KLMNP yolunu izleyerek P nok-
ra ipin farklı yerlerinden tutarak kaymadan in- tasına kadar ancak çıkabiliyor.
meye başlıyor.
Uyarı
Askerin bu hareketiyle ilgili;

Enerjinin bir kısmının ısıya dönüş-
I. Asker sabit hızla kayarken kinetik ener-
tüğü durumda, enerjinin korunu-
jisi değişmemiş, yer çekimi potansiyel mu denkleminde son enerjiler

enerjisi azalmıştır. kısmına "ısıya dönüşen değer-

II. Askerin ellerinin ısınması, enerjisinin ler" de eklenir.
ısı enerjisine dönüşmesinden kaynak- Cisim L, M, N noktalarından sırasıyla v, 2v, v bü-
lanmıştır. yüklüğünde hızlarla geçtiğine göre, cismin me-
III. Askerin hareketi süresince kinetik ve po- kanik enerjisi hangi iki nokta arasında değişme-
tansiyel enerjilerinin toplamı değişmemiş- miş olabilir?
tir.
A) Yalnız LM B) Yalnız MN C) KL ve LM ÖSYM Sorusu
yargılardan hangileri doğrudur?
D) LM ve NP E) KL, MN ve NP Küp şeklindeki bir blok, şekilde-
ki gibi sürtünmesi ihmal edilebi-
lecek kadar küçük, buzdan bir
D) I ve III E) II ve III kaydıraktan kaymaktadır. Blok
en üstten 4 m/s hızla kaymaya
başladığında en alt noktadaki hı-
zı 6 m/s oluyor.

Prf Yayınları

4. Düşey kesiti verilen, sürtünmelerin önemsiz olduğu
düzenekte K noktasından serbest bırakılan oyuncak Buna göre kaydırağın yüksek-

araba, L noktasından fırlayıp, şekildeki yörüngeyi iz- liği (h) kaç metredir?
leyerek M noktasına düşüyor. (Yer çekimi ivmesini 10 m/s2 alınız.)
2. Eğik düzlem üzerinde K noktasından serbest bırakı-
lan cismin L, M, N den geçme hızları sırasıyla v, 3v, A) 0,1 B) 0,2 C) 1

3v dir.
D) 2 E) 4

Çözüm:

Enerjinin korunumundan;
1 1
m⋅v02 + m⋅ g ⋅h = m⋅vs2
2 2
1 1
Buna göre, oyuncak araba ile ilgili; ⋅16 + 10⋅h = ⋅36
2 2
KL arası sürtünmesiz olduğuna göre,
I. Mekanik enerjisi hareket süresince değişmemiş- h = 1 m bulunur.
I. LM arası sürtünmesizdir. tir. Cevap C
II. MN arası sürtünmelidir. II. L noktasından sonra ivmesi bir an sıfır olmuştur.
III. Cismin, K deki yere göre potansiyel enerjisi N de- III. L noktasından sonra hızının yatay bileşeni azal-
ki kinetik enerjisine eşittir. mıştır.
D) I ve II E) II ve III D) I ve III E) II ve III

1-C 2-D 3-D 4-A
165
5. Düşey kesiti şekildeki gibi olan yolun K noktasından 8. Kütleleri ve sürtünmeleri önemsiz

serbest bırakılan cisim P noktasına kadar çıkıp ora- makaralarla kurulmuş düzenekte
dan geri dönerek M noktasında duruyor. K ve L cisimleri serbest bırakıldı-
ğında harekete başlıyor.

ÖSYM Sorusu Cisimler serbest bırakıldıktan

t süre sonra cisimlerin kinetik
Kütlesi 1 kg olan, noktasal kabul
enerjileri eşit olduğuna göre,
edilebilecek bir cisim, sürtünme-
siz bir eğik düzlemin en alt nok- I. K cismi alçalmış, L cismi yükselmiştir.

tasından, şekildeki gibi eğik düz-
II. K cisminin kütlesi L’ninkinden büyüktür.
leme paralel doğrultuda 4 m/s lik Buna göre, yolun KL, LM, MN, NP kısımlarından
ilk hızla fırlatılıyor. Cisim eğik düz- hangileri kesinlikle sürtünmelidir? III. K cisminin birim zamandaki potansiyel enerji de-
lemin tepe noktasına sabitlenen ğişimi, L’ninkinden büyüktür.
sıkıştırılmamış bir yaya çarpıyor. A) Yalnız KL B) Yalnız NP C) Yalnız MN yargılarından hangileri doğrudur?
Cisim, yay sabiti 10 N/m olan bu
yayı en fazla 0,2 m sıkıştırdıktan D) LM ve NP E) MN ve NP
sonra duruyor. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

6. Düşey kesiti verilen şekildeki rayın K noktasından
3m⋅g⋅h kinetik enerjisi ile atılan, m kütleli cisim M nok-
tasından m⋅g ⋅ h kinetik enerjisi ile geçiyor.

Buna göre, cisim yerden en faz-

la kaç cm yüksekliğe çıkabilir?
(g= 10 m/s2) 9. Düşey kesiti şekildeki gibi olan yolun K noktasından

Prf Yayınları
serbest bırakılan cisim L noktasından vL, M noktasın-
A) 40 B) 42 C) 60 dan vM büyüklüğünde hızlarla geçerek N noktasına
D) 78 E) 80 kadar çıkabiliyor.

Yolun, KL ve LM aralıklarında sürtünmeye harca-

Çözüm: nan enerjiler eşit olduğuna göre, cisim L noktasın-

Cismin başlangıçtaki kinetik ener-
dan ilk kez kaç m⋅g⋅ h lik kinetik enerji ile geçmiş-
jisi, yükseklik ve esneklik potansi- tir? (g: Yer çekimi ivmesi)

yel enerjilerine dönüşür.
A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 3,5 E) 4
Yaydaki sıkışmaya x, cismin çık-
tığı yüksekliğe h diyelim. v
Buna göre, L oranı kaçtır?
vM
1 2 1
mv = m⋅g ⋅h + kx2
2 2
B) 3 C) 2 D) 3 E) ñ3
1 1
⋅1⋅42 = 1⋅ 10⋅h = 10⋅(0,2)2 7. Düşey kesiti şekildeki gibi verilen yolda, bir X cismi, A) 3
2 2
P noktasından v hızıyla atılıyor.
4 ñ3 2
8 = 10h + 0,2
h = 0,78 m
h = 78 cm bulunur.
Cevap D

10. Havasız ortamda h yüksekliğinden serbest bırakılan
X cismi, K ve M den de yine aynı büyüklükteki v hı- bir cisim yere çarpıp tekrar geri yansımasında mev-
zıyla geçerek L noktasında durduğuna göre, PK, cut mekanik enerjisinin % 50'sini kaybediyor.
KM ve ML yollarından hangileri kesinlikle sürtün-
melidir? Buna göre, cisim 3. kez yere çarptığında yerden
en fazla kaç h yükselir?
A) Yalnız PK B) Yalnız KM C) Yalnız ML
1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
D) KM ve ML E) PK ve ML 4 8 12 16 18
5-C 6-C 7-E 8-E 9-C 10-B
166
Ünite 6
1. Yükseklikleri ve eğim açıları eşit eğik düzlemlerden, 3. Düşey kesiti Şekil - l’deki gibi verilen, sürtünmesi
l.’nin alt ucundan v büyüklüğünde hızla atılan cisim önemsiz yolun K noktasından serbest bırakılan cisim
aynı noktadan v1 büyüklüğünde hızla geçiyor. KLMN yolunu izliyor.

ÖSYM Sorusu

Hava sürtünmesinin ihmal edil-

diği bir ortamda şekildeki gibi

durgun hâlden serbest düşme-

ye bırakılan m kütleli noktasal bir
ll.’nin üst ucundan serbest cisim, h kadar düştükten sonra
yay sabiti k olan, ağırlığı ihmal
bırakılan cisim alt uçtan v bü-
edilen bir yaya çarpıp yapışarak
yüklüğünde hızla geçiyor. Cismin N noktasındaki yere göre yer çekimi potan-
yayı en fazla h kadar sıkıştırıyor.
lll.’nün ise üst uçtan v büyük- siyel enerjisi Şekil - ll’deki grafikle gösterildiğine
lüğünde hızla atılan cisim alt göre, aşağıdaki gösterimlerden hangisi yanlıştır?
uçtan v2 büyüklüğünde hız-

la geçiyor.

v1 < v2 = v olduğuna göre, hangi eğik düzlemler
kesinlikle sürtünmelidir?
Buna göre h yüksekliğinin de-
ğeri; cismin kütlesi (m), yer çe-
kimi ivmesi (g) ve yay sabiti (k)
cinsinden aşağıdakilerden han-
Prf Yayınları
gisidir?
4mg 2mg mg
A) B) C)
k k 2k
3mg 2mg
D) E)
2k 3k
Çözüm:
2. Kütleleri ve hızları verilen cisimler yatay sürtünmesiz Cismin, yayın maksimum sıkışma
düzlemlerde şekildeki gibi atıldığında özdeş K, L, M konumuna göre, yer çekimi po-
yaylarını sıkıştırıyor. tansiyel enerjisi; yaydaki esneklik
potansiyel enerjiye dönüşmüştür.
4. Düşey kesiti şekildeki gibi verilen yolun K noktasın-
1
m⋅ g ⋅(h + h) = k ⋅h2
dan serbest bırakılan cisim L, M ve N noktalarından 2
eşit kinetik enerjilerle geçip P noktasında duruyor. 2mg =
1
k ⋅h
2
4mg
h= olur.
k
Cevap A

K, L, M yaylarının maksimum sıkışma miktarları
sırasıyla xK, xL, xM olduğuna göre, bunlar arasın-
daki ilişki nedir?
Buna göre, yolun; KL, LM, MN, NP aralıklarından
hangileri kesinlikle sürtünmelidir?
A) xM > xL > xK B) xL = xM > xK
C) xM > xK = xL D) xL > xK = xM A) Yalnız KL B) Yalnız MN C) KL ve MN
E) xK = xL = xM D) LM ve NP E) LM ve MN

1-D 2-A 3-E 4-D
167
5. Düşey kesiti şekilde verilen yolun P noktasından v hı- 8. Düşey kesiti verilen, sürtünmesi önemsiz düzenekte,
zıyla geçen bir cisim PKLMNT yolunu izliyor. Yol bo- iple birbirine bağlı eşit kütleli K ve L cisimleri şekilde-
yunca cismin hızının büyüklüğü değişmiyor. ki konumdan serbest bırakılıyor.

5

MN arasında uygulanan kuvveti
harekete zıt yönde düşününüz.

Bu durumda, MN arası, "sürtün-
Cisme yalnız KL, LM ve MN arasında hareketi doğ-
melidir" denilemez. :)
Cevap C rultusunda sabit kuvvet uygulandığına göre, yo-
lun hangi bölümünde kesinlikle sürtünme vardır? Hareket süresince, herhangi bir t anında;
8 I. K’nin sürati, L’ninkine eşittir.

A) PK B) KL C) LM D) MN E) NT
K ve L eş zamanlı, eşit yollar al- II. K’nin mekanik enerjisi L'ninkinden büyüktür.
dığı için herhangi bir andaki sü- III. K’nin kazandığı kinetik enerji, L'nin o ana kadar,
ratleri (hızlarının büyüklüğü) eşit- kaybettiği yer çekimi potansiyel enerjinin yarısına
tir. K ve L'nin kütleleri eşit olduğu
eşittir.
için kinetik enerjileri de eşittir. K,
L'den daha yüksekte olduğu için yargılarından hangileri doğrudur?
K'nin potansiyel enerjisi ve meka-
nik enerjisi (kinetik enerji ile po- 6. Düşey kesiti verilen yolun yalnız KL arası sürtünmeli- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
tansiyel enerjinin toplamı) daha dir. E kinetik enerjisiyle atılan cisim yolun P noktasın-
büyüktür. (I ve II doğru) dan geri dönüp K noktasında durmaktadır. D) II ve III E) I, II ve III
Yer çekimi kuvvetinin yaptığı iş,
sisteme enerji kazandırmaz. An-
cak enerji dönüşümüne sebep
olur.

Prf Yayınları
L'nin ağırlığının etkisiyle cisim-

ler harekete geçer. K ve L kine-
tik enerji kazanır. L'nin potansiyel
enerjisi azalır, K'ninki değişmez. Buna göre, cisim L noktasından ilk kez geçtiği an-
L'nin kaybettiği potansiyel enerji, da kinetik enerjisi kaç E’dir?
K ve L'nin kazandığı kinetik ener-
jilerin toplamına eşittir. A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 3 9. Düşey kesiti verilen yolun KL bölümü sürtünmesiz LM
4 3 2 3 4 bölümü sürtünmelidir. K noktasından kaykayla hare-
EPL = EKK + EKL
kete geçen m kütleli çocuk M noktasından v hızı ile
K ve L'nin kütleleri eşit olduğu geçiyor.
için eşit kinetik enerji kazanır.
(III doğru)
Cevap E
7. Bir deney düzeneğinde, eğik düzlemin aynı noktasın-

Canlılar ve Enerji
dan serbest bırakılan bir bilyenin; önce yatay mermer
Canlılar hayat faaliyetlerini sür- zeminde, sonra yatay halı zeminde duruncaya kadar
dürebilmek için enerjiye ihtiyaç
aldığı yollar ölçülmüştür.
duyar. Bu enerjiyi ise tükettikle-

ri besinlerden karşılar. Buna göre, yapılan bu deneyle;
İnsanların ihtiyaç duyduğu enerji I. Sürtünme kuvvetinin, cisimlerin hareketini zorlaş-
miktarı insanın yaşına, kilosuna, Buna göre, başlangıçta aynı kaykayla, 1,5m kütle-
tırıcı etkisi vardır.
cinsiyetine, aktiflik durumuna, al- li bir çocuk harekete geçseydi;
dığı oksijen miktarına ve mevsim-
II. Cismin yer çekimi potansiyel enerjisi arttıkça sür-
tünmeli yüzeyde alacağı yolun uzunluğu da artar. I. Sürtünmeye harcanan enerji
lere göre değişebilmektedir.
III. Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, sürtünen yüzey- II. M noktasındaki hızı
İnsanlar gerektiği kadar enerji al-
malıdır. Gereken miktardan az lerin cinsine bağlıdır. III. K'deki potansiyel enerjisi
alınan enerji hâlsizliğe, yorgunlu-
hipotezlerinden hangileri doğrulanabilir? niceliklerinden hangileri değişmezdi?
ğa, enerji kaybına ve hastalıklara
neden olabilir. Fazla alınan enerji
ise vücutta depolanarak kilo alı-
mına ve obeziteye sebep olabilir. D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
5-C 6-C 7-D 8-E 9-B
168
Ünite 6
VERİM Test - 6
1. Evlerimizde kullandığımız bazı elektrikli araçların "ama- 4. Enerji tasarrufunun, enerjinin ihtiyaca cevap ve-
ca uygun yaptığı iş" ve harcadığı enerji değerleri tab- recek şekilde kullanılması olarak tanımlandığı bir
loda verilmiştir. durumda, aşağıdakilerden hangisi enerji tasarru-
fu sayılmaz?
Araç Yaptığı iş (J) Harcadığı enerji (J) VERİM
Televizyon 200 300 A) Akkor filamanlı ampuller yerine, led ampuller kul- Yapılan işin harcanan enerjiye
lanmak oranına verim denir.
Fırın 2800 3000
B) Ulaşım için özel araç yerine toplu taşıma araçları-
Çamaşır makinesi 1000 1300 Yapılan iş
nı kullanmak Verim =
Harcanan enerji
Mikser 200 800
C) Kışın, kaloriferleri yer yer hiç kullanmamak
"Yapılan iş", aynı zamanda ama-
Avize 70 300 D) C sınıfı elektrikli araçlar yerine A sınıfı elektrikli ca uygun kullanılabilen enerjidir.
araçlar kullanmak
Buna göre, “enerji sınıfı” (enerji verimliliği) en bü- Verim, % (yüzde) olarak belirtilir.
yük olan araç hangisidir. E) Binaların ısıtma sistemlerinin bakımlarını düzenli
Bir araç 100 joule enerji harca-
olarak yaptırmak
yıp 70 joulelük iş yapıyorsa bu
A) Televizyon B) Fırın C) Mikser aracın verimi % 70'dir. Amaç dışı
harcanan enerji ise 30 jouledür.
D) Çamaşır makinesi E) Avize
Gerçekte hiçbir makinenin verimi
% 100 olamaz. Ancak ideal ola-
rak düşünülen makinelerin veri-
mi % 100 alınabilir.
Makinelerde amaç dışı (ısıya dö-

5. Akkor filamanlı bir ampulde elektrik enerjisinin yakla- nüşen) enerji azaltıldıkça verim
2. Aynı işi yapan K, L, M, N, P motorlarının verilen ener-
artar.
ji ve alınan enerji sütun grafikleri aşağıda verilmiştir. şık % 95'i ısıya dönüşürken % 5'i ışığa dönüşmekte-
dir.
Prf Yayınları

Buna göre, bu ampullerle ilgili;

I. Yararlı enerji eldesi % 5'tir.
II. Enerjinin % 95'i amaç dışı harcanmaktadır. Enerji Tasarrufu
III. Verimi % 95'tir. Sınırlı enerji kaynaklarının en verimli
biçimde kullanılması, gereksiz enerji
tüketiminin ve kayıplarının azaltılma-
Buna göre, hangi motorun verimi en büyüktür? sına enerji tasarrufu denir.
Enerji tasarrufu için;
A) K B) L C) M D) P E) T D) lI ve III E) l, II ve III
ihtiyaç duyulduğu kadar ener-
ji kullanmak,
araçları gereksiz yere kullanma-

mak,
enerji verimlilik değeri yüksek

araç ve gereçleri tercih etmek,
3. Şekildeki basit makine düzene-
ğini kuran bir öğrenci, yük ve ma- ısı yalıtımı yapmak gerekir.
karanın kütlelerini, aşağıda veri-
lenlerden hangisi gibi seçtiğinde
6. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi enerji tasarrufun-
da bulunmak için uygulanan yöntemlerden birisi
düzeneğin verimi en büyük olur?
değildir?

Yük Makara
A) Binalarda çift camlı pencereler kullanmak
A) 10 kg 1 kg
B) Klima çalışırken kapı ve pencereleri kapalı tutmak
B) 15 kg 1 kg
C) Çamaşır makinesini gündüzleri çalıştırmak
C) 10 kg 2 kg
D) Binaları mantolamak En verimli makineler A sınıfındaki
D) 20 kg 2 kg makinelerdir.
E) Televizyonu bekleme modunda bırakmak yerine
E) 20 kg 3 kg tamamen kapatmak
1-B 2-C 3-B 4-C 5-C 6-C
169
VERİM
7. Kütleleri eşit olan aynı tarz A marka otomobil ile B mar- 10. Beyaz eşya satan dükkana giren bir müşteri, alacağı
ka otomobillerin durgun halden 100 km/h hıza ulaş- çamaşır makinesi için iki alternatifi incelemektedir.
ma süreleri sırasıyla 5 s ve 10 s'dir.

Buna göre, araçlarla ilgili;
8
I. A daha güçlüdür.
Verim; yapılan işin, harcanan
enerjiye oranından bulunur. II. 100 km hıza ulaştıklarında B'nin aldığı yol A'nın-
kinden fazladır.
Her iki buzdolabının da yaptığı iş-
ler ve verimleri verildiği için har- III. A'nın verimi B'ninkinden fazladır.
cadıkları enerjiler bulunur.
90 72
A için; = dan A'nın har-
100 EA
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II K ve S serisi iki makineye ait yalnız yukarıda veri-
cadığı enerji, EA = 80 kJ,
len etiketlere bakılarak;
80 72 D) I ve III E) II ve III
B için; = dan B'nin har-
100 EB I. K serisine ait makine, elektrik enerjisini daha ve-
cadığı enerji, EB = 90 kJ bulu- rimli kullanır.
nur. II. S serisine ait makine, aynı miktar elektrik enerjisi
Buna göre B, A'dan 10 kJ fazla ile daha çok iş yapar.
enerji harcamıştır. III. K serisine ait makinenin gücü daha düşüktür.
Cevap D
IV. S serisine ait makine, daha az elektrik enerjisi ile
daha çok çamaşır yıkayabilir.
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
9 8. A ve B sınıfı buzdolaplarının verimi sırasıyla % 90 ve A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IV

Prf Yayınları
% 80’dir.
Verim; yapılan işin, harcanan D) II ve IV E) I, II ve III
enerjiye oranından bulunur. İki buzdolabı da 72 kJ’lik iş yaptığında B sınıfı buz-
Yapılan işler her iki motor için de dolabı A sınıfı buzdolabından kaç kJ daha fazla
eşit verilmiştir. enerji harcamış olur?
Bu işlere W dersek
A) 5 B) 3,6 C) 7,2 D) 10 E) 36
W
K'nin verimi;
1200
W
L'nin verimi; olur.
1000
W; 600 J alındığında K'nin veri-
mi % 50, L'nin verimi % 60 olur.
Cevap B
11. Bir işçi özdeş kolileri yerden alarak aynı rafa, aynı yük-
sekliğe koymaktadır. İşçinin başlangıçta bir koliyi rafa
11 9. Bir cismi, belirli bir yüksekliğe çıkarmak için K moto- koyma süresi 5 saniye sürerken daha sonra bu süre
ru 1200 J, L motoru da 1000 J enerji harcıyor. 6 - 7 saniyeleri bulmaktadır.
Güç; birim zamanda yapılan iştir.
Buna göre, bu motorların verimleri aşağıda veri- Buna göre işçiye ait, güç ve verim değerleri için
İşcinin iş yapma süresi arttığı için
lenlerden hangisi olabilir? ne söylenebilir?
gücü azalmıştır.
Verim; yapılan işin, harcanan

K'nin L'nin
enerjiye oranına eşittir. Güç Verim
A) % 25 % 40
İşci, aynı değerde enerji harca- A) Artmıştır Değişmemiştir
yarak aynı değerde iş yapmakta- B) % 50 % 60
B) Azalmıştır Değişmemiştir
dır. Dolayısıyla işcinin verimi de- C) % 85 % 80
C) Azalmıştır Artmıştır
ğişmemiştir.
D) % 80 % 90
Cevap B D) Değişmemiştir Azalmıştır
E) % 100 % 100
E) Artmıştır Azalmıştır
7-C 8-D 9-B 10-A 11-B
170
Ünite 6
ENERJİ KAYNAKLARI Test - 7
1. Aşağıda verilen enerji türlerinden hangisi yenile- 4.

nemez enerji türlerindendir?
A) Hidroelektrik enerji B) Doğal gaz enerjisi

ENERJİ KAYNAKLARI
C) Jeotermal enerji D) Rüzgar enerjisi
Artan dünya nüfusu, ihtiyaçlar ve ge-
E) Güneş enerjisi lişen teknoloji nedeniyle enerji ih-
tiyacı her geçen gün daha da art-
Bir "termik santralde" gerçekleşen enerji dönüşü-
maktadır.
mü, fiziğin;
Kaynakların tükenme tehlikesi, çe-
I. termodinamik, şitli çevre sorunları ve daha verimli
II. yüksek enerji ve plazma fiziği, enerji üretimi çabaları alternatif ener-
ji kaynaklarının arayışını hızlandır-
III. mekanik
mıştır.
alt dallarından hangilerinin ilgi alanındadır?
Yenilenemez Enerji
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Kaynakları
Kömür, petrol, doğal gaz gibi kulla-
nıldıkça tükenen ve kısa zamanda
yeniden oluşamayan enerji kaynak-
2. I. Fosil yakıtların birim enerji başına üretimi daha larına yenilenemez enerji kaynakla-
ucuzdur. rı adı verilir.
II. Rüzgâr, güneş enerjisi gibi yenilenebilir kaynak- Oluşması binlerce yıl süren fo-
ların tesislerini kurmak pahalıdır. sil yakıtlar (kömür, petrol, doğal
gaz) hızla tükenmektedir.
III. Fosil yakıtların üretimi yüksek teknoloji gerektirir.
Prf Yayınları
Nükleer enerji de yenilenemez

Yukarıdaki yargılarından hangileri doğrudur? enerji kaynaklarındandır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5. Yoğunlaştırılmış güneş enerjisinin kullanıldığı CSP Yenilenebilir Enerji
(Konsantre Güneş Enerjisi) teknolojisi sisteminin te- Kaynakları
melinde Güneş izleme sistemleri, oluk şeklinde birleş- Kullanıldıkça tükenmeyen, sürekli
tirilen parabolik aynalar ve aynaların odak noktasında ve tekrar kullanılabilen kaynaklara
bulunan içi su dolu tüpler bulunmaktadır. Parabolik yenilenebilir enerji kaynakları denir.
aynalarla odaklanan Güneş ışınları, oluktaki suyu ısı- Yenilenebilir enerji kaynakları,
tır. Isınan su buharlaşır. Buhar, beklenilen sıcaklık ve sürdürülebilir enerji ve temiz üre-
basınca ulaştığında buhar türbinine gönderilir ve elekt- timin başrolündedir.
rik enerjisi elde edilir.
Yenilenebilir (tükenmez) olmala-
rı, çevreyi kirletmemeleri ve kolay
elde edilmeleri olumlu yönleridir.
Teknolojilerinin pahalı olması,

günümüz teknolojisinin henüz
her enerji kaynağından yararlan-
mayı sağlayacak düzeyde olma-
3. Doğal gaz ile ilgili; ması, enerji üretimi bazen kesin-
Buna göre, CSP (Konsantre Güneş Enerjisi) tek- tiye uğrayabilmesi, yani bulutlu
I. Doğal gaz çıkarıldığı hâli ile borulara verilerek is- havalarda güneş enerjisinin, rüz-
nolojisi fiziğin;
tenildiği yerde kullanılabilir. garsız havalarda rüzgar enerjisi-
I. optik, nin olmaması olumsuz yönleridir.
II. Sıvılaştırılıp tankerlere yüklenerek kullanılacağı ye-
re gönderilebilir. II. termodinamik, Güneş, su, rüzgar, biyo yakıt, je-
III. Yenilenebilir enerji kaynağıdır. III. nükleer fizik otermal, hidrojen, okyanus, gel-
git ve dalga enerjileri yenilene-
yargılarından hangileri doğrudur? alt dallarından hangilerini kullanmaktadır? bilir enerji kaynaklarıdır.
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III

1-B 2-D 3-C 4-D 5-C
171
ENERJİ KAYNAKLARI
6. I. Petrolle çalışan su motoru ile suyun yüksek yer- 9. Bir ülkede yıllık 250 TWh elektrik enerjisi üretilmiştir.
lere pompalanması Bu enerjinin % 10'u rüzgâr santralinden, % 25'i termik
II. Sörf yapan sporcu santralden, % 30'u doğalgaz santralinden, % 25'i hid-
rolik santralden ve % 10'u da nükleer santralden elde
III. Güneş enerjili trafik ikaz lambası
Güneş Enerjisi edilmiştir.
Fotovoltaik hücreler yardımıyla Yukarıda verilen olay ve nesnelerden hangilerinde
Buna göre, bu ülkenin ürettiği elektrik enerjisi-
gün ışığı doğrudan elektriğe çev- yenilenebilir enerji kullanılmaktadır?
nin yüzde kaçı yenilebilir enerji kaynaklarından
rilir. Fotovoltaik paneller, pek çok
üretilmiştir?
ülkede ev ve iş yerlerinin çatıları- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
na monte edilebilmektedir.
D) I ve III E) II ve III A) 20 B) 35 C) 40 D) 55 E) 65
Su Enerjisi
Barajlarda, türbinlere bağlı olan
jeneratörler elektrik üretir.
Çevre kirliliğine neden olmaz.

Ancak doğal dengeyi bozabilir.
Rüzgâr Enerjisi
Rüzgâr türbinleri kullanıIarak rüz-
gar enerjisi elektriğe dönüştü-
rülür.
Biyo (Organik) Yakıt

7. I. Yüksek miktarda enerji elde edilir.
Biyokütle, organik madde içeren
atıktır. Biyokütle enerjisi, biyo- II. Yenilenebilir enerji kaynağıdır. 10. Mühendis Ali Bey, şehirler arası yolda dizel arabasıy-
kütlenin yakılması sonucu elde III. Atıkları radyoaktiftir. la seyahat ederken güneş enerjili trafik ikaz lambası
edilen yakıttır. Bu enerji atmos- ve rüzgar türbinlerini gördü. Bir baraj kenarından geç-
Prf Yayınları
ferde karbondioksit artışına ne- Yukarıda verilenlerden hangileri nükleer enerji

ti ve işyeri olan termik santrale ulaştı.
den olmaz. santrallerinin özelliklerindendir?
Yukarıdaki paragrafta kaç tane yenilenemez ener-
Jeotermal Enerji
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III ji veya kaynağından bahsedilmiştir?
Jeotermal enerjinin kaynağı,
Dünya’nın merkezindeki mag- D) II ve III E) I, II ve III
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
madır. Magma etkisi ile ısınan,
yüzeye yakın yerlerdeki su kay-
naklarından elde edilir.
Hidrojen Enerjisi
Hidrojen gelecek için umut vaat
eden ve çevre kirliliğine yol aç-
mayan bir gazdır. Şu aşamada
elde edilebilmesi çok maliyetli ve
saklanması ve taşınması da ol-
dukça güçtür.
Okyanus Enerjisi 8. I. Güneş enerjisinin kullanım alanı sınırlıdır. Gece ve

Derin okyanus sularıyla Güneşin bulutlu havalarda istifade etmek zorlaşır.
ısıttığı yüzey suyu arasındaki sı- II. Biyoenerji kaynakları hiç hava kirliliğine neden ol- 11.  Sınırlı rezervlere sahip olması
caklık farkını kullanarak elektrik  Sürekli artan maliyete neden olması
maz.
üretmek mümkündür. Ancak, bu
III. Hidroelektrik enerji için kurulan barajların doğal  Atmosferde sera etkisi yapması
teknolojiye ulaşmak için biraz va-
kit gerekiyor. dengeye etkisi vardır. Sınırlı sayıda kurulabilir ve  Küresel ısınmaya sebep olması
maliyeti yüksektir.
Dalga ve Gelgit Enerjisi  Hava kirliliği yapması
Okyanuslarda dalga enerjisin-
Çeşitli enerji kaynakları ile ilgili yukarıdaki ifade-  Atıkların çokluğu ve saklama problemi
den ve gelgit olayının görüldüğü lerden hangileri doğrudur?
Yukarıdakilerden kaç tanesi yenilenemez enerji
yerlerde gelgit olayından ener-
kaynaklarının dezavantajlarıdır?
ji kaynağı olarak yararlanılabilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
6-E 7-C 8-D 9-B 10-B 11-E
172
Ünite 6
1. I. Sırt çantasını yatay yolda taşıyan öğrenci, 4. Elektrikli aletlerin ener-

II. Elindeki kitabı rafa yerleştirmek için yukarı kaldı- ji verimliliği ve enerji ta-
ran kitapçı, sarrufu ile ilgili,
III. Bir koliyi yerde sürükleyerek çeken kargocu, l. Elektrikli cihazların üzer-
lerinde A, B, C, D... harf-
Yukarıda verilen eylemlerden hangilerinde fiziksel
leri ile enerji tüketim sı- ÖSYM Sorusu
anlamda iş yapılmıştır?
nıflarının belirtildiği enerji
etiketi bulunur. Esneklik katsayıları sırasıyla k, 5k
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III olan M, N yayları, normal boyla-
ll. Enerjiyi en verimli A sını-
rı değiştirilmeden S cismine ve
D) I ve II E) II ve III fı cihazlar kullanır. P, R çivilerine şekildeki gibi bağ-
lll. A sınıfı cihaz kullanmak enerji tasarrufu sağlar. lanmıştır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız Il C) l ve II
D) I ve III E) I, II ve III S cismi, sürtünmesiz yatay

düzlem üzerinde ok yönün-
de x kadar kaydırılınca M ve
N yaylarında oluşan esneklik
2. Yatay sürtünmesiz düzlemin K noktasında duran X
potansiyel enerjilerinin topla-
cismine ÁF1, ÁF2, ÁF3 kuvvetleri şekildeki gibi uygulandı-
mı kaç kx2 olur?
ğında cisim bir süre sonra L noktasına geliyor.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

Prf Yayınları

Buna göre, cisim K'dan L'ye gelirken hangi kuv-

Çözüm:
vetler iş yapmıştır?
Esnek yaylarda depo edilen es-
A) Yalnız ÁF1 B) Yalnız ÁF2 C) Yalnız ÁF3 neklik potansiyel enerjisi;
5. Sürtünmenin önemsenmediği bir ortamda Ali, kütle- E=
1
kx2
D) ÁF1 ve ÁF2 E) ÁF1 ve ÁF3 leri m, 2m olan K, L silgilerini eşit uzunluktaki iplerin 2
uçlarına bağlayarak şekildeki konumlardan serbest bağıntısıyla hesaplanır.
bırakıyor. Cisim x kadar kaydırıldığında, yay
sabiti k olan yay x kadar uzar, yay
sabiti 5k olan yay ise x kadar sı-
kışır. Yaylarda depolanan esnek-
lik potansiyel enerjileri toplamı;
1 2 1
Etoplam = kx + 5kx2
2 2

Etoplam = 3kx2 olur.
3. Gücü 200 watt olan bir motor, m kütleli yükü, 0,2 m/s

sabit hızla 2 dakikada yerden bir inşaatın en üst katı- Cevap B
na çıkarıyor. Buna göre,
Buna göre, yükün kütlesi ve inşaatın yüksekliği ne- I. K ve L düşey doğrultudan eşit hızlarla geçer.
dir? (g = 10 m/s2 ; sürtünmeler önemsizdir.)
II. Düşey düzleme ulaştıklarında K'nin mekanik ener-
jisi L'ninkinden küçüktür.
Kütle (kg) Yükseklik (m)
III. Hareket süresince K ve L'nin mekanik enerjileri
A) 50 12 sabittir.
B) 50 24
C) 100 12
D) 100 24 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) 200 24 D) I ve III E) I, II ve III
1-E 2-E 3-D 4-E 5-E
173
6. K, L, M, N cisimlerinin kütleleri ve yerden yükseklikle- 9. Sürtünmeler nedeni ile makinelerin harcadığı enerjinin
ri tabloda verilmiştir. bir kısmı ısıya dönüşerek kayıp enerji olarak açığa çıkar.
Cisim Kütle Yerden yüksekliği Aşağıda, elektrik enerjisini hareket enerjisine çevirmek
ÖSYM Sorusu K 2 kg 3m için tasarlanmış bazı makinelerin harcadığı ve hare-
kete çevirdiği enerji değerleri verilmiştir.
Yatay ve düz bir yolda hareket L 1 kg 2m
eden bir cisme; hareketiyle aynı Buna göre, hangi makine çalışma sırasında en faz-
yönde ve doğrultuda uygulanan
M 4 kg 3m
la ısınmıştır?
FD dış kuvveti, hareket yönüne N 2 kg 2m
dik doğrultuda ve yukarı doğru
FN tepki kuvveti, hareket doğrul- P 10 kg 1m Harcanan Harekete
tusunda ve ters yönlü FS sürtün- enerji (J) dönüşen enerji (J)
me kuvveti şekildeki gibi etkiyor. Buna göre, hangi cismin yer çekimi potansiyel
enerjisi en büyüktür? A) 2000 1800

B) 1000 500
A) K B) L C) M D) N E) P C) 5000 3000

D) 2000 1500

E) 1000 900
Cisim yatay doğrultuda belirli
bir miktar yer değiştirme yap-
tığına göre; FD, FN ve FS kuv-
vetlerinden hangileri, fiziksel
anlamda iş yapar?
7. Bir evde kullanılan elektrikli cihazların gücü ve kullan-
A) Yalnız FD B) Yalnız FN
ma süreleri tablodaki gibi verilmiştir.
C) FD ve FN D) FD ve FS
Prf Yayınları
E) FD, FN ve FS Elektrikli cihaz Gücü (watt) Kullanma süresi (saat)
Televizyon 250 8
Su ısıtıcısı 1500 1
Çözüm: Fırın 2000 1,5
Bir cisim üzerinde iş yapılabilme- Bu cihazların tükettiği elektrik enerjisi televizyo-

si için cisme kuvvet uygulanma- nun W1, su ısıtıcısının W2, fırının W3 olduğuna gö- 10. Bir işçi kütlesi 50 kg olan bir dolabı şekildeki gibi, sür-
sı ve cismin de uygulanan kuvvet
re, bunlar arasındaki ilişki nedir? tünmeli yatay zeminde iterek 5 m ileriye götürmek is-
doğrultusunda yer değiştirme-
si gerekir.
tiyor.
A) W1 > W3 > W2 B) W3 > W1 > W2
 Yola dik kuvvetler iş yapmaz.
C) W3 > W2 > W1 D) W1 > W2 > W3
FD ve FS kuvvetleri cismin aldığı
yola paralel olduğu için iş yap- E) W2 > W1 > W3
mıştır.
FN kuvveti cismin aldığı yola dik
olduğu için iş yapmamıştır.
Cevap D Dolap ile zemin arasındaki statik ve kinetik sürtün-

me katsayısı k = 0,4 kabul edildiğine göre,
I. Uygulanması gereken kuvvet en az 200 N'dir.

8. Kütlesi 60 kg olan Ahmet, toplam yüksekliği 8 m olan II. Harcanması gereken enerji en az 1000 J'dir.
bir üst geçitin merdivenlerini sabit hızla 15 saniyede
III. Dolap hareket ettirilirken yere temas eden yüze-
koşarak çıkıyor.
yinin sıcaklığı artar.
Ahmet'in üst geçiti çıkmak için "birim zamanda har-
yargılarından hangileri doğrudur? (g = 10 m/s2)
cadığı enerji" kaç watt'tır?
(Sürtünmeler önemsizdir ; g = 10 m/s2)
A) 32 B) 64 C) 320 D) 480 E) 640 D) I ve III E) I, II ve III

6-C 7-B 8-C 9-C 10-E
174
Ünite 6
1. Şekildeki makara düzeneğinde

4. Düşey kesiti verilen düzenekte K noktasında serbest
cisim ve makaraların her birinin bırakılan cisim L noktasından geçerken kinetik ener-
kütlesi m’dir. Düşey F kuvveti ile jisi EK, yere göre potansiyel enerjisi EP oluyor.
makaralar ve cisim bir miktar yük-
seltildiğinde cismin potansiyel ÖSYM Sorusu

enerjisi E kadar artıyor.
Yerden h yüksekliğindeki bir
Buna göre, F kuvvetinin yaptığı noktadan ilk hızsız olarak ser-
iş en az kaç E’dir? (Sürtünmeler best düşmeye bırakılan m kütleli
bir top yere çarptığında, mekanik
önemsenmiyor.)
Buna göre, cisim ile yüzey arasındaki sürtünme enerjisinin bir kısmını kaybeder
A) 1,5 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 4 ve yukarıya doğru zıplar.
katsayısı daha küçük olsaydı EK ve EP için ne söy-
lenebilirdi? Bu zıplama sonunda top yerden
h
en fazla yüksekliğine çıktı-
4
EK EP ğına göre, mekanik enerjisinin
yüzde kaçını yere ilk çarpma
2. Eşit bölmeli levhanın üzerine, noktasal X ve Y cisimleri A) Artardı Azalırdı anında kaybetmiştir?
yapıştırılmıştır. Levha şekildeki konumda duruyorken B) Artardı Artardı (Hava sürtünmesi önemsizdir ve
Y'nin yere göre potansiyel enerjisi X'inkinden büyük- topun çapı h yüksekliğine göre
C) Azalırdı Artardı
tür. Levhanın KL kesimi yere konulduğunda X'in yere çok küçüktür.)
D) Artardı Değişmezdi
göre potansiyel enerjisi Y'ninkinden büyük oluyor.
E) Değişmezdi Değişmezdi A) 25 B) 50 C) 75
D) 80 E) 90

Çözüm:

Prf Yayınları
h yüksekliğindeki cismin potan-

5. I. Kalori siyel enerjisi,

II. Joule EPilk = mg⋅h'dir.
m
X'in kütlesi mX, Y'ninki mY olduğuna göre, X ora- m 2
mY III. kg ⋅ ( ) h
s yüksekliğindeki cisimin potan-
nı aşağıdakilerden hangisi olabilir? 4
Yukarıda verilenlerden hangileri enerji birimi ola- siyel enerjisi ise
A) 2 B) 1 C) 3 D) 2 E) 4 rak kullanılır?

EPson = mg⋅
h
dir.
5 2 5 3 5 4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 1
Bu enerji, ilk enerjinin üne eşit
4
D) I ve III E) I, II ve III olduğu için ısıya dönüşen enerji
3
ilk enerjinin üne eşittir.
3. Yatay sürtünmeli düzlemin A noktasında duran m küt- 4
leli cisim şekildeki gibi uygulanan ÁF kuvveti ile B nok- Dolayısıyla ısıya dönüşen ener-
tasına kadar çekiliyor. ji % 75'tir.
Cevap C

6. Şekildeki sürtünmeli yatay zeminin K noktasında dur-

makta olan m kütleli cisme yatay F kuvveti L ye kadar

etki ediyor.

Buna göre, başlangıçta cismin kütlesi 2m olsaydı;

I. Sürtünme kuvvetinin yaptığı işin miktarı,
II. Uygulanan kuvvetin yaptığı iş,
Cisim L noktasından E kinetik enerjisi ile geçtiği-
III. Cismin AB yolunu alma süresi,
ne göre, F, m ve x ten hangisi daha büyük olsay-
niceliklerinden hangileri artardı? dı E daha büyük olurdu? (Sürtünme kuvveti sabittir.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız F B) Yalnız m C) Yalnız x
D) I ve III E) II ve III D) F ya da x E) F ya da m
1-E 2-C 3-D 4-D 5-E 6-D
175
7. Kütlesi 16 kg olan bir koli şekilde- 10. Kütleleri 2 kg ve 3 kg olan K,

ki gibi uygulanan ÁF kuvveti ile dü- L cisimleri şekildeki konum-
şey doğrultuda sabit süratle 5 m da tutulurken serbest bırakılı-
yükseliyor. yor.
ÖSYM Sorusu
Buna göre, ÁF kuvvetinin büyük- K ve L cisimleri yan yana
Şekildeki I, II ve III eğik düzlem- lüğü ve yapılan iş nedir? (Sür- geldiğinde, sistemin po-
leri sürtünmesizdir. tünmeler önemsizdir ; g = 10 m/s2) tansiyel enerji değişimi kaç

J'dir? (g = 10 m/s2)
F (N) W (J)

A) 16 180

B) 16 1800
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
C) 160 180
D) 160 800

E) 170 2000

11. Düşey kesiti verilen ve her yeri sürtünmeli yolun K nok-
tasından serbest bırakılan oyuncak araba yolun karşı

8. Sırıkla yüksek atlama yapan bir sporcunun koşu- tarafında N noktasına kadar çıkıyor.

ya başlamasından, mindere düşünceye kadar ge-
çen süreçteki enerji dönüşümü aşağıdakilerden

hangisidir? (E: Enerji)
Bir P cismini bu eğik düzlemle-

rin tepe noktalarına çekerek çı- A) Kinetik E  Esneklik potansiyel E  Çekim po-
Prf Yayınları
karmak için yapılan WI, WII ve

tansiyel E  Kinetik E
WIII işleri arasında nasıl bir iliş-
B) Esneklik potansiyel E  Çekim potansiyel E  Buna göre,
ki vardır?
Kinetik E  Isı E I. K'nin yerden yüksekliği, N'ninkinden büyüktür.
A) WI < WII < WIII
C) Esneklik potansiyel E  Kinetik E  Çekim po- II. Arabanın mekanik enerjisi, L ve M noktalarında
B) WI = WII < WIII
tansiyel E  Kinetik E eşittir.
C) WI = WIII < WII
D) Çekim potansiyel E  Esneklik potansiyel E  III. Arabanın mekanik enerjisi KL arasında artmıştır.
D) WI = WIII > WII
Kinetik E  Isı E
E) WI = WII > WIII
E) Çekim potansiyel E  Esneklik potansiyel E 
Isı E  Kinetik E A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Çözüm:
9. Düşey kesiti verilen KLMN yolunun yalnız LM bölü-
Cismi belirli bir yüksekliğe çıkar-
mü sürtünmeli ve sürtünme kuvveti sabittir. K nokta-
mak için yapılması gereken iş,
sından 8 m/s hızla atılan 4 kg kütleli cisim yolun LM
yer çekimi kuvvetine karşı yapı-
bölümünü geçerek en fazla N noktasına ulaşıyor. 12. Yatay ve sürtünmeli düzlemde hareket eden bir oto-
lan iştir. Bu da cismin ağırlık kuv- mobil düzgün hızlanmaktadır.
veti ile düşey yüksekliğin çarpı-

mına eşittir. Buna göre, otomobilin motorunun yaptığı işle ilgili;
WI = P ∙ h I. Otomobilin kazandığı kinetik enerjiye eşittir.

WII = P ∙ 2h II. Sürtünmeye harcanan enerjiye eşittir.

WIII = P ∙ h dir. III. Otomobilin kazandığı kinetik enerjiden büyüktür.
İşler arasında WI = WIII < WII iliş- Cisme LM arasında etki eden sürtünme kuvveti
kisi vardır. 20 N olduğuna göre, N noktasındaki potansiyel
Cevap C
enerji kaç J'dir? (g = 10 m/s2)
A) 10 B) 14 C) 28 D) 32 E) 56 D) I ve II E) II ve III

7-D 8-A 9-C 10-A 11-A 12-C
176
Ünite 6
1. Düşey kesiti şekildeki gibi olan sürtünmesi önemsiz 4. Düşey kesiti şekildeki gibi olan sürtünmesi önemsiz
yolun K noktasından serbest bırakılan cisim L nokta- yolun K noktasından E kinetik enerjisi ile geçen cisim
sından E kinetik enerjisi ile geçiyor. Aynı cisim L nok- L noktasından EL, N noktasından da EN kinetik ener-
tasından, durgun hâlden yola paralel F kuvvetiyle yu- jisi ile geçiyor.
karı doğru itilince K noktasından E kinetik enerjisiyle
ÖSYM Sorusu
geçiyor.
Düşey kesiti şekildeki gibi olan
yolun O noktasından serbest bı-

rakılan bir cisim, OKLMN yolunu

izleyerek N noktasında duruyor.

Cismin K noktasındaki kinetik enerjisi değiştirilme-

Buna göre, F’nin büyüklüğü cismin ağırlığının kaç
den, kütlesi azaltılırsa EL ve EN için ne söylenebilir?
katına eşittir?

EL EN
A) 1 B) 1 C) 3 D) 2 E) 3
Buna göre cismin, yolun K - L,
2 2
A) Artar Artar L - M ve M - N aralıklarından
B) Azalır Azalır hangilerinde yavaşladığı kesin-
likle söylenebilir?
D) Artar Azalır A) Yalnız K - L
2. Şekilde silindirik kaptaki birbiri- E) Azalır Artar B) Yalnız L - M
ne karışmayan d ve 2d özkütleli
C) Yalnız M - N
sıvıların yere göre toplam potan- D) K - L ve M - N
siyel enerjisi 5E'dir.
E) L - M ve M - N
Prf Yayınları
Sıvılar karıştırılarak türdeş bir

karışım elde edildiğine göre,
yapılan iş en az kaç E'dir?
Çözüm:
A) 1 B) 2 C) 4 D) 5 E) 6 Cisim, O noktasından serbest bı-
rakdığında LM arasında yükse-
lir. Dolayısıyla bu aralıkta kine-
5. Bir cisim, şekildeki düzlemin K noktasından serbest tik enerjinin bir kısmı potansiyel
bırakıldığında M noktasında, L noktasından serbest enerjiye dönüşeceği için cisim
bırakıldığında da P noktasında duruyor. kesinlikle yavaşlar.
3. Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz eğik düzle- M noktasında ilk hızı olan cisim
min üstünden m, 2m kütleli X, Y cisimleri aynı anda N de durduğuna göre, MN ara-
bırakılıyor. sında kesinlikle yavaşlamış ve

durmuştur.

K - L noktaları arasında sürtünme
varsa, cisim kinetik enerji kaybe-
Buna göre; der ve yavaşlar, sürtünme yok-
sa sabit hızla gider. Sürtünmenin
I. Eğik düzlem sürtünmelidir. olup olmadığı verilmediği için ya-
vaşladığına dair kesinlik yoktur.
II. Eğik düzlem ile cisim arasındaki sürtünme katsa-
Cisimler yere ulaştıklarında, yısı sabit değildir. Buna göre, cisim L - M ve M - N
III. İlk durumda K - M arasında ısıya dönüşen enerji, arasında kesinlikle yavaşlar.
I. X'in kinetik enerjisi Y'ninkinden küçüktür.
ikinci durumda L - P noktaları arasında ısıya dö- Cevap E
II. X ve Y'nin hızlarının büyüklüğü eşittir.
nüşen enerjiden küçüktür.
III. Y cismi X'ten önce yere ulaşır.
yargılarından hangileri doğrudur? (a < q) (Noktalar eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
1-B 2-A 3-E 4-E 5-E
177
6. Düşey kesiti verilen KLMNPR yolunun yalnız LM bö- 9. Birbirine iple bağlı K ve L cisimleri okla gösterilen yön-
lümü sürtünmelidir. K noktasından serbest bırakılan lerde sabit süratle hareket etmektedir.
m kütleli cisim LM yolunu sabit hızla geçiyor.

ÖSYM Sorusu

Düşey kesiti şekilde verilen yolun Buna göre, hareket süresince;
yalnız MN bölümü sürtünmelidir.
I. K ve L'nin toplam kinetik enerjisi artar.
P noktasından E kinetik enerjisiy-
le geçen m kütleli cisim, T nokta- II. L'nin, yer çekimi potansiyel enerjisi azalır.

sına kadar çıkıp geri dönerek M III. Isıya dönüşen enerji artar.
noktasında duruyor. Buna göre, cismin M noktasındaki kinetik enerjisi

kaç mgh'dir? (g : Yer çekimi ivmesi)

1 3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) B) 1 C) D) 2 E) 3
2 2

Buna göre, cismin E kinetik

enerjisi kaç mg·h’dir?
(g : yer çekimi ivmesi)
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 7. Karlar üstünde 2 m/s hızla ilerleyen kızağın ve üstün-

deki adamın toplam kütlesi 200 kg'dır. Kızağa bağlı
Prf Yayınları
köpekler kızağı çekerek hızını 8 m/s'ye çıkarıyor.
Buna göre, köpeklerin bu işlem için harcadığı ener-

ji kaç kJ'dür? (Sürtünmeler önemsizdir.)
Çözüm:
Cismin T’de sahip olduğu 3mgh A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
potansiyel enerji T’den M’ye dö-
nüşte, N’ye kadar kinetik enerji- 10. Düşey kesiti verilen platformun K noktasından serbest
ye sonra NM arasında ısıya dö- bırakılan m kütleli cismin L noktasından geçerken hı-
nüşür. Yani MN arasında 3mgh zı v, kinetik enerjisi EK, potansiyel enerjisi EP'dir.
kadar kinetik enerji ısıya dönüşür.
Cismin P’den T’ye gelebilmesi

için atıldığı seviyeden h kadar yu-
karı çıkması ve sürtünmeli yüzeyi
8. Düşey kesiti şekilde verilen sürtünmesi önemsiz düz-
geçmesi gerekir. lemlerin O noktalarında duran özdeş K, L cisimlerine,
düzlemlere paralel F kuvvetleri x kadar yol aldırıyor.
Cismin sürtünmeli yüzeyi geçme-
si için 3mgh, atıldığı seviyeden h

kadar yükseğe çıkması için mgh

kadar enerjiye ihtiyaç vardır. Ci-

sim atıldığı andaki kinetik enerji-

si bu iki enerjinin toplamına yani Buna göre, K noktasından 2m kütleli bir cisim bıra-
4mgh'ye eşittir. Buna göre, x yolu sonunda cisimlerin; kılsaydı; v, EP, EK nicelikleri için ne söylenebilirdi?
Cevap C I. üzerine yapılan iş,
v EP EK
II. mekanik enerji değişimi,
A) Değişmez Artar Artar
III. kinetik enerji
B) Artar Artar Artar
niceliklerinden hangileri eşittir?
C) Değişmez Değişmez Artar
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Artar Değişmez Değişmez

E) Değişmez Artar Değişmez
6-B 7-C 8-C 9-D 10-A
178
Ünite 6
1. Türdeş bir sıvı ile dolu kabın tabanında tutulan bir ci- 4. Sürtünmesiz eğik düzlemlerde duran özdeş X, Y ci-
sim serbest bırakılınca sıvı yüzeyine çıkıyor. Cisim simleri, ÁF ve –ÁF kuvvetleri etkisinde, kuvvet yönlerin-
yukarı doğru hareket ederken herhangi bir t anında de eşit miktar yer değiştiriyor.
cismin kinetik enerjisi, kap tabanına göre yer çekimi
potansiyel enerjisinin 2 katına eşit oluyor.
ÖSYM Sorusu
Sıvının özkütlesi d olduğuna göre, cismin özküt-

lesi kaç d'dir? Yatay ve sürtünmeli bir yolda, bu
yola paralel F büyüklüğündeki bir

A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 1 kuvvetin etkisinde, ilk hızsız hare-
4 3 2 3 kete başlayan m kütleli bir cisim,
d yolunu aldıktan sonra kuvvet

kaldırılıyor. Cisim bundan sonra
x yolunu alarak duruyor.
Buna göre, son durumda;
Yol boyunca cisim ile yol ara-
I. X'in kinetik enerjisi Y'ninkinden küçüktür. sındaki sürtünme katsayısı de-
II. Y'nin potansiyel enerjisi X'inkinden küçüktür. ğişmediğine göre, aşağıdaki iş-
lemlerden hangisi yapılırsa x in
III. X ve Y'nin mekanik enerjileri eşittir.
büyüklüğü artar?
A) F yi azaltma
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) d yi azaltma
C) m yi azaltma
2. Küçük bir X cismi, d özkütleli sıvı dolu kaba sıvı yüze- D) m yi artırma, d yi azaltma
yinden h kadar yüksekten bırakılınca cisim sıvıda en E) F ve d yi azaltma
fazla h kadar derine inerek sonra sıvı yüzeyine çıkı-
Prf Yayınları
yor.
Buna göre, sıvı özkütlesi 3d olsaydı X'in sıvıda ine-

bileceği derinlik kaç h olurdu?
(Sürtünmeler önemsenmiyor.) Çözüm:
Sürtünme kuvveti cismin hareke-
A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 2 tine zıt yöndedir.
5 4 3 2 3
Net kuvvetin d yolunu alıncaya
kadar yaptığı iş değeri, sürtün-
5. Düşey kesiti şekildeki gibi olan eğik düzlemin K nok- meden dolayı x yolunu alıncaya
tasından E1 kinetik enerjisi ile atılan X cismi L nokta- kadar sürtünme kuvvetinin yap-
sına kadar çıkıp tekrar K noktasından E2 kinetik ener- tığı işe eşittir. Kazanılan enerji ısı-
jisi ile geçiyor. ya dönüşüyor.
Buna göre, yapılan işlerin eşit-

liğinden,

(F – fS) ⋅ d = fS ⋅ x
(m ⋅ a – k ⋅ mg) ⋅ d = k ⋅ mg ⋅ x

(a – kg) ⋅ d = k ⋅ g ⋅ x dir.
Bu denklemlere göre, F ve d azal-

3. Özdeş K ve L metal küreleri şekildeki gibi
tılırsa, x uzaklığı da azalır. m azal-
dengededir. Kürelerin sıcaklıkları eşit mik-
tılırsa, F = m⋅ a ya göre, a artar
tar azaltılınca yere göre potansiyel enerji- Buna göre, cismin L noktasında iken yere göre yer
ve a’nın artması da x’in artması-
lerindeki değişimler sırası ile ∆EK ve ∆EL çekimi potansiyel enerjisi aşağıdakilerden hangi- na neden olur.
oluyor. sine eşittir? (Cisme hareketi süresince sabit büyüklük-
Cevap C
DEK te sürtünme kuvveti etki ediyor.)
DEL (E1 + E2)
A) E1 + E2 B) E1 – E2 C)
(İp boyları sabit kalıyor.) 2
(E1 – E2)
A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 2 D) E) E2
4 3 2 2
1-B 2-A 3-B 4-E 5-C
179
6. K ve L uçları yatay ve düşey düzlemlere dayanmış olan 8. Düzgün, türdeş X ve Y tuğlalarının Şekil - I'deki ko-
m kütleli türdeş çubuk, şekildeki konumdan serbest numlarında iken yere göre potansiyel enerjileri eşittir.
bırakıldığında, uçları düzlemlerden ayrılmadan kayma-

ya başlıyor ve L ucu yatay düzleme geldiğinde duru-
yor.

ÖSYM Sorusu

Düşey kesiti şekildeki gibi olan
yolun yalnız LM kesimi sürtün-
meli ve k sürtünme katsayısı sa-

bittir. L noktasından v büyüklü-

ğündeki hızla geçen X cismi, N
noktasından da aynı büyüklük- Buna göre,
teki hızla geçiyor.

I. Hareket süresi içerisinde K'nin ortalama sürati,
X ve Y Şekil - II'deki konumlarına getirildiğinde X'in
L'nin ortalama süratinden küçüktür.
yere göre potansiyel enerjisi E kadar arttığına gö-
II. Isıya dönüşen enerji mgh'ye eşittir.
re, Y'nin potansiyel enerjisi için ne söylenebilir?

III. Cismin hareketi sırasında kazandığı en büyük ki-
LM = 2MN olduğuna göre, k netik enerji mgh'ye eşittir. A) 0,5E kadar artar B) E kadar artar
kaçtır? (g = 10 m/s2 ;
yargılarından hangileri doğrudur? C) 0,5E kadar azalır D) E kadar azalır
sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
(g : Yer çekimi ivmesi)
E) 2E kadar azalır
A) 0,3 B) 0,4 C) 0,5
D) 0,6 E) 0,8
Prf Yayınları
Çözüm:
LM arası 2x ise, MN arası x, N
noktasına göre yükseklik de 0,6x
olur.

Cismin başlangıçtaki N'ye göre 9. Sürtünmelerin önemsenmediği şekildeki düzenekler-

potansiyel enerjisi ve L deki kine- 7. Düşey kesiti verilen sürtünmesiz yolun K noktasında de X ve Y cisimleri dengededir. Bu durumda P yayın-
tik enerjisi; cisim N'ye geldiğinde, duran m kütleli cisme F = mg kuvveti hareket doğ- da E, R yayında 2E kadar esneklik potansiyel enerji
LM arasında ısıya dönüşen ener- rultusuna paralel olacak şekilde yol boyunca uygula- si depo edilmiştir.
ji ile N'deki kinetik enerjinin top- nıyor.
lamına eşittir.
Ekinetik(L) + Epot = Eısı + Ekinetik(N)

L'deki ve N'deki kinetik enerji-
ler eşittir.

Epot = Eısı

mg(0,6x) = k⋅mg ⋅ 2x

k = 0,3 bulunur. Cisimlerin yerleri kendi aralarında değiştirilip den-
Cismin M noktasındaki potansiyel ve kinetik ener-
Cevap A ge sağlandığında P yayında depolanan esneklik
EP
jileri sırasıyla EP ve EK olduğuna göre, oranı potansiyel enerjisi 4E olduğuna göre, R yayında-
EK
kaçtır? ki kaç E'dir?
1 1 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 3 A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
3 2 2 4
6-A 7-A 8-C 9-D
180
Ünite 6
1. 3.
Cevap B Cevap B
Prf Yayınları
4.
Cevap E
2.
5.
Cevap A Cevap C
181
BAŞLIK
6. 8.
Cevap A
Cevap C
Prf Yayınları
9.
7.
Cevap A Cevap D
182
KARMA TESTLER
[5. VE 6. ÜNITELER]
KARMA TESTLER,
5. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
6. ÜNİTE: ENERJİ
İÇERMEKTEDİR.
KARMA TEST (5. VE 6. ÜNİTELER) Test - 1
1. Bir çocuk, uzaktan kumandalı oyuncak arabayı; ön- 4. Çubuk mıknatısı bir toplu iğnenin yakınına getirirken
ce 100 m güneye, sonra 120 m doğuya, daha sonra- toplu iğnenin harekete geçerek mıknatısa doğru yak-
da 150 m kuzeye doğru hareket ettiriyor. laştığını gözleriz.
Buna göre, arabanın yer değiştirmesinin büyük- Bu olayda,

ÖSYM Sorusu
lüğü kaç m'dir?
I. Mıknatıs toplu iğneye, toplu iğnede mıknatısa kuv-
Doğadaki dört temel kuvvet ile
vet uygular.
A) 130 B) 150 C) 180 D) 250 E) 370 ilgili olarak
II. Mıknatısın toplu iğneye uyguladığı kuvvet, toplu
I. Yıldız, gezegen ve uydular
iğnenin mıknatısa uyguladığı kuvvetten büyüktür.
arasındaki etkileşmelerde,
III. Toplu iğne dengelenmemiş kuvvetlerin etkisinde elektromanyetik kuvvetler
kalmıştır. baskındır.
yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur? II. Yeğin nükleer kuvvetler atom-

ların çekirdeğini oluşturan
parçacıkların bir arada bu-
lunmasını sağlar.
2. K ve L şehirleri arası mesafe kuş uçuşu 210 km, kara
D) I ve II E) I ve III III. Bir hidrojen atomunda çekir-
yolu ile 250 km'dir. Bir araç K ve L şehirleri arasını or-
talama süratle 5 saatte alıyor. dek ve elektronun arasında-
ki etkileşmede, zayıf nükleer
Buna göre, bu aracın ortalama hızının büyüklüğü kuvvetler baskındır.
ve ortalama sürati nedir? yargılarından hangileri doğru-
dur?
Hız (km/h) Sürat (km/h)
5. Eşit kollu terazilerle ilgili; A) Yalnız I B) Yalnız II
A) 42 50
I. Yalnız yer çekimi olan yerde çalışır. C) Yalnız III D) I ve II
B) 42 42
II. Doğrudan kütle ölçümü yapar. E) I ve III
Prf Yayınları
C) 50 50
III. Bir maddenin kütlesini, kutuplarda ekvatordakin-
D) 50 42
den daha büyük ölçer.
E) 56 56 Çözüm:
Yıldızlar, gezegenler, uydular ara-
sındaki etkileşimde, kütle çekim
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kuvveti baskındır. (I yanlış)
D) I ve III E) II ve III Güçlü (yeğin) nükleer kuvvetler
atomların çekirdeğini oluşturan
parçacıkların bir arada bulunma-
sını sağlar. (II doğru)
Çekirdek ve elektron arasındaki

3. Özdeş kutular birbirine yapıştırılarak, sürtünmesiz ya-
etkileşmede elektromanyetik kuv-
tay düzlemde F kuvvetleri ile şekildeki gibi çekiliyor.
vet etkindir. (III yanlış)
6. K, L, M araçları doğrusal yolda şekilde gösterilen yön-
lerde sabit hızlarla hareket etmektedir. t0 = 0 anında Cevap B

şekildeki konumdan geçen araçlardan t anında K ile
L, 2t anında K ile M yanyana geliyor.

I, II, III düzeneklerinin ivmelerinin büyüklüğü sı-

rasıyla a1, a2, a3 olduğuna göre, bunlar arasında-

ki ilişki nedir?
x1
A) a1 > a3 > a2 B) a1 = a3 > a2 x2
C) a1 > a2 > a3 D) a1 = a2 > a3

1 1 1 2 3
A) B) C) D) E)
E) a2 > a3 > a1 4 3 2 3 4
1-A 2-A 3-D 4-E 5-C 6-B
185
KARMA TEST (5. VE 6. ÜNİTELER)
7. Düşey kesiti verilen sürtünmesiz yolun K noktasından 9. Bir atölyede her birinin gücü 200 watt olan 5 tane bil-
serbest bırakılan m kütleli cismi, L noktasından v hı- gisayar günde ortalama 8 saat çalışıyor.
zıyla geçerek, esnek yayı en fazla x kadar sıkıştırıyor.
Buna göre, bu iş yerindeki bilgisayarların 30 günde
kullandıkları toplam elektrik enerjisi kaç kW⋅ h'tir?

ÖSYM Sorusu
A) 120 B) 180 C) 240 D) 360 E) 480
Hız - zaman grafiği şekildeki gibi
olan bir cisim KLM yolunu 3t sü-

rede alıyor.

Buna göre, cismin kütlesi 2m olsaydı v ve x için
ne söylenebilirdi? 10. Yatay sürtünmeli yolun K noktasında duran cisim

F = 25 N'lik sabit kuvvetle L noktasına kadar itiliyor.
v x

A) Değişmezdi Artardı
KL = LM olduğuna göre, cisim
B) Değişmezdi Azalırdı
yolun son yarısı olan LM bölü-
münü kaç t sürede alır? C) Artardı Artardı
Cisimle yüzey arasındaki sürtünme kuvveti 5 N ol-
D) Azalırdı Artardı duğuna göre,
A) 0,5 B) 1 C) 1,5
E) Azalırdı Azalırdı
D) 2 E) 2,5 I. F kuvvetinin yaptığı iş 100 J'dir.
II. Düzeneğin verimi % 90'dır.
Çözüm: III. Cismin L noktasındaki kinetik enerjisi 100 J'dir.
Hız - zaman grafiğin alan yer de- yargılarından hangileri doğrudur?

Prf Yayınları
ğiştirmeyi verir. Cisim KLM yo-

lunu 3t sürede aldığına göre, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
grafiğin altında kalan alan 3vt
kadardır. D) I ve II E) II ve III

8. Yatay sürtünmesiz düzlemde bulunan X, Y, Z cisim-
lerine uygulanan net kuvvet ve kazandığı ivme grafi- 11. Sabit hızla hareket eden bir trenin koltuk masasında
ği şekildeki gibidir. bulunan çay bardağındaki çayın konumu Şekil - I'de-
ki gibidir. Bir süre sonra tren ivmeli hareket yaptığın-

da çayın konumu Şekil - II'deki gibi oluyor.
Grafiğin altında kalan alana gö-

re, yolun yarısını ilk 2t sürede, ge-
ri kalan diğer yarısını da 2t ile 3t
süreleri arasında geçen zaman-
da yani t sürede alır.

Cevap B
Z'nin kütlesi m olduğuna göre, X ve Y'nin kütleleri
Buna göre, trenin hareketi;
nedir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
I. 1 yönünde hızlanan
X'in Y'nin II. 2 yönünde hızlanan
A) 4m 1,5m III. 1 yönünde yavaşlayan
B) 8m 3m
C) 4m 3m
D) 2m 1,5m A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) 2m 2m D) I ve II E) II ve III
7-A 8-A 9-C 10-A 11-E
186
1. Doğrusal bir yolda hareket eden bir otobüs 2 saat bo- 4. Elektrikle çalışan X ve Y motorları 80 kg ve 60 kg küt-
yunca 80 km/h'lik sabit hızla yol alıp yarım saat mola leli yükleri sabit hızlarla şekilde verilen yüksekliklere
veriyor. Daha sonra 2,5 saat boyunca 70 km/h'lik sa- çıkarıyor.
bit hızla yol alarak yolculuğunu tamamlıyor. ÖSYM Sorusu

Buna göre, bu yolculukta otobüsün ortalama hı-
mK kütleli K cismi dinamometrey-
zı kaç km/h'tir? le Yer'de tartıldığında 24 N geli-
yor. mL kütleli L cismi de aynı di-
A) 62 B) 65 C) 67 D) 70 E) 72 namometreyle Ay'da tartıldığında
2 N geliyor.

Ay'ın çekim ivmesi Yer'in çekim
1
ivmesinin ’sı olduğuna göre,
6
mK
oranı kaçtır?
mL
X motorunun çalışma süresi 40 s, Y'ninki de 20 s
2. Ortalama çapı 540 m olan çembersel yarış pistinde olduğuna göre, A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
hareket eden bir araç, bir dakikada çember pistin ya-
rısına gelecek şekilde ilerliyor. I. X motorunun yaptığı iş, Y'ninkinden büyüktür.
II. X motorunun gücü, Y'ninkinden küçüktür. Çözüm:
Buna göre, aracın hızı ve sürati nedir?
III. Yüklerin kazandığı mekanik enerjiler eşittir. Ağırlık, G = m⋅g bağıntısı ile he-
(p = 3 alınız.)
saplanır.
Dünya'da yapılan ölçüme göre,
Hız (m/s) Sürat (m/s)
A) 9 18 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II GD = mK ⋅ gD
B) 18 9 24 = mK ⋅g olur.
C) 9 13,5 GA = mL ⋅ gA
Prf Yayınları
D) 9 9 g
2 = mL ⋅ olur.
6
E) 13,5 13,5
Buradan
12 = mL ⋅g elde edilir.
mK
= 2 bulunur.
mL
Cevap B
3. Doğrusal yolda hareket eden bir hareketlinin ko- 5. Doğrusal yolda düzgün değişen hareket eden X, Y, Z
num - zaman grafiği şekildeki gibidir. araçlarının ilk ve son hızları şekildeki gibidir.

ÖSYM Sorusu
Bir sporcunun ağırlığı Dünya yü-
zeyinde 720 N, Ay yüzeyinde ise

120 N olarak ölçülmüştür.

Buna göre, Dünya yüzeyinde
1,2 metre yüksekliğe zıplaya-
bilen bir sporcu aynı ilk hız ile
Buna göre, hareketli için;
Ay yüzeyinde kaç metre yük-
I. K bölgesinde sabit hızlıdır. sekliğe zıplayabilir? (Atmosfe-
X, Y, Z araçlarının ortalama hızlarının büyüklüğü rin etkisi ve Dünya ile Ay’ın kendi
II. L bölgesindeki sürati M'dekinden küçüktür. sırasıyla vX, vY, vZ olduğuna göre bunlar arasın- etrafında dönme etkileri önemsen-
III. Toplam yer değiştirmesi sıfırdır. daki ilişki nedir? meyecektir.)

A) vY > vX > vZ B) vX = vZ = vY A) 0,2 B) 1,2 C) 2,4
D) 7,2 E) 12
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) vX > vZ > vY D) vZ > vX > vY
Cevap D
D) I ve II E) II ve III E) vZ > vX = vY
1-C 2-C 3-B 4-C 5-E
187
6. Bir doğru üzerinde farklı noktalarda bulunan üç öğren- 9. Kütlesi 100 kg olan bir yük, ÁF kuvveti ile sabit hızla iti-
ciden, Derya'nın Çağan'a göre konumu batı yönünde lerek yerden 2 m yukarı çıkarılıyor.
12 m; Serkan'ın Çağan'a göre konumu batı yönünde
19 m'dir.
ÖSYM Sorusu Buna göre, Derya'nın Serkan'a göre konumu nedir?

Jüpiter'deki kütle çekim ivmesi
23,3 m/s2, Yerküre'deki kütle çe- A) Batı yönünde; 7 m

kim ivmesi ise 9,8 m/s2 olsun. B) Doğu yönünde; 7 m
Yerküre üzerindeki ağırlığı C) Batı yönünde; 21 m Eğik düzlemin verimi % 80 olduğuna göre, bu iş-
980 N olan bir kutunun, Jüpi- lem için yapılan iş kaç J'dir? (g = 10 m/s2)
D) Doğu yönünde; 21 m
ter'deki ağırlığı ve kütlesi aşa-
ğıdakilerden hangisidir? E) Batı yönünde; 30 m
A) 1500 B) 2000 C) 2250
Ağırlığı (N) Kütlesi (kg) D) 2500 E) 2750
A) 2330 50
B) 1520 100
C) 2330 100
D) 980 100 7. Yatay ve sürtünmeli düzlemde hareket eden bir cisim
E) 1160 98
K'den 3v, L'den 2v hızıyla geçerek M noktasında du-
ruyor.
Cevap C
10. Bir feribot 50 km/h sabit süratle hareket ederek Kıb-

rıs - Antalya arasını 6 saatte alıyor.
Feribot 100 km'de 15 litre mazot harcadığına göre,

bu yolculukta toplam kaç litre mazot kullanılmıştır?
Prf Yayınları
Cismin kinetik enerjisi KL arasında E kadar azaldı-

ÖSYM Sorusu A) 15 B) 30 C) 45 D) 60 E) 75
ğına göre, LM arasında kaç E azalmıştır?
Esnek bir düzlemde zıplayan
çocuğun, bu düzlemden ayrıl- 2 3 4
A) B) C) D) 1 E) 2
dıktan sonra yukarı doğru çıktı- 3 5 5
ğı süre boyunca hızı, ivmesi ve
bu çocuğa etki eden net kuvvet
hakkında ne söylenebilir?
(Hava sürtünmesi önemsizdir.)
11. Sürtünmeli yatay düzlemde duran bir kutu K ve L di-
Etki eden
8. Sürtünmeli bir düşey duvarın yüzeyindeki bir cisme namometrelerine uygulanan kuvvetlerin etkisinde ok
Hız İvme net kuvvet
duvara dik olarak kuvvet uygulandığında cisim den- yönünde ivmeli hareket yapmaya başlıyor.
A) Azalır Azalır Artar
gede kalıyor.
B) Azalır Değişmez Artar
Buna göre, bu cisme etki eden kuvvetler aşağıda-

C) Azalır Azalır Değişmez
D) Azalır Değişmez Değişmez

kilerden hangisi gibidir?

E) Değişmez Değişmez Değişmez
Buna göre,

I. K dinamometresinde okunan değer, sürtünme

Çözüm:
kuvvetinden küçüktür.
Kuvvet ile ivme arasında F = m⋅a
II. L dinamometresinde okunan değer sürtünme kuv-
ilişkisi vardır.
vetinden büyüktür.
Çocuğa etki eten kuvvet yer çe-
III. K dinamometresinde okunan diğer L'ninkinden
kimi kuvvetidir. İvme ise yer çeki-
küçüktür.
mi ivmesidir. Bu değerler sabittir.
Çocuk yukarı doğru hareket eder- yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

ken, kuvvet harekete zıt yönlü ol-
duğundan hız azalır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cevap D
6-B 7-C 8-D 9-D 10-C 11-E
188
1. Birbirine paralel raylarda sabit v süratleri ile zıt yön- 4. Doğrusal bir yolda aynı yerden harekete geçen K, L
lerde hareket eden K, L trenlerinin t 0 = 0 anındaki araçlarının hız - zaman grafikleri şekildeki gibidir.
konumları şekildeki gibidir. Bu andan itibaren L tre-

ni düzgün yavaşlayıp durduğunda L'nin arka ucu ve ÖSYM Sorusu

K'nin orta noktası y hizasına geliyor.
Doğrusal bir yolda aynı yerden
t = 0 anında harekete başlayan

K, L cisimlerinin hız - zaman gra-

fikleri şekildeki gibidir.

Buna göre, 0 - t ve t - 2t zaman aralıklarında K, L

araçları arasındaki uzaklıklar için ne söylenebilir?

K treninin uzunluğu xK, L'ninki de xL olduğuna gö-
0-t t - 2t
x
re, K oranı kaçtır? A) Değişmez Artar
xL


1 1 C) Artar Azalır
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4 0 - 5t zaman aralığında,
D) Artar Artar
I. K ile L birbirine zıt yönde ha-
E) Değişmez Artar reket etmektedir.
II. K’nin ortalama hızı L’ninkine
eşittir.
2. Sürtünmesiz yatay düzlemin P noktasında duran m III. K’nin ivmesinin büyüklüğü
kütleli cisme şekildeki gibi sabit F kuvveti yol boyun- L’ninkine eşittir.
ca uygulanıyor. Bu durumda cisim R noktasına gelin-
ceye kadar yapılan iş W, geçen süre t'dir.
Prf Yayınları
dur?


5. Başlangıçta yatay ve sürtünmeli düzlemde duran bir
cisme dışarıdan uygulanan kuvvet ile sürtünme kuv- E) I, II ve III
Buna göre, başlangıçta cismin kütlesi 2m olsaydı
veti arasındaki ilişkiyi gösteren grafik şekildeki gibidir.
W ve t için ne söylenebilirdi?
Çözüm:
W t
Hız - zaman grafiğinin alanı yer
A) Değişmezdi Artardı
değiştirmeyi, eğimi ise ivmeyi ve-
B) Azalırdı Artardı rir. Düzgün hızlanan ya da düz-
C) Değişmezdi Değişmezdi gün yavaşlayan cisimlerin orta-
lama hızları ilk ve son hızlarının
D) Artardı Artardı
aritmetik ortalamasına eşittir.

E) Azalırdı Azalırdı I. Zaman eksenin üzeri pozitif
yöndür. İki cisim de aynı yön-
Bu grafikteki veriler kullanılarak; de hareket etmiştir. I yanlıştır.
I. Cisim durgun iken sürtünme kuvveti uygulanan " Yer değiştirme "
II. ortalama hı-
kuvvete eşit büyüklüktedir. Zaman
za eşittir. II doğrudur.
II. Cisim harekete geçtikten bir süre sonra sürtünme
3. İstanbul'dan İzmir'e seyahat eden bir otobüs, İstan- kuvveti sabit olmuştur. III. Grafiklerin eğimleri zıt işaret-
bul - Bursa arasını ortalama 50 km/h süratle 3 saatte, li olmasına rağmen eşit bü-
III. Cisim harekete geçtiğinde, sürtünme kuvveti dur-
Bursa - İzmir arasını ortalama 80 km/h süratle 4 saat- yüklüktedir. K’nin ivmesinin
gun haldeki maksimum değerinden bir miktar aza- büyüklüğü L’ninkine eşittir.
te alıyor.
lır. III doğrudur.
Otobüsün km başına yakıt tüketimi 0,3 litre oldu-
çıkarımlarından hangileri yapılabilir? Cevap D
ğuna göre, seyahat süresince toplam yakıt tüke-
timi kaç litredir?
A) 210 B) 175 C) 141 D) 124 E) 72 D) II ve III E) I, II ve III

1-A 2-A 3-C 4-D 5-E
189
6. Özdeş K, L, M yayları sürtünmesiz eğik düzlemler- 8. Yatay ve sürtünmeli yüzeyde durmakta olan K cismi-
den oluşan düzeneklerde G ağırlıklı cisimler verilen nin yüzeyle olan statik sürtünme katsayısı 0,8 ve ki-
konumlardan serbest bırakılıyor. netik sürtünme katsayısı 0,6'dır.

ÖSYM Sorusu
Kütlesi m olan bir vagon, şekil-
deki gibi bir ray üzerinde K nok-
K cismi ÁF kuvveti ile çekildiğinde hareket etmedi-
tasından serbest bırakıldığında ğine göre, sürtünme kuvvetinin büyüklüğü;

s yolunu katederek L noktasına
I. 12 newton,
ulaşıyor.
II. 18 newton,

III. 30 newton

değerlerinden hangileri olabilir? (g = 10 m/s2)

Cisimlerin yayları maksimum sıkıştırma miktarları
sırasıyla xK, xL, xM olduğuna göre, bunlar arasın- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş, daki ilişki nedir?
vagonun K noktasındayken sa-
hip olduğu enerjinin en fazla A) xL > xK = xM B) xK = xL = xM
yüzde (%) kaçı olabilir?
C) xL = xM > xK D) xM > xK = xL
A) 0 B) 20 C) 25 E) xK > xL > xM
D) 80 E) 100 9. Doğrusal bir KLM yolunda hareket eden aracın hız - za-
man grafiği şekildeki gibidir.

Çözüm:
Prf Yayınları

Cismin L noktasında durduğu
varsayılırsa cismin başlangıçta-
ki potansiyel enerjisi ile L nokta-
sındaki potansiyel enerji arasın-

daki fark, sürtünmeye harcanan
enerjiye eşit olur.
7. Bir cisim, sürtünmeli bir masa üzerine konulduktan Araç t0 = 0 anında K, 12 saniye sonra M'de olduğu-
Bu durumda sürtünme kuvveti- na göre, kaç saniye sonra L'den geçmiştir?
sonra, cismin üzerine şekil I, II, III'teki gibi eşit büyük-
nin yaptığı işin %'si en büyük olur.
lükte F kuvvetleri uygulanıyor. (KL = LM)
EPilk = m⋅ g ⋅10h
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
EPL = mg⋅8h

EPilk – EPL = 2mgh
2mgh 1

= = % 20 olur.
10mgh 5
Cevap B

10. Düşey kesiti verilen yolun K noktasından serbest bı-

rakılan bir cisim N noktasına kadar çıkabiliyor.

Dinamometrelere uygulanan kuvvetler etkisinde ci-

simler harekete geçmeye başladığı anda okunan
kuvvet değerleri sırasıyla F1, F2, F3 olduğuna gö-
re, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Cismin L noktasındaki hızı 2v olduğuna göre, M

A) F2 = F3 > F1 B) F2 > F3 > F1
noktasındaki hızı kaç v'dir?
C) F2 > F1 > F3 D) F1 > F2 = F3
3 5 6 2
A) B) C) D) 1 E)
E) F3 > F2 > F1 2 4 5 3
6-A 7-C 8-D 9-A 10-D
190
ÜNİTE 7
ELEKTROSTATİK
ÜNİTE 7
ELEKTRİK YÜKLERİ
ELEKTRİKSEL KUVVET
ELEKTRİK ALAN
Ünite 7
ELEKTRİK YÜKLERİ Test - 1
1. Bir maddedeki elektrik yüklerinin temel kaynağı 4. X, Y, Z cisimlerinin "+" ve "–" taneciklerinin sayısını
olan elektron ve protonla ilgili, gösteren grafikler aşağıda verilmiştir.
I. Bir elektronun yükü bir protonun yüküne eşit bü-

yüklüktedir.
ELEKTROSTATİK
II. Nötr bir cisim serbest elektron kazanırsa negatif
Durgun elektrik yükleri arasında-
yüklenir.
ki etkileşimleri inceleyen fizik ko-
III. Yalnız iletken cisimler elektron kazanır ya da kay- nusuna elektrostatik denir.
bederse elektrikle yüklenir. Elektriğin kaynağı, atomun yapı-
yargılarından hangileri doğrudur? sındaki elektron (“–” yükler) ve
Buna göre;
proton (“+” yükler) adı verilen
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II I. X'in elektrik yükünün işareti "+"dır. parçacıklardır.
II. Y, nötrdür. Not

III. X ile Z birbirine çekme kuvveti uygular. Bir elektronun yüküne ele-
menter yük (e.y) denir ve bi-
rim yük olarak kabul edilir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 1 e.y =1,6 · 10–19 C
D) II ve III E) I, II ve III Bir protonun yükü, bir elektronun

yüküne eşittir. Yük işaretleri zıttır.
“+” yük sayısı, “–” yük sayısına

eşit olan cisimlere nötr (yüksüz)
2. I. Nötr cisimde, pozitif ve negatif yüklü tanecik bu- cisim denir.
lunmaz.
Üzerinde; “+” yük fazlalığı olan
II. Elektron kaybeden nötr cisim, negatif yük ile yük-
Prf Yayınları
cisimlere pozitif yüklü, “–” yük

lenir. fazlalığı olan cisimlere negatif
III. Nötr bir cismin n tane elektron kaybetmesi ya da yüklü cisim denir.
n tane elektron kazanması durumundaki yük mik- Katılarda “+” yükler hareket et-
tarları aynıdır. mez.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? Nötr bir cisim “–” yük kaybeder-
se “+” yükle, “–” yük kazanırsa
5. "+" işaretli elektrikle yüklü iletken X küresi, ipek iplik- “–” yükle yüklenir.
lerle asılı K ve L kürelerine ayrı ayrı yaklaştırıldığında Aynı cins yüklü cisimler birbirleri-
D) II ve III E) I, II ve III ni iter. Zıt cins yüklü cisimler bir-
kürelerin denge konumları Şekil - I ve Şekil - II'deki gi-
bi oluyor. birlerini çeker.
yalıtkan
ip

3. I. Nötr bir cisimde "+" ve "–" yüklü tanecik bulun-
maz.
Buna göre,
II. Elektron kaybeden nötr cisim “+” yüklü hâle ge- yalıtkan
çer. I. K küresi nötrdür. ip
III. “+” yüklü bir cisim elektron kazanarak nötr hâle II. L küresi, "+" yüklüdür.
gelebileceği gibi "–" ile de yüklenebilir. III. K küresi, "–" yüklüdür.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğru olabilir?

Cisimlerin birbirine uyguladığı
kuvvetler daima zıt yönlüdür.
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III

1-C 2-C 3-D 4-E 5-E
193
ELEKTRİK YÜKLERİ
6. I. Plastik tarak 9. Bir öğrenci X çubuğunu kumaşa sürttükten sonra çu-

II. Ebonit çubuk buğu, asılmış bir plastik balona yaklaştırdığında balo-
nu çektiğini gözlüyor.
III. Alüminyum folyo
Elektrik İletkeni ve Yukarıda verilenlerden hangilerinde elektrik yük-
Yalıtkanı leri bölgesel olarak bulunur?
Elektrik yüklerinin üzerinde ko-
layca hareket ettiği yani elektrik A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yüklerini ileten cisimlere elektrik
iletkeni denir.
Elektrik yükünü iletmeyen cisim-
lere elektrik yalıtkanı denir. Buna göre, bu deneyden;
Metaller iyi elektrik iletkenidir.
I. X çubuğu ile kumaş elektrikle yüklenmiştir.
Toprak ve insan vücudu elektrik
II. Yüklü bir cisim nötr cismi çeker.
yüklerini iletir.
III. X çubuğunun yük işareti "–", kumaşın "+" olur.
Kuru tahta, cam, mika, plastik
gibi maddeler elektriği iletmez. çıkarımlarından hangileri yapılabilir?
Bunlar elektrik yalıtkanı madde-
lerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
7. Elektrik yükleri, iletken ortamlarda elektriksel kuvve-
tin etkisiyle bir yerden başka bir yere hareket eder. D) II ve III E) I, II ve III
Not
Dışarıdan yalıtılmış sistemler- Buna göre,

de yük korunur. I. Yıldırım düşmesi
Yüklü ve iletken cisimlerin faz- II. Elektrik akımı oluşması
Prf Yayınları
lalık olan yükleri daima dış yü-
zeylerinde bulunur. Bunun
III. Mıknatısa yaklaştırılan pusulanın sapması
nedeni aynı işaretli yüklerin olaylarından hangileri bu ilke ile ilgilidir?
birbirini iterek birbirlerinden
mümkün olduğu kadar uzak-
laşmak istemeleridir.
Yükler daima sivri kısımlar-

da bulunmak ister. Yani siv-
ri kısımlardaki yük yoğunlu-
ğu diğer bölgelere göre daha
fazladır.
Elektriklenme Çeşitleri 10. Nötr K, L, M cisimlerine "–" yüklü bir cisim ayrı ayrı do-
kundurulduğunda yük dağılımları şekildeki gibi oluyor.
Sürtünme ile
Elektriklenme 8. Cam bardak ve ipek kumaş birbirine sürtünerek elekt-
Birbirine sürtünen nötr cisim- rikle yükleniyor.
lerin birinden diğerine elektron
(“–” yük) geçer. Buna göre, bu olayla ilgili;
Elektron alan cisim “–” ile elekt- I. Cam bardak elektron kaybetmiştir.
ron veren cisim de “+” ile yük- II. Cam bardağın ve ipek kumaşın yük miktarı eşittir.
lenir.
III. İpek kumaşın yük miktarı elektronun yükünün tam
katları olacak şekildedir.
Not
yukarıda verilen yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, hangi cisimler iletken olabilir?
Alınan yük verilen yüke eşit oldu-
ğu için birbirine sürtünen cisim- A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
lerin yük miktarı eşittir.
D) I ve III E) I, II ve III D) K ve L E) L ve M
6-C 7-D 8-E 9-C 10-E
194
Ünite 7
ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ Test - 2
1. Yalıtkan ve nötr olan bir cismi elektrikle yüklemek için; 4. Naz'ın bir oyun parkındaki plastik kaydıraktan birkaç
kez kaydıktan sonra saç tellerinin birbirini iterek ha-
I. yalıtkan bir cisme sürtmek,
valandığı gözleniyor.
II. iletken bir cisme dokundurmak,
Buna göre, bu olayla ilgili;
III. yakınına yüklü bir cisim yaklaştırmak Bilgi Damlası
I. Saçları ile kaydırak zıt işaretli elektrikle yüklenmiş-
işlemlerinden hangileri yapılabilir? Kaydıraktan kayan çocuğa do-
tir.
kunduğumuzda elektrik çarpma-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III II. Çıplak ayakla toprağa bastığında saçlarındaki ha- sı, yün kazak giydiğimiz günlerde
valanma ortadan kalkar. dokunduğumuz noktaların ba-
III. Plastik yerine metal bir kaydırak kullanılırsa aynı zılarında elektrik çarpması ya-
olay gözlenmez. şanması gibi olaylar sürtünme
ile elektriklenmenin bir sonucu
yargılarından hangileri doğrudur? olarak ortaya çıkar.
2. Fizik öğretmeni Ayşe Hanım öğrencilerine nötr bir cis-

min elektrikle nasıl yükleneceğini göstermek istiyor.
cam
Buna göre, Ayşe Hanım; çubuk
ipek
I. Uygun iki yalıtkanı birbirine sürtmek 5. Elektrik yükleri –q ve +q olan iki iletken küre nötr ha- kumaş
II. Yüklü bir iletkeni, nötr iletkene dokundurmak le getirilmek isteniyor.
Nötr cam çubuk, nötr ipek ku-
III. Yüklü bir yalıtkanı, nötr bir iletkene dokundurmak Buna göre, bu iki küre için; maşa sürtüldüğünde cam çu-
Prf Yayınları
buktan kopan elektronlar ipek

işlemlerinden hangilerini yapabilir? I. Kürelerden birini sağ, diğerini sol elimize almak
kumaşa geçer. Çam çubuk "+"
II. Plastik bir çubukla iki küreyi birleştirmek ile ipek kumaş "–" ile yüklenir.
III. İki küreyi su dolu kaba koymak Ebonit çubuk, yün kumaşa sür-
D) II ve III E) I, II ve III tüldüğünde; ebonit çubuk "–" ile
işlemlerden hangileri yapılabilir?
yün kumaş "+" ile yüklenir.
Dokunma ile
Elektriklenme
3. Elektrikle yüklü özdeş iletken K, L, M küreleri ile şekil-
deki düzenek kurulmuştur. İletken tellere bağlı anah- Birbirine dokundurulan elektrik
tarlardan önce X anahtarı, sonrada Y anahtarı kapa- yüklü iletken cisimler toplam yü-
tılıp açılıyor. 6. Elektrik ile yüklenmiş özdeş ve iletken X, Y, Z küresel kü paylaşır.
cisimlerinden Y küresi önce X e sonra Z ye dokundu- Paylaşım sırasında negatif yük-

rulup ayrıldığında nötr oluyor. ler hareket eder.
Buna göre, Yüklü, iletken iki cisim birbirine

dokundurulduktan sonraki yükle-
I. Son durumda Z de nötrdür. rinin işareti ile ilgili üç durum var-
II. İlk durumda X ile Y'nin yük işareti zıttır. dır. Cisimlerin her ikisi de;
III. İlk durumda kürelerin yükleri toplamı X'in son yü- ya “+”dır,
Buna göre, son durumda K'nın yükü qK'nın L'nin küne eşittir. ya “–”dir,
q
yükü qL'ye oranı K kaçtır? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? ya da nötrdür.
qL
Cisimlerden birinin yükü “+” di-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ğerininki “–” olamaz.
1 1 1
A) B) – C) D) –3 E) 3 D) I ve II E) I ve III
3 3 2
1-A 2-C 3-B 4-E 5-D 6-E
195
ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ
7. Yarıçapları r, r, 2r olan iletken K, L, M kürelerinin yük- 10. X ve Y cisimlerinin birbirine dokunmadan önce ve
leri –3q, qL, qM dir. K küresi L'ye dokundurulduğun- dokunduktan sonra ki yük işaretleri aşağıdakiler-
da yükü +q oluyor. Başlangıçta L küresi M'ye dokun- den hangisi gibi olamaz?
durulursa L'nin yükü +2q oluyor.
Birbirine dokundurulan cisimler

iletken küre ise toplam yük küre- Dokunmadan önce Dokunmadan sonra

lerin yarıçapları ile doğru orantılı
X cismi Y cismi X cismi Y cismi
olarak paylaşılır.
A) + + + +

B) – + + +
q
Buna göre, L ve M'nin ilk yükleri oranı L kaçtır? C) + – + –
qM

D) – – – –
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 E) nötr – – –

(qK + qL)
qKý = $ rK 8. I. İletkenlerde elektrik yükleri yüzeyin her tarafına
(rK + rL)
yayılır.
(qK + qL)
qLý = $ rL II. Yalıtkan maddelerin yüzeyi bölgesel olarak yük-
(rK + rL)
lenebilir.
III. İletkenler sürtünme ile yüklenemez. Prf Yayınları
İletken ve yalıtkanların yüklenmesiyle yukarıdaki
Etki (Tesir) ile
Elektriklenme
11. Birbirine dokunan r, 2r yarıçaplı, nötr ve iletken K, L
Elektrikle yüklü bir cisim başka A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
bir cisme yaklaştırıldığında ci-
kürelerinin yakınına "–" yüklü X çubuğu şekildeki gibi
sim üzerindeki yüklere çekme D) I ve III E) I, II ve III yaklaştırılıyor.
ya da itme kuvveti etki eder. Bu-

nun sonucunda cismin yük da-
ğılımı değişir.

9. İletken, nötr K, L küreleri birbirine dokunacak biçim-

çe şekildeki gibi konuluyor. Daha sonra kumaşa sür-

tülmüş bir X ebonit çubuğu bu kürelere yaklaştırılıyor.
“+” yüklü cisim nötr ve temas halin- Küreler birbirinden ayrılıp, birbirini etkileyecek bi-
deki X, Y cisimlerine yaklaştırılıyor.
çimde yan yana konulursa yük dağılımları hangi-
si gibi olur?

Etki sonucu “–” yükler “+” yüklü
Buna göre,
cisme yaklaşır.
I. K'den L'ye elektronlar geçer.

II. K'nın yük miktarı L'ninkine eşit olur.

III. K küresi "+", L küresi "–" yükle yüklenir.

Cisimler ayrıldığında X “–”,
Y “+” yüklenmiş olur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
7-A 8-C 9-E 10-C 11-E
196
Ünite 7
ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ Test - 3
1. İletken X, Y, Z cisimlerinin "+" ve "–" taneciklerinin sa- 4. İletken, nötr özdeş K, L, M küreleri birbirine temas ede-
yıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. cek biçimde şekildeki gibi konuluyor. Yük miktarları
eşit ve "–" yüklü iki küre, nötr kürelere şekildeki gibi
"+" taneciklerin "–" taneciklerin yaklaştırılıp etki ile elektriklenme sağlanıyor.
Cisim
sayısı sayısı Etki ile elektriklenen cisimlerin
toplam yük miktarı değişmez.
X 2n n
Y 3n 3n Etki ile elektriklenmede, uçlarda
biriken “+” ve “–” yük miktarları
Z 2n 3n
birbirine eşittir.
Buna göre; Başlangıçta nötr olan ve birbiri-

Buna göre, ne dokunan şekildeki iletken kü-
I. X cismi, Y cismine çekme kuvveti uygular. relerden, X'te biriken yük –q ise
II. Y cismi, Z cismine çekme kuvveti uygular. I. K'nin yük miktarı L'ninkinden küçüktür. Y'de biriken yük +q'dur.
III. X cismi, Z cismine çekme kuvveti uygular. II. L ile M zıt işaretli elektrik yüklenir.

III. "–" yüklü küreler biraz daha yakına getirilirse K, L,
M'nin toplam yükü artar.

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve II E) II ve III Not
Yüklü Cismin, Nötr Cisim

ile Etkileşimi
Yüklü bir cisim yüksüz iletken ci-
sim üzerinde yük kutuplanması-
Prf Yayınları
na sebep olur ve nötr cismi ken-

2. I. Birbirine dokundurulup ayrılan iletken cisimlerin dine çeker.
son yükleri zıt işaretli olamaz.
II. Birbirine dokundurulup ayrılan elektrik yüklü ilet-

ken cisimler dokunma sonrası nötr hâle gelebilir.

III. Yüklü bir cisim, nötr bir cismi etki ile elektrikleye-
bilir.
5. Düzgün, türdeş iletken çubuktan kesilen nötr I ve II Eğer çekilen cisim yüklü cisme
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? parçalarına +q yüklü özdeş cisimleri Şekil - I ve Şe- dokunursa ikisi de aynı cins yük-
kil - II'deki gibi yaklaştırılıyor. le yüklenir ve birbirini iter.

Topraklama
Elektrik yüklü cisimlerin bir iletkenle
toprağa bağlandığında nötrlenmesi-
ne topraklama denir.

Topraklama sonucunda cisim
nötr hale gelir.

3. Elektrikle yüklü iletken bir cisim, bir bakır tel ile Negatif yüklü cisim topraklan-
toprağa bağlandığında;
dığında fazla elektronlar topra-
I. Topraktan cisme "–" yükler akar. ğa akar ve cisim nötr hale gelir.
Bu durumda çubukların K, L, M uçlarında biriken
II. Cisimden toprağa "–" yükler akar. elektrik yüklerinin miktarı sırasıyla qK, qL, q M oldu- Nötr
III. Topraktan cisme "+" yükler akar. ğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Y Y
durumlarından hangileri gerçekleşir? A) qK > qM > qL B) qM > qK > qL S S
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) qM > qK = qL D) qK = qM > qL

Toprak Toprak
D) I ve III E) I, II ve III E) qK = qL = qM
1-E 2-E 3-C 4-D 5-C
197
ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ
6. Şekildeki düzenekte iletken, özdeş K, L küreleri eşit 8. Negatif yüklü iletken bir cisim topraklandığında,
miktar zıt elektrik ile yüklüdür. cismin üzerindeki toplam proton ve toplam elekt-
ron sayısının, yük akışı süresince grafikleri aşağı-

dakilerden hangisi gibi olabilir?
Pozitif yüklü cisim topraklandı-
ğında elektronlar topraktan cis-

me akar ve cisim nötr hale gelir.

Nötr
Toprakta
X X (–) yük
aIınır . Buna göre,
S S
I. 1 ve 3 anahtarları birilikte kapatılırsa toprağa ne-

Toprak Toprak gatif yük akışı olur.
II. 1 ve 2 anahtarları birlikte kapatılırsa cisimler nötr
Toprak bağlantılı iletken nötr L
hale gelir.
küresine “–” yüklü K cismi yak-
laştırıldığında L den toprağa “–” III. 1, 2 ve 3 anahtarları birlikte kapatılırsa cisimler nötr
yükler akar, K ye yakın bölgede hâle gelir.
“+” yük fazlalığı oluşur.



Toprak bağlantısı kesilip K uzak-

Prf Yayınları
laştırıldığında L, “+” yük ile yük-
lenmiş olur. “+” yükler L üzerin-
de homojen dağılıma sahip olur.

7. Resimde verilen küçük boyuttaki Faraday kafesine
elektrik şoku uygulanıyor.

İçi Boş Cisimlere İçten

Dokunma

Elektrik yüklü iletken cisimlerde
yükler dış yüzeyde toplanır. Do-

layısıyla bu cisimlerin iç kısımla-
rı nötrdür.

Elektrik yüklü içi boş iletken kü-
re içine dokundurulan iletken
ve nötr bir cisim elektrikle yük-
lenmez.
Bu durumda kafes içine,
İçi boş küre içine dokundurulan I. Çalışmakta olan radyo

iletken cisim elektrikle yüklü ise II. Çalışmakta olan telsiz
nötr hâle gelir.
III. Muhabbet kuşu

verilenlerden hangileri konulursa elektrik şokun-
dan etkilenmez?

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
6-E 7-C 8-D
198
Ünite 7
ELEKTROSKOP Test - 4
1. İçi dolu nötr bir metal küre, "+" işaretli elektrikle yük- 3. Elektrik yükü +q olan X iletken küresi, iletken nötr Z
lü iletken bir cisme dokunduruluyor. küresine dıştan dokundurulup ayrıldıktan sonra, –q
yüklü Y iletken küresi Z'ye içten dokundurulup ayrılı-

yor.

“–” yüklü bir L küreciği nötr, içi

boş K küresinin içine sarkıtılırsa

K küresi etki ile elektriklenir. Kü-
renin iç yüzeyi “+”, dış yüzeyi
Buna göre, ise “–” yükle yüklenir.
I. İletken cisimden metal küreye protonlar geçer.

II. Kürenin yükü yalnız dış yüzeyinde toplanır. Buna göre, son durumda X, Y, Z kürelerinin elekt-

III. Kürenin her bölgesinde yükler homojen biçimde rik yük işaretleri nedir?

dağılır.

X Y Z

A) + – –
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B) + – Nötr
D) I ve II E) I ve III C) + Nötr –

D) Nötr + –
E) Nötr – Nötr Elektroskop
Bir cismin elektrikle yüklü olup olma-
dığını, yüklü ise hangi tür elektrikle
yüklü olduğunu anlamaya yarayan
alete elektroskop denir.
Prf Yayınları

2. Ali, içi boş, nötr ve iletken Z küresinin içine "+" yük- 4. Elektrikle yüklü iletken K, L, M kürecikleri; içi oyulmuş Nötr elektroskobun yaprakları
iletken nötr bir küreye I, II, III teki gibi dokunduruluyor. kapalıdır.
lü X küresini Z'ye değmeyecek biçimde şekildeki gi-
bi sarkıtıyor. Daha sonra Ayşe de nötr Y küresini, Z Yüklü elektroskobta yapraklar
açıktır.
küresine dıştan dokundurup çekiyor.
Yüklü elektroskobun yaprakları-
nın yük işaretleri aynıdır.
Yapraklardaki yük miktarı arttık-

ça yaprakların açıklığı da artar.

Buna göre, son durumda; X, Y, Z'nin yük işaretleri
Not
ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Elektroskopların yaprakları,
X Y Z dokunma ile elektriklenme ya

da etki ile elektriklenme sonu-
A) + + –
Buna göre, yük dengesi sağlandığında hangi kü- cu hareket eder.
B) + – nötr recikler nötr hale gelir? Elektroskopların yapraklarının
C) + nötr – hareketliliği, açılma ya da ka-
D) nötr + – A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L panma şeklinde olur.
E) nötr – nötr D) L ve M E) K ve M
1-B 2-A 3-C 4-A
199
ELEKTROSKOP
5. (+) elektrik ile yüklü iletken bir cisim, (–) elektrik ile 8. "+" işaretli elektrikle yüklü bir elektroskobun topuzu-
yüklü elektroskobun topuzuna yaklaştırılıyor. na, "–" işaretli elektrikle yüklü iletken bir cisim dokun-
duruluyor.
Buna göre,
Buna göre, elektroskobun yaprakları ile ilgili;
Nötr bir elektroskobun topuzu- I. Elektroskobun yaprakları biraz kapanır.
na, “–” yüklü cisim yaklaştırılırsa I. Biraz kapanır.
II. Elektroskobun yaprakları önce kapanıp sonra açı-
elektroskopta kutuplanma olur.
lır. II. Önce tamamen kapanır, sonra açılır.
“–” yükler yapraklara itilir ve yap-
raklar açılır. Topuz “+” yük ile III. Elektroskobun topuzundan yapraklarına doğru (–) III. Biraz daha açılır.
yüklenir. elektrik yük akışı olur.
yukarıda verilenlerden hangileri gözlenebilir?
– – yargılarından hangileri doğru olabilir?
++
X –+ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
– – + ++
–
(–) D) I ve III E) II ve III
“+” yüklü elektroskopun topu-

zuna “+” yüklü cisim yaklaştırı-
lırsa yapraklarda biraz daha “+”
yük birikir ve yapraklar biraz da-
ha açılır. 9. Nötr bir elektroskobun yaprakları;
Nötr bir elektroskopa yüklü bir ci- 6. "+" işaretli elektrikle yüklü bir elektroskobun to-
I. Elektroskobun topuzuna nötr cisim dokundurmak
sim dokundurulursa dokunma ile puzuna,
elektriklenme olur ve elektroskop II. Elektroskobun topuzuna yüklü cisim yaklaştırmak
I. Nötr iletken bir cismi yaklaştırmak
Prf Yayınları
cisim ile aynı cins yük ile yükle- III. Elektroskobun topuzunu iletken bir kablo ile top-
nir. Yapraklar açılır. II. "–" yüklü yalıtkan cismi yaklaştırmak rağa bağlamak
Yalıtkan sap III. "+" yüklü yalıtkan cismi yaklaştırmak
işlemlerinden hangileri yapıldığında açılır?
– – – işlemlerinden hangileri yapılırsa yapraklar arasın-
X –
–
–
– – daki açı artar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
(–) D) I ya da III E) II ya da III
"–" elektrikle yüklü iletken X küresi,

nötr elektroskobun topuzuna do-
kundurulduğunda, elektroskop "–"
yük ile yüklenir ve yapraklar açılır.
"–" elektrik yüklü elektroskobun

topuzuna, "–" yüklü X küresi do- 10. Bir elektroskobun topuzuna iletken bir cisim yaklaştı-
kunmayacak biçimde yaklaştı- rılırken elektroskobun yaprakları arasındaki açıklığın
rıldığında, topuzdaki "–" yükler 7. Elektrikle yüklü bir elektroskobun topuzuna, iletken nasıl değiştiği gözleniyor.
yapraklara itilir, yapraklar biraz bir küre dokunduruluyor.
Buna göre,
daha açılır. X küresi ile topuz ara-
Buna göre, elektroskobun yapraklarının hareketi ile
sındaki d mesafesi küçüldükçe I. Cisim yüklü, elektroskop nötr ise açıklık artar.
yapraklar arasındaki açı artar. ilgili aşağıdakilerden hangisi kesinlikle gözlenmez?
II. Cisim nötr, elektroskop yüklü ise bir değişiklik ol-
– maz.
– d – – A) Tamamen kapanma
X – III. Cisim ve elektroskop aynı işaretli elektrikle yüklü
– – – – B) Biraz kapanma
–
ise açıklık artar.
(–) C) Biraz daha açılma
D) Önce biraz daha açılma, sonra tamamen kapan-
ma
E) Önce tamamen kapanma, sonra biraz daha açıl-
ma D) I ve III E) I, II ve III
5-D 6-C 7-D 8-C 9-B 10-D
200
Ünite 7
ELEKTROSKOP Test - 5
1. +2q kadar elektrikle yüklü bir elektroskobun yaprak- 4. Pozitif elektrikle yüklü, özdeş X, Y, Z elektroskopları-
larının önce tamamen kapanıp sonra açılması isteni- nın topuzları aynı anda birbirlerine dokundurulup ay-
yor. rıldığında X'in yaprakları arasındaki açı azalıyor, Y'nin
artıyor.
Buna göre, bu elektroskobun topuzuna dokun- Elektrik Yükü –q1 Olan Cismi,
durularak iletkenin elektrik yükü aşağıdakilerden Buna göre, Elektrik Yükü +q2 Olan
hangisi olabilir? Elektroskobun Topuzuna
I. X'in başlangıçtaki yaprakları arasındaki açı, Y'nin-
Dokundurma
kinden büyüktür.
A) +3q B) –3q C) –2q D) –q E) +q
II. Y'den X'e elektron geçişi olmuştur. q1 = q2 ise toplam yük sıfır olur.
Yapraklar tamamen kapanır.
III. Z'nin yaprakları arasındaki açı değişmemiştir.
q1 < q2 ise toplam yükün işare-
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? ti “+” olur. Bu yükü aralarında
paylaşırlar. Elektroskobun yükü
A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve lI azalır ve yapraklar biraz kapanır.
D) I ve IIl E) II ve III q1 > q2 ise toplam yükün işa-

2. +q yüklü özdeş K ve L elektroskoplarının yaprakları reti “–” olur. Bu yükü aralarında
arasındaki açılar q'dır. Yarıçapları r, 2r olan nötr ilet- paylaşırlar. Elektroskop işaret
ken küreler sırasıyla K ve L elektroskoplarının topuz- değiştirir ve “–” yükle yüklenir.
larına ayrı ayrı dokundurulduğunda yaprakları arasın- Yükünün işareti değişen elekt-
daki açılar qK, qL oluyor. roskopun yaprakları önce tama-
men kapanır, sonra biraz açılır.
Buna göre; q, qK, qL arasındaki ilişki nedir?
A) q > qK = qL B) q > qK > qL

5. Elektrik yükleri +q, –q olan özdeş K, L elektroskopları-
C) q > qL > qK D)
qK > qL > q nın yaprakların arasındaki açılar q dır. Bu elektroskop-
Aynı Cins Elektrikle Yüklü
Prf Yayınları
E) q = qK = qL ların topuzlarına "+" yüklü cisimler yaklaştırıldığında

K'nin yaprakları arasındaki açı qK, L'ninkide qL oluyor. Özdeş Elektroskoplar:
X Y
Buna göre; q, qK, qL arasındaki ilişki nedir? S
A) qK > q > qL B) q > qK = qL

a q
C) qK = qL > q D)
qL > q > qK
3. Elektrikle yüklü özdeş K, L elektroskoplarının yaprak- E) qK > qL > q

Açılar arasındaki ilişki, yük mik-
ları arasındaki açılar qK, qL dir. tarları arasındaki ilişkiyle aynıdır.
a > q ise X elektroskobunun yü-

kü Y'ninkinden fazladır.
a < q ise Y elektroskobunun yü-

kü X'ninkinden fazladır.
a = q ise X ve Y'nin yük miktar-

ları eşittir.

6. Elektrikle yüklü K, L elektroskoplarının topuzları birbi-
Elektroskopların topuzları birbirine dokundurulup rine dokundurulduğunda K'nin yaprakları arasındaki S anahtarı kapatıldığında;
yeniden denge sağlandığında, qK ve qL açıları için; açının arttığı gözleniyor. a > q ise X'in yaprakları biraz ka-
panır, Y'nin yaprakları biraz da-
qK qL Buna göre, başlangıçta, ha açılır.
I. Artar Azalır I. K ve L'nin yük işaretleri aynıdır. a = q ise X ve Y'nin yaprakları
II. Azalır Azalır II. K ve L'nin yük işaretleri zıttır. hareket etmez.
III. Azalır Değişmez III. K'nin yük miktarı L'ninkinden daha azdır. a < q ise X'in yaprakları biraz da-
ha açılırken Y'nin yaprakları bi-
yukarıda verilenlerden hangileri doğru olabilir? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? raz kapanır.
Son durumda yapraklar arasın-

daki açılar eşit olur.
1-B 2-B 3-E 4-C 5-A 6-A
201
ELEKTROSKOP
7. Özdeş K, L elektroskoplarının yükleri +q ve –3q'dur. 9. Birbirine temas hâlinde olan iletken K, L, M kürelerine
Elektroskopların topuzlarını birleştiren iletken üzerin- şekildeki gibi +q yüklü P ve R küreleri yaklaştırılıyor.
deki S anahtarı açıktır. Sonra küreler yalıtkan ayaklarından tutulup ayrılıyor.
Daha sonra K küresi nötr X elektroskobunun topuzu-

Farklı Cins Elektrikle Yüklü na, L küresi Y'ninkine, M ise Z'nin topuzuna dokun-
Özdeş Elektroskoplar: duruluyor.
K L
S

a q Buna göre, S anahtarı kapatılırsa,
l. L'den K'ye yük geçişi olur.

Açılar arasındaki ilişki, yük mik- ll. Elektroskopların yaprakları arasındaki açılar eşit
tarları arasındaki ilişkiyle aynıdır. Özdeş elektroskopların yaprakları arasındaki açı-
olur.
lar θX, θY, θZ olduğuna göre, bunlar arasındaki iliş-
a > q ise K elektroskobunun yü- lll. K elektroskopunun yaprakları arasındaki açı ilk ki nedir?
kü L'ninkinden fazladır. durumdakine eşit olur.
a < q ise L elektroskobunun yü- A) θX > θY > θZ B) θY > θX = θZ
kü K'ninkinden fazladır.
C) θZ > θY > θX D)
θY > θ X > θZ
a = q ise K ve L'nin yük miktar- A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll
ları eşittir. E) θX = θZ > θY
D) ll ve lll E) l, ll ve lll
S anahtarı kapatıldığında;
a > q ise K'nin yaprakları biraz

kapanır, L'nin yaprakları önce ka-
Prf Yayınları
panır sonra tekrar açılır.
a = q ise K ve L'nin yaprakları

tamamen kapanır.
a < q ise K'nin yaprakları önce

kapanıp sonra açılır, L'nin yap-
rakları biraz kapanır.
10. Elektrik yükleri +2q ve –q olan özdeş, iletken K, L çu-

8. Şekildeki düzenekte nötr elektroskobun yakınına "+" bukları şekildeki gibi nötr elektroskobun topuzuna eşit
yüklü K küresi yaklaştırılıyor. uzaklıklarda tutuluyor.

Uyarı
İki özdeş elektroskobun to-

puzları birbirlerine dokundu-
rulduğunda ilk yük işaretleri
ve miktarları ne olursa olsun
son durumda yaprakları ara- Buna göre,

sındaki açılar eşit olur.
l. K cismini yok etmek
Yaprakların ikisi de aynı anda Buna göre,
ll. K cismini topuza biraz daha yaklaştırmak
"biraz daha" kapanmaz ya da
I. Elektroskobun topuzu "–" yükle yüklenir.
ikisi de aynı anda "biraz da- lll. L cismini yok etmek
ha" açılmaz. II. Anahtar kapatılırsa yapraklar kapanır.
işlemlerinden hangileri yapılırsa elektroskopun
Yük geçişinde daima "–" yük- III. Elektroskobun topuzu ile K'nin yük miktarı eşittir.
yaprakları önce tamamen kapanıp sonra tekrar
ler hareket eder. Yük geçişin- yargılarından hangileri doğrudur? açılır?
den kaynaklanan elektrik akı-
mı ise "–" yüklerin hareketine
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız lI C) I ya da Il
zıt yöndedir.
D) I ve III E) II ve III D) I ya da III E) II ya da Ill
7-E 8-C 9-B 10-A
202
Ünite 7
ELEKTRİKSEL KUVVET Test - 6
1. Elektrik yüklü iki cismin birbirine uyguladığı elekt- 4. Bir öğrenci, şekildeki düzenekte elektrikle yüklü X ve
riksel kuvvetle ilgili, Y cisimleri dengede iken, bazı değişkenler değiştiril-
diğinde q açısının değişimini gözlüyor.
I. Daima itme kuvveti şeklinde etki eder.
II. Temas gerektirmeyen kuvvettir. ELEKTROSTATİK KUVVET
III. Büyüklüğü, Coulomb Yasası'na göre bulunur. (COULOMB KUVVETİ)

Aynı işaretli yükler birbirini iter,
zıt işaretli yükler birbirlerini çeker.


D) I ve III E) II ve III yalıtkan
Buna göre, bu öğrenci; ip
qK qL
I. X'in yük miktarı
II. Y'nin kütlesi F F
III. İpin uzunluğu

2. Elektrik yükleri +2q ve –q olan özdeş iletken K, L ci- Şekil - I
niceliklerinden hangilerini artırırsa q açısının art-
simleri, sürtünmesiz ve yalıtkan yatay zeminde, ara-
tığını gözler?
larında d kadar uzaklık olacak biçimde tutulmaktadır.
Bu durumda K'nin L'ye uyguladığı elektriksel kuvvetin yalıtkan
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ya da II
büyüklüğü F'dir. ip
D) I ya da III E) II ya da III X qx qy Y
Buna göre,
I. L'nin K'ye uyguladığı elektriksel kuvvetin büyüklü- F F
ğü de F'dir.
II. Cisimler birbirine dokundurulup aynı yerlerine ko- Şekil - II
Prf Yayınları
nulursa K'ye etki eden kuvvetin yönü değişir. Yük işareti aynı olan K ve L cisimleri
birbirini iterken (Şekil - I), yük işareti zıt
III. Cisimler birbirine dokundurulup aynı yerlerine ko-
olan X ve Y birbirini çeker (Şekil - II).
nulursa K'ye etki eden kuvvetin büyüklüğü azalır.
Cisimlerin birbirlerine uyguladığı
yargılarından hangileri doğrudur? kuvvetin büyüklüğü ilk kez Char-
les Augustin COULOMB tarafın-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II dan yapılan deneyler sonucu bu-
lunmuştur.
5. Elektrik yükleri verilen X ve Y cisimleri Şekil - I'deki gi- Buna göre, elektrostatik kuvvetin
(Coulomb Kuvveti) büyüklüğü,
bi, Z ve T cisimleri de Şekil - II'deki gibi konulmuştur.
Yüklü cisimlerin yük miktarlarının

çarpımıyla doğru orantılı,

Ortamların özelliğine bağlı cou-
3. Yalıtkan iplere asılı elektrik lomb sabiti ile doğru orantılı,
yüklü iki cisim, şekildeki gi-
Yüklü cisimler arasındaki me-
bi dengededir. X cismine etki eden elektriksel kuvvet ÁF olduğu-
safenin karesi ile ters orantılıdır.
Buna göre, na göre; Y, Z ve T cisimlerine etki eden elektrik-
Elektrik yüklü cisimlerin birbiri-
sel kuvvetler aşağıdakilerden hangisinde doğru ne uyguladığı coulomb kuvveti-
I. Cisimlerin yük işaretleri verilmiştir? nin büyüklüğü aşağıdaki bağın-
zıttır.

II. Cisimlerin yük miktarı Y Z T
q1 ⋅ q2
eşittir. F = k⋅
A) –ÁF –2ÁF 2ÁF d2
III. Cisimler arasındaki d uzaklığı cisimlerin yük mik-
tarına bağlı değildir. B) –ÁF –ÁF 2ÁF [F: Coulomb kuvveti (N),
q1 ve q2 : Cisimlerin elektrik yük mik-
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? C) –ÁF ÁF 2ÁF tarı (C),
D) ÁF –2ÁF –2ÁF d : Yükler arasındaki uzaklık (m),
A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve II k : Coulomb sabiti (9 ⋅109 N⋅m2/C2)]
E) ÁF –ÁF –2ÁF
D) I ve IIl E) II ve III
1-E 2-E 3-A 4-A 5-A
203
ELEKTRİKSEL KUVVET
6. Elektrik yüklü iki cisim yalıtkan yatay bir düzleme ko- 9. Elektrik yükleri qK, qL, qM olan K, L, M noktasal cisim-
nulduğunda birbirine doğru hızlanmaktadır. leri Şekil - I, Şekli - II ve Şekil - III'teki konumlarda tu-
tulurken birbirlerine uyguladıkları elektriksel kuvvetle-
Buna göre, cisimler birbirine çarpıncaya kadar ge-
rin büyüklükleri eşit oluyor.
çen süre içerisinde;

I. cisimlere etki eden kuvvetlerin büyüklüğü,

II. cisimlere etki eden kuvvetlerin yönü,
III. cisimler üzerindeki yük dağılımı

niceliklerinden hangileri kesinlikle değişim göste-
Aynı işaretli yükler birbirini iter, zıt işa-
retli yükler birbirini çeker. rir? (Zemin ile cisimler arasında elektriklenme olmuyor.)
Cisimlerin birbirine uyguladığı kuvvet-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Buna göre; qK, qL, qM arasındaki ilişki nedir?
ler eşit büyüklüktedir.
Elektrik yüklü cisimlerin birbirle- D) I ve III E) II ve III A) qK > qL > qM B) qM > qL > qK
rine uyguladıkları karşılıklı itme
ya da çekme kuvvetleri daima C) qK > qM > qL D) qM > qK > qL
eşit büyüklükte ve zıt yönlüdür.
E) qL > qK > qM
Cisim birden fazla kuvvetin etki-
sinde ise cisme etki eden net (bi-
leşke) kuvvet bulunur.
7. Sürtünmesi önemsiz yalıtkan
Aynı yönlü kuvvetlerin bileşke- zemindeki yükleri verilmiş ci-
sinin büyüklüğü, kuvvetlerin ce- simler esnemez yalıtkan ipe
birsel toplamından, zıt yönlü kuv- bağlıdır. İpte oluşan gerilme kuvveti T dir.
vetlerin bileşkesinin büyüklüğü,
kuvvetlerin cebirsel farkından Cisimler birbirine dokundurulup serbest bırakılır-
Prf Yayınları
bulunur. sa, T gerilme kuvveti;
I. Değişmez.
ÖSYM Sorusu II. Artar.

III. Azalır.
Sürtünmesiz yatay düzlemde, ar-
tı (+) elektrik yüklü, iletken K, L, yargılarından hangileri doğru olabilir?
M küreleri şekildeki konumda tu- 10. Elektrik yük miktarları birbirinden farklı iletken dört
tulmaktadır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II özdeş küre, yalıtkan yatay düzlemde Şekil - I ve Şe-

kil - II'deki konumlarda tutulmaktadır. Bu durumda kü-
D) II ve III E) I, II ve III relerin birbirlerine uyguladıkları elektriksel kuvvetlerin
büyüklükleri F1 ve F2 dir.

L küresi serbest bırakıldığında
hareket etmediğine göre,
I. K'nin elektrik yükü L'ninkinden

büyüktür. 8. Elektrikle yüklü iletken K, L, küreleri ipek
II. K'nin elektrik yükü M'ninkin- ipliklerle asılı şekildeki gibi dengededir.

den büyüktür. Bu durumda S1 ve S2 iplerindeki geril- +q1 ile +q2 yüklü küreler kendi aralarında, –q3
me kuvvetleri T1 ve T2 olmaktadır. ile +q4 ise kendi aralarında birbirine dokunduru-
III. L'nin elektrik yükü M'ninkin-
den büyüktür.
lup tekrar eski yerlerine konulursa F1 ve F2 için
Buna göre, aşağıda verilen işlemler- ne söylenebilir?

yargılarından hangileri kesin- den hangisi yapıldığında hem T1, hem
likle doğrudur? de T2 değişir? F1 F2
A) Yalnız l B) Yalnız II A) Değişmez Azalır
A) K'nin yükünü artırmak
C) Yalnız III D) l ve II B) Artar Azalır
B) L'nin yükünü azaltmak
E) II ve III C) Azalır Azalır
C) K ile L arası uzaklığı artırmak
Cevap B D) Azalır Artar
D) K'nin ağırlığını azaltmak
E) Değişmez Artar
E) L'nin ağırlığını artırmak
6-A 7-E 8-E 9-B 10-B
204
Ünite 7
ELEKTRİK ALAN Test - 7
1. +q yüklü noktasal bir cismin çevresindeki elektrik alan 4. Elektrik yüklü cisimlerle yapılan bir deneyin hipotez
çizgileri şekildeki gibidir. cümlesi; "Elektrik yüklü cismin bir noktada oluşturdu-
ğu elektrik alanın yönü, cismin yükünün işaretine bağ-

lıdır." olarak belirlenmiştir.
ELEKTRİK ALAN

Bir yükün etkisini gösterdiği bölgeye
o yükün elektrik alanı denir.

Vektörel bir büyüklüktür. Á E ile
gösterilir. SI birim sisteminde

Kesikli çizgilerle çizilen karenin çevresindeki K, L, birimi N/C’dir.

M noktalarındaki elektrik alanların şiddetleri EK, EL, Yüklü bir cismin herhangi bir
EM arasındaki ilişki nedir? noktadaki elektrik alanı, yükün
Bu hipotezi doğrulamak için kurulan yukarıdaki de-
o noktadaki pozitif birim yüke uy-
ney düzeneklerinde, aşağıdaki işlemlerden hangi-
A) EK > EL > EM B) EM > EL > EK guladığı elektrik kuvvet olarak ta-
si yapılmalıdır?
nımlanır.
C) EK = EL > EM D) EM > EK = EL
q yükünden d uzaklıktaki bir nok-
A) +q yükünün K ve L noktalarında oluşturduğu elekt-
E) EL > EM > EK tada elektrik alanın şiddeti, aşa-
rik alan şiddetleri karşılaştırılmalıdır.
ğıdaki bağıntı ile bulunur.
B) –q yükünün M ve N noktalarında oluşturduğu elekt-
q
rik alan şiddetleri karşılaştırılmalıdır. E=k
d2
C) +q yükünün K, –q yükünün N noktasında oluştur-
[k: Coulomb sabiti
2. Elektrik alanla ile ilgili; duğu elektrik alan şiddetleri karşılaştırılmalıdır.
(k = 9 ·109 N . m2/C2)]
D) +q yükünün L, –q yükünün N noktasında oluştur-
I. Elektrik alana konulan yüklü cisimlere, elektrik ala-
duğu elektrik alan şiddetleri karşılaştırılmalıdır.
nın şiddeti ve cismin yük miktarı ile doğru orantı- Not
E) +q yükünün L, –q yükünün M noktasında oluştur-
Prf Yayınları
lı olan elektriksel kuvvet etki eder.

duğu elektrik alan şiddetleri karşılaştırılmalıdır. Pozitif yükler bir noktada, ken-
II. Bir noktadaki elektrik alan yönü ile o noktada yük- dinden dışa doğru; negatif yükler
lü cisme etki eden elektriksel kuvvetin yönü dai- de bir noktada, kendilerine doğ-
ma aynıdır. ru elektrik alan oluşturur.
III. Elektrik yüklü cisimlerin birbirine uyguladığı elekt-
riksel kuvvet, bu cisimlerin birbiri üzerinde oluş-
turduğu elektrik alanlarla sağlanmaktadır.

5. Sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan düzgün ÁE1, ÁE2,
A) Yalnız I B) l ve lI C) I ve Ill ÁE3 elektrik alanlarına +q, –q ve nötr X, Y, Z cisimleri

D) II ve III E) I, ll ve Ill Şekil - I, Şekil - II, Şekil - III'teki gibi bırakılıyor.

Not
3. X ve Y cisimlerinin elektrik yükleri ve içinde bulundu- Elektrik alan şiddetinin E ol-

ğu elektrik alan şiddetleri tablodaki gibidir. duğu bir yerde, elektrik yü-
kü q olan parçacığa etki eden

Cisim Elektrik Yükü Elektrik Alan elektriksel kuvvetin büyüklü-

ğü aşağıdaki bağıntı ile bu-
X –q 2E
lunur.
Y 4q E
F = q ·E

X ve Y'ye etki eden elektriksel kuvvetlerin büyük- Elektriksel kuvvet; yük işare-
F Buna göre, hangi cisimler ok yönünde harekete ti "+" olan cisimlere elektrik
lüğü sırasıyla FX ve FY olduğuna göre, X oranı
FY geçer? alan yönünde, yük işareti "–"
kaçtır? olan cisimlere elektrik alana
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y zıt yönde etki eder.
1
A) 1 B) C) 1 D) 2 E) 4 D) Y ve Z E) X, Y ve Z
4 2
1-B 2-C 3-B 4-C 5-C
205
ELEKTRİK ALAN
6. Elektrikle yüklü noktasal K ve L cisimlerinin elektrik 8. Elektrikle yüklü iki kürenin çevresinde oluşan elekt-
alan çizgileri şekildeki gibi modellenmiştir. riksel alan çizgileri şekildeki gibi modellenmiştir.

Elektrik Alan Çizgileri

Elektrik yüklerinin etrafında,

elektrik alanı gösteren sonsuz

sayıda, hayalî kuvvet çizgisi ol-
duğu kabul edilir.

Elektrik alan çizgilerinin yönü,
pozitif yüklerde, yükten dışarı-
K, L, M noktalarına sırasıyla +q, –q ve nötr birer
Buna göre,
ya doğru, negatif yüklerde, yü- parçacık konulduğunda hangileri ok yönünde ha-
ke doğrudur. I. K ve L'nin yük işaretleri zıttır. rekete geçer? (Sürtünmeler önemsizdir.)
Yüklü cisimlerin çevresindeki II. Yüklerden eşit uzaklıkta elektrik alan şiddetleri
eşittir. A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
elektrik alan çizgileri arasındaki
etkileşme üç boyutludur. III. K'nin yük miktarı L'ninkinden fazladır. D) K ve L E) L ve M
Elektrik alan çizgisi, her noktada
oluşan bileşke elektrik alan yön-
lerine göre bulunur.
D) II ve III E) I, II ve III 9. Elektrik alan çizgileri ile ilgili;
I. Bir noktadan, birbirini kesen iki farklı elektrik alan

çizgisi geçebilir.
II. Elektrik alan çizgilerinin sık olduğu yerdeki elekt-
Prf Yayınları
rik alan şiddeti, seyrek olan yere göre daha bü-

yüktür.
III. Elektrik alan çizgilerinin oluşturduğu desen o böl-
gedeki elektrik yüklerinin dağılımına bağlı olarak
değişir.


7. Resimde elektrik yükü ile yüklenmiş iki cismin elekt-
Eşit pozitif ve negatif yüklü cisim- rik alan modeli verilmiştir.
lerin çevrelerinde meydana getir-
dikleri alan çizgileri
Bir düzenekte, “elektrik alan şid-

deti”; elektrik alan çizgilerinin
sık olduğu yerde büyük, elekt- 10. Elektrik yüklerinin oluşturduğu elektrik alan ile ilgili
rik alan çizgilerinin seyrek oldu- yapılan bir deneyin bağımsız değişkeni; “elektrik yük
ğu yerde küçüktür. miktarı”dır.
Buna göre, bu deney ile ilgili;
Buna göre, I. Elektrik yük miktarları farklı, yük cinsi aynı olan ci-

simler kullanılmıştır.
I. Cisimlerin yük işaretleri pozitiftir.
II. Bir cismin elektrik alanı ölçülmüştür.
II. Cisimlerin yük miktarları için bir şey söylenemez.
III. Elektrik yükünden farklı uzaklıklardaki noktaların
Elektrik alan çizgileri K'de dışa,
III. Cisimler birbirlerine itme kuvveti uygular. elektrik alanları karşılaştırılmıştır.
L'de içe doğru olduğu için K po-
zitif, L negatif yüklüdür. yargılarından hangileri doğru olabilir? yargılarından hangileri doğru olabilir?
Elektrik alan çizgileri L'de daha
sık olduğu için L'nin yük miktarı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız lII
K'ninkinden fazladır.
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve Il E) l, II ve III
6-C 7-D 8-D 9-D 10-D
206
Ünite 7
1. Elektrik yükü +q olan iletken K küresi, iletken L küre- 4. I. Fotokopi makinesi ile kağıtların çoğaltılması
si dokundurulunca K'nin yükü –q oluyor. II. Parmak izinin tespit edilmesi
Buna göre, III. Fabrika bacalarının temizliği
I. L'den K'ye yük geçişi oluşmuştur. Yukarıdakilerden hangilerinde elektriklenme ola- ÖSYM Sorusu
II. L'nin yükünün işareti değişmemiştir. yından faydalanılır?
Elektriksel olarak nötr olmadığı
III. L'nin yarıçapı, K'ninkinden büyüktür. bilinen K, L ve M iletken kürele-
ri ayrı ayrı birbirlerine yaklaştırılı-
D) II ve III E) I, II ve III yor. Küreler arası elektriksel etki-
leşmelerden dolayı K küresinin L
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II küresini ittiği, L küresinin ise M
D) I ve III E) II ve III küresini çektiği gözleniyor.
Buna göre, kürelerin yüklerinin

cinsleri ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi doğru olabilir?
5. İletken, özdeş K, L kürelerinin elektrik yükleri –2q,
+6q'dur. Küreler şekildeki konumda iken birbirlerine K küresi L küresi M küresi
uyguladığı elektriksel kuvvetin büyüklüğü F'dir.
A) Pozitif Pozitif Pozitif
B) Negatif Negatif Negatif
C) Negatif Pozitif Pozitif

2. "–" işaretli elektrikle yüklü bir elektroskobun topuzu- D) Negatif Negatif Pozitif
nun yakınına "+" yüklü bir cisim yaklaştırılıyor. K ve L küreleri birbirine dokundurulup tekrar eski E) Pozitif Negatif Negatif
yerlerine konulursa birbirlerine uyguladıkları kuv-
Buna göre, cisim yaklaştırılırken elektroskobun Cevap D
vet kaç F olur?
yapraklarının hareketi ile ilgili;
Prf Yayınları
1 1 1 2 3
I. Bir miktar kapanma A) B) C) D) E)
4 3 2 3 4
II. Tamamen kapanma
III. Önce tamamen kapanma, sonra bir miktar açılma
durumlarından hangileri gözlenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III 6. Yük miktarları eşit K, L, M küreleri şekildeki konumda
D) II ve III E) I, II ve III dengededir.
ÖSYM Sorusu

İçi dolu homojen bir metal küre,

elektriksel olarak yükleniyor.
Bu metal küredeki yüklerin da-
ğılımıyla ilgili aşağıdaki yargı-
lardan hangisi doğrudur?
3. Bilim insanı Michael Faraday'ın kullandığı Faraday
A) Kürenin tüm yüzeyine homo-
Kafesi ile ilgili;
Buna göre; X K, L, M'nin yük işaretleri; jen olarak dağılır.
I. Elektrik yüklerini ileten iletken maddeden yapıl- B) Küre yüzeyinde bir bölgede
K L M
mıştır. toplanır.
I. + + –
II. Elektrik yükleri kafesin dış yüzeyinde toplanır. C) Tamamı küre merkezinde top-
II. – – – lanır.
III. Kafesin içindeki bir noktada elektrik yüklerinin za-
rarlı etkisi en fazladır. III. + – + D) Kürenin tüm hacmine homo-
jen olarak dağılır.
yargılarından hangileri doğrudur? verilenlerinden hangileri olabilir?
E) Kürenin yarıçapı ile orantılı
olarak tüm hacme dağılır.
Cevap A
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
1-C 2-E 3-D 4-E 5-B 6-A
207
7. Paratoner, insanların yaşadığı bina, okul ve yüksek 10. Elektrik yüklü noktasal cismin çevresindeki bir
yapıları, yıldırımdan korumaya yarayan bir düzenek- noktada meydana gelen elektrik alan şiddeti,
tir.
I. Yük miktarı
Bu düzenekle ilgili, II. Noktanın yüke uzaklığı
ÖSYM Sorusu
I. Binanın en yüksek noktası bir iletkenle toprağa III. Yükün cinsi
Elektrik yükü bakımından nötr bağlanmıştır.
iletken bir küre ile negatif yüklü
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
II. Yıldırım düşme anında yükleri toprağa iletir.
bir çubuk, başlangıçta birbirinden
yeterince uzakta ve etkiyle elekt- III. Yıldırım düşmesini engelleme görevi de yapar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
riklenmeye hazır hâlde, şekildeki
yukarıda verilenlerden hangileri gözlenebilir? D) I ve III E) II ve III
gibi tutuluyor.


Buna göre,
I. Küre, yüklü çubuğa uzak bir

noktadan topraklanır. 11. X, Y, Z iletken kürelerinin yarıçapları sırasıyla r, 2r, 3r;
II. Yüklü çubuk, küreye yaklaş- elektrik yükleri +2q, qY, –10q dur. X küresi önce Z,
tırılır. sonrada Y'ye dokundurulup ayrıldığında yükü +q olu-
III. Topraklama kesilir. yor.
8. Her birinin yükü +q olan özdeş K, L, M elektroskop-
IV. Yüklü çubuk, küreden uzak- Buna göre, Y küresinin başlangıçtaki elektrik yü-
larının topuzuna nötr iletken bir küre sırasıyla dokun-
laştırılır.
duruluyor. kü nedir?
işlemleri hangi sırayla yapılır-
Bu durumda K, L, M elektroskoplarının yaprakları
Prf Yayınları
sa kürenin etkiyle elektriklen- A) +3q B) –4q C) +4q D) –5q E) +5q
mesi gerçekleşir? arasındaki açılar qK, qL, qM olduğuna göre, bunlar
arasındaki ilişki nedir?
A) I - III - II - IV
B) I - II - IV - III A) qK = qL = qM B) qK > qL > qM
C) II - I - III - IV
C) qM > qL > qK D)
qL > qK > qM
D) II - I - IV - III
E) qL > qM > qK
E) II - IV - I - III
12. Nötr, iletken KL ve MN çubuklar ile şekildeki düzenek
kurulmuştur. "–" işaretli elektrikle yüklü küre şekildeki
Çözüm: konumda iken S anahtarı kapatılıp açılıyor. Daha son-
ra çubuklar ayrılıp kürede uzaklaştırılıyor.
C seçeneğinde verilen sıraya gö-
re işleme yapılırsa etki ile elekt-

riklenme gerçekleşir.

Bu sıra; II - I - III - IV'tür. 9. Özdeş iletken K, L kürelerinin her birinin elektrik yük

miktarları eşittir. K küresi nötr bir elektroskobun topu-
(II) Yüklü çubuk, küreye yaklaştırı-
lır. (I) Küre, yüklü çubuğa uzak bir zuna dokundurulup ayrılıyor.
noktadan topraklanır. (III) Toprak- Buna göre, daha sonra L küresi elektroskobun to-
lama kesilir. (IV) Yüklü çubuk, kü-
puzuna dokundurulduğunda, elektroskobun yap- Buna göre, son durumda çubukların K, L, M, N uç-
reden uzaklaştırılır.
raklarında, larının yük işaretleri nedir?
Cevap C
I. Tamamen kapanma
K L M N
II. Önce kapanma, sonra tekrar açılma.
A) + + – –
III. Biraz daha açılma
B) + + Nötr Nötr
durumlarından hangileri gözlenebilir?
C) + – – +
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) – – Nötr Nötr
D) I ya da II E) II ya da III E) – + – +
7-C 8-C 9-E 10-C 11-E 12-B
208
Ünite 7
1. Eşit miktar, aynı cins elektrikle yüklü K, L, M iletken 4. Nötr, iletken özdeş K, L, M küreleri ile şekildeki düze-
kürelerinin yarıçapları sırasıyla rK, rL, rM dir. L küresi nek kurulmuştur. "+" işaretli elektrikle yüklü X küre-
önce K'ye sonra M'ye dokundurulup ayrıldığında K'nin si şekildeki konumda iken S anahtarı önce kapatılıp
yük miktarı artıyor, M'nin yük miktarı değişmiyor. sonra açılıyor. X küresi uzaklaştırıldıktan sonra önce
K, sonra da L küresi diğerlerinden ayrılıyor. ÖSYM Sorusu
Buna göre; rK, rL, rM arasındaki ilişki nedir?

Aşağıdaki üç farklı durumda, ci-
A) rK > rM > rL B) rK > rL = rM simler elektrikle yüklenmeye ça-

lışılmıştır.
C) rL = rM > rK D) rL > rM > rK

I. İki nötr iletkeni birbirine temas
E) rK > rL > rM ettirmek
II. İki nötr yalıtkanı birbirine sürt-
Son durumda K, L, M'nin yük miktarları sırasıyla mek
qK, qL, qM olduğuna göre, bunlar arasındaki iliş- III. Topraklanmış yalıtkan nötr bir
ki nedir? küreye, elektrik yüklü bir cismi
değdirmeden yaklaştırıp top-
raklamayı kesmek
A) qK > qL > qM B) qK > qL = qM
2. Elektrikle yüklü noktasal bir cismin çevresindeki Bu işlemlerin hangilerinde nötr
bir noktada oluşan elektriksel alanla ilgili; C) qM > qK = qL D) qK = qL = qM cisimler yüklenebilir?
I. Elektrik alanın yönü yükün işaretine bağlıdır. E) qK = qM > qL
II. Yüke yakın bölgelerde alan çizgileri sık, uzak böl-
gelerde seyrektir.
E) I, II ve III
III. Bir noktadaki alan şiddeti yük miktarı ile doğru
orantılıdır.
Prf Yayınları
yargılarından hangileri doğrudur? Çözüm:

Dokunma ile elektriklenme ilet-
kenlerde olur. Bu durum için
D) I ve III E) I, II ve III iletkenlerden en az birinin yük-
lü olması gerekir. İki nötr iletke-
nin birbirine temas ettirilmesinde
yüklenme olmaz.
5. İletken M çubuğu, nötr L elektroskobunun yakınında Sürtünme ile elektriklenme yalıt-
iken elektroskobun yaprakları açıktır. Yüklü K küresi kanlarda ve iletenlerde gerçek-
M çubuğuna dokundurulduğunda elektroskobun yap- leşebilir.
3. Elektrikle yüklü K, L, M kürecikleri yalıtkan ve sürtün- rakları önce kapanıp tekrar açılıyor. Bir cismi, topraklayıp etki ile
mesiz yatay düzlemde verilen konumlarda tutulmak-
elektriklemek için cismin iletken
tadır. L küresi serbest bırakıldığında ok yönünde ha- olması gerekir. Yalıtkan üzerin-

rekete geçiyor. den toprağa yük akışı ya da top-
raktan yalıtkan üzerine yük akışı
gerçekleşmez.

Cevap B

Buna göre,
K ile M'nin yük işaretleri aynı olduğuna göre,
I. L elektroskobunun yapraklarının yük işareti değiş-
I. K ile M'nin yük miktarı eşittir. miştir.
II. K'nin yük miktarı M'ninkinden küçüktür. II. K ve M zıt işaretli yük ile yüklüdür.
III. K'nin yük miktarı M'ninkinden büyüktür. III. K'nin yük miktarı L'ninkinden büyüktür.
yargılarından hangileri doğru olabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

1-A 2-E 3-E 4-B 5-E
209
6. Eşit uzunluktaki K, L ipek ip- 8. Yükleri +q,ve –2q olan özdeş X, Y iletken cisimleri
liklerine bağlı ve elektrikle yük- nötr elektroskobun topuzuna eşit uzaklıkta tutuluyor.

lü özdeş, iletken X, Y metal kü- Bu durumda elektroskobun yaprakları arasındaki açı
releri şekildeki gibi dengede- q'dır.

ÖSYM Sorusu dir.

Yükleri sırasıyla +q, –q, –q olan X ve Y metal küreleri birbirine dokundurulup ser-

eşit ağırlıklı K, L, M küreleri; ağırlı- best bırakıldığında,
ğı önemsenmeyen yalıtkan ipler-

le birbirlerinden yeterince uzakta

tavana asılıyor. Yalıtkan saplı ve

yükleri –q, –2q, +q olan iletken
küreler; K, L, M kürelerinin altına
şekildeki gibi konuyor.
Tavan Yalnız X uzaklaştırıldığında yaprakları arasındaki

TK TL
(yatay)
TM
açı qX, yalnız Y uzaklaştırıldığında yaprakları ara-
K +q L q M q sındaki açı qY olduğuna göre; q, qX, qY arasında-
ki ilişki nedir?
d
q 2q +q
Yatýlkan A) θ = θX = θY B) θ < θX = θY
sap Yer
Düþey Düþey Düþey (yatay) verilenlerinden hangileri gibi dengede kalabilir? C) θX = θ < θY D)
θY < θ = θX
Yalıtkan saplar bükülmedikleri- E) θ = θY < θX
ne göre, iplerdeki gerilme kuv- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
vetlerinin büyüklükleri TK, TL , D) I ya da II E) I ya da III
TM arasındaki ilişki nedir?
Prf Yayınları
A) TL < TK = TM
B) TK = TM < TL
C) TK < TL < TM
D) TM < TL < TK
E) TL < TK < TM
Çözüm: 7. Yatay, sürtünmesiz eşit bölmeli düzleme –q, +q ve

+2q yükleri şekildeki gibi sabitlenmiştir.
Cisimlerin ağırlıkları eşit olduğu
için ağırlıklarından kaynaklanan
ip gerilmeleri eşit olur. Bu durum-
da sadece elektriksel kuvvet etki-
leri yorumlanabilir. 9. Sürtünmesi önemsiz, yalıtkan yatay düzlemin K ve M
Kulon kuvveti, yüklerin çarpımı
noktalarına –q ve –2q yüklü cisimler sabitlenmiştir.

ile doğru, aradaki uzaklığın ka-

resi ile ters orantılıdır. K ve M'ye
etki eden kulon kuvvetleri eşittir.
Bu kuvvetler çekme kuvvetidir. K
ve M'nin iplerindeki gerilme kuv- Bir elektron ve bir proton şekildeki konumlardan Bu yüklü cisimlerin etkisinde olacak bir X cismi L
vetleri eşittir. v hızlarıyla atıldığında verilen yörüngelerden han- noktasına bırakılırsa; yükünün cinsine göre hare-
L'nin altındaki yük ile L'nin yükü-
gilerini izleyebilir? keti için ne söylenebilir?
nün işareti aynı olduğu için L'ye
itme kuvveti etki eder. Bu da L'nin Elektron Proton X, "+" ise X, "–" ise
ipindeki gerilme kuvvetinin azal- A) 1 4 A) K'ye doğru K'ye doğru
masına sebep olur.
B) 2 5 B) K'ye doğru M'ye doğru
İp gerilmeleri arasındaki ilişki
C) 1 5 C) M'ye doğru K'ye doğru
TL < TK = TM dir.
D) 3 4 D) M'ye doğru M'ye doğru
Cevap A
E) 3 5 E) Hareket etmez Hareket etmez
6-E 7-A 8-E 9-B
210
Ünite 7
1. Elektrik yükleri +q ve –q olan K, L 3. Yarıçapları 2r ve r olan nötr X ve Y iletken küreleri bir-

küreleri esnek bir yayla şekildeki birine dokunmakta iken Şekil - I'de "+" yüklü K cis-
gibi dengelenmiştir. Bu durumda mi X'e yaklaştırılıyor, Şekil - II'de "+" yüklü L cismi X'e

yaydaki gerilme kuvveti ÁF dir. dokunduruluyor. X ve Y birbirinden ayrıldığında Y'nin
her iki şekilde de yükü +q oluyor. ÖSYM Sorusu
Buna göre,
Sürtünmesiz yatay düzlemde şe-
I. K'nin yük miktarını artırmak
kildeki konumda tutulan ve elekt-
II. d mesafesini artırmak
rik yüklü özdeş K, L, M kürelerin-
III. Aynı uzunlukta esneklik sabi- den K’nin yükü negatif, L’ninki de
ti daha küçük yay kullanmak pozitiftir.

işlemlerinden hangileri tek ba-

şına yapılırsa ÁF nin büyüklüğü artar? Buna göre, X'in Şekil - I ve Şekil - II'deki yükle-

ri nedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II L küresi serbest bırakıldığında
M küresine doğru hareket etti-
D) I ve III E) II ve III Şekil - I'de X Şekil - II'de X
ğine göre,
A) –2q +2q
I. M’nin elektrik yükü pozitiftir.
B) –q +2q
II. M’nin elektrik yük miktarı
C) –q –q K’ninkinden büyüktür.
D) +q +2q III. M’nin elektrik yük miktarı
E) +2q +2q L’ninkinden büyüktür.
yargılarından hangileri kesin-

likle doğrudur?
2. Bir öğrenci "–" yüklü iletken K küresi ile iletken nötr
Prf Yayınları
L küresini "–" işaretli elektrikle yüklemek istiyor. A) Yalnız I B) Yalnız II

E) I, II ve III

Çözüm:
K ve L'nin yükleri zıt işaretli oldu-

ğu için K, L'yi çeker. L, M'ye doğ-
ru hareket ettiğine göre, M de L'yi
4. Şekildeki yalıtkan üzerinde durmakta olan nötr iletken çekmiştir. Buna göre M'nin yükü-
X, Y levhalarından X'in K yüzeyine "–" yüklü bir cisim nün işareti de "–" dır.
yaklaştırılıyor.
Kulon kuvveti uzaklığın karesi ile
ters orantılıdır. M, daha uzak ol-
duğu için M'nin yükü K'nin yükün-
den büyüktür.
L'nin elektrik yük miktarı K ve
M'ninki le karşılaştırılamaz.
(I yanlış, II doğru, III kesin de-

Buna göre, yük dengesi sağlandığında X ve Y lev- ğildir.)
halarının K, L, M, N uçlarının yük işareti aşağıda-
Cevap B
kilerden hangisi gibi olur?

Buna göre, bu öğrenci Şekil - I, Şekil - II ve Şe- K L M N

kil - III'te modelleri verilen işlemlerden hangileri- A) + – + –
ni yaparak bunu gerçekleştirebilir?
B) – + – +
(M, küresi başlangıçta nötrdür.)
C) + – Nötr Nötr
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) + – + Nötr
D) I ve III E) II ve III E) – + – Nötr
1-D 2-C 3-B 4-D
211
5. Aynı cins elektrikle yüklü özdeş X, Y, Z elektroskop- 8. Ayşe, elektrik yükleri +q ve –q olan cisimleri, arala-
larının yaprakları arasındaki açılar sırasıyla qX, qY, qZ rındaki uzaklık önce 2d, sonra d olacak şekilde koya-
dir. rak birbirlerine uyguladıkları kuvvetlerin büyüklükleri-
ni karşılaştırıyor.
İletken, nötr bir cisim bu elektroskopların topuz-
ÖSYM Sorusu larına sırasıyla dokundurulduğunda üç elektros-
kobun da yaprakları arasındaki açılar eşitlendiği-
Elektrik yüklü, özdeş iki elekt-
ne göre; θX, θY, θZ açıları arasındaki ilişki nedir?
roskopun topuzları birbirine
iletken bir telle bağlanıp elekt-
riksel denge sağlandığında A) θX < θY < θZ B) θZ < θY < θX
aşağıdakilerden hangisi ke-
C) θX = θY = θZ D) θX < θY = θZ
sinlikle gerçekleşmez?
E) θZ = θY < θX Buna göre, Ayşe'nin yaptığı bu deney ile ilgili;
A) Birinin yaprakları arasındaki
I. Sabit tutulan değişken, cisimlerin yük işareti ve
açı artarken diğerininki değiş-
mez.
yük miktarıdır.
B) Birinin yaprakları arasındaki II. Bağımsız değişken, cisimler arası uzaklıktır.

açı artarken diğerininki azalır. III. Bağımlı değişken, cisimlerin birbirlerine uyguladı-
C) Birinin yaprakları arasındaki ğı kuvvettir.
açı azalırken diğerininki de-
ğişmez. 6. Özdeş, iletken K ve L iletken kürelerinin elektrik yük-
D) Her ikisinin de yaprakları ara- leri sırasıyla +q ve –3q'dur. K ile L arasında d uzaklı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sındaki açı azalır. ğı varken K'nin L'ye uyguladığı elektriksel kuvvet ÁF'dir.
E) Her ikisinin de yaprakları ara- D) I ve III E) I, II ve III
K küresi L küresine dokundurulup aynı yerine ko-
sındaki açı değişmez.
nulduğunda K'nin L'ye uyguladığı elektriksel kuv-
vet aşağıdakilerden hangisi olur?
Prf Yayınları
ÁF ÁF ÁF
Çözüm: A) – B) – C) D) –ÁF E) ÁF
3 2 3
Elektroskoplar özdeş olduğu için
toplam yükü eşit paylaşırlar. Bu
durumda yapraklarının açıklıkla-
rı eşit olur. Eğer toplam yük sı-
fır ise her iki elektroskop da nötr 9. Bazı cisimlerin elektrik yükleri ve K, L, M, N noktaları-
olur ve bu durumda da yaprak- na olan uzaklıkları şekildeki gibi verilmiştir.
lar tamamen kapalı olur.

Toplam yük, aralarından paylaşı-
7. Elektrik yükleri qX, qK, qL, qM olan iletken özdeş X, K,

lacağından yük alışverişi netice- L, M küreleri şekildeki gibi dengededir. Bu durumda
şekilde belirtilen iplerdeki gerilme kuvvetleri eşittir.
sinde yaprakları arasındaki açı-
ların toplamı kesinlikle artmaz.

Toplam açı ya azalır ya da de-
ğişmez.

Cevap A

İplerdeki gerilme kuvvetleri bir kürenin ağırlığın-
dan küçük olduğuna göre; qK, qL , qM arasındaki
ilişki nedir?
Buna göre, bu cisimlerin K, L, M, N noktalarının
hangi ikisinde oluşturduğu elektrik alanları eşittir?
A) qK = qL = qM B) qL > qK > qM
C) qM > qK > qL D) qK > qL > qM A) K ile L B) K ile M C) L ile M
E) qL = qM > qK D) L ile N E) M ile N

5-E 6-A 7-B 8-E 9-D
212
Ünite 7
1. İletken, nötr, özdeş bilyeler üçerli iki grup halinde Şe- 3. Zıt işaretli Q1 ve Q2 yüklü cisimler arasından v hızıy-
kil - I ve Şekil - II’deki gibi tutulmaktadır. Aynı cins ve la fırlatılan yüklü X cismi şekildeki 1 yolunu izliyor. Q2
eşit miktar elektrikle yüklü birer cisim K ve L küreleri- yük değeri iki katına çıkarılıp deney tekrarlandığında
ne dokundurulup uzaklaştırıldığında K, L, M küreleri- ise X, 3 yolunu izliyor.
nin yük miktarları sırasıyla qK, qL, qM oluyor. ÖSYM Sorusu

Şekil I’de yarıçapları r, kütleleri
m ve net yükleri +Q ve –q olan
iki iletken küre, Şekil II'de ise ya-
rıçapları r, kütleleri m ve yüzeyle-
rine düzgün olarak dağılmış net
yükleri +Q ve –q olan iki yalıtkan
küre aralarındaki uzaklık d olacak
Buna göre; qK, qL, qM arasındaki ilişki nedir?
şekilde yatay, sürtünmesiz, nötr

ve yalıtkan düzlemler üzerinde ilk
A) qL > qK > qM B) qM > qL > qK Buna göre, Q2 değiştirilmeyip, Q1 iki katına çıka- hızsız olarak serbest bırakılmıştır.
C) qK = qL = qM D) qM = qL > qK rılıp deney tekrarlanırsa X hangi yolu izleyebilir?

E) qK > qL > qM

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Prf Yayınları
Buna göre, serbest bırakılan

kürelerin hareketleriyle ilgili
aşağıdakilerden hangisi söy-
lenebilir?
A) İletken küreler birbirine yak-

laşırken yük dağılımları deği-
şeceğinden iletken kürelerin
çarpışma hızı, yalıtkan küre-
lerinkinden daha büyüktür.
B) Yalıtkan küreler serbest bıra-
4. Özdeş, nötr, iletken K, L, M küreleri birbirine dokunur- kılınca harekete geçmez.
2. İletken K ve L kürelerinin elektrik yükleri ve yarıçapla- ken "+" elektrikle yüklü X cismi şekildeki gibi yaklaş- C) Yalıtkan küreler arasındaki
rı tabloda verilmiştir.
tırılıyor. Bu durumdayken önce M, sonra da L uzak- elektriksel çekim kuvveti,ha-
laştırılıyor. reket süresi boyunca her an
Küre Yarıçap Elektrik yükü
iletken kürelerinkinden bü-
K 2r –q
yüktür.
L r +4q
D) Negatif yüklü kürelerin ivme-
leri pozitif yüklü kürelerinkin-
K ve L birbirine dokundurulup ayrılıyor. den büyüktür.
Buna göre, E) Serbest bırakılan pozitif yük-
Buna göre, lü küreler harekete geçmez.
I. K'nin verdiği yük, L'nin aldığı yüke eşittir.
II. K'nin yük miktarındaki değişim L'nin yük miktarın- I. K'nin yük miktarı M'ninkine eşittir.
daki değişime eşittir. II. L ile M aynı cins elektrikle yüklenmiştir. Çözüm:
III. K'nin ilk yük miktarı L'nin son yük miktarına eşittir. III. K ile L aynı cins elektrikle yüklenmiştir. İletkenler üzerinde etki ile elekt-
riklenmeden dolayı yükler birbi-
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri yanlıştır? rine yakın uçlarda toplanır ve bu
da çekme kuvveti etkisini artırır.
Cevap A
1-A 2-D 3-B 4-D
213
5. Elektrik yükü ile yüklü X ve Y küreleri yalıt- 8. K ve L yüklerinin etkisindeki ağırlığı önemsiz, yalıtkan
kan iplere bağlanarak şekildeki gibi den- çubuk şekildeki gibi dengelenmiştir.

gelenmiştir.

T1 gerilme kuvveti X'in ağırlığının iki ka-

ÖSYM Sorusu tına eşit olduğuna göre,

I. X'in kütlesi Y'ninkinden büyüktür.
Şekildeki özdeş K ve L elektros-
koplarından K’de –6q, L’de de II. T1 gerilme kuvveti T2 nin iki katından

+2q elektrik yükü varken yap- büyüktür.
raklar arasındaki açıların büyük-
III. T2 gerilme kuvveti Y'nin ağırlığına eşit-
lüğü sırasıyla qK, qL oluyor. Elekt-
roskopların topuzları iletken bir tir.
telle birleştirildiğinde her ikisinin
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? Yaydaki uzama 2x olduğuna göre, L'nin yük mik-
de yaprakları arasındaki açıların
(T2 gerilme kuvveti sıfırdan farklıdır.)
büyüklüğü q oluyor. tarı yarıya indirilirse, denge durumunda yaydaki
uzama için ne söylenebilir?
D) I ve III E) II ve III A) x'ten az B) x C) x ile 2x arası

D) 2x E) 2x'ten büyük
Buna göre, qK, qL, q arasında-

ki ilişki nedir? (Şekilde qK, qL öl-
çekli çizilmemiştir.)
6. Elektrik yüklü bir elektroskopun topuzuna elektrik yük-
A) qK = qL = q B) qK = qL < q lü bir cisim yaklaştırıldığında yaprakları arasındaki açı
C) qL =q< qK D)
qL < q< qK biraz kapanıyor.
Prf Yayınları
E) q< qL <qK Buna göre,
I. Elektroskopla cisim zıt işaretli yükler ile yüklüdür.

Çözüm: II. Cisim elektroskopun topuzuna biraz daha yak-
laştırılırsa yapraklar önce tamamen kapanıp son-
Başlangıçta özdeş olan elektros-
ra tekrar açılabilir.
koplardan K'nin yükü L'ninkinden
daha fazla olduğu için qL <qK dir. III. Cisim elektroskopun topuzuna dokundurulursa
9. İçi boş iletken K ve L kürelerine P ve R elektroskopla-
yapraklar tamamen kapanabilir.
Elektroskopların topuzları ilet- rı birer iletken tel ile şekildeki gibi içten ve dıştan bağ-
ken bir tel ile birleştirilirse net yargılarından hangileri doğrudur? lanmıştır. Bu durumda elektroskopların yaprakları ka-
yük eşit olarak paylaşılır. Net yük
palıdır.
–6q + 2q = –4q olduğundan,
son yükler, K'ninki –2q, L'ninki
– 2q'dur. D) II ve III E) I, II ve III
Dikkat edilirse L elektroskobunun

ilk yük miktarı ile son yük mikta-
rı eşit sadece işareti değişmiştir.
Buna göre, q = qL dir.
Bu durum L'nin yaprakları arası Buna göre,

açının önce sıfır olması sonra ise 7. Elektrik yükü –q olan elektroskopun topuzana, elekt-
ilk değerine eşit olacak biçimde
I. K ve L küreleri nötrdür.
rik yükü Q olan, iletken X küresi dokundurulup yük
tekrar açılması demektir. dengesi sağlandığında elektroskopun yaprakları ara- II. K'ye içten elektrik yüklü bir cisim dokundurulursa
K'nin ilk yük miktarı son yük mik- sındaki açı ilk değerine eşit oluyor. P'nin yapraklarında bir hareketlenme gözlenmez.
tarından fazla olduğu için son du- III. L'ye içten elektrik yüklü bir cisim dokundurulursa
Elektroskobun topuzu ile X küresinin yarıçapları
rumda yaprakları arasındaki açı R'nin yaprakları açılır.
küçülmüştür. eşit olduğuna göre, X'in başlangıçtaki yükü (Q),
aşağıdakilerden hangisine eşit olabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
Sonuç olarak açılar arasındaki
ilişki qL = q < qK şeklindedir.
A) –q B) +2q C) +2,5q A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Cevap C
D) +3q E) +3,5q D) II ve III E) I, II ve III
5-C 6-E 7-C 8-A 9-C
214
Ünite 7
1.
Cevap B
4.
Cevap A
2.
Prf Yayınları
Cevap D
5.
Cevap D
3.
Cevap C
215
BAŞLIK
6. 8.
Cevap E
Cevap A
7. 9.
Prf Yayınları
Cevap C
Cevap C
216
ÜNİTE 8
ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ÜNİTE 8
ELEKTRİK AKIMI, POTANSİYEL FARKI VE DİRENÇ

ELEKTRİK DEVRELERİ
MIKNATIS VE MANYETİK ALAN
AKIM VE MANYETİK ALAN
Ünite 8
ELEKTRİK AKIMI, POTANSİYEL FARKI VE DİRENÇ Test - 1
1. K, L, M iletkenlerinin kesitinden farklı sürelerde geçen 4. Bir elektrik devresinde elektrik akımının yönü aşa-
yük miktarları tablodaki gibidir. ğıda verilenlerden hangisinin hareketine zıt kabul
edilmiştir?
İletken Yük (coulomb) Süre (saat)
K 5400 2 A) Proton B) Elektron C) Nötron ELEKTRİK AKIMI VE

POTANSİYEL FARKI
L 3600 1 D) İyon E) Atom
Akümülatör, pil ya da daha baş-
M 2400 0,5 ka güç kaynaklarının oluşturdu-
ğu etki ile iletkenler içinde ener-
K, L, M iletkenlerinden geçen akım şiddetleri sı- ji taşınması olayına elektrik akımı
rasıyla iK, iL , iM olduğuna göre, bunlar arasında- 5. Ali, bir kovanın tabanından delik açıp hortum bağlı- denir.
ki ilişki nedir? yor. Suyla dolu kovayı yukarıya kaldırıyor, sonra biraz Not
aşağı indiriyor. Bu işlem sonucunda, kova yüksekte
A) iK > iL > iM B) iM > iL > iK iken hortumdan daha hızlı su aktığını gözlemliyor. Katılarda elektrik akımı elektron,
sıvılarda iyon, gazlarda ise iyon
C) iM > iK > iL D) iL > iK > iM ya da elektronların hareketi ile
sağlanır.
E) iL > iM > iK
Elektrik akımının yönü, elektron-

ların hareket yönüne zıt kabul
edilmiştir.
İletken ortamın herhangi bir ke-

sitinden birim zamanda geçen
toplam yük miktarına akım şid-
deti denir.
2. 0,5 Ω luk direnç teli, gerilimi 1,6 volt olan bir pilin "+" Ali, bu deneyini basit bir elektrik devresi ile kıyas- Akım şiddeti aşağıdaki bağıntı
Prf Yayınları
ve "–" uçlarına şekilde belirtildiği gibi bağlanmıştır. ile hesaplanır.

ladığına göre,
q
I. Bir elektrik devresinde oluşan akımın şiddeti ile i=
t
pilin potansiyel farkının ters orantılı olduğu
[i : Akım şiddeti (A), t : Zaman (s)
II. Kovadaki suyun potansiyel enerjisi suyun akış hı- q : Toplam yük (C)]
zını belirlediği gibi, pilin potansiyel farkı da devre-
Buna göre, S kesitinden birim zamanda hangi yön- q = n⋅e dir. e = 1,6⋅10–19 C ;
deki akımın şiddetini belirler.
de kaç tane elektron geçer? (e– = 1,6.10–19 c) n : Elektron sayısı]
III. Suyun akışı basınç farkından, elektronların hare-
Birim yük başına düşen enerjiye
A) 1 yönünde, 1.1019 tane keti de potansiyel farkından kaynaklanır.
potansiyel fark ya da gerilim de-
B) 2 yönünde, 1.1019 tane sonuçların hangilerinin doğruluğuna ulaşır? nir. Birimi volttur.
C) 1 yönünde, 2.1019 tane Not

D) 2 yönünde, 2.1019 tane
Elektrik akımı ampermetre ile
E) 1 yönünde, 5.1019 tane D) II ve III E) I, II ve III
ölçülür. Potansiyel farkı volt-
metre ile ölçülür.
Ölçüm yapılan devre elema-

nına; ampermetre seri, volt-
6. Belirli bir potansiyel fark altındaki bir tüpün S kesit ala- metre paralel bağlanır.
nından, t sürede +q yükleri bir tarafa, –q yükleri ise di- Ampermetrenin iç direnci sıfır
ğer tarafa geçmektedir. Bu tüpte yük hareketine karşı kabul edilir. Ampermetre bağ-
gelen akım 2i olmaktadır. landığı kolun direncini etkile-
3. Bir katı iletkenin kesitinden 10 saniyede 32 coulomb Aynı tüpe farklı bir potansiyel farkı uygulanarak 2t
mez. Voltmetrelerin iç direnç-
yük geçiyor. leri çok büyüktür. Bu nedenle
sürede +3q yükleri bir tarafa –3q yükleri diğer ta- bağlı oldukları koldan elektrik
Buna göre, iletkenin kesitinden saniyede kaç tane rafa gidecek biçimde hareket gerçekleştirilirse yük akımı geçmez.
elektron geçmiştir? hareketine karşı gelen akım için ne söylenebilir?

A) 1,6⋅1019 B) 2⋅1019 C) 1⋅ 1020 A) i ile 2i arası B) 2i kadar C) 2i ile 3i arası
Ampermetre (A) ve voltmetrenin (V)
D) 2⋅1020 E) 1,6⋅1020 D) 3i kadar E) 3i'den büyük devre sembolleri
1-B 2-C 3-B 4-B 5-D 6-D
219
ELEKTRİK AKIMI, POTANSİYEL FARKI VE DİRENÇ
7. Bir öğrenci elektrik devresinde oluşan akım şiddetini 9. Öğrenciler yaptıkları etkinlikte farklı direnç telleri kul-
Şekil - I'deki düzenekte vanayı açtığında suyun hare- lanarak şekildeki devreleri kurup, devrelerindeki lam-
ketine benzeterek modellemiştir. baların ışık şiddetini gözlemlemiştir.
BİR İLETKENİN DİRENCİ

İletken maddelerin elektrik akımı-
nın geçişine gösterdiği zorluğa di-
renç denir.

Direnç, R ile gösterilir. Birimi ohm

(Ω) dur. Aşağıdaki bağıntı ile he-
saplanır.

Öğrenci vananın bulunduğu yerin kesitini azalta-
L
R =ρ⋅ rak deneyi tekrarladığında;
S

[ρ : İletkenin öz direnci (W ⋅ m), I. İletkenin uçları arasındaki potansiyel farkın arttığı

L : İletkenin uzunluğu (m), II. İletkenin direncinin arttığı
S : Dik kesit alanı (m2)]
III. Elektrik akım şiddetinin azaldığı

Direncin devredeki gösterimi durumlarından hangilerini hedeflemiş olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Figen, Gamze ve Hande, devreleri kurma amaç-

larını;
Figen : “ Bir iletkenin direncinin iletkenin cinsine bağ-
lı olup olmadığı”
OHM KANUNU Prf Yayınları Gamze : “ Bir iletkenin direncinin iletkenin kesit alanı-
Ohm Kanunu, bir iletkenin diren- na bağlı olup olmadığı”
ci, potansiyel farkı ve akım değeri Hande : “ Bir iletkenin direncinin iletkenin uzunluğu-
arasındaki ilişkiyi belirler. na bağlı olup olmadığı”
Bir iletkenin potansiyel farkı art-
olarak belirttiklerine göre, hangi öğrenciler ama-
tıkça akımı da aynı oranda artar.
cına ulaşmıştır?
Potansiyel farkının, akıma oranı
sabittir ve bu sabit, iletkenin di-
rencine eşittir. A) Yalnız Figen B) Yalnız Gamze
V 2V C) Yalnız Hande D) Figen ve Hande
= = ..... = R
i 2i
8. Şekildeki tabloda K, L, M iletkenlerinin direnç, akım E) Figen, Gamze ve Hande
V
R= ya da V = i ⋅R ve gerilim değerlerinden bazıları verilmiştir.
i
[R : Direnç (ohm), V : Potansiyel farkı Direnç Akım Gerilim

(volt), i : Akım şiddeti (amper)]
K I 0,5 A 10 V 10. Aynı cins maddeden yapılmış K, L direnç tellerinin

L 18 W II 36 V uzunluk ve kesit alanları şekildeki gibidir.

M 50 W 1A III

Buna göre, tabloda I, II, III nolu yerlere yazılma-

sı gereken değerler, aşağıdakilerden hangisinde-

ki gibi olmalıdır?
Bir iletkenin “potansiyel farkı - akım
şiddeti” grafiğin eğimi iletkenin I II III
direncini verir. K ve L tellerinin uçlarına eşit büyüklükte gerilim-
A) 20 W 2 A 50 V ler uygulandığında oluşan akım şiddetleri sırasıy-
B) 5 W 2 A 5V i
la iK, iL olduğuna göre, K oranı kaçtır?
iL
C) 10 W 1 A 25 V
D) 20 W 1 A 100 V
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
E) 10 W 3 A 100 V 4 2
7-D 8-A 9-E 10-C
220
Ünite 8
ELEKTRİK DEVRELERİ (DİRENÇLERİN BAĞLANMASI) Test - 2
1. Eren, basit bir elektrik devresi kurarak, önce devreye 4. Kesit alanları A, öz dirençleri r, uzunlukları L ve 2L
bağladığı bir bakır çubuğun gerilim ve akım değerle- olan, iletken çubuklar; ampermetre, voltmetreyle ve
rini ölçmüştür. iç direnci önemsiz bir üreteç ile şekildeki devre kurul-
muştur. Uzunluğu L olan çubuğun direnci R'dir.
Daha sonra "gerilim" değerini, "akım" değerine bö-
DİRENÇLERİN BAĞLANMASI
len Eren, bakır çubuğun hangi niceliğinin değeri-
ni bulmuştur? SERİ BAĞLAMA

Dirençlerin uç uca bağlanmasıy-
A) Direnç B) Öz direnç C) Sıcaklık la elde edilen bağlanma şekline
seri bağlama denir.
D) Uzunluk E) Kesti alanı

Voltmetrenin gösterdiği değer V, ampermetrenin
V
gösterdiği değer i olduğuna göre, oranı aşağı-
i
dakilerden hangisine eşittir?

A) r L B) r L C) r 3L D) r 2L E) r 3L

2. Şekildeki tabloda, aynı cins maddeden yapılmış ilet- 2A A 2A A A
ken K, L, M tellerinin uzunlukları ve kesit alanları ve-
rilmiştir.

Uzunluk Kesit alanı

K L A
Seri bağlı dirençlerden geçen
L 3L 2A
5. Şekildeki elektrik devresinde test ucu; iletken düzgün, akım şiddetleri eşittir.
M L 2A türdeş çubuğun A noktasına dokundurulunca amper- i = i 1 = i2 = i3
Prf Yayınları
metre 3i, B ucuna dokundurulunca i akımını gösteri-

Seri bağlı dirençlerin uçları ara-
K telinin direnci R olduğuna göre, bu üç tel seri yor. sındaki potansiyel farkların topla-
bağlandığında eş değer direnç kaç R olur?
mı, eş değer direncin uçları ara-
sındaki potansiyel farka eşittir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
V = V1 + V2 + V3

Her bir direnç ve eş değer di-

renç için Ohm Kanunu ayrı ay-
rı yazılabilir.
d1 V1 = i ⋅ R1 ; V2 = i ⋅R2 ; V3 = i ⋅R3
d2 V = i⋅Reş
3. K ve L dirençleri bir üretece şekildeki gibi bağlanmış- A) 1 B) 1 C) 2 D) 1 E) 3 Eş değer direncin büyüklüğü, di-
3 2 3 2 rençlerin büyüklüklerinin cebirsel
tır.
toplamına eşittir.

Reş = R1 + R2 + R3

6. X, Y, Z iletkenlerinin uçla-
Not
Buna göre, K ve L'nin; rı arasındaki gerilimin ilet-

Seri bağlı dirençlerin eş de-
kenden geçen akım şid-
I. direnç değeri, ğeri, devredeki en büyük di-
detine göre değişim gra- rençten daha büyüktür.
II. akım,
fikleri şekildeki gibidir.
III. potansiyel fark Bir devrenin ana koluna bir di-
Bu iletkenler seri olarak renç seri olarak eklendiğinde

niceliklerinden hangileri kesinlikle eşittir? bağlandığında eş değer devrenin eş değer direnci artar,
direnç kaç ohm olur? ana kol akımı azalır.

1-A 2-C 3-B 4-B 5-B 6-D
221
ELEKTRİK DEVRELERİ (DİRENÇLERİN BAĞLANMASI)
7. Şekildeki tabloda, aynı cins maddeden yapılmış ilet- 10.

ken K, L, M tellerinin uzunlukları ve kesit alanları ve-
rilmiştir.

Not Uzunluk Kesit alanı

Bir devredeki dirençlerin açığa K 4L 2A

çıkardığı enerjiyi, aynı şartlarda L 6L 2A
tek başına açığa çıkartan diren-
ce, diğer dirençlerin eş değer di- M 6L A
Şekildeki devre parçasında KL arasındaki eş de-
renci denir.
K telinin direnci 2R olduğuna göre, bu üç tel pa- ğer direnç kaç Ω'dur?
ralel bağlandığında eş değer direnç kaç R olur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
PARALEL BAĞLAMA
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Birer uçları bir noktada, diğer uç-
ları da başka bir noktada olacak
şekilde yapılan bağlama şekline 11. Özdeş dirençlerle kurulu şekildeki elektrik devresin-
paralel bağlama denir. de gösterilen noktalar arasındaki potansiyel farklar
V1, V2, V3 tür.

8. K ve L dirençleri bir üretece şekildeki gibi bağlanmış-
tır.

Prf Yayınları

Buna göre, K ve L'nin;

I. direnç değeri, Buna göre; V1, V2, V3 arasındaki ilişki nedir?

II. akım,

III. potansiyel fark A) V1 > V2 > V3 B) V1 = V2 = V3
Her bir direnç ve üreteç K ve L niceliklerinden hangileri kesinlikle eşittir? C) V3 > V1 = V2 D) V1 = V2 > V3
noktalarına bağlı olduğu için, di- E) V2 > V3 > V1
rençlerin uçları arasındaki potan- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
siyel fark üretecin uçları arasın-
daki potansiyel farkına eşittir. D) I ve III E) II ve III
V = V1 = V2 = V3 12. Şekildeki devre parçasından gösterilen yönde i akı-

Anakol akımı, K noktasında kol- mı geçerken voltmetrelerde okunan değerler V1, V2,
lara ayrılan akımların toplamı- V3 oluyor.
na eşittir.

i = i 1 + i2 + i3
9. K, L, M direnç tellerinin uçlarına uygulanan geri-
lim - akım şiddeti grafiği şekildeki gibidir.
Devrenin eş değer direncinin ter-
si, dirençlerin terslerinin topla-
mına eşittir.

1 1 1 1

= + +
Reş R1 R2 R3

Dirençlerin ve eş değer direncin Buna göre; V1, V2, V3 arasındaki ilişki nedir?
her biri için Ohm Kanunu yazı-
labilir.
K, L, M telleri paralel bağlandığında eş değer di- A) V3 > V2 > V1 B) V1 > V2 > V3
V = i1 ∙ R1 ; V = i2 ∙R2 ; V = i3 ∙ R3 renç kaç Ω olur?
C) V1 = V2 = V3 D) V2 > V1 > V3
V = i ∙ Reş
A) 1,8 B) 2 C) 3 D) 4,6 E) 5,4 E) V3 > V1 > V2
7-A 8-C 9-A 10-C 11-A 12-C
222
Ünite 8
ELEKTRİK DEVRELERİ (DİRENÇLERİN BAĞLANMASI) Test - 3
1. K, L, M, N ampulleri kullanılarak kurulan şekildeki dev- 3. R dirençleriyle kurulmuş Şekil - I'deki devre parçasın-
relerde bütün ampuller ışık vermektedir. Bazı ölçüm- da K ve L noktaları arasındaki eş değer direnç R1, Şe-
ler için devrelerde I, II, III, IV ile gösterilen noktalara, kil - II'deki devre parçasında M ve N noktaları arasın-
uygun olup olmadığına bakılmaksızın ampermetre ve daki eş değer direnç de R2 dir.
voltmetre’den biri bağlanmıştır. Not

Paralel bağlı R1 ve R2 direnç-

lerinin eş değeri,

R1 ⋅R2
Reş = ile bulunur.
R1 + R2

Her birinin değeri R olan pa-
R1
Buna göre, oranı kaçtır? ralel bağlı n tane direncin eş
R2
R
değeri, Reş = ile bulunur.
n
Ölçüm araçları şekildeki gibi bağlandıktan sonra yal-
nız K ampulünün söndüğü gözlenmiştir. A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 3
3 2
Not
Buna göre; I, II, III, IV noktalarına sırasıyla hangi
ölçüm araçları bağlamış olabilir? Paralel bağlı dirençlerin eş
değeri, devredeki en küçük
A) Ampermetre - Ampermetre - Voltmetre - Amper- dirençten daha küçüktür.
metre 4. Her birinin direnci 12 Ω olan dört tane direnç aşa- Bir devrede, paralel bağlı direnç
B) Voltmetre - Voltmetre - Voltmetre - Ampermetre ğıda verilenlerden hangisi gibi bağlandığında eş sayısı arttıkça devrenin eş değer
değer direnç 9 Ω olur? direnci azalır, ana kol akımı artar.
C) Ampermetre - Voltmetre - Ampermetre - Voltmet-
re

D) Voltmetre - Ampermetre - Ampermetre - Voltmet- Reosta
Prf Yayınları
re Bir devrenin akımını değiştirmek

E) Voltmetre - Ampermetre - Voltmetre - Voltmetre için kullanılan dirence reosta ve-
ya ayarlı direnç denir.

Reostanın sürgüsü 1 yönünde ha-

reket ettirilirse direnç azalır, akım
artar; 2 yönünde hareket ettirilirse
2. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve X, Y dirençle- direnç artar, akım azalır.
ri ile kurulmuş devrelerde A1 ampermetresinden ge-
çen akım i, A2 ampermetresinden geçen akım 2i'dir.
Kısa Devre
Akımın dirençsiz yolu tercih et-
mesine kısa devre denir.

5.

Şekildeki devrede K anahtarı ka-
patılırsa,akım dirençsiz yoldan
Buna göre, A3 ampermetresinden geçen akım ne- geçer ve lamba söner. Buna
Şekildeki gibi kurulmuş elektrik devre parçasında "lamba kısa devre" oldu denir.
dir?
KL noktaları arasındaki eş değer direnç kaç Ω'dur? Lamba yerinde bir R direnci ol-
1 2 ması halinde de aynı durum ge-
A) i B) i C) i D) 2i E) 3i
2 3 A) 1 B) 3 C) 6 D) 12 E) 18 çerlidir.
1-B 2-E 3-B 4-E 5-C
223
ELEKTRİK DEVRELERİ (DİRENÇLERİN BAĞLANMASI)
6. İç direnci önemsiz üreteçle şekildeki devre kurulmuş- 8.

tur.

ÖSYM Sorusu

Şekildeki devre parçasının K - L uçları arasındaki
eş değer direnç kaç ohm'dur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Reostanın sürgüsü ok yönünde çekildiğinde V volt-
metresinin ve A ampermetresinin gösterdiği değer-
Özdeş dirençlerden oluşan dev- ler için ne söylenebilir?
rede, şekildeki gibi i1 ve i2 şid-
detinde elektrik akımları geçti-
i Voltmetre Ampermetre
ğine göre, 1 oranı kaçtır?
i2 A) Artar Azalır
B) Azalır Artar
1 1
A) B) C) 1
3 2 C) Değişmez Azalır
D) 2 E) 3 D) Değişmez Artar 9. Şekildeki devre parçasının K - L uçları arasındaki eş
E) Artar Değişmez değer direnç 2 Ω dur.

Çözüm:

Prf Yayınları
Paralel bağlamanın özelliği gere-

ğince üst ve alt kolların uçları ara-
sındaki potansiyel farkları eşittir.
O da üretecin uçları arasındaki
potansiyel farkına eşittir.
Yukarı koldaki eş değer direnç, Buna göre, RX direnci kaç ohm’dur?

R1 = 3R,
Aşağı koldaki eş değer direnç ise A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6

3
R2 = R'dir.
2
V = i⋅R ohm kanunundan fayda-
lanılarak akımlar bulunursa,
3
V = i1 ⋅3R ; V = i2 ⋅
2
R olur. 7. Yapılan bir deneyde, iç direnci önemsenmeyen bir
i1 1 üretece önce R, sonra 2R direnci bağlanarak üreteç-
Buradan = dir.
i2 2 ten çekilen akımlar ölçülüyor. Daha sonra R ve 2R di-
Cevap B rençleri paralel bağlanarak aynı üretece bağlanıyor ve
üreteçten çekilen akım ölçülüyor.
Buna göre, yapılan bu deney ile;

10. Aynı cins maddeden yapıl-

mış kesit alanları S ve 2S

I. Bir direncin, potansiyel farkının, üzerinden geçen olan K ve L telleri O mer-
akıma oranı sabittir. kezli halka haline getirilmiş-

II. Paralel bağlı dirençlerin gerilimleri eşittir. tir. Şekildeki gibi gelen i akı-

III. Bir devrede paralel bağlı direnç sayısı arttığında mı A noktasında i K ve iL
devrenin eş değer direnci azalır. değerlerine ayrılıyor.
bilgilerinden hangilerinin doğruluğu gösterilebilir? iK

iL
1 2 3 3
D) I ve III E) II ve III A) B) C) D) E) 3
3 3 2 4
6-C 7-C 8-B 9-A 10-C
224
Ünite 8
ELEKTRİK DEVRELERİ (ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI) Test - 4
1. Pillerle ilgili; 4. Emk'leri eşit, iç dirençleri sırasıyla r, 2r, 3r olan şekil-

deki pillerin uçlarına voltmetreler bağlanmıştır.
I. Piller birer emk kaynağıdır ve bağlandıkları dev-
relerde elektrik enerjisi oluşmasını sağlar.

II. Pillerin bağlanış şekli, kullanılış amacına göre be- ELEKTROMOTOR KUVVET
lirlenir. (EMK) VE ÜRETEÇLER
III. Bir pilin uçlarına bağlanan voltmetre, pilin emk de- Elektrik akımı oluşturan sistem-
ğerini gösterir.

lere elektromotor kuvvet (emk)

kaynağı veya üreteç denir. Üre-

teçlerin birim yük başına üretti-
ği enerjiye emk denir. Emk biri-
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
mi volttur. (Volt = joule/coulomb)
D) I ve II E) Yalnız II Voltmetrelerin gösterdiği değerler sırasıyla V1, V2, Akım vermeyen bir üretecin uç-
V3 olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? larına bağlı bir voltmetre, ürete-
cin emk değerini gösterir.
A) V3 > V2 > V1 B) V1 > V2 > V3
C) V1 = V2 = V3 D) V2 > V1 > V3

E) V3 > V1 > V2

2. Pillerin bağlanma biçimleri ile ilgili;
I. Seri bağlamada toplam emk'nin büyütülmesi

II. Paralel bağlamada pillerin daha uzun süre kulla-
Prf Yayınları
nılabilmesi

III. Seri bağlamada verimi arttırma
Anahtar açıkken V = ε'dir.
durumlarından hangileri amaçlanır? Anahtar kapatıldığında devreden i
akımı geçmeye başlar. Üretecin
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III iç direnci ihmal edilirse yine
V = ε'dir.
D) II ve III E) I, II ve III 5. Emk'si e, iç direnci r olan bir üreteç ve R direnci ile Üretecin iç direnci r iken
kurulmuş şekildeki devrede anahtar açıkken voltmet- ε = i ⋅ (R + r)'dir.
renin gösterdiği değer V1, anahtar kapalı iken V2 dir. Voltmetrenin gösterdiği değer:
V= ε – i⋅r ve

V = i ⋅ R şeklinde yazılabilir.

ÜRETEÇLERİN
BAĞLANMASI
3. İç direnci önemsiz, her birinin emk'si 30 volt olan öz- Buna göre, SERİ BAĞLAMA
deş üreteçler şekildeki gibi 60 ohmluk dirence bağ-
lanmıştır. I. V1 > V2 dir. Ardışık bağlamadır.
II. Anahtar kapalı iken R direncinin potansiyel farkı

V2 ye eşittir.

III. Devreden akım geçerken, iç dirençten dolayı üre-

tecin birim yük başına oluşturduğu enerji, V1 – V2
Üreteçlerin emk’lerinin cebirsel
değeri kadar az olmuştur. toplamı, toplam emk’ye eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? εT = ε1 + ε2 + ε3
Buna göre, ampermetrenin gösterdiği değer kaç
amperdir? İç dirençlerin eş değeri;
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
reş = r1 + r2 + r3
A) 1,5 B) 2 C) 3 D) 4,5 E) 5 D) II ve III E) I, II ve III
1-A 2-B 3-A 4-C 5-E
225
ELEKTRİK DEVRELERİ (ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI)
6. İç direnci önemsiz özdeş üç üreteç ve R direnci ile 8. İç direnci önemsiz, her birisi-
kurulmuş Şekil - I’deki devrede, R direncinden, L'den nin emk'si e olan özdeş üreteç-
K'ye doğru i akımı geçiyor. ler şekildeki gibi R direncine

bağlanmıştır.

TERS BAĞLAMA

Buna göre, ampermetrenin

İki üretecin “+” kutupları ya da gösterdiği değer aşağıdaki-
“–” kutupları yan yana olacak şe-
lerden hangisine eşittir?
kilde yapılan ardışık bağlamadır.

e 2e 5e 4e
D) 3e E)

A) B) C)

R 2R R
R R
Buna göre, üreteçlerden ikisi Şekil - II’deki gibi çı-

kartıldığında R direncinden geçen akımın yönü ve
Toplam emk; emk’lerinin farkına
büyüklüğü için ne söylenebilir?
eşittir. Akım, emk’si büyük olan
üretecin “+” kutbundan çıkacak
yöndedir. Akımın yönü Şiddeti
εT = |ε1 – ε2| A) K'den L'ye i
İç dirençlerin eş değeri;
B) L den K'ye i
reş = r1 + r2 C) K'den L'ye 0,5i 9. R direnci ve iç direnci önem-
D) K'den L'ye 2i siz özdeş üreteçlerle kurul-

muş devrede X, Y, Z anahtar-
PARALEL BAĞLAMA E) L den K'ye 2i
ları açık iken R direncinden
Emk’leri ε, iç direnci r olan "öz-
akım geçmektedir.

deş üreteçler"in “+” kutupları bir

noktada, “–” kutupları da başka Buna göre, hangi anahtar-
bir noktada olacak biçimde yalar kapatılırsa R direncinden
Prf Yayınları
pılan bağlamadır. geçen akım şiddeti değişmez?

A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z

D) X ya da Y E) Y ya da Z

Üreteçlerin toplam emk’si, bir 7. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve bir lamba ile ku-
üretecin emk’sine eşittir. Üreteç- rulmuş şekildeki devrede X, Y anahtarları açıktır.
lerin her birinden çekilen akımla-

rın toplamı anakol akımına eşittir.
εT = ε 10. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve R1, R2 direnç-

n tane özdeş üreteç paralel bağ- leri ile kurulu devreler şekildeki gibidir.
lanmış ise, iç dirençlerin eş de-

ğeri, reş = r dir.
n
Not
Bu devre ile ilgili olarak,

Üreteçlerin seri bağlanmasın-
I. Yalnız X anahtarını kapatmak
da büyük akım elde edilmesi,
II. Yalnız Y anahtarını kapatmak
üreteçlerin paralel bağlanma-

sında ise devreye uzun süre III. X ve Y anahtarlarını birlikte kapatmak
akım verilmesi amaçlanır.
işlemlerinden hangileri yapılırsa lamba ışık ver- Her bir direncin üzerinden geçen akım şiddeti eşit
İç dirençlerin eş değeri düşü- mez? R
nüldüğünde seri bağlamada olduğuna göre, 1 oranı kaçtır?
R2
verim düşük, paralel bağla-
mada verim yüksek olur.
D) II ve III E) I, II ve III 1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4
6-A 7-E 8-B 9-C 10-A
226
Ünite 8
ELEKTRİK DEVRELERİ (ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI) Test - 5
1. Aşağıdaki elektrik devreleri iç direnci önemsiz üreteç 3. Şekildeki elektrik devreleri iç direnci önemsiz özdeş
ve özdeş lambalarla kurulmuştur. piller ve özdeş dirençlerle kurulmuştur.
Buna göre, hangi devrede lambaların ışık verme

süresi en kısa olur?
PİLLERİN TÜKENME

SÜRESİ

Pillerin tükenme süresi, piller-
den geçen akımla ters orantılıdır.

Pillerin tükenme süresi birçok et-
kene bağlı olduğu için ancak öz-
deş pillerin tükenme süreleri kar-
Buna göre,
şılaştırılabilir.
I. K ve L dirençlerinden geçen akımlar eşittir.
Seri bağlı pillerin her birinden çe-
II. K direncinden geçen akım, M direncinden geçen kilen akım anakol akımına eşittir.
akımın iki katıdır. Devrenin direnç ve emk değer-

III. X pili, Z pilinden daha çabuk tükenir. leri dikkate alınarak ohm kanu-
nuna göre pillerden geçen akım-
yargılarından hangileri doğrudur? lar bulunur.


Şekildeki devrelerden geçen akımlar
Prf Yayınları
i ve 2i olduğu için K pili 2t sürede tü-

keniyorsa, L ve M pilleri t sürede tü-
kenir.

2. Bir öğretmen öğrencilerine bir lambanın ışık şiddetini

sabit tutarak daha uzun süre ışık verilebileceği duru-
mu anlatmak istiyor. Bununla ilgili, iç direnci önemsiz

özdeş üreteç ve lambalardan oluşan P, R ve S devre-

lerini kuruyor.

4. İç dirençleri önemsiz özdeş üreteçler ve S1, S2, S3

anahtarları ile kurulu devre şekildeki gibidir.
Şekildeki devrelerde pillerden çeki-
len akımlar i ve 0,5i dir. K pili t süre-

de tükeniyorsa L ve M pilleri 2t süre-

de tükenir.

Not

Özdeş pillerin,

"tükenme süresi × akım"
Buna göre, öğretmen sırasıyla hangi devreleri öğ-
Buna göre, açık olan anahtarlardan hangileri tek değerleri birbirine eşittir.
rencilerine göstermelidir?
başına kapatıldığında ampermetreden geçen akım
K ve L gibi özdeş iki pil için aşa-
şiddeti değişmez?
A) Önce P, sonra R B) Önce P, sonra S ğıdaki bağıntı yazılabilir.
iK ⋅tK = iL ⋅tL
C) Önce R, sonra S D) Önce S, sonra P A) Yalnız S1 B) Yalnız S2 C) Yalnız S3
E) Önce S, sonra R D) S1 ve S2 E) S1, S2 ve S3

1-C 2-B 3-E 4-E
227
ELEKTRİK DEVRELERİ (ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI)
5. Özdeş üreteçler, özdeş dirençlere şekillerdeki gibi 7.

bağlanarak bir takım ölçümler yapılmıştır.

ÖSYM Sorusu

Özdeş X, Y, Z lambaları ve iç di-

rençleri önemsiz özdeş pillerle
şekildeki devreler kuruluyor. Şekillerde görülen kapalı dev-
relerdeki üreteçlerden geçen i1,
i2 ve i3 akımları arasındaki ilişki

Yapılan bu ölçümlerle;
nedir? (Üreteçlerin iç dirençleri
I. Üreteçlerin seri bağlanması durumunda devrenin önemsenmiyor.)
çektiği akım, paralel bağlanması durumunda çek-
tiği akımdan büyüktür.

II. Üreteçlerin seri bağlanması durumundaki toplam
gerilimi, paralel bağlanması durumundaki toplam
geriliminden büyüktür. A) i1 < i2 < i3 B) i1 < i2 = i3 C) i1 < i3 < i2

III. Üreteçlerin seri bağlanması durumundaki tüken- D) i2 < i3 < i1 E) i1 = i2 = i3
me süresi, paralel bağlanması durumundaki tü-

kenme süresinden küçüktür.
Buna göre,
sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
l. X lambası hiç ışık vermez. 8. İç direnci önemsiz özdeş üreteç ve özdeş lambalarla
ll. Başlangıçta Y lambası, Z'den A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve lI kurulu elektrik devresi şekildeki gibidir.
daha parlak yanar.
D) I ve IIl E) l, II ve III
Prf Yayınları

lll. Z lambasının ışık verme süre-

si, Y'ninkinden fazladır.

dur?

A) Yalnız I B) Yalnız ll

C) l ve ll D) ll ve lll
Buna göre,
E) l, ll ve lll
6. Bir lamba, iç direnci önemsiz özdeş üreteçlerle kuru- I. K ve L'nin ışık şiddeti,
lu I, II, III'teki devrelerin K, L uçlarına ayrı ayrı bağlanı- II. Voltmetrelerin gösterdiği değer,
Çözüm: yor.
III. P ve R üreteçlerinin tükenme süresi
Paralel bağlı pillerin toplam

emk'si, birinin emk'sine eşittir. niceliklerinden hangileri eşittir?
Ana koldaki emk de ters bağlı

olduğundan X ışık vermez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

(I doğru) D) I ve II E) II ve III
Y'nin bulunduğu devrenin anakol
3e
akımı, iY = ; Z'nin bulunduğu
R
devrenin anakol akımı,

e 'dir.
iZ =
R 9. Bataryaları tamamen tükenmiş özdeş A, B, C akıllı te-

lefonları şarj cihazlarına takılarak dolduruluyor.
Y lambasından geçen akım da-
Lambanın ışık şiddeti sırasıyla I1, I2, I3 olduğuna
ha fazla olduğundan, daha par- İlk önce A, en son da C telefonu dolduğuna gö-
lak yanar ve bu devredeki piller
re, bu telefonların çektiği iA, iB, iC akımları arasın-
daha çabuk biter. (II ve III doğru) daki ilişki nedir?
A) I3 > I1 > I2 B) I3 > I2 > I1
Cevap E
C) I1 = I2 = I3 D)
I2 > I3 > I1 A) iA > iB > iC B) iC > iB > iA C) iA = iB = iC
E) I2 = I3 > I1 D) iB > iC > iA E) iA > iB = iC

5-E 6-A 7-D 8-D 9-A
228
Ünite 8
ELEKTRİKSEL ENERJİ VE GÜÇ Test - 6
1. Aydınlatmada kullanılan akkor ampullerinin harcadık- 5. 70 W ve 40 W'luk iki direnç seri bağlanarak 220 V'lik
ları enerjinin %10'u ışığa dönüşür. Bir mağazanın vit- potansiyel farkı altında tutuluyor.
rininde bulunan ve her birinin gücü 125 watt olan 4
Buna göre, 40 W'luk direncin 10 dakikada harcadı-
lamba günde 5 saat çalışıyor.
ğı enerji kaç kJ'dir?
ELEKTRİKSEL ENERJİ
Buna göre, bir günde elde edilen ışık enerjisi kaç
kWh'tir? A) 54 B) 66 C) 84 D) 96 E) 102 Direnci R, üzerinden geçen akım
şiddeti i, akımın geçiş süresi t ol-
mak üzere bir devre elemanının
A) 0,25 B) 0,50 C) 0,75
harcadığı enerji aşağıdaki bağın-
D) 2,5 E) 25 tı ile hesaplanır.
W = i2 ⋅R ⋅t
[ i: Akım şiddeti (amper),
R: Direnç (ohm), t: Zaman (saniye),
W: Enerji (joule)]
Ayrıca V = i⋅R olduğu için

V2
W= ⋅ t ve W = V⋅i ⋅t dir.
2. Bir evde elektrikle çalışan tüm araçların toplam gücü R
6. Şekil - I’de K iletkeninin güç - gerilim grafiği, Şekil - II’de
6000 watt'tır.
ise L iletkeninin güç - akım şiddeti grafiği verilmiştir.
Bu evdeki araçların günde ortalama 2 saat çalıştı- ELEKTRİKSEL GÜÇ
P (watt) P (watt)
ğı varsayıldığında 30 günde tükettiği elektrik ener- Bir iletkenin birim zamanda yay-
K
jisi kaç kWh'tir? 100 L dığı (harcadığı) elektrik enerjisi-
80
ne o iletkenin gücü denir.
A) 120 B) 180 C) 240 D) 360 E) 600 Elektriksel Enerji
Güç =
25 20 Zaman
V (volt) i (amper)
Prf Yayınları
0 0 W i2 ⋅R⋅t
10 20 2 4 P= = = i2 ⋅ R
t t
Þekil - I Þekil - II
P : Güç (watt)
K iletkeninin direnci RK, L’ninki RL olduğuna göre, Ayrıca V = i⋅R olduğu için
RK V2
oranı kaçtır? P= ve P = V⋅i dir.
3. Bir elektrik devresinde bir lambaya bağlanmış amper- RL R
metre ve voltmetrenin gösterdiği değerler şekilde ve-
rilmiştir.
A) 1 B) 4 C) 4 D) 2 E) 5 LAMBALARIN PARLAKLIĞI
3 5 4
(IŞIK ŞİDDETİ)

Bir lambanın ışık şiddeti ya da
parlaklığı, lambanın gücü ile
orantılıdır.
Direnci R, uçları arasındaki gerili-
mi V olan lambadan i şiddetinde
Buna göre, lambanın gücü kaç watttır?
akım geçiyorsa, lambanın gücü;
P = V⋅i, P = i2 ⋅ R ve
A) 5 B) 10 C) 20 D) 40 E) 80
V2
P= bağıntılarından birisi ile
R
bulunabilir.
7. I. Joule
saniye
Not
II. Volt ⋅amper
Özdeş lambalardan; akım
III. Kilowatt ⋅saat
şiddeti büyük olanın parlak-
IV. (Amper)2 ⋅ohm lığı, akım şiddeti küçük ola-
4. Gücü 2400 watt olan bir ütü günde 1 saat çalıştırılıyor.
nınkinden fazladır.
Yukarıda verilen birimlerin hangileri güç birimi ola-
Elektriğin kilowatt saatinin 50 kuruş olduğu bir
rak kullanılabilir? Özdeş lambalardan; gerilimi
yerde ütünün harcadığı enerjiye bir ayda (30 gün)
büyük olanın parlaklığı, geri-
ödenecek para kaç liradır? limi küçük olanınkinden faz-
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
ladır.
A) 24 B) 32 C) 36 D) 72 E) 144 D) I, II ve III E) I, II ve IV
1-A 2-D 3-D 4-C 5-D 6-C 7-E
229
ELEKTRİKSEL ENERJİ VE GÜÇ
8. I. Uzmanı olmadığımız halde arızalanan elektrikli 11. Ayşe, iç direnci önemsenmeyen üreteç ve R1, R2 di-
aletlerin tamirini yapmaya çalışmak rençleriyle kurduğu şekildeki devre ile K ve L kapla-
II. Kabloları yıpranmış elektrikli aletleri kullanmaya rındaki eşit kütleli suları bir süre ısıtıyor.
devam etmek
Elektrik Akımının
Oluşturacağı Tehlikelere III. Elektrikli aletlerde veya elektrik giriş panolarında
Karşı Korunma Yolları olması gerekenden daha büyük akım değerine
sahip sigortalar kullanmak
Elektrik, hayatın vazgeçilmez
bir parçası olmakla birlikte doğ- Yukarıda verilenlerden hangileri elektrik güvenli-
ru kullanılmadığında can ve mal ği bakımından yanlış davranıştır?
kayıpları ile neticelenebilecek ka-
dar da tehlikelidir.
Gerekli tedbirlerle elektrik tehli-
kelerinden korunulmaktadır.
D) I ve III E) I, II ve III Ayşe, L kabındaki suyun sıcaklık değişimini daha
fazla ölçtüğüne göre,
Elektrik uyarı levhalarına uyul-
ması, prizlere emniyet kapağı I. R1 < R2 dir.
takılması, bir prize birden fazla
II. K kabındaki suya verilen ısı enerjisi L'dekinden
fiş takılmaması, ıslak zeminlerde
fazladır.
elektrik cihazların kullanılmama-
sı, evlerde topraklı priz kullanıl- III. L kabındaki suyun ilk sıcaklığı K'dekinden fazla-
ması, kabloların sağlam olma- dır.
masına dikkat edilmesi, prizlere 9. İç direnci önemsiz bir üreteç ve yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
metal ve benzeri maddelerin so-
K, L dirençleri ile kurulu devre (Isı kaybı ve buharlaşmalar önemsenmeyecektir.)
kulmaması, sigorta kapalı konu-
şekildeki gibidir.
ma getirilmeden elektrikle ilgili
hiçbir iş yapılmaması, elektrik- Buna göre, S anahtarı kapa- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Prf Yayınları
li ev aletlerinin kullanım talimat- tıldığında; D) I ve II E) I ve III
larına uyulması başlıca elektrik
tedbirlerindendir. I. K'nin gücü azalır.
II. K'nin gücü, L'ninkinin iki ka-
Not tı olur.
Sigortalar, devreye seri olarak III. K ve L'nin uçları arasındaki gerilimler eşit olur.
bağlanan ve aşırı akım geçtiğin-
de akımı keserek devrenin gü- yargılarından hangileri doğrudur?
venliğini sağlayan araçtır.
12. X, Y, Z dirençleri bir üretece şekildeki gibi bağlanmış-
ÖSYM Sorusu D) I ve III E) II ve III tır.
Elektriğin kW-saati 0,4 TL olan

bir yerde, gücü 60 watt olan bir
ampulü günde 5 saat süreyle
kullanan biri, 30 günlük kulla-
nım sonunda kaç TL elektrik fa-
turası öder?

A) 2,25 B) 3,6 C) 6 10. Özdeş K, L dirençleri, potansiyel farkları V ve 2V olan
D) 22,5 E) 36 üreteçlere şekildeki gibi bağlanmıştır.
X ile Z'nin ısı güçleri eşit olduğuna göre;

Çözüm:
I. X'in direnci Z'nin direncinden küçüktür.
Günlük enerji tüketimi;
II. Y'nin ısı gücü, X'inkinden küçüktür.
W=P⋅t= 60⋅ 5= 300 W-saat'tir.
III. Z'den geçen akım X'ten geçen akımdan küçüktür.
Aylık enerji tüketimi ise
300⋅30 = 9 kWh olur. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
Bu değer de 0,4 TL ile çarpılırsa
K'nin gücü P olduğuna göre, L'ninki kaç P'dir?
fatura tutarı 3,6 TL bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cevap B
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16 D) I ve II E) I ve III
8-E 9-E 10-C 11-A 12-E
230
Ünite 8
LAMBALI DEVRELER Test - 7
1. Lambaların ışık vermesi ile ilgili Ayşen'in defterine yaz- 4. Özdeş lambalarla kurulmuş Şekil - I ve Şekil - II'deki
dığı notlardan bazıları aşağıdaki gibidir. devrelerde, M ve L lambalarının parlaklıkları eşittir.
I. Bir devrede bir lambanın ışık verebilmesi için üre-

teçten çıkan akımın kapalı bir kolda, lamba üze-
ÖSYM Sorusu
rinden geçerek üretece ulaşması gerekir.
II. Bir devrede lambanın bulunduğu bir kolda açık Özdeş K, L, M, N lambalarından
oluşan şekildeki devrede S anah-
anahtar varsa lamba ışık vermez.
tarı açıkken K, L, M lambaları ışık
III. Bir üreteçli devrelerde, üretecin bulunduğu kolda
veriyor.
açık anahtar var ise devrede hiçbir lamba ışık ver-
Buna göre;
mez.
I. M lambası, N lambasından daha parlak ışık verir.
Buna göre, bu notlardan hangileri doğrudur?
II. K ile L lambalarının parlaklıkları eşittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. K ile P lambalarının parlaklıkları eşittir.
D) I ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II S anahtarı kapatılırsa K, L, M

lambalarından hangilerinin par-
D) I ve III E) II ve III laklığı artar? (Üretecin iç direnci
önemsenmeyecektir.)
2. Ahmet, bir devredeki ampul parlaklığının, birbirine pa-
A) Yalnız K'nin B) Yalnız L'nin
ralel bağlı ampul sayısı ile ilişkisini araştıracağı bir de-
ney tasarlamıştır. C) K ve L'nin D) L ve M'nin
E) K, L ve M'nin
Bu deneyle ilgili aşağıdakilerden hangisi söyle-
Prf Yayınları
nemez?
A) Ahmet’in bu deney için en az iki ampule ihtiyacı var- Çözüm:

dır. S anahtarı kapatıldığında devre-
B) Ahmet’in bu deney için en az iki üretece ihtiyacı var- nin eş değer direnci azalır.
dır. V = i ⋅ Reş bağıntısına göre, üre-
C) Deneyin hipotez cümlesi, “bir devredeki paralel teçten çekilen akım artar.
bağlı ampul sayısı arttıkça, ampul parlaklıkları de- 5. İç direnci önemsiz üreteç ve özdeş K, L, M, N, P lam- Devrede L ve M lambaları birbi-
ğişmez” olabilir. balarıyla şekildeki devre kurulmuştur. rine paralel olarak bağlı olduğu
D) Deneyin bağımsız değişkeni, “paralel bağlı ampul için, artan ana kol akımdan dola-
yı bu lambalardan öncekine gö-
sayısı”dır.
re geçen akım artar. Lambadan

E) Deneyin bağımlı değişkeni, “ampul parlaklığı”dır. geçen akımın artması parlaklığı-
nın artması demektir.
O halde L ve M lambalarının par-

laklığı artar. K'ninki ise azalır.
Cevap D
3.
Buna göre,

I. K lambası N'den daha parlak yanar.
II. N ve P lambalarının parlaklıkları eşittir.

III. L ve M lambalarının parlaklıkları eşittir.
IV. P lambası M'den daha parlak yanar.

Şekildeki gibi kurulan bir elektrik devresinde öz-
deş ampullerden hangisinin parlaklığı en fazladır?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
A) K B) L C) M D) N E) P D) I, II ve III E) II, III ve IV

1-E 2-B 3-A 4-C 5-E
231
LAMBALI DEVRELER
6. Bir deney grubundaki Ali, Cenk ve Serra iç direnci 8. Özdeş lambalar; voltmetre ve ampermetre ile birlik-
önemsiz üreteç ve özdeş lambalarla şekildeki devre- te, iç direnci önemsenmeyen bir üretece şekildeki gi-
yi kuruyor. Bu öğrenciler bu devre ile ilgili aşağıdaki bi bağlanmıştır.
yorumları yapıyor.

ÖSYM Sorusu

Şekildeki elektrik devresinde öz-
deş K, L lambalarının dirençle-

ri ile M direncinin her birinin de-
ğeri R’dir.

Voltmetre ve ampermetrenin yerleri kendi arala-
rında değiştirilirse gösterdiği değerler için ne söy-
Ali : Yalnız S1 kapatılırsa X ve Y lambaları söner.
lenebilir?
Cenk : Yalnız S2 kapatılırsa Z'nin ışık şiddeti artar.
Serra : S
1 ve S2 birlikte kapatılırsa lambaların ışık ver- Voltmetrenin Ampermetrenin
me süresi azalır. A) Değişmez Değişmez
Açık olan S anahtarı kapatıldı- B) Azalır Azalır
Buna göre, hangi öğrencilerin yorumu doğrudur?
ğında K, L lambalarının parlak-
C) Artar Değişmez
lığı için ne söylenebilir? (Ürete-
A) Yalnız Ali B) Yalnız Serra C) Ali ve Serra
cin iç direnci önemsizdir.) D) Artar Artar
D) Ali ve Cenk E) Cenk ve Serra E) Değişmez Artar
K L
A) Artar Artar
B) Artar Azalır
Prf Yayınları
C) Artar Değişmez
D) Azalır Azalır
Çözüm:
Anahtar açıkken lambaların geri-
limleri eşittir.
7. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve özdeş lambalar- 9. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve özdeş K, L lam-
Anahtar kapatıldığında L lambası- baları ile Şekil - I ve Şekil - II’deki devreler kuruluyor.
la kurulu devrede X ve Y lambaları ışık vermektedir.
na paralel bağlama yapılmış olur.
Dolayısıyla L lambası tarafında
eş değer direnç azalır. Potansi-

yel fark, eş değer direncin azal-
dığı tarafta azalırken (toplam po-

tansiyel fark sabit olduğundan) L
lambası tarafında artar.
K'nin parlaklığı artar, L'ninki azalır.

Cevap B
Açık olan S anahtarı kapatıldığında X ve Y'nin ışık X ve Y anahtarları kapatıldığında, K ve L lambala-
şiddetleri için ne söylenebilir? rının ışık verip vermemesi ile ilgili ne söylenebilir?
X Y K L
A) Artar Azalır A) Işık verir Işık verir

B) Azalır Değişmez B) Işık verir Işık vermez
C) Azalır Azalır C) Işık vermez Işık verir
D) Artar Değişmez D) Işık vermez Işık vermez
E) Değişmez Değişmez E) Bilinemez Işık vermez
6-C 7-C 8-C 9-D
232
Ünite 8
MIKNATIS VE MANYETİK ALAN Test - 8
1. I. Radyo, televizyon, bilgisayar ve hoparlör gibi elekt- 4. Özdeş mıknatıslar birbirinin etki alanında olacak bi-
ronik eşyalarda çimde şekildeki düzenekler oluşturuluyor.
II. Buzdolabı kapaklarında

III. Yön tayini için kullanılan pusulalarda

MIKNATISLAR
IV. Sıvıların içindeki demir bileşiklerinin ayrıştırılma-
Demir, nikel ve kobaltı çeken
sında
maddelere mıknatıs denir.
Günlük yaşamda, yukarıda verilenlerin hangilerin- Mıknatıslardan etkilenerek mık-
de mıknatıslar kullanılır? natıslık özelliği kazanabilen mad-
delere manyetik maddeler denir.
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV Mıknatısın çekme özelliğinin en

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV şiddetli olduğu uç bölgelere mık-
Buna göre, mıknatıslar arasında kalan X, Y, Z nok- natısın kutupları adı verilir. Kuzey
talarının hangilerinde manyetik alan şiddeti sıfır (N) ve güney (S) olmak üzere iki
olabilir? (Her şekil bağımsız düşünülecek) kutbu vardır.
Bir çubuk mıknatıs ikiye bölün-

A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z düğünde oluşan her iki parça
2. Mıknatısların aynı işaretli kutupları birbirini iter, zıt işa- da N ve S kutuplu mıknatıs olur.
retli kutupları ise birbirini çeker. D) X ve Y E) X ve Z
Manyetik Alan Çizgileri
Mıknatısların birbirlerine uyguladıkları manyetik
Mıknatısın etki alanına manyetik
kuvvetin büyüklüğü,
alan denir. Manyetik alan, man-
I. Mıknatısların kutup şiddetleri ile doğru orantılıdır. yetik alan çizgileri ile modellenir.
II. Kutuplar arası uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. Manyetik alan çizgileri N kutbun-
III. Mıknatıslar manyetik olmayan maddelere de itme dan S kutbuna doğrudur.
Prf Yayınları
ya da çekme kuvveti uygular.
5. Bir çubuk mıknatıs bölünerek şekildeki çubuk mıkna-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II tıslar oluşturuluyor.

Zıt ve aynı işaretli kutupların oluş-
turduğu manyetik alan çizgileri
3. K, L, M çubuk mıknatısları verilen konumlarda sabit
tutulurken manyetik alan çizgileri şekildeki gibi mo- Manyetik Kuvvet

dellenmiştir. Aynı cins kutuplar birbirini iter,
Bu mıknatıslar ile kurulan, farklı cins kutuplar birbirini çeker.
Bu kuvvetinin büyüklüğü, mık-

natısın kutuplarının şiddetiy-
le doğru, aralarındaki uzaklığın
karesiyle ters orantılıdır. Bu et-

Buna göre, mıknatısların 1, 2, 3 kutuplarının cinsi; ki, kutuplar arasındaki ortamın

cinsine de bağlıdır.
1 2 3
Mıknatısların birbirine uyguladık-

I. S S N ları kuvvet daima eşit büyüklük-

II. S N S te ve zıt yönlüdür.

III. N N S
düzeneklerinin hangilerinde mıknatıslar birbiri-
verilenlerinden hangileri olabilir? ni çeker?

D) I ve II E) I ve III D) I ve II E) II ve III

1-E 2-C 3-E 4-D 5-B
233
MIKNATIS VE MANYETİK ALAN
6. Kütleleri m, 2m olan X, Y çubuk mıknatısları sürtün- 8. Bir çubuk mıknatısın çevresine, mıknatısla aynı düz-
mesiz yatay düzlemde şekildeki konumda tutulmak- lemde olacak şekilde K, L, M pusulaları konuluyor ve
tadır. ibreleri şekildeki gibi tutuluyor.

Buna göre, mıknatıslar serbest bırakıldığında;
I. X ve Y'nin birbirine uyguladıkları kuvvetlerin bü- Pusula ibrelerinin mavi renkli kısımları N kutbu ol-
yüklükleri her an eşit olur. duğuna göre, ibreler serbest kaldığında hangileri-
Altında mıknatıs olan cam üzerine denin ilk hareket yönü saat yönünde olur?
mir tozları serpildiğinde, demir tozları II. X'in kazandığı kinetik enerji, Y'ninkinden büyük-
manyetik alan çizgilerini oluşturur. tür.
III. Mıknatıslar LM noktaları arasında karşılaşır.
D) K ve L E) L ve M
Not
Manyetik alanda serbestçe hare- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

ket edebilen bir mıknatıs, man-
yetik alana bırakıldığında, kuzey D) II ve III E) I, II ve III
9. Özdeş çubuk mıknatıslar sürtünmesi önemsiz yatay
kutbu manyetik alan yönünde
düzlemde iplere bağlı olarak şekildeki gibi dengede-
olacak biçimde dengelenir.
dir. Bu durumda iplerde oluşan gerilme kuvvetleri T1
Bir mıknatıs olan pusula ibresi de ve T2 dir.
bu prensibe göre hareket eder ve
dengeye gelir.

Prf Yayınları

T1
T2
7. Yatay düzlemde duran K ve L mıknatısları üzerinde 1 1 1

A) B) C) D) 1 E) 2
Şekil - I ve Şekil - II'deki gibi demir ve mıknatıs vardır. 4 3 2
Bu durumda K ve L'nin yere uyguladığı basınçlar sı-
rasıyla PK ve PL dir.

10. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde özdeş mıknatıs
ve özdeş yaylar ile kurulan düzeneklerde mıknatıslar
yaylara tutturulmuştur.

Pusula

Demir ve mıknatıs oklar yönünde hareket ettirilir-

se PK ve PL için ne söylenebilir?
Şekildeki gibi dengede olan düzeneklerde yaylar-

PK PL
da depolanan esneklik potansiyel enerjileri E1, E2,
A) Azalır Azalır E3 olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
B) Azalır Artar
C) Artar Artar A) E3 < E2 < E1 B) E1 < E3 < E2
D) Artar Azalır C) E1 < E2 < E3 D) E2 < E1 = E3

E) Değişmez Artar E) E1 = E2 = E3
6-E 7-D 8-C 9-D 10-D
234
Ünite 8
AKIM VE MANYETİK ALAN Test - 9
1. İletken düz bir telden i akımı geçiyor. 4. Akım geçen doğrusal telin kendinden d kadar uzakta
oluşturduğu manyetik alan şiddetinin araştırıldığı bir
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
deneyin bağımsız değişkeni “telden geçen akımın bü-
yüklüğü”dür.
A) Telin çevresinde manyetik alan oluşur.
AKIM GEÇEN DOĞRUSAL
B) Telin çevresindeki manyetik alan çizgileri tele dik Buna göre, deneyin birinci ve ikinci aşamalarına ait TELİN MANYETİK ALANI
olan düzlem üzerinde iç içe çemberler şeklindedir. veriler aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Akım geçen teller de tıpkı mık-
C) Telin çevresinde herhangi bir noktadaki manye- natıs gibi çevrelerinde manye-
tik alan şiddeti akım şiddet ile doğru orantılıdır. 1. Aşama 2. Aşama tik alan oluşturur. Buna akımın
Akım d uzaklığı Akım d uzaklığı manyetik etkisi denir.
D) Telden uzaklaştıkça manyetik alan şiddeti azalır.
Akım geçen doğrusal telin oluş-
E) Telin çevresinde her noktada pusula aynı yönü A) 1A 50 cm 1A 100 cm
turduğu manyetik alan teli çevre-
gösterir.
B) 1A 50 cm 2A 100 cm leyen halkalar şeklindedir.
C) 1A 50 cm 1A 50 cm

D) 1A 50 cm 2A 50 cm

E) 2A 50 cm 2A 100 cm

2. Bir akım makarası etrafına dolanmış iletken telden
akım geçirildiğinde akım makarasının toplu iğneleri
çektiği gözleniyor.
Akım makarasının toplu iğnelere uyguladığı kuv-

Not
vet için,
Prf Yayınları
Manyetik alanın yönü sağ el ku-

Sarım sayısına bağlıdır. ralı ile bulunur. Baş parmak tel-
Manyetik kuvvettir. den geçen akımın yönünü gös-
terecek biçimde tel sağ elin avuç
Telden geçen akımın büyüklüğüne bağlıdır. içine alındığında tel etrafında kıv-
rılan dört parmak manyetik ala-
bilgileri doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlen-
nın yönünü gösterir.
dirildiğinde aşağıdakilerden hangisi elde edilir?
Akım geçen telin, herhangi bir
A) D B) Y C) D D) Y E) D noktada oluşturduğu manyetik
D D Y Y D
5. Sayfa düzleminde bulunan P ve R tellerinden göste- alan şiddeti; akım şiddeti ile doğ-
rilen yönlerde i, 2i şiddetinde elektrik akımı geçmek- ru, o noktanın tele olan uzaklığı
Y D D Y D
tedir. ile ters orantılıdır.
i akımı geçen doğrusal telin, d

kadar uzaklığındaki bir nokta-
da oluşan manyetik alan şiddeti
(B), aşağıdaki bağıntı ile bulunur.
2i
B=K⋅
d

i : Telden geçen akım (A),
3. I. Elektrik devrelerinde hareket eden elektronlar man- d : Seçilen noktanın tele olan uzaklı-
Buna göre,
yetik etkiye neden olur. ğı (m), K : Manyetik alan sabiti
II. Maddenin manyetik özelliği, maddenin elektrik ya- I. P'nin manyetik alan çizgileri 1 yönündedir. Bu durumda manyetik alan birimi
pısından kaynaklanır. II. R'nin manyetik alan çizgileri 1 yönündedir. “Tesla” dır.
III. Mıknatıslık özelliği gösteren bir maddenin çevre- III. K ve L noktalarındaki manyetik alanların şiddetle-
A ve B nok-
sinde oluşan alana manyetik alan denir. ri eşittir.
talarında eşit

Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? şiddette zıt

yönlerde
manyetik
alan oluşur.
1-E 2-E 3-E 4-D 5-E
235
AKIM VE MANYETİK ALAN
6. Demir çivinin üzerine yalıtıl- 9. Bir öğrenci, özdeş çivilere, dışı yalıtılmış kabloları be-
mış N tane sarım sarılarak lirtilen sayılarda sararak, özdeş üreteçlere bağlanmış
oluşturulan elektromıknatıs ve şekildeki elektromıknatısları oluşturmuştur.
küçük metal çivileri çekiyor.
ELEKTROMIKNATISLAR
Buna göre, aşağıdaki iş-
Silindir şeklindeki demir çubuk
lemlerden hangisi yapıldığında elektromıknatısın
ile oluşturulmuş bobinden akım
çekebildiği çivi sayısı değişmez?
geçtiğinde demir çubuk bir mık-
natıs gibi davranır. Bu şekilde
elektrik akımının etkisiyle oluşan A) Sarım sayısını artırmak Bu elekromıknatısların çekim güçlerini karşılaştı-
mıknatısa elektromıknatıs denir. B) Üretecin uçları arasındaki potansiyel farkını artır- ran öğrenci ile ilgili;
mak I Elektromıknatısın çekim gücünün sarım sayısı ile

C) Üretece seri bağlı bir üreteç daha bağlamak olan ilişkisini araştırmıştır.
D) Üretecin kutuplarının değiştirmek II. Yaptığı deneyde sarım sayısını bağımsız değişken

E) Üretecin uçları arasındaki potansiyel farkını azalt- olarak belirlemiştir.
mak III. Yaptığı deneyde devre gerilimini bağımlı değiş-
Elektromıknatısın çekim gücü; ken olarak belirlemiştir.
birim uzunluktaki sarım sayısı
ve geçen akım şiddeti ile doğ- yargılarından hangileri doğrudur?
ru orantılıdır. Birim uzunluktaki 7. Yüksek gerilim hatlarıyla ilgili aşağıda verilen ifa-
sarım sayısı sarımların sık ya da delerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) l ve II C) l ve lll
seyrek olmasına bağlıdır.
D) Il ve lIl E) I, ll ve III
Elektromıknatısın kutup işareti, A) Yüksek gerilim hatları yakınlarında uçurtma uçurt-
sağ el kuralı ile de bulunur. mak tehlikelidir.
Elektromıknatıslar; kapı zillerin- B) Özellikle yağmurlu havalarda yüksek gerilim hat-
Prf Yayınları
de, kapı ve merdiven otomatik- larının direklerine dokunulduğunda elektrik çarp-

lerinde, kontaktörlerde, hırsız ması olabilir.
alarmlarında, demir hurdaların
10. Bir pusula iğnesi X, Y koordinat düzleminde Şekil -
C) Yüksek gerilim hatlarına uzun süre yakın duran- I'deki gibi yöneliyor. Bu düzleme Şekli - II'deki gibi iki
yüklenmesinde, hoparlörlerin
larda kanser vakaları daha sık görülmektedir. çubuk mıknatıs konuluyor.
yapısında, telefon kulaklıkların-
da kullanılır. D) Yüksek gerilim hatlarına yakın mesafede yetişen

bitkilerin DNA yapılarında bozulmalar olmaktadır.

DÜNYA'NIN MANYETİK E) Yüksek gerilim hatlarının enerji aktarımında en
ALANI önemli nakil araçlarıdır.

Dünya da tıpkı bir çubuk mıkna-
tıs gibi etrafında, kuzey - güney
doğrultulu manyetik alan oluş-
turur.
8. Bir çubuk mıknatıs, ağırlık merkezinden bir iple bağ-

lanıp;
Yerin manyetik alanının ku-
zey - güney doğrultusu, coğrafi  Ekvatorda asıldığında kuzey-güney doğrultusun-
kuzey - güney doğrultusundan da yere paralel olarak,
Buna göre, O noktasında pusula iğnesinin yöneli-
bir miktar sapma gösterir. Bu açı-  Manyetik kuzey ve güney kutuplara yakın yerde
ya sapma açısı denir. mi aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
asıldığında yere dik olarak dengeleniyor.
Manyetik
güney Buna göre, bu deneyden Dünya'nın manyetik ala-
Coğrafi
kutup
kuzey kutup
nı ile ilgili;
Manyetik

eksen Dönme I. Kuzey - güney doğrultusundadır.
ekseni
II. Ekvator'da yere paraleldir.
III. Kutuplara yakın yerlerde yere diktir.

Coğrafi
güney kutup A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Manyetik
kuzey D) I ve II E) I, II ve III
kutup
6-D 7-B 8-E 9-B 10-D
236
Ünite 8
1. Bir direncin uçları arasındaki gerilimin, dirençten 4. İç direnci önemsiz üreteç

geçen akıma oranının sabit olduğunu (Ohm Ka- ve R dirençleri ile şekilde-
nunu) ispatlamak isteyen bir öğrencinin kuracağı ki gibi kurulmuş devrede
basit elektrik devreleri için aşağıdaki ifadelerden voltmetrenin gösterdiği de-
hangisi yanlıştır? ğer kaç volttur? Not

Kuzey yarım kürede, ortasından
A) En az bir dirence ihtiyacı vardır.
asılan bir pusula iğnesinin N kut-
B) En az iki üretece ihtiyacı vardır. bu aşağı eğilirken, güney yarım
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
C) Deneyi en az iki aşamadan oluşmalı ya da en az kürede S kutbu aşağı eğilir. Mık-
iki farklı devre kurmalıdır. natıs doğrultusunun yatayla yap-
tığı açıya eğilme açısı denir.
D) Ampermetre ve voltmetreye ihtiyacı vardır.
E) Devre gerilimini sabit tutulan değişken olarak be-
lirlemelidir.

5. Özdeş ampuller, anahtarlar ve
bir üreteçle şekildeki devreyi
kuran Ayla, kapalı olan 1 ve 2 Şekilde a açısı eğilme açısıdır.
2. Dünya’nın manyetik alanı ile ilgili aşağıda verilen anahtarlarını sırasıyla açarak Tam ekvator üzerinde asılan mık-
ifadelerden hangisi yanlıştır? her defasında K ampulünün natıs yatay olarak dengede kalır.
parlaklığını gözlemlemiştir. Eğilme açısı sıfırdır.
A) Dünyanın çevresinde, içindeki yüklerden, mag-
madaki eriyik manyetik maddelerden kaynaklan- Ayla’nın yaptığı bu deney ile

dığı tahmin edilen bir manyetik alan vardır. ilgili aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
B) Dünya’nın manyetik alan kutupları coğrafi kutup-
larla çakışıktır.
Prf Yayınları
A) Deneyin bağımlı değişkeni, K ampulünün parlak-

C) Bazı canlılar, uzun yolculuklarında yerin manye- lığıdır.
tik alanını kullanarak yönlerini tayin eder.
B) Deneyin bağımsız değişkeni, paralel bağlı ampul
D) Dünya üzerinde, kuzey yarım kürede ortasından sayısıdır.
iple asılan mıknatısın N kutbu yere doğru eğilir.
C) Anahtarlar açıldıkça, K ampulünün parlaklığı art-
E) Ekvatorda, bir mıknatıs orta noktasından iple asıl- mıştır.
dığında, mıknatıs yere paralel durur.
D) Anahtarların hepsi kapalı iken bütün ampullerin
parlaklığı eşittir.
E) Deneyin kontrol değişkeni, devrenin gerilimidir.
3. Kütleleri eşit demir ve bakır parçaları bir iple özdeş

mıknatısların üzerlerine şekildeki gibi asılıp denge-
lenmiştir.

6. Bir pusula iğnesi şekildeki

gibi dengede kalıyor.

Buna göre,

I. Pusula kuzey yarım kü-

rededir.

İplerdeki gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri sıra- II. α açısı sapma açısıdır. Bazı kuşlar, balinalar, deniz kaplum-
sıyla T1, T2, T3 olduğuna göre, bunlar arasındaki III. Ölçüm manyetik kutuplardan birinde yapılsaydı α bağaları gibi birçok canlı, yerin man-
ilişki nedir? yetik alanından yararlanarak hareket
açısı 90° olurdu.
yönlerini belirler.
A) T1 = T2 > T3 B) T1 = T2 = T3 yargılarından hangileri doğrudur?
C) T1 > T2 = T3 D) T3 > T1 > T2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) T1 > T3 > T2 D) I ve II E) I ve III
1-E 2-B 3-A 4-D 5-C 6-E
237
7. Aynı cins maddeden yapıl-

10. Akıllı telefonlarımızda sıkça yaşadığımız sorunların
mış, uzunlukları sırasıyla l, başında onların batarya sürelerinin kısa olması gelir.

l ve 2l, kesit alanları 2S, S Bundan dolayı da akıllı telefon alımlarında onların ba-
ve 2S olan X, Y, Z iletkenle- taryalarının tükenme sürelerinin yüksek olmasına da
ÖSYM Sorusu ri ile şekildeki elektrik dev- dikkat ederiz.
resi kurulmuştur.
Buna göre, aldığı telefonun şarjının uzun süre git-
Öz dirençleri aynı olan K ve N ilet-
kenlerinin boyları ve kesit alanla- Bu iletkenlerden geçen mesini isteyen bir müşteri; bataryanın, aşağıdaki
rı ile ilgili bilgiler, aşağıdaki tablo- akım şiddetleri iX, iY, iZ ol- hangi birimle ifade edilen niceliğinin büyük olma-
da verilmiştir. duğuna göre, bunlar ara- sına dikkat etmelidir?
İletkenin Adı Boyu Kesit Alanı sındaki ilişki nedir?
A) Miliamper-saat B) Watt C) kilowatt-saat
K L 4A
A) iX > iY > iZ B) iX > iZ > iY C) iX > iY = iZ
D) Volt-saniye E) Joule
N 3L A
D) iY = iZ > iX E) iY > iX > iZ
Buna göre;
I. K iletkeninin boyunu uzatmak,

II. K iletkeninin kesit alanını bü-
yütmek,
III. N iletkeninin boyunu uzatmak,
8. Ampermetre (A), voltmetre (V) ve lambalarla şekilde- 11. Şekildeki düzenekte mıknatıs, akım makarasına hızlı-
IV. N iletkeninin kesit alanını bü- ki devre kurulmuştur. ca yaklaştırıldığında ampul ışık veriyor.
yütmek

işlemlerinden hangileri tek ba-
şına yapılırsa K ve N iletken-
lerinin dirençleri birbirine eşit
olabilir?
Prf Yayınları

A) Yalnız I B) Yalnız III

C) I veya IV D) II veya III Buna göre,

E) II veya IV I Devredeki ampul, herhangi bir kaynağa bağlı ol-
Buna göre, anahtar kapatıldığında hangi lamba-
maksızın ışık vermiştir.
lar ışık vermez?
Çözüm: II. Düzenekte, hareket enerjisi ışık ve ısı enerjisine
Direnç; boy ve öz direnç ile doğ- A) K ve L B) K ve M C) L ve M dönüştürülmüştür.
ru, kesit alanı ile ters orantılıdır. III. Deney düzeneği ile jeneratörün yapısı modellen-
Verilen değerlere göre K'nin di- D) K ve N E) K, L ve N
miştir.
rencine R/4 denilirse, N'nin diren-
ci 3R olur. ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. K'nin boyu uzatılırsa direnci
artar, K ve N'nin dirençleri eşit A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hale gelebilir.
9. Aynı maddeden yapılmış; uzunlukları ve kesit alanları D) lI ve llI E) l, II ve lll
IV. N'nin kesit alanı büyültülürse
üzerinde belirtilmiş olan direnç telleri potansiyel fark-
direnci azalır, K ve N'nin di-
ları V1, V2 olan üreteçlere şekildeki gibi bağlanmıştır.
rençleri eşit hale gelebilir.
II ve III'te verilen durumlarda di-

rençler arasındaki fark daha da
artar.
12. I. Manyetik kuvvet
Cevap C
II. Kütle çekim kuvveti

III. Elektrostatik kuvvet
Ampermetrelerde okunan değerler eşit olduğuna Yukarıda verilen kuvvetlerden hangileri temas ge-
V
göre, 1 oranı kaçtır? rektirmeyen kuvvetlerdendir?
V2

1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4 D) II ve III E) I, II ve III
4 2
7-C 8-E 9-E 10-A 11-E 12-E
238
Ünite 8
1. Ali'nin çalışma masasında bulunan bir aydınlatma lam- 4. K, L ampulleri ve iç direnci

basının üzerinde 200 V – 80 Ω yazmaktadır. önemsiz üreteç ile şekildeki
elektrik devresi kurulmuştur.
Buna göre, lamba verilen gerilimde çalıştırıldığın-
ÖSYM Sorusu
da kaç wattlık güç harcar? Ampullerin devredeki güç-
leri PK ve PL olduğuna gö- Bir masa üzerindeki pusulanın ib-
A) 500 B) 800 C) 1000 D) 1200 E) 1600 P resi ile pusulanın etkilenmeyece-
re, K oranı kaçtır? ği uzaklıktaki sürtünmesiz başka
PL
bir masa üzerinde serbest bırakı-
lan çubuk mıknatıs, Şekil I'deki gi-
1 1 3 7 9
A) B) C) D) E) bi birbirine paralel ve Kuzey - Gü-
4 2 2 4 4
ney doğrultusunu gösterecek
biçimde duruyor.
Kuzey Kuzey
2. Şekildeki elektrik devresinde X ve Y anahtarları açık-

X
mýknatýs
ken bazı lambalar ışık vermektedir.
Çubuk
Batý Doðu Y
5. Bir pil ve bir lambadan oluşan basit elektrik devresin- Pusula Masa
Masa

de lamba ışık vermektedir. Güney Güney
Þekil - I
Bununla ilgili;
Kuzey
I. Pilin potansiyel farkı, pilin birim yük başına oluş-

turduğu enerjinin bir göstergesidir.
X Y
II. Pilin negatif kutbundaki yüksek enerjili elektron- Batý Doðu
Çubuk
Pusula Masa mýknatýs
lar devreyi dolanarak, pozitif kutba gelir.
Güney
III. Lambanın ışık vermesi pilin sağladığı enerji ile il- Þekil - II
Prf Yayınları
Buna göre, X ve Y anahtarları kapatıldığında han- gilidir.

gi lambalar ışık vermeye devam eder? Çubuk mıknatıs, Şekil II’deki gi-
yargılarından hangileri doğrudur? bi Doğu - Batı doğrultusunda ve
A) Yalnız K B) Yalnız P C) K ve P Batı yönünde masadaki pusula-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ya doğru yaklaştırılıyor.
D) K, L ve P E) N, N ve P
Çubuk mıknatıs, pusulayı et-
kileyecek kadar yaklaştığında
pusula ibresinin masa düzle-
mindeki hareketi için aşağıda-
kilerden hangisi söylenebilir?
A) Saat ibresinin dönme yönün-

de bir miktar sapar.
3. İç direnci önemsiz, elektromotor kuvveti 1,5 volt olan 6. İç direnci önemsiz özdeş B) Hiç hareket etmez, bir deği-
özdeş üreteç ve 4 Ω'luk dirençli bir lambadan oluşan üreteçler, A1, A2 ampermet- şiklik olmaz.
devre şekildeki gibidir. releri ve bir direnç ile şekil-
C) Sürekli çembersel hareket ya-
deki elektrik devresi kurul-
par.

muştur.
D) Saat ibresinin dönme yönün-
Ampermetrelerin göster- de 180° sapar.

diği değerlere sırasıyla E) Saat ibresinin dönme yönünün
i1 ve i2 olduğuna göre, S tersi yönde bir miktar sapar.
anahtarı kapatıldığında i1 ve i2 için ne söylenebilir?
Çözüm:
i1 i2 Pusula ibresinin kırmızı ucu ve
A) Değişmez Artar mıknatısın X ucu kuzeyi gösterdi-
ği için bunların kutup işareti N'dir.
Buna göre, ampermetrede okunan değer kaç A'dır? Bu kutuplar birbirini iter, pusula
C) Azalır Azalır ibresi saatin dönme yönünün ter-
D) Değişmez Değişmez si yönde bir miktar sapar.
A) 0,125 B) 0,25 C) 0,375
E) Artar Değişmez Cevap E
D) 0,50 E) 0,75
1-A 2-B 3-B 4-C 5-E 6-B
239
7. İç direnci önemsiz K, L, M üreteçleri ve özdeş lamba- 10. Özdeş çivilere, dışı yalıtılmış kablolar, belirtilen sayı-
larla şekildeki devreler kurulmuştur. Devrelerdeki X, larda sarılarak, özdeş üreteçlere bağlanmış ve şekil-
Y, Z lambalarının parlaklıkları eşit oluyor. deki K, L, M, N elektromıknatısları oluşturulmuştur.

ÖSYM Sorusu

Şekillerdeki basit devreler; di-
rençleri R olan özdeş K, L, M lam-
baları ile elektromotor kuvvetleri
e ve iç dirençleri R/2 , R, 2R olan

üreteçlerden oluşmuştur.

Buna göre, üreteçlerin uçları arasındaki VK, VL, VM
potansiyel farklar arasındaki ilişki nedir?

Elektromıknatısın çekim gücünün akım şiddeti ile
A) VM > VK > VL B) VM > VL > VK olan ilişkisini araştıran bir öğrenci, hangi iki dev-

reyi kullanmalıdır?
C) VK = VM > VL D) VM > VK = VL
E) VK = VL = VM A) K ve L B) K ve M C) K ve N

D) L ve M E) L ve N

K, L, M lambalarının yaydıkla-
rı ışık şiddetleri sırasıyla IK, IL,
IM olduğuna göre, bunlar ara- 8. İç direnci önemsiz özdeş
sındaki ilişki aşağıdakilerden üreteçlerle şekildeki elekt-
rik devresi kurulmuştur.
Prf Yayınları
hangisidir?

A) IK > IL > IM Devredeki K anahtarı ka-

patılırsa,
B) IK > IM > IL
C) IM > IL > IK
I. Lambanın parlaklığı ar-
tar.
D) IL > IK = IM 11. Erol, şekildeki elektrik devresinde reostanın sürgü-
II. Lambanın parlaklığı sünü hareket ettirip, voltmetrenin ve ampermetrenin
E) IK = IL = IM
değişmez. gösterdiği değerlerin nasıl değiştiğini gözlemek isti-
III. Her bir üreteçten çekilen akım değişmez. yor.
Çözüm: yargılarından hangileri doğru olur?
Üreteçlerin iç dirençleri önemsiz

olsaydı özdeş lambaların potan-
siyel farkları ve buna bağlı ola- D) I ve III E) II ve III
rak ışık şiddetleri de eşit olurdu.

Üretecin iç direnci büyüdükçe

üretecin devreye verdiği akım
küçülür. Buna göre;
9. Pelin, bir elektrikli aracın kullandığı enerjiyi, aracın gü-
En küçük iç direnç K'nin bulundu- I. Sürgüyü, 1 yönünde çekerse voltmetrenin göster-
elektriksel enerji
ğu devredeki üretecin olduğu için cüne, şeklinde oranlamıştır. diği değer azalır.
elektriksel güç
K'nin ışık şiddeti en büyük olur.
Buna göre, Pelin bu oranla elektrikli aracın hangi II. Sürgüyü 2 yönünde çekerse ampermetrenin gös-
Aynı nedene bağlı olarak L'nin ışık
niceliğini bulmuştur? terdiği değer artar.
şiddeti de M'ninkinden büyüktür.
III. Sürgüyü 1 yönünde çekerse devrenin direnci ar-
Cevap A
A) Çalışma süresi tar.
B) Elektriksel direnç yargılarından hangileri doğrudur?
C) Kullanılan enerji ücreti
D) Aracın çalıştığı gerilim A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Aracın çektiği akım şiddeti D) I ve III E) I, II ve III

7-A 8-E 9-A 10-B 11-E
240
Ünite 8
1. İç direnci önemsiz üreteçle 4. Özdeş üreteçler ve özdeş K, L, M dirençleriyle Şe-

kurulmuş devrede reostanın kil - l’deki devre kurulmuştur.
sürgüsü ok yönünde hareket

ettirildiğinde;

ÖSYM Sorusu
I. K’nin potansiyel farkı artar.

II. L’nin potansiyel farkı azalır. Eşit uzunluktaki K, L, M, N çu-
buklarının mıknatıs olup olmadık-
III. Üreteçten çekilen akım aza-
ları; mıknatıs olmaları durumun-
lır.
da ise şiddetleri bilinmemektedir.
yargılarından hangileri doğru olur? Sürtünmesiz yatay düzlemde, çu-
buklardan eşit uzaklıktaki O nok-
Üreteçlerden biri çıkartılarak devre Şekil - ll'deki
tasına ilk hızsız olarak konulan bir
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III hale getirilirse,
çelik bilye, üstten bakan bir göz-
D) I ve II E) I, II ve III I. L'den akım geçmez. lemciye göre şekildeki ok yönün-
de hareket etmektedir.
II. K ve M'den geçen akımlar artar.
III. K ve M'den eşit akım geçer.


2. Bir evin oturma odası ile mutfağı, birer ampulle aydın-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve lI
latılmaktadır. Bu ampuller farklı şiddette aydınlanma
sağlamaktadır. D) I ve IIl E) l, II ve III

Buna göre, bu ampuller ile ilgili;
I. Güçleri farklıdır. Buna göre K, L, M, N çubuk-

II. Potansiyel farkları eşittir. larından hangileri kesinlikle
Prf Yayınları
mıknatıstır? (Yerin manyetik ala-

III. Verimleri farklıdır.
nı önemsenmeyecektir.)
A) K, L, M, N B) K, L, M
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) L ve M D) K ve N

5. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve lambalarla ku- E) M ve N
rulu elektrik devresi şekildeki gibidir. Bu durumda S1
anahtarı açık S2 kapalıdır.
Çözüm:
Demir bilyeyi mıknatısın hem N

hem de S kutbu çeker.
3. İç direnci önemsiz üreteç ve özdeş lambalarla kuru-
Demir bilye, L ve M çubuklarının
lu Şekil - I'deki devrede K, L, M, N lambaları ışık ver-
arasında bir yönde hareket ettiği
mektedir. için L ve M tarafından çekilmiştir.

L ve M kesinlikle mıknatıstır.

Cevap C

Buna göre, P lambasının ışık şiddeti; yalnız S1 ka-
patılır ya da yalnız S2 açılırsa nasıl değişir?

S1 S2

A) Azalır Artar
Devre Şekil - II'deki gibi düzenlendiğinde hangi
lambaların ışık şiddeti azalır?
C) Artar Değişmez
A) Yalnız L B) K ve L C) M ve N D) Artar Azalır
E) Azalır Azalır
D) L, M ve N E) K, L, M ve N
1-D 2-B 3-C 4-D 5-C
241
6. Esnemeyen ipe asılı X mıknatısı 8. İç direnci önemsiz üretece bağlı X direncinden i akı-
ile suda yüzen tahta üzerindeki mı geçiyor. Bu dirence Y direnci paralel bağlandığın-
Y mıknatısı şekildeki gibi denge- da üreteçten çekilen akım 3i oluyor.
dedir.
Buna göre, Y direnci X direncine seri bağlansaydı
ÖSYM Sorusu
İpteki gerilme kuvveti T, tah- üreteçten çekilen akım kaç i olurdu?
Şekildeki elektrik devresinin K, L tanın suya batan hacmi V ol-
1 1 2
noktaları arasına bağlanan volt- duğuna göre, M musluğunun A) B) C) D) 1 E) 2
3 3 3
metrenin gösterdiği değer VKL; açılması ile oluşan denge du-

M, L arasına bağlanan voltmet- rumunda T ve V için ne söy-
renin gösterdiği değer de VML dir. lenebilir?

T V

A) Azalır Artar

B) Azalır Değişmez 9. Sürtünmesiz yatay düzleme konulan esnemeyen ip

C) Değişmez Değişmez ve esnek yay ile birbirine bağlanmış özdeş üç mık-
D) Artar Artar natıs şekildeki gibi dengede durmaktadır.
Voltmetreler özdeş olduğuna
E) Azalır Azalır
VKL
göre, oranı kaçtır?
VML

1 1 1
A) B) C)
4 2 3 Buna göre, mıknatısların X, Y, Z uçlarının kutup
2 işaretleri,
D) E) 2
3

X Y Z
Prf Yayınları
I. S N N
Çözüm:
II. N N S
Ohm Kanunu'ndan; III. N S S
VKL = i ⋅2R dir.
verilenlerden hangileri olabilir?
VML = i ⋅(R + 2R) dir.
Bu değerler taraf tarafa oranla- A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III

nırsa;
VKL
7. Elektromotor kuvvetleri ε, 2ε olan üreteçler ve K, L, D) I ya da III E) I ya da II ya da III
2V 2
= = olur. M lambaları ile kurulu devrede anahtarlar açıktır.
VML 3V 3

Cevap D

10. Üzerine demir tozları serpilmiş
yatay duran karton levhanın or-

tasından levhaya dik telden
akım geçirildiğinde,
I. Demir tozları dairesel şekil alır.

II. Tele yakın kısımlarda demir

tozlarının yoğunluğu artar.
III. Demir tozları telden uzaklaşacak biçimde savrulur.
Buna göre, anahtarlar kapatıldığında hangi lamba-
ların ışık şiddeti değişmez? (İç dirençler önemsizdir.) yargılarından hangileri doğru olur?
A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) L ve M E) K, L ve M D) I ve II E) I ve III
6-A 7-E 8-C 9-D 10-D
242
Ünite 8
1. Akıllı telefonları şarj etmek için kullanılan mobil güç 4. Şekildeki gibi bağlanan birer tane X ve Y ile üç tane
kaynaklarına powerbank denir. Z üreteçlerinin hiçbirinin üzerinden akım geçmemek-
tedir.

Örnek:

K, L, M lambaları bir üretece Şe-

kil - I'deki gibi bağlandığında eşit

Üzerinde 6000 mAh yazan ve tamamen dolu bir power- şiddette ışık vermektedir.

bank ile 3600 mAh'lik bataryaya sahip ve tamamen
tükenmiş bir akıllı telefonun bataryası şarj edilecektir.

Powerbanktan 2,7 A akım çekildiğine göre, batar- X, Y, Z üreteçlerinin emk'leri sırasıyla εX, εY, εZ ol-
ya kaç dakikada şarj edilir? duğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?

(Üreteçlerin iç dirençleri önemsenmiyor.)
A) 30 B) 40 C) 60 D) 80 E) 90

A) εX = εY = εZ B) εX = 2εY = 3εZ
Lambalar aynı üretece Şe-
C) εX = εY = 3εZ D) 3εX = εY = 3εZ kil - II'deki gibi bağlandığında
E) 3εX = 3εY = εZ parlaklıkları için ne söylenebi-
lir? (Lambaların aynı renk ışık ver-
diği kabul edilecek.)
2. Şekildeki elektrik devresinde K L M

X anahtarı açık iken, iç direnç- Değiş- Değiş- Değiş-
A)
leri önemsiz K, L, M üreteçle- mez mez mez
rinden akım geçmiyor. Değiş-
Prf Yayınları
B) Azalır Artar
mez
Buna göre, Değiş-
C) Artar Azalır
I. X anahtarı kapatılırsa lam- mez

Değiş-
ba ışık verir. D) Azalır Artar
mez
II. K’nin emk’si, L’ninkinden
E) Azalır Artar Azalır
büyüktür.
III. M’nin emk’si, L’ninkinden büyüktür.
5. Şekildeki elektrik devresinde K, L, M, N lambaları öz- Çözüm:
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? deştir.
Şekil - I'de K ve L üretecin gerili-
mini ortak paylaşmakta, M ise ta-
mamını kullanmaktadır.
D) I ve III E) II ve III Şekil - II'de bu kez M ile K üretecin

gerilimi ortak paylaşmakta, L ise
tamamını kullanmaktadır. Dolayı-
sıyla M'nin potansiyel farkı azal-

mış, L'ninki artmıştır.
Burada K'nin durumu ayrıca yo-

Buna göre, rumlanmalıdır.
3. İki üreteç ve iki lambadan İlk durumda parlaklıklar eşit ve-
I. S anahtarı açıkken lambaların dördü de eşit par-
oluşan şekildeki devrede rilmiş. M'nin gerilimi daha büyük
laklıkta ışık verir.
lambalar ışık vermiyor. olduğu halde parlaklıkları diğer

II. S anahtarı kapatılırsa L ve M söner. lambalarla eşit ise M'nin diren-

X noktası; K, L, M nokta- ci diğer lambaların direncinden
III. S anahtarı kapatılırsa K'nin gücü değişmez
larından hangisi ile kısa büyüktür. M, K'nin yanına geti-
devre yaptırılırsa lamba- yargılarından hangileri doğrudur? rildiğinde gerilimin daha fazlası-
lar ışık verir? (Üretecin iç direnci önemsizdir.) nı alır ve K'nin parlaklığı ilk duru-
ma göre azalır.
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Cevap E
D) K ya da L E) L ya da M D) II ve III E) I, II ve III
1-D 2-C 3-E 4-C 5-C
243
6. Elektrikli K ısıtıcısının direnci 2R, elektrikli L ısıtıcısının 9. X ve Y çubuk mıknatısları sürtünmesi önemsiz yatay
direnci R'dir. düzlemde şekildeki gibi tutulmaktadır. X serbest bı-
rakıldığında Y’ye tX sürede, Y serbest bırakıldığında
K’nin elektriksel gücünün, L’nin elektriksel gücü-
X’e tY sürede çarpıyor.
ne oranı; K ve L seri bağlı iken ve K ve L paralel
ÖSYM Sorusu
bağlı iken kaç olur? (Isıtıcılar iki durumda da sabit ge-
Şekildeki devrede K, L anahtarla- rilimli güç kaynağına bağlanmıştır.)
rı açık, lambalar özdeş ve üreteç-
lerin elektromotor kuvvetleri sıra- Seride Paralelde
tX ve tY süreleri farklı olduğuna göre, bu durum,
sıyla ε ve 2ε’dir. A) 2 1/2 mıknatısların;

B) 2 2 I. kütle,
C) 1/2 1/2 II. kutup şiddeti,

D) 1/2 2 III. uzunluk

E) 4 1/4 niceliklerinden hangilerinin farklı olmasından kay-
naklanmış olabilir?

Buna göre,
I. L anahtarı kapatılırsa P lam-
basının parlaklığı değişmez. 7. Özdeş X, Y, Z dirençleri
ve iç dirençleri ihmal edi-
II. K anahtarı kapatılırsa P lam-

basının parlaklığı artar. len özdeş üreteçlerle şe-
III. Reostanın sürgüsü I yönünde kildeki elektrik devresi ku-
hareket ettirilirse P lambasının ruluyor.
Prf Yayınları
parlaklığı artar.
Buna göre,
yargılarından hangileri doğ-
rudur? (Üreteçlerin iç dirençleri I. Y ile Z'nin güçleri eşittir.
önemsizdir.) II. Z'den geçen akım, X'ten geçenden küçüktür.
A) Yalnız II B) I ve II III. K ve L noktaları arasındaki potansiyel farkı sıfırdır.

10. Elif, bir çubuk mıknatısın S kutbunu Şekil - I'deki de-
C) I ve III D) II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
mir parçasına her seferinde aynı yönde olmak şartı
E) I, II ve III ile sürtüyor. Ali, bir çubuk mıknatısın N kutbunu Şe-
kil - II'deki demir parçasına ileri geri olmak üzere sür-
D) II ve III E) I, II ve III tüyor.
Çözüm:
Anahtarlar açık iken toplam emk
2e – e = e'dur.
L anahtarı kapatılırsa toplam emk

e olur ve lambaların parlaklıkları
değişmez. (I doğru)
8. K - L noktaları arası sa- Buna göre, bu işlemler birkaç kez tekrar edildik-
bit potansiyel farkı al- ten sonra;
K anahtarı kapatılırsa toplam emk
tında tutulan şekildeki
2e olur ve lambaların parlaklıkla- I. Elif'in sürttüğü demir parçası, 1 nolu kutbu S ola-
devrede S anahtarı
rı artar. (II doğru) cak şekilde mıknatıslanır.
açıkken ampermetre-
Anahtarın sürgüsü I yönünde art- nin gösterdiği değer II. Ali'nin sürttüğü demir parçasının 2 nolu kutbu N

tırılırsa P'nin olduğu tarafta eş de- i1, anahtar kapatıldı- olacak şekilde mıknatıslanır.

ğer direnç ve buna bağlı gerilim
ğında ise, i2 olmakta- III. Her iki demir parçası birbirine yaklaştırılırsa birbi-
azalması olur. P'nin parlaklığı aza-
dır. rini çeker.
lır. (III yanlış)
i1 yargılarından hangileri doğrudur?
Cevap B Buna göre, oranı kaçtır?
i2
9 2 11
6-A 7-E 8-E 9-A 10-D
244
Ünite 8
1. 4.

Cevap D
2.
Cevap C
Prf Yayınları
Cevap C
5.
3.

Cevap E Cevap C
245
BAŞLIK
6.

Cevap E
Cevap A
Prf Yayınları
7.
9.
Cevap E Cevap A
8.
10.
Cevap D
246
KARMA TESTLER
KARMA TESTLER,
7. ÜNİTE: ELEKTROSTATİK
8. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA
İÇERMEKTEDİR.
1. Elektrik yüklü bir küre, bir elektroskopun topuzuna 4. Bir öğrenci evlerinde elektrikle çalışan bazı araçların
yakın bir mesafede tutulmaktadır. çalışma şemasını şekildeki gibi modellemiştir.
Bu durumda elektroskopun yaprakları açık olduğu-

na göre, küre topuzdan uzaklaştırılırken;
I. Yapraklar biraz açılabilir. Örnek:

II. Yapraklar biraz kapanabilir. İç direnci önemsiz üreteç ve öz-
III. Yaprakların açıklığında değişiklik olmaz. deş lambalardan oluşan devrede
S1 ve S2 anahtarları açıkken tüm
yargılarından hangileri doğrudur? lambalar ışık vermektedir.

Elektrikli çaydanlığın üzerinde 110 Ω, ütünün de
D) I ya da III E) I ya da II ya da III
330 watt yazdığına göre, yalnız bu araçlar çalışırken
elektrik sayacından geçen akım şiddeti kaç A'dır?
A) 1,5 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 3,5

2. Zeynep, bir devredeki ampul parlaklığının, paralel bağ-

S1 ve S2 anahtarları kapatıldı-
lı ampul sayısı ile ilişkisini araştırdığı bir deney yap-
ğında hangi lambalar ışık ver-
mıştır. meye devam eder?
Zeynep’in yaptığı bu deneyle ilgili aşağıdakilerden
A) K ve M B) M ve P
hangisi söylenemez? 5. Bir kafede kullanılan iki tane elektrikli su ısıtıcısının her
birinin gücü 1600 watt'tır. Bu ısıtıcılar her gün ortala- C) N ve P D) K, M ve N
Prf Yayınları
A) Deneyin bağımlı değişkeni, “ampul parlaklığı” dır. ma 4'er saat çalışmaktadır. E) K, N ve P

B) Deneyin bağımsız değişkeni, “paralel bağlı ampul Elektriğin kW.h'i 0,5 TL olduğuna göre, iki ısıtıcı-
sayısı”dır. nın 30 günde kullandığı elektrik enerjisinin tuta- Çözüm:
C) Zeynep deneyinde en az iki ampul kullanmıştır. rı kaç TL'dir?
Anahtarlar kapatıldığında L ve M
D) Zeynep deneyinde en az iki üreteç kullanmıştır.
lambası kısa devre olur ve söner.
A) 24 B) 46 C) 88 D) 192 E) 384
E) Deneyin sabit tutulan değişkeni devrenin gerilimi-
Diğer lambalar ışık vermeye de-
dir. vam eder.

6. Özdeş K ve L kaplarında bulunan eşit kütleli sular öz-

3. Elektrik yüklü iletken iki cisim, yalıtkan yatay bir düz-
deş dirençler kullanılarak ısıtılmaktadır.
lem üzerine bırakıldığında, cisimlerin harekete geçe-
rek birbirine yaklaştığı gözlemleniyor.

Buna göre,
Cevap E
I. Cisimler zıt cins elektrik ile yüklüdür.
II. Çarpışma gerçekleşmeden önce, herhangi bir an-
da cisimlere etki eden elektriksel kuvvetler eşit bü-

yüklüktedir.

III. Cisimler çarpışıncaya kadar sabit kuvvetlerin et-
kisinde hızlanır. K kabındaki suyun sıcaklık artışı TK, L'ninki de TL
T
yargılarından hangileri doğrudur? olduğuna göre, K oranı kaçtır?
TL

1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
D) I ve III E) II ve III 4 2
1-C 2-D 3-C 4-E 5-D 6-A
249
7. Ayşe, elektrik yüklü K ve L cisimlerini; eşit bölmeli, 9. İç direnci önemsiz özdeş üreteç ve özdeş lambalarla
yalıtkan, yatay düzleme sabitleyerek, elektrik yüklü X şekildeki devreler kurulmuştur.
cismini O noktasından v hızı ile attığında şekildeki yö-

rüngeyi izlediğini, gözlemliyor.

ÖSYM Sorusu
Şekildeki devre parçasından i şid-

detinde elektrik akımı geçmek-

tedir.

Buna göre, K'nin elektrik yük miktarı;

Buna göre, R dirençlerinin uç-
ları arasındaki V1, V2, V3 potan- I. L'ninkine eşittir. Buna göre, hangi lambalar ışık vermez?
siyel farkları arasında nasıl bir
ilişki vardır? II. L'ninkinden büyüktür.
A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L
III. L'ninkinden küçüktür.
A) V2 < V1 < V3 D) L ve M E) K, L ve M
durumlarından hangileri doğru olabilir?
B) V3 < V1 < V2
C) V2 < V3 = V1 A) Yalnız I B) I ya da II C) I ya da III
D) V1 = V3 < V2
D) II ya da III E) I ya da II ya da III
E) V1 = V2 = V3
Prf Yayınları 10. Evlerde kullanılan matkap, mikser, saç kurutma
makinelerinde bulunan elektrik motorları,
Çözüm:
I. Üzerinden akım geçen tel çerçeveyi manyetik kuv-
vetin döndürmesi ile çalışırlar.

II. Elektrik enerjisini hareket enerjisine çevirirler.

III. Kimyasal enerjiden elektrik enerjisi üretirler.

i anakol akımı paralel bağlı kolla- 8. İç direnci önemsiz özdeş üreteçler ve özdeş lamba-
ra, dirençlerle ters orantılı olarak larla kurulu K ve L devreleri şekildeki gibidir.
3x ve x oranında dağılır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
V1 = 3x⋅R D) II ve III E) I, II ve III

V2 = 4x⋅R
V3 = x⋅R olur.
V3 < V1 < V2 ilişkisi olur.

Cevap B 11. Özdeş X, Y, Z çubuk mıknatısları sürtünmesiz yatay
düzlemde şekilde verilen konumlarda tutulmaktadır.

Buna göre,

I. K ve L'deki lambalar eşit şiddette ışık verir.
II. K devresi, L'den daha uzun süre ışık verir. X, Y, Z mıknatıslarına etki eden manyetik kuvvetle-
III. K devresindeki bir üreteçten çekilen akım, L'derin bileşkesi FX, FY, FZ olduğuna göre, bunlar ara-
kinden küçüktür. sındaki ilişki nedir?

A) FX > FY > FZ B) FY > FX > FZ
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) FY > FX = FZ D) FZ > FX > FY
D) II ve III E) I, II ve III E) FY > FZ > FX

7-E 8-E 9-E 10-B 11-B
250
1. İletken X, Y, Z kürelerinin elektrik yükleri ve yarıçap- 4. Bir öğretmen öğrencilerine özdeş lambalar ile kendi
ları aşağıdaki tabloda verilmiştir. aralarında özdeş P ve R pillerini kullanarak şekildeki
devreleri kuruyor. Bu durumda lambalar eşit şiddette
Elektrikli cihaz X Y Z ışık veriyor.
Elektrik yükü +q –11q +7q
Örnek:
Yarıçap r 2r 3r
Sürtünmesi önemsiz düzlemde,

X küresi önce Z'ye, sonra da Y'ye dokundurulup bir demir bilye önce X çubuk mık-
ayrıldığında Y'nin yükü ne olur? natısının d kadar önünden, sonra
da Y çubuk mıknatısının d kadar

A) –3q B) +3q C) –6q D) +6q E) +10q önünden serbest bırakılıyor ve bil-
yenin mıknatıslara çarpma süre-
P pilinin üzerinde gerilimi 4 volt yazdığına göre, leri karşılaştırılıyor. Bu sürelerin
bu dört pil kullanılarak en fazla kaç volt gerilim el- farklı olduğu görülüyor.
de edilir? (İç dirençler önemsizdir.) Buna göre,
I. Mıknatısların uzunlukları fark-

A) 8 B) 10 C) 12 D) 14 E) 16
lıdır.
II. Mıknatısların çekim güçleri
2. Coulomb kuvvetinin, cisimlerin elektrik yük mikta-
farklıdır.
rı ile olan ilişkisini test etmek isteyen bir öğrenci-
III. Mıknatıslar birbirine yaklaş-
nin kurduğu düzeneğin modeli; 5. Farklı iletkenler üzerindeki K ve L noktalarının potan- tırıldığında, birbirine eşit bü-
siyelleri I, II, III'teki gibi verilmiştir. yüklükte kuvvet uygular.


likle doğrudur?

Prf Yayınları


E) II ve III
Buna göre, hangilerinde elektrik akımı ok yönün-
dedir?
verilenlerinden hangi ikisi olabilir? Çözüm:
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Aynı bilyeye, farklı büyüklükte
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV kuvvet etki ederse, bilyenin mık-
D) I ve III E) II ve III natıslara ulaşma süreleri fark-
D) I ve III E) II ve IV
lı olur.
Mıknatısların çekim güçleri ile bü-

yüklükleri arasında doğrudan bir
6. Bir evde kullanılan elektrikli araçların güçleri ve çalış- ilişki kurulamaz. (I kesin değil, II
ma süreleri tablodaki gibi verilmiştir. doğrudur.)
Mıknatısların çekim güçleri, farklı

Elektrikli araç Güç (watt) Çalışma süresi (saat) olsa bile birbirlerine uyguladıkları
3. Elektrik yüklü özdeş X ve Y elektroskoplarının yaprak- kuvvetler daima eşit olur.
Televizyon 750 5
ları arasındaki açılar sırasıyla q ve 2q'dır.
Cevap E
Ütü 1500 3
Elektroskopların topuzları bir iletkenle birleştiri-
lirse; Klima 1000 4
I. X'in yaprakları önce kapanır sonra tekrar açılır.

Televizyon, ütü ve klimanın harcadığı elektriksel
II. Y'nin yaprakları önce kapanır sonra tekrar açılır. enerjiler sırasıyla E1, E2, E3 olduğuna göre, bun-
III. X ve Y'nin ikisinin de yaprakları tamamen kapanır. lar arasındaki ilişki nedir?
durumlarından hangileri gerçekleşebilir?

A) E1 > E2 > E3 B) E2 > E1 > E3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) E2 > E3 > E1 D) E1 > E3 > E2
D) I ya da II E) I ya da III E) E3 > E2 > E1

1-C 2-A 3-A 4-B 5-C 6-C
251
7. Yatay sürtünmesiz düzleme konulan özdeş K, L, M 9. Fizik dersinden ev ödevi hazırlayan Elif'in düzenledi-
çubuk mıknatısları şekildeki konumda tutulmaktadır. ği elektrik devresinin şeması şekildeki gibidir.

Örnek:
Mıknatıslar aynı anda bırakıldığında L sabit durur-
İç direnci önemsiz üreteç, K, L,
ken K ve M ok yönünde hareket ettiğine göre; 1, 2,
lambaları ve R dirençli reosta ile 3 uçlarının kutup işaretleri aşağıdakilerden hangi-
kurulu elektrik devresi şekilde- si gibi olabilir?
ki gibidir.
1 2 3 Elif'in düzenlediği bu devrede tüm lambaların ışık

vermesi için açık olan K, L, M anahtarlarından han-
A) N S N
gilerini kapatması gerekir?
B) S N N
C) S S S A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M

D) N N S
D) K ve M E) L ve M
E) S N S
Buna göre, reostanın sürgü-
sü ok yönünde çekilirken K ve
L'nin ışık şiddetleri için ne söy-
lenebilir?
K L
A) Azalır Artar 10. Bir iletkenden geçen akım şiddetin biriminin kar-
Prf Yayınları
B) Değişmez Artar şılığı,
C) Azalır Azalır volt

I.
ohm
D) Artar Artar
8. Burak, Pelin ve Esra iç direnci önemsiz özdeş üç üre- coulomb
E) Artar Azalır II.
teç ile bir lamba kullanarak aşağıda verilen devreleri saniye
hazırlıyor.
watt
III.
Çözüm: volt
Reostanın sürgüsü ok yönünde oranlarından hangileri olabilir?
çekilirken devrenin eşdeğer di-

renci artar. Anakol akımı azalır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

K'nin parlaklığı azalır.
L ile R paralel bağlıdır. Bu aradaki

eşdeğer direnç artar. Buna bağlı
olarak gerilimin bir kısmı K üze-
rinden buraya kayar.
L'nin parlaklığı artar.

Cevap A
11.

Burak, Pelin ve Esra'nın hazırladığı devrelerdeki
lambaların ışık şiddetleri sırasıyla I1, I2, I3 olduğu-

A) I1 = I2 = I3 B) I1 = I2 > I3 Şekildeki devre parçasında K - L noktaları arasın-

daki eşdeğer direnç kaç Ω'dur?
C) I3 > I1 = I2 D)
I2 = I3 > I1
E) I3 > I2 > I1 A) 4 B) 5 C) 6 D) 8 E) 10

7-D 8-C 9-E 10-E 11-B
252
1. Nötr, iletken X, Y levhaları yalıtkan bir zemin üzerine 3. Bir telin elektrik direncinin bağlı olduğu değişkenleri
konularak, Y levhası topraklanmıştır. Elektrik yüklü K inceleyen Aylin, kontrollü deneyler yaparak aşağıda
cismi, X levhasına şekildeki gibi yaklaştırıldığında top- verilen grafikleri çiziyor.
rağa elektron akışı gerçekleşiyor. Örnek:

Aynı cins elektrikle yüklü özdeş
K, L, M elektroskoplarının yaprak-
ları arasındaki açılar eşittir. Nötr
iletken bir küre; K, L, M'nin to-

puzlarına sırasıyla dokundurul-
duğunda elektroskopların yap-
rakları arasındaki açılar sırasıyla
qK, qL, qM oluyor.
Buna göre; Buna göre; qK , qL , qM bunlar


I. K'nin elektrik yükü "–" dir.

A) qK > qL > qM
II. X'in toplam yükü sıfırdır.
Buna göre, Aylin'in çizdiği grafiklerden hangile- B) qK > qM > qL
III. Y, "+" işaretli yük ile yüklenmiştir. ri doğrudur?
C) qM > qL > qK
D) qL > qK > qM
E) qL > qM > qK
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I ve III E) II ve III
Çözüm:
Cisim, ilk dokundurmada fazla
4. Aşağıdaki niceliklerden hangisinin birimi yoktur?
Prf Yayınları
yük alırken, dokundurma sayısı

arttıkça aldığı yük azalır.
A) Öz direnç B) Sürtünme katsayısı
En fazla yükü K'den en az yükü
C) Öz ısı D) Yay sabiti M'den alır.
E) Coulomb sabiti Yapraklar arasındaki açıların iliş-

kisi qM > qL > qM olur.
2. Özdeş X, Y lambaları ile R, 3R dirençleri; K ve L üre- Cevap C

teçlerine şekildeki gibi bağlandığında dirençler üze-
2 5. Özdeş K, L esnek yaylarına özdeş mıknatıslar Şekil - I
rinden i, i şiddetinde akımlar geçiyor.
3
ve Şekil - II'deki gibi bağlanıp serbest bırakılıyor.

Buna göre, denge sağlandığında;
Buna göre,
I. K yayı sıkışır, L yayı uzar.
I. K'nin gerilimi L'ninkinden küçüktür. II. K'nin esneklik potansiyel enerjisi L'ninkinden faz-
II. X'in ışık şiddeti Y'ninkinden büyüktür. ladır.
III. Y lambasının gücü X'in dört katıdır. III. Mıknatısların birbirine uyguladığı kuvvetler eşittir.

1-E 2-E 3-C 4-B 5-C
253
6. 8. Bir öğrenci iç direnci önemsiz bir üreteçle kurulan şe-

kildeki devrede ampermetrenin gösterdiği değeri ar-
tırmak istiyor.

Örnek:

X, Y, Z, T lambaları, R direnci ve
anahtarlarla kurulu elektrik dev-
resi şekildeki gibidir.

Şekildeki devrede reostanın sürgüsü ok yönünde Buna göre, öğrenci;
çekilirken ampermetre ve voltmetrenin gösterdiği

değerler için ne söylenebilir? I. K ve L noktaları arasına, R direncine paralel bir di-
renç bağlamak
Ampermetre Voltmetre II. L ve M noktaları arasına seri bir direnç bağlamak

A) Değişmez Değişmez III. Bir direnci, bir ucu K'ye diğer ucu N'ye gelecek
B) Artar Değişmez şekilde bağlamak
Açık olan anahtarlar kapatıldı-
ğında hangi lambalar söner? C) Artar Artar işlemlerinden hangilerini tek başına yapabilir?
D) Azalır Azalır
A) Yalnız Y B) Yalnız Z A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Azalır Artar
C) Yalnız T D) Y ve Z D) I ve II E) I ve III
E) Y, Z ve T
Prf Yayınları
Çözüm: 7. Bir öğrenci özdeş iki mıknatısı, aralarında d, 2d me-

Direncin bulunduğu koldaki safeler olacak biçimde hava ve su ortamlarında Şe-
anahtar kapatıldığında Y ve Z kil - I, Şekil - II ve Şekil - III'teki gibi ayrı ayrı dengeli-
lambalarına paralel bir bağlama yor.
yapılmış olur.

Diğer anahtar kapatıldığında ise

T lambası kısa devre olur ve sö- 9. Özdeş K, L, M lambaları, iç dirençleri önemsiz özdeş
ner. Diğer lambalar ışık vermeye üreteçlere şekildeki gibi bağlanmıştır.
devam eder.

Cevap C

Öğrenci, iplerdeki gerilme kuvvetleri T1, T2, T3 ün

birbirinden farklı olduğunu gözlediğine göre, mık-
natıslar arasındaki manyetik kuvvet ile ilgili;

I. Mıknatıslar arasındaki uzaklığa bağlıdır.
II. Mıknatısların kutup şiddetine bağlıdır. K, L, M lambalarının ışık şiddetleri sırasıyla IK, IL,
III. Mıknatısların bulunduğu ortamın türüne bağlıdır. IM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
çıkarımlarından hangilerini yapabilir?

A) IK = IL = IM B) IK = IM > IL
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) IL > IK = IM D)

IK > IL > IM
D) I ve III E) II ve III E) IM > IL > IK

6-B 7-D 8-E 9-A
254
ÜNİTE 9
DALGALAR
ÜNİTE 9
DALGALARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ

YAY DALGALARI
SU DALGALARI
SES DALGALARI
DEPREM DALGALARI
Ünite 9
DALGALARIN TEMEL DEĞİŞKENLERİ Test - 1
1. Dalgalarla ilgili, 4. Bir öğrencinin dalgaların temel kavramları ile ilgili def-
terine aldığı notlardan bazıları aşağıdaki gibidir.
I. Esnek bir ortamda meydana getirilen şekil deği-
şimine dalga denir. 1. Bütün dalgalar, bir kaynak tarafından, fiziksel ola-
II. Dalga hareketinde ortamdaki tanecikler titreşir rak iş yapılarak üretilir.
DALGALAR
ama ilerlemez. 2. Bütün dalgalar enerji taşır.
Esnek bir ortamda meydana ge-
III. Yayılabilmek için maddesel ortama ihtiyaç duyan 3. Suya atılan taş, suda oluşan dalgalar için dalga tirilen şekil değişiminin bu ortam-
dalgalara mekanik dalgalar denir. kaynağıdır. da yayılmasına dalga ya da dal-
yargılarından hangileri doğrudur? 4. Dalda ile tanecikler bir yerden başka bir yere ta- ga hareketi denir.
şınır. Dalga hareketinde ortamdaki ta-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 5. Bazı dalgalar boşlukta da yayılabilir. necikler titreşir ama ilerlemez.
Dalga hareketi bir enerji aktarım

D) II ve III E) I, II ve III Buna göre, öğrencinin aldığı hangi not hatalıdır?
hareketidir. Bütün dalgalar, iş ya-
pılarak üretilir ve enerji taşır.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Mekanik Dalgalar
Yayılabilmeleri için madde orta-
mı gereken dalgalardır. Yay, su,
ses ve deprem dalgaları meka-
nik dalgadır.
Elektromanyetik Dalgalar
Yayılabilmeleri için maddesel or-
tam gerekmeyen dalgalardır. Gö-
2.  Ses dalgaları 5. I. Enine dalgalardır. rünür ışık, cep telefonu, TV ve
 Yay dalgaları radyo sinyalleri, X - ışınları bazı
Prf Yayınları
II. Işık hızıyla yayılır.

elektromanyetik dalgadır.
 Deprem dalgaları III. Enerji taşırlar.
 Görünür ışık Yukarıdakilerden hangileri elektromanyetik dalga-
 Su dalgaları ların özelliğidir?
Enine Dalgalar
Yukarıdakilerden kaç tanesi mekanik dalgadır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Titreşim doğrultusu ile yayılma
doğrultusu birbirine dik olan dal-
A) Bir B) İki C) Üç D) Dört E) Beş D) II ve III E) I, II ve III
galardır.

Elektromanyetik dalgalar enine

dalgalardır.
6. Esnek yaylarda oluşturulmuş K, L, M dalgalarının bi-

rer noktasının titreşim yönü şekildeki gibidir.
3. I. Dalgalar yayılma ortamına göre, mekanik ve elekt- Not
romanyetik dalgalar olmak üzere ikiye ayrılır.
Enine dalgalarda dalga ortam bo-
II. Dalgalar titreşim ve yayılma doğrultusunun duru- yunca ilerlerken dalga üzerinde-

muna göre, enine ve boyuna dalgalar olmak üze- ki her bir nokta ilerleme yönüne
dik olarak aşağı - yukarı titreşir.
re ikiye ayrılır.
III. Işık dalgaları, mekanik ve enine dalgalardır.
Buna göre, bu atmalardan hangileri +x yönünde
Yargılarından hangileri doğrudur? ilerlemektedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L

D) II ve III E) I, II ve III D) K ve M E) K, L ve M
1-E 2-D 3-C 4-A 5-E 6-B
257
DALGALARIN TEMEL DEĞİŞKENLERİ
7. Eşit sürede oluşturulmuş aynı cins K, L, M, N dalga- 10. Bir dalga kaynağı, dakikada 30 dalga ürettiğine gö-
larının görünümü şekildeki gibidir. re, bu dalgaların;
l. Frekansı 0,5 Hz'dir.
Boyuna Dalgalar ll. Periyodu 2 s'dir.

lll. Genliği 60 cm'dir.
Titreşim doğrultusu ile yayılma
doğrultusu aynı olan dalgalardır. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız lI C) l ve lI
D) I ve Ill E) II ve lll
Ses dalgaları boyuna dalgalardır.
Not Buna göre,
I. K ile N'nin dalga boyları eşittir.

II. Frekansı en büyük olan M'dir.
III. Dalga boyu en büyük olan L'dir.
IV. Genliği en küçük olan N'dir.

İpin en üst noktaları dalga tepe-
si, en alt noktaları dalga çuku-
rudur. İki dalga tepesi ya da iki
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III 11. Esnek bir ortamda üretilen mekanik dalgaların dalga
dalga çukuru arasındaki kısım bir
tam dalgadır.
boyu l, her bir dalganın taşıdığı enerji E'dir.
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
Prf Yayınları Dalga kaynağın frekansı ile dalgaların genliği artı-
rıldığında l ve E için ne söylenebilir?
Periyodik Dalgalar
Dalgalar özdeş olarak, eşit zaman l E
aralıklarında üretilmiş ise bu tür dal- A) Azalır Azalır
galara periyodik dalgalar denir.
B) Azalır Artar
Periyot 8. Dalgalarla ilgili,
C) Artar Azalır
Bir tam dalganın oluşması için I. Birim zamanda oluşturulan dalga sayısına frekans D) Değişmez Değişmez
geçen süredir. T ile gösterilir. SI denir.
E) Artar Azalır
birim sisteminde birimi saniyedir. II. Bir dalganın oluşması için geçen süreye periyot
denir.
Frekans
III. Periyot ile frekansın çarpımı daima 1'e eşittir.
Birim zamanda oluşturulan dal-
ga sayısına denir. f ile gösterilir. yargılarından hangileri doğrudur?
SI birim sisteminde birimi (sani-
ye)–1 ya da hertz’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Periyot (T) ile frekans (f) arasında
T ⋅ f = 1 bağıntısı vardır.
Dalga Boyu
Bir dalganın bir periyotluk za-
manda aldığı yoldur. Ardışık iki 12.
dalga tepesi ve ardışık iki dalga
çukuru arasındaki uzaklığa eşit-

tir. λ ile gösterilir. SI birim siste- 9. Periyodik olarak üretilmiş dalgalarda, üçüncü dalga
minde birimi metredir.
çukuru ile yedinci dalga çukuru arası 32 cm'dir.

Buna göre, üçüncü dalga çukuru ile beşinci dalga Şekildeki periyodik dalgaların dalga boyu kaç
çukuru arası uzaklık kaç cm'dir? cm'dir?
A) 16 B) 20 C) 24 D) 26 E) 28 A) 6 B) 10 C) 12 D) 20 E) 24

7-E 8-E 9-A 10-C 11-B 12-B
258
Ünite 9
DALGALARIN TEMEL DEĞİŞKENLERİ Test - 2
1. Dalgalarla ilgili; 4. Aynı ortamda yayılan, aynı tür iki dalgaya ait aşa-
ğıdaki niceliklerden hangisi kesinlikle eşittir?
l. Periyot, kaynağa bağlıdır.
ll. Hız, ortama bağlıdır. A) Genlik B) Frekans C) Sürat
lll. Genlik, kaynağa bağlıdır.
D) Dalga boyu E) Periyot Dalgaların Hızı
yargılarından hangileri doğrudur? Dalgaların hızı (v), aşağıdaki ba-
ğıntı ile hesaplanır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız lII
l
v = l⋅f ya da v=
D) I ve II E) I, II ve III T
Dalga boyu birimi “metre”, fre-

kans birimi s–1 alındığında hız bi-
rimi m/s olur.
5. Dalgalarla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangi-

si yanlıştır?
Uyarı
A) Bir dalganın tepe ya da çukur noktasının denge
Bütün dalgalarda, dalgaların
konumuna olan uzaklığına genlik denir.
hızı, ortama bağlıdır. Ortam
B) Dalgaların genliği, dalga kaynağına bağlıdır. ya da ortamın özelliği değiş-
tiğinde hız da değişir.
2. Dalgalarla ilgili yapılan bir deneyde, dalgaların dalga C) Dalgaların genliği, onlara aktarılan enerji ile ilgili-
boyunun, ortamın özellikleri ile ilişkisi araştırılmıştır. dir. Bütün dalgalarda, dalgaların
frekansı ve periyodu dalgayı
Buna göre, yapılan deneyde; D) Aynı ortamda yayılan aynı cins iki dalgadan, gen-
üreten kaynağa bağlıdır.
liği büyük olanın hızı da büyüktür.
l. Kaynağın, frekansı ve titreşim genliği sabit tutu- Ortam değiştiren bir dalga-
E) Aynı cins iki dalgadan enerjisi büyük olanın gen-
Prf Yayınları
lan değişkendir. nın frekansı ve periyodu de-

liği daha büyüktür.
ğişmez.
ll. Ortamın özellikleri, bağımsız değişkendir.
lll. Dalgaların yayılma hızı, bağımlı değişkendir. v = l ⋅ f bağıntısında v deği-
şirse l değişir. v ile l doğru
yargılarından hangileri doğrudur? orantılıdır.
v = l⋅f bağıntısında f değişir-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız lII se l değişir. f ile l ters oran-
D) I ve II E) I, II ve III tılıdır.
6. Ok yönünde ilerleyen bir dalganın görünümü şekilde-

ki gibidir.
Genlik

Tepe ve çukur noktalarının den-
ge konumuna olan uzaklığına
genlik denir. r ile gösterilir.

3. Gergin türdeş bir yayda oluşturulmuş iki atmanın üze- Buna göre, dalgalar ilerledikçe, dalgaya ait;
rinde birer noktanın titreşim yönleri şekildeki gibidir.
I. enerjisi,
Genlik, dalgaya aktarılan enerji
II. dalga boyu, ile orantılıdır.
III. genlik
Buna göre, atmaların aşağıda verilen niceliklerin- niceliklerinden hangileri azalmaktadır?

den hangisi kesinlikle eşittir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Sürat B) Genlik C) Genişlik A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Hareket yönü E) Oluşturulma süresi D) I ve III E) I, II ve III

1-E 2-D 3-A 4-C 5-D 6-D
259
DALGALARIN TEMEL DEĞİŞKENLERİ
7. Aynı ortamda oluşturulmuş, aynı tür K ve L dalgaları- 10. Dalga kaynağının ürettiği periyodik dalgaların hızı
nın görünümü şekildeki gibidir. 5 cm/s'dir.

Bu dalgaların 1. tepesi ile 4. tepesi arasındaki uzak-
lık 30 cm olduğuna göre, dalgaların periyodu kaç
Örnek:
s'dir?
Özellikleri her yerinde aynı olan
esnek yayda art arda oluşturulan A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
K, L dalgalarının görünümü şekil-
Dalgaların frekansları sırasıyla fK, fL olduğuna gö-
deki gibidir.
f
re, K oranı kaçtır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
fL

1
A) B) 1 C) 1 D) 2 E) 4
4 2
Buna göre,
I. K'nın oluşması için geçen sü-

re L'ninkinden fazladır. 11. Aynı sürede üretilen K ve L dalgaları şekildeki gibidir.
II. K'nın oluşması için harcanan
enerji L'ninkinden azdır.
III. K'nın ilerleme hızı L'ninkinden

8. Gergin bir yayda, doğrusal olarak ilerleyen bir atma
büyüktür.
oluşturulmuştur.
yargılardan hangileri doğru-
dur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) Yalnız, atma üzerindeki bir noktanın anlık titreşim
yönü bilindiğine göre, atmanın;
Prf Yayınları Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış-
A) Yalnız I B) Yalnız II tır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
I. başaşağı ya da başyukarı olduğu,
II. ilerleme yönü, A) K, bir, L iki tam dalgadır.
E) I, II ve III
III. sürat B) K'nin periyodu L'nin periyodundan küçüktür.
durum ve niceliklerinden hangileri de bilinir? C) K ve L'nin dalga boyları eşittir.
Çözüm: D) K ve L'nin hızları farklıdır.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) K'nin genliği L'nin genliğinden büyüktür.
Aynı esnek ortamda oluşturulan
dalgaların dalga boyu, periyot D) I ve III E) II ve III
(oluşum süresi) ile doğru oran-
tılıdır. (I doğru)
Bir dalganın genliği ile dalganın

oluşması için harcanan enerji
doğru orantılıdır. (II doğru)
Aynı esnek ortamda ilerleyen dal-

gaların ilerleme hızları eşittir.
(III yanlış)
9. Periyodik dalgalarla ilgili yapılan bir deneyde ortamın
Cevap D
özellikleri sabit tutularak, dalga boyu yarıya indirilmiş- 12. Frekansları sırasıyla 2f ve f olan periyodik K ve L dal-
tir. gaları şekildeki gibidir.
Buna göre,
I. Dalgaların hızı sabit tutulan değişkendir.

II. Kaynağın titreşim frekansı iki katına çıkartılmıştır.
III. Kaynağın titreşim genliği değişmemiştir. K ve L dalgalarının yayılma hızları vK ve vL olduğu-
v
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? na göre, K oranı kaçtır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
vL

A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 4
D) I ve III E) II ve III 4 2
7-D 8-B 9-C 10-B 11-B 12-E
260
Ünite 9
YAY DALGALARI Test - 3
1. Özdeş yaylar F, 2F, 3F büyüklüğündeki kuvvetlerle ge- 4. Yapılan bir deneyde; eşit uzunluktaki, özdeş K, L yay-
rilerek bu yaylarda, şekildeki özdeş K, L, M atmaları ları F ve 2F kuvvetleriyle gerilerek, yaylarda şekildeki
oluşturulmuştur. gibi özdeş atmalar oluşturulmuştur.

YAY DALGALARI
Anlık olarak oluşturulan sarsıntı-
ya atma denir.

Buna göre,
Atmanın uç ve son kısmı arasın-
l. Deneyin bağımsız değişkeni, yayı geren kuvvettir. daki uzaklığa genişlik (a) denir.
Atmaların hızlarının büyüklüğü sırasıyla vK, vL, vM ll. Deneyin bağımlı değişkeni, atmanın hızıdır. Genişlik, dalga boyunun yarısı-
na eşittir.
olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? lll. Deneyin kontrol değişkeni yoktur.

A) vK > vL > vM B) vM > vL > vK yargılarından hangileri doğrudur?

C) vK = vL = vM D) vL > vK > vM A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) vM > vK = vL


2. Türdeş X ve Y yaylarının boy, kütle, yayı geren kuvvet
değerleri tabloda verilmiştir. 5. Sabit kuvvetle gerilmiş, ideal, türdeş bir yayda, sa-
bit frekansta titreşirken yayda l dalga boylu dalgalar Yay Dalgalarının Hızı
Kuvvet Kütle Boy oluşuyor. Yalnız kuvvet değiştirildiğinde ise 2l dalga
Yay dalgalarının hızı; yayı geren
X F 2m 8L
boylu dalgalar oluşuyor. kuvvete ve yayın boyca yoğun-
Prf Yayınları
Buna göre, luğuna bağlıdır. Yay dalgaları-

Y 2F m 2L
nın hızı, aşağıdaki bağıntı ile he-
I. Kuvvet dört katına çıkartılmıştır. sap edilir.
X yayında oluşturulan atmanın hızı vX, Y yayında
v II. Dalgaların hızı iki katına çıkmıştır.
oluşturulan atmanın hızı vY olduğuna göre X ora-
vY III. Dalgaların frekansı yarıya düşmüştür.

nı kaçtır?
A) ñ2 B) 1 C) ñ2 D) ñ3 E) 2
2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Boyca yoğunluk (m); yayın kütlesinin
(m), uzunluğuna (L) oranına eşittir.
3. Türdeş bir yaydan kesilmiş, farklı uzunluklardaki; K, m kilogram
m= ( )
L, M parçaları, eşit büyüklükteki F kuvvetleri ile geri- L metre
lerek, yaylarda şekildeki gibi özdeş atmalar oluşturul-
muştur. 6. Düzgün türdeş bir yayda oluşturulan dalganın yayıl- Boyca yoğunluğu küçük olan
ma hızı v, frekansı f'dir. yaylara ince ya da hafif yay, boy-

ca yoğunluğu büyük olan yay-
lara kalın ya da ağır yay denir.

Yay Dalgalarının
Yalnız, yayı geren kuvvetin büyüklüğü artırılırsa v

Yansıması

ve f için ne söylenebilir?
Yaylar ideal olarak düşünülür.
Atmaların yansıma sonrası da
Atmaların hızları sırasıyla vK, vL, vM olduğuna gö- v f
hızının büyüklüğünün ve genli-
re, bunlar arasındaki ilişki nedir? A) Artar Artar ğinin zamanla değişmediği ka-
B) Artar Değişmez bul edilir.
A) vK > vL > vM B) vK = vL = vM
C) Azalır Azalır Yansıma öncesi önde ilerleyen
C) vM > vL > vK D) vL > vK > vM nokta, yansıma sonrası da ön-
D) Değişmez Azalır
de ilerler.
E) vM > vK = vL E) Azalır Değişmez
1-B 2-B 3-B 4-C 5-C 6-B
261
YAY DALGALARI
7. 9. Eşit kuvvetlerle gerilmiş X, Y, Z yaylarının, K, M, P nok-

talarında t = 0 anında üretilen özdeş atmaların bir t
anında L, N, R noktalarından yansıdıktan sonraki gö-
rünümleri, kesikli çizgilerle gösterilmiştir.
Sabit Uçtan Yansıma
Sabit uca doğru ilerleyen, şekildeki atmanın bu
Sabit uca gelen atmalar bu uç-
uçtan yansıdıktan sonraki görünümü aşağıdaki-
tan ters dönerek yansır.
lerden hangisidir?

Buna göre,
I. L, sabit uçtur.
Serbest Uçtan Yansıma
II. N ve R serbest uçtur.
Serbest uca gelen atmalar bu uç- III. Boyca yoğunluğu en küçük olan, Z yayıdır.
tan ters dönmeden yansır.

Prf Yayınları A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Yansıma ve İletim
Uç uca eklenerek gerilmiş yay-
ların birinde oluşturulmuş atma,
ek yerine geldiğinde, iletilen ve 8. Sabit ve serbest uçlar arasında gerilmiş yayda, t = 0
yansıyan atma olarak iki atma- anında, M noktasının titreşim yönü verilen şekildeki
ya dönüşür.
dalga oluşturulmuştur.
Ağır yaydan hafif yaya geçişte 10. Bir öğrencinin, ideal sarmal yayların yansımasıyla il-
bağlantı noktası serbest uç gi-
gili defterine aldığı notlar aşağıdaki gibidir.
bi, hafif yaydan ağır yaya ge-
çişte bağlantı noktası sabit uç gi- 1. Sabit uçtan ters dönerek yansır.
bi davranır.
Dalga her iki engelden de birer kez yansıdıktan 2. Serbest uçtan ters dönmeden yansır.
Atmalar ağır yayda yavaş, hafif sonra dalganın K, L, M noktalarının titreşim yönleri 3. Sabit ya da serbest uçtan yansıdığında, genliği de-
yayda hızlı ilerler.
aşağıda verilenlerden hangisi gibi olur? ğişmez.
Baş yukarı gelen atma daima baş
4. Sabit ya da serbest uçtan yansıdığında, hızının bü-
yukarı, baş aşağı gelen atma da K L M
yüklüğü değişmez.
daima baş aşağı iletilir. Yani ileti-
len atma ters dönmez.
A) ↓ ↑ ↑ 5. Sabit uçtan yansıdığında genişliği azalır.
Gelen atmanın genliği, iletile-
B) ← ← ←
Buna göre, öğrencinin aldığı notlardan hangisi
ninkinden ve yansıyanınkinden C) ← ↑ ←
yanlıştır?
büyüktür. Yansıyan ve iletilenin D) ↑ ↓ ↑
genlikleri karşılaştırılamaz.
E) ↓ ↑ ↓ A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
7-D 8-D 9-E 10-E
262
Ünite 9
YAY DALGALARI Test - 4
1. Kalın X ve ince Y yaylarının uç uca eklenmesi ile oluş- 3. Uç uca eklenerek gerilmiş yayların birinde oluşturu-
turulmuş yay çiftleri F, 2F büyüklüğünde kuvvetlerle lan bir atma yayların ek yerinde, iletilen ve yansıyan
gerilerek şekildeki gibi özdeş K, L, M atmaları oluştu- olmak üzere iki atmaya dönüşmüştür.
rulmuştur. d1 < d2 dir.
Buna göre, yansıyan ve iletilen atmaların;
Hafif Yaydan Ağır Yaya
I. sürat, Gelen Atmalar

II. genlik,

III. genişlik

niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?



v1 = v2 > v3 a=b>c
r1 > r 2 ve r 1 > r3
Atmalarının duvara ulaşma süreleri sırasıyla tK, tL,
tM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? 4. Hafif ve ağır yaylar O noktasından birbirine eklenip di- İletilen atma daima ters dönme-
ğer uçlarından sabit kuvvetle gerilerek hafif yayda şe- den iletilir, yansıyan atma daima
A) tK > tM > tL B) tK = tM > tL ters dönerek yansır.
kildeki gibi ilerleyen baş yukarı atma oluşturulmuştur.
C) tK > tL > tM D) tM > tK > tL

E) tK = tL > tM

Buna göre,
Prf Yayınları
I. Ağır yaya iletilen atma baş aşağıdır.

II. Ağır yaya iletilen atmanın genliği gelen atmanın
genliğinden küçüktür.
III. Yansıyan atmanın sürati, gelen atmanın süratine
eşittir.
Ağır Yaydan Hafif Yaya
Gelen Atmalar
2. Şekil - I'deki gibi O noktasından birbirine bağlı P ve R
yaylarından P yayında bir atma oluşturuluyor. Bir sü-
re sonra bu atmanın iletilen ve yansıyanı Şekil - II'de-
ki gibi oluyor. D) II ve III E) I, II ve III

5. Kalınlıkları arasında K < L < M ilişkisi olan K, L, M
v1 = v2 < v3 a=b<c
yayları uç uca eklenip, F kuvvetiyle şekildeki gibi ge-
r1 > r 2 ve r 1 > r3
rilmiştir. K'de oluşturulan bir atma L ve M ye iletiliyor.
İletilen atma daima ters dönme-
Buna göre,

den iletilir, yansıyan atma daima
I. Gelen atma baş yukarıdır. ters dönmeden yansır.
II. P yayı kalın, R yayı incedir. Atmaların K, L, M'deki hızlarının büyüklüğü sıra-
III. İletilen atmanın genişliği gelen atmanınkinden bü- sıyla vK, vL , vM olduğuna göre, bunlar arasında-
yüktür. ki ilişki nedir?

A) vK > vL > vM B) vM > vL > vK
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) vK = vL = vM D) vL > vK > vM
D) I ve III E) I, II ve III E) vM > vK = vL

1-D 2-E 3-D 4-D 5-A
263
YAY DALGALARI
6. Genlikleri 2 cm ve 5 cm olan baş yukarı iki atma, şe- 9. Sabit ve serbest uçlar arasında gerilmiş ideal yayda
kildeki gibi birbirine doğru hareket etmektedir. şekildeki gibi oluşturulduğu varsayılan dalga, ok yö-
nünde ilerlemektedir.
Yay Dalgalarında Girişim

Atmaların üst üste gelmesine girişim,
bu esnada oluşturdukları atmaya da
bileşke atma, denir. Buna göre, atmalar üst üste bindiğinde oluşan bi-
Girişim olayında ortaya çıkan leşke atmanın genliği kaç cm olur?
Bu dalganın K noktası serbest uca ilk kez geldi-
görüntü geçicidir. Daha sonra
ğinde, dalganın görünümü aşağıdakilerden han-
dalgalar birbiri içinden geçerek A) 2 B) 3 C) 5 D) 7 E) 8
hareketlerine devam eder. Dal- gisi gibi olması beklenir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
gaların hızları, genlikleri ve ha-
reket yönleri bu karşılaşmadan
etkilenmez.

7. Türdeş bir yay üzerinde oluşturulmuş X ve Y atmala-
rının genlik ve genişlikleri şekildeki gibidir.

Buna göre,

I. Atmaların süratleri eşittir.
Prf Yayınları

II. X’in taşıdığı enerji Y’nin taşıdığı enerjiden küçük- 10. Serbest uçlar arasına gerilmiş esnek yayda oluştu-
tür. rulmuş periyodik dalgalar uçlara doğru şekildeki gibi
III. X’in oluşturulması için geçen süre, Y’nin oluştu- ilerliyor.
rulması için geçen süreden küçüktür.
Bileşke atmanın herhangi bir yargılarından hangileri doğrudur?
noktasının uzanımı, bileşke at-
mayı oluşturan atmaların aynı A) Yalnız I B) l ve II C) I ve Ill
hizadaki uzanımlarının cebirsel Atmalar t sürede 1 bölme ilerlediğine göre, şekil-
toplamına eşit olur. D) lI ve Ill E) l, II ve III deki konumdan itibaren kaç t süre sonra birbirini
tamamen sönümler? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) 5 B) 5,5 C) 6 D) 6,5 E) 7
11 8. Şekildeki gibi ilerleyen atma-

yı, aşağıda ilerleme yönleri ve-
Zıt yönde ilerleyen atmalardan
serbest uca gelen ters dönme-
rilmiş atmalardan hangisi sö- 11. Serbest ve sabit uçlar arasında gerilmiş yayda oluş-
den, sabit uca gelen de ters dö- nümleyebilir? turulan ve ok yönlerinde ilerleyen özdeş atmalar bir
nerek yansır. saniyede bir bölme yol alıyor.

Atmalar yansıdıktan sonra bi-
ri baş yukarı, diğeri baş aşağı-

ya yansır.
Atmalar özdeş olduğu için karşı-
laştıkları yerde birbirini sönümler. Atmalar şekildeki konumlarından geçtikten kaç sa-
Atmalar şekildeki konumlarından niye sonra birbirlerini ilk kez tamamen sönümler?
itibaren 7t süre karşılaşırlar. (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Cevap C
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
6-D 7-B 8-B 9-D 10-C 11-C
264
Ünite 9
SU DALGALARI Test - 5
1. Bir dalga leğeninde oluşturulan dalgaların dalga 4. Su dalgaları ile ilgili verilen aşağıdaki ifadelerden
boyunu; hangisi doğru olmayabilir?
I. Su derinliği
A) Enine ve boyuna dalgalardır.
II. Kaynağın periyodu SU DALGALARI
B) Mekanik dalgalardır.
III. Kaynağın titreşim genliği Su dalgaları hem enine hem bo-
C) Enerji taşırlar.
niceliklerinden hangileri etkiler? yuna dalga özelliğini aynı anda
D) Genliği büyük olanın hızı da büyüktür.
gösterir.
E) Hızları, su derinliğinden etkilenir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Su dalgalarının temel nicelikleri,
su dalgalarının enine dalga özel-
D) II ve III E) I, II ve III liğine göre tanımlanmıştır.

5. Bir dalga leğeninde sabit hızla yayılan dalgaların dal-
ga boyu λ'dır. Doğrusal Su Dalgaları
Buna göre,
2. 10 s–1 frekanslı dalgalar üreten kaynağın oluşturdu- I. Kaynağın periyodu artırılırsa dalga boyu artar.
ğu periyodik dalgaların tepelerinin görünümü şekil- II. Kaynağın frekansı artırılırsa dalga boyu artar.
deki gibidir. III. Kaynağın titreşim genliği artırılırsa dalga boyu aza-
lır.

Dairesel Su Dalgaları
Prf Yayınları


Buna göre, dalgaların yayılma hızı kaç cm/s'dir?

A) 10 B) 50 C) 100 D) 150 E) 200

Su dalgalarında dalgaların ya-
6. Dalga kaynağının bir dalga leğeninde ürettiği periyo- yılma doğrultusu, dalga tepele-
dik, doğrusal su dalgaların üstten görünümü şekilde- rine diktir.
ki gibidir.

3. Su dalgalarının yayılma hızının su derinliği ile olan Su Dalgalarının Hızı
ilişkisini araştırmak isteyen bir grup öğrenci, bu- Su dalgalarının hızı (v) da, bütün
nun için yapacağı deneyde, dalgalarda olduğu gibi aşağıda-
Buna göre, ki bağıntılarla hesaplanır.
I. Kaynağın periyodunu, sabit tutulan değişken ola-
rak belirlemelidir. I. Kaynaktan uzaklaştıkça su derinliği azalmaktadır. l
v = l⋅ f ; v=
T
II. Su derinliğini, bağımsız değişken olarak belirle- II. Kaynaktan uzaklaştıkça dalgaların hızı azalmak-
Su dalgalarının hızı ortama bağ-
melidir. tadır.
lıdır. Dalgaların derin ortamdaki
III. Değişkenlere bağlı olarak deneyi tekrarlayıp, dal- III. Kaynaktan uzaklaştıkça dalgaların frekansı art- hızı, sığ ortamdaki hızından bü-
ga hızlarını ölçmelidir. maktadır. yüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? vderin > vsığ
Periyot ve frekans kaynağa bağ-

lıdır. Bağıntıya göre, hız arttığın-
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III da dalga boyu da artar.
1-C 2-C 3-E 4-D 5-A 6-C
265
SU DALGALARI
7. Stroboskopla bakılan periyodik doğrusal su dalgala- 10. Sabit derinlikteki bir dalga leğeninde oluşturulan doğ-
rı gerçek dalga boyunda ve duruyormuş gibi görül- rusal su dalgasının düzlem engelden yansıması şekil-
mektedir. deki gibidir.
Buna göre,
Stroboskop

Su dalgalarının periyodunu ölç-
I. Stroboskobun her bir aralığında, ardışık dalga te-
peleri gözlenmektedir.
meye yarayan alettir.

II. Stroboskobun frekansı yavaş yavaş artırılmaya
başlandığında dalgalar geriye gidiyormuş gibi gö- Dalganın engelden yansıma açısı q, yansıdıktan
rülür. sonraki hızı v olduğuna göre, dalga leğenindeki

III. Stroboskobun frekansı yavaş yavaş azaltılmaya su daha derin olsaydı q ve v için ne söylenebilirdi?
başlandığında dalgalar hızlanıyormuş gibi görü-
lür. q v
yargılarından hangileri doğrudur? A) Değişmezdi Artardı

B) Artardı Artardı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Değişmezdi Değişmezdi
Stroboskop döndürülürken her
bir yarıkla, ardışık dalga tepele- D) II ve III E) I, II ve III D) Azalırdı Değişmezdi
ri aynı anda geçtiğinde, dalga-
E) Azalırdı Artardı
lar duruyormuş gibi görülür ve
ölçülen dalga boyu, dalgaların
8. Doğrusal engelden şekil-
gerçek dalga boyuna eşittir. Bu
deki gibi yansıyan su dal-

durumda dalgaların frekansı, pe-

gası engele aşağıdakiler-
riyodu, hızı gibi değerler hesap-
den hangisi gibi gelmiştir?
lanabilir.

Prf Yayınları
Su Dalgalarında Yansıma

Su dalgalarının yansıması, ışığın
yansımasına benzer.

Gelme açısı; gelen dalganın ya-

yılma doğrultusunun yüzey nor-
11. Sabit derinlikteki dalga leğenin-
mali ile yaptığı açıdır.
de oluşturulmuş doğrusal dalga-

Yansıma açısı; yansıyan dalgaya ait K - O - L dalga tepesi şekil-

nın yayılma doğrultusunun yüzey deki gibi ilerlemektedir.

normali ile yaptığı açıdır.

Dalga, I engelinden tamamen
Ayrıca gelen ve yansıyan dalga
tepelerinin engelle yaptığı açı-
yansıyıp, O noktası II engeli
lar da gelme ve yansıma açıla- üzerine geldiğinde dalganın gö-
rına eşittir. 9. Doğrusal K - L su dalgası- rünümü aşağıdakilerden hangi-

nın düz engellerden yansı- si gibi olur?

Düzlem Engelden Yansıma maları şekildeki gibidir.

Buna göre, yansıyan dal-

gaların 1, 2 ve 3 ile belir-

tilen uçları K ve L uçların-

dan hangisidir?

1 2 3

A) K L L

B) K L K
C) K K L
i; gelme açısı, r; yansıma açısıdır. D) L L K
i = r’ dir.
E) L K L
7-E 8-B 9-A 10-A 11-B
266
Ünite 9
1. Derinliği sabit bir dalga leğeninde şekildeki gibi iler- 3. Şekildeki, sabit derinlikte su bulunan dalga leğenin-
leyen doğrusal X dalgası oluşturuluyor. de üretilen periyodik doğrusal dalgalar çukur engel-
den yansıdıktan sonra M noktasında odaklanıyor.

Not

Yansıma sonucu; sürat, dalga

boyu, frekans, periyot değerle-
ri değişmez.

Buna göre, leğendeki suyun derinliği iki kat daha
fazla olsaydı engelden yansıyan dalgalar nerede Uyarı
Bu dalga; K, L, M doğrusal engellerden yansıdık-
odaklanırdı? (Noktalar eşit aralıklıdır.) Engele önce çarpan nokta,
tan sonra verilen konumlardan hangisinde bulu-
engelden önce yansır.
nabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) L noktasında B) M noktasında
Yansıma anında yansıyan ve
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 C) P noktasında D) L - M arasında gelen kısımların engelle yap-
tığı açılar eşittir.
E) M - N arasında

2. Sabit derinlikli bir dalga leğeninde oluşturulan doğru- Dairesel Dalgaların

sal KL atması şekildeki gibi ilerlemektedir. Yansıması
Prf Yayınları
Doğrusal engele gelen dairesel

su dalgaları, engelin arkasında-
ki bir noktadan yayılıyormuş gi-

bi yansır. Gelen ve yansıyan dal-

gaların merkezlerinin (M1 ve M2)
engele uzaklıkları eşittir.

4. Şekildeki parabolik engelin eğrilik merkezi KL doğru-

Atmanın K ucu, şekildeki konumdan itibaren t sü- su üzerindedir. KL doğrusu üzerine yerleştirilmiş nok-

re sonra O noktasına geldiğine göre, şekildeki ko- tasal dalga kaynağından yayılan dairesel dalgalar pa-

numdan itibaren 3t süre sonra atmanın görünümü rabolik engelden yansımaktadır.


Küresel Engellerden Yansıma
Buna göre, yansıyan dalgaların görünümü; Su dalgalarının küresel engeller-
den yansıması, ışığın küresel ay-
nalardan yansımasına benzer.

yukarıda verilenlerden hangileri olabilir?
Çukur engelden yansıyan doğru-
sal su dalgaları odaklanır, odak-
tan sonra tekrar dağılır.

1-A 2-A 3-B 4-E
267
SU DALGALARI
5. Sabit derinlikteki dalga leğeninde, O noktasında üre- 7. A: Çukur engele gelen doğrusal dalgalar
tilen dairesel dalgalar K engelinden yansıyınca doğ- B: Çukur engele gelen dairesel dalgalar
rusal hale gelirken, L engelinden yansıyanlar O nok-
C: Düz engele gelen doğrusal dalgalar
tasında odaklanıyor.
Yukarıdaki dalgaların yansıyanları ile ilgili;

I. A, dairesel olarak yansır.
II. B, doğrusal olarak yansır.

III. C, doğrusal olarak yansır.

Buna göre,
Çukur engelin odağında oluşturulan A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
I. O noktası K'nin odak noktasıdır.
dairesel dalgalar, engelden doğrusal
II. O noktası L'nin eğrilik merkezidir. D) I ve III E) II ve III
olarak yansır.
III. K'den ilk yansıyan dalgalar L'den de yansıdıktan
sonra O'da odaklanır.

8. Sabit derinlikte su bulunan bir dalga leğeninde, oluş-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II turulmuş K - L dalgası çukur engele doğru şekildeki
gibi ilerlemektedir.

6. Derinliği her yerde aynı olan dalga leğenine şekilde- Prf Yayınları
Tümsek engelden yansıyan doğrusal
ki gibi yerleştirilen parabolik engele, K noktasından
su dalgaları, uzantıları odaktan geçe-
gönderilen dairesel su dalgaları engelden doğrusal
cek şekilde yansır.
olarak yansımaktadır.
Dalga engelden yansıdıktan sonra;
I. Eğriselleşir.
II. K - L arası mesafe önce azalır sonra sürekli artar.

Uyarı
III. Sürati değişmez.
Dalgaların yayılma doğrultuları yargılarından hangileri doğrudur?
dalga tepelerine dik olduğu için,
doğrusal su dalgaları, “paralel
Dairesel dalgalar L noktasından gönderildiğinde, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ışınlar"a, çembersel su dalgala-
aşağıdakilerden hangisi gibi yansımaya uğrar?
rı da "noktasal kaynaktan çıkan D) I ve III E) I, II ve III
(Noktalar eşit aralıklıdır.)
ışınlar"a benzer.

9. Bir dalga leğeninde oluşturulan dalgaların dalga te-
6 peleri arasındaki uzaklık kaynaktan uzaklaştıkça azal-
maktadır.
K'den gelen dairesel dalgalar

yansıdıktan sonra doğrusal ha- Bu durum;

le geldiği için K, çukur engelin

odağıdır.
I. Kaynak frekansının azalması
II. Kaynak periyodunun artması
Noktalar arası uzaklıklar eşit oldu-
ğu için L'de engelin merkezidir. III. Yayılma doğrultusunda derinliğin azalması
L'de oluşturulan dairesel dalgalar verilenlerinden hangilerinin bir sonucu olabilir?
yine L'de odaklanır. Sonra tekrar
açılarak yayılır.
Cevap B
5-C 6-B 7-D 8-E 9-C
268
Ünite 9
1. X ve Y ortamlarından oluşan dalga leğeninde doğru- 3. Derin ortamda ilerleyen periyodik doğrusal su dal-
sal su dalgasının X'ten Y'ye geçişi şekildeki gibidir. gaları, sığ ortama girdiğinde;
I. Dalga boyu

II. İlerleme doğrultusu Su Dalgalarının Kırılması

III. Frekansı Su dalgalarının bir ortamdan
başka bir ortama geçerken hız-
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişmez?
ları ve hareket doğrultularının de-
ğişmesine kırılma denir.
Buna göre; Gelen dalgaların dalga tepesi-
D) I ve III E) II ve III nin, ortamları ayıran doğrultu ile
I. X ortamı Y ortamından derindir.
yaptığı açıya gelme açısı (i) kırı-
II. Dalganın Y'deki hızı X'teki hızından büyüktür. lan dalgaların dalga tepesinin,
III. Dalganın kırılma açısı, gelme açısından büyüktür. ortamları ayıran doğrultu ile yap-
tığı açıya kırılma açısı (r) denir.

4. Üsten görünümü verilen; K, L ve M bölgelerinden olu-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II şan dalga leğeninin K bölgesinde oluşturulan doğru-

D) I ve III E) II ve III sal dalgaların M bölgesinde ilerleyişi şekildeki gibidir.

Derin ortamdan sığ ortama geçen
dalgalar normale yaklaşarak kırılır.
i > r 'dir.
Dalgaların K, L, M bölgelerindeki dalga boyları sı-
Prf Yayınları

rasıyla λK, λL, λM olduğuna göre, bunlar arasında-
ki ilişki nedir?

A) λK < λL < λM B) λM < λL < λK

C) λL < λK < λM D)
λL < λK = λM
E) λK = λM < λL Sığ ortamdan derin ortama geçen

dalgalar normalden uzaklaşarak kırılır.
2. K, L ortamlarından oluşan dalga leğeninde üretilen
i < r 'dir.
sabit periyotlu doğrusal periyodik dalgaların görünü-
mü şekildeki gibidir. vderin lderin
=
vsığ lsığ
5. Derinlikleri hX, hY ve hZ olan X, Y, Z ortamlarından olu-
şan dalga leğeninde, X ortamında oluşturulan doğru- Uyarı
sal su dalgalarının bu ortamlarda izlediği yol şekilde-
ki gibidir. Derin ortamda hız ve dalga boyu,
sığ ortama göre daha büyüktür.
vderin > vsığ ; lderin > lsığ

Buna göre,
Not
I. Dalgaların K deki hızı L'deki hızından büyüktür.
II. Dalgaların K'deki dalga boyu L'deki dalga boyun- Ortam değiştiren dalgala-
rın frekans ve periyodu de-
dan büyüktür.
ğişmez.
III. Dalgaların K ve L'deki frekansları eşittir. Buna göre; hX, hY, hZ arasındaki ilişki nedir?
Ayırıcı yüzeye dik doğrultu-
yargılarından hangileri doğrudur? da gelen dalgalar ortam de-
A) hZ < hY < hX B) hY < hZ < hX
ğiştirdiğinde doğrultuları de-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) hX < hZ < hY D) hY < hX < hZ ğişmez. Dalga boyu ve hızı
değişir.
D) I ve III E) I, II ve III E) hX < hY < hZ
1-E 2-E 3-C 4-D 5-A
269
SU DALGALARI
6. Bir dalga leğeninde, X ortamından Y ortamına geçen 8. Doğrusal bir su dalgasının X, Y ve Z ortamlarında iler-
bir doğrusal atmanın t = 0 anındaki durumu şekilde- leyişi şekildeki gibidir.
ki gibidir.

Örnek:

Sabit derinlikteki bir dalga leğe-

ninde, doğrusal dalga kaynağı ile

periyodik dalgalar üretilmektedir.

Dalga leğenine düzenli olarak
su ilave edilirse dalgaların;
Dalga tepelerinin arakesit ile yaptığı açılar q ve a
Ortamların derinlikleri sırasıyla hX, hY ve hZ oldu-
I. yayılma hızı, olduğuna göre,
ğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
II. dalga boyu,
I. q: gelme açısı, a: kırılma açısıdır.
III. frekansı
II. X ortamından Y ortamına geçen dalgalar "q – a" A) hX = hY = hZ B) hZ > hX > hY
niceliklerinden hangileri artar? kadar sapmaya uğramıştır. C) hX > hY > hZ D) hX = hZ > hY
A) Yalnız I B) Yalnız II III. Y ortamının, X ortamına göre kırma indisi 1 den
E) hX > hZ > hY
küçüktür.
E) I, II ve III yorumlarından hangileri doğrudur?
Çözüm: A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Dalgaların hızı ortamın özellikle- D) I ve III E) II ve III

rine bağlıdır. Kaynağa bağlı de-
ğildir. Prf Yayınları
Su derinliği arttıkça dalgaların hı-
zı artar. (I doğru)
v = l⋅f
bağıntısına göre, hız ile dalga bo-

yu doğru orantılıdır. Hız arttığı için
dalga boyu da artar. (II doğru)
Frekans kaynağa bağlıdır. Orta-

mın özelliklerinin değişmesi, fre- 7. Ali, yaptığı deneyde sabit derinlikteki dalga leğenin- 9. Bir dalga leğeninde, sabit periyotlu bir dalga kayna-
kansı değiştirmez. (III yanlış) de, dalga kaynağının frekansını değiştirerek ölçüm- ğının oluşturduğu periyodik doğrusal dalgaların yan-
ler yapıyor ve ölçümlerden elde ettiği verileri kullana- dan görünümü şekildeki gibidir.
Cevap C
rak aşağıdaki grafiği çiziyor.

7

v = l∙ f bağıntısına göre, grafik- Buna göre, dalga leğeninin içindeki engel aşağıda-
teki dalga boyu ve buna karşılık kilerden hangisi gibi olabilir? (Şekil ölçekli çizilmiştir.)
gelen frekans değerleri yerine ko-

nulursa dalgaların hızı bulunur.

Frekans; deneyi yapan tarafından

değiştirilen değişken olduğun-
Buna göre, bu deney sonunda, aşağıdakilerden
dan dolayı "bağımsız değişken"-
hangisi söylenemez?
dir. Buna bağlı olarak incelenen
değişken "bağımlı değişken"dir.
A) Dalgaların yayılma hızı 20 cm/s'dir.
Su derinliği sabit tutulan değiş-
B) Deneyin bağımlı değişkeni, dalga boyudur.
kendir. Su derinliği ile hız arasın-
daki bilgi doğru verilmiş olsa bi- C) Deneyin bağımsız değişkeni, kaynağın frekansı-
le bu bilginin bu deneyden elde dır.
edilip edilemediğine bakılması
D) Dalgaların yayılma hızı, su derinliği ile doğru oran-
gerekir. :)
tılıdır.
Cevap D
E) Dalga boyu ile frekans ters orantılıdır.
6-C 7-D 8-E 9-B
270
Ünite 9
SES DALGALARI Test - 8
1. Şekildeki düzenekte S anahtarı kapatıldığında devre- 4. Aynı yerde bulunan X ve Y kişilerinin aynı anda çıkar-
den akım geçerek zil ve lamba çalışmaya başlıyor. dığı sesler şekildeki gibi modellenmiştir.

SES DALGALARI
Titreşen cisimlerin, etrafındaki
havayı titreştirmesi ile oluşur.
Ses dalgaları, basınç dalgala-

Buna göre, rıdır.

I. X, bir kadın, Y de bir erkek olabilir.
Zilin sesi duyulmazken, lambanın yandığı gözleniyor. II. X'in çıkardığı ses, Y'nin çıkardığı sesten daha uzak-
Buna göre, tan işitilebilir.

III. X ve Y'ye eşit uzaklıkta bulunan bir gözlemci X ve
I. Ses dalgaları boşlukta yayılmaz.
Y'nin çıkardığı sesleri aynı anda işitir.
II. Elektromanyetik dalgalar boşlukta yayılır. Ses dalgası modelinde; tepe - çukur,
III. Ses dalgalarının hızı, ışık hızından küçüktür. dalga boyu ve genliğin gösterimi
çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Ses dalgaları üç boyutta yayılır.
Dalga tepeleri ve dalga çukurla-
D) I ve III E) I, II ve III rı eş merkezli küresel katman-
lar halinde genişleyerek yayılır.
D) I ve III E) I, II ve III Ses dalgaları boyuna dalgalardır.
5. Ali, bir borudan l, 2 l uzunluğunda kesilmiş parçala- Uyarı

rın uçlarına yatay olarak ayrı ayrı üfleyerek sesler üre-
Prf Yayınları
2. Özellikleri değiştirilebilir ses dalgaları ile ilgili; Taneciklerin titreşiminin birbiri-

tiyor.
ne iletilmesi ile yayılan ses dal-
I. Yüksekliği artırılırsa ses daha tiz (ince) olur. Buna göre, gaları (madde dalgaları) boşluk-
II. Daha çok molekül titreştirilirse ses daha kalın (pes) ta yayılamaz.
I. Kısa borudan çıkan ses, diğerinden daha ince (tiz)
olur. dir.
III. Frekansı artırılırsa sesin sürati artar. II. Her iki borudan çıkan seslerin şiddetleri aynıdır.
Frekans
yargılarından hangileri doğrudur? Birim zamandaki titreşim sayısı-
III. Kısa borudan çıkan sesin sürati, uzun borudan çı-
dır. Birimi s–1 ya da hertz (hz)’dir.
(Sesin yayıldığı ortam değişmiyor.) kan sesten daha küçüktür.
Not
Titreşen madde miktarı arttık-
D) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ça ses frekansı azalır.
Titreşim genliği, frekansını et-

kilemez.
Sesin frekansı arttıkça ses

3. Özellikleri değişmeyen bir ortamda, sabit ses kayna- incelir. İnce seslere tiz, kalın
ğından farklı uzaklıklarda iki gözlemci bulunmaktadır. seslere pes ses denir.
6. Ses dalgaları ile ilgili,
Bu kaynak sabit frekansta çalıştığında; Sesin yüksekliği; “sesin fre-
I. Bir uçağın çıkardığı sesin genliği otomobilin çıkar- kansı” anlamında kullanılır.
I. yükseklik, dığı sesinkinden büyüktür.
20000 Hz üzerindeki sesle-
II. şiddet, II. Bir ayının çıkardığı sesin yüksekliği, kedinin çıkar- re ultrasonik ses, 20 Hz’den
III. tını, dığı sesinkinden küçüktür. küçük seslere infrasonik ses
IV. sürat III. Bir serçenin çıkardığı sesin tınısı ile bir karganın adı verilir.
çıkardığı sesin tınısı aynıdır. İnsanların duyamadığı bir-

özelliklerinden hangileri bu iki gözlemci için fark-
çok sesi hayvanlar duyabi-
lı olur? yargılarından hangileri doğrudur? lir. Bu durum sesin frekansı
ile ilgilidir. İnsanlar 20 Hz ile
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 20000 Hz arasındaki sesle-
ri işitebilir.
D) II ve IV E) III ve IV D) I ve III E) II ve III
1-C 2-C 3-B 4-E 5-A 6-C
271
SES DALGALARI
7. I. Çocukların sesleri, büyüklerin seslerine göre, da- 10. Katı ve sıvı ortamlarda üretilmiş eşit frekanslı ses-
ha incedir. lerle ilgili;
II. İstanbul'daki gök gürlemesi, İstanbul'daki kişiler l Sıvı ortamda oluşturulan sesin hızı, katı ortamda
tarafından duyulurken, komşu illerdeki kişiler ta- oluşturulan sesin hızından küçüktür.
Genlik ve Ses Şiddeti rafından duyulamaz.
ll. Sıvı ortamda oluşturulan sesin dalga boyu, katı or-
Ses şiddeti, ses dalgasını oluştu- III. İnsanların duyamadığı bazı sesleri bir çok hayvan tamda oluşturulan sesin dalga boyundan küçük-
ran kaynağın bu dalgaya aktar- duyabilir. tür.
dığı enerjinin bir ölçüsüdür. Şid-
detli seslerin genliği büyüktür. Yukarıda verilen durumlar sesin hangi özelliğinin lll. Her iki sesin de periyotu eşittir.
bir sonucudur?
Kaynaktan uzaklaştıkça sesin yargılarından hangileri doğrudur?
şiddeti azalır.
Ses şiddeti birimi desibel (dB) I II III A) Yalnız I B) l ve II C) l ve IlI

dir. Desibelmetre ile ölçülür. A) Frekans Şiddet Şiddet D) lI ve lII E) I, II ve III
İnsan kulağının duyabileceği ses B) Frekans Şiddet Frekans
şiddeti sınırı 0 dB’dir.
C) Tını Frekans Şiddet
80 dB’lik bir ses 70 dB’den
10 kat, 60 dB’den 100 kat, 50 D) Şiddet Şiddet Şiddet
dB’den 1000 kat daha şiddetlidir. E) Tını Frekans Frekans 11. Demirden yapılmış K ve L çubuklarında sesin yayılma
süratinin farklı olduğu ölçülmüştür.
Not
Buna göre, ses süratinin farklı olması, K ve L'nin;
Uğultu
Düşük şiddetli, boğuk ve anlaşıl- I. sıcaklık,
maz seslere verilen addır. II. uzunluk,
Gürültü III. kesit alanı

Prf Yayınları
Genellikle büyük şiddetli, rahat- 8. Bir ses dalgasının aynı sıcaklıktaki çelik, tuzlu su niceliklerinden hangilerinin farklı olmasından kay-
sız edici seslere denir. ve hava ortamdaki yayılma hızları sırasıyla vç, vt, naklanmış olabilir?
vh olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Gürültü Kirliliği
İnsanların yaşamlarını olumsuz A) vç > vt > vh B) vt > vç > vh
etkileyen her türlü sese denir. D) I ya da III E) I ya da II ya da III
C) vh > vt > vç D) vç > vh > vt
Sesin Hızı E) vç = vt = vh
Ortamı oluşturan taneciklerin ya-

pısı ve sıcaklığı, ses dalgalarının
yayılma hızını etkiler.
12. Bir bağlamanın aynı büyüklükteki kuvvetlerle gerilmiş
K, L, M tellerinden elde edilen seslere ait frekans ve
Sesin; katı, sıvı ve gaz ortamlar-
dalga boyu değerlerinin bazıları tabloda verilmiştir.
daki hızları arasındaki ilişki
vkatı > vsıvı > vgaz dır.

9. Zeynep, çatal uzunluğu l olan bir diyapazona vurarak
sesler üretiyor. Bu durumda üretilen sesin frekansı f,
Uyarı dalga boyu l ve ilerleme hızı v dir.
Ortam sıcaklığının artması sesin Zeynep, çatal uzunluğu 1,5l olan başka bir diya-
hızını arttırır.
pazona aynı şiddette vurup sesler ürettiğinde f, l
Buna göre,
ve v için ne söylenebilir?
v = λ ⋅ f I. L telinden elde edilen sesin frekansı 4f'dir.
f l v
II. M telinden elde edilen sesin dalga boyu 4l'dır.
Dalgaların periyot ve frekansı A) Azalır Artar Değişmez
kaynağa bağlı olduğundan or- III. En ince ses, K telinden elde edilmiştir.
tam değiştiren sesin bu iki özel- B) Azalır Azalır Değişmez
liği değişmez. C) Artar Azalır Değişmez
Aynı ortamda oluşturulmuş, her D) Azalır Artar Artar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
çeşit sesin hızı eşittir.
E) Artar Artar Artar D) I ve III E) I, II ve III
7-B 8-A 9-A 10-E 11-A 12-C
272
Ünite 9
SES DALGALARI Test - 9
1. Bir konservatuvarda bilinen bir eserin notaları önce 4. Özdeş K, L diyapazonları şekildeki gibi yanyana ko-
piyano, daha sonrada kemanla seslendiriliyor. Kon- nulmuştur.
servatuvarın dışında bu sesleri dinleyen bir gözlemci
önceki sesin piyano, sonrakinin de keman sesi oldu-
ğunu söylüyor. Tını

Buna göre, bu gözlemcinin bu sonuca ulaşmasın- Bütün özellikleri aynı olan, farklı
kaynaklarla oluşturulmuş iki ses;
da seslere ait hangi niceliklerin farklı olması etki-
tını olarak ifade edilen sese ait
li olmuştur?
özelik ile ayırt edilir.
A) Şiddet B) Frekans C) Tını Yankı

Diyapazon tokmağı ile K'ya vurularak sesler üre- Ses dalgaları da diğer dalgalar
D) İlerleme hızı E) Genlik
tilirken, gibi bir engele çarptığında yan-
sıma yapar.
I. L diyapazonundan da ses elde edilir.
Yansıyan ses dalgalarının duyul-
II. K ve L'deki seslerin frekansları eşittir.
masına yankı denir.
III. K'nin çatalını elimizle tutarsak L'den bir süre daha
Ses, 0,1 saniyede 17 m lik bir
ses çıkar.
uzaklığa gidip, yansıyıp geri dön-
2. Aynı kalınlıktaki metallerden oluşturulmuş K ve L di- yargılarından hangileri doğrudur? düğünde ancak duyulur. Bundan
yapazonlarının yalnızca çatal uzunlukları farklıdır. daha kısa mesafelerden yansı-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yan sesler yankı oluşturamaz.
Aynı ortamdaki bu diyapazonlara bir çubukla vu-
rularak oluşturulan seslerin;
I. frekans, Ses Dalgalarında
Rezonans
II. tını,
Cisimlerin normal şartlarda çı-
Prf Yayınları
III. genlik,
kardığı sesin frekansına doğal
IV. sürat 5. Özdeş iki diyapazon kullanılarak, frekans denir.
niceliklerinden hangisi kesinlikle farklıdır? I. Doğal frekansta titreşim Yan yana bulunan iki diyapazon-
dan birinin titreşimi ile titreşme-
II. Rezonans
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ye başlayan ikinci diyapazonun
III. Zorlamalı titreşim yaptığı titreşim zorla titreşimdir.
D) I ve III E) II ve IV
olaylarından hangileri gerçekleştirilebilir? Bir cisme, doğal frekansında zor-
(Diyapazon: Ses dalgası üretmeye yarayan metalden ya- la titreşim yaptırılmasına rezo-
pılmış çatal çubuklardan oluşan laboratuvar malzemesi) nans denir.
Rezonans halindeki bir cismin tit-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II reşim genliği sürekli artar.
D) I ve III E) I, II ve III Rüzgar, doğal frekansında titre-

3. Ses dalgalarının özellikleri- şim yapan bir köprüye, eşit fre-
ni araştıran Şule, içlerinde- kanslı itmeler uygularsa köprü
ki su düzeyleri şekildeki gi- rezonansa girerek sürekli artan
bi verilen şişelerden K'nin genlik sonucu yıkılabilir.
ağız kısmına üfleyerek ses 6. Birbirine oldukça yakında olan özdeş diyapazon- Tıpta MR (manyetik rezonans)
üretiyor. lardan birine tokmakla vurulduğunda; cihazları ile vücuttaki hidrojen
atomları rezonansa geçirilerek
Daha sonra Şule L şişesine üfleyerek ses çıkardı- l Diyapazonlarda rezonans olayı gözlenir. dokular incelenebilmektedir.
ğında çıkan sesin K'ye göre,
II. Her iki diyapazonda da eşit süratle yayılan sesler
I. Frekansı daha büyük olur. oluşur.
Bilgi Damlası
II. İlerleme hızı daha küçük olur. IIl. Her iki diyapazon da eşit frekansta titreşir.
lV. Her iki diyapazon da eşit şiddette titreşir. Farabi’nin “ses” ile ilgili çalışma-
III. Tınısı farklı olur.
ları, ses mühendisliğinin temelle-
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğru olur? rinin atılmasını sağlamıştır. Müzik
aletlerinin geliştirilmesine katkı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) lI ve III C) l, II ve IlI sağlamıştır.
D) I ve III E) II ve III D) lI, III ve lV E) I, II, III ve IV

1-C 2-A 3-A 4-E 5-E 6-C
273
SES DALGALARI
7. Yankıyı azaltmak için; 10. Bir evde bulunan radyodan 80 dB, televizyondan ise
60 dB şiddetinde ses çıkmaktadır.
I. Duvarları sert ve düz plakalar ile kaplamak
II. Yerlere halı serip odaya eşya yerleştirmek Buna göre, radyodan çıkan ses şiddeti, televizyon-
dan çıkan sesin şiddetinin kaç katıdır?
III. Duvarları yumuşak ve pürüzlü plakalar ile kapla-
Ses Yalıtımı
mak
Ses dalgalarının, çarptığı yüzey- A) 3 B) 10 C) 15 D) 100 E) 150
2
ler tarafından yutulmasına sesin işlemlerinden hangileri yapılabilir?
soğrulması denir.
Ses dalgaları bir yüzeye çarptı-
ğında sesin bir kısmı yansır, bir D) I ve II E) II ve III
kısmı iletilir bir kısmı ise soğrulur.
Sesin ortamlar arasında iletimini

engellemek için yapılan işlemle-
re ses yalıtımı denir.
11. Binalar yapılırken ısı yalıtımı ile beraber ses yalıtımı da
Maddelerin sesi soğurma oranla- yapılmaktadır.
rı farklı farklıdır. Ses yalıtımında,
ses soğurma (yutma) katsayısı Ses yalıtımı yapılırken madde ile etkileşen sesin
büyük olan maddeler kullanılır. hangi özelliği azaltılmak istenmektedir?
Sesin yansıma ve soğrulma den-

8. Ses yalıtımında kullanılan farklı cins maddeden yapıl- A) Hız B) Frekans C) Şiddet
gesi ile ilgili uğraş alanına akus-
tik denir. mış malzemelerin ses soğurma katsayıları da farklıdır. D) Tını E) Periyot
Buna göre,
I. Ses soğurma katsayısı maddeler için ayırt edici

Prf Yayınları
Ses Dalgalarının özelliktir.

Kullanım Alanları II. Ses soğurma katsayısı aynı olan maddeler kesin-
Teknolojik araçların bazılarında likle aynı cins maddedir.
ses dalgalarının yansımasından III. Bütün maddelerin ses yalıtım özellikleri farklıdır.
yararlanılır.
yargılarından hangileri söylenebilir?
Sonar adı verilen sistemle de-
12. Ali'nin, aynı ortamda bulunan K ve L diyapazonlarına
niz tabanının haritası çıkarılabilir. ayrı ayrı vurduğunda oluşan ses dalgaları şekildeki
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IlI
gibi modellenmiştir.
Ultrason adı verilen araç sayesin-
de ses dalgaları kullanılarak in-
sanların iç organları incelenebilir.
Radarlarda kullanılan ses dalga-

ları ile oto yolda hareket eden
araçların hızları kontrol edilir.
Uçak ve gemilerdeki radar ci-
hazları ile geniş bir bölgede bu-
lunan varlıklar tespit edilebilir.
Altın, gümüş gibi takıların ve has-

tanelerde kullanılan tedavi araç-
larının dezenfekte edilmesinde 9. Ses dalgaları, Buna göre,
ses dalgaları kullanılabilir. I. Ali, K diyapazonuna, L'den daha küçük şiddette
I. hastanelerde kullanılan ultrason,
Sismik araçların oluşturduğu II. yer altındaki farklı tabakaların tespitinde kullanı- vurmuştur.
ses, yeraltındaki farklı tabakalar- lan sismik araç, II. K'nin çatal uzunluğu L'ninkinden kısadır.
dan yansır. Yansıyan ses ince-
III. balıkçılıkta kullanılan sonar III. K'den çıkan ses, L'ninkinden daha ince (tiz)'dir.
lenerek su, petrol, doğal gaz ve
madenlerin yeri tespit edilebilir. cihazlarından hangilerinde kullanılır? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III

7-E 8-A 9-E 10-D 11-C 12-E
274
Ünite 9
DEPREM DALGALARI Test - 10
1. Deprem ve deprem dalgalarıyla ilgili, 4. Bir deprem sırasında gözlenen sismik dalgalarla
ilgili;
I. Mekanik dalgalardır.
II. Volkanik hareketler sonucu da oluşabilir. I. Bir kısmı enine dalgalardır.
III. Depremin şiddeti, depremin büyüklüğüne bağlı II. Bir kısmı boyuna dalgalardır. DEPREM DALGALARI
değildir. III. Yerin farklı tabakalarında aynı sabit hızla yayılırlar. Yer kabuğunun içinde ani kaya
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? kırılmaları ile açığa çıkan enerji-
nin, dalgalar hâlinde yayılarak
yer sarsıntısı oluşturmasına dep-
rem denir. Deprem dalgalarına
D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) I, II ve III sismik dalgalar da denir.
Uğraş alanı deprem olan bilim

dalına sismoloji denir. Depreme
ait özellikleri tespit eden alete
sismograf denir. Deprem bilim-
cilere sismolog denir.
Deprem dalgaları mekanik dal-

galardır.
Deprem dalgaları enine ve bo-

yuna dalgalardır.
2. Depremle ilgili, Depremin yer altındaki gerçek-
I. Depremin büyüklüğü; depremin kaynağında açı- leştiği yere deprem odağı, dep-
ğa çıkan enerjinin bir ölçüsüdür. 5. Depremin şiddeti, remin odağına en yakın olan ve
sarsıntının en etkili olduğu yer-
II. Depremin şiddeti; depremin yapılar ve insanlar I. depremin büyüklüğü, yüzü bölgesine depremin mer-
üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür.
Prf Yayınları
II. odak derinliği, kez üssü denir.

III. İki ülkede aynı büyüklükteki depremin şiddetleri Oluşan büyük bir depremden
III. bölgedeki yapıların depreme karşı dayanıklılığı
de aynı olmalıdır. önce gerçekleşen, aynı merkez-
niceliklerinden hangilerine bağlıdır? li daha küçük sarsıntılara öncü
deprem, ana depremden daha
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III sonra gerçekleşen, aynı mer-
kezli sarsıntılara ise artçı dep-
D) II ve III E) I, II ve III rem denir.
Depremin Şiddeti
Binalara ve doğaya verdiği zarar-
lar gibi gözleme dayalı etkilerle,
odak derinliği, uzaklığı, depre-
3. Depremle ilgili, min ölçülen şiddeti göz önünde
bulundurularak uzmanlar tarafın-
I. Deprem dalgaları ulaştıkları her yerde daima yıkı-
6. Depremin büyüklüğü, dan belirlenir.
ma neden olur.
II. Depremlerin ne zaman ve nerede olacağı önce- I. kırılan plakanın yüzey alanı, Depremin Büyüklüğü
den bilinebilir. II. kayaçların birbirlerine göre bağıl olarak yer değiş- Deprem sırasında açığa çıkan
III. Gerekli tedbirler ile depremlerin şiddeti azaltılabi- tirmesi, enerjinin aletsel olarak ölçülme-
siyle ilgilidir. Herhangi bir dep-
lir. III. kırılan kayaçların esneklik özelliği
remin büyüklüğü Kandilli ra-
ifadelerinden hangileri doğrudur? niceliklerinden hangilerine bağlıdır? sathanesinde de ABD'deki bir
rasathanede de aynı büyüklük-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III te ölçülür. Richter Ölçeği adı ve-
rilen bir cetvele göre hesaplanır.
1-D 2-D 3-C 4-D 5-E 6-E
275
DEPREM DALGALARI
7. Depremin zararlarından korunmak için, 10.
I. Deprem sonrası için toplanma yerleri belirleme

II. Bina içlerinde devrilebilecek eşyaları sabitleme
III. Deprem sonrasında kullanılacak gerekli malzeme-
Deprem Bilinci leri içeren bir çanta oluşturma
Deprem bilinci oluşturarak, ge- işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
rekli tedbirler alınarak; deprem- Şekildeki gibi modellenmiş deprem dalgası ile ilgili;
lerin zararlarından korunmak, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
deprem kaynaklı can ve mal ka- I. K ile gösterilen yer, merkez üssüdür.
yıplarını önlemek mümkündür. D) II ve III E) I, II ve III II. L ile gösterilen yer, depremin odağıdır.
III. M ile gösterilen uzantı, fay hattıdır.
8. Depremin bir yerleşim yerine vereceği zarar,

I. Depreme sebep olan enerjinin miktarı
II. Depremin etki süresi
11. Deprem dalgaları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
Prf Yayınları
III. Binaların dayanıklılığı

hangisi yanlıştır?
Evlerin uygun ve dayanıklı malzeme-
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
den yapılması depreme karşı alınabi-
lecek önlemlerin başında gelir.
A) Fiziksel anlamda iş yapılarak üretilirler ve enerji
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II taşırlar.
D) I ve III E) I, II ve III B) Enine ve boyuna dalga özelliği taşırlar.
C) Hızları, fay kırılmaları sırasında açığa çıkan ener-
Bilgi Damlası jiye bağlıdır.
D) Kırılma ve yansıma yaparlar.
Ülkemizde meydana gelen dep-
remler yer kabuğundaki levha- E) Mekanik dalgalardır.
larda meydana gelen kırılma ve
kaymalar sonucunda oluşan (tek-
tonik) depremlerdir ve yıkım etki-
si en fazla olan deprem türüdür.
9. Deprem sonucunda meydana gelen hasarları azalt-

mak için,
Bilgi Damlası 12. A ve B komşu iki şehirdir.
I. Yerleşim yerlerini deprem riski az olan yerlerden
Tusunamiler okyanus tabanla- Merkez üssü A olan bir deprem ile ilgili,
seçmek.
rında depremler sonucu oluşan
II. Bina yapımında depreme dayanıklı malzemeler l Büyüklüğü A ve B şehirlerine göre aynıdır.
dev deniz dalgalarıdır. Normal su
dalgaları öteleme hareketi yap- seçmek. ll. A'daki şiddeti, B'deki şiddetinden büyüktür.
mazken tsunamiler öteleme ha- III. Çok katlı binalar yapmak. lll. A ve B'de eş zamanlı hissedilir.
reketi yapar. Kıyıya yaklaştıkça
hızları azalsa da, birim yüzeye işlemlerinden hangileri yapılmalıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
düşen enerjisi artar ve yükselip
öne doğru kıvrılan dev dalgala- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) l ve II C) l ve IlI
ra dönüşür.
D) I ve II E) I ve III D) lI ve lII E) I, II ve III
7-E 8-E 9-D 10-E 11-C 12-B
276
Ünite 9
1. Yay dalgaları ile ilgili; 4. Özdeş ve türdeş iki yay, birer ucundan sabitlenip, di-
ğer uçlarından farklı büyüklüklerdeki kuvvetlerle ge-
I. Enine ya da boyuna dalga olabilir.
rilmiştir.
II. Frekansları, yayı geren kuvvet ve yayın boyca yo-
ğunluğuna bağlıdır. Bu yaylarda oluşturulan birer atmanın, aşağıda ve-
ÖSYM Sorusu
rilen hangi özelliği aynı olamaz?
III. Hızları, yayı geren kuvvet ve yayın boyca yoğun-
Aynı ortamda yayılan K ve L ses
luğuna bağlıdır.
A) Genlik B) Genişlik dalgalarının gösterimi şekildeki
yargılarından hangileri doğrudur? gibidir.
C) Baş aşağı olma D) Sürat

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Baş yukarı olma

Buna göre,
I. L dalgasının şiddeti, K dalga-

2. Genişlikleri eşit, genlikleri 6 cm ve 2 cm olan baş aşa- 5. Esnek bir yay üzerinde ayrı ayrı oluşturulan K, L, M sının şiddetinden daha bü-
ğı ve baş yukarı atmalar şekildeki gibi karşılıklı geli- atmalarının görünümleri şekildeki gibidir. yüktür.
yor. II. L dalgası K’ye göre daha in-

ce (tiz) duyulur.

III. L dalgasının yayılma hızı, K
dalgasının yayılma hızından
Prf Yayınları
daha büyüktür.
K, L, M atmalarının oluşması için geçen süreler sı- ifadelerinden hangileri doğru-

dur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
rasıyla tK, tL, tM olduğuna göre, bunlar arasındaki
ilişki nedir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Buna göre, atmalar üst üste geldiğinde bileşke at- A) tK = tM < tL B) tK < tL < tM
manın genliği kaç cm olur? E) II ve III
C) tM < tK = tL D) tK = tL < tM
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 9 E) tL < tM < tK

Çözüm:
Dalgaların şiddeti onların genliği
ile orantılıdır. İki dalganın da gen-
liği (tepe ve çukur noktalarının
denge konumuna olan uzaklık-
ları) eşit olduğu için seslerin şid-
deti de eşittir. (I yanlış)
Dalga boyu ile frekans ter oran-

3. Esnek ve türdeş bir yayda oluşturulan K, L atmaları
tılıdır. Eşit hızla yayılan dalgalar-
şekildeki yönlerde t sürede bir bölme hareket etmek- 6. Esnek bir yayda oluşturulan dalgaların hızının, ya- dan, dalga tepeleri sık olanların
tedir. yı geren kuvvet ile olan ilişkisinin araştırıldığı bir frekansı daha büyüktür. Frekansı
deneyin; daha büyük olan L dalgaları da-
ha tiz (ince) duyulur. (II doğru)
I. Sabit tutulan değişkeni, yayın cinsidir.
"Aynı ortamda üretilen" ses dal-
II. Bağımsız değişkeni, yayı geren kuvvettir.
galarının, diğer bütün özellikleri
III. Bağımlı değişkeni, dalganın hızıdır. farklı olsa bile hızları eşit büyük-
Buna göre, K ve L atmaları şekildeki konumlardan lüktedir. (III yanlış)
geçtikten kaç t süre sonra ilk kez birbirini sönüm-
Cevap B
lerler? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve ll
A) 5 B) 6 C) 7 D) 12 E) 13 D) I ve Ill E) l, II ve III

1-C 2-D 3-E 4-D 5-D 6-E
277
7. İçlerinde aynı yükseklikte su bulunan özdeş K, L dal- 9. Düşey kesiti şekilde verilen dalga leğeninin K kena-
ga leğenlerinde üretilen dalgaların üstten görünüm- rından periyodik doğrusal dalgalar üretiliyor.
leri şekildeki gibidir.

ÖSYM Sorusu

Bir ucu sabitlenmiş sarmal bir

yay, yere yatay doğrultuda geri-
lerek atma veya dalga üretiliyor. Buna göre, dalgalar ilerlerken,

Yayı bulunduğu noktadan;
I. Dalga boyu önce azalır, sonra artar.
I. yalnız sağa çekip aynı yere II. Dalgaların hızı önce artar sonra azalır.
Buna göre,
getirip hareketi tekrarlama,
III. Dalganın frekansı değişmez.
II. sağa ve sola çekip hareketi I. K leğenindeki dalgaların genliği L'dekinden kü-
tekrarlama, çüktür. yargılarından hangileri doğrudur?
III. öne ve arkaya çekip hareketi II. K leğenindeki dalgaların frekansı L'dekinden bü-
tekrarlama yüktür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
işlemlerinden hangileri yapı- III. K leğenindeki dalgaların ilerleme hızı L'dekinden D) II ve III E) I, II ve III
lırsa atma değil, dalga üretilir? küçüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

C) Yalnız III D) II ve III
10. Titreşim hızları eşit dalga kaynakların sabit derinlikli
E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III X ve Y ortamlarında ürettiği doğrusal dalgaların gö-
rünümü şekildeki gibidir.
Çözüm:
Prf Yayınları

Bir yayda oluşturulan anlık sar-
sıntıya atma denir.
Gerilmiş bir yayın ucu denge nok-

tasından ani olarak ayrılıp tekrar
8. Bir dalga leğeninin O
denge noktasına getirildiğinde
noktasına periyodik ara-
oluşan sarsıntı, "atma"dır. Atma-
lıklarla su damlatıldığın- Buna göre;
da tek tepe ya da tek çukur nok-
tası vardır. da oluşan dalgaların
I. Y ortamındaki dalgaların hızı X ortamındakilerin iki
üstten görünümü şekil-
Dalga oluşumunda ise yayın ucu, katına eşittir.
deki gibi olmaktadır.
denge noktasından zıt yönlerde II. X ortamındaki kaynağın frekansı, Y ortamındaki
geçerek tepe ve çukurlar oluştu- Buna göre, dalga leğeninin düşey kesiti aşağıda- kaynağın frekansının iki katıdır.
rur. Bu olay tekrarlanır. kilerden hangisi gibi olabilir?
III. Kaynakların titreşim genlikleri eşittir.
Buna göre, I'de verilen durumda
"atma", II ve III'te verilen durum- yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
larda ise dalga üretilir. (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

Cevap D

11. Bir çoban, bulunduğu vadide kendisinden 680 m öte-

de bulunan kayalıklara doğru yüksek sesle bağırdı-
ğında 4 saniye sonra kendi sesini tekrar duyuyor.

Çobanın sesinin dalga boyu 5 m olduğuna göre
frekansı kaç s–1 dir?
A) 17 B) 34 C) 68 D) 102 E) 136

7-B 8-B 9-D 10-A 11-C
278
Ünite 9
1. Gerilmiş bir esnek yay üzerinde ok yönünde ilerleyen 4. Düzgün türdeş ve gergin bir yayda şekildeki gibi ok
bir dalganın anlık görünümü şekildeki gibi verilmiştir. yönünde ilerleyen bir atma oluşturuluyor.

ÖSYM Sorusu

Su derinliği her yerde aynı olan

bir dalga leğeninde, peş peşe ge-
len 1. ve 3. dalga tepeleri arasın-
Buna göre, sabit uçta yansıyan atmanın görünü-
daki uzaklık 20 cm'dir.
Buna göre, dalga üzerindeki K, L, M noktalarının mü aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
Bu dalgalar 20 cm/s hızla yayıl-
bir anlık titreşim yönü aşağıdakilerden hangisi gi- (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
dığına göre, dalga kaynağının
bi olur?
periyodu kaç saniyedir?

K L M
A) 0,25 B) 0,50 C) 1
A) ↑ ↑ ↑
D) 2 E) 3
B) ↑ ↓ ↓
C) ↓ → ↑ Çözüm:

D) ↓ ↑ ↑

E) ↑ ↓ ↑

1. ve 3. tepeler arası uzaklık dalga

boyunun 2 katına eşittir.
2l = 20 cm, l = 10 cm
2. Bir yaydan l uzunluğundaki parça kesilip, bir ucu du-
Prf Yayınları
l
v= den
vara bağlanıp diğer ucundan ÁF kuvveti ile geriliyor. T
10
Bu yayda oluşturulan atmaların hızını artırmak için, 20 = ⇒ T = 0,5 s bulunur.
T
I. F kuvvetini artırmak Cevap B
II. Başlangıçtaki 2l uzunluklu yay kesmek

III. l uzunluğunda daha ince yay kullanmak

ÖSYM Sorusu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II Bir radyonun sesi yükseltildi-

5. Üstten görünümü verilen bir dalga leğeninde kayna-
ğinde işitilen ses dalgalarının
D) I ya da III E) II ya da III ğın oluşturduğu doğrusal dalgaların K ortamından
hangi özelliği artar?
L'ye geçişi şekildeki gibidir.
A) Frekansı B) Hızı

C) Periyodu D) Dalga boyu

E) Genliği
3. Fizik öğretmeni öğrencilerine mekanik dalgaların ener-

ji taşıdığını gösteren bir takım olaylardan örnek ver-
Çözüm:
melerini ister.
Radyonun sesinin yükseltilmesi,
Buna göre, öğrencilerin verdiği; Yalnız K ortamının derinliği azaltılırsa,
radyonun sesinin biraz daha açıl-
I. Deniz kıyılarındaki kayalıklarda falezlerin oluşması I. i açısı azalır. masıdır. Bu durum sesin şiddeti-
ni artırır. Şiddeti artan sesin gen-
II. Gök gürlediğinde evlerin camlarının sarsılması II. r açısı artar.
liği de artar.
III. Rüzgarlı havada uçurtmanın uçması III. L ortamına geçen dalgaların hızı artar.
(Not: "Sesin yüksekliği", sesin fre-
örneklerinden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? kansı yerine kullanılan bir ifade-
dir. Bu durum, radyonun sesinin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yüksekliği ile karıştırılmamalıdır.)
Cevap E
1-D 2-D 3-C 4-C 5-B
279
6.  Farklı kaynaklardan çıkan aynı şiddet ve frekans- 9. Derinlikleri sabit X, Y dalga leğenlerinde, sabit frekans-
taki iki sesin birbirinden ayırt edilmesini sağlayan ta çalışan doğrusal dalga kaynaklarının ürettiği dalga-
özelliğe denir. lar şekildeki gibidir.
 Sesin madde tarafından yutulmasına denir.
ÖSYM Sorusu
 Sesin bir engelden yansıyıp tekrar duyulmasına

Bir dalga leğeni üç bölgeye bö- denir.
lünerek tabanına çeşitli yüksek-  Ses frekansının birimine denir.
liklerde katı bir madde konulup
üzerlerinde şekildeki gibi su de- Yukarıda sesle ilgili bazı kavramların tanımları yapıl-
rinliği su dalgasının hızını etkile- mıştır.
yecek kadar sığ bir ortam oluştu-
Buna göre, aşağıdaki kavramlardan hangisi yuka-
ruluyor. Kesiti şekildeki gibi olan
rıda tanımı yapılan kavramlardan değildir?
bu dalga leğeninde ok yönünde X leğenindeki dalgaların frekansı, Y'dekinden kü-
hareket eden bir dalga, sırasıyla
A) Desibel B) Tını C) Yankı çük olduğuna göre,
K, L ve M bölgelerinden geçiyor.
Bu leğende ilerleyen su dalgası-
D) Hertz E) Soğrulma I. X leğenindeki su derinliği, Y'dekinden daha kü-
nın K, L ve M bölgelerindeki dalga çüktür.
boyları sırasıyla lK, lL ve lM dir.
II. X ve Y dalgalarının ilerleme hızları eşittir.
III. X ve Y'deki kaynaklar farklı zamanlarda çalışma-
ya başlamıştır.

7. Gitarından çıkan sesleri ayarlayan (akord eden) (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Ezgi;
I. Telin gerginliğini artırmak A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Prf Yayınları
II. Diğer özellikleri aynı olan tellerden boyu uzun ola- D) I ve II E) I ve III
Bu dalgalar arasındaki büyük-
nını kullanmak
lük ilişkisi aşağıdakilerin hangi-
sinde doğru sırayla verilmiştir? III. Diğer özellikleri aynı olan tellerden daha ince ola-
nını kullanmak
A) lK < lL < lM
işlemlerinden hangilerini yaparsa daha ince ses
B) lL < lM < lK elde edebilir?
C) lM < lK < lL
D) lK = lM < lL A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ya da II
E) lL < lM = lK D) I ya da III E) II ya da III
10. Bir dalga leğeninin K bölümünden L ve M bölümüne

geçen su dalgalarının üstten görünümleri Şekil - I ve
Çözüm: Şekil - II'deki gibidir.
Dalgaların üretildiği kaynağın fre-
kansı sabit olduğu için dalgaların 8. Derinliği her yerinde aynı olan, durgun bir gölün yüze-
frekansı sabittir. yine eşit büyüklükteki taşları periyodik aralıklarla atan
Derinlik arttıkça hız artar. K, L, Esra, su yüzeyinde dairesel dalgalar oluşturuyor.

M bölgelerinde hızlar arasında
Buna göre; Esra aynı büyüklükteki taşları daha sık
vM < vK < vL ilişkisi olur.
aralıklarla attığında;
v
l= olduğundan dalga boyla- I. Dalgaların ilerleme hızı değişmez.
f
rı hız ile doğru orantılıdır.
II. Dalgaların frekansı değişmez. K, L, M bölümlerinde suyun derinliği hK, hL, hM ol-
lM < lK < lL olur.
III. Dalgaların dalga boyu azalır. duğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
Cevap C
yargılardan hangileri doğrudur?
A) hL > hK > hM B) hM > hK > hL
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) hK > hL > hM D) hM > hL > hK
D) I ve II E) I ve III E) hK > hL = hM

6-A 7-D 8-E 9-E 10-D
280
Ünite 9
1. Esnek K ve L yayları O noktasından eklenerek sabit 3. X, Y yayları, O noktasından eklenerek sabit K, L nok-
kuvvetle gerilmiştir. K yayından L yayına Şekil - I'deki taları arasına gerilmiştir. X yayında şekildeki gibi oluş-
gibi gönderilen dalganın bir süre sonra yansıyanları turulmuş baş aşağı atmanın O noktasından iletileni ile
ve iletilenleri Şekil - II'deki gibi oluyor. yansıyanı L ve K noktalarına aynı anda ulaşıyor.
ÖSYM Sorusu

Esnek bir yay, F kuvvetiyle ge-
rilerek şekildeki gibi A genliğin-

de, w genişliğinde bir atma oluş-
dX < dY olduğuna göre, turuluyor.
I. X yayı, Y yayından daha kalındır.

II. K den ilk yansıyan atma baş yukarıdır.
III. L den ilk yansıyan atma baş yukarıdır.

yargılarından hangileri doğrudur? Atmanın ilerleme hızı zamanla
azaldığına göre,
Buna göre; x, x1 ve x2 uzunlukları arasındaki iliş-
ki nedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Tel gittikçe kalınlaşmaktadır.
D) I ve III E) I, II ve III II. Atmanın titreşim frekansı git-

A) x = x1 = x2 B) x1 > x > x2 tekçe azalmaktadır.
III. Atmanın genişliği gittikçe azal-
C) x = x1 > x2 D) x2 > x = x1
maktadır.
E) x > x1 = x2 yargılarından hangileri doğru-
dur?
4. Yapılacak bir binanın yüksekliği, A) Yalnız I B) Yalnız III

Prf Yayınları
I. kullanılan malzemelerin dayanıklılığı, C) I ve III D) II ve III
II. mimari yapısı, E) I, II ve III
III. binanın yapılacağı zemin
niceliklerinden hangilerine bağlıdır? Çözüm:

Kuvvet sabitken, kalınlık arttıkça
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II hız ve genişlik (w) azalır. Atmanın
ilerleme hızı zamanla azaldığına
göre, tel gittikçe kalınlaşmakta-
dır. (I ve III doğru)
2. K ve L noktaları arasında gerilmiş ideal yayda oluş- Titreşim frekansı kaynağa bağlı-
turulan bir atmanın O noktasının titreşim yönü Şe- dır. Kaynak, atmayı oluşturmuş ve
kil - l’deki gibidir. atma kaynaktan ayrılmıştır. Bun-
dan sonra atmanın frekansı de-

5. Sabit derinlikte su bulunan bir dalga leğeninin orta- ğişmez. (II yanlış)
Cevap C
sındaki O noktasında oluşturulan dairesel dalgalar,
leğenin kenarlarından bulunan K ve L engellerinden
yansıyor.
Atma iki kez yansıdıktan sonra Şekil - ll’deki gibi
görüldüğüne göre, K engelinden yansıyan dalgalar doğrusal, L enge-
linden yansıyan dalgalar dairesel olduğuna göre,
I. K noktası serbest uç ise, L noktası da serbest uç-
tur. I. K, çukur engeldir.
II. K noktası sabit uç ise, L noktası da serbest uçtur. II. L, düzlem engeldir.
III. Atma ilk kez K noktasından yansımıştır. III. O noktası, K engelinin odağıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) l ve II C) I ve Ill A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) lI ve Ill E) l, II ve III D) I ve III E) II ve III

1-D 2-A 3-E 4-E 5-D
281
6. Sabit derinlikli dalga leğenin- 9. Üstten görünüşü şekilde verilen dalga leğeni ara ke-
de S noktasal kaynağı T peri- sit ile K ve L bölgelerine ayrılıp doğrusal X ve Y kay-
yotlu λ dalga boylu dairesel nakları ile periyodik dalgalar oluşturuluyor.
iki dalga tepesi üretiyor.

ÖSYM Sorusu
Buna göre, ilk tepe üretildik-
Bir ucu serbest, diğer ucu sabit ten kaç T süre sonra engel-

olan sarmal yayda ilerleyen ve den yansıyan dalga tepesi
ilerleme yönleri şekilde oklarla diğer dalga tepesi ile karşılaşır?

belirtilen iki atma, saniyede bir

birim ilerlemektedir. 1 3 5
A) B) 1 C) D) 2 E)
2 2 2
Dalga tepelerinin üstten görünüşleri şekildeki gi-

bi olduğuna göre,

I. X kaynağı dalga tepe oluşturduğu anda, Y kayna-

ğı dalga çukuru oluşturmaktadır.
7. Gergin bir yayda oluşturulan şekildeki baş yukarı at-
II. Dalgaların yayılma hızı eşittir.
manın genişliği x'tir.
Buna göre 9 saniye sonra at- III. Dalgaların dalga boyu eşittir.
maların alacağı görünüm, aşa-
ğıdakilerden hangisidir? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?


Buna göre,

I. Atmayı daha uzun bir sürede oluşturmak
Prf Yayınları
II. Daha ağır bir yay kullanmak

III. ÁF'nin şiddetini artırmak
işlemlerinden hangileri yapılırsa x artar?

Çözüm: D) I ya da III E) II ya da III
Sabit uçtan yansıma ters döne-
rek, serbest uçtan yansıma ters
10. Sabit derinlikteki K ve L dalga leğenlerinde oluşturu-
dönmeden yansır. Bununla birlik-
te engele ilk çarpan nokta engel-
lan periyodik ve doğrusal dalgaların üstten görünü-
den ilk önce yansır. İlerleme yö- şü şekildeki gibidir.
8. Bir dalga leğeninde noktasal bir kaynakla oluşturul-
ne göre, öndeki nokta gelirken de
giderken de önde olur.
muş dalgaların görünümü şekildeki gibi daireseldir.
1 saniyede 1 birim ilerleyen atma-

ların 3 sonraki görünümleri şekil-
deki gibidir.

Buna göre, leğenlerdeki dalgalar ile ilgili;
I. Kaynaklardan uzaklaştıkça; K'dekilerin hızı artmak-

Buna göre,
Bu atmalar 6 saniye daha hare- ta, L'dekilerin hızı azalmaktadır.
ket ettiğinde birer yansıma daha I. Kaynak L kenarına doğru hareket etmektedir. II. K dekinin frekansı artarken, L'dekinin frekansı azal-
yaparak engellerin tam ortasın-
II. Su derinliği L kenarına doğru azalmaktadır. maktadır.
da girişim yaparlar ve şekildeki
görünümü alır. III. Leğen L kenarına doğru hareket etmektedir. III. K dekilerin genliği L'dekilerden küçüktür.
yargılarından hangileri doğru olabilir? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

Cevap A
D) I ya da II E) I ya da III D) I ve II E) I ve III
6-C 7-D 8-A 9-D 10-B
282
Ünite 9
1. Dalga boyları sırasıyla λX ve λY olan periyodik X ve Y 4. X ile Y ve X ile Z yayları O noktalarından eklenerek eşit
dalgalarının bir kısmının görünümleri şekildeki gibidir. kuvvetlerle gerilmiştir. X yaylarında oluşturulmuş ve
t0 = 0 anında hareket yönleri ve biçimleri Şekil - I'de-
ki gibi olan r genlikli atmaların Y ve Z'ye iletilenlerinin
t1 anında O noktasına uzaklıkları dY, dZ ve genlikleri ÖSYM Sorusu
de rY, rZ Şekil - II'deki gibidir.
Okyanus derinliklerinde oluşan

ve gittikçe daha sığ olan kıyı-

lX ya doğru yaklaşan Tsunami dal-
Dalgaların genlikleri eşit olduğuna göre, oranı
lY galarının,
kaçtır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) I. Genliği artar.

II. Frekansı değişmez.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 1 E) 2
2 3 3 III. Hızı artar.

dur?

2. X ve Y yayları O noktasından eklenip diğer uçlarından
gerilerek X'te şekildeki gibi ilerleyen r1, r2 genlikli iki dY > dZ olduğuna göre, r, rY ve rZ arasındaki ilişki C) Yalnız III D) I ve II
atma oluşturulmuştur. nedir? (X yayı Y ve Z den daha yumuşaktır.) E) I, II ve III

A) r > rY > rZ B) r > rZ > rY Çözüm:
C) r = rY = rZ D) r > rY = rZ Dalgalar kıyıya (sığ ortama) yak-
laştıkça dalgaların hızı azalır.
X yayında bir an için hiç atma gözlenmediğine göre, E) rY = rZ > r
Öndeki dalgaların yavaşlaması
I. Y yayı X yayından kalındır.
Prf Yayınları
ile arkadaki dalgalar öndeki dal-

II. r1 < r2 dir. galara iyice yaklaşır (onları sıkış-
tırır) ve öndeki dalgaların genliği-
III. Atmaların oluşturulma süreleri eşittir.
nin artmasına sebep olur. Bu da
yargılarından hangileri doğrudur? dev dalgaları (tsunami) oluşturur.
Dalgalar ilerlerken, ortam değişti-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III rirken frekansı değişmez.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap D
3. Bir deney grubundaki üyelerden Ali, K ve L noktaları 5. O noktasından eklenmiş X ve Y yayları sabit bir kuv-
vetle gerilerek, X yayında bir atma oluşturulmuştur.
arasındaki telin l uzunluğunu, Ceylan ise denge konu-
mundan uzaklığı h'ı değiştirip serbest bırakarak ses-
ler üretiyor.

X'te oluşturulan atmanın t = 0 anındaki görünümü
Buna göre, Ali ve Ceylan telden çıkan seslerin han- Şekil - I, 2t anındaki görünümü Şekil - II'deki gibi
gi özelliklerini değiştirmişlerdir? olduğuna göre, t anındaki görünümü aşağıdaki-
lerden hangisi gibi olabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Ali Ceylan

A) Frekans Hız
B) Şiddet Frekans
C) Hız Frekans

D) Frekans Şiddet
Ölümcül dev dalgalar
E) Hız Şiddet (Tsunami)
1-C 2-E 3-D 4-A 5-D
283
6. Su dalgaları ile ilgili yapılan bir deneyin değişkenleri 8. Sabit derinlikteki K, L, M bölgelerinden oluşan dal-
aşağıdaki gibi belirlenmiştir. ga leğeninin üstten görünüşü şekildeki gibidir. Dal-
ga kaynağının ürettiği periyodik dalgaların bu ortam-
Bağımsız değişken: Su derinliği
lardaki dalga boyları 2l, l ve 3l'dır.
Bağımlı değişken: Dalgaların hızı
ÖSYM Sorusu
Sabit tutulan değişkenler: Kaynağın titreşim genliği
Uçlarından gerilerek iki duvar ara- ve frekansı
sına bağlanan bir yaydaki X ve Y
atmalarının t1 anındaki konumu Dalgalarýn
hýzý (m/s)
Şekil - I'deki gibidir. Bu atmala-
rın her birinin, K ya da L den yal- 3
nız bir kez yansıdıktan sonra, t2 2
anındaki konumu da Şekil - II'de-
1 Kaynağın ürettiği ilk dalga tepesinin d hizasına
ki gibi oluyor.
0 gelme süresi t olduğuna göre, kaynağın ürettiği
1 4 9 Su derinliði (m)
ilk dalga tepesinin, dalga leğeninin diğer kenarı-
Ölçümlerden elde edilen veriler kullanılarak yuka- na ulaşma süresi kaç t'dir?
rıdaki grafik çizildiğine göre,
A) 1,5 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 3,5
I. Dalgaların yayılma hızı, su derinliğinin kare kökü
Buna göre, t1 anında; II. Dalgaların yayılma hızı, dalgaların dalga boyu ile 9. Sabit derinlikteki bir dalga leğeninde oluşturulmuş bir
I. X ve Y atmalarının hareketi ok doğru orantılıdır. dalga tepesi engele doğru ñ2 cm/s hızla şekildeki gi-
yönündedir. III. 16 m derinliğindeki suda oluşturulan dalgaların bi ilerlemektedir.
II. X atmasının hareketi ok yö- hızı 4 m/s'dir.
nünde, Y atmasınınki oka zıt
Prf Yayınları
yöndedir.

III. X atmasının hareketi oka zıt
yönde, Y atmasınınki ok yö-
nündedir. D) I ve III E) I, II ve III

yargılarından hangileri doğru
olabilir? (Yayın bölmeleri eşit ara-
lıklıdır.)
Bölmeler eşit ve 1 cm aralıklı olduğuna göre, dal-
A) Yalnız I B) Yalnız II ganın engelle etkileşim süresi kaç s'dir?
7. Farklı derinliklerdeki K, L (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
ortamlarından oluşan
E) II ve III dalga leğeninde, bir dal-
A) ñ2 B) 2ñ2 C) 3 D) 4 E) 8
ga tepesi şekildeki gibi
Çözüm: ilerlemektedir.
10. Bir öğrenci laboratuvar ortamında özdeş iki ses kay-
Atmaların ikisi de ok yönünde iler- Dalga, ortamların ayırıcı yüzeyinde aynı anda yan-
leseydi önce Y atması yansır ve
nağından belirli uzaklıklarda desibelmetre ile ölçüm-
sıma ve kırılmaya uğradığına göre, dalga tepesi-
Y, X'in solunda olurdu. (I yanlış) ler yapıyor ve elde ettiği verileri değerlendirdiğinde hi-
nin orta noktası ortamları ayıran yüzey üzerine gel-
potezinin doğru olduğu sonucuna ulaşıyor.
II de verilen durum olduğunda diğindeki görüntüsü aşağıdakilerden hangisi gibi
ise atmalar 8'er bölme yol alarak olabilir? (θ1 ve θ2 açıları birbirinden farklıdır.) Buna göre öğrencinin hakkında deney yaptığı hi-
Şekil - II'deki görünümü alabilir. potezi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
(II olabilir.) (Desibelmetre: Ses şiddetini ölçmeye yarayan alet)
III de verilen duruma göre de at-
malar 4'er bölme yol alarak Şe- A) Kaynaktan uzaklaştıkça ses şiddeti artar.

kil - II'deki görünümü alabilir. B) Ses dalgaları da diğer dalgalarda olduğu gibi üst
(III olabilir.)
üste bindiğinde birbirini kuvvetlendirir ya da bir-
Cevap E
biri etkisini zayıflatır.

C) Ortamın sıcaklığı ses dalgalarının şiddetini etkiler.
D) Ses dalgaları her ortamda girişim yapabilir.

E) Ses dalgaları vuru olayı gerçekleştirebilir.
6-D 7-B 8-A 9-C 10-B
284
Ünite 9
1. 4.
Cevap A
5.
Cevap C
2.
Prf Yayınları
Cevap D
Cevap E
6.
3.
Cevap D Cevap D
285
BAŞLIK
7. 9.

Cevap B
Cevap C
Prf Yayınları
8. 10.
Cevap B
Cevap A
286
ÜNİTE 10
OPTİK
ÜNİTE 10
AYDINLANMA
GÖLGE
DÜZLEM AYNALAR
KÜRESEL AYNALAR
KIRILMA
MERCEKLER
PRİZMALAR
RENK
Ünite 10
AYDINLANMA Test - 1
1. Newton'un ışık hakkındaki tanecik kuramı ile ilgili, 4. Işıkla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
I. Işık, ışık kaynaklarından yayılan çok küçük tane-
A) Elektromanyetik dalgadır.
ciklerden oluşur.
B) Boşlukta ışık hızı ile yayılır. IŞIĞIN DAVRANIŞI
II. Işık, türdeş ortamda doğrusal hat üzerinde sabit
hızla yayılır. C) Doğrular boyunca yayılır. Önceleri ışığın, parçacıklardan oluş-
tuğu düşünülmekteydi. Daha sonra
III. Tanecikler ulaştıkları yüzeylerde yansıma, kırılma D) Dalga özelliği göstermez.
çoğu bilim insanı parçacık teorisini
ve soğrulma gibi olaylar gerçekleştirir. E) Tanecik özelliği gösterir. kabul ettiği hâlde bazı bilim insanla-
yargılarından hangileri doğrudur? rı ışığın bir tür dalga hareketi olabi-
leceği yönünde görüşler açıklama-
ya başladılar.
Not
Işık, dalga ve tanecik özelliğini
aynı anda gösterdiği gibi bazı
durumlarda dalga, bazı durum-
larda da tanecik özelliği göster-
mektedir.
5. Görme olayını, "Işık kaynağından çıkan ve nesnele-
re çarpıp yansıyan ışınların göze ulaşması ile gerçek- Uyarı
leşir." yaklaşımı ile açıklayan bilim insanı aşağıda-
kilerden hangisidir? Işığın, düz çizgiler şeklinde yol
izlediği varsayılarak bazı sonuç-
lar çıkarılır. Bu varsayım ışığın,
A) Aristo B) Öklid C) Newton
2. I. Işık, esnek ortamda yayılan bir dalgadır. ışın modelinin temelini oluşturur.
II. Işık, ulaştığı her bir noktayı yeni bir ışık kaynağı D) İbni Heysem E) Huygens
haline getirir. Işık Şiddeti
Prf Yayınları
III. Kırma indisi büyük olan ortamda ışık daha yavaş Bir kaynağın birim zamanda
ilerler. yaydığı ışık enerjisine ışık şid-
deti denir.
Yukarıda verilenlerden hangileri bilim insanı Huy-
gens'in ışığın dalga kuramıyla ilgili değildir? Işınlarla modellenir. I ile gösteri-
lir. Birimi candela (cd)'dır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Işık Akısı

D) I ve II E) I ve III Bir yüzeye isabet eden ışın sayı-
6. Yarı çapları r, 2r olan içi boş K ve L kürelerinin mer- sının (ışık şiddeti) bir ölçüsüdür.
kezlerine ışık şiddetleri sırasıyla I ve 2I olan noktasal
Φ ile gösterilir. Işık şiddeti I olan
ışık kaynakları konulmuştur.
noktasal kaynağın toplam ışık
akısı aşağıdaki bağıntı ile hesap-

lanır. Birimi lümen(lm)'dir.

F = 4p⋅I
Uyarı
Buna göre,
Bir kürenin içindeki noktasal ışık
3. Işık şiddetlerine ait sütun grafik- I. K ve L'nin iç yüzeyindeki bir nokta çevresindeki kaynağının, küre yüzeyinde mey-
leri şekilde verilen K, L, M nokta- aydınlanma şiddetleri eşittir. dana getirdiği ışık akısı, küre ya-
sal ışık kaynaklarının ışık akıları sı- II. K'nin iç yüzeyindeki ışık akısı, L'ninkinden küçük-
rıçapına bağlı değildir.
rasıyla ΦK, ΦL ve ΦM dir. tür.
Buna göre, ışık akıları arasında- III. K'nin iç yüzeyindeki bir nokta çevresindeki aydın-
ki ilişki nedir? lanma şiddeti L'ninkinden büyüktür.


A) ΦK = ΦL = ΦM B) ΦM < ΦL < ΦK
Işık şiddetleri eşit olan kaynakların r
C) ΦL < ΦM < ΦK D)
ΦL < ΦK < ΦM A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ve 2r yarıçaplı küre yüzeylerine gön-
derdiği ışın sayıları eşit olduğu için
E) ΦM < ΦK < ΦL D) I ve III E) II ve III küre yüzeylerinin ışık akıları eşittir.
1-E 2-C 3-C 4-D 5-C 6-E
289
AYDINLANMA
7.
9. İçi boş bir kürenin merkezine, ışık şid-

deti I olan noktasal bir ışık kaynağı
konuluyor. Kürenin iç yüzeyindeki bir
nokta çevresindeki aydınlanma şid-
Paralel Işınların Yüzey deti E, kürenin iç yüzeyindeki toplam

Normali ile Yaptığı Açıya
ışık akısı F'dir.
Göre Işık Akısı
Kürenin yarıçapı daha küçük olsaydı, E ve F için
Işık akısı, ışık şiddeti (ışın sayısı) ne söylenebilirdi?

Bir yüzeyin ışık akısını; ışık şidde- E F
ti, yüzeyin alanı ve yüzeyin eği-
A) Artardı Azalırdı
mi etkileyebilir.

B) Artardı Artardı

Yukarıda verilen etkinlikte girişten başlayarak ku-
C) Artardı Değişmezdi
tuların içindeki bilgiler doğru ise (D), yanlış ise (Y)
D) Azalırdı Azalırdı
yolu takip edildiğinde hangi çıkışa ulaşılır?
E) Azalırdı Değişmezdi
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Paralel ışık demeti içerisindeki bir yü-
zeyin ışınlarla yaptığı açı değiştiğinde
bu yüzeye isabet eden ışın sayısı da
değişir. Yüzey, ışınlara paralel konu-
10.

ma geldiğinde akı sıfır olur Prf Yayınları

AYDINLANMA ŞİDDETİ Işık şiddeti, ışık akısı ve aydınlanma şiddetleri ile

Birim yüzeye düşen ışık akısına ilgili olarak yukarıdaki grafikleri çizen Esra, hangi
aydınlanma şiddeti denir. grafiklerde hata yapmıştır?
Aydınlanma şiddeti E ile gösteri-
lir. Aydınlanma şiddetinin SI'daki A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
birimi lüks (lx)'tür.
8. Işık kaynağından çıkan birbirine paralel ışınların eşit D) I ve II E) II ve III

yüzey alanına sahip K, L ve M yüzeylerindeki aydın-

lanma şiddetleri EK, EL ve EM dir.

11. İki perdenin arasına şekildeki gi-
Işık şiddeti I olan kaynağın bir
bi noktasal bir ışık kaynağı konu-
yüzey üzerinde bulunan, d ka-
luyor. Perdeler üzerindeki K, L, M
dar uzaktaki bir nokta çevresin-
noktaları çevresindeki aydınlan-
de meydana getirdiği aydınlan-
θ1 ile θ2 açıları farklı büyüklükte olduğuna göre, ma şiddeti sırasıyla EK, EL, EM olu-
ma şiddeti aşağıdaki formül ile
hesaplanır. I. EL < EK dir. yor.
I II. EM < EK dir. Buna göre, bu aydınlanma şiddetleri arasındaki
E= ⋅cos a
d2
III. EL < EM dir. ilişki nedir?
a : Işınların normal ile yaptığı açıdır.
Işınlar yüzeye dik ise a = 0° dir ve yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) EK > EL > EM B) EM > EK > EL
cos 0° = 1'dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) EM > EK = EL D) EM > EL > EK
D) I ve III E) II ve III E) EK = EL = EM

7-A 8-C 9-C 10-E 11-C
290
Ünite 10
AYDINLANMA Test - 2
1. Noktasal X, Y ve Z ışık kaynakları sırasıyla 2r, 2r ve r 3.

yarıçaplı kürelerin merkezindedir. Bu kaynaklara ait,
ışık şiddeti, ışık akısı ve kürenin iç yüzeylerinde alınan

birim yüzeylerdeki aydınlanma şiddetine ait tablo şe-
kilde verilmiştir. Uyarı

Noktasal Aydınlanma
Işık şiddeti Işık akısı
ışık kaynağı şiddeti
Yukarıda verilen eşleştirme etkinliği aşağıdakiler-
X I F E
den hangisi gibi olursa doğru bir eşleştirme ya-
Y 2I   pılmış olur?
Z  ........ 4E Alanı A olan yüzey, paralel ışık
demeti içinde ise bu yüzeydeki
Buna göre, aydınlanma şiddeti aşağıdaki ba-
ğıntı ile bulunur.
I. 1 yerine 2Φ gelmelidir.
F
E= ⋅cosa
II. 2 yerine E gelmelidir. A
III. 3 yerine 4Ι gelmelidir. Paralel ışık demeti içindeki, ışın-
lara dik bir düzlem; 1, 2 ya da 3
konumlarında iken düzlem üze-
rinde bulunan K noktası çevre-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sindeki aydınlanma şiddetleri
eşit olur.

Prf Yayınları

E1 = E2 = E3
2. Bir el fenerinden yayılan ışık perde üzerine şekilde-

ki gibi düşmektedir. Bu durumda perde üzerindeki O
noktası çevresinde oluşan aydınlanma şiddeti E, per- 4. Işık şiddetleri I, 2I olan noktasal K, L ışık kaynakları Fotometreler
dedeki ışık akısı Φ'dir. bir perde çevresine şekildeki gibi konulmuştur. Işık kaynaklarının ışık şiddetlerini
ölçmek için kullanılan araçlardır.

Yağ lekeli fotometrede, yağ leke-
si görünmediği anda yüzeylerin
aydınlanmaları eşittir.

El feneri ok yönünde hareket ettirilirse E ve Φ için
Perde üzerindeki yağ lekesinin görünmemesi için;
ne söylenebilir?
I. K ve L'nin yerlerini değiştirmek E1 = E2
E
Φ I1 I2
II. Perdeyi –x yönünde ötelemek =
III. K'yi +x yönünde ötelemek d12 d 22
A) Artar Artar
B) Değişmez Değişmez işlemlerinden hangileri yapılabilir?
C) Artar Değişmez
D) Azalır Azalır A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II
E) Artar Azalır D) II ya da III E) I ya da II ya da III

1-A 2-C 3-B 4-D
291
AYDINLANMA
5. Işık şiddetleri I1, I2, I3 olan noktasal ışık kaynaklarının 8. İçi boş kürenin merkezine şekil-
K noktası çevresinde oluşturduğu aydınlanma şiddet- deki gibi noktasal ışık kaynağı ko-

leri eşittir. nulmuştur. Bu durumda kürenin

iç yüzeyindeki toplam ışık akısı F,
Bilgi Damlası
K noktası çevresindeki aydınlan-

ma şiddeti E'dir.
Radyometre denilen şekildeki
araç, ışığın basınç etkisi ile ta- Işık kaynağı ok yönünde hareket ettirilirse F ve E
necik özelliğini gösterir. için ne söylenebilir?

F E
A) Değişmez Artar
Buna göre; I1, I2, I3 arasındaki ilişki nedir? B) Değişmez Azalır
Radyometre, havası alınmış bir A) I1 = I2 > I3 B) I3 > I2 > I1 C) I3 > I1 > I2 D) Değişir Artar
fanus içinde serbestçe dönebilen
E) Değişir Azalır
dört yapraklı bir çarktır. Yaprak- D) I2 > I1 > I3 E) I1 > I2 > I3
lar, üzerine ışık düştüğünde dö-
ner. Işık şiddeti arttıkça yaprak-
ların dönme hızı da artar.
ÖSYM Sorusu
6. Düşey kesiti verilen bir oda-
Radyometre; havası alınmış cam 9. O merkezli içi boş kürenin yarısı
nın ortasına noktasal ışık
fanus içerisinde, sürtünmesiz bir kesilerek, O noktasına ışık şid-
Prf Yayınları
kaynağı şekildeki gibi konul-
iğne üzerine bir yüzü siyah, diğer deti Ι olan noktasal kaynak ko-
muştur. Bu durumda K, L, M
yüzü parlatılmış yaprakların şe- nulmuştur.
noktaları çevrelerinde oluşan
kilde görüldüğü gibi oturtulma-
sı ile oluşur. Güneş ışığına ma- aydınlanma şiddetleri sıra- Kürenin iç yüzeyinde bulunan

ruz bırakılan bir radyometrenin sıyla EK, EL, EM dir. K, L ve M noktaları çevresin-
yaprakları, kısa sürede hızla dön- deki aydınlanma şiddeti EK, EL, EM olduğuna gö-
Buna göre, ışık kaynağı ok yönünde hareket etti-
meye başlar. re, bunlar arasındaki ilişki nedir?
rilirken EK, EL, EM niceliklerinden hangileri azalır?

A) EM < EL < EK B) EK = EL = EM
A) Yalnız EK B) Yalnız EL C) Yalnız EM
C) EK < EL < EM D) EL = EM < EK
D) EK ve EL E) EL ve EM
E) EK < EM < EL
Bu olayın açıklanmasında,
I. Yaprakların dönmesi ışığın

parçacık özelliğini destekle-
mektedir.
7. Noktasal I ışık kaynağı düşey
II. Üzerine net kuvvet etki eden kesiti verilen odanın içine şe-
cisimler hareket eder. kildeki gibi konulmuştur. 10. Bir ışık kaynağının, bir noktada meydana getirdi-
III. Siyah yüzeyler ışığı soğurdu- ği aydınlanma şiddetinin, ışık şiddeti ile olan iliş-
ğu için daha çok ısınır.
K, L, M noktaları çevresin- kisinin araştırıldığı deneyle ilgili;
de oluşan aydınlanma şid-
bilgilerinden hangileri kulla- I. Işık şiddeti bağımsız değişkendir.
detleri EK, EL, EM olduğuna
nılır?
göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? (Bölmeler eşit II. Aydınlanma şiddeti bağımlı değişkendir.
A) Yalnýz III B) I ve II aralıklıdır.) III. Kaynağın noktaya uzaklığı kontrol değişkenidir.
C) I ve III D) II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
A) EK = EL > EM B) EK > EM > EL
E) I, II ve III
C) EK > EL > EM D) EM > EK = EL A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Cevap B
E) EM > EL > EK D) I ve III E) I, II ve III
5-C 6-D 7-C 8-A 9-B 10-E
292
Ünite 10
GÖLGE Test - 3
1. Karanlık bir ortamda noktasal ışık kaynağı ve yarıçap- 3. Karanlık bir ortamda, noktasal ışık kaynağı ve yarım
ları r1, r2 olan toplar perde önüne şekildeki gibi konu- küre şeklindeki opak cisim perdenin önüne konulu-
luyor. yor.
GÖLGE

Saydam olmayan bir cisim bir
ışık kaynağının önündeyken cis-
min arkasında ışık alamayan bir
bölge oluşur. Bu karanlık bölge-
Cisim O merkezinden geçen dik eksen etrafında ye gölge denir.
r2 > r1 olduğuna göre, perdedeki gölge şekli
belirtilen yönde döndürülse, perde üzerinde
Not
Bir ortamdaki ışık kaynaklarından

hiç ışık alamayan yerde tam göl-
ge, bazılarından ışık alıp bazıla-
rından ışık alamayan yerde yarı
gölge oluşur.
I, II, III'te verilen gölgelerden hangileri oluşabilir?
verilenlerden hangileri gibi olabilir? (Gölgeler anlık oluşuyor.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ya da II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Not

D) I ya da III E) I ya da II ya da III D) II ve III E) I, II ve III Gölge değişimleri, basit çizimler-
le kolayca yorumlanabilir.
Cisimlerin gölgesinin belirlenme-

Prf Yayınları
si için yapılan çizimlerde; nokta-

sal kaynaktan, engelin altından
ve üstünden geçen ışınlar çizilir.
Bu ışınlar arasında kalan bölge
ışık almadığı için gölge olacaktır.
Bu çizimle birlikte, cismin şekli de

göz önünde bulundurularak göl-
genin şekli belirlenmeye çalışılır.
2. Karanlık bir ortamda özdeş noktasal iki kaynak ve bü-

yüklükleri farklı iki top şekildeki gibi perdenin önüne
konulmuştur.
4. Karanlık bir ortamda, özdeş K, L, M demir bilyeleri ve

noktasal ışık kaynağı, beyaz bir perdenin önüne şe-

kildeki gibi konulmuştur. Bu durumda K, L, M'nin per-

dede oluşan gölgelerinin alanı sırasıyla SK, SL, SM dir.

Opak bir topun, şekildeki gibi

noktasal kaynakla oluşturulmuş
Buna göre, topların perde üzerindeki gölgeleri
gölgesinde;

 Perde toptan uzaklaştırılırsa

gölge büyür, perde topa yak-

laştırılırsa gölge küçülür.

 Işık kaynağı, topa yaklaştırı-
Buna göre; SK, SL, SM arasındaki ilişki nedir? lırsa gölge büyür.

 Top, ışık kaynağına yaklaştı-
verilenlerden hangilerine benzeyebilir?
A) SK > SL = SM B) SK = SL = SM rılırsa gölge büyür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) SL > SM > SK D) SM > SK = SL  Top, perdeye yaklaştırılırsa
gölge küçülür.
D) I ve II E) II ve III E) SK > SL > SM
1-C 2-D 3-E 4-A
293
GÖLGE
5. Noktasal dört ışık kaynağı ve top perdenin önüne Şe- 7. Küresel bir ışık kaynağı, saydam olmayan bir küre per-
kil - I'deki gibi konulmuştur. de önüne şekildeki gibi konulmuştur.

Not

Işık kaynağının önüne konulan ve
ışığı geçirmeyen cismin gölgesi-
nin cisme benzemesi, ışığın doğ-
rusal olarak yayıldığını gösterir.
Perde ok yönünde şekildeki gibi hareket ettirilir-
Perde üzerindeki gölgenin Şekil - II'dekine benzer
Not ken tam gölge ve yarı gölge için ne söylenebilir?
oluşabilmesi için hangi kaynaklar yok edilmelidir?
Noktasal bir kaynakla oluştu-
rulan gölgeler tam gölgedir.
Tam gölge Yarı gölge
A) Yalnız K3 B) K1 ve K2 C) K3 ve K4
Opak cisimlerin bir noktasal
A) Artar Azalır
D) K1 ve K3 E) K2 ve K3
ışık kaynağı ile yarı gölgesi B) Azalır Değişmez
oluşturulamaz.
C) Azalır Artar
D) Artar Azalır
Küresel Işık Kaynağının E) Değişmez Artar
Oluşturduğu Gölge

Prf Yayınları

6. Noktasal ışık kaynakları ile

saydam olmayan engeller
Küresel ışık kaynağının ve en- kullanılarak elde edilen göl-
gelin üst noktalarına teğet ışın ge şekildeki gibidir.
ile küresel ışık kaynağının ve en-
gelin alt noktalarına teğet ışınlar
arasında kalan kısım tam gölge-
dir. Çapraz ışınlar çizilerek belir-
lenen kısımda halka şeklinde ya-
8. Karanlık bir ortamda küresel ışık kaynağına saydam
rı gölge oluşur. olmayan engelin arkasındaki K noktasından bakan
gözlemci, ışık kaynağının bir bölümünü görememek-
Uyarı
tedir.

Küresel ışık kaynağının yarıça-

pı, küresel engelin yarıçapından
büyük olursa tam gölge oluşma-

yabilir.

Gözlemci K'den L'ye geldiğinde göremediği böl-

genin konumu ve büyüklüğü için ne söylenebilir?

Konum Büyüklük

A) Değişmez Artar

Buna göre, yukarıda verilen düzeneklerden hangi-
B) Değişmez Azalır
leri kullanılmış olabilir?
Perde 2 konumunun sağında iken A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Değişir Artar
perdede tam gölge oluşmaz.
E) Değişir Azalır
5-C 6-A 7-C 8-E
294
Ünite 10
GÖLGE Test - 4
1. Karanlık bir ortamda küresel ışık kaynağı önüne say- 3. Silindirik ışık demeti içi-
dam olmayan küre Şekli - I'deki gibi konuluyor. ne konulan top ve perde-
den oluşan düzenek şe-
G noktasından bakan bir gözlemci ışık kaynağını Şe-
kildeki gibi kurulmuştur.
kil - II'deki gibi ışık halkası olarak görüyor.
Işık Kaynaklarının
Perde üzerindeki göl-
Engellenmesi
genin alanını küçült-

Karanlık bir ortamda küresel ışık
mek için,
kaynağının önüne, yarıçapı ışık

I. Yarıçapı daha küçük olan top kullanmak kaynağınınkinden küçük olan
II. Işınların geliş doğrultusu ile perde arasındaki a küresel engel konulup, kayna-

ğa bakılırsa, ışık kaynağı bakı-
açısını artırmak
lan yere göre farklı biçimlerde
III. Perdeyi toptan uzaklaştırmak görünür.
Buna göre, halkanın genişliğinin artması için; işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?

I. ışık kaynağı, (a < 90o dir.)

II. saydam olmayan küre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I veya II

III. gözlemciden
D) I veya III E) I veya II veya III
hangileri ok yönünde hareket etmelidir?

D) I ya da III E) II ya da III L'den topa alt ve üstten teğetler çizi-
lirse ışık kaynağı bu teğetler arasında
4. Karanlık bir ortamda be- kalır ve L'den bakan ışık kaynağını
yaz bir topun önüne
göremez.
Prf Yayınları
noktasal K 1 ve K2 ışık
kaynakları şekildeki gi-

bi konulmuştur.

Buna göre, şekilde ve-
rilen I, II, III ve IV böl-
gelerinin hangileri ya- Bir Yönden Aydınlatılan
rı gölgedir? Cisimlerin Gözlenmesi
Karanlık bir ortamda küresel bir
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV cisme ışık düşerken, cisme ba-
D) II ve III E) I, II ve IV kan gözlemci cisminin aydınlık
2. Karanlık bir ortamda küresel ışık kaynağı ile halka şek- olan ve karanlık olan yerlerini bu-
lindeki opak bir cisim şekildeki gibi yerleştiriliyor. lunduğu konuma göre değişik bi-
çimlerde görebilir.

5. Özdeş K, L ve M topları karanlık bir ortamda şekiller-

deki gibi silindirik ışık demetleri ile aydınlatılmaktadır.

Buna göre, G noktasından bakan bir gözlemci;

Buna göre; K, L, M toplarının yüzeylerinde ışık alan

ışık kaynağını I, II ve III'teki şekillerden hangile- bölgelerin alanları arasındaki ilişki aşağıdakiler-
ri gibi görebilir? den hangisidir? Kürenin üst kısmı aydınlatıldığı

için, gözlemci kendi görüş alanın-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) K = L = M B) K < L < M C) K = L < M da üst kısmı aydınlık, alt kısmı ka-
ranlık görür.
D) I ve III E) I, II ve III D) M < K < L E) L < K < M
1-D 2-C 3-C 4-C 5-E
295
GÖLGE
6. Güneş'in etrafındaki yörüngede dolanan Dünya ile 8. Güneş, Dünya ve Ay'ın konumları ile Ay'ın yörüngesi
Dünya'nın etrafında dolanan Ay şekildeki konumlar- şekildeki gibi verilmiştir.
dan geçmektedir.

İğne Deliği Kamerası

Buna göre; Ay, yörüngesi üzerindeki I, II ve III böl-
İğne deliği kamerası ışığın doğ-
gelerinin hangilerinden geçerken kısmi Ay tutul-
rusal yollarla yayıldığını gösteren
ması olur?
bir optik araçtır. Buna göre,
Çalışması fotoğraf makinelerinin
I. Ay tutulması olayı gerçekleşmektedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
çalışma prensibi ile aynıdır.
II. K'deki gözlemci Güneş'i göremez. D) I ve III E) I, II ve III
Görüntünün büyüklüğü üçgenle-
rin benzerliğinden bulunur. III. L'de gözlemci Güneş'in bir kısmını görebilir.

Güneş Tutulması
Ay, Dünya ile Güneş arasına gir-
diğinde Ay'ın gölgesi Dünya üze- D) I ve III E) II ve III 9. Noktasal K1, K2 ışık kaynakları ile saydam olmayan
rine düşer. Bu olaya Güneş Tu- küp perde önüne şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
tulması denir.

Prf Yayınları

Dünya'da; Ay'ın tam gölge huni-
si içerisinde kalan yerlerde tam
Güneş tutulması, Ay'ın yarı göl-
ge hunisi içerisinde kalan yer-
Buna göre, perde üzerindeki noktalardan hangile-
lerde de kısmi Güneş tutulma- ri her iki ışık kaynağından ışık alır?
sı gözlenir.
A) Yalnız X B) Y ve Z C) Yalnız T
Ay Tutulması D) X ve T E) Yalnız Z
Dünya, Ay ile Güneş arasına gir- 7.
diğinde Dünya'nın gölgesi Ay'ın
üzerine düşer. Ay, Dünya'nın tam
gölge hunisi içerisinde kalır. Bu

olaya Ay Tutulması denir.

10. Noktasal K ve L ışık kay-
nakları ve engeller, perde

önüne şekildeki gibi ko-
Ay, Dünya etrafında şekildeki gibi dolanırken aşa- nulmuştur.
ğıdakilerden hangisi söylenemez?
Buna göre, perde üze-
rindeki I, II, III, IV ve V
A) Ay, 2 konumundan geçerken güneş tutulması olur.
Uyarı nolu bölgelerden han-
B) Ay, 4 konumundan geçerken ay tutulması olur. gileri yalnız bir kaynaktan ışık almaktadır?
Güneş ve Ay tutulması, ışığın
C) 2 konumunda Ay’ın gölgesi Dünya üzerine düşer. (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
doğrusal yolla yayıldığına örnek
olarak verilebilecek doğa olay- D) Kısmi güneş tutulması gerçekleşmez.
larındandır. A) I ve II B) II ve III C) III ve V
E) Güneş ve ay tutulması ışığın doğrusal yayılması-
nın bir sonucudur. D) II ve IV E) II, IV ve V
6-E 7-D 8-D 9-C 10-E
296
Ünite 10
GÖLGE Test - 5
1. 3. Ι1 ve Ι2 ışık kaynakları, saydam olmayan özdeş küre-

ler ve perde ile oluşturulan düzenek şekildeki gibidir.
Örnek:

İki opak, küresel cismin, yalnız
Noktasal ışık kaynaklarıyla aydınlatılan şekildeki güneş ışığı etkisindeki gölgesi;
küresel engelin arkasındaki perdede oluşan gö-
rüntü, aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Buna göre, ışık kaynaklarının perde üzerinde oluş-
( : Yarı gölge; : Tam gölge)
turdukları gölge aşağıdakilerden hangisi gibidir?
( : tam gölge ; : yarı gölge)

verilenlerinden hangileri gibi
oluşamaz?

E) II ve III
Prf Yayınları
Çözüm:
Güneş ışığı sonsuz uzaklıktan ge-
2. I1 ve I2 noktasal ışık kaynakları ile ortasında dairesel len noktasal kaynak gibi düşü-
bir delik bulunan engel bir perde önüne şekildeki gi- nülebilir.
bi konulmuştur. Tam gölge oluşturur. Yarı gölge
oluşturmaz.

4. Noktasal I ışık kaynağı önüne saydam olmayan küre I ve II'deki gölgeler oluşmaz.
şekildeki gibi konularak perde üzerinde gölge oluş- Cevap C
ması sağlanıyor.

Buna göre, perde üzerinde oluşan gölgenin şekli

( : yarı gölge; : tam gölge)
Buna göre, ışık kaynağı ok yönünde bir miktar ha-
reket ettirilirken gölgenin yeri ve büyüklüğü için

ne söylenebilir?
Yeri Büyüklüğü
A) Değişir Değişmez
B) Değişir Artar
C) Değişir Azalır
D) Değişmez Artar
1-B 2-C 3-D 4-B
297
GÖLGE
5. Karanlık ortamda, noktasal iki adet 7. Paralel bir ışık demetinin karşısında bulunan nokta-
ışık kaynağı ve kare biçimli bir cisim sal bir cisim ok yönünde sabit hızla hareket ederek K
ile beyaz perde üzerinde şekildeki gi- noktasından L'ye geliyor.
bi gölge oluşturulmuştur.

Örnek:
Buna göre, perdeye uzak olan kay-

Açık bir alanda, yatay bir zemi- nak söndürülürse gölgenin şekli aşağıdakilerden
ne dik olarak dikilmiş, doğrusal hangisine benzer? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
iki direğin güneş ışığı nedeniyle
yerde oluşan gölgeleri aşağıda-
kilerden hangisi gibi olamaz?

Cismin gölgesinin, X ve Y perdeleri üzerindeki ha-
t
reket süreleri sırasıyla tX, tY olduğuna göre X ora-
tY
nı kaçtır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
5 5 3
A) B) C) 2 D) E) 1
2 3 2

Çözüm:
Zemine dik olarak yerleştirilmiş
doğrusal direklerin gölgeleri de Prf Yayınları
doğrusal ve birbirine paralel olur.
Bu nedenle D seçeneğindeki gi-
bi gölge oluşmaz.
Cevap D
8. Noktasal K1, K2 ışık kaynakları ile saydam olmayan

küreler bir perde önüne şekildeki gibi konulmuştur.
6. Noktasal ışık kaynağı, ortasında boşluk olan engel ve
dairesel levha perde önüne şekildeki gibi konulmuş-
tur.
7

Buna göre, perde üzerinde oluşan gölgenin şekli

aşağıdakilerden hangisine benzer?
( : yarı gölge; : tam gölge)
Buna göre, perde üzerindeki halka şeklindeki ay-

dınlık bölgenin alanını artırmak için,
Cisim K'den L'ye geldiğinde göl-
I. Işık kaynağını engele yaklaştırmak
gesi de A'dan B'ye, B'den C'ye
gelir. II. Dairesel levhayı perdeye yaklaştırmak
x ekseninde 5, y ekseninde 3 bi- III. Engeli ışık kaynağından uzaklaştırmak
tX 5
rim olur ve
tY
= bulunur. işlemlerinden hangileri yapılabilir?
3
Cevap B
5-A 6-D 7-B 8-B
298
Ünite 10
DÜZLEM AYNALAR Test - 6
1. Şekil - I ve Şekil - II'de çocuğun suda oluşan görün- 3. X, Y düzlem aynalarına şekilde-
tüleri görülmektedir. ki gibi I1, I2, I3 ışık ışınları gön-
deriliyor.

Buna göre, hangi ışınlar yansı-
YANSIMA
malardan sonra kendi üzerin-
Saydam maddeler üzerine gelen
den geri döner?
ışınlar maddenin öbür tarafına
geçer. Saydam olmayan madde-
lere gelen ışınların bir kısmı soğ-
A) Yalnız I1 B) Yalnız I3 C) I1 ve I2
rulurken bir kısmı da yön değiş-
D) I1 ve I3 E) I1, I2 ve I3 tirerek çevreye dağılır.
Işınların herhangi bir yüzeye çar-

parak yön değiştirmesine yansı-
ma denir.
Birbirine paralel durumdaki ışın-

ların yüzeyden yansıdıktan son-
Buna göre,
ra paralellikleri bozulmuyorsa
I. Şekil - I'de düzgün yansıma olmuştur. bu şekildeki yansımaya düzgün
yansıma denir. Düz ayna ya da
II. Şekil - II'de dağınık yansıma olmuştur.
durgun su yüzeyi gibi yüzeyler-
III. Şekil - II'deki yansımada, yansıma kurallarına uyul- de düzgün yansıma gerçekleşir.
mamıştır.
Birbirine paralel durumdaki ışın-
yargılarından hangileri doğrudur? 4. Aralarında 60° açı olan kesişen iki ların yüzeyden yansıdıktan sonra
düzlem aynadan oluşan düzene- paralellikleri bozuluyorsa bu şe-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ğe şekildeki gibi I ışık ışını gönde- kildeki yansımaya dağınık yansı-
riliyor. ma denir. Pürüzlü yüzeylerde da-
Prf Yayınları
D) II ve III E) I, II ve III ğınık yansıma gerçekleşir.

Işın kendi üzerinden geri yan-
sıdığına göre, θ açısı kaç dere-
DÜZLEM AYNALAR
cedir?
Üzerine düşen ışığın tamamına
yakınını yansıtan ve yansıtıcı yü-
A) 20° B) 30° C) 45° D) 60° E) 90° zeyi düzlem olan aynalara düz-
lem (düz) ayna denir.
Yansıma Kuralları ve
Düzlem Aynada Yansıma
Yansımanın 1. Kuralı: Gelen
ışın, yansıyan ışın ve normal ay-
nı düzlemdedir.
2. Noktasal K ışık kaynağı ve X, Y düzlem aynalarından

oluşan düzenek şekildeki gibidir.

5. I noktasal ışık kaynağından çı-

kan ışınlar düzlem ayna I, II ve

III konumlarında iken yansıdı-

ğında I' noktasından geçiyor. Herhangi bir yüzeyden çizilen dik
Ayna bu konumlarda iken yan- doğruya, o yüzeyin normali denir.
sıyan ışınların ayna ile yaptığı Gelen ışının normalle yaptığı açıya
açılar sırası ile q1, q2 ve q3 olu- gelme açısı denir (a1). Yansıyan ışı-
nın normalle yaptığı açıya yansıma
yor.
açısı denir (a2).
Buna göre, Y aynasından yansıyan 1, 2, 3, 4, 5 ışık
Buna göre; q1, q2 ve q3 arasındaki ilişki nedir?
ışınlarından hangisi K ışık kaynağından gelmemiş- Yansımanın 2. Kuralı: Gelme
tir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) açısı, yansıma açısına eşittir.
A) q1 > q2 > q3 B) q3 > q2 > q1 C) q2 > q1 > q3
(a1 = a2)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) q3 > q1 > q2 E) q2 > q3 > q1

1-C 2-C 3-D 4-B 5-A
299
DÜZLEM AYNALAR
6. X, Y, Z ışık ışınları düzlem ay- 9. Bir cisim iki düzlem ayna arasına şekildeki gibi konul-

nadan şekildeki gibi yansı- muştur.
mıştır.

Buna göre, hangi ışınlar K
Not
noktasal ışık kaynağından

Normal doğrultusunda (yansıtıcı düzlem aynaya gelmiştir?
yüzeye dik) gelen ışın kendi üze-
rinden geri yansır.
Yansıtıcı yüzeye dik gelen ışınla- A) Yalnız X B) X ve Y C) Y ve Z

rın gelme açısı 0° dir.
D) X ve Z E) X, Y ve Z
Buna göre, cismin aynada oluşan görüntüleri,

Uyarı

Işınların düz yüzeyden yansıma-
sı da pürüzlü yüzeyden yansıma-
sı da yansıma kurallarına göre
gerçekleşir.

DÜZLEM AYNALARDA yukarıda verilenlerden hangileri olabilir?
GÖRÜNTÜ OLUŞUMU (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Cisimlerden çıkan ışınların, düz
aynada yansıdıktan sonra, uzan- 7. Aynı düzlemde bulunan X, Y düzlem aynalarından I
tılarının kesiştiği noktada cisim- ışık ışını şekildeki gibi yansımaktadır.
lerin görüntüsü oluşur. D) I ve III E) II ve III
Prf Yayınları

Bir noktanın görüntüsü, o noktadan Buna göre, X ve Y aynaları arasındaki q açısı kaç
aynaya iki ışın çizip yansıtılarak ya da derecedir?
noktanın aynaya göre simetri yeri
belirlenerek bulunur. A) 100 B) 110 C) 120 D) 130 E) 140
Görüntü İle İlgili Özellikler

10. Karanlık bir ortamda noktasal ışık kaynağı, küçük opak
Düzlem aynada cisim ve görüntü
X, Y cisimleri ve beyaz bir perde ile şekildeki düzenek
aynaya göre simetriktir.
kurulmuştur.

P cisminin düzlem aynadaki gö-
8. Düşey düzlemde olan düzlem
rüntüsü, düzlem aynaya göre si-
aynanın önüne şekildeki gibi
metri noktasındadır.
yatay düzlemde harfler konul- Kaynak sabit v süratiyle hareket ettirilirken cisim-
Düzlem aynada görüntü sanaldır. muştur. lerin perdede oluşan gölgelerinin süratleri sırasıy-
Cismin ve görüntünün aynaya v
Buna göre, hangi harfin gö- la vX, vY olduğuna göre, X oranı kaçtır?
olan uzaklıkları eşittir. vY
rüntüsü kendisi ile aynı şe-
Cisim aynaya v sürati ile yakla- (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
kilde görünmez?
şırsa görüntü de aynaya v süra-
2
ti ile yaklaşır. A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
A) B B) E C) O D) T E) K 3
6-E 7-A 8-D 9-C 10-E
300
Ünite 10
1. Birbirine paralel olarak konulan X, Y düzlem aynala- 3. Bir cisim ve cismin düzlem aynada oluşan görün-
rı arasına P ışıklı cismi şekildeki gibi konulmuştur. P tüsü ile ilgili,
cisminden çıkan ışınların önce X, sonra Y aynasında
I. Cisim ve görüntünün aynaya uzaklıkları eşittir.
yansıması sonucu görüntüsü oluşuyor.
II. Görüntü ve cisim eşit boydadır. Not

III. Görüntü cisme göre düzdür.
Paralel iki düzlem ayna arasında-
yargılarından hangileri doğrudur? ki bir cismin sonsuz sayıda gö-
rüntüsü oluşur. Cisimden yan-

sıyıp aynalara ulaşan ışınlar bu
Buna göre, Y aynası I konumundan II konumuna aynalar arasında sürekli yansı-
getirildiğinde görüntünün yeri nasıl değişir? D) II ve III E) I, II ve III maya uğrar.

A) K'den L'ye B) K'den M'ye

C) L'den M'ye D) L'den N'ye
E) M'den N'ye
Not
Dik kesişen iki ayna arasındaki

4. Paralel K, L aynaları arasına P bir cismin toplam üç görüntüsü
cismi konuluyor. P cisminden oluşur. Aynalardaki ilk görüntüle-
çıkan ışınlar önce K sonra L rin görüntüleri, bir noktada çakışır

ve bu noktada bir görüntü oluşur.
aynasında yansıdıktan sonra
oluşan görüntünün P cismine
uzaklığı 5y oluyor.
Prf Yayınları
x
y
2. xy koordinat düzlemindeki düzlem aynanın önünde- A) 1 B) 2 C) 3 D) 2 E) 5

ki bir cismin görüntüsü Şekli - I'deki gibidir. 2 3 2 2
DÜZLEM AYNALARDA
GÖRÜŞ ALANI
Aynaya bakan bir kişinin aynada
görülebildiği kısıma görüş ala-
nı denir.

Görüş Alanının Bulunması
Gözün aynadaki görüntüsünden,

aynanın uçlarına ışınlar çizilerek
5. görüş alanı bulunur. Aynanın
Cismin Şekil - II'deki konumda görüntüsünü oluş- önünde, bu ışınlar arasında ka-
turmak için, lan alan görüş alanıdır.
I. Düzlem aynayı y eksenine paralel konuma getir-

mek

II. Cismi, saatin dönme yönüne zıt olarak K köşesi
çevresinde 90° çevirmek

III. Cismi, saatin dönme yönünde, L köşesi çevresin-
Şekildeki gibi konulan düzlem aynaya G noktasın-
de 90° çevirmek
dan bakan gözlemci K, L, M noktasal cisimlerin-
verilenlerinden hangileri yapılmalıdır? den hangilerini aynadan görebilir?
(Bölmeler eşit aralıklıdır.) (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
D) I ya da II E) I ya da III D) K ve L E) L ve M
1-D 2-E 3-E 4-C 5-C
301
DÜZLEM AYNALAR
6. Bir gözlemci G noktasın- 9. Noktasal bir X cismi, şekildeki gibi yerleştirilmiş K ve

dan ayrı ayrı X ve Y düz- L aynaları arasında yatayda v sabit hızı ile gidiyor.
lem aynalarına bakıyor.
Buna göre, gözlemci K,
Not L, M, N noktasal cisim-

lerinden hangilerinin gö-
Görme olayının gerçekleşebilme-
si için cisimden gözümüze ışık
rüntülerini her iki aynada da görebilir?
gelmesi gerekir. (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

Bunun için cismin ya ışık kaynağı
A) Yalnız L B) Yalnız M C) K ve L G gözlemcisi X cisminin sadece K aynasındaki görün-
olması ya da bir ışık kaynağından
tüsünü tK, yalnız L aynasındaki görüntüsünü tL süre-
aldığı ışığı yansıtması gerekir. D) L ve M E) L, M ve N
since görüyor.
tK
Buna göre oranı kaçtır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
tL
Uyarı
Bazı cisimler görüş alanında ol- 3 3 6

masına rağmen, bir başka cismin A) 1 B) C) D) E) 2
2 4 5
engellemesinden dolayı görüntü-
sü görülemez. 7. Bir düzlem ayna önüne K, L, M noktasal cisimleri ile
saydam olmayan P küresi şekildeki gibi konulmuştur.
Bu tür cisimlerin görüntüsünün
görülüp görülemeyeceği ile ilgi-
li aşağıdaki yöntem izlenebilir.

Cisimlerin (aynaya göre simetri

yerlerinde) görüntüleri belirlenir.
Bu görüntülerden göze ışınlar çi-
Prf Yayınları

zilir. Bu ışınlar herhangi bir cisme
ya da herhangi bir görüntüye ta-
Buna göre, G noktasından bakan gözlemci K, L, M
kılmıyor ve ayna üzerinden geçi-
cisimlerinden hangilerinin aynadaki görüntüsünü
yorsa gözlemci o görüntüyü gö-
rür. Aksi halde göremez.
görür? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)


D) K ve L E) L ve M

10. X ve Y düzlem aynaları ile noktasal 1, 2, 3, 4 cisimle-
G'den bakan gözlemci, K ve M'nin ri düzleme şekildeki gibi konulmuştur.
görüntüleri (Kg ve Mg) göremez.
8. K ve L düzlem aynalarının arasına P noktasal cismi
Mg, görüş alanı dışındadır. Kg nin
şekildeki gibi konulmuştur.
görülmesi X tarafından engellenir.

Görüş Alanını Etkileyen

Durumlar

Gözlemcinin konumu, görünen

alanı ve alanının büyüklüğünü
etkiler.
Buna göre, P cisminin aynalarda oluşan görüntü- Buna göre, G noktasından X aynasına bakan bir
Gözlemci, aynaya paralel hare- lerinin yeri 1, 2, 3, 4 ile verilenlerden hangileri ola- gözlemci hangi cisimlerin görüntülerini aynada gö-
ket ederken, aynaya paralel sa- maz? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) rebilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
bit duvar ya da perde üzerinde
gördüğü alanın büyüklüğü de-
A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 4 A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 3
ğişmez. Alanın yeri değişir.
D) 1 ve 4 E) 2 ve 3 D) 3 ve 4 E) 2 ve 4
6-D 7-A 8-A 9-B 10-A
302
Ünite 10
1. Düşey kesiti verilen odanın bir duvarına l uzunluğun- 3. Düzlem aynaya paralel
da bir düz ayna şekildeki gibi konulmuştur. v hızıyla bir cisim gider-
ken, G1 ve G2 noktala-

rından gözlemciler ay-

naya bakıyor.
Buna göre,
I. Cisim önce G2 den bakan gözlemcinin görüş ala-

nı içine girer.

II. Cisim en son G1 den bakan gözlemcinin görüş
alanından çıkar.

III. Cisim her iki gözlemcinin görüş alanı içinde eşit
G noktasından aynaya bakan gözlemci, karşı du- süre kalır.
varın kaç l uzunluğundaki bölümünü aynada gö- Gözlemcinin aynaya paralel hareket
yargılarından hangileri doğrudur? ettiği doğru üzerindeki görüş alanının
rür? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
büyüklüğü değişmez.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Prf Yayınları
2. Düşey kesiti verilen düzenekte düzlem aynaya G nok-

tasından bakan gözlemcinin perde üzerinde gördü-
ğü bölgenin uzunluğu L, gözlemcinin görüntüsünün
G noktasına uzaklığı X'dir.

4. Bir düzlem aynaya I1 ve I2

ışık ışınları şekildeki gibi Gözlemci aynaya doğru yaklaşırken

geliyor. arkasındaki sabit duvar ya da perde
üzerindeki görüş alanı artar. Fakat
I1 ışını için gelen ve yan- gözlemcinin kendi üzerinden geçen
sıyan ışınlar arasındaki düşey eksendeki görüş alanı değiş-
açı θ1, I2 için θ2 olduğu-
mez.
na göre,
Düz ayna ok yönünde bir miktar ötelendiğinde L I. Her iki ışın da yansıdıktan sonra K noktasından
ve X için ne söylenebilir? geçer.
II. θ1 > θ2 dir. Not
L X III. I1 ve I2 ışık ışınları yansıdıktan sonra K noktasının Bir kişinin kendi boyunu tama-
A) Artar Değişmez ilerisinde kesişir. men görebilmesi için düzlem ay-
B) Değişmez Değişmez nanın boyunun, kişinin boyunun
yarısına eşit olması yeterlidir.
C) Artar Artar
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Bu durum, kişinin aynaya olan
D) Değişmez Azalır
uzaklığından etkilenmez.
E) Azalır Artar D) I ve II E) II ve III
1-C 2-B 3-E 4-D
303
DÜZLEM AYNALAR
5. Çapı 2 m olan dairesel düz- 8. Düzlem ayna, noktasal ışık kaynağı ve saydam olma-
lem aynaya, 2 m uzaklıkta- yan bir top perde önüne şekildeki gibi konulmuştur.
ki G noktasından bir göz-

lemci bakıyor.

5 Buna göre, gözlemci ay-
nanın asıldığı duvardan

4 m uzaklıktaki uzun bir
2
perde üzerinde kaç m lik alanın görüntüsünü gö-
rür? (π = 3 alınız.)
Buna göre, noktasal ışık kaynağı ok yönünde hare-
ket ettirildiğinde perdedeki tam gölge ve yarı göl-
A) 27 B) 36 C) 72 D) 88 E) 108
ge için ne söylenebilir?


Şekildeki gibi oluşturulan ben- A) Artar Artar
zerlikten, perde üzerindeki gö-
B) Artar Azalır
rüş alanı bulunur.
C) Azalır Azalır
Ayna, dairesel olduğu için görüş
alanı da çapı 6 m (yarıçap 3 m) D) Değişmez Artar
olan dairedir. 6. Bir düzlem ayna karşısında, X doğrusu üzerinde sabit E) Azalır Değişmez
Áv hızı ile aynaya bakarak ilerleyen bir gözlemci, K'den
Bu dairenin alanı p⋅r2 den
L'ye 10t sürede geliyor.
3⋅32 = 27 cm3 bulunur.
Cevap A

Prf Yayınları

Buna göre, gözlemci P noktasal cisminin aynadaki

görüntüsü kaç t süre görür? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Düzlem Aynanın
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8
Aydınlanmaya Etkisi
Düzlem aynalarda, görüntü kay-
nağın ışık şiddeti; kaynağın ışık 9. Kesişen X - Y düzlem ay-
şiddetine eşittir. nalarının arasına üçgen
şeklinde bir cisim konul-

muştur.

Cisimden çıkan ışınla-

rın önce X, sonra Y ay-

7. Noktasal ışık kaynağı ve düzlem ayna bir perdenin nasından yansıdıktan
önüne şekildeki gibi konulmuştur. Bu durumda K nok- sonra oluşturduğu gö-
Şekildeki gibi kurulmuş düze- tası çevresinde oluşan aydınlanma E'dir. rüntü aşağıdakilerden
nekte, K noktası çevresinde- hangisi gibidir?

ki aydınlanma şiddeti (EK); ışık (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
kaynağının ve aynadan yansıyan
ışınların (görüntü kaynağın) ay-

dınlatmalarının toplamına eşittir.
EK = Ekaynak + Egörüntü

I Iý
EK = + (I = Iý)
d 2
(3d) 2 Düzenekten düzlem ayna kaldırıldığında K noktası
I I 10I çevresindeki aydınlanma % kaç azalır?
EK = + =
d2 9d2 9d2
A) 20 B) 25 C) 50 D) 75 E) 80
5-A 6-B 7-A 8-B 9-C
304
Ünite 10
KÜRESEL AYNALAR Test - 9
1. Küresel bir aynanın odak uzaklığını artırmak için, 4. Metalden yapılmış, hava ortamındaki bir küresel
aynanın odak uzaklığı,
I. Aynanın eğrilik yarıçapı
II. Aynaya gönderilen ışığın frekansı I. Aynanın sıcaklığını artırma,
III. Ortamın kırılma indisi II. Aynayı su ortamına koyma, KÜRESEL AYNALAR
III. Aynaya gelen ışığın şiddetini artırma Yansıtıcı yüzeyi küre parçası olan
niceliklerinden hangileri artırılmalıdır?
işlemlerinden hangileri yapılırsa değişmez? aynalara küresel ayna denir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I veya II İç yüzü yansıtıcı olan küresel ay-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II nalara çukur ayna (iç bükey ay-
D) I veya III E) II veya III
na), dış yüzeyi yansıtıcı olan kü-
D) I ve III E) II ve III resel aynalara tümsek ayna (dış
bükey ayna) denir.

Kürenin geometrik merkezi (M)

5. Bir tümsek aynanın odak uzaklığının, aynanın eğ- aynanın da merkezidir.
2. I. Diş hekiminin dişlere baktığı ayna rilik yarıçapı ile olan ilişkisinin araştırıldığı bir de-
Merkezden geçip aynanın orta
II. Arabalardaki dikiz aynası neyle ilgili;
noktasına çizilen doğruya asal
III. Evlerimizdeki duvar aynası I. Deneyin bağımsız değişkeni, "ayna yarıçapı"dır. eksen denir.
Yukarıda verilenlerden hangileri küresel aynaya II. Deneyin bağımlı değişkeni, "aynanın odak uzak- Tepe (T) ile merkezin tam ortası
örnek verilebilir? lığı"dır. odak noktasıdır.
Prf Yayınları
III. Odak uzaklığı f, ayna yarıçapı r olmak üzere de- Tepe noktasının odağa olan
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II r uzaklığına odak uzaklığı denir.
neyle ilgili " f = " matematik modeli oluşturulmuş
2 Odak noktası F, odak uzaklığı f ile
D) I ve III E) II ve III olabilir. gösterilir. Merkez uzaklığı, odak
uzaklığının iki katına (2f) eşittir.
Odak uzaklığı eğrilik yarıçapının
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II R
yarısına eşittir. f = dir.
2
Uyarı
Odak uzaklığı aynanın içinde bu-

lunduğu ortamın cinsine ve ışı-
3. X, Y, Z küresel aynalarının türü ve odak uzaklıkları tab- ğın rengine bağlı değildir. Yal-
lodaki gibidir. nızca aynanın eğrilik yarıçapına
bağlıdır.
Türü Odak uzaklığı
6. I. Eğrilik yarıçapları eşit olan tümsek ve çukur ayna-
X Tümsek 8 cm ların odak uzaklıkları eşittir.
Y Çukur 8 cm II. Tümsek aynalar üzerine gelen ışığı dağıtacak bi-

çimde, çukur aynalar da toplayacak biçim de yan-
Z Tümsek 4 cm
sıtır.

Aynaların eğrilik yarıçapları sırasıyla rX, rY, rZ oldu- III. Küresel bir aynanın odak noktası, küre merkezin-

ğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? dedir.

A) rX = rY = rZ B) rX = rY > rZ
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yardımcı asal eksenler ve bunların

C) rZ > rY > rX D) rX > rZ > rY
odak noktalarının (F ı) gösterilişi
E) rZ > rX = rY D) I ve III E) I, II ve III
1-A 2-C 3-B 4-E 5-E 6-C
305
KÜRESEL AYNALAR
7. Bir çukur aynaya gönderilen I ışık ışını şekildeki gibi 9. Düzlem ve küresel aynalarla ku-
kendi üzerinden geri dönmektedir. rulmuş düzeneğe I1, I2, I3 ışık
ışınları şekildeki gibi gönderili-

yor.
Çukur Aynada Yansıma
(Özel Işınlar) I2 ışık ışını küresel aynadan

asal eksene paralel olarak
yansıdığına göre, I1 ve I3 ışık

ışını yansımalar sonucu han-

gi noktadan geçer?
KL = LT olduğuna göre,

I1 ışını I3 ışını

A) L M

B) M K

C) M L
D) M N
Asal eksene paralel gelen ışınlar,
yansıdıktan sonra odak noktasın- E) N K

dan geçer. (1)

Odaktan gelen ışınlar, yansıdık-
tan sonra asal eksene paralel gi-
der. (2)
Merkezden gelen ışınlar, kendi I1, I2, I3 ışık ışınlarından hangileri I, II, III'teki yol-
üzerinden geri yansır. (3)
Prf Yayınları
ları izleyebilir?
Tepe noktasına gelen ışınlar nor-
malle (asal eksenle) eşit açı ya- A) Yalnız I1 B) Yalnız I2 C) Yalnız I3
pacak şekilde yansır. (4)
D) I1 ve I2 E) I2 ve I3
Tümsek Aynada Yansıma

(Özel Işınlar) 10. Bir çukur aynanın asal eksenine paralel gönderilen kır-
mızı renkli 1 ışını aynadan yansıdıktan sonra O nokta-

sından geçiyor.

8. Odak noktası F, eğrilik merkezi M olan çukur ayna ve
düzlem aynadan oluşan düzenek şekildeki gibidir.

Buna göre, yansıyan ışınları O' noktasından ge-

Asal eksene paralel gelen ışın- çirmek için;
lar, uzantıları odaktan geçecek

şekilde yansır. (1)
I. Kırmızı renkli ışını 2 yolundan göndermek
Odağa yönelerek gelen ışınlar II. Çukur aynayı ok yönünde ötelemek
asal eksene paralel yansır. (2)
III. Mavi renkli ışını 3 yolundan göndermek

Merkeze yönelerek gelen ışınlar, Düzlem aynaya gönderilen I ışık ışını çukur ayna-
kendi üzerinden geri yansır. (3) işlemlerinden hangileri yapılabilir?
dan 1, 2, 3, 4, 5 ile verilenlerden hangisi gibi yan-
Tepe noktasına gelen ışınlar asal sıyabilir?
eksenle (normalle) eşit açı yapa-
cak şekilde yansır. (4) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) I ya da II E) II ya da III
7-D 8-E 9-B 10-B
306
Ünite 10
1. Düzlem, tümsek ve çukur aynaya gönderilen I1, I2, I3 3. Bir küresel aynanın asal ekseni üzerindeki cismin gö-
ışık ışınlarının aynalardan yansımaları şekildeki gibi rüntüsünün boyunun, görüntünün aynaya olan uzak-
gösterilmiştir. lığına göre tablosu aşağıdaki gibi oluşturulmuştur.
Çukur Aynada Herhangi

Görüntünün
2x 3x 4x 6x Bir Işının İzlediği Yol
aynaya uzaklığı
Görüntünün
2h h h 2h
boyu 2

Cismin boyu h olduğuna göre, aynanın türü ve odak

uzaklığı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Gelen ışına paralel yardımcı asal

Aynanın türü Odak uzaklığı
eksen çizilir. Bu eksene paralel
A) Çukur ayna x gelen ışın bu eksenin odağından
geçecek şekilde yansır.
B) Çukur ayna 2x

C) Tümsek ayna 2x Tümsek Aynada Herhangi Bir
Işının İzlediği Yol
D) Tümsek ayna 4x
Buna göre, bu ışınlardan hangilerinin izlediği yol E) Çukur ayna 4x
doğru gösterilmiştir? (F: odak noktası; M: eğrilik mer-
kezi)

A) Yalnız I1 B) Yalnız I2 C) Yalnız I3

D) I1 ve I2 E) I2 ve I3
Prf Yayınları
eksen çizilir ve ışın, uzantısı bu

eksenin odağından geçecek şe-
kilde yansıtılır.
Not
Çukur aynada, asal ekseni 3f

uzaklığında kesen ışın, yansıdık-
tan sonra asal ekseni 1,5f uzaklı-
ğında keser.
Çukur aynada, asal ekseni 0,5f

uzaklığında kesen ışın, yansı-
dıktan sonra, yansıyanın uzantı-
sı asal ekseni f uzaklığında keser.

4. Odak noktası F olan bir tümsek aynaya I ışık ışını şe-
kildeki gibi gönderiliyor.
2. X ve Y ayna düzeneğinde X aynasının odak uzaklığı

2f, Y’ninki 3f'dir. X aynasına asal eksene paralel ge-
len I ışık ışını şekildeki yolu izliyor.

Not

Tümsek aynada, asal ekseni f

uzaklığında kesen ışın yansıdık-
tan sonra yansıyanın uzantısı asal

ekseni 0,5f uzaklığında keser.
Buna göre, I ışık ışını 1, 2, 3 yollarından hangile-
rini izleyebilir?
Buna göre, aynaların tepe noktaları arasındaki
uzaklık kaç f’dir?
A) Yalnız 2 B) Yalnız 3 C) 1 ve 2
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 D) 1 ve 3 E) 2 ve 3
1-B 2-C 3-B 4-B
307
KÜRESEL AYNALAR
5. Bir çukur aynanın önüne şekilteki gibi konulan KL cis- 7. Odak noktası F olan bir çukur
minin aynadaki görüntüsünün boyu kendi boyuna eşit ayna önüne bir K cismi şekilde-
olmaktadır. ki gibi yerleştirilmiştir.
Küresel Aynalarda K cisminin görüntüsü kesikli

Görüntü Oluşumu çizgilerle belirtilenlerden han-

Cisimden çıkıp, aynaya ulaşan gisidir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

ışınların aynada yansıdıktan son-
ra ya kendilerinin ya da uzantı- A) I B) II C) III D) IV E) V
larının kesiştikleri noktada gö-
rüntü oluşur.
Cisimden çıkan ışınların kesiş- Buna göre,

mesi ile oluşan görüntüler ger-
çek görüntülerdir. Gerçek gö- I. Cisim aynaya yaklaştırılırsa görüntünün boyu ar-
rüntüler, sinema görüntülerinde tar.
olduğu gibi genelde bir perde II. Cisim aynadan uzaklaştırılırsa görüntü aynadan
üzerine düşürülerek görünür. uzaklaşır.
Gerçek görüntüler cisme göre d
III. Aynanın odak uzaklığı kadardır.
terstir. 2 8. Düzlem ve çukur aynadan oluşan düzenekte K cis-
Cisimden çıkan ışınların uzantı- yargılarından hangileri doğrudur? minden çıkan ışınlar önce düzlem sonra çukur ayna-
larının kesişmesi ile oluşan gö- dan yansıdıktan sonra görüntü oluşturuyor.
rüntüler sanal (görünen, zahirî) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
görüntülerdir.
Sanal görüntüler cisme göre
düzdür.

Prf Yayınları
Çukur Aynalarda Görüntü

Oluşumu
Bu görüntünün çukur aynanın T tepe noktasına
olan uzaklığı kaç birimdir?
(F : Odak noktası, Bölmeler eşit aralıklıdır.)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

A: Merkezin dışındaki cismin gö- 6. Eğrilik yarıçapı 120 cm olan çukur aynanın asal ekse-
rüntüsü (A') odak ile merkez ara- ni üzerine X cismi şekildeki gibi konulmuştur.
sındadır. Cisme göre ters, ger-
çek ve cisimden küçüktür.

B: Merkezdeki cismin görüntü-
sü (B') merkezdedir. Cisme gö-
re ters, gerçek ve cisimle aynı
boydadır. 9. Bir çukur aynanın odağı F, merkezi M şekildeki gibi
C: Merkez ile odak arasındaki verilmiştir.
cismin görüntüsü (C') merkezin
dışındadır. Cisme göre ters, ger-
Buna göre, X'in görüntüsü ile ilgili;
çek ve cisimden büyüktür.
D: Odaktaki cismin görüntüsü I. Cisme göre terstir.
sonsuzdadır. II. Cisimden daha büyüktür.

Sonsuzdaki cismin görüntüsü III. Aynaya cisimden daha yakındır.
odakta, noktasaldır. Buna göre, bu aynanın asal ekseni üzerine konu-
yargılarından hangileri doğrudur? lan bir cismin görüntüsü; K, L, F, M, N noktaları-
E: Tepe noktası ile odak arasın-
daki cismin görüntüsü (E') ay- nın hangisinde kesinlikle oluşmaz?
nanın arkasındadır. Cisme göre A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
düz, sanal ve cisimden büyüktür. D) I ve III E) II ve III A) K B) L C) F D) M E) N
5-D 6-C 7-B 8-C 9-B
308
Ünite 10
1. Odak noktası F olan bir tümsek ayna önüne KL cismi 3. Şekil - I’deki çiçeğin bir aynadaki görüntüsü Şe-
şekildeki gibi konulmuştur. kil - II’deki gibi oluşmuştur.

Not

Cisim çukur aynadan 3f kadar
uzakta ise görüntüsü 1,5f kadar
uzaktadır. Görüntünün boyu, cis-
min boyunun yarısına eşittir.
Buna göre, cismin görüntüsü aşağıdakilerden han- Cisim çukur aynadan 0,5f ka-
gisine benzer? dar uzakta ise görüntüsü f ka-
Buna göre, bu ayna;
dar uzaktadır. Görüntünün boyu,
I. Düzlem ayna cismin boyunun iki katına eşittir.
II. Çukur ayna
III. Tümsek ayna

türlerinden hangileri olabilir?


Prf Yayınları
Tümsek Aynalarda
Görüntü Oluşumu

2. Odak noktası F, merkezi M olan çukur aynanın asal

ekseni üzerine şekildeki gibi K, L cisimleri konulmuş- 4. K, L, M bölgelerindeki aynalarda cisimlerin görüntü-
Aynanın önündeki cismin görün-
tur. leri şekildeki gibi oluşmuştur.
tüsü; daima ayna ile odak arasın-
da, cisme göre düz, sanal ve ci-
simden küçüktür.
Sonsuzdaki cismin görüntüsü;

odakta, noktasal olarak oluşur.
Not
Tümsek aynanın odak uzaklığı

Buna göre, kadar önündeki cismin görüntü-
sü, odakla aynanın tam ortasın-
I. K cisminin gerçek ve ters görüntüsü oluşur.
dadır. Görüntünün boyu cismin
II. L cisminin sanal ve düz görüntüsü oluşur. boyunun yarısına eşittir.
III. Her iki cismin de görüntüsünün boyu, kendi boy-
larından büyüktür. Buna göre, hangi bölgelerde çukur ayna buluna-

yargılarından hangileri doğrudur? bilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve M

D) II ve III E) I, II ve III D) L ve M E) K, L ve M
1-A 2-E 3-C 4-A
309
KÜRESEL AYNALAR
5. Bir öğrenci bir cismi, K aynası önünde, aynaya yak- 8. Bir küresel aynanın önüne konulan P cisminin ayna-
laştırdığında görüntünün boyunun değişmediğini, aynı daki görüntüsü P' dür.
cisim L aynası önünde, aynaya yaklaştırıldığında gö-

rüntünün boyunun küçüldüğünü gözlemliyor.

Uyarı Buna göre,

Küresel aynalarda; I. K'de oluşan görüntü sanaldır.

Cismin bir ucu asal eksen II. L'de oluşan görüntü, cisme göre tersdir.

üzerinde ise bu noktanın gö- III. L'de oluşan görüntünün boyu daima K'de oluşan
rüntüsü de asal eksen üze- görüntünün boyundan büyüktür.
rinde olur. Buna göre, aynaya şekildeki gibi gelen I ışık ışını
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? yansıdıktan sonra kesikli oklarla gösterilen yollar-
Cisim ile görüntüden hangisi
dan hangisini izler? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
aynaya daha yakın ise onun
boyu daha küçüktür. Uzaklık-
ları eşit ise boyları da eşittir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Cisim ile görüntünün aynaya
olan uzaklıkları oranı boyları
oranına eşittir.
9. Odak noktası F olan çukur ayna, ışık şiddeti I olan
noktasal ışık kaynağı ve perde ile şekildeki düzenek
kurulmuştur.
6. Bir öğrenci, elindeki cismi bir aynanın önüne koyup,

Çukur Aynanın cisimden daha büyük bir görüntü oluşturmak istiyor.
Buna göre, öğrenci;
Prf Yayınları

Odak uzaklığı f olan çukur ayna-
nın odağına, ışık şiddeti I olan I. çukur,
noktasal ışık kaynağı konulmuş
II. düzlem,
olsun. Aynadan yansıyan ışınla- Perde üzerindeki K noktası çevresindeki aydınlan-
rının, asal eksene dik perdedeki III. tümsek ma şiddetini artırmak için,
K noktası çevresinde oluşturdu- aynalardan hangilerini kullanmalıdır?
I
I. Işık kaynağının şiddetini artırmak
ğu aydınlanma şiddeti 2 ye eşit-
f II. Perdeyi ışık kaynağından uzaklaştırmak
tir ve bu değer, perdenin ayna- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. Işık kaynağını aynaya yaklaştırmak
ya olan uzaklığına bağlı değildir.


D) I veya II E) I veya III

K noktası çevresindeki aydınlanma 7. Ali, elindeki kitabı tümsek aynanın önünde asal ekse-
şiddeti (EK); ışık kaynağının ve ayna- ne dik olarak tutuyor. 10. Noktasal ışık kaynağı, odak uzaklığı f olan çukur ay-
dan yansıyan ışınların (görüntü kayna ve perde ile şekillerdeki düzenekler kurulmuştur.
nağın) aydınlatmalarının toplamına Kitabı aynaya yaklaştırırken,
eşittir.
I. Kitabın aynadaki görüntüsü küçülür.
EK = Ekaynak + Egörüntü kaynak
II. Kitabın aynadaki görüntüsü aynaya yaklaşır.
I I 5I III. Kitabın ve görüntüsünün aynaya uzaklıkları sürek-
EK = + 2 = 2
(2f)2 f 4f
li eşit olur.
yargılarından hangileri doğrudur? K noktasındaki aydınlanma şiddeti E olduğuna gö-
re, L noktasındaki aydınlanma şiddeti kaç E'dir?
D) I ve II E) II ve III A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
5-A 6-A 7-B 8-D 9-A 10-D
310
Ünite 10
KIRILMA Test - 12
1. Tek renkli I ışık ışınının saydam K ortamından saydam 4. I ışık ışını, X saydam orta-

L ortamına geçerken izlediği yol şekildeki gibidir. mından Y saydam ortamı-
na şekildeki gibi geçiyor.

θ açısı aşağıdaki nicelik- IŞIĞIN KIRILMASI

lerden hangisine bağlı Işığın saydam bir ortamdan baş-

değildir? ka saydam bir ortama geçerken
doğrultu değiştirmesine kırılma
A) X ortamının kırıcılık indisi denir.
Buna göre, sapma açısı (a) aşağıdakilerden han- B) Y ortamının kırıcılık indisi Işığın kırılması; ışığın, farklı or-
gisine bağlı değildir? tamlarda farklı hızlarla hareket
C) α açısı
etmesinden kaynaklanır.
D) Işığın şiddeti
A) Gelme açısı (i) Ortamların ışığı kırıcılık özelliği
E) Işığın frekansı sabit bir sayı ile ifade edilir ve bu-
B) I ışınının rengi
na kırılma indisi ya da kırıcılık in-
C) K'nin kırma indisi disi denir. Kırılma indisi n ile gös-
D) I ışınının şiddeti terilir. Işığın vX hızıyla yayıldığı bir
X ortamı için mutlak kırıcılık indi-
E) L'nin kırma indisi c
5. Kırıcılık indisleri n1, n2, n3 olan si, nX = bağıntısı ile hesap-
vX
saydam ortamlarda I ışık ışı- lanır. (c: Işık hızı)
nının izlediği yol şekildeki gi- Saydam bir ortamın başka bir
bidir. saydam ortama göre kırılma in-
2. Kırma indisi küçük olan bir saydam ortamdan, kırma Buna göre, ortamların kırı- disine bağıl kırılma indisi denir.
indisi büyük olan başka bir ortama bir ışık ışını geçi- cılık indisleri arasındaki iliş- Kırılma indisi n1 olan 1 ortamı-
yor. ki nedir? nın; kırılma indisi n2 olan 2 orta-
Prf Yayınları
mına göre, bağıl kırılma indisi

Buna göre, ışık ışınının; n
A) n1 > n2 > n3 B) n3 > n2 > n1 (n21); n21 = 1 bağıntısı ile he-
n2
I. ilerleme doğrultusu,
C) n3 > n1 > n2 D) n1 > n3 > n2 saplanır.
II. ilerleme hızının büyüklüğü,
Not
III. frekans E) n1 = n2 = n3
Işığı çok kıran bir ortam çok kı-
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişir? rıcı ya da yoğun ortam, ışığı az
kıran bir ortam az kırıcı ya da az
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II yoğun ortam olarak adlandırılır.
D) I ve III E) II ve III 6. Saydam K, L ortamlarında mavi renkli I ışık ışınının iz-

lediği yol şekildeki gibidir.

3. Fizik öğretmeni Ali Bey öğrencilerine ışık ışınlarının

kırılması ile gerçekleşen olaylardan birkaç örnek ver-

mek istiyor.
Gelen ışının normalle yaptığı açı-
Buna göre, Ali Bey;
ya (i) gelme açısı, kırılan ışının
I ışınının L ortamına geçerken kesikli çizgilerle be-
I. Akvaryumun tabanının bulunduğu yerden daha normalle yaptığı açıya (r) kırıl-
lirtilen yolu izlemesi için,
yukarıda görülmesi ma açısı, gelen ışınla kırılan ışın
II. Su dolu bardağa konulan kalemin kırık görülmesi I. K'nin indisini artırmak arasındaki açıya (θ) sapma açı-
sı denir.
III. Durgun bir su yüzeyinde Ay'ın görüntüsünün oluş- II. q açısını artırmak
Gelen ışın, normal ve kırılan ışın
ması III. Mavi yerine kırmızı renkli ışık göndermek
aynı düzlemdedir.
örneklerinden hangilerini verebilir? işlemlerinden hangileri yapılabilir?
Saydam iki ortam için; gelme açı-
sının sinüsünün kırılma açısının
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ya da II sinüsüne oranı her zaman sabit-
tir. Bu durum Snell Yasası ola-
D) I ve II E) I, II ve III D) I ya da III E) II ya da III
rak bilinir.
1-D 2-A 3-D 4-D 5-B 6-E
311
KIRILMA
7. Saydam X, Y, Z ortamlarında tek renkli I ışık ışınının 10. Sıvı dolu bir kabın tabanındaki farklı renklerde ışık ya-
izlediği yol şekildeki gibidir. yan kaynaklardan çıkan I1, I2, I3 ışık ışınlarının izledi-
ği yollar şekildeki gibidir.

Snell Yasası aşağıdaki bağıntı ile

ifade edilir.

sin i v1 n2
= =
sin r v2 n1

Bu bağıntı aşağıdaki bağıntılar
şeklinde de düzenlenebilir. X, Y, Z ortamlarının kırıcılık indisleri nX, nY, nZ oldu-
ğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
n1⋅sin i = n2 ⋅sin r
(Bölmeler eşit aralıklıdır.) Buna göre; I1, I2, I3 ışık ışınlarının renkleri aşağıda-
n1⋅v1 = n2 ⋅ v2 kilerden hangisi gibi olabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) nX > nY > nZ B) nX > nZ > nY
Işığın Kırılması ile İlgili I1 I2 I3

Özellikler C) nX = nZ > nY D) nY > nX > nZ
A) Kırmızı Mavi Yeşil
Işık hızı, ışığın yayıldığı ortamın E) nY > nZ > nX
kırılma indisiyle ters orantılıdır. B) Mavi Yeşil Kırmızı
Işık, kırılma indisi küçük olan (az C) Kırmızı Yeşil Mavi
yoğun) ortamda daha hızlı, kı-
rılma indisi büyük olan (çok yo-
D) Mavi Kırmızı Yeşil
ğun) ortamda daha yavaş yayılır. E) Yeşil Kırmızı Mavi
8. Saydam K, L, M ortamlarında tek renkli I ışık ışınının

izlediği yol şekildeki gibidir.

Prf Yayınları

Az yoğundan çok yoğuna geçiş

Işığın K, L, M ortamlarındaki hızları sırasıyla vK, vL,
Az yoğun ortamdan çok yoğun
vM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
ortama geçen ışınlar normale
yaklaşarak kırılır.
A) vK = vL = vM B) vK = vM < vL
n1 < n2 ; i > r ; v1 > v2
C) vK < vL < vM D) vM < vL < vK
Çok yoğun ortamdan az yoğun
ortama geçen ışınlar normalden E) vK < vM < vL
uzaklaşarak kırılır.
11. Tek renkli I ışık ışını saydam X, Y, Z ortamlarında şe-
Uyarı
kildeki yolu izliyor. Işın; K - L arasını t1, L - M arasını t2,
Ayırıcı yüzeye dik (normal M - N arasını t3 sürede alıyor.
doğrultusunda) gelen ışın
doğrultu değiştirmeden yo-
9. Az kırıcı saydam ortamdan, çok kırıcı saydam or-
luna devam eder fakat hızı de-
tama geçen bir ışık ışını için;
ğişir. Işığın bu iki ortamdaki
hızları bilinmeden ortamların I. Ayırıcı yüzeye dik gelirse, doğrultusu değişmez.
kırılma indisleri arasındaki iliş-
II. Ayırıcı yüzeye dik gelirse, hızı değişmez.
ki bulunamaz.
III. Ayırıcı yüzeyle 0° ile 90° arasında bir açı yaparsa, |KL|=|LM|=|MN| olduğuna göre; t1, t2, t3 arasın-
n1 ⋅v1 = n2 ⋅v2 dir.
normale yaklaşarak kırılır. daki ilişki nedir?
Bir ışın ayırıcı yüzeye dik gel-
mediği halde doğrultu değiş- yargılarından hangileri doğrudur?
A) t1 < t2 < t3 B) t1 < t3 < t2
tirmeden diğer ortama geç-
mişse bu iki ortamın kırılma A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) t3 < t2 < t1
D) t2 < t3 < t1
indisleri eşittir.
D) I ve III E) I, II ve III E) t1 = t3 < t2
7-B 8-D 9-D 10-A 11-C
312
Ünite 10
KIRILMA Test - 13
1. X saydam ortamından Y 4. Bir sıvı içindeki ışık kaynağından çıkan aynı renkli 1,

saydam ortamına gelen 2, 3 ışınlarının izlediği yollar şekildeki gibidir.

I ışık ışını, şekilde veri-

len yollardan hangisini

izleyemez? Tam Yansıma ve Sınır Açısı
Işık ışınları az kırıcı ortamdan

çok kırıcı ortama her açı değe-
rinde geçer.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Işın çok kırıcı ortamdan az kırıcı
Sıvının kırıcılık indisi şimdikinden farklı olsaydı ortama her zaman geçemez. An-
bu ışınlardan hangilerinin izlediği yollar kesinlik- cak belli bir açıdan küçük açıyla
le değişirdi? geldiği zaman geçer.

A) Yalnız 2 B) Yalnız 3 C) 1 ve 2
2. Saydam K ortamının kırma indisi, saydam L ortamı- D) 1 ve 3 E) 2 ve 3

nın kırma indisinden daha büyüktür.

Buna göre,

I. Tek renkli bir ışık K ortamında L'den daha yavaş
5. I ışık ışını, düşey kesiti veri-
ilerler. Çok yoğundan az yoğuna geçiş
len K, L, M saydam ortamla-

II. K'den L'ye gelen ışınlar tam yansıma yapabilir. rında şekildeki yolu izliyor. Ayırıcı yüzeye dik gelen ışınlar
doğrultu değiştirmez. (1)
III. K'nin L'ye göre bağıl kırma indisi 1'den büyüktür.
K, L, M ortamlarının kırıl-
Sınır açısından küçük açı ile ge-
yargılarından hangileri doğrudur? ma indisleri sırasıyla nK ,
len ışın normalden uzaklaşacak
nL, nM olduğuna göre, bun- şekilde kırılır. (2)
Prf Yayınları
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II lar arasındaki ilişki nedir?

Kırılma açısı 90° olan ışının gel-
D) II ve III E) I, II ve III me açısına sınır açısı denir. q açı-
A) nK > nL > nM B) nM > nL > nK
sı sınır açısıdır. (3)
C) nK > nM > nL D) nM > nK > nL a açısı sınır açısından büyüktür.
E) nL > nK > nM Işın ayırıcı yüzeye sınır açısından
daha büyük bir açıyla geldiğin-
de yansımaya uğrayarak geldi-
ği ortama geri döner. Bu olaya
3. Yeşil renkli bir ışık ışınının bazı ortamlardaki hızı aşa- tam yansıma denir. (4)
ğıdaki tabloda verilmiştir. 6. Tek renkli I ışık ışınının K, L, M ortamlarında izlediği

yollar şekildeki gibidir.
Not
Ortam Işığın hızı (kilometre/saniye)

nY > nX ve q sınır açısı olmak
Cam 200 000 nX
üzere; sinq = dir.
Su 225 000 nY
nX
Elmas 120 000 oranı büyüdükçe sınır açı-
nY

sı da büyür.

nX ile nY arasındaki fark bü-
yüdükçe sınır açısı küçülür.
Buna göre,
I. L'nin kırıcılık indisi M'ninkinden büyüktür.

II. K'nin kırıcılık indisi M'ninkinden büyüktür.
III. Işığın K ve M ortamlarındaki hızları eşittir.
Buna göre, yeşil renkli K, L, M ışıklarından hangi-
leri şekildeki yolları izleyebilir? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) L ve M E) K ve M D) I ve II E) II ve III
1-E 2-E 3-A 4-A 5-A 6-A
313
KIRILMA
7. Işık, çok kırıcı bir ortamdan az kırıcı başka bir ortama 9. Paralel yüzeylerle birbirlerinden ayrılmış saydam K, L,
belirli bir gelme açısından daha büyük açı ile geldiğinde, M ortamlarında I ışık ışınının izlediği yol şekildeki gi-
geldiği ortama geri döner. Bu olaya "tam yansıma" denir. bidir.
Tam Yansıma Örnekleri Bir öğretmen, tam yansıma olayını anlatacağı ders-

Sıcak ve soğuk havaların kırılma le ilgili notlarında;

indislerinin farklı olmasından do-
I. büyük, boş bir salonda konuşulduğunda sesin
layı cisimlerden çıkan ışınlar yan-
yankı yapması,
sıma yaparak göze ulaşır. Göz,
cismi göze ulaşan ışınların doğ- II. X - ışınları kullanılarak insan vücudunda hastalık-
rultusunda görür. Bu görüntü za- lı dokuların görüntülenmesi, Buna göre, K'den M'ye geçen ışınlar için ve L'den
hiri görüntüdür. Yerdeki su biri- III. ışığın fiberoptik kablonun içinden dışarı çıkmadan M'ye geçen ışınlar için sınır açıları nedir?
kintisinde oluşan görüntü algısı
iletilmesi
oluşturur. Bu olaya serap ola- K'den M'ye L'den M'ye
yı denir. olaylarından hangilerini örnek olarak kullanabilir?
A) 20° 40°

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B) 60° 40°

C) 30° 30°

D) 40° 60°
E) 60° 50°

Tam yansıma olayının kullanıldı-

ğı en önemli alanlardan biri de fi-
ber optik kablolardır.
Kabloların içine gönderilen

Prf Yayınları
ışınlar kablonun iç duvarların-

da tam yansımaya uğrayarak
kablo boyunca gidebilir.
Elektrik sinyalleri, metal telle-

re kıyasla fiber optik kablolar-
da fazla zayıflamadan iletile-
bilmektedir.
8. Hava ortamında bulunan paralel yüzlü bir cama gön-
derilen I ışınının izlediği yol şekildeki gibidir. Bu durum-
Paralel Yüzlü Ortamlarda 10. Şekil - I'de X - Y ortamında, Şekil - II'de Z - X ortamın-
Kırılma da ışının kayma miktarı x, normalle yaptığı açı q'dır.
da I ışık ışınının izlediği yollar verilmiştir.
Hava ortamındaki paralel yüzlü

cama, şekildeki gibi gelen ışın,
camı geçtikten sonra ilk geliş
doğrultusuna paralel gider. Ca-

ma giren ışınla, camdan çıkan
ışın, şekildeki gibi x kadar para-
lel kaymaya uğramıştır.

Buna göre,

I. Camın kalınlığı artırılırsa x artar.

II. Işığın rengi değiştirilirse q değişir.
Buna göre, Şekil - III'te, Z ortamından, Y ortamı-
III. Işığın şiddeti artırılırsa izlediği yol değişir.
na gelen I ışık ışını verilen yollardan hangilerini
Paralel kayma miktarı (x); paralel yüz- yargılarından hangileri doğrudur? izleyebilir?
lü ortamın kalınlığı (d), gelme açısı (q)
ya da ortamların kırıcılık indisleri ara-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız 1 B) Yalnız 4 C) 1 ya da 3
sındaki fark artarsa artar.
D) I ve II E) II ve III D) 3 ya da 4 E) 1 ya da 2 ya da 3
7-C 8-A 9-B 10-E
314
Ünite 10
KIRILMA Test - 14
1. K, L, M saydam ortamlarında 4. Düşey kesitleri şekildeki gibi verilen K, L, M saydam

aynı renkli I1 ve I2 ışık ışınları- ortamları ile düzenek kuruluyor.

nın izlediği yol şekildeki gibi-

dir.
Paralel yüzeyli saydam X, Y, Z or-
Ortamların kırıcılık indisle-
tamlarında I ışık ışınının izlediği
ri nK, nL, nM olduğuna göre, yol şekildeki gibi olsun.

bunlar arasındaki ilişki ne-

dir?

A) nK > nL = nM B) nK > nL > nM
Ortamların kırıcılık indisleri farklı olduğuna göre, I
C) nM > nL > nK D) nK > nM > nL ışık ışını 1, 2, 3 yollarından hangilerini izleyebilir?

E) nL = nM > nK (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Bu durumda aradaki Y ortamı
A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 3 çıkartılıp, ışın X ortamından ay-

nı açı ile gönderilirse, X’ten Y’ye
D) 1 ve 3 E) 1, 2 ve 3
geçen ışın için de kırılma açısı

90° olur. Bu sonuç, X - Y ve Y - Z

için ayrı ayrı Snell Bağıntısı yazıl-
dığında çıkar.
2. Noktasal K ışık kaynağından çıkan ışınların, eğrilik
merkezi O olan küresel camda izlediği yollar şekilde- 5. I ışık ışının düşey kesiti verilen paralel yüzlü saydam
ki gibi gösterilmiştir.
X, Y, Z ortamlarında izlediği yol şekildeki gibidir.

Prf Yayınları

Işığın Küresel Ortamlarda
Kırılması
Buna göre; I1, I2, I3 ışık ışınlarından hangilerinin
X ortamından gelen ışının doğrultusu değiştirilme- Küresel yüzeylerde, merkezden
izlediği yol doğru gösterilmiştir?
geçen bütün doğrular küre yü-
den Y ve Z ortamlarının yerleri kendi aralarında de-
zeyine dik ve yüzey normalidir.
A) Yalnız I1 B) Yalnız I2 C) I1 ve I2 ğiştirilseydi ışın K, L, M, N, P noktalarının hangisi-
nine ulaşırdı? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) Merkeze doğru (normal doğ-
D) I1 ve I3 E) I2 ve I3 rultusunda) gelen ışın doğrultu
değiştirmeden saydam ortam-
dan geçer.

6. O merkezli küresel cam ortamına gelen I ışık ışını şe-

3. O merkezli yarım küre biçimindeki cam ortama şekil- kildeki yolu izliyor. Işının K noktasında kırılma açısı 30°
deki gibi I ışık ışını geliyor. dir.

O merkezli yarım cam kürede kırılma
örnekleri
q: Camdan havaya geçen ışınlar için
Camdan havaya sınır açısı 42° olduğuna göre, ışın Buna göre, L noktasında kırılan ışının gelme açı-
sınır açısı
verilen yollardan hangisini izleyebilir? sı kaç derecedir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) 20° B) 30° C) 40° D) 50° E) 60°

1-B 2-C 3-B 4-A 5-C 6-B
315
KIRILMA
7. Saydam ortamlardan Y'de bulunan K ışık kaynağın- 9. Tabanı çukur ayna olan su

dan çıkan ışık ışınlarının izlediği yollar şekildeki gibi- dolu kapta I1, I2 ışık ışınları-
dir. nın izleyeceği yollar aşağı-
dakilerden hangisinde doğ-
Görünür Uzaklık (Derinlik) ru olarak gösterilmiştir?

Gözlemci ve cisim farklı kırılma
indisine sahip ortamlarda bulun-
duklarında görüntülerin oluştuğu
yerler, gerçek yerlerinden farklı

algılanır. Çünkü cisimlerden ge-

len ışınlar ortam değiştirirken kı-
Buna göre, X ve Z ortamlarından K'ye bakan göz-
rılmaya uğrayarak farklı noktalar-
da kesişir. lemciler kaynağı bulunduğu konuma göre nere-
de görür?
Az yoğun ortamdan, çok yoğun
ortamdaki cisme bakıldığında,
X'ten bakan Z'den bakan
cisim olduğu yerden daha ya-
kında görülür. A) Yerinde Yerinde
B) Yakında Uzakta
Çok yoğun ortamdan, az yoğun
ortamdaki cisme bakıldığında, C) Uzakta Yakında
cisim olduğu yerden daha uzak- D) Uzakta Uzakta
ta görülür.
E) Yakında Yakında
Prf Yayınları

8. O merkezli X ve Y saydam yarı küreleri şekildeki gibi

Görünür uzaklık (d'); gerçek
birleştirilmiştir. Şekildeki konumlardaki gözlemciler-
uzaklık (d) ve ngözlemci ile doğru
den K gözlemcisi P'yi kendine daha yakın, L gözlem- 10. K ve L, ışığın yayılabildiği saydam ortamlardır.
orantılı, ncisim ile ters orantılıdır.
cisi de R'yi kendine daha uzak görüyor.

Görünür uzaklık; gözlemcinin,

ayırıcı yüzeye olan uzaklığına
bağlı değildir.

Uyarı K'den L'ye gönderilen şekildeki I, II, III, IV ışınla-

Buna göre; X, Y ortamları ve sıvının kırma indisle-
Hava ortamından saydam küre- rından yalnız ikisinin izlediği yol doğru verildiği-
ri nX, nY, nS arasındaki ilişki nedir?
sel bir cisme bakıldığında kürenin ne göre, bu iki ışın hangileridir? (Işınlardan hiçbiri,
merkezindeki nokta, kendi yerin- ortamları ayıran yüzeye dik gelmemiştir.)
A) nX > nS > nY B) nX > nY > nS
de görülür. Çünkü merkezden
gelen ışınlar küre yüzeyinden C) nY > nS > nX D) nY > nX > nS A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
doğrultu değiştirmeden çıkar.
E) nY = nS > nX D) II ve III E) II ve IV
7-C 8-A 9-D 10-E
316
Ünite 10
MERCEKLER Test - 15
1. Merceklerle ilgili sunum hazırlayan bir öğrenci gru- 4. Kırılma indisi nm olan ortamdan yapılmış mercekler
bu, merceklerin odak uzaklıklarının bağlı olduğu de- kırılma indisi no olan saydam ortam içine konuluyor.
ğişkenleri aşağıdaki gibi yazıyor.

1. Merceğin kırma indisi MERCEKLER

2. Ortamın kırma indisi İnce kenarlı merceklere, ışığı top-
3. Işık ışınının rengi ladığı için yakınsak mercek, kalın
kenarlı merceklere, ışığı dağıttığı
4. Işık şiddeti
için ıraksak mercek adı da verilir.
5. Merceğin eğrilik yarıçapı

Buna göre, öğrenci grubunun verdiği hangi de-
ğişken hatalıdır?

A) 5. B) 4. C) 3. D) 2. E) 1.
İnce ve kalın kenarlı mercek ke-

sitleri ve sembolleri
Merceklerin, her iki tarafında bi-
2. Sıvı içine konulan X ince kenarlı, Y kalın kenarlı mer- Buna göre, birbirine paralel gelen I ışık ışınları han-
rer tane olmak üzere iki odağı
ceklerine asal eksene paralel olarak gelen ışınlar şe- bulunur.
gi düzeneklerde odaklanır?
kideki gibi kırılıyor.



Prf Yayınları
X ile Y'nin kırma indisleri nX, nY ve sıvının kırma indi- Odak noktalarının (F), optik mer-
keze olan uzaklıkları (f) odak
si nS olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
uzaklığıdır. Merceğin karşılıklı
odak uzaklıkları eşittir.
A) nS > nX > nY B) nS > nY > nX
C) nX > nY > nS D) nY > nS > nX Odak Uzaklığın Bağlı

Olduğu Değişkenler
E) nX > nS > nY
Camdan yapılmış bir mercek su
içine konulursa mercek ile orta-
mın indisleri arasındaki fark kü-
5.
çülür, odak uzaklığı büyür.

3. Bir yüzü düzlem, di- Mercek, kendinden daha yoğun
bir ortama konulursa karakter
ğer yüzü küresel olan
değiştirir. İnce kenarlı mercek,
ince kenarlı cam mer-
kalın kenarlı mercek gibi kalın ke-
cek hava ortamında
narlı mercek de ince kenarlı mer-
iken mavi renkli I ışık
cek gibi davranır.
ışını K noktasından
geçiyor. Mercek yüzeylerinin eğrilik ya-
rıçapı artarsa merceğin odak
Işının L noktasından geçmesi için ışığın geliş doğ- uzaklığı artar. Yani mercek in-
rultusu değiştirilmeden, celdikçe odak uzaklığı artar.
I. Yalnız 2 bölgesini su ile doldurmak Merceklerin odak uzaklığı, mer-

ceğe gelen ışının rengine de
II. Yalnız 1 bölgesini su ile doldurmak bağlıdır. Kırmızı ışının odak uzak-
III. Mavi renkli ışık yerine kırmızı renkli ışık kullanmak lığı, mor ışının odak
Hangi düzeneklerde kırmızı ve mor renkli ışınların
uzaklığından bü-
işlemlerinden hangileri yapılabilir? izlediği yol yanlış gösterilmiştir?
yük-
tür.
D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) II ve III

1-B 2-D 3-D 4-E 5-A
317
MERCEKLER
6. Odak uzaklıkları f1, f2, f3 olan çukur ayna, ince kenar- 8.
lı mercek ve kalın kenarlı mercek asal eksenleri çakı-
şacak biçimde konulmuştur.

İnce Kenarlı Mercekte
Özel Işınlar

I ışık ışınının izlediği yol şekildeki gibi olduğuna
göre; f1, f2, f3 arasındaki ilişki nedir? (Noktalar ara-

sı uzaklıklar eşittir.)
K, L, M kutularında bulunan merceklere gönderi-

A) f1 = f2 = f3 B) f2 > f1 > f3 C) f2 > f3 > f1 len I ışık ışınları şekildeki yolları izlediğine göre,

bu merceklerden hangileri yakınsak mercektir?
D) f1 = f2 > f3 E) f3 > f1 > f2
1: Asal eksene paralel gelen ışın,
odaktan geçecek şekilde kırılır. A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
2: Odaktan gelen ışın, asal ekse- D) L ve M E) K ve M

ne paralel olarak kırılır.
3: 2F noktasından (odak uzak-

lığının iki katı uzaklıktan) gelen
ışınlar diğer taraftaki 2F nokta-
sından geçecek şekilde kırılır. 7. Şekildeki ıraksak merceğin odaklarından biri ile çu- Prf Yayınları
4: Optik merkeze gelen ışınlar kur aynanın odağı çakışıktır.
doğrultu değiştirmeden geçer.

Kalın Kenarlı Mercekte
Özel Işınlar
9. Iraksak K, yakınsak L merceği asal eksenleri çakışa-
Buna göre, çukur aynanın asal eksenine paralel
gelen I ışık ışını aşağıdakilerden hangisi gibi bir cak biçimde konulmuştur. Asal eksene paralel gelen

yol izleyebilir? I ışık ışını merceklerde kırıldıktan sonra asal eksene
paralel olacak şekilde yoluna devam ediyor.

1: Asal eksene paralel gelen ışın,

uzantısı odaktan geçecek şekil-
Buna göre,
de kırılır.
2: Odak doğrultusunda gelen I. Merceklerin birer odağı çakışıktır.
ışın, asal eksene paralel gide- II. K'nin odak uzaklığı L'ninkinden küçüktür.
cek şekilde kırılır.
III. Mercekler arası uzaklık K'nin odak uzaklığına eşit-
3: 2F doğrultusunda gelen ışın, tir.
uzantısı geldiği taraftaki 2F nok-
tasından geçecek şekilde kırılır. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

4: Optik merkeze gelen ışın, doğ-
rultu değiştirmeden gider.
6-B 7-C 8-D 9-C
318
Ünite 10
MERCEKLER Test - 16
1. Odak uzaklıkları fX, fY olan ince kenarlı X, kalın kenar- 3. I ışık ışını ince kenarlı bir mercekte şekildeki gibi kırı-
lı Y merceği asal eksenleri çakışacak biçimde konul- lıyor.
muştur.

İnce Kenarlı Mercekte

Herhangi Bir Işının Kırılması

gelen ışın bu eksenin odağından
Buna göre, S ışık kaynağından çıkan ışıklardan geçecek şekilde kırılır.
hangileri mercekte kırıldıktan sonra K noktasın-

dan geçer? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Asal eksene paralel gelen ışınların izlediği yol şe-
kildeki gibi olduğuna göre, d uzaklığı fX ve fY cin- A) Yalnız I1 B) Yalnız I2 C) I1 ve I2
sinden nedir?

D) I2 ve I3 E) I1, I2 ve I3

A) fX – fY B) fY – fX C) 2fX – fY
D) 2fX – 2fY E) fX – 2fY Kalın Kenarlı Mercekte

Herhangi Bir Işının Kırılması
4. Odak uzaklığı f, odak noktası F olan yakınsak mercek
gelen ışın, uzantısı bu eksenin
ile bir düz ayna şekildeki gibi konulmuştur.
odağından geçecek şekilde kırılır.

Prf Yayınları

2. Kalın kenarlı X, ince kenarlı Y merceklerinde aynı renk

ışık ışınları Şekil - I ve Şekil - II'deki gibi kırılmıştır.

Not

İnce kenarlı mercekte asal ek-
I ışık ışınının düzenekte izlediği yol şekildeki gibi
seni 1,5f uzaklığında kese-
olduğuna göre, d uzaklığı kaç f'dir?
rek gelen ışın kırıldıktan son-
3 5 7 ra asal ekseni 3f uzaklığında
A) B) 2 C) D) 3 E) keser. 3f uzaklığından gelen
2 2 2
ışın da 1,5f uzaklığında kese-
cek şekilde kırılır.
İnce kenarlı mercekte asal

ekseni 0,5f uzaklığında ke-
serek gelen ışın, kırıldıktan
5. Bir ışık kaynağından çıkıp, ince kenarlı mercekte kırı- sonra uzantısı aynı taraftaki
lan aynı renkli 1, 2, 3 ışınlarının izlediği yollar şekilde- odak noktasından geçer.

ki gibidir.
Buna göre,

I. X'in odak uzaklığı Y'ninkinden büyüktür.
II. X merceğinde oluşan görüntüler sanaldır.

III. Y merceği büyüteç olarak kullanılabilir.

(Noktalar arası uzaklıklar eşittir.) Buna göre, ışık kaynağı şekildeki K, L, M, N, P nok-
talarının hangisinde olabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
D) II ve III E) I, II ve III A) K B) L C) M D) N E) P
1-A 2-E 3-B 4-B 5-B
319
MERCEKLER
6. Odak uzaklıkları eşit ve f olan yakınsak mercek ile tüm- 9. Bir saatçi, odak uzaklığı f olan ince kenarlı merceği
sek ayna asal eksenleri çakışacak biçimde konulmuş- kullanarak saatin dişlilerini daha büyük olacak şekil-
tur. de görmek istiyor.

Not
Kalın kenarlı merceğin odağın-

dan gelen ışın, kırıldıktan sonra

uzantısı asal ekseni, geldiği taraf-

taki 0,5f uzaklığında keser.
Buna göre, göz ve mercek şekildeki konumda iken

saati asal eksen üzerinde nerede tutmalıdır?
Düzeneğe şekildeki gibi gelen I ışık ışınının kırılma

ve yansımalardan sonra asal ekseni kestiği nokta- A) KL arasında B) LM arasında
nın merceğe uzaklığı kaç f'dir?
C) M noktasında D) MN arasında
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 E) N'nin ötesinde
Merceklerde Görüntü
Oluşumu
Kırılan ışınların kendilerinin ke-
sişmesiyle oluşan görüntüler
gerçek görüntü, kırılan ışınların 10. Odak uzaklığı f olan ince kenarlı mercek ile düz ayna
7. Merceklerde görüntü, ışığın;
uzantılarının kesişmesiyle olu- şekildeki gibi konulmuştur.
şan görüntüler sanal görüntüdür. I. kırılma,

Prf Yayınları
Gerçek görüntüler cisme göre II. yansıma,
ters, sanal görüntüler ise cisme
III. soğrulma
göre düzdür.

esaslarından hangilerine göre gerçekleşir?

İnce Kenarlı Mercekte A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Görüntü Oluşumu Buna göre, P cisminin yalnız mercek ve yalnız ayna-
da oluşan görüntüleri arasındaki uzaklık kaç f'dir?
A) 10 B) 8 C) 6 D) 4 E) 3

8. Odak uzaklıkları sırasıyla f1, f2, f3 olan çukur ayna, ka-
A: Cisim 2F’nin dışında ise gö- lın kenarlı mercek, ince kenarlı mercek asal eksenle-
rüntüsü diğer tarafta, F ile 2F ara- ri çakışacak biçimde şekildeki gibi konulmuştur. 11. Odak uzaklığı f kadar olan yakınsak mercek ve düz-
sında (A'), ters, gerçek ve cisim- lem ayna ile şekildeki düzenek kurulmuştur.

den daha küçüktür.

B: Cisim 2F’de ise görüntüsü di-
ğer tarafta 2F’de (B') olur. Görün-
tü, cisme göre ters, gerçek ve ci-

simle aynı büyüklüktedir.
C: Cisim F ile 2F arasında ise gö-

rüntüsü diğer tarafta, 2F’nin dı-

şında (C') ters, gerçek ve cisim-
Buna göre, I ışık kaynağının düzlem aynadaki gö-
den daha büyüktür. Düzeneğe gönderilen I ışık ışınının izlediği yol şe-
rüntüsü nerede oluşur?
D: Odaktaki cismin görüntüsü kildeki gibi olduğuna göre; f1, f2, f3 arasındaki iliş-
sonsuzdadır. ki nedir?
A) O - K arasında B) K noktasında
Sonsuzdaki (çok uzaktaki) cisim-
A) f1 = f2 = f3 B) f1 > f2 = f3 C) f3 > f1 = f2 C) K - L arasında D) L noktasında
lerin mercekteki görüntüsü odak-
ta ve noktasal oluşur. E) L - M arasında
D) f3 > f2 > f1 E) f2 = f3 > f1
6-C 7-A 8-C 9-B 10-C 11-D
320
Ünite 10
MERCEKLER Test - 17
1. Kalın kenarlı bir mercekte oluşan görüntü ile ilgili, 4. Hava ortamındaki kalın
kenarlı cam merceğin
I. Görüntünün yeri mercek ile odak noktası arasın-
önüne KL cismi şekilde-
dadır.
ki gibi konulmuştur.
II. Görüntü her durumda cisimden küçüktür.
Buna göre, aşağıdaki-
III. Görüntü sanaldır.
lerden hangisi cismin
yargılarından hangileri doğrudur? görüntüsüne ait bir özellik değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Görüntü sanaldır.
D) I ve III E) I, II ve III B) Görüntü odak ile mercek arasındadır.

E: Cisim F ile mercek arasın-
C) L noktasının görüntüsü asal eksen üzerindedir. da ise görüntüsü (E') cismin ol-
D) Görüntü cisme göre düzdür. duğu tarafta, cismin arkasında,
düz, sanal ve cisimden daha bü-
E) Görüntünün boyu cismin boyundan büyüktür.
yüktür.
2. Bir cismin düz ve kendisinden daha küçük bir gö-

rüntüsünü oluşturmak için; Kalın Kenarlı Mercekte
I. Çukur ayna Görüntü Oluşumu
5. Odak uzaklıkları eşit ve f olan X ıraksak, Y yakınsak

II. İnce kenarlı mercek mercekleri asal eksenleri çakışacak biçimde konul-
III. Kalın kenarlı mercek muştur.

IV. Tümsek ayna

optik araçlarından hangileri kullanılabilir?
Prf Yayınları
Cisim merceğin önünde herhan-

gi bir noktada iken; görüntüsü
A) I ya da II B) I ya da III C) II ya da III
her zaman mercekle odak (F)
D) II ya da IV E) III ya da IV arasında, düz, sanal ve cisim-
den daha küçüktür.
K cisminin X merceğindeki görüntüsünün boyu hX,
h Sonsuz ya da çok uzaktaki cisim-
Y'deki de hY olduğuna göre, X oranı kaçtır? lerin görüntüsü odakta, sanal ve
hY
noktasal olarak oluşur.
1 1 Cisim sonsuz ile mercek arasın-

A) B) C) 1 D) 2 E) 4 da iken görüntü odak ile mercek
4 2
3. Bir kurşun kalem, odak uzaklığı f olan yakınsak mer- arasındadır. Cisim merceğe yak-
ceğin önce K, sonra L noktası en son M, N noktaları- laşırken görüntü de büyüyerek
merceğe yaklaşır.
nın tam ortasına dik olarak konuluyor.

6. Odak noktaları F olan sırasıyla ıraksak mercek, yakın-
sak mercek ve tümsek ayna düzenekleri kurulmuştur. Not

Cisim kalın kenarlı mercekten f
kadar uzakta ise görüntü mer-

cekten f/2 kadar uzakta oluşur
ve boyu cismin boyunun yarısı
Kurşun kalemin mercekte oluşan görüntülerinin kadar olur.
boyları sırasıyla h1, h2, h3 olduğuna göre, bunlar

Bu düzeneklerde X, Y, Z cisimlerden hangilerinin

görüntüleri zahiri (sanal) dir?

A) h1 > h2 > h3 B) h1 = h2 > h3

C) h1 = h3 > h2 D) h3 > h2 > h1 A) Yalnız Y B) Yalnız Z C) X ve Y

E) h2 > h3 > h1 D) Y ve Z E) X, Y ve Z
1-E 2-E 3-D 4-E 5-C 6-E
321
MERCEKLER
7. Odak uzaklıkları eşit ve f kadar olan yakınsak X mer- 10. Şekil - I ve Şekil - II'de K, L noktaları çevrelerinde olu-
ceği ile ıraksak Y merceğinden oluşan düzenek ku- şan aydınlanmalar eşittir.
rulmuştur.

Not

3f’deki cismin ince kenarlı

mercekte görüntüsü 1,5f’de-

dir. Görüntünün boyu, cismin
boyunun yarısına eşittir.

0,5f’deki cismin ince kenarlı
İnce kenarlı merceğin odak uzaklığı f ise noktasal
mercekte görüntüsü f’dedir.
Görüntünün boyu, cismin bo- Asal eksen üzerine konulan K cisminin yalnız X ve I
kaynakların ışık şiddetleri oranı 1 kaçtır?
yunun iki katına eşittir. I2
yalnız Y merceğinde oluşan görüntüleri arasındaki
uzaklık kaç birimdir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
4 2 5
A) B) C) 1 D) E) 2
A) 5 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 5 3 4

8. Öğretmen; bir cismin sırasıyla X, Y, Z merceklerinde

oluşan görüntülerinin bazı özelliklerini aşağıdaki gibi
vermiştir.

X'teki görüntüsü : Gerçek
Prf Yayınları
Y'deki görüntüsü : Cisme göre ters

Uyarı Z'deki görüntüsü : Cisim ile aynı büyüklükte
Merceklerde; cisim ile görün- Öğretmenin verdiği bu bilgilere göre, hangi mer-
tünün merceğe olan uzaklıkla- ceklerin türleri bilinebilir?
rı oranı daima cisim ile görüntü- 11. Odak uzaklığı f olan yakınsak mercek ile çukur ayna
nün boyları oranına eşittir. ve özdeş noktasal ışık kaynakları perde önüne Şe-
A) Yalnız X'in B) Yalnız Y'nin C) X ve Y'nin
kil - I ve Şekil - II'deki gibi yerleştirilmiştir.
D) Y ve Z'nin E) X, Y ve Z'nin

Merceklerin

Merceklerde, kırılan ışınların (gö-

rüntü kaynak) aydınlatmasından

bahsedilir. 9. Odak uzaklığı f olan yakınsak mercek ve düzlem ay-
Bir noktada görüntü kaynak ve nadan oluşan düzenekte X ışıklı cismi şekildeki gibi
kaynağın kendisi aynı anda ay- konulmuştur.

dınlanma oluşturamaz.

Buna göre, perdeler ok yönünde hareket ettirildi-
ğinde K ve L noktaları çevrelerinde oluşan aydın-

lanmalar için ne söylenebilir?

K noktasındaki aydınlanma şiddeti
K L

(EK), mercek üzerindeki aydınlanma A) Azalır Azalır
I
şiddetine eşittir. EK = X cisminden çıkan ışınların önce düzlem aynada B) Değişmez Azalır
f2
K noktasındaki aydınlanma şiddeti
yansıması, sonra mercekte kırılması sonucu olu-
mercek ile perde arası uzaklığa bağlı şan cismin görüntüsü hangi noktadadır?
D) Artar Artar
değildir.
A) K B) L C) M D) N E) P E) Azalar Değişmez
7-D 8-E 9-D 10-A 11-B
322
Ünite 10
PRİZMALAR VE RENK Test - 18
1. Düzlem ayna ve tam yansımalı prizmadan oluşan dü- 3. Hava ortamında bulunan cam prizmaya aynı renkli I1,
zeneğe şekildeki gibi aynı renkli X, Y, Z ışık ışınları I2, I3, I4 ışık ışınları şekildeki gibi geliyor.
gönderiliyor.

PRİZMALAR

Işık, prizmalarda da diğer or-

tamlarda olduğu gibi kırılma ve

yansıma kanunlarına uygun ola-
rak kırılır.
Hava ortamında kullanılan ve ke-

siti ikizkenar dik üçgen olan cam
Buna göre, bu ışınlar düzeneği numaralı ışınlar- Camdan havaya sınır açısı 42° olduğuna göre, han- prizmalara tam yansımalı priz-
dan hangileri gibi terk eder? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) gi ışınlar tam yansıma yapar? ma denir.
X Y Z A) Yalnız I1 B) I1 ve I2 C) I3 ve I4
A) 1 2 3 D) I1, I2 ve I3 E) I1, I2, I3 ve I4

B) 3 1 2
C) 3 2 1
D) 2 1 3
4. Hava ortamında bulunan cam prizmaya gelen I ışık Işığın camdan havaya geçişinde sınır
E) 2 3 1
ışını Şekil - I'deki yolu izliyor. açısı 42° olduğu için, prizma içinde
gelme açısının 42° den büyük olduğu

durumlarda tam yansıma gerçekleşir.

Prf Yayınları

Prizmanın bir yüzeyi Şekil - II'deki gibi sıvı ile dol-
durulduğunda I ışını 1, 2, 3 yollarından hangileri- Tam yansımalı prizmada, 90° nin kar-
ni izleyebilir? (ncam > nsıvı) şısındaki yüzeye paralel gelen ışınlar
prizmayı, hipotenüse paralel terk
eder.
A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 3
D) 1 ya da 2 E) 2 ya da 3
IŞIK RENKLERİ
Prizmalarda beyaz ışık renkle-
2. Bir ışık prizmasına gelen beyaz ışık renklerine ayrılı- rine ayrılır.
yor. Bu renklerden üç tanesi şekildeki gibi çizilmiştir.
5. Hava ortamındaki cam kaplarda bulunan, O merkez-
li K yarım küresi ve L, M üçgen prizmalarına gönderi-

len I ışık ışınlarının izlediği yollar şekildeki gibidir.

Beyaz ışık, az kırılandan çok kırılana
Bu üç renk aşağıdakilerden hangisi olabilir? doğru; kırmızı, turuncu, sarı, yeşil,
mavi, mor şeklinde renklerine ayrılır.
Beyaz ışığı oluşturan renk yelpazesi-
1 2 3
Buna göre, gelen ışınların doğrultuları değiştiril- ne ışık spektrumu denir.
A) Sarı Yeşil Mavi
meden, kaplar su ile doldurulursa hangi düzenek- Işık spektrumundaki bu renkler
B) Kırmızı Yeşil Sarı te ışınlar kesinlikle aynı yolu izlemez? temel renkler olup bunlar daha
C) Sarı Mor Yeşil başka renklere ayrılmaz.
D) Mavi Yeşil Kırmızı A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M Spektrumda yan yana bulunan
E) Kırmızı Mor Mavi D) K ve L E) K, L ve M renklere komşu renkler denir.
1-C 2-A 3-B 4-B 5-B
323
PRİZMALAR VE RENK
6. 1. Mavi 9. Karanlık bir ortamda be-

2. Kırmızı yaz bir top şekildeki gibi

kırmızı ve cyan ışıkla ay-
3. Sarı
dınlatılıyor.
4. Yeşil
Işığın Ana ve Ara Renkleri Buna göre, topun üze-
5. Mor
Karışımları ile diğer tüm renklerindeki 1, 2, 3, 4 nolu
rin elde edilebildiği renklere ana Yukarıda verilen renklerden hangileri ışıktaki ana bölgeler hangi renkte
renkler denir. renklerden değildir? görünür?
Herhangi iki ana renkten elde
edilen renge ara renkler denir A) 1 ve 2 B) 2 ve 3 C) 3 ve 4 1 2 3 4
Kırmızı, mavi ve yeşil ışığın ana D) 3 ve 5 E) 4 ve 5 A) Kırmızı Siyah Cyan Magenta
renkleridir.
B) Kırmızı Siyah Cyan Beyaz
Sarı, cyan ve magenta ise ışığın
ara renkleridir.
C) Sarı Beyaz Mavi Magenta
D) Siyah Cyan Mavi Beyaz
E) Kırmızı Cyan Cyan Beyaz

7. Farklı renkteki ışık ışınlarının özellikleri ile ilgili,
I. Kırılma özellikleri farklıdır.

II. Boşlukta ilerleme hızları farklıdır. 10. Sulu boya ile resim yapan bir öğrenci kırmızı renkli
III. Dalga boyları farklıdır. boya oluşturmak istiyor.
Kırmızı ile mavi ışığın karışımından
magenta, yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, öğrenci aşağıda verilen boyalardan
Prf Yayınları
Kırmızı ile yeşilin karışımından sarı, hangi ikisini aynı oranda karıştırarak bu boyayı
Mavi ile yeşilin karışımından da cyan A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II elde eder?
elde edilir.
Üç ana rengin karışımıyla beyaz renk D) I ve III E) I, II ve III A) Cyan ile Magenta B) Sarı ile Magenta
elde edilir.
C) Sarı ile Cyan D) Mavi ile Yeşil
Mangenta ile yeşil, cyan ile kırmızı,
sarı ile mavi; birbirinin tamamlayıcı E) Yeşil ile Siyah
renkleridir.
Boya Renkleri
Boyada, sarı, cyan ve magenta 8. Aşağıda verilen şekillerde boya renkleri karıştırılarak
ana renklerdir. Kırmızı, mavi ve I, II, III bölgeleri oluşturuluyor. 11. Karanlık bir ortamda be-
yeşil ise ara renklerdir. yaz perdenin önüne iki en-
gel ve noktasal yeşil ile kır-

mızı ışık kaynakları şekil-

deki gibi konuluyor.

Buna göre, perde üzerin-
deki I, II, III bölgeleri han-
gi renkte görünür?
Buna göre, bu bölgeler hangi renktedir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Sarı ile cyan boyanın karışımıyla ye- I II III I II III

şil, cyan ile magenta boyanın karışı-
A) Yeşil Mavi Kırmızı A) Yeşil Kırmızı Sarı
mıyla mavi, magenta ile sarı boyanın
karışımıyla kırmızı boya elde edilir. B) Kırmızı Yeşil Mavi B) Kırmızı Sarı Yeşil
Boyada sarı ile mavi, magenta ile ye- C) Mavi Kırmızı Yeşil C) Yeşil Kırmızı Kırmızı
şil, cyan ile kırmızı birbirinin tamamla-
D) Yeşil Kırmızı Mavi D) Yeşil Sarı Kırmızı
yıcı renkleridir.
E) Yeşil Kırmızı Sarı E) Sarı Yeşil Kırmızı
6-D 7-D 8-D 9-B 10-B 11-D
324
Ünite 10
1. Magenta (M), yeşil (Y) renkli ışık kaynakları ve saydam 3. Karanlık bir ortamda K (kırmızı) ve Y (yeşil) renkli ışık
olmayan engeller beyaz renkli bir perdenin önüne şe- yayan kaynaklar ve ortası delik bir engel beyaz per-
kildeki gibi konulmuştur. de önüne şekildeki gibi konulmuştur.

Uyarı

Işıktaki ana renkler boyada ara

renk, boyadaki ana renkler ışık-
ta ara renktir.

Renkli Görme

Perde üzerinde oluşan görüntü aşağıdakilerden Bir cismin görünmesi, cisimden
hangisi gibi olur? yansıyan ışığın göze gelmesiyle
Buna göre, perde üzerindeki I, II, III bölümleri han- gerçekleşir.
gi renklerde görülür? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) Bir cisim hangi renkteki ışığı yan-
sıtıyorsa o renkte görünür.
I II III
Cisimler yansıtmadıkları renkte-
A) Beyaz Magenta Yeşil ki ışıkları soğurur.

B) Beyaz Yeşil Magenta Bir cismin güneş ışığı altında gö-
C) Beyaz Yeşil Beyaz ründüğü renk, cismin rengi ola-
rak bilinir.
D) Magenta Yeşil Beyaz
Cisimler kendi renklerindeki ışık-
E) Yeşil Magenta Yeşil ları kuvvetli, komşu renklerdeki
ışıkları ise zayıf olarak yansıtır.
Prf Yayınları
Göz, kuvvetli olarak yansıyan ışı-

ğı algılar; zayıf olarak yansıyan
ışığı algılayamaz. Bu nedenle ci-
simler kuvvetli olarak yansıttıkla-
rı ışık renginde görünür.
Üzerine düşen ışığı yansıtmayan

veya zayıf olarak yansıtan bir ci-
sim siyah görünür. (Siyah renk-
li cisimler üzerine düşen bütün
renkteki ışıkları soğurur.)
4. Zeynep, Pelin ve Ömer renkli kağıtlardan şekildeki gi-

2. Farklı renklere boyanmış K, L, bi dairesel levhaları yapıyorlar.
M gazoz kutuları güneş ışığını
doğrudan alan bir alana bırakıl- Beyaz cisimler, üzerine düşen

mıştır. bütün ışıkları yansıtır.

Kutulardan yansıyan ışık mik-
tarlarına ait grafikler şekildeki

gibi olduğuna göre, kutuların
Beyaz ışıkla aydınlatılan bir ortamda bu dairesel
boyandığı renkler aşağıda verilenlerden hangi-
levhalar döndürüldüğünde hangi renklerde göz-
si olabilir?
lenir?
Beyaz cisimler hangi renkle ay-
K L M dınlatılırsa, o renkte görünür.
Zeynep Pelin Ömer
A) Kırmızı Siyah Beyaz
A) Beyaz Cyan Magenta
B) Siyah Mavi Beyaz
B) Beyaz Sarı Cyan
C) Beyaz Yeşil Mavi
C) Beyaz Sarı Magenta
D) Kırmızı Beyaz Mavi
D) Cyan Sarı Magenta
E) Sarı Beyaz Mavi
E) Sarı Beyaz Cyan
1-A 2-B 3-B 4-C
325
PRİZMALAR VE RENK
5. Aşağıda verilen beyaz, kırmızı ve magenta (eflatun) 8. Beyaz ışık altında şekildeki gibi görü-
rengindeki I, II, III nolu cisimler sırasıyla kırmızı ışık, nen bir topa, mavi ışık altında bakılırsa
beyaz ışık ve kırmızı ışıkla aydınlatılıyor. aşağıdakilerden hangisi gibi görünür?

Uyarı
Hiçbir cisim, ortamda bulunma-
yan bir ışığın renginde görülmez.
Örneğin bir ortamda mavi renk
ışık yoksa o ortamda hiçbir cisim

mavi renk görünmez.

Mavi renkli cisimler beyaz ışıkla Buna göre, gözlemciler hangi cisimleri kırmızı renk-
aydınlatıldığında mavi görünür.
te görür?
Beyaz ışıktaki mavi ışık kuvvetli,
komşu ışıklar (yeşil ve mor) za-
yıf olarak yansır.
Mavi renkli cisimler yeşil ışık- D) I ve III E) I, II ve III

la aydınlatıldığında, (yeşil ma-
vinin komşu rengi olduğu için
9.  K cismi; sarı, yeşil, kırmızı renk ışığı yansıtıyor.
zayıf olarak yansır) cisim siyah  L cismi, mavi renk ışığı yansıtmıyor.
görünür.
K ve L cisimleri ile ilgili yukarıdaki bilgiler verilmiştir.
6. Karanlık bir ortamda kırmızı ışıkla aydınlatılan bir ci-
sim kırmızı renkte görünüyor. Buna göre,

Buna göre, aynı cisim; l. K cismi mavi renk ışığı yansıtır.

I. Beyaz ışık altında beyaz görünür. Prf Yayınları ll. K cisminin rengi beyazdır.
Not lll. L cismi mavi renktir.
II. Yeşil ışık altında siyah görünür.
Ara renkler, kendi rengindeki ışı- III. Sarı ışık altında sarı görünür. ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
ğı ve kendisini oluşturan renkteki
ışıkları kuvvetli yansıtır. yargılarından hangileri doğru olabilir?
Sarı; kırmızı ve yeşil renkli ışı-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) l ve lll E) l, II ve lll
ğı kuvvetli yansıtır.

7. K, L, M cisimlerinin kırmızı ve mavi ışık altında görün- 10. Kırmızı, yeşil ve mavi renkli K, L, M cisimlerine beyaz,

düğü renkler tablodaki gibidir. kırmızı ve beyaz ışık altında bakılıyor.

Cisim Kırmızı ışıkta Mavi ışıkta
Magenta; kırmızı ve mavi
renkli ışığı kuvvetli yansıtır. K Siyah Mavi
Magenta renk cisim üzerine L Kırmızı Siyah
magenta ışık düşürülürse ci-
sim magenta, kırmızı ışık dü- M Kırmızı Mavi

şürülürse cisim kırmızı, mavi
ışık düşürülürse de cisim ma-
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi kesin- Buna göre, cisimler hangi renkte görünür?
vi görülür. likle yanlıştır?
Cyan; yeşil ve mavi renkli ışı- K L M

A) K cisminin rengi mavidir.
ğı kuvvetli yansıtır. A) Kırmızı Siyah Mavi
B) L cisminin rengi kırmızıdır.
Cyan renk cisim üzerine cyan B) Beyaz Siyah Beyaz
ışık düşürülürse cisim cyan, C) L cisminin rengi beyazdır.
yeşil ışık düşürülürse cisim
C) Kırmızı Kırmızı Mavi
D) M cisminin rengi beyazdır.
yeşil, mavi ışık düşürülürse D) Kırmızı Yeşil Mavi
de cisim mavi görülür.
E) K ve L cisimleri yeşil ışık altında yeşil renk görü-
E) Siyah Yeşil Mavi
nür.
5-E 6-E 7-C 8-B 9-C 10-A
326
Ünite 10
1. Güneş ışığı altında kırmızı görünen bir cisim, yal- 4.

nız "saf sarı" ışık ve yalnız "karışım sarı" ışık altında

hangi renk görünür?

Saf sarı ışık Karışım sarı ışık

Uyarı
altında altında

İki türlü sarı ışık vardır.
A) Kırmızı Kırmızı Birincisi Güneş ışığının yani

B) Sarı Sarı beyaz ışığın prizmada kırılma-

sı neticesinde elde edilen do-
C) Sarı Kırmızı

ğal sarı ışıktır. Bu sarı ışık tek
D) Kırmızı Sarı dalga boyuna sahiptir ve baş-

E) Siyah Kırmızı ka renklere ayrılmaz.

İkincisi ise kırmızı ve yeşil ışı-
ğın karışımı olan sarı ışıktır.
Yukarıda verilen etkinlikte girişten başlayarak ku-
tu içindeki bilgiler doğru ise (D), yanlış ise (Y) yo-
lu takip edildiğinde kaç nolu çıkışa ulaşılır?
2. Işık filtreleri ile ilgili;
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Işık Filtreleri
I. Işığı süzerek tek renkli ışık elde etmek için kulla-
nılan saydam cisimlere ışık filtresi denir. Işığı süzerek tek renkli ışık elde
etmek için kullanılan saydam ci-
II. Kırmızı ışık filtresi, üzerine gönderilen kırmızı ışığı
simlere ışık filtresi denir.
soğurur.
Bir ışık filtresi, geçişine izin ver-
III. Filtreler kendi adıyla anılan renklerdeki ışıkları kuv-
diği ışığın adı ile bilinir. Mesela
Prf Yayınları
vetli, komşu renklerdeki ışıkları ise zayıf olarak ge- kırmızı filtre, kırmızı ışığı geçiren
çirir. filtredir. Filtreye, filtreden geçen
yargılarından hangileri doğrudur? ışın tarafından bakılırsa filtre bu
ışının renginde görünür.
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll Filtreler kendi adıyla anılan renk-

lerdeki ışıkları kuvvetli, komşu
D) l ve lll E) l, II ve lll
renklerdeki ışıkları ise zayıf ola-
rak geçirir.
Karışım rengiyle boyalı bir filtre

bu karışımı oluşturan renklerde-
5. Mavi, beyaz, yeşil ve kırmızı renkli resim kağıtlarına be-
ki ışıkları kuvvetli, bunların kom-
yaz ışık altında ışık filtresi ile bakıldığında beyaz olan
şularını ise zayıf geçirir.
3. X ve Y filtreleri arkasından kısım cyan renk gözleniyor.
beyaz ışık yayan cisme şe- Beyaz ışıkla aydınlatılan filtreler

kildeki gibi bakan K ve L kendi renklerinde görünür.

gözlemcileri cismi sırasıyla
cyan ve yeşil renkte görü-

yor.

Filtrelerin yerleri kendi

aralarında değiştirilirse, gözlemciler cismi hangi
Buna göre, I, II, III nolu bölgeler hangi renkler-
renkte görür?
de gözlenir?
Kırmızı filtre kırmızı rengi kuvvetli, tu-
K gözlemcisi L gözlemcisi I II III runcu rengi zayıf geçirir.
Magenta; kırmızı ve mavi renk ışığın
A) Yeşil Siyah
A) Mavi Beyaz Siyah karışımıdır.
B) Cyan Siyah Magenta filtre magenta, kırmızı ve
B) Yeşil Mavi Kırmızı
C) Yeşil Cyan mavi renkleri kuvvetli geçirir.
C) Cyan Cyan Siyah
Magenta filtre kırmızı ışığı kuvvetli ge-
D) Yeşil Yeşil
D) Mavi Yeşil Siyah çirdiği için göz bu filtreyi kırmızı görür.
E) Cyan Cyan
E) Mavi Yeşil Kırmızı
1-E 2-D 3-D 4-B 5-D
327
PRİZMALAR VE RENK
6. Beyaz ışığın, paralel yüzlü camdan geçişi şekildeki gi- 8. Bir bölümü cyan (I), diğer bölümü sarı (II) renkli olan
bidir. yarım küre ile kırmızı, yeşil ve mavi ışık kaynakları şe-
kildeki gibi yerleştiriliyor.

Beyaz Işığın Paralel Yüzlü
Ortamdan Geçişi

Bir cam prizmaya beyaz ışık gön-
derildiğinde ışınlar farklı açılarda
kırılarak renklerine ayrılır.

Kırmızı en az, mor ise en çok kı-
rılan ışındır. Buna göre, I ve II bölümleri hangi renklerde gö-
3 numaralı ışın sarı renkli olduğuna göre,
Beyaz ışık, paralel yüzlü camın rünür?
yüzeyi ile q açısı yapacak biçim- I. 1 nolu ışının rengi mavidir.
de gönderildiğinde, renklerine II. 2 nolu ışının rengi mordur. I II
ayrılan ışınların da cam yüzeyi
III. 4 nolu ışının rengi kırmızıdır. A) Cyan Sarı
ile yaptığı açılar birbirine eşit ve
q olur. yargılarından hangileri doğru olabilir? B) Sarı Beyaz
C) Kırmızı Yeşil
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Mavi Yeşil
E) Mavi Mavi

Prf Yayınları
7 7. Kırmızı renkli ışının, paralel yüzlü camdan geçişi şe-

kildeki gibidir.
Mor ışık, kırmızı ışıktan daha çok
kırılır. Bundan dolayı kırmızı ışık- 9. Karanlık bir ortamdaki sarı renkli, O merkezli küresel
tan daha çok kaymaya uğrar. x
cisim, yeşil ve kırmızı ışık yayan noktasal kaynaklar
artar.
ile şekildeki gibi aydınlatılıyor.
Hava ortamındaki paralel yüzlü

camda bütün ışınlar paralel kay-
maya uğrar. Kayma, paralel oldu-

ğu için q açısı değişmez.

Işının paralel kayma miktarı x, hava ortamına çı-

kan ışının cam ile yaptığı açı q olduğuna göre, kır-
mızı ışın yerine aynı doğrultu üzerinden mor ışın Buna göre, cismin sayfa düzlemindeki görüntüsü
gönderilirse x ve q için ne söylenebilir? aşağıdakilerden hangisi gibidir? (Kaynaklar ve küre-

sel cismin merkezi aynı düzlemdedir.)
x q
Cevap B
A) Artar Artar
B) Artar Değişmez
C) Azalır Artar

D) Azalır Değişmez
6-D 7-B 8-D 9-B
328
Ünite 10
1. Yarıçapı r olan içi boş kürenin O mer- 4. Noktasal Ι1, Ι2 ışık kaynak-
kezine, şiddeti I olan noktasal ışık kay- ları, üzerinde 1 ve 2 nolu

nağı konuluyor. Bu durumda kürenin delikler olan engel ve per-

iç yüzeyindeki toplam ışık akısı F ka- de şekildeki gibi yerleştiril-

dar oluyor. miştir. ÖSYM Sorusu
Buna göre, Buna göre, perdenin han- I ışık ışınının K ortamından L ve M
gi noktası iki ışık kayna- ortamlarına geçişi Şekil I ve Şe-
I. Işık kaynağının şiddetini değiştirmek
ğından da ışık alır? (1 ve kil II’de verilmiştir.

II. Yarıçapı daha büyük olan küre kullanmak 2 deliklerinden geçen ışın-

III. Işık kaynağını O noktasından alıp K noktasına koy-
lar kırınıma uğramıyor kabul

mak edilecek)

işlemlerinden hangileri yapıldığında F ışık akı-
sı değişir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Buna göre I ışık ışını L ortamın-

dan M ortamına geçerken;

5. Kırılma indisi n1, n2, n3 olan

ve paralel yüzeylerle birbir-

lerinden ayrılmış saydam
2. İnce kenarlı bir mercek cisimlerin görüntülerini büyüt- ortamlarda I ışık ışınının iz-

mek ya da yakınlaştırmak için kullanılabilir. lediği yol şekildeki gibidir.

Buna göre, Buna göre,

I. Fotoğraf çekiminde kullanılan makineler. I. n2 > n1 dir.
Prf Yayınları
II. Gökyüzündeki cisimleri görüntülemek için kulla- II. n3 > n1 dir.

nılan teleskoplar. III. n1 > n3 tür. şekillerindeki yollardan hangi-
III. Hücreleri görüntülemede kullanılan mikroskoplar. lerini izleyebilir?
araçlarından hangilerinde ince kenarlı mercek kul- A) Yalnız I B) I ve IV
lanılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) II ve III D) I, II ve III
D) I ve II E) I ve III E) II, III ve IV
Çözüm:
K'den L'ye geçen ışın normale
6. Öğretmenin, öğrencilere sorduğu yazılı sorularından bi- yaklaşmış, K'den M'ye geçen ışın
3. Bir P bölgesine gelen I ışık ışı- ri, "Işığın kırılması sonucu oluşan durumlara günlük ha- normalden uzaklaşmıştır.
nı bölgeden şekildeki gibi I' ışı- yattan beş örnek veriniz." şeklindedir. O zaman kırma indisleri arasında

nı olarak çıkıyor. nL > nK > nM ilişkisi vardır.

Ayşe'nin verdiği cevap aşağıdaki gibidir.
Buna göre, nL > nM olduğu için L'den M'ye
1. Beyaz ışığın prizmalarda renklerine ayrılması gönderilen ışın; normalden uzak-
laşarak kırılabilir, tam yansıma ya-
2. B
azı açılardan bakıldığında, akvaryumdaki balığın,
pabilir.
akvaryumun yan camında görüntüsünün görülmesi
Ortamları ayıran yüzeye paralel
3. Su dolu bardaktaki kaşığın kırıkmış gibi görünmesi
gidebilir.
4. Y
üzeyi hafif dalgalanan bir havuzun dibinde, dal-
Cevap E
galanan aydınlık bölgelerin oluşması
P bölgesinde verilen optik düzeneklerinden han- 5. Gökkuşağının oluşması
gileri olabilir?
Buna göre, 20 puan değerindeki bu sorudan Ay-
şe kaç puan alır?

1-A 2-E 3-C 4-C 5-D 6-D
329
7. Odak noktası F olan çukur ayna ve düzlem aynadan 10. Aynalarla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi
oluşan düzenekte I1, I2, I3 ışık ışınları şekildeki gibi yanlıştır?
gönderiliyor.
A) Çukur aynalar, üzerine paralel gelen ışınları bir
noktada toplayabilir.
ÖSYM Sorusu
B) Cisimlerden aynalara ulaşan ışınların, aynalarda
Bir kalem, üzerine düşen be- yansıması ile cisimlerin bu aynalarda görüntüsü
yaz ışıktan sadece kırmızı renk-
oluşur.
li olanı soğurup diğerlerini yan-
sıtıyorsa bu kalem hangi renkte C) Çukur aynalarda oluşan görüntüler cisimden da-
görünür? ha büyük olabilir.

D) Araba farlarında ışığın aynı yönde yayılmasını sağ-
A) Kırmızı B) Yeşil
lamak için tümsek aynalar kullanılır.
Buna göre, hangi ışınlar yansımalar sonucu ken-
C) Mavi D) Cyan
di üzerinden geri döner? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) E) Tümsek aynada oluşan görüntüler cisimlerden
E) Magenta küçüktür.
A) Yalnız I2 B) Yalnız I3 C) I1 ve I2
Çözüm:
Kalem, ışığın ana renklerinden
D) I2 ve I3 E) I1, I2 ve I3
(kırmızı, yeşil, mavi) kırmızıyı so- 11. K ve L cisimlerinin kırmızı, yeşil ve mavi ışığa karşı du-
ğurduğuna göre yeşil ve maviyi yarlılıkları tablodaki gibidir.
yansıtmıştır.
Cisim Kırmızı ışık Yeşil ışık Mavi ışık
Yeşil ve mavinin karışımı cyan
olarak algılanır. K Yansıtıyor Soğuruyor Soğuruyor
8. Eşit bölmeli düzleme, düzlem aynalar şekildeki gibi
Cevap D
konulmuştur. L Yansıtıyor Yansıtıyor Yansıtıyor

Prf Yayınları
Buna göre, K ve L cisimlerinin rengi aşağıda veri-

ÖSYM Sorusu lenlerden hangisi olabilir?
Aydınlanma ile ilgili kavramlar-
dan; ışık şiddetinin birimi cd, ışık K L

akısının birimi lm ve aydınlanma A) Kırmızı Beyaz
şiddetinin birimi lüx’tür.
B) Siyah Beyaz
Buna göre; Buna göre, I ışık ışını düzlem aynalardan yansıdık-
C) Beyaz Siyah
I. kaynağın ışık şiddeti, tan sonra hangi noktadan geçmez?
(Bölmeler eşit aralıklıdır.) D) Mavi Yeşil
II. toplam ışık akısı,
E) Kırmızı Yeşil
III. aydınlanma şiddeti
değişkenlerinden hangilerinin
büyüklüğü ışık kaynağına olan
uzaklığa bağlı olarak değişir? 12. İçinde h yüksekliğinde
saydam sıvı bulunan ka-
A) Yalnız I B) Yalnız III
bın tabanında noktasal

C) I ve II D) II ve III 9. Sarı renkli bir kağıt üzerine kırmızı kalemle K, yeşil ka- bir ışık kaynağı vardır.

E) I, II ve III lemle Y, mavi kalemle M harfi yazılıyor.
Karanlık ortamda ka-

bın yüzeyinde oluşan
Çözüm:
aydınlık bölgenin alanı,
Işık kaynağının şiddeti kaynağın
gücüne (özelliğine) bağlıdır.
I. Sıvının yüksekliği
Kaynağın ışık akısı, ışık şiddeti ile

II. Sıvının kırıcılık indisi
orantılıdır. III. Işığın rengi
Bu kağıt karanlık ortamda yeşil ışıkla ile aydınla-
Aydınlanma şiddeti ise kaynak- niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
tıldığında hangi harfler okunabilir?
tan olan uzaklığın karesi ile ters
orantılıdır.
A) Yalnız K B) Yalnız Y C) Yalnız M A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Cevap B
D) K ve M E) Y ve M D) I ve III E) I, II ve III
7-D 8-B 9-D 10-D 11-A 12-E
330
Ünite 10
1. Bir top ile noktasal K ve L ışık kaynakları perde önü- 3. Mete, K noktasındaki aydınlanma şiddetini karşılaştır-
ne şekildeki gibi konuluyor. mak için, noktasal ışık kaynağı, X filtresi ve perde ile
önce Şekil - I'deki düzeneği sonra Şekil - II'deki dü-
zeneği kuruluyor.

ÖSYM Sorusu
Işık, çok kırıcı bir ortamdan az kı-

rıcı başka bir ortama geçerken
gelme açısına bağlı olarak az kı-
rıcı ortama kırılmak yerine geldi-
Buna göre perde üzerinde oluşan gölge aşağıda- ği ortama geri dönebilir. Bu ola-
kilerden hangisine benzer?
ya "tam yansıma" denir.
( : tam gölge ; : yarı gölge)
Buna göre, Buna göre;
I. Bağımsız değişken, ışık kaynağının şiddetidir. I. balıkların, suyun yüzeyinde
diğer balıkların yansımasını
II. Sabit tutulan değişkenler, X filtresi ve d uzaklıkla-
görmesi,
rıdır.
II. yakınsak bir mercekten ba-
III. Bağımlı değişken, K noktası çevresindeki aydın-
kıldığında uzaktaki cisimlerin
lanma şiddetidir. ters görünmesi,
yargılarından hangileri doğrudur? III. ışığın fiberoptik kablonun için-
den dışarı çıkmadan iletilmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II olaylarından hangileri, tam yan-
sıma olayının sonucudur?

Prf Yayınları
E) II ve III
Çözüm:
Su yüzeyinde görüntü oluşumu,
yansımanın bir sonucudur.
Merceklerde görüntü oluşumu ise

kırılmanın sonucudur.
Işığın fiberoptik kablolarla iletimi

2. Karanlık bir ortamda, düzlem ayna, top, perde ve nok-
de ışığın kablo içinde yansımaya
tasal K ışık kaynağı ile şekildeki düzenek kurulmuştur.
uğraması ile gerçekleşir.
4. O merkezli yarım küre şeklindeki I ve III tam yansıma olayının so-
cam ortama şekildeki gibi I1 ve I2
nucu, II ise kırılmanın sonucudur.
ışık ışınları gönderiliyor.
Cevap D
Camdan havaya sınır açısı 42°
olduğuna göre, I1 ve I2 ışık ışın-

larının izlediği yol aşağıdakiler-
Buna göre, perde üzerindeki gölgenin şekli aşağı- den hangisi gibidir? (θ > 45° ve a < 45° dir.)
dakilerden hangisi gibi olur?

1-C 2-A 3-E 4-B
331
5. İki tane özdeş tam yansımalı prizmaya şekildeki gibi 8. Karanlık bir ortamda beyaz topun üzerine şekildeki
ışık ışınları gönderiliyor. gibi el fenerleri ile yeşil, mavi ve kırmızı ışık düşürülü-
yor.

ÖSYM Sorusu
Bir mum, esnek bir düz aynanın

önüne Şekil I'deki gibi konuldu-
ğunda mumun düz ve sanal bir

görüntüsü oluşuyor. Daha son-

ra, mumun ve aynanın konumları
değiştirilmeden ayna Şekil II'deki Buna göre, hangi ışın geldiği doğrultuda düzene-
gibi bükülerek tümsek ayna hâli- ği terk eder? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Topa üstten bakan bir gözlemci 1 ve 2 bölgelerini
ne getiriliyor.
hangi renkte görür?
A) I1 B) I2 C) I3 D) I4 E) I5
1. Bölge 2. Bölge
A) Cyan Magenta

B) Sarı Magenta
C) Sarı Cyan

D) Magenta Sarı
E) Magenta Cyan
6. Şekildeki ıraksak mercek
ve çukur ayna düzeneğin-
de merceğin odak uzak-

lığı 30 cm, aynanın odak
Prf Yayınları
uzaklığı ise 40 cm'dir.
Merceğe şekildeki gibi

gelen I ışık ışınının ken-
Buna göre Şekil II'de oluşan gö- di üzerinden geri dönebilmesi için ayna ile mercek
rüntünün büyüklüğü ve yönü- arası d uzaklığı kaç cm olmalıdır?
nün (muma göre düz veya ters)
Şekil I'deki görüntüye göre de- A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
ğişimi, aşağıdakilerden hangi-
si gibi olur? 9. Düşey kesiti verilen ve tabanı düzlem ayna olan kap-
ta saydam sıvı vardır. Havadan sıvıya gelen I ışık ışı-
Görüntünün Görüntünün
nı sıvıyı şekildeki gibi I' ışını olarak terk ediyor.
büyüklüğü yönü
A) Azalmıştır Değişmemiştir

B) Azalmıştır Değişmiştir
C) Değişmemiştir Değişmemiştir
7. Şekildeki yakınsak mercek ve tümsek aynadan olu-
D) Artmıştır Değişmemiştir şan düzenekte, merceğin odak uzaklığı 40 cm, ayna-
E) Artmıştır Değişmiştir nın odak uzaklığı 20 cm'dir.
Işının sıvı yüzeyine değdiği ve sıvı yüzeyini terk et-
tiği noktalar arası uzaklık x kadar olduğuna göre,

Çözüm: I. Kaptan sıvı alınırsa x uzaklığı artar.
Tümsek aynada görüntü daima II. Kaba su ilave edilirse x uzaklığı azalır.
cisimden küçük ve cisme göre
III. Kırıcılık indisi daha büyük saydam sıvı kullanılırsa
düz olur.
x uzaklığı azalır.
Görüntünün boyu küçülür, yönü Şekildeki gibi merceğe gelen I ışık ışını kendi üze-
değişmez. yargılarından hangileri doğrudur?
rinden geri dönebilmesi için ayna ile mercek arası
Cevap A d uzaklığı kaç cm olmalıdır?

5-B 6-E 7-C 8-B 9-C
332
Ünite 10
1. Noktasal K, L ışık kaynakları ve opak X, Y küreleri bir 3. Odak uzaklığı f kadar olan yakınsak mercek ve düz-
perde önüne şekildeki gibi konulduğunda perdede lem aynadan oluşan düzenekte asal eksen üzerine
yalnız tam gölge oluşuyor. şekildeki gibi noktasal I ışık kaynağı konulmuştur.

ÖSYM Sorusu
Bir I ışık ışını, özdeş birim kare-

lerden oluşan düzleme yerleşti-

Buna gölge, rilmiş, asal eksenleri çakışık olan
Buna göre, ışık kaynağının düzlem aynadaki gö- yakınsak X ve ıraksak Y mercek-
l. X küresinin yarıçapı, Y küresininkinden küçüktür.
rüntüsü hangi noktada oluşur? lerinde kırılırken şekilde belirtilen
ll. X cismi yok edilirse tam gölgenin alanı azalır. yolu izlemiştir.
lll. L kaynağı yok edilirse tam gölgenin alanı değiş-
mez. A) K B) L C) M D) N E) P



X'in odak uzaklığı fX , Y'nin odak
D) Il ve IlI E) I, II ve III fX
uzaklığı da fY olduğuna göre
fY
oranı kaçtır?
1 1
A) B) C) 1
4 2
Prf Yayınları
2. Bir çukur ayna asal ekse-

D) 2 E) 4
nine kadar saydam sıvıya
daldırılıyor. F odak nokta- 4. Beyaz perde ve ortasında dairesel delik bulunan lev-
ha birbirlerine paralel ve levhanın önüne de şekilde-
sına gelen I2 ışık ışını çu- Çözüm:
kur aynadan yansıdıktan ki gibi noktasal sarı ve mavi renk ışık yayan kaynak-
sonra kendi üzerinden ge- lar konulmuştur.

ri dönüyor.

Buna göre, I1 ışık ışını aynadan aşağıdakilerden
hangisi gibi yansıyabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

K noktasından gelen ışın X'te kı-

rıldıktan sonra L noktasına yönel-
miştir. K ve L'nin X'e olan uzaklık-

ları eşit olduğu için bu noktalar
Buna göre, perde üzerinde oluşan aydınlık bölge- X'in 2F noktalarıdır.
lerin şekli ve renkleri aşağıdakilerden hangisi gi- fX = 2 birim

bi olabilir? L noktası Y'nin odağıdır.
fY = 2 birim

fX
=1
fY
Cevap C

1-D 2-B 3-A 4-B
333
5. K, L, M, N saydam ortamları paralel yüzeylerle birbir- 8. Odak uzaklığı f kadar olan ince kenarlı cam mercek
lerinden ayrılmıştır. hava ortamındadır. Merceğin asal ekseni üzerine nok-
tasal I ışık kaynağı konuluyor.

ÖSYM Sorusu

K ortamından gelen I ışık ışını, L
ortamında şekilde kesikli çizgi-

lerle belirtilen yollardan birini iz-
leyerek M ortamındaki P nokta-

sından geçiyor.
Mercek ok yönünde kaç birim hareket ettirilirse,

Buna göre, ilk durumdaki görüntü ile son durumdaki görüntü
I. α açısını değiştirmek yine aynı noktada oluşur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
II. L ortamını çıkarıp K ile M ortamlarını birleştirmek
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
III. M ortamını çıkarıp L ile N ortamlarını birleştirmek
işlemlerinden hangileri yapıldığında θ açısı değişir?

K ortamının ışığı kırma indisi
M ortamınınkine eşit olduğuna D) II ve III E) I, II ve III
göre, bu ışının izlediği yol 1, 2,
3, 4, 5 ile belirtilenlerden han-
gisidir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
6. Tabanında çukur ayna olan
Prf Yayınları

A) 1 B) 2 C) 3 bir kap odak noktasına ka-
D) 4 E) 5 dar su ile doldurulmuştur.

I ışık ışını su yüzeyine dik
olarak gönderildiğine göre, 9. Odak uzaklıkları f olan çukur ayna, ince kenarlı mer-
Çözüm: cek ve düzlem ayna ile I şiddetindeki noktasal ışık
ışın 1, 2, 3 yollarından han-
K ve M ortamlarının ışığı kırma in- gilerini izleyebilir? kaynakları perde önüne Şekil I, II, III'teki gibi konul-
dislerinin eşit olması, ışığın para- muştur.
lel yüzlü L ortamını geçtikten son- A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 3
ra paralel kaymaya uğramasına
sebep olur. (Tıpkı hava ortamın- D) 1 ve 3 E) 1, 2 ve 3

da bulunan paralel yüzlü cam or-
tamı geçen ışığın paralel kayma-
ya uğraması gibi)
7. Bir çukur aynanın önüne X cismi konulduğunda gö-
K ortamından L ortamının ayırıcı
rüntüsü zahiri ve P noktasında oluşuyor.
yüzeyine gelen ışın, bölmelerin
köşeleri boyunca yani normal ile
45° lik açı yapacak biçimde geldi-
ğinden L ile M ortamlarının ayırı-
cı yüzeyinden yine normalle 45°
lik açı yaparak gider. Işının aynı
eğimle P noktasına ulaşması için Buna göre, çukur aynanın tepe noktası,

2 nolu ışın gibi L ortamına geç-
I. L
mesi gerekir.
II. L - M arası K noktası çevresinde oluşan aydınlanmalar sıra-
Cevap B
III. M sıyla EI, EII, EIII ise bunlar arasındaki ilişki nedir?
noktalarından hangisinde olabilir?

A) EI > EII > EIII B) EI > EIII > EII
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) EIII > EII > EI D) EII > EI > EIII
D) I ve II E) II ve III E) EII = EIII > EI

5-A 6-E 7-D 8-C 9-B
334
Ünite 10
1. Karanlık bir ortamdaki O mer-

3. X, Y, Z prizmalarına gelen aynı renkli I ışık ışınları priz-
kezli, beyaz renkli küresel ci- malarda şekillerde gösterilen yolları izliyor. Prizmala-

sim, yeşil ve kırmızı ışık yayan rın şekilde verilen açıları arasında q1 < q2 < q3 ilişki-
noktasal kaynaklar ile şekilde- si vardır.
ki gibi aydınlatılıyor. Örnek:
Buna göre, cisme kırmızı kay-
Aynı evde yaşayan üç kişilik ai-

nağın olduğu taraftan bakan lenin fertlerinin boyları 140 cm,

birisi cismi aşağıdakilerden hangisi gibi görür? 176 cm ve 182 cm'dir. Eve boy

(Kaynaklar, gözlemci ve küresel cismin merkezi aynı düz- aynası (düzlem ayna) alınacaktır
lemdedir.) ve aynada evdeki herkesin ken-
disini tamamen görebilmesi is-
Prizmaların kırılma indisleri nX, nY, nZ olduğuna
tenmektedir.
Buna göre, aynanın boyunun
en az kaç cm olması gerekir?
A) nX > nY > nZ B) nZ > nY > nX
(Ayna, düşey duvara asılacak ve in-
C) nX > nZ > nY D) nY > nX > nZ sanlar aynaya dik konumda baka-
caktır. İnsanların boyu ile göz hiza-
E) nX = nY = nZ
sının yerden yüksekliğini eşit kabul
ediniz.)
A) 70 B) 140 C) 91
D) 105 E) 112
Çözüm:
Prf Yayınları
Bir kişinin düzlem aynada ken-

di boyunun tamamını görebilme-
si için aynanın boyunun, kişinin
boyunun en az yarısına eşit ol-
4. Karanlık bir ortamda, düşey kesiti verilen düzenekte, ması gerekir.
2. Karanlık bir odada, küresel ışık kaynağı, küresel en- düzlem ayna ve beyaz bir perdenin arasına silindirik Bununla birlikte aynanın, kişinin
gel ve paralel iki perde ile kesiti şekildeki gibi olan dü- opak cisim konulmuş ve paralel ışık demeti aynaya yarı yüksekliğinden itibaren yu-
zenek kurulmuştur. şekildeki gibi gönderilmiştir. karıda olması gerekir.
Evdeki en kısa boylu kişi 140 cm
olduğu için aynanın alt kısmının
yerden 70 cm yukarıda olması ve
üst kısmının da yerden 182 cm
yukarıda olması gerekir.
Aynanın boyunun

182 – 70 = 112 cm olması ge-

Küresel engelin perdelerde oluşan gölgeleri aşa-
rekir.
ğıdaki şekillerden hangisindeki gibidir? Cevap E
Buna göre, cismin perdede oluşan gölgesi aşağı-

dakilerden hangisi gibidir?

1-B 2-B 3-A 4-A
335
5. Birbirine paralel K, L düzlem aynaları ve X cismi şe- 8. Işıklı bir P cismi ve asal ekseni x doğrultusu, odağı F
kildeki gibidir. L aynası ok yönünde bir bölme kaydı- noktası olan çukur ayna şekildeki gibi konulmuştur.
rıldığında L'de oluşan ilk üç görüntünün yer değiştir-

meleri sırasıyla x1, x2, x3 oluyor.

Örnek:

Farklı iki saydam ortamın ayrıl-

ma yüzeyi üzerindeki bir nokta-
ya gönderilen tek renkli I ışık ışı-
nının bu noktadan yansıyanı ve

kırılanı şekildeki gibidir.
Buna göre, x1, x2, x3 arasındaki ilişki nedir?

A) x1 = x3 > x2 B) x2 > x1 = x3

C) x1 = x2 = x3 D) x3 > x1 = x2 P cisminin bu aynada oluşan görüntüsü P' oldu-
ğuna göre ayna, asal ekseni y doğrultusu olacak
E) x1 = x2 > x3 biçimde O noktası etrafında ok yönünde döndürü-

lürse P' kaç birim yer değiştirir?
θ1 açısı daha küçük olsaydı θ2
ve θ3 açıları için ne söylenebi-
lirdi?
A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
θ2 θ3 6. Saydam X ortamı içerisin-

A) Büyürdü Küçülürdü deki ikizkenar dik prizma-
ya gönderilen Ι ışık ışını
Prf Yayınları
B) Büyürdü Büyürdü
şekilde belirtilen numara-
C) Değişmezdi Büyürdü
lı yollardan hangisini ke-
D) Küçülürdü Büyürdü
sinlikle izleyemez?
E) Değişmezdi Değişmezdi
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Çözüm:

7. Tamamen berrak su ile dolu bir havuzun tabanının
9. Şekillerde özdeş merceklerin odaklarında özdeş ışık
ortasına noktasal kırmızı ve yeşil renk ışık yayan kay-
kaynakları bulunmaktadır. Kaynaklardan yayılan ışın-
naklar konulmuştur.
ların perdeler üzerindeki K, L, M noktaları çevresinde
Tamamen karanlık bir ortamda, havuz yüzeyinin oluşturduğu aydınlamalar sırasıyla EK, EL ve EM dir.
q1 açısının daha küçük olması, aşağıdakilerden hangisi gibi görülmesi beklene-
gelen ışının normale yaklaşma-
bilir?
sı anlamına gelir.

Bu durumda yansıyan ve kırılan
ışınlar da normale yaklaşır. Bu
durumda q2 nin büyüyeceği ko-
layca görülür.
Buna göre, bu aydınlanmalar arasındaki ilişki ne-
Gelen ışının sapması, kırılan ışı-
dir? (Bölmeler eşit aralıklı, soğurulmalar önemsenme-
nın sapmasından daha büyük ol-
yecektir.)
duğu için q3 de büyür.
Cevap B A) EL > EK > EM B) EK = EL = EM
C) EK > EL = EM D) EK = EL > EM
E) EK > EL > EM

5-D 6-D 7-B 8-A 9-E
336
Ünite 10
1. 3.
Cevap A
Cevap B
Prf Yayınları
2. 4.
Cevap B
Cevap A
337
BAŞLIK
5. 8.
Cevap D
6.
Prf Yayınları
Cevap A
Cevap D
7.
9.
Cevap B Cevap E
338
KARMA TESTLER
KARMA TESTLER,
9. ÜNİTE: DALGALAR
10. ÜNİTE: OPTİK
İÇERMEKTEDİR.
1. Duvarları beyaza boyanmış karanlık bir odanın duvar- 4. Tek renk I ışık ışınının saydam K, L, M ortamlarında
larının sarı renk görülmesi isteniyor. izlediği yol şekildeki gibidir.

ÖSYM Sorusu

Bir dalga leğeninde, K ortamın-
dan L ortamına geçen bir doğ-
rusal atmanın t = 0 anındaki du-
rumu şekildeki gibidir.
Bu odada bulunan ve kırmızı, yeşil ve sarı renk ışık

veren lambalarla kurulmuş şekildeki devrenin açık

uçların bulunduğu X, Y, Z kısımlarından hangisine K, L, M ortamlarının kırma indisleri sırasıyla nK, nL,

üreteç bağlanmalıdır? nM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z A) nK > nL > nM B) nL > nM > nK Buna göre;
D) X ya da Y E) X ya da Z C) nL > nK > nM D) nL > nK = nM I. K ortamı, L ortamından daha

sığdır.
E) nK = nM > nL II. Atmanın K ortamındaki hızı,
L’dekinden daha büyüktür.
III. Atmanın L ortamındaki hızı,
K’dekinden daha büyüktür.
2. Esnek türdeş bir yayda şekildeki; önce K dalgası, t sü-
re beklendikten sonra da L dalgası oluşturulmuştur. yargılarından hangileri doğru-
dur?

Prf Yayınları
E) I ve III
K ve L'nin oluşması için geçen süreler sırasıyla tK, 5. Görünür bölge ışıklarından bazılarının dalga boyları
tL olduğuna göre; t, tK, tL arasındaki ilişki nedir? şekildeki tabloda verilmiştir. Çözüm:
Renk Kırmızı Sarı Yeşil Mavi Mor Sığ ortamdan derin ortama geçen
doğrusal atma hızlanır ve yayılma
A) t = tK = tL B) tL > t > tK Dalga
700-590 580-560 560-490 490-450 450-400 doğrultusu normalden uzaklaşır.
C) tL > tK > t D) tL > tK = t boyu (nm) Soruda verilen doğrusal atmanın
gelen ve kırılan kısımlarına bakıl-
E) t = tK > tL Cam prizmaya gelen beyaz ışık K, L, M, N, P ışıkla-
dığında, atmanın yayılma doğ-
rına ayrılmıştır. rultusunun normalden uzaklaştı-
ğı görülür. Buna göre, K ortamı,
L ortamından sığdır. I doğrudur.

L ortamı K’den derin olduğuna

3. İdeal türdeş yaylarda oluşturulmuş dalgalarla il-
göre, atmanın L’deki hızı K’de-
gili; kinden daha büyüktür. II yanlış,
III doğrudur.
I. Sabit uçtan yansıyan atmanın genliği değişmez.
M ışınının rengi yeşil olduğuna göre, Cevap E
II. Baş yukarı gelen atmanın serbest uçtan yansıya-
nı baş yukarıdır. I. K kırmızı, L sarı renklidir.
III. Baş aşağı gelen atmanın sabit uçtan yansıyanı II. N mavi, P mor renklidir.
baş yukarıdır. III. Cam ortamda hızı en büyük olan ışık P'dir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III

1-D 2-A 3-E 4-C 5-C
341
6. Sonar cihazlarında yüksek frekanslı ses dalgaları bel- 9. K çukur, L tümsek aynaları asal eksenleri çakışık bi-
li bir bölgeye gönderilir. Ses dalgaları gönderilen yü- çimde konulmuştur. L aynasına asal eksene paralel
zeyden yansır. Yansıyan ses dalgalar cihaz tarafın- gönderilen ışık şekildeki yolu izliyor.
dan algılanarak elektrik akımına çevrilir ve monitörde

ÖSYM Sorusu görüntülenir. Denizcilikte balık sürülerinin saptanma-
sı ve su derinliğinin ölçülmesi amacıyla kullanılır.
Noktasal bir ışık kaynağı ile iki top

bir perde önüne yerleştirilmiştir. Buna göre, sonar cihazlarının çalışma prensibinde,
I. hız
II. zaman

III. konum
niceliklerinden hangileri kullanılır? K'nin odak uzaklığı fK, L'ninki de fL olduğuna gö-
f
re, K oranı kaçtır?
fL
Perdedeki gölge şekildeki gibi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
olduğuna göre,
D) II ve III E) I, II ve III 5 3
I. Topların yarı çapları birbirine A) 3 B) C) 2 D) E) 1
2 2
eşittir.
II. Topların merkezleri ışık kay-
nağına eşit uzaklıktadır.
III. Topların merkezleri ile ışık
kaynağı aynı doğru üzerin-
7. K noktasal ışık kaynağından çıkan ışık ışınlarından bir
dedir. tanesi ince kenarlı mercekte kırıldıktan sonra merce-
ği geçiyor.
likle yanlıştır?
Prf Yayınları



E) II ve III 10. K, L, M bölmelerinden oluşan dalga leğeninde, dalga

kaynağının oluşturduğu doğrusal, periyodik dalgala-
Çözüm: rın tepe çizgilerinin üstten görünümü şekildeki gibidir.

I. Topların yarıçapları eşit iken

birisi kaynağa yakın, diğe- Buna göre, bu ışın 1, 2, 3, 4, 5 ile verilenlerden han-
ri uzak olabilir. Bu durumda gisidir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)

perdede istenilen gölge elde

edilebilir. (I doğru olabilir) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
II. Şekildeki düzeneğe göre de

perdede istenilen gölge biçi-
mi elde edilir. Işık kaynağı top- Ölçekli çizilen dalga tepeleri arasındaki uzaklıklar; K
ların merkezine eşit uzaklıkta
bölgesinde artmış, L ve M bölgelerinde sabittir.
olur. (II doğru olabilir.)
8. Düzlem aynalarla kurulu düzeneğe I ışık ışını şekilde- Yansımalar önemsenmediğine göre,
ki gibi gönderiliyor.

I. K bölgesinde, kaynaktan uzaklaştıkça derinlik art-
maktadır.

II. L bölgesinin derinliği, M bölgesininkinden fazla-
dır.

III. Topların merkezi ile ışık kay- III. Dalgaların M bölgesindeki frekansı, L bölgesinde-
nağının merkezi aynı doğru ki frekansından büyüktür.
üzerinde olursa iki ayrı gölge
elde edilemez. Oluşan gölge- Buna göre, aynalardan yansıyan ışın hangi nokta-
ler iç içe olur. (III kesin yanlış) dan geçer? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
Cevap C
A) K B) L C) M D) N E) P D) I ve III E) I, II ve III
6-E 7-E 8-E 9-D 10-C
342
1. Kalın ve ince yaylar uçlarından birbiriyle birleştirilip iki 4. Özellikleri değişmeyen bir ortamda ayrı ayrı üretilen K
nokta arasında geriliyor. Kalın yayda, ince yaya doğ- ve L dalgalarının bir anlık görünümleri Şekil - I ve Şe-
ru hareket eden bir baş aşağı atma oluşturuluyor. kil - II'deki gibidir.
Buna göre; gelen, iletilen ve yansıyan atmalarla

ÖSYM Sorusu
ilgili;

I. İletilen atma baş aşağı olur.
II. Yansıyan atma baş yukarı olur.
III. İletilen atmanın genişliği, yansıyandan büyüktür.

Buna göre,

I. K ve L dalgalarının ilerleme hızları eşittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Su derinliği değişmeyen bir
II. K'nin frekansı L'ninkinden büyüktür.
dalga leğeninde t0 = 0 anında-
D) I ve III E) I, II ve III III. K'nin genliği L'ninkinden büyüktür. ki konumu ve hareket yönü şe-
kildeki gibi olan KL atmasının
belli bir t anındaki görünümü
kesikli çizgilerle belirtilenler-
den hangisi olabilir?
A) 1 B) 2 C) 3
2. Odak uzaklıkları fX olan X merceği ile fY olan Y aynası
D) 4 E) 5
asal eksenleri çakışacak biçimde konulmuştur. Asal
eksene paralel gelen I ışık ışını kırılma ve yansımalar-
dan sonra kendi üzerinden geri dönüyor.
Çözüm:
Prf Yayınları

Yayılma doğrultuları engelden
yansıtılıp, bu doğrulara dik dal-
ga tepesi çizilerek şekildeki gibi
çözüm yapılabilir.

Buna göre; d uzaklığı, fX ve fY cinsinden nedir?
5. Odak uzaklığı f olan çukur ayna, I noktasal ışık kay-

A) fX + fY B) 2fX + fY C) fX + 2fY
nağı ve saydam olmayan küre perde önüne şekilde-
D) 2fX + 2fY E) fX – fY ki gibi yerleştirilmiştir.

Cevap C

3. X ve Y noktasal cisimleri
şekildeki konumlardan

aynı anda Á vX ve Á vY sabit
Küre ok yönünde hareket ettirilirken perdede olu-
hızları ile aynı anda geçe-
şan tam gölge ve yarı gölge için ne söylenebilir?
rek kesikli çizgilerle gös-

terilen yörüngeleri izliyor.
G noktasından aynaya A) Değişmez Azalır
bakan gözlemci X ve Y
v B) Artar Artar
cisimlerini aynada eşit süre gördüğüne göre, X
vY
C) Değişmez Artar
oranı kaçtır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
D) Azalır Azalır
3 4 5 5
A) B) C) 1 D) E) E) Azalır Artar
5 5 4 3
1-D 2-C 3-C 4-E 5-A
343
6. Bir küresel ayna asal ekseni şekildeki gibi olacak bi- 9. İçinde sabit derinlikte su bulunan özdeş K, L dalga le-
çimde konulduğunda K noktasında konulan bir cis- ğenlerinde oluşturulmuş periyodik doğrusal dalgala-
min görüntüsü N noktasında oluşuyor. rın üstten görünümü şekildeki gibidir.

Örnek:

O noktasından birbirine eklenmiş

K ve L yayları F büyüklüğünde-
ki kuvvetle gerilerek K'de bir at- Noktalar eşit aralıklı olduğuna göre,
ma oluşturulmuştur. Atmanın
Şekil - I'deki konumundan t süre I. Düzenekte kullanılan ayna çukur aynadır. K'de üretilen dalgaların karşı kıyıya ulaşma sürele-
sonra, iletileni ve yansıyanı ara- II. Aynanın odak noktası P'dedir. ri, L'de üretilenlerden farklı olduğuna göre;
sındaki uzaklık Şekil - II'deki gi-
III. Aynanın tepe noktası M'dedir. I. leğenlerdeki su derinliği,
bi 3x oluyor.
yargılarından hangileri doğrudur? II. dalgaların frekansı,

III. dalgaların dalga boyu

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
niceliklerinden hangileri de kesinlikle farklıdır?
D) II ve III E) I, II ve III (Dalga tepeleri ölçekli çizilmiştir.)


Başlangıçta yayları geren kuv-
vet 4F olsaydı Şekil - I'deki ko-
numundan t süre sonra yansı- 7. Hasan televizyonda bir cam bardağın ses dalgaları ile
yan ve iletilen atmaların uçları
kırıldığını izliyor.
arasındaki uzaklık kaç x olur-
Prf Yayınları
du? (Yaylar yeterince uzundur.) Hasan'ın televizyonda izlediği bu olay sesin han-
gi özelliği ile ilgilidir? 10. İnce kenarlı mercek önüne konulan bir cismin gö-
A) 4 B) 4,5 C) 6 rüntüsü ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi ke-
D) 8 E) 9 A) Yansıma B) Tını C) Soğrulma sinlikle yanlıştır?
D) Rezonans E) Yankı A) Merceğin karşı tarafında oluşur.

Çözüm:
B) Cisimle aynı tarafta oluşur.
Şekil - I'de atmanın uç kısmı-
C) Cisme göre ters ve küçüktür.
nın O'ya olan uzaklığı x iken Şe-
kil - II'de de x'tir. D) Cisme göre düz ve büyüktür.
Atmanın ucu 0,5t sürede O'ya

E) Cisme göre düz ve küçüktür.
ulaşmıştır. Yansıyan 0,5t süre- 8. Cam ortamından hava ortamına gönderilen X, Y ışın-
de x, iletilen de 0,5t sürede 2x larının izlediği yol şekildeki gibidir.
yol almıştır.
Yayı geren kuvvet 4 katına çıkar-

sa atmaların hızı iki katına çıkar.
11. Hava ortamında bulunan prizmaya I1 ve I2 ışık ışınla-
Atma ilk konumundan O nokta-
rı şekildeki gibi gönderiliyor.
sına 0,25t sürede gelir.

Yansıyan ve iletilenler de 0,75t
sürede 3x ve 6x yol alır ve uçlar Buna göre,
arasındaki uzaklık 9x olur.
I. X ışını yeşil, Y'de mavi renkli olabilir.
Cevap E
II. X ve Y'nin cam ortamında hızları eşittir.

III. X'in frekansı Y'ninkinden küçüktür.

I1 ışınının izlediği yol şekildeki gibi olduğuna gö-
re, I2 ışını 1, 2, 3, 4, 5 yollarından hangisini izler?
D) I ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
6-D 7-D 8-D 9-D 10-E 11-B
344
1. Esnek bir yayda oklar yönünde ilerleyen iki atmanın 3. İnce ve kalın yaylar şekildeki gibi O noktasından bir-
t0 = 0 anında konumları şekildeki gibidir. leştirilerek uçlarından gerilmiştir.

ÖSYM Sorusu

Şekildeki düzenekte, K, L, M nok-
İnce yaydan şekildeki gibi ok yönünde ilerleyen bir tasal ışık kaynaklarından çıkan ve
Atmalar t sürede bir bölme ilerlediklerine göre, 10t atmanın O noktasından yansıyan ve iletilenlerinin düzlem aynadan yansıyan birer
süre sonra atmaların konumu aşağıdakilerden han- bir süre sonraki konumları hangisi gibi olabilir? ışın X noktasından geçiyor. Bu
gisi gibi olur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) ışınlardan, K'den çıkanla yansı-

yanı arasındaki açı şekildeki gi-

bi θK dir. Benzer biçimde, L'den
çıkanla yansıyanı arasındaki açı
θL, M'den çıkanla yansıyanı ara-
sındaki açı da θM dir.

Buna göre; qK, qL, qM arasında-
ki ilişki nedir?

Prf Yayınları

A) θK = θL = θM
B) θK < θL = θM
C) θL = θM < θK
D) θK < θL < θM
E) θM < θL < θK
4. Sabit derinlikli bir dalga leğeninde O noktasında oluş-

2. Odak noktası F olan çukur aynanın asal ekseni üze- turulan ve şekildeki gibi ilerleyen dairesel dalgalar, kü- Çözüm:
rine, özdeş X, Y cisimleri ile bir düz ayna şekildeki gi- resel engelden yansıdıktan sonra doğrusal hale geli- Yansıma kuralına göre, yansıyan
bi yerleştirilmiştir. yor. ışınlar X noktasından geçecek şe-
kilde çizim yapılır.

Cisimlerden çıkan ışınların önce çukur, sonra düz- Noktalar arası uzaklıklar eşit olduğuna göre,
lem aynada yansıması ile oluşan görüntüleri aşa-
I. O noktası, küresel engelin odağıdır.
ğıdakilerden hangisi gibi olur? L ve M'den gelen ışınlar çakışık-
II. K noktasında oluşturulan dairesel dalgalar, engel-
tır. θL = θM dir.
den yansıdıktan sonra doğrusal hale gelir.
Açılar arasındaki ilişki
III. K noktasında oluşturulan dairesel dalgalar, engel-
θK < θL = θM dir.
den yansıdıktan sonra K noktasında odaklanır. Cevap B

1-E 2-E 3-E 4-E
345
5. Işık şiddetleri I1, I2, I3 olan noktasal ışık kaynakları ile 7. İdeal X, Y yayları uç uca eklenerek diğer uçlarından
çukur ayna, düzlem ayna ve yakınsak mercek bir per- gerilmiştir. X yayında oluşturulan atmanın t = 0 anın-
de önüne şekildeki gibi konulmuştur. daki görünümü ve ilerleme yönü Şekil - I'deki gibidir.

ÖSYM Sorusu

İki bölmeli bir dalga leğeninde,
bölmelerin her birinde su derin-
liği sabit ve birbirinden farklıdır.
Periyodik su dalgaları leğenin

bir bölmesinden diğer bölmesi-
ne geçerken dalgaların,
I. Yayılma hızı değişir.

II. Yayılma doğrultusu değişir.
III. Periyodu değişir. t anında, iletilen ve yansıyan atmaların görünümü
yargılarından hangileri kesin- Şekil - II'deki gibi olduğuna göre, 2t anında iletilen
likle doğrudur? ve yansıyan atmaların K ve L uçları arasında uzak-
K, L, M noktaları çevrelerindeki aydınlanma şid- lık kaç bölmedir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
detleri eşit olduğuna göre, I1, I2, I3 arasındaki iliş-
C) Yalnız III D) I ve III A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10
ki nedir?
E) II ve III
A) I1 = I2 = I3 B) I3 > I1 = I2 C) I3 > I2 > I1
D) I3 > I1 > I2 E) I1 > I2 > I3

Çözüm: Prf Yayınları
Dalgaların hızı ortama bağlıdır. Su
dalgaları derinliği farklı ortamlara
geçerken hızı değişir.
Ortamları ayırıcı yüzeye dik ge-

len dalgalar doğrultu değiştirmez. 8.
(II kesin değildir.)
Periyot dalga kaynağına bağlıdır.

Kaynağı terk ettikten sonra dalga-

ların periyotları değişmez.
Cevap A
6. Sıvı dolu bir kapta bulunan düz aynaya gönderilen I
Odak noktası F olan yakınsak merceğin önüne ko-
ışık ışını şekildeki yolu izliyor.
nulan özdeş K, L cisimlerinin görüntüleri aşağıda-

6

Ayna 2 yönünde döndürüldüğün-
de ışının düzlem aynadan yansı-

ma açısı küçülür. Yansıyan ışın
sıvı yüzeyine daha küçük açı ile I ışınının hava ortamına geçmesi için;

gelir ve hava ortamına çıkar.
I. Ayna 1 yönüne döndürmek

Sıvının kırılma indisi azaltılırsa
II. Ayna 2 yönüne döndürmek
hava ile sıvı arasındaki indis fark
azalır. III. Sıvının kırma indisi azaltmak
Sıvı yüzeyine ulaşan ışın hava or- işlemlerinden hangileri yapılabilir?

tamına çıkar.
Cevap E
5-C 6-E 7-D 8-A
346
TYT FİZİK DENEMELERİ
TYT FİZİK DENEMESİ 1
1. Şekildeki düzenekte eşit hacimlerde su bulunan, pipet- 3. Düşey kesiti verilen sürtünmesiz yolun K noktasında du-
le birbirine bağlantılı özdeş plastik bardaklardan K'deki ran bir cisme sabit ÁF kuvveti yola paralel olacak biçimde
termometre 20 °C, L'deki de 10 °C yi göstermektedir. Pi- PRS yolu boyunca uygulanıyor.
peti sıkıştıran mandal düzenekten alınıyor.

Buna göre,
I. PR yolunda kinetik enerji artar.
Buna göre, II. RS yolunda potansiyel enerji artar.

III. RS yolunda kinetik enerji değişmez.
I. L'den K'ye su akışı gerçekleşir.
II. Bir süre sonra K ve L'deki termometreler aynı değeri yargılarından hangileri doğru olabilir?
gösterir.
III. Isı iletimi konveksiyon yolu ile gerçekleşir.
Prf Yayınları
2. Kuzey yönünde hareket eden otomobilin ön panelindeki 4. İçlerinde su bulunan K ve L kaplarına konulan cisimler su
gösterge 80 km/h, güney yönünde hareket eden otobü- içinde askıda dengede kalıyor.
sün panelindeki gösterge 40 km/h değerini göstermek-
K kabındaki suya bir miktar tuz, L kabındakine de alkol
tedir.
konulup karıştırılarak yeniden denge sağlanırsa cisim-
Buna göre, lere etki eden kaldırma kuvvetleri için ne söylenebilir?
I. Otomobilin sürati, otobüsün süratinin iki katına eşit-

K L
tir.
A) Değişmez Azalır
II. Otomobilin hızı, otobüsün hızının iki katına eşittir.
B) Artar Azalır
III. Aynı sürede otomobilin aldığı yol otobüsün iki katına
eşittir. C) Değişmez Artar
D) Artar Artar
E) Azalır Azalır
349
BAŞLIK
TYT FİZİK DENEMESİ
5. Sıvıların üst kısımlarında gözlenen yüzey gerilimi ola- 7. Aynı renk I1 ve I2 ışık ışınlarının saydam X, Y, Z ortamla-
yı, rında izlediği yollar şekildeki gibidir.
I. Sıvı molekülleri arasındaki kohezyon kuvveti etkisiy-

le oluşur.
II. Bazı canlıların sıvı yüzeyinde hareket etmesine imkan
sağlar.

III. Sıvıların türlerine bağlıdır.

D) I ve III E) I, II ve III Buna göre,
I. X ortamından Y'ye geçerken

II. Y ortamından Z'ye geçerken
III. X ortamından Z'ye geçerken
durumlarının hangilerinde, ışık ışınları tam yansıma

yapabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
6. Elektrik yüklü cisimlerin birbirini çekmesi ya da itmesin-

Prf Yayınları
den hareket edilerek bir takım araç ve gereçler yapılmış-

tır.
Buna göre,
I. Fotokopi makineleri
II. Oto boyama sistemleri
III. Fabrika bacalarındaki filtre düzenekleri
verilenlerinden hangileri bu araç ve gereçlerdendir?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
D) Yalnız II E) Yalnız I
TYT FİZİK DENEME - 1 CEVAP ANAHTARI
1-E 2-D 3-E 4-A 5-E 6-A 7-D
350
TYT FİZİK DENEMESİ 2
1. Isıtılan saf suyun özkütlesinin sıcaklığa bağlı değişim gra- 3. Sıvılarda gözlenen bazı olaylar aşağıdaki gibi verilmiştir.
fiği şekildeki gibidir.
I. Olay : C
am yüzeye dökülen bir miktar civanın dağıl-
madan (küresel olarak) kalması
II. Olay : Y
ağmur damlasının bitki yaprağına yapışma-
sı
III. Olay : S
oğuyan çorbanın üst yüzeyinde ince bir ka-
buk oluşması

Buna göre, bu olayların adezyon, kohezyon, donma
ve kılcallık olayları ile doğru eşleştirilmesi aşağıda-
Buna göre,
I. Suyun sıcaklığı 0 °C'den +4 °C'ye kadar artarken su-
yun hacmi azalır. I. olay II. olay III. olay
II. +4 °C'deki suyun sıcaklığı artarken suyun hacmi ar- A) kohezyon adezyon donma
tar.
B) kohezyon kılcallık adezyon
III. +4 °C'deki su soğutulup donarsa özkütlesi artar.
C) adezyon kohezyon donma
yargılarından hangileri doğrudur? D) kılcallık adezyon kohezyon
E) adezyon kılcallık kohezyon
Prf Yayınları
2. I. Kayakçının karda kayarken kayak takımı kullanması 4. Bir otoyoldan sabit hızlarla ok yönünde hareket eden X,
II. Oduncu baltasının daha iyi kesmesi için bilenmesi Y, Z araçlarının t0 = 0 ve t1 = t anındaki konumları Şe-
kil - I ve Şekil - II'deki gibidir.
III. Futbolcuların altlarında vida olan ayakkabılar kullan-
ması
Yukarıda verilen eylemlerden hangilerinde basıncın

artırılması hedeflenmiştir?



X, Y, Z araçlarının hızları sırasıyla vX, vY, vZ olduğuna

A) vX > vY > vZ B) vZ > vY > vX
C) vX > vZ > vY D) vY > vX > vZ
E) vX = vZ > vY
351
BAŞLIK
TYT FİZİK DENEMESİ
5. İç direnci önemsiz 36 volt'luk üreteç; 2 Ω, 4 Ω, 5 Ω'luk 7. Odak noktaları F olan çukur ve tümsek aynaların önüne
dirençler ile bir ampermetre ve bir voltmetreden oluşan özdeş K, L cisimleri şekildeki gibi konulmuştur.
devre şekildeki gibidir.

Buna göre, cisimlerin görüntüleri ile ilgili;

I. K'nin görüntüsü kendisinden daha büyüktür.
Ampermetre ve voltmetrede okunan değerler aşağı- II. L'nin görüntüsü, kendisinden daha küçüktür.
da verilenlerden hangisi gibi olur?
III. K ve L'nin görüntüleri düzdür.
A (amper) V (volt) yargılarından hangileri doğrudur?
A) 2 12
B) 2 24
C) 4 12
D) 4 24
E) 6 36
Prf Yayınları
6. Ayşe, yarısına kadar su doldurduğu büyükçe bir leğenin

üzerinden, sabit bir yükseklikten özdeş taşları sırasıyla
leğenin ortasına bırakarak dairesel dalgalar oluşturuyor.
Buna göre, oluşan dalgaların oluşum sırasına göre

hız ve genlikleri ile ilgili ne söylenebilir?
(Yansımalar önemsenmiyor.)
Hızı Genlik
A) Artar Azalır
B) Artar Değişmez
C) Değişmez Azalır
D) Değişmez Değişmez
E) Azalır Değişmez
TYT FİZİK DENEME - 2 CEVAP ANAHTARI
1-D 2-E 3-A 4-C 5-B 6-A 7-E
352

PRF TYT Fizik Soru Kütüphanesi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PRF TYT Fizik Soru Kütüphanesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FİZİK SORU KÜTÜPHANESİ (TYT)

yayımlanması ve depolanması yasaktır.

Prf Yayınları Dizgi-Grafik Ekibi

Doğu Mahallesi, Güldibi Sokak, No: 17 Alibey Evleri Pendik / İstanbul

Çünkü siz amacınıza ulaşırsanız biz de amacımıza ulaşmış olacağız.

FİZİĞİN UYGULAMA ALANLARI................................................................................................................................................................................................................... 13

FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI........................................................................................................................................................................................... 17

BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ................................................................................................................................................................................................................... 21

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................23

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................25

ÜNİTE 2: MADDE VE ÖZELLİKLERİ

YÜZEY GERİLİMİ VE KILCALLIK..................................................................................................................................................................................................................... 43

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................45

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................47

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................51

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................53

ÜNİTE 3: ISI VE SICAKLIK

ISI - SICAKLIK İLİŞKİSİ VE ÖZ ISI.................................................................................................................................................................................................................... 59

ENERJİ İLETİM YOLLARI VE ENERJİ İLETİM HIZI ...................................................................................................................................................................................... 67

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................75

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................77

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................81

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................83

ÜNİTE 4: BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

AÇIK HAVA VE GAZ BASINCI.......................................................................................................................................................................................................................... 93

HAREKETLİ AKIŞKANLARIN BASINCI.......................................................................................................................................................................................................... 97

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................109

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................113

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................115

KARMA TESTLERİ (1., 2., 3., 4. ÜNİTELER)..................................................................................................................................... 119

ÜNİTE 5: HAREKET VE KUVVET

DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET................................................................................................................................................................................................................... 131

NEWTON’IN HAREKET YASALARI................................................................................................................................................................................................................. 139

SÜRTÜNME KUVVETİ....................................................................................................................................................................................................................................... 143

SÜRTÜNMELİ DÜZENEKLER.......................................................................................................................................................................................................................... 145

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................147

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................149

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................153

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................155

MEKANİK ENERJİ............................................................................................................................................................................................................................................... 161

ENERJİNİN KORUNUMU VE ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ............................................................................................................................................................................. 163

ENERJİ KAYNAKLARI........................................................................................................................................................................................................................................ 171

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................173

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................175

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................179

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................181

KARMA TESTLERİ (5., 6. ÜNİTELER)............................................................................................................................................... 185

ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ........................................................................................................................................................................................................................... 195

ELEKTRİKSEL KUVVET...................................................................................................................................................................................................................................... 203

ELEKTRİK ALAN.................................................................................................................................................................................................................................................. 205

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................207

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................209

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................213

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................215

ELEKTRİK DEVRELERİ (DİRENÇLERİN BAĞLANMASI)............................................................................................................................................................................ 221

ELEKTRİK DEVRELERİ (ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI)............................................................................................................................................................................ 225

ELEKTRİKSEL ENERJİ VE GÜÇ........................................................................................................................................................................................................................ 229

LAMBALI DEVRELER......................................................................................................................................................................................................................................... 231

MIKNATIS VE MANYETİK ALAN..................................................................................................................................................................................................................... 233

AKIM VE MANYETİK ALAN............................................................................................................................................................................................................................. 235

MEB (EBA) UYUMLU SORULAR.......................................................................................................................................................................237

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ........................................................................................................................................................................................239

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR)..............................................................................................................................................................243

ÖZEL TEST (İLERİ DÜZEY SORULAR) ÇÖZÜMLERİ.........................................................................................................................................245

İnsanlar, çok eski zamanlardan

D) l ve lll E) l, ll ve lll Örneğin 17. yüzyılda Galileo Ga-

LCD televizyonlardan akıllı tele-

Bilimsel çalışmaların ilk basama-

Deneyde hiç değiştirilmeyen de-

Statik, dinamik ve kinematik me-

Manyetizma; mıknatıslar, mad-

A) Optik B) Termodinamik Bu alanla ilgili olan mesleklere

Teknolojide kullanılan malzeme-

Atom mühendisliği bu alana ör- A) Optik B) Mekanik C) Atom Fiziği

Fiziğin etkileşimde bulunduğu

gi alanındadır.

Alan, hacim, kuvvet, enerji, güç,

“Kalemin boyu 13 cm'dir.” ifade-

Skaler büyüklüklerin toplanması

Okun ucunun baktığı yön, vek-