TYT KİMYA: KİMYA BİLİMİ SADIK UYGUN YAYINLARI 01

Cam Sabun Barut rt Element

un Dö Ku
üretimi üretimi üretimi isto’n ram
Ar ı
HAVA
Sı
ca
ak
SİMYA - KİMYA Boyar maddeler Simyadan kimya bilimine Alaşım
Isl k

hazırlama aktarılan önemli bulgular hazırlama SU ATEŞ

İbn-i Sina So
ğu ru
k Ku
TOPRAK
Madenlerin Esans Mürekkep
Türk İslam dünyasının işlenmesi üretimi üretimi
Ebu Bekir El-Razi İbn-i Rüşd
ünlü simyacıları

Kıbrıs taşı → FeSO4.7H2O

Element Sembol Kimyasal Piktogramlar
Cabir Bin Hayyan Göz taşı → CuSO4.5H2O
Hidrojen H
Şap → KAl(SO4)2.12H2O
Helyum He Radyoaktif madde

Fizikokimya Lityum Li Bileşik Formülü Geleneksel Adı

Kimyanın Uğraş Alanları Berilyum Be
• İlaç H2 O Su
Biyokimya Organik
• Gübre kimya Bor B
Çevreye zararlı madde
• Petrol ve ürünleri Karbon C NH3 Amonyak
• Arıtma Kimya
• Ahşap işleme Disiplinleri Azot N
• Boya ve tekstil CH3COOH Sirke ruhu
Oksijen O
Anorganik Analitik Flor F HCl Tuz ruhu Aşındırıcı (korozif) madde
kimya kimya
Neon Ne
CaCO3 Kireç taşı
Van Helmont Sodyum Na
Deneylerinde ilk kez terazi Magnezyum Mg NaCl Yemek tuzu Toksik (zehirli) madde
kullanarak kimya bilimine Alüminyum Al
nicelik sağladı. NaOH Sud kostik
Silisyum Si

Antoine Lavoisier J. J. Berzelius Fosfor P CaO Sönmemiş kireç

Yakıcı (oksitleyici) madde
Elementlerin Latince adları- Kükürt S
Yanma olayının günümüz-
nın baş harflerini veya iki Ca(OH)2 Sönmüş kireç
deki tanımını yaptı. Kütlenin harfinin sembol olarak Klor Cl
korunumu yasasını açıkladı. kullanılmasını önerdi. Argon Ar HNO3 Kezzap
Potasyum K Yanıcı madde
Carl Wilhelm Scheele Robert Boyle
H2SO4 Zaç yağı
Kalsiyum Ca
Rönesans dönemi element
Klor gazını sentezledi. Demir Fe
tanımını yapmıştır. KNO3 Güherçile
Altın Au Tahriş edici madde
Gümüş Ag NaHCO3 Yemek sodası
Johann Joachim Becher William Perkin
Cıva Hg
Na2CO3.10H2O Çamaşır sodası
Yanma olayını açıklamak Kömürden leylak rengindeki Kalay Sn
üzere filojiston kuramını anilin boyasını elde etmiştir. Zararlı madde
NH4Cl Nişadır
geliştirdi. Çinko Zn

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: ATOM VE YAPISI SADIK UYGUN YAYINLARI 02

1803 - 1808 1897 1911 1913 1926

JOHN DALTON JOSEPH JOHN THOMSON ERNEST RUTHERFORD NİELS BOHR Bohr atom modelinin yerini
Atom teorisini açıkladı. Proton ve elektronun varlığını Atom çekirdeğini keşfetti. Elektronların dairesel modern atom teorisi aldı.
açıkladı. yörüngelerde hareket ettiğini
ileri sürdü.

Demokritos
ATOMUN YAPISI
Tüm maddeler aynı tip atomlardan
meydana gelmiştir.
ATOM

X
John Dalton
Elementler atom denilen gözle görül-
Atom Numarası
(Z)
=
Proton
Sayısı
=
Çekirdek
Yükü A İyon
Yükü
meyecek kadar küçük küresel parçacık- Nötr İyon
lardan oluşur.
Proton
+ Nötron
=
Kütle
Numarası
Z p.s = e.s
Ne10
Sayısı Sayısı 10

Joseph Thomson (A)

Anyon Katyon
Atomu üzümlü keke benzetmiştir. p.s < e.s p.s > e.s
Proton Elektron İyon 2–
O10
+
Na 10
Sayısı – Sayısı = Yükü
8 11

Dalton
(İçi dolu küre)
Ernest Rutherford
Thomson
+ +
Atom, (+) yüklü bir çekirdeğe sahiptir. + + –+ + (Pozitif ve negatif yükler)
Elektron Proton Nötron + + – +
–+
J. J. Thomson E. Rutherford J. Chadwick + Rutherford
1897 1917 1932 + (Çekirdek)
Marie Curie

Radyoaktif maddeler ile ilgili çalışmalar

yaptı. ATOM ÇEŞİTLERİ Bohr
(Enerji düzeyleri)

Niels Bohr
İzotop İzobar
Elektronlar, çekirdeğe belirli uzaklıktaki
katmanlarda hareket eder. p.s → aynı k.n → aynı
n.s → farklı p.s → farklı Modern Atom
İzoton
12
C
13
C
24
Na
24
Mg (Elektron bulutu)
6 6 11 12
James Chadwick
n.s → aynı
p.s → farklı
Nötronu keşfetmiştir. 23
Na
24
Mg
11 12

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: PERİYODİK SİSTEM SADIK UYGUN YAYINLARI 03

1816 1841 1864 1869 1870 1912

DE CHANCOURTOIS
JOHANN WOLFGANG DİMİTRİ MENDELEYEV J. LOTHAR MEYER HENRY MOSELEY
Oksijeni dikkate alarak JOHN NEWLANDS
DÖBEREİNER Elementleri artan atom Elementleri artan atom Elementleri artan atom
elementleri silindir üzerinde Oktavlar Kuralı
Triadlar (Üçlüler) Kuralı kütlelerine göre sıralamıştır. kütlelerine göre sıralamıştır. numalarına göre sıralamıştır.
düşey sütunlara yerleştirdi.

PERİYODİK SİSTEM
NOT
Yatay Sıra: Periyot (7 tane)

Düşey Sütun: Grup (8 tane A ve 8 tane B)

1 18
1A Grubu → Alkali metaller 1A 8A
1 2 13 14 15 16 17
2A Grubu → Toprak alkali metaller
2A 3A 4A 5A 6A 7A
3A Grubu → Toprak metalleri 2
6A Grubu → Kalkojenler Metaller
3 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
7A Grubu → Halojenler 3B 4B 5B 6B 7B 8B 8B 8B 1B 2B Yarı metaller
8A Grubu → Soy gazlar 4 Ametaller
B Grubu → Geçiş metalleri Asal gazlar (Soy gazlar)
5

6
Grupta Yukarıdan Aşağıya
• Atom numarası artar. 7

• Atom kütlesi artar.

• Değerlik elektron sayısı değişmez. 6 Lantanitler

• Atom yarıçapı artar.

7 Aktinitler
• İyonlaşma enerjisi azalır.
• Ametal özellik azalır.
Periyotta Soldan Sağa
• Elektron alma isteği azalır.
• Metalik özellik artar. • Atom numarası artar. • Elektron alma isteği artar.

• Elektron verme eğilimi artar. • Atom kütlesi artar. • Metalik özellik azalır.

• Elektron ilgisi azalır. • Değerlik elektron sayısı artar. • Elektron verme eğilimi azalır.

• Elektronegatiflik azalır. • Atom yarıçapı genellikle küçülür. • Elektron ilgisi genellikle artar.

• Oksidinin sulu çözeltisinde bazlık kuvveti artar. • İyonlaşma enerjisi genellikle artar. • Elektronegatiflik artar.
• Ametal özellik artar. • Oksidinin sulu çözeltisinde asitlik kuvveti artar.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
MÖ 5. Yüzyıl
DEMOKRITUS
Atomların birbirine
çengellerle bağlandı-
ğını öne sürdü.
İyonik Bağlar
Katyon ve anyon
arasındaki elektriksel
çekim kuvvetidir.
Elektron alışverişi
sonucu oluşur.
Fiziksel Değişme
✓ Yoğurttan ayran eldesi
✓ Yemek tuzunun suda çözünmesi
✓ Sütten tereyağı eldesi
✓ Yağmur oluşumu
✓ Gökkuşağının oluşumu
✓ Ham petrolden benzin eldesi
✓ Metallerin elektriği iletmesi
www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI 04
MS 1. Yüzyıl 18. Yüzyıl 19. Yüzyılın başı 19. Yüzyılın sonu 20. Yüzyılın başı 1920’li yıllar 1927
SİMYACILAR NEWTON BERZELİUS VAN DER WAALS PAUL DRÜDE PAULİNG LONDON
Atomlar arası çekim Atomlar arası çekim Atomlar arası bağları Moleküller arası Metalik bağ ile ilgili ilk Kovalent bağı Asal gazlar ve apolar
kuvvetini insanlar kuvvetini yer çekimi elektriksel çekim kuvvetleri açıkladı. açıklamayı yaptı. açıkladı. moleküller arasındaki
arasındaki sevgiye kuvvetine benzetti. kuvvetleriyle etkileşimleri açıkladı.
benzetti. ilişkilendirdi.
KİMYASAL TÜRLER
ARASI ETKİLEŞİMLER
Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler
Kovalent Bağlar Metalik Bağlar Hidrojen Bağları
Van der Waals etkileşimleri
Ametal atomları arasın- Metal atomlarının Elektronegatifliği yüksek olan
daki elektron ortaklaş- çekirdeği ile yörüngeler- F, O ve N atomlarının H atomu
ması sonucu oluşur. deki elektronlar arasın- ile bağ yaptığı bileşikler
daki elektriksel çekim arasındaki etkileşimdir.
sonucu oluşur.
Dipol - Dipol Etkileşimi İyon - Dipol Etkileşimi İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri
Polar moleküller arasındaki İyonlar ile polar moleküller Apolar moleküller ve soy gazlar
etkileşimdir. arasındaki etkileşimdir. arasındaki etkileşimdir.
Maddedeki Değişimler
İyon - İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri Dipol - İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri İndüklenmiş dipol - indüklenmiş dipol
Etkileşimleri (London Kuvvetleri)
İyonlar ile apolar moleküller arasındaki Polar moleküller ile apolar moleküller
Kimyasal Değişme etkileşimdir. arasındaki etkileşimdir. Apolar moleküller ve soy gazlar
✓ Zeytinyağından sabun eldesi arasındaki etkileşimlerdir.
✓ Çöplükte metan gazı oluşumu
✓ Sütten yoğurt ve peynir eldesi
✓ Mağaralarda sarkıt ve dikit oluşumu Atom İyon
✓ Yağlı boyanın kuruması Hg, Au, Cu, Pt, He, Ne, Ar +
Na ,
2+
Ca ,
3+
Al , NH4 ,
+ –
F,
2–
O , PO4
3–
✓ Çimentonun donması
✓ Odunun yanması Radikal
Molekül +
✓ Suyun elektrolizi Cl , N , N , NO , CH3
H 2, O2, CO2, HCl, CH4, C2H5OH
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI SADIK UYGUN YAYINLARI 05
Kovalent Bileşiklerin Okunuşu
1. Ametalin 1. Ametalin 2. Ametalin 2. Ametalin
+ + +
İyonik Bileşiklerin Okunuşu
BİLEŞİKLERİN Latince Sayısı Adı Latince Sayısı İyon Adı

Katyonun Anyonun ✓ 1. ametal Latince sayısı 1 ise mono kullanılmaz.

Adı
+
Adı
= Bileşiğin Adı
ADLANDIRILMASI
Sayı Latince Karşılığı
1 mono

2 di
Katyonlar Anyonlar
3 tri

Örnekler
+ – 2–
H Hidrojen F Florür SO3 Sülfit 4 tetra

AgI Gümüş iyodür + – 2– 5 penta

Li Lityum Br Bromür S Sülfür
6 heksa
+ – 2–
K Potasyum I İyodür O Oksit
FeO Demir (II) oksit 7 hepta
+ – 2–
Hg Cıva (I) NO2 Nitrit SO4 Sülfat 8 okta
KCN Potasyum siyanür
+ – 2– 9 nona
Cu Bakır I NO3 Nitrat CrO4 Kromat
FeBr3 Demir (III) bromür 10 deka
+ – 2–
NH4 Amonyum OH Hidroksit C2O4 Okzalat
11 undeka
Mg3P2 Magnezyum fosfür 2+ –
Mg Magnezyum ClO3 Klorat N
3–
Nitrür 12 dodeka

KMnO4 Potasyum permanganat 2+ –

Hg Cıva (II) ClO4 Perklorat P
3–
Fosfür
✓ 1A grubu elementleri 1+
2+ –
HgF Cıva (I) florür Cu Bakır (II) CH3COO Asetat PO3
3–
Fosfit
✓ 2A grubu elementleri 2+
2+ –
N2O5 Diazot pentaoksit Sn Kalay (II) MnO4 Permanganat PO4
3–
Fosfat ✓ 3A grubu elementleri 3+

2+ – ✓ Hidrojenin yükseltgenme basamağı 1+

Pb Kurşun (II) HSO4 Bisülfat
SO2 Kükürt dioksit ✓ NaH, MgH2 .. gibi hidrürlerde 1–
2+ –
Zn Çinko CN Siyanür
CCl4 Karbon tetraklorür
3+ 2–
Al Alüminyum S2O3 Tiyosülfat

NH4OH Amonyum hidroksit ✓ Oksijenin yükseltgenme basamağı 2– dir.

2–
Fe 3+
Demir (III) MnO4 Manganat
✓ Peroksitlerde (H2O2, Na2O2, CaO2 ...) 1 –
NH4NO3 Amonyum nitrat 4+ 2–
Sn Kalay (IV) Cr2O7 Dikromat ✓ OF2 bileşiğinde 2 +

2– ✓ Bir bileşikte atomların yükseltgen-

OF2 Oksijen diflorür Pb
4+
Kurşun (IV) CO3 Karbonat me basamakları toplamı sıfırdır.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: KİMYANIN TEMEL YASALARI VE KİMYASAL TEPKİMELER SADIK UYGUN YAYINLARI 06

KİMYA KANUNLARI KİMYASAL TEPKİME ÇEŞİTLERİ

Kütlenin Korunumu Kanunu

Yanma Tepkimeleri
2Fe(k) + 1 O2(g)  Fe2O3(k) + ısı
2
Lavoisier 
N2(g) + O2(g) + ısı  2NO(g)
Kütlenin Korunumu Kanunu +  C5H12(g) + 8O2(g)  5CO2(g) + 6H2O(g) + ısı
Kimyasal tepkimelerde harcanan madde kütlesi,
oluşan madde kütlesine her zaman eşittir.
S Fe FeS
4 gram 7 gram 11 gram Asit - Baz Tepkimesi
H2SO4(g) + 2NH3(g)  (NH4)2SO4(k)

HCl(g) + NH3(g)  NH4Cl(k)

Sabit Oranlar Kanunu
Joseph Proust
mC 3
Sabit Oranlar Kanunu +1  mO
= Asit - Baz (Nötrleşme) Tepkimeleri
2 4
Bir bileşiği oluşturan elementler arasında kütlece
C O2
sabit bir oran vardır. CO HCl(suda) + NaOH(suda)  NaCl(suda) + H2O(s) + ısı
12 gram 16 gram
HNO3(suda) + KOH(suda)  KNO3(suda) + H2O(s) + ısı
mC 3
+  mO
=
8
C O2
12 gram 32 gram
CO2 Çözünme - Çökelme Tepkimeleri
John Dalton
Pb(NO3)2(suda) + Na2S(suda)  PbS(k) + 2NaNO3(suda)
Katlı Oranlar Kanunu
İki farklı element birden fazla bileşik oluşturuyor- Katlı Oranlar Kanunu BaCl2(suda) + Na2SO4(suda)  BaSO4(k) + 2NaCl(suda)
sa elementlerden birinin sabit miktarına karşılık
diğerinin değişen miktarları arasında tam
+1 
sayılarla ifade edilen bir oran vardır. 2
C Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri
O
12 gram 16 gram CO 1
MgO(k)  Mg(k) + O
2 2(g)
CaCO3(k)  CaO(k) + CO2(g)
+ 
C O O
12 gram 32 gram CO2 Sentez (Birleşme) Tepkimeleri
Joseph Louis Gay - Lussac
1
Hacim Oranları Kanunu Oksijenler arasındaki katlı oran (O) H2(g) + I2(g)  2HI(s)
2
Gazların birleşen hacimleri oranı tanecik sayıları Karbonlar arasındaki katlı oran (C) 2 2Al(k) + 3S(k) + 6O2(g)  Al2(SO4)3(k)
arasındaki orana eşittir.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: MADDENİN HALLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 07

MADDENİN
Gazlar
HÂLLERİ Sıvılar

Torricelli Jacques Charles Adhezyon Kuvveti

Sıvı molekülleri ile kap çeperleri arasındaki
Deniz seviyesinde açık Hacim - sıcaklık ilişkisini çekim kuvvetidir.
hava basıncını ölçtü. açıkladı Su
Cam

Kohezyon Kuvveti
Robert Boyle Avogadro Sıvının kendi molekülleri arasındaki çekim
Adhezyon > Kohezyon
Eşit hacimli gazların eşit kuvvetidir. Yüzeyi ıslatır.
Gaz karışımlarından saf
sayıda moleküle sahip İç bükey
gazları elde etti.
olduklarını açıkladı.
Kapiler Etki (Kılcallık)
KATI Sıvı ve cam gibi maddeler arasındaki çekim
sonucu sıvıların dar borularda yükselmesidir.
Cıva
Cam
Basınç Birimi Atmosfer (atm) Torr (mmHg) Bar

Kı
a

ra
Viskozite

ğı
Sü
on

la
1 Atmosfer (atm) 1 760 1,013

şm
Kohezyon > Adhezyon

bl
Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence

im
im

a
Yüzeyi ıslatmaz.

le
denir.

Er

şm
1 Dış bükey

e
1 Torr (mmHg) 1 1,33.10–3
760
Yoğuşma
1 Bar 0,987 750 1 SIVI GAZ
Katılar
Buharlaşma

1 L = 1 dm3 = 1000 mL = 1000 cm3 = 1.10–3 m3 Boyle Kanunu  P1.V1 = P2.V2 Kristal Katılar (Düzenli İstifleme) Amorf Katılar (Düzensiz istifleme)

• Cam
• Plastik
V1 V2 • Tereyağı
T(K) = t (°C) + 273 Charles Kanunu  =
T1 T2
İyonik Moleküler Kovalent Metalik
Kristal Kristal Kristal Kristal
P1 P2 • NaCI • H 2O • SiO2 • Mg
(t (°F) – 32) Gay - Lussac Kanunu  =
t (°C) = T1 T2 • Li2O • CO2 • Elmas (C) • Ca
1,8

Plazma
V1 V2
m Avogadro Hipotezi  =
n= NA = 6,02.1023 n1 n2 Çok yüksek sıcaklıktaki bir maddenin molekül, atom, iyon ve elektronlarının bir arada bulunduğu hâle denir.
MA
(Alev, ateş, Güneş, yıldız vb.)

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: ASİTLER, BAZLAR ve TUZLAR SADIK UYGUN YAYINLARI 08

Antik Dönem 1810 1884 1923 1930

Simyacılar sirke, limon suyu gibi Davy, asit özelliği gösteren bileşik- Arrhenius asitlerin ve bazların Bronsted ve Lowry asitlerin H+ Lewis, asitlerin elektron çifti kabul
ekşi maddelere asit; kireç, kül gibi lerin hepsinde hidrojen elementi suda iyonlaştığını; asitlerin H+ iyo- iyonu veren, bazların ise H+ iyonu eden, bazların ise elektron çifti su-
acı maddelere de baz adını verdi. bulunduğunu ileri sürdü. nu, bazların ise OH– iyonu oluştur- alan maddeler olduğunu ifade etti. nan maddeler olduğu fikrini ortaya
duğunu fark etti. attı.
pH metre
Asit Nötr Baz
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

hu
z suyu
r
Sirke
suyu
tes
Süt
Saf su
Kan
suyu
Sabun

n
tü
ak
stik
ecekle

Deterja
zya sü
Amony
Tuz ru

Doma

Sud ko
Maden

Deniz
BAZLAR
Mide ö
Asitli iç

Magne
ASİTLER
Suda çözündüklerinde ortama OH–
+
Suda çözündüklerinde ortama H iyonu veren maddelerdir.
iyonu veren maddelerdir.

NÖTÜRLEŞME Sodyum Hidroksit Kağıt üretiminde, lava- TUZLAR

Gübre üretiminde, plastik en-
Sülfürik Asit (H2SO4) (Zaç Yağı) (NaOH) (Sud kostik) bo açıcı olarak,
düstrisinde,
Asitten gelen H+ iyonu ile bazdan Potasyum Hidroksit Asitten gelen anyon ile bazdan ge-
Nitrik Asit (HNO3) (Kezzap) Boyaların üretiminde, gelen OH– iyonunun birleşerek suyu Sıvı sabun eldesinde,
(KOH) (Potas kostik) len katyonun birleşmesiyle oluşan
oluşturmasına denir.
İlaç eldesinde, evlerde temizlik iyonik bileşiklerdir.
Hidroklorik Asit (HCI) (Tuz ruhu) Kalsiyum Hidroksit Kireç ve çimento üre-
malzemesi olarak (tuz ruhu), ASİT + BAZ → TUZ + SU timinde,
(Ca(OH)2) (Sönmüş kireç)
Kauçuk üretiminde, mutfak eşyala-
Asetik Asit (CH3COOH) (Sirke) HCI + NaOH → NaCI + H2O Sodyum Klorür
rında kireç çözücü olarak, Magnezyum Hidroksit Deodorant üretimin- Kağıt üretiminde,
de, (NaCI) (Sofra tuzu)
Sabun, deterjan ve hazır gıda 2HNO3 + Ca(OH)2 → Ca(NO3)2 + H2O (Mg(OH)2 )
Fosforik Asit (H3PO4)
üretiminde, CH3COOH + KOH → CH3COOK + H2O Sodyum Sülfat
Gübre, ilaç ve boya Cam üretiminde,
Amonyak (NH3) üretiminde kullanılır. (Na2SO4) (Alçı taşı)
Hidroflorik Asit (HF) Cam işleme sanayisinde, HCI + NH3 → NH4CI (H2O oluşmadığı
için nötürleşme değil.)
Sodyum Karbonat Diş macunu
Tartarik Asit (C4H6O6) Gümüş ayna yapımında, Özellikleri üretiminde,
(Na2CO3) (Çamaşır sodası)
• Sulu çözeltileri elektrolittir.
Formik Asit (HCOOH) (Karınca Asidi) Böcek öldürücü ilaç üretiminde, Tam Nötürleşme Sodyum Benzoat
• Turnosol kâğıdını maviye boyarlar. Havai fişek üre-
Asitten gelen H+ iyonlarının mol sayı- (C6H5 COONa) timinde,
• Ele kayganlık hissi verir.
Borik Asit (H3BO3) Antiseptik sıvıların üretiminde, sının, bazdan gelen OH– iyonlarının
mol sayısına eşit olma durumudur. • pH değeri 7 den büyüktür. (25 °C de) Hidrojen gazı üre-
Boraks (Na2B4O7)
Şekerleme üretiminde, içecek • Tatları acımsıdır. timinde kullanılır.
Sitrik Asit (C6H8O9) Kısmi Nötürleşme
üretiminde kullanılır. • Amfoter metaller (Sn, Zn, Cr, Pb, Al) ile
Asitten gelen H+ iyonlarının mol sayı-
sının, bazdan gelen OH– iyonlarının
tepkimeye girip tuz ve H2(g) oluşturur. Özellikleri
Özellikleri mol sayısına eşit olmama durumudur. • Asitlerle nötralleşme tepkimesi verirler. • Sulu çözeltileri elektrolittir.
• Sulu çözeltileri elektrolittir. • E.N. ve K.N. oldukça yüksektir.
• Turnosolu kırmızıya boyarlar. • Kristal örgü yapısındadırlar.
• pH değeri 7’den küçüktür. (25 °C de) • Katısı elektriği iletmez, sıvısı ve
• Tatlıları ekşidir. NOT sulu çözeltisi elektriği iletir.
• Aktif metallerle tepkimesinden tuz ve H2 gazı oluşur. NOT Birçok temizlik ürününde bazlar bulunur. Sabun, de- • Kırılgan yapıdadırlar.
Birçok yiyecek ve içecek içerisinde asitler bulunur. terjan, diş macunu, lavabo açıcı, şampuan, çamaşır • Asidik, bazik veya nötr olabilirler.
• Bazlarla nötralleşme tepkimesi verirler.
Limon, yoğurt, elma, sirke, gazoz vb. suyu

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: KARIŞIMLAR SADIK UYGUN YAYINLARI 09

HOMOJEN (ÇÖZELTİ) KARIŞIMLAR HETEROJEN

Her tarafında aynı özellikleri gösterme-
Her tarafında aynı özellikleri gösteren
yen karışımlardır.
karışımlardır.
✓ Hava ✓ Çay
✓ Soda ✓ Madenî para Çözelti Derişimleri
✓ Kolonya ✓ Deniz suyu Dağıtan Dağılan Çeşit Örnek
Özellikleri
✓ Sirke ✓ Limonata
m çözünen
✓ Tuzlu su ✓ Asitli içecekler • Saf madde değildir. Sıvı Katı Süspansiyon Kum-su
Kütlece yüzde ⇒ % C = x100
m çözelti Sıvı Sıvı Emülsiyon Yağ-su
• En az iki farklı tanecik içerir.
Vçözünen • Fiziksel yolla oluşurlar. Gaz Katı - Sıvı Aerosol Duman, sis, bulut
Çözücü Çözünen Örnek Hacimce yüzde ⇒ % V = x100 • Yoğunlukları, EN ve KN sabit değildir. Sıvı Katı Kolloidal Kan, boya, süt
Vçözelti
Katı Katı Tunç, lehim • Karışanları her oranda bulunabilir.
Sıvı Katı Tuzlu su m çözünen • Belirli bir formülleri yoktur.
Milyonda kısım ⇒ ppm = x106
Sıvı Sıvı Kolonya m çözelti
DİKKAT
Sıvı Gaz Gazoz
m çözünen Sıvı - katı karışımlarda katının tanecik boyutuna göre;
Gaz Gaz Hava Milyarda kısım ⇒ ppb = x109
m çözelti
Gaz Sıvı Nemli hava 0 10–9m 10–6m
Palladyumda
Katı Gaz çözelti kolloid süspansiyon
çözünmüş H2 Koligatif Özellikleri
Katı Sıvı Amalgam (Derişime bağlı özellikler) Adi karışım: Dağıtanı ve dağı-
• Kaynama noktası yükselmesi lanı belli olmayan karışımlardır.
• Donma noktası düşmesi (Toprak, Çoban salatası vb.)
Çözelti • Osmoz

Çözünürlük
Belli bir sıcaklıkta 100 ml çözücü içerisinde çözünebilen madde miktarının gram cinsinden
değeridir.

Çözücü/çözünen Elektrik iletkenli- İçerdiği madde 25°C / NaCI → 36gr / 100 ml su şeker → 246gr / 100ml su
miktarına göre ğine göre miktarına göre Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler

a) Sıcaklık b) Basınç
Çözünürlük Çözünürlük
Gaz
Katı, sıvı
Derişik Elektrolit
Seyreltik Elektrolit Doymuş Doymamış Aşırı doymuş
olmayan Katı, sıvı

Gaz
Sıcaklık Basınç
Çözünme Olayında Oluşan Etkileşimler
c) Ortak İyon
Çözücü Çözünen Etkileşim türü Ortak iyon çözünürlüğü azaltır.
Polar Polar Dipol-dipol, Hidrojen Bağı
d) Madde Cinsi
Polar İyon İyon - Dipol Hidratasyon: Çözünme olayının su ile gerçekleşmesi Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözücülerde daha iyi çözünür.
Apolar Apolar London kuvvetleri
Solvatasyon: Çözünme olayının sudan farklı bir çözücüyle gerçekleşmesi HCI su çok çözünür.
Apolar İyon İyon - İndüklenmiş dipol
CO2 su az çözünür.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: KARIŞIMLARIN AYRIŞTIRILMASI SADIK UYGUN YAYINLARI 10
KARIŞIMLARIN AYRIŞTIRILMASI

Tanecik Boyutu Farkı İle Ayırma Yoğunluk Farkı İle Ayırma Çözünürlük Farkı İle Ayırma Kaynama Noktası İle Ayırma
Ayıklama Ayırma Hunisi Kristallendirme Basit Damıtma (Destilasyon)
• Tanecik boyutları, şekilleri vb. özellikleri farklı olan • Sıvı-sıvı heterojen karışımların ayrılması işlemidir. • Sıcaklığın değişmesiyle çözünürlüğü azalan katı • Katı-sıvı homojen karışımların kaynama noktası far-
maddelerin oluşturduğu heterojen katı-katı karışım- ✓ Zeytinyağı-su karışımını ayırma. maddenin çöktürülmesi işlemedir. kı kullanılarak ayrılması işlemidir.
ları ayırma işlemidir. ✓ Tuzlu sudaki tuzun çöktürülmesi ✓ Tuzlu suyu ayırma
✓ Nohutun, fasulyenin ve kahve tanelerinin ayrılması Not: Çözeltide birden fazla katı çözünmüş ise ay-
yağ Termometre
Soğuk su
Eleme rımsal kristallendirme adı verilir.
su çıkışı

• Katı-katı heterojen karışımları elek adı verilen alet Özütleme (Ekstraksiyon)

yardımıyla ayırma işlemidir. • Katı veya sıvı bir karışımın ilave edilen çözücü yardı-
Damıtma
balonu
✓ Çakıl taşının ince kumdan ayrılması mıyla karışmış olduğu ortamdan ayrılması işlemidir. Tuzlu
su Soğuk su
✓ Şeker pancarından şeker eldesi çıkışı Damıtma
Tuzlu
ürünü
Adsorpsiyon kristali

Çöktürme Toplama
• Katı veya sıvı parçacıkların bir katı yüzeyine bağ- kabı
• İki çözelti birbirine karıştırıldığında çözeltideki iyonla- lanması ile yapılan ayırma işlemidir.
rın birbirleriyle tepkime vererek sudan çözünmeyen ✓ Gaz maskelerindeki aktif karbonunun zararlı mad-
katı oluşturması işlemidir. deleri tutması.
Süzme
✓ İçme suyundan Fe’nin uzaklaştırılması
• Katının sıvı ya da gaz içinde dağılmasıyla oluşan Aktarma (Dekantasyon)
heterojen karışımları süzgeç ya da filtre adı verilen Ayrımsal Damıtma
alet yardımıyla ayırma işlemidir. • Çöktürme işleminden sonra üstte kalan sıvının bu- • Kaynama noktaları birbirine yakın sıvı-sıvı homojen
landırılmadan başka bir kaba alınması işlemidir. karışımların ayrılması işlemidir.
✓ Çayın posasından süzülmesi
Kum ✓ Zeytinyağının posasından ayrılması. ✓ Alkol-su karışımını ayırma
✓ Kumlu sudan suyun süzülmesi İyon Değiştirici Reçine
• Sudaki istenmeyen iyonların reçineler yardımıyla Termometre
Soğuk su
başka iyonlarla yer değiştirme işlemidir. çıkışı

Su ✓ Suyun sertliğinin giderilmesi. Sert su

Diyaliz Kalsiyum (Ca2+) ve Fraksiyon
Yüzdürme (Flotasyon) magnezyum (Mg2+) kolonu
Soğuk su
• Kolloidal karışımları gözenekli zarlardan geçirerek iyonları çıkışı
yapılan ayırma işlemidir. • Yoğunluğu sıvıdan küçük katı taneciklerin sıvının Damıtma
üzerinde yüzdürülerek uzaklaştırılması işlemidir. balonu
✓ Kanın diyaliz makinesinde temizlenmesi
✓ Bakır,kurşun ve çinko cevherlerinin ayrılması Sodyum (Na+) iyonları Etil alkol-su Damıtma
Karışımı ürünü
1-100 nm Santrifüjleme
Yarı geçirgen aralığındaki delikler Reçine
Toplama
kabı
zar • Askıda kalan katı parçacıkların merkezkaç kuvveti üzerindeki iyon değişimi
Kan plazması yardımı ile dibe çöktürülmesi işlemidir.
P A P ✓ Kan sayımı Kalsiyum (Ca2+) ve
magnezyum (Mg2+)
metabolik iyonları
A P A atık

4000-5000 devir/dakika
Alyuvar Protein Akyuvar Sodyum (Na+) iyonlu
Santrifüj cihazı yumuşatılmış su
Yumuşak Su

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ SADIK UYGUN YAYINLARI 11

Fosil Yakıtlar Organik Bileşikler: Yapısında karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) elementlerinin
(Yenilenemez yanı sıra fosfor (P), kükürt (S) ve azot (N) gibi elementleri de içeren bileşiklerdir.
Enerji Kaynakları) ENDÜSTRİDE VE
CANLILARDA ENERJİ Yapısında sadece Organik Bileşikler
C ve H elementi
bulundururlar. Fonksiyonel Gruplar

Petrol Doğal Gaz • Alkoller

Kömür
(Katı) (Sıvı) (Gaz) • Eterler
• Aldehitler
• Ketonlar
Hidrokarbonlar • Karboksilik asitler
Kömür: Çoğunlukla bitkisel maddelerin ya da bitki parçalarının uzun yıllar • Esterler
boyunca (100 - 400 milyon) tortul kayaçlar altında kalmasıyla oluşan bir maddedir. Aromatik • Aminler
• Amidler
• Karbonhidratlar
Kömürleşme Süreci Kok: Taş kömürünün ısıtılması sonucu uçucu olan kısım kömürden ayrılır.
Alifatik

Geriye kalan yapıya kok denir.

Ölmüş Bitki Doymamış Benzen ve türevleri

Petrol: Denizde yaşayan bitkilerin ve hayvanların çürümesiyle deniz Doymuş

→ Benzen
tabanında oluşan fosil birikintisinin uzun zaman içerisinde (en az 100
Turba milyon) mineral yağa dönüşmesiyle oluşur.

• C % si artar. → Toluen (Metil benzen)

• Sertlik ve parlaklık artar. Alkanlar Alkenler Alkinler

Linyit • Safsızlık azalır. Doğal Gaz: Petrol yataklarının üstünde ya da civarında meydana
Tekli bağ İkili bağ Üçlü bağ CH3
• Isıl değeri artar. gelen, hidrokarbonlardan oluşan fosil bir yakıttır.
CnH2n+2 CnH2n CnH2n–2
• Kalite artar.
→ Anilin (Amino benzen)
• Kül azalır.
Taş Kömürü
Canlılarda Enerji: Canlılar besin maddelerinde- C Alkan Alken Alkin NH2
ki enerjiyi sindirim ve solunum olayları sonucu sayısı CnH2n+2 CnH2n CnH2n–2
açığa çıkarak kullanırlar. → Pridin
Antrasit 1 Metan − −
N
2 Etan Eten Etin (Asetilen)
Kaynama Enerji Elde Etme Sırası: 1. Karbonhidrat 3 Propan Propen Propin → Naftalin
Petrol ürünü C sayısı aralığı
noktası aralığı (°C) 2. Yağlar 3. Proteinler
4 Bütan Büten Bütin
PETROLÜN RAFİNASYON ÜRÜNLERİ

LPG C1 − C4 20 °C’nin altı

5 Pentan Penten Pentin
Petrol eteri C5 − C6 20 − 60
Taşıdığı Enerji Miktarı Sırası: 1. Yağlar
Benzin C5 − C12 40 − 200 2. Proteinler 3. Karbonhidrat %21
Nü %6
kle Doğal gaz
DİKKAT er
Jet yakıtı C9 − C14 115 − 220
Organik bileşikler halkalı (siklo) yapıda bulunabilerler. %13 %25
Gaz yağı C12 − C16 200 − 315 Yenilenebilir Kömür
Besin Yapı taşı
Motorin C15 − C18 200 − 425 Enzim
Temiz Enerji Kaynakları (Yenilenebilir Enerji Kaynakları) %35
Karbonhidratlar ⎯→ Monosakkarit
Makine yağları C16 − C20 370 − 550 Petrol
Enzim • Güneş Enerjisi • Jeotermal Enerji
Proteinler ⎯→ Amino asit • Rüzgâr Enerjisi • Hidroelektrik Enerji
Parafin C18 − C40 275 − 350 Enzim • Dalga (Gelgit) Enerjisi • Hidrojen Enerjisi
Yağlar ⎯→ Yağ asidi ve gliserol Dünya’da Kullanılan Enerji
Asfalt 40’ın üstü 350 °C’nin üstü • Biyokütle Enerjisi
Kaynakları

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI
TYT KİMYA: KİMYA HER YERDE SADIK UYGUN YAYINLARI 12

Evde Kimya
KİMYA HER YERDE Hazır gıdalardaki kimyasallar: Temizlik Ürünleri: Diğer Kimyasallar:
• Koruyucular ve antioksidanlar • Sabun • Polimerler
• Renklendiriciler (Boyalar) • Deterjan • Kozmetikler
• Tatlandırıcılar • Çamaşır sodası (Na2CO3) • İlaçlar
• Emülsiyonlaştırıcılar • Çamaşır suyu (NaOCI)
Su ve Hayat Su Döngüsü • Asit düzenleyiciler

%30
%97,5 yer altı
%2,5 suları %67 Yoğuşma Sabun:
tuzlu su Deterjan: Q Beyaz sabun (sert sabun)
tatlı su buzullar (yağış ile)
• Doğaldır. C17H35COONa → Sodyum stereat
• Yapaydır.
• Çevre kirletmez. Q Arap sabunu (Yumuşak sabun)
Buharlaşma • Çevreyi kirletir.
C17H35COOK → Potasyum stearat
Dünyamızdaki %3 göller Tatlı su kaynakları • Simyacılar keşfetmiştir. • Kimyacılar üretmiştir.
su çeşidi akarsular Yeryüzü Q Deterjan
• Sert sudan etkilenir. • Sert sudan etkilenmez. C12H25OSO3Na → Sodyum lauril sülfat
havadaki nem

Sert Su: Ca2+ ve Mg2+ iyonları bakımından zengin sulara denir.

Sanayide Kimya

İçme ve Kullanma Sularının Özellikleri: Sert Suyun Olumsuzlukları: Gübreler Yapı Malzemeleri Camlar Seramikler Boyalar

• Kokusuz, renksiz ve berrak olmalıdır. • Suyun içim kalitesini düşürür.

• Hastalık yapan mikroorganizma • Cam ve porselenleri çizer. Gübre: Bitkilerin büyümesi için gerekli besleyiciler içeren kimyasal maddelerdir.
içermemelidir. • Giyisiler üzerinde leke oluşturur.
Makro Besleyiciler : Azot (N), Fosfor (P), Potasyum (K), Kükürt (S), Magnezyum (Mg), Kalsiyum (Ca)
• Sağlığa zararlı kimyasallar içermemelidir. • Makinelerde kireçleme yapar.
• Uygun sertlik derecesinde olmalıdır. • Sabunun temizlik işlevini azaltır. Mikro Besleyiciler : Demir (Fe), Bakır (Cu), Mangan (Mn), Çinko (Zn), Bor (B), Molibden (Mo)
Yapı Malzemeleri : Kireç taşı (CaCO3), Sönmemiş kireç (CaO), Sönmüş kireç (Ca(OH)2)
Çimento : Kireç taşı + kil Sıva : Çimento + kum + kireç
Su Arıtımı Beton : Çimento + su + agrega Harç : Kireç + kum + su

Ham Dinlendirme Klorlama İçme ve Cam : SiO2 + Na2CO3 + CaCO3 ısı Na2SiO + CaSiO3 + CO2
Süzme Koagülasyon Kireç Koku →
Su ve giderme ve kullanma Kum Soda Kireç Adi cam
Havalandırma giderme
Ozanlama suyu

Seramik (Pişmiş Toprak) : Tuğla, kiremit, fayans, çini ve porselen

Sıralama : Seramiğin yüksek sıcaklıkta camlaşması
Çevre Kirliliği • Su geçirmezlik kazanır.
• Kolay temizlenir.
Okulda Kimya • Kir tutmaz.

Hava Kirliliği Toprak Kirliliği Su Kirliliği Boya : Çözücü, bağlayıcı ve renk pigmentleri olmak üzere üç ana bileşeni vardır.
Kâğıt Kalem Tebeşir Silgi Yapıştırıcı

• Tozlar • Deterjanlar • Deterjanlar Kâğıt: Ana bileşeni selüloz polimeridir. Su bazlı boya Sentetik boya
• Fosil yakıt ürünleri • Plastikler • Boyalar Kurşun kalem: Grafit ve kil karışımından üretilir. (Plastik) (Yağlı)
• Gübreler • Gübreler Tebeşir: Kireç taşı (CaCO3) ve alçı taşı (Na2SO4)’den üretilir.
• Ağır metaller

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT KİMYA KAVRAM HARİTALARI