TYT KİMYA DERS NOTLARI 2024 BENİM HOCAM@tytaytpdf2024

Kimya
Ders Notları
Yazar Görkem ŞAHİN
Genel Yayın Yönetmeni Sevda ÖZTÜRK
Kapak Tasarımı Berk ÖZDEMİR
berk@berkozdemir.com.tr
Sayfa Tasarımı & Dizgi Hale ÇİNKAYA - Yeliz TAŞKIRAN YALÇINKAYA - Sunay İNEL - İsa ÇAM - Okan ALADAĞ
Redaksiyon Hüseyin GÖKÇE - Erkan ALTINTAŞ
ISBN 978-625-8161-35-9
Benim Hocam Yayınları Ostim OSB Mah. 1220 Cad. No: 31/1 Ostim / Yenimahalle / ANKARA
Web/Mail www.benimhocam.com - yksdestek@benimhocam.com
Tel 444 9 113
Baskı Özbaran Ofset Matbaacılık

Saray Mahallesi Gıdacılar Caddesi
No: 8 Kahramankazan/ ANKARA
Tel: 0312 394 45 60 Belgeç: 0312 394 27 42
Matbaa Sertika No 46549
Bu kitabın her hakkı saklıdır. Bu kitabın basım-yayın satış hakları Benim Hocam Yayınlarına aittir. Hangi
amaçla olursa olsun yayıncı kuruluşun izni olmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik
elektronik, manyetik, fotokopi ya da başka yöntemlerlebasılması ve çoğaltılması yasaktır.
Değerli öğrencilerim,
Zorlu bir sınav maratonunuz bu an itibarıyla başladı. Ben de bu süreçte sizlere, video anlatımı, soru
çözümü, kimya koçluğu ve seminerlerle her zaman destekçiniz olmaya çalışacağım.
Genelde bu süreçte bana "Hocam ben kimyadan sıfırım, bu kitapla da başlasam yapabilir miyim?"
sorusunu soruyorsunuz. Özellikle videolarla bire bir uyumlu olan bu kitapta sizi sıfırdan alarak soru
kaçırmayacak şekle dönüştürmeyi hedefliyorum.
Bu nedenle içeriğinde konu anlatımlarını pekiştiren örnekler ve o konuyla ilgili ÖSYM tarafından
sorulan sorulara yer verdim. Ayrıca neredeyse bir soru bankasında bulunacak kadar testler var ve bun-
lar ünite sonunda bulunan genel değil kazanım sonunda konuyu kavramanıza yardımcı olacak kavrama
testlerdir.
Tabii işin özüne gelecek olursak, bu kapağın altında umutların ve hayallerin var. Bu hayale kavuş-
mak için de var gücünle çalışacaksın. Her sayfanın sana şans getirmesi dileğimle...
Asla pes etmek yok! Çünkü sen BAŞARACAKSIN... Tabii bana da başardım mesajını atacaksın :)
Görkem ŞAHİN
Kimya Öğretmeni
ÖSYM
Ayırma yöntemleri, bileşenlerinin bazı fiziksel özellik- Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisin-
lerinin farklı olmasından yararlanılarak uygulanır. de kullanılan özellik yanlış verilmiştir?
Buna göre, aşağıda verilen ayırma yöntemi ve
ayırma yönteminin dayandığı fiziksel özellik eşleş- Yöntem Özellik
tirmelerinden hangisi yanlıştır? A) Damıtma Kaynama noktası farkı
Ayırma yöntemi Fiziksel özellik
A) Diyaliz Çözünürlük B) Flotasyon Yoğunluk farkı
B) Yüzdürme Yoğunluk C) Süzme Tanecik boyutu farkı
C) Basit damıtma Kaynama noktası D) Kristallendirme Erime noktası farkı
D) Özütleme Çözünürlük
E) Özütleme Çözünürlük farkı
E) Süzme Tanecik boyutu
ÖSYM
CO2 ve NH3 gazlarının ayrı kaplarda yeterli miktarda saf CO2 gazı suda çözüldüğünde H+ iyon sayısı artarken,
suda çözünmesi sağlanarak çözeltiler hazırlanıyor. Na2O katısı suda çözündüğünde OH– iyon sayısı artmak-
Buna göre, oluşan çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifade- tadır.
lerden hangisi doğrudur? Buna göre, aşağıda verilen ifadelerden hangisi
(Saf suyun pH değerinin 7 olduğu varsayılacaktır. yanlıştır?
A) CO2 gazı suda çözündüğünde ortamdaki OH– A) CO2'nin oda koşullarındaki sulu çözeltisinde
iyonu derişimi artar. pH < 7'dir.
B) NH3 gazı suda çözündüğünde ortamdaki H3O+ B) Na2O sulu çözeltisi mavi turnusal kâğıdına etki etmez.
iyonu derişimi artar. C) CO2 ve Na2O'nun sulu çözeltisi karıştığında kimyasal
C) CO2 çözeltisinin pH değeri 7’den büyüktür. tepkime gerçekleşir.
D) NH3 çözeltisi kırmızı turnusol kâğıdının rengini D) CO2 ve HCI sulu çözeltileri karıştırılırsa tuz ve su
maviye çevirir. oluşur.
E) NH3 çözeltisinin pH değeri 7’den küçüktür. E) Na2O'nun sulu çözeltisinde OH– iyon sayısı H+ iyon
sayısından fazladır.
ÖSYM
Sembolik gösterilişi, I. CO2(g) + H2O(s) $ H2CO3(suda)

+ –
I. H2(g) + Cl2(g) → 2HCl(g) II. NaCI(k) $ Na (suda) + CI (suda)
II. CO2(k) → CO2(g) III. H2O(k) $ H2O(g)
III. 2NaN3(k) → 3N2(g) + 2Na(k) IV. CH3OH(s) $ CH3OH(suda)
olan değişimlerden hangileri kimyasal değişim
Yukarıda verilen değişimlerin fiziksel ve kimyasal
olarak sınıflandırılır?
olarak gruplandırılması aşağıdaki seçeneklerden
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
hangisinde doğru olarak gösterilmiştir?
D) II ve III E) I, II ve III
Fiziksel değişim Kimyasal değişim
A) II, III ve IV I
B) I ve III II ve IV
C) I II, III ve IV
D) I ve II III ve IV
E) II ve IV I ve III
ÖSYM
Üç ayrı kapta H2 gazlarıyla ilgili bilgiler aşağıda veril- Toplam Atom

miştir. Madde Sayısı
A kabı: Normal şartlarda 1,12 L H2 gazı içerir. 3,4 g NH3 gazı n1
B kabı: 1 g H2 molekülü içerir. Normal koşullarda 11,2 L O2 gazı n2
C kabı: 1,5 x 1022 tane H2 molekülü içerir. 3,01  1023 tane CO2 gazı n3
Bu kaplardaki H2 gazlarının mol sayıları sırasıyla
Yukarıdaki verilen maddelerin toplam atom sayı-
nA, nB ve nC olduğuna göre, nA, n B ve nC arasında-
ki ilişki aşağıdakilerden hangisidir? ları arasındaki ilişki nasıldır? (H: 1 N: 14)
(H = 1 g/mol, Avogadro sayısı (NA) = 6x1023; A) n1 > n2 > n3 B) n2 > n3 > n1
H2 gazının ideal gaz olarak davrandığı varsayılacaktır.)
C) n3 > n1 > n2 D) n1 > n3 > n2
A) nA > nB > nC B) nA = nB > nC
E) n3 > n2 > n1
C) nC > nA = nB D) nB > nC > nA
A) nB > nA > nC
1. Ünite: Kimya Bilimi................................................................................................................................ 7
1. Bölüm: Simyadan Kimyaya ..................................................................................................... 9
Test - 1 ..................................................................................................................... 12
2. Bölüm: Kimyanın ve Kimyacıların Başlıca Çalışma Alanları ................................................. 14
Test - 2 ..................................................................................................................... 18
3. Bölüm: Kimyanın Sembolik Dili ............................................................................................. 20
Test - 3 ..................................................................................................................... 23
4. Bölüm: Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği....................................................... 25
Test - 4 ..................................................................................................................... 32
2. Ünite: Atom ve Periyodik Sistem ....................................................................................................... 35

1. Bölüm: Atomun Yapısı .......................................................................................................... 37
Test - 1 ..................................................................................................................... 41
2. Bölüm: Atomun Temel Parçaları ........................................................................................... 43
Test - 2 ..................................................................................................................... 50
3. Bölüm: Periyodik Sistem ....................................................................................................... 52
Test - 3 ..................................................................................................................... 62
Test - 4 ..................................................................................................................... 64
4. Bölüm: Periyodik Özelliklerin Değişimi ................................................................................. 66
Test - 5 ..................................................................................................................... 77
Test - 6 ..................................................................................................................... 79
3. Ünite: Kimyasal Türler Arası Etkileşimler ......................................................................................... 81

1. Bölüm: Kimyasal Türler......................................................................................................... 83
2. Bölüm: Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması .............................................. 83
Test - 1 ..................................................................................................................... 85
3. Bölüm: Güçlü Etkileşimler ..................................................................................................... 87
Test - 2 ..................................................................................................................... 94
Test - 3 ..................................................................................................................... 96
Test - 4 ................................................................................................................... 103
Test - 5 ................................................................................................................... 105
4. Bölüm: Zayıf Etkileşimler .................................................................................................... 107
Test - 6 ................................................................................................................... 113
Test - 7 ................................................................................................................... 115
5. Bölüm: Fiziksel ve Kimyasal Özellikler ............................................................................... 117
Test - 8 ................................................................................................................... 120
4. Ünite: Maddenin Hâlleri..................................................................................................................... 123
1. Bölüm: Maddenin Fiziksel Hâlleri........................................................................................ 125
Test - 1 ................................................................................................................... 128
2. Bölüm: Katılar ..................................................................................................................... 130
Test - 2 ................................................................................................................... 133
3. Bölüm: Sıvılar ..................................................................................................................... 135
Test - 3 ................................................................................................................... 141
4. Bölüm: Gazlar ..................................................................................................................... 143
Test - 4 ................................................................................................................... 147
5. Ünite: Doğa ve Kimya........................................................................................................................ 149
6. Ünite: Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar ...................................................... 155

1. Bölüm: Kimyanın Temel Kanunları ..................................................................................... 157
2. Bölüm: Mol Kavramı ........................................................................................................... 164
3. Bölüm: Kimyasal Tepkimeler .............................................................................................. 174
4. Bölüm: Kimyasal Hesaplamalar .......................................................................................... 185
7. Ünite: Karışımlar................................................................................................................................ 203

1. Bölüm: Karışımlar ............................................................................................................... 205
Test - 1 ................................................................................................................... 212
2. Bölüm: Çözünme Olgusu .................................................................................................... 214
Test - 2 ................................................................................................................... 216
3. Bölüm: Çözelti Derişimleri................................................................................................... 218
Test - 3 ................................................................................................................... 222
4. Bölüm: Çözeltilerin Derişime Bağlı Özellikleri ..................................................................... 224
Test - 4 ................................................................................................................... 226
5. Bölüm: Ayırma ve Safsızlaştırma Teknikleri ....................................................................... 228
Test - 5 ................................................................................................................... 233
8. Ünite: Asitler, Bazlar ve Tuzlar......................................................................................................... 235

1. Bölüm: Asitleri ve Bazları Tanıyalım ................................................................................... 237
Test - 1 ................................................................................................................... 241
2. Bölüm: Asitler ve Bazlar Arasındaki Tepkimeler ................................................................. 243
Test - 2 ................................................................................................................... 247
3. Bölüm: Tuzlar...................................................................................................................... 249
Test - 3 ................................................................................................................... 252
9. Ünite: Kimya Her Yerde..................................................................................................................... 255

Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları .......................................................................................... 256
Cevap Anahtarı ...................................................................................................................................... 262

ÜNİTE - 1
KİMYA BİLİMİ
1. BÖLÜM: SİMYADAN KİMYAYA
2. BÖLÜM: KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI
3. BÖLÜM: KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ
4. BÖLÜM: KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

KAZANIMLAR
KAZANIMLAR
9.1. KİMYA BİLİMİ 9.1.3.2. Bileşiklerin formüllerini adlarıyla eşleştirir.
Anahtar kavramlar: bileşik, bilim insanı, element, formül, kimya, a. Bileşik tanımı yapılır.
laboratuvarda güvenlik, madde, sembol, simya.
b. H2O, HCl, H2SO4, HNO3, CH3COOH, CaCO3, NaHCO3, NH3,
9.1.1. Simyadan Kimyaya Ca(OH)2, NaOH, KOH, CaO ve NaCl bileşiklerinin yaygın adları
tanıtılır.
9.1.1.1. Kimyanın bilim olma sürecini açıklar.
a. Simya ile kimya bilimi arasındaki fark vurgulanır.

9.1.4. Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
b. Kimya biliminin gelişim süreci ele alınırken Mezopotamya, Çin,
Hint, Mısır, Yunan, Orta Asya ve İslâm uygarlıklarının kimya bilimi- 9.1.4.1. Kimya laboratuvarlarında uyulması gereken iş sağlığı ve
ne yaptığı katkılara ilişkin okuma parçası verilir. güvenliği kurallarını açıklar.
c. Simyadan kimyaya geçiş sürecine katkı sağlayan bilim insan- a. Kimyada kullanılan sağlık ve güvenlik amaçlı temel uyarı işa-
larından bazılarının (Empedokles, Democritus, Aristo, Cabir bin retleri [yanıcı, yakıcı, korozif, patlayıcı, tahriş edici, zehirli (toksik),
Hayyan, Ebubekir er-Razi, Robert Boyle, Antoine Lavoisier) kimya radyoaktif ve çevreye zararlı anlamına gelen işaretler] tanıtılır.
bilimine ilişkin çalışmaları kısaca tanıtılır.
b. İş sağlığı ve güvenliği için temel uyarı işaretlerinin bilinmesinin
gerekliliği ve önemi vurgulanır.
9.1.2. Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları 9.1.4.2. Kimyasal maddelerin insan sağlığı ve çevre üzerindeki et-
kilerini açıklar.
9.1.2.1. Kimyanın ve kimyacıların başlıca çalışma alanlarını açık-
lar. a. Na, K, Fe, Ca, Mg, H2O maddelerinin insan sağlığı ve çevre için
önemine değinilir.
a. Biyokimya, analitik kimya, organik kimya, anorganik kimya, fizi-
kokimya, polimer kimyası ve endüstriyel kimya disiplinleri kısaca b. Hg, Pb, CO2, NO2, SO3, CO, Cl2 maddelerinin insan sağlığı ve
tanıtılır. çevre üzerindeki zararlı etkileri vurgulanır.
b. İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya - tekstil alanlarının kimya 9.1.4.3. Kimya laboratuvarında kullanılan bazı temel malzemeleri
ile ilişkisi belirtilir. tanır.
c. Kimya alanı ile ilgili kimya mühendisliği, metalurji mühendisliği, Beherglas, erlenmayer, dereceli silindir (mezür), pipet, cam balon,
eczacı, kimyager, kimya öğretmenliği meslekleri tanıtılır. balon joje, büret ve ayırma hunisi gibi laboratuvarda bulunan temel
araç - gereçler tanıtılır.
9.1.3. Kimyanın Sembolik Dili
9.1.3.1. Günlük hayatta sıklıkla etkileşimde bulunulan elementlerin

adlarını sembolleriyle eşleştirir.
a. Element tanımı yapılır.
b. Periyodik sistemdeki ilk 20 element ve günlük hayatta sıkça kul-

lanılan krom, mangan, demir, kobalt, nikel, bakır, çinko, brom, gü-
müş, kalay, iyot, baryum, platin, altın, cıva, kurşun elementlerinin
sembolleri tanıtılır.
Kimya
Ders Notları Kimya Bilimi
1. BÖLÜM: SİMYADAN KİMYAYA

Bilimsel dayanağı olmayan ve deneme - yanılma yoluyla değersiz madenleri altınlara dönüştürme ve ölümsüzlük iksirini arama çalışmaları-
na simya (alşimi) bu işle uğraşanlara simyacı (alşimist) denir.
Arayışları bilimsel değil ruhanidir.
Deneme - yanılmaya dayalı çalışmalar içerir.

Simya neden bir bilim değildir?
Teorik temelleri yoktur.
Sistematik bir bilgi birikimi yoktur.
● O dönemde simyacılar $ Kâhin, filozof hatta büyücü olarak bilinirlerdi.

Felsefe taşını keşfetmek
● Amaçları Değersiz metalleri altına çevirmek
Ab-ı hayat suyunu bulmak
(Ölümsüzlük iksirini bulmak)
● Simya döneminden kimya bilimine aktarılan ● Simyacıların kullandıkları araç - ge- ● Simyacılar tarafından bulunmayan
maddeler reçler ve yöntemler sorularda sık çıkan bazı örnekler
■ Barut ■ Fırınlama ■ Plastik

■ Sabun üretimi ■ Yakma ■ Lastik
■ Mürekkep üretimi ■ Özütleme ■ Teflon
■ Metallerin karıştırılması (Alaşım olu- ■ Kavurma ■ Pil
şumu) ■ Kristallendirme ■ Naylon
■ Seramik yapımı ■ Öğütme ■ Deterjan
■ Esans üretimi ■ İmbikler (Damıtma düzeneği) ■ PVC
■ Boyar maddeler ■ Buharlaşma ■ Petrol ve türevleri
■ Cam üretimi ■ Ağartma
■ Kozmetik ■ Katılaştırma
Simya ve Kimya Arasındaki Farklar
Simya Kimya
■ Deneme - yanılma yoluna dayanır. ■ Bilimsel ve sistematik çalışmalara dayanır.

■ Bilim dalı değildir. ■ Bilim dalıdır.
■ Teorik temelleri yoktur. ■ Teorik temellere dayanır.
■ Sistematik bilgi birikimi yoktur. ■ Sistematik bir bilgi birikimi vardır.
9
Kimya Bilimi
Kimya Bilimine Katkı Sağlayanlar
Empedokles (MÖ 490 - 430)
Evrenin oluşumu ile ilgili orijinal fikirler ortaya atmış; bütün nesnelerin su, hava, toprak ve ateş olmak üzere
4 temel maddeden oluştuğunu öne sürmüştür.
Tüm maddeler bu dört elementin çeşitli oranlarda birleşmesiyle meydana geldiğini savunmuştur.
● Sevgi ve nefret gibi kavramları madde ile özdeştirerek çekme kuvvetlerini sevgiye, itme kuvvetlerini ise
nefrete benzetmiştir.
● Su saati kullanarak havanın maddi varlığına sahip olduğunu gözlemlemiş ve aynı zamanda ışık ve
görme olayını açıklamıştır.
Democritus (MÖ 470 - 361)

Yunan filozof maddelerin atomlardan oluştuğunu öne sürmüştür.
“Atomlar ve boş uzaydan başka var olan hiçbir şey yoktur, geriye kalan her şey bir görüştür.”
● Her şeyin atomdan ve boşluktan olduğunu öne sürmüştür.
● Atom fikrini ortaya atan ilk simyacıdır.
● Maddenin bölünemeyen en küçük parçacığına Yunancada bölünemez anlamına gelen atomos (atom) adını
vermiştir.
● Maddelerin birbirinden farklı olmasının sebebini şekillerin veya düzenlenmesinin farklı olmasına bağlamıştır.
Aristo (Aristoteles) (MÖ 384 - 322)
Aristo’ya göre evren ateş, toprak, su ve hava olmak üzere dört temel elementten oluşur.
Bu elementlerin farklı oranlarda birleşmesiyle sıcak, soğuk, ıslak ve kuru olmak üzere dört farklı özellikte mad-
delerin meydana geldiğini ileri sürer.
Aristo’ya göre her şey topraktan doğup geri toprağa gider.
Empedoklesin öğrencisi
Aristo, hocasının fikrini
geliştirmiştir.
Hava
Sıcak Islak Kuru + Sıcak → Ateş

Kuru + Soğuk → Toprak
Ateş Su
Islak + Soğuk → Su
Kuru Soğuk Islak + Sıcak → Hava
Toprak
10
Kimya Bilimi
Cabir bin Hayyan

Cabir bin Hayyan ilk kimya laboratuvarını kurarak doğadaki maddelerden saf element elde etmeye çalışmıştır.
“Maddenin en küçük parçası olan atomda yoğun bir enerji vardır. Yunan bilginlerin söylediği gibi bunun parçalana-
mayacağı söylenemez. “Atom da parçalanabilir.” düşüncesi ile atomun parçalanabileceğine inanmıştır.
Günümüzde kullanılan laboratuvar araçlarına benzer araçlar geliştirdi.
● İmbik (damıtma) yöntemini keşfetti.
● Kezzap, tuz ruhu, zaç yağını keşfetti.
● Asetik asit - Arsenik tozu - Kral suyunu elde etmiştir. (3HCI + HNO3 karışımı)
● Damıtmada kullanılan imbiği keşfetmiş ve “baz” kavramıyla kimyanın gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Ebu Bekir er-Razi
● Ebu Bekir er-Razi kimya bilgisini genelde tıp alanında kullanmıştır.

● Maddelerle ilgili sınıflandırma yapmıştır.
● Kroze, fırın gibi deney araçlarını geliştirmiştir.
● Kostik sodayı, gliserini keşfetmiş,
● Alkolü antiseptik olarak kullanmış,
● Karıncalardan damıtma yolu ile formik asit elde etmiştir.
ÖR
EKNBEİLK Gİ
17. ve 18. yüzyılda aşağıdaki gelişmeler olmuştur.

● J. J. Becher ateş elementinin yanma olayında kaçıp giden bir şey olduğunu öne sürmüş ve buna filojistan adını vermiştir.
● Van Helmont deneylerinde ilk kez teraziyi kullanmıştır.
● Priestley ve Scheele yaptığı çalışmalar sonucunda oksijeni keşfetti.
Modern Kimyaya Giriş
Robert Boyle
Havanın sıkıştırılabilir olduğunu ve yanma olayındaki rolünü belirtmiştir.

● “Bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrışamayan saf maddeye element denir.” ta-
nımlamasını yapmıştır.
● İlk kez kimyasal bileşikler ile karışımlar arasında ayrım yapmıştır.
Kimya ve fizik alanında birçok eseri bulunmaktadır. Bu eserleri “Kuşkucu Kimyager” adlı kitabında bulunmaktadır.
● “Boyle ve Hooke” vakum pompasını geliştirerek gazların basınç ve hacimleri arasındaki ilişkiyi bulmuştur.
Bu ilişki “Boyle Yasası” olarak bilinir.
Antonie Lavoisier
Modern kimyanın öncüsüdür.

● Kalay elementini içi hava dolu cam bir balona koyup tartmış, daha sonra ısıtarak beyaz bir toz oluştuğu-
nu görmüştür. Bu balonu tekrar tarttığında kütlenin değişmediğini görmüştür.
● Kütlenin korunumu kanununu bulmuştur.
● Oksijenin havada bulunan ve yanmaya neden olan bir gaz olduğunu ve yanan madde ile birleşerek
oksitleri oluşturduğunu bulmuştur.
11
Kimya
Ders Notları Kimya Bilimi TEST 1
1. Simyacılarla ilgili, 4. Aşağıdakilerden hangisi simyanın bir bilim dalı olmama-

I. Değersiz metalleri altına çevirme ve ölümsüzlük iksirini sının nedenlerinden biri değildir?
bulma çalışmaları yapmışlardır. A) Deneme yanılmaya dayalı çalışmalar içermesi
II. Astronomi, felsefe, fizik ve tıp gibi birçok alanda çalışma- B) Teorik temelinin olmaması
lar yapmışlardır. C) Çalışmalarında bilimsel metotlar kullanılması
III. Madde dönüşümleri ile ilgili sistematik çalışmalar yapmış- D) Sistematik bir bilgi birikiminin olmaması
lardır.
E) Arayışlarının ruhani olması
yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
5. Simyacılar bazı laboratuvar teknikleri kullanarak ürünler elde

etmişlerdir.
Ürün Yöntemi
2. Simya döneminden günümüze birçok madde aktarılmıştır.
I. Pota (eritme kabı) kullanarak kalay, demir Eritme
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi simya döneminden
gibi metallerden savunma ve saldırı aleti
günümüze aktarılan maddeler arasında yer almaz?
üretmişlerdir.
A) Barut B) Cam C) Esans
II. Hoş kokulu bitkilerden esans üretmişlerdir. Özütleme
D) Mürekkep E) Teflon
III. Metallerin üzerini parlak başka metallerle Elektroliz
kaplamışlardır.
Yukarıda verilen ürünler ve kullanılan yöntemlerden han-

gileri simya döneminde keşfedilmiştir?
3. Simyacılar ölümsüzlük iksiri ve felsefe taşını bulmak için

çeşitli maddelerle çalışarak günümüzde hâlâ kullanılan bazı
yöntem ve teknikleri keşfetmişlerdir.
Buna göre;
I. asitte çözme,
II. basit damıtma (imbik), 6. Maddenin bölünemeyen en küçük parçacığına, Yunanca
III. santrifüjleme “Bölünemez” anlamına gelen, atomos (atom) adını veren
yöntemlerinden hangileri simya döneminden kimya aşağıdakilerden hangisidir?
dönemine aktarılan yöntemlerden biridir? A) Empodokles B) Aristo
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Democritus D) Cabir bin Hayyan
D) II ve III E) I, II ve III E) Ebubekir er-Razi
12
Kimya Bilimi
7. Aşağıdaki tabloda kimya bilimine katkı sağlayanlar ve yaptık- 9. Antonie Lavoisier ile ilgili,
ları çalışmalar verilmiştir. I. Modern kimyanın öncüsüdür.
Kimya Bilimine II. Sabit oranlar kanunu bulmuştur.

Katkı Sağlayanlar Yaptıkları Çalışmalar III. Yanmayı sağlayan maddenin oksijen gazı olduğunu ve
madde ile birleşerek oksitleri oluşturduğundan bahset-
I. Robert Boyle Vakum pompasını geliştirerek
miştir.
gazların basınç ve hacimleri
arasındaki ilişkiyi buldu. ifadelerinden hangileri doğrudur?
II. Antonie Lavoisier Deneylerde teraziyi kullan- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

mıştır. D) II ve III E) I, II ve III
III. Cabir Bin Hayyan İmbik yöntemi
Buna göre, yukarıda verilen eşleştirmelerden hangileri

doğrudur?
10. Simya dönemi ile ilgili,

I. Müslüman medeniyetlerde simya ile ilgili çalışmalar yapıl-
mamıştır.
II. Damıtma imbiği kullanılarak esans üretmişlerdir.
III. Maddelerin birbirinden farklı olmasının sebebini şekilleri-
nin veya düzenlemesinin farklı olmasına bağlamışlardır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
8. CaCO3(k) + 2HCI(suda) → CaCI2(suda) + CO2(g) + H2O(s)
Yukarıda verilen tepkimedeki maddeler Aristo’nun element

kavramıyla sınıflandırılmak isteniyor.
Buna göre,
I. CaCO3 (kireç taşı) toprak sınıfındadır.
II. CO2 ateş sınıfında yer alır.
III. HCI(suda), CaCI2(suda) ve H2O(s) su sınıfı elementidir. 11. Aşağıdakilerden hangisi simyacıdır?
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Robert Boyle B) Antonie Lavoisier
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Joseph John Thomson D) Ebu Bekir er-Razi
D) II ve III E) I, II ve III E) Gay - Lussac
D D C C E C B C B E B
13 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya Bilimi
2. BÖLÜM: KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

Kimya, maddenin yapısını, özelliklerini, birbirleri ile etkileşimlerini ve bu etkileşimler sonucunda uğradıkları değişikliği inceleyen bilim dalıdır.
Kimya biliminin uğraş alanı çok geniş olduğundan alt uzmanlık alanları (disiplinler) ortaya çıkmıştır. Kimya bilimi başlıca yedi disiplinden
oluşmuştur.
Analitik Kimya
● Maddenin bileşenlerini nitel ve nicel olarak analiz eden kimya disiplinidir.
Nitel Analiz: İncelenen maddenin bileşiminin nelerden oluştuğunu tespit eder.
Nicel Analiz: İncelenen maddenin bileşimlerinin miktarını tespit eder.
● Analitik kimya boya, ilaç, kozmetik, yakıt, gıda, çevre endüstrisi, idrar analizi, üretimde kalite
kontrol gibi birçok kullanım alanına sahiptir.
Biyokimya
● Canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve bunların canlı organizmalardaki tepkime-
lerini inceleyen kimya disiplinidir.
● Kan, doku, idrar gibi örneklerin yapısını ilaçların vücuda etkilerini inceler.
● İlaçların ve aşıların insan vücuduna etkileri, DNA yapısı, enzim ve hormonların etkilerini in-
celer.
Fizikokimya
● Kimyasal tepkimelerde ısı, iş ve diğer enerji dönüşümleri gibi fiziksel faktörlerin kimyasal
tepkimelere etkilerini inceleyen kimya disiplinidir.
● Kimyasal kinetik, elektrokimya, termokimya ve kuantum kimyası gibi alt dallara ayrılmıştır.
Organik Kimya
● Yapısında karbon bulunan maddelerin yapılarını, özelliklerini, tepkimelerini ve sentez yolla-
rını inceleyen kimya disiplinidir.
● Petrol, petrol ürünleri, boya, ilaç, plastik, patlayıcı vb. maddeleri ve üretimlerini inceler.
14
Kimya Bilimi
Anorganik Kimya
● Organik olmayan bileşiklerin yapısını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya disipli-
nidir.
● Genel olarak asitleri, bazları ve tuzları inceler.
● Yiyecek, tekstil, boya, inşaat, ilaç ve yakıt gibi birçok alanda kullanılır.
Polimer Kimyası
● Çok sayıda monomerin (küçük yapı) bir araya gelerek oluşturdukları büyük yapıya polimer
denir.
● Doğal ve yapay olarak iki grupta incelenir. Karbonhidrat, protein doğal; naylon, lastik, plastik,
teflon, kevlar gibi olanlar ise yapay polimerlerdir.
Endüstriyel Kimya
● Endüstriyel sanayide kullanılan ham maddeler ve bunların imalatlarını inceleyen bir kimya
disiplinidir.
● Organik ve anorganik madde üretimi endüstriyel kimyanın bir konusudur.
ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
TYT 2022
Bir çözelti alevde ısıtıldığında, çözeltide bulunan farklı ele-

mentler için farklı alev renkleri elde edilir.
Buna göre alev renginden yararlanarak çözeltide hangi

elementlerin bulunduğunun belirlenmesiyle ilgilenen
kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir?
A) Analitik kimya B) Polimer kimyası
C) Biyokimya D) Fizikokimya
E) Organik kimya
CEVAP: A
15
Kimya Bilimi
İlaç Endüstrisi
● Farmasötik kimya olarak bilinir.
● İlaç ham maddelerinin üretimi ve vü-
cuda olan etkilerini inceler.
● Bitkisel ve hayvansal olabildiği gibi
sentetik ilaçlar da üretilebilir.
Arıtım Endüstrisi Adli Kimya

● Havanın, toprağın ve suyun kirletici- Başlıca ● Suçu ve suçluları ortaya çıkarmak için
lerden arındırılma işlemine denir. kimya biliminden yararlanılır.
Kimya
● Çeşitli fiziksel ve kimyasal yöntem- ● Kan, kıl, tükürük, parmak izi analizi
ler kullanılır.
Endüstrileri veya sporculara yapılan doping test-
leri de adli kimya konusudur.
Boya Endüstrisi Gübre Endüstrisi Petrokimya

● Süsleme ya da koruma ama- ● Agrokimya olarak bilinir. ● Petrol ve doğal gaz gibi ham mad-
cıyla çeşitli yüzeylere uygula- ● Tarımda ürün verimini ve toprağın delerin başka ürünlere fiziksel ve
nan renk verici maddelerdir. kalitesini artırmak için çalışma yapı- kimyasal olarak dönüşmesiyle
lan endüstridir. ilgilidir.
16
Kimya Bilimi
EK BİLGİ
Çevre Kirliliği
● Fabrika bacalarından çıkan CO, CO2, SO2 ve SO3 gibi gazlar hava kirliliğine sebep olur.
● Güneş’ten gelen ısı Dünya’daki canlı hayatın devamı için uygun sıcaklığı sağlar. Gelen ışının
büyük bir kısmı geri yansır. Ancak sera gazları (CO2) bu yansımayı engelleyerek Dünya’nın
aşırı ısınmasına neden olur.
● CO2, SO2 ve SO3 gibi asidik oksitler asit yağmurlarına sebep olur.
● Fabrika ve evsel atıklarda bulunan ağır metaller su ve toprağı kirletir.
● Bilinçsiz gübreleme toprağı ve yer altı sularının kirlenmesine sebep olur.
Önlemek için:
● Fabrika bacalarına filtreler takılmalı ve endüstriyel atıklar arıtılmalıdır.
● Kâğıt, plastik ve pil gibi atıklar geri dönüşüme verilmelidir.
● Fosil yakıtlar yerine doğal ve yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır.
17
Kimya
1. Kimya maddelerin yapısını, özelliklerini, birbirleri ile etkileşi- 4. Aşağıdakilerden hangisi kimya biliminin alt disiplinlerin-
mini ve bu etkileşimler sonucunda uğradıkları değişiklikleri den biri değildir?
inceleyen bilim dalıdır. A) Analitik kimya B) Biyokimya
Buna göre, kimya bilimi aşağıdaki sorulardan hangisine C) Fizikokimya D) Organik kimya
cevap veremez? E) Meteoroloji
A) Suyun kaynama noktası neden alkolden daha fazladır?
B) Asitler birçok metallerle tepkime verirken neden altın ile
bir tepkime vermez?
C) Naftalin katısı neden suda çözülmez?
D) NaCI(k) (sofra tuzu) elektriği iletmezken neden Fe(k) 5. – Naylon üretimi
(demir) iletir?
– Metal asit tepkimesinde ısı açığa çıkması
E) Güney yamaçların kuzey yamaçlardan daha fazla ısınma-
– Petrolün rafine edilerek benzin, motorin, fuel oil ve LPG
masının sebebi nedir?
gibi yapılara ayrışması
– Suyun analiz edilerek sertlik derecesinin 0,01 olarak
hesaplanması
Yukarıdaki kimyasal olaylar seçeneklerdeki kimya disip-
linleri ile eşleştirildiğinde hangisi dışarıda kalır?
A) Analitik kimya B) Polimer kimyası
C) Anorganik kimya D) Endüstriyel kimya
2. Kimya biliminin uğraş alanları çok geniş olduğundan alt disip- E) Fizikokimya
linler oluşmuştur.
Buna göre;
I. günlük hava tahminlerinin yapılması,
II. kan analizi yaparak şeker oranının tayin edilmesi,
III. daha uzun süre kullanılabilen pil üretimi
6. Kimya Dalı Çalışma Alanı
ifadelerinden hangileri kimyanın alt disiplininin konusu
olamaz? I. Analitik kimya a. Tepkimelerde ısı, iş ve diğer
enerji geçişini inceler.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
II. Fizikokimya b. Maddelerin bileşenlerini nitel
D) I ve III E) II ve III
ve nicel olarak inceler.
III. Organik kimya c. Yapısında karbon bulunan

maddeleri ve özelliklerini
inceler.
Yukarıda verilen kimya disiplinleri ve çalışma alanlarının

eşleştirmesi hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) I. a B) I. b C) I. c
3. Karbon temelli maddelerin yapısını, özelliklerini ve tepki-
II. b II. a II. a
melerini inceleyen kimyanın alt disiplini aşağıdakilerden
hangisidir? III. c III. c III. b
A) Analitik kimya B) Biyokimya

D) I. a E) I. b
C) Fizikokimya D) Organik kimya
II. c II. c
E) Anorganik kimya
III. b III. a
18
Kimya Bilimi
7. – Çok sayıda monomerin bir araya gelmesiyle oluşturduğu 10. Kimyanın çevreye verdiği zararları en aza indirebilmek
büyük yapıları inceleyen kimyanın alt dalı ...I... dır. için
– Canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve I. Fosil yakıtlar yerine alternatif enerji kaynakları kullanılma-
bunların canlı organizmalardaki tepkimelerini inceleyen lıdır.
kimyanın alt dalı ...II... dır. II. Fabrika bacalarına filtreleme işlemi yapılmalıdır.
Yukarıda verilen cümlelerde I ve II ile gösterilen boşluk- III. Çöp poşeti, yiyecek kapları gibi plastiklerin geri dönüşüm
lara aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? kutusuna atılması gerekir.
uygulamalarından hangileri yapılmalıdır?
I II
A) analitik kimya biyokimya A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

B) polimer kimya organik kimya
C) analitik kimya organik kimya
D) polimer kimya biyokimya
E) anorganik kimya fizikokimya
8. Düzenlenen bir atletizm yarışmasında sporculardan birinin 11. Karbon ve karbon temelli bileşiklerin yapısını inceleyen kimya
doping yaptığı şüphesiyle kan örneği alınıp testin pozitif çık- alt disiplinine organik kimya denir.
ması sonucu sporcu müsabakadan men edilmiştir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi organik kimya disip-
Yukarıda verilen olay kimyanın hangi ilgili biriminin lini kullanılarak elde edilmemiştir?
konusuna girer?
A) Sirke asiti B) Boya C) LPG
A) Adli kimya B) Agro kimya
D) İlaç E) Cam
C) Farmasötik kimya D) Genetik
E) Fizikokimya
9. 2015 yılında kimya dalında Nobel Ödülü’nü kazanan ilk Türk 12. Kimya disiplinlerinden olan fizikokimya kimyasal tepki-
bilim insanı Prof. Dr. Aziz Sancar hasar gören DNA’nın ona- melere etki eden aşağıdaki faktörlerden hangisini incele-
rılması ve bilgisini nasıl koruduğuyla ilgili çalışma yapmıştır. mez?
Buna göre, Prof. Dr. Aziz Sancar kimyanın hangi alt disip- A) Isınan bir balonun genleşmesini
lininde çalışma yapmaktadır? B) Güneşe bırakılan karpuzun soğumasını
A) Fizikokimya B) Biyokimya C) İçme suyunda bulunan Mg+2 iyon miktarını
C) Organik kimya D) Analitik kimya D) Tuzun şekerden daha çabuk çözülmesini

E) Anorganik kimya E) Suyun elektrolizinde gerçekleşen olayını
C E E B A D B C E D A E
19 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya Bilimi
3. BÖLÜM: KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

Madde
Saf Madde Saf Olmayan Madde
Element Bileşik Homojen Heterojen

Karışım Karışım
● Aynı tür taneciklerin (atom veya molekül) oluşturduğu maddelerdir. ● Farklı tür atom ve farklı tür molekül içerirler.
● Hâl değişimleri dışında homojendir. ● Homojen veya heterojen olabilirler.
● Yoğunlukları sabittir. ● Erime, kaynama noktası ve özkütle gibi ayırt edici özellikler madde miktarına göre değişir.
● Erime ve kaynama noktaları sabittir. ● Fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılır ve bileşenleri kendi özelliklerini korur.
● Tek tür tanecikler içerir. ● Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur.
● Sembol veya formülle gösterilir. ● Belli bir sembol veya formülleri yoktur.
Atom Molekül İyon

Elementlerin özelliğini gösteren en Kovalent bağlarla bağlanmış atom (+) veya (–) yüklü atom ya da atom grubu
küçük yapı taşıdır. topluluğu (Hg+, Mg+2, NH 4 , SO 4 )
+ -2
(Fe, He, Na) (N2, H 2, CO2)
Saf madde Saf olmayan madde
Element Bileşik Karışım
Atom Aynı Tür Farklı Tür Farklı Tür

Tanecik
Molekül Aynı Tür Aynı Tür Farklı Tür
ÖRNEK
• X; aynı tür molekülden oluşur.

• Y; farklı tür atomlardan oluşur.
• Z; fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılır.
Yukarıda özellikleri verilen X, Y ve Z’nin element, bileşik ve karışım olduğu bilindiğine göre X, Y ve Z’nin
doğru sınıflandırması nasıldır?
X Y Z
20
Kimya Bilimi
Element
Aynı proton sayısına sahip tek tür atomların topluluğuna element denir.
● Saf maddedir.
● Aynı tür atomlardan oluşur.
● Homojendir.
● Belirli bir erime, kaynama noktası ve yoğunluğu vardır.
Demir (Fe) Cıva (Hg)
NOT
İsveçli Kimyacı Berzelius 1813 yılında elementleri sembolize ederken Latin alfabesindeki hareri kullanmıştır.
monoatomik (Na, He, Hg) } semboller ile gösterilir. (Atomik element)
diatomik (O2, H2, Cl2)

(Moleküler element)
poliatomik (O3, P4, S6) }
● Her elementin bir sembolü vardır.

● Element sembolünün ilk harfi büyük; varsa ikinci harfi küçük yazılır.
● Günümüzde 118 element vardır. (92 tanesi doğal, diğerleri yapaydır.) Bakır (Cu) Sodyum (Na)
● Fiziksel ve kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrışamazlar.
● Metal, ametal, yarımetal veya soy gazlar olarak sınıflandırılırlar.
● Birçok element bileşiklerin kimyasal yollarla ayrışması sonucunda elde edilir.
Tablo - 1
Element Element Element Element

Element Adı Element Adı Element Adı Element Adı
Sembolü Sembolü Sembolü Sembolü
1. Hidrojen 11. Sodyum 1. Krom 9. Brom
2. Helyum 12. Magnezyum 2. Kobalt 10. İyot
3. Lityum 13. Alüminyum 3. Çinko 11. Altın
4. Berilyum 14. Silisyum 4. Kalay 12. Demir
5. Bor 15. Fosfor 5. Platin 13. Bakır
6. Karbon 16. Kükürt 6. Kurşun 14. Gümüş
7. Azot 17. Klor 7. Mangan 15. Baryum
8. Oksijen 18. Argon 8. Nikel 16. Cıva
9. Flor 19. Potasyum
10. Neon 20. Kalsiyum
21
Kimya Bilimi
Bileşik
● Farklı elementlerin belirli oranlarda kimyasal özelliklerini kaybederek oluşturdukları saf maddeye denir.
● Hâl değişimleri dışında homojendir.
● Belirli bir erime ve kaynama noktası vardır.
● Belirli bir yoğunluğu vardır. Oksijen Hidrojen Azot Karbon
● Fiziksel yollarla daha basit bileşenlerine ayrılmaz.
● Bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir oran vardır.
● Kendisini oluşturan elementlerin özelliğini göstermez.
NO H2O
Azotmonoksit Su NO2 CO2
Azotdioksit Karbondioksit
Tablo - 2
Bileşik Formülü Yaygın Adı Bileşik Formülü Yaygın Adı
H2O CaCO3
HCl CaO
HNO3 Ca(OH)2
H2SO4 CaSO4
HF Na2CO3
HCOOH NaHCO3
CH3COOH NH4Cl
NH3 NaClO
NaOH CH3OH
KOH Ca(OCI)2
22
Kimya
1. Madde ile ilgili aşağıdaki tanımlamalardan hangisi yanlıştır? 5. X, Y ve Z’nin element, bileşik ve karışım olduğu bilinmektedir.
A) Saf ve saf olmayan madde şeklinde iki kısımda incelenir. X: Farklı tür atom içerir.
B) Element ve bileşikler saf maddelerdir.
Y: Aynı tür molekülden oluşur.
C) Saf olmayan maddeye karışımlar denir.
Z: Bileşenleri arasında sabit bir oran vardır.
D) Elementlerin belirli bir sembolleri vardır.
Buna göre X, Y ve Z hangi seçenekte doğru olarak sınıf-
E) Karışımların belirli bir formülleri vardır.
landırılmıştır?
X Y Z
A) Element Bileşik Karışım

2. Saf maddelerle ilgili,
B) Karışım Element Bileşik
I. Aynı tür tanecikten oluşurlar.
C) Bileşik Karışım Element
II. Hâl değişimi dışında homojen görünür.
D) Element Karışım Bileşik
III. Fiziksel yöntemlerle bileşinlerine ayrılabilirler.
E) Karışım Bileşik Element
3. Saf olmayan maddelerle ilgili,

I. Homojen veya heterojen görülebilirler.
II. Kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrılır. 6. Elementlerle ilgili,
III. Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur. I. Sembollerle gösterilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? II. Aynı cins tanecikten oluşmuştur.

III. Kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilir.
D) I ve III E) I, II ve III
4. I. Kovalent bağlarla bağlanmış atom topluluğuna denir.

II. Pozitif veya negatif atom ya da atom grubuna denir.
III. Elementlerin özelliğini gösteren en küçük yapı taşına
denir.
Yukarıda verilen maddelerin tanımı hangi seçenekte
doğru olarak verilmiştir?
7. He ve H2 maddeleri ile ilgili,
I II III
I. Moleküler yapıya sahiptir.
A) Atom Molekül İyon
II. Saf maddedir.
B) Molekül İyon Atom
III. Tek tür tanecik içerir.
C) İyon Atom Molekül ifadelerinden hangileri ortaktır?
D) Atom İyon Molekül
E) Molekül Atom İyon D) II ve III E) I, II ve III
23
Kimya Bilimi
8. “Bilinen hiçbir yöntemle kendisinden daha basit maddelere 11. Aşağıda bazı element adları ve sembolleri verilmiştir.
ayrışamayan saf maddeye element denir.” tanımlamasını
Buna göre, hangi element için verilen sembol doğrudur?
yaparak ilk ve en önemli bilimsel element tanımını yapan
bilim insanı kimdir? Element Sembol
A) Robert Boyle B) Antonie Lavoisier A) Kalsiyum K

C) Aristo D) J. Dalton B) Fosfor F
E) J. J. Berzelius C) Potasyum P
D) Kurşun Sn
E) Kükürt S
9. Elementleri sembolize ederken Latin alfabesini kullanan, 12. Aşağıda verilen bileşiklerin formül - sistematik ad eşleş-
element sembollerini gösterirken ilk veya ilk iki harfini tirmelerinden hangisi yanlıştır?
kullanan İsveçli kimyacı kimdir?
Formül Sistematik adı
A) Robert Boyle B) Antonie Lavoisier
A) HCOOH Karınca asidi
C) Aristo D) J. Dalton
B) NaCIO Çamaşır suyu
E) J. J. Berzelius
C) HNO3 Kezzap
D) CaO Sönmüş kireç
E) NaOH Sud kostik
10. Aşağıda verilen elementlerden hangisi doğada atomik 13. 1 2 3

hâlde bulunur? CO Ca P4
A) Hidrojen B) Oksijen C) Flor 4 5 6

CaO Hg CI2O
D) Helyum E) Azot
Tabloda harflerle belirtilen maddelerin element ve bileşik

olarak sınıflandırılması aşağıdaki seçeneklerin hangisin-
de doğru olarak gösterilmiştir?
Element Bileşik
A) 1, 2, 3 4, 5, 6
B) 2, 3, 5 1, 4, 6
C) 1, 2 3, 4, 5, 6
D) 2, 5 1, 3, 4, 6
E) 3, 5, 6 1, 2, 4
B D E D E A D C B B D C E
24 10 11 12 13 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya Bilimi
4. BÖLÜM: KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

■ Deney öncesinde deneyin tehlikeleri öğrenilir.
■ Laboratuvar önlüğü ve özel koruma gözlüğü kullanılmalıdır.
■ Laboratuvarda hiçbir şekilde yiyecek ve içecek tüketilmemelidir.
■ Maddeler asla koklanmamalı, tadına bakılmamalı ve dışarı çıkartılmamalıdır.
■ Kimyasallar alındıktan sonra şişenin kapağı iyice kapatılmalıdır. Aynı spatula veya pipet temizlenmeden başka bir madde için kulla-
nılmamalıdır.
■ Sıvılar pipetle alınırken mutlaka puar kullanılmalı ağızla çekilmemelidir.
H2O(s)
Asit
Aşırı ısı Bunun yerine sürekli

çıkışı karıştırarak suya
damla damla asit ekleyin.
Asit H2O(s)
Çözelti şiddetli
bir şekilde kaynayabilir.
Asit üzerine Üretilen ısı su tarafından
Derişik asidi kaptan
su eklenirse emilir ve herhangi bir
sıçratabilir.
zarar oluşmaz.
UYARI
Asla asit üzerine su eklenmez.
Su üzerine asit eklenmelidir.
■ Kimyasalların deri ile temas hâlinde deriyi su ile yıkayınız. ■ Özel sağlık sorunları olan öğrenciler öğretmenlerine bilgi
vermelidir.
■ Bazı kimyasal buharları zararlı olacağından kontak lens bu-
lundurulmamalıdır. ■ Öğretmenin onayı olmadan kesinlikle hiçbir deney veya iş-
lem yapılmamalıdır.
■ Kimyasalların deri ile temas süresi artacağından kolye, yü-
zük veya bileklik gibi takılar kullanılmamalıdır. ■ Laboratuvardan çıkar çıkmaz eller hemen bol su ile ve sa-
bunla yıkanmalıdır.
■ Kimyasal malzemelere kesinlikle çıplak elle dokunulmama-
lıdır. ■ Saçlar toplu, tırnaklar kesilmiş olmalıdır.
■ Eter, aseton, alkol gibi uçucu ve yanabilen malzemeler açık ■ Elektrik kablosuna, fişine veya prize ıslak elle dokunmayınız.
aleve maruz bırakılmamalıdır.
■ Sıvı bir kimyasalı dökerken gözünüzden uzak tutunuz.
■ Deney sırasında deneyin başından ayrılmamalıdır.
■ Asla kırık cam malzemeler kullanılmamalı ve işlem bittikten
■ Katı veya sıvı atıklar lavabolara dökülmemeli, belirlenmiş sonra yerine konulmamalıdır.
atık kutularına atılmalıdır.
■ Cıva ile deney yapılmamalı, cıva ile deney yapılması yasak-
■ Kullanılmış deney malzemeleri yıkanmalı, kesinlikle kirli bı- lanmıştır.
rakılmamalıdır.
25
Kimya Bilimi
1. Güvenlik İşaretleri
ISI GÜVENLİĞİ YANICI MADDE
Yapılacak bir işlemde çok sıcak bir yüzeyin veya

Yapılacak işlemlerde yangın çıkmaması için ge-
ısıtıcının olduğunu gösterir. El, ayak ve diğer organ-
rekli önlemlerin alınması gerektiğini ifade eder.
ların yanmaması için ısıya dayanıklı eldiven kulla-
Ateş ve kıvılcımdan uzak tutulmalıdır.
nılmalıdır.
GÖZ GÜVENLİĞİ OKSİTLEYİCİ, YAKICI MADDE
Deneye başlamadan önce gözlük takmak gerektiği- Havasız ortamda bile yanabilir. Yanabilen mad-
ni belirtir. Gözlüksüz çalışılırsa göz sağlığı için zarar delerle karıştırılırsa patlayabilir. Tutuşturucularla
vericidir. teması önlenmelidir.
ELBİSE GÜVENLİĞİ ÇEVREYE ZARARLI (EKOTOKSİK)
Laboratuvar deneylerinde kullanılan malzemelerin

elbiselere sıçrayarak kıyafetleri aşındırıcı etkisin- Su ve doğadaki canlılara zarar vericidir. Su ve
den korunmak için önlük veya tulum kullanılmasının doğaya kontrolsüz atılmamalıdır.
uygun olacağını gösterir.
TOKSİK (ZEHİRLİ) MADDE GÜVENLİĞİ KOROZİF (AŞINDIRICI)

Metalleri ve canlı dokuları aşındırabilen madde-
Uygulanacak işlemlerde zehirli kimyasal maddenin lerdir. Deriye ve göze hasar verir. Göz ve deriyi
bulunduğunu belirtir. Bu maddeleri kullanırken ge- korumak için önlemler alınmalıdır.
rekli önlemler alınmalıdır. ● NaOH, H2SO4, HCI gibi maddelerin üze-
rinde yer alır.
KESİCİ / DELİCİ CİSİM GÜVENLİĞİ TOKSİK (ZEHİRLİ)
Ağız, deri ve solunum yolu ile zehirlenmelere

Yapılacak işlemlerde kesici / delici gereçlerin kul-
neden olur. Kanserojen etki yapabilir. Vücut ile
lanıldığını ve işlemler sırasında yaralanmalara yol
temas ettirilmemelidir. Zehirlenme belirtileri gö-
açabileceğini belirtir.
rüldüğünde tıbbi yardım alınmalıdır.
SICAK CİSİM GÜVENLİĞİ RADYOAKTİF
Yapılacak işlemde bir ısıtıcı ya da sıcak bir yüzeyin Radyasyona neden olur. Canlı dokularına kalıcı
olduğunu gösterir. El, ayak ve diğer organların yan- hasar veren kanserojen etki yapar. Bu işaretin
maması için özen gösterilmelidir. bulunduğu yerlerden uzak durulmalıdır.
KIRILABİLİR CAM GÜVENLİĞİ PATLAYICI
Cam malzemelerin kırılabileceğini gösterir. Cam Kıvılcım, ısınma, alev, vurma, çarpma ve sürtün-
malzemelerin aşırı ısıtılmaması ve ani sıcaklık deği- meye maruz kaldığında patlayabilir. Ateş, kıvıl-
şimlerine maruz kalmaması sağlanmalıdır. cım ve ısıdan uzak tutulmalıdır.
ELEKTRİK GÜVENLİĞİ TAHRİŞ EDİCİ
Yapılacak işlemlerde elektriği şehir hattından kul- Alerjik deri reaksiyonlarına neden olur. Ozon ta-
lanmak gerektiğini, güç kaynağı kullanırken iletken bakasına zarar verebilir. Vücuda ve göze tema-
kısımlara dokunmanın tehlikeli olacağını belirtir. sından kaçınılmalıdır. Koruyucu giysi giyilmelidir.
26
Kimya Bilimi
2. Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığına ve Çevreye Etkileri
● Doğada bulunan Na, K, Fe, Ca, Mg ve H2O gibi birçok madde insan sağlığı ve çevre için son derece önemlidir.
● Kimyasal maddelerin faydalı özelliklerinin yanı sıra bazı zararlı ve tehlikeli özellikleri de vardır. Bu nedenle günlük hayatta kullandığımız
kimyasalları tanımak ve zararlı etkilerine karşı önlem almak son derece önemlidir.
● Fabrikalar, motorlu taşıtlar, kömür ve petrol gibi yakıtların kullanımındaki artış nedeniyle atmosferde aşırı miktarda karbondioksit gazı
(CO2) birikimine yol açarak sera etkisi ile küresel ısınmaya sebep olmaktadır.
● Hg ve Pb gibi ağır metaller, CO2, NO2, SO3, CO ve Cl2 gibi gazlar insan sağlığına ve çevreye zararlıdır.
● Tarımda ürün kalitesini ve verimini artırmak için kullanılan böcek ve mantar ilaçları, hormonlar, yabani otların çıkmasını önleyici ilaçlar
kontrolsüz bir şekilde kullanıldığında hem gıdaları hem de toprak ve yer altı sularını kirletmektedir.
● Deterjanlar, çamaşır suları ve genel temizlik malzemelerinin birçoğu doğada biyobozunur olmadıkları için çevre kirliliğine yol açmakta-
dır. Ayrıca insan sağlığına da zarar verebilmektedir.
● Günlük hayatta kullanılan birçok malzeme yapısında kimyasallar bulundurabilir.
● Değişik şekillerde alınan kimyasal maddeler bazen hemen, bazen de yıllar içerisinde zehirli ve zararlı etkiler bırakabilir.
● Hâlsizlik, kansızlık, unutkanlık, mide rahatsızlıkları, gözde sulanma, bulanık görme, alerji, astım, deri hastalıkları, gen bozukluğu, kısır-
lık, kanser gibi birçok hastalıklara neden olmaktadır.
● Endüstride kullanılan birçok üründe ağır metaller (alüminyum, arsenik, kadminyum, krom, kurşun, nikel, cıva ve çinko) ve insan sağlığı
için zararlı kimyasallar bulunur.
● Bu kimyasallar havaya, toprağa ve suya karışarak birçok canlıya ve insan sağlığına zarar vermektedir.
Canlılar Tarafından İhtiyaç Duyulan Başlıca Element ve Bileşiklerin İnsan Sağlığına ve Çevreye Etkileri
Na (Sodyum)
● Sodyum iyonu (Na+) hücre dışında bulunur. Vücudun su dengesini sağlar.

● Kas ve sinir fonksiyonlarının düzenli çalışmasını sağlar.
● Bitkilerin büyümesi için gerekli elementlerden biridir.
Günlük 3 gramdan fazla tuz tüketilmesi damar sertliği ve yüksek tansiyona neden olabilir.
K (Potasyum)
● Kas, nörolojik fonksiyonlar ve kan basıncıyla ilgilidir. Kandaki glikoz seviyesini düzenler ve
hormonların kontrolünde görev alır.
● Eksikliğinde tansiyon, beyin hastalıkları, ishal, böbrek hastalıkları görülür.
● Patates, mercimek, barbunya ve havuç gibi besinlerde bulunur.
27
Kimya Bilimi
Fe (Demir)
● Vücut için gerekli minerallerden biridir. Hemoglobin (kırmızı kan hücresi), miyoglobin (kas
pigmenti) ve enzim üretimi için gereklidir.
● Vücutta büyümeye yardım eden yorgunluğa karşı ve hastalıklardan korumada kullanılır.
● Eksikliğinde kansızlık, enerji kaybı, hâlsizlik gibi durumlar ortaya çıkar.
● Kırmızı et, yumurta, kabuklu yemişler, kuru baklagillerde bulunur.
Ca (Kalsiyum)
● Kemiklerin ana bileşenidir. İskelet ve dişlerin korunması metabolik faaliyetlerin yönetimi için
gereklidir.
● Sinir ve kasların işlevlerine yardımcı olur.
● Eksikliğinde diş ve sırt ağrıları, kemiklerde zayıflama, çatlama ve kolay kırılma görülür.
● Süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, balık, fındık ve baklagillerde bulunur.
Mg (Magnezyum)
● “Anti Stres Minerali” olarak bilinir.

● Kandaki şekerin enerjiye dönüşmesinde önemli rol oynar.
● Vitamin C, kalsiyum, fosfor, potasyum ve sodyumun vücutta daha etkili bir şekilde kullanıl-
ması için gereklidir.
● Eksikliğinde depresyon, astım, kalp hastalıkları, migren, hepiflisemi, böbrek hastalıkları gö-
rülür.
● Kuruyemiş, ıspanak, domates ve muzda bulunur.
H2O (Su)
● Hücrelerin ihtiyacı olan maddeyi taşır.

● Vücut sıcaklığının düzenlenmesi derinin nemlenmesi ve toksinlerin atılmasında önemli rol
oynar.
● Vitamin mineral ve oksijenin vücutta taşınmasını sağlar.
28
Kimya Bilimi
Yeryüzünde Bulunan Bazı Element ve Bileşiklerin İnsan Sağlı- CI2 (Klor)

ğına ve Çevreye Etkileri
● Keskin kokulu, zehirli bir gazdır.
Hg (Cıva) ● Az miktarda klor gazına maruz kalmak bile öksürük ve akci-

ğerlerde su tutulmasına sebep olur.
● Merkezî sinir sistemi ve beyinde çok ciddi hasarlara yol
● Klorlu çamaşır suyu ve tuz ruhu karıştırılırsa zehirli klor
açar.
gazı elde edilir.
● DNA sarmalının yapısını bozar, akciğer ve gözlerde tahrişe
sebep olur.
● Hamile birinde cıva birikimi cenin, bebek ve çocukların ge-
lişmekte olan sinir sistemini olumsuz yönde etkiler.
NO2 (Azotdioksit)
● Balıklar ve su kaynakları tarafından besin zincirine katılır.
● Keskin kokulu zehirli bir gazdır.
● Üst solunum yollarında tahrişe, baş ağrısına, yorgunluk
ve baş dönmesi gibi etkilerinin yanında deri ve dudaklarda
mavi renk oluşmasına neden olur.
Pb (Kurşun)
■ Fosil yakıtların yakılması sonucu termik santrallerde,
● Biyolojik sistemlerde zehirli bir maddedir.
■ Yoğun trafik bulunan yerlerde rastlanılır.
● Çocuklarda öğrenme güçlüğüne, öğrenme bozukluğuna
● Ayrıca havadaki su buharıyla birleşerek asit yağmurlarına
hemoglobin ve sinir sisteminin yapısında bozulmalar neden
sebep olabilir.
olur.
● Akü imalatlarında, çocuk oyuncaklarında kullanılan aşın-
mayı önleyici boyalarda kullanılmaktadır. Benzinli araçlar-
da egzozdan havaya kurşun salınmaktadır.
SO3 (Kükürt trioksit)
● Yanıcı olmayan zehirli bir gazdır.

● Göz korneasında aşınmaya, şişmeye ve körlüğe kadar yol
CO2 (Karbondioksit) açabilir.
● Akciğer tıkanıklığı, görme bozukluğu, merkezî sinir sistemi ● Solunması veya yutulması ses kısıklığı, boğulma, öksürme
hasarı, kaslarda ani kasılmalar, kan basıncında artış ve ne- ve solunum yolu tahrişiyle sonuçlanabilir.
fes darlığına sebep olabilir. ● Kömür ve fuel oil gibi kükürt içeren yapıların yanması sonu-
● Fosil yakıt kullanımı, yanardağ patlaması sonucu oluşur. cunda ortaya çıkar.
● Sera gazlarından biridir. Küresel ısınmaya ve asit yağmur- ● Havadaki su buharıyla tepkimeye girerek asit yağmuruna
larına neden olur. neden olur.
CO (Karbonmonoksit)
● Renksiz, kokusuz ve zehirleyici bir gazdır.

● Kanda hemoglobine oksijenden çok daha hızlı bağlanarak
karboksihemoglobini oluşturur. Bu durumda hücrelere ok-
sijen taşınmasını engelleyerek zehirlenmelere neden olur.
● Karbonun tam yanmaması durumunda ortaya çıkar.
29
Kimya Bilimi
3. Kimya Laboratuvarında Kullanılan Bazı Temel Malzemeler
Laboratuvarda Bulunan Temel Araç - Gereçler

BEHERGLAS
Çözelti hazırlama, maddelerin karıştırılması, aktarılması, ısıtma ve kristallendirme gibi birçok işlemde kul-
lanılan silindirik biçimli cam malzemelerdir. Yüksek sıcaklığa dayanıklı temper camdan üretilmiştir. Ayrıca
ağız kısmı sıvının kolayca akması için olukludur.
ERLENMAYER
Dibi düz, koni biçimli cam malzemedir. Özellikle analitik kimya laboratuvarlarında titrasyon işlemlerinde
kullanılır. Çözelti hazırlamak, saklamak, kristalizasyon ve birçok işlem için kullanılmaktadır.
DERECELİ SİLİNDİR (MEZÜR)
Saf sıvıların ve çözeltilerin hacmini ölçmek için kullanılan, üzerinde mililitre (mL) cinsinden bölmeler bulunan
cam kaplardır. Genel olarak 50 - 100 mL arası sıvıların hacmini ölçer. Temel kimya ve analitik kimya labo-
ratuvarı derslerinde saf su ya da tampon çözelti gibi sıvı maddelerin ölçülerek kullanılmasını sağlayan cam
malzemedir. Mezür hassas sıvı ölçümlerinde kullanılır.
PİPET
Çok hassas ve az miktardaki sıvı hacimlerinin ölçümünde, sıvı maddeleri istenilen ölçüde bir kaptan diğer
kaba aktarmada kullanılan cam malzemelerdir. Laboratuvarda dereceli olarak en çok 1 mL, 5 mL, 10 mL’lik
pipetler kullanılır.
DENEY TÜPÜ
İnce ve uzun, bir tarafı kapalı bir tarafı açık, içine kimyasalların konulduğu 100°C sıcaklığa dayanabilen
deney aracıdır. Maddelerin birbirleriyle etkileşimini gözlemlemek amacıyla kullanılan silindirik biçimli, küçük
çaplı cam malzemelerdir.
CAM BALON
İçinde bazı kimyasal reaksiyonların gerçekleştirildiği, çözelti hazırlamada, ısıtma ve kaynatma işlemlerinde
ve geri soğutucuya takılarak çeşitli deney düzeneklerinin hazırlanmasında kullanılan cam malzemelerdir. İki
veya üç ağızlı olanları da vardır.
30
Kimya Bilimi
BALON JOJE
Çözeltilerin hazırlanmasında kullanılan cam malzemelerdir. 25, 50, 100, 250, 500 ve 1000 mL
hacimli balon jojeler vardır. Titrasyon işlemlerinde ayarlı çözelti hazırlamak ve saklamak için kulla-
nılır. Balon jojelerin şilifleri (kapak) vardır ve ince boyun kısımlarında kabın ölçü çizgisi net olarak
belirtilmiştir. Balon joje ile sıvı hacimleri hassas olarak ölçülür. Dikkat edilmesi gereken şey, balon
joje içine konulan sıvının sıcaklığının balon joje üzerinde belirtilen sıcaklıkta olması gerektiğidir. Bu
sıcaklık genellikle 20°C’dir.
BÜRET
Titrasyon işlemlerinde ve belli hacimde sıvı alınmasında kullanılan altı musluklu, genellikle 25 - 50
- 100 mL hacimli, üzeri çizgilerle derecelendirilmiş boru şeklindeki cam malzemedir. Büretlerin hem
otomatik hem de manuel olanları vardır. Titrasyon işlemlerinde sıvı hacimlerini ölçmede kullanılır.
AYIRMA HUNİSİ
Sıvı - sıvı heterojen karışımların kontrollü bir şekilde ayrılmasını sağlayan cam malzemelerdir. Bir-
biri ile karışmayan sıvıları ayırmada ve ekstraksiyon (çekme) işlemlerinde kullanılır.
TERMOMETRE
Reaksiyon ortamının sıcaklığını ölçmede kullanılan cam araçlara denir. Ölçülen sıcaklığın birimi
derecedir. Termometreler, maddelerin sıcaklık derecelerini sayı ile ölçen araçlar olarak da tanım-
lanabilir.
SOĞUTUCU
Tepkime ortamının ısıtılmasında balon üzerine takılan, ısıtmayla buharlaşan çözücünün geri kaza-
nılmasını sağlayan soğutuculu cam malzemedir. Isıtma işlemine başlamadan önce soğutuculu cam
malzemedir. Isıtma işlemine başlamadan önce soğutucudan soğutma suyu geçirilmelidir. Böylelikle
kaynama devam ederken çözücünün de buharlaşması engellenmiş olur. Soğutucular, maddeleri
gaz fazından sıvı fazına dönüştürür.
31
Kimya
1. Yaygın adı “Tuz ruhu” olan bileşiğin formülü aşağıdakiler- 4. Yaygın adı “Çamaşır suyu” olarak bilinen bileşiğin formülü
den hangisinde doğru olarak verilmiştir? aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) HCI B) HNO3 C) H2SO4 A) HCI B) HNO3 C) H2SO4

D) HCIO E) NaCIO D) HCIO E) NaCIO
2. Yaygın adı “Kezzap” olan bileşiğin formülü aşağıdakiler- 5. Laboratuvar güvenliği ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir? gisi doğrudur?
A) HCI B) HNO3 C) H2SO4 A) Hiçbir şekilde laboratuvar derslerine geç kalınmamalı,

gerekirse laboratuvarda yemek yenilmelidir.
D) HCIO E) NaCIO
B) Deneylerde hız kazanmak için pipetlere sıvılar puar yeri-
ne ağızla çekilebilir.
C) Elimize bir baz damlarsa nötrleştirmek için hemen üzeri-
ne kuvvetli bir asit dökmeliyiz.
D) Deney yaparken suyun üzerine asit eklemeliyiz.
E) Maddeleri tanımak için önce koklamalıyız.
3. Yaygın adı “Zaç yağı” olarak bilinen bileşiğin formülü aşa- 6.

ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) HCI B) HNO3 C) H2SO4

D) HCIO E) NaCIO Yukarıda verilen güvenlik işaretinin kısa anlamı aşağıda-
ki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Isı güvenliği
B) Göz güvenliği
C) Elbise güvenliği
D) Kesici cisim güvenliği
E) Korozit madde
32
Kimya Bilimi
7. Güvenlik işareti Anlamı 9. Aşağıda verilen güvenlik işaretlerinden hangisinin anla-

mı yanlış verilmiştir?
Yapılacak bir deneyde çok sıcak bir Güvenlik işareti Anlamı
I.
yüzeyin olduğunu gösterir.
Alerjik deri reaksiyonlarına neden
A)
Parlama olabilecek bir deney oldu- olur. Tahriş edicidir.
II.
ğundan güneş gözlüğü takılmalıdır.
Kıvılcım, ısınma, alev, vurma ve
B) çarpmaya maruz bırakıldığında pat-
layabilir.
III. Temiz kıyafetler kullanılmalıdır.
Ağız, deri ve solunum yolu zehirlen-

C)
melerine neden olur.
Laboratuvar koşullarında uyulması gereken bazı güvenlik
işaretleri yukarıda verilmiştir.
Suya ve doğadaki canlılara zarar
D)
Buna göre, hangi işaretlerin anlamları doğru olarak veril- verir. Ekotoksik maddedir.
miştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Metalleri ve canlı dokuları aşındıra-

E)
D) II ve III E) I, II ve III bilen maddedir.
10. Tehlike uyarı

işareti Kısa anlamı
I. a. Oksitleyici / yakıcı madde
8. Aşağıdakilerden hangisi çevreye zararlı madde sembolü- II. b. Yanıcı madde

dür?
A) B)
III. c. Çevreye zararlı madde
Yukarıda verilen kimyasal maddelerin etiketlerinde yer

C) D) alan tehlike uyarı işaretleri ile eşleştirmesi hangi seçe-
nekte doğru olarak verilmiştir?
A) I - b B) I - a C) I - b
II - c II - c II - a
III - a III - b III - c
E)
D) I - c E) I - a
II - a II - b
III - b III - c
33
Kimya Bilimi
11. Katı, sıvı ve homojen karışımları kaynama noktası farkından 13. Bir kimyasal madde şişesi üzerinde sadece aşağıdaki sağlık
yararlanarak yapılan ayırma yöntemine damıtma (destilas- ve güvenlik amaçlı temel uyarı işaretleri bulunmaktadır.
yon) yöntemi denir.
Bu kimyasal maddeyle ilgili aşağıdakilerden hangisi

doğrudur?
A) Yakıcı ve toksiktir.
B) Yakıcı ve çevreye zararlıdır.
C) Yanıcı ve çevreye zararlıdır.
D) Patlayıcı ve toksiktir.
Yukarıda verilen damıtma düzeneğinde aşağıdaki labora- E) Yanıcı ve radyoaktiftir.

tuvar malzemelerinden hangisi yoktur?
A) Cam balon B) Termometre
C) Erlenmayer D) Dereceli mezür
E) Soğutucu
12. 14. Aşağıdaki laboratuvar malzemelerinden hangisinin kulla-

nıldığı yerler yanlış verilmiştir?
Laboratuvar Kullanıldığı
malzemesi yerler
A) Erlen mayer Özellikle analitik kimyada tit-

rasyon işlemlerinde kullanılır.
I II III B) Beherglas Titrasyon işleminde ve belli

hacimde sıvı alınması için kul-
Yukarıda verilen laboratuvar araç - gereçlerinin adları lanılan altı musluklu boru biçi-
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? mindeki cam malzemedir.
I II III C) Cam balon Çözelti hazırlamada ısıtma ve
A) Erlen Deney tüpü Erlen kaynatmada, damıtma düze-
neğinde kullanılan cam mal-
B) Büret Beherglas Balon joje
zemedir.
C) Beherglas Erlen Deney tüpü
D) Ayırma hunisi Sıvı - sıvı heterojen karışımla-
D) Erlen Beherglas Balon joje rı ayırmak için kullanılır.
E) Beherglas Deney tüpü Erlen E) Pipet Çok hassas ve az miktarda sı-
vıların istenilen miktarda alın-
masını sağlar.
B C D D A C B A D D E C B A
34 10 11 12 13 14 9 8 7 6 5 4 3 2 1
ÜNİTE - 2
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
1. BÖLÜM: ATOMUN YAPISI
2. BÖLÜM: ATOMUN TEMEL PARÇALARI
3. BÖLÜM: PERİYODİK SİSTEM
4. BÖLÜM: PERİYODİK ÖZELLİKLER

KAZANIMLAR
9.2. ATOM VE PERİYODİK SİSTEM 9.2.3. Periyodik Sistem
Anahtar kavramlar: absorbsiyon (soğurma), ametal, atom, atom 9.2.3.1. Elementlerin periyodik sistemdeki yerleşim esaslarını açık-
modeli, atom yarıçapı, elektron ilgisi, elektron, elektronegatiflik, lar.
emisyon (yayma), grup, iyon, iyonlaşma enerjisi, izobar, izoelektro-
a. Mendeleyev’in periyodik sistem üzerine yaptığı çalışmalar ve
nik, izoton, izotop, metal, nötron, periyodik sistem, periyot, proton,
Moseley’in katkıları üzerinde durulur.
teori, yarı metal.
b. Atomların katman - elektron dağılımlarıyla periyodik sistemdeki
yerleri arasındaki ilişki açıklanır. İlk 20 element esas olup diğer ele-
9.2.1. Atom Modelleri mentlerin katman elektron dağılımlarına girilmez.
9.2.1.1. Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modellerini 9.2.3.2. Elementleri periyodik sistemdeki yerlerine göre sınıflandı-
açıklar. rır.
a. Bohr atom modeli, atomların soğurduğu / yaydığı ışınlar ile ilişki- Elementlerin sınıflandırılması metal, ametal, yarı metal ve asal
lendirilir. Hesaplamalara girilmeden sadece ışın soğurma / yayma (soy) gazlar olarak yapılır.
üzerinde durulur.
9.2.3.3. Periyodik özelliklerin değişme eğilimlerini açıklar.
b. Bohr atom modelinin sınırlılıkları belirtilerek modern atom teorisi-
a. Periyodik özelliklerden metalik-ametalik, atom yarıçapı, iyonlaş-
nin (bulut modelinin) önemi vurgulanır. Orbital kavramına girilmez.
ma enerjisi, elektron ilgisi ve elektronegatiflik kavramları açıklanır;
c. Atom modellerinin açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (ani- bunların nasıl ölçüldüğü konusuna girilmez.
masyon, simülasyon, video vb.) yararlanılır.
b. Kovalent, iyonik, metalik, Van der Waals yarıçap tanımlarına gi-
rilmez.
9.2.2. Atomun Yapısı c. Periyodik özelliklerin açıklanmasında bilişim teknolojilerinden

(animasyon, simülasyon, video vb.) yararlanılır.
9.2.2.1. Elektron, proton ve nötronun yüklerini, kütlelerini ve atom-
da bulundukları yerleri karşılaştırır.
a. Elektron, proton, nötron, atom numarası, kütle numarası, izotop,

izoton, izobar ve izoelektronik kavramları tanıtılır.
b. Elektron, proton ve nötronun yük ve kütlelerinin nasıl bulundu-

ğu sürecine ve izotop atomlarda ortalama atom kütlesi hesabına
girilmez.
Kimya
Ders Notları Atom ve Periyodik Sistem
1. BÖLÜM: ATOMUN YAPISI
ATOM MODELLERİ
1912 Rutherford
460 Democritos
1897 Thomson
1803 Dalton
1913 Bohr
1930 Modern
Atom Teorisi
Atomun küçük ve bölünmez parçacıklardan oluştuğu düşüncesini ilk olarak Yunan Filozof Demokritus MÖ 400 yıllarında ortaya atmıştır.
Bunlara “bölünemez” anlamına gelen atom adını vermiştir.
Günümüzde kuantum mekaniksel hesaplamalara dayanan “Modern Atom Teorisi” atomun yapısını açıklamaktadır.
1. Dalton Atom Modeli

■ Atom için bilimsel olarak kabul gören ilk öneri 1807 yılında John Dalton tarafından öne sürülmüştür.
■ Bilardo topuna benzetilen Dalton atom modelinin varsayımlarını inceleyelim.
Dalton’a göre, Dalton atom modelindeki hatalar
● Elementler atom adı verilen taneciklerden ● Atomlar boşluklu yapıda olup içi dolu
oluşmuştur. küreler değildir.
● Atomlar içi dolu bölünmez kürelerdir. ● Radyoaktif olaylarda atomlar parçalanabilir.
● Atomlar bölünemez, yok edilemez, vardan yok veya ● Bir elementin bütün atomları aynı değildir,
yoktan var edilemez. izotopları vardır.
● Dalton atom modelinde yüklerden
● Bir elementin bütün atomları özdeştir.
bahsetmemiştir.
● Farklı elementlerin atomları farklı kütleye sahiptir.
● Bileşikler, farklı cins atomların belli oranda
birleşmesiyle olur.
● Kimyasal tepkimeler, atomların birbirinden
ayrılması, birbiri ile birleşmesi veya yeniden
düzenlenmesi şeklinde gerçekleşir.
37
Atom ve Periyodik Sistem
2 Hidrojen atomu 1 oksijen atomu
Dalton atom modeli H 2O
UYARI
Dalton atom kuramı; kütlenin korunumu, sabit oranlar ve katlı oranlar yasası olarak bilinen kimyanın üç temel yasasına dayanarak açıklanmıştır.
2. Thomson Atom Modeli

● Thomson, Dalton atom modelini de göz önünde bulundurarak yeni bir atom
modeli ortaya koymuştur.
● 1897 yılında atomun daha küçük parçacıklardan oluştuğunu söylemiş ve
atomu “üzümlü kek”e benzetmiştir. Kek pozitif yüklere, üzümler ise negatif
yüklere benzetilmiştir.
Thomson’a göre; Thomson atom modelindeki hatalar

● Atom, yarıçapı yaklaşık 10-8 m olan içi dolu, nötr küredir. ● Atomların gövdesi pozitif yüklü taneciklerden oluşmaz.
● Pozitif yükler bu küreyi oluşturmaktadır. ● Elektronlar atom üzerine homojen dağılmamışlardır.
● Elektron adı verilen negatif (–) yüklü tanecikler pozitif yüklü atomun içerisine gömülü ve ● Nötronlar hakkında bilgi yoktur.
homojen olarak dağılmıştır.
● Atomlarda, pozitif yük sayısı kadar nagatif yük sayısı da vardır. Atomlar nötrdür. ● Atomlar içi dolu küre değildirler.
● Elektronun kütlesi atom kütlesinin yanında ihmal edilecek kadar küçüktür. Dolayısıyla atom ● Negatif yükleri atomun içine gömülü ve hareketsiz kabul
kütlesini pozitif yükler oluşturur. etmesi yanlıştır.
ÖSYM
EK BİLGİ RU
ÇIKMIŞ SO
● William Crooks geliştirdiği vakumlu

I. Kütlenin korunumu kanunu
tüple katot ışınlarını bulmuştur.
II. Sabit oranlar kanunu
● George Johnstone Stoney: Cro-
III. Katlı oranlar kanunu
oks’un keşfettiği katot ışınlarına elekt-
Yukarıdaki kimya kanunlarından hangileri Dalton Atom Kuramı
ron adı verilir.
ile açıklanabilir?
● J. J. Thomson: Katot ışınlarının elekt-
riksel ve manyetik alandan sapmalarını A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
gözlemlemiş ve elektronların yük / küt- D) II ve III E) I, II ve III
le oranını bulmuştur.
CEVAP: E
38
3. Rutherord Atom Modeli

Rutherford, Thomson atom modelinin doğruluğunu kanıtlamak için alfa saçılma deneyi yapmıştır. Gözlem sonucuna göre gönderdiği pozitif
yüklü ışınların çoğunluğu geçmiş, çok azı geri yansımıştır.
Rutfherford’a göre,
● Alfa ışınlarının büyük bir kısmı geçtiğine göre, atomun büyük kısmı boşluktur.
● Alfa ışınlarının çok küçük bir kısmı geri döndüğüne ya da saptığına göre atom kütlesinin tamamına yakını ve pozitif yüklerin tamamı
çekirdek denilen küçük bir hacimde toplanmıştır.
● Çekirdekte (+) yüklerin miktarı elementten elemente değişir.
● Çekirdek kütlesinin yarısı protonlardan oluşur.
● Elektronlar çekirdeğin etrafında bulunur ve sayıları proton sayısına eşittir.
Parçacıklar Altın atomu

Alfa ışınları
Dairesel
çinko ekranı Altın
yaprak
Radyoaktif
çekirdek alfa Saçılan
taneciği tanecikler
demeti
Alfa ışınları
Elektron
– Çekirdek
–
a
a
+ –
a
–
–
a
–
a
Pozitif taneciklerin
izlediği yol
Rutherord’un eksik yanları

● Atomlardaki elektron davranışlarını açıklamada yetersiz kalmıştır.
● Çekirdek etrafında dönen elektronların neden çekirdeğin üzerine düşmediğini açıklayamamıştır.
● Yüksüz taneciklerin varlığından bahsetmiş ancak açıklayamamıştır.
UYARI
Rutherford bunların yanı sıra kütlesi yaklaşık protonun kütlesine eşit ve yüksüz bir taneciğin varlığını öne sürmüştür. Ancak yüksüz taneciğin
varlığı deneysel olarak 1932 yılında Chadwick tarafından ispatlanmış ve nötron adı verilmiştir.
UYARI
Çekirdekli atom modelini ilk öneren Rufherford’tur. Güneş sistemine benzetilmiştir. Ancak atomların yaydığı spektrumları açıklamakta
yetersiz kalmıştır.
39
4. Bohr Atom Modeli
● Niels Bohr hidrojenin spektrumunu inceleyerek yeni bir atom modeli

ortaya atmıştır.
1919’da elektronların çekirdek etrafındaki hareketini açıklamaya çalışmıştır.
■ Elektronlar çekirdeğin etrafında belli enerjiye sahip (kabuklarda)
yörüngelerde bulunur.
■ Elektronun enerjisi buldukları yörüngenin enerjisine eşittir. Enerji se-
viyeleri K, L, M, N, O... gibi harflerle gösterilir. (n: 1, 2, 3, 4, 5...)
■ Çekirdeğe yakın olan yörüngelerin enerjisi düşüktür. Çekirdekten
uzaklaştıkça yörüngenin ve elektronun enerjisi artar.
■ Elektronun çekirdeğe en yakın ve en düşük enerjili hâline temel hâl denir. Temel hâlde atom kararlıdır ve ışıma yapmaz.
■ Elektronun dışardan enerji alarak daha üst enerji düzeyine geçmesine ise atomun uyarılmış hâli denir.
K L M N O P Q
n
1 2 3 4 5 6 7
■ n enerji seviyesini gösterir.

■ 2n2 bu enerji seviyesindeki maksimum elektron sayısını verir.
NOT
Bohr Modelinin Eksikliği Bohr bütün çalışmalarını hidrojen üzerinde yaptığı
● Çok atomlu elektronların spektrumunu açıklayamaz. için yalnızca tek elektronlu sistemlerde geçerlidir.
● Elektronlar belirli yörüngelerde bulunmaz. Elektronun bulunma ola- (1H, 2He+, 3Li2+)
sılığının olduğu yer vardır. Bu yere orbital adı verilir.
Enerji
Endotermik Ekzotermik NOT
e– e–
Atomların ışığı soğurmaları $ Absorpsiyon
Absorpsiyon Emisyon
Atomların ışığı yayması $ Emisyon
(soğurma) (Yayma) Enerji
Bir atomdaki elektron enerji alarak Uyarılmış bir atomdaki elektron

daha üst enerji seviyesine geçer. enerjisini vererek temel hâle geçer.
● Bir maddenin ısı enerjisi almasına absorpsiyon (soğurma),

● Aldığı ısı enerjisinin bir kısmını ışıma olarak geri yaymasına emisyon (yayma) denir.
● Yüksek sıcaklığa kadar ısıtılan maddelerin yaydığı ışınlar prizmadan geçerse değişik açıda kırılarak farklı renkler içeren çizgiler
oluşturur. Bu çizgilere ışık spektrumu denir.
● Her bir maddenin ışık spektrumu birbirinden farklıdır ve ışık sperktrumları atomun yapısı hakkında bilgi verir.
NOT
Bohr atom modelinde bahsedildiği gibi elektronun yeri tespit edilemez. Modern atom teorisi elektronun bulunma olasılığının olduğu yerden bah-
seder ve bu bölgeye orbital adını vermiştir.
40
Kimya
Ders Notları Atom ve Periyodik Sistem TEST 1
1. Atom için 1807 yılında önerilen ve bilimsel olarak kabul 4. Atom yarıçapı yaklaşık 10–8 cm olan pozitif yüklü bir küredir.
edilen ilk atom modeli aşağıda verilen bilim insanların- Negatif yüklü elektronlar bu küre içerisine homojen dağıl-
dan hangisine aittir? mıştır. Negatif yüklerin kütlesi pozitif yükün yanında ihmal
A) Aristo B) J. Dalton edilebilecek kadar küçüktür.
C) J. J. Thomson D) Rutherford Buna göre, tanımlanan atom modeli aşağıdaki bilim

E) Bohr insanlarından hangisine aittir?
A) J. Dalton B) J. J. Thomson
C) Rutherford D) Bohr
E) Scrödinger
2. Dalton atom modelinde; 5. Thomson atom modelinde,
I. kütlenin korunumu, I. Atom modelini “üzümlü kek” modeli olarak tanımlamıştır.
II. sabit oranlar, II. Pozitif yükler çekirdek adı verilen ufak bir hacimde topla-
mıştır.
III. katlı oranlar
III. Bir atomda pozitif (+) ve negatif (–) yüklerin sayısı birbiri-
yukarıda verilen kimyanın temel yasalarından hangilerin-
ne eşittir.
den faydalanmıştır?
ifadelerinden hangileri yer alır?
3. Dalton atom modelinde yer alan, 6. Rutherford atom modelinde,

I. Atomlar içi dolu bölünemez kürelerdir. I. Pozitif yüklerin tamamı merkezde ufak bir hacim kaplayan
II. Bir elementin bütün atomları özdeştir. çekirdek denilen yerde toplanmıştır.
III. Bileşikler farklı cins atomların belirli oranlarda bir araya II. Elektronların bu çekirdek çevresinde belirli dairesel
gelmesiyle olur. yörüngelerde bulunduğundan bahsetmiştir.
ifadelerinden hangileri günümüzde geçerliliğini yitirmiş- III. Pozitif yüklerin toplam kütlesi, atomun kütlesinin yaklaşık
tir? yarısı kadardır.
ifadelerinden hangileri yer alır?
D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
41
7. Atom modelinde ilk kez çekirdek kavramından bahseden 10. Bohr atom modeline göre aşağıda verilen bilgilerden han-
bilim insanı kimdir? gisi yanlıştır?
A) J. Dalton B) J. J. Thomson A) Çekirdeğe en yakın olan yörüngenin enerjisi en düşüktür.
C) Rutherford D) Bohr B) Elektronlar çekirdek etrafında belirli enerji seviyesinde
E) James Chadwick bulunurlar.
C) Elektronların enerjisi bulundukları yörüngenin enerjisine
eşittir.
D) “n” bir enerji seviyesini gösterir ve bu enerji seviyesindeki
maksimum elektron sayısı “2n” ile belirlenir.
E) Nötr bir atomda bulunan bir elektron enerji aldığında daha
üst bir enerji seviyesine uyarılabilir.
8.
Yukarıda verilen Rutherford’un altın levha deneyi ile ilgili;

I. atomun büyük bir bölümünün boşluk olduğu,
II. merkezde çekirdek adı verilen ufak hacimli bir bölge olduğu,
III. elektronların çekirdek etrafında dairesel yörüngelerde
olduğu
sonuçlarından hangilerine ulaşılmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 11. I. Bir elementin bütün atomları özdeştir.

D) II ve III E) I, II ve III II. Elektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörüngeler-
de bulunur.
III. Atomda pozitif yükler çekirdek adı verilen merkezde top-
lanmıştır.
Yukarıda atomla ilgili tanımlamaların ait olduğu model
aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I II III
A) Dalton Bohr Rutherford
B) Thomson Rutherford Bohr

9. Bohr atom modeli aşağıdaki taneciklerden hangisi için
geçerli değildir? C) Rutherford Thomson Dalton
A) 1H B) 2He+ C) 3Li+2 D) Dalton Rutherford Bohr
D) 4Be+3 E) 1H+ E) Thomson Bohr Rutherford
A D E C C C D B C E B
42 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
2. BÖLÜM: ATOMUN TEMEL PARÇALARI
ATOM
Çekirdek Yörüngeler
● Proton ve nötrondan oluşur. ● Katman, enerji seviyeleri veya pe-

● Potizif yüklüdür. riyot olarak da isimlendirilir.
● Kütlesi yaklaşık olarak atom ● Elektronların bulunduğu kısımdır.

kütlesine eşittir. ● Atom hacminin büyük bir kısmını
● Hacmi çok küçüktür. katmanlar oluşturur.
Elektron: Yörüngelerdeki negatif (–) yüklü tane-

Tanecik Simgesi Kütlesi Yükü
ciklerdir.
+
Proton p 1akb +1
Proton: Çekirdekteki artı (+) yüklü taneciklerdir.
Elektron Nötron n0 1akb 0
Nötron: Çekirdekte yer alan yüksüz tanecikler-
Proton
dir. Elektron e– 1 –1
Nötron
akb
Nükleon: Çekirdekteki proton ve nötronların 1840
Nükleon toplamını ifade eder, kısaca kütle numarasıdır.
● akb: Taneciklerin kütleleri çok küçük olduğundan kimya dilinde kütle ölçüsüdür. (Atomik kütle birimi)
Atomla İlgili Kavramlar
Atom Sembolü Atom Numarası (Z)
A i.y ● Bir element atomunun çekirdeğinde bulunan proton sayısına denir.
n0
Z X e–
●
●
Element sembolünün sol alt köşesine yazılır.
Atom numarası aynı olan atom veya iyonlar aynı elemente aittir.
Nötr bir atomda atom numarası elektron sayısına eşittir.
1
H, 6C, 8O, 11Na, 20Ca...
NOT Nötron Sayısı (n0)
Bir atomun çekirdeğindeki toplam tanecik sayısı: proton ● Atom numarası ile kütle numarası arasına yazılabilir.
+ nötron ● Hidrojen elementinin nötronu yoktur.
Bir atomdaki toplam tanecik sayısı: proton + nötron + Kütle Numarası (A)
elektron
● Bir elementin çekirdeğindeki proton ve nötron sayılarının toplamına denir.
● Element sembolünün sol üst köşesine yazılır ve “A” harfi ile gösterilir.
1
Atom numarası = Çekirdek yükü = Proton sayısı H, 12C, 16O, 23Na, 40Ca
İyon Yükü
● Bir atom elektron aldığında (–), verdiğinde ise (+) ile yüklenir, buna iyon
Kütle numarası = Nükleon sayısı denir.
(–) yüklü iyona anyon
denir.
(+) yüklü iyona katyon denir.
43
Atom Altı Taneciklerin Hesaplanması
Kütle İyon
No
X
Yükü
Atom altı taneciklerle hesaplama yapılırken pratik bir yöntem olarak soldaki gibi element sembolünün çevresine
=
n0 + tanecikler yazılır ve saat yönünde toplayarak bilinmeyen değer bulunur.

+
p+ = e–
İyon yükü + Elektron sayısı (e–) = Proton sayısı (p+)
Proton sayısı (p+) + Nötron sayısı (n0) = Kütle numarası (KN)
ÖRNEK ÖRNEK
1 2
26 2+ 52 6+
X iyonunda 10 elektron bulunmaktadır. X iyonunda nötron sayısı elektron sayısından 10 fazla-
Buna göre, X atomunun nötron sayısı kaçtır? dır.
Buna göre, X atomunun çekirdek yükü kaçtır?
ÖRNEK ÖRNEK
3 4
X4+ taneciğinin nötron sayısı proton sayısından 2 fazladır. Kütle numarası 56 olan Fe atomunun nötron sayısı proton
Nükleon sayısı 46 olan X +4
taneciğinin elektron sayısı sayısından 4 fazladır.
kaçtır? Buna göre, Fe atomunun nötron sayısı kaçtır?
ÖRNEK ÖRNEK
5 6
36 –
17 X iyonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- 8
X2– iyonu ile 27 3+
Y iyonlarının elektron sayıları eşittir.
lıştır? Buna göre, Y atomunun nötron sayısı kaçtır?
A) Çekirdek yükü 17’dir.
B) Nötron sayısı 19’dur.
C) Nükleon sayısı elektron sayısının iki katıdır.
D) Bir anyondur.
E) Bir elektron alırsa elektron sayısı çekirdek yüküne eşit
olur.
44
NOT
Kök Yapısı: Pozitif (+) veya negatif (–) atom gruplarına kök adı verilir. – 14
NO 3 kökünü inceleyelim; ( 7 N,
16
8 O)
● Köklerde belirtilen yükler içerdiği atomların yükler toplamını ifade
Toplam proton sayısı: 1.N + 3.O = 1.7 + 3.8 = 31
eder.
Toplam nötron sayısı: 1.N + 3.O = 1.7 + 3.8 = 31
● Bu yüzden kök yapılarında hesaplama yaparken toplam proton, top-
lam nötron ve toplam elektron sayısına bakılır.
62 –
(OH–, NH 4, CO 3 , NO 3 , HCO 3 , ...)
+ 2– – –
31 NO3
31 30 elektron
NOT
Bir atom elektron alır veya verirse
(Bileşik oluşturursa) ● Bir atom elektron alsa da verse de proton sayısı değiş-
meyeceğinden dolayı çekirdeğin çekim kuvveti değişmez.
● Elektron sayısı ● Çekirdek yükü “Değişen çekirdeğin elektron başına uyguladığı çekim
● Atom çapı ● Nötron sayısı kuvvetidir.”
● Fiziksel özelliği ● Periyodik sistemdeki yeri ● İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı olabilmesi için
hem proton hem de elektron sayısı aynı olmalı.
● Kimyasal özelliği ● Nükleon sayısı
● İki taneciğin ziksel özelliğinin aynı olabilmesi için pro-
ton, elektron ve nötron sayıları aynı olmalı.
Değişir Değişmez
Tür Atom numarası Kütle numarası Proton sayısı Nötron sayısı Elektron sayısı
12 4–
6C
14 N 3–
10
24 2+
12 Mg
52 3+
24 Cr
63 +
29 Cu
45
Atomla İlgili Terimler

İzotop
Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olan taneciklerdir.
1
Hidrojen atomunun izotopları Karbon atomunun izotopları 1H
2
`2 j
1H 1D
3
`2 j
1H 1T
Nötron sayısı Nötron sayısı Hidrojen Döteryum Trityum

13C
2 Trityum (T) 7
● Proton ● Nötron ● Elektron
1 Döteryum (D) 6 12C
Hidrojen (H)
0 Proton Proton
sayısı 6 sayısı
● İzotop olan nötr atomların kimyasal özelliği aynı, fiziksel özel-

liği farklıdır. Hidrojen Döteryum Trityum
İzoton
Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan atom ve iyonlardır.
Nötron sayısı Nötron sayısı
3 4 İzoton Proton (p) Nötron (n) Nükleon (A)

1H 2 He
Na Mg
2 12
39
K 19 20 39
40
Ca 20 20 40
1 2 Proton 11 12 Proton
sayısı sayısı
● İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

İzobar
Proton ve nötron sayıları farklı, kütle numaraları aynı olan atomlara denir.
Nötron sayısı Nötron sayısı
14C 40K İzobar Proton (p) Nötron (n) Nükleon (A)

8 21
14
C 6 8 14
14N 40Ca
7 20
14
N 7 7 14
6 7 Proton 19 20 Proton
sayısı sayısı
● İzobar atomların proton sayıları farklı olduğundan, fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
İzoelektronik Elektron sayısı
Elektron sayıları ve dizilimleri aynı

O–2 Ne Na+ ● Atom numarası 20’ye kadar olan elementlerde
olan taneciklere denir. 10
dizilime bakmaya gerek yoktur. Elektron sayıları
● İzoelektronik taneciklerin
aynı ise izoelektroniktir.
proton sayıları farklıdır.
8 10 11 Proton
sayısı
46
Allotrop: Aynı elementin uzayda farklı geometrilerde bulunan yapılarına allotrop denir. Aynı element atomunun birbirine farklı şekillerde
bağlanmasıyla oluşan bileşiklerdir.
6
C (Karbon) 16
S (Kükürt)
Grafit
Rombik kükürt (S8) Monoklinik kükürt
Elmas Fulleren
15
P (Fosfor) 8
O (Oksijen)
Beyaz fosfor (P4) Kırmızı fosfor (P12) Oksijen (O2) Ozon (O3)
Allotropların;
ÖRNEK
● Özkütleleri
● Erime - kaynama noktaları 7
● Herhangi bir çözücüdeki çözünürlüğü 2a + 1
X ,
2a 2+
Ya – 2 ,
2a + 2
Z
Farklı a a +1
● Kristal yapıları tanecikleriyle ilgili,
● Bağ yapıları (Bağlanma şekli, geometrisi) I. X ile Y2+ tanecikleri izotoptur.
● Kimyasal tepkimeye görme istekleri II. Y2+ ile Z taneciklerinin fiziksel özellikleri aynıdır.
III. X ile Z tanecikleri izotondur.
Ancak aynı elementle tepkimeye girerse verecekleri ürün aynıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
C(elmas) + O2(g) √ CO2(g) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
C(grafit) + O2 √ CO2(g)
ÖSYM ÖSYM
RU RU
ÇIKMIŞ SO ÇIKMIŞ SO
ile element atomları birbirinin izotonudur. 20 21 22

10 X, 10 Y ve 11 Z element atomlarıyla ilgili,
Buna göre element atomuyla ilgili; I. X ve Y aynı elementin izotop atomlarıdır.
I. Kütle numarası (A) 23’tür. II. Z element atomunun elektron ve nötron sayıları eşittir.
II. ile birbirinin izotonudur. III. Y ve Z element atomlarının nötron sayıları eşittir.
III. Y ile izoelektroniktir.
CEVAP: B CEVAP: E
47
ÖRNEK ÖRNEK
8 9
Kütle numarası
X, Y ve Z atomlarının proton, nötron ve elektron sayıları tab-
16 T
loda verilmiştir.
Proton sayısı Nötron sayısı Elektron sayısı 14
Y Z
X 13 14 10
12
Y 16 16 18 X
Z 18 22 18 Proton sayısı
6 7 8
Buna göre bu atomlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
gisi doğrudur? Grafikte X, Y, Z ve T atomlarına ait proton sayısı - kütle
numarası verilmiştir.
A) X bir anyondur.
Buna göre,
B) X ve Z izotoptur.
I. X ve Y izotop atomlardır.
C) Y bir katyondur.
D) Y ve Z izoelektroniktir. II. Y ve Z izobar atomlardır.
E) Z bir iyondur. III. Y ve T izoton atomlardır.
Tablo - 3
40 O–2 X+2 Y–1 48Z

19 K 8
Proton sayısı
Nötron sayısı 8
Kütle numarası 65
Elektron sayısı 28
Atom numarası
Çekirdek yükü 35
Atom yükü (Değerliği) +3
Toplam tanecik sayısı 114 67
Katyon, anyon veya nötr olduğu
Atom kütlesi
48
ÖRNEK
10
Elektron sayısı T Q L
18
X Y Z
10
Proton sayısı
7 8 11 17 18 20
X, Y, Z, T, Q ve L taneciklerinin proton sayısına karşı elektron sayısı grafiği şekilde verilmiştir.

Aşağıdaki soruları yukarıda verilen grafiğe göre cevaplayınız.
a. Tanecikleri aşağıdaki şekilde gruplandırınız.

Anyon Katyon Nötr
b. Proton sayısı aynı nötron sayısı farklı olan atomlara verilen ad nedir?
c. Nötron sayısı aynı proton sayısı farklı olan atomlara verilen ad nedir?
d. Proton ve nötron sayıları farklı kütle numarası aynı olan atomlara verilen ad nedir?
e. Elektron sayıları ve dizilimleri aynı olan atomlara verilen ad nedir?
f. İki atomun kimyasal özelliklerinin aynı olabilmesi için neler aynı olmalıdır?
g. İki atomun fiziksel özellikleri aynı olması için neler aynı olmalıdır?
49
Kimya
1. Atomun yapısıyla ilgili, 4. 19

F
–
iyonu için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
9
I. Çekirdek denilen ufak hacimli bölgede proton ve nötronlar “Proton sayısı (p+), nötron sayısı (n0) ve elektron sayısı (e–)
bulunur. ile gösterilmektedir.”
II. Bohr atom modeline göre, elektronlar yörünge adı verilen
A) p+ > e– > n0 B) p+ > e– = n0
bölgelerde bulunur.
C) e– > p+ > n0 D) e– = n0 > p+
III. Protonun kütlesi yaklaşık olarak elektronun kütlesine
eşittir. E) n0 > p+ = e–
2. Atomun yapısıyla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangi- 5. Atomun yapısı ile ilgili,
si yanlıştır? I. Atomdaki taneciklerin kütleleri arasında p+ , n0 > e– iliş-
A) Atomların kütlesi yaklaşık olarak çekirdeklerindeki proton kisi vardır.
ve nötronların kütlesi toplamına eşittir. II. Çekirdek atom hacminin büyük bir kısmını kaplar.
B) Atomların çekirdek yükünü protonlar sağlar. III. Bir atom elektron alırsa çekirdeğin elektron başına uygu-
C) Proton ve nötron sayısının toplamı atom numarası olarak ladığı çekim kuvveti azalır.
adlandırılır. ifadelerinden hangileri yanlıştır?
D) Nötr bir atomun proton sayısı elektron sayısına eşittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Elektronların kütlesi proton ve nötronların kütlesinin
D) I ve II E) II ve III
yanında ihmal edilecek kadar küçüktür.
3. Proton sayısı elektron sayısından fazla olan atomlar ile 6. 12 protonu, 12 nötronu ve 10 elektronu bulunan bir tane-
ilgili, cik için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
I. Katyon olarak adlandırılır. A) Çekirdek yükü +2’dir.
II. Nötr hâline göre çekirdeğin çekim kuvveti artmıştır. B) Nükleon sayısı 24’tür.
III. İyon yükleri elektron sayısından proton sayısı çıkarılarak C) Atom numarası 12’dir.
bulunur. D) Katyondur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? E) Çekirdeğin çekim kuvveti değişmez.
50
7. X– iyonunun X+ iyonuna dönüşümü ile ilgili, 10.

Atom ya da Proton Kütle Elektron
– +
I. X iyonu 1 elektron vererek X iyonuna dönüşmüştür. iyon sayısı numarası sayısı
II. Çekirdek yükü değişmez. X+2 24 10
III. Çekirdeğin elektron başına uyguladığı çekim kuvveti
Y 10 20
artar.
Z–2 8 16
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yukarıda verilen tablodaki atom veya iyonlarla ilgili,

D) II ve III E) I, II ve III I. Nötron sayıları arasındaki ilişki X > Y > Z şeklindedir.
II. Z–2 ile X+2 izoelektroniktir.
III. X+2 nin çekirdek yükü 12’dir.
23
8. I.
11
Na
23
II. Na
11 10
24
III. Na
11 10
Tanecikleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru-

dur?
A) I. ve II. taneciğin kimyasal özelliği aynıdır.
B) II. ve III. taneciğin fiziksel özelliği aynıdır.
C) I. ve II. taneciğin çekirdek yükleri aynıdır.
D) I. ve III. tanecikler aynı iyon yüküne sahiptir.
E) I. ve III. tanecik izotondur.
11. 19
X+ iyonundaki toplam tanecik sayısı 57’dir.
Buna göre, X atomunun nötron sayısı ve kütle numarası

– aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
9. HCO 3 iyonu için,
I. Toplam proton sayısı nötron sayısına eşittir. Nötron sayısı Kütle numarası
II. Toplam elektron sayısı proton sayısından fazladır. A) 19 39

III. İyonun kütle numarası 62’dir. B) 20 39
1 12 16
ifadelerinden hangileri yanlıştır? (1 H, 6 C, 8 O) C) 19 40
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) 20 40
D) I ve III E) II ve III E) 19 41
B E D C D A B D A C B
51 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
PERİYODİK SİSTEM
Dimitri Mendeleyev ve Lother Mayer
Birbirinden habersiz olarak (63 element) atom kütlelerine göre sıralanmıştır.
● Henüz keşfedilmemiş bazı elementlerin (Sc, Ga, Ge) yerlerini boş bırakmıştır.
● Elementleri fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre gruplandırdı.
● Elementleri atom kütlesine göre sıralandığında düzenli olarak yinelenen özellikler olduğunu keşfetti.
● 63 elementten oluşan periyodik tabloda12 yatay sıra ve 18 dikey sütun kullanılmıştır.
● Aynı dikey sütundaki (gruptaki) elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirine benzer.
William Ramsay: Soy gazları keşfetti. Bu keşiften sonra soy gazların periyodik çizelgede yeni bir grup oluşturduğu anlaşıldı.
Modern Periyodik Sistem
Henry Moseley: “Elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri atom numarasının periyodik fonksiyonudur.” açıklamasını yapar. Elemetlerin
atom kütleleri yerine atom numarasına göre sıralanmıştır.
● X-ışınları ile yaptığı çalışmalar periyodik tabloda elementlerin sınıflandırılmasıyla ilgili problemi çözdü.
Periyodik sisteme son hâlini Gleen Seaborg vermiştir. İlk olarak radyoaktif bir element olan plütonyumu keşfetmiştir.
2015 yılında Japon bilim insanları tarafından keşfedilen elementle birlikte toplamda 118 elemente ulaşmıştır.
Periyot Grup
● Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. ● Periyodik sistemdeki dikey sütunlara grup denir.
● Periyodik sistemde 7 periyot vardır. ● A gruplarına baş grup, B gruplarına ise yan grup adı verilir.
● Elektronların bulunduğu en yüksek enerjili katmanı periyot numa- ● 8 tane A, 10 tane B olmak üzere toplam 18 tane grup vardır.
rasını verir. ● Aynı grupta yer alan elementlerin dış katmanlarında aynı
● Bir periyotta yer alan elementlerin özellikleri periyot boyunca de- sayıda elektron vardır. (He hariç)
ğişir. ● Aynı grupta yer alan elementler benzer kimyasal özellik
● Aynı periyotta yer alan bütün elementlerin katman sayıları aynıdır. gösterirler.
● Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom numarası artar. ● İlk üç periyotta B grubu elementi bulunmaz. 4. periyottan
itibaren bulunurlar.
52
53
Elementlerin Katman Elektron Dizilimi

● Elektronlar çekirdek çevresindeki belli enerji düzeylerinde (katmanlarda) bulunmaktadır.
● Elektronların enerjileri bulundukları katmanların enerjilerine eşittir.
● Elektronlar ilk olarak çekirdeğe en yakın katmandan başlayarak dizilirler.
● Her bir katman “n” harfi ile gösterilir ve n = 1, 2, 3, 4, 5, ... gibi tam sayılarla veya K, L, M, N, O, ... gibi harflerle gösterilirler.
● Her katmanda belli sayıda elektron bulunabilir ve bir katmanda bulunabilecek maksimum elektron sayısı 2n2 ile sınırlıdır.
Katman Katman Maksimum elektron

(n) adı sayısı (2n2)
K L M N
1 K 2
2 L 8
3 M 18
Çekirdek
4 N 32
n=1 n=2 n=3 n=4
H Be4 1 katmana maksimum AI13 2 katmana maksimum

1 1 1 4 2 2 13 2 8 3
2 elektron yazılabilir. 8 elektron yazılabilir.
Kalan 2 elektron 2. Kalan 3 elektron
Elektron Elektron katmana yazılır. Elektron 3. katmana yazılır.
sayısı sayısı sayısı
UYARI
K
19 19
ve 20
Ca20 Atom numarası 19 ve 20 olan elementlerde 3. katmana 8 elektron
2 8 8 1 2 8 8 2 yazılır. Kalan elektronlar 4. katmana yazılır.
Aşağıda verilen atomların katman elektron dağılımlarını gösteriniz.
7N 10Ne 17CI
54
İyonlarda Katman Elektron Dağılımı

● İyonlarda katman elektron dağılımı yaparken nötr atomlarda olduğu gibi elektron sayısına göre yapılır.
● Atomların iyon oluşturma sebebi son katmanlarındaki elektron sayısını (değerlik elektron sayısını) soy gazlar gibi kararlı hâle getir-
mek için 2 veya 8 elektrona tamamlamaya çalışırlar.
● Atomların son katmanlarındaki elektron sayısını 2’ye tamamlamasına (2He soygasına benzemesine) dublet kuralı denir. (Sadece
ilk katman 2’ye tamamlanır.)
● Atomların son katmanlarındaki elektron sayılarını 8’e tamamlamasına oktet kuralı denir.
1
H1– 3
Li+ 4
Be2+
2 2 2 2 2 2
Dublet Dublet Dublet
7
N3– 8
O2– 9
F–
10 2 8 10 2 8 10 2 8
Oktet Oktet Oktet
UYARI
İyonlarda katman elektron dağılımı yapılırken proton sayısına göre açılım yapılmaz. Bu açılım nötr
atomlarda proton sayısı elektron sayısına eşit olduğu için yapılır.
Aşağıdaki iyonların katman elektron dağılımlarını gösteriniz.
+ 2+ +3
11Na 12Mg 13AI
3– 2– –
15P 16S 17CI
55
Periyodik Sistemde Yer Bulma

● Bir elementin proton sayısı bilinirse katman elektron dağılımı yazılarak periyodik cetveldeki yeri bulunur.
■ Katman sayısı periyot numarasını verir.
■ Son katmandaki elektron (değerlik elektronu) ise grup numarasını verir.
■ Her katman n ile gösterilir.
■ n bir tam sayıdır.
■ Bir katmanda en çok 2n2 kadar elektron vardır.
K L M
Yörünge
(katman)
Atom çekirdeği 1 2 3
en fazla 2n2 2e– 8e– 18e–
Tablo - 4
1
H 1. periyot 6
C 11
Na
1e– 1A grubu
2
He 7
N 13
AI
3
Li 8
O 15
P
Be
43
Li 209Ca
F 16S
5B 10Ne Ca
2020 Ca
56
ÖR
EKNBEİLK Gİ
Özel durum
● Katman elektron dağılımında ilk yirmi element için aşağıda verilen dizime göre yapılır.
2 8 8 2
● Ancak geçiş metallerinde durum biraz farklıdır. Atom numarası 20 - 30 arası olanlar için 3. katmanı 18, 4. katmanı 2 olur.
4. periyot
21Sc
3B grubu
2 8 9 2
4. periyot
26Fe
8B grubu
2 8 14 2
Atom numarası 20’nin üzerinde olan elementlerin katman dağılımı yapılırken atom numarasından 20 çıkartılır, kalan sayı 3. katmana eklenir.
4. periyot
25 Mn
20
5
7B grubu
2 8 8 2
–5
13
Tablo - 5
Element Katman Elektron Dağılımı Katman Sayısı Periyot Numarası Değerlik Elektron Sayısı Grup Numarası
4Be
13Al
2He
17Cl
18Ar
19K
57
Elementlerin Sınıfandırılması
Periyodik sistemde bulunan elementler metal, ametal, yarı metal ve soy gaz olarak sınıflandırılabilirler.
Metaller
Periyodik sistemdeki elementlerin büyük çoğunluğunu oluştururlar.
1A grubu (Hidrojen hariç)

2A grubu (Tamamı) Metal sınıfında
3A grubu (Bor hariç) yer alır.
B grupları (Tamamı)
● Metallerin çoğu doğada bileşikler hâlinde bulunur.

● Oda sıcaklığında cıva hariç tamamı katıdır.
● Isıyı ve elektriği çok iyi iletir.
● Çoğu tel ve levha hâline getirilebilir.
● Atomları arasında metalik bağ bulunduğundan sağlamlardır.
● Yüzeyleri parlak olup ışığı yansıtırlar.
● Doğada genellikle bileşikler hâlinde bulunurlar.
● Kendi aralarında bileşik yapmazlar. Karışım yaparlar. (Alaşımlar)
● Oksitleri bazik karakterlidir.
● Erime ve kaynama noktaları, yoğunlukları genelde ametaller ve soy gazlardan yüksektir.
● Ametallerle iyonik bağlı bileşik oluştururlar.
● Bileşik oluştururken daima elektron vererek + yüklü iyona (katyon) dönerler.
58
Ametaller
● Hidrojen hariç periyodik sistemin sağ tarafında (4A,
5A, 6A ve 7A) yer alırlar. 1A
14 15 16 17
● Oda sıcaklığında katı, sıvı ve gaz fazında bulunabi- H
1
lirler. .............. IV A V A VI A VII A
6
C 7
N 8
O 9
F
● Doğada genellikle moleküler hâlde bulunurlar. (H2,
F2, O3, S8 ...) P S CI
15 16 17
● Elektriği iletmezler. (Grafit hariç)
34
Se 35
Br
● Tel ve levha hâline getirilemezler. Kırılgandır.
● Katı hâllerinin yüzeyleri mattır. 53
I
● Kendi aralarında elektron ortaklaşması ile kovalent

bağlı bileşikleri, metallerle elektron alışverişi yaparak
iyonik bağlı bileşikleri oluşturur.
● Bileşik oluştururken elektron vererek pozitif (+), elekt-
ron alarak negatif (–) yüklü iyon hâline geçebilirler.
● Erime ve kaynama noktaları genelde düşüktür.
Yarı Metaller
● Periyodik sistemdeki B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po, At
3A
elementleri yarı metalleri oluşturur.
● Metaller ile ametaller arasında yer alır. B 4A
● Hem pozitif hem de negatif yüklü iyon hâline geçe- Si 5A

bilirler.
Ge As 6A
● Hem metallerin hem de ametallerin özelliklerini taşırlar.
● Ametallerle kovalent bağlı bileşik, metallerle ise ala- Sb Te 7A
şım oluşturabilirler.
Po At
● Görünüş ve fiziksel özellikleri metallere kimyasal
özellikleri ametallere benzer.
● Elektriği ametallerden iyi; metallerden az iletir.
Soy Gazlar
2He
Helyum
● Doğada monoatomik gaz hâlinde bulunurlar.
10Ne Neon ● Periyodik sistemin 18. grubundadır. (8A grubunda yer alırlar.)
Argon ● Helyum hariç son katmanlarında 8 elektron bulunur.

18Ar
(Helyum son katmanında 2 elektron bulundurur.
36Kr
Kripton
● Erime, kaynama noktaları ve yoğunlukları düşüktür.
54Xe Ksenon ● Kararlı yapıdadırlar ve bileşik oluşturmazlar.

(Kr ve Xe hariç)
86Rn
Radon
59
NOT
● Hidrojen hariç her periyot alkali metal ile başlar. Hidrojen 1A’da olmasına ● B grubuna √ yan (geçiş) grubu denir.
rağmen ametaldir.
● Ametaller grat hariç elektriği iletmezler. ● 7A grubunda F bileşiklerinde sadece –1 değerlik alır.
● Değerlik elektron sayısı 2 olup 8A grubu olan tek element He’dur. ● Bir element iyon durumuna geçerse periyodik cetveldeki yeri değişmez.
● A grubuna √ baş grup, ● Geçiş metallerinde yalnız Hg oda koşullarında sıvı hâldedir.
Periyodik Cetveldeki En’ler

● Atom çapı en büyük Fransiyum
● İyonlaşma enerjisi (1e–’nu kopartmak için gerekli enerji) en büyük Helyum
● Elektronegatifliği en büyük olan element Flor’dür.
● Elektron ilgisi en büyük olan CIor’dur.
NOT
Periyodik Cetvelde Gruplar
1A → Alkali Metaller 5A → Azot Grubu
2A → Toprak Alkali Metaller 6A → Oksijen (Kalkojenler) Grubu
3A → Toprak Metalleri 7A → Halojenler
4A → Karbon Grubu 8A → Soy gazlar
PERİYODİK TABLO
60
Tablo - 6
Periyodik sistemdeki ilk 20 elementin katman ve elektron dizilimini inceleyerek periyodik sistemdeki yerlerini bulunuz.
1 Hidrojen (H) 2 Helyum (He) 3 Lityum (Li) 4 Berilyum (Be) 5 Bor (B)
1p+ 2p+ 3p+ 4p+ 5p+
6 Karbon (C) 7 Azot (N) 8 Oksijen (O) 9 Flor (F) 10 Neon (Ne)
6p+ 7p+ 8p+ 9p+ 10p+
11 Sodyum (Na) 12 Magnezyum (Mg) 13 Alüminyum (Al) 14 Silisyum (Si) 15 Fosfor (P)
16 Kükürt (S) 17 Klor (Cl) 18 Argon (Ar) 19 Potasyum (K) 20 Kalsiyum (Ca)
61
Kimya
1. Mendeleyev’in hazırladığı periyodik sistemle ilgili, 4. Periyodik sistemle ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-
I. Daha keşfedilmemiş olan elementler için bazı yerleri boş gisi yanlıştır?
bıraktı. A) A gruplarına baş grup, B gruplarına yan grup adı verilir.
II. Elementleri periyodik sisteme artan atom numaralarına B) Grafit ametal olmasına rağmen elektriği iletir.
göre sıraladı. C) Bir element iyon durumuna geçerse periyodik sistemdeki
III. Benzer özellik gösteren elementleri alt alta gelecek şekil- yeri değişmez.
de gruplandırdı. D) Oda koşullarında sıvı olan tek metal cıvadır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? E) Her periyot bir alkali metal ile başlar.
2. Modern periyodik sistemle ilgili aşağıdaki açıklamalar- 5. Modern periyodik sistemde;

dan hangisi yanlıştır? I. asal gazlar,
A) Henry Moseley tarafından artan atom numaralarına göre II. toprak metali,
düzenlenmiştir.
III. alaşımlar
B) IUPAC sistemine göre 8 tane A ve 8 tane B grubu vardır.
yukarıda verilen gruplardan hangileri yer almaz?
C) Benzer kimyasal özellik gösteren elementler aynı grupta
yer alır.
D) Aynı enerji seviyesine sahip olan elementler aynı periyot-
ta yer alır.
E) İlk üç periyotta geçiş metali yer almaz.
3. Periyodik sistemde bazı grupların özel adları vardır. 6. Periyodik sistemde yer bulmak için
Buna göre, periyodik sistemde yer alan hangi grubun I. Nötr hâlinin katman sayısı periyot numarasını verir.
özel adı yanlış verilmiştir? II. Nötr hâlinin son katmandaki elektron sayısına değerlik
elektronu denir ve grup numarasını verir.
Grup Grubun özel adı
III. İyonlarda proton sayısına göre yer bakılır.
A) 1A Alkali metal
B) 2A Toprak alkali metal
C) 3A Toprak metali
D) 4A Kalkojenler
E) 7A Halojenler
62
7. X, Y ve Z elementleri ile ilgili, 9. Modern periyodik sistemle ilgili,
– X veY aynı enerji seviyesine sahiptir. I. Değerlik elektron sayısı 2 olan her element oda sıcaklı-
ğında katı hâldedir.
– Y ve Z’nin değerlik elektron sayısı aynıdır.
II. Aynı grup elementlerinin kimyasal özellikleri benzerlik
– Y’nin iki, Z’nin 4 katmanı vardır.
gösterir.
bilgileri veriliyor.
III. Her periyot bir metal ile başlar.
Buna göre X, Y ve Z’nin periyodik sistemdeki yerleri aşa-
ğıdakilerden hangisi olamaz?
A) B) C)
X Y X Y Y X D) I ve II E) II ve III
Z
Z Z
D) E)
X Y Y X
Z Z
10. Bir iyonun sadece katman elektron dağılımının bilinmesiyle;
I. çekirdek yüküne,
II. nötron sayısına,
III. periyodik sistemdeki yerine
niceliklerinden hangilerine ulaşılamaz?
8.
11. Periyodik sistemin baş grup elementi olarak bilinen X ele-

mentiyle ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor:
• Oda koşullarında gaz fazında bulunur.

• Bulunduğu grubun ilk üyesidir.
Yukarıda verilen periyodik sisteme göre aşağıdakilerden • Değerlik elektron sayısı grubundaki diğer elementlerden
hangisi söylenemez? farklıdır.
A) 1. periyotta iki element bulunur. diğer elementlerden farklıdır.
B) 7. periyottan oluşur.
Buna göre, X elementli aşağıdakilerden hangisidir?
C) 2. ve 3. periyotta eşit sayıda element vardır.
A) 1H B) 2He C) 8O
D) 8 tane grup vardır.
D) 9F E) 10
Ne
E) İlk üç periyotta geçiş metali bulunmaz.
B E B D A E C E D B C
63 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
1. Katman elektron dağılımı verilmiş aşağıdaki atomlardan han- 4. X elementi için:

gisi elektron vererek soy gaz elektron düzenine ulaşır?
– 2 elektron alarak soy gaz elektron düzenine ulaşır.
– Bileşiklerinde oktet kuralına uyar.
A) B) C)
bilgileri verilmektedir.
1e– 2e– 2e– 5e–
Buna göre, X elementinin temel hâlde katman elektron
dizilimi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
D) E)
2e– 8e– 6e– 2e– 8e– 8e– 2e– A) B) C)
2 1 2 2 2 5
D) E)
2 6 2 8
2.
X: 1e–
Y: 2e– 1e–
5. Aşağıda verilen elementlerden hangisinin katman elekt-
ron dağılımında hata yapılmıştır?
Z: 2e– 2e–
A) B)
1
H 1 Li
3
2 1
Yukarıda katman elektron dağılımları verilen X, Y ve Z
elementlerinden hangileri bileşiklerinde dublet kuralına
uyar? C) D)
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y 6
C 2 4 17
CI 2 8 7
D) Y ve Z E) X, Y ve Z
E)
19
K 2 8 9
3. X+3 iyonunun katman elektron dağılımı 2 8 şeklindedir. 6. X atomunun kütle numarası 27 nötron sayısı 14’tür.
Buna göre, X elementinin periyodik sistemdeki yeri aşa-

Buna göre, X atomunun çekirdek yükü kaçtır? ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) 7 B) 10 C) 13 D) 15 E) 17 A) 2. periyot 2A grubu B) 2. periyot 3A grubu

C) 3. periyot 2A grubu D) 3. periyot 3A grubu
E) 3. periyot 4A grubu
64
7. Çekirdek yükü nötron sayısından 1 eksik olan 41X taneciği; 10. X: Metal
Y: Ametal
I. 2
Z: Soy gaz
Yukarıda sınıfları verilen elementler ile ilgili,

II. 2 8 2
I. Proton sayıları arasında X > Y > Z ilişkisi olabilir.
II. Değerlik elektron sayıları Y > X > Z şeklinde olabilir.
III. X ve Y arasında iyonik bağlı bileşik oluşabilir.
III. 2 8 8 2
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
katman elektron dizilimine sahip hangi farklı atomlar ile A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
benzer kimyasal özellik gösterir?
8.
X: 2
Y: 2 6
11. Periyodik cetvelin 9. elementi ile ilgili,
I. Bütün bileşiklerinde sadece –1 değerlik alır.
II. Ametalik özellik gösterir.
Z: 2 8 2 III. İyon hâlinin katman elektron dizilimi 2 8 8 şeklindedir.
Yukarıda katman elektron dağılımları verilen X, Y ve Z
elementleri ile ilgili, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. X ve Z elementlerinin kimyasal özellikleri benzer. D) II ve III E) I, II ve III
II. Y ve Z arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.

III. X ve Y arasında kovalent bağlı bileşik oluşur.

9. Gruplar ve özellikleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han- 12. Ametallerle ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlış-
gisi yanlıştır? tır?
A) Alkali metaller bileşiklerinde sadece +1 değerlik alırlar. A) Grafit ametal olmasına rağmen elektriği iletir.
B) 2A grubunun tamamı metaldir. B) Genellikle yüzeyleri mattır.
C) Toprak metalleri 2. periyottan başlar. C) Serbest hâlde moleküler yapıda bulunabilir.
D) Halojenler bileşik oluştururken flor hariç pozitif ve negatif D) Kendi aralarında iyonik bağlı bileşik oluştururlar.
değerliğe sahip olabilirler. E) Bileşiklerinde pozitif ve negatif değerliğe sahip olabilirler.
E) Bütün soy gazların değerlik elektron sayısı 8’dir.
D B E E B B D E D C E E
65 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Periyodik Özelliklerin Değişimi

Elementler atom numaralarındaki artışa göre sıralandığında, fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişimler olmaktadır. Bu değişimler metalik
ve ametalik özellikler, atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektronegatiflik ve elektron ilgisi ile açıklanabilir.
● Elementlerin yoğunluk, erime ve kaynama gibi fiziksel özellik-

Artan atom yarıçapı (pm)
leri atom çapına bağlıdır.
● Atom yarıçapı aynı atomların birbirine bağlı olduğu durumlar-
da çekirdekler arası uzaklığın yarısıdır.
● Atom yarıçapları genellikle pikometre (pm) cinsinden verilir.
1 pm = 10–12m
Atom Yarıçapı
Artan atom yarıçapı (pm)
Kovalent Yarıçap
Flor Klor
Kovalent Yarıçap
Brom İyot
Atom Yarıçapı (Atom Hacmi)

● Atom yarıçapları kıyaslanırken elementlerin elektron dizilişleri yazılır. Çekirdek etrafındaki elektron sayısı arttıkça atom çapı artar.
1. Kural 2. Kural
Elementlerin elektron dizilimleri yapıldığında yörünge sayısı fazla Elementlerin yörünge sayıları incelendiğinde aynı yörüngede bu-
olanın çapı daha büyüktür. lunuyorsa proton sayısı fazla olanın çapı daha küçük olur.
Li 11
Na
3
2 1 Yörünge sayıları incelendiğinde; 2 8 1
Yörüngeleri aynı olduğundan
proton sayısı incelenir.
Na Yarıçapları 12
Mg
11
K > Na > Li 2 8 2
2 8 1 Na > Mg > AI
19
K 13
AI
2 8 8 1 2 8 3
66
Atom Yarıçapı
Artar
Atom yarıçapının periyodik sistem- UYARI

deki artışı için “kardan adam” benzet- Atom yarıçapları kıyaslanırken önce 1. kurala yani yörünge sayı-
sına (periyoda) bakılır. Yörünge sayısı fazla olanın çapı daha bü-
Artar
mesi yapılır. Aynı periyotta sağdan

sola aynı grupta yukarıdan aşağı çap yüktür. Aynı yörüngedeyse proton sayısına bakılır. Proton sayısı
artar. arttıkça çapı küçülür.
● Temel enerji seviyesi eşit olan atomlarda proton sayısı büyük olan birim elektrona daha çok çekim uygulayacaklar. Bu nedenle
yarıçap küçülür.
İyon Yarıçapı
● Bir atom elektron verirse elektron başına düşen çekim kuvveti artacağından çap küçülür.
● Bir atom elektron aldıkça çapı büyür.
Proton sayıları aynı elektron (e–) sayıları farklı Proton sayıları farklı elektron (e–) sayıları aynı
olursa iyon yarıçapı kıyası; (izoelektronik) olursa iyon yarıçapı kıyası;
–> + +2 +3 –2 – +1 +2
17Cl 17Cl > 17Cl > 17Cl 8O > 9F > 11Na > 12Mg
NOT
Bir atom elektron (e–) alsa da verse de çekirdeğindeki proton sayısı değişmeyeceğinden çekirdeğin çekim gücü değişmez.
67
ÖRNEK ÖRNEK
11 14
Aşağıda verilen taneciklerin atom çapı kıyaslamalardan

X Y
hangisi yanlıştır?
2 8 2 2 7
A) Li+ < Li B) Fe+2 > Fe+3 C) O > O–2
D) Cl > Cl+ E) Br–2 > Br–
Z
Yukarıda temel hâlde katman elektron dizilimleri verilen

X, Y ve Z ile ilgili,
ÖRNEK I. Atom yarıçapı en büyük olan X’tir.

II. X ve Z aynı grupta yer alır.
12 III. X metal, Y ametal ve Z soy gaz sınıfındadır.
19
K atomu bir elektron verirse,
I. Yarıçapı artar.
II. Çekirdeğin çekim gücü artar.
III. Kimyasal özelliği değişir.

ÖRNEK
15
Periyodik sistemin aynı grubunda yer alan baş grup ele-

mentleri ile ilgili,
ÖRNEK I. Değerlik elektron sayıları aynıdır.

II. Atom numarasının arttığı yere doğru atom çapı da artar.
13 III. İyon hâllerinin atom çapı nötr hâlinden küçüktür.

ifadelerinden hangileri her zaman doğrudur?
Aşağıda verilenlerden hangisinin çapı en küçüktür?
A) 13Al+3 B) 8O–2 C) 20Ca+2
D) 9F– E) 11
Na+
68
İyonlaşma Enerjisi (İE)
Serbest elektron
proton
nötron
elektron
● Gaz hâlindeki bir atomdan bir elektron koparmak için gereken enerji miktarına iyonlaşma enerjisi denir.
● İyonlaşma enerjisi endotermik bir olaydır.
● Periyodik cetvelde iyonlaşma enerjisi en büyük olan element helyumdur.
+ –
X (k) + Enerji $ X (g) + e Burada verilen enerjiler iyonlaşma enerjisi değildir. İyonlaşma enerjisinden daha büyüktür. Sebebi ise maddenin
+
X (s) + Enerji $ X (g) + e
– gaz fazında olmamasıdır. Verilen enerjinin bir kısmı maddenin gaz fazına geçmesinde kullanılır.
+ –
X (g) + Enerji $ X (g) + e 1. elektronu koparmak için gerekli olan enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi (İE) denir.
+ +2
X (g) + Enerji $ X (g) + e
– 2. elektronu koparmak için gerekli olan enerjiye 2. iyonlaşma enerjisi (İE2) denir.
+2 – Bir atomdan aynı anda iki elektron koparılmaz. Bu şekilde gösterilen ifade 1. ve 2. iyonlaşma enerjileri-
X (g) + Enerji $ X + 2e
144424443
‹E 1 + ‹E 2 nin toplamıdır. Atomdan elektronlar her zaman birer birer koparılır.
UYARI ÖRNEK
● Bir atomdan elektron kopardıkça elektron başına düşen çekim kuvveti 16

artacağından bir sonraki elektronu koparmak için verilmesi gereken
enerji artar. C, 7N ve 8O elementlerinin 1, 2 ve 3. iyonlaşma enerjile-
6
İE1 < İE2 < İE3 < ... < İEn rini karşılaştırınız.
● İyonlaşma enerjisi periyodik sistemde soldan sağa, aşağıdan yukarı
doğru gidildikçe genellikle artar.
He
İyonlaşma
enerjisi
artar.
● Aynı periyotta bulunan A grubu elementleri için

1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
3 Aşağı 5 Yukarı
şeklinde anımsayabiliriz.
69
İyonlaşma enerjisi (kJ.mol–1)
1. 2. 3. 4. Enerji (kJ/mol)
periyot periyot periyot periyot 2. iyonlaşma enerjisi
2500
1. iyonlaşma enerjisi
2000
1500
1000
500
Atom Atom
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
numarası (Z) numarası
● İyonlaşma enerjileri değerlerine bakılarak elementin değerlik elektron sayısına dolayısıyla grup numarasına ulaşılır.
● İyonlaşma enerjileri arasındaki artış 3,5 kat ve daha fazlaysa artışın olduğu enerji grup numarasını verir.
● Bir atomda kaç tane elektron varsa o kadar iyonlaşma enerjisi var demektir. Eğer iyonlaşma enerji değerinde çizgi (–) varsa bu
koparılacak elektronunun kalmadığı anlamına gelir.
● Enerji artışının en fazla olduğu (3,5 kattan fazla yer İE1’den geçişte görül-
İE1 İE2 İE3 İE4
müştür. Bu bize elementin 1A grubunda bulunduğunu gösterir.
Li: 520 7297 11810 –
● Ayrıca İE4’de bir değer olmaması koparılacak 4. elektronunun olmadığını
3,5 kat yapıda 3 tane elektron olduğunu nötr atom olduğundan proton sayısının
da 3 olduğunu gösterir. (3Li)
● Enerji artışının en fazla olduğu (3,5 kattan fazla) yer İE2’den geçişte görül-
İE1 İE2 İE3 İE4
müştür. Bu durum bize elementin 2A grubunda olduğunu gösterir.
Be: 900 1757 14840 21000
● Bütün iyonlaşma değerleri verilmediğinden periyodu bilemeyiz.
3,5 kat
● Enerji artışının en fazla olduğu (3,5 kattan fazla) yer İE3’den geçişte görül-
İE1 İE2 İE3 İE4
müştür. Bu durum bize elementin 3A grubunda olduğunu gösterir.
B: 800 2430 3659 25020
● 3 aşağı 5 yukarı kuralından dolayı enerjisi Berilyumdan (Be) daha düşük-
3,5 kat tür.
70
ÖRNEK ÖRNEK
17 19
9
X, 15
Y, 16
Z İyonlaşma
enerjisi
atomlarının 1. iyonlaşma enerjilerinin kıyaslanışı aşağı- T
dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Y
A) Z > X > Y B) Y > Z > X C) X > Y > Z

X
D) Z > Y > X E) X > Z > Y Z
Atom
numarası
Yukarıda iyonlaşma enerjisi verilen X, Y, Z ve T atom-

ları ile ilgili;
I. X’in atom numarası 11 olabilir.
II. Y kalkojen olabilir.
III. Z ile T arasında kovalent bağlı bileşik oluşabilir.
ÖRNEK ÖRNEK
18 20
X(s) + Q1 → X+(g) + e– İyonlaşma Enerjisi

X(g) + Q2 → X+2(g) + 2e– Element İE1 İE2 İE3 İE4
+ +2 –
X + Q3 → X +e
(g) (g) X 158 630 896 –
Yukarıda verilen denklemlerle ilgili,
Y 247 476 1919 2300
I. Q1, 1. iyonlaşma enerjisidir.
II. Q2 > Q3 > Q1 ilişkisi vardır. Z 312 671 2518 3347
III. Q2 2. iyonlaşma enerjisidir.

ifadelerinden hangileri doğrudur? Baş grup elementi olduğu bilinen X, Y ve Z elementleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III ile ilgili,
D) II ve III E) I, II ve III I. X elementi 3Li’dür.

II. Y ve Z toprak alkali metal grubundadır.
III. Y’nin atom yarıçapı Z’den fazladır.
71
Elektron İlgisi (Eİ)
1A
H He
2A 3A 4A 5A 6A 7A
–73 0,0
Li Be B C N O F Ne
–57 +18 –26,7 –122 +7 –141 –328 +29
Na Mg Al Si P S CI Ar
–53 +21 –42 –134 –72 –200 –349 +35
K Ca Ga Ge As Se Br Kr
–48 +186 –29 –119 –78 –195 –325 +39
Rb Sr In Sn Sb Te I Xe
–47 +146 –29 –107 –103 –190 –295 +41
Cs Ba Ti Pb Bi Po At Rn Atom numarası
–45,5 +46 –19 –35 –91 –183 –270 +41
● Soy gazların ve alt katmanı kararlı yapıya sahip olan 2A grubu elementlerinin ilgisi (ısı alan) endotermiktir.
● Gaz hâlindeki nötr bir atomun elektron alması sonucunda meydana gelen enerji değişimine elektron ilgisi (Eİ) denir.
● Atomlar genellikle elektron aldıklarında dışarıya enerji verirler. (ekzotermiktir.) Ancak bu bir genellemedir. Neon (Ne), Azot (N) ... gibi
elementlerin elektron ilgisi pozitiftir. (endotermiktir.)
● Elektron ilgisi en yüksek olan grup 7A, element ise Klor (Cl)’dur.
● Metallerin elektron ilgisi düşük, soy gazların ise yok denilecek kadar azdır.
● Bir atom elektron aldığında açığa ne kadar fazla enerji çıkartıyorsa elektron ilgisi o kadar fazla demektir.
– –
H (g) + e $ H (g) + 72, 8 kj/mol Eİ = –72,8 kj/mol
Elektron ilgisi
,
N (g) + e + 7 kj/mol $ N (g)
– Eİ = +7 kj/mol
F>H>N
– –
F(g) + e $ F (g) + 333 kj/mol Eİ = –333 gj/mol
● Aynı grupta aşağıdan yukarı gidildikçe elektron ilgisi ge-

Elektron ilgisi genellikle artar.
7A nellikle artar.
● Aynı periyotta soldan sağa gidildikçe elektron ilgisi ge-
CI nellikle artar.
● Klorun elektron ilgisi flordan daha fazladır.
CI > F
● Elementlerin 1. elektron ilgisi genelde ekzotermikken

2. elektron ilgisi endotermiktir.
72
Elektronegatifik
Apolar Polar İyonik

kovalent kovalent bağ
bağ bağ
Elektronlar eşit Elektronlar eşit Elektron

paylaşılır. paylaşılmaz. alışverişi olur.
Artan iyonik karakter
● Elektronegatiflik, kimyasal bağ oluşturmuş bir atomun bağ elektronlarını çekme isteğinin bir ölçüsüdür.
● Bileşikteki bir atomun elektronegatifliği ne kadar büyükse bağ elektronlarını diğerine göre daha çok çekecektir.
● Bir elementin ametalik özelliği ne kadar fazlaysa bağ elektronlarını çekme yeteneği de o kadar fazladır.
● Florun elektronegatifliği klordan fazladır.
F > CI
● Elektronegatifliği en fazla olan grup 7A, element ise flordur.

● Soy gazlar bileşik oluşturmadığından dolayı bu elementler için elektronegatiflikten bahsedilemez.
● Kimyasal bağı oluşturan atomların elektronegatiflikleri arasındaki fark ne kadar fazla ise iyonik karakteri o kadar fazladır.
● Elektronegatifliğin tersi elektropozitifliktir. Elektropozitifliği fazla olan elementlerin bağ elektronlarını çekme gücü düşüktür.
● Aynı grupta aşağıdan yukarı gidildikçe elektronegatiflik

Elektronegatiflik artar.
7A artar.
F ● Aynı periyotta soldan sağa gidildikçe elektronegatiflik
artar.
● Florun elektronegatifliği klordan fazladır.
F > CI
● Soy gazların elektronegatiflikleri yoktur.
73
Metalik ve Ametalik Özellikler
Metalik Özellikler Ametalik Özellikler
● Bir metal ne kadar kolay elektron verebiliyorsa metalik ● Bir ametal ne kadar kolay elektron alabiliyorsa ameta-
özelliği daha fazladır. lik özelliği daha fazladır.
● Elektron verme isteği fazla olan metale aktif metal denir. ● Elektron alma isteği fazla olan ametale aktif ametal
● Çap arttıkça daha kolay elektron verileceğinden meta- denir.
lik özellik çapla doğru orantılıdır. ● Çap küçüldükçe daha kolay elektron alacağından
● Metallerin oksitleri bazik karakterlidir. ametalik özelliği çapla ters orantılıdır.
● Ametallerin oksijence zengin bileşikleri asidik özellik
gösterir.
İyonlaşma enerjisi
Elektronegatiflik
Metal
Yarımetal
İyonlaşma enerjisi
Atom çapı
r
Elektron ilgisi
rakte
Elektronegatiflik
Ametal
lik k
a Ametalik özellik
Meta
kter (Asitlik) Elektron ilgisi
kara
m e talik
A İyonlaşma enerjisi
A C E M İ
Atom çapı
Elektron ilgisi Çap Metalik özellik (bazlık)
Aynı periyotta soldan sağa doğru Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru
Atom numarası artar. Atom numarası artar.

Değerlik elektron sayısı artar. Değerlik elektron sayısı değişmez.
Atom kütlesi artar. Atom kütlesi artar.
Ametalik özellik artar. Metalik özellik artar.
Atom çapı azalır. Atom çapı artar.
İyonlaşma enerjisi artar. İyonlaşma enerjisi azalır.
Elektron ilgisi artar. Elektron ilgisi azalır.
Elektronegatiflik artar. Elektronegatiflik azalır.
74
ÖSYM ÖSYM
RU RU
1 2
TYT 2022 4
Be, 6C, 9F elementleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden
Aşağıda bazı element atomlarının temel hâldeki katman hangisi doğrudur?
elektron dağılımı verilmiştir.. A) C elementi metal olarak sınıflandırılır.
B) Birinci iyonlaşma enerjisi en küçük olan element F’dir.
C) Atom yarıçapı en büyük olan element Be’dir.
D) Be’nin elektron alma eğilimi, C’ninkinden daha fazladır.
E) C’nin elektronegatifliği, F’nin elektronegatifliğinden daha
büyüktür.
ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
3
Bu elementlerin periyodik sistemdeki yerleriyle ilgili
Çekirdek için kırmızı ve elektronlar için mavi renk kullanıla-
aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
rak bir elementin nötr atomunun katman elektron dağılımı
A) F elementi 2A (2. grup) grubundadır.
aşağıda modellenmiştir.
B) Li elementi 3. periyottadır.
C) Mg ve Ca elementleri aynı grupta yer alır.
D) Li ve F elementleri aynı grupta yer alır.
E) Ar ve Ca elementleri aynı periyotta yer alır.
CEVAP: C
Bu elementle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğ-

rudur?
A) Atom numarası 14’tür.
B) Yarı metal olarak sınıflandırılır.
C) Periyodik sistemin 13. (3A) grubunda yer alır.
D) Periyodik sistemin 2. periyodunda bulunur.
E) Bileşik oluştururken elektron verir.
E C C
75 3 2 1
ÖSYM ÖSYM
RU RU
4 5
Aşağıda üç element atomunun atom numaraları verilmiştir. Periyodik sistemde aynı periyotta bulunan X ve Y element-
leriyle ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor:
Element atomu Atom numarası
• X elementi: Parlak görünümlü olup oda sıcaklığında
F 9 ısıyı ve elektriği çok iyi iletir.
K 19 • Y elementi: Oda sıcaklığında gaz hâldedir ve hiçbir
Ca 20 elementle tepkimeye girmez.
Bu elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

Bu elementlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? doğrudur?
A) K atomunun son elektron katmanında bir elektron bulu- A) X elementinin atom numarası, Y elementininkinden
nur. büyüktür.
B) K elementi, bileşik oluştururken bir elektron verme eğili- B) Y elementinin atom yarıçapı, X elementininkinden
mindedir. küçüktür.
C) Ca elementinin bileşiklerdeki iyon yükü, 2+ dır. C) X elementinin birinci iyonlaşma enerjisi, Y elementinin-
kinden büyüktür.
D) F elementi, bileşik oluştururken bir elektron verme eğili-
mindedir. D) Y elementinin elektron alma eğilimi, X elementine göre
fazladır.
E) F atomunun son katmanında yedi elektron bulunur.
E) X elementi ametal, Y elementi metal olarak sınıflandırı-
lır.
B D
76 5 4
Kimya
1. 3
Li, 11
Na ve 19
K atomlarının yarıçapları arasındaki ilişki 5. 11
Na+, 7N–3 ve 13
AI+3
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Yukarıda verilen iyonların nötr ve iyon hâldeki yarıçapla-
A) Li > Na > K B) Na > K > Li C) K > Na > Li rının kıyaslanışı hangi seçenekte doğru olarak verilmiş-
D) Li > K > Na E) K > Li > Na tir?
Nötr hâli İyon hâli
A) Na > Al > N N–3 > Na+ > AI+3
B) AI > Na > N N –3 > AI +3 > Na+
C) N > AI > Na AI+3 > Na+ > N –3
D) Na > AI > N Na+ > AI+3 > N –3
E) AI > Na > N N –3 > Na+ > AI+3
2. 12
Mg, 15
P ve 17
CI atomlarının yarıçapları arasındaki
ilişki aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
A) Mg > P > CI B) P > CI > Mg C) CI > Mg > P

D) Mg > CI > P E) P > Mg > CI
6. 8
X atomu iki elektron alırsa,
I. Atom çapı artar.
II. Çekirdeğin çekim kuvveti azalır.
III. Kimyasal özelliği değişir.
3. 6
C, 16
S ve 20
Ca atomlarının yarıçapları arasındaki ilişki D) II ve III E) I, II ve III
hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) C > S > Ca B) S > Ca > C C) Ca > C > S

D) S > C > Ca E) Ca > S > C
7. Atom çapıyla ilgili,

I. Yörünge sayısı arttıkça atom çapı artar.
II. Aynı periyotta atom numarası arttıkça atom çapı küçülür.
4. Aşağıda verilen iyon ve nötr atom çaplarının çap karşı- III. Bir atom elektron aldıkça atom çapı artar.
laştırmasından hangisi yanlıştır? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Li > Li+ B) N < N–3 C) Cu > Cu+ A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

– +2
D) F > F E) Mg < Mg D) II ve III E) I, II ve III
77
8. İyonlaşma enerjisiyle ilgili, 11. İyonlaşma enerjisi

Y
I. Gaz hâlindeki bir atomdan bir elektron koparmak için
gerekli olan enerjiye denir. X L
II. Endotermik bir olaydır.
T
III. Bir elementin elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi
vardır. Z Q
ifadelerinden hangileri doğrudur? Atom numarası
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III X, Y, Z, T, Q ve L’nin 1. iyonlaşma enerjileri ile atom numara-

D) II ve III E) I, II ve III ları arasındaki değişimi gösteren grafik yukarıda verilmiştir.
X ve Y elementleri 2. periyotta olduğuna göre, aşağıdaki-

lerden hangisi yanlıştır?
A) Z’nin atom numarası 11’dir.
B) Atom çapı en büyük olan element L’dir.
C) Z, T ve Q metaldir.
D) X ve Z iyonik bağlı bileşik oluşturur.
E) Değerlik elektron sayısı en büyük olan element Y’dir.
+ –
9. • X (g) + E 1 $ X (g) + e
+ +2 –
• X (g) + E 2 $ X (g) + e
Yukarıda verilen değişimlerle ilgili,
I. E1 enerjisi 1. iyonlaşma enerjisidir.
II. Enerjiler arasında E2 > E1 ilişkisi vardır.
III. X taneciği X+ e dönüştüğünde elektron başına düşen
çekim kuvveti artar.
D) II ve III E) I, II ve III 12. İyonlaşma enerjisi (kj)
Element 1. İE 2. İE 3. İE 4. İE
X 162 816 1646 2218
Y 186 912 1838 2412
Z 236 512 2318 4160
Baş grup elementi olduğu bilinen X, Y ve Z elementleri ile

ilgili,
I. X ve Y elementi alkali metal grubundadır.
II. Z’nin değerlik elektron sayısı en fazladır.
10. 4Be, 5B ve 6C elementlerinin 1. iyonlaşma enerjileri ara- III. X’in atom çapı Y’den fazladır.
sındaki ilişki hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Be > B > C B) B > Be > C C) C > B > Be A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) C > Be > B E) B > C > Be D) II ve III E) I, II ve III
E B D E E E C A D E A C
78 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
1. •
–
X (g) + e + 183 kj $ X (g)
– 4. Elektron ilgisi ile ilgili,
•
– –
Y(g) + e $ Y (g) + 91kj I. Gaz hâlindeki bir atomun bir elektron alması sırasındaki
– – enerji değişimini gösterir.
• Z (g) + e $ Z (g) + 318 kj
II. Endotermik veya ekzotermik olabilir.
Yukarıda verilen değişimlere göre X, Y ve Z’nin elektron
ilgilerinin kıyaslanışı aşağıdakilerin hangisinde doğru III. Periyodik sistemde elektron ilgisi en büyük element flor-
olarak verilmiştir? dur.
A) X > Y > Z B) Y > Z > X C) Z > Y > X
D) X > Z > Y E) Z > X > Y A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
5. Elektronegatiflikle ilgili,
2. 7A I. Bağ elektronlarını çekme yeteneğine denir.

II. Atom çapı küçüldükçe elektronegatiflik değeri artar.
X
III. Periyodik sistemde elektronegatifliği en fazla olan atom
Y
flordur.
Z ifadelerinden hangileri doğrudur?
Yukarıda periyodik sistemin bir kesiti verilmiştir.
Buna göre, D) II ve III E) I, II ve III
I. Atom çapları arasındaki ilişki Z > Y > X şeklindedir.
II. İyonlaşma enerjileri X > Y > Z şeklindedir.
III. Elektron ilgisi Y > X > Z şeklindedir. 6. Periyodik sistemde elektronegatifliğin arttığı yöne doğru;
ifadelerinden hangileri doğru olabilir? I. atom çapı,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. elektron ilgisi,
D) II ve III E) I, II ve III III. atom numarası
özelliklerinden hangileri genellikle artar?

D) I ve II E) I, II ve III
3.
X Y Z
T
7. Periyodik sistemden alınan yandaki
X Y 2. periyot
kesitte X, Y ve Z elementlerinin yerleri
Z
Yukarıda periyodik sistemin bir kesitinde verilen X, Y, Z belirtilmiştir.
ve T elementleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış-
Buna göre,
tır?
I. Atom numaraları Z > Y > X şeklindedir.
A) X, Y ve Z aynı enerji düzeyinde bulunur.
II. Atom çapları Z > X > Y şeklindedir.
B) Z ve T’nin değerlik elektron sayısı aynıdır.
III. Elektronegatiflikleri Y > X > Z şeklindedir.
C) X ve Y metal, Z ve T ametaldir.
D) Elektron ilgisi en yüksek olan element T’dir.
E) Y iki elektron verdiğinde, Z ise bir elektron aldığında aynı A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
soy gaz dizilimine sahip olurlar. D) II ve III E) I, II ve III
79
8. 10. Bir periyotta atom numarası arttıkça;

I I. elektronegatifliği,
II. ametalik özelliği,
III. atom hacmi
niceliklerinden hangileri genellikle artar?
II
III
Yukarıda verilen periyodik sistemde ok işaretleri ile belir-

tilen yönlerde aşağıdaki özelliklerden hangisi genellikle
artar?
I II III
A) Elektronegatiflik Atom çapı Metalik özellik
B) Elektron ilgisi İyonlaşma Atom çapı

enerjisi
11. X: 1. periyot 18. grup elementi
C) İyonlaşma Atom çapı Elektron ilgisi
Y: 2. periyot 2. grup elementi
enerjisi
Z: 2. periyot 13. grup elementi
D) Atom numarası Elektronegatiflik İyonlaşma enerjisi
Periyodik sistemde yerleri belirtilen X, Y ve Z elementleri
E) Atom çapı Elektron ilgisi Elektronegatiflik ile ilgili,
I. Atom çapları Y > Z > X şeklindedir.
II. İyonlaşma enerjileri X > Y > Z şeklindedir.
III. Değerlik elektron sayıları X > Z > Y şeklindedir.
9. X T
Y Z
Q
12. X+2, Y ve Z–2 taneciklerinin katman elektron dağılımları
2 8 8 şeklindedir.
Yukarıda periyodik sistemde yerleri belirtilen X, Y, Z, T
ve Q elementleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır? Buna göre, bu taneciklerden 1 elektron kopartmak için
gereken enerjinin karşılaştırması aşağıdakilerden hangi-
A) Elektronegatifliği en yüksek olan element Z’dir.
sinde doğru verilmiştir?
B) Atom çapları Q > Y > Z > X > T şeklindedir.
A) X+2 > Y > Z–2 B) Y > X+2 > Z–2
C) Y ve T’nin değerlik elektron sayıları aynıdır.
C) Z–2 > Y > X+2 D) X+2 > Z–2 > Y
D) X ve Q benzer kimyasal özellik gösterirler.
E) Y > Z–2 > X+2
E) İyonlaşma enerjisi en büyük olan element T’dir.
A B B D A E B E B E E C
80 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
ÜNİTE - 3
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
1. BÖLÜM: KİMYASAL TÜRLER
2. BÖLÜM: KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
3. BÖLÜM: GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER
4. BÖLÜM: ZAYIF ETKİLEŞİMLER
5. BÖLÜM: FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLER

KAZANIMLAR
9.3. KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER a. Kovalent bağlar sınıflandırılırken polar ve apolar kovalent bağlar
verilir; koordine kovalent bağa girilmez.
9.3.1. Kimyasal Tür
b. Basit moleküllerin (H2, Cl2, O2, N2, HCl, H2O, BH3, NH3, CH4,
9.3.1.1. Kimyasal türleri açıklar.
CO2) Lewis elektron nokta formülleri üzerinden bağın ve molekül-
Radikal kavramına girilmez. lerin polarlık - apolarlık durumları üzerinde durulur.
c. Kovalent bağların açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (ani-

9.3.2. Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması
9.3.3.4. Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını yapar.
9.3.2.1. Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri sınıflandırır.
H2O, HCl, H2SO4, HNO3, NH3 bileşik örneklerinin sistematik adları
a. Bağlanan türler arası sınıflandırma, atomlar arası ve molekül- verilir.
ler arası şeklinde yapılır; bu sınıflandırmanın getirdiği güçlüklere
değinilir. 9.3.3.5. Metalik bağın oluşumunu açıklar.
b. Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ; Metalik bağın açıklanmasında elektron denizi modeli kullanılır.
zayıf etkileşimlere örnek olarak da hidrojen bağı ve Van der Waals
kuvvetleri verilir.
9.3.4. Zayıf Etkileşimler
9.3.4.1. Zayıf ve güçlü etkileşimleri bağ enerjisi esasına göre ayırt

9.3.3. Güçlü Etkileşimler
eder.
9.3.3.1. İyonik bağın oluşumunu iyonlar arası etkileşimler ile iliş-
9.3.4.2. Kimyasal türler arasındaki zayıf etkileşimleri sınıflandırır.
kilendirir.
a. Van der Waals kuvvetleri (dipol - dipol etkileşimleri, iyon - dipol
a. Nötr atomların ve tek atomlu iyonların Lewis sembolleri verilir.
etkileşimleri, dipol - indüklenmiş dipol etkileşimleri, iyon - indüklen-
Örnekler periyodik sistemdeki ilk 20 element arasından seçilir.
miş dipol etkileşimleri ve London kuvvetleri) açıklanır.
b. İyonik bileşiklerin yapısal birimleri ile molekül kavramının karıştı-
b. Dipol - dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve London kuv-
rılmamasına vurgu yapılır.
vetlerinin genel etkileşme güçleri karşılaştırılır.
c. İyonik bağların açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (ani-
9.3.4.3. Hidrojen bağları ile maddelerin fiziksel özellikleri arasında
ilişki kurar.
9.3.3.2. İyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını yapar.
a. Hidrojen bağının oluşumu açıklanır.
a. Tek atomlu ve çok atomlu iyonların (NH4+, OH-, NO3–, SO42–,
b. Uygun bileşik serilerinin kaynama noktası değişimleri grafik üze-
CO32–, PO43–, CN–, CH3COO–) oluşturduğu bileşiklerin adlandı-
rinde, hidrojen bağları ve diğer etkileşimler kullanılarak açıklanır.
rılması yapılır.
b. Değişken değerlikli metallerin (Cu, Fe, Hg, Sn, Pb) oluşturduğu

bileşiklerin adlandırılması yapılır. 9.3.5. Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
c. Hidrat bileşiklerinin adlandırılmasına girilmez. 9.3.5.1. Fiziksel ve kimyasal değişimi, kopan ve oluşan bağ enerji-
lerinin büyüklüğü temelinde ayırt eder.
9.3.3.3. Kovalent bağın oluşumunu atomlar arası elektron ortaklaş-
ması temelinde açıklar. Türler arasında fiziksel ve kimyasal değişimlerin açıklanmasında
bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon, video vb.) yarar-
lanılır.
Kimya
Ders Notları Kimyasal Türler Arası Etkileşimler
1. BÖLÜM: KIMYASAL TÜRLER

Kimyasal ve fiziksel değişmelerde rol alan, maddenin özelliklerini taşıyan en küçük yapı taşlarına kimyasal tür denir.
A M İ R
Atom Molekül İyon Radikal
Bir elementin ziksel ve kimyasal Aynı veya farklı atomların kovalent Elektron almış veya elektron ● En az bir tane eşleşmemiş
bütün özelliklerini gösteren en bağ ile bir araya gelmesiyle vermiş gruplara iyon denir. elektronu bulunan atom,
küçük birime denir. oluşturduğu yapıdır. Atom elektron alırsa anyon adını iyon veya moleküle denir.
Fe. Demir atomu O2, O3, S8, P4 ... element molekülü alır ve çapı büyür. ● CH3 • / H • / OH •
2– 3–
Mg: Magnezyum atomu CO2, H2SO4, C6H12O6 bileşik F– / O2– / N3– / SO 4 / PO 4 ● Bir molekülün ayrışması ile
Co: Kobalt atomu molekülü Atom elektron verirse katyon adını oluşabilir.
alır, çapı küçülür. ● H2(g) → H • + • H
+
● Na+ / Mg2+ / Al3+ / NH 4
2. BÖLÜM: KIMYASAL TÜRLER ARAS ETKILEŞIMLERIN SNFLANDRLMAS

Bağlanan türlere göre
Kimyasal türler arası etkileşimler sınıflandırılır.
Bağların sağlamlığına göre
A. Bağlanan Türlere Göre

1. Atomlar Arası Bağlar
● Aynı veya farklı türdeki atomların arasında oluşan bağlardır.
Aynı tür: H – H, F – F, Fe – Fe, He – He gibi
Farklı tür: H – CI, O – H, N – H gibi
● Atomlar arasında görülen bağlar H – CI, Fe – Fe gibi güçlü veya soygaz atomları arasında ise He – He gibi zayıf olabilir.
● Bağın atomlar arasında olması o bağı kesinlikle güçlü kılmaz. Soygaz atomları arasında görülen bağlar zayıftır.
Örnek Bağ türü Oda koşullarında fiziksel hâli Kaynama noktası (°C) Bağın gücü
Na – Na Atomlar arası Katı 883 Güçlü
Hg – Hg Atomlar arası Sıvı 358 Güçlü
He – He Atomlar arası Gaz –269 Zayıf
83
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler
2. Moleküller Arası Bağlar

● Bir yapının molekül olabilmesi için kovalent bağlarla birbirine bağlanması gerekir.
● Moleküller arası etkileşimler sonucunda oluşan bağlardır.
● Aynı veya farklı moleküller arasındaki etkileşimlerin hepsi zayıftır.
Aynı tür moleküller: H2 – H2, O2 – O 2, H 2O – H2O, NH3 – NH 3
Farklı tür moleküller arası: H2O – HF, O2 – H2O, I2 – CCI4
● Moleküller arası bağların hepsi zayıf etkileşim olmasına rağmen etkileşim türlerinde ve çekim kuvvetleri farklılık gösterir.
Örnek Oda koşullarında fiziksel hâli Kaynama noktası (°C)
I2 – I2 Katı 184
H2O – H2O Sıvı 100
CO2 – CO2 Gaz –57
B. Bağın Sağlamlığına Göre Sınıfandırılması
e–
e–
e– ● Kimyasal türlerin çekirdekleri birbirini iter.
+ +
● Çekirdek ve elektronlar birbirlerini çekerler.
e– e–
● Çekme kuvvetinin baskın olmasıyla kimyasal bağ (güçlü etkileşim) oluşur.
e– e–
● Çekme ve itme arasındaki fark küçükse fiziksel bağ (zayıf etkileşim) oluşur.
İtme kuvveti
Çekme kuvveti
Zayıf Etkileşimler
Güçlü Etkileşimler
(Kimyasal Bağ) (Fiziksel Bağ)
● K ovalent bağ Van der Waals bağları Hidrojen bağları

● İyon - dipol
● İ yonik bağ
● Dipol - dipol
● M etalik bağ
● İndüklenmiş dipol - indüklenmiş dipol (London)
● İki kimyasal tür arasında oluşan bağın enerjisi 40 kj’den büyük ise güçlü etkileşim (kimyasal bağ), 40 kj’den küçük ise zayıf etkileşim
(fiziksel bağ) denir. (Su, gliserin vb. yapılar istisnadır.)
■ Güçlü etkileşimler atomlar arasında görülür. Molekül içi bağlardır. (Soygazlar hariç)
■ Zayıf etkileşimler moleküller arasında görülür.
Güçlü Etkileşim Zayıf Etkileşim
H – CI Na+ CI O H
H H
H – CI O
Güçlü etkileşim Güçlü etkileşim H
Zayıf etkileşim
kuvvetleri
84
Kimya
Ders Notları Kimyasal Türler Arası Etkileşimler TEST 1
1. • Bir elementin fiziksel ve kimyasal bütün özelliklerini gös- 5. Kimyasal Tür Sınıf
teren birime ....1.... denir.
I. CO2 a. Atom
• Elektron sayısı proton sayısından farklı atom veya grup-
II. –2 b. Molekül
lara ....2.... denir. CO 3
• Aynı veya farklı atomların birbirine kovalent bağlarla bağ- III. Co c. İyon
landığı yapılara ....3.... denir.
Yukarıda verilen kimyasal tür ve sınıfların eşleştirmesi
Yukarıda tanımı yapılan 1, 2 ve 3 numaralı yerlere aşağı- hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
dakilerden hangisinin getirilmesi uygundur?
A) I. a B) I. b C) I. c
1 2 3 II. b II. c II. b
A) atom molekül iyon III. c III. a III. a
B) iyon molekül atom D) I. a E) I. b

C) iyon atom molekül II. c II. a
D) atom iyon molekül III. b III. c
E) molekül iyon atom
2. Aşağıda verilenlerden hangisi element molekülüdür?
A) Hg B) NaCI C) CO2
D) P4 E) H2O
3. Aşağıdaki türlerden hangisi iyondur?

6. a O b
A) Fe B) H2 C) OH–
H H c
D) MgO E) CO2 O
H H
Yukarıda su molekülünün açık formülü arasındaki bazı bağlar
harflerle sembolize edilmiştir.
Bu bağların güçlü ve zayıf olarak sınıflandırılması hangi

seçenekte doğru olarak verilmiştir?
4. I. H 2 O (k) $ H 2 O (s)
a b c
– –
II. F(g) + e $ F (g)
A) Güçlü etkileşim Zayıf etkileşim Güçlü etkileşim
III. Na (k) + H 2 O (s) $ NaOH (suda) + H 2 (g)
B) Zayıf etkileşim Güçlü etkileşim Güçlü etkileşim
Yukarıdaki olaylardan hangilerinde yeni kimyasal türler
oluşmuştur? C) Güçlü etkileşim Güçlü etkileşim Zayıf etkileşim
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Zayıf etkileşim Güçlü etkileşim Zayıf etkileşim
D) II ve III E) I, II ve III E) Güçlü etkileşim Zayıf etkileşim Zayıf etkileşim
85
1 10. Moleküller ve soygaz atomları arasında görülen etkileşim

7. Na (k) + H 2 O (s) $ NaOH (suda) + H
2 2 (g) türlerinin hepsine zayıf etkileşim denir.
Yukarıdaki tepkime denkleminde kimyasal türlerin sayısı
Buna göre;
hangi seçenekte doğru olarak sembolize edilmiştir?
+ –
I. NaCI katısında Na+ ve CI– iyonları arasında,
(NaOH (suda) $ Na (suda) + OH (suda) )
II. He atomları arasında,
Atom Molekül İyon III. O2 molekülünde O atomları arasında
A) 1 1,5 2 yukarıda görülen etkileşimlerden hangileri zayıf etkile-
B) 1 2 2 şimdir?
C) 2 1 1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) 0 1,5 3
E) 1 2,5 0
8. Bağlarla ilgili,
I. Moleküller arasında oluşan bağlar fizikseldir.
II. Kimyasal bağ atomlar arasında oluşan bağdır.
III. Kimyasal bağların enerjisi 40 kj/mol’den daha fazladır. 11. Kimyasal türler arası etkileşimle ilgili,
ifadelerinden hangileri doğrudur? I. Çekirdek ve elektronlar birbirini çeker.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. Çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden baskınsa kimyasal

bağ oluşur.
III. Çekme ve itme kuvvetleri arasındaki fark küçükse zayıf
etkileşim kuvveti oluşur.
9. Aşağıdaki tabloda Na (Sodyum) ve Hg (Cıva) metallerinin
oda koşullarındaki fiziksel hâlleri ve kaynama noktası veril- D) II ve III E) I, II ve III
miştir.
Oda koşullarında Normal kaynama
Element fiziksel hâl noktası (°C)
I. Na Katı 883
II. Hg Sıvı 357
Tabloya göre,
I. Na atomları arasındaki etkileşim kuvveti Hg’den daha
fazladır. 12. Güçlü etkileşimlerle ilgili,
II. Metallerin erime noktası ametallerden daha yüksektir. I. Atomları bir arada tutan bağlardır.
III. Moleküllerin etkileşim kuvveti daha az olduğundan kay- II. Maddenin kimyasal özelliğini belirler.
nama noktası daha düşüktür. III. Molekülleri katı, sıvı ve gaz fazında bir arada tutar.
ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
D E B A E A C B D C D D
86 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
3. BÖLÜM: GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER

Atom ve Iyonların Lewis Yapısı (Elektron Nokta Yapısı)
Lewis yapısı, son katmandaki elektronların (değerlik elektron sayısının) element sembolünün etrafında noktalar hâlinde gösterilmesidir.
● Lewis simgeleri başgrup elementi için yaygın olarak kullanılır.
● Değerlik elektron sayısı elementlerin gruplarıyla ilişkilidir.
Tablo - 1
Element 3
Li 4
Be B
5 6
C 7
N 8
O 9
F 10
Ne
Katman
e– dağılımı
2 1
Değerlik
1
elektron sayısı
Grup No 1A
Lewis Li
yapısı
Oktet Kuralı
● Element atomlarının bileşik oluştururken son katmanla-
rındaki elektron sayısını 8'e tamamlamasına denir. ÖSYM
–2
Oksijen (O) atomu Oksijen O iyonu
RU
ÇIKMIŞ SO
TYT 2022
8p 8p
Periyodik sistemin 2. periyodunda yer alan temel hâldeki X
ve Y atomlarının Lewis sembolleri aşağıda gösterilmiştir.
X Y
Dış kabuk 8 elektron
Dublet Kuralı X ve Y elementlerinin oluşturacağı oktet kuralına uyan
● Element atomlarının bileşik oluştururken ilk katmanlarındaki elekt- bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir??
ron sayısını 2'ye tamamlamasına denir. Helyum elektron düzenine
A) XY B) X2Y C) XY2
benzemeye çalışmadır. (Sadece ilk katman için geçerlidir.)
D) XY3 E) X3Y
Lityum (Li) atomu
Lityum (Li+) iyonu

CEVAP: A
3p 3p
Dış kabuk 2 elektron
87
İyonların Lewis gösterimi
Katyonlar
11Na Na 1 elektron verir.

Na+ (Oktetini tamamlayarak kararlı oldu.)
2 8 1
4Be Be 2 elektron verir.

Be2+ (Dubletini tamamlayarak kararlı oldu.)
2 2
13AI AI3+ (Oktetini tamamlayarak kararlı oldu.)

3 elektron verir.
AI
2 8 3
Anyonlar
1H H 1 elektron alır.
[H ]– (Dubletini tamamlayarak kararlı oldu.)
1
2 elektron alır.
8O O [ O ]2– (Oktetini tamamlayarak kararlı oldu.)
2 6
3 elektron alır.
7N N [ N ]3– (Oktetini tamamlayarak kararlı oldu.)
2 5
Iyonik Bağların Oluşumu

● Metal ve ametal atomları arasından elektron alışverişiyle gerçekleşir.
● Metal atomları elektron vererek katyon, ametal atomları elektron alarak anyona dönüşür.
● Anyon ve katyonların birbirlerini elektrostatik çekim kuvvetiyle çekmesi sonucu oluşan bağa iyonik bağ denir.
● İyonik bağı oluşturan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri artar.
İyonik bağlı bileşik oluşumu
11
Na ve 9F arasında oluşan NaF bileşiğinin Na + F Na+ [ F ]–
Lewis elektron nokta yapısını gösteriniz.
Zayıf Güçlü
çeker. çeker.
Mg2+2[ CI ]–
CI
12
Mg ve 17CI arasında oluşan MgCI2 bileşiğinin veya
Elektronegatiflik
Lewis elektron nokta yapısını gösteriniz. Mg +
CI [ CI ] Mg2+[ CI ]–
–
farkı çok büyük.
20
Ca ve 8O arasında oluşan CaO bileşiğinin Ca + O Ca2+ [ O ]2–
Elektron Lewis elektron nokta yapısını gösteriniz.
transferi
gerçekleşir.
S
AI
AI ve S arasında oluşan AI2S3 bileşiğinin
13 16 + S 2AI3+3[ S ]2–
Lewis elektron nokta yapısını gösteriniz. AI
S
88
● Oda koşullarında katıdır.
NOT ● Erime ve kaynama noktaları çok yüksektir.

● İyonik bağlar güçlü etkileşimler olduğundan elektroliz gibi
B grubu (geçiş metalleri) katyonlarının elektron dizilimi incelendiğinde
kimyasal ayırma yöntemleriyle ayrılırlar.
oktet kuralına uymadığı görülür.
● Sudaki çözünürlükleri genelde çok iyidir.
● Darbelere karşı dayanıksızdır.
Iyonik Bileşiklerin Genel Özellikleri – +

– +
● İyonik bileşikler anyon ve katyonun birbirlerini elektrostatik – + – +
– + – + – + – +
– +
– + +
– –+ – +
olarak çekmesi sonucunda taneciklerin düzenli istiflenme- – + – +
– + – +
– + – + – +
siyle oluşur. – + + – – +
● Kristal örgü yapısına sahiptir. + –
● Kristalde tekrarlanan birimlere birim hücre denir.
■ Birim hücreler elektriksel olarak nötrdür. Lewis Formülü
■ Birim hücreler bir araya gelerek iyonik kristalleri oluştu-
rur. ÖRNEK
1 + 2–
2K O
Şeklinde olan bileşikle ilgili aşağıda verilen ifadeler-

Cl– den hangisi yanlıştır? (8O, K)
19
A) K+ ve O2– iyonları oktetlerini tamamlamıştır.
Na+
B) Katı hâlde elektrik akımını iletmez.
C) Katyon ve anyanları bir arada tutan kuvvet elektros-
tatik çekim kuvvetidir.
D) Moleküler yapıya sahiptir.
Nötr
Na atomu Na+ iyonu E) Erime ve kaynama noktası çok yüksektir.
Elektron
kaybeder.
Elektron
transferi
Iyonik Karakter
– Kimyasal bağı oluşturan atomların elektronegatiflikleri
Elektron
kazanır.
farkı arttıkça bağın iyonik karakteri artar.
Not: İyonik bağ sağlamlığıyla iyonik karakter birbirinden farklı
Nötr
CI– iyonu Sodyum Klorür Tuzu kavramlardır.
CI atomu
NaCI
NaCl bileşiğinin birim hücre gösterimi ve kristal yapısı
F
NOT
Katı hâlde elektrik akımını iletmez, suda çözülmüş veya erimiş hâlde elekt-
rik akımını iletir.
NaCI(k) √ Elektriği iletmez.
Fr
NaCI(s) √ Elektriği iletir.
● İyonik karakteri en yüksek olan bileşik FrF’dir.
NaCI(suda) √ Elektriği iletir.
89
Bileşik Elektronegatiikleri ∆EN Erime Erime

Noktası Noktası
NaF Na: 0,9 F:4,0 3,1
NaCI 801°C Na2O 1132°C
NaCI Na: 0,9 CI: 3,0 2,1 KCI 770°C MgO 2572°C
NaBr Na: 0,9 Br: 2,8 1,9 iyon çapıyla ters orantılı iyon yüküyle doğru orantılı
Elektronegatiflik farkı en fazla olan NaF’nin iyonik karakteri en ÖRNEK

fazladır.
3 X, Y ve Z metal atomlarının Cl ile yaptığı bileşiklerin erime
ÖRNEK noktaları XCl < ZCl < YCl olup X, Y ve Z aynı gruptadır.
Buna göre, periyodik cetveldeki sıralanışı nasıldır?
2 Bileşik Atomların elektronegatifliği
A) X B) X C) Y
MgO Mg: 1,2 O: 3,5
Y Z Z
CaCI2 Ca: 1,0 CI: 3,0 Z Y X
Yukarıdaki tabloda bazı bileşiklerin formülleri ve bu bileşikleri D) Y E) Z

oluşturan elementlerin elektronegatiflik değerleri verilmiştir. X Y
Buna göre; Z X
I. Aynı dış basınç altında bileşiklerin erime noktaları

arasında MgO > CaCI2 ilişkisi vardır.
NOT
II. MgO bileşiğinin katyon yarçapı, CaCI2 bileşiğinin kat-
yon yarıçapından büyüktür. İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çözülebilirler.
III. MgO bileşiğinin iyonik karakteri CaO bileşiğinden H 2O (s)
daha fazladır. XaYb(k) a . X+b(suda) + b . Y–a(suda)
ifadelerinden hangisi doğrudur? + –
NaCl(k) Na (suda) + Cl (suda)
D) I ve III E) I, II ve III MgI2(k)
–
Mg2+(suda) + 2I (suda)
K2O(k) 2K
+ + O2–(suda)
(suda)
Al2S3(k) 2Al3+(suda) + 3S 2–(suda)
Iyonik Katıların Erime Noktaları (NH4)2SO3(k) 2NH4

+ 2–
+ SO 3 (suda)
(suda)
– İyonik bağ kuvveti iyonik bağlı bileşiklerin erime ve kayna-
ma noktalarını belirlememize yarar.
– İyonik bağ kuvveti arttıkça; örgü enerjisi, erime noktası ve
sertlik artar.
UYARI
Suda iyonlarına ay-
– İyon yükü artıp çapı azaldıkça iyonik bağ kuvveti artar.
rışan her bileşik iyo-
–
Q 1·Q 2 yük F: Elektrostatik çekim kuvveti HCl(s) → H+(suda) + CI (suda) nik değildir. Yanda
F = k·
r
2 yar›çap Q1 ve Q2: İyon yükleri verilen yapılar ko-
2–
r: İyon çekirdekleri arası H2SO4(s) → 2H+(suda) + SO 4 (suda) valent bileşik olma-
uzaklık sına rağmen suda
iyonlaşırlar.
90
Çok Kullanılan Anyon ve Katyonlar

Katyonlar
Sabit Değerlikli Katyonlar

Değişen Değerlik Katyonları
+1 +2 +3 ● Değişken değerlikli katyonlar
metal (–1)
H Be2+ B3+ Cu+
ametal (+1) Cu
Cu2+
Li+ Mg2+ Al3+ Hg+
Hg
Na+ Ca2+ Bi3+ Hg2+
K+ Sr2+ Fe2+
Fe
Fe3+
Rb+ Ba2+
Sn2+
Cs+1 Ra2+ Sn
Sn4+
Fr+ Zn2+ Pb2+
Pb
Ag+ Pb4+
NH4+ (amonyum) Cr +2, +3, +6
H3O+ (hidronyum) Mn +2, +4, +7
Anyonlar –1 –2
H– O2–
F– S2–
Cl– SO 3
2–
Br– 2–
SO 4
I–
2–
– CO 3
NO 3
2–
– CrO 4
NO 2
2–
(CIO)– Cr2O 7
2–
(CIO2)– C 2O 4
(CIO3)– MnO 4
2–
(CIO4 )– 2–
S 2O 3
OH–
CN– –3
–
HCO 3 N3–
(IO3)– P3–
(MnO4)– PO 3
3–
3–
Baştaysa Sondaysa PO 4
(katyon) (anyon)
C
O
P
H
S
N
91
Iyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması
1 2 3 4
Önce katyon sonra anyon yazılır. Katyonun ve anyonun değerlikleri Çaprazlanan sayılar sadeleşebiliyorsa sadeleşir. Kök gruplarının atom sayıları
Değerlikleri bilinmiyorsa çapraz olarak alt indislere yazılır. sadeleşmez ve parantez dışına yazılır.
periyodik cetveldeki gruplardan
X+a Y–b X+4 Y–2 Al+3 SO–2
4 = Al2(SO4)3
yararlanılır.
1A √ +1 5A √ –3 XbYa X2Y4 √ XY2
2A √ +2 6A √ –2 (+ ve – yazılmaz.) (En sade hâli yazılır.)
3A √ +3 7A √ –1
AI+3 S–2
AI2S3
Iyonik Bileşiklerin Adlandırılması

Tablo - 2
Metal + Ametal Bileşikleri Metal + Kök Bileşikleri Değişken Değerlikli Metal
Na2S → Na2SO4 → FeO →
K2O → K2CO3 → Fe2O3 →
Mg3N2 → Mg(NO3)2 → Cu2O →
Na2O → Al(OH)3 → HgCl →
Al4C3 → KMnO4 → PbO2 →
CaH2 → NaHCO3 → PbS →
ÖR
EKNBEİLK Gİ
Bileşiklerin belli sayıda su molekülü bulunan bileşiklerine hidrat denir.

CuSO4 . 5H2O √ Bakır (II) sülfat penta hidrat
Kökün ametal bileşikleri

Tablo - 3
Kök + Ametal Bileşikleri Kök + Kök Bileşikleri
NH4Cl → NH4NO3 →
(NH4)2S → (NH4)2SO4 →
(NH4)3P →
92
Tablo - 4
ÖRNEK
Aşağıdaki tabloda verilen katyon ve anyonlar arasında oluşabilecek bileşiklerin formüllerini ve altlarındaki boşluklara adlarını
yazınız.
– 2– 2– 3–
NO 3 CO 3 Cr2 O 7 PO 4
Na+
ClO–3 2–
SO 4 HCO3– MnO 4
–
Ca+2
MnO 4
2– CN– 2–
C2 O4
3–
PO 3
Al+3
Tablo - 5
ÖRNEK
Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.
Bileşiğin Adı Formülü
Kalsiyum karbonat
Amonyum fosfat
Çinko hidroksit
Potasyumdikromat
Gümüş siyanür
Sodyum asetat
Kurşun (II) sülfat
Demir (III) sülfür
Potasyum permanganat
Tablo - 6
ÖRNEK
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin adlarını yazınız.
KMnO4 FeSO4
Na2C2O4 Hg2CO3
NaCN NaClO
PbSO4 Cu(NO3)2
NaHCO3 CaMnO4
93
Kimya
Ders Notları Lewis Gösterimi TEST 2
1. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin Lewis elektron nokta 4. Lewis elektron nokta yapısı [ X ]– olan iyonun çekirdek
yapısı yanlış verilmiştir? (2He, 8O, 13
AI, 17
CI, 20
Ca) yükü aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) He B) O C) AI A) 6X B) 7X C) 8X
D) 9X E) 10
X
D) CI E) Ca
2. Atom numarası Lewis yapısı 5. Katman elektron dağılımı Lewis gösterimi
I. X X I. X X
4
2 8 8 1
II. 16
Y Y
II. Y Y
2 3
III. 19
Z Z
Yukarıda atom numarası verilen taneciklerden hangileri- III. Z Z

nin Lewis yapısı doğru olarak gösterilmiştir? 2 8 6
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıda katman elektron dağılımları verilen X, Y ve Z’nin

hangilerinin Lewis elektron nokta yapısı yanlış verilmiş-
tir?

Tanecik Lewis gösterimi 6. Lewis yapısı X+22 [ Y ]– şeklinde olan bir bileşiğin,
3.
I. Her iki atom da oktetini tamamlamıştır.
I. 1
H– [ H ]–
II. X atomu 2 elektron vermiştir.
II. 12
Mg+2 Mg+2 III. Elektrostatik çekim kuvvetiyle oluşmuştur.
III. P–3 [ P ]–3 ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?

15
Yukarıda verilen iyonlardan hangilerinin Lewis elektron
nokta gösterimi doğru olarak verilmiştir?
94
Lewis Gösterimi
7. 13
AI ve 15
P arasında oluşan AIP bileşiğinin Lewis göste- 10. Bileşik Lewis gösterimi
rimi aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir? I. NaCI Na+ [CI]–
A) B) C) Mg+ [ O ]–
II. MgO
AI+[ P ]+ AI+2[ P ]–2 AI+3[ P ]–3
III. AI2O3 2AI+33 [ O ]–2

D) E)
AI+22[ P ]– 3AI+22[ P ]–3
Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin Lewis gösteri-
mi yanlıştır? (8O, 11
Na, 12
Mg, 13
AI, 17
CI)

8. X+33 [ Y ]– 11. MgF2 bileşiği ile ilgili,

I. Katı hâlde elektriği iletmez.
Yukarıda Lewis elektron yapısı verilen bileşikle ilgili,
II. Her iki elementte oktedini tamamlamıştır.
I. X’in değerlik elektron sayısı 3’tür.
III. Mg+22 [ F ]– Lewis gösterimine sahiptir.
II. Bir tane Y atomu 3 elektron almıştır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (9F, Mg)
III. İyonik bağlı bileşiktir. 12
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

12. X+ [ Y ]–
Lewis elektron nokta yapısı verilen bileşikteki iyonların elekt-

9. Periyodik sistemin 2. periyodunda bulunan X elementinin ron sayıları toplamı 12’dir.
Lewis gösterimi X şeklindedir. Buna göre, X ve Y’nin proton sayıları aşağıdakilerden
Buna göre, hangisi olabilir?
X Y
I. Bileşik oluştururken 3 elektron alır.
II. Periyodik sistemin 5. grup elementidir. A) 19 17
III. Ametaller ile bileşik oluşturabilir. B) 11 9
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) 3 9
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 4 8
D) I ve III E) II ve III E) 5 7
C E D D C C E B D D E A
95 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
Ders Notları İyonik Bağ TEST 3
1. İyonik bileşiklerle ilgili, 4. 20

Ca ve 8O elementlerinden oluşan bileşik ile ilgili,
I. Anyon ve katyonun birbirini elektrostatik çekmesi sonu- I. Ca elementi 2 elektron vererek katyona döner.
cunda oluşan yapılardır. II. Kristal örgü yapısına sahiptir.
II. Katı hâlde elektrik akımını iletir. III. Ca+2 [O]–2 Lewis yapısına sahiptir.
III. Oda koşullarında katıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5. Katman elektron dağılımı yanda verilen

X elementi için
I. Metal ve ametallerle bileşik oluştura-
bilir.
II. 11
Na elementi ile Na+ [ X ]– şeklin-
de iyonik bileşik oluşturur.
2. İyonik bileşiklerle ilgili,
III. Bileşik oluştururken dublet kuralına uyar.
I. Moleküler yapıya sahiptirler.
II. Zıt yüklü iyonların oluşturduğu kristal örgü yapısına
sahiptirler. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III. Sulu çözeltilerinde iyon hareketlerinden dolayı elektrik D) I ve III E) II ve III
akımını iletirler.
6.
X Y
Yukarıda katman elektron dağılımı verilen X ve Y atomla-

3. 11
Na ve 9F elementlerinin oluşturduğu NaF bileşiği ile rından oluşan bileşikle ilgili,
ilgili, I. Kristal yapıya sahiptir.
I. İyonik bileşiktir. II. Bir formülünde 5 atom vardır.
II. Her iki element de oktetini tamamlar. III. Her iki element de bileşik oluşturduğunda oktet kuralına
III. Na+ [ F ]– Lewis elektron nokta yapısına sahiptir. uyar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?

96
İyonik Bağ
7. 9. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinin suda çözülme denklemi

yanlış verilmiştir?
+ –2
A) Na 2 CO 3 (k) $ 2Na (suda) + CO 3 (suda)
+ –3
B) K 3 PO 4 (k) $ 3K (suda) + PO 4 (suda)
+ –
C) NH 4 NO 3 (k) $ NH 4 (suda) + NO 3 (suda)
+2 –
D) CaC 2 O 4 (k) $ Ca (suda) + 2CO 2 (suda)
+ –
E) KMnO 4 (k) $ K (suda) + MnO 4 (suda)
NaCI bileşiğinin kristal örgü modeli yukarıdaki gibi verilmiştir.
Buna göre,
I. Sık istiflenmiş iyon örgüleri yüzünden elektrik akımını
iletmez.
II. Na+ ve CI– iyonları her yerden birbirini elektrostatik olarak
çeker.
III. Sert ve kırılgan bir yapıya sahiptir.
10. Formülü Adı
I. MgI2 Magnezyum iyodür
II. NaCIO Sodyum klorat
III. K2C2O4 Potasyum okzalat
Yukarıda formülleri verilen bileşiklerden hangileri doğru

olarak adlandırılmıştır?
8. İyon sayısı
3x X+b
2x Y–a
Zaman
XaYb tuzunun suya verdiği iyon sayısının zamanla değişim

grafiği yukarıda verilmiştir. 11. CaCO3 katısıyla ile ilgili,
Buna göre, I. Kalsiyum karbonat olarak adlandırılır.
I. Tuzun formülü AI2O3 olabilir. II. Suda çözünme denklemi
+ –
II. XaYb bileşiği katı hâlde elektrik akımını iletmez. CaCO 3 (k) $ Ca (suda) + CO 3 (suda) dir.
III. Bileşik oluşurken X’in çapı artmış Y’nin çapı azalmıştır. III. Geleneksel adı kireç taşıdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
C C D B E E A C E D C
97 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kovalent Bağ (C O P H S N) 7A (F, CI, Br, I)

● Ametal atomları arasında elektron ortaklığı (paylaşımı) ile oluşan güçlü etkileşimlere denir.
● Ametal atomları arasındaki elektronegatiflik farkı az olduğu için aralarında elektron alışverişi olmaz.
● Ametal atomları arasında elektron ortaklaşması (paylaşımı) ile oluşan güçlü etkileşimlere kovalent bağ denir.
● Kovalent bağlı bileşiklerde ametal atomları eşleşmemiş değerlik elektronlarını kullanarak bağ yapar.
● Bu elektronlardan bağ yapısına katılanların her iki ametal atomu tarafından paylaşılması sonucu kovalent bağ oluşur.
● Kovalent bağ kendi arasında polar ve apolar kovalent bağ olarak ikiye ayrılır.
e− verir.
3p 9p 3p 9p
Li+ F−
Li F
LiF iyonik bileşiği
1p 9p ++ +
H ortaklaşa
F
HF kovalent bileşiği
Tablo - 7
Elektron dağılımı Molekül Lewis Gösterimi
H + H√ H H√ H–H
1
H
H2
1 Bağlayıcı Tekli kovalent
elektron bağ
8
O
O2
2 6
7
N
N2
2 5
1
H
1
C 2H 4
6
C
2 4
● Bağ yapımına katılan değerlik elektronlarına bağlayıcı elektron,

● Bağ yapımına katılmayan değerlik elektronlara ortaklaşmamış elektron adı verilir.
98
UYARI
Sorular çözülürken bağlayıcı elektron veya bağlayıcı elektron çifti demesine dikkat etmeliyiz.
Polar (Kutup) Kovalent Bağ

● Farklı ametal atomları arasında elektronların ortaklaşa kullanılmasıyla olur.
–
● Elektronegatifliği fazla olan atom bağ elektronlarını daha çok çeker ve kısmi negatif ( δ ) yüklenirken, bu yüzden iki zıt kutup oluşur ve
+
bu yapıya kutuplu anlamına gelen polar denir. Diğer atom kısmi pozitif ( δ ) ile yüklenir. (HCl, NH3, H2O örnek gösterilir.)
Su molekülü Sofra tuzu
Kovalent bağ İyonik bağ
Apolar (Kutupsuz) Kovalent Bağ

● Aynı ametal atomları arasında elektronların ortaklaşa kullanılmasıyla olur.
● Her iki atomun da elektronegatifliği (bağ elektronlarına sahip çıkma yeteneği) aynı olduğundan yük yoğunluğu her iki atoma da eşit
dağılır. Bu nedenle kutup oluşmaz. Kutupsuz yani apolar kovalent bağ denir.
(H2, O2, Cl2 ... örnek gösterilir.)
Klor molekülü Oksijen molekülü Azot molekülü

(Tekli bağ) (İkili bağ) (Üçlü bağ)
NOT
Atomların elektronegatiiği (Bağ elektronlarına sahip çıkma) özelliği
H<B<C<N<O<F
> Cl > Br > I
Artar
99
Moleküllerin Polar ve Apolarlığı

NOT
● En çok bağ yapma yeteneği olan atoma merkez atom denir.
4A 5A 6A 7A
● Merkez atomda ortaklaşmamış elektron çifti varsa molekül polardır.
—
● Üç farklı atom varsa molekül polardır. (HCIO, CH3OH, ...) —C— —N— O— F—
—
—
● Hidrokarbonlar (CxHy) apolar moleküldür. (CH4, C2H6, C 6H6)
● Molekülün tüm çekim kuvvetleri birbirini dengeliyorsa apolar, denge- (4 bağ) (3 bağ) (2 bağ) (1 bağ)
lemiyorsa polardır.
Polar ve Apolar Kovalent Bağ
Apolar kovalent bağ, elektronların eşit olarak paylaşıldığı Polar kovalent bağ elektronların eşit paylaşılmadığı
ve üretilen molekülün kutupsuz olduğu bağdır. pozitif ve negatif kutupların oluştuğu bağdır.
Hidrojen molekülü Oksijen molekülü Karbon molekülü Su molekülü Hidroklorik asit Hidrojen iyodür
Karbondioksit molekülü Metan molekülü Formaldehit molekülü Amonyak molekülü
Tablo - 8
H2 molekülü (1H) F2 molekülü (9F)
H•+•H→H••H
Bağlayıcı
elektron çifti
veya H – H molekül apolardır.
HCl molekülü (1H, 17Cl) H2O molekülü
(1H, 8O)
NH3 molekülü CO2 molekülü
(1H, 7N) (6C, 8O)
BH3 molekülü
(5B, 1H)
100
Tablo - 9
Bağlayıcı Ortaklanmamış Bağın Molekülün

Molekül Lewis Yapısı
Elektron Çifti Elektron Çifti Polarlığı Polarlığı
Cl2
(17C)
CH4
(1H, 6C)
C2H2
(1H, 6C)
C2H5OH
(1H, 6C, 8O)
Kovalent Bileşiklerin Sistematik Adlandırması

● Ametal atomlarının elektron ortaklaşmaları sonucunda oluşturdukları bileşiklere kovalent bağlı bileşik denir.
● Kovalent bağlı bileşikleri tanımak için yapılarında C, O, P, H, S, N ve 7A (F, Cl, Br, I) elementleri dışında başka bir element bulun-
mamalıdır.
● Aynı atomlar farklı sayılarda bir araya geldiğinden elementlerin sayıları mutlaka Latince adları ile söylenmelidir.
Tablo - 10
Sayı Latince Adı Sayı Latince Adı
1 6
2 7
3 8
4 9
5 10
ÜR
PÖ FN
NOEKKTASI
1. ametalin sayısı + 1. ametalin adı + 2. ametalin sayısı + 2. ametalin adı
1. ametalin sayısı 1 ise mono diye başlamaz.
Tablo - 11
CO H2O
CO2 CH4
NO PCl5
NO2 P2O3
N2O5 N2F6
NH3 Cl2O5
101
Metalik Bağ
Metal atomlarının erime, kaynama noktalarının yüksek olmasının nedeni atomlarını bir arada tutan güçlü etkileşimlerdir.
Elektron deniziyle metal katyonu arasında elektriksel bir çekim kuvveti doğar buna metalik bağ denir.
Valans
(değerlik)
Çekirdek elektronu
Elektron denizi (Na)
Yük
Metalik Bağ Kuvveti = kuvvet artar.
Yarıçapı
Periyodik cetvelde Metalik kuvvet artar.
Elektronların serbest hareket etmesinin metallere sağladığı özellikler:

● Elektriği ve ısıyı iyi iletme
● Tel ve levha hâline gelebilme
● Yeni kesilmiş yüzeylerin parlak oluşu
NOT
• %100 iyonik bağ yoktur.
• Ancak %100 kovalent bağ vardır. Apolar kovalent bağlar %100’dür.
102
Kimya
Ders Notları Kovalent Bağ TEST 4
1. Kovalent bağlarla ilgili, 4. O2 molekülü ile ilgili,
I. Ametal atomları arasında elektron ortaklaşmasıyla görü- I. 8 tane ortaklaşmamış elektronu vardır.
len etkileşim türüdür. II. 2 çift bağlayıcı elektronu vardır.
II. Aynı ametal atomları arasında apolar, farklı ametal atom- III. Apolar kovalent bağ içerir.
ları arasında polar kovalent bağ görülür.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (8O)
III. Güçlü etkileşimdir.
2. Kovalent bağlı bir bileşik için

5. N2 molekülü ile ilgili,
I. Lewis gösterimi 2 [ N ]–3 şeklindedir.
I. Erime noktası çok yüksektir.
II. Ortaklaşa kullanılan elektron sayısı 3’tür.
II. Ametal atomları arasında görülür.
III. Azot atomları oktetlerini tamamlamışlardır.
III. Elektronegatiflik değeri farklı iki ametal atomu arasında
polar kovalent bağ oluşur. ifadelerinden hangileri doğrudur? (7N)
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I ve II E) II ve III
3. H2 molekülü ile ilgili,

6. • H2 • O2 • N2
I. Lewis gösterimi H – H şeklindedir.

Yukarıda verilen moleküller ile ilgili,
II. 1 tane bağlayıcı elektronu vardır.
I. Eşit sayıda kovalent bağ içerirler.
III. Hidrojen atomları dublete ulaşmıştır.
II. H2 de atomlar arası uzaklık diğerlerine göre daha fazla-
ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H)
dır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. Ortaklaşmamış elektron sayıları N2 > O2 > H2 şeklinde
D) II ve III E) I, II ve III sıralanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 7N, 8O)

103
Kovalent Bağ
7. Molekül Lewis elektron nokta yapısı 10.

I. HF H F
II. H2O H O H X Y
H N H
III. NH3
H
Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin Lewis elektron Yukarıda X ve Y atomlarının katman elektron dağılımı verilmiştir.
nokta formülü doğru verilmiştir? (1H, 7N, 8O, 9F)
Buna göre, X ve Y arasında oluşacak kararlı bileşikle
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ilgili,
D) II ve III E) I, II ve III I. Lewis yapısı Y X Y şeklindedir.
Y
II. 3 tane polar kovalent bağ içerir.
III. Her iki atom da soygaz elektron düzlemine uyar.

H H D) II ve III E) I, II ve III
–
–
8. H–C–C–O–H
–
–
H H
Yukarıda açık formülü verilen etil alkol ile ilgili,

I. Sadece polar kovalent bağ içerir.
II. 8 tane bağlayıcı elektronu vardır.
11. X2 molekülünün Lewis gösterimi X X şeklindedir.
III. 4 tane ortaklaşmamış elektron içerir. Buna göre,
ifadelerinden hangileri doğrudur? I. X ametaldir.

II. 13. grup elementidir.
III. 3 tane bağlayıcı elektron çifti içerir.
9. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi sadece oktetini 12. Başgrup elementi olan X’in değerlik elektron sayısı 6’dır.
tamamlamış atomlardan oluşur?
Buna göre,
A) H O H B) H C N I. Kendi arasında oluşan bileşiğin Lewis yapısı X X şek-

lindedir.
II. H ile yaptığı bileşikte 2 tane polar kovalent bağ içerir.
H H 1
C) H C O H D) B III. 16. grup elementidir.

H H ifadelerinden hangileri doğrudur?
H
O
E) F F D) II ve III E) I, II ve III
D C C E C D B C E C D E
104 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
Ders Notları Kovalent Bağ TEST 5
1. Molekül Kovalent bağ sayısı 4. H2O, BH3 ve CO2 moleküllerinin polaritelerinin kıyaslanı-
I. CH4 4 şı hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
II. CO2 2 (1H, 5B, 6C, 8O)
III. NH3 3 A) H2O > CO2 > BH3 B) BH3 > CO2 > H2O
Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin bağ sayısı doğru C) CO2 > BH3 > H2O D) BH3 > H2O > CO2
olarak verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O) E) H2O > BH3 > CO2
2. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin bağ sayısı 5. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi hem iyonik hem
diğerlerinden farklıdır? (1H, 8O, 9F, 17
CI) kovalent bağ içerir? (1H, 6C, 7N, 8O, 16
S, 17
Cl, 20
Ca)
A) H2 B) O2 C) HCI A) HCI B) H2CO3 C) H2SO4

D) HF E) F2 D) CaCI2 E) NH4NO3
6. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi hem polar hem de

3. Lewis yapısı,
apolar kovalent bağ içerir? (1H, 6C, 7N, 16
S)
S=C=S
A) H2O B) CO2 C) C2H2
şeklinde olan CS2 bileşiği için,
D) NH3 E) CS2
I. Atomlar arasında polar kovalent bağ vardır.
II. Bütün atomlar oktet kuralına uyar.
III. 4 tane bağlayıcı elektron çifti bulunur.
105
Kovalent Bağ
7. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin molekül içi bağ- 10. BH3 molekülü ile ilgili,
ları polarken molekül apolardır? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F) I. Bor trihidrür olarak isimlendirilir.
A) H2O B) BH3 C) NH3 II. Molekül içi polar, molekül ise apolar yapıya sahiptir.
D) CH3OH E) HF III. Merkez atom oktetini tamamlamıştır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 5B)
8. Metalik bağlarla ilgili, 11. Elektron denizinin metallere kattığı özelliklerle ilgili;
I. Metal ve ametal atomları arasında görülür. I. ısı ve elektriği iletme,
II. Metal katyonları ve değerlik elektrotları arasındaki elekt- II. tel ve levha hâline gelebilme,
rostatik çekim kuvveti sonucu oluşur. III. yeni kesilmiş yüzeylerinin parlak olması
III. Fiziksel bağdır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
9. XY2 ametal atomları arasında oluşan kovalent bağlı bileşiğin- 12. X

de Y’nin elekronegatifliği X’ten daha yüksektir. Z T
Buna göre XY2 molekülüyle ilgili, Y
I. X üzerinde ortaklaşmamış elektron çifti yoksa yük yoğun-

luğu dengeli dağılmıştır.
II. Y kısmi negatif, X ise kısmi pozitif yüklüdür.
III. Y oktetini tamamlamıştır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? Periyodik sistemde yerleri belirtilen X, Y, Z ve T element-
leri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) X ve Z arasında oluşan molekül polardır.
B) Y elementinin atomları arasında metalik bağ vardır.
C) Y ve T arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.
D) X ve Y arasında bileşik oluşmaz.
E) T2 molekülünde 12 tane ortaklaşmamış elektron bulunur.
D E B E B B C E A E B C
106 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
4. BÖLÜM: ZAYF ETKILEŞIMLER

Molekülleri ve soygaz atomları bir arada tutan çekim kuvvetine zayıf etkileşim denir.
● Maddenin erime kaynama noktasını belirleme ve çözünürlüğünü belirlemede etkin rol oynar.
● Bir bağın oluşumu sırasında açığa çıkan enerji 40kj / mol veya daha büyükse bağ kimyasal (güçlü etkileşim), daha az ise zayıf
etkileşimdir. (fiziksel bağ) (suyun hâl değişimi hariç)
Zayıf etkileşim
Van der Waals bağları Hidrojen bağları
Dipol - Dipol İyon - Dipol

London Kuvvetleri
Etkileşimi Etkileşimi
(İndüklenmiş dipol - İndüklenmiş dipol)
NOT
δ–
Kalıcı dipol: O Yük dengesi bozuktur. Bunun sonucunda kalıcı dipoller ortaya çıkar.
H H
δ+
Geçici dipol:
H
F F
H C H O=C=O B
H F
Bağlar polarken molekülün kendisi apolardır. Bu nedenle geçici bir dipol oluşur.
Dipol – Dipol Etkileşimleri

Polar (kutuplu) tanecikler kalıcı dipollere sahiptir. Polar moleküller birbirine yaklaştığında negatif (δ–) ve pozitif (δ+) kutuplar arasında oluşan
elektrostatik çekim kuvvetine dipol - dipol etkileşimi denir.
Kovalent bağ
Dipol moleküller
δ+ −
δ δ+ −
δ arası etkileşimler
Polar molekül Polar molekül
Dipol - dipol etkileşimi
δ+ −
δ δ+ −
δ
Dipol - dipol etkileşimi içeren maddelere, HBr, HI, H2S, OF2, NF3, PF3 örnek gösterilebilir.
● Maddenin fiziksel hâllerini moleküller arası dipol - dipol etkileşimi belirler.
● Tüm polar moleküllerde hem dipol - dipol hem de “London Kuvvetleri” vardır.
107
Iyon – Dipol Etkileşimleri
● Polar bir molekül ile anyon veya katyon arasında oluşan elektros-
tatik çekim kuvvetidir.
● Bir iyon ile polar bir molekül arasındaki etkileşime denir. δ– δ+
+
● NaCI tuzlu suda çözüldüğünde Na+ ve CI– iyonlarına ayrışır. Çö- Katyon
zünme sırasında su moleküllerinin kısmi pozitif ucu ile CI– iyonu, − δ+ δ–
+
kısmi negatif kısmı ile de Na iyonu arasında oluşan elektrostatik Anyon Polar molekül
çekim kuvvetidir.
● Tüm iyonik bağlı bileşiklerin polar çözücülerdeki çözeltilerinde
iyon - dipol etkileşimi görülür.
London Kuvvetleri (Indüklenmiş Dipol – Indüklenmüş Dipol)

● Apolar moleküllerindeki elektronlar herhangi bir anda molekülün bir ucunda
anlık olarak toplanabilir. Bu durum dış etkiyle olabileceği gibi taneciklerin
birbirine çarpması sonucu da olabilir.
● London kuvvetleri tüm moleküllerde görülür.
● Apolar ve soygaz atomların arasındaki tek kuvvettir.

● London kuvvetleri elektronların bir bölümde toplanması sonucu oluştuğu
için elektron sayısı arttıkça molekülün polarlanabilirliği artar. Bu durum
London kuvvetlerinin artmasına sebep olur. Zıt yüklenen atomlar
anlık birbirlerini çekerler.
He Ne Ar Kr Xe
Atom Numarası 2 10 18 36 54
Kaynama Noktası –269 –246 –186 –152 –108
CH3 – CH 2 – CH2 – CH 2 – CH 3
CH3 – CH – CH2 – CH3 CH3 Dallanma
n – pentan
K. N: 36°C CH3 CH3 C CH3
Dallanma
● Temas yüzeyi artarsa kaynama noktası izo pentan CH3 Dallanma
azalır.
KN: 27°C neo pentan
K. N : 9,5° C
● Organik moleküllerde dallanma sayısı arttıkça London kuvvetleri azalır ve moleküllerin erime ve kaynama noktası azalır.
108
Hidrojen Bağları
● Hidrojen atomları elektronegatiflikleri yüksek olan F, O ve N atomlarıyla oluşturduğu bileşiklerde kısmi pozitif (δ+) yük kazanır.
● Kısmi pozitif yüklü bu hidrojenin diğer moleküllerdeki F, O ve N atomlarıyla oluşturduğu moleküller arası etkileşime hidrojen bağı
denir.
H H
H — O .......... H — O H—N .......... N — H
H—F .......... H — F
H H H H
Hidrojen bağı
Hidrojen bağı Hidrojen bağı
DİKKAT
Sorularda “Yoğun fazda hidrojen bağı görülür mü?” olarak soruluyorsa “Kendi
molekülleri arasında var mı?” anlamına gelir.
● Hidrojen bağı aynı moleküller arasında olduğu gibi farklı moleküller arasında da görülür.
H
H—O .......... H — F H — N .......... H — O
H H CH3
Hidrojen bağı
Hidrojen bağı
Hidrojen Bağı Şartı

● F, O veya N elementlerinden birisi bulunacak.
● F, O veya N elementlerine bağlı hidrojen olacak.
● F, O veya N elementlerinde ortaklaşmamış elektron olacak.
Bu şartları sağlayan yapılar hidrojen bağı oluşturabilir.
H +
NH4
+
N N atomu olmasına rağmen azota bağlı elektron çift olmadığından dolayı
hidrojen bağı yapamaz.
H H H
CH3OCH3 O Oksijen atomu ve buna bağlı ortaklaşmamış elektron çifti olmasına rağ-
men oksijene bağlı hidrojen elementi bulunmadığından dolayı hidrojen
H3C CH3
bağı yapamaz.
109
Hidrojen Bağının Kaynama Noktasına Etkisi

● Hidrojen bağı zayıf etkileşimler arasında en kuvvetli olanıdır.
● Bir yapıda hidrojen bağı sayısı arttıkça kaynama noktası artar.
Kaynama sıcaklığı (°C)

Hidrojen Hidrojen Hidrojen
bağı bağı bağı
yeteneği yeteneği yeteneği
O N
H H H H
H
Hidrojen
bağı
yeteneği
H — F
Molekül kütlesi
● Hidrojen bağı sayısı kısaca yukarıda gösterildiği gibi buluna-

Hidrojen bağı > İyon - dipol > dipol - dipol > London
bilir. F, O, N'a bağlı 1 hidrojen ve 1 ortaklaşmamış elektron
etkileşimi etkileşimi etkileşimi
çifti 2 hidrojen bağı yapma yeteneğine sahiptir.
Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Çözünmeye Etkisi

● Maddelerin birbiri içerisinde çözünmesinde moleküller arası çekim kuvvetinin büyük etkisi vardır.
● Çözünme olayı için “Benzer benzeri çözer.” ilkesi kullanılır.
Polar çözücüler polar maddeler ve iyonik bileşikleri çözer.
Apolar çözücüler apolar maddeleri çözerler.
110
ÖRNEK ÖRNEK
4 6
H
1 2 3
H — O .......... H — N
Aşağıdaki molekül çiftleri arasında oluşan etkin etkileşim
türlerinden hangisi yanlış verilmiştir? H H
Moleküller Etkileşim Yukarıda 1, 2 ve 3 ile gösterilen bağlar ile ilgili,
A) HBr – HCl dipol - dipol I. 1 ve 3 ile gösterilen kimyasal bağdır.
B) NaCl – H2O iyon - dipol II. Hâl değişimi sırasında 2 değişime uğrar.
C) KI - CCl4 iyon - indüklenmiş dipol III. 1 ile gösterilen hidrojen bağıdır.
D) H2S – BF3 dipol - dipol ifadelerinden hangileri doğrudur?
E) CH3OCH3 – H2O hidrojen bağı A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

ÖRNEK ÖRNEK
5 7
Aynı ortamda bulunan H2O, HBr ve CO2 gazlarının kayna-

Aşağıda bazı çözücülerde çözünen maddeler ile arasındaki
maya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki nedir?
etkin etkileşim türleri verilmiştir.
(1H, 6C, 8O, Br)
Buna göre, hangisinde verilen etkin etkileşim türü hata- 35
lıdır? A) H2O > HBr > CO2

Çözücü Çözünen Etkileşim Türü B) HBr > H2O > CO2
A) CCI4 I2 London C) CO2 > HBr > H2O
B) H2O NaNO3 iyon - dipol D) H2O > CO2 > HBr
C) CH3OH HF hidrojen bağı E) HBr > CO2 > H2O
D) CH3OCH3 HBr hidrojen bağı
E) HCl HI dipol - dipol
111
ÖRNEK ÖRNEK
8 10
I. CH3 – CH2 – OH I. H2(g)

II. CH3 – CH2 – CH2 – OH II. Ne(g)
III. CH2 – CH2 III. O2(g)
I I
OH OH Yukarıda verilen maddelerin aynı ortamda kaynama nok-
Yukarıda verilen bileşiklerin kaynama noktaları kıyaslama- taları arasındaki ilişki nedir?
sı nasıldır? (H: 1, O: 16, Ne: 20)
A) I > II > III B) II > III > I C) III > I > II A) I > II > III B) II > I > III C) III > II > I
D) I > III > II E) III > II > I D) II > III > I E) III > I > II
ÖRNEK ÖRNEK
11
9
Aynı ortamda bulunan HF, NH3 ve H2O’nun kaynama
I. CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?
II. CH3 – CH – CH2 – CH3
I (1H, 7N, 8O, 9F)
CH3
A) HF > NH3 > H2O
CH3
I B) NH3 > H2O > HF
III. CH3 – C – CH3
I C) H2O > HF > NH3
CH3
D) HF > H2O > NH3
Yukarıda verilen bileşiklerin aynı ortamda kaynama nok-
taları arasındaki ilişki nedir? E) H2O > NH3 > HF
A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I

D) I > III > II E) II > I > III
112
Kimya
Ders Notları Zayıf Etkileşimler TEST 6
1. Zayıf etkileşimlerle ilgili, 4. Aşağıda bazı olaylar ve enerji değişimleri verilmiştir.
I. Moleküller arasında görülen etkileşim kuvvetlerine denir.
1 H 2 O (s) + 43, 9 kj $ H 2 O (g)
II. Hidrojen ve Van der Waals bağları olmak üzere ikiye + –
2 NaCI (k) + 787kj $ Na (g) + CI g)
ayrılır.
3 He (s) + 2, 1kj $ He (g)
III. Erime kaynama noktasında ve çözünürlüğünü belirleme-
de etkin rol oynar. Bu olaylarla ilgili,
ifadelerinden hangileri doğrudur? I. 1. olayda kimyasal bağlar kırılmıştır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. 2. olayda kimyasal değişim gerçekleşmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III III. 3. olayda yalnızca zayıf etkileşim kuvvetleri kırılır.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?

2. I. Kovalent bağ 5. NH3 molekülü için,
II. Hidrojen bağı I. Molekül içi bağları polar kovalenttir.
III. London etkileşimleri II. Yoğun fazda hidrojen bağı etkileşimi yapar.
Yukarıda verilenlerden hangileri fiziksel bağ tanımına III. Molekülün yük yoğunluğu dengeli dağılmıştır.
uyar? ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 7N)

3. Güçlü ve zayıf etkileşimlerle ilgili, 6. Aşağıda Lewis elektron nokta yapıları verilen bileşikler-
den hangisinin arasında dipol - dipol etkileşimleri söz
I. Zayıf etkileşimler maddenin fiziksel hâlini belirler.
konusu değildir?
II. Enerjisi 40 kj/mol’den fazla olan etkileşimlere güçlü etki-
leşim denir.
A) H – O – H B) H – F C) F F
–
–
III. Molekülleri ve soygaz atomlarını bir arada tutan çekim B

–
kuvvetine kimyasal bağ denir. F

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III H
–
D) H – C – O – H E) P
–
–
CI CI
–
–
H CI
113
7. CO2 molekülüyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış- 10. London kuvvetleriyle ilgili,
tır? (6C, 8O) I. Apolar ve soygaz atomları arasında etkin olan tek kuvvet-
A) Atomlar arasında polar kovalent bağı gözlemlenir. tir.
B) Yük yoğunluğu dengeli dağılmıştır. II. London kuvvetleri bütün moleküller arasında görülen bir
C) Bütün atomlar oktetlerini tamamlamışlardır. etkileşim türüdür.
D) Lewis gösterimi O = C = O şeklindedir. III. Moleküldeki toplam elektron sayısı arttıkça London çekim
kuvveti de artar.
E) Yoğun fazda London etkileşimi görülür.
8. Dipol - dipol etkileşimleriyle ilgili, 11. Hidrojen bağı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
lıştır?
I. Polar moleküller arasında görülen etkileşim türüdür.
A) Moleküller arasında görülen fiziksel bir bağdır.
II. Kısmi negatif (δ–) ve kısmi pozitif (δ+) kutupları arasında
görülen elektrostatik çekim kuvvetidir. B) Kısmi pozitif yüklü hidrojen atomuyla başka bir molekülde
bulunan F, N veya O atomlarının ortaklanmamış elektron
III. Maddenin fiziksel hâlini belirler.
çiftleri arasında görülen bir bağdır.
C) Hidrojen bağı aynı veya farklı moleküller arasında oluşa-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III bilir.
D) II ve III E) I, II ve III D) Hidrojen bağı zayıf etkileşimler arasındaki en güçsüz
etkileşim türüdür.
E) Hidrojen bağına sahip olan maddelerin erime ve kayna-
ma noktaları sahip olmayana göre daha yüksektir.
9. İyon - dipol etkileşimleri ile ilgili, 12. HF bileşiği ile ilgili;

I. Atomlar arasında görülen kimyasal bir bağdır. I. dipol - dipol,
II. İyonik bileşiklerin polar çözücülerde çözülmesi sonucu II. hidrojen bağı,
oluşur. III. London etkileşim türleri
III. Tüm moleküllerde görülür. yoğun fazda hangi etkileşim türlerine sahiptir?
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
E D E D E D C B A B D E
114 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
Ders Notları Zayıf Etkileşimler TEST 7
1. Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisinin tanecikler arası 4. I. HF – HF
baskın etkileşim türü yanlış verilmiştir? II. CI2 – CI2
Madde çifti Etkileşim türü III. HBr – HBr
A) He(g) – He(g) London Yukarıda verilen moleküllerin tanecikleri arası etkileşim

kuvvetleri arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru olarak
B) NaCI(k) – H2O(s) İyon - dipol
verilmiştir?
C) HBr – NH3 Dipol - dipol
A) I > II > III B) II > III > I C) III > I > II
D) H2O – HF Hidrojen bağı
D) I > III > II E) II > I > III
E) HCI – H2O İyon - dipol
2. X, Y ve Z molekülleri için aşağıdaki bilgiler veriliyor. 5. I. HF(s)
– X, yoğun fazda hidrojen bağı yapabilir. II. HBr(s)
– Y, molekülü suda çözünmemektedir. III. HI(s)
– Z, atomları arasında yalnız London kuvveti etkindir. Yukarıda verilen bileşiklerin aynı ortamda kaynama nok-
tası arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru
Buna göre X, Y ve Z aşağıdakilerden hangisi olabilir?
olarak verilmiştir? (9F, 35
Br, 53
I)
X Y Z
A) I > II > III B) II > I > III C) III > I > II
A) H2O I2 HCI
D) I > III > II E) II > III > I
B) HF NH3 CO2
C) NF3 HBr CCI4
D) CH3OH CCI4 He
E) H2O BF3 CH3CI
3. Aşağıda verilen moleküllerin hangisinde geçici dipollük 6. c N

vardır? H ı H
ı
ı
b
H H a H
H–F
ı ı
A) H – O – H B) H – C – C–H
ı ı Yukarıda Lewis elektron nokta yapısı verilen iki molekülün
H H bazı bağları işaretlenmiştir.
Bu bağlarla ilgili,
H I. a ve c kimyasal bağdır.
N ı
C) H ı H D) H – C – CI
ı
II. b hidrojen bağıdır.

H ı
H III. Hâl değişimi sırasında b bağı değişime uğrar.
E) H – Br
115
7. Aşağıdaki grafikte 6A grup elementlerinin hidrojen ile yaptığı 9. Kaynama noktası Toplam elektron Molekül
bileşiklerin kaynama noktaları verilmiştir. Bileşik (°C) sayısı kütlesi
H2O 100 10 18
Kaynama noktası (°C)
H2O HF 19,5 10 21
NH3 –33,3 17 17
H2Se H2Te
H2S Yukarıda verilen tabloya göre,
I. H2O nun kaynama noktasının diğerlerinden yüksek olma
Periyot numarası sebebi hidrojen bağı yapmasıdır.
2 3 4 5
II. NH3 ün kaynama noktasının HF’den düşük olma sebebi
Grafikte verilen bileşiklerle ilgili, molekül kütlesi ve elektronegatifliğine bağlıdır.
I. H2O’nun kaynama noktasının en yüksek olmasının sebe- III. Üç molekül de hem yoğun fazda hem de birbirleriyle hid-
bi grubun ilk üyesi olmasıdır. rojen bağı yapma yeteneğine sahiptir.
II. H2S’in gaz olduğu sıcaklıkta H2O sıvı olabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 7N, 8O, 9F)
III. H2S’in moleküller arası çekim kuvvetinin H2Se’den düşük
olma sebebi hidrojen bağıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (8O, 16
S, 34
Se, 52
Te)

10. Aşağıdaki kimyasal tür çiftlerinden hangisinin birbiri içe-

risinde iyi çözünmesi beklenir?
A) H – Br , I – I
H
ı
B) H–C–H , H–S–H
ı
H
F
ı
8. Aşağıdaki maddelerin hangisinin oda sıcaklığında saf C) H–O–H , B
F F
ı
ı
suda iyi çözünmesi beklenmez?

A) Karınca asiti (HCOOH)
B) Odun ruhu (CH3OH) H H
ı ı
C) Kezzap (HNO3) D) H–C–O–C–H , O=C=O
ı ı
D) Kuru buz (CO2) H H
E) Sofra tuzu (NaCI)

H
ı
E) H–C–O–H , H–F
ı
H
E E D B E D D B D E
116 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
5. BÖLÜM: FIZIKSEL VE KIMYASAL ÖZELLIKLER
Fiziksel Özellikler Kimyasal Özellikler
Maddenin dış yapısıyla ilgili olan gözlenebilen ve ölçülebilen Maddenin iç yapısıyla ilgili olan özelliklere denir. (Oksijenle tep-
özelliklerine denir. kime verip vermeme, asit ve bazlara karşı davranış, asallık gibi)
● Moleküller arası zayıf etkileşimler kopar. ● Dalton teorisinde kimyasal değişimler atomların diziliş
● Yeni bir ürün oluşmaz. şekillerinin değişmesi ve yeniden düzenlenmesi şeklin-
de açıklanmıştır.
(renk, şekil, fiziksel hâl, çözünürlük, özkütle...)
Fiziksel Değişme Kimyasal Değişme
Maddenin fiziksel özelliklerinde (dış görünüşünde) meydana ● Yanma

gelen değişimdir. ● Paslanma
● Şeker pancarından şeker eldesi ● Çürüme Li
● Şekerin suda çözülmesi ● Fotosentez Sr
Ba
● Metallerin elektriği iletmesi ● Solunum H2 O
Ca
● Yoğurttan ayran elde edilmesi ● Elektroliz Na
● Ham petrolün damıtılması ● Nötralleşme K

● Asit ya da bazda çözme
● Sütten tereyağı elde edilmesi
● CO2, SO2, ve NO2 gazının suda çözülmesi
● Mumun erimesi
● CO2’nin kireç suyunu bulandırması
● O2 gazının suda çözülmesi
● Yağlı boyanın kuruması / Betonun donması
● NaCl(K) √ Na +(suda) + Cl–(suda)
● CaO + H2O √ Ca(OH)2 (Kirecin sönmesi)
● Alaşım oluşumu
Sönmemiş Sönmüş
● Bütün hâl değişimleri kireç kireç
Fiziksel Değişimin Sonucunda Kimyasal Değişimler Sonucunda
● Maddenin kimlik (kimyasal) özellikleri değişmez. (Sem- ● Maddenin (kimlik) özelliği değişir. Yani molekül yapısı
bol ya da formülleri değişmez.) (formülleri) değişir.
● Toplam kütle korunur. ● Toplam kütle korunur.
● Atomun türü ve sayısı değişmez. ● Toplam proton, nötron ve elektron sayısı korunur.
● Atom çekirdeği değişmez. (Proton, nötron ve elektron ● Ancak bir atomun elektron sayısı değişir.
sayısı değişmez.)
● Hem güçlü hem de zayıf etkileşimleri kopar.
● Fiziksel değişmelerde zayıf etkileşimler kopar bu ne-
● Molekül yapısı ve tanecik sayısı değişir.
denle enerjisi 40 kj den azdır. (Suyun hâl değişimi hariç)
● Molekül sayısı değişebilir.
H2(g) + 1/2O2(g) √ H2O(s)
● Atomların türleri ve sayısı değişmez.
117
ALŞTRMA
Tablo - 12
Aşağıdaki tabloda fiziksel olayların yanına F, kimyasal olayların yanına K harflerini yazınız.
1. Bakırdan tencere yapımı
2. Şekerin suda çözülmesi
3. Ham petrolden benzin eldesi
4. Sütten yoğurt eldesi
5. Yoğurttan ayran eldesi
6. Metallerin elektrik akımını iletmesi
7. Çözeltilerden elektrik akımı geçirilmesi
8. Kırağı (Çiğ) oluşumu
9. Sönmemiş kirecin söndürülmesi
10. CO2 gazının kireç suyunu bulandırması
11. Işığın kırılması
12. Mumun yanması
13. Gümüş takının kararması
14. Solunum olayı
15. Fotosentez olayı
16. Üzümden sirke yapılması
17. Tuzun suda iyonlarına ayrılması
18. Betonun donması
19. Sodyum metalinin su ile tepkimesi
20. Ojenin kuruması
118
ÖRNEK ÖRNEK
12 15
• C6H6(s) + 33,8 kj/mol → C6H6(g) Günlük yaşantımızda karşılaştığımız aşağıdaki olaylar-

dan hangisinde kimyasal bir değişim olur?
• H2O(s) + 43,9 kj/mol → H2O(g)
A) Gökkuşağı oluşumu
• NaCl(k) + 787 kj/mol → Na+(g) + Cl–(g)
B) Reçelin şekerlenmesi
Yukarıda verilen tepkimelerle ilgili,
C) Yoğurttan ayran elde edilmesi
I. Toplam kütle korunur.
D) Araba camlarında kırağı (çiğ) oluşması
II. Toplam elektron sayısı korunur.
E) Gümüş takıların kararması
III. C6H6 ve H2O’nun tepkimeleri fiziksel bir değişimdir.
ÖRNEK ÖRNEK
13 16
MgO(k) + 3850 kj/mol → Mg+2(g) + O–2(g) I. Naftalinin süblimleşmesi

Yukarıdaki tepkime denkleminde verilen olayla ilgili, II. Ham petrolün damıtılması
I. Tepkime sırasında iyonik kristal yapı bozulur.
III. Elmadan sirke elde edilmesi
II. Tepkimeye 40 kj/mol den fazla bir enerji eşlik eder.
Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde sadece fiziksel
III. Maddelerin kimlik özelliği korunur. değişim meydana gelir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
ÖRNEK ÖRNEK
14 17
Aşağıdaki olaylardan hangisi sonucunda sadece zayıf Aşağıdaki olaylardan hangisinde sadece fiziksel bir deği-
etkileşimlerde bir değişme olmuştur? şim meydana gelmiştir?
+ –
A) NaCl(s) → Na (g)
+ Cl (g) A) Çaydanlıktaki kirecin kireç çözücü ile giderilmesi
B) Betonun donması B) Doğal gazın yanması
C) CO2(g) nın kireç suyunu bulandırması C) Şeker pancarından şeker eldesi
D) Suyun elektrolizi D) Kanın pıhtılaşması
E) Alaşım oluşumu E) Betonun donması
119
Kimya
Ders Notları Fiziksel ve Kimyasal Değişimler TEST 8
1. Fiziksel değişimlerle ilgili, 4. Kimyasal değişimlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

I. Toplam kütle korunur. yanlıştır?
II. Zayıf etkileşim kuvvetleri kopar. A) Toplam proton, nötron ve elektron sayısı korunur.
III. Atom türü ve sayısı değişmez. B) Hem güçlü hem de zayıf etkileşimler kopar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Molekül yapısı ve tanecik sayısı değişir.

D) Dalton atom teorisinde, atomların diziliş ve şekillerinin
değişmesi ve yeniden düzenlenmesi şeklinde bahsedilmiş-
tir.
E) Toplam kütle değişir.
2. Fiziksel değişimlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 5. Aşağıdaki değişimlerden hangisinin gerçekleşmesi
yanlıştır? sırasında maddenin kimlik özelliği değişir?
+ –
A) Fiziksel değişimlerde moleküller arası çekim kuvveti yenilir. A) NaCI (k) $ Na (suda) + CI suda)
B) Bağ enerjisi 40 kj’den az olan tepkimelerdir. B) CO 2 (k) $ CO 2 (g)
1
C) Maddenin kimlik özelliği korunur. C) H 2 O (s) $ H 2 (g) + O
2 2 (g)
D) Molekül sayısı değişir. D) N 2 (g) $ N 2 (s)
E) Hâl değişim olayları fizikseldir. E) C 6 H 12 O 6 (k) $ C 6 H 12 O 6 (suda)
3. Kimyasal değişimlerle ilgili, 6. Aşağıdaki olaylardan hangisinde maddenin molekül

yapısı değişmez?
I. Maddenin kimlik özelliği değişir.
A) Metallerin asitlerle tepkimesi
II. Güçlü etkileşim kuvvetleri kopar.
B) Sodyum metalinin suda çözülmesi
III. Atom sayısı ve cinsi korunur.
C) Yağlı boyanın kuruması
D) Kolonyanın buharlaşması
E) Elmanın çürümesi
120
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
›s›
7. I. Na (k) + H 2 O (s) $ NaOH (suda) +
1
H 10. CaCO 3 (k) CaO (k) + CO 2 (g)
2 2 (g) Kireç ta› Sönmemi
+ –
II. NaCI (k) $ Na (suda) + CI (suda) kireç
1
III. NaCI (suda) $ Na (k) +
CI
2 2 (g) CaO (k) + H 2 O (s) $ Ca (OH) 2 (suda)
Yukarıda denklemleri verilen dönüşümlerin fiziksel veya Sönmü
kireç
kimyasal olarak sınıflandırılması aşağıdaki seçeneklerin
hangisinde doğru olarak verilmiştir? Yukarıda kireç taşından sönmüş kireç eldesine kadar olan
tepkime denklemleri verilmiştir.
Fiziksel Kimyasal
Buna göre bu tepkimelerle ilgili,
A) I II, III
I. CaCO3 katısının ısıtılması kimyasal bir olaydır.
B) II I, III
II. CaO katısının suda çözünmesi fiziksel bir olaydır.
C) III I, II
III. Her iki tepkimede de atom sayısı ve türü değişir.
D) I, II III
E) II, III I
D) I ve II E) I ve III
8. Aşağıdaki değişimlerden hangisi kimyasal değişime örnek-

tir?
A) Yoğurttan ayran eldesi
B) Bakır telin elektriği iletmesi
C) Betonun donması
D) Şeker pancarından şeker eldesi
E) Sütten tereyağı eldesi
9. Günlük hayatta karşılaştığımız aşağıdaki olaylardan han- 11. Na katısıyla ilgili aşağıdaki deneyler ayrı ayrı yapılıyor.
gisinde kimyasal değişim olur?
I. deney: Suya atıldığında H2 gazı çıkışı gözlemleniyor.
A) Fazla şişirilen balonun patlaması
II. deney: HCI çözeltisi içerisine atıldığında kabın sıcaklığı
B) Araba camlarının buğulanması
artarak gaz çıkışı gözlemleniyor.
C) Yağmurdan sonra gökkuşağı oluşumu
III. deney: Elektrik akımını ilettiği gözlemleniyor.
D) Reçelin şekerlenmesi
Buna göre, hangi deneyler sonucunda kimyasal bir deği-
E) Çöplüklerde metan gazı oluşumu
şim olmuştur?
C A E C B D C E E D E
121 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
ÖSYM
ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO RU
ÇIKMIŞ SO
1
3
Azot molekülleriyle (N2) ilgili,
NaCI, HCI, CI2 maddelerindeki atom veya iyonlar arası
I. Azot atomları arasındaki etkileşim, güçlü etkileşim olarak bağ türleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak veril-
sınıflandırılır. miştir? (1H, 11Na, 17CI)
II. Azot atomları arasındaki etkileşim, elektron alışverişi so-
nucu oluşmuştur. NaCI HCI CI2
III. Azot molekülleri arasındaki etkileşim, London kuvvetleri
A) iyonik polar kovalent apolar kovalent
sonucu oluşmuştur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (7N) B) polar kovalent polar kovalent apolar kovalent
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
C) iyonik iyonik polar kovalent
D) apolar kovalent apolar kovalent apolar kovalent
E) iyonik apolar kovalent polar kovalent
ÖSYM ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
RU ÇIKMIŞ SO
2 4
Aşağıda verilen madde ve maddedeki kimyasal türler Molekül Bağ türü

arasındaki etkileşim sınıfı eşleştirmelerinden hangisi
doğrudur? (1H, 6C, 8O, 9F, Na, Ca) I. H2O İyonik
11 20
Madde Etkileşim sınıfı II. CO2 Kovalent
A) CaF2 İyonik bağ III. CI2 Kovalent
B) HF İyonik bağ IV. H2 İyonik
C) H2O Metalik bağ Yukarıdaki molekülleri oluşturan atomlar arasındaki

bağ türlerinin hangileri doğru verilmiştir?
D) Na metali Kovalent bağ
(1H, 6C, 8O, 17
CI)
E) C (grafit) Metalik bağ A) Yalnız III B) Yalnız IV C) II ve III

D) I, II ve III E) I, II ve IV
C A A D
122 4 3 2 1
ÜNİTE - 4
MADDENİN HÂLLERİ
1. BÖLÜM: MADDENİN FİZİKSEL HÂLLERİ
2. BÖLÜM: KATILAR
3. BÖLÜM: SIVILAR
4. BÖLÜM: GAZLAR
KAZANIMLAR
9.4. MADDENİN HÂLLERİ
Anahtar kavramlar: Akışkanlık, Avogadro sayısı, bağıl nem, ba- 9.4.3.3. Kapalı kaplarda gerçekleşen buharlaşma-yoğuşma süreç-
sınç, buhar basıncı, buharlaşma, donma, erime, genleşme, hacim, leri üzerinden denge buhar basıncı kavramını açıklar.
kaynama, kırağılaşma (geri süblimleşme), mol, mutlak sıcaklık,
a. Kaynama olayı dış basınca bağlı olarak açıklanır.
nem, plazma, süblimleşme, viskozite, yoğuşma.
b. Faz diyagramlarına girilmeden kaynama ile buharlaşma olayının

birbirinden farklı olduğu belirtilir.
9.4.1. Maddenin Fiziksel Hâlleri
9.4.3.4. Doğal olayları açıklamada sıvılar ve özellikleri ile ilgili kav-
9.4.1.1. Maddenin farklı hâllerde olmasının canlılar ve çevre için ramları kullanır.
önemini açıklar.
a. Atmosferdeki su buharının varlığının nem kavramıyla ifade edil-
a. Suyun fiziksel hâllerinin (katı, sıvı, gaz) farklı işlevler sağladığı diği belirtilir.
vurgulanır.
b. Meteoroloji haberlerinde verilen gerçek ve hissedilen sıcaklık
b. LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı), deodorantlardaki itici gazlar, kavramlarının bağıl nem kavramıyla ifade edildiği belirtilir. Bağıl
LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz), soğutucularda kullanılan gazların nem hesaplamalarına girilmez.
davranışları üzerinden hâl değişimlerinin önemi vurgulanır.
c. Havadan azot ve oksijen eldesi üzerinde durulur.

9.4.4. Gazlar
9.4.4.1. Gazların genel özelliklerini açıklar.

9.4.2. Katılar
Gaz yasaları ve kinetik - moleküler teoriye girilmez.
9.4.2.1. Katıların özellikleri ile bağların gücü arasında ilişki kurar.
9.4.4.2. Gazların basınç, sıcaklık, hacim ve miktar özelliklerini bi-
Katılar sınıflandırılarak günlük hayatta sıkça karşılaşılan tuz, iyot, rimleriyle ifade eder.
elmas ve çinko katılarının taneciklerini bir arada tutan kuvvetler
Basınç birimleri olarak atm ve mmHg; hacim birimi olarak litre (L);
üzerinde durulur.
sıcaklık birimleri olarak Celcius (°C) ve Kelvin (K); miktar birimi ola-
rak da mol verilir. Birim dönüşümlerine ve hesaplamalara girilmez.
9.4.3. Sıvılar 9.4.4.3. Saf maddelerin hâl değişim grafiklerini yorumlar.
9.4.3.1. Sıvılarda viskozite kavramını açıklar. a. Hâl değişim grafikleri üzerinden erime-donma, buharlaşma-yo-
ğuşma ve kaynama süreçleri incelenir.
9.4.3.2. Sıvılarda viskoziteyi etkileyen faktörleri açıklar.
b. Gizli erime ve buharlaşma ısılarıyla ısınma-soğuma süreçlerine
a. Viskozitenin moleküller arası etkileşim ile ilişkilendirilmesi sağ-
ilişkin hesaplamalara girilmez.
lanır.
c. Saf suyun hâl değişim deneyi yaptırılarak grafiğinin çizdirilmesi
b. Farklı sıvıların viskoziteleri sıcaklıkla ilişkilendirilir.
sağlanır.
c. Farklı sıcaklıklarda su, gliserin ve zeytinyağının viskozite deney-
leri yaptırılarak elde edilen sonuçların karşılaştırılması sağlanır.
Kimya
Ders Notları Maddenin Hâlleri
1. BÖLÜM: MADDENIN FIZIKSEL HÂLLERI

Kütlesi ve hacmi olan evrende yer kaplayan her şeye madde denir. Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç temel hâlde bulu-
nurlar. Maddenin dördüncü hâli ise plazmadır. Plazma yüksek sıcaklığa ısıtılmış bir maddenin molekül, atom, iyon ve elektronu aynı anda
içerdiği karışımdır.
Katı Hâl Sıvı Hâl

● Tanecikler arası boşluklar yok denecek kadar azdır. ● Tanecikleri arası boşluk katılardan fazla, gazlardan daha
● Tanecikler arası çekim kuvvetinin en fazla olduğu hâldir. azdır.
● Sıkıştırılamazlar. ● Genellikle yoğunlukları katılardan daha az, gazlardan faz-

ladır.
● Belli bir hacimleri ve şekilleri vardır.
● Sıkıştırılamazlar.
● Tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar.
● Belli bir hacimleri vardır ancak şekilleri yoktur.
● Maddenin enerjisinin en düşük olduğu hâlidir.
● Tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yapar.
● Maddenin en düzenli hâlidir.
● Akışkan özellik gösterir.
● Katılara göre daha düzensizdir.
Gaz Hâl Plazma Hâl

● Tanecikler arası boşluğun en fazla olduğu hâlidir. ● Tanecikleri arasındaki boşluk katı ile sıvılara göre fazladır.
● Tanecikler arası çekim kuvveti yok denilecek kadar azdır. ● İyon, elektron, atom ve molekülü bir arada bulunduran bir
● Yüksek oranda sıkıştırılabilirler. karışımdır.
● Katı ve sıvılara göre yoğunlukları çok küçüktür. ● Isı ve elektriği iletir.
● Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yaparlar. ● Belli bir hacimleri ve şekilleri yoktur.
(He hariç) ● Diğer hâllere göre taneciklerin enerjisinin en yüksek olduğu
● Belli bir hacimleri ve şekilleri yoktur. hâlidir.
● Bulundukları kabın şeklini alırlar. ● Akışkan özellik gösterir.
● Akışkan özellik gösterirler. ● Güneş, yıldızlar, yıldırım, mum alevi, floresan lamba, kutup
ışıkları plazmaya örnektir.
● Maddenin en düzensiz hâlidir.
125
Maddenin Hâlleri
Hâl Değişimi
Maddeler ortam koşulları (sıcaklık ve basınç) değiştirilerek bir hâlden bir başka hâle geçebilirler. Bunun için maddenin ısı alması veya ver-
mesi gerekir.
Süblimleşme
Erime Buharlaşma İyonizasyon
Katı Sıvı Gaz Plazma
Donma Yoğuşma Deiyonizasyon
Geri süblimleşme (Kırağılaşma)
Isı verir. Isı alır.
Endüstride Hâl Değiştirmenin Önemi LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz)

LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) ● %90 metan gazından oluşan bir karışımdır.
● %70 bütan ve %30 propan gazlarından oluşan bir gaz ka- ● Renksiz, kokusuz ve zehirli olmayan bir gazdır.
rışımıdır. ● Kaçakların anlaşılabilmesi için içerisine kötü kokulu gazlar
● Ham petrolün damıtılmasından elde edilir. eklenir.
● Sıvılaştırılabildiği için kolay taşınır ve depo edilebilir. ● Doğal gazın boru hattı ile taşımasının mümkün olmadığı
● Renksiz, kokusuz, havadan ağır ve yanıcı bir gazdır. yerlerde gemi ve tanker gibi araçlarla taşınması ve depo
edilmesi istenir. Elektrik üretiminde, konutlarda ısınma
● LPG kaçaklarının anlaşılabilmesi için içine merkaptan
amaçlı kullanılan bir gazdır.
(CH3SH) basılır.
126
Maddenin Hâlleri
Spreydeki Itici Gazlar Havadan Azot ve Oksijen Eldesi

● Sıvı - buhar dönüşümlerinin kullanıldığı durumlardan biri de ● Kuru hava hacimsel olarak %78 azot, %21 oksijen ve %1
spreylerdir. oranında diğer gazlardan oluşur.
● Üzerine basınç uygulandığı sıvılaşıp basınç kalktığında ● Hava ayrımsal damıtma yöntemiyle bileşenlerine ayrılır.
geri gaz fazına geçebilen gazlara itici gaz denir. ● Ayrımsal damıtma yöntemiyle ilk elde edilen gaz kaynama
● Böcek ilaçları, deodorantlar ve yangın söndürücüler örnek noktası düşük olan azot gazıdır.
gösterilebilir.
● Eskiden deodorantlarda kullanılan CFC (kloroflorokarbon)
Hava girişi
ozon tabakasına zarar verdiği için yasaklandı.
Azot
gazı
Hava sıkıştırılabilir.
Sıvı Sıkışan hava

Azot soğur.
N2 ve O 2 Sıvı
oksijen
karışımı
Soğutucu Akışkanlar
● Buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortam sıcaklığını düşü-
ren maddelerdir.
● Soğutucu akışkanların basınçla sıvılaşıp basınç kalktığında
geri gaz fazına geçmesi gerekir.
● Oda koşullarında buhar olmalıdır.
● Zehirli ve yanıcı olmamalıdır. Buzdolapları ve klimalarda
kullanılır.
● Kritik sıcaklığı yüksek, kaynama noktası düşük olmalıdır.
Kondansatörden gelen sıvı
Saf sıvı
Sıvı ve buhar
Doymuş buhar
Aşırı ısıtılmış buhar
127
Kimya
Ders Notları Maddenin Hâlleri TEST 1
1. Aşağıdakilerden hangisi maddenin katı hâlinin özellikle- 4. Aşağıdakilerden hangisi maddenin plazma hâlinin özel-
rinden biri değildir? liklerinden biri değildir?
A) Tanecikleri belli bir düzende ve sıkı bir biçimde istiflen- A) İyonize olmuş gaz olarak bilinir.
miştir. B) Belli bir şekli vardır hacimleri yoktur.
B) Tanecikler arası çekim kuvveti en yüksek olan hâlidir. C) Akışkan özellik gösterir.
C) Belirli bir şekli ve hacmi vardır. D) Güneş ve yıldızlar örnek verilebilir.
D) Sıkıştırılamazlar. E) Elektriği iyi iletirler.
E) Tanecikleri titreşim öteleme ve dönme hareketi yapar.
2. Aşağıdakilerden hangisi maddenin sıvı hâlinin özellikle- 5. Maddenin katı ve sıvı hâli için,
rinden biri değildir? I. İkisi de titreşim hareketi yaparlar.
A) Akışkan yapıda olup sıkıştırılamazlar. II. İkisinin de belirli bir hacmi vardır.
B) Belirli bir hacmi vardır ancak şekilleri yoktur. III. Akışkan özelliğe sahiptir.
C) Tanecikleri arasındaki boşluklar katılara göre azdır. özelliklerinden hangileri ortaktır?
D) Tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yaparlar.
E) Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti gazlara göre fazla-
dır.
3. Aşağıdakilerden hangisi maddenin gaz hâlinin özellikle- 6. Maddenin sıvı ve gaz hâli için,
rinden biri değildir? I. Akışkandır.
A) Maddenin enerjisi en yüksek hâlidir. II. Titreşim ve öteleme hareketi yapabilir.
B) Bulundukları kabın hacmini ve şeklini alırlar. III. Sınırsız yayılabilir.
C) Bulundukları kabın tamamına yayılabilme özelliğine özelliklerinden hangileri ortaktır?
sahiptirler.
D) Tüm gazlar heterojendir.
E) Akışkan özellikte olup sıkıştırılabilirler.
128
Maddenin Hâlleri
7. X, Y ve Z maddenin üç fiziksel hâlini göstermektedir: 10. Sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ile ilgili,
– X, akışkandır. I. Renksiz, kokusuz, zehirsiz bir gazdır.
– Y, sıkıştırılamaz. II. Büyük çoğunluğu metan gazından oluşur.
– Z, maddenin en düzensiz hâlidir. III. Petrol yatakları üzerinde biriken gaz karışımıdır.
Buna göre X, Y ve Z maddelerinin fiziksel hâlleri hangi ifadelerinden hangileri doğrudur?

seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
X Y Z D) Yalnız II E) Yalnız I
A) Katı Sıvı Gaz
B) Gaz Katı Sıvı
C) Katı Gaz Sıvı
D) Sıvı Katı Gaz
E) Gaz Katı Sıvı
8. Sıvı 11. Soğutucu akışkanlarla ilgili,

1 2 I. Buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortam sıcaklığını düşü-
4 6 rürler.
5 II. Kaynama noktası düşük kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır.
Katı Gaz
3 III. Çevreye zararsız ve düşük maliyetli olmalıdır.
Maddenin hâl dönüşümleri yukarıdaki oklarla numaralandırıl- ifadelerinden hangileri doğrudur?
mıştır.
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? D) II ve III E) I, II ve III
A) 1 ve 2 numaralı geçişlerde maddenin düzensizliği artar.
B) 5 numaralı geçiş süblimleşmedir.
C) 2 numaralı geçişte maddenin hacmi azalır.
D) 6 ve 4 numaralı geçişte tanecikler arası çekim kuvveti
artar.
E) 6, 4 ve 3 numaralı geçişler ekzotermiktir.
9. Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ile ilgili, 12. Havadan azot ve oksijen gazı eldesinde,
I. Renksiz kokusuz ve havadan ağır bir gazdır. I. Ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır.
II. Ham petrolün damıtılmasıyla elde edilir. II. Hava yüksek basınç altında soğutulup sıvılaştırılır.
III. Normal koşullarda gaz hâlde bulunan LPG basınç ile III. İlk olarak kaynama noktası düşük olan azot gazı elde
sıvılaşabilir. edilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? işlemlerinden hangileri uygulanır?
E E A E C D C D B D C E
129 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Maddenin Hâlleri
2. BÖLÜM: KATLAR
Tüm maddeler, yeteri kadar soğutulursa katılaşır. Bir maddenin katı hâlinin enerjisi sıvı ve gaz hâlinden daha düşüktür.
● Katı hâl maddenin en düzenli hâlidir. Özellikleri atom iyon veya molekülleri bir arada tutan kuvvetlere bağlıdır.
Katılar
Kristal Katılar Amorf Katılar
İyonik Moleküler Kovalent Metalik

kristal kristal kristal kristal
Amorf Katılar: Cam, lastik, plastik, tereyağı, mum, kauçuk gibi ka- Belirli geometrik şekilleri olan katılara kristal katı denir. Doğa-
tılar amorf katılardır. daki maddelerin çoğu kristal hâldedir.
● Kristal yapılı katılarda atom ve moleküller belirli bir düzende
istiflenmiştir.
● Kararlı yapıya sahiptirler.
● Belirli erime sıcaklıkları vardır.
● Sert ve kırılgandırlar.
Bir kristalin bütün özelliklerini gösteren en küçük yapıya birim
hücre denir.
● Belli bir geometrik şekilleri yoktur.
● Tanecikler, düzensiz bir biçimde gelişigüzel istiflenmiştir. 1. Iyonik Kristaller
● Kesilmediği veya eritilmediği sürece belirli şekilleri yoktur.
● Serttir ve sıkıştırılamazlar.
● Sert olmanın dışında özellikleri sıvıya benzer.
● Belirli erime sıcaklıkları yoktur. Belli sıcaklıkta yumuşarlar.
Yumuşamanın başladığı sıcaklığa camsı geçiş sıcaklığı denir.
(Örneğin cam ısıtıldığında yumuşar sıcaklık artırıldığında ise akıcı
Anyon ve katyonların elektrostatik çekim kuvvetleri ile bir ara-
olur.)
ya gelmesiyle oluşan katılardır. (İyonik bağlı bileşiklerde görü-
lür.)
UYARI √ (NaCl, MgI2 ,CaO)
● Amorf maddelerin erime noktaları yoktur. ■ Erime ve kaynama noktaları çok yüksektir.
● Amorf, Yunancada şekilsiz anlamına gelir. ■ Oda koşullarında katı hâldedir.
■ Katı hâlde elektriği iletmezler. (Ancak eritildiğinde ya da
Kristal Katıların Özellikleri suda çözündüğünde iletirler.)
■ İyonik katılar kolaylıkla kırılabilir.
İyonik kristallerin yapılarını anyon oluşturur. Büyük hacimli an-
yonların oluşturduğu boşluklara küçük hacimli katyonlar yerleşir.
130
Maddenin Hâlleri
2. Kovalent Kristaller ■ Değerlik elektron sayısı arttıkça metalik bağ sağlamlığı

artar. Erime noktası artar.
■ Çap arttıkça erime noktası düşer.
■ Katıların en düzenli hâlidir.
■ Elektriği çok iyi iletirler.
■ Tel ve levha hâline getirilebilirler.
■ Yüzeyleri parlaktır.
Grafit, elmas, SiC, SiO2 (Kuvars)

■ Kovalent kristallerde atomlar kovalent bağlarla üç boyut-
ÖRNEK
lu ağ yapısı oluştururlar.
■ Erime ve kaynama noktaları çok yüksektir. 1
■ Sert ve dayanıklıdır.
■ Elmas, grafit, kuvars gibi katılarda görülür. • Tanecikleri gelişigüzel istiflenmiştir.
■ Elmas bilinen en sert doğal maddedir. • Belirli bir erime ve kaynama noktası yoktur.
■ Grafit hariç elektrik akımını iletmezler. • Belirli bir şekilleri yoktur.
Yukarıda özellikleri verilen katı aşağıdakilerden hangisi-
dir?
3. Moleküler Katılar
A) İyonik katı B) Moleküler katı
C) Kovalent katı D) Amorf katı
E) Metalik katı
ÖRNEK
Atom veya moleküler Van der Waals kuvvetleri veya hidrojen 2

bağları tarafından bir arada tutulurlar.
CO2 √ Kuru buz molekülleri arasında “London Kuvveti” vardır. Aşağıdaki katı maddelerden hangisinin türü yanlış veril-
H2O √ Buz molekülleri arasında hidrojen bağları vardır. miştir?
HCI √ Molekülleri arasında dipol - dipol etkileşimi vardır. Katı Türü
■ Moleküller arası en zayıf çekim kuvvetidir. A) CsCl İyonik katı
■ Yumuşaktırlar ve kolaylıkla sıvı ve buhar hâline gelirler. B) Kuvars Kovalent katı
Elektriği iletmezler erime, kaynama noktaları düşüktür. C) Amalgam (Ag-Hg) Metalik
D) Cam Kristal katı
4. Metalik Kristaller E) Kuru buz Moleküler katı
+ + + + + + + +
+ + + + + + + ÖRNEK
+ + + + + + + +
3
Kararlı metal iyonları ile metal atomlarının değerlik elektronlarının Aşağıdakilerden hangisi camsı geçiş sıcaklığına sahiptir?
oluşturduğu elektron denizi arasındaki çekim kuvvetinden oluşur.
A) NaCI(k) B) Kuvars C) Kuru buz
D) Kauçuk E) Kalay
131
Maddenin Hâlleri
KAT TÜRLERI VE ÖZELLIKLERI
Kristal Türü Yapısal Tanecikler Tanecikler Arası Kuvvet Genel Özellikler Örnekler
● Serttir.
İyonik Anyon ve katyonlar Elektrostatik çekim ● Erime noktası çok yüksektir. NaCI, LiF, MgCI2, CaO, CaCO3
● Katı hâlde elektriği iletmez.
● Yumuşaktır.
Van der Waals ve
Moleküler Molekül ● Erime noktaları düşüktür. H2O, CO2, I2, S6, C6H12O6
Hidrojen bağları
● Isı ve elektriği iletmez.
● Çok serttir.
Kovalent Atomlar Kovalent bağ ● Erime noktası yüksektir. Elmas, grafit, SiO2 (Kuvars)
● Grafit hariç yalıtkandır.
● Sertlikleri ve erime noktaları

değişkendir.
Metalik Elektron denizi Metalik bağ Fe, Mg, Zn, AI, Mg
● Tel ve levha hâline gelebilir.
● Yüzeyleri parlaktır.
Tablo - 1
Katılar için aşağıda bazı özellikler verilmiştir.

Bu özelliğe sahip olan katı türünü “” işareti ile belirtiniz.
Amorf İyonik Moleküler Kovalent Metalik

Özellik
Katı Kristal Kristal Kristal Kristal
1. Belli bir geometrik şekilleri yoktur.
2. Birim hücrelerden oluşmuştur.
3. Pozitif iyonlar serbest hareketli elektronlar ile çev-

relenmiştir.
4. Moleküller arasında zayıf etkileşim kuvveti bulun-

duğundan erime noktaları düşüktür.
5. Elmas, grafit ve kuvars gibi katılar bu kristal türe

örnek verilebilir.
6. Kristali oluşturan tanecikler zıt yüklü iyonların

elektriksel çekim kuvvetiyle bir araya gelir.
7. Belli bir erime noktaları yoktur. Yumuşamaya baş-

lama sıcaklığı vardır.
8. Atomları birbirine kovalent bağlarla bağlı ağ örgülü

kristal yapıdadır.
132
Kimya
Ders Notları Katılar TEST 2
1. Katılarla ilgili, 4. Aşağıda verilenlerden hangisi bir kristal katı değildir?
I. Maddeyi oluşturan taneciklerin sık istiflenmesiyle oluştur- A) Kuru buz B) Buz C) Elmas
duğu fiziksel hâldir.
D) Cam E) Kuvars
II. Amorf ve kristal olmak üzere iki kısımda incelenir.
III. Tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapabilir.

2. Amorf katılarla ilgili,

5. Aşağıdaki katılardan hangisi amorf katı değildir?
I. Erime noktaları çok yüksektir. A) Cam B) Plastik C) Grafit
II. Sert olmalarının dışında kalan özellikleri sıvılara benzer. D) Tereyağı E) Lastik
III. Eritilmedikçe veya kesilmedikçe belirli bir şekilleri yoktur.

3. Kristal katılarla ilgili, 6. İyonik kristal katılarla ilgili,
I. Serttir ve sıkıştırılamazlar. I. Anyon ve katyonların birbirlerini elektrostatik olarak çek-

meleri sonucu oluşur.
II. Belirli geometrik şekilleri vardır.
II. Elektrik akımını çok iyi iletirler.
III. Erime noktaları sabittir.
III. Kristalin yapısına göre belirli sürede anyon ve katyon bir
birim hücre oluşturarak kristallenirler.
133
Katılar
7. Kovalent katılarla ilgili, 10. Aşağıdaki katı örneklerinden hangisinin kristal türü fark-
I. Atomların kovalent bağlarla bağlanması sonucu oluşur. lıdır?
II. Elmas, grafit ve kuvars örnek olarak gösterilebilir. A) Buz (H2O) B) Kuvars (SiO2)
III. Belirli bir erime noktaları yoktur. C) Kuru buz (CO2) D) Rombik kükürt (S8)
ifadelerinden hangileri doğrudur? E) Şeker (C6H12O6)
11. Bir X katısına ait aşağıdaki bilgiler veriliyor:

• Erime ve kaynama noktası çok yüksektir.
• Elektrik akımını iletmez.
8. Moleküler katılarla ilgili,
• Katıyı oluşturan kimyasal türleri bir arada tutan kuvvet
I. Moleküller arasında zayıf etkileşim kuvvetleri bulunan elektrostatik çekim kuvvetidir.
katılardır.
Buna göre X katısı,
II. Kaynama noktaları diğer katı türlerine göre oldukça düşük-
I. naftalin (C10H8)
tür.
II. sofra tuzu (NaCI)
III. Buzun eridiğinde hacminin küçülmesi düzenli ağ örgülü
III. elmas
yapının kaybolup moleküllerin birbirine yaklaşmasından
kaynaklanır. IV. güherçile (KNO3)
ifadelerinden hangileri doğrudur? örneklerinden hangileri olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV
12. X: Molekülleri arasında yalnız zayıf etkileşim kuvvetleri bulunur.
9. Metalik katılarla ilgili, Y: Atomları birbirine sadece kovalent bağlarla bağlanmıştır.
I. Katıların en düzenli ve kararlı hâlidir. Z: Sert, çok yüksek erime noktasına sahip ve katı hâlde elekt-
II. Elektron hareketliliğinden dolayı parlaktır, ısıyı ve elektriği rik akımını iletmez.
iletir. Yukarıda verilen özelliklere göre X, Y ve Z maddeleri aşa-
III. Metallerin değerlik elektron sayıları arttıkça sertlikleri ve ğıdakilerden hangisi olabilir?
erime noktaları genellikle artar. X Y Z
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) H2O C6H12O6 MgO
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III B) NaCI Elmas KNO3
D) II ve III E) I, II ve III C) CO2 Kuvartz CO2
D) SiO2 Elmas H2O
E) I2 Kuvars NaCI
E C B E E C C C D E D D
134 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Maddenin Hâlleri
3. BÖLÜM: SVLAR
Sıvılarda Viskozite
Sıvıların tanecikleri arasındaki çekim kuvveti katılara göre az, gazlara göre fazladır. Tanecikleri arasındaki boşluklar sayesinde birbiri üze-
rinden kayabilirler ve akışkanlık özelliği kazanır.
● Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence “viskozite” denir. Birimi Pa.s’dir.
● Viskozitenin tersine akıcılık denir.
● Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça viskozite artar.
● Sıcaklık arttıkça viskozite azalır.
–Su– –Zeytinyağı– –Bal–

Sıvı Viskozite (Pa.s)
Benzen 0604.10–3
Su 0,890.10–3
Cıva 1,526.10–3
Zeytinyağı 81
Cam 1040
Moleküller arası çekim Moleküller arası çekim Moleküller arası çekim
kuvveti zayıf kuvveti orta kuvveti yüksek
ÖRNEK
Viskoziteyi Etkileyen Faktörler
1. Sıvının Cinsi 4
● Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça sıvının viskozitesi
artar. Aşağıdaki tabloda üç farklı sıvının oda koşullarında viskozite
● Moleküller arası etkileşimlerin yanında molekül kütlesi de değerleri verilmiştir.
viskoziteyi etkiler.
Sıvı Viskozite (Pa.s)
Su 0,890.10–3
CH2 — OH Benzen 0,604.10–3

l
CH — OH H — OH Zeytinyağı 81
l
CH2 — OH Buna göre,
Su
gliserin I. Akışkanlığı en fazla olan zeytinyağıdır.
(0,934 Pa.s) (0,890.10–3 Pa.s) II. Moleküller arası çekim kuvveti en az olan benzendir.
III. Suyun sıcaklığı artırılırsa viskozitesi büyür.
● Gliserinin hidrojen bağ yeteneği sudan fazladır. Ayrıca gli- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
serinin molekül kütlesi 92 g/mol iken suyunki 18 g/mol’dür.
D) I ve II E) I ve III
135
Maddenin Hâlleri
2. Sıcaklık Etkisi ÖSYM
● Sıcaklık arttıkça moleküller arası çekim kuvveti azalacağı

RU
için viskozite azalır, akıcılık artar. ÇIKMIŞ SO
● Asfalt dökülürken ziftin yayılması, motorda ısınan yağın
daha akıcı olması viskozitenin sıcaklık etkisiyle değişimin- 1
TYT 2022
den yararlanır.
Özdeş kaplarda bulunan eşit hacimli üç farklı sıvı aynı
Viskozite sıcaklıkta ve aynı sabit eğimle başlangıçta boş olan özdeş
toplama kaplarına aynı anda dökülmeye başlanıyor. Belirli
bir süre sonra bu toplama kaplarında biriken sıvı hacimleri
aşağıdaki şekilde gösteriliyor.
Gliserin Etil Alkol Su

Sıcaklık
● Sıvıların viskozitesi sıcaklıkla ters orantılıdır. Buna göre,

I. Etil alkolün viskozitesi suyunkinden büyüktür.
ÖRNEK II. Moleküller arası çekim kuvveti en güçlü olan sudur.

III. Akmaya karşı en fazla direnç gösteren sıvı gliserindir.
5 ifadelerinden hangileri doğrudur?
Özdeş bilye
(Sıvıların buharlaşmadığı varsayılacaktır.)

X(s) Y(s)
ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
Yukarıda aynı ortamda verilen özdeş kaplarda aynı miktarda X
ve Y sıvıları bulunmaktadır. Bu kaplara aynı sıcaklıkta özdeş 2
bilyeler atıldığında bilyenin X sıvısından tabana daha erken
Aşağıda tabloda üç farklı sıvının 25°C’deki viskozite değer-
ulaştığı görülmüştür.
leri verilmiştir.
Buna göre;
Sıvı Viskozite (mPa.s)
I. akıcılık,
Metanol 0,544
II. viskozite, Su 0,890
III. moleküller arası çekim kuvveti Etanol 1,074
niceliklerinden hangileri arasında Y > X ilişkisi vardır? Buna göre,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. Akmaya karşı en fazla direnç gösteren etanoldür.
D) II ve III E) I, II ve III II. Moleküller arası çekim kuvveti en fazla olan metanoldür.
III. Suyun sıcaklığı 15°C’ye düşürülürse viskozite değeri
büyür.

C C
136 2 1
Maddenin Hâlleri
Buharlaşma, Yoğuşma ve Denge Buhar Basıncı

Buharlaşma
● Sıvının yeterli enerji alarak sıvı yüzeyindeki taneciklerin sıvı yüzeyinden ayrılması olayına buharlaşma denir.
● Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır.
● Buharlaşma sıvının yalnız yüzeyinde gerçekleşir.
● Buharlaşma endotermik (ısı alan) bir olaydır.
Buhar fazına
geçen tanecik
sayısı
Buhar
basıncı
Sıcaklık
Taneciklerin kinetik enerjileri
Buharlaşma Hızı
● Birim zamanda buhar fazına geçen tanecik sayısına buharlaşma hızı denir.
● Buharlaşma hızı maddenin cinsi, yüzey alanı, sıcaklık, nem, rüzgâr gibi faktörlere bağlıdır.
Sıvının Türü: Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça buharlaşma hızı azalır.
Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça buharlaşma hızı artar.
Yüzey Alanı: Buharlaşma yüzeyden gerçekleştiği için yüzey alanı arttıkça buharlaşma hızı artar.
Dış Basınç: Dış basınç veya nem artarsa buharlaşma hızı azalır.
Safsızlık: Sıvı içerisinde uçucu olmayan bir madde çözülürse buharlaşma hızı azalır.
137
Maddenin Hâlleri
Denge Buhar Basıncı 0,9 atm

S
m gram
Saf su
1 atm Saf su
Sıvı
etanol S
II
Buharlaşma hızı: II > I
m gram
Saf su Buhar basıncı: I = II
I
Denge 0,9 atm
buhar
S
P=0 basıncı
2m gram
1 atm H2O
S
Etanol Sistem II
dengeye Buharlaşma hızı: II > I
geliyor. m gram
H2O Buhar basıncı: I = II
Kapalı bir kaba konulan sıvı önce buharlaşır. Daha sonra yoğuş-
I
maya başlar. Buharlaşma hızının yoğuşma hızına eşit olduğu ana
denge buhar basıncı denir.
1 atm
S S 2S
Buhar basıncı nelere bağlıdır?
2m gram m gram 2m gram
H2O H2O H2O
● Sıvının türüne
● Sıvının safsızlığına I II III
● Sıvının sıcaklığına Buharlaşma hızı: III > I = II

Buhar basıncı: I = II = III
Sıvının Ta Sa Sı diyebiliriz.
Tür Safsızlık Sıcaklık ÖRNEK
Buhar basıncı nelere bağlı değildir? 6
● Sıvı miktarına S 2S 2S
● Kabın şekline, hacmine Saf su Saf su Saf su

25°C 25°C 50°C
● Yüzey alanına
● Dış basınca I II III
Şekilde aynı ortamda bulunan kaplardaki sıvıların buhar-

Bağlı değildir.
laşma hızı ve buhar basınç arasındaki ilişki hangi seçenek-
te doğru olarak verilmiştir?
Buharlaşma hızı Buharlaşma basıncı
Buharlaşma hızı Buhar basıncı
Sıvının türüne Sıvının türüne
A) III > II > I III > I = II
Sıvının safsızlığına Sıvının safsızlığına B) I = II = III I > II > III
Sıvının sıcaklığına Sıvının sıcaklığına C) III > II > I I = II = III
Yüzey alanına — D) II > I = III III > I = II

E) III > II > I II = III > I
Dış basınca —
138
Maddenin Hâlleri
Kaynama Noktası
78°
Su
h
etanol 78°
● Aynı sıvılar farklı dış basınç altında kaynarken sıcaklıklar

Buharlaşma Kaynama ve buhar basınçları farklıdır.
Bir sıvının buhar basıncının açık hava basıncına eşit olduğu sı-
25° Buhar Basıncı I = II
caklığa kaynama sıcaklığı (kaynama noktası) denir.
25° Buharlaşma hızı II > I
Kaynama yalnız yüzeyde değil sıvının her yerinde gerçekleşir. Su
25°
Kaynarken Buhar Basıncı I > II
Kaynama noktası nelere bağlıdır?
II
● Açık hava basıncına bağlı açık hava basıncı artarsa kay-
25° h
nama noktası artar. Su
● Rakım ile kaynama noktası ters orantılıdır. Rakım arttıkça I

kaynama noktası azalır.
● Tanecikler arası çekim kuvveti artarsa kaynama noktası
● Buhar basınçları dış basınca eşit değildir, eşit olması için
artar.
kaynama olması gerekir.
● Dış basınç arttıkça kaynama noktası artar.
● Safsızlık artarsa kaynama noktası artar.
Buhar basıncı, buharlaşma hızı ve kaynama noktasına etki eden
● Sıvının miktarına faktörleri inceleyelim:
● Hacmine
bağlı değildir. ÖRNEK
● Kabın şekline
7 0,9 atm
● Sıvının yüzey alanına 25°
Saf Su
● Farklı sıvılar farklı dış basınç altında aynı sıcaklıkta kay- 1 atm
nayabilir. 25° 25° c II
h
Saf Su Tuzlu Su
a b I
Yukarıda a, b ve c ile belirtilen kapların buhar basıncını,

kaynama noktası, buharlaşma hızı ve kaynarken buhar
basıncını kıyaslayınız.
139
Maddenin Hâlleri
Atmosferdeki Nem ÖSYM

Havadaki su buharına nem denir.
RU
● İçerisinde su buharı bulunan havaya nemli, bulunmayana ÇIKMIŞ SO
kuru hava denir.
Aşağıdaki tabloda gerçek sıcaklık değerlerinin bağıl neme
● Hava sıcaklığı arttıkça nem miktarı artar.
bağlı olarak hissedilen sıcaklık değerleri verilmiştir.
● Havada bulunan maksimum neme doygunluk noktası denir.
● Bir hava kütlesi bulunduğu sıcaklıkta maksimum nem mik-
Hissedilen Sıcaklık
tarına ulaştığında (doygunluk noktasına) hava daha fazla
nem alamaz ve sıcaklık düşerse yağış başlar. %25 Bağıl %35 Bağıl %45 Bağıl
Nem Nem Nem
Bağıl Nem: Belli bir sıcaklıkta havadaki su buharının basıncının o 40 41 46 51
Gerçek Sıcaklık
sıcaklıktaki suyun denge buhar basıncına oranına denir. Higromet-
Değeri (°C)
37 37 40 44
re ile ölçülür.
● Hava sıcaklığı termometre ile ölçülür. 32 31 32 34
● Meteorolojik amaçlı ölçümlerde termometrenin gösterdiği
25 25 26 26
hava sıcaklığına gerçek sıcaklık denir.
● Hissedilen sıcaklık ise gerçek sıcaklığın rüzgâr hızıyla nem
ve güneşten yararlanarak hesaplanan değeridir. Bu tabloya göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) %45 bağıl nemde, sıcaklık ile hissedilen sıcaklık arasın-
daki fark 40°C, gerçek sıcaklıkta en fazladır.
Hissedilen Sıcaklık
B) Bağıl nem arttıkça hissedilen sıcaklık değeri her zaman
Hissedilen sıcaklıkla gerçek sıcaklık farklıdır. Gerçek sıcaklık ha-
artmayabilir.
vadaki bağıl nem oranı ve rüzgâr hızının etkisiyle vücudumuz tara-
C) %35 bağıl nemde, gerçek sıcaklık ile hissedilen sıcaklık
fından farklı hissedilir.
değeri birbirine eşit olabilir.
Bağıl nem artarsa; D) Hissedilen sıcaklık değeri her zaman gerçek sıcaklık
değerinden büyük ya da eşittir.
Buharlaşma azalır. E) 37°C gerçek sıcaklıkta bağıl nem düştükçe gerçek
Vücuttaki buharlaşma azalır. sıcaklık ile hissedilen sıcaklık arasındaki fark azalır.
CEVAP: D
Terleme ile vücudun soğuması zorlaşır.
140
Kimya
Ders Notları Sıvılar TEST 3
1. Sıvılarla ilgili, 4. Sıvılarda viskozite ile ilgili,
I. Belirli bir şekilleri yoktur, hacimleri vardır. I. Akmaya karşı gösterilen dirençtir.
II. Tanecikleri öteleme ve titreşim hareketi yaparlar. II. Sıcaklık artarsa viskozite artar.
III. Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir. III. Moleküller arası çekim kuvvetiyle ters orantılıdır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
5. Aynı ortamda bulunan su ve gliserinin viskozite değerleri

tabloda verilmiştir.
Su Gliserin
Viskozite (Pa.s) 1,01.10–3 1,49 x 10–2
2. I. Buzdolabından çıkan balın ısıtılınca akışkanlık kazanması Buna göre,

II. Toplu iğnenin suda batmaması I. Suyun akışkanlığı daha fazladır.
III. Kışın yollara buzlanmayı önlemek için tuz dökülmesi II. Viskozitelerinin eşitlenebilmesi için gliserinin soğutulması
Yukarıda verilen olaylardan hangileri viskozite ile ilgilidir? gerekir.
III. Suyun moleküller arası çekim kuvveti gliserinden daha
fazladır.

3. Saf bir sıvının kaynama noktası aşağıdakilerden hangisi- 6. Buhar basıncı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
ne bağlı değildir? lıştır?
A) Sıvının saflığına A) Sıcaklık artarsa buhar basıncı artar.
B) Sıvının türüne B) Buhar basıncı sıvıların türüne göre değişiklik gösterir.
C) Sıvının tanecikler arası çekim kuvvetine C) Dış basınç artarsa buhar basıncı azalır.
D) Sıvının bulunduğu ortamın dış basıncına D) Aynı ortamda kaynayan bütün sıvıların buhar basınçları
E) Sıvının miktarına eşittir.

E) Sıvı içerisinde uçucu olmayan bir madde çözülürse buhar
basıncı azalır.
141
Sıvılar
7. Buhar basıncı (atm) 9. Aşağıdaki tabloda gerçek sıcaklık değerlerinin bağıl neme
X Y Z bağlı olarak hissedilen sıcaklık değerleri verilmiştir.
1
Hissedilen sıcaklık değeri (°C)
%10 bağıl %20 bağıl %30 bağıl

nemde nemde nemde
Sıcaklık (°C)
t1 t2 t3 25 24 25 26
Gerçek sıcaklık
Yukarıda X, Y ve Z sıvılarının buhar basınçlarının sıcaklıkla
30 31 32 35
değişim grafiği verilmiştir.
(°C)
Buna göre, 35 36 36 37
I. Kaynama sıcaklığı en yüksek olan Z sıvısıdır.
40 41 43 48
II. Aynı sıcaklıkta Y, X’ten daha uçucudur.
III. Aynı ortamda kaynarken buhar basınçları birbirine eşittir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) 25°C’de %10 bağıl nemde hissedilen sıcaklık gerçek
sıcaklığın altındadır.
B) Bağıl nem arttıkça hissedilen sıcaklık her zaman artmaya-
bilir.
C) Hissedilen ve gerçek sıcaklık değerleri eşit olabilir.
D) %30 bağıl nemde hissedilen sıcaklık değeri ile gerçek
sıcaklık değeri eşit olabilir.
E) %20 bağıl nemde hissedilen ve gerçek sıcaklık arasında-
ki fark gerçek sıcaklık 40°C’de iken en fazladır.
8.
1
2 X(g)
X(s)
Yukarıdaki hareketli pistonlu kapta X sıvısı buharıyla dengededir. 10. Sıvıların buhar basıncı ve kaynama sıcaklığıyla ilgili,
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? I. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı büyük olan sıvının kaynama
sıcaklığı da büyüktür.
A) Sıcaklık artarsa gaz molekül sayısı artar.
II. Ağzı açık bir kapta sıvının buhar basıncı atmosfer basın-
B) Sıcaklık azalırsa sıvı molekül sayısı artar.
cına eşit olduğunda sıvı kaynamaya başlar.
C) Sıcaklık artarsa kaptaki gaz basıncı değişmez.
III. Sıcaklık arttıkça sıvının buhar basıncı artar.
D) Sıcaklık azalırsa birim hacimdeki buhar molekül sayısı
yargılarından hangileri doğrudur?
azalır.
E) Piston sabit sıcaklıkta 1 konumundan 2 konumuna getiri- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
lirse basınç değişmez. D) II ve III E) I, II ve III
D D D D C E A E A E
142 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Maddenin Hâlleri
Kelvin (K) = Celsiyus (°C) + 273

4. BÖLÜM: GAZLAR
T(K) = t°C + 273
● Gazların sıkıştırılabilirlik, genleşme, yayılma ve düzensizlik
gibi bazı özellikleri vardır. Bu özellikler gazların birçok dav-
ranışının sebebidir. 100°C 373 K
● Maddenin en düzensiz hâlidir.

● Tanecikler arası çekim kuvveti yok denilecek kadar azdır.
● Bulundukları kabın hacmini ve şeklini alırlar. 0°C 273 K
● Tanecikleri arası boşluklar çok fazla olduğundan sıkıştırı-

labilirler. –273°C 0K
● Düşük sıcaklık ve yüksek basınçta sıvılaşabilirler.
● Bütün gazlar birbirleriyle her oranda homojen karışarak çö-
Celsius Ölçeği Kelvin Ölçeği
zeltiyi oluştururlar. (°C) (K)
● Gaz tanecikleri sürekli ve gelişigüzel hareket ederler. Bu
hareketlere “brown hareketleri” denir.
Miktar (Mol Sayısı)
● Maddelerdeki tanecikleri tek tek saymamız imkânsızdır. Bu
Gazlarda Temel Kavramlar nedenle atom veya molekül gibi tanecikleri ifade etmek için
Basınç (P) mol ölçü birimi olarak kullanılır.
● Bulundukları kabın her noktasına homojen olarak dağılan ● 1 mol 6,02 x 1023 tane atom veya moleküle karşılık gelir.
gaz molekülleri kabın çeperine çarparak bir kuvvet uygular, ● 1 mol H2 6,02 x 1023 tane H2 molekülü içerir.
bu kuvvete gaz basıncı denir.
● Aynı sıcaklık ve basınçta gazların eşit hacimlerinde eşit sa-
● Atmosferin yeryüzüne uyguladığı basınca atmosfer basıncı yıda tanecik bulunur.
denir.
● Normal koşullarda (0°C 1 atm)
● Deniz seviyesinde atmosfer basıncı 1 atm’dir.
● 1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar.
1 atm = 76 cmHg = 760 mm Hg = 760 Torr
● Açık hava basıncı “Barometre” ile kapalı kaplardaki gaz ba-
Hâl Değişmeleri
sıncı ise manometre ile ölçülür.
● Bir madde ısıtıldığında, soğutulduğunda veya dış basınç
değiştiğinde hâl değiştirir.
Hacim (V)
● Hâl değişimi kimyasal değil fiziksel bir değişimdir yani mad-
● Bir gazın hacmi kabın hacmine eşittir. denin iç yapısı değişmez.
● Bütün gazlar için standart şartlar (oda koşulları) 25°C 1 atm ● Saf maddelerin belirli bir erime ve kaynama noktaları vardır.
basınç altında 1 mol gaz 24,5 L hacim kaplar.
● Hâl değişimi esnasında sabit basınç altında sıcaklıklar de-
● Normal koşullar (0°C ve 1 atm) 1 mol gaz 22,4 L hacim ğişmez.
kaplar
Erime noktası = Donma noktası

Sıcaklık (T) Kaynama noktası = Yoğunlaşma noktası
● Sıcaklık arttıkça gaz taneciklerinin hızı ve ortalama kinetik
enerjileri artarken soğuk ortamda kinetik enerjileri azalır.
● Sabit basınç altında saf bir sıvının sıcaklığının zamana
● Aynı sıcaklıkta bütün gazların ortalama kinetik enerjisi ay-
bağlı değişimini gösteren grafiklere hâl değişim grafikleri
nıdır.
denir.
Kat› $ S›v› $ Gaz
Is› al›r.( Düzensizlik artar.)

Is› verir. (Düzensizlik azal ›r.)
143
Maddenin Hâlleri
Sıcaklık (°C)
Sıcaklık (°C)
Gaz
Buharlaşma Gaz
Buharlaşma Sıvı
Kaynama
Erime
Katı Yoğuşma
Donma Sıvı+Katı Katı
I. bölge II. bölge III. bölge IV. bölge V. bölge Zaman
I. bölge II. bölge III. bölge IV. bölge V. bölge

Zaman
Saf bir gazın soğuma graği
Saf bir katının ısınma graği Buz
I. bölge II. bölge III. bölge IV. bölge V. bölge I. bölge II. bölge III. bölge IV. bölge V. bölge
Sıcaklık Artar Değişmez Artar Değişmez Artar Sıcaklık Azalır Değişmez Azalır Değişmez Azalır
Kinetik enerji Artar Değişmez Artar Değişmez Artar Kinetik enerji Azalır Değişmez Azalır Değişmez Azalır
Potansiyel Potansiyel
Değişmez Artar Değişmez Artar Değişmez Değişmez Azalır Değişmez Azalır Değişmez
enerji enerji
Homojen Homojen
veya veya
Homojen Heterojen Homojen Heterojen Homojen Homojen Heterojen Homojen Heterojen Homojen
heterojen heterojen
olma olma
NOT
Hâl değişim graklerinde ısıtıcı gücü ve kütle çok önemlidir.
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
t2 t2
t1 t1
t 2t Zaman 2t 4t Zaman
Grafikler yorumlanırsa;
● Erime noktaları aynı olduğundan aynı katı olabilirler.
● Katılar aynı ise özdeş ısıtıcılarda II. grafiğin kütlesi > I. grafik kütlesi
● Katılar aynı ve kütleleri eşit ise I. grafikteki ısıtıcı gücü, II. grafiktekinden fazladır.
● Isıtıcının gücü sabitken kütle artarsa süre artar.
● Kütle sabitken ısıtıcı gücü artarsa süre azalır.
Kütle
Süre a
Is›t›c› gücü
144
Maddenin Hâlleri
DİKKAT
● Saf bir madde katı hâlde ise ısınırken iki kez hâl değiştirir. (erir / kaynar) Gaz hâlinde ise soğurken iki kez (yoğuşur / donar) hâl değiştirir.
● Bu durumda sıcaklık - zaman grağinde sabit kaldığı iki bölge olur.
Zaman Zaman
(Saf katının (Saf bir gazın
ısınma grafiği) soğuma grafiği)
DİKKAT DİKKAT
● Saf bir sıvı olursa ısıtıldığında ya da soğutulduğunda bir kez hâl ● Sıcaklık - zaman grağinde bir sıvıya ait iki tane hâl değiştirme aralığı
değiştirir. (Kaynar / Donar) varsa kesinlikle bir karışımdır.
Sıcaklık (°C)
Zaman
Zaman Zaman
DİKKAT DİKKAT
● Sıcaklık - zaman grağinde ikiden fazla hâl değişim aralığı varsa ● Sıcaklık - zaman aralığında sıcaklık sabit değilse bu bir karışımdır.
kesinlikle bir karışımdır.
Sıcaklık (°C)
100+a
100 100 Kaynamanın
başladığı ilk sıcaklık
Zaman Zaman
Zaman
NOT
Erime ve kaynama noktaları verilen tablo sorularında erime noktasının soluna katı, erime kaynama arasına sıvı, kaynama sonrasına da gaz fazında denilmelidir.
Erime Kaynama
noktası noktası
Katı Sıvı Gaz
Katı+Sıvı Sıvı+Gaz
145
Maddenin Hâlleri
Faz Diyagramı
Maddelerin fiziksel hâllerinin basınç ve sıcaklık ile değişimini gös- ÖRNEK
teren grafiklerdir.
9
Basınç
X
Saf X maddesinin erime noktası 25°C ve kaynama noktası
II. bölge Y 170° olduğuna göre 180°C de verilmiş X gazının soğuma
sıvı
grafiği hangi seçenekte doğru verilmiştir?
I. bölge O
katı
III. bölge IV. bölge A) B)
gaz Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
buhar
180 180
Z
170 170
Sıcaklık (°C)
150
25
I. bölgedeki maddeler katı
0 Zaman (t) 0 Zaman (t)
II. bölgedeki maddeler sıvı
fazındadır.
III. bölgedeki maddeler buhar
C) D)
IV. bölgedeki maddeler gaz
200
180
● O noktasına üçlü nokta denir. 170
150
● Y noktasına kritik nokta denir.
0 Zaman (t) 0 Zaman (t)
● Madde kritik sıcaklığın üzerine çıkarsa gaz olur. Basınçla
sıvılaşmaz.
E)
Sıcaklık (°C)
ÖRNEK
180
150
8 130
0 Zaman (t)
Madde Erime Noktası (°C) Kaynama Noktası (°C)
X – 28 110
Y 10 95
Z 35 130
Yukarıda oda sıcaklığında verilen X, Y ve Z maddelerinin

sıcaklığı 150°C’ye çıkartıldığında hangi madde iki kez hâl
değiştirir?
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z

D) X ve Z E) Y ve Z
146
Kimya
Ders Notları Maddenin Hâlleri TEST 4
1. Gazlarla ilgili, 5. B 423
I. Basıncın etkisiyle sıkıştırılabilirler.
II. Gaz tanecikleri sürekli ve gelişigüzel hareket hâlindedir.
III. Yüksek sıcaklık düşük basınçta sıvılaşabilir.
27 A
Celcius Kelvin
D) II ve III E) I, II ve III (°C) (K)
Yukarıda farklı iki termometrede sıcaklık değerleri verilmiştir.
Buna göre, A ve B değerleri aşağıdakilerden hangisidir?
A B
2. Açık hava basıncı ile ilgili,
A) 200 150
I. Barometre ile ölçülür.
B) 250 100
II. Deniz seviyesinde atmosfer basıncı 760 mmHg veya
1 atmosferdir. C) 300 150
III. Atmosfer basıncını ilk kez Torricelli bulmuştur. D) 300 100
ifadelerinden hangileri doğrudur? E) 250 200
3. Aşağıda verilen hacim birimlerinden hangisi yanlış

dönüştürülmüştür?
A) 0,55 L = 550 mL
B) 3,16 mL = 3,16 cm3
C) 30 mL = 0,03 dm3
6. Saf X sıvısının farklı ortamlardaki sıcaklık - zaman grafikleri
D) 5,18 dm3 = 5180 cm3
aşağıda verilmiştir.
E) 0,3 cm3 = 300 L
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
83
75 68
4. Gazlarda sıcaklık ile ilgili, Zaman Zaman Zaman

I II III
I. Sıcaklığın artması gaz taneciklerinin hızını artırır.
Buna göre,
II. Kelvin ve Celcius ölçekleri arasında
I. Sıvıların kütleleri II > I > III şeklindedir.
Kelvin (K) = Celcius (°C) + 273 ilişkisi vardır.
II. Isıtıcı gücü en fazla olan III. grafiktir.
III. Sabit hacimli bir kabın sıcaklığını 25°C’den 50°C’ye çıkar-
tırsak içerisindeki gaz basıncı iki katına çıkar. III. Bulundukları ortamın basınçları II > I > III şeklindedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
147
Maddenin Hâlleri
7. Saf bir X maddesinin zamanla sıcaklığının değişim grafiği 9. Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
aşağıdaki gibidir.
X Y
Sıcaklık (°C) 70 70
t2
5 Zaman 10 Zaman
t1
Yukarıda X ve Y saf sıvılarına ait sıcaklık - zaman grafikleri
verilmiştir.
10 20 30
Zaman (dk) Buna göre,
I. Aynı basınç altındalarsa aynı maddelerdir.
Buna göre,
II. Farklı basınç altındalarsa farklı maddelerdir.
I. t1 sıcaklığında madde erimeye başlar.
III. Aynı basınç altında Y’nin kütlesi X’in kütlesinin iki katı olabilir.
II. Hâl değişimi 10 dk sürmüştür.
III. Isıtıcı gücü artırılırsa t1 ve t2 değerleri küçülür.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
10.
Madde E.N (°C) K.N (°C)
I. X –10 20
II. Y 20 40
III. Z 45 70
Yukarıda oda sıcaklığında verilen X, Y ve Z maddeleri

80°C’ye kadar ısıtılıyor.
Buna göre, hangi maddeler yalnız bir kez hâl değiştirmiştir?
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z

D) X ve Y E) Y ve Z
8. Sıcaklık (°C) 11. Madde E.N (°C) K.N (°C)

I. X 10 50
t1 II. Y 20 75
IV III. Z –8 35
t2 III
Yukarıda –10°C’da verilen X, Y ve Z maddeleri 80°C’ye kadar
II
I ısıtılıyor.
Zaman (dk)
10 15 20 25 Buna göre,
Yukarıda verilen ısınma grafiğiyle ilgili, I. Oda koşullarında üçü de sıvıdır.
I. Katı bir maddeye ait ısınma grafiğidir. II. Son sıcaklıkta X, Y ve Z arasında homojen bir karışım
II. II ve IV. aralıklarda madde heterojen görünümlüdür. olur.
III. I ve III aralıklarda maddenin kinetik enerjisi artar. III. Oda sıcaklığında buhar basıncı en yüksek olan Z’dir.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
E B E E B C C B E E B
148 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
ÜNİTE - 5
DOĞA VE KİMYA
— SU VE HAYAT
— ÇEVRE KİMYASI
KAZANIMLAR
9.5. DOĞA VE KİMYA 9.5.2. Çevre Kimyası
Anahtar kavramlar: Kimyasal kirletici, kirlilik, küresel ısınma, sera 9.5.2.1. Hava, su ve toprak kirliliğine sebep olan kimyasal kirleti-
etkisi, sert / yumuşak su. cileri açıklar.
a. Hava kirleticiler olarak azot oksitler, karbondioksit ve kükürt ok-

sitler üzerinde durulur.
9.5.1. Su ve Hayat
b. Su ve toprak kirleticiler olarak plastikler, deterjanlar, organik sıvı-
9.5.1.1. Suyun varlıklar için önemini açıklar.
lar, ağır metaller, piller ve endüstriyel atıklar üzerinde durulur.
Su kaynaklarının ve korunmasının önemi açıklanır.
9.5.2.2. Çevreye zarar veren kimyasal kirleticilerin etkilerinin azal-
9.5.1.2. Su tasarrufuna ve su kaynaklarının korunmasına yönelik tılması konusunda çözüm önerilerinde bulunur.
çözüm önerileri geliştirir.
a. Atmosferin, canlılar için taşıdığı hayati önem vurgulanarak tüke-
Suyu tasarruflu kullanmanın her vatandaşın ülkesine ve dünyaya tim maddelerini seçerken ve kullanırken canlılara ve çevreye karşı
karşı sorumluluğu/görevi olduğu vurgulanır. duyarlı olmanın gerekliliği vurgulanır.
9.5.1.3. Suyun sertlik ve yumuşaklık özelliklerini açıklar. b. Öğrencilerin, kimyasal kirleticilerin çevreye zararlarının azaltıl-
ması konusunda yapılan araştırmalar, çalışmalar ve sonuçları hak-
kında bilişim teknolojilerini kullanarak bilgi toplamaları ve sınıfta
paylaşmaları sağlanır. Literatür araştırmalarında elde edilen bilgi
ve bilgi kaynaklarının geçerliliği ve güvenilirliğinin sorgulanmasının
gerekliliği hatırlatılır.
c. Çevre temizliği konusunda farkındalık oluşturmak amacıyla öğ-

rencilerin, grup arkadaşlarıyla birlikte kampanya veya etkinlik öne-
rileri geliştirmeleri sağlanır. Görev dağılımı yapmanın ve herkesin
üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesinin grup çalışmalarının
başarıya ulaşmasındaki önemi hatırlatılır.
Kimya
Ders Notları Doğa ve Kimya
DOĞA VE KİMYA
Su ve Hayat
● Hayatın kaynağı sudur. Bitkiler ve hayvanların yaşamlarını sürdürebilmeleri için suyun varlığına ihtiyaçları vardır.
● Normal bir insan vücudunda yaklaşık 35 litre su bulunur.
● Yaş ilerledikçe vücutta bulunan su miktarı azalmaya başlar.
● İnsanın biyolojik faaliyetlerini yerine getirebilmesi için günlük ortalama 2 litre su tüketmesi gerekir.
● Su vücuttaki tüm sindirim ve emilim işleri için gereklidir.
● İç organlardaki zarların ve eklemlerin kayganlığını sağlayarak hareketi kolaylaştırır.
● Deriyi nemlendirerek kurumasını önler.
● Vücudun enerji ihtiyacını karşılamada rol oynar.
● Böbreklerin düzenli çalışmasını sağlar.
● Bitkilerde fotosentez, besin maddelerinin taşınması, terleme gibi olaylarda etkin rol oynar.
● Hayvanlar için de oldukça önemlidir. Bazı su canlıları besin maddelerini suda çözünmüş besinlerden alır. Suda yaşayan canlılar
oksijeni sudan alır.
Su Kaynakları ve Su Kaynaklarının Korunması

● Dünya’yı diğer gezegenlerden farklı ve yaşanabilir kılan faktörlerden kuşkusuz en önemlisi sudur.
● Dünya’daki su kaynaklarını, yer altı suları, göller, denizler, akarsular, kar ve buzullar oluşturur ve bir döngü hâlindedir.
● Dünya’daki su kaynaklarının %97’si tuzlu sudur. Sadece %3’ü tatlı sudur.
%0,3 %0,2
Yüzey suyu Nehirler %11
Bataklık
su
Ta %3
tlı
%30,1
Yer altı suyu
%68,7
%97 Buz dağları ve %87
Tuzlu su buzullar Göller
(Okyanuslar)
%0,9
Diğer
Dünya’daki su Tatlı su Tatlı yüzey suları
● Günlük hayatta kullandığımız suyun büyük bir kısmı tatlı yüzey sularıdır. Oranlara baktığımızda ne kadar sınırlı olduğunu bilmeli ve
kullanırken çok dikkat etmeliyiz.
151
Doğa ve Kimya
Su Tasarrufu ve Su Kaynaklarının Korunması Suyun Sertlik ve Yumuşaklık Özelliği

Dünya nüfusu, küresel ısınma, aşırı su tüketimi gibi faktörler kulla- Yeryüzü sularının atmosfere, atmosferden de yeryüzüne geri dön-
nılabilir su kaynaklarının her geçen gün azalmasına sebep olmak- mesine su döngüsü denir.
tadır. Su kaynaklarının azalması kuraklık ve tarımsal alanlardaki ● Yağışlarla yeryüzüne dönen su yer altına sızarken toprak
azalma sonucuna bağlı olarak kıtlık ve açlığın baş göstermesi ka- ve kayalardan bazı mineraller alır.
çınılmaz olacaktır.
● Belli bir değerin üzerinde Ca+2 ve Mg+2 iyonu bulunan su-
lara sert su (acı su) denir.
NOT ● Sularda (HCO–3) iyonundan kaynaklanan sertliğe geçici
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 1993’te düzenlenen konferansta her sertlik denir.
yıl 22 Mart gününü “Dünya Su Günü” olarak ilan etti. (Geçici sertlik kaynatılarak giderilir. Miktarca fazla olanda ise
Ca(OH)2 eklenerek giderilir.)
● Ca+2 ve Mg+2 iyonları klorür (Cl– ) ve sülfat (SO4) tuzların-
dan kaynaklanan sertliğe ise kalıcı sertlik denir.
(Kalıcı sertlik Na2CO3 (soda) kullanılarak giderilir.)
Sert Suyun Özellikleri

■ Kireçlenme oluşur.
■ Tesisatta mineral kalıntılarına ulaşılır.
■ Su arıtma cihazlarında tortu olur.
■ Enerji sarfiyatını artırır.
■ Temizlik malzemesi sarfiyatını artırır.
■ Elbiseler donuk ve kirli gözükür.
■ Bardak ve tabakları çizer.
Su Tasarrufu ve Kaynaklarının Korunması İçin Neler

Yapmalıyız?
● Tatlı su kaynaklarının veya yataklarının yanına yerleşim
yerleri yapılmamalıdır.
● Kirli suların yer altı sularına karışması engellenmelidir.
● Atık sular için geri dönüşüm tesisleri kurulmalıdır.
● Sebze ve meyveleri açık bırakılan musluk yerine, su dolu
bir kapta yıkamalıyız.
● Bulaşıkları elde yıkamak yerine bulaşık makinesinde yıka-
malıyız.
● Diş fırçalarken musluğu mutlaka kapalı tutmalıyız.
● Evde bozuk musluk varsa mutlaka tamir ettirmeliyiz.
● Duş alma süremizi daha kısa tutmalıyız.
● Gereksiz yere sifon kullanmamalı ve bunun için tuvaletleri
çöp olarak kullanmamalıyız.
● Çamaşır ve bulaşık makinelerini tam kapasite doldurmadan
çalıştırmamalıyız.
152
Doğa ve Kimya
Çevre Kimyası b) Kükürt Oksitler

Hava Kirleticiler ● Kükürt oksitlerin ana kaynağı volkanik patlamalarken günü-
müzde insan kaynaklı olmaya başladı.
● SO2 Dünya’ya gelen ışınları yansıtarak Dünya’nın soğuma-
sına yardımcı olur.
● Kükürt oksitler havada H2SO4 e dönüşerek asit yağmurla-
rına sebep olurlar.
● 2017 yılının Şubat ayında Dünya Sağlık Örgütünün (WHO)

hava raporuna göre Avrupa’daki en kirli 10 şehirden sekizi
ne yazık ki Türkiye’de bulunuyor.
● Hava kirliliği yalnız duman kokulu büyük şehirlerde değil
tüm canlıları etkileme potansiyeline sahip büyük bir sorun-
dur.
● Hava kirliliğindeki artış; küresel ısınma, ozon tabakasının
incelmesi ve buzulların erimesi gibi küresel sorunlara yol c) Karbondioksit
açmaktadır.
● Atmosferde doğal olarak CO2 gazı bulunur ve birim alanda-
● Hava kirliliği volkanik patlamalar, orman yangınları ve toz ki karbondioksit miktarı %0,05’in altında olduğundan hiçbir
fırtınaları gibi doğal kaynaklı olabildiği gibi ulaşım, endüstri sağlık sorununa yol açmaz. Ancak fosil yakıtlar, fabrika ve
ve kömür sobaları gibi insan kaynaklı da olabilir. araba egzozlarından çıkan gazlar CO2 nin belli bir değerin
● Hava kirleticilerin başında tozlar, azot oksitler, karbondiok- üzerine çıkmasına neden olur ve toksik etki yapar.
sitler ve kükürt oksitler gelir. ● CO2 küresel ısınmaya sebep olan bir gazdır.
a) Azot Oksitler (NOX )

● Fabrika bacaları, taşıt egzozları ve enerji santrallerinde
yüksek sıcaklıklar oluşan azot oksijenle tepkimeye girerek
NO ve NO2 gibi azot oksitleri oluşturur.
● Genel olarak NOX şeklinde gösterilir.
● Havada HNO3 e dönüşerek asit yağmurlarına sebep olur.
153
Doğa ve Kimya
Sera Etkisi Ozon Tabakasının İncelmesi

● Küresel ısınma iklim değişikliğine, birçok türün yok olma- ● Atmosferde bulunan gazlardan biri de ozon (O3) gazıdır.
sına neden olduğu gibi önlem alınmazsa gezegenimizdeki ● Atmosferin alt katmanında bulunan ozon gazı hava kirleti-
yaşamın da sona ermesine neden olabilir. ci olarak davranırken, atmosferin üst katmanında bulunan
● Güneş’ten gelen ışınların büyük bir kısmı yeryüzüne çarpa- ozon (ozonosfer) tabakası Dünya’yı Güneş’ten gelen zarar-
rak geri yansır. Fakat atmosferde miktarı gün geçtikçe art- lı ışınlardan korur.
makta olan sera gazları bu ışınları soğurarak yeryüzünde ■ Klima ve buzdolaplarında kullanılan kloroflorokarbon
kalmasına neden olur. Bu olaya sera etkisi denir. (CFC)
● CO2, H2O, CH4, N2O, O2 ve kloroflorokarbon (CFC) sera ■ Parfüm, deodorant ve saç spreyi gibi ürünlerde kullanı-
etkisine neden olan gazlardır. lan itici gazlar
● Sera gazlarının artışı küresel ısınmaya yol açar. ■ Yangın söndürücülerinde kullanılan kimyasal gazlar
ozon tabakasının incelmesine neden olur.
154
ÜNİTE - 6
KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
VE
KİMYASAL HESAPLAMALAR
1. BÖLÜM: KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
2. BÖLÜM: MOL KAVRAMI
3. BÖLÜM: KİMYASAL TEPKİMELER
4. BÖLÜM: KİMYASAL HESAPLAMALAR

KAZANIMLAR
10.1. KİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL 10.1.4. Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar

HESAPLAMALAR
10.1.4.1. Kütle, mol sayısı, molekül sayısı, atom sayısı ve gazlar
Anahtar kavramlar: Analiz (ayrışma) tepkimesi, asit-baz tepki- için normal şartlarda hacim kavramlarını birbirleriyle ilişkilendirerek
mesi, çözünme-çökelme tepkimesi, kanun, kimyasal tepkime, mol, hesaplamalar yapar.
sentez (oluşum) tepkimesi, sınırlayıcı bileşen, tepkime denklemle-
a. Sınırlayıcı bileşen hesapları üzerinde durulur.
ri, yanma tepkimesi, yüzde verim.
b. Tepkime denklemleri temelinde % verim hesapları yapılır.

10.1.1. Kimyanın Temel Kanunları
10.1.1.1. Kimyanın temel kanunlarını açıklar.
a. Kütlenin korunumu, sabit oranlar ve katlı oranlar kanunları ile

ilgili hesaplamalar yapılır.
b. Demir(II) sülfür bileşiğinin elde edilmesi deneyi yaptırılır.
10.1.2. Mol Kavramı
10.1.2.1. Mol kavramını açıklar.
a. Mol kavramının tarihsel süreç içerisindeki değişimi üzerinde du-

rulur.
b. Bağıl atom kütlesi tanımlanır.
c. İzotop kavramı ve bazı elementlerin mol kütlelerinin tam sayı

çıkmayışının nedeni örneklerle açıklanır.
ç. Mol hesaplamaları yapılır.
10.1.3. Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler
10.1.3.1. Kimyasal tepkimeleri açıklar.
a. Kimyasal tepkime denklemlerinin denkleştirilmesi sağlanır. Re-

doks tepkimelerine girilmez.
b. Yanma, sentez (oluşum), analiz (ayrışma), asit - baz, çözünme -

çökelme tepkimeleri örneklerle açıklanır.
c. Kurşun(II) iyodürün çökmesi deneyi yaptırılır.
ç. Kimyasal tepkimelerin açıklanmasında bilişim teknolojilerinden

(animasyon, simülasyon, video vb.) yararlanılır.
Kimya
Ders Notları Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar
1. BÖLÜM: KIMYANN TEMEL KANUNLAR

Simyadan kimya bilimine geçiş yapılan deneyler sonucunda ulaşılan verim-
lerin yorumlanması ile başlamıştır. Ölçüme dayalı deneysel çalışmalar ve KuKLa S OPasının K ODu
sistematik bilgi birikimleri sonucunda kütlenin korunumu, sabit oranlar ve Kütlenin korunumu Sabit oranlar Katlı oranlar
katlı oranlar kanununun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Lavoisier Proust Dalton
1. Kütlenin Korunumu Kanunu (Antonie Lavoisier)
Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin kütleleri

toplamı tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına
eşittir.
Bu durum “Kimyasal tepkimelerde toplam kütle korunur.” şek-
CH4 2O2 CO2 2H2O
linde ifade edilir.
Metan Karbondioksit Su
G F
girenler: reaktifler Ürünler 16g 2 x 32 = 64g 44g 2 x 18 = 36g
X+Y $ Z+T m1 + m2 = m3 + m4
m1 m2 m3 m4
eitli€i yaz›labilir.
Tam Verimli Tepkime: Tepkimeye giren maddelerden en az

birisinin tükendiği tepkimelerdir.
Artansız Tepkime: Tepkimeye giren maddelerin tamamının tü-
kendiği tepkimelerdir.
Başlangıç kütlesi Tepkime sonu kütle
ÖRNEK ÖRNEK
1 2
Cam bir balona H2 gazı ve 2,8 g N2 gazı koyulup ağzı Cam bir balonda eşit kütlede alınan X2 ve Y2 gazları tam
kapatılıyor. Artansız olarak tepkimeye sokulup 3,4 g NH3(s)
verimle tepkimeye sokulmaktadır. 42 g Y2 artarken 54 g X2Y
elde ediliyor.
bileşiği oluşmuştur.
Buna göre, tepkime öncesinde kapta bulunan H2 gazı
kaç gramdır? Buna göre, X2 ve Y2 gazlarının başlangıç kütleleri top-
lamı nedir?
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5
A) 38 B) 48 C) 54
D) 0,6 E) 0,8
D) 96 E) 102
157
Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar
ÖRNEK ÖRNEK
3 4
3
Al(k) + 3NaOH(suda) → Na3AlO3(k) + H Eşit kütlede magnezyum ve oksijen tepkimeye sokulduğunda,
2 2(g)
x gram 18 gram y gram 33 gram 1
Mg (k) + O $ MgO (k)
2 2 (g)
Yukarıda verilen tepkimede harcanan ve oluşan maddelerin
tepkimesi gerçekleşiyor.
gramları verilmiştir.
Tepkime magnezyumun tükenmesiyle tamamlandığında
Buna göre, x ve y arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru
kapta 12 gram magnezyumoksit ve 2,4 gram oksijen
verilmiştir?
bulunduğuna göre, başlangıçta alınan karışımda kaç
A) x = y + 5 B) x = y – 5 C) x = y + 15 gram oksijen bulunur?
D) x = y – 15 E) x = 2y + 10
ÖRNEK ÖRNEK
5 6
Ağzı kapalı bir kapta ger- Kütle (gram)

çekleşen kimyasal tepki- a Kapalı bir kap içerisine 2,6 gram sodyum (Na) ve 6,4 gram
X(g)
mede maddelerin kütlele- 2,2 kükürt (S) katısı alınıp ısıtılarak kimyasal bir tepkime gerçek-
Y(g) leşmesi sağlanıyor.
rinin zamanla değişimi 1,8
Z(s) Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğ-
şekildeki gibi verilmiştir. 0,8
Q(g) rudur?
Buna göre, Zaman
A) 10 gram bileşik oluşmuştur.
I. Y ve Z gazları reaktiftir.
B) Tepkime sonunda kapta sadece Na ve Na2S bileşiği vardır.
II. a = 5,4 gramdır.
C) S elementinden bir miktar artmıştır.
III. Tepkime tam verimle gerçekleşir.
D) Na elementi tamamen tepkimeye girmiştir.
E) Tepkime öncesinde kaptaki maddelerin toplam kütlesi, tep-
kime sonunda kaptaki maddelerin toplam kütlesine eşittir.
ÖRNEK ÖRNEK
7 8 3
KCI (k) + O $ KCIO 3 (k)
2 2
tepkimesinde maddelerin kütlelerindeki değişim grafikte verilmiştir.
Ağzı açık kapta bulunan 10 gramlık kireç taşı (CaCO3) ısıtıl-
Kütle (gram)
dığında,
m KCIO3
CaCO 3 (k) $ CaO (k) + CO 2 (g)
10
tepkimesine göre ayrışmaktadır.
4,8
Kaptaki katı kütlesinde 4,4 gramlık bir azalma olduğuna KCI
2,6
göre, elde edilen sönmemiş kireç (CaO) kaç gramdır? O2
Zaman
Buna göre, tepkimede oluşan KCIO3 kütlesi kaç gramdır?
158
2. Sabit Oranlar Kanunu (Proust)

● Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit ve değişmeyen bir oran vardır. Sabit oran bileşiğin kütlesi değişse de de-
ğişmez. Tüm örnekleri için aynıdır.
● Sabit oran “Bir bileşiğin kütlece yüzde bileşimi sabittir.” şeklinde de ifade edilebilir.
● Sabit oranlar yasası Joseph Proust tarafından keşfedilmiştir.
NOT
Sabit oranlar yasası sadece bileşikler için geçerli olup karışımlar veya moleküler elementler için uygulanmaz.
Kullanılan Kullanılan Kütlece

Oluşan CaO
Ca O Birleşme Oranı Tablodan da anlaşılacak gibi Ca ve O elementleri aynı bile-
şiği oluşturduğu sürece tüm örneklerinde kütlece sabit oran

5g 2g 7g Ca 5
= m ca 5
O 2 = gelmiştir.
mo 2
10g 4g 14g Ca 10 5
= =
O 4 2
Kütlece yüzde
15g 6g 21g Ca 15 5 Sabit Oranlar
= = Elementlerin kütlece oranı sabittir.
O 6 2 Yasasında
Ca 40 5 Elementlerin sayıca oranı
40g 16g 56g = =
O 16 2
ÖRNEK ÖRNEK
9 10
Bileşik kütlesi
m ca 5
CaO bileşiğinin kütlece birleşme oranı = dir.
mO 2
A
Buna göre, 15g Ca ile en çok kaç g oksijen tepkimeye
girer? 12
X kütlesi
4 8
X ve Y elementlerinden oluşan bileşiğin kütlesinin X’in küt-

lesi ile değişimi grafikteki gibidir.
Buna göre, bileşiğin kütlece birleşme oranı nedir?
NOT
n: mol sayısı m H2O bileşiğini inceleyelim. (H: 1, O: 16 g/mol)
n=
m: kütle (g) mA
mA 2.H m H 1 gram H ile 8 gram O
mA: Atom kütlesi nX X mX =
m = = 1.O m O
n= nY mA mY tepkimeye girerek
mA Y
2.1 m H m H 1 9g H2O bileşiğini oluşturur.
mA Molce Atom Kütlece = & = 'dir.
nX X mX 1.16 m O m O 8
= = birleşme kütlesince birleşme
nY mA mY
Y oranı birleşme oranı
oranı
159
ÖRNEK ÖRNEK
11 12
7 mX 1
FeO bileşiğinin kütlece sabit oranı ’dir. X2 Y bileşiğinde kütlece birleşme oranı = ’dir.
2 mY 8
28g Fe ile 12g O tepkimeye girdiğinde en fazla kaç gram Buna göre, 24 g Y ile en çok kaç gram X tepkimeye girer?
FeO bileşiği oluşur?
ÖRNEK ÖRNEK
13 14
mx 2
AB2 bileşiğinin kütlece %20’si A’dır. XY2 bileşiğinde kütlece sabit oran = ’tir. 12 g X ile 30
my 5
24 g A kullanılarak en fazla kaç g AB2 oluşur? g Y tepkimeye girerek 35 g XY2 bileşiği oluşuyor.
Buna göre, tepkime sonunda artan X’in artan Y’nin küt-
lesine oranı nedir?
ÖRNEK ÖRNEK
15 16
X kütlesi (gram) X ve Y elementlerinin aynı bileşiği oluşturmak üzere tam

verimle gerçekleştirdiği iki tepkimenin deney sonuçları aşa-
9 ğıda verilmiştir.
3
X kütlesi Y kütlesi Bileşik
Deney
Y kütlesi (gram)
(g) (g) kütlesi (g)
2 6
I 12 24 28
Verilen grafikte X ve Y elementlerinin kütleleri gösterilmek- II 20 36 42
tedir.
Buna göre, 3 gram bileşik içerisinde kaç gram Y vardır? Buna göre verilen bu bileşiğin, kütlece birleşme oranı
nedir?
160
ÖRNEK ÖRNEK
17 18
X 2
XY2 bileşiğinin atom kütleleri oranı = ’dir. XY2 bileşiğinin kütlece %40’ı X olduğuna göre, X3Y2
Y 7
Buna göre, 64 g bileşik oluşturmak için en az kaç g X bileşiğinde X’in Y’ye kütlece bileşme oranı nedir?
gerekir?
ÖRNEK ÖRNEK
19 20
X 5 8
X3Y bileşiğinde kütlece birleşme oranı = ’tür. X2Y5 bileşiğinde kütlece birleşme oranı ’dir.
Y 3 15
Eşit kütlelerde X ve Y’nin tam verimle tepkimesinden 4
XYn bileşiğindeki kütlece birleşme oranı olduğuna
40 g X3Y oluştuğuna göre, hangi elementten kaç gram 9
artar?
göre n nedir?
ÖRNEK ÖRNEK
21 22
Kütle
Verilen grafik XY3 bileşiğine aittir.
Buna göre, X ve Y elementlerinin atom kütleleri oranı 18
nedir?
Y
2
Bileşik kütlesi
X
Zaman
44 t
Eşit kütlede X ve Y elementleri alınarak XaYb bileşiğini

22 oluştururken tepkime sırasında X ve Y elementlerinin kütle
değişim - zaman grafiği verilmiştir.
X kütlesi
7 14 Buna göre, XaYb kaçtır? (X: 27, Y: 16)
161
3. Katlı Oranlar Kanunu (John Dalton)

● Dalton kütlenin korunumu ve sabit oranlar kanunu ile ilgili bilgileri kullanarak Katlı Oranlar Kanununu ortaya koymuştur.
● Aynı elementler birden fazla bileşik oluşturmak üzere birleşirse, elementlerden birinin sabit miktarıyla diğer elementin değişen mik-
tarları arasında basit ve sabit bir oran vardır. Bu orana katlı oranlar kanunu denir.
x2 b_ Oksijenler x3 b_b Demirler

FeO Fe 2 O 2 bbb FeO Fe 3 O 3 bb
`b aras›ndaki katl› `b aras›ndaki katl›
bb
Fe 2 O 3 bb
x1 x1
Fe 2 O 3 2 Fe 2 O 3 Fe 2 O 3 3
a oran 'tür. a oran 'tür.
3 2
JK Fe ve O ile elde NO
KK O
JK
KK Demiri sabit NO
O KJKOksijeni sabit tutmakONO
KK edilen iki farkl› OOO KKtutmak için 1. bilei€iOOO KK O
KK OO K O KK için 1. bilei€i 3 ile OOO
K 2 ile geniletelim. O K geniletelim . O
Lbilei€i inceleyelim. P L P L P
Katlı oranlar yasasından bahsedebilmek için aşağıdaki şartların sağlanması gerekir.
1. Bileşikler en az ve en fazla iki farklı tür elementten oluşmalıdır.
Bileikleri aras›nda katl› oran Bileik olmay›p sadece

3 yoktur. Çünkü üç tür (K, CI, O) 3 tek tür element içerdi€i için
KCIO O2
KCIO 3 O3
elementten olumutur. katl› oranlara bak›lmaz.
2. İki bileşikte aynı tür elementler içermek zorundadır.
Aras›nda katl› orana Bileik çiftleri ayn›

2 bak›lmaz. Çünkü elementler 3 olmad›€›ndan katl› orana
FeO CH 4
FeS CO 2
farkl›d›r. bak›lmaz.
3. Basit formülü aynı olan bileşik çiftlerinde katlı oran aranmaz.
1 _b
C 6 H 12 " CH 2 bbb ‹ki bilei€in de en basit
3
6 b
`b formülü ayn› oldu€undan
C4 H8 1 b
" CH 2 bbb katl› oran aranmaz.
4
a
Aşağıdaki bileşik çiftlerinde aynı miktar element ile birleşen oksijenler arasındaki oranı belirleyiniz. (1. bileşik / 2. bileşik)
1. bileşik 2. bileşik Katlı oran 1. bileşik 2. bileşik Katlı oran
1 1
CO CO2 SnO SnO2
2 2
1 4
N2O NO2 CrO2 Cr2O7
4 7
2 5
FeO Fe2O3 Mn2O5 MnO3
3 6
162
ÖRNEK ÖRNEK
23 24
I. PbO2 X ve Y elementleri arasında oluşan iki bileşiğin kütleleri

II. Pb2O3 tabloda verilmiştir.
Yukarıda verilen bileşiklerde aynı miktar kurşun (Pb)
Bileşik X kütlesi (g) Y kütlesi (g)
ile birleşen oksijen (O)’ler arasındaki katlı oran kaçtır?
I 4 12
II 3 12
Buna göre, aynı miktar X ile birleşen I. bileşikteki Y’nin

II. bileşikteki Y’ye oranı kaçtır?
ÖRNEK ÖRNEK
25 26
mx 2
N ve O atomlarından oluşan iki farklı bileşiğin I.si 7 g N ve XY3 bileşiğinin kütlece birleşme oranı = ise X2Y5
my 3
4 g O içerirken, II. bileşik 7 g N ve 12 g O içermektedir. bileşiğinin kütlece birleşme oranı kaçtır?
I. bileşiğin formülü N2O olduğuna göre, II. bileşiğin
formülü nedir?
ÖRNEK ÖRNEK
27 28
X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşiğin kütlece birleşme X ve Y elementlerinden 2 farklı bileşik oluşmaktadır. Bu
oranı grafikte verilmiştir. bileşiklerden I. si X2Ya, II.si XY3tür.
X’in kütlesi Eşit kütlelerde, X ile birleşen birinci bileşikteki Y’nin kütlesi-
1
36 I nin ikinci bileşikteki Y’nin kütlesine oranı ’dır.
6
Buna göre, a kaçtır?
II
18
Y’nin kütlesi
3 4
II. bileşiğin formülü X3Y8 ise I. bileşiğin formülü nedir?
163
2. BÖLÜM: MOL KAVRAM ÖRNEK

Bütün maddeler atomlardan oluşmuştur. Atomlar çok küçük tane-
cikler olduğu için herhangi bir atomun kütlesi bilinen kütle ölçüm
29
cihazlarıyla ölçülemez.
Bu nedenle kimyacılar tek tek parçacıklarla uğraşmak yerine belli 0,2 mol Fe elementi kaç tane Fe atomu içerir?
sayıdaki taneciği birim kabul ederek çalışmalarına devam etmiştir.
ÖRNEK
Mol - Tanecik Ilişkisi
Kütle spektroskopi cihazıyla 12
C izotopunda 1 tane taneciğin küt- 30
lesi 1,9926·10–23 g bulunmuştur.
3,01·1023 tane altın atomu içeren yüzükte kaç mol altın
vardır?
12 12 23
12 g(1 mol) C’deki atom sayısı = 6,022·10
1, 9926·10 –23
tanedir. ● 1 mol C4H10 = 4 mol C atomu + 10 mol H atomu = 14 mol atom
içerir.
Tane ● 0,2 mol C4H10 = 0,8 mol C atomu + 2 mol H atomu = 2,8 mol
Kütle atom içerir.
mol
● 0,5 mol C4H10 = 2·NA tane C atomu + 5·NA tane H atomu =
7·NA tane atom içerir.
Hacim
Molekülle ilgili (AXBY)
1 deste = 10 tane
1 düzine = 12 tane 1 atomlarla ilgili
1 mol = 6,02·1023 tane Avogadro sayısı
(N/NO/NA) 0,5 mol (C6H12O6)
6·0,5 = 3 mol O atomu / 3·NA tane oksijen atomu

1 mol O atomu = 6,02·1023 tane oksijen atomu = 16 g oksijen atomu
12·0,5 = 6 mol H atomu / 6·NA tane hidrojen atomu
23
1 mol O2 molekülü = 6,02·10 tane oksijen molekülü = 2·16 = 32 g 6·0,5 = 3 mol C atomu / 3·NA tane karbon atomu
+
1 mol O2 molekülü = 2 mol oksijen atomu =
(2·6,02·1023) = 12,04·1023 tane oksijen atomu 24·0,5 = 12 mol atom içerir. / 12·NA tane atom içerir.
Örn: 0,9 mol oksijen atomu içeren N2O3 bileşiğini inceleyelim.
X mol (N2O3)
1 atom – gram Fe = 1 mol Fe
1 iyon – gram Cl– = 1 mol Cl– 3·X = 0,9 mol oksijen atomu } X = 0,3 mol
1 molekül – gram O2 = 1 mol O2 2·0,3 = 0,6 mol azot atomu / 0,6·NA tane azot atomu
+
1 formül – gram NaCl = 1 mol NaCl
5·0,3 = 15 mol atom içerir. / 1,5·NA tane atom içerir.
1 mol atom ≠ 1 atom Örn: 6,02·1023 tane oksijen atomu içeren CO2 bileşiğini incele-
1 mol = NA tane yelim.
Tanecik sayısı X (CO2)

n=
NA
2·X·NA = N A = } X = 0,5 mol
1·0,5 = 0,5 mol C atomu içerir. / 0,5·NA tane C atom
164
Mol - Tane Ilişkisi 6. 2,408·1023 tane atom içeren CO gazı kaç moldür?
(Cevap: 0,2 mol)
1. 12,04·1023 tane Fe atomu kaç moldür?
(Cevap: 2 mol)
7. 0,4 mol Al2(SO4)3 bileşiğinde kaç tane atom vardır?

2. 1,806·1023 tane CO2 molekülü kaç moldür?
(NA : Avogadro sayısı)
(Cevap: 0,3 mol)
(Cevap: 6,8.NA tane atom)
3. 0,5 mol N2 molekülü kaç tanedir? 8. 8 tane atom içeren C2H2 bileşiği kaç moldür?
(Cevap: 3,01.1023 tane) (NA : Avogadro sayısı)

2
(Cevap: mol)
NA
9. Bir kuru yemişçide 3·108 tane leblebi 8 liraya satılmaktadır.

4. N2O için;
480 lirası olan biri bu kuru yemişçiden kaç mol leblebi
a) 1,806·1023 tane N 2O molekülü kaç moldür?
alabilir? (NA: 6·1023)
(Cevap: a- 0,3 mol)
(Cevap: 3.10–14 mol)
b) 0,4 mol N2O da kaç tane N2O molekülü vardır?
Cevap: 2,408 x 1023 tane
10. 2,408·1023 tane C atomu içeren bir elmas parçası kaç

5. 0,5 mol C6H12O6 molekülü;
karattır?
a) Kaç mol C atomu içerir? (3 mol)
(1 karat = 0,2 gram, C: 12 g/mol)
b) Kaç tane C atomu içerir? (18,06x1023 tane)
(Cevap: 24 karat)
c) Kaç mol H atomu içerir? (6 mol Hidrojen)
d) Kaç tane H atomu içerir? (36,12x1023 tane H)
165
Bağıl Atom Kütlesi Mol - Kütle Ilişkisi

Bir mol atomun (6,02·1023 tane atom) gram cinsinden kütlesine o Molekül Kütlesi
atomun atom kütlesi denir. Birimi: g/mol Formülü bilinen maddenin mol kütlesini, içerdiği elementleri ve sa-
Farklı atomların kütleleri farklı olacağından atomların kütleleri kar- yılarını göz önüne alarak hesaplayabiliriz.
şılaştırma yoluna gidilerek bulunmuştur. Bileşik:
Günümüzde bütün atomların kütleleri standart kabul edilen kar-
H2O
bon-12 (12C) izotopunun kütlesine göre belirlenir.
(H: 1 g/mol, O: 16 g/mol)
Bir atomun kütlesinin karbon kütlesine kıyaslanması ile bulunan 1·16 = 16 g
sayıya bağıl atom kütlesi (ağırlığı) denir. 2 · 1 = +2 g
4 1 mol H2O 18 g
18 g/mol
1
● 1 tane 12C atomunun kütlesinin ’sine 1 atomik kütle bi- CO2
12
rimi (akb) denir. (C: 12 g/mol, O: 16 g/mol)
2·16 = 32 g
1·12 = +12 g
4 1 mol CO2 44 g
1 1
1 akb = gram 1 akb = gram 44 g/mol
6, 02·10 23 NA
CH4
1 tane H atomu = 1 akb (H: 1 g/mol, C: 12 g/mol)
4·1 = 4g
1 mol = NA tane H atomu = NA·akb = 1 g 1·12 = +12 g
4 1 mol CH4 16 g
1 tane C atomu = 12 akb 16 g/mol
1 mol = NA tane C atomu = NA·12 akb = 12 g
Ca(OH)2
1 tane H2O atomu = 18 akb (H: 1 g/mol, O: 16 g/mol,
1 mol = NA tane H2O atomu = NA·18 akb = 18 g 2·1 = 2 g Ca: 40 g/mol)
2·16 = 32 g
4 1 mol Ca(OH)2 74 g
1·40 = 40 g
+
● Bir elementin 1 tane atomunun gram cinsinden kütlesine 74 g/mol
gerçek atom kütlesi,
● Bir bileşiğin 1 tane molekülünün gram cinsinden kütlesine
gerçek molekül kütlesi denir. 3 mol C
atomu içerir.
1 akb aynı zamanda 1 Da (Dalton’a) eşittir. 1 molekül 4 mol H
gramdır. atomu içerir.
1 akb = 1 Da
4·1 = 4 g 7 mol atom
H atomu içerir.
1 mol
NOT C3H4
3·12 = 36 g NA tane
Bazı elementlerin atom kütlelerinin küsüratlı olduğunu görmüşler. C atomu molekül içerir.
Bu farkın izotoplardan kaynaklandığını fark etmişler.
M1· %1 + M2· %2 + ... 3·NA tane
Ortalama atom kütlesi : 40 gramdır.
100 C atomu
4·NA tane
M1: 1. izotopun kütlesi H atomu
%1: 1. izotopun yüzdesi
Verilen kütle m
Mol sayısı = ¡n=
Mol kütlesi MA
166
Mol - Kütle Ilişkisi

ÖRNEK
1. 16 g SO3 kaç moldür? (S: 32, O: 16 g/mol)
31 (Cevap: 0,2 mol)
22 g CO2 kaç moldür? (C: 12, O: 16 g/mol)
2. 0,2 mol CO2 kaç gramdır? (C: 12, O: 16 g/mol)

ÖRNEK (Cevap: 8,8 gram)
32
0,2 mol NH3 kaç g’dır? (H: 1 g/mol, N: 14)
3. 15 g NO gazı kaç moldür? (N: 14, O: 16 g/mol)

(Cevap: 0,5 mol)
ÖRNEK
33
0,2 g H atomu içeren C2H2 molekülü kaç gramdır?
(H: 1 g/mol, C: 12) 4. 0,3 mol C2H6 gazı kaç gramdır?
(H: 1 g/mol, C: 12)

(Cevap: 9 gram)
ÖRNEK
34 5. 12,8 g SO2 gazında (S: 32, O: 16 g/mol)
3,6 g H2O molekülünde kaç gram oksijen atomu vardır? a) Kaç mol oksijen atomu bulunur? (0,4 mol)
(H: 1, O: 16 g/mol) b) Kaç tane oksijen atomu bulunur? (0,4.NA tane)
c) Kaç mol atom bulunur? (0,6 mol)
167
6. 0,8 mol atom içeren CO gazı kaç gramdır? 10. 0,5 mol CO3–2 iyonunda toplam kaç tane elektron vardır?
(C: 12, 0: 16 g/mol) (126C, 168O)

(Cevap: 11,2 gram) (Cevap: 16.NA tane e – vardır.)
Hacim Verilirse
7. 2,408·1023 tane atom içeren O2 gazı kaç gramdır?
Normal koşullar (0°C 1 atm) † 1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar.
(O: 16 g/mol)
Oda koşulları (25°C 1 atm) † 1 mol gaz 24,5 L hacim kaplar.
(Cevap: 6,4 gram)
UYARI
Verilen şartları uygulamamız için maddemizin mutlaka gaz fazında

olması gerekir. Yoksa geçersizdir.
8. 0,2 mol X2O3 32 gramdır.
Buna göre, X’in mol kütlesi kaçtır? Tanecik sayısı Verilen kütle
n= n=
Avogadro sayısı Mol kütlesi
(O: 16 g/mol)
⇓ ⇓
(Cevap: 56 g/mol)
T.S m
n= n=
NA MA
Normal Koşullar Oda Koşulları
Verilen hacim Verilen hacim

n= n=
22,4 24,5
⇓ ⇓
V V
n= n=
22, 4 24, 5
MOL  Mol kütlesi = gram

9. 0,1 mol X2Y5 10,8 gramdır. Avogadro sayısı = tanecik sayısı
0,2 mol XY 6 gramsa 1 mol XY2 kaç gramdır?

22,4 = N.K. hacmi
(Cevap: 46 gram)
168
1. Normal koşullarda 5,6 litre hacim kaplayan CO2 gazı kaç 4. 2 molekül CO2 gazı ile ilgili,
moldür?
I. 88 gramdır.
(Cevap: 0,25 mol)
II. Normal koşullarda 11,2 L hacim kaplar.
III. 6 mol atom içerir.

(Cevap: I, II ve III)
2. 0,1 mol H2 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar? 5. 28 akb Fe atomu kaç moldür? (Fe: 56 g/mol)
1
(Cevap: 2,24 L) (Cevap: 0,5 . mol)
NA
3. 15,2 g N2O3 gazı, 6. I. 1 akb
I. 0,2 moldür. II. 1 mol azot atomu
II. Normal koşullarda 44,8 L hacim kaplar. III. 1 mol azot molekülü
III. 5 mol atom içerir. IV. 1 mol azot gazı
yargılarından hangileri doğrudur? V. 28 g azot
(N: 14, O: 16 g/mol) VI. 1 tane azot molekülü
(Cevap: Yalnız I) Yukarıdaki maddelerin kütlelerine göre sıralanışı nasıldır?
(N: 14)
(Cevap: III = IV = V > II > VI > I)
169
Kimya
Ders Notları Mol Kavramı TEST 1
1. 2 mol Fe2O3 bileşiği kaç tanedir? 6. 1 gram CO2 kaç tane molekül içerir?
(NA: 6,02  1023) (C: 12, O: 16, NA: Avogadro sayısı)

23 23
A) 3,01  10 B) 6,02  10 NA NA
A) NA B) C)
C) 1,204  10 24
D) 2,408  10 24 22 44
E) 1,806  1024 NA NA
D) E)
88 100
2. 1,806  1023 tane N2O3 molekülü kaç moldür? 7. 1 g C3H4 kaç tane H atomu içerir?
23
(NA: 6,02  10 ) (C: 12, H: 1 g/mol, NA: Avogadro Sayısı)
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 NA NA NA

A) B) C)
10 20 30
D) 0,4 E) 0,5
NA NA
D) E)
40 50
3. 0,2 mol CaBr2 bileşiğinde kaç tane Brom atomu vardır? 8. 1 g C3H4 kaç tane atom içerir?
(NA: 6,02 x 1023) (C: 12, H: 1 g/mol, NA: Avogadro Sayısı)
A) 1,20  1023 B) 1,806  1023 3·N A 4·N A 5·N A

A) B) C)
23 23 10 15 21
C) 12,04  10 D) 2,408  10
E) 6,02  1023 6·N A 7·N A
D) E)
35 40
4. 0,5 mol atom içeren CH4 molekülü kaç tanedir? 9. 3 tane C3H4 molekülünde kaç mol C atomu vardır?
(Avogadro sayısı: NA) (NA: Avogadro Sayısı)
NA NA NA 2N A 1 3 6 9
A) NA B) C) D) E)
A) B) C) D) E) 5NA NA NA NA NA
5 10 20 5
5. Avogadro sayısı kadar atom içeren SO3 gazı kaç tanedir? 10. 0,25 mol NH3 molekülünde kaç tane hidrojen atomu vardır?
(Avogadro sayısı: NA) (NA = Avogadro sayısı)
A) 0,25 NA B) 0,5 NA C) 0,75 NA A) 0,25 NA B) 0,50 NA C) 0,75 NA
D) NA E) 4 NA D) NA E) 1,25 NA
170
Mol Kavramı
11. NA tane atom içeren N2O3 kaç moldür? 17. Avogadro sayısı NA ile gösterilmektedir.
(NA: Avogadro Sayısı) 2 NA tane oksijen atomu içeren madde aşağıdakilerden
hangisidir? (O: 16 g/mol)
1 1
A) 5 B) 3 C) 1 D) E)
5 3 A) 1 tane O2 B) 1 tane O3 C) 1 mol H2O
D) 1 mol CO2 E) 16 akb O2
12. 1 tane Fe atomu kaç akb’dir?

(Fe: 56, NA: Avogadro Sayısı)
A) 1 B) 28 C) 56 D) NA E) 56 NA
18. 18 g C atomu içeren C6H10 molekülü kaç tane hidrojen

atomu içerir? (H: 1, C: 12 ve NA: Avogadro Sayısı)
13. 1 mol Fe atomu kaç akb’dir?
A) 2,5 NA B) 4 NA C) 5 NA
(Fe: 56, NA: Avogadro Sayısı)
D) 10 NA E) NA
A) 1 B) 28 C) 56 D) NA E) 56 NA
14. Altının atom kütlesi m’dir.

Buna göre, bir altın atomu kaç gramdır?
(NA: Avogadro Sayısı) 19. 3,01  1023 tane CO2 molekülü için,
m I. 0,5 mol’dür.
A) m B) NA·m C)
NA
NA II. 1,5 mol atom içerir.
D) E) NA
m III. Avogadro sayısı kadar oksijen atomu içerir.
(C: 12, O: 16 g/mol ve NA: 6,02 x 1023)
15. Çinkonun atom kütlesi 65 ve avogadro sayısı NA olduğu-
NA
na göre aşağıdakilerden hangisidir?
65
A) 1 tane Zn atomunun kütlesi
B) 1 gram çinko atomunun sayısı
C) 1 mol çinko atomunun sayısı
D) NA tane çinkonun kütlesi
E) 1 mol çinkonun kütlesi
20. 0,2 mol SO2 nin içerdiği atom sayısı kadar atom içeren
NO gazı için,
I. Normal koşullarda 6,72 L hacim kaplar.
II. 0,6 mol oksijen atomu içerir.
16. 1 tane X atomu 5  10–23 gramdır. III. 0,6 tane atom içerir.
Buna göre, X atomunun mol kütlesi kaç gram / mol’dür? yargılarından hangileri doğrudur?
23
(NA: 6·10 ) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 10 B) 20 C) 30 D) 50 E) 60 D) II ve III E) I, II ve III
C C D B A C A E E C D C E C B C D A E A
171 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
Ders Notları Mol Kavramı TEST 2
1. Atom sayıları eşit olan XY2 ve X2Y4 gazları için; 4.

I. kütleleri, 3 mol
He
II. molekül sayıları, 0,5 mol
III. aynı koşullardaki hacmi O2 II
niceliklerinden hangileri aynıdır? I

Aşağıdaki işlemlerden hangisi uygulandığında şekilde

görülen terazi dengeye ulaşır? (He: 4g/mol, O: 16 g/mol)
A) I. kaba 0,6 mol O2 eklenince
B) I. kaptan 0,25 mol O2 çekince
C) II. kaptan 0,5 mol He çekince
D) II. kaba 1 mol daha He eklenince
E) II. kaba 0,25 mol O2 eklenince
2. Avogadro sayısı kadar atom içeren SO3 gazı için,

I. 0,5 moldür.
II. N.K’da 5,6 L hacim kaplar.
III. 8 g S(kükürt) atomu içerir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (S: 32 g/mol)
5. 6,4 g SO2 gazı için,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. 0,1 moldür.
D) II ve III E) I, II ve III II. N.K’da 2,24 L hacim kaplar.
III. 6,02·1023 tane molekül içerir.
(O: 16, S: 32 g/mol ve NA: 6,02 x 1023)
3. I. Bir azot atomu

II. Bir gram azot atomu
6. I. 6 mol atom içeren NO2 gazı
II. 88 gram CO2 gazı
III. Bir azot molekülü
III. 6 mol C atomu içeren C3H6 gazı
Yukarıda verilen azot kütlelerinin sıralanışı hangi seçe-
nekte doğru olarak verilmiştir? Yukarıda verilen bileşiklerin mol sayıları arasındaki ilişki
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
(N: 14)
(C: 12, O: 16 g/mol)
A) I > II > III B) II > III > I
C) III > II > I D) II > I > III A) I = II = III B) I > II > III C) I > II = III
E) I > III > II D) II > III > I E) I = III > II
172
Mol Kavramı
7. I. 2 tane K2SO4 11. Oksijen atom sayıları birbirine eşit olan NO, NO2 ve N2O3
II. 2 mol K2SO4 gazları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
(N: 14, O: 16 g/mol)
III. 2N tane K2SO4
A) N.K’daki hacmi en büyük olan N2O3 tür.
Yukarıda verilen K2SO4 bileşiğinin kütle kıyaslanışı hangi
seçenekte doğru olarak verilmiştir? B) İçerdikleri azot yüzdesi en çok olan N2O3 tür.
(O: 16, S: 32, K: 39 g/mol) C) Mol sayıları arasındaki ilişki;

NO > NO2 > N2O3 tür.
A) I > II > III B) II > I > III C) III > II > I
D) Kütlesi en büyük olan N2O3 tür.
D) II = III > I E) I = II = III
E) Molekül sayısı en fazla olan NO2 dir.
8. Molekül ile ilgili,

I. 1 mol molekül 22,4 L’dir.
II. Avogadro sayısı kadar molekül 1 mol’dür.
III. Farklı tür atomlardan oluşur.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? 12. N.K’da 5,6 litresi 7 gram olan X2 gazı ile ilgili,
I. X’in atom kütlesi 14 g/mol’dür.
II. X2 nin molekül kütlesi 28 g/mol’dür.
III. 0,5 mol X atomu içerir.
9. Çaydanlıklarda oluşan kireçlenmeyi önlemek için borik asit

(H3BO3) kullanılır.
Bu asidin bir molekülü kaç gramdır?
(H: 1, B: 11, O: 16 g/mol)
62
A) 62 B) C) 62·NA
NA
32
D) 124·NA E)
NA
13. N.K’daki
hacmi
I. Bir tane CH4 gazı V1
II. 16 g CH4 gazı V2
10. m gram NH3(s) ile m gram NH3(g) için, III. 1 mol H atomu içeren CH4 gazı V3
I. Eşit sayıda atom içerir. Yukarıda miktarları verilen CH4 gazının normal koşullar-
daki hacimleri arasındaki ilişki nasıldır?
II. Hacimleri eşittir.
(H: 1, C: 12)
III. Yoğunlukları farklıdır.
A) V1 > V2 > V3 B) V2 > V1 > V3
C) V3 > V2 > V1 D) V1 > V3 > V2
E) V 2 > V3 > V1
E E C D B B D A B D B D A
173 10 11 12 13 9 8 7 6 5 4 3 2 1
3. BÖLÜM: KIMYASAL TEPKIMELER

● Bir ya da birden fazla maddenin kendi kimyasal özelliklerini kaybederek yeni maddeler oluşturması olayına kimyasal tepkime veya
kimyasal reaksiyon adı verilir.
● Kimyasal tepkimelerde harcanan maddelere girenler (reaktifler), tepkime sonucunda oluşan maddelere ise ürünler (reaktanlar) denir.
(k) √ katı
(s) √ sıvı
a . X (k) + b . Y(s) $ c . Z (suda) + d . T(g) (g) √ gaz

1444444442444444443 14444444444244444444443
girenler ürünler (suda) √ suda çözünmüş
(reaktifler) (reak tan lar)
a, b, c, d √ katsayı
mol, hacim veya tanecik sayısıyla ifade edilir.
Endotermik ve Ekzotermik Tepkime
Endotermik tepkimeler Ekzotermik tepkimeler

Bir kimyasal tepkime gerçekleşirken mutlaka bir enerji değişimi
olur. Isı alarak gerçekleşen tepkimelere endotermik, ısı vererek Enerji girenler bölgesine yazılır. Enerji ürünler bölgesine yazılır.
gerçekleşen tepkimelere ise ekzotermik tepkimeler denir.
2NH3(g)+92kj √ N2(g)+3H2(g) C(k)+O2(g) √ CO2(g)+393kj
Homojen ve Heterojen Tepkimeler
Homojen tepkimeler Heterojen tepkimeler
Bir tepkime gerçekleşirken bütün maddeler aynı fiziksel hâlde ise

1 3
homojen tepkime, denklemde yer alan maddelerden biri bile farklı H 2 (g) + O $ H 2 O (g) KCIO (k) $ KCI (k) + O
2 2 (g) 2 2 (g)
fiziksel hâlde ise heterojen tepkime olarak isimlendirilir. 1
CO (g) + O 2 (g) $ CO 2 (g) C (k) + O 2 (g) $ CO 2 (g)
2
Kimyasal Tepkimelerde Korunan Kimyasal Tepkimelerde Değişen Kimyasal Tepkimelerde Değişebilen

Özellikler Özellikler Özellikler
● Toplam kütle ● Maddelerin fiziksel ve kimyasal özel- ● Toplam mol ve molekül sayısı
● Atom sayısı ve cinsi likleri ● Toplam hacim
● Atomların çekirdek yapıları ● Maddelerin molekül yapıları ● Maddelerin fiziksel hâli
● Toplam enerji ve yük ● Bir elementin elektron sayısı ● Toplam basınç
● Toplam elektron sayısı
Oksijen Su
Metan
Karbondioksit
174
Kimyasal Tepkimelerin Denkleştirilmesi

Kimyasal tepkimelerde toplam atom sayısı ve türü korunduğundan dolayı kimya-
sal tepkimelerde denkleştirme işlemi yapılır. Bu eşitliği sağlamak için aşağıdaki
basamaklara uyularak hareket edilirse işimiz oldukça kolaylaşır.
1. Atom sayısı en fazla olan bileşiğin katsayısı genellikle 1 alınır ve bu bile- Öncesi
şikteki atomların sayısı öncelikle eşitlenir.
2. Tek atomlu elementlerin (Na, Cu, He ...) ve bileşiklerin (CO2, H2O, NaCI ...)
katsayılarına asla kesirli bir sayı getirilemez.
3. O2, H2, CI2, P4 ... gibi moleküler elementlerin katsayılarına kesirli ifade
getirilebilir.
4. Organik bileşikler (CXHY, CXHYOZ) yakıldıkları zaman açığa sadece

CO2(g) ve H 2O(s) çıkar.
5. Denkleştirme yapılırken hidrojen ve oksijen atomlarının denkleştirmesi

sona bırakılır.
Sonrası
M A H O
İlk Sonra Sonra En son

metaller ametaller hidrojen oksijen
Aşağıdaki tepkimeleri denkleştiriniz.
a) — Mg + — O2 √ — MgO f) 3H2SO4 + — AI(OH)3 √ — AI2(SO4)3 + — H2O
b) — AI + — O2 √ — AI2O3 g) — C3H7OH + — O2 √ — CO2 + — H2O
9
c) — CH4 + — O2 √ — CO2 + — H2O h) C4HX(OH)Y + O √ Z CO2 + 4H2O
2 2
d) C6H12O6 + — O2 √ — CO2 + — H2O ı) AI4C3 + 12X √ mCH4 + nAI(OH)3
e) — Fe + — HCI √ — FeCI3 + — H2 i) —Ca3(PO4)2 + — H2CO3 √ — CaCO3 + — H3PO4
ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
AI + H2SO4 √ AI2(SO4)3 + H2
Yukarıda verilen tepkime denkleştirildiğinde ürünlerdeki toplam atom sayısı kaçtır?
CEVAP: 23
175
Kimyasal Tepkime Türleri

Yanma Tepkimeleri
Element veya bileşik hâlindeki bir maddenin oksijen gazı (O2) ile tepkimeye girmesi yanma
(yükseltgenme) olarak adlandırılır.
UYARI
Azot gazının (N2) yanması hariç bütün yanma tepkimeleri ekzotermiktir.
Yanma olayının gerçekleşebilmesi için; Neler yanmaz?

● Yanıcı madde ve ● Soygazlar (Asal gazlar)
● Yakıcı madde (O2) ihtiyaç vardır. ● Max yükseltgenme basamağına ulaşanlar
● Tutuşma sıcaklığına 1 4A
C (k) + O $ CO (g)
2 2 (g) C
1
CO (g) + O 2 (g) $ CO 2 (g)
2
CO 2 (g) + O 2 (g) $ X
Bir maddenin yangın söndürücü olabilmesi için; Yapısında C ve H veya C, H ve O içeren bileşikler;
● Yanıcı olmamalı ● Bu bileşiklere organik bileşik adı verilir. Organik
● Yoğunluğu (özkütlesi) havadan ağır olmalı bileşikler yakıldığında CO2 ve H 2O oluştururlar.
● Zehirli olmamalı
Hızlı Yanma
Maddelerin alev çıkartarak yanması olayına denir.
Yavaş Yanma
Oksijen Metallerin yanması (oksitlenme, paslanma) yavaştır. Yanar-
Demir Su Pas
ken alev çıkarmaz.
CH 4 (g) + 2O 2 (g) $ CO 2 (g) + 2H 2 O (g) + enerji
Mg (k) + O 2 (g) $ 2MgO (k) + enerji
176
Sentez (Oluşum) Tepkimesi

İki ya da daha fazla kimyasal türün tek bir ürün vermek üzere birleştiği tepkimelere sentez (oluşum) tepkimeleri denir.
Sentez tepkimeleri;
Parça $ Bütü n
1
H 2 (g) + O $ H 2 O (s)
2 2 (g)
CI2 Na Na ve CI2 tepkime anı NaCI N 2 (g) + 3H 2 (g) $ 2NH 3 (g)
Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri

Bir bileşiğin iki ya da daha fazla bileşene ayrıştığı tepkimelere analiz (ayrışma) tepkimeleri denir.
Analiz tepkimeleri sentez tepkimelerinin tersi olarak bilinir.
Analiz tepkimeleri;
Bütün $ Parça
CaCO 3 (k) $ CaO (k) + CO 2 (g)
2KCIO 3 (k) $ 2KCI (k) + 3O 2 (g)
ÖRNEK ÖRNEK
35 36
4Fe (k) + 3O 2 (g) $ 2Fe 2 O 3 (k) Aşağıdaki tepkimelerden hangisi homojen bir sentez
tepkimesi ile, tepkimesidir?
I. Ekzotermik bir tepkimedir. A) MgCO 3 (k) $ MgO (k) + CO 2 (g)

II. Homojen bir tepkimedir. 1
B) H 2 O (g) $ H 2 (g) + O
III. Sentez tepkimesidir. 2 2 (g)
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) C (k) + O 2 (g) $ CO 2 (g)
D) N 2 (g) + 2O 2 (g) $ 2NO 2 (g)
E) 2SnO 2 (k) $ 2SnO (k) + O 2 (g)
177
Asit - Baz Tepkimeleri

Suda çözündüğünde H3O+ (hidronyum) iyonu verebilen maddelere asit, OH–(hidroksit) iyonu verebilen maddelere ise baz denir.
Bazı Asitler Bazı Bazlar

+ – + –
Hidroklorik asit: HCI (suda) + H 2 O (s) $ H 3 O (suda) + CI (suda) Potasyum hidroksit: KOH (suda) $ K (suda) + OH (suda)
+ – + –
Nitrik asit: HNO 3 (suda) + H 2 O (s) $ H 3 O (suda) + NO 3 (suda) Sodyum hidroksit: NaOH (suda) $ Na (suda) + OH (suda)
+ –2 +2 –
Sülfürik asit: H 2 SO 4 (suda) + 2H 2 O (s) $ 2H 3 O (suda) + SO 4 (suda) Magnezyum hidroksit: Mg (OH) 2 (suda) $ Mg (suda) + 2OH (suda)
+3 –
Formik asit: Alüminyum hidroksit: AI (OH) 3 (suda) $ AI (suda) + 3OH (suda)
– +
HCOOH (suda) + H 2 O (s) HCOO (suda) + H 3 O (suda)
● Asit - baz tepkimelerinin hepsi ekzotermik (ısı veren) tepkimelerdir.

● Asit ve bazın tepkimeye girerek tuz ve su oluşturmasına nötralleşme tepkimesi denir.
● Nötralleşme tepkimesinde net iyon denklemi;
+ –
H (suda) + OH (suda) $ H 2 O (s)
● Nötralleşme tepkimelerinde asidin anyonu ve bazın katyonu birleşerek tuzu oluşturur.
Asit + Baz √ Tuz + Su
Asit Baz Su Tuz
HNO 3 (suda) + KOH (suda) $ KNO 3 (suda) + H 2 O (s)
H 2 SO 4 (suda) + 2NaOH (suda) $ Na 2 SO 4 (suda) + 2H 2 O (s)
NOT
Bir asit ve baz tepkimesinde su çıkması zorunlu değildir. Su çıkarsa
nötralleşme, su çıkmazsa asit - baz tepkimesi denir.
NH3 yapısında OH– iyonu bulunmamasına NH 3 (s) + H 2 O (s)

+ –
NH 4 (suda) + OH (suda)
rağmen baz özelliği gösterir.
Amonyak Amonyum
178
Oksitler
Ametal Oksitler Metal Oksitler
Nötr Oksitler Asit Oksitler Bazik Oksitler Amfoter Oksitler
● Ametallerin oksijen- ● Ametallerin oksijen- ● Amfoter metaller ha- ● Amfoterler hem asit
ce fakir bileşikleri ce zengin bileşikleri riç bütün metallerin hem de baz özelliği
olarak bilinirler. olarak bilinirler. oksitleri bazik karak- gösterebilirler.
AXOY X≥Y AXOY Y>X terlidir.
(CO, NO, N2O, ...) (CO2, NO2, N 2O5, ...) (Na2O, MgO, CaO, ...) (Al, Sn, Pb, Zn, Cr, Be)
Asitler ve Bazların Önemli Tepkimeleri

Elektron verme eğilimleri H2 gazından fazla olan metallere aktif metal, az olanlara ise yarısoy ve soymetal denir.
Aktif metaller > H2 > Yarısoy Metaller > Soy Metaller

Cu, Hg, Ag Au, Pt
Metal - Asit Tepkimeler
a) Aktif Metallerin Asitlerle Tepkimesi b) Yarısoy ve Soy Metallerin Asitlerle Tepkimesi
Aktif Metal + Asit $ Tuz + H 2 (g) Yarısoy (Cu, Hg, Ag) ve soy metaller (Au, Pt) oksijensiz asitlerle
tepkime vermezler.
1
Na (k) + HCI (suda) $ NaCI (suda) + H
2 2 (g)
HCI / HBr / HF $ X
Mg (k) + 2HNO 3 (suda) $ Mg (NO 3) 2 (suda) + H 2 (g) Cu b_bb
bb d - H 2 SO 4 $ Tuz + SO 2 (g) + H 2 O (s)
b
Hg b` +
2AI (k) + 3H 2 SO 4 (suda) $ Al 2 (SO 4) 3 (suda) + 3H 2 (g) bb d - HNO $ Tuz + NO
b 3 2 (g) + H 2 O (s)
Ag bb
a s - HNO 3 $ Tuz + NO (g) + H 2 O (s)
HCI $ X
Au
4 + HNO 3 $ X
Pt
H 2 SO 4 $ X
Soy metaller bir tek kral suyu ile tepkime verirler.

(d: Derişik, s: Seyreltik)
179
Metal - Baz Tepkimeleri Metal - Su Tepkimeleri

Bazlar sadece amfoter metaller ile tepkimeye girerek H2 gazı
Li _bb
açığa çıkartır. bb
Sr bb
Amfoter metaller (AI, Sn, Pb, Zn, Cr, Be) bb H O $ Baz + H
Ba bb 2 2 (g)
b`b + 1
Ca b Na (k) + H 2 O (s) $ NaOH (suda) + H 2 (g)
Amfoter metal + Baz $ Tuz + H 2 (g) bb 2
Na bbb
3 bb
AI (k) + 3NaOH (suda) $ Na 3 AIO 3 + H K
2 2 (g) a
Zn (k) + 2KOH (suda) $ K 2 ZnO 2 + H 2 (g) Metal Karbonat ile Asitlerin Tepkimeleri
Mg (k) + NaOH (suda) $ X
Metal Karbonat + Asit $ Tuz + CO 2 + H 2 O
Na 2 CO 3 (k) + 2HCI (suda) $ 2NaCI 2 (k) + CO 2 (g) + H 2 O (s)
Çözünme - Çökelme Tepkimeleri

Bir maddenin bir başka madde içerisinde gözle görülmeyecek kadar küçük tanecikler hâlinde homojen dağılması olayına çözünme denir.
İki çözelti karıştırıldığında çözelti içerisindeki maddeler tepkimeye girerek yeni ve çözünmeyen bir katıya dönüşebilir. Bu katıya çökelti veya
çökelek adı verilir. Bu tepkimeye ise çözünme - çökelme tepkimesi adı verilir.
NOT NOT
● Genellikle iyonik bağlı bileşiklerin sulu çözeltileri arasında gerçek-
Bir madde yapısında;
leşir.
1A b_b
–b
b ● Tepkimeye giren türler arasında elektron alışverişi olmaz.
NO 3 bb` iyonlarını içeriyorsa suda %100 çözünür.
–b
b ● Yer değiştirme tepkimesidir.
NH 4 bb
a
2KI (suda) + Pb (NO 3) 2 (suda) $ PbI 2 (k) + 2KNO 3 (suda)

+2 –
Net iyon denklemi: Pb (suda) + 2I (suda) $ PbI 2 (k)
+ –
Seyirci iyon denklemi: K (suda) + NO 3 (suda) $ KNO 3 (suda)
180
Kimya
Ders Notları Kimyasal Tepkime Türleri TEST 3
1. Ca(OH)2 + HNO3 √ H2O + Ca(NO3)2 5. CH3COOH + xO2√ yCO2 + zH2O
tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde Yukarıda verilen tepkime denk olduğuna göre,
H2O’nun katsayısı kaç olur? I. x=y=z
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 II. x + y + z = 6
III. x > y
2. Mg(OH)2 + H3PO4 √ Mg3(PO4)2 + H2O

denklemi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde
ürünlerin katsayıları toplamı kaçtır?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
6. N2(g) + O2(g) √ NO
NO(g) + O2(g) √ NO2
N2(g) + O2(g) √ N2O3
3. Mg + HCl √ MgCl2 + H2 Yukarıda verilen tepkimeler en küçük tam sayılarla denk-
tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde leştirildiğinde oksijenlerin katsayılar toplamı kaçtır?
girenlerin ve ürünlerin katsayıları toplamı nedir? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
4. S + O2 √ X
X + 1/2O2 √ Y
7. CaCO3 + 2X √ CaCl2 + CO2 + H2O
tepkimelerinde X ve Y ile gösterilen maddeler aşağıdaki-
denkleştirilmiş tepkimede X için aşağıdakilerden hangisi
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
yanlıştır?
X Y
A) Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir.
A) SO SO2
B) Bazlarla nötralleşme tepkimesi verir.
B) SO2 SO3
C) Geleneksel adı kostiktir.
C) SO3 SO4
D) Oda sıcaklığında pH’ı 7’den küçüktür.
D) SO4 SO3
E) Sulu çözeltileri elektrolittir.
E) SO3 SO2
181
8. CxHyOz + 3O2 √ 2CO2 + 3H2O 11. X + 3H2S + 8H+ √ 2Cr+3 + 3S + 7H2O

denklemine göre x + y + z kaçtır? Yukarıda verilen denkleştirilmiş redoks tepkimesinde yer
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9 alan X maddesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) CrO–4 B) Cr2O–7 C) Cr2 O 2–

7
D) CrO 2–
4 E) HSO–3
9. C2H5OH + xO2 √ yCO2 + zH2O 12. X + 5Br– + 3CO2 √ 3CO 2–

3 + 3Br2
tepkimesi C2H5OH’ın katsayısı 1 olacak şekilde denkleş- Yukarıda denkleştirilmiş hâlde verilen tepkimedeki X
tirildiğinde x, y ve z değerleri aşağıdakilerden hangisi- yerine aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
dir?
A) BrO– B) BrO–2 C) BrO–3
x y z D) Br2 E) H3O+
A) 3 2 3
B) 2 3 2
C) 2 2 3
D) 3 3 2
E) 2 2 2
13.
Molekül sayısı
0,6
X2
0,4
Z
10. Al2O3(k) + 6HCl(suda) † 2X + 3H2O(s)
Y2
3
X † Al(k) + Y
2 t Zaman
H2(g) + Y † 2Z
Yukarıda molekül sayısı - zaman grafiği verilen olay t süre
şeklinde gelen ardışık tepkimelere göre X, Y ve Z aşağı- sonra tamamlanmaktadır.
daki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Buna göre, bu tepkimenin denklemi aşağıdakilerden han-
X Y Z gisidir?
A) Al2O3 O2 H2O A) 3X2 + Y2 † 2Z
B) AlCl3 O2 H2O B) 3X2 + 2Y2 † 3Z
C) Al2O3 Cl2 HCl C) X2 + 2Y2 †Z
D) AlCl3 Cl2 HCl D) X2 + Y2 † 2Z
E) AlH2 H2 H2O E) X2 + 3Y2 † 2Z
E C C D A E C C B B D E B
182 10 11 12 13 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
Ders Notları Kimyasal Tepkime Türleri TEST 4
1. Bir ya da birden fazla maddenin kimyasal özelliklerini kay- 4. Yanma tepkimeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
bedip yeni maddelere dönüşmesine kimyasal olay, olayın yanlıştır?
denklem hâlinde yazılmasına ise kimyasal tepkime denir. A) Maddenin oksijen gazıyla verdiği tepkimelerdir.
Kimyasal tepkimelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan- B) Yanma tepkimesinin gerçekleşmesi için yanıcı madde,
lıştır? yakıcı madde ve tutuşma sıcaklığına ihtiyaç vardır.
A) Kimyasal tepkimeler sırasında mutlaka bir enerji değişimi C) Bütün yanma tepkimeleri redokstur.
olur. D) Bütün yanma tepkimeleri ekzotermiktir.
B) Bütün maddeler aynı fiziksel hâlde ise buna homojen E) Soygazlar ve pozitif yüklü taneciği maksimum yükseltgen-
tepkime denir. me basamağına sahip olan bileşikler yanmazlar.
C) Tepkime okunun üzerinde veya altında bir madde varsa
buna katalizör denir.
D) Atom sayısı ve cinsi değişebilir.
E) Sabit hacimli bir kapta gerçekleşen tepkimelerde toplam
gaz hacmi değişmez.
2. Isıca yalıtılmış kapalı kapta gerçekleşen kimyasal tepki- 5. Bir maddenin yangın söndürücü olarak kullanılabilmesi
melerde; için;
I. toplam kütle, I. yanıcı olmama,
II. toplam enerji ve yük, II. yoğunluğu havadan ağır olma,
III. elementlerin çekirdek yapıları III. zehirli olmama
niceliklerinden hangileri daima korunur? özelliklerinden hangilerine sahip olması gerekir?

3. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi gerçekleşirken 6. Kimyasal tepkimelerde aşağıdaki niceliklerden hangisi
ürünlerde elde edilen gaz yanmaz? daima korunur?
A) Zn(k) + HCl(suda) √ ürün A) Toplam mol sayısı
B) Zn(k) + NaOH(suda) √ ürün B) Toplam molekül sayısı
C) Ag(k) + HNO3(suda) √ ürün C) Toplam gaz hacmi
D) Na(k) + H2O(s) √ ürün D) Fiziksel hâller ve ortam sıcaklığı
E) CaCO3(k) + HCl(suda) √ ürün E) Toplam elektron sayısı
183
7. Asit - baz tepkimeleriyle ilgili aşağıda verilen ifadelerden 10. Tepkime Tepkime Türü
hangisi yanlıştır? 3
I. CH3OH + O √ CO2 + 2H2O Yanma
A) Asitin anyonu ile bazın katyonu tuz oluşturur. 2 2
B) Bütün asit - baz tepkimeleri ekzotermiktir. 1
II. Ca(k) + O √ CaO Sentez
C) NH3 suda iyonlaşarak OH– iyonu oluşturur. 2 2
D) Aktif metallerin asitlerle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkar. III. CaCO3 √ CaO + CO2 Analiz
E) Yarısoy metaller bazlarla tepkime verir.

Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinin türü doğru
olarak verilmiştir?
8.
HCl KOH HNO3 11. AgNO3(suda) + NaCl(suda) √ AgCl(k) + NaNO3(suda)

tepkimesi ile ilgili,
Al Zn Cu I. Çözünme çökelme tepkimesidir.
II. Net iyon denklemi
Ag+(suda) + Cl–(suda) √ AgCl(k)
X kabı
III. Na+ ve NO–3 iyonları seyirci iyonlardır.
Şekildeki sistemde musluklar açılarak maddelerin birbiriyle ifadelerinden hangileri doğrudur?
etkileşmeleri bekleniyor.
Buna göre, X kabında hangi gazların toplanması beklenir?
A) H2 B) H2 ve H2O
C) H2 ve NO2 D) H2 ve SO2
E) NO2
12. I. Pb+2(suda) + 2Cl–(suda) √ PbCl2(k)

II. 2Al+3(suda) + 3Ca(k) √ 2Al(k) + 3Ca+2(suda)
III. C(k) + O2(g) √ CO2(g)

9. Aşağıdakilerden hangisi çözünme – çökelme tepkimesidir?
A) NH3(g) + H2O(s) √ NH+4(suda) + OH–(suda) Yukarıda verilen tepkimeler için aşağıdaki ifadelerden
B) HCl(suda) + NaOH(suda) √ NaCl(suda) + H2O(s)
A) I. tepkime çökelme tepkimesidir.
C) Ca(NO3)2 √ Ca2+
(suda)
+ 2NO–3(suda) B) II. tepkime elektron alışverişi olmuştur.
D) Pb(NO3)2(suda) + 2NaCl(suda) √ PbCl2(k) + 2NaNO3(suda) C) III. tepkime sentezdir.
+
E) HCl(s) + H2O(s) √ H3O(suda) + Cl–(suda)
D) III. tepkime ekzotermiktir.
E) I. tepkime redokstur.
E E E D C E E E D E E D
184 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
4. BÖLÜM: KIMYASAL HESAPLAMALAR

Kimyasal tepkimelerde denkleştirilmiş denklemlerdeki katsayılarla miktarı bilinen maddelerden yola çıkarak miktarı bilinmeyen maddeler
hesaplanabilir. Buna stokiyometri denir.
girenler = reaktifler ürünler = reaktant

N 2 + 3H 2 √ 2NH 3
1 mol 3 mol 2 mol

N 2(g) + 3H 2(g) √ 2NH 3(g)
NA 3NA 2NA
Başlangıç
28 g 3·2 34 g
Değişim – Harcananlar + Oluşan
0
6g
Sonuç Artanlar
Tam verimle: Girenlerden en az bir tanesi tükenecek.
Artansız: Girenlerin hepsi tükenecek.
UYARI
● mol ● Asla gramdan gitme!
hacim katsayılarla ilişkili şekilde Katsayılar kütle oranı olarak kullanılmaz.
derişim orantı kurulabilir.
basınç
Bazı sorular grafiksel olarak verilebilir.
Mol sayısı
Grafikte aşağı yönlü azalanlar girenleri ifade eder ve sıfırdan başlayarak çıkan ise ürünleri
ifade eder.
7n
6n
5n
N2
4n
NH3
3n
N 2 + 3H 2 √ 2NH 3
2n Başlangıç 6n 6n
n Değişim –2n –6n +4n
H2
0
Zaman
Sonuç 4n +4n
artar oluşur
185
Denklemli Miktar Geçiş Problemleri 4. 3,01  1022 tane C 3H4 molekülünü tamamen yakmak için
normal koşullarda en az kaç litre hava gerekir?
1. P4(k) + 3O2(g) √ 2P2O3(k) tepkimesine göre, 0,25 mol 1
(Havanın i O2 dir.)
P4 katısını tamamen yakabilmek için en az kaç gram O2 5
gereklidir? (Cevap: 22,4 L)
(O: 16 g/mol)
(Cevap: 24 g)
2. N2(g) + 3H2(g) √ 2NH3(g) tepkimesine göre, normal ko- 5. Belirli koşullarda 80 L N2O3 gazı elde edebilmek için aynı
şullarda 5,6 L N2 (azot) gazı kullanıldığında en fazla kaç koşullarda en az kaçar L N2 ve O2 gazları tepkimeye gir-
gram NH3 oluşur? melidir?
(H: 1 g, N: 14 g) (Cevap: 80 L N2, 120 L O2)
(Cevap: 8,5 g)
1
3. H2O(s) √ H2(g) + O 6. 2H2S(g) + SO2(g) √ 3S(k) + 2H2O(g) tepkimesine göre,
2 2(g)
24 g kükürt (S) elde etmek için kaç tane H2S molekülü ye-
Yukarıda 9 g suyun elektrolizinden elde edilen O2 gazı
terli miktarda SO2 ile tepkimeye girmelidir? (S: 32)
normal koşullarda kaç L hacim kaplar? (H: 1, O: 16)
(Cevap: 3,01  1023 tane)
(Cevap: 5,6 L)
186
Artan Madde Problemleri

Kimyasal tepkimeye giren maddelerden herhangi birinin sınırlı mik-
ÖRNEK
tarda olması veya yetersiz oluşu tepkimeyi sonlandırır.
N2(g) + 3H2(g) √ 2NH3(g) tepkimesinde 3 mol N2, 6 mol
Sınırlayıcı bileşen: Tepkimede ilk önce tükenen ve miktarca ye-
H2 gazlarından en fazla kaç mol NH3 gazı oluşur?
terli olmayan maddeye denir.
Artan madde: Tepkimede yer alan maddelerin tepkimeye girme-

den kalan kısmına denir.
Artan madde problemlerini çözebilmek için en önemli koşul sınırla-
yıcı maddeyi doğru tespit etmektir.
(Cevap: 4 mol NH3)
X2 + 3Y2 √ 2XY3
Başlangıç 2 mol 3 mol
Değişim –1 mol –3 mol +2 mol ÖRNEK
Sonuç 1 mol — 2 mol

X2 artar madde Aynı koşullarda eşit hacim kaplayan NO ve O2 gazları;
oluşur
4NO(g) + O2(g) √ 2N 2O3(g)
tepkime sonunda oluşan N2O3 gazının hacmi 8 L ise
artan gazın hacmi kaç litredir?
5 2SO2 + O2 √ 2SO3
SO3
4
O2 4 5
3
–4 –2 +4
2
1 - 3 mol 4
SO2 artar
0
(Cevap: 12 L O2 artar.)
● Sınırlayıcı bileşen SO2 dir. Bu yüzden fazla ürün için SO2
gereklidir.
ÖRNEK ÖRNEK
0,2 mol N2(g) ile 0,9 mol H2 gazlarının tam verimle tepkime- 3NO2(g) + H 2O(g) √ 2HNO3(g) + NO(g)
sinde yalnızca NH3(g) oluşmaktadır.
0,6 mol NO2 ile 0,3 mol H2O gazlarının tam verimle
Buna göre, artan ve oluşan gazların mol sayısı kaçtır? gerçekleşen tepkimesinden hangi maddeden kaç mol
artar?
(Cevap: 0,3 mol H2 artar; 0,4 mol NH3 oluşur.) (Cevap: 0,1 mol H2O den artar.)
187
ÖRNEK ÖRNEK
Eşit mol sayılı C3H8 ve O2 gazlarının aralarında tam verimle Aynı koşullarda 4,00 g O2 gazı ile hacmi bu gazın 3 katı olan
gerçekleşen yanma tepkimesinden 0,12 mol H2O gazı olu- H2 gazı tepkimeye girmektedir.
şuyor.
Tepkime sonucunda oluşan H2O’nun mol sayısı ile artan
Buna göre, hangi maddeden kaç mol artar? gazın mol sayısı ve türü nedir? (H : 1, O : 16 g/mol)
(Cevap: C3H8 den 0,12 mol artar.) (Cevap: 0,125 mol H2 den artar.)
ÖRNEK ÖRNEK
Bir miktar H2 gazı 3,2 g O2 gazı ile su vermek üzere birleşti- 4,8 CH4 gazıyla 3,2 g O2(g) alınarak
ğinde 2,8 g H2 gazı artıyor. CH4(g) + 2O 2(g) √ CO2(g) + 2H2O(g)
Buna göre, başlangıçtaki H2 gazı kaç g’dır? denklemine göre, reaksiyon gerçekleştirilirse hangi gaz-
dan kaç mol artar?
(H : 1, O : 16 g/mol)
(CH4: 16, O2: 32)
(Cevap: 3,2 g H2) (Cevap: 0,25 mol CH4)
188
ÖRNEK ÖRNEK
Eşit mollerde C2H4 ve O2 gazları; 0,2 mol N2 gazı ile 0,9 mol H2 gazının tam verimli reaksiyo-
nundan sadece NH3 gazı oluşmaktadır.
C2H4(g) + 3O2(g) √ CO2(g) + 2H2O(g)
Buna göre, artan ve oluşan gazlar kaç moldür?
denklemine göre tepkimeye giriyor.
Tepkime sonunda 0,4 mol gaz arttığına göre, oluşan
CO2 gazı normal koşullarda kaç L’dir?
(Cevap: 0,3 mol H2 artar.

(Cevap: 8,96 L) 0,4 mol NH3 oluşur.)
ÖRNEK ÖRNEK
N2(g) + 3H2(g) √ 2NH3(g) Eşit kütlelerde Al ve S’in;
eşit kütlede alınan N2 ve H2 gazlarının tepkimelerinden 2Al(k) + 3S(k) √ Al2S3(k)

en fazla 13,6 g NH3 elde edildiğine göre, hangi madde- tam verimle tepkimesinden 15 g Al2S3 elde edildiğinde,
den kaç gram artar? (H: 1, N: 14 g/mol) artan maddenin kütlesi kaçtır?
(Al2S3: 150, Al: 27, S: 32)
(Cevap: 8,8 g H2 artar.) (Cevap: 4,2 g artar.)
189
ÖRNEK ÖRNEK
Bir Mg filizinin 50 gramının klor gazıyla tepkimesi ve tuzun

Mg3N2(k) + 6H2O(s) √ 3Mg(OH)2(k) + 2NH3(g)
suda çözülmesiyle oluşan çözeltide 0,5 mol Mg2+ iyonu bu-
Bu tepkimede 10 g Mg3N2 ve 5,4 g H2O alınarak başlatılıyor. lunmaktadır.
Tepkime sonundaki Mg3N2 ve Mg(OH)2 ın mol sayısı Buna göre, Mg filizinin saflık yüzdesi kaçtır? (Mg: 24)
kaçtır? (H2O: 18, Mg3N2 = 100)
(Cevap: 0,05 mol Mg3N2 artar. (Cevap: %24)

0,15 mol Mg(OH)2)
Safsızlık ve Yüzde (%) Verim Yüzde Verim: Bazı kimyasal tepkimelerde oluşan ürünler alınan
Tepkimeye giren maddeler her zaman saf olmayabilir. Safsızlık reaktiflerden beklenenden daha azdır.
içeren bu maddeler içinde sadece saf olan kısmın reaksiyonda Elde edilen ürün miktar›
Yüzde Verim = # 100
harcandığı bilinmektedir. Teorik olarak olumas›
Örneğin; 100 gram %70 saflıktaki bir X numunesinde; %70 saf olan beklenen ürün miktar›
kısım 70 g’dır ve tepkimeye giren madde kütlesi en fazla 70 g’dır.
ÖRNEK ÖRNEK
40 g kütlece %60 saflıktaki CaCO3 örneğinin ısıtılarak; Bir CaCO3 filizinin 80 gramının yeterli HCl çözeltisiyle tep-
kimesinden normal koşullarda 11,2 L hacim kaplayan CO2
CaCO3(k) √ CaO(k) + CO2(g)
gazı oluşmaktadır.
tepkimesine göre tamamen bozunuyor. Buna göre, tepkime verimi yüzde kaçtır?
Buna göre, ağzı açık kapta gerçekleşen tepkimede kaç g (Ca: 40, C: 12, O: 16)
kütle azalması olur?
(C: 12, O: 16, Ca: 40)
(Cevap: 10,56 g azalır.) (Cevap: 62,5)
190
Formül Bulma Problemleri

ÖRNEK
Basit (Kaba) formül: Bileşikteki atomların sayıca oranlarını verir.
2KClO3(k) √ 2KCl(k) + 3O 2(g) En sade şeklidir.
tepkimesine göre 49 gram KClO3 katısı %25 verimle Molekül formül: Molekülün gerçek yapısını gösterir.
harcandığına göre en fazla kaç mol O2 gazı elde edilir?
(KClO3: 122,5 g/mol) Bileşik Basit formül Molekül formül
Asetik asit CH3COOH
CH2O
Glikoz C6H12O6
Etilen C2H4
CH2
Propen C3H6
● Formül bulma problemleri AXBY şeklinde ifade edilen bir

bileşiğin formülünde yer alan X ve Y tam sayıları mol sa-
yılarını belirtir.
(Cevap: 0,15 mol O2)
ÖRNEK ÖRNEK
Üre CO(NH2)2 gübre olarak kullanılır ve yıllık üretimi milyon- Bir organik bileşiğin 0,1 molünde 4,8 g C atomu 0,6 mol H
larca kg’dır. atomu ve 1,204  1023 tane O atomu vardır.
Buna göre, bu bileşiğin basit formülü nedir?

2NH3(g) + CO2(g) √ CO(NH2)2(g) + H2O(g)
(C: 12 g/mol)
3 mol NH3 ile 1 mol CO2 tepkimeye girerse 15 g üre oluş-
maktadır.
Buna göre, tepkime verimi yüzde kaçtır?
(CO(NH2)2 : 60 g)
(Cevap: %25 verim) (Cevap: C4H6O2 , C2H3O)
191
ÖRNEK ÖRNEK
Demir ve oksijen atomlarından oluşan bir bileşiğin 16 Yandaki grafikte X ve Y madde- kütle
gramında 4,8 g O olduğuna göre, basit formül nedir? lerinin kütlelerindeki değişime 36
karşılık zaman grafiği çizilmiştir.
(Fe: 56, O: 16 g/mol) Y
22
Buna göre, bileşiğin basit
formülü nedir?
X
t
(X: 24, Y: 14) 0
(Cevap: X3Y2)
(Cevap: Fe2O3)
ÖRNEK ÖRNEK
Yalnız C ve H içeren bir bileşiğin kütlece %80’i karbondur. 0,1 mol organik madde 0,35 mol O2 ile yakılınca 0,2 mol
CO2 ve 0,3 mol H2O oluştuğuna göre, molekül ve basit
0,25 molü 7,5 g olan bileşiğin basit, molekül formülü
formül nedir?
nedir? (H: 1, C: 12 g/mol)
(Cevap: Molekül † C2H6

(Cevap: C2H6 √ Molekül formülü
Basit † CH3)
CH3 √ Basit formülü)
192
ÖRNEK ÖRNEK
0,1 mol CnH2nOn bileşiği 0,3 mol O2 ile tam olarak yakıl- C, H ve O oluşan 0,05 mol bileşik 0,2 mol O2 ile tamamen
dığında bileşiğin formülü ne olur? yakılırsa 0,15 mol CO2 ile 0,2 mol H2O elde edilir.
Buna göre, bileşiğin kaba formülü nedir?
(C: 12, O: 16, H: 1)
(Cevap: C3H6O3) (Cevap: C3H8O2)
Karışım Problemleri
Karışım problemlerinde karışımı oluşturan bileşenlerin tepkimesi
söz konusu ise ayrı ayrı tepkime denklemi yazılıp çözülmelidir.
ÖRNEK ÖRNEK
Yalnız C, H ve O’den oluşan bir bileşiğin C atom sayısı O CO ve He oluşan 0,5 mollük karışımı O2 ile tamamen yak-
atom sayısına eşit ve H atom sayısının 3/4’ü kadardır. Bile- mak için 0,1 mol O2 harcanmıştır.
şiğin 1 molü yakıldığında, 4 mol H2O oluşmaktadır.
Karışımdaki He’nin molce yüzdesi kaçtır?
Buna göre, bu bileşiğin molekül formülü nedir?
(Cevap: C6H8O6) (Cevap: %60)
193
ÖRNEK ÖRNEK
Eşit sayıda atom içeren H2O ve C2H5OH’den oluşturu-

0,5 mol He ve H2 gaz karışımının kütlesi 1,6 g’dır.
lan karışımın kütlesi 20 g olduğuna göre, karışımdaki
Karışımı oluşturan gazların mol sayılarını bulunuz.
H2O’nun kütlesi ne kadardır? (C: 12, O: 16, H: 1)
(He: 4, H: 1)
(Cevap: He = 0,3 mol

H2 = 0,2 mol)
(Cevap: H2O: 10,8 g)
ÖRNEK ÖRNEK
C2H4 ve C3H8’den oluşan 0,6 mollük karışım O2 ile yakıl-

Ca ve Ag’den oluşan 20g’lik karışım HCl çözeltisine atıldı-
dığında 1,6 mol CO2 elde edildiğine göre, kaç gram C2H4
ğında 1,806·1023 tane H2 molekülü elde edilir.
reaksiyona girmiştir? (H: 1, C: 12, O: 16 g/mol)
Buna göre, karışımdaki gümüş kaç g’dır?
(Ag HCI ile tepkime vermez. Ca: 40 g/mol)
(Cevap: 5,6 g C2H4) (Cevap: 8 g Ag)
194
ÖRNEK ÖRNEK
Normal koşullarda 44,8 L hacim kaplayan Ne-H2 gazları Atom sayıları eşit olan CS2 sıvısı ve O2 gazları karışımının
karışımı 22 g’dir. 1 molü tam verimle tepkimeye giriyor.
Buna göre, karışımdaki H2 nin kütlesi kaç g’dır? Oluşan ürünler CO2 ve SO2 gazları olduğuna göre,
(Ne: 20, H: 1)
a) Hangi bileşenden kaç g artar?
(C: 12, S: 32, O: 16)
(Cevap: 15,2 g CS2 artar.)
b) Kaç g SO2 gazı oluşur?
(Cevap: 25,6 g SO2)

(Cevap: 2 g H2)
ÖRNEK
Eşit kütlelerde CH4 ve C 3H4 gazları karıştırılıyor.
Bu karışımın 2,1 molü tam yakmak için kullanılan O2

gazı kaç moldür? (H: 1, C: 12)
(Cevap: 5,4 mol O2)
195
Atom Kütlesi Bulma

● Maddelerin birer molünün kütlesine ulaşmak gerekir.
ÖRNEK
10,8 g X2O5 bileşiğinde 8 g O olduğuna göre, X’in atom

ağırlığı kaçtır? (O: 16)
ÖRNEK
1 mol atom içeren XH3 bileşiği 8,5 g olduğuna göre, X’in

atom kütlesi kaçtır? (H: 1 g/mol)
(Cevap: 31 g/mol) (Cevap: 14 g/mol)
ÖRNEK ÖRNEK
Normal koşullarda 5,6 L hacim kaplayan X3 gazı 12 g ise

Kapalı bir kapta bir miktar O2 gazı bulunmaktadır. Bu kaba
X’in atom kütlesi kaçtır?
bir miktar X gazı katıldığında karışımın toplam kütlesi iki
katına, toplam mol sayısı da üç katına çıkar.
Bu X gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) H2O B) CH4 C) C2H2

D) CO E) CO2
(Cevap: 16 g/mol) (Cevap: B)
196
Kimya
Ders Notları Kimyasal Hesaplamalar TEST 5
1. 8 g CuO(k), yeteri kadar HNO3 ile 4. Zn + 2HCl √ ZnCl2 + H2
CuO(k) + 2HNO3(s) √ Cu(NO3)2(suda) + H2O(s) H2 + 1/2 O2 √ H2O

denklemine göre 13 g Zn metali yeterli miktarda HCl ile tepki-
denklemine göre tepkimeye giriyor.
meye giriyor.
Buna göre,
Buna göre, oluşan H2 gazı O2 ile tepkimeye girdiğinde
I. 12,6 g HNO3 kullanılmıştır.
kaç gram H2O elde edilir? (H: 1, O: 16, Zn: 65)
II. Oluşan H2O normal koşullarda 2,24 L hacim kaplar.
A) 0,9 B) 1,8 C) 3,6
III. 0,1 mol Cu(NO3)2 oluşmuştur.
D) 5,4 E) 7,2
(H: 1, N: 14, O: 16, Cu: 64 g/mol)
5. PCl3(g) + Cl2(g) √ PCl5(g)
Yukarıda verilen tepkime için aşağıdaki ifadelerden han-

gisi yanlıştır? (P: 31, Cl: 35,5)
A) 1 mol PCl3(g) ile 1 mol Cl2(g) artansız tepkimeye girerek
2. 23 g C2H5OH’ın tamamen yanması için gerekli olan O2 1 mol PCl5 oluşur.
gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar? B) 1 tane PCl3 molekülü 1 tane Cl2 molekülü ile artansız
(H: 1, C: 12, O: 16) birleşir.
C) Homojen tepkimedir.
A) 11,2 B) 22,4 C) 33,6
D) 137,5 g PCl3 ile 71 g Cl2 tepkimeye girerek 208,5 g bileşik
D) 44,8 E) 56 oluşur.
E) Tepkime sonunda gaz hacmi artar.
3. 8 g SO3 gazı elde edebilmek için, 6. 4 g CH4 gazının 2 L geldiği koşullarda 4 g He gazı kaç L
hacim kaplar? (H: 1, He: 4, C: 12)
S(k) + 3/2 O2 √ SO3
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12
tepkimesine göre kaç gram kükürt (S) kullanılmalıdır?
(S: 32, O: 16)
A) 1,6 B) 3,2 C) 4,4 D) 5,6 E) 8
197
Kimyasal Hesaplamalar
7. Normal koşullarda 11,2 L hacim kaplayan N2O3 gazı, 10. C3H8 gazı yeterince oksijenle yakıldığında CO2(g) ve H2O(s)
oluşur.
N2O3 √ N2 + 3/2O2
Buna göre, 1 mol C3H8’in denkleştirilmiş yanma tepki-
tepkimesine göre ayrışmaktadır.
mesi düşünüldüğünde aşağıdaki ifadelerden hangisi
Buna göre, reaksiyon sonunda oluşan N2 ve O2 kütleleri yanlıştır?
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
1
(H: 1, C: 12, O: 16 g/ mol havanın i oksijen)
(N: 14, O: 16) 5
A) 25 mol hava kullanılmıştır.
N2 O2
B) Oluşan CO2 3 mol C atomu içerir.
A) 14 32 C) Yanma sonucunda oluşan CO2 nin hacmi H2O’nun hac-

B) 7 16 minden küçüktür.
C) 7 32 D) Tam verimli tepkimede gaz hacmi azalmıştır.
D) 14 24 E) Oluşan H2O’da 8 g H atomu vardır.
E) 14 64
11.
Hava
Fe
8. 5,4 gram Al metali yeterli miktarda NaOH çözeltisine atılıyor.

Şekildeki kapta hava ve bir miktar demir bulunmaktadır.
Al(k) + 3NaOH(suda) √ Na3AlO3(k) + 3/2 H2(g)
Yeteri kadar beklenildikten sonra,
denklemine göre tam verimle tepkimesinden açığa çıkan H2 I. Demirin kütlesi zamanla azalır.
gazını tamamen yakmak için en az kaç mol hava gerekir?
II. Kaptaki kütle zamanla artar.
(Al: 27 g/mol, Havanın 1/5’i oksijen)
III. Havadaki oksijen oranı azalır.
A) 0,50 B) 0,75 C) 1,00 olaylarından hangileri gerçekleşir?
D) 0,25 E) 0,15
12. 2H2(g) + O2(g) √ 2H2O(s)

Yukarıdaki sabit basınçlı sistemde verilen tepkime artansız
olarak gerçekleşmektedir.
9. KClO3(k) √ KCl(k) + 3/2O2(g) Buna göre;
denklemine göre bir miktar KClO3 ağzı açık kapta ısıtılırsa I. gaz yoğunluğu,
kaptaki toplam kütle 9,6 gram azalmaktadır. II. molekül sayısı,
Buna göre, başlangıçtaki KClO3 kaç gramdır? III. molekül türü
(KClO3: 122,5 g/mol, O: 16 g/mol) niceliklerinden hangileri değişir?
A) 15,5 B) 20,5 C) 24,5 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) 26,5 E) 49 D) II ve III E) I, II ve III
E C C C B D D E C B C C
198 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
1. 0,4’er mol SO2 ve O2 gazları tam verimle tepkimeye sokuluyor. 5. Isıca yalıtılmış sabit hacimli bir kapta,
32S,
Buna göre, hangi gazdan kaç mol artar? (16 16O) N2(g) + O2(g) √ 2NO(g) tepkimesi gerçekleşiyor.
8
A) 0,1 mol SO2 B) 0,2 mol SO2 Buna göre tepkime için çizilen,
C) 0,1 mol O2 D) 0,2 mol O2
Toplam molekül Sıcaklık Gaz yoğunluğu
E) 0,3 mol O2 kütlesi
Zaman Zaman Zaman

I II III
grafiklerinden hangileri doğrudur?
2. 3,6 g suyun elektrolizinden elde edilen H2 gazı 0°C ve
1 atm basınç altında kaç litre hacim kaplar?
(H: 1, O: 16 g/mol)
A) 0,56 B) 1,12 C) 2,24

D) 4,48 E) 6,72
6. Normal koşullarda 4,48 L H2 gazı ile 16 g O2 gazı tam

verimle tepkimeye girdiğinde,
I. En fazla 3,6 g H2O oluşur.
II. 0,4 mol O2 gazı artar.
3. Mg(k) + 2HNO3(suda) √ Mg(NO3)2(suda) + H2(g)
III. H2 sınırlayıcı bileşendir.
tepkimesine göre normal koşullarda 5,6 L hacim kap- ifadelerinden hangileri doğrudur? (H: 1, O: 16)
layan H2 gazı elde edebilmek için kaç gram Mg metali
yeterli miktarda HNO3 ile tepkimeye girmelidir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
(Mg: 24 g/mol) D) II ve III E) I, II ve III
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
4. 3,01·1022 tane C3H8O2 molekülünü tamamen yakmak 7. Eşit mollerde C3H4 ve O2 gazları tam verimle tepkimeye
için normal koşullarda en az kaç litre hava gerekir? sokuluyor.
1
(Havanın ’i oksijen ve NA: 6,02 . 1023) Tepkime sonunda 0,3 mol gaz arttığına göre, oluşan CO2
5
gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?
A) 5,6 B) 11,2 C) 22,4
D) 44,8 E) 67,2 A) 5,6 B) 6,72 C) 11,2
D) 22,4 E) 4,48
199
8. Aynı koşullarda eşit hacim kaplayan CH4 ve Cl2 gazları, 10. 0,4 mol CS2(g) ile 0,6 mol O2 gazlarının,
CH4 + 4Cl2 √ CCl4 + 4HCl CS2(g) + 3O2(g) √ CO2(g) + 2SO2(g)
denklemine göre tam verimle tepkimeye giriyor. tam verimli tepkimesinden sonra kapta kaç mol gaz
bulunmaktadır?
Tepkime sırasında oluşan HCl gazının hacmi 12 litre ise
artan gazın türü ve hacmi aşağıdakilerden hangisidir? A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5
Artan gaz Hacmi D) 0,6 E) 0,8
A) CH4 9L
B) Cl2 9L
C) CH4 12L
D) Cl2 12L
11. Eşit kütlelerde alınan Al ve S’den tam verimli tepkime sonu-
E) CH4 15L cunda Al2S3 elde edildiğinde 4,2 g Al’nin arttığı görülüyor.
Buna göre, başlangıçta kaç gram madde vardır?

(Al: 27, S: 32 g/mol)
A) 12,8 B) 14,4 C) 16,2

D) 18,5 E) 19,2
12.
Hareketli
piston
9. Kapalı bir kapta N2 ve O2 gazlarının tepkimeye girerek

X gazını oluşturma grafiği aşağıda verilmiştir. C(k)
Mol sayısı Şekildeki kapta bulunan C katısı ile O2 gazı,
C(k) + O2(g) √ CO2(g) tepkimesini sabit sıcaklıkta gerçekleşti-

0,5
riyor.
0,4 X
0,3 N2 Buna göre,
0,2
0,1 Toplam molekül Molekül sayısı Gaz kütlesi
O2 kütlesi
Zaman
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) X gazının formülü NO2 dir.
B) Tepkime sonunda kapta 0,7 mol gaz vardır. Zaman Zaman Zaman
I II III
C) Aynı koşullarda harcanan N2 gazı hacmi oluşan X gaz
hacminin yarısı kadardır. grafiklerinden hangileri yanlıştır?
D) N2 gazının molce %50’si harcanmıştır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) O2 gazı sınırlayıcı bileşendir. D) II ve III E) I, II ve III
B E E D A B E B C E D D
200 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Kimya
1. Kapalı bir kapta eşit mol sayılı COCl2 ve NH3 gazlarının, 4. Ağzı açık bir kapta %20 saflıkta 100 g CaCO3 katısı,
COCl2 + 2NH3 √ CO(NH2)2 + 2HCl CaCO3(k) √ CaO(k) + CO2(g)
tepkimesi tam verimle gerçekleşmiştir. tepkimesine göre ısıtılarak tamamen ayrıştırılıyor.
Buna göre, Buna göre,

I. Kaptaki COCl2 ve CO(NH2)2 gazları aynı şartlarda eşit Oluşan CaO(k)
Oluşan CO2 nin
hacim kaplarlar. Kaptaki madde NK’daki hacmi kütlesi (g)
kütlesi (g)
II. COCl2 nin %50’sı artmıştır. 100
4,48 11,2
III. Toplam molekül sayısı değişmez.
ifadelerinden hangileri doğrudur? 20
Zaman Zaman Zaman

I II III
grafiklerinden hangileri doğrudur?
(C: 12, O: 16, Ca: 40)
2. 50 litre PCl5 gazı,
PCl5(g) √ PCl3(g) + Cl2(g)
denklemine göre ayrıştığında aynı şartlarda 85 litre gaz karı-

şımı oluşmaktadır.
Buna göre, PCl5 gazının % kaçı ayrışmıştır?
A) 25 B) 45 C) 50 D) 70 E) 75
5. Kapalı sabit hacimli bir kapta bulunan 5 mol O2 ve 5 mol N2

gazları,
N2(g) + 2O2(g) √ 2NO2(g) tepkimesine göre NO2 gazı oluş-

turmaktadır.
Belirli bir süre sonra kapta toplam 9 mol gaz bulundu-

3. %25 saflıktaki 20 g CaCO3 katısı
ğuna göre,
CaCO3(k) + 2HCl(suda) √ CaCl2(k) + CO2(g) + H2O(s) I. Tepkime %40 verimle gerçekleşmiştir.
denklemine göre artansız olarak tepkimeye giriyor. II. Normal koşullarda 44,8 litre NO2 gazı oluşmuştur.
Buna göre, açığa çıkan CO2 gazı normal koşullarda kaç III. 4 mol N2 gazı artmıştır.
litre hacim kaplar? (C: 12, O: 16, Ca: 40 g/mol) ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 1,12 B) 5,6 C) 11,2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) 22,4 E) 44,8 D) II ve III E) I, II ve III
201
6. 9. 0,2 mol Na2CO3·nH2O bileşiği 32 gramdır.
Buna göre, bileşikteki n sayısı kaçtır?
O2(g) (H: 1, C: 12, O: 16, Na: 23)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Fe(k)
İçerisinde oksijen gazı ve demir katısı bulunan kapalı bir

kapta 80 g demir,
3
2Fe(k) + O √ Fe2O3(k) denklemine göre tepkimeye
2 2(g)
girmektedir.
10. Genel formülü CnH2n + 2O olan bir bileşiğin N.K’da 11,2
12 g kütle artışı gözlemlendiğine göre,
litresini yakmak için 1,5 mol O2(g) kullanılmakta olduğuna
I. Demirin %35’i oksitlenmiştir. göre bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?
II. Kaptaki gaz molekülleri azalmıştır.
A) C2H6O B) C3H8O C) C4H10O
III. 68 g demir oksitlenmemiştir.
D) C5H10O2 E) C3H6(OH)2
(O: 16 g/mol, Fe: 56 g/mol)
11. 0,1 mol X bileşiği 0,35 mol O2 ile artansız yakıldığında

0,2 mol CO2 ve 0,3 mol H2O oluşmaktadır.
7. Kapalı sabit hacimli bir kapta 5 mol NH3 gazı, Buna göre, X ile gösterilen bileşik aşağıdakilerden hangi-
sidir?
2NH3(g) √ N2(g) + 3H2(g)
A) C2H5OH B) C2H6 C) C3H8O
denklemine göre N2 ve H2 gazlarına ayrışıyor.
D) CH3OH E) C3H6OH
Kaptaki gazların toplam mol sayısı 7 mol olduğuna göre
NH3 gazının % kaçı bozunmuştur?
A) 20 B) 25 C) 40 D) 50 E) 75
12. AXBY bileşiğindeki A’nın atom kütlesini hesaplayabilmek

8. CaC2 + 2H2O √ Ca(OH)2 + C2H2
için;
C2H2 + H2O √ CH3CHO I. bileşiğin mol kütlesi,
CH3CHO + H2 √ C2H5OH II. bileşikteki X ve Y’nin sayısal değere,
Yukarıdaki mekanizmalı tepkimede 16 g CaC2 den kaç III. bileşiğin kütlece birleşme oranı
gram C2H5OH elde edilir? niceliklerinden hangilerini bilmek gereklidir?
(H: 1, C: 12, O: 16, Ca: 40) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 5,75 B) 11,5 C) 23 D) 46 E) 69 D) II ve III E) I, II ve III
E B A C B C B E D A D E
202 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
ÜNİTE - 7
KARIŞIMLAR
1. BÖLÜM: KARIŞIMLAR
2. BÖLÜM: ÇÖZÜNME OLGUSU
3. BÖLÜM: ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ
4. BÖLÜM: ÇÖZELTİLERİN DERİŞİME BAĞLI ÖZELLİKLERİ
5. BÖLÜM: AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

KAZANIMLAR
10.2. KARIŞIMLAR 10.2.1.3. Çözünmüş madde oranını belirten ifadeleri yorumlar.
Anahtar kavramlar: Adi karışım, aerosol, çözücü, çözünen, çö- a. Çözünen madde oranının yüksek (derişik) ve düşük (seyreltik)
zünme, damıtma, derişim, diyaliz, emülsiyon, heterojen karışım, olduğu çözeltilere örnekler verilir.
homojen karışım (çözelti), koligatif özellik, kolloid, kristallendirme,
b. Kütlece yüzde, hacimce yüzde ve ppm derişimleri tanıtılır; ppm
özütleme (ekstraksiyon), ppm, süspansiyon, süzme, yüzdürme
ile ilgili hesaplamalara girilmez.
(flotasyon).
c. Yaygın sulu çözeltilerde (çeşme suyu, deniz suyu, serum, kolon-

ya, şekerli su) çözünenin kütlece ve/veya hacimce yüzde derişim-
10.2.1. Homojen ve Heterojen Karışımlar lerine örnekler verilir.
10.2.1.1. Karışımları niteliklerine göre sınıflandırır. ç. Kütlece yüzde ve hacimce yüzde derişimleri farklı çözeltiler ha-
zırlatılır.
a. Homojen ve heterojen karışımların ayırt edilmesinde belirleyici
olan özellikler açıklanır. d. Günlük tüketim maddelerinin etiketlerindeki derişime ilişkin ve-
rilere dikkat çekilir.
b. Homojen karışımların çözelti olarak adlandırıldığı vurgulanır ve
günlük hayattan çözelti örnekleri verilir. e. Örnek çözelti hazırlanmasında bilişim teknolojilerinden (animas-
yon, simülasyon, video vb.) yararlanılır.
c. Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının
fiziksel hâline göre sınıflandırılır.
ç. Karışımlar çözünenin ve/veya dağılanın tanecik boyutu esas alı- 10.2.1.4. Çözeltilerin özelliklerini günlük hayattan örneklerle
narak sınıflandırılır. açıklar.
a. Çözeltilerin donma ve kaynama noktasının çözücülerinkinden

farklı olduğu ve derişime bağlı olarak değişimi açıklanır. Hesapla-
10.2.1.2. Çözünme sürecini moleküler düzeyde açıklar.
malara girilmez.
a. Tanecikler arası etkileşimlerden faydalanılarak çözünme açık-
b. Kara yollarında ve taşıtlarda buzlanmaya karşı alınan önlemlere
lanır.
değinilir; bu önlemlerin olumlu ve olumsuz etkilerinin tartışılması
b. Çözünme ile polarlık, hidrojen bağı ve çözücü - çözünen ben- sağlanır. Sınıf içi tartışmalarda karşısındakini dinlemenin ve görgü
zerliği ilişkilendirilir. kurallarına uygun davranmanın tartışmanın verimliliği üzerindeki
etkisi hatırlatılır.
c. Farklı maddelerin (sodyum klorür, etil alkol, karbon tetraklorür)
suda çözünme deneyleri yaptırılır.
ç. Farklı fiziksel hâldeki maddelerin suda çözünme süreçlerinin 10.2.2. Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri
açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon,
10.2.2.1. Endüstri ve sağlık alanlarında kullanılan karışım ayırma
video vb.) yararlanılır.
tekniklerini açıklar.
a. Mıknatıs ile ayırma bunun yanı sıra tanecik boyutu (eleme, süz-
me, diyaliz), yoğunluk (ayırma hunisi, yüzdürme), erime noktası,
kaynama noktası (basit damıtma, ayrımsal damıtma) ve çözünür-
lük (özütleme, kristallendirme, ayrımsal kristallendirme) farkından
yararlanılarak uygulanan ayırma teknikleri üzerinde durulur.
b. Karışımları ayırma deneyleri yaptırılır.

Kimya
Ders Notları Karışımlar
1. BÖLÜM: KARIŞIMLAR
Karışımların Sınıfandırılması
Doğada bulunan maddeleri saf madde ve karışımlar olarak sınıflandırmamız mümkündür.
Sa Madde: Aynı tür tanecikten oluşan, kendilerine özgü ayırt edici özelliklere sahip ve fiziksel yollarla bileşenlerine ayrışamayan maddelere
denir. Element ve bileşikler saf maddedir.
O2(g) H2O(s)
(Element) (Bileşik)
Karışım: En az iki maddenin aralarında herhangi bir kimyasal etkileşim ve oran olmaksızın kimyasal özelliklerini kaybetmeden bir araya
gelmesiyle oluşturduğu saf olmayan maddelere denir.
N2 ve He Süt
gaz karışımı
Madde
Saf Madde Saf Olmayan Madde
Element Bileşik Homojen Heterojen

Karışım Karışım
Metal Ametal Soygaz İyonik Kovalent Emülsiyon
Süspansiyon
Çözeltiler
Aerosol
Kolloid
205
Karışımlar
Homojen Karışımlar (Çözeltiler)

ÖRNEK
1 İki şekilde tanımlanır:

● Her noktasında aynı özelliği gösteren karışımlardır.
Element Bileşik Karışım ● Birbiri içerisinde gözle görülmeyecek şekilde her yerine eşit
olarak dağılmış karışımlardır.
Atom Aynı Farklı Farklı
Tanecik
Çözelti
Molekül Aynı Aynı Farklı
Çözücü (dağıtıcı az): Genellikle miktarca fazla olan bileşendir.
X, farklı tür atom içerir. Çözünen (dağılan az): Genellikle miktarca az olan bileşendir.
Y, aynı tür molekül içerir.

Z, aynı tür atom içerir.
Çözücü + Çözünen = Çözelti
bilgileri verilmiştir.
X, Y ve Z’nin element, bileşik ve karışım olduğu bilindi-
ğine göre X, Y ve Z nedir?
● Çözeltiler çözücü ve çözünen olmak üzere iki bile-
şenden oluşur.
● Çözelti kütlesi, çözücü ve çözünen kütlesi toplamı-
na eşittir.
● Çözelti hacmi, çözücü ve çözünen hacmi toplamın-
dan genelde küçüktür.
● Sulu çözeltilerde su, miktarına bakılmaksızın çözü-
cüdür.
● Çözünen maddenin taneciklerinin su tarafından
çevrelenmesi olayına hidratlaşma, su dışında baş-
ka bir çözücüde çözmeye ise salvotasyon adı ve-
rilir.
Çözeltilerin Özellikleri
● Saf (Arı) olmayan maddelerdir.

● Çözeltilerin belirli bir erime - kaynama noktası ve
● Homojen ya da heterojen olabilirler.
yoğunlukları yoktur.
Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur.
Karışımların Özellikleri
●
● Çözeltiler fiziksel ayırma yöntemleri ile bileşenleri-
● Belirli bir sembol veya formülleri yoktur. ne ayrılır.
● Farklı tür atom ve molekül içerirler. ● Bileşenleri arasında sabit bir kütle oranı yoktur.
● Karışımı oluşturan maddeler kimyasal özellikle- ● Çözeltiyi oluşturan maddeler kendi özelliklerini yi-
rini kaybetmez. tirmezler.
● Fiziksel ayırma yöntemleriyle bileşenlerine ayrıla- ● Dağılan maddenin tanecik boyutu 10–9 m (1nm)
bilirler. den küçüktür.
● Erime, kaynama noktaları ve yoğunlukları sabit de- ● Çözeltinin fiziksel hâlini çözücünün fiziksel hâli be-
ğildir. lirler.
● Moleküler çözeltiler elektrik akımını iletmezken,
iyonik çözeltiler elektrik akımını iletirler.
● Karışımda basınç, fiziksel hâl, yoğunluk gibi özelliklerin ● Metallerin oluşturduğu çözeltilere alaşımlar denir.
aynı olduğu bölgeye faz adı verilir.
● Bütün gazlar birbirleriyle her oranda homojen karı-
● Karışımlar kendisini oluşturan maddenin birbiri içerisinde şım (çözelti) oluşturur.
dağılma şekline göre homojen ve heterojen olarak sınıflan-
dırılabilirler.
206
Karışımlar
Çözeltilerin Sınıfandırılması
Fiziksel Hâllerine Göre Çözelti Türleri Çözünen Madde Miktarına Göre Çözeltiler
● Çözeltiler katı, sıvı ve gaz olmak üzere üçe ayrılır. Doymuş Çözelti: Belli sıcaklık ve basınçla çözebileceği en fazla
● Çözücünün fiziksel hâli neyse çözeltinin de fiziksel hâli miktarda maddeyi çözmüş olan çözeltilere doymuş çözelti denir.
odur. Doymamış Çözelti: Belirli sıcaklık ve basınçta bir çözeltide çö-
zünmüş olan maddeden bir miktar daha ilave edildiğinde hâlâ bu
Çözeltinin Çözücünün Çözünenin Örnek
maddeden çözebiliyorsa bu çözeltilere doymamış çözelti denir.
fiziksel hâli fiziksel hâli fiziksel hâli
Katı Katı Katı Çelik NOT

Katı Sıvı Amalgam
Doymamış çözeltiyi doygun hâle getirebilmek için,
Sıvı Sıvı Katı Şerbet – Sabit sıcaklıkta çözünen ilave edilir.

Sıvı Sıvı Kolonya – Sabit sıcaklıkta çözücü buharlaştırılır.
Sıvı Gaz Gazoz
– Çözeltinin sıcaklığını azaltma veya artırma yapılabilir.
Gaz Gaz Gaz Hava
Aşırı Doymuş Çözelti: Çözebileceğinden daha fazla maddeyi

sıcaklığın etkisiyle çözmüş olan çözeltiye aşırı doymuş çözelti
NOT denir.
● Aşırı doymuş çözelti kararsızdır. En ufak bir dış etkiyle
Metal karışımlara alaşım denir.
fazladan çözünen madde geri çöker. (sallama / vurma /
Alaşım aşı kristali)
Bakır (Cu) + Kalay (Sn) = Tunç (Bronz)

25°C Çözünürlük 10 g X / 100 g su
Bakır (Cu) + Çinko (Zn) = Pirinç
Kalay (Sn) + Kurşun (Pb) = Lehim 8gX 10 g X 12 g X 25°C
Isı
Demir (Fe) + Karbon (C) = Çelik
Cıvanın alaşımları = Amalgam

100 g su 100 g su 100 g su 2 g X 100 g su
Doymamış Doymuş Doymuş Aşırı Doymuş
Çözünürlük
Aşırı doymuş
Doymuş
Doymamış
Sıcaklık
Katısı ile dengede olan çözelti doymuş çözeltidir.
207
Karışımlar
Çözünen Bağıl Madde Miktarına Göre Çözeltiler Çözünme Şekillerine Göre Çözeltiler
Seyreltik Çözelti: Çözünen oranı küçük olan çözeltilerdir. İyonik Çözünme: Bir madde çözücüde iyonlarına ayrışarak çö-
Derişik Çözelti: Çözünen oranı büyük olan çözeltilerdir. zünürse buna iyonik çözelti denir. Elektrik akımını ilettiğinden
elektrolitlerdir.
(Tuz) NaCI(k) $ Na+(suda) + CI–(suda)

1gX 2gX 3gX
100 g su 100 g su 100 g su
(Asit) HCI(s) $ H+(suda) + CI–(suda)
2 ve 3. kaba 1. kaba göre derişik, 1 ve 2. kaba (Baz) NaOH(k) $ Na+(suda) + OH–(suda)

göre seyreltik 2. kaba göre seyreltik göre derişik
● Suya verdiği iyon sayısı fazla olan çözeltilerin elektrik ilet-
kenliği daha fazladır.
NOT
MgCI2 > NaOH
Doymuş bir çözelti seyreltik olabilir.
● Mol verilirse dikkat!
4mol b_b
/ bb
+ –
ÖRNEK
NaOH $ Na + OH
2 mol 2mol 2mol iyon bb
`b NaOH > MgCI
+2 – 3mol bbb
2 MgCI 2 $ Mg + 2CI 1 bb
1mol 1mol 2mol iyon a
I. 100 g suda 15 g KBr
Moleküler Çözünme: İyon içermeyen sadece moleküllerine ay-
II. 25 g suda 4 g KBr
rılarak oluşan çözünmelerdir.
III. 200 g suda 20 g KBr
Çözeltilerinin derişimlerinin kıyaslanışı nasıl olmalıdır? C6H12O6(k) √ C6H12O6 (suda)
CH3OH(S) √ CH3OH(S) (suda)
● Alkoller (CxHyOH) ve karbonhidratlar (CxHyOz) suda mo-

● Bu iki kavramda aynı çözeltilerin kıyaslanmasında kulla-
leküler çözünürler, elektrik akımı iletmezler.
nılır.
ÖSYM
Günlük hayatta kullandığımız ve karşımıza çok çıkacak olan
bazı çözelti örnekleri:
RU
ÇIKMIŞ SO ■ Kolonya (Alkol + su)
■ Sirke (Asetik asit + su)
25°C’de aşağıdaki gibi üç farklı doymamış KNO3 çözeltisi ■ Şerbet (Şeker + su)
hazırlanıyor:
■ Deniz suyu (Tuz + su)
I. çözelti: 100 g saf su ve 25 g KNO3 katısı
■ Gazlı içecek (CO2 + su)
II. çözelti: 75 g saf su ve 25 g KNO3 katısı
■ Tentürdiyot (I2 + KI + alkol)
III. çözelti: 180 g saf su ve 20 g KNO3 katısı
■ Cam (Si, Na2O)
Bu çözeltilerin KNO3 açısından en derişikten en seyrel-
■ Madenî para (Gümüş - bakır - alüminyum)
tik olana doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?
■ 18 ayar altın (Altın - gümüş - bakır)
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I
■ Hava (Azot - oksijen - argon gazları)
D) III - I - II E) III - II - I
CEVAP: B
● Bütün saf maddeler homojendir ancak her homojen saf
madde değildir.
208
Karışımlar
SU
BİLGİ KUTU
Neden 24 ayar altına saf deriz? Kolonyanın Tarihçesi

Bilim insanları altının dünyanın oluşumundan 200 milyon yıl sonra mete- Kolonya etil alkol, su ve limon / çiçek / tütün gibi hoş koku veren
orlar yardımıyla geldiğini düşünürler. maddelerin karışımından oluşan bir parfümdür.
Altın periyodik cetvelde “Au” ile sembolize edilir. Au: Aurum’un kısaltmasıdır. İlk kez Almanya’nın Köln şehrinde yaşayan İtalyan Giovanni Paolo Fe-
Aurum Latincede “Parlayan Şafak” veya “Güneşin parlaması” anlamına gelir. minis tarafından üretilmiştir. İlk olarak Köln şehrinde bulunduğundan
Bir ürünün içindeki altının 1000’de oranına milyem denir. 1000 milyem “Eau de Cologna” (Köln suyu) adıyla üretildi.
24 ayara denk gelir. İçerdiği alkol oranı genellikle derece olarak ifade edilir. 80° (Hacimce
Altını ölçmede kullanılan bu sistemin yaklaşık bin yıl önce Almanların %80 oranında alkol içeriyor anlamına gelir.)
“Mark” isimli altın parasından geldiği söylenir. Tamamen saf altından yapı- Vücuda sürüldüğünde alkolün kolay buharlaşmasından dolayı kişi-
lan bu para 48 gramdı ve elmas ölçü biriminde kullanılan karşılığı 24 karat ye serinlik hissiyatı vermektedir. Bunun dışında keskin kokusundan
ediyordu. %100 saığı simgeleyen 24 sayısı buradan gelmektedir. kaynaklı ayıltıcı özelliği de vardır.
Heterojen Karışımlar
ÖRNEK
İki şekilde tanımlanır: 3
● Özelliği her noktasında aynı olmayan karışımlara denir.
Aşağıdakilerden hangisinin suyla oluşturduğu karışımın
● Bileşimi her yerinde aynı olmayan ve birden fazla fazın görünümü diğerlerinden farklıdır?
oluştuğu karışımlardır.
A) Tuz B) Şeker C) Etil alkol
Karışımı oluşturan maddelerden biri genellikle diğerinin içerisinde
D) İyot E) Sirke
dağılır. Bu nedenle heterojen karışımlarda dağılan ve dağıtıcı faz
vardır.
ÖRNEK
4
I. Birden fazla bileşen içerme

NOT II. İki fazlı olma
Bir karışımı sınırlayıcı yüzeylerle birbirinden ayırmış bölümlere faz denir. III. Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayırma
Homojen karışımlarda dağılan madde ayrı bir faz oluşturmazken heterojen Yukarıda verilen özelliklerden hangileri tüm karışımlar için
karışımlarda dağılan ve dağıtan maddeler ayrı fazlar oluşturur. ortaktır?
Dağılan ve dağıtan fazı gaz olan heterojen bir karışım yoktur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
209
Karışımlar
Heterojen Karışımların Sınıfandırılması
Adi Karışımlar (Katı + Katı) Süspansiyon (Sıvı + Katı)
● Tanecik boyutları farklı katı maddelerin bir araya gelerek ● Bir katının bir sıvı içerisinde çözünmeden oluşturduğu he-
çözünmeden oluşturduğu karışımlardır. terojen karışımdır.
● Katı - Katı heterojen karışımlardır. ● Dağıtan fazı sıvı, dağılan farzı katıdır.
■ Un / Tuz ● İlk hazırlandığında homojen görülebilir ancak beklenildi-
■ Salata ğinde katı kısmı dibe çöker.
■ Karışık kuru yemiş ■ Türk kahvesi
■ Toprak ■ Ayran
■ Demir tozu - kum ■ Kan
■ Pul biber - tuz ■ Çamurlu su
Emülsiyon (Sıvı + Sıvı) Aerosol
● Birbiri içerisinde çözünmeyen en az iki sıvıdan oluşan ka- ● Katı veya sıvının bir gaz içerisinde heterojen olarak dağıl-
rışımlara denir. dığı karışımlardır.
● Dağılan ve dağıtıcı faz sıvıdır. ● Dağılan ortam katı veya sıvı, dağıtan ortam gazdır.
● Karışım dinlendirilirse yoğunluk farkına göre fazlar oluşa- ■ Sis ■ Sprey
bilir.
■ Duman ■ Bulut
■ Benzin - su ■ Süt
■ Zeytinyağı - su ■ Mayonez
210
Karışımlar
Kolloidler
● Gözle görülmeyecek küçüklükte (mikroskobik) parçaların oluşturduğu karışımlara kolloid adı verilir.
● Kolloidler, çözeltiler ve heterojen karışımlar arasında yer alır.
● Tanecik boyutları 10–9 ile 10–6 m (1 – 1000 nm) arasında yer alır.
● Bir maddenin homojen veya heterojen olduğuna karar vermek için sadece gözle bakmak yeterli olmaz. (Mikroskobik inceleme veya
üzerine ışık tutulması gerekir.)
Işık çözeltiden geçirildiğinde içerisinde askıda kalan tanecikler varsa saçılmaya uğrar buna Tyndall etkisi denir.
Tanecik Boyutu
Homojen Heterojen Heterojen
10–9 m 10–6 m
(1 nm) (1000 nm)
Çözeltiler Kolloidler Süspansiyon
● Homojen ● Heterojen. ● Heterojen.

–9 –9 –6
● 10 m (1nm)’den küçük ● 10 m ile 10 m arasında ● 10–6m’den büyük
● Işığı saçmaz. ● Işığı saçar. ● Işığı saçar.
● Çökelme olmaz. ● Çökelme olmaz. ● Çökelme olur.
NOT
Aerosol ve emülsiyonların birçoğu kolloiddir. Kolloid karışımlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:
● Süt ● Yağlı boya ● Kan
● Duman ● Jöle ● Mayonez
● Sis ● Krema ● Sabunlu su
211
Kimya
Ders Notları Karışımlar TEST 1
1. X: Saf maddedir. 4. Aşağıda verilen çözelti türleri ve örneklerinden hangisi

yanlış verilmiştir?
Y: Fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrışabilir.
Çözelti türü Örnek
Z: İki farklı maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden bir
araya gelmesiyle oluşmuştur. A) Katı - katı Kalay
Buna göre, yukarıdaki bilgileri verilen X, Y ve Z maddeleri B) Katı - sıvı Şerbet

aşağıdakilerden hangisi olabilir? C) Sıvı - sıvı Kolonya
X Y Z D) Sıvı - gaz Gazoz
A) NaCI Kolonya He E) Gaz - gaz Hava
B) Şerbet H2O NaCI
C) H2O Şerbet Kolonya
D) Kolonya NaCI Şerbet
E) He Şerbet H2O
5. Derişik çözeltilerle ilgili,
I. Çözünen bağıl madde miktarı fazladır.
II. Doymuş çözeltidir.
III. Dibinde katısı olan çözeltilerdir.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
2. Karışımlarla ilgili aşağıdaki özelliklerden hangisi yanlış D) II ve III E) I, II ve III

verilmiştir?
A) Homojen ve heterojen olabilirler.
B) Erime ve kaynama noktaları sabit değildir.
C) Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılırlar.
6. 25°C’deki çözünürlüğü 12 g/100 g su şeklinde verilen bir
D) Bileşenleri arasında sabit bir oran vardır.
X katısı için,
E) Belirli bir sembol veya formülleri yoktur.
12g X 6g X 20g X
100 g su 50 g su 100 g su
1. kap 2. kap 3. kap
şekildeki kaplara 25°C sıcaklıkta verilen miktarlarda X katısı
ekleniyor.
3. Çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Çözücü ve çözünen kütlesi toplamı her zaman çözelti Buna göre,
kütlesini verir. I. Üç çözelti de doymuştur.
B) Sulu çözeltilerde su miktarına bakılmaksızın çözücüdür. II. Üç çözeltinin de kütlece derişimleri eşittir.
C) Bütün gazlar birbirleriyle her oranda homojen karışım III. 1. ve 3. kaptaki çözeltinin kütlesi aynıdır.
oluştururlar. ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) Metallerin oluşturduğu çözeltilere alaşım adı verilir.
E) Çözeltinin fiziksel hâlini çözünen belirler.
212
Karışımlar
7. I. 24 ayar altın 10. Aynı miktarda suyun içerisine,

II. Kolonya I. Çamaşır sodası
III. Süt II. Demir tozu
IV. Bronz III. Zeytinyağı
V. Deniz suyu maddeleri ayrı ayrı atılıyor.
Yukarıda verilen maddelerden hangisi bir karışım değil-
Buna göre, oluşan çözeltilerin sınıflandırması hangi
dir?
seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
I II III
A) Çözelti Süspansiyon Emülsiyon
B) Süspansiyon Kolloid Çözelti
C) Emülsiyon Çözelti Süspansiyon
D) Kolloid Emülsiyon Kolloid

8. Karışım Görünüm
E) Çözelti Kolloid Emülsiyon
I. X(k) - Y(s) Homojen
II. Y(s) - Z(s) Heterojen
III. X(k) - T(s) Heterojen
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) I. karışım şerbet olabilir. 11. Aynı koşullarda bulunan X, Y ve Z sıvıları ile ilgili aşağıdaki
bilgiler veriliyor:
B) II. karışım emülsiyondur.
C) III. karışım süspansiyondur. • X ve Y karıştığında iki faz oluşturur.
D) I. karışım tek fazlıdır. • Y ve Z karıştığında tek faz oluşturur.
E) II. karışım ayran olabilir. Buna göre,

I. X ve Y emülsiyondur.
II. X ve Z karışırsa tek fazlı olur.
III. Y ve Z karışımı kolonya olabilir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

9. Karışım Görünüm
I. Süt a. Süspansiyon
II. Benzin - su b. Emülsiyon
III. Türk kahvesi c. Kolloid

12. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
Yukarıda verilen karışımlar ve tür eşleştirmesi hangi A) Işık bir çözeltiden geçirildiğinde askıda kalan tanecikler
seçenekte doğru verilmiştir? yansır, buna Tyndall etkisi denir.
A) I. a B) I. b C) I. c B) Bütün kolloidler heterojen sınıfında yer alır.
II. b II. c II. b C) Kolloidler gözle görülmeyecek küçüklükte taneciklerin
III. c III. a III. a oluşturduğu karışıma denir.
D) I. a E) I. b D) Bir maddenin homojen veya heterojen olduğuna karar

vermek için sadece gözle bakmak yeterli olmaz.
II. c II. a
III. b III. c E) Şekerli su kolloide örnek verilebilir.
E D A C E A E A A E D C
213 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Karışımlar
2. BÖLÜM: ÇÖZÜNME OLGUSU

Bir maddenin taneciklerinin başka bir madde içerisinde homojen dağılmasına çözünme denir.
Çözünme olayı çözünen taneciklerin çözücü tarafından sarılarak dağıtılması şeklinde gerçekleşir.
Çözünme Olayı
1. Çözünmenin olabilmesi için ilk olarak çözücü molekülleri

enerji alarak molekülleri birbirinden ayrılır.
+ Enerji
Bu olay endotermiktir. (Isı alan)
2. Çözünen moleküller enerji alarak birbirinden ayrılır.

+ Enerji
Bu olay endotermiktir. (Isı alan)
3. Çözücü ve çözünen arasında etkileşim kuvveti kurularak

yeni etkileşim kuvvetleri oluşur. Bu olay sırasında bir miktar
enerji açığa çıkar.
Bu olay ekzotermiktir. (Isı veren)
● Çözünme olayında fiziksel bağ kurulur.

● Bu etkileşim kuvvetleri birbirine benzerse çözünme gerçekleşir.
214
Karışımlar
Çözücü ve Çözünen Etkileşimleri ● Polar bileşikler: Dipol - dipol etkileşimi veya hidrojen bağı
yaparak çözünür.
Çözünme olayının olabilmesi için çözücü ve çözünen molekülleri-
nin benzer yapılı olması gerekir. ● Çözünen maddelerin su tarafından sarılması olayına hid-
ratlaşma (hidratasyon) denir.
“Benzer, benzeri çözer ilkesi kullanılır.”
● Çözünen maddelerin su dışında başka bir çözücüde çözün-
Polar çözücüler: Polar maddeleri ve iyonik bileşikleri iyi çözer.
mesi olayına solvatasyon (solvatize) denir.
Apolar çözücüler: Apolar maddeleri iyi çözer.
Apolar bir çözücüde;
Apolar bileşikler: London etkileşimi oluşturarak çözünür.
Polar bir çözücüde;
● İyonik bileşikler: İyon - dipol etkileşimi yaparak çözünür.
O Sodyum (Na+) ve Klor (Cl–) iyonlarının

NaCI’nin
H H su tarafından sarılması şematize edilmiştir.
kristal yapısı
H
H H
O
O H H O O
H
H H
CI– Na+ H
H
H O
O H O
H H
H O H
O
NaCI (k) $ Na + –
(suda) + CI (suda) H H
ÖSYM
ÖRNEK
RU
5 ÇIKMIŞ SO
Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisinin birbiri içerisin- Sıvı hâlde bulunan aşağıdaki maddelerden üç ayrı kapta
de tamamen çözünmesi beklenmez? 100’er mL yer almaktadır.
A) Tuz - su (NaCI – H2O) I. kap: C2H3OH (etanol)
B) Sirke - Su (CH3COOH – H2O) II. kap: CCI4 (karbon tetraklorür)
C) Alkol - Eter (C2H5OH – CH3OCH3) III. kap: C6H14 (heksan)
D) Benzen - İyot (C6H6 – I2) Daha sonra her bir kaba aynı koşullarda 100’er mL saf su
E) Karbon tetraklorür - Potasyum klorür (CCI4 – KCI) ilave edilmiştir.
Buna göre, kaplardan hangilerinde homojen bir karışım
oluşur?
NOT (Su ve etanol polar, karbon tekraklorür ve heksan apolar
● Karşımıza çok çıkacak apolar maddeler moleküllerdir.)
I2, Br2, O2, CO2, CCI4, CH4, C6H6...
● Karşımıza çok çıkacak polar maddeler D) I ve II E) II ve III
H2O, CH3OH, C2H5OH, HCI, NH3... CEVAP: A
● Hidrojen bağı yapabilen maddeler
H2O, NH3, HF, CH3OH, C2H5OH
215
Kimya
Ders Notları Çözünme Olgusu TEST 2
1. Çözünme olayı ile ilgili, 4. Çözünme olayı ile ilgili,

I. Polar çözücüler polar maddeleri, apolar çözücüler apolar I. Fiziksel bir olaydır.
maddeleri iyi çözer. II. Tuzun suda çözülmesi sırasında iyon - dipol etkileşimleri
II. Çözücüsü su olan çözünme olayına hidratasyon denir. oluşur.
III. İyonik bileşikler apolar çözücülerde çok iyi çözünürler. III. Çözünme olayı her zaman endotermik gerçekleşir.

5. Aşağıda verilen sıvılara üzerinde belirtilen maddeler ilave

edilerek çözünmeleri sağlanıyor.
NaCI(k) NH3(s) I2(k)

2. I. Buzluktan çıkarılan buzun suda erimesi
II. Ojelerin asetonla çıkarılması
H2O(s) C2H5OH(s) CCI4
III. Yağlı boyanın tinerle inceltilmesi
Yukarıda verilen olaylardan hangileri çözünme olayı ile I II III
ilgilidir?
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I. kaptaki çözelti elektrolittir.
B) II. kapta çözünme olayı hidrojen bağı sayesinde olur.
C) I. kapta hidrotasyon olayı gerçekleşir.
D) III. kapta iyon - dipol etkileşimi kurulur.
E) II. ve III. kapta solvatasyon olayı gerçekleşmiştir.
3. Etil alkolün suda çözünmesiyle ilgili,

I. Elektrik akımını iletmez. 6. Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisi karıştırıldığında
II. Su molekülleri ile etil alkol molekülleri arasında hidrojen hidrojen bağı oluşmaz? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F)
bağı etkileşimi görülür. A) H2O – HF
III. Karışımı oluşturan bileşenler kimyasal özelliklerini korur. B) NH3 – HF
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) H2O – CH4
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) CH3OH – CH3OCH3
D) II ve III E) I, II ve III E) CH3OH – HF
216
Çözünme Olgusu
7. Madde çifti Görünüm 10. I2 katısı suda çözünmez.

I. C6H6 – CH 3OH Homojen Buna göre,
II. H2O – HCI Homojen I. Yeterince karıştırılmamıştır.
III. H2O – I2 Heterojen II. Soğutulmadığından çözünmemiştir.
III. Molekül yapıları benzemediğinden çözünmez.
Yukarıda verilen madde çiftlerinin oluşturdukları karışı-
mın görünümü hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? ifadelerinden hangileri I2 katısının suda çözünmeme
sebebidir?
8. Aşağıdaki çözücü ve çözünen çiftlerinden hangisi arasın-

da oluşacak etkileşim türü yanlış verilmiştir?
(1H, 8O, 6C ve F, CI, Br, I ise halojendir.)
Çözücü Çözünen Etkileşim türü
A) H2O HBr Hidrojen bağı 11. X katısı C6H6 (benzen) de çözünürken suda çözülmemiştir.
B) CCI4 I2 London Buna göre,
C) H2O NaCI İyon - dipol I. X - C6H6 karışımı süspansiyona örnektir.
D) C6H6 C4H8 London II. X - H2O karışımı iyon - dipol etkileşimine örnek gösterile-
bilir.
E) H2O HCI Dipol - dipol
III. X apolar yapılı bir maddedir.
9. X, Y ve Z’den oluşan üç ayrı karışımın deney tüplerine eklen-

diğindeki görünümü şekildeki gibidir.
Z X
X–Y
Y Z
I II III
Buna göre,
I. X polar ise Z apolardır. 12. NaCI katısının suda çözülmesiyle,
II. Özkütleleri arasında Y > Z > X ilişkisi vardır. I. H2O ve NaCI arasında iyon - dipol etkileşimi oluşur.
III. Z su ise X ve Y’nin tanecikleri arasında London kuvvetleri II. Na+ ve CI– iyonları hidratlaşır.
etkindir. III. Oluşan çözelti elektrolittir.

E B C E A E C D B E E C
217 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Karışımlar
3. BÖLÜM: ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ

● Çözeltilerde derişim çözünmüş maddenin bir ölçüsüdür.
● Çözünen madde miktarı kütlece, hacimce, molce veya ppm şeklinde ifade edilebilir.
Kütlece Yüzde Derişim

100 gram çözeltide çözünmüş maddenin gram cinsinden değerine denir. (%m/m ile gösterilir.)
Örneğin, %10’luk 100g bir tuzlu su çözeltisi

Çözünen maddenin kütlesi (g) 100g
%m/m = ·100
Çözelti kütlesi (g)
10g tuz 90g su içerir.
ÖRNEK ÖRNEK
6 150 gram suya 50 gram tuz atılırsa oluşan çözelti 7 Kütlece %20’lik 400 g şekerli su çözeltisine 100 g
kütlece kaçlıktır? şeker eklenirse oluşan yeni çözelti kütlece yüzde
kaçlıktır?
ÖRNEK ÖRNEK
8 Yoğunluğu 1,2 g/cm3 olan 300 cm3 çözeltide kütlece 9 Kütlece %20’lik 250 gram şekerli su çözeltisinde
%5 MgSO4 vardır. kaç gram şeker vardır?
Buna göre, çözeltideki MgSO4 kaç gramdır?
ÖRNEK ÖRNEK
10 40g suda kaç gram tuz çözülürse çözelti kütlece 11 Kütlece %15’lik şekerli su çözeltisi hazırlamak
%20’lik olur? için gerekli su miktarının şeker miktarına oranı
nedir?
218
Karışımlar
Çözeltilerin Karıştırılması
Aynı tür çözücü ve çözünen ile hazırlanmış birden fazla çözeltinin karıştırılması hâlinde çözelti kütlesi aşağıdaki formülle hesaplanır.
m1·%1 + m2·%2 + ... = ms·%s
m1 : 1. çözelti kütlesi %1 : 1. çözelti yüzdesi Çözücü veya çözünen ilavesi (+)
m2 : 2. çözelti kütlesi %2 : 2. çözelti yüzdesi Çözücü buharlaştırma (–)
ms : Son çözelti kütlesi %s : Son çözelti yüzdesi Çözücü ilavesi (%0)
Çözünen ilavesi (%100)
ÖRNEK ÖRNEK
12 Kütlece %10’luk 250 gram şekerli su çözeltisine 13

Kütlece %18’lik tuzlu su çözeltisinin 240 gramına
50 gram şeker eklendiğinde oluşan yeni çözeltinin
aynı sıcaklıkta 120 gram su ekleniyor.
kütlece yüzdesi kaç olur?
Buna göre, oluşan yeni çözeltinin kütlece yüzde
derişimi nedir?
ÖRNEK ÖRNEK
14 Kütlece %10’luk Na2SO4 çözeltisinin 200 gramına 15 Kütlece %10’luk NaCI çözeltisi ile kütlece %20’lik
kütlece %40’lık 300 gram Na2SO4 çözeltisinden NaCI çözeltisi alınarak karıştırılıyor.
ekleniyor. Yeni oluşan çözelti kütlece %16’lık olduğuna göre,
Elde edilen yeni çözelti kütlece yüzde kaçlıktır? çözeltilerden alınan maddelerin kütleleri arasındaki
oran kaçtır?
ÖRNEK ÖRNEK
16 Bir tencereye alınan 1 kg şerbetteki şeker oranının 17 Kütlece %20’lik 210 g tuzlu su çözeltisine aynı sıcak-
kütlece %20 olduğu bilinmektedir. Ocakta ısıtılan bu lıkta 32 g su ve 8 g tuz ilave ediliyor.
şerbetten 200 g su buharlaştırılarak çökme olmadan Buna göre, oluşan yeni çözelti kütlece yüzde
eski sıcaklığına dönülmektedir. kaçlıktır?
Son durumda çözeltinin kütlece yüzdesi nedir?
219
Karışımlar
Hacimce Yüzde Derişim

Sıvılar genellikle kütle yerine hacimle ölçülür. Bu yüzden sıvı - sıvı çözeltilerde kütlece yerine hacimce yüzde derişim ifadesi kullanılır.
Hacimce yüzde derişim =

Çözünen hacmi
x 100 UYARI
Çözelti hacmi
Sıvıların birbiri içerisinde çözünerek hazırlanan çözeltilerin hacmi genellikle
toplam hacimden az olur. Ancak soru çözümlerinde bu durum dikkate alınmaz.
v çözünen
%v/v = x 100
v çözelti ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
TYT 2022
Kolonya Hacimce %20 etanol içeren 120 mL sulu etanol çözelti-
siyle ilgili,
Etil alkol ve suyun karıştırılmasıyla elde edilir. I. 20 mL etanole toplam hacim 120 mL olacak şekilde su
İçerdiği alkol oranı kolonya şişesinin üzerine de- eklenerek hazırlanmıştır.
rece olarak yazılır. 80° olan bir kolonyanın ha- II. Çözelti hazırlanırken 76 mL su kullanılmıştır.
cimce %80 oranında etil alkol içerdiği anlaşılır. III. Çözelti hacmi 200 mL oluncaya kadar su eklendiğinde
etanol derişimi hacimce %12 olur.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
CEVAP: B
ÖRNEK ÖRNEK
18 Üzerinde 80° yazan 500 mL’lik bir kolonya yapmak 19 Hacimce %20’lik 300 mL alkol - su karışımına kaç
için kaç mL su kullanılmıştır? mL su eklenirse yeni oluşan karışım hacimce
%15’lik olur?
ÖRNEK ÖRNEK
20 Etil alkolün yoğunluğu yaklaşık 0,8 g/mL’dir. 21 160 gram su ile 32 gram etil alkol karıştırıldığı zaman
Hacimce %40’lık 500 mL etil alkol çözeltisinde kaç oluşan yeni çözeltinin hacimce yüzdesi nedir?
gram alkol kullanılmıştır? (detilalkol = 0,8; 1 g/ml)
220
Karışımlar
Milyonda Bir Kısım (ppm)

Bir çözeltideki çözelti kütlesinin milyonda (106) bir birimlik kısmına 1 ppm denir.
Çözünen kütlesi mg 1 kg = 1000 g

ppm = ·10
6 1 ppm =
Çözelti kütlesi kg veya L 1 g = 1000 mg
ÖRNEK ÖRNEK
22 1 L çeşme suyunun içerisinde 0,5 mg Ca+2 iyonu bu- 23 400 cm3 su dolu bir havuzda kaç mg CI iyonu çö-
2
lunmaktadır. zünmüş olursa derişimi 2,5 ppm olur?
Buna göre, çeşme suyundaki Ca+2 iyonunun deri- (dsu = 1 g/mL, 1 cm3 = 1 ml, 1 L = 1000 mL)
şimi kaç ppm’dir?
Yaygın Kullanılan Çözeltilerin Etiket Derişimleri
Serum fizyolojik tıpta yaygın kullanılan

Mikrop öldürücü özelliğe sahip anti-
tuzlu sudur.
septik bir maddedir. İçerisinde kütle-
%0,9’luk NaCI çözeltisi olan serumun
ce %7 iyot, %3 potasyum ve %30 etil
100 mL’sinde 0,9 g NaCI tuzu çözün-
alkol bulunur.
müş olarak bulunur.
Serum Tentürdiyot
ÖRNEK ÖRNEK
24 25 Özkütlesi 0,2 g/mL olan kütlece %25’lik 500 ml tuz çö-

zeltisine 100g su ekleniyor.
I. Serum fizyolojik 100 ml’sinde 0,9 gram NaCI içerdiğin-
den %0,9’luk bir çözeltidir. Oluşan çözeltideki tuzun kütlece yüzdesi kaçtır?
II. Üzerinde 80° yazan bir kolonya şişesi %80 alkol içeri-
yor demektir.
III. Kütlece %7 iyot, %3 potasyum iyodür içeren 50 ml
tentürdiyot çözeltisi 7g iyot 3g potasyum iyodür içer-
mektedir.
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
221
Kimya
Ders Notları Çözelti Derişimleri TEST 3
1. Kütlece %20’lik NaCI çözeltisi hazırlamak için 200 gram 4. Aşağıda iki ayrı kapta bulunan çözelti miktarları verilmiştir.
suda kaç gram NaCI çözülmelidir?
1. kap: %15’lik 100 g X çözeltisi
A) 12,5 B) 17,5 C) 20
2. kap: %30’luk 50 g X çözeltisi
D) 37,5 E) 50
Verilen kaplara aynı sıcaklıkta %20’lik 100 g X çözeltisinden
ayrı ayrı atılmaktadır.
Buna göre,
I. 1. kapta kütlece yüzde derişim artarken 2. kapta azalmıştır.
II. 1. kapta çözelti yoğunluğu artarken 2. kapta azalmıştır.
III. 1. kapta çözünen kütlesi artarken 2. kapta azalmıştır.
2.
10g X 10g X
5g X
100g su 35g su 50g su

I II III 5. Oda sıcaklığında bulunan %15’lik 300g şekerli su ile %20
Şekilde çözücü ve çözünen kütleleri belirtilen çözeltilerin 100g şekerli su çözeltileri karıştırılıp aynı sıcaklıkta üzerine
kütlece yüzde derişimleri arasındaki ilişki aşağıdakiler- 100g saf su ekleniyor.
den hangisidir?
Buna göre, son çözelti yüzdesi kaçtır?
A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I
A) 10 B) 13 C) 15 D) 17 E) 20
D) I > III > II E) III > I > II
6. Kütlece %10’luk m gram X çözeltisi ile aynı sıcaklıkları kütle-

ce %50’lik n gram X çözeltileri karıştırılıyor.
Buna göre,
I. m = n ise son karışım kütlece %30’luktur.
II. m = 3n ise son karışım kütlece %20’liktir.
3. Kütlece %25’lik 200 gram X tuzu çözeltisine bir miktar su III. Karışım yüzdesi mutlaka %10 ve %50’nin arasında olma-
eklenerek kütlece %10’luk yapılmaktadır. lıdır.
Buna göre, eklenen su kütlesi kaç gramdır? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 100 B) 150 C) 200 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) 250 E) 300 D) II ve III E) I, II ve III
222
Çözelti Derişimleri
7. Kütlece %20’lik tuzlu su çözeltisinden 400 gram su buharlaş- 10. Bir sirke örneği %20 asetik asit içermektedir.
tırıldığında son karışım kütlece %60’lık oluyor.
Buna göre, 500 ml olan bir sirkenin içerdiği asetik asit
Buna göre, ilk karışımın kütlesi kaç gramdır? kaç gramdır? (dasetik asit : 1,05 g/ml)
A) 200 B) 300 C) 400 A) 10,5 B) 21 C) 35

D) 500 E) 600 D) 105 E) 210
8. 600 gram %40’lık tuz çözeltisinden uygun koşullarda 150 11. 200 gram kütlece %12’lik etil alkol çözeltisi kaç mililitre
gram tuz çöktürülüyor. etil alkol içerir? (detilalkol = 0,8 g/mL)
Son durumdaki çözeltinin kütlece yüzde derişimi nedir? A) 19,2 B) 20 C) 24 D) 30 E) 32
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
9. 25 ml etil alkolün hacmi saf su ile 500 ml’ye tamamlanıyor. 12. Hacimce %20’lik alkollü su çözeltisi hazırlamak için aynı
sıcaklıkta 200 mL hacimde %30’luk alkol çözeltisine kaç
Bu çözeltideki alkolün hacimce yüzdesi kaçtır?
ml su eklenmelidir?
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25
A) 50 B) 75 C) 100 D) 150 E) 200
C D D A C E E B B E C E
223 10 11 12 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Karışımlar
4. BÖLÜM: ÇÖZELTİLERİN DERİŞİME BAĞLI ÖZELLİKLERİ (KOLİGATİF ÖZELLİKLER)

Çözünen maddelerin türüne bağlı olmayıp sadece miktarına (derişimine) bağlı olan özelliklere koligatif özellikler denir.
Koligatif Özelliklerin Etkileri

● Kaynama noktası yükselmesi ● Araba radyatörlerine antifriz eklenmesi
● Donma noktası düşmesi Çözeltilerin ● Kışın yollara tuz dökülmesi

Koligatif Uçak gövde ve motorlarının etilen glikolle yıkanması
● Buhar basıncı alçalması ●
Özellikleri (Donmayı engellemek içindir.)
● Ozmoz olayı
NOT
● Koligatif özelliklerde çözünen maddelerin cinsi önemli değildir.
● Çözünenin çözeltiye verdiği tanecik (iyon / molekül) sayısı önemlidir.
NaCI (k) $ Na (suda) + CI (suda) . Toplam 2 iyon

+ –
farklı maddelerin eşit derişimli çözeltilerinin ko-
ligatif özellikleri aynıdır.
LiF(k) $ Li (suda) + F (suda) . Toplam
+ –
2 iyon
1. Kaynama Noktası Yükselmesi

Bir sıvının kaynama noktası niceliklerine bağlıdır.
Sıvının türüne (Moleküller arası çekim kuvveti)
Safsızlığına (İçerisinde çözünmüş uçucu olmayan madde miktarına)
Dış basınca (Dış basınç artarsa kaynama noktası artar.)
● Bir sıvının içerisinde ne kadar çok uçucu olmayan bir madde çözülürse kaynama noktası o kadar artar.
● Saf sıvıların sabit basınç altında kaynama noktaları sabittir.
● Çözeltilerin ise derişimleri farklı olduğu için kaynama noktası sabit değildir ve saf çözücüden daha yüksek sıcaklıkta kaynar.
Sıcaklık (°C)
● 1 atm basınçta saf su 100°C’de kaynar.
Doymuş çözelti
100 + a ● Suyun içerisinde uçucu olmayan bir madde çözülürse kaynama noktası 100°C’nin
Doymamış çözelti üzerine çıkar.
100
Çözücü su ● Doymamış çözeltilerin kaynarken sıcaklığı artar.
● Kaynama süresince tüm sıvıların buhar basıncı dış basınca eşittir.
Zaman
224
Karışımlar
ÖRNEK ÖRNEK
26 27
Aynı ortamda bulunan eşit sayıda tanecik içeren, I. 200 gram saf suda 20 gram NaCI çözülerek hazırlanan
I. KCI çözelti
II. MgI2 II. Kütlece %10’luk NaCI çözeltisi
III. C6H12O6 III. 8 gram tuz içeren 160 gram NaCI çözeltisi
maddelerinin sulu çözeltilerinin kaynamaya başlama Yukarıda verilen çözeltilerin aynı ortamda kaynama
sıcaklıklarını karşılaştırınız. noktalarının kıyaslanışı nasıldır?
2. Donma Noktası Düşmesi

● Saf sıvıların donma noktası sabittir.
● Bir sıvıda ne kadar çok uçucu olmayan madde çözülürse donma noktası o kadar düşer. Buna donma noktası alçalması denir.
■ Çözeltilerin birim hacimdeki tanecik sayısı arttıkça donma noktası azdır.
■ Saf sıvıların donma süresince sıcaklığı değişmezken, çözeltilerin doymuş oluncaya kadar düşer.
Sıcaklık (°C)
● Doymamış bir çözelti doymaya başladığında sıcaklık düşmeye devam eder.

● Çözelti doygunluğa ulaşınca sıcaklık sabit olur ancak donmaya devam eder.
Saf su
0 Zaman ● Çözeltide çözünen derişimi ne kadar fazla olursa donma noktası o kadar fazla düşer.
Doymamış çözelti
–a (Çözücüden daha uçucu veya uçucu olmayan maddeler donma noktasını düşürür.)
Doymuş çözelti
225
Kimya
Ders Notları Çözeltilerin Derişimlerine Bağlı Özellikler TEST 4
1. Çözeltilerde çözünen maddenin türüne bağlı olmayıp sadece 4. Aşağıdaki olaylardan hangisi koligatif özelliklere bağlı
miktarına bağlı olan özelliklere koligatif özellikler denir. değildir?
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi koligatif özellikler- A) Kış aylarında yollara tuz dökülmesi
den biri değildir? B) Araba radyatörlerine antifriz eklenmesi
A) Kaynama noktası yükselmesi C) Gazlı içeceklerin üzerinde “Soğuk içiniz.” yazması
B) Donma noktası alçalması D) Deniz sularının göl sularına göre daha düşük sıcaklıklar-
C) Elektrik akımını iletmesi da donması
D) Buhar basıncı düşmesi E) Uçak gövde ve motorlarının etilen glikolle yıkanması
E) Ozmoz olayı
2. Çözünen kütlesi (g)

5. I. Kütlece %20’lik 50g tuzlu su
15
2
II. Kütlece %10’luk 100g tuzlu su
10 3 III. Kütlece %5’lik 200g tuzlu su
1 Yukarıda verilen çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden
4
A) Aynı ortamda kaynama noktası en yüksek olan I. çözeltidir.
Çözücü kütlesi
25 50 100 (g su) B) Aynı sıcaklıkta buhar basınçları III > II > I şeklindedir.
Yukarıdaki grafikte aynı sıcaklıkta hazırlanan NaCI bileşiğinin C) Aynı sıcaklıkta iletkenlikleri I > II > III şeklindedir.
üç farklı çözeltisi hazırlanmıştır. D) Aynı ortamda donma noktası en büyük olan I. çözeltidir.
Buna göre, E) Aynı ortamda kaynarken buhar basınçları eşittir.
I. Kaynama noktası en fazla olan 2 çözeltidir.

II. Üç çözeltinin de elektrik iletkenlikleri aynıdır.
III. Donma noktası en büyük olan 3 çözeltidir.
6. Bir şekerli su çözeltisine,
1. işlem: Aynı sıcaklıkta şeker eklenirse,
2. işlem: Aynı sıcaklıkta çökme olmadan çözücü buharlaştırı-

lırsa
işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor.

3. Koligatif özelliklerle ilgili, Buna göre, aşağıdaki değişimlerden hangisi kesinlikle
I. Derişime bağlıdır. gerçekleşir?
II. Çözünen maddenin türüne bağlıdır. A) 1. işlem sonunda çözeltinin derişimi artar.
III. Çözücü miktarına bağlıdır. B) 2. işlem sonunda çözeltinin kütlesi artar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) 1. işlem sonunda kaynama noktası artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) 2. işlem sonunda donma noktası düşer.
D) I ve II E) II ve III E) 1. işlem sonunda elektrik iletkenliği artar.
226
Çözeltilerin Derişimlerine Bağlı Özellikler
7. 25°C 1 atm dış basınç altında bir miktar tuzun suda çözün- 9. Aşağıda bir tuzlu suya ait 25°C 1 atm basınç altında aynı
mesiyle oluşan çözelti ısıtılmaktadır. ortamda ısıtılan iki çözeltiye ait sıcaklık - zaman grafiği veril-
miştir.
Buna göre, bu çözeltiye ait sıcaklık - zaman grafiği aşağı-
dakilerden hangisi olabilir? Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
A) B)
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) 112
106
108 25 25
100 100 0 0
Zaman Zaman
25 25 I. çözelti II. çözelti
0 0
Zaman Zaman Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
C) D) A) I. çözelti daha derişiktir.

B) Aynı ortamda kaynama noktaları arasındaki ilişki I > II
120
şeklindedir.
108 108
100 100 C) II. çözeltinin donma noktası, I. çözeltiden daha fazladır.
D) Kaynama noktalarını eşitleyebilmek için 1. çözeltiden
25
sabit sıcaklıkta su buharlaştırılmalıdır.
0 0
Zaman Zaman E) I. çözeltinin elektrik iletkenliği daha fazladır.
E)
Sıcaklık (°C)
120
108
100
0
Zaman
10. Oda koşullarında 1 atm basınçta bulunan X ve Y sıvılarının
ısıtılmasına ait sıcaklık - zaman grafiği aşağıda verilmiştir.
Sıcaklık (°C)
100 + 3a Y
100 + a
100 X
25
0
Zaman
8. Donma olayı ile ilgili,
I. Ekzotermik bir olaydır. Buna göre,
II. Çözüneni katı olan çözeltilerde donmaya başlama sıcak- I. X saf maddedir.
lığı çözücününkinden düşüktür. II. Aynı ortamda X’in buhar basıncı Y’den fazladır.
III. Donma noktası düşme miktarı çözünen madde derişimi- III. Kaynama noktalarını eşitleyebilmek için Y çözeltisine su
ne bağlıdır. ilave edilmelidir.

B D E D D D C A C C
227 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Karışımlar
5. BÖLÜM: AYIRMA VE SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

Günlük hayatta kullandığımız maddeler saf ve saf olmayan şeklinde iki kısımda incelenir.
Saf olmayan maddelere karışım denir. Karışımlar en az iki maddenin bir araya gelmesiyle oluşur. Karışımları ayırmak için fiziksel veya
kimyasal ayırma yöntemleri kullanılır.
● Karışımların ayrıştırılmasındaki amaç saf madde elde etmektir.
● Ayırma yöntemlerinin temelinde farklı fazlar oluşturup bu fazları mekanik yöntemlerle birbirinden ayırmak vardır.
Karışımların Ayrılması
Elektriklenme ile Ayırma 1 2 Mıknatıs ile Ayırma
Tanecik boyutu
3 4 Özkütle farkından yararlanarak ayırma
farkından yararlanarak
ayırma
Ayırma Çöktürme Savurarak
Santrifüjleme Süzme hunisi ile ayırma ile ayırma ayırma
Eleme Diyaliz
Aktarma Yüzdürme (Flotasyon)
(Dekontasyon) ile ayırma ile ayırma
Çözünürlük farkından
5
yararlanma
Kristallendirme Özütleme
(Ekstraksiyon)
Ayrımsal
Kristallendirme
6 Kaynama noktası farkından yararlanarak ayırma
Basit Damıtma Ayrımsal

(Destilasyon) Damıtma
228
Karışımlar
Karışımları Ayırma Teknikleri

1. Mıknatıs ile Ayırma
● Mıknatıs tarafından çekilebilen maddelere ferromanyetik
maddeler denir.
● Demir (Fe), Kobalt (Co) ve Nikel (Ni) bu özelliğe sahip olup
mıknatıs tarafından çekilebilen maddelerdir.
● Bu yöndemi uygulamak için karışımı oluşturan maddelerden
biri mıknatıs tarafından çekilebilirken diğerinin etkilenmesi
gerekiyor.
UYARI
● Altın - Demir ● Kobalt - Kükürt Alaşımların yapılarındaki bu elementler mıknatıs ile ayrılmazlar.
● Kum - Demir ● Çinko - Nikel
Tanecik Boyutu Farkından Yararlanarak Ayırma
Eleme
● Tanecik boyutları farklı katı - katı heterojen karışımların
ayrılmasında kullanılan bir yöntemdir.
● Tanecik boyutu farklılığına göre elek seçilir ve eleme işle-
mi ile karışım bileşenlerine ayrılır.
● Kum - Çakıl
● Un - Kepek
Süzme (Filtreleme)
● Karışımdaki bileşenlerden birinin geçmesi-

ne izin veren, diğer bileşeni ise engelleyen
Cam baget
bir süzgeç ya da filtreden yararlanarak yapı-
Sıvıda
lan ayırma işlemidir. çözünmeyen
● Katı - sıvı, katı - gaz karışımları ayırmak için Huni katı karışım
Süzgeç kâğıdı
kullanılır. Filtrelenmiş kir
● Çayı posasından ayırma işlemi kalıntısı
● Kızartma yağından patatesi ayırma işlemi

Filtrelenmiş sıvı
● Laboratuvarda çökeleği süzüntüden ayırma
işlemi
● Fabrika bacaları ve egzoz gazlarından katı
partikülleri ayırma işlemi
229
Karışımlar
Diyaliz
Seçici
● Süzme esasına dayanan bir ayırma yöntemidir. Kan
geçirgen
zar
sulandırıcı
● Bu yöntemde kolloid karışımlar gözenekli bir zardan geçilerek Kan
(membran) Seçici geçirgen
zar (membran)
maddelerin tanecik boyutu farkına dayanarak uzaklaştırılması pompası
amaçlanır.
● Bu yöntem genellikle sağlık alanında kullanılır. Böbrekler
vücudun süzgeçleridir ve böbrek rahatsızlığı olan veya böb-
rekleri yetersiz olan kişilerin kanlarını temizlemek amacıyla
Atardamardan
kullanılır. alınan kan
Toplardamara
geri gönderilen
kan
Santriüjleme Yöntemi
Plazma
Beyaz kan hücreleri
(trombosit)
Kırmızı kan
hücreleri
● Elektrikli bir motor yardımıyla yüksek devirde dairesel bir dönme hareketi gerçekleştiren laboratuvar malzemesidir.
● Bu yöntemle bir sıvı içerisinde askıda kalan kolloid partiküllerin merkez kaç yardımıyla tüpün alt kısmına toplanma işlemidir.
Yoğunluk Farkından Yararlanarak Ayırma İşlemi

Saf maddeler için yoğunluk ayırt edici bir özelliktir. Bu özellikten yararlanarak heterojen karışımda bulunan maddeler ayrılabilir. Ayırma
hunisi ve yüzdürme (flotasyon) yöntemi bu ayırma işlemlerinde kullanılabilen yöntemlerdir.
Ayırma Hunisi
● Birbiri içerisinde çözünmeyen ve yoğunluğu birbirinden farklı olan sıvı + sıvı heterojen
karışımları ayırmak için kullanılır.
● Yoğunluğu büyük olan sıvı altta toplanır ve ilk ayrılır.
● Mazotlu su ● Karbontetraklorür su
● Zeytinyağı su ● Benzen - su
Yüzdürme (Flotasyon)
● Genelde katı - katı heterojen karışımları ayırmak için kullanılır.

● Özellikle madencilikte cevher zenginleştirmede kullanılır.
● Karışıma basınçlı hava gönderilerek köpük oluşturulur ve kö-
pükler cevheri su yüzeyinde yüzdürülebilir hâle getirir.
230
Karışımlar
Çözünürlük Farkından Yararlanarak Ayırma

Çözünürlük maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Çözünme olayı “Benzer benzeri çözer.” ilkesine dayanır. Polar maddeler polar çözücülerde
apolar maddeler ise apolar çözücülerde iyi çözünür.
Çözünürlük sıcaklıkla da değişir, bu nedenle bazı maddelerin sıcaklıkla çözünürlüğü artarken bazılarının azalma özelliğinden faydalanarak
karışımları ayırma işlemi uygulanır.
a) Özütleme (Ekstraksiyon)
Karışımda bulunan herhangi bir maddenin çözücü yardımıyla ayrılması işlemine özütleme
denir.
● Çayın demlenmesi
● Şeker pancarından şeker eldesi
● Bitkilerden esans ve ilaç ham maddelerinin eldesi
● Özütleme işlemi için genelde ayırma hunisi kullanılır.
b) Kristallendirme
● Saflaştırmak istenen ürünün katı olması hâlinde en çok uygulanan yöntem kristal-
lendirmedir.
● Çözünürlüğü sıcaklıkla doğru orantılı olan katıların saflaştırılmasında kullanılır.
● Şeker pancarından özütlenen şeker kristallendirme işlemi ile ayrılabilir.
c) Ayrımsal Kristallendirme Çözünürlük (g/100 g su)

Şeker
● Katı - katı karışımında bulunan katıların ikisi de çözücüde çözünüyorsa karışım
ayrımsal kristallendirme ile ayrılabilir.
NaCI
● Bu yöntem için katıların çözünürlükleri sıcaklıktan farklı şekilde etkilenmelidir.
Sıcaklık (°C)
231
Karışımlar
Kaynama Noktası Farkıyla Ayırma

a) Basit Damıtma (Destilasyon)
● Katı - sıvı homojen karışımları ayırmak için kullanılır.

● Damıtma işlemi, bir sıvının önce buharlaştırılıp buharın başka bir kaba yoğuşturu-
larak tekrar sıvı hâlde toplama işlemidir.
● Bu ayırma işleminde katı ve sıvı bileşenlerin kaynama noktası farkından yararlanı-
larak yapılan ayırma işlemidir.
● Toplama kabında toplanan simya destilat adı verilir.
● Tuz - Su ● Şeker - Su
b) Ayrımsal Damıtma
● İki ya da daha çok sıvıdan oluşmuş homojen karışımları ayırmak için

kullanılır.
● Sıvıların kaynama noktaları farkından yararlanılarak yapılan ayırma
işlemidir.
● Ayrımsal damıtma düzeneğinde bulunan fraksiyon kolon saflık yüzde-
sini artırmak için kullanılır.
● Ayrımsal damıtma işleminde kaynama noktası düşük olan madde
önce toplanır.
● Alkol - Su ● Eter - Su
NOT
Sorularda kaynama noktası düşük olan sıvı ilk buharlaşır gibi bir cümle ku-
rulursa bu yanlıştır. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır.
● Ham petrol karışımını oluşturan moleküller arasında

kimyasal bağ oluşturmadığından ayrımsal damıtma
yöntemiyle bileşenlerine ayrılır.
232
Kimya
Ders Notları Karışımları Ayırma Yöntemleri TEST 5
1. Aşağıdaki karışımlardan hangisi için verilen ayırma yön- 4. Aşağıdaki ayırma yöntemlerinden hangisinde tanecik
temi yanlıştır? boyutu farkından yararlanılmamıştır?
Karışım Ayırma yöntemi A) Böbrek hastalarının kanının diyaliz makinesinde temiz-

lenmesi
A) Zeytinyağı - Su Ayırma hunisi
B) İnşaatçıların çimento hazırlamak için kumu elekten geçir-
B) Şekerli su Kristallendirme meleri
C) Benzin - Su Damıtma C) Egzozlara özel filtreler takılması
D) Naftalin - Su Süzme D) Hoş kokulu bitkilerden esans üretimi
E) Alkol - Su Ayrımsal damıtma E) Makarnanın süzgeçten geçirilmesi
2. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisinde kulla-

nılan özellik yanlış verilmiştir?
Yöntem Özellik
A) Damıtma Kaynama noktası farkı
B) Flotasyon Yoğunluk farkı
C) Süzme Tanecik boyutu farkı

5. X, Y ve Z maddelerinden oluşan homojen bir sıvı karışım
D) Kristallendirme Erime noktası farkı
aşağıda verilen düzenekle bileşenlerine ayrıldığında toplama
E) Özütleme Çözünürlük farkı kabında ilk X sıvısının toplandığı görülmektedir.
3. X, Y ve Z maddeleri için aşağıdaki bilgiler veriliyor.
• X sıvısı, Y sıvısından çözünmez.

• X sıvısı, Z katısını çözer.
• Z katısı, Y sıvısında çözünmez.
X, Y ve Z
Buna göre, sıvıları
X sıvısı
I II III
Buna göre,
deney tüplerinde verilen karışımlarla ilgili aşağıdaki ifa-
delerden hangisi yanlıştır? I. Tanecikler arası çekim kuvveti en az olan X sıvısıdır.
A) I. karışım Y - Z olup süzme yöntemi ile ayrılır. II. Y sıvısının kaynama noktası X sıvısından fazladır.
B) II. karışım X - Y olup emülsiyondur. III. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı en yüksek olan Z sıvısıdır.
C) III. karışım flotasyon yöntemi ile ayrılır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) I. tüpteki karışım Z - Y olabilir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) II. tüpteki karışım ayırma hunisi ile ayrılır. D) II ve III E) I, II ve III
233
Karışımları Ayırma Yöntemleri
6. Saf X, Y ve Z maddeleri kullanılarak oda sıcaklığında hazırla- 9. Ayrıştırma yöntemlerinde kullanılan ifadelerden hangisi-
nan X - Y karışımı süzme ile Y - Z karışımı ise ayırma hunisi nin eş anlamlısı yanlış yazılmıştır?
ile ayrılmaktadır. A) Destilasyon - Basit damıtma
Buna göre, B) Flotasyon - Yüzdürme
I. X - Z karışımı çözelti oluşturursa damıtma yöntemi ile C) Ekstraksiyon - Özütleme
ayrılır. D) Santrüfüjleme - Çözünürlük
II. Y - Z karışımı emülsiyona örnektir. E) Dekantasyon - Aktarma
III. X katı, Y ve Z sıvıdır.
10. Karışım Ayırma Yöntemi
X–Y Ayırma hunisi
Y–Z Ayrımsal damıtma
Yukarıda verilen bilgilere göre X, Y ve Z maddeleri aşağı-

7. I. Çay içerisindeki demin suya geçmesi dakilerden hangisi olabilir?
II. Kum - talaş karışımına su eklenmesi X Y Z
III. Alkol - su karışımından alkolün alınması A) Alkol Eter Su

Yukarıda verilen işlemlerde hangi ayırma yöntemi kulla- B) Mazot Alkol Benzin
nılır?
C) Eter Mazot Su
I II III
D) Benzin Su Alkol
A) Ekstraksiyon Çözünürlük Damıtma
E) Su Alkol Eter
B) Dekantasyon Özütleme Flotasyon
C) Ekstraksiyon Flotasyon Ayrımsal damıtma
D) Flotasyon Dekantasyon Damıtma
E) Dekantasyon Ekstraksiyon Çözünürlük
11. Madde Erime Noktası (°C) Kaynama Noktası (°C)
X –10 58
Y 50 130
8. I. Homojen karışım katı - sıvı Z –45 40

II. Homojen karışım sıvı - sıvı 1 atm basınç altında saf X, Y ve Z maddelerinin erime ve
III. Heterojen karışım sıvı - sıvı kaynama noktaları verilmiştir.
Yukarıda verilen karışımların ayırma yöntemleri aşağıda- Buna göre, oda koşullarında (25°C) bulunan X, Y ve Z
kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? için,
Ayırma hunisi Ayrımsal damıtma Damıtma I. X – Y karışımı homojense damıtma ile ayrılır.
A) II III I II. Y – Z karışımı heterojense ayırma hunisi ile ayrılır.
B) II I III III. X – Z karışımı heterojense süzme ile ayrılır.
C) III I II ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) I III II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) III II I D) II ve III E) I, II ve III
A D D E C E B D C D C
234 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
ÜNİTE - 8
ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
1. BÖLÜM: ASİTLERİ VE BAZLARI TANIYALIM
2. BÖLÜM: ASİTLER VE BAZLAR ARASINDAKİ TEPKİMELER
3. BÖLÜM: TUZLAR
KAZANIMLAR
10.3. ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR a. Asitlerin ve bazların metallerle etkileşerek hidrojen gazı oluştur-
ması reaksiyonlarına örnekler verilir; aktif metal, yarı soy metal,
Anahtar kavramlar: Aktif metal, amfoter metal, asit, baz, indikatör,
soy metal ve amfoter metal kavramları üzerinde durulur.
nötralleşme, pH/pOH, soy metal, tuz, yarı soy metal.
b. Alüminyum metalinin amfoterlik özelliğini gösteren deney yap-
10.3.1. Asitler ve Bazlar
tırılır.
10.3.1.1. Asitleri ve bazları bilinen özellikleri yardımıyla ayırt eder.
c. Nitrik asit, sülfürik asit ve hidroflorik asidin soy metal ve cam /
a. Limon suyu, sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özellikleri, porselen aşındırma özelliklerine değinilir. Tepkime denklemlerine
asitlikleriyle ilişkilendirilir. girilmez.
b. Kirecin, sabunun ve deterjanların ciltte oluşturduğu kayganlık ç. Derişik sülfürik asit, fosforik asit ve asetik asidin nem çekme
hissi baziklikle ilişkilendirilir. ve çözünürken ısı açığa çıkarma özellikleri nedeniyle yol açtıkları
tehlikeler vurgulanır.
c. Asitler ve bazların bazı renkli maddelerin (çay, üzüm suyu, kır-
mızı lahana) rengini değiştirmesi deneyleri yapılarak indikatör kav- 10.3.3. Hayatımızda Asitler ve Bazlar
ramı ve pH kâğıdı tanıtılır.
10.3.3.1. Asitlerin ve bazların fayda ve zararlarını açıklar.
ç. Sirke, limon suyu, çamaşır suyu, sodyum hidroksit, hidroklorik
a. Asit yağmurlarının oluşumuna, çevreye ve tarihî eserlere etkile-
asit ve sodyum klorür çözeltilerinin asitlik veya bazlık değerlerinin
rine değinilir.
pH kâğıdı kullanılarak yorumlanması sağlanır.
b. Kirecin ve kostiğin yağ, saç ve deriye etkisi deney yapılarak
d. pH kavramı asitlik ve bazlık ile ilişkilendirilerek açıklanır. Loga-
açıklanır.
ritmik tanıma girilmez.
c. Öğrencilerin asit ve bazların fayda ve zararları hakkında bilişim
e. Günlük hayatta kullanılan tüketim maddelerinin ambalajlarında
teknolojileri kullanarak araştırma yapmaları, elde ettikleri bilgileri
yer alan pH değerlerinin asitlik- bazlıkla ilişkilendirilmesi sağlanır.
kaynak belirterek özetlemeleri ve yazılı olarak sunmaları sağlanır.
10.3.1.2. Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini moleküler düzey- Bilişim teknolojilerini kullanırken siber güvenlik kurallarına uymanın
de açıklar. gerekliliği hatırlatılır.
a. Asitler su ortamında H3O+ iyonu oluşturma, bazlar ise OH- iyonu 10.3.3.2. Asit ve bazlarla çalışırken alınması gereken sağlık ve gü-
oluşturma özellikleriyle tanıtılarak basit örnekler verilir. venlik önlemlerini açıklar.
b. Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO2, SO2 ve N2O5 madde- a. Birbiriyle karıştırılması sakıncalı evsel kimyasallara (çamaşır
lerinin çözeltilerinin neden asit gibi davrandığı; NH3 ve CaO mad- suyu ile tuz ruhu) örnekler verilir.
delerinin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler
b. Asit ve baz ambalajlarındaki güvenlik uyarılarına dikkat çekilir.
üzerinden açıklanır. Lewis asit - baz tanımına girilmez.
c. Aşırı temizlik malzemesi ve lavabo açıcı kullanmanın sağlık,
10.3.2. Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri
çevre ve tesisat açısından sakıncaları üzerinde durulur.
10.3.2.1. Asitler ve bazlar arasındaki tepkimeleri açıklar.
ç. Mutfak gereçlerinde oluşan kireçlenmeyi ve metal eşyaların pas-
a. Nötralleşme tepkimeleri, asidin ve bazın mol sayıları üzerinden larını gidermek için yöntem ve malzeme seçiminde dikkat edilmesi
açıklanır. gereken hususlar üzerinde durulur.
b. Sodyum hidroksit ile sülfürik asidin etkileşiminden sodyum sülfat 10.3.4. Tuzlar
oluşumu deneyi yaptırılarak asit, baz ve tuz kavramları ilişkilendi-
10.3.4.1. Tuzların özelliklerini ve kullanım alanlarını açıklar.
rilir.
Sodyum klorür, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, kalsiyum
10.3.2.2. Asitlerin ve bazların günlük hayat açısından önemli tep-
karbonat ve amonyum klorür tuzları üzerinde durulur.
kimelerini açıklar.
Kimya
Ders Notları Asitler, Bazlar ve Tuzlar
1. BÖLÜM: ASITLERI VE BAZLAR TANYALM

Çevremizdeki maddeleri organik ve inorganik olmak üzere iki şekilde gruplandırabiliriz. İnorganik maddeler ise kendi içerisinde dörde ayrılır.
İnorganik Maddeler
Asitler Tuzlar
Bazlar Oksitler
Asitler Bazlar
● Sulu çözeltilerine H3O+ (hidronyum) yani H+ ● Sulu çözeltilerine OH– (hidroksit) iyonu verebilen
(proton) verebilen maddelere asit denir. maddelere baz denir.
● Tatları ekşidir. (Latincede “acidus” ekşi anlamına ● Tatları acıdır. Ele kayganlık hissiyatı verilir.
gelmektedir.) Sabun, bulaşık deterjanı, karabiber...
Limon, sirke, elma, domates suyu...
● Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir. ● Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir.
● Suda çözündüğünde ortama H+ iyonu verir. ● Suda çözündüğünde ortama OH– iyonu verir.
● Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. (Elektrolittir.) ● Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
● Aşındırıcı, yakıcı ve tahriş edici özelliğe sahiptir. ● Kuvvetli bazlar aşındırıcı ve tahriş edici özelliğe
sahiptir.
● Bazlarla nötralleşme tepkimesi vererek tuz ve suya ● Asitlerle nötralleşme tepkimesi vererek tuz ve suya
dönüşür. dönüşürler.
● Aktif metallerle tepkimeye girerek hidrojen gazı ● Her metalle tepkime vermezler. Kuvvetli bazlar
çıkartırlar. sadece amfoter metallerle (AI, Sn, Pb, Zn, Cr, Be)
tepkime vererek H2 gazı çıkartırlar.
237
Asitler, Bazlar ve Tuzlar
Aşağıdaki tabloda günlük hayatta çok kullandığımız ve karşımıza çok çıkan asit ve bazların formülleri sistematik adları ve yaygın adları
verilmiştir.
Kimyasal Formülleri Adı Yaygın Adı Kimyasal Formülleri Sistematik Adı Yaygın Adı
HCI Hidroklorik asit Tuz ruhu NaOH Sodyum hidroksit Sud Kostik
HBr Hidrobromik asit – KOH Potasyum hidroksit Potas Kostik
HF Hidroflorik asit Cam asidi LiOH Lityum hidroksit –
HNO3 Nitrik asit Kezzap Mg(OH)2 Magnezyum hidroksit Magnezya sütü
H2SO4 Sülfürik asit Zaç yağı Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit Sönmüş kireç
HCN Hidrosiyonik asit – NH3 Azot trihidrür Amonyak
HCOOH Formik asit (Metanoik asit) Karınca asidi C6H5NH2 Amino benzen Anilin
CH3COOH Asetik asit (Etanoik asit) Sirke asidi NaCIO Sodyum hipoklorit Çamaşır suyu
C6H8O6 Askorbik asit C vitamini NaHCO3 Sodyum bikarbonat Yemek sodası
Indikatörler
● Maddelerin asit veya baz olduğunu belirlemeye yarayan maddelere indikatör (belirteç) denir.
● İndikatörler asidik ve bazik ortamda farklı renkler alarak bizim maddeleri ayırt etmemizi sağlar.
● İndikatörler doğal olabildiği gibi sentetik de olabilir.
Sentetik İndikatörler Doğal İndikatörler
İndikatör Adı Asit Rengi Baz Rengi İndikatör Adı Asit Rengi Baz Rengi
Turnusol Kırmızı Mavi Kırmızı lahana Pembe - Kırmızı Sarı - Yeşil
Fenolftalein Renksiz Pembe Çilek Turuncu - Sarı Sarı - Yeşil
Metil oranj Kırmızı Sarı Çay Açık kahverengi Kahverengi
Timol mavisi Kırmızı Sarı Kuşburnu Kırmızı Koyu yeşil
Alizarin sarısı Renksiz Kırmızı Kiraz Açık pembe Açık sarı
238
pH Kavramı
● Bir maddenin asit veya baz olduğunu belirleyen, asitlik ve bazlık kuvvetini gösteren pH değeridir.
● pH kavramını ilk kez Danimarkalı kimyacı Soren Sorensen bulmuştur. pH (Power of Hydrogen) hidrojenin gücü anlamına gelmek-
tedir.
● 25°C’de pH değeri 0 – 14 aralığındadır.
● Bir maddenin suda çözüldüğünde verdiği H+ iyon sayısı arttıkça pH değeri azalır, asitlik kuvveti artar.
● Bir maddenin suda çözüldüğünde verdiği OH– iyon sayısı arttıkça pH değeri artar, bazlık kuvveti artar.
● Bir madde 25°C’de suda çözündüğünde ortamdaki H+ ve OH– iyon sayısı eşitse pH değeri 7 olur. Bu tür maddeler nötrdür.
Ortamdaki H+ iyon sayısı OH– iyon

pH < 7
sayısından fazlaysa “Asidik”
Asitlik kuvveti artar. Baziklik kuvveti artar.
Ortamdaki H+ iyon sayısı OH– iyon 7
pH = 7
sayasına eşitse “Nötr” pH
0 Nötr 14
Ortamdaki OH– iyon sayısı H+ iyon
pH > 7
sayısından fazlaysa “Bazik”
Asidik Özellik Nötr Bazik Özellik
9,0 - 10,0
0,5 - 1,5
6,5 - 7,0
5,0 - 8,0
7,8 - 80
11,5
0,2
2,5
2,9
3,5
5,0
5,0
5,5
6,5
7,0
7,4
8,0
Pankreas öz suyu
Hidroklorik asit
Asit yağmuru
Sülfürik asit
Deniz suyu
El sabunu
Amonyak
Portakal
Gözyaşı
Tükürük
Kahve
Saf su
Sirke
İdrar
Kola
Çay
Süt
Asitlik ve Bazlık Özelliklerin Moleküler Düzeyde Açıklanması

Arrhenius’a göre bir madde suda çözündüğünde H+ iyonu verebiliyorsa asit, OH– iyonu verebiliyorsa baz olarak tanımlanır.
NOT
● Asit ve bazların çözeltilerinde H+ ve OH– iyonlarının ikisi de bulunur.
● Asitler suda çözüldüğünde H+ iyonu bağımsız bulunamaz. H2O ile birleşerek H3O+ (hidronyum) iyonuna dönüşür.
Ancak gösterim kolaylığı olsun diye birbirlerinin yerine kullanılabilirler.
H +(suda) + H 2 O (s) $ H 3 O +(suda)
● Yapısında –COOH (karboksil) grubu bulunduran yapılara organik asit denir.

● Bir asit / baz suda %100 iyonlaşırsa kuvvetli asit / baz denir ve tek yönlü ok (") ile gösterilir.
● Bir asit / baz suda kısmen iyonlaşırsa zayıf asit / baz denir ve çift yönlü ok (?) ile gösterilir.
239
Ametal Oksitler
Bazı asitlerin suda çözünme denklemleri
Nötr Oksit
● Ametal sayısı oksijen sayısından fazla veya eşit olan oksit-
+ – lerdir.
HCI (s) $ H (suda) + CI (suda)
+
HNO 3 (s) $ H (suda) + NO 3 (suda)
– AXOY x≥y
(CO, NO, N2O ...)

+ –2
H 2 SO 4 (s) $ 2H (suda) + SO 4 (suda)
+ – Nötr oksit + Asit → Tepkime yok

HF(s) ? H (suda) + F (suda)
Nötr oksit + Baz → Tepkime yok
– + Nötr oksit + Su → Tepkime yok

HCOOH (s) ? HCOO (suda) + H (suda)
1
CO(g) + O → CO2(g)
– 2 2(g)
CH 3 COOH (s) ? CH 3 COO (suda) Asit Oksitler
● Ametallerin oksijence zengin bileşiklerine asidik oksit denir.
Bazı bazların suda çözünme denklemleri

AXOY y>x
+
NaOH (k) $ Na (suda) + OH (suda)
– (CO2, NO2, SO3 ...)
+ –
KOH (k) $ K (suda) + OH (suda) Asit oksit + Asit → Tepkime yok
Asit oksit + Baz → Tuz + Su
+2 –
Mg (OH) 2 (k) $ Mg (suda) + 2OH (suda) CO2 + 2NaOH → Na2CO3 + H2O
Asit oksit + Su → Asit
+3 –
AI (OH) 3 (k) $ AI (suda) + 3OH (suda) CO2 + H2O → H2CO3
+ –
NH 3 (s) + H 2 O (s) ? NH 4 (suda) + OH (suda) Metal Oksitler
● Amfoter metaller (AI, Sn, Pb, Zn, Cr, Be) hariç bütün metaller
bazik karakterlidir.
Oksitlerin Asit ve Bazlığı
Arrhenius asit - baz tanımı günümüzde de kabul görmesine karşın Bazik Oksitler
tanımın bazı sınırlı olduğu yerler vardır. Yapısında H+ veya OH–
iyonu bulundurmayan CO2, N2O5, Na2O ... gibi maddelerin asit Na2O, CaO, Fe2O3
veya baz olduğunu açıklayamaz.
Elementlerin oksijenle yaptığı bileşiklere oksit denir. Oksitler asidik, Bazik oksit + Baz → Tepkime yok
bazik veya nötr özellik göstermektedir.
Bazik oksit + Asit → Tuz + Su
Na2O + 2HCI → 2NaCI + H2O
Bazik oksit + Su → Baz
Na2O + H2O → 2NaOH
240
Kimya
Ders Notları Asitleri ve Bazları Tanıyalım TEST 1
1. Asitlerin genel özellikleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi 4. CO2 gazı suda çözüldüğünde H+ iyon sayısını artırırken,
yanlıştır? Na2O katısı suda çözüldüğünde OH– iyon sayısını artırmak-
A) Sulu çözeltilerine H3O+ (hidronyum) iyonu verirler. tadır.
B) Tatları ekşidir. Buna göre,

C) Soy metallerle tepkimeye girerek H2 gazı çıkartırlar. I. CO2 nin sulu çözeltisi mavi turnusol kâğıdının rengini
D) Bazlarla nötralleşme tepkimesi verirler. kırmızıya çevirir.
E) Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirirler. II. Na2O suda çözüldüğünde suyun pH değeri artar.
III. CO2 ve Na2O sulu çözeltileri karıştırılırsa kimyasal tepki-
me gerçekleşir.
2. Bazların genel özellikleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden 5. Besin maddelerinden muz asidik, karabiber bazik ve yemek
hangisi yanlıştır? tuzu ise nötrdür.
A) Sulu çözeltileri elektrolittir. Oda koşullarında muz (m), karabiber (k) ve tuzun (t) pH
B) Ele kayganlık hissiyatı verirler. sıralaması hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
C) Kuvvetli bazlar aşındırıcı ve tahriş edici özelliğe sahiptir. A) m > k > t B) k > t > m C) t > k > m
D) Amfoter metallerle kuvvetli bazlar tepkimeye girerek H2 D) m > t > k E) k > m > t
gazı çıkartırlar.
E) Sulu çözeltilerinde H+ iyonu bulundurmaz.
3. Oda koşullarında bulunan H2O(s) bileşiği ile ilgili, 6. Aşağıda verilen maddelerden hangisi mavi turnusol kâğı-
I. pH değeri 7’dir. dının rengini değiştirmez?
II. H+ iyonunun mol sayısı OH– iyonuna eşittir. A) CH3COOH B) CO2 C) HF

III. Üzerine asit ilave edilirse pH değeri artar. D) NH3 E) HCOOH
241
Asitleri ve Bazları Tanıyalım
7. Asit ve bazlar ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi 10. İndikatör Asit rengi Baz rengi
yanlıştır? Metil oranj Kırmızı Sarı
A) Asitler suda çözüldüklerinde ortamın pH’ını düşürürler. Alizarin sarısı Renksiz Kırmızı
B) Suda çözüldüğünde %100 iyonlaşan asitlere kuvvetli asit
Yukarıdaki tabloda laboratuvarda kullanılan bazı indikatörle-
denir.
rin asidik ve bazik ortamdaki renkleri verilmiştir.
C) Turnusol kâğıdı asit ve bazların ayıracıdır.
Buna göre, aşağıdaki maddelerin çözeltilerine karşısın-
D) NH3 yapısında hidrojen bulunmasına rağmen bazik özel-
daki indikatörler ilave edildiğinde oluşan renk hangisin-
lik gösterir.
de yanlış verilmiştir?
E) 25°C’de pOH’i 7’den küçük olan çözeltiler asidik özellik
Madde İndikatör Renk
gösterir.
A) NH3 Metil oranj Sarı
B) HCOOH Alizarin sarısı Renksiz
C) CH3OH Metil oranj Sarı
D) Na2O Alizarin sarısı Kırmızı
E) N2O5 Metil oranj Kırmızı
8. X ve Y çözeltilerinin turnusol kâğıdının rengini değiştirdiği ve

yalnız X çözeltisinde H+ iyon sayısının OH– iyon sayısından
fazla olduğu bilinmektedir.
Buna göre,
I. X çözeltisinin pH’ı Y çözeltisinden küçüktür.
II. Y çözeltisi mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevi-
rebilir.
III. X ve Y çözeltileri birbirleriyle tepkime verirler. 11. Bir miktar CO2 gazının tamamının saf suda çözünmesi
ifadelerinden hangileri doğrudur? sırasında ortaya çıkan bazı değişimlerin grafikleri aşağıda
verilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III pH H+ sayısı
Zaman Zaman
I II
CO3–2 sayısı
+ –2
9. I. CO 2 (g) + H 2 O (s) ? 2H (suda) + CO 3 (suda)
+ –
II. NH 3 (s) + H 2 O (s) ? H 3 O (suda) + NH 2 (suda)
+ –
III. Na 2 O (k) + H 2 O (s) ? 2Na (suda) + 2OH (suda)
Zaman
Yukarıda verilen maddelerin suda çözülme denklemlerin- III
den hangileri doğru olarak verilmiştir? Buna göre, verilen grafiklerden hangileri doğrudur?
C C C C E D B E B E C
242 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
2. BÖLÜM: ASITLER VE BAZLAR ARASNDAKI

Nötralleşme Tepkimelerinin Izlenmesi
TEPKIMELER
● Nötralleşme tepkimeleri titrasyon
Asit - Baz (Nötralleşme) Tepkimeleri
Asit ve baz çözeltileri karıştırıldığında kimyasal bir tepkimeye gire- adı verilen bir teknik ile izlenir.
rek tuz ve suyu oluşturur. Bu olaya nötralleşme tepkimesi denir.
● Titrasyon düzeneğinde erlenin içe-
risinde bulunan asit / baz çözeltisi
Asit + Baz √ Tuz + Su içerisine birkaç damla indikatör
damlatılır. Büret içerisine nötralleş-
me işlemini yapmak için baz / asit

● Nötralleşme tepkimeleri ekzotermiktir.
● Asidin anyonu ve bazın katyonu tuzu oluşturur. çözeltisinden alınır. Büret muslu-
● Asitten gelen H+ ve bazdan gelen OH– iyonu birleşerek ğu yavaşça açılarak damla damla
suyu oluşturur. Buna net iyon denklemi denir. erlene eklenir. Renk değiştirdiği
ana dönüm noktası / eş değerlik
noktası denir. Bu noktada asidin
+ –
H (suda) + OH (suda) $ H 2 O (s)
mol sayısı bazın mol sayısına eşit
olmuştur.
Asit + Baz √ Tuz + Su
HCI(suda) + NaOH(suda) √ NaCI(suda) + H2O(s)

Erlenmayerde asit Erlenmayerde baz
HNO3(suda) + KOH(suda) √ KNO3(suda) + H2O(s) çözeltisi varsa çözeltisi varsa
H2SO4(suda) + Mg(OH)2 √ MgSO4(suda) + 2H2O(s) pH pH
nH + =nOH –
nH + =nOH– Dönüm noktası
7 7
Dönüm noktası (Eş değerlik noktası)
(Eş değerlik noktası)
HCI (suda) + NH 3 (suda) $ NH 4 CI (suda) √ Asit baz tepkimesi Eklenen

Eklenen
sonucunda su çıkmaz- baz hacmi asit hacmi
sa bu tepkime nötral-
leşme tepkimesi olmaz.
● Artan maddeye göre orta- HCI + NaOH † NaCI + H2O

mın asit veya baz olduğu- B: 2mol 1mol Titrasyon düzeneğinde kullanılan indikatörlerin renkleri ve
na karar verilir. renk değiştirdiği pH değerleri soru içerisinde size tablo şek-
D: –1mol –1mol 1mol 1mol
nH+ > nOH– ise ortam asidik S 1mol – – – linde mutlaka verilecektir. Bu yüzden indikatör pH’larını ve
nH+ = nOH– ise ortam nötr ortam asidik olur. renklerini ezberlemenize gerek yoktur.
nOH– > nH+ ise ortam bazik
243
Asitlerin ve Bazların Günlük Hayat Açısından Önemli Tepkimeleri

Asitlerin Metallerle Tepkimeleri
Metaller tepkimeye girme isteklerine göre aktif metal, yarı soy ve soy metal olmak üzere üçe ayrılır.
1. Aktif Metaller
● Elektron verme eğilimleri hidrojenden fazla olan metallere aktif metal denir.
● Periyodik sistemde sağdan sola, yukarıdan aşağı doğru çapla doğru orantılı bir şekilde artar.
● Cu, Hg, Ag, Au, Pt dışında kalan bütün metaller aktiftir.
● 1A grubu metalleri (Li, Na, K) suyla bile şiddetli tepkime verirler.
1
Na(k) + H2O(s) √ NaOH(suda) + H
2 2(g)
● Asitler aktif metallerle tepkimeye girerek tuz ve H2(g) oluştururlar.
Aktif metal + Asit √ Tuz + H2
1
Na (k) + HCI (s) $ NaCI (suda) + H
2 2 (g)
Mg (k) + 2HNO 3 (s) $ Mg (NO 3) 2 (suda) + H 2 (g)
3
2AI (k) + 2H 2 SO 4 (s) $ AI 2 (SO 4) 3 (suda) + H
2 2 (g)
Metal asit tepkimelerinde metalin değerliğinin yarısı kadar H2 gazı çıkar.
2. Yarısoy ve Soy Metaller

● Cu, Hg, ve Ag yarısoy metal, Au ve Pt ise soy metaldir.
● Bu metallerin kimyasal tepkimelere girme istekleri çok azdır.
● Yarısoy metaller HNO3 ve H2SO4 gibi oksijen içeren asitlerle tepkime verir. Ancak H2 gazı çıkaramaz. NO, NO2 veya SO2 gazları
oluşur.
Cu Oksijensiz Asit (HCI, HBr...) √ Tepkime yok

Yarısoy
Hg + SO2
metaller
Ag Oksijenli Asit (HNO3, H2SO4) √ Tuz + NO + Su
NO2
Au Kral suyu (3HCI + HNO3) dışındaki hiçbir

Soymetal √
Pt asitle tepkime vermez.
244
deriik
Cu (k) + HNO 3 (suda) Cu (NO 3) 2 (suda) + 2NO 2 (g) + 2H 2 O (s)
seyreltik
Cu (k) + HNO 3 (suda) 3Cu (NO 3) 2 (suda) + 2NO (g) + 4H 2 O (s)
deriik
Cu (k) + H 2 SO 4 (suda) CuSO 4 (suda) + SO 2 (g) + 2H 2 O (s)
seyreltik
Cu (k) + H 2 SO 4 (suda) Tepkime vermez.
Cu (k) + HCI (suda) √ Tepkime vermez. Au + H 2 SO 4 √ Tepkime vermez.
Hg (k) + HBr(suda) √ Tepkime vermez. Pt + HNO 3 √ Tepkime vermez.
Ag (k) + HF(suda) √ Tepkime vermez. Soy metaller sadece kralsuyu ile tepkime verir.
Bazların amfoter metallerle tepkimeleri –2 –

Asitlerin karbonat (CO 3 ) ve bikarbonat (HCO 3)
(AI, Sn, Pb, Zn, Cr, Be)
tuzlarıyla tepkimeleri
–2 –
● Amfoter metaller hem asitlerle hem de bazlarla tepkime ve- ● Asitler karbonatlı (CO 3 ) veya bikarbonatlı (HCO 3)
rebilirler. tuzlarla tepkimeye girerek CO2 (karbondioksit) gazını
● Amfoter metaller hariç hiçbir metal bazlarla tepkime vermez. oluştururlar.
● Amfoter metaller zayıf bazlarla da tepkime vermez, mutlaka Na 2 CO 3 (k) + 2HCI (s) $ 2NaCI(suda) + CO2 (g) + H2 O(s)
kuvvetli baz olması gerekir.
3
AI (k) + 3NaOH (s) $ Na 3 AIO 3 (suda) + H
2 2 (g)
Zn (k) + 2KOH (s) $ K2 ZnO 2 (suda) + H 2 (g)
Asitlerin ve Bazların Etkileri

● Asit ve baz tepkimeleri ekzotermiktir. (Isı veren)
● Hidroflorik asit (HF) cama etki edebilen tek asittir.
● Sülfürik asit (H2SO4), fosforik asit (H3PO4) ve asetik asit (CH3COOH) nem çekici higroskopik asitlerdir.
● Asitler seyreltilirken kesinlikle üzerine su eklenmemelidir.
● CO2, NO2 ve SO2 havadaki su buharıyla tepkimeye girerek H2CO3, HNO3 ve H2SO4 gibi asitlere dönüşerek asit yağmurlarına sebep
olur.
● Asitlerin korozif (aşındırıcı) etkileri olduğu gibi bazların da canlılara ve dokulara zararları vardır.
245
ÖSYM ÖSYM
RU RU
1 3
TYT 2022
Bir sulu çözeltinin asidik veya bazik özellik gösterdiği bilin- 1 mol H2SO4 içeren sulu çözelti ile 2 mol KOH içeren sulu
mektedir. çözelti karıştırılarak tepkime gerçekleştiriliyor.
Bu çözeltinin asit çözeltisi mi yoksa baz çözeltisi mi Bu tepkimeyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğ-
olduğuna karar vermek için; rudur?
I. çözeltinin elektrik iletkenliğinin ölçülmesi, A) Nötralleşme tepkimesi olarak sınıflandırılır.
II. çözeltiye daldırılan turnusol kâğıdında renk değişiminin B) Tepkime sonucunda H2 gazı açığa çıkar.
gözlenmesi,
C) Tepkime sonucunda 1 mol H2O oluşur.
III. çözeltinin pH değerinin ölçülmesi
işlemlerinden hangilerinin yapılması uygundur? D) 1 mol KOH tepkimeye girmeden kalır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Tepkime sonucunda 2 mol K2SO4 tuzu oluşur.

ÖSYM
RU
ÇIKMIŞ SO
Amonyağın su ile olan tepkimesi aşağıdaki gibidir.

+ –
NH 3 (suda) + H 2 O (s) ? NH 4 (suda) + OH (suda)
Buna göre, amonyağın sulu çözeltisiyle ilgili,

I. Bazik özellik gösterir.
II. pH değeri 7’den küçüktür.
III. Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir.

A B D
246 3 2 1
Kimya
Ders Notları Asitler ve Bazlar Arasındaki Tepkimeler TEST 2
1. Nötralleşme tepkimeleriyle ilgili, 4. Aşağıda eşit mol sayıda asit ve baz içeren madde örnekleri
I. Asit ve bazların tepkimeye girerek tuz ve suya dönüştüğü verilmiştir:
tepkimelerdir. I. H2SO4 ve NaOH
II. Asitten gelen katyon ve bazdan gelen anyon birleşerek II. HNO3 ve Mg(OH)2
suya dönüşür.
III. HCI ve KOH
III. Ekzotermik tepkimelerdir.
Buna göre, bu maddelerin birbirleriyle tepkimeleri sonu-
ifadelerinden hangileri doğrudur? cunda hangi çözeltiler turnusol kâğıdına etki etmez?
5. X + HCI √ XCI + H2
Y + HNO3 √ 3Y(NO3)2 + 2NO2 + 4H2O
Z + H2SO4 √ Tepkime vermez.
Yukarıda verilen X, Y ve Z metalleri için,
2. Aşağıdakilerden hangisi nötralleşme tepkimesi değildir? I. X aktif bir metaldir.
A) HBr(suda) + NaOH (suda) $ NaBr(suda) + H 2 O (s) II. Y amfoter metaldir.
B) 2KOH (suda) + H 2 SO 4 (suda) $ K 2 SO 4 (suda) + 2H 2 O (s) III. Z, Au veya Pt’dir.
C) 2HNO 3 (suda) + Mg (OH) 2 (suda) $ Mg (NO 3) 2 (suda) + 2H 2 O (s) ifadelerinden hangileri doğrudur?
1
D) CH 3 OH (suda) + O 2 (g) $ CO 2 (g) + 2H 2 O A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2
E) 3H 2 SO 4 (suda) + 2AI (OH) 3 (suda) $ AI 2 (SO 4) 3 (suda) + 6H 2 O (s) D) II ve III E) I, II ve III
6. X, Y ve Z metal çubukları aşağıdaki kaplara daldırılıyor.
X Y Z
I II
3.
HCI(suda) NaOH(suda) HNO3(suda)
I II III
I ve II. kapta hidrojen gazı çıkışı olurken III. kapta hiçbir

değişme olmadığına göre X, Y ve Z metalleri aşağıdaki-
HCI(suda) NaOH(suda) lerden hangisi olabilir?
I numaralı cam borudan CO2, N2O ve NH3 gazları gönderili- X Y Z

yor. A) Cu Na Mg
Buna göre, II numaralı cam borudan hangi gazlar tepki- B) Na Ag Cu
meye girmeden çıkar?
C) Mg Ca AI
A) Yalnız CO2 B) Yalnız N2O
D) Fe AI Pt
C) Yalnız NH3 D) CO2 ve N2O
E) AI Na Mg
E) N2O ve NH3
247
Asitler ve Bazlar Arasındaki Tepkimeler
7. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde H2 gazı açığa çık- 9. I. Aktif metaller asitlerle tepkime vererek H2 gazı çıkartırlar.
maz? II. Yarısoy metaller bazlarla tepkime vererek NO2 veya SO2
A) Na(k) + HNO3 √ gazı açığa çıkartırlar.
B) AI(k) + NaOH √ III. Amfoter metaller hem asitlerle hem de bazlarla tepkimeye
C) Mg(k) + H2SO4 √ girerek H2 gazı çıkartırlar.
D) Cu(k) + HCI √ Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
E) Sn(k) + KOH √ A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

8. Timol mavisi indikatörü asidik ortamda kırmızı, nötr ortamda 10. Aşağıdakilerden hangisi bakırdan yapılmış bir kap içeri-
renksiz ve bazik ortamda sarı renk olabilmektedir. sinde saklanmaz?
A) HCI B) KOH C) NH3

D) HNO3 E) NaOH
Büret
X çözeltisi
Erlen
11. X metali aşağıdaki asit çözeltilerine daldırıldığında sadece
Y çözeltisi
1. kapta gaz çıkışı görülmektedir.
X X
Şekildeki düzenekte Y çözeltisi üzerine birkaç damla timol
mavisi damlatıldığında kırmızı renk alıyor. Bir süre sonra
büretteki çözelti yavaş yavaş eklendiğinde erlendeki çözelti-
nin sarı renk aldığı görülüyor.
Buna göre, X ve Y çözeltileri, H2SO4(suda) HCI(suda)

1. kap 2. kap
X Y
Buna göre,
I. NaOH HCI
I. X metali gümüş olabilir.
II. KOH H2SO4
II. X metali amfoter bir metaldir.
III. NH3 HCI
III. 1. kapta açığa çıkan gaz NO2 olabilir.
verilenlerden hangileri olabilir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) II ve III
A D C D D D C C B D E
248 10 11 9 8 7 6 5 4 3 2 1
3. BÖLÜM: TUZLAR
● Anyon ve katyonların birbirlerini elektrostatik çekerek oluşturduğu iyonik yapılı maddelere tuz adı verilir.
● Tuzlar genellikle asit ve bazların nötralleşme ürünüdür.
● Tuz oluşurken asidin anyonu ve bazın katyonu birleşir. Bu nedenle bir tuzun katyonu H+, anyonu ise OH– veya O–2 olamaz.
● Tuzlar oluşturdukları asitlere göre isimlendirilir. (Klorür tuzları, nitratlar, sülfatlar, karbonatlar...)
Tuzların Genel Özellikleri

● Tuzlar kristal yapıdadır.
● Suda çözüldüklerinde iyonlarına ayrışır.
● Oda koşullarında katı hâlde bulunurlar.
● Katı hâlde elektrik akımını iletmezler ancak suda çözüldüklerinde veya eritildiklerinde hareketli iyonlar sayesinde elektrik akımını
iletirler.
+ –
NaCI (suda) $ Na (suda) + CI suda)
+ –
NaCI (s) $ Na (s) + CI (s)
● Erime ve kaynama noktaları oldukça yüksektir.

● Asidik, bazik veya nötral olabilir.
Kuvvetli Asit + Kuvvetli Baz √ Nötr tuz + Su
Kuvvetli Asit + Zayıf Baz √ Asidik tuz + Su
Zayıf Asit + Kuvvetli Baz √ Bazik tuz + Su
Tuzların Oluşum Tepkimeleri
1. Nötralleşme Tepkimeleri 2. Asit oksit - Baz Tepkimeleri
Asit + Baz √ Tuz + Su Asit oksit + Baz √ Tuz + Su
HCI + NaOH √ NaCI + H2O CO2 + 2NaOH √ Na2CO3 + H2O
3. Bazik oksit - Asit Tepkimeleri 4. Metal - Asit Tepkimeleri
Bazik oksit + Asit √ Tuz + Su Metal + Asit √ Tuz + H 2
Na2O + 2HCI √ 2NaCI + H2O Na(k) + HCI √ NaCI + H2
5. Metal - Ametal Tepkimeleri 6. Tuzlararası Yer Değiştirme Tepkimeleri
Metal + Ametal √ Tuz Pb(NO3)2 + 2NaCI √ PbCI2 + 2NaNO3
1
Na(k) + CI √ NaCI(k)
2 2(g)
249
1. Sodyum Klorür (NaCI) 5. Kalsiyum Karbonat (CaCO3)

● Halk arasında yemek tuzu olarak bilinir. ● Halk arasında kireç ta› olarak bilinir.
● Suda çözünür, nötral bir tuzdur. ● Suda az çözünür. Bazik bir tuzdur.
● Dericilik / hayvan besiciliği / suyu yumuşatma / sabun ve ● Mermer / kireç / tebeşir / kâğıt üretiminde / cam ve seramik
cam yapımında / serumlarda kullanılır. yapımında kullanılır.
2. Sodyum Karbonat (Na2CO3)

● Halk arasında çama›r sodas› olarak bilinir. 6. Kalsiyum Sülfat (CaSO4)
● Suda çözünür ve çözeltisi bazik karakterlidir. ● Halk arasında alç› ta› olarak bilinir.
● Sert suların yumuşatılmasında / tekstilde / gıda katkısı / diş ● Çimento yapımı / diş kalıbı / tarım / heykeltıraşlıkta kulla-
macununda / tuğla yapımında kullanılır. nılır.
3. Sodyum Bikarbonat (NaHCO3) 7. Amonyum Klorür (NH4CI)

● Halk arasında yemek sodas› (kabartma tozu) olarak bilinir. ● Halk arasında niad›r veya amonyak tuzu olarak bilinir.
● Suda iyi çözünür ve bazik bir tuzdur. ● Suda kolaylıkla çözünür, asidik bir tuzdur.
● Sütün kesilmesini engellemek / yangın söndürücü / pasta ● Gübre yapımında / pillerde / kalaycılıkta / yapıştırıcı yapı-
ve kekleri kabartma / ilaç, deri ve madencilikte kullanılır. mında kullanılır.
4. Potasyum Nitrat (KNO3)

● Halk arasında güherçile olarak isimlendirilir.
8. Amonyum Nitrat (NH4NO3)
● Suda çözülür ve nötral bir tuzdur.
● Suda iyi çözünür, asidik bir tuzdur.
● Gübre yapımında / havai fişek ve karabarut yapımında kul-
● Tarımsal gübre yapımında / patlayıcı yapımında kullanılır.
lanılır.
250
Tablo - 1
1. Aşağıdaki asit ve bazların çözünme denklemini ve 2. Aşağıdaki tepkimelerin hangisi gerçekleşir?

geleneksel isimlerini gösteriniz. Gerçekleşen tepkimede oluşan ürünler nelerdir?
1. HCI
Au + HCI $
2. H2SO4
HCI + NaOH $
3. HNO3
4. H3PO4
H2SO4 + Mg(OH)2 $
5. NH3
Hg + HBr $
6. NaOH
7. Ca(OH)2
Cu + 2H2SO4 $
8. CH3COOH
Pt + HNO3 $
9. KOH
10. NaCI Na + H2O $
11. Na2CO3
Al + NH3 $
12. NaHCO3
13. CaSO4 CO + H2SO4 $
14. KNO3
Li2O + NaOH $
15. NaCIO
16. NH4CI HCI + HCOOH $
17. HCOOH
H2SO4 + Al(OH)3 $
18. CaO
CO2 + H2O $
19. HF
20. H2SO3
251
Kimya
Ders Notları Asitler, Bazlar ve Tuzlar Genel Tekrar TEST 3
1. Bazlarla ilgili, 4. Aşağıdakilerden hangisi aktif metaldir?

I. Temizlik malzemelerinin yapısında bulunur. A) Cu B) Hg C) Au
II. Ele kayganlık hissiyatı verirler. D) Al E) Pt
III. Suda çözüldüğünde hidronyum iyonu verirler.
2. I. H2SO4 + 2H2O $ SO4–2 + 2H3O+ 5. X + H2SO4 $

II. Mg(OH)2 $ Mg+2 + 2OH– tepkimesi gerçekleşiyor ise;
III. H3PO4 $ 3H+ + P–3 + 4O–2
I. x + KOH $
IV. NH3 + H2O $ NH2– + H3O+
II. x + HNO3 $
Yukarıdaki asit baz tepkimelerinden hangileri yanlıştır?
III. x + HCI $
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV IV. x + HCOOH $
D) I, II ve III E) II, III ve IV tepkimelerinden hangileri kesinlikle gerçekleşir?
A) Yalnız IV B) Yalnız II C) I ve IV
D) II ve III E) II, III ve IV
3. Yandaki kaba kaç g NaOH içeren 6. Sodyum karbonat ile ilgili,

çözelti eklendiğinde son durumda
I. Halk arasında kabartma tozu olarak bilinir.
0,2 mol HNO3 pH = 7 olur?
II. Kimyasal formülü Na2CO3’tür.
III. Sert suların yumuşatılmasında kullanılır.
(H:1, O: 16, Na: 23 g/ mol) ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
252
Asitler, Bazlar ve Tuzlar Genel Tekrar
7. Aşağıda verilen metallerden hangisinin türü yanlış veril- 10. Bir maddenin asit veya baz olduğunu belirleyen maddeye
miştir? indikatör denir.
Metal Türü Aşağıda verilen maddelerden hangisi indikatör değildir?

A) Rb Aktif metal A) Turnusol kâğıdı
B) Hg Yarı soy metal B) Fenol ftalein
C) Na Aktif metal C) Brom timol mavisi
D) Fe Soy metal D) Alizarin sarısı
E) Sn Amfoter metal E) Amonyak
8. Aşağıdakilerden hangisi asit - bazların ortak özelliği 11. Çamaşır sodası hangi asit - baz tepkimesi sonucu olu-
değildir? şur?
+
A) Sulu çözeltilerinde H iyonu içermeleri A) NaOH - H2CO3
B) Elektrolit olmaları B) NaOH - HNO3
C) Ele kayganlık hissiyatı vermeleri C) Ca(OH)2 - H2O4
D) Elektrostatik çekim kuvvetine sahip olmaları
D) CO2 - Ca(OH)2
E) OH– iyonu içermeleri
E) NH3 - HCOOH
9. pH = 12 olan madde için, 12. X + H2O $ H2CO3
I. Asidik özellik gösterir. X maddesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
II. Sudaki hidroksit iyon sayısı hidronyum iyon sayısından A) Ametal oksittir.
fazladır. B) Sulu çözeltisinde pH < 7’dir.
III. Koroziftir. C) Bazlarla tepkime verir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Asit yağmurlarına neden olur.

E) Gaz fazı elektrolittir.
253
Asitler, Bazlar ve Tuzlar Genel Tekrar
13. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi gerçekleşmez? 15. I. CO2 + H2O $ X
A) CO2 + KOH II. Li2O + H2O $ Y
B) NH3 + HF III. KCI + H2O $ Z
C) CH3COOH + NaOH X, Y ve Z çözeltilerinin pH’larının sıralanmış hâli aşağıda-

kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
D) NH3 + K2O
E) Na + H2O A) X > Y > Z B) Y > X > Z
C) Z > Y > X D) Y > Z > X
E) Z > X > Y
16. Aşağıdakilerden hangisi hem zaç yağı hem de kostik ile

tepkime verir?
A) Na B) Cu C) Sn
D) Pt E) Ba
14. X + HCI $ Tepkime yok.

X + HNO3 $ Tepkime var.
X elementi ile ilgili,
I. Aktif metaldir.
II. Derişik H2SO4 ile tepkimesinden çıkan gaz asit yağmuru-
na sebep olur. 17. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin türü diğerlerin-
den farklıdır?
III. Kuvvetli bazlarla tepkime verir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) BaSO4 B) Li2CO3
C) Al2(SO4)3 D) NaNO3
E) HCIO3
C C D D B C D C D E A E D B D C E
254 9 10 11 12 13 14 15 16 17 8 7 6 5 4 3 2 1
ÜNİTE - 9
KİMYA HER YERDE
YAYGIN GÜNLÜK HAYAT KİMYASALLARI

Kimya
Ders Notları Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları
Hayatımızda Kimya
1. Temizlik Maddeleri
A) Sabun
Uzun zincirli (C12 - C18) yağ asitlerinin bazik ortamda hidrolizlenmesi sonucu oluşan (Na) veya potasyum (K) tuzlarına sabun denir. Kısa-
cası; bitkisel veya hayvansal yağların bazik ortamda hidrolizlenmesiyle oluşur.
■ C sayısı arttıkça katılaşır.
İ
EKSTRA BİLG
etan, propan, bütan oktan, nonan, dekan
gaz iken C sayısı artınca sıvı hâle geçer.
Katı sabun (Beyaz sabun, serttir)
CH2 — COO — C17H35 3 NaOH 3C17H35COONa CH2 — OH

| + |
CH — COO — C17H35 3 KOH 3C17H35COOK CH — OH
| |
CH2 — COO — C17H35 Sabun CH2 — OH
Yumuşak sabun
Yağ (Trigliserit) (Arap sabunu, Poli alkol
Yağ asiti sıvı sabun) Sodyum stearat Propan triol
Gliseril stearat Potasyum stearat Gliserin
■ Sabun oluşumu asit - baz tepkimesidir.

■ Bazik ortamda gerçekleşir.
■ Yan ürün olarak gliserin oluşur.
■ R — COO Na, R — COOK genel formülüne sahiptir.
17C COONa
Kuyruk Baş kısım

Hidrofob - apolar Polar - suda çözünür.
suda çözünmeyen bölge Hidrofil
Yumuşak sabunlar suda sert sabunlara göre daha kolay çözünür.

● Sabunlar suda hidroliz olur ve ortamı bazik yapar.
● Bitkisel yağlar ile yapılan sabunlar suda kolay çözünür ve bol köpük yapar.
● Sert sular ile yapılan sabundan tam verim alınmaz.
● Tuz, silikatlar, talk ve sodyum perborat temizleme kalitesini artırır.
256
Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları
B) Deterjanlar Sabun ve Deterjan Arasındaki Farklar

● Petrol ve türevlerinden elde edilir. (1950’lerden sonra baş-
Sabun Deterjan
lanmıştır.)
● Molekül yapısı sabuna benzer. ● Sert sularda iyi temizlemez, ● Sert sularda iyi temizler,
(Mg+2 ve Ca+2) iyonu ile (sert sulardaki iyonlarla)
çökelek oluşturur, böylelikle tepkime vermez, bu neden-
İ
EKSTRA BİLG sabun molekülü aktivitesini le aktivitesini yitirmez.
yitirir. ● Sabunlara göre daha iyi
C12H25 SO3Na (Dodesil benzen sülfonoat) ● Bitkisel ve hayvansal yağ- temizlerler.
lardan elde edilir. ● Petrol ve türevlerinden elde
● Doğada parçalanarak edilir.
C12H25 — O — SO3– Na+ (Sodyum lauril sülfat)
zararsız hâle gelir. ● Doğada parçalanması çok
● Kıyafetleri yıpratır ve hoş zordur.
olmayan koku bırakır. ● Çevreyi kirletir. (Benzen
halkasından dolayı)
O – SO3–Na+ ● Kıyafetleri çok yıpratmaz.
Kuyruk Baş kısım

apolar - hidrofob polar - hidrofil
C) Çamaşır Sodası
● Na2CO3 (sodyum karbonat) beyaz renkli toz hâlinde bazik
bir maddedir.
● Sert suları yumuşatma özelliği vardır.

Sabun ve Deterjanın Kirleri Temizleme Prensibi Mg2+ –2
( Ca2+ + CO 3 ile çökelek oluşturur.)
● Kirler genellikle apolar olan yağ benzeri organik maddeler-
dir.
Na2CO3 + H 2O Hidroliz
√ NaOH + NaHCO3
● Su ise polar bir maddedir.
Sodyum bikarbonat
● Benzer benzeri çözer ilkesi
Yağ + NaOH √ Sabun + Gliserin
Su
(Polar)
RCOO–Na+
Sabun Hidrofil uç ● Organik değildir.

veya (Polar)
deterjan Hidrofob uç ● Sert sularda etkindir.
molekülü (Apolar)
● Hidrofil - Hidrofob grup içermez.
Kir
Yüzey
D) Çamaşır Suyu
● Bir maddenin rengini beyazlatmak veya ağartmak için kul-
lanılan maddelere çamaşır suyu denir.
Yüzey Aktif Madde
● İlk akla sodyum hipoklorit (NaClO) gelmelidir. (%5’lik çö-
● Suda iyi çözünür. zeltisi)
● Suyun gerilimini düşürür. ● Ağartıcı özelliğinden dolayı dezenfektan olarak kullanılır.
● Hidrofob ve hidrofil grubu içerir. ● Sodyum hipoklorit bazik özellikli bir madde olduğundan asi-
● Deterjan ve sabunlar dik özellikli temizlik maddesiyle karıştırılmamalıdır.
(Zeytinyağı - su - sıvı sabun eklemek suyun yüzey gerili-
mini düşüreceğinden karışır.)
257
Kireç Kaymağı
ClO– - hipoklorit
ClO2– - klorit Sönmüş kireç süspansiyonundan klor gazı geçirilerek elde edilen
ClO3– - klorat kalsiyum hipoklarite kireç kaymağı denir.
ClO4– - perklorat Kimyasal formülü ( Ca (ClO)2 veya Ca (OCl)2 ) şeklindedir.
Mikroorganizmaları parçalayarak yok ettiği için temizlik amaçlı kul-
lanılır.
Çamaşır suyuna eğer asit eklenirse:
Havuz suyuna karıştırıldığında suyu dezenfekte amaçlı ve yosun
– + engelleyici olarak kullanılır.
NaClO + H2O √ HClO + OH + Na
Kloröz güçlü bir yükseltgen
tuz ruhu
HClO + HCl √ H2O + Cl2(g)

Polimerler
Boğucu kokulu, sarı renkte bir gazdır. Mukoza zarına, gözlere, bo- Çok sayıda molekülün birbirine bağlanmaları sonucu uzun zincir-
ğaza ve akciğerlere zarar verir. li moleküllerin oluşmasına polimerleşme, oluşan ürüne polimer
denir.
H H H H
ÇAMAŞIR SUYU
n C=C √ C—C
(NaClO) NaBO3·H2O H H H H n
Klorlu Çamaşır Suyu Oksijenli Çamaşır Suyu
etilen poli etilen (PE)
(monomer) (polimer)
● Sodyum hipoklorit ● Sodyum perborat mono-
Çamaşırları yıpratır. hidrat
● ● Polimer molekülü içerisinde sürekli tekrarlanan en küçük
● Sadece beyaz çamaşırlarda ● Çamaşırları yıpratmaz. yapıya “mer” denir.
kullanılır. ● Her renk çamaşırda kulla- ● Ana zincirde karbon bulunan polimerlere organik polimer,
● Fiyatı düşüktür. nılır. bulunmayanlara ise anorganik polimer denir.
● Fiyatları klorlu çamaşır su- ● Polimerin oluşabilmesi için en az 1000 monomer bir araya
yuna göre daha yüksektir.
gelmelidir.
Bazı Önemli Polimerler

İ
EKSTRA BİLG
1. Kauçuk: Doğal polimerdir. Monomerin adı izoprendir.
Çamaşır suyu neden beyazlatır?

CH3
Renkli kumaşlardaki renk yapıcı maddelerde bulunan kar-
bon atomları sayısı arasındaki ikili bağlardan birini kırar. C CH2
Bunun sonucunda kumaştaki maddeler hiçbir ışığı soğur- H2C C
H
mayarak hepsini yansıtır. Böylece biz kumaşı beyaz olarak
algılarız.
■ Araba lastiği
■ Ameliyat eldiveni
Diğer Temizlik Maddeleri 2. Polietilen (PE)
● Yağ çözücüler: NaOH H H H H ■ Naylon poşet
● Tuvalet ve lavabo temizleyiciler: HCl, HNO3 n C=C √ C—C ■ Çocuk oyun-
Kireç çözücü: HCl H H cakları

● H H n
● Lavabo açıcı: NaOH, KOH etilen polietilen ■ Ayakkabı
tabanları
258
3. Poli Vinil Klorür (PVC)

Cl H Cl H ■ Pencere ve kapı doğramaları
n C=C √ C—C ■ Elektrik kabloları

H H H H ■ Birçok tıbbi malzeme
vinil klorür poli vinil klorür
4. Politetrafloroeten (PTFE)
F F F F ■ Sürtünme katsayısı en küçük

malzemedir.
n C=C √ C—C
F F
■ Isı ve elektrik yalıtkanlığı çok
F F n
yüksektir.
tetrafloro eten politetrafloroeten
(TEFLON) ■ 300°C'ye kadar yapısı bozul-
maz.
5. Polistiren (PS)
H H H H ■ Yumurta ve meyve amba-

lajları
n C=C √ C=C
H H
■ Plastik köpükler
n
■ Plastik çatal, bıçak, bardak,
stren poli stren tabak
■ Doğada uzun süre bozulmadan kalır.
6. Poli etilen teraftalat (PET)

İki ayrı monomerden elde edilen bir polimerdir.
■ Su ve meşrubat şişeleri, sentetik fiber malzemeler
7. Kevlar
■ Kurşun geçirmez yelek
■ Ateşe dayanıklı giysi
■ Zırhlı araç
■ Gemi halatı
■ Fren balatası
259
Polimerlerin Geri Dönüşüm Süreci

Isıtıldığında yumuşamadan bozulan ya da yanan polimerlere termoset denir. Bunlar geri dönüşüme uğramazlar.
Isıtıldıklarında yumuşayan, akışkanlık kazanan ve yeniden kalıba dökülebilen polimerlere termoplastik denir. Geri dönüşüme en uygun
olanlardır.
1 † PET Sıvı yağ, şişeler
2 † HDPE Su, şampuan, temizlik malzemesi şişeleri
3 † PVC Deterjan kabı, borular, kablo
4 † LDPE Streç film, donmuş gıda, çöp torbası
5 † PP Yoğurt kabı, işaret levhaları
6 † PS CD kutuları, strafor, plastik bardak
7 † OTHER İçecek kapları, bazı oyuncaklar
260
Kozmetik Malzemeler
Günümüzde insanlar dış görünüşleri için vücutlarına pek çok malzemeyi sürerek veya sprey şeklinde temizleme veya güzelleştirme ama-
cıyla uygulamaktadır. Bu uygulanan ürünler kozmetik malzemeler olarak uygulanmaktadır.
Kozmetik kelimesi Yunanca süs anlamına gelen “cosmos” kelimesinden türetilmiştir.
Kozmetik malzemeler içerisinde;

Boya (Pigmentler), çözücü, nemlendirici, parfüm ve antimikrobiyal madde (koruyucu) içerir.
Saç kozmetikleri;
● saç boyaları
● saç jöleleri
olarak bilinir.
● briyantinler
● şampuanlar
İlaçlar
Bir hastalığın iyileştirilmesi veya etkisinin azaltılması amacı ile tedavisini kolaylaştırmak için canlılara değişik yollarda verilen doğal, yarı
sentetik ve sentetik maddelere ilaç denir.
İlaçlar hastalara farmasötik (kullanılabilir) hâle getirilerek uygulanır.
İlaç formları
1. Tablet (Hap)
2. Şurup
3. Paranteral ilaç (Damar içine enjektörle verilir.)
4. Merhem ve kremler
261
Kimya
Ders Notları Cevap Anahtarı
1. ÜNİTE
Örnek - 1 / Sayfa 20
X Y Z
Tablo - 1 / Sayfa 21
Element Element Element Element

Element Adı Element Adı Element Adı Element Adı
Sembolü Sembolü Sembolü Sembolü
1. Hidrojen H 11. Sodyum Na 1. Krom Cr 9. Brom Br
2. Helyum He 12. Magnezyum Mg 2. Kobalt Co 10. İyot I
3. Lityum Li 13. Alüminyum Al 3. Çinko Zn 11. Altın Au
4. Berilyum Be 14. Silisyum Si 4. Kalay Sn 12. Demir Fe
5. Bor B 15. Fosfor P 5. Platin Pt 13. Bakır Cu
6. Karbon C 16. Kükürt S 6. Kurşun Pb 14. Gümüş Ag
7. Azot N 17. Klor Cl 7. Mangan Mn 15. Baryum Ba
8. Oksijen O 18. Argon Ar 8. Nikel Ni 16. Cıva Hg
9. Flor F 19. Potasyum K
10. Neon Ne 20. Kalsiyum Ca
Bileşik Formülü Yaygın Adı Bileşik Formülü Yaygın Adı
H2O Su CaCO3 Kireç taşı
HCl Tuz ruhu CaO Sönmemiş kireç
HNO3 Kezzap Ca(OH)2 Sönmüş kireç
H2SO4 Zaç yağı CaSO4 Alçı taşı
HF Cam asidi Na2CO3 Çamaşır sodası
HCOOH Karınca asidi NaHCO3 Yemek sodası / kabartma tozu
CH3COOH Sirke ruhu NH4Cl Nişadır
NH3 Amonyak NaClO Çamaşır suyu
NaOH Sud kostik CH3OH Odun ruhu
KOH Potas kostik Ca(OCI)2 Kireç Kaynağı
262
Cevap Anahtarı
2. ÜNİTE
Örnekler
1. 14 2. 24 3. 18 4. 30 5. E 6. 14 7. C 8. D 9. E 10.
Anyon Katyon Nötr
a. X, Y, Z, T L Q
11. C 12. C 13. A 14. D 15. B 16. 1. İE √ C < O < N
b. izotop
2. İE √ C < N < O
c. izoton
3. İE √ N < C < O
17. C 18. B 19. C 20. E d. izobar
e. izoelektronik
f. proton ve elektron sayısı
g. proton, elektron ve nötron sayısı
Y
Atomla İlgili Terimler (
Atom çekirdeği 1
40 O–2 X+2 Y–1 48Z 2 3
19 K 8
En fazla 2n2 2e– 8e– 18e–
Proton sayısı 19 8 30 35 22
Nötron sayısı 21 8 35 43 26
1
H 1. periyot 6
C 2. periyot
Kütle
40 16 65 78 48
numarası 1e– 1A grubu 2e– 4e– 4A grubu
Elektron sayısı 19 10 28 36 19
Atom
19 8 30 35 22
numarası
He
2 1. periyot 8
O 2. periyot
Çekirdek yükü 19 8 30 35 22
Atom yükü
0 –2 +2 –1 +3 2e– 8A grubu 2e– 6e– 6A grubu
(Değerliği) (istisna)
Toplam tanecik
59 26 93 114 67
sayısı
Katyon, anyon 3
Li 2. periyot 20
Ca 4. periyot
Nötr Anyon Katyon Anyon Katyon
veya nötr olduğu
Atom kütlesi 40 16 65 78 48 2e 1e– 1A grubu 2e– 8e– 8e– 2e– 2A grubu
H C Na
1 6 11 Katman Değerlik Grup
Katman Periyot
1 2 4 2 8 1
Element Elektron Elektron
Sayısı Numarası Numarası
Dağılımı Sayısı
He N AI 2e–
4Be
2 7 13 2 2. periyot 2A
2 2
1 2 5 2 8 3
13Al
3 3. periyot 3e– 3A
2 83
3
Li 8
O 15
P
2 1 2 6 2 8 5 2He
2
4
Be 9
F 16
S 17Cl
2 87
2 2 2 7 2 8 6
18Ar
2 88
5
B 10
Ne 20
Ca
19K
2 3 2 8 2 8 8 2 2 881
263
Cevap Anahtarı
Periyodik sistemdeki ilk 20 elementin katman ve elektron dizilimini inceleyerek periyodik sistemdeki yerlerini bulunuz.
1 Hidrojen (H) 2 Helyum (He) 3 Lityum (Li) 4 Berilyum (Be) 5 Bor (B)
1p+ 2p+ 3p+ 4p+ 5p+
1. periyot 1. periyot 2. periyot 2. periyot 2. periyot

1A grubu 8A grubu 1A grubu 2A grubu 3A grubu
6 Karbon (C) 7 Azot (N) 8 Oksijen (O) 9 Flor (F) 10 Neon (Ne)
6p+ 7p+ 8p+ 9p+ 10p+

11 Sodyum (Na) 12 Magnezyum (Mg) 13 Alüminyum (Al) 14 Silisyum (Si) 15 Fosfor (P)
2e– 8e– 1e– 2e 8e– 2e– 2e– 8e– 3e– 2e– 8e– 4e– 2e– 8e– 5e–

16 Kükürt (S) 17 Klor (Cl) 18 Argon (Ar) 19 Potasyum (K) 20 Kalsiyum (Ca)
2e– 8e– 6e– 2e– 8e– 7e– 2e– 8e– 8e– 2e– 8e– 8e– 1e– 2e– 8e– 8e– 2e–

264
Cevap Anahtarı
3. ÜNİTE
Örnekler
1. A 2. C 3. C 4. D 5. D 6. D 7. B 8. A 9. E 10. A 11. A 12. C 13. E 14. B 15. E 16. E 17. B 18. C
Element 3
Li 4
Be 5
B 6
C N
7 8
O 9
F Ne
10
Katman e–
dağılımı
2 1 2 2 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7 2 8
Değerlik elektron
1 2 3 4 5 6 7 8
sayısı
Grup No 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A
Lewis yapısı Li Be B C N O F Ne
İyonik Bileşiklerin Adlandırılması
Metal + Ametal Bileşikleri Metal + Kök Bileşikleri Değişken Değerlikli Metal
Na2S → Sodyum sülfür Na2SO4 → Sodyum sülfat FeO → Demir (II) oksit
K2O → Potasyum oksit K2CO3 → Potasyum karbonat Fe2O3 → Demir (III) oksit
Mg3N2 → Magnezyum nitrür Mg(NO3)2 → Magnezyum nitrat Cu2O → Bakır (I) oksit
Na2O → Sodyum oksit Al(OH)3 → Alüminyum hidroksit HgCl → Cıva (I) klorür
Al4C3 → Alüminyum karbür KMnO4 → Potasyum permanganat PbO2 → Kurşun (IV) oksit
CaH2 → Kalsiyum hidrür NaHCO3 → Sodyum bikarbonat PbS → Kurşun (II) sülfür
265
Cevap Anahtarı
Kökün ametal bileşikleri
Kök + Ametal Bileşikleri Kök + Kök Bileşikleri
NH4Cl → Amonyum klorür NH4NO3 → Amonyum nitrat
(NH4)2S → Amonyum sülfür (NH4)2SO4 → Amonyum sülfat
(NH4)3P → Amonyum fosfür
ÖRNEK
Aşağıdaki tabloda verilen katyon ve anyonlar arasında oluşabilecek bileşiklerin formüllerini ve altlarındaki boşluklara adlarını
yazınız.
– 2– 2– 3–
NO 3 CO 3 Cr2 O 7 PO 4
Na+ NaNO3 Na2CO3 Na2Cr2O7 Na3PO4
ClO–3 2–
SO 4 HCO3– MnO 4
–
Ca+2 Ca(CIO3)2 CaSO4 Ca(HCO3)2 Ca(MnO4)2
MnO 4
2– CN– C2 Ov
2– 3–
PO 3
Al+3 AI2(MnO4)3 AI(CN)3 AI2(C2O4)3 AIPO3
ÖRNEK
Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.
Bileşiğin Adı Formülü
Kalsiyum karbonat CaCO3
Amonyum fosfat (NH4)3PO4
Çinko hidroksit Zn(OH)2
Potasyumdikromat K2Cr2O7
Gümüş siyanür AgCN
Sodyum asetat CH3COONa
Kurşun (II) sülfat PbSO4
Demir (III) sülfür Fe2S3
Potasyum permanganat KMnO4
266
Cevap Anahtarı
ÖRNEK
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin adlarını yazınız.
KMnO4 Potasyum permanganat FeSO4 Demir (II) sülfat
Na2C2O4 Sodyum okzalat Hg2CO3 Cıva (I) karbonat
NaCN Sodyum siyanür NaClO Sodyum hipoklorit
PbSO4 Kurşun (II) sülfat Cu(NO3)2 Bakır (II) nitrat
NaHCO3 Sodyum bikarbonat CaMnO4 Kalsiyum manganat
e–dağılımı Molekül Lewis Gösterimi
H + H√ H H√ H–H
1
H
H2
1 Bağlayıcı Tekli kovalent
elektron bağ
O O + O √ O O √ O=O
8
O2
2 6
İkili kovalent bağ
7
N N + N √ N N √ N≡N
N2
2 5
Üçlü bağ
1
H H H H H
1 2H + C + C + 2 H √ C √ C=C
C2 H 4 C
C
6
H H H H
2 4
267
Cevap Anahtarı
H2 molekülü (1H) F2 molekülü (9F)
H•+•H→H••H Ortaklanmamış
Bağlayıcı elektron çifti
elektron çifti
F + F F F
veya H – H molekül apolardır.
Bağlayıcı
elektron çifti
veya F — F
HCl molekülü (1H, 17Cl)

H2O molekülü O O molekül içi:
H + Cl H — Cl
(1H, 8O) H H H H (atomlar arası
Yük polar)
yoğunluğu
moleküler molekül: polar
δ+ δ–
polar
NH3 molekülü molekül içi: polar CO2 molekülü

N N O C O O= C= O
(1H, 7N) H H H H H H molekül: polar (6C, 8O)
molekül içi: polar molekül: apolar
BH3 molekülü H H molekül içi: polar
(5B, 1H) B B molekül: apolar

H H H H
Moleküllerin Polarlığı ve Apolarlığı
Bağlayıcı Ortaklanmamış Bağın Molekülün

Molekül Lewis Yapısı
Elektron Çifti Elektron Çifti Polarlığı Polarlığı
•• ••
Cl2 Cl • • Cl
••
••
1 tane 6 tane apolar apolar

(17C) •• ••
H
CH4 I
H–C–H 4 tane Yok polar apolar
(1H, 6C) I
H
C2H2 2 polar
H–C≡C–H 5 tane Yok 3 apolar apolar
(1H, 6C) bağ içerir.
H H
C2H5OH I I •• 7 polar
H–C– C–O–H 8 tane 2 tane 1 apolar polar
(1H, 6C, 8O) I I •• bağ içerir.
H H
268
Cevap Anahtarı
Kovalent Bileşikler / Latince Sayılar
Sayı Latince Adı Sayı Latince Adı
1 mono 6 hekza
2 di 7 hepta
3 tri 8 okta
4 tetra 9 nona
5 penta 10 deka
CO karbonmonoksit H2 O dihidrojen monooksit
CO2 karbondioksit CH4 karbon tetra hidrür
NO azotmonoksit PCl5 fosfor penta klorür
NO2 azotdioksit P2O3 difosfor tri oksit
N2O5 di azot pentaoksit N2 F 6 diazot hekza florür
NH3 trihidrojen mononitrür Cl2O5 diklor penta oksit
1. Bakırdan tencere yapımı F 11. Işığın kırılması F
2. Şekerin suda çözülmesi F 12. Mumun yanması K
3. Ham petrolden benzin eldesi F 13. Gümüş takının kararması K
4. Sütten yoğurt eldesi K 14. Solunum olayı K
5. Yoğurttan ayran eldesi F 15. Fotosentez olayı K
6. Metallerin elektrik akımını iletmesi F 16. Üzümden sirke yapılması K
7. Çözeltilerden elektrik akımı geçirilmesi K 17. Tuzun suda iyonlarına ayrılması F
8. Kırağı (Çiğ) oluşumu F 18. Betonun donması K
9. Sönmemiş kirecin söndürülmesi K 19. Sodyum metalinin su ile tepkimesi K
10. CO2 gazının kireç suyunu bulandırması K 20. Ojenin kuruması K
269
Cevap Anahtarı
4. ÜNİTE
Örnekler
1. D 2. D 3. D 4. E 5. D 6. A 7. Buhar basıncı : a = c > b 8. C 9. B
Buharlaşma hızı : c > a > b
Kaynama noktası : b > a > c
Kaynarken buhar basıncı : a = b > c
Amorf İyonik Moleküler Kovalent Metalik

Özellik
Katı Kristal Kristal Kristal Kristal
1. Belli bir geometrik şekilleri yoktur. 

2. Birim hücrelerden oluşmuştur. 
3. Pozitif iyonlar serbest hareketli elektronlar ile çev-

relenmiştir.
4. Moleküller arasında zayıf etkileşim kuvveti bulun-


duğundan erime noktaları düşüktür.
5. Elmas, grafit ve kuartz gibi katılar bu kristal türe


örnek verilebilir.
6. Kristali oluşturan tanecikler zıt yüklü iyonların


elektriksel çekim kuvvetiyle bir araya gelir.
7. Belli bir erime noktaları yoktur. Yumuşamaya baş-


lama sıcaklığı vardır.
8. Atomları birbirine kovalent bağlarla bağlı ağ örgülü


kristal yapıdadır.
6. ÜNİTE
Örnekler
1. D 7. 5,6 gram 13. 120g AB2 19. 10 gram Y 25. N2O3 31. 0,5 mol
mX 2 4
2. D 8. 12,2 gram 14. = 20. n = 3 26. 32. 3,4 gram
mY 5 5
X 7
3. C 9. 6 gram 15. 1,2g Y 21. = 27. XY 33. 2,6 gram
Y 5
1 mX 1
4. 7,2 gram 10. 16. = 22. X2Y3 28. a = 1 34. 3,2 gram
2 mY 6
I. O 4
5. E 11. 36g FeO 17. 8g X 23. = 29. 1,204.1023 35. C
II. O 3
mX 3
6. A 12. 3g X 18. =2 24. 30. 0,5 mol 36. D
mY 4
270
Cevap Anahtarı
Sayfa 175
1
2 1 2 AI(OH) √ 1 AI (SO ) + 6 H O
a) — Mg + — O2 √ — MgO f) 3H2SO4 + — 3 — 2 4 3 — 2
3 1
2 2 1 AI O 1 2 O √ 1 CO + 1 H O
b) — AI + — O2 √ — 2 3
g) — C3H7OH + — 2 — 2 — 2
X√ 5
1 CH + 2 O √ 1 CO + 2 H O 9
c) — 4 — 2 — 2 — 2
h) C4HX(OH)Y + O √ Z CO2 + 4H2O Y√ 3
2 2
Z√ 4
m=3
6 O √ 6 CO + 6 H O
d) C6H12O6 + — ı) AI4C3 + 12X √ mCH4 + nAI(OH)3
2 — 2 — 2 n=4
X — H2O
3
1 3 1 2 H
e) — Fe + — HCI √ — FeCI3 + — 1 Ca (PO ) + 3 H CO √ 3 CaCO + 2 H PO
i) —
2 3 4 2 — 2 3 — 3 — 3 4
7. ÜNİTE
Örnekler
1.
X Y Z 7. %36 13. %12 19. 100 mL 25. %12,5
2. II > I > III 8. 18 gram 14. %28 20. malkol = 160 gram 26. II > I > III
3. D 9. 50 gram m1 2 21. %20 27. II > I > III

15. =
m2 3
4. C 10. 10 gram 16. %25 22. 0,5 ppm
5. E m su 17 17. %20 23. 1 mg

11. =
m e ker 3
6. %25 12. %25 18. 100 mL 24. C
271
Cevap Anahtarı
8. ÜNİTE
Asitler ve Bazlar Tekrar Testi
1. 2. Au + HCI $ Tepkime vermez.
1. HCl(s) → H+(suda) + Cl–(suda) (Tuz ruhu) HCI + NaOH $ NaCl + H2O
2. H2SO4(s) → 2H+(suda) + SO–2(suda) (Zaç yağı) H2SO4 + Mg(OH)2 $ MgSO4 + 2H2O
3. HNO3(s) → H+(suda) + NO–3(suda) (Kezzap) Hg + HBr $ Tepkime vermez.
4. H3PO4(s) ? 3H+(suda) + PO–34(suda) (Fosforik asit) Cu + 2H2SO4 $ CuSO4 + SO2 + 2H2O
5. NH3(s) + H2O(s) ? NH+4(suda) + OH–(suda) (Amonyak / Susuz Pt + HNO3 $ Tepkime vermez.

baz)
Na + H2O $ NaOH + H2
+ –
6. NaOH(k) → Na (suda)
+ OH (suda)
(Sud kastik)
Al + NH3 $ Tepkime vermez.
7. Ca(OH)2(k) → Ca2+(suda) + 2OH–(suda) (Sönmüş kireç)
CO + H2SO4 $ Tepkime vermez.
8. CH3COOH(s)→ H2O ? CH3COO–(suda) + H3O+(suda) (Sirke
ruhu) Li2O + NaOH $ Tepkime vermez.
9. KOH(k) → K+(suda) + OH–(suda) (Potas kastik) HCI + HCOOH $ Tepkime vermez.
10. NaCl(k) → Na+(suda) + Cl–(suda) (Yemek tuzu) H2SO4 + Al(OH)3 $ Al2(SO4)3 + 6H2O
11. Na2CO3(k) → 2Na+(suda) + CO–23(suda) (Çamaşır sodası) CO2 + H2O $ H2CO3
12. NaHCO3(k) → Na+(suda) + HCO–34(suda) (Yemek sodası)
13. CaSO4(k) → Ca+2(suda) + SO–24(suda) (Alçı taşı)
14. KNO3(k) → K+(suda) + NO–34(suda) (Güherçile)
15. NaClO(k) → Na+(suda) + ClO–(suda) (Çamaşır suyu)
16. NH4Cl(k) → NH+4(suda) + Cl–(suda) (Nişadır)
17. HCOOH(s) ? HCOO–(suda) + H+(suda) (Formik asit)
18. CaO(s) → Ca+2(suda) + O–2(suda) (Sönmemiş kireç)
19. HF(s) ? H+(suda) + F–(suda) (Cam asidi)
2–
20. H2SO3(s) ? 2H+(suda) + SO 3 (suda) (Sülfüröz asit)
272

TYT KİMYA DERS NOTLARI 2024 BENİM HOCAM@tytaytpdf2024

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TYT KİMYA DERS NOTLARI 2024 BENİM HOCAM@tytaytpdf2024

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kimya

Yazar Görkem ŞAHİN

Genel Yayın Yönetmeni Sevda ÖZTÜRK

Kapak Tasarımı Berk ÖZDEMİR

Redaksiyon Hüseyin GÖKÇE - Erkan ALTINTAŞ

Web/Mail www.benimhocam.com - yksdestek@benimhocam.com

Tel 444 9 113

Baskı Özbaran Ofset Matbaacılık

Matbaa Sertika No 46549

Sembolik gösterilişi, I. CO2(g) + H2O(s) $ H2CO3(suda)

Üç ayrı kapta H2 gazlarıyla ilgili bilgiler aşağıda veril- Toplam Atom

2. Ünite: Atom ve Periyodik Sistem ....................................................................................................... 35

3. Ünite: Kimyasal Türler Arası Etkileşimler ......................................................................................... 81

6. Ünite: Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar ...................................................... 155

7. Ünite: Karışımlar................................................................................................................................ 203

8. Ünite: Asitler, Bazlar ve Tuzlar......................................................................................................... 235

9. Ünite: Kimya Her Yerde..................................................................................................................... 255

Cevap Anahtarı ...................................................................................................................................... 262

1. BÖLÜM: SİMYADAN KİMYAYA

2. BÖLÜM: KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

3. BÖLÜM: KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

4. BÖLÜM: KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

9.1. KİMYA BİLİMİ 9.1.3.2. Bileşiklerin formüllerini adlarıyla eşleştirir.

a. Simya ile kimya bilimi arasındaki fark vurgulanır.

9.1.3. Kimyanın Sembolik Dili

9.1.3.1. Günlük hayatta sıklıkla etkileşimde bulunulan elementlerin

a. Element tanımı yapılır.

b. Periyodik sistemdeki ilk 20 element ve günlük hayatta sıkça kul-

1. BÖLÜM: SİMYADAN KİMYAYA

Deneme - yanılmaya dayalı çalışmalar içerir.

Sistematik bir bilgi birikimi yoktur.

● O dönemde simyacılar $ Kâhin, filozof hatta büyücü olarak bilinirlerdi.

■ Barut ■ Fırınlama ■ Plastik

Simya ve Kimya Arasındaki Farklar

■ Deneme - yanılma yoluna dayanır. ■ Bilimsel ve sistematik çalışmalara dayanır.

Kimya Bilimine Katkı Sağlayanlar

Empedokles (MÖ 490 - 430)

Democritus (MÖ 470 - 361)

Aristo (Aristoteles) (MÖ 384 - 322)

Sıcak Islak Kuru + Sıcak → Ateş

Kuru Soğuk Islak + Sıcak → Hava

Cabir bin Hayyan

Ebu Bekir er-Razi

● Ebu Bekir er-Razi kimya bilgisini genelde tıp alanında kullanmıştır.

17. ve 18. yüzyılda aşağıdaki gelişmeler olmuştur.

Modern Kimyaya Giriş

Havanın sıkıştırılabilir olduğunu ve yanma olayındaki rolünü belirtmiştir.

Modern kimyanın öncüsüdür.

1. Simyacılarla ilgili, 4. Aşağıdakilerden hangisi simyanın bir bilim dalı olmama-

5. Simyacılar bazı laboratuvar teknikleri kullanarak ürünler elde

Yukarıda verilen ürünler ve kullanılan yöntemlerden han-

3. Simyacılar ölümsüzlük iksiri ve felsefe taşını bulmak için

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Democritus D) Cabir bin Hayyan

D) II ve III E) I, II ve III E) Ebubekir er-Razi

Kimya Bilimine II. Sabit oranlar kanunu bulmuştur.

II. Antonie Lavoisier Deneylerde teraziyi kullan- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Buna göre, yukarıda verilen eşleştirmelerden hangileri

10. Simya dönemi ile ilgili,

8. CaCO3(k) + 2HCI(suda) → CaCI2(suda) + CO2(g) + H2O(s)

Yukarıda verilen tepkimedeki maddeler Aristo’nun element

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Joseph John Thomson D) Ebu Bekir er-Razi

D) II ve III E) I, II ve III E) Gay - Lussac

2. BÖLÜM: KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

Bir çözelti alevde ısıtıldığında, çözeltide bulunan farklı ele-