Dini

Arannnalar, Eyll-Aralk

2006, Cilt: 9, s. 26, ss. 113-122.

113

fasln F1 Ustili'l-man Adl Risale ve

Maturidi'ye Aidiyeti
Ahmet AK*
Abstract
In this article, a treatise "entitled "fasl f usul al-iman" that shows so me similarities to to
the Maturidite views will be dealt with as to whether it belongs to al-Maturidi or not.
Therefore, the views putforthin the treatise have been comparedwith that of Kit.b alTawhfd and Ta'wil.t al-Qur'.n. As ares ult, ithasa been coneluded that the terms us ed in
the treatise such as al-irada al-juz'iyya, al-irada.al-kulliyya and al~ba'th.ba'd al-mawt
have not been used by al-Maturidi in his works. Thus, ithas been arguedthat the treadse
in question was written by a Maturidite schoollong after the date. of Maturidi. Besides,
it has been emphasized that this treatise sets an example for the fact that the Asharite
views hadfound their places in the Maturidite sources.

Key Words: al-M.tuna~ M.turidsim,AsharismJaith, deeds, Kit.b al~Tawhfd, al-rada

al-juziyya

Giri

Asl nshas

Kahire niversitesi Ktphanesi yazmalar blmnde

19495 numaral yerde bulunan Faslnfi UsUli'l-man adl risale, toplam
iki varaktan olumaktadr. 1 Banda "Kale sahib'l"akrud Eb'l-Mansur
el-Maturidi rahmetllahi aleyh" eklinde bir ifade bulunan2 burisaledeki
baz fikirler ile Matundinin eserlerindeki fikirler arasnda benzerlik bulunmaktadr~ 3 Bu durnin sz konusu eserin,. Ebu Mansur el-Maturidi

*
1

Dr., nn niversitesi ilahiyat Fakltesi, e-posta: aak@inn.edu.tr.

Fasln fi Usiili'l-man ve bihf (Kahire niversitesi Ktphanesi yazmalar blm Nu:

19495; Biz bu eserin ayn yerden alnan fotokopi nshasndan yararlandk Sz konusu
nsha Ankara niversitesi retinl yelerinden Prof. Dr. Snmez KUTLU'nun zel ktphanesiide bulunmaktadr. almamzn her aamasnda yardnllarn esirgemeyen
hacama teekkr ederinl.
Faslnfi Usiili'l-man, v.la.
.
Bkz, Kutlu, Snmez, Ebu Mansur el-Maturidi ve Maturleli Kltr evresiyle lgili Bibliyorafya, (mam M.turidf ve M.turfdflik; adl kitabn iinde) Ankara 2003, 398.

114 DN ARATIRMALAR

(333(944)'ye ait olabileceine iaret etmekle birlikte, kesin olarak ona

ait olduunu gstermez. Nitekim, Maturidi ve Matundilik konusunda geni
bir literatr hazrlayan Snmez Kutlu, bu eseri "Maturidi'ye Aidiyeti p
heli Olan Eserler" bal altnda vermektedif4 .
Maturidi'nin hayat, grleri ve eserleri hakknda en geni ve en
orijinal bilgileri veren Ebu'l-Muin en-Nesefi (508/1114) Tabsrat'l-Edil
le'sinde Maturldi'ye ait baz kitaplarn adn verirken, ismini vermedii
baka eserlerinin de olduunu sylemektedir.5 Ayrca Maturidi'nin uzun
sre ihmal edildii6 ve onunKitab't-Tevhid ve Tevilat'l-Kur'an' dnda
ki eserlerinin eitli sebeplerden dolay gnmze kadar gelmedii de
bilinmektedir. 7 Btn bunlar, Maturidi'ye ait dier baz eserlerin olabileceini gstermektedir.
Faslnfi Usuli'l-man adl nsalenin "Akaid sahibi Ebu Mansur el-Maturidi rahmetullahi aleyh dedi ki" eklinde balam olmas, eserin ona,
aidiyeti konusunda, ilk bakta akla birtakm ihtimaller getirmektedir.
Bunlardan birincisi, Maturldi'nin bizzat kendisine ait olmasdr. nk
onun Kitab't-Tevhid'indeki ifadeler muhaliflere cevap maksadyla yazl
d iin ok geni ve herkesin kolayca anlayamayaca kadar zor ifadelerdir.8 Muhtemelen Maturidl, Kitab't-Tevhid'de bulunan zor ifadeleri
herkesin kolayca aniayabilmesi iin sade bir ekilde yazm olabilir. kinci
ihtimal ise, bu blmn Maturidi'den ok sonra, onunKitab't-Tevhid'inden yararlanan Hanefi-Maturidi bir alim tarafndan yazlm olmasdr.
Bu almada Fasln fi Usuli'l-man adl risalede geen fikirler ile
Maturidi'ye aidiyeti kesin olan9 Kitab't-Tevhfd ve Tevflat'l-Kur'an'da ki
4 Kutlu, Ebu Mansur el-Milturidi ve Milturidi Kltr evresiyle lgili Bibliyorafya, 397.
S en-Nesefi, Ebu'l-MuinMeymun b. Muhammed (508/1114), thk. Hseyin Atay, Tabsra
t'l-Edille, Ankara 2004, I/471 vd.
6 et-Tanci, Muhammed b. Tavit,."Ebu Mansur Milturidi",AFD N(1955), say:1-2, s.1;
FethullahHuleyf,Kitab't-TevhfdMukaddimesi, 7-lO;FehullahHuleyf, "MilturidiveEari
Mezhepleri Hakknda Bir Tetkik'', ev. Mustafa z, Diyanet Dergisi, XIV (1975), say 2,
s. 102 vd; Yeprem M. Saim, rade Hrriyeti ve mam Maturfdf, stanbul 1984, 252-255;
Kutlu, Snmez, "Bilinen ve Bilinmeyen Ynleriyle Milturidi, (mam Maturfdf ve Maturfdflik, adl kitabn iinde) Ankara 2003, 48-51.
7 Geni bilgi iin bkz. Kutlu, "Ebf Mansur Maturldi ve Milturidi Kltr evresiyle lgili
Bibliyografya", mam Maturfdive Maturfdflik, Ankara 2003, 394; kr. Topalolu, Kitab't-Tevhfd Tercmes~ XXN-XXXIV.
8 el-Pezdevi, Ebu Ysr Muhammed b. Muhammed b. Hseyin (493/1099), Ehl-i Snnet
Akaidi, ev. erafettin Glck, stanbul 1994, 3.
9 Bkz. Kutlu, Snmez, Ebu Mansur el-Milturidi ve Milturidi Kltr evresiyle lgili Bibli- ,
yografya, 398; kr. Topalolu, Kitab't-Tevhid Tercmesi, XXN-XXXV: zervarl, Sait,
The Authenticity of the Manuscript of Milturidi's Kitilb al-Tawhid: A Re-exanination,

AHMET AK 115

fikirlerin karlatnlmas ve deerlendirilmesi yaplarak, bu risaledeki fikirlerin Maturidi'ye ait olup olmad tespit edilmeye allmaktadr. Risalede ele alnan konular ve kullanlan kavramlar ile Maturidi'nin eserlerindeki ilgili konular ve kavramlar karlatnlmaktadr. Amacmz bu ri s alenin Maturidi'ye ait olup olmadn akla kavuturarak, Maturidi
ve Maturidilik hakkndaki sis perdesinin aralanmasna katk salamaktr.
.

Eserde Ele Alnan Konular

Eserde, Allah'a, O'nun meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne, hayr ve errin Allah'n takdiriyle olduuna ve ldkten sonra
dirilmeye inanmak ve bu konularn srayla aklainalar yer almaktadr. 10
RisaleninFaslnfi Usuli'l-man eklinde isimlendirilmesi, onun, imann asllar hakknda yazldna iaret etmektedir. Fakat imann asllan,
sz konusu risalede ve Maturidi'nin eserlerinde farkl ekillerde ele aln
maktadr. rnein Maturidi, imann asln kalben tasdik etmek olarak
belirtiDesine ve bu konuya ok byk nem vermesine ramen, bu risalede kalben tasdik konusuna hi temas edilmemektedir. 11 Yne Kitab'tTevhid12 ve Te'vflat'l-Kur'an'da, iman amel aynnma gidilerek, arnelin
imandan cz olmad srarla akli ve nakli delillerle geni bir ekilde ele
aJ.nmasina 13 ramen, sz konusu risalede bunlarn hi birine yer verilmemektedir.14

slam Aratrmalan Dergisi, Say 1, stanbul 1997, 29. Ak, M.turfdf Kaynaklarda M.-

turfdf ve M.turfdflik, Ankara 2006, 5-9. (Baslnam Doktora Tezi).

lO Faslnfi UsD.li'l-man, v.la-2b.
ll Maturidf, Kit.b't-Tevhfd, 601-642; Ma turidi'nin Te'vfl.t Ehli's-Snnet adl eserinde konuyla ilgili baz yerler iin bkz. Ebi Mansur el-Maturfdi, Muhanmed b. Muhanmed b.
Mahmud, Te'vfld.t Ehli's-Snnet, thk. Fatuna Yusuf el-Hyernt, Beyrut 2004, I/15, 16,
216, 241, 346, 505, II/39, 87, 88, 331, III/122 IV/108, 549, V/117; Yrkan, Yusuf
Ziya, el-MtD.n'l-Kadfme ft.'l-Ak.id, Ris.le fi'l-Ak.id li'-eyh el-mam Ebf Mansur elM.turfd~ stanbull953, 15; Ak, M.turfdf Kaynaklarda M.turfdfve M.turfdflik. 54-65.
12 Bkz. Kutlu, "Ebu Mansur el-Maturleli ve Maturleli Kltr evresiyle lgili Bibliyorafya",
398; Topalolu, Kit.b't-Tevhid Tercmesi, XXIV-XXXV; zervarl, The Autlenticity of
tle Manuscript of Maturidi's Kitab al-Tawhid: A Re-exanination, slam Aratrmalan
Dergisi, Say 1, 29; Ak, M.turfdf Kaynaklarda M.turfdf ve M.turfdflik. 5-9.
13 Matudi, Kit.b't-Tevhfd, 601-642; Te'vfl.t Ehli's-Snnet adl eserinde konuyla ilgili
baz yerler iin bkz. Matudi, Te'vfl.t Ehli's-Snnet, I/15, 16, 216, 241, 346, 505, II/
39, 87, 88, 331, III/122 IV/108, 549, V/117; Ak, M.turfdf Kaynaklarda M.turfdf ve
M.turfdflik. 54-65.
14 Matudi, Kit.bu't-Tevhfd, 631; Maturidi, Cibril hadisini be ayr yerde bu konudaki
grne delil olarak kullanmaktadr. Bkz. Maturidi, Kit.bu't-Tevhfd, 488, 550, 635,
636,641.

116 DN ARATIRMALAR

Allah'n zat ve sfatlar konusu,Kitab't-Tevhidve Te'vflat'l-Kur'an'da

daha ok tevhid kavram ierisinde akli ve nakli deliller nda ve muhaliflere cevap eklinde ele alnmasna ramen sz konusu risalede her hangi bir delil gsterilmeden ve ayrntya girmeden ok ksa bir ekilde verilmektedir.15 Risalede bu konu yle anlatlmaktadr:
"Allah'a iman etmek sz u anlama gelmektedir: Her Mslman'n
Allah Teala'nn birliine, eriki, benzeri, mekan olmadna ve O'nun her
eye kadir olduuna, O'nun zttnn olmadna, O'nun balangc olmakszn ilkierin ilki, sonu olmakszn sonlarn sonu olduuna, O'nun ulhiyyetinde daima kayym olduuna inanmas gerekir. O, mallukatn yarat
csdr. O, hayat sfatyla "hayy'', ilim sfatyla "alim", semi' sfatyla semi'(iitici), basar sfatyla "basir", iradesiyle "mrid", kudretiyle "kadir", kelam sfatyla harf ve sese ihtiya duymakszn "mtekellim"dir" .16 Halbuki Milturidi tevhid konusuna eserlerinde byk nem vermitir. O, zel-.
likle Kitab't-Tevhid'in neredeyse tamamn bu konuya ayrmtr. Onun
bu konuya verdii nem, sz konusu eserini Kitab't-Tevhid olarak isimlendirmesinden de anlalmaktadr. 1 7
Peygamberlik konusu, Kitab't-Tevhid ve Te'vflat'l-Kur'an'da akli ve
nakli deliller ile ispatlandktan sonra Hz Muhammed (s.a.s.)'in son peygamber oluuna ve onun mucizelerine geni bir ekilde ilenmektedir. 18
Sz konusu risalede ise, bu konulara hi temas edilmeden Hz. Ademin ilk
peygamber, Hz. Muhammed (s.a.s.) 'in son peygamber olduundan ve Hz.
Muhammed'ten nceki peygamberlerin eriatlerinin sona erdiinden ve
peygamberlerin emin ve tebli sfatlarnda bahsedilmektedir. 19
ilisale'de ayrca meleklere ve kitaplara iman konusu,2. ahiret gnne, hayr ve errin Allah'n takdiriyle olduuna, ldkten sonra dirilmeye
ve kadere inanmak konularna yer verilmektedir. 21
15 Maturidl, Kit.b't-Tevhfd, 25-313" sayfilan aras; Maturidi'nin konuyla ilgili baz yorumlar iin bkz. Maturidl, Tevil.t'l-Kuran, I/114, 211, 530, II/57, 102, 405, 582,624,
III/37,38, 79, 91,158, 256,323,351, 352, 371, 415, IV/217, 254, 282, 292, 336, 364,
396~398, V/189, 190; Faslnfi Uslli'l-man, v.la.
16Faslnfi Usili'l-man, v.la.
17Maturidl, Kit.b't-Tevhfd, 25-313 sayfalan aras; Maturidl'nin konuyla ilgili baz yorumlar iin bkz. Maturid1, Tevil.t, I/114, 211, 530, II/57, 102, 405, 582,624, III/37,38,
79;91,158,256,323,351,352,371,415,IV/217,254,282,292,336,364,396-398,
V/189, 190
18 Matur1d1, Kit.b't-Tevhfd, 271-343 sayfalan aras tamamen nbwete ve onun ispatna
ayrlmtr. Kr. Maturid1, Tevil.t, I/56.60, 337.
19 Faslnfi Uslli'l-man, v.lb.
20 Fasln fi Usli'l-mari, v. la, 1b; kr. Ma tur!d!, Tevil.t, I/284.
21 Fasln fi Usli'l-man, v. 2a, 2b.

AHMET AK 117

Risalenin sonunda genelde

imann artlan

olarak bilinen 6 madde,

"imann sfatlar" bal altnda u ekilde sralanmaktadr:

1. Yce Allah'n vahdaniyetine hakkyla inanmaktr.

2. Yce Allah'n btn meleklerine inanmaktr.

Onlarn hepsi Allah'a

klluktadrlar.

3. Yce Allah'n btn kitaplarna inanmaktr.

4. Yce Allah'n btn resullerine inanmaktr.
5. Ahiret gnnn ahvaline inanmaktr.
6. Hayr ve errin Allah'n takdiriyle olduuna, mukadder olarak levhi mahfuzda yazl olduuna inanmaktr ki, Allah onlar (hayr ve erleri)
nce ve sonra deil, kulun fiili annda yaratr. 22

2. Eserde

Kullanlan

Kavramlar

Faslnfi Usi.li'l-man'da -tespit edebildiimiz kadaryla- Maturidi'nin

eserlerinde bulunmayan iki kavram bulunmaktadr. Bunlardan birisi, irade-i cziye ve irade-i klliye; dieri ise ve'l-ba's ba'de'l-mevt kavramdr.
a) rade-i cziye ve irade-i klliye: Maturi'di, efal-i badve kazakader balklar altnda insann zgr bir iradeye sahip olduunu geni
bir ekilde ele almaktadr. 23 Ona gre insann fiilinde hem Allah'n hem
de insann iradesi sz konusudur. nsan fiili, hr iradesi dorultusunda
Allah'n yaratmasyla gereklemektedir. Bu nedenle kul kasib Allah Halk'tr.24 Maturidl'nin eserlerinde geen bu tr ifadeler, phesiz irade-i
cziye ve irade-iklliye'ye iaret etmektedir. Fakat tespit edebildiimiz
kadaryla onun eserlerinde sz konusu kavramlar bulunmamaktadr. Bu
durum onu otorite kabul eden Ebu'l-Ysr el-Pezdevi'nin Ehl-i Siinnet Akaid'i Ebu'l-Muin en-Nesefi'nin Tabsrat'l-Edille'si, mer en-Nesefi (5371
1142)'ninAkd.id'n-Nesefi'si ve Sadddin Mesut b. mer el-Taftazam (7971
1395)'nin erhu'l-Akdid'i gibi ilk dnem Maturidi eserleri iin de geerli22Faslnfi UsCli'l-man, v. 2b.
23 Maturidi,Kitab't-Tevhfd, 343-514.
24 Maturidi'nin Tevila'l-Kuran ve Kitab't-Tevhid'inde, irade-i cziyyeye iaret eden pek
ok ifade bulunmaktadr. Ancak bu koriu ayr bir almay gerektirdii iin burada
geni ekilde ele alnmamtr. Maturidf, kulun fiilinde hem Allah'n hem de insann
iradesini kabul eder ve insann iradesini "ihtiyar" olarak tanmlar. Ona gre kul kasib
Allah Hflktr. Bkz. Maturidi, Kit.b't-Tevhid, 365, 380, 381; Maturidi, Tevilat, I/336.
Bukonuda geni bilgi iin bkz Maturidi, Kitab't-Tevhfd, 343-509; el-Maturidi, Tevil.t,
II/45, 115, 173, 174,189, 190, 371, 372, IV/88, kr. Yeprem, r.deHrriyeti ve mam
M.turfdf, 275-334; Yazcolu, M. Sait, Mdturfdf ve Ebu'l-Muin en-Neseji'ye Gre rade
Hrryeti, 57-6, 102-105.

118 DN ARATIRMALAR

dir. 25 Btn bunlar, rade-i cziye ve irade-i klliye kavramnn, Matundi'nin fikirleri dorultusunda onun vefatndan asrlar snra kullanldn
gstermektedir. 26
b) Ve'l-ba's ba'de'l-mevt: Maturidi ldkten sonraya inannay
ahirete iman konusu ierisin~e deerlendirmektedir.Faslnfi Usflli'l-man'
da ise, durum.bundan farkldr. Nitekim sz konusu risalede ve Maturldi'nin Kit.b't-Tevhid'inde Hz. Peygamberden nakledilen Cibril hadisine 27
yer verilmesine ramen, risaledeki rivayette ve'l-ba's ba'de'l-mevt kavram yer alrken,Kitab't-Tevhft'te ki rivayette yer almamaktadr.
Konuyla

ilgili ifade, Kit.b't-Tevhft'te yle gemektedir:

"Cibril kssasnda rivayet edildii zere Cebrail, Rasulullah'a iman
sorunca o, yle buyurdu: man, Allah'a, meleklerine, kitaplanna, peygamberlerine, ahiret gnne, kadere; hayr ve errin Allah'n yaratmasy
la olduuna inanmaktr". 2 9
Bu konu, Faslnfi'l-iman'da ise yle gemektedir: "Akaid sahibi Ebu
Mansur el-Maturidi rahmetullahi aleyh dedi ki, Peygamber sallalahu aleyhi
ve selleme iman sorulunca yle buyurmutur: man, Allah'a, meleklerine, kitaplanna, peygamberlerine, ahiret gnne, kadere; hayr ve errin
Allah'n yaratmasyla olduuna ve ldkten sonra dirilmeye inanmaktr
28

(ve'l-ba's ba'de'l-mevt)". 3 0

Risalede ldkten sonra dirilmeye inanmak u ekilde aklanmakta

dr: "ldkten sonra dirilmeye inanmak, ahiret gnne inannay akla

yp, harin muhakkak gerekleeceini tekit etmektedir. nsanlar dnya

hayatndaki

bedeninin btn ksmlanyla ve ld andaki ekliyle kabirde har olunacaktr. Bu tefsir ve tekid dalalet ehline cevaptr. nk
onlann bir ksm cehennem azabn, bir ksm kabir sualini, har sualini
ve mizan inkar ederler".31
25 Bkz. Pezdevi,Ehl-i SnnetAk.idi, 61-77; Nesefi, Eb'l-Muin, Tabsrat'l-Edille, 490-504;
Ebf Hafs Necmddin mer b. Muhammed en-Nesefi (537/1142), Akaid'n-Nesefi, s
tanbul1972, 4,5; Sadddin Mesut b. mer el-Taftazfui (797/139S)'nin erhu'l-Ak.id,
stanbul 1973, 114-124.
26 Kr. Yeprem, rade Hrriyeti ve mam M.turidf, 300.
27 Bekir Tatl'ya gre, Cibril hadisinin btn rivayetlerinin ortak metni yledir: "man,
Allah'a, Meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne (Cennet-Cehennem,
mizan, hesap ... vs) ve kadere inanmaktr''. geni bilgi iin bkz. Tatl, Bekir, "Buhfui (v.256)
ncesi Dnemde Cibril Hadisi ve Metin Tahlili", Dini Aratrmalar, Cilt:8, s. 22, 237.
28 Maturidi, Kitabu't-Tevhfd, 631; Kr. Faslnfi Usi.li'l-man, v.1a.
29 Bkz. Maturidi, Kitdbu't-Tevhfd, 631; Kr. Topalolu, Kitdb't-Tevhfd Tercmesi, 511.
30 Fas/n fi Usi.li'l-man, v.la.
31 Faslnfi Usi.li'l-man, v.2a vd.

AHMET AK 119

Yukandaki aklamalardan, "ldkten sonra dirilmeye inanmak" angelen ve'l-ba's ba'de'l-mevt kavramnn, ahirete iman etmeyi inkar edenlere cevap maksadyla ve ldkten sonra dirilmeye inannay
pekitirrnek iin sonradan eklendii anlalmaktadr.
lamna

3.Sonu
Faslnfi Usuli'l-man adl eserde Maturldi'nin imann artlan ile ilgili

fikirleri zet olarak verilmekle birlikte, Maturidi'nin iman anlayn tamamen yanstmamaktadr. Bu nedenle Fasln fi Usuli'l-man adl risale
iin Maturldi'rin iman konusundaki grnun eksik bir zeti olduu
anlalmaktadr.

mann artlar, nsalenin banda32 imann asllan; sonunda ise 33

imann sfatlar olarak isimlendirilmektedir. Bu ekildeki bir isimlendirmeyle as.lar ile sfatann birbirine kantrld anlalmaktadr. Ayrca
Maturidi'nin iman anlayndan bahsedilmesine ramen, imann kalp ile
tasdik etmek olduundan hi sz edilmeyii, nsalenin iyi bir alim tarafn
dan yazlmadna iaret kabul edilebilir.
Eserde, akli hibir delile yer verilmemesi, Maturldi'nin vefatndan
asrlar sonra kavramlaan iilide-i cziye ve irade-i klliye'den bahsedilmesi, iman risalesi olmasna ramen imann kalp ile tasdik eklindeki tan
rnma ve iman amel aynnma hi temas edilmemesi gibi hususlar dikkate
alndnda, bu nsalenin Maturldi'nin vefatndan asrlar sonra ayn izgideki bir alim tarafndan imann artlarn retmek amacyla yazld
sylenebilir.
Maturidi eserlerinde, ele ald konular ana hatlaryla koyduktan
sonra, grlerini akli ve nakli delillerle destekledii gibi muhalif fikirleri
de yine akli ve nakli delillerle rtmeye almaktadr. Maturldi'nin fikirleri tamamen akli ve nakli delillere dayanmaktadr. Risalede ise buna
uymayan bir yntem kullanlmtr. Bununla yeni Mslman olanlarn
islam kolay anlamalan amalanm olabilir. Ancak bu risalede olduu
gibi Maturldi fikirlerlu akli ve nakli deliller ortaya konulmadan aktarl
mas, zamanla onun aklc, aratrmac ve sorgulayc anlaynn unuttilmasna ve terk edilmesine zemin hazrlad sylenebilir.
rusaledeki fikirlerin Maturldi'ye isnat edilmesine ramen, onun ok
nem verdii imann kalp ile tasdik eklindeki tanm, iman-amel ayrm

32 Faslnfi Usi.li'l-man, v.la.

33 Fasln fi Usuli'l-man, v.2b.

120 : DN'ARATIRMALAR

ve zellikle de akl! hibir delile yer verilmemi ohnas, Matundiliin iinin E'arilikiledoldurulmaya balandna bir rnekkabul edilebilir. Zira
hicri IL Asrdan itibaren Rey taraftarlarnn aksine Hadis taraftarlarnn
nfuzunun giderek artt ve Hadis taraftadannn Ehl-i Snnet'i derinden etkiledii bilinmektedir. 34

Ek: I
FASLUN Fi USUL'LMAN ADLI ESERN TERCMESi
Ralman ve rahi:i. olan Allah'n ismiyle balanz.
Akrud sahibi Ebu Mansur el-Matundi rahmetllahi aleyh dedi ki: Peygamber (s.a.s.)'e imandan sorulunca o yle cevap verdi: "iman, Allah'a,
meleklerine, kitaplanna, peygamberlerine, ahiret gnne, hayr olsun er
olsun her eyin Allah'n takdiri ile olduuna ve lmden sonra dirilie inanmaktr''. Bu sebeple her Msllin ve Mslime'ye Allah'n u beyan zere
O'nun vahdaniyetine inanmas gerekir: "Ey Allah'a iman edenler... ".
Allah'a iman etmek sz u anlama gelmektedir: Her mslmann
Allah Tema'nn birliine, eriki, benzeri, mekan olmadna ve O'nun her
eyekadir olduuna, O'nun zttnn olmadna, O'nun balangc olmakszn ilkierin ilki, sonu olmakszn sonlarm sonu olduuna, O'nun uluhiyyetinde daima kayylim olduuna inanmas gerekir. O, mallukatn yarat
csdr. O, hayat sfatyla "hayy'', ilim sfatyla "alim", s emi' sfatyla s emi'(iitici), basar sfatyla "bas!r'', iradesiyle "mdd", kudretiyle "kadir", kelam sfatyla harf ve sese ihtiya duymakszn "mtekellim"dir.
"Melaiketihl" sz u anlama gelir: Her mslmann Allah Tema'nn
btn meleklerinin O'nun kullan olduuna ve onlann Allah'a kulluklannda gz ap kapayncaya kadar bile isyan etneyeceklerine, hepsinin yemeden, imeden ve evlilikten uzak olduklarna inanmas gerekir. Yaratklan
koruyan ve onlarn iyilik ve ktlklerini yazan Rafaza (melekleri) bu
meleklerdendir. Cebrail, Mikill, srafil ve Azrail'den mteekkil olan mukarrabun onlardandr. Onlar, Allah'n mahlukat ile ilgili ilerini grrler.
"Ktbihl" sz u anlamda dr: Her mslmann Allah'n peygamberlere indirdii btn kitaplara inanmas gerekir. Allah Teala, Adem (a.s.)'a
10 sayfa, it (a.s.)'a SO .sayfa, dris {a.s.)'a 30 sayfa, brahim (a.s.)'a 10
sayfa, Davud (a.s.)'a Zebur'u, Musa (a.s.)'a Tevrat', sa (a.s.)'a ncil'i ve
Muhammed (s;a.s.)'e Kur'an' indirmitir. Kur'an, kitaplarm en stn34 Snmez Kutlu, slam Dncesinde lk Gelenekiler, Ankara 2002, 5, 75, 191.

AHMET AK 121

dr. nk Allah Teaa onunla slam' kemale erdirmi ve onun hkm ile
kendisinden nce inen btn kitaplarn hkmn ortadan kaldrmtr.
"Biras1lihi" sz u anlama gelir: Her mslmann Allah'n btn
peygamberlerine, onlarn ilkininAdem (a;s.), sonuncusunun Muhammed
habibullah (s.a.s.) olduuna ve onun peygamberlerin sonuncusu olduu
na ve dier peygamberlerin eraitlerine inanmas gerekir. Bununla birlikte dier peygamberlerin eraitleri yeni bir kitap inineeye kadar ve kendi
dnemlerinde sona ermitir. Fakat Muhammed'in eriat kyamet kopana
kadar devam edecektir. phesiz btn peygamberler yalandan emindirler ve onlar tebli grevlerini tam olarak.
"Ve'l-yevmi'l-ahiri" sznn anlam udur: Her mslmann ahiret
gnne inanmas gerekir. Bundan maksat, kabir suali, ahvlli-i ha:; amel
kitaplann okuma durumu, mizan, cehennem ve cennet ahvalidir.
"Bi'l-kaderi hayrihl ve errihl" sznn anlam, her mslmann iyi ve
kt her eyin Allah'n takdiri ve kulun kes bi ile olduuna inanmasdr.
Yani Yce Allah, kullarn btn fiilierini ezell ilminde takdir etnitir. Allah'n iradesi dnda hibir ey meydana gelmez. nce Allah murad eder sonra O'nun kudretinin kalemiyle genel olarak (icmalen) kulunun durumunu
"levh-i mahfuz"a yazar. O, yaratmad halde. te bu, kaza-i iradi'dir. Sonra Allah kullannn kalbine czi iradeyi koyar ve kullarn fiilierini onlarn
istekleri dorultusunda yaratr. Ondan nce de sorira da yaratmaz. (eer
bu konuda bir soru sorulursa) yle cevap verilir: iradi teklif sadece ezeli
ilmin takdiriyle caiz olmaz. nk akllar onu anlamada yetersizdir. Ezeli
ilmin takdirini anlamaktan acizdir. Levh-i mahfuz'da herhangi bir deiik
liin olmas caiz deildir. ln-i ezeli konusu da aynen byledir.
"Ve'l-ba's ba'de'l-mevt" sz, "ve'l-yevmi'l-ahiri" ifadesini tefsir ve
har"in olacan desteklemektedir. nsanolu, dnya hayatndaki durumuna gre bedeninin btn ksmlanyla ve ld andaki ekliyle kabirde har olunacaktr. Bu tefsir ve tekid, dalalet ehline cevaptr. nk onlarm bir ksm cehennem azabn, bir ksm kabir sualini, har suatini ve
mizan inkar ederek, hari inkar ederler. Gerekten de mmin, iyilik veya
ktlkle karlanca, onu sadece kendinden bilmesi doru olmaz. Aksine o fiil, Allah'n takdiri, yaratmas ve kendisinin kesbiyle gereklemi
tir. nk Mutezile, iyilii Allah'tan ktl kendinden bilir. Cebriye
(Haberiyye) iyilii kendinden, ktl Allah'tan bilir. Ehl-:i Hidayet ise,
ikisinin ortasnda yrr.
yi bil ki, mukaddimede beyan ettiimiz ekilde imann sfatlan alt
dr.

'
122 DN ARATIRMALAR

1. Yce Allah'n vahdaniyetine hakkyla inanmaktr.

2. Yce Allah'n btn meleklerine inanmaktr ki onlarn hepsi Allah-

'a kulluktadrlar.
3. Yce Allah'n btn kitaplarna inanmaktr.
4. Yce Allah'n btn resullerine inanmaktr.
S. Ahiret gnnn ahvaline inanmaktr.
6. Hayr ve errin Allah'n takdiriyle olduuna, mukadder olduuna,
levh-i maifuzda yazl oldu,na inanmaktr ki, Allah, onlan (hayr ve
erleri) nce ve sonra deil, kulun fiili annda yaratr.

1
.1
1