235269

T.C.
SELUK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TEMEL SLM BLMLER ANABLM DALI
KELAM BLM DALI
Doktora Tezi
HRSTYANLARIN SLAMA BAKII

(Washington DC Blgesi rnei)
Danman:
Prof. Dr. erafeddin GLCK
Hazrlayan:
Ali nsal
Konya 2009
TEZ ZET
Doktora
HRSTYANLARIN SLAM'A BAKII (WASHINGTON D.C. RNE)
Ali nsal
Seluk niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Temel slami Bilimler Anabilim Dal
Danman: Prof. Dr. erafeddin Glck
Bu alma, Washington D.C. Metropolitan blgesinde yaayan Hristiyanlarn, slam
ve Mslnmanlar hakknda ne kadar bilgi sahibi olduklarn ve ne dndklerini tesbit
maksadyla yaplmtr. Bu alma ile elde edilen anket verilerinden yararlanlarak yaplan
baz analizlerle bata Kelam bilginleri olmak zere btn Mslmanlar bu konuda
bilgilendirmek ve ilerideki almalarna k tutmak hedeflenmitir.
almann ilk blmnde Mslman-Hristiyan ilikilerinin tarihi boyutu ve gnmz
boyutu ele alnm, zellikle ABDdeki durum incelenmitir. kinci blmde ise, slam ve
Hristiyanln temel inan esaslar ile belli bal Hristiyan mezhepleri zetlenmitir. Bu
sayede mezheplerin herbirinin sorulara nasl yaklatklar grlmtr. Son blmde ise,
ncelikle almann yapld blgenin sosyo-demografik zellikleri verilmi, ardndan da
katlmclara uygulanan anket almasnn sonular deerlendirilmi ve gerekli yorumlar
yaplmtr.
Katlmclar, biribirinden ok farkl meslek gruplarna sahip, farkl mezheplere
mensup, 18 ila 89 ya aras, yaklak % 60' kadn % 40' erkek, eitim seviyeleri daha ok
niversite ve zeri olan yaklak 200 civarnda Hristiyan Amerikallardr. alma daha ok
dindar kesim zerinde gereklemitir. Bunun sebebi,
anket blgesinde yaayan
Hristiyanlarn ounun dini konulara ve ok soru ieren anketlere kar mesafeli durmalardr.
Bu almayla yle bir manzara ortaya kmtr. Amerikan toplumu, byk oranda
slam' basn yayn organlarndan ve Mslman olmayan yazarlarn kitaplarndan tanmaya
almlar, yine pekou, ok doru bilgilere sahip olmayan din adamlarnn verdii
bilgilerle Mslmanlar hakknda bir kanaate sahip olmulardr. Bu sebeple katlmclarn
pekou bilgi eksikliine ve yanl bilgilenmeye maruz kalmlardr. Ayn zamanda bu
kimseler Mslmanlar hakknda henz giderilememi endielerini dile getirmilerdir.
Bununla beraber saylar az da olsa, katlmclardan bazlar, bir ksm Mslman
diyalog gruplar ile tanm ve Trkiye'yi ziyaret etmilerdir. Bunlarn slam ve Mslmanlar
hakkndaki bilgi ve kanaatleri olduka mspettir. te yandan bu ankete katlanlarn byk bir
ounluu renmeye ak olduklarn ifade etmilerdir.
almann sonunda bir ksm deerlendirilmeler ve teklifler yer almaktadr. Bunlarn
banda, Amerikal Mslmanlarn en doru bir ekilde bilinlendirilmesi adna, ilmi ve dini
evrelerin daha duyarl ve hzl bir ekilde diyaloa geerek, gerek kaynaklardan slam'
tantma almalarna hz vermeleri, slam' bir ksm marjinal gruplarn temsil etmesine
meydan vermemeleri gelmektedir.
2009, 233 sayfa
Anahtar Kelimeler: slam, Mslman, Hristiyanlk, Hristiyan, Kelam, Anket, Washington
DC.
ABSTRACT
PhD
CHRISTIAN UNDERSTANDING OF ISLAM (WASHINGTON D.C. CASE)
Ali Unsal
Selcuk University
Social Studies Institute
Research Department for Fundamental Islamic Sciences
Supervisor: Prof. Dr. Serafeddin Golcuk
This study was conducted in the Washington DC metropolitan area to understand how
much the Christian population knows about Islam and Muslims, and what they think about
them. The purpose of this study is to present an analysis of an extensive survey to inform
Muslims in general and to provide a guide for Islamic theologians in particular for further
research on this subject.
The first part of this study presents short summary of Muslim-Christian relation in
history and modern time, particularly in the US. Then, the second part introduces fundamental
principles of the Islamic and Christian faiths and summarizes major Christian denominations.
Thus, how each one of these denominations reacts to the survey questions is observed. The
final part gives some brief background about the region of the research and the evaluation and
interpretation of the survey results as well.
The survey participants consisted of over 200 Christian Americans who were selected
from different denominations with different professions, and 18 to 89 age groups with a
gender ratio of 60% females and 40% male, mostly college educated. The participants were
mainly individuals with religious connections who were willing to put in the time required for
such a lengthy survey.
This study found the following results. American people learn about Islam mostly
from the media and books written by non-Muslims. Again, most of them came to their
conclusions about Muslims after listening to their clergy who often do not posses the correct
information about Muslims. Therefore, most of the participants showed that they were
subjected to misinformation or lacked basic information. At the same time, the participants
expressed that their concerns about Muslims had not been addressed.
However, a few of the participants had met with some Muslim dialogue groups and
visited Turkey in the past. Their impressions and knowledge about Islam and Muslims were
found to be positive. On the other hand, most of the participants in this survey expressed their
desire to learn more about Islam and Muslims.
This study concludes with analysis and recommendations. The main conclusion is that
for a better presentation of Islam, Muslim scientific and religious organizations should
increase their efforts and sensitivity to explain Islam in its correct form using the authentic
sources, without leaving it up to marginal interpretations, and so that American Christians
understanding of Islam can be improved in a positive way.
2009, 233 pages
Key words: Islam, Muslim, Christianity, Christian, Islamic Theology, Survey,
Washington DC.
NSZ
Kelam ilminin gayelerinden birisi de slam ikitadn dardan gelecek phelere kar
savunmak, bilmeyenler iin slam itikadn en doru bir ekilde anlatmaktr. Bu mhim
gayenin gereklemesi iin Kelam ilmi ile megul olan limler, hem slam itikadn en doru
bir ekilde tahsil etmek hem de etrafndaki muhalif din ve mezheplerin slam hakknda neler
dnp ne tr sorularla karlarna ktklarn iyi bellemek durumundadrlar. Bu sebeple,
slam tarihi boyunca pek ok Kelam limi dier dinleri mercek altna alm ve onlarn slam
hakkndaki phelerine cevaplar yazmlardr.
Bugn de, adeta bir ky haline gelen kk dnyamzda Mslmanlarla beraber
yaayan veya bir ekilde alakas olan dier din mensuplarnn slam ve Mslmanlar hakknda
neler dndklerini, neler bildiklerini iyi bilmek herkesten evvel Kelamclar iin byk
nem arzetmektedir.
Gnmz dnyasnda, btn dnya milletlerine tesiri olan, deiik ynleriyle dnya
milletlerini etkileyen baz gl devletler vardr. Bu devletlerin banda Amerika Birleik
Devletleri gelmektedir. A.B.Dnin devlet yaps her ne kadar laik olsa da, halknn yaklak
drtte Hristiyandr. Hristiyan halk hem devlet idaresinde hem de sosyal hayatta ok
nemli bir gce sahiptir. Bu gce sahip olanlar, hem toplumun dier kesimlerine, hem de
dnya milletlerine kendi inanlarn, kendi bak alarn, kendi kanaatlerini empoze
etmektedir. Bu sebeple, bu tesirli kitlenin slam ve Mslmanlar hakknda neler
dndklerini, slam ve Mslmanlar hakknda ne bildiklerini ve neleri merak ettiklerini
bilmek fevkalade nemlidir.
Bu nemli g zerinde yaplacak bir alma, bata Kelam limleri olmak zere btn
Mslmanlara bir ufuk aacak, gelecek adna bu alanda yaplmas gereken almalara k
tutacaktr. Bu gaye ile yaplan bu almada, A.B.D.nin bakenti Washington D.C. ve
evresindeki Hristiyanlar aratrma alan olarak seilmi ve kendilerinin slam hakkndaki
dncelerini renmek zere anket yaplmtr.
almamz, bir giri ve ana blmden olumaktadr. Giri blmnde aratrmann
konusu, nemi, amac ve problemleri gibi teknik konular ele alnmtr. Birinci blmde,
tarih ve teorik bir ereve oluturma adna, ksaca tarihten bugne Mslman-Hristiyan
ilikileri incelenmi, ardndan da gnmzdeki manzara ortaya konmutur. kinci blmnde,
iki dinin temel inan esaslar yani slam ve Hristiyan itikad, zetle sunulmutur. slamn iman
4
esaslar temel alnarak bir konu ak temin edilmitir. Hristiyan itikad, slam itikad ile tam
bir paralellik arzetmedii iin, onlarn en temel konusu olan Teslis ve ona bal konular
Hristiyanlkta Uluhiyet nanc maddesinde ele alnmtr. Bundan sonra karlatrma
imkan olmas iin slam itikadnn dier maddelerine mukabil Hristiyanln o konulara
bak incelenmitir. Bu genel bilgi, iki dinin genel anlay, yaps hakknda, dolaysyla da
mensuplarnn bak alar hakknda temel bilgiler verecektir. Bu blmn sonunda her iki
dinin ilahiyat ile alakal mhim bilimler hakknda zet bilgi verilmitir. Bununla her iki dinin
ilahiyatn daha genie renmek isteyenlerin bu bilimlere mracaatnn doru olaca
belirtilmek istenmitir. Bu blmn ikinci ksmnda ise, katlmclarn mensup olduu
Hristiyan mezhepleri hakknda genel bilgiler verilmitir. ncelikle byk Hristiyan
mezhebi olan Katolik, Ortodoks ve Protestan mezhepleri anlatlrken, nfusu kalabalk
Protestan mezheplerini de ayr ayr incelemek gerekmitir. Zira, bu mezheplerin hepsi kendini
bir dierinden ayr grmektedir. temel mezhebin ana hatlaryla inan esaslar verilirken
birbirlerinden ayrldklar noktalara da parmak baslmtr. Katlmclarn birbirleri ile benzer
ve farkl noktalarnn bu blmde verilmesi, alma verilerini doru yorumlamaya yardmc
olacaktr.
nc blmde ise, ilk nce aratrmann yapld blge tantlmtr. Washington
DC metropol blgesinin tarih, corafi yaps, iklimi, nfusu, nfusun etnik dalm,
ekonomik ve dn durumu hakknda zet bilgi sunularak, blge tantlmtr. Bundan sonra ise,
blgede yaplan anket almas ve deerlendirmelerine yer verilmitir. 10u ahs, 27si slam
hakkndaki bilgilerini ve dncelerini tesbite ynelik, 3 de ak ulu tabir edilen ve yine
dncelerini yazl olarak dile getirdikleri sorular olmak zere toplam 40 soru hazrlanm,
bunlar deerli danman hocalarmzla grlerek netletirilmi ve ngilizceye evrilmitir.
Ardndan bizzat Amerikal bir ka kii tarafndan anket blgesindeki halkn yadrgamayaca
bir slup kazanmas iin redakte edilmitir. Yaklak ikiyz kii zerinde gerekletirilen
ankete katlmclar itenlikle cevap vermilerdir. Katlmn salanmas iin zel bir web sitesi
(www.aunsal.org) hazrlanmtr. Bununla katlmclarn ev, i ve okul ortamlarndan hzl bir
ekilde ankete katlmlar salanmtr. Ayrca, kiliselerde ve deiik i yerlerinde pulu
yaptrlm zarflarla beraber anket sorular oaltlarak datlm, katlmclarn masrafsz
olarak itiraki salanmtr. Bu yolla yaklak 50 civarnda katlmc anketi doldurmutur.
alma yaplrken bata Washington DCde bulunan ve dnyann en byk
ktphanesi konumunu tayan Kongre Ktphanesi olmak zere farkl kiliselerin bizzat
kendi klliyeleri iindeki ktphanelerinden ve halk ktphanelerinden istifade edilmitir.
Ayrca, alma sresince pekok kez kilise programlarnda, konferans, seminer, panel tarz
organizasyonlarda kilise mensuplar ve papazlarla yzyze itikatlar hakknda deiik
mevzular grme imkan olmutur. Bu arada on civarnda din adamyla birebir mlakat
eklinde anket uygulamas gerekletirilmitir.
Bundan sonra, almann verileri tablolara dklerek baz konu balklar halinde
incelenmitir. Sorulara cevap veren gruplar snflandrlarak ayr ayr veriler elde edilmeye
allmtr. Mesela, slm terimlere ainalklarn ele alrken, mezheplere gre, yalara gre,
eitim seviyelerine gre bilgileri ayr ayr deerlendirilmitir.
Anket bitiminde btn veriler SPSS program sayesinde tablolara dklmtr.
Ardndan btn tablolar Trkeye tercme edilerek yorumlar yaplmtr. alma sonu
blmnde yaplan genel deerlendirme ve tekliflerle son bulmaktadr.
Bundan sonra almada istifade edilen kaynaklar, kitap ve web siteleri olarak iki ayr
grupta bibliyografya blmnde takdim edilmitir. Son olarak anketin orjinal ngilizce
metninin bir kopyas eklenmitir.
Tez almasnn bandan bu yana madd manev hi bir yardm esirgemeyen, srekli
pozitif yaklamlaryla beni evklendiren kymetli hocam Prof. Dr. erafeddin Glck ve
mhim tavsiyeleri, engin ufku ile almama katkda bulunan deerli hocam Prof. Dr.
Sleyman Topraka, olumlu katklarndan dolay muhterem hocam Yrd. Do. Dr. Durmu
zbeke, yine almann seyri iinde ok deerli tavsiyeleri ile beni ynlendiren Prof. Dr.
Mehmet Bayyiit hocam ve Do. Dr. Hseyin Aydn hocalarma da en kalb kranlarm ve
hrmetlerimi arz etmeyi bir bor bilirim.
Ali NSAL
Konya-2009
NDEKLER
TEZ ZET ................................................................................................................................ 2
ABSTRACT ............................................................................................................................... 3
NSZ....................................................................................................................................... 4
NDEKLER........................................................................................................................... 7
TABLOLAR LSTES ............................................................................................................. 11
RESMLER LSTES............................................................................................................... 12
GRAFKLER LSTES ............................................................................................................ 13
KISALTMALAR ..................................................................................................................... 15
GR ....................................................................................................................................... 16
1. ARATIRMANIN KONUSU ................................................................................................... 16
2. ARATIRMANIN NEM VE AMACI .................................................................................... 17
3. ARATIRMANIN PROBLEMLER .......................................................................................... 20
I. BLM
TARHTE VE GNMZDE MSLMAN-HRSTYAN LKLER
1. TARH BOYUNCA MSLMAN-HRSTYAN LKLER ..................................... 23
1. 1. Kuranda Hristiyanlar ............................................................................................. 23
1. 2. Snnette Hristiyanlar ve Peygamber Efendimizin Hristiyanlarla Olan likileri .. 26
1. 3. Tarihten Bugne Mslman-Hristiyan likiler ....................................................... 28
1.3.1. slam Corafyasndaki Hristiyanlarla likiler ................................................... 28
1. 3. 2. slam Corafyasnn Dndaki Hristiyanlarla Olan likiler............................ 32
1. 3. 3. Tarih Sre inde Mslman-Hristiyan likileri .......................................... 34
2. GNMZDE MSLMAN-HRSTYAN LKLER ............................................ 39
2.1. Gnmzde ABD Dnda Mslman-Hristiyan likileri........................................ 39
2.2. Gnmzde ABDde Mslman-Hristiyan likileri................................................ 42
2.3. slamofobi.................................................................................................................. 44
2.4. Son Sz...................................................................................................................... 46
II. BLM
SLAM VE HRSTYAN TKADI
VE BELL BALI HRSTYAN MEZHEPLER
A. SLAM VE HRSTYAN TKADI.................................................................................... 49
1. SLAM LAHIYATI ............................................................................................................... 49
1.1. slamda Uluhiyet nanc........................................................................................... 49
1.1.1. Sfat- Nefsiyye .................................................................................................. 52
1.1.2.1. Kdem .......................................................................................................... 52
1.1.2.2. Bek............................................................................................................. 52
1.1.2.3. Vahdaniyet .................................................................................................. 52
1.1.2.4. Muhlefetn li'l-Havdis ............................................................................. 52
1.1.2.5. Kyam bi-Nefsih......................................................................................... 53
1.1.3. Sfat- Subtiyye................................................................................................. 53
1.1.3.1. Hayat ........................................................................................................... 53
1.1.3.2. lim .............................................................................................................. 53
1.1.3.4. Basar............................................................................................................ 54
1.1.3.5. rde............................................................................................................. 54
1.1.3.6. Kudret.......................................................................................................... 55
1.1.3.7. Kelm .......................................................................................................... 55
1.1.3.8. Tekvn.......................................................................................................... 55
1.1.4. Sfat- Haberiyye: ............................................................................................... 56
1.2. slamda Melek nanc............................................................................................... 56
1.3. slamda Kutsal Kitap nanc..................................................................................... 57
1.4. slamda Nbvvet nanc ......................................................................................... 58
1.3.2. Sdk: ................................................................................................................... 59
1.3.3. Emnet:............................................................................................................... 59
1.3.4. Fetnet ................................................................................................................ 59
1.3.5. Tebli ................................................................................................................. 60
1.5. slamda Ahiret nanc............................................................................................... 61
1.6. slamda Kader ve Kaza ............................................................................................ 62
1.7. slam lahiyatndaki Belli Bal limler..................................................................... 64
1.7.1 Kelm .................................................................................................................. 64
1.7.2. Tefsir .................................................................................................................. 65
1.7.3. Hadis................................................................................................................... 66
1.7.4. Fkh ................................................................................................................... 67
1.7.5. Tasavvuf ............................................................................................................. 68
2. HRISTIYAN LAHIYATI ....................................................................................................... 69
2.1. Hristiyanlkta Uluhiyet nanc.................................................................................. 69
2.2. Hristiyanlkta Melek nanc ..................................................................................... 73
2.3. Hristiyanlkta Kutsal Kitap nanc ........................................................................... 75
2.4. Hristiyanlkta Nbvvet nanc................................................................................ 76
2.5. Hristiyanlkta Ahiret nanc ..................................................................................... 77
2.6. Hristiyanlkta Kader................................................................................................. 79
2.7. Hristiyan lahiyatnda Belli Bal limler .................................................................. 79
2.7.1. Kristoloji (Christology / sa Mesihi nceleyen Bilim) ...................................... 79
2.7.2. Bibliyoloji (Bibliology / Vahyi nceleyen Bilim) .............................................. 80
2.7.3. Anjeloji (Angelology /Melek Bilimi)................................................................. 81
2.7.4. Hermentik (Hermeneutics / Kutsal Metnin Yorumu) ...................................... 81
2.7.5. Eskatoloji (Eschatology / Kyamet bilimi)......................................................... 82
2.7.6. Misyoloji (Missiology / ncil Mesajnn Yaylmasnn Yollar, Metodolojisi).. 83
2.7.7. Soteryoloji (Soteriology / Kurtuluun Yollar ve Aralarn nceleyen Bilim).. 83
2.7.8. Pateroloji (Paterology / Tanr Babay nceleyen Bilim) ................................. 84
2.7.9. Pnmatoloji (Pneumatology / Kutsal Ruhu nceleyen Bilim) .......................... 85
2.7.10. Hamartiyoloji (Hamartiology / Gnah bilimi) ................................................. 85
B. BELL BALI HRSTYAN MEZHEPLER..................................................................... 87
1. Protestanlk................................................................................................................... 90
1.1. Baptistler ............................................................................................................... 91
1.2. Metodist Kilisesi ................................................................................................... 93
1.3. Lutheran Kilisesi ................................................................................................... 95
1.4. Evanjelizm............................................................................................................. 97
1.5. Episkopaller ve Angilikanlar................................................................................. 97
1.6. Presbiteryanlar....................................................................................................... 99
1.7. Seven Day Advantistler....................................................................................... 100
1.8. First Christians Kiliseleri .................................................................................... 101
1.9. Unity ve Uniteryanlar.......................................................................................... 102

1.10. Science (Hristiyan Bilim) Kiliseleri.................................................................. 103
1.11. Yahova ahitleri................................................................................................ 104
1.12. Mormonlar......................................................................................................... 106
2. Katoliklik.................................................................................................................... 107
3. Ortodoksluk................................................................................................................ 109
III.BLM
HRSTYANLARIN SLAMA BAKII
(WASHINGTON DC BLGES RNE)
A. WASHINGTON DC METROPOL BLGES.............................................................. 114
1. Washington DC Metropol Blgesinin Genel zellikleri ........................................... 114
2. Blgenin Demografik zellikleri............................................................................... 115
2.1. Blgenin Coraf zellikleri............................................................................... 115
2.2. Blgenin Nfusu ve Etnik Yaps........................................................................ 116
2.3. Blgenin Eitim Durumu .................................................................................... 117
3. Blgenin Ekonomik Durumu ..................................................................................... 118
4. Blgenin Dn Yaplanmas........................................................................................ 118
B. ARATIRMANIN YNTEM...................................................................................... 120
1. Aratrmann Evreni ve rneklemi ............................................................................ 120
2. Aratrmann Kapsam ve Snrllklar ....................................................................... 120
3. Veri Toplama Aralar ............................................................................................... 121
4. Verilerin Toplanmas: Anketin Uygulanmas ............................................................ 121
C. ARATIRMANIN SONULARI ................................................................................. 122
1. rneklemin Sosyodemografik zellikleri ................................................................. 122
1.1. Eitim Durumlar .................................................................................................... 122
1.2. Cinsiyet Dalm .................................................................................................... 122
1.3. Mezheplere Gre Dalm...................................................................................... 123
1.4. Ya Durumu ............................................................................................................ 124
1.5. Meden Durum ........................................................................................................ 125
1.6. Etnik Dalm .......................................................................................................... 126
2. rneklemin Ekonomik Durum................................................................................... 126
3. rneklemin Meslek Dalm..................................................................................... 127
D. VERLER VE DEERLENDRMELER...................................................................... 128
1. GENEL HALKIN SLAMA BAKII ........................................................................... 128
1.1. Hristiyanlarn slam Hakkndaki Bilgi Seviyeleri................................................... 128
1.1.1. Temel slm Terimler Hakkndaki Bilgileri.................................................... 128
1.1.2. slamda Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri.................................................... 129
1.1.3. Kuran Hakkndaki Bilgileri............................................................................. 130
1.1.4. badetler Hakkndaki Bilgileri.......................................................................... 132
1.1.5. Hz. sa ve Hz. Muhammed Hakknda Mslmanlarn nanc Hakkndaki
Bilgileri....................................................................................................................... 134
1.2. Hristiyanlarn Bilgilerinin Kayna......................................................................... 135
1.3. Hristiyanlarn Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri ............................................ 136
1.4. Hristiyanlarn Mslmanlarla likileri................................................................... 139
1.5. Hristiyanlarn slam Dinine Baklar ve Alakalar................................................. 143
2. PAPAZLARIN SLAMA BAKII................................................................................ 148
2.1. Papazlarn slam ve Mslmanlar Hakkndaki Bilgileri ve Dnceleri................ 148
2.1.1. Temel slm Terimler Hakkndaki Bilgileri.................................................... 148
2.1.2. Kuran Hakkndaki Bilgileri............................................................................. 150
2.1.3. Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri................................................................... 152

2.1.4. Nbvvet Hakkndaki Bilgileri ........................................................................ 153
2.1.5. badetler Hakkndaki Bilgileri.......................................................................... 155
2.2. Papazlarn Bilgi Kaynaklar .................................................................................... 157
2.3. Papazlarn ki Dinin Benzerlikleri Olup Olmad Konusundaki Dnceleri....... 157
2.4. Papazlarn slam Dini Hakkndaki Dnceleri ...................................................... 158
2.5. Papazlarn Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri.................................................. 162
2.6. Papazlarn Diyaloa Baklar................................................................................. 163
3. HRISTYANLARIN MEZHEPLERE GRE SLAMA VE MSLMANLARA
BAKII............................................................................................................................... 166
3.1. Ahirete man Hakkndaki Bilgileri.......................................................................... 166
3.2. slam Dini Hakkndaki Dnceleri........................................................................ 168
3.3. Diyaloa Baklar................................................................................................... 172
4. KATILIMCILARIN ETM SEVYELERNE GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII............................................................................................ 174
4.1. Temel slm Terimler Hakkndaki Bilgileri........................................................... 174
4.2. Kuran Hakkndaki Bilgileri.................................................................................... 177
4.3. Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri.......................................................................... 178
4.4. badetler Hakkndaki Bilgileri................................................................................. 179
4.5. Diyaloa Baklar................................................................................................... 180
5. KATILIMCILARIN BLG KAYNAINA GRE SLAMA VE MSLMANLARA
BAKII............................................................................................................................... 183
5.3. Diyaloa Baklar................................................................................................... 185
5.4. Mslmanlara Hakkndaki Dnceleri.................................................................. 187
6. KATILIMCILARIN MESLEK GRUPLARINA GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII............................................................................................ 188
7. KATILIMCILARIN YA GRUPLARINA GRE SLAMA VE MSLMANLARA
BAKII............................................................................................................................... 189
7.1. slm Terimler Hakkndaki Bilgileri...................................................................... 189
7.5. Diyaloa Baklar................................................................................................... 197
8. HRISTYANLARIN SLAM VE MSLMANLAR HAKKINDAK ZLENMLER
VE MERAK ETTKLER KONULAR.............................................................................. 198
8.1. slam ve Mslmanlar Hakkndak zlenimleri........................................................ 198
8.2. Katlmclarn slam ve Mslmanlar Hakknda Merak Ettikleri Konular ............. 199
SONU .................................................................................................................................. 202
NERLER ............................................................................................................................ 204
KAYNAKA ......................................................................................................................... 207
KTAPLAR: ....................................................................................................................... 207
WEB STES ADRESLER: .............................................................................................. 220
EKLER ................................................................................................................................... 224
10
TABLOLAR LSTES
Tablo 1: Washington DC Blgesi Nfusunun Ya Gruplarna Dalm
116
Tablo 2: Katlmclarn Eitim Seviyeleri
122
Tablo 3: Katlmclarn mezheplere gre dalm
123
Tablo 4: Meden Durum
125
Tablo 5: Gelir Dzeyi
126
Tablo 6: Meslekler
127
Tablo 7: Bilgi Seviyeleri Tablolar
129
Tablo 8: Sizce Mslmanlar lmden sonras adna neye inanyorlar?
130
Tablo 9: Hz. Muhammed Ve Hz. saya Mslmanlarn nanc le lgili Bilgileri
135
Tablo 10: Mslmanlarla Komuluk likileri
140
Tablo 11: Mslman Komunun Davetine Katlr msnz?
141
Tablo 12: slam'n iddeti Savunduunu Dnyor musunuz?
146
Tablo 13: Sizce slam, Yahudilik Ve Hristiyanla Kar Bir Tehdit Oluturuyor
mu?
146
Tablo 14: Katlmclarn Amerikallarn slam Nasl Bildikleri le Alakal

Dnceleri
147
Tablo 15: Katlmclarn Kendilerinin slam Bilmeleri le Alakal Dnceleri
147
Tablo 16: Genelin slam Kavramlar Hakkndaki Bilgilerinin lm (Genel)
148
Tablo 17: Papazlarn slam Kavramlar Hakkndaki Bilgilerinin lm (Papazlar)
149
Tablo 18: Sizce slam, Yahudilik ve Hristiyanla Kar Bir Tehdit Oluturuyor
mu?
161
Tablo 19: Mezheplerin Mslmanlarn Ahiret nancna Bak
166
Tablo 20: Mezheplerin slam Makul Bulmalarnn Oran
168
Tablo 21: Mezheplerin slamn iddete Kar Tavr Hakknda Dnceleri
169
Tablo 22: Mezheplerin, slamn Yahudilik ve Hristiyanlk in Bir Tehdit

Oluturup Oluturmad Hususundaki Grleri
171
Tablo 23: Mezheplere Gre Hristiyan-Mslman Diyalouna Baklar
173
Tablo 24: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn slami Terimlere Ainal
174
Tablo 25: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Kurana Bak
177
11
Tablo 26: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Mslmanlarn Ahiret nanc

le Alakal Dnceleri
178
Tablo 27: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre Mslmanlarn badetleri

Hakkndaki Bilgileri
Tablo
28:
Eitim
179
Seviyelerine
Gre
Katlmclarn
Mslman-Hristiyan
Diyalouna Bak Alar
180
Tablo 29: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slam Dinine Baklar
180
Tablo 30: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slamn iddeti Savunmas

Hakkndaki Dnceleri
181
Tablo 31: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slamn Yahudilik ve

Hristiyanlk in Bir Tehdit Oluturup Oluturmad Hususundaki Grleri
182
Tablo 32: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslmanlarn Ahiret nanc

183
Hakkndaki Dnceleri
Tablo 33: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslmanlarn badetleri
Hakkndaki Bilgileri
184
Tablo 34: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslman-Hristiyan Diyalouna

Baklar
185
Tablo 35: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslman Bir Ailenin

Kendilerine Komu Olmasna Tepkileri
187
Tablo 36: Katlmclarn Mesleklerine Gre slama Bak Alar
188
Tablo 37: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slami Terimlere Ainal
189
Tablo 38: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre Mslmanlarn Ahiret nanc le

Alakal Dnceleri
193
Tablo 39: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slami badetlere Ainalklar
194
Tablo 40: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slam Dinine Bak Alar
195
Tablo 41: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre Mslman-Hristiyan Diyalouna

Baklar
197
RESMLER LSTES
Resim 1. Amerika Birleik Devletleri
115
Resim 2. Washington DC Metropol Blgesi
115
12
GRAFKLER LSTES
Grafik 1: Hristiyan Mezhepleri
90
Grafik 2: Protestan Mezhepleri
91
Grafik 3: Katlmclarn cinsiyet dalm
123
Grafik 4: Yalar
125
Grafik 5: Irklar
126
Grafik 6: Kurann Kayna Hakkndaki Bilgileri
131
Grafik 7: Kuran Hakkndaki Bilgileri
132
Grafik 8: Bildikleri badetler
133
Grafik 9: Mslmanlar Kime badet Eder?
134
Grafik 10: Bilgi Kaynaklar
136
Grafik 11: Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri
138
Grafik 12: Btn Mslmanlar Ayn mdr?
138
Grafik 13: Sizce Mslmanlar slam yi Biliyor ve Ona Gre mi Yayorlar?
139
Grafik 14: Hi Bir Mslmanla Tanyor musunuz?
140
Grafik 15: Genelin slamla Temasn Gsteren Tablolar
143
Grafik 16: Mslman Bir lkede Bulundunuz mu?
144
Grafik 17: Cami veya Mescid Ziyaret Ettiniz mi?
144
Grafik 18: Ezan veya Kuran Dinlediniz mi?
145
Grafik 19: Papazlarn Kuran Okuma Oran
151
Grafik 20: Papazlar Kuran Hakknda Ne Dnyorlar?
152
Grafik 21: Papazlarn Mslmanlarn Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri
153
Grafik 22: Papazlarn Mslmanlarn Hz. Muhammedi Ne Kabul Ettikleri

Hakkndaki Bilgileri
154
Grafik 23: Papazlarn Mslmanlarn Hz. say Kabulleri Hakkndaki Bilgileri
155
Grafik 24: Papazlarn Mslmanlarn badetleri Hakkndaki Bilgileri
156
Grafik 25: Papazlarn Mslmanlarn Kime badet Ettikleri Hakkndaki

Kanaatleri
156
Grafik 26: Papazlarn Bilgi Kayna
157
Grafik 27: Papazlar slam le Hristiyanln Benzerlikleri Hakkndaki Grleri
158
Grafik 28: Papazlarn slamn Makuliyeti Hakkndaki Dnceleri
159
Grafik 29: Papazlar slam iddet Taraftar Gryorlar m?
160
13
Grafik 30: Papazlarn slam Hristiyanlk ve Yahudilik in Tehdit Olarak

Grmeleri
161
Grafik 31: Papazlarn Mslmanlarn Geneli Hakkndaki Dnceleri
162
Grafik 32: Papazlarn Mslman-Hristiyan Diyalouna Bak
163
14
KISALTMALAR
a.g.e.
Ad geen eser
A.y.
Ayn yer
Bkz.
Baknz
c.
Cilt
ev.
evirmen
DA
Diyanet leri Ansiklopedisi
h.
Hicr
FAV
lahiyat Fakltesi Vakf
Ltd.
Limited
nr.
Nereden, yaynlayan
lm tarihi
s.
Sayfa
sas
Sallallhu aleyhi vesellem
TDV
Trkiye Diyanet Vakf
thk.
Tahkik eden
Trc.
Tercme eden
TTK
Trk Tarih Kurumu
Ty.
Tarih yok
Vb.
Ve benzeri
Vd.
Ve devam
Vs.
Vesaire
Yy.
Yer yok
15
GR
Bu alma kendi sahasnda yeni bir alma olup, bu gibi almalara nayak olmasn
mit ediyoruz. Bu konuda ABD zerinde yaplm kayda deer ikinci bir akademik almaya
ulalamamtr. Mslmanlar zerinde bu tarz alma rnekleri veya Amerikallar zerinde
kendi inanlar ile alakal almalar yaplm olsa da, Amerikallarn slam hakkndaki
grleri ve bilgilerini len akademik bir alma tesbit edilememitir. Anket yaparken soru
sorduumuz insanlardaki hayret ifadelerinden de, bu tarz eylere ilk kez muhatap olduklar
anlalyordu. Sadece, Kent Keller isminde birisinin Christian perspective on Islam Hristiyanlarn slama bak as ismiyle 5 sayfalk bir deerlendirme yazs mevcuttur. Bu
yazda nce slamn tarihi, Kuran, ibadetler ve Hristiyanlarn bak ele alnm, zellikle
Amerikada 11 Eyll sonras slam hakknda ortaya konan kt imaj zerinde durulmutur.
Bu alma da akademik olmaktan uzak, ferdi kanaatleri ifade eden kk bir makale
niteliindedir. (Bkz. www.cendallpres.org/a ChristianperspectiveonIslam.doc)
1. Aratrmann Konusu
Tarih boyunca insanl megul eden ok byk olaylar olmutur. Mslmanlar ile
Hristiyanlarn birbirlerine kar takndklar tavrlar, bu byk olaylarn olumasnda nemli
bir rol oynamtr. nsanlk tarihi bu iki grubun hep birbirlerine kar bir nevi teyakkuzda
olduu, zaman zaman birbirleri ile yakapaa olduu byk hadiselerle alkalanmtr. Birok
lkelerin, kltrlerin, hayat tarzlarnn ekillenmesinde de yine bu iki byk grubun birbirleri
ile olan mcadeleleri nemli bir tutmutur1.
Mslman toplumlar iinde yaayan Hristiyanlarn (zimmler), slam dinine gre
hususi bir kanuna tbi olmalar hasebiyle, canlar, mallar koruma altnda alnm, tam bir din
ve vicdan hrriyetine sahip olmulardr. Ancak Mslman lkelerde yaamayan Hristiyanlar
tarih boyunca byk bir taassup ve kskanlk iinde slama kar tavizsiz ve insafszca
tavrlar sergilemilerdir. Buna mukabil baz Mslman gruplar da benzer tavrlar iine
girmilerdir.
Gnmzde de, dnyann her tarafnda bu iki byk grup arasndaki mcadele
srmekte, daha ok da kanl olarak devam etmektedir. Bunda siyasi ve idari sorunlarn temel
1
Yldrm, Suat, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, zmir, 1996, s. XIII.
16
sebep olduu sylenebilirse de, ABD Bakan George W. Bushun 11 Eylln arkasndan
Iraka sava ilan ederken kulland cmleler kafalarda, acaba gerekten yeni bir hal seferi
mi balyor eklinde yorumlara sebep olmutur2.
Sosyal kurulular, halklar bu tr hadiselere her ne kadar kar olsa, birlikte yaamay
renmek gerektiini her frsatta dile getirseler de, maalesef baz karc gler bu iki grubu
srekli kar karya getirmekten rant elde etme peindedirler.
Tarih boyunca Mslman halklar iinde, slm idreler altnda pekok zimm
Hristiyan yaarken, bugn daha ok Hristiyan halklarn ounlukta olduu gl devletlerde
pekok Mslman halklar yaamaktadr. Bu da, iki grubun ilikilerinin nemini her geen gn
artrmaktadr.
Srekli Mslmanlar zerinde, onlarn dnya grleri, dier din mensuplarna
baklar gibi pek ok hususta aratrmalar yaplagelmitir3. Fakat Hristiyanlar zerinde ok
ciddi almalar mevcut deildir.
Hrisyanlarn Mslmanlara veya slama bakn incelemek demek, bir anlamda
Batnn slama veya Mslmanlara bakn incelemek olarak dnlebilir. Bu sebeple,
dnyann deiik yerlerindeki Hristiyanlardan daha ziyade, Avrupa ve Amerikadaki
Hristiyanlar temel alnarak, bunlarn Mslmanlara bakn incelemek yerinde olacaktr.
Bu sebeple, dnyann u anki mevcut sper gc Amerikann mhim bir blgesindeki
Hristiyanlar zerinde bir aratrma yapmaya karar verdik. alma, iki yzn zerinde farkl
Hristiyan Mezheplerine ait katlmclara anket sorular yneltilerek gerekletirildi.
Washington DC blgesinin Hristiyan olan insanlarnn slam ve Mslmanlar hakknda neler
bildiklerini, slam nasl algladklarn ve onlarn kafalarndaki sorular tesbit adna
yaptmz almamz Hristiyanlarn slama Bak (Washington DC. Blgesi rnei)
olarak tesbit ettik.
2. Aratrmann nemi ve Amac
Saeed, Amir, Media, Racism and Islamophobia: The Representation of Islam and Muslims in the Media,
Sociology Compass 1/2 (2007) Blackwell Publishing Ltd., 2007, s. 447.
3
http://www.christianitytoday.com/ch/news/2001/oct05.html (2001);
http://www.amazon.com/s/ref=nb_ss_gw?url=
search-alias%3Daps&field-keywords=muslim+perspective&x=12&y=15 (2009)
17
Hristiyanlarn slam hakkndaki grlerini tesbit, Kelam almalar adna nemlidir.

nk hem Hristiyan halklar iinde slam gerekten merak edenler hem de kastl olarak
slam kt gstermek isteyenlere kar slam doru anlatmak herkesten evvel Kelamclarn
grevidir.
Aratrmann yapld lkede demokrasi hakim ve din hrriyeti hemen hemen en st
seviyede yaanmaktadr. Kimse kimseyi mensup olduu dinden tr aalayamaz, alay
edemez. Herkes hi bir baskya maruz kalmadan dinini en gzel ekli ile yaar ve bakalarna
anlatabilir4. Bunu yaparken de en ufak bir engelleme ile karlamaz. Ancak 2001 ylnda
ABDde 11 Eyll hadisesi yaanm ve bu olay ABD tarihinde ok nemli bir yer almtr.
Pek ok eyin belli lde deimesine sebep olmu ve zellikle de Mslmanlar zor
durumda brakmtr. Zira, bir ksm insanlar bu olaydan sonra Mslmanlara artl bakmaya
ve slam' da terrle zdeletirmeye balamtr. Takip eden gnlerde, zellikle medyann,
bunun yannda bir ksm sertlik yanls kurum ve kurulularn, hatta siyasilerin artl
yaklamlar, sertlik yanls tavrlar lkede slamofobi denen, slam ve Mslmanlara kar
sun bir korkunun olumasn netice vermitir. Yine de bu olay, insanlarn slam ve
Mslmanlar aratrma isteklerine mani olmamtr. Zira genelde toplum ie kapal deil,
alabildiine merakl ve da aktr. Bu olaydan sonra, din adamlar ve halk seviyesinde
pekok toplantlar, seminerler, konferanslar yaplm, slam ve Mslmanlar hakknda bilgi
edinilmeye allmtr. Olaydan sonra ABD'de slam ve Kurana dair kitaplar en ok satan
kitaplar sralamasnda en st sralarda yerini almtr5.
Tezin uygulama alan Washington D.C. olarak bilinen blge, Amerika Birleik
Devletlerinin bakenti Washington ehri dahil Virginia eyaletinin kuzeyi ve Maryland
eyaletinin dousunu da iine alr. Bu blge, lkenin geneline gre eitim ve gelir dzeyi gayet
yksek bir blgedir. Bununla beraber, i imkanlarnn okluu sebebiyle, illegal olarak buraya
gelip kalan ok sayda yabanc da burada hayatn devam ettirmektedir. Bunlarn madd
durumu yerleik halkn tersine iyi deildir. Dolaysyla bu blge, zengin fakir, eitimli ve
eitimsiz kitleleri iinde barndran kozmopolit bir metropol yerleim yeridir. Ayrca,
dnyann hemen her tarafndan kendi devlet ve milletlerini temsil adna bu lkeye gelen
insanlar bakent civarnda yelemiler ve bunlarn da Hristiyanlar buralardaki deiik
mezheplere mensup kiliselere devam etmektedir. Bu sebeple ankete katlm renkli bir
katlmc kitle tarafndan gereklemitir.
4
5
http://www.usconstitution.net/const.html#Am1 (2009)(Anayasann 1. Amentment denen maddesidir.)

http://www.usatoday.com/life/books/2001-10-18-koran.htm (2001)
18
Bylesine nemli bir blgede bulunup, bir anlamda btn dnya ile alakadar olan bu
toplumun yaklak olarak %70lerin zerinde6 bir nfusu Hristiyan dinine mensupturlar. Bu
Hristiyanlarn, Mslmanlar ve slam nasl tandklar, ne kadar bilgi sahibi olduklar ve u
an ne dndkleri iyi bilinirse, bata Kelam ilmiyle megul olanlar olmak zere btn
Mslmanlar neler yapmalar gerektii hususunda doru bir ynlendirme mmkn olacaktr.
te yandan bu almayla, Mslmanlarn gnmz Hristiyanlar ile ilikilerini daha
salkl bir ekilde nasl srdrebileceklerine dair bir fikir verilmek istenmitir.
Ayrca, bu bilgiler nda yaplacak dn, akademik, kltrel ve sosyal almalara,
bir nevi ilham kayna olmas mit edilmektedir. Bu sebeple blgedeki manzarann ok iyi
tesbiti ve okunmas gerekmektedir. Tarih buna ahittir ki, birbirini iyi tanmayan ve
anlamayan milletler hep problem dourmular, sonraki nesillere de problem miras
brakmlardr.
Bu almayla hem Hristiyanlara sorulan sorularla, kendilerinin Mslmanlar
hakkndaki bilgilerinin ne lde olduunu, bu bilgileri nasl elde ettiklerini kendi kendilerine
muhasebe etmeleri hem de Mslmanlarn Hristiyanlarn kafalarndaki imajlarn iyi
bilmelerini temine yardmc olma hedeflenmitir. Bylelikle, Mslmanlar, neyi ne lde
izah etmeye, hangi yanllar dzeltmeye veya nasl bir temsile ihtiya duyulduunu renmi
olacaklardr. zellikle, Kelam limlerine, slamn gnmz artlarnda nasl anlatlmas
gerektii, ne tr sorular ve sorunlara cevaplar retilmesi gerektii konusunda fikir verecei
mit edilmektedir.
Bu almann bir baka nemi de, bu aratrma ile, slam'n n artsz olarak
aratrldnda mutlaka insanlarn bir ksm sertliklerini krd, onlar marjinal olmaktan,
ar gitmekten, radikal dnmekten kurtarp daha orta bir noktaya ektii anlalmtr. nl
tarihi Samuel P. Huntington'n, gelecek adna medeniyetleraras atma (The Clash of
Civilizations)7 tezinin ancak slam'n scak atmosferi ile rtlebileceine dair bir mit
vermektedir.
6
Bkz. Bu almann 116-117. sayfalar.

Harvard niversitesinde siyasal bilimler profesr olan Samuel P. Hungtington, ilk olarak 1993 ylnda
akademik bir dergi olan Foreign Affairs (D leri)de bir makale yaynlad. Bu makalede souk sava sonras
1990lardan itibaren ulusalaras ittifak veya ihtilaflarda politik ya da ekonomik ideolojilerin deil,
medeniyetlerin ve kltrlerin daha byk rol alacan iddia etti. Daha sonra bu ksa almasn genileterek
kitap haline getirdi. Yaz hakknda geni bilgi iin: Huntington, Samuel P., Foreign Affairs, Summer 1993, s. 22.
Ayrca, Huntington, Samuel P., The Clash of Civilizations and The Remarking of World Order, New York,
1997, s. 20-21.
7
19
te yandan bu almayla, slamn anlatmnn ve daha da nemlisi, Kuran ve sahih

snnet izgisinde doru anlatmnn, gelecein dnyas adna ne kadar nemli olduunun alt
izilmek istenmitir. Zira aratrma sonucunda, pek ok Hristiyan'n slam hakknda bilgi
vermekten uzak bir takm eserlerden ve yazl-grsel medyadan slam inancn ok yanl
rendikleri grlmtr. Bu da gelecek adna Kelm bir problem olduu kadar sosyal bir
problem olarak da karmza kmaktadr. Kelamn bu ada sosyoloji ve psikoloji gibi
modern bilimlerle yardmlaarak baz problemleri zme gayreti iine girmesi, gnmz
Kelamclarnn bazlar tarafndan ideal bir yntem olarak ileri srlmektedir. Netice itibariyle
mit edilir ki, bu alma ileride bir ksm aratrmaclar ve yetkilileri bu problemlere dikkatle
eilmeye sevk eder.
3. Aratrmann Problemleri
ABD, byk lde hrriyetin hakim olduu bir lkedir. Herkes kendi istediine
inanr ve bunu rahat temsil eder. Kimse bir bakasn inanc yznden hafife alamaz. Hatta
insanlara sebepsiz yere inanlarn sormak, insanlarn zel hayatna mdahale kabul
edildiinden kanunen yasaklanmtr8.
Bu sebepten aratrmaya katlmc bulmakta olduka glk ekilmitir. Amerikallar,
dn konular kiinin zel hayat, daha da te mahrem mevzusu gibi kabul etmektedirler.
Herkes istediine inanmakta serbesttir. Bu hrriyet, kiilerin dinleri ile alakal onlar rencide
edici bir hususa mahal vermemek iin, bu konularda kiilere soru sormamay dourmutur.
Aratrmamzda yeterli bilgilere ulaabilmek iin ahs sorularla beraber katlmclara 40 soru
ynelttik. Anketin uzun olmas da katlmc teminini zorlatran bir baka husustur. Zira,
Amerikallar ok sorulu anketlere uzak durmaktadrlar. te yandan toplum olarak ok fazla
anketle karlatklarndan, anketlere kar seici ve souk davranmaktadrlar. Baz kurumlar
yapacaklar anketlere katlmc bulabilmek iin, her katlana para vermektedir. Bu da belli bir
maddi kaynaa sahip olan kurumlarn yapabilecei bir eydir. Bu sebeple katlmc bulmakta
olduka zorlanlmtr. Anket almas byk ounluu ile dn duygusu olan Hristiyanlar
ile
gerekletirilmitir.
Zira,
dini
konularla
alakas
olmayan
kimseler
ankete
yaklamamaktadrlar.
Bu almayla aadaki sorulara cevap aranmtr.
http://en.wikipedia.org/wiki/Privacy
20
1. ABDnin Washington DC blgesinde yaayan Hristiyan halk, slam' ne lde

tanyorlar?
2. slam ve Mslmanlar hakknda merak ettikleri sorular nelerdir?
3. Mslmanlar hakknda ne biliyorlar?
4. Bilgi kaynaklar nelerdir?
5. Bu kaynaklarn salamlk deeri nedir?
6. Mslmanlarla ilikileri ne seviyededir?
7. Mslmanlarn Hristiyanlar hakknda neler dndklerini biliyorlar m?
8. slam ve Mslmanlar nasl tanmlyorlar?
9. Mslmanlarla diyaloa nasl bakyorlar?
10. zellikle Hristiyan din adamlarnn slam hakkndaki bilgi ve dnceleri
nelerdir?
11. Hangi mezhebe mensup olanlar nasl dnyorlar?
Alnan veriler, slam'a ve Mslmanlara yle veya byle kulak veren, aratrp
okuyan, doru temsilcilerle tanp gren Hristiyanlarn daha scak, tanmaya ve tanmaya
daha ak olduu, bunun aksine sadece Batl medya kaynaklarn dinleyerek slam' tanyan
Hristiyanlarn ise ok farkl dndkleri, slama ve Mslmanlara n artl olarak daha sert
yaklatklar grlmektedir.
Konu almalarnda ise, Hristiyan mezhepleri hakknda yazlm Amerikada en
nemli almalardan birisi olan Matlins, Stuart M., Magida, Arthur J.nin editrlklerini
yaptklar How to be a Perfect Stranger (Nasl Mkemmel bir Garip Olunur?) isimli
almadan ok istifade edilmitir. Amerika ve Kanadadaki Hristiyan mezheplerini konu
edinen bu kitap pekok almann ba ucu kayna olmu, otorite bir eserdir. Bunun yannda,
hemen her mezhebi anlatan mstakil eserlerden ve bu mezheplerin resm/gayr-i resm internet
sitelerinden istifade edilmitir.
21
I.
BLM
TARHTE VE GNMZDE
MSLMAN-HRSTYAN LKLER
22
I. BLM
TARHTE VE GNMZDE MSLMAN-HRSTYAN LKLER
1. TARH BOYUNCA MSLMAN-HRSTYAN LKLER

Tarih boyunca, kimi zaman iie, kimi zaman da kar karya yaam Mslman ve
Hristiyanlar arasnda slamn zuhurundan bu yana bir iliki sz konusudur. Bu iki grubun
iinde, taassup sahibi, baka inan ve anlaylara kar tavizsiz insanlarla, bunlarn tam tersi,
tanmaya, anlamaya ve herkesi kendi konumunda kabul etmeye ak insanlar olagelmitir. Bu
iki din mensuplarnn arasndaki ilikiler, sadece dn sahada deil, kltr, dil, ticaret ve siys
sahalarda da cereyan etmitir.
Mslmanlarn kutsal kitab Kuran- Kerim ve peygamberi Hz. Muhammed (sas)
hem hayatyla hem de szleriyle Hristiyanlar hakknda Mslmanlar bilgilendirmi, onlarla
nasl ilikiler iinde olunacan gstermilerdir. Bu sebepten, ilk nce Kuranda ve
Snnette Hristiyanl ele almak, ardndan tarih boyunca bu iki grup arasndaki ilikileri
deerlendirmek, daha sonra da gnmzdeki durumu gzler nne sermek yerinde olacaktr.
1. 1. Kuranda Hristiyanlar
Kuranda Hristiyanlar (Nasara) olarak isimlendirilir9. Kurann ayetleri nda
slam limleri Hristiyanlar, Yahd, Sabinle beraber Ehl-i Kitaptan kabul etmilerdir. Baz
slam limleri ise sadece Yahd ve Hristiyanlar Ehl-i Kitap kategorisinde kabul
etmilerdir10.
Kuran, Hristiyanlar hakknda ok nemli gerekleri, net bir dille ele alr, Hz. saya
nasl inandklarn, kutsal kitap olarak kabul edilen ncilin u anki durumunu en doru bir
tarzda ve pheye mahal brakmayacak bir slupta ifade eder. Mesela, Hristiyanlarn teslis
akidelerinin katiyyen doru olmadn, Allahn asla bir btnn parasndan biri
olmadn, baz Hristiyanlarn syledii gibi n ncs olmadn11, ayrca Hz.
Bakara, 2/62; Mide, 5/69; Hacc, 22/17.

bn Hmm, Kemaluddn Muhammed b. Abdulvhid, Fethul-Kadir alal-Hidye, Msr, h.1356, c. 2, s. 372.
11
Nis, 4/171.
10
23
sann katiyyen bir ilah deil, Allahn kulu ve elisi olduunu ifade eder12. Hz. say Rab
edinen Hristiyanlarn bizzat Hz. sa tarafndan reddedildiini, onun insanlar, bir olan Allaha
kullua ardn haber verir13. ncil, Hristiyanln kutsal kitabdr. Ancak, tarihi serveni
hakknda pekok farkl grler ve inanlar mevcuttur. Kuran, bu hususa da aklk
getirerek, ncilin Hz. saya verilmi bir ilahi kitap olmakla birlikte, daha sonra insanlar
tarafndan tahrife uradn haber verir14.
Kuran, Hristiyanlarn inanlar, hayat servenleri, doru bildikleri yanllar birer
birer ve insanla lazm olaca miktarda sunmutur. Bu arada Ehl-i Kitap tabiri iinde yerini
alan Hristiyan ve Yahudilerin Kuranda mriklerden ayr bir statde yer aldklar da nemli
bir ayrntdr15. Hristiyanlarn, tpk Yahudiler gibi kendilerinin Cennet ehli olduklarn16,
kendilerinin yegane doruya sahip olduklarna inandklarn, birbirlerini temelsizlikle
suladklarn17 bildirmitir. Hristiyanlardan alnan salam bir szden bahseden Kuran,
onlarn hi akllarndan karmamalar gereken verdikleri bu szleri unuttuklarn, bu sebeple
de srekli ihtilaf ve ekimelerin anda, dmanlk ve kin iinde kyamete kadar
kvranacaklarn haber vermektedir18. Hristiyanlar ve Yahudiler, kendilerinin Allah katnda
sevgili kullar olduklarn, Allahn dostlar olduklarn iddia ederlerken, Kuran bunun doru
olmadn haber verir19. Bir ayette Peygamberimize hitap ederek, hem Yahudilerin hem de
Hristiyanlarn ancak onlarn dinlerine girmesi durumunda kendisinden raz olacaklarn20
haber verir. Bir baka ayette, yine bu iki grubun Peygamberimizi dinlerine davet ettikleri ve
bu sayede doru yolu bulacan iddia ettikleri anlatlarak Peygamberimizin: "... Hayr, hakka
ynelen brahim'in dinine uyarz. O, Allah'a ortak koanlardan deildi" demesi
istenmektedir21. Tevhide ok byk vurgu yapan Kuran, bu hususta istikametten kp
yanllklara saparak Hz. Uzeyre Allahn olu diyen Yahudilerle, Hz. saya Allahn olu
diyen Hristiyanlar ok iddetle tehdit ederek, Allah onlar kahretsin, nasl da haktan
12
Nis, 4/172; Al-i mrn, 3/45-55; Meryem, 19/30-31.

Nis, 4/72-73; Mide, 5/116-118; Tevbe, 9/31.
14
Bakara, 2/75-79; Al-i mrn, 3/78.
15
Bakara, 2/105.
16
Bakara, 2/111.
17
Bakara, 2/113.
18
Mide, 5/14.
19
Mide, 5/18.
20
Bakara, 2/120.
21
Bakara, 2/140.
13
24
evriliyorlar buyurmaktadr22. Kuran, bunlarn kendilerinin doru olduunu iddia ettii

btn noktalarda kyamet gn Allahn mutlak hkm vereceini haber vermektedir23.
Bununla birlikte onlarn iinde inanan ve salih amel ileyenlere bir korku ve endienin
isabet etmeyecei, mahzun edilmeyecekleri haber veriliyor24. Hele u ayet, bizim onlar
hakknda bir genellemeye gitmemizin yanl olacan ak bir ekilde sylyor. Ehl-i kitap
iinde, Allaha iman ettikleri gibi, Hakk tazim ederek hem size hem de kendilerine indirilen
kitaba inananlar da vardr elbet. Onlar Allahn yetlerini, deersiz bir menfaat karlnda
satmazlar. te Rabbi nezdinde mkfatlar olanlar onlardr. Muhakkak ki Allah hesab pek
abuk grr.25
Kuran, Daha nce kendilerine kitap verdiimiz ilim sahipleri buna da, Kur'na da
inanrlar. Kendilerine Kur'n okununca yle derler: Ona iman ettik, O Rabbimizden gelen
gerein ta kendisidir. Biz zaten daha nce de Allah'a teslim olmu kimselerdik. te onlar,
gsterdikleri sabr ve sebattan dolay ifte mkfat alrlar. Onlar ktle iyilikle mukabele
eder ve kendilerine nasib ettiimiz mallardan, Allah yolunda harcarlar. Anlamsz, irkin
szler iitince yzlerini evirip uzak durur ve yle derler:Bizim ilerimiz bize, sizinkiler de
size aittir. Selm olsun size, hoa kaln! Cahillerle arkadalk etmeyi arzulamayz biz
(Kasas, 28/52-55)
Yine Kuran onlar iinde Kuran layk olduu ekliyle okuyanlarn, onu tasdik
edenler olduklarn26, bunlarn iinde zellikle kendilerine ilim verilenlerin Kuran
okunduunda secdeye kapandklarn haber vermektedir27.
Hristiyanlarn, Yahudilere nazaran Mslmanlara kar daha scak olup, daha fazla
sevgi sahibi olabilecekleri de bildiriliyor ve bunun sebebi olarak da Hristiyanlar iinde
kendini Allaha adam insanlarn varl ve byklenmeyileri, tevazu sahibi olular nazara
veriliyor28.
22
Tevbe, 9/30-31.
Hacc, 22/17.
24
Mide, 5/69.
25
l-i mrn, 3/199.
26
Bakara, 2/121.
27
sr, 17/107.
28
Mide, 5/82.
23
25
1. 2. Snnette Hristiyanlar ve Peygamber Efendimizin Hristiyanlarla Olan

likileri
Efendimiz henz Mekkede iken Hristiyanlarla belli lde ilikiye girmitir.
Bunlardan en nemlileri, Peygamberimizin nbvvetinin hemen banda einin akrabas ve
Hristiyan bir lim olan Varaka b. Nevfelle grmesi29 ve Mekkede Mslmanlarn
mrikler tarafndan iddetli ikencelere maruz kalmasnn ardndan gerekleen Habeistan
(imdiki Etiyopya) hicretidir30. Peygamberimiz, ashabna Habeistana hicret etmelerini
emredip, orann hkmdar Necanin adaletli olduunu bildirmitir. Nec, Mslmanlar
lkesinde barndrm, onlar almaya gelen mriklere teslim etmemitir. Ardndan eli olarak
Efendimize bir grup gndermi ve bu gnderdii kimselere Allahn Rasl bizzat ikram
edip arlamtr. Bunlar olup biterken Nec iin banda henz Hristiyan idi.
Efendimiz, zelde Hristiyanlarla genelde de Ehl-i Kitapla ilikilerini hep belli bir
seviyede tutmu asla dmanca bir tavr gtmemitir31. Hatta zaman zaman mriklerin
hasmne tavrlarnn
bir devam olarak ategede
rann Hristiyan olan
Bizans
mparatorluuna kar galip gelmesi sebebiyle sevinmelerine mukabil Mslmanlar da

Bizans rana kar tutmulardr. Bu savatan sonra mrikler Mslmanlara laf atarak
kendilerinin de ayn ekilde Mslmanlar yeneceklerini iddia etmilerdi32. Aradan bir
mddet getikten sonra Bizansllarn ranllara 3 ila 9 yl iinde galip geleceklerini haber
veren ayet nazil oldu33. Hz. Eb Bekir ile mrik bey b. Halef iddiaya girmiler ve Hz. Eb
Bekir Kurann gerekleen mucizesi sayesinde bu iddiay kazanmtr34.
Kuran, sava esnasnda kar tarafn savatan vazgemesi durumunda onlar bara
yanarlarsa sen de yana (Enfl, 8/61) buyurarak sulh tarafn emretmi, Efendimiz de
cihada gnderdii komutanlarna Onlar slama davet et, kubul etmezlerse kendilerine
zimmet anlamasn teklif et35 buyurmulardr. Mekke Fethinin akabinde hicretin 9. ylnda
nazil olan Tevbe Sresinin 29. ayeti de zimmet anlamasn meru klmtr. Zimm, can, mal,
29
Buhr, Muhammed b. smail b. brahim b. El-Muire Ebu Abdillah, Sahih, I-VIII, Darut-Tbaatil-Amire,
Kahire, h.1315/1899, Bedul-Vahy, 1, c.1, s.3.
30
bn Him, Ebu Muhammed Cemluddin, es-Sretn-Nebeviyye, Kahire, 1992, c. 1. s. 356-362.
31
ztrk, Levent, slm Toplumunda Hristiyanlar, z Yay., stanbul, 1998, s. 261.
32
bn Eb Htim, Abdurrahman b. Muhammed b. drs er-Rz, Tefsrul-Kurnil-Azm, Riyad, 1997, c. 10, s.
3086-3087.
33
Rm, 30/1-6.
34
Eb Hayyn, Muhammed b. Ysuf e-ehd el-Endls, Tefsrul-Bahril-Muht, Beyrut, 1993, c. 7, s. 157158.
35
Mslim, Ebul-Hseyn Mslim b. El-Haccac b. Mslim el-Kueyri en-Nisaburi, Sahih, I-V, Dru-ab,
Kahire, h.1319/1901, Cihd, 2, c.1, s.331-334
26
rz ve dini hakknda slm devleti tarafndan kendisine gvence verilmi olan ehl-i kitaba
denir. Gayrimslimlerin cizye verip slam devletinin himayesine girmelerine karlk slm
topraklarnda yerlemelerine izin verilir; can, mal, rz ve inanlar gvence altna alnr.
Ayrca zimmiler, d saldrlara kar slm Devleti tarafndan korunurlar. Buradan anlalan
odur ki, zimmet anlamas, gayrimslimlerin canlarn Mslmanlarn can ile, mallarn da
Mslmanlarn mal ile edeer klmaktadr36. Gayrimslimlerle zimmet anlamasn ancak
slm devlet bakan veya yetki verdii kimse yapabilir37. Peygamberimiz (s.a.s.) mmetine
vasiyet ederken, Yahudi ve Hristiyanlara kar hakszlk yaplmamasn emir ve tavsiye
buyurmulardr38. Bir hadislerinde Bir zimmyi haksz yere ldren cennetin kokusunu
duyamaz. Hlbuki onun kokusu krk yllk yoldan duyulabilir39 buyurmulardr.
Peygamberimiz, hicretin 9. senesinde Necran Hristiyanlar Medine'ye geldiklerinde,
Mescid-i Nebevde ibadet etmelerine izin vermitir40. Bu Hristiyanlarla bir de anlama yapan
Efendimiz, hibir rahibin grevinin deitirilmeyeceini, seyahatlerine engel olunmayacan,
mabedlerinin muhafaza edileceini bildirip buna uymayanlarn Allahn ahdini bozacan ve
Raslne kar gelmi olacan haber vermitir. Da bandaki keilerinden cizye ve hara
alnmayacan, hibir kimsenin Mslman olmak iin zorlanamayaca, hatta Hristiyan bir
kadn gnl rzasyla bir Mslman erkekle evlenirse onun da asla dinini deitirmesi iin
bask yaplamayacan, onun kendi dn inanlarn yapmasna engel olunmayacan, eer bu
Hristiyanlar, mabedlerini tamir iin yardm talep ederlerse bunlara bata bulunulmasn ve
bunu Allah ve Raslnn ahdine vefa kabul etmitir41. Aslnda slam'n baz hususlarn
tartmak ve baz sorular sormak isteyen bu grup Hz. sa'nn mahiyeti hakknda
Peygamberimizle tartmaya balam, buna mukabil Efendimiz'e u ayet nazil olmutur:
"O'nun (Hz. sa'nn) hakknda, sana gelen ilimden sonra, kim seninle mnakaaya kalkrsa
de ki:"Gelin, oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve kadnlarnz, kendimizi ve
kendinizi aralm, sonra lanetleelim de, Allah'n lanetinin yalanclara olmasn dileyelim"
(l-i mrn, 3/61) Bunun neticesinde, Efendimizle lanetlemeye cesaret edemeyen Necran
Hristiyanlar, kendi aralarnda problemlerini zmede yardmc olacak, hakemlik yapacak
36
Ksn, Eb Bekr b. Mesd, Bedius-Sani f Tertbi-eri, Beyrut, 1974, c. 7, s. 111; Zuhayl, Vehbe,
srul-Harb fil-Fkhil-slm, Dmek, 1981, s. 695.
37
bn'l-Hmm, a.g.e., c. 4, s. 368; ez-Zhayl, Vehbe, el-Fkhu'l-slm ve Edilleth, 2 Bask, Dmek, 1985,
c. 4, s. 442.
38
Eb Dvd, Sleyman b. El-Eas b. shak el-Ezd es-Sicistn, Snen, I-IV, Matbaats-Sade, Msr,
h.1369/1950, mre, 33. c.3, s. 231 hadis no. 3052
39
Buhr, Cizye, 5, c.4, s.62-64; Eb Dvd, Cihd, 165, c.3, s.111.
40
bn Him, a.g.e., c. 2, s. 507.
41
Hamidullah, Muhammed, Mecmuatl-Vesikis-Siysiyye, Drun-Nefis, Beyrut, 1985, s. 124-126.
27
"emn" birini isterler. Peygamberimiz de "mmetin emini" nvann kazanan Hz. Eb

Ubeyde'yi bu ile grevlendirerek kendilerine ahitnme gndermitir42.
1. 3. Tarihten Bugne Mslman-Hristiyan likiler
Tarih boyunca Mslmanlar ve Hristiyanlar arasndaki ilikileri iki ana balkta ele
almak yerinde olacaktr. Zira, bu iki tr ilikinin birbirine tamamen zt bir grnt arz ettii
grlmektedir. Bunlardan birincisi, slam topraklarndaki Hristiyanlarla Mslmanlarn
ilikileridir ki, bu ilikiler Mslmanlarn zimmiler ve mstemenlerle olan ilikileridir. Dier
balk ise, slam corafyasnn dndaki Hristiyanlarla olan ilikilerdir. Kendisiyle konuyu
mzakere ettiimiz Hristiyan teolog Prof. Dr. Sidney H. Griffith43, bu taksimi yaparken, gze
alnmas gereken birinci hususun Hristiyanlardan slam corafyas iinde olanlarla ve darda
olanlarla ilikiler olduu, ikinci hususunda Yunanca konuanlarla, Latince temelli
Hristiyanlar arasndaki ilikiler olarak iki ayr blmde incelenmesi gerektiini ifade etmitir.
Burada Yunanca konuanlardan maksat Ortodoks Hristiyanlar, Latince ile kastedilen
Hristiyanlar ise Katolikler ve daha sonra Protestanlardr.
1.3.1. slam Corafyasndaki Hristiyanlarla likiler
Peygamberimizden sonra gelen hulef-i ridn dneminde, zellikle ska rneklerine
rastladmz Hz. mer dneminde zimm kategorisinde bulunan Hristiyanlara adilce ve
efkatle muamele edildii grlmektedir. Mesel, Hz. mer, Kudsn fethinden sonra ehrin
anahtarlarn almak zere Kuds'e geldiinde, kendisine teklif edildii halde namazn Ba's
veya Konstantin kiliselerinde klmay kabul etmemitir. Gerekesi ise, namaz kld takdirde,
gelecek nesillerin buray kendi ansna camiye evirmeleri endiesidir44. Ayn anlay her
zaman hakim bir dnce olmutur. Mesel, Tur-i Snann zirvesindeki kilise nc asrda
yaplmtr. Msr ziyaretimizde mahede ettik ki, bu kilise aynen yerinde duruyor, sadece
yanna kk bir oda eklinde mescid yaplmtr.
42
Kurtub, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Eb Bekr b. Farh, el-Cmi li Ahkmil-Kurn, Beyrut, 1985,
c. 4, s. 103; Hamidullah, Muhammed, slam Peygamberi, c. 1, s. 621-622.
43
Sidney H. Griffith, Washington DCde faaliyet gsteren Katolik niversitesinin, Sm ve Msr Dilleri ve
Edebiyatlar blm bakanln srdren bir Hristiyan teoloudur. zellikle Arap Hristiyanlar zerinde
almalar bulunan profesr Griffith 2008de Princeton niversitesi tarafndan baslan The Church in the
Shadow of the Mosque-Caminin Glgesindeki Kilise adl kitap almasnda, tarihten bu gne slam
topraklarndaki Mslman, Hristiyan ve Yahudilerin durumlarn ele almtr.
44
Akkd, Abbas Mahmd, el-Abkariyyt'l-slmiyye, Beyrut, 1968, s. 427; Fayda, Mustafa, Hz. mer
Zamannda Gayrimslimler, M...F.Y., stanbul, 1989, s. 171.
28
Yine Hz. mer, Eyle halk ile bir ahit yapm ve metinde, kendilerine emn
verildiini, can ve mal gvenliinin temin edileceini, kilise ve halarna dokunulmayacan,
buralarn mesken edilmeyeceini, kutsal eyalarna zarar verilmeyeceini bildirerek hasta
veya salkl kimseye dini inancndan tr zarar verilmeyeceini teminat altna almtr45.
Buna benzer bir ahdi de Endlsteki Mslman ordularn komutan Abdlaziz b. Musa,
spanyol idareci Theodemir'e vermitir. Buna gre, spanya'daki Hristiyanlara zimmet ahdi
verilmi ve artlara uyduklar taktirde kimsenin can ve malna zarar gelmeyecei, hi bir
kadn ve ocuun da esir edilmeyeceine dair teminat verilmitir46.
Bir seferinde Hz. mer, sokakta dilenen yal ve fakir bir zimmyi grerek:
"Genliinde senden cizye/vergi alp ihtiyarladnda terk etmek olmaz" der ve devlet
hazinesinden ona maa balanmasn emreder47. Hz. mer, kendisinden sonra gelecek
halifelere de zimmlerin haklarn korumalarn ve onlar himaye etmelerini vasiyet etmitir48.
Bir baka zaman Hz. mer, czzam hastalna yakalanan am Hristiyanlarna zekattan pay
verilmesini emretmitir49.
Eb Ubeyde b. Cerrh, am'da valilik yaparken Bizans'n kendi stlerine ok byk
bir gle harekete geme hazrl iinde olduunu haber almt. O, bunu haber alnca, tebas
iindeki zimmlerin can ve mal gvenliini koruyamamadan endie etti ve zimmlerden
toplad cizyeleri geri datarak onlara serbet olduklarn syledi. Bu adalet ve merhamet
karsnda ok etkilenen Hristiyanlar, kiliselere toplanp Eb Ubeyde ve ordusu iin dua
ettiler. Mslmanlar safnda yer olan bu Hristiyanlar, sava Mslmanlarn kazanmasnn
ardndan zimmlik anlamalarn tekrar yenilediler50.
Emev halifelerinden Velid b. Abdilmelik, am Emev camiinin geniletilmesi iin,
caminin kble cihetinde bulunan bir kiliseyi yktrm ve camiye ilhak etmi idi. Ardndan
halife olan mer b. Abdulaziz'e durum bildirildi. Mslman halkn itirazna ramen halife bu
ksm yktrmtr51.
45
Taber, Muhammed b. Cerr, Trhu'l-mem ve'l-Mlk, Kahire, 1970, s. 220.

Th, Abdulwahid D., The Muslim Conquest and Settlement of North Africa and Spain, Published by
Routledge, 1989, s. 116.
47
bn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Eb Bekr, Ahkmu Ehli'z-Zimme, am, 1961, c. 1, s. 38.
48
Eb Ysuf, Yakub b. brhm, Kitbu'l-Harac, Kahire, h. 1397/1976, s. 144.
49
Belzr, Ahmed b. Yahya, Fthu'l-Bldn, Beyrut, 1987, s. 177.
50
Hamidullah, Muhammed, slam'da Devlet dresi, ev. Kemal Kucu, stanbul, 1963, s. 270.
51
bn Kayyim, a.g.e., c. 2, s. 683; Zeydan, Abdulkerim, Ahkm'z-Zimmiyyn ve'l-Mste'min f Dri'l-slm,
Badat, 1963, s. 97.
46
29
Tarihin sayfalar arasnda, daha ok da Ermeni ve Grc kaynaklarda, Melikahn

btn Hristiyanlara kar efkatle muamele ettii, getii her yerde halklara bir Baba gibi
davrand, bu sebeple Hristiyan halklarn kendi istekleri ile Melikahn idaresi altna
girdikleri ve vefatnda cenazesine itirak ettikleri kaydedilmektedir52.
1071de Malazgirtten sonra Anadoluda yaamaya balayan Seluklu Trkleri,
Hristiyanlarn mal, can emniyetlerini de azami derecede korumutur. Onikinci yzylda,
Erzurum, Erzincan gibi Anadolu ehirlerini ticaret maksadyla dolaan Latin tccarlarn
ibadetleri iin zel kiliseler yaplmt. Seluklu sultanlarnn birou, buralar ziyaret edip,
rahiplere balarda bulunurlard. Manastrlardan vergiler kaldrlmt53.
II. Murat, Srp kral Yorgi Brankovicin eman dilemesi zerine, yllk 50.000 Osmanl
altn vergi vermek ve kzn II. Muratla nikahlamak kaydyla bu eman verilmiti. Mara
Sultan olarak bilinen bu kadn 12 sene II. Murat ile evli kald halde Ortodoks inancn
deitirmesi, Mslman olmas hususunda hibir baskya maruz kalmamtr54.
Fatih zamannda da krallk yapan Ortodoks Srp kral Yorgi Brankovic, Katolik
Macarlarla anlaamam ve Fatih devreye girmiti. Srplar iki taraftan birini tercih etmek
durumunda kalnca her iki lkeye de eli gnderip, kendilerine nasl muamele edeceklerini
sormulard. Macarlar, her yere Katolik kiliselerini kuracaklarn sylerlerken, Fatih,
tamamen bir din ve vicdan hrriyeti tesis edeceklerini, caminin yannda dahi olsa kilise
inalarna msaade edip yardm edeceklerini haber verince, Brankovic Osmanl himayesine
girmiti55.
Hal seferlerinde pek ok cami, Hal ordular tarafndan yaklp yklm, kiliseye
evrilmi veya baka amalar iin kullanlm. Ayn eyin kiliselere yaplmas sorulduunda
Zenbilli Ali Efendi ve Ebussuud Efendi buna fetva vermemitir56.
Fatih, stanbulu fethinin ardndan kaan Patrik ve adamlarna tam bir emniyet sz
vermi ve geri gelmelerini istemiti. Bir ferman yaynlayarak, sava sebebiyle ehri
terkedenlerin geri dnp ilerine ve sanatlarna devam etmeleri arsnda bulunmutu.
52
Turan, Osman, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkresi Tarihi, stanbul, 1979, c. 1, s. 288-289.
Turan, Osman, Trk Dnya Nizamnn Milli, slami ve nsani Esaslar, Turan Neriyat ve Matbaaclk,
stanbul, 1969, c. 2, s. 138.
54
nal, Tahsin, Osmanllarda Fazilet Mcadelesi, stanbul, ty., s. 49-50.
55
Danimend, smail Hamdi, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, stanbul, 1947, c. 1, s. 275; Akgndz, Ahmet,
Belgeler Gerekleri Konuuyor, zmir, 1990, c. 2, s. 10.
56
Niyazi, Mehmet, Trk Devlet Felsefesi, stanbul, 1993, s. 227.
53
30
Herkesin can, mal, namus gvenliinin teminat altnda olduunu belirten Fatih, askerlerine de
kesin talimat vererek, kimseye zarar verilmemesini emretmiti57. Fatih, stanbulun fethinden
sonra bizzat Ortodoks Patriin seilmesini temin etmi ve Patrie, dini idare ve mezhep
ilerinde baz haklar ltfetmiti. Ayrca ona Millet ba unvann da vererek, Ortodokslar
adna Osmanl Devletine kar onu yetkili klmt. Fatih, daha sonra patrie bir de ferman
(berat) vermiti. Bu fermanda ksaca, patrik ve byk papazlarn rahatsz edilmeyecei, genel
vergi ve askeri hizmetlerden muaf tutulacaklar, kiliselerinin camiye evrilmeyecei,
ayinlerini rahatlkla yapabileceklerini, nikh-cenaze ilemleri ve trenlerinin eskisi gibi
patrikhane tarafndan yaplabilinecei, patriin statsnn ykseltilecei, bir de kendisine bir
muhafz birlii verilecei belirtilmiti58. Fatih, sadece Ortodokslara deil, stanbulda
oturan Katolik Cenevizliler ve Galata ahalisine de kilise ve inanlarnn teminat altnda
olduunu bildirmiti59. Ayn imtiyazlar Ermeni ve Yahudi cemaatlerine de tannmtr60.
Fatihin Bosna-Herseki fethinden sonra Bosnallara verdii eman ile Yavuz Sultan
Selimin Kuds Ermeni Patrii III. Serkise verdii eman da tarihin sayfalar arasnda yerini
almtr61.
Asrlarca Osmanlnn bir politikas olarak uygulanan bu hogr ve adalet Osmanlnn
son dnemlerine kadar devam etmitir. II. Mahmutun u ifadeleri de bunun ak bir delilidir:
Ben tebamn Mslmann camide, Hristiyann kilisede, Musevsini de havrada fark ederim.
Aralarnda en kk bir fark yoktur. Hepsine muhabbetim vardr ve adaletle muamele ederim.
Hepsi hakiki evladmdr62. 19. yzyla kadar farkl etnik grup ve dinlerin iinde bar ve huzur
iinde yaamasn temel ilke edinen Osmanl, gnmzde dahi gpta ile seyredilecek harika
bir adalet ve merhamet rnei sergilemitir. Bunun tezahr olarak, Osmalda bulunan 22 ayr
millet ve dine bal halklarn, din, dil ve milliyetlerini korumalarna, ekonomik ve sosyal
hrriyetlerine sahip olmalarna, hatta hkmette yer edinmelerine, kltrlerini yaamalarna
msaade edilmitir63. Onsekizinci yzylda Konyada yaayan gayrimslim milletler bu
hogrl dil ynetimin nimetlerinden nasibini alan gzel bir rnektir. Mslmanlarla ayn
57
Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Tarihi, TTK Yaynlar, Ankara, 1967, c. 1, s. 491.
ahin, Sreyya, Fener Patrikhanesi ve Trkiye, tken Yaynlar, stanbul, 1980, s. 48.
59
Uzunarl, a.g.e., c. 2, s. 67.
60
Bozkurt, Glnihl, Alman-ngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelimelerin I Altnda Gayrimslim Osmanl
Vatandalarnn Hukuki Durumu (18391914), Ankara, 1989, s.10.
61
Bkz. Cevdet Paa, Ahmet, Tezkir, Ankara, 1986, s.8485; Ercan, Yavuz, Kuds Ermeni Patrikhanesi,
Ankara, 1988, s. 15-17.
62
Bozkurt, Glnihl, Osmanl Devleti ve Gayrimslimler, Trklerde nsani Deerler ve nsan Haklar,
stanbul, 1992, c. 2, s. 295.
63
Kazc, Ziya, Osmanl Devletinde Dini Hogr, Kltrleraras Diyalog Sempozyumu, stanbul, 1998, s.
106-109.
58
31
mahallelerde hibir zulme maruz kalmadan rahatlkla yaamlar, hayat ve mlkiyet hakkn
rahata kullanmlardr64.
Hristiyanlar, slam devletinde, katip, doktor ve hatta idareci pozisyonlarn elde
etmilerdir. Ayrca, slamiyete kar kendi dinlerini savunan pek ok polomik eser de
yazmlardr. Bunlardan en mehur olan, babas Emev hilafetinde maliye bakanl yapm
son kilise babas Jean Damascus (Yahya ed-Dimek)'dir. Bu zat 655-749 yllar arasnda
yaam ve slam' Hristiyan kaynakl bir sapklk, Hz. sa'ya kar kaca bildirilen Deccal
olarak nitelemitir. Bu Hristiyanlarn slam'a baknda ok byk rol oynayan bir ahsiyetti.
Bunun dnda, Abbs halifesi Mehd'nin ada Timothi I. (728-823), Hristiyanl slm
esaslara gre izah etmeye alarak Hristiyanln daha stn olduunu iddia ediyordu.
Peygamberimizi Hz. brahim gibi Araplar putpereslikten uzaklatrmak iin gnderilen bir
peygamber kabul ediyordu. Teslisi, slam'da Allah'n pekok isim ve sfatlarnn
bulunmasyla, Hz. sa'nn ahsnda Allah'n konumasn da, Allah'n Kur'an'daki
konumasyla mukayese etmeye alyordu. Harran Melkn piskoposu Th. Eb Kurr (.
925'den sonra) slam hakknda mnakaalara giren bir dier Hristiyan din adam idi.
Badat'taki Ya'kb Hristiyanlarndan Yahya b. Ad (893-974) slam hakknda Arapa eser
veren ilk Hristiyan bilinir. Bu zat tevhid ile teslisin badatrlabileceini ileri srmt65.
1. 3. 2. slam Corafyasnn Dndaki Hristiyanlarla Olan likiler
slamn ilk yllarndan bu yana slam corafyasndaki Hristiyanlarla olan ilikiler,
corafya iindekilerden ok farkl bir tarzda cereyan etmitir. Daha ok taassup ve anlamaya
kapal nesillerin elinde gelien ilikiler, tarihin ahit olduu ok kanl mcadelelerle
gemitir. zellikle, Tanry anlamann tek yolunun Hristiyanlk ve kilise yoluyla mmkn
olacan iddia eden kilise merkezli Hristiyanlar, kilise dnda gerek Tanr bilgisinin
mevcut olmadn sylemilerdir. Bu Hristiyan gruplar kendi dndaki btn dinlere ve
mezheplere kar ar bir sertlikle kar koymulardr. Bugn hala Ortodoks ve Protestan
mezhepleri bu gr savunurken, Katolikler ise zellikle II. Vatikan Konsilinde alnan
64
Aydn, Mehmet, 18. Yzylda Osmanl Dn Hogrsnn Konyadaki Gayrimslimlere Yansmas,

Osmanlda Hogr, Birlikte Yaama Sanat, Gazeteciler ve Yazarlar Vakf Yayn, stanbul, 2000, s. 121126.
65
Yldrm, Suat, Mevcut Kaynaklarna Gre Hristiyanlk, zmir, 1996, s. 327-329.
32
kararlarla oulcu anlaya doru bir gei yapmlardr. Hristiyanln dndaki dinlerle
diyalog yaplmas gerektiini savunmulardr66.
lk dnemde, ilikiler, zellikle Hristiyanlarn, slam Hristiyanlktan ayrlan sapk bir
grup gibi grmeleri ve nemsememeleri eklinde olmutur. Bunun sebebi, Mslmanlarla ve
slam deerlerle yakndan karlamamalar kabul edilir. Daha sonra Hristiyanlarn bazlar
Endlse gelip Akdeniz civarndaki Mslmanlarla tantklarnda, onlarn yksek bir
medeniyete sahip olduklar ve etraflarna tesir ettiklerini grmlerdir. Bu da onlar taassuba
sevketmi ve Mslmanlar hasm bir cephe olarak grmlerdir. Tki, II. Vatikan Konsilinde
eskiden yaplanlarn unutulmas gerektiinin alt izilinceye kadar bu sertlik aynyla devam
etmitir67.
Emev halifesi mer b. Abdulaziz (717720) ile Bizans Kral III. Leo (717-741)
arasnda mektuplamalar gereklemitir. Her iki liderin de, kendi dinini anlatt bu
mektuplamalarn arkasndan III. Leo, slama kar daha sert bir tavr iine girmitir68.
Abbsi Halifesi Memn zamannda Ortodoks papaz Theodoros Ebu Kurra, Arapa dahil
pekok dilde slam hakknda eserler vermi. 824lerde Badatta bizzat halifenin
organizesiyle din adamlar ile mnazaralar yapmtr. Halife, saraynn hak ve adalet saray
olduunu, delillerini rahatlkla sunabileceini bildirmi ve Ebu Kurra, ok rahat bir ekilde
slam limleri ile tartmtr69.
te yandan Emeviler dneminde spanyaya geen Mslmanlar, 711den 1492ye
kadar Avrupada yaklak 781 yllk bir varlk gstermilerdir. Bu zaman zarf iinde her iki
taraf da yaplan pekok ssavalarda pekok can verdi. Ancak, slam medeniyetinin bu
topraklara getirdii yenilikler ve dnce farkll zaman iinde Avrupadaki Rnesans
hareketlerinin domasnda byk tesir icra etmitir70. Emev Devleti ile balayan slm
fthat Abbasler dneminde de devam etmi ve pekok kez Hristiyanlarla kar karya
gelinmitir.
66
Adam, Baki, Hristiyanlk ve Dier Dinler, DA, stanbul, 1994, c. 17, s. 358.
Adam, a.g.e., s. 360-361.
68
Newman, N.A, The early Christian-Mslim Dialogue: A collection of Decuments from the First Three Islamic
Centruies (632-900 A.D) Hatfield: Translations with Commentary, Interdisciplianary Biblical Research
Institute, 1993, s. 57-58.
69
Avc, Casim, slm-Bizans likileri, stanbul, 2003, s. 139.
70
Hamev, Eb Abdillh Ykt b. Abdillh er-Rm el-Badd, Mucemul-Buldn, Matbaatus-Sede,
Msr, 1324/1906, c. 3, s. 185-186; zdemir, Endls Mslmanlar, TDV Yaynlar, Ankara, 1997, c. 1, s.
59 vd.; http://tr.wikipedia.org/wiki/End%C3%BCl%C3%BCs_Emevileri (2009)
67
33
1. 3. 3. Tarih Sre inde Mslman-Hristiyan likileri

Orta ada, Avrupal Hristiyanlar, 1096 ylnda balayan 1270 ylnda son bulan
sekiz hal seferiyle Mslmanlarla savamlardr. Bu dnemde, asker ve siyasi
dmanlklarn hakim olmas, Hristiyanlarn slam hakknda objektif dnmemelerini, n
artl yaklamalarn netice vermitir. Zira, gc elinde bulundurmas ile bugn Batnn
bulunduu sper g konumunda o zaman Mslmanlar vard71. Orta ada Avrupal
Hristiyanlarn slama bakn drt temel balkta zetlemek mmkndr. Onlara gre;
a) slam, hakikat d ve kasd bir saptrma olarak grlyordu.
Orta a Hristiyanlar, ncile son derece bal idiler. Bunun dndaki
btn anlaylara ar derecede kar kyorlard. slam kabul eden
insanlar, vahi, lde yaayan kaba insanlar, kriterleri bozuk insanlar olarak
tanmlanyor ve hatta Hz. Muhammedin slam askeri gle yaymaya
alt ileri srlyordu72.
b) slam, iddet, zor kullanlan ve klla yaylan bir din kabul
ediliyordu73. Pedro de Alfonso gibi baz din adamlar Peygamberimizi ve
ashabn alp rpan, insanlar esir eden ve ldren kimseler olarak
tanmlamaktayd. slam zorbalkla yaylmaya allan, Hristiyanl ise
bar dini olarak tanmlamlard. Bu durumda Hal seferlerini izahda bir
paradoks yaamlardr. Baz yazarlar Hal ordularnn kendi dinlerinin
bar dini, kar tarafn ise iddet yanls dmanlar olduuna inanmalar
gerektiini, ancak bu dncenin, gerekten daha ok, bir ideal olduunu
sylerler. Bir takm kt Hristiyanlarn bu ideali gerekletirmede baarsz
olmalar, Hristiyanln bar dini olmasna zarar vermez. Bu paradoksu
izah adna da, Hal Seferlerinin gayesi, Hristiyan inancnn yaylmasn
yavalatan inanszlara mani olmak ve daha nce Hristiyan olan topraklarn
geri alnmasyd demilerdir74.
71
Chejne, Anwar, The Role of al-Andalus in the Movement of Ideas Between Islam and the West, (Islam and the
Medivel West Aspects of Intercultural Relations, Edited by Khalil I. Semaan) State University of New York
Press, Albany, 1980, s. 117.
72
Watt, W. Montgomery, The Influence of Islam on Medieval Europe, Edinburgh, 2004, s. 74.
73
W. Montgomery Watt, bu kanaate katlmayarak, slam seme hususunda klc m yoksa dini mi tercih
ettirme noktasnda Peygamberimizin ve ashabnn kllarn Yahudi ve Hristiyanlardan daha ziyade
mriklere kar kullandklarn, bunun da genelde Arap yarmadasnda vuku bulduunu, asl slam
tercihteki temel sebeplerin dn sohbetler ve sosyal bask olduunu syler. (Watt, a.g.e., s. 75.)
74
Watt, a.g.e., s. 75.
34
c) slam, keyfine dknlerin dini olarak alglanyordu. Daha ok

Hristiyan din adamlarnn yalan yanl bilgilendirmeleri sebebiyle,
Mslman erkeklerin drt ve daha fazla kadnlarla evlenebildikleri,
istedikleri zaman, hibir gereke gstermeden kadnlar boadklar, saysz
cariyeleri olduuna inanlyordu. Kurann ve hadislerin Cennetteki huri
ve glman anlatmlar tamamen cinsellik ynyle ve arptrlarak
anlatlyordu75.
d) Orta
Hristiyanlar
Peygamberimizi
Deccal
olarak
tanmlamaktaydlar. Kurann pekok yalanla dolu olduunu, Hz.

Muhammedin (h) eytann hizmetisi olduunu iddia etmilerdir76.
R. W. Southern, Ortaada Batnn slama Bak adl almasnda, slamn ilk
yllarndan 1100lere kadar olan dnemi, Batl yazarlarn slam adna umursamazlk yllar
olarak deerlendirir77. Kimsenin ok slam umursamadn Hz. Muhammed ismini zellikle
Kuzey Avrupallarn iitmelerinin mmkn olmadn dnyorlard78. Ancak, bu
tarihlerden sonra, zellikle slam eserlerin ve Kurann Batda tannmas, milletlere tesir
etmesi, Mslmanlarn baarl olmas onlar ok etmitir. lk olarak Latin yazarlar Hz.
Muhammed nasl bir adam? Neden bu kadar baarlyd gibi sorular sormaya balaynca
hem slam ve Kuran ok iyi tanmamalar hem de ar taassuplar sebebiyle bu sorularna
kendileri, O (h) bir sihirbazdr, Dou ve Afrika kiliselerini hilelerle, sihirlerle ve zorla
yok etmitir diyerek cevaplamlardr79.
Bundan sonraki dnemi sebep ve mit asr olarak niteleyen Southern, hal seferleri ve
dehet verici Hristiyan ordular sayesinde slama kar duyulan korkunun stesinden
gelebileceklerini mit ettiklerini syler80.
Bizans'ta yaayan Hristiyan din bilginlerinden slamiyetle ilgilenenlerin says ok
deildi. Jean Damascus, Evode, George Hamartolos (9. y.y.), Barthelemy d'Edesse (13. y.y.),
75
Watt, a.g.e., s. 76.

Bkz. Watt, a.g.e., s.76.
77
Konu ile alakal fikirlerini aldmz Hristiyan teolog Sidney H. Griffith, bu dnemler hakknda belki
ilgisizlikten (ignorance) te nefret ettikleri (hate) yllar olarak tanmlamann daha doru olacan
sylemitir. Daha ok bilinsiz ve cahilce tavrlarn sergilendii bu asrlarn yanllarla dolu olduunu ifade
eden profesr, bugn bu tarz sertlik ve tahammlszlk eklindeki yaklamlarn doru olmadn
vurgulamtr.
78
Southern, R. W., Western Views of Islam in the Middle Ages, Harvard University Press, Cambidge,
Massachusetts, 1962, s. 1-15.
79
Southern, a.g.e., s. 30-31.
80
Southern, a.g.e., s. 46.
76
35
ve imparator Manuel II. Palologue bunlardan bazlardr. 1425'de len bu imparotor,

Ankara'da bir Mslman mderrisle gerekletirdii bir diyaloa dair "Bir Mslman'la
Grmeler" ismini verdii yirmi alt meseleyi ihtiva eden eserini tahminen 1391 ylnda
kaleme almtr. Bizans mellifleri, slamiyetin baz deerlerini kabul etseler de, genel olarak
olumsuz bir tutum iinde idiler ve slam hakkndaki bilgileri ok az idi. Mesela, Kur'an'a kar
sert bir tutum sergileyen Byzance (9. y.y.), slam' putperestlik ile kartrmtr. slam daha
yakndan tanma imkanlar olduu halde, byle saldrgan bir tavr iinde olmalar onlardaki
taassuptan ve siyasi sebeplerden kaynaklanmaktadr81.
Orta a'da Bat dnyasnn slam'a baknda Latin dnyas ile Bizansllarnki hemen
hemen ayndr. La chanson de Roland, Roman de Mahon gibi eserlerde sama masallarda
Mslmanlarn, eytan, Jpiter ve Apollon ile birlikte Mahon adl puta taptklar anlatlr.
Veya Mahon, Tervagon (eytan) ve Apollon'dan oluan bir teslis uydururlar. Youakim
Moubarac isimli bir din adam "Mslmann iyi olmamasna hibir mani yoktur ama slm
olan ne varsa ktdr" der. Bu arada slm' reddetmek gayesiyle onu tanmaya matuf
almalar da yaplmtr. Bndictin tarikatnn Cluny koluna mensup bir papaz olan Pierre le
Vnrable 1146 ylnda Kur'an'n ilk Latince tercmesinin de bulunduu bir klliyat kaleme
almtr. Bu eserde Kur'an'n tercmesinde asl metne tam sadk olmayacak ekilde pekok
tasarrufta bulunulmutur. Pierre, slam' Arius'un Hristiyanlk inanc ile putperestlik aras bir
yere kor ve Hz. Muhammed'in getirdii Kur'an hakknda eski kitaplarn bir taklidi eklinde
yaklar. O, Mslmanlara putperest deil, "sapk" kimseler nazaryla bakar. 2. Hal seferleri
dzenlenme aamasnda iken, o, bu kitabndaki fikirlerini yayarak savaa kar km ve
Mslmanlarn Hristiyanla davet edilmesi gerektiini savunmutur. Btn Orta a
boyunca slam'a kar tahammlsz bir tavr sergileyen Bat'da on birinci asrda Papa VII.
Grgorie'in, Moritanya'daki Ben Hammad kalesi emiri en-Nsr'a bir mektup yollayarak, her
iki grubun da Hz. brahim emsiyesinde birleen, bir tek Tanrya inanan kardeler"
olduklarn ifade etmesi Papalk iin, btn Orta a boyunca bir istisna olmutur82.
Orta a'da Roger Bacon gibi, Raymond Lulle gibi kimseler slam'n aratrlmas,
Arapann renilmesi hususunda gayretlere girdiler. 1312 ylnda Viyana Konsili, Roma,
Bologne, Paris, Oxford ve Salamanque niversitelerinde Arapa retimini emretti. Ricoldo
de Montecroce (.1320) isimli dominik papaz, Mslman bir lkeye yerleerek Arapa
renen ilk papaz olarak bilinir. slam'la ilgilenen bir dier kii ise, bir fransisken Katolik
81
82
Yldrm, a.g.e., s. 329.

Yldrm, a.g.e., s. 330-333.
36
olan St. Thomas d'Aquindr. O, slamla bir din olarak deil, sadece slam filozoflarnn
fikirlerini aratrma noktasndan ilgilenmitir. Bu papaz, Mslmanlar sevimli grrken,
"nasl oluyor da plkte bu kadar gzel iekler yetiebiliyor? Kur'annki gibi zalim ve
insafsz bir eriat, nasl oluyor da, bylesine faziletli mminler yetitirebiliyor" diyordu. Bu
dnemin din adamlarnn gzleriyle baz gzellikleri grdkleri halde neden bu kadar
saldrgan olduklarn, slam'a kar olumsuz ve aleyhte tavr aldklarn kendi kendisine soran
bir Hristiyan papaz Youakim Moubarac, yine kendi grebildii ekliyle yle cevaplyor:
"Akla ilk gelen sebep slam'n cazibesi olmaldr." zellikle Emevilerin spanya'ya geldikten
sonra bir asr iinde, spanya'nn esasl bir ekilde slam' tercih etmesini, her gittii yerde
Hristiyanlar iinde bir cazibe merkezi haline gelmesini, Hristiyan din adamlarnn slam'a her
ekilde azgnca saldrmalarna en mhim sebep grmektedir83.
Avrupada Luther (1483-1546) ile balayan reform hareketlerinin gerekletii
dnemde de slama ve Mslmanlara bak ok sert idi. Luther, Papay Deccalin ruhu
olarak isimlendirirken, Trkleri de Deccalin bedeni olarak niteler. Hz. Muhammede ok
ar hakaret eden Luther, Trkleri de onun evliyalar olarak niteler. Luthere gre, Trklerle
savamak eytana kar savamaktr84. Bu dnemde nde gelen din adamlarnn slam
aleyhtar tavrlarnn slam bilmemeden kaynakland kuvvetle muhtemeldir. Zira slam
klliyat hazrlayan Bibliander, nceleri ok sert bir tavr iinde iken, Peygamberimize (h)
Deccal, yalanc peygamber derken, belli ki klliyat hazrladktan sonra Kuran
tercmesini/melini okumutur. nk daha sonra yaynlad yazlarnda slama kar daha
yumuak bir tavr sergiler. Reform hareketlerinde slamn rol vard. Reform hareketinin
iinde olanlar, Katolikler tarafndan sert bir dille eletirilerek Trklere (Mslmanlara)
meylettikleri ileri srlyordu. Reformistler de bunu tekzip adna slama kar daha sert bir
tavr iine giriyorlard85.
zellikle onaltnc yzylda karlarnda sper bir g olarak Osmanly gren
Avrupal toptan bir varolma mcadelesi adna alarma gemitir86.
Rnesans dneminde Sieur de Ryer, 1647de Kurann ilk Franszca melini yapar.
Sale ismindeki din adam Preliminary Discourse (1734) adl eserinde slama kar tarafsz bir
83
Yldrm, a.g.e., s. 333-335.

Bauschke, Martin, A Christian View of Islam, Islam and Inter-faith Relations, Edited by Perry SchmidtLeukel and Lloyd Ridgen, London, 2007, s. 152; Ernst, a.g.e., s. 16.
85
Yldrm, a.g.e., s. 338-339.
86
Ernst, a.g.e., s. 17.
84
37
tutum sergiler ama bu dnemde de slam Avrupada iyi bilinmez. Onyedinci ve Onsekizinci
yzyllar da bu minvalde geer. Pascal (1623-1662), Voltaire (1694-1778) ve Montesquieu
(1689-1755) gibi byk batl ahsiyetler sath yorumlar yaparak slam hafife alm,
Peygamberimizi kt gstermilerdir. Voltairein Le Fanatisme ou Mahomet le Prophte
(Muhammedin en gzel trajedisi) (1741) isimli eseri 1742de tiyotrada sahnelenmitir. Tam
bir taassup rnei olan, hiciv, yalan ve mizahlaryla hakikati bulandran bu eser Hristiyan
dnyasnn slama baknn olumsuz ynde etkilenmesine byk oranda tesir etmitir87.
Ondokuzuncu yzylda slam hakknda Batda pekok alma yaplmtr. Ancak
slama bak ok fazla deimemitir. Mesela, ngiliz Charles Forster, Efendimizi sahte
peygamber olarak niteler. J. Henry Newman, 1854de Dublinde verdii konferansta
Efendimize hakaret ederek, sahte peygamberin methini yapmayacan dile getirmi ve
slam aalayarak putperestlie gre bir gelime olduunu iddia etmitir. Yirminci asra
girilidiinde, bu artl ve kat bak as aynen devam etmekle birlikte, ok nadir de olsa
yumuak ifadelerle anlay ortamna doru yol almaya balanmtr. Mesela, spanyol papaz
Don Miguel Asin Palacios (1871-1944) sathi bir mukayese yapar. Ona gre slamiyet,
balangta Hristiyanlktan ve dou ruhbanlndan derince etkilenmitir. Asin, aslnda
slamda inan, ahlak, zhd ve tasavvuf konularnda ok gzel eylerin olduunu sylerken
slamn bunlar Hristiyanlktan aldn iddia etmektedir. Muhyiddin b. Arab ve mam-
Gazlyi inceledii eserlerinde onlarda varolduunu sayd Hristiyanln tesirlerini
gsterme gayreti vardr88.
Yirminci asrda, slmiyeti kendi deerleri iinde ele alp deerlendirmenin en doru
yol olduunu iddia eden L. Massignon (1883-1962), papaz Asinin pekok fikrine katlmaz.
Ona gre Hz. Muhammed (sas), tevhid inancnn tavizsiz kahramandr. Ona gre slamn
rol, lde inzivaya ekilmi milyonlarca insan, gerek gk sofrasn tanmaya hazrlamaktr.
Yine ona gre, slam, balangtan beri Meryemin ve Hristiyanln nimetleriyle sulanmtr.
O anlatmlarn genelde sembolik bir slupla ele alrd. O, slama ait bir mevzuyu incelerken,
bir Mslmann sahip olduu hissiyata brnmeye alrd. Massignon, bu yaklamyla
pekok Hristiyan din adamna tesir etmitir. II. Vatikan Konsilinde (1962-1965) onun fikirleri
dorultusunda yaklamlar sergilenmitir. Bu sebeple denebilir ki, bundan sonraki devrede
87
88
Yldrm, a.g.e., s. 339-340.

Yldrm, a.g.e., s. 344-348.
38
Katolik dnyasnn allm saldrgan tavrlarn terk edip, sessiz kalmasnda Massignonun
tesiri olmutur89.
2. GNMZDE MSLMAN-HRSTYAN LKLER
Hemen her dnemde Bat toplumlarnda Mslmanlar var olagelmitir. Fakat daha
nce ok cz bir aznlk tekil ederlerken bugn Fransada ikinci, ngiltere ve Amerikada
nc byk mensubu bulunan din halini almtr. zellikle 11 Eyll 2001de Amerikada
cereyan eden bir terrist harekette binlerce insan hayatn kaybetti ve olay Mslmanlarn
zerinde kald. Bu olay, aslnda btn dnyada ama zellikle Bat dnyasnda, daha da zelde
Amerika Birleik Devletlerinde slam ve Mslmanlar zor duruma soktu.
Gnmz baz Hristiyan teologlar, gemite olup bitenleri bir kenara brakarak
karlkl bilgi ve kltr alveriinde bulunulmas gerektiini, 21. yzylda, artk bloklarn
kalkp, pekok Hristiyanlarn ounlukta olduu lkede Mslman aznln ve yine pekok
Mslman ounluun bulunduu lkelerde Hristiyan aznln birlikte yaadklar nazara
verilerek, diyaloa byk ihtiya duyulduu ifade edilmektedir90. Ortak deerlerin ve
hedeflerin olduunu ifade eden John B. Taylor, farkllklar zenginlik haline getirmek
gerektiini, Hristiyan hastanelerine Mslman hemire ve doktorlarn, Mslman
hastanelerine Hristiyan
hemire ve doktorlarn alnmas
gerektiini, ayn alanda
alabilmeleri, ayn okula gidebilmeleri, her iki grubun da birbirlerinin retmenlerinden

ders alabilmeleri, tpk pekok Afrika lkesinde olduu gibi bir at altndaki aile gibi
bebarerce yaayabilmeleri gerektiini syler91.
2.1. Gnmzde ABD Dnda Mslman-Hristiyan likileri
II. Vatikan Konsilinde, dier dinlerle diyaloun nemli olduu, zellikle de
Mslmanlarla iyi geinilmesi gerektii tavsiye edilince Katolik kilisesi Mslmanlarla
diyalou balatt. Dnemin papas Pope VI., 19 Mayr 1964de imdiki ad ile Pontifical
Council for Interreligious Dialogue (Dinleraras Diyaloun Papalk Konsili)ni kurdu92. Papa
89
Yldrm, a.g.e., s. 349-354.

Griffith, Sidney H., The Church in the Shadow of the Mosque, Princeton University Press, New Jersey, 2008,
s. 3-4.
91
Taylor, John B., Community Relationship Between Christians and Muslims, Christian-Muslim Dialogue,
Edited by S.J. Samartha anda J. B. Taylor, Switzerland-svire, 1973, s. 90-98.
92
Fitzgerald, Michael L. & Borelli, John, Interfaith Dialogue: A Catholic View, New York, 2006, s. 13.
90
39
II. John Paul, ilk yurt d ziyaretini 1979da Trkiyeye yapt93 ve 1990da bu anlaya uygun
olarak, dinleraras diyaloun nemini anlatan bir aklama yapt94. Bunu takip eden yllarda
Papa, pekok Mslman lkeyi ziyaret etti, pekok Mslman lideri kabul etti ve
Mslmanlar hakknda pozitif aklamalarda bulundu. 1999 Ekiminde, rdn, Lbnan,
Trkiye, ran, Banglede, Nijerya, Kongo, Malezya, Amerika, Kazakistan, Kanada, svire,
Fransa ve Bosna-Hersek gibi pekok farkl lkeden krk kiinin zerinde Mslman, Vatikan
ehrindeki Dinleraras Kongrede yer almlardr95.
Bir taraftan bunlar olurken, dier taraftan Bosna-Hersekte, Azerbeycanda,
Grcistanda ve baz Afrika lkelerinde (Eritre, Etyopya gibi) Mslmanlarla Hristiyanlar
arasnda kanl atmalar vuku bulmutur. Bunlarn pekounda savan nemli sebebinin
politik ve ekonomik karlar olduu bilinen bir gerektir96. Bununla beraber, savan slubu
veya savarken taknlan tavr zerinde dnlecek olursa, farkl dinlerden olmalar her iki
grup arasnda birbirlerine kar daha acmasz tavrlar sergilemelerine sebep tekil etmi
olabilir. Zira, Bosnada ve Azerbeycanda olaylara ahid olan Mslmanlar, acmaszca
katliam yapldna ve hatta dnk komularnn ertesi gn baltalarla evlerini bastklarna
ahit olduklarn anlatmaktadr97.
11 Eyll, hemen hemen btn dnyada yeni yzylda Mslmanlar ile Hristiyanlar
arasndaki ilikilerin tekrar gzden geirilmesine sebep oldu. zellikle Avrupa lkelerinde
Mslmanlar hakknda eskiden beri var olan tedirginlik artarak korku ve endieye yerini
brakt. Olayn arkasndan Avrupada pekok yerde Mslmanlara saldr oldu98, camiler
kundakland. Danimarkada Peygamberimize hakaret ieren karikatrler yaynland ve
bazlar tarafndan bu medya zgrl olarak yorumland.
Avrupa lkeleri, zellikle en ok Mslman nfusa sahip Almanya ve Fransa daha da
sert tavrlar iine girdi. Fransada 2004 ylnda okullarda bart yasa getirildi.
93
Saritoprak, Zeki & Sidney, Griffith, Fethullah Glen and the People of the Book: A Voice from Turkey for
Interfaith Dialogue The Muslim World (Special Issue), Volume 95, Number 3, July 2005, Hartford Seminary,
Hartford, Connecticut, USA, s. 335.
94
Fitzgerald & Borelli, a.g.e., s. 27.
95
96
Bkz. http://www.bosnadayanisma.org/detay.asp?id=3 (2009); http://en.wikipedia.org/wiki/NagornoKarabakh_War (2009); http://www.asam.org.tr/temp/temp787.pdf (Temmuz 2008)
97
Bunu, bizzat kendileri ile grtmz Azer ve Bonak Mslmanlarn azndan dinledik.
98
Bkz. http://www.stargazete.com/acikgorus/almanya-8217-da-entegrasyon-ve-cok-kulturluluk-tartismalari87397.htm (18 ubat 2008)
40
Almanyann Hessen eyaleti ayn karar kendi iinde onaylad ve yasaklama getirdi99.
Almanyada, lkeye ii olarak gelen Mslmanlar ilk dnemde ok ciddiye alnmazken
bugn, ou Mslman bu gmenlerin ciddi sermaye sahip olmalar, misafirlik statsnden
kp oturum ve vatandalk almalar yerli halk yabanc dmanlna sevk etmitir100.
Belikada da 11 Eyll sonras Hristiyan halk, pekok kez gmen Mslmanlara ve
camilere saldrmlardr. Bu saldrlarda baz Mslmanlar hayatlarn kaybederken ciddi
maddi hasar da meydana gelmitir101.
Fransada, slam aleyhtarl her geen gn krklenmektedir. Hatta bu propagandalar
zellikle genler zerinde o kadar etkili olmaktadr ki, akl almaz taknlklar yapmalarna
sebep olmaktadr. Mesela, Birinci Dnya harbinde bizzat Fransa iin savaan Mslmanlarn
mezarlarna dahi bir ka defa saldr yaplm, mezar talar tahrip edilmitir102. Yaklak 160
bin Mslmann yaad Danimarkada, btn Avrupada 11 Eyll sonra artan
Mslmanlara kar gvensizlik yaanmakta ve Mslmanlara kar hem sert tavrlar
sergilenmekte hem de temsil hakk verilmemektedir103. Bir Danimarkal milletvekili ve eski
Kopenhag Belediye Bakan Louise Frevert, kendi web sitesinde Mslmanlar Danimarka
toplumundaki 'kanserli tmr'e benzetmiti. Radio Holger adl radyo, Londra saldrlarnn
ardndan yapt bir yaynda, terrizmle mcadele iin "lkedeki Mslmanlarn ldrlmesi"
arsnda bulunmutu104.
Yeni seilen Roma Katolik Kilisesi ruhani lideri Papa 16. Benediktusun 13 Eyll
2006 tarihinde Almanya ziyareti srasnda Regensburg lahiyat Fakltesinde akademisyenlere
yapt bir konumada, slam konusunda kulland ifadeler, slam evrelerinden tepki
ekmiti. Bizansl imparator kinci Mihail Paleologosun, zellikle Peygamberimiz hakknda
hakaret ieren u ifadelerini Hadi bana Hz. Muhammedin yeni olarak ne getirdiini gster!
Bu konuda, kendisinin vaaz ettii dini kl ile yayma emri trnden kt ve insanlk d
eylerden baka bir ey bulamazsn kullanarak, btn Mslmanlar rencide etti ve btn
99
http://www.ntvmsnbc.com/news/259909.asp (3 Mart 2004);

http://haber61.net/news_detail.php?id=8621&uniq_ id=1229099845 (10 Aralk 2007)
100
http://www.dw-world.de/dw/article/0,,2524281,00.html (14 Eyll 2004)
101
http://public.cumhuriyet.edu.tr/~maydin/2007-89.html (2007)
102
http://www.cnnturk.com/2008/dunya/12/08/fransada.musluman.mezarligina.saldiri/503985.0/index.html (8
Aralk 2008)
103
http://www.dw-world.de/dw/article/0,,2524281,00.html
104
http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=338042&title=bati-ve-islamofobi-3-muslumanlar-terorparanoyasi-ve-irkcilikla-beslenen-islamofobiye-karsi-yasa-istiyor (25 Austos 2006)
41
dnyadan buna tepkiler yad. Papa daha sonra baka eyleri kasdettiini sylese de
Mslmanlarn gnlne su serpilmedi105.
Bu hadisenin akabinden Vatikana tepkiler devam etti. lk olarak 13 Ekim 2006da,
deiik konumlardan temsilci olarak 38 Mslmann imzasn tayan bir mektup Papaya
ulatrld. Bundan tam bir yl sonra, Merkezi Msrda olan Uluslararas Mslman limler
Birliinin araclyla dnyann drt bir tarafndaki 138 Mslman limin imzasn tayan
ikinci bir mektup Papaya gnderildi. Mektupta Genelde slam lemini, zelde ise Birlie
bal limler ile uzmanlar yaralayp, fkelerini kabartan, slam kart temelsiz aklamalara
ramen bizler, mcadelemizi slam edep lleri erevesinde srdreceiz. Bu konuda
rehberimiz Allahn: Kitap ehlinden zulmedenler bir yana, onlarla en gzel ekilde mcadele
edin kavli olacak. Papa XVI. Benedicte ve onun arkasnda yer alan leme, sade bir
aklamayla yneliyoruz. Umarz ki bu metin hakikati grmelerini, slamn ise Papann dile
getirmi olduu hususlardan tamamen beri olduunu anlamalarn salar ifadelerine yer
verildi.106
Btn bu olanlara ramen bizzat Trkiye Diyanet lerinin ve baz sivil toplum
rgtlerinin, sertlie atmaya son verilmesi, birlikte bar iinde yaanlmas adna gayretleri
takdire ayandr. zellikle Ramazan aynda Avrupann hemen her yerinde, camilerde,
lokallerde, derneklerde, orann yetkili bykleri ve halktan insanlar iftar yemeklerine davet
edilmekte, iyi niyet dilekleri karlkl dile getirilmektedir107.
2.2. Gnmzde ABDde Mslman-Hristiyan likileri
Amerikaya ilk gelen Mslmanlarn, bundan yaklak 150 yl nce gelen Afrika
kkenli kleler olduu ileri srlmektedir108. Bunu, Ortadoudan gelen Arap Mslmanlarn
izledii, 19. yzyln son yirmilerinde de Osmanldan gelen Trklerin bunlar takip ettii
bilinmektedir. Zaman iinde burada doup byyen ve ana dili ngilizce olan bir Mslman
105
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=5097579&p=2 (16 Eyll 2006);

http://www.gazeteport.com.tr/DUNYA/NEWS/GP_166715 (04 Mart 2008)
106
http://www.gazeteport.com.tr/DUNYA/NEWS/GP_166715; http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=25382
(25 Eyll 2006); http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2007/10/071011_pope.shtml (11 Ekim 2007);
http://www.gulistandergisi.com/dergi_oku.php?id=288 (Kasm 2006)
107
http://www.diyanet.gov.tr/turkish/DIYANET/avrupa/avrupasubatmart2002/haberler.htm (15 ubat-15 Mart
2002); http://ramazan.zaman.com.tr/ramazan/detaylar.do?load=detay&link=40 (2008)
108
Nyang, Sulayman S., Challenges Facing Christian-Muslim Dialogue in the United States, Christian-Muslim
Encounters, Edited by Yvonne Haddad and Yazbeck Haddad, Florida, 1995, s. 328-330.
42
nesil olumutur. Bunlar deiik blgelerde yaplanmalara gitmilerdir109. zellikle

Amerikaya gelen Mslmanlar snmac olarak Suriye, rdn, Lbnan gibi lkelerden
gelmeye balad. ou evsiz, barksz, parasz, pulsuz geldii Amerikada zor artlarda yaad
ve dinini koruma refleksi ile agresif tavrlar sergilediler. Bunu Asya Mslmanlar takip etti.
Bunlarn iinde, zellikle son yirmi otuz yl iinde gelenler, renci olarak geldiler. Bu arada
az da olsa beyaz Amerikallar Mslman oldu ama Afrika kkenli zenci Amerikallardan ok
sayda slama giren oldu.
Amerikada souk savan devam ettii dnemlerde, Elijah Muhammad isminde bir
zenci, beyazlar eytandr sloganyla rk bir yaklam sergilemitir. Dnyaca nl ar
siklet boks ampiyonu Muhammad Ali Clay ile Malcolm X de nceleri bu gruba dahil olmu
ve grubun poplaritesini artrmtr. Fakat Elijah Muhammadin 1975de lmnden sonra
arkasndan gelen olu Warith D. Muhammad babasnn aksine mmet kavramna sahip
karak kendilerini dnya apndaki Mslman gruplara dahil etmitir. Ancak, Louis
Farrakhan bu rk akm daha az bir grup ile devam ettirmektedir. Bugn ise, artk varlkl i
adamlar, gzel camileri, eitimli ve yetimi insanlar ile slam Amerikada ykselen bir
deerdir. Doksanl yllarn bandan bu yana askeriyede ve hapishanelerde tpk Hristiyan ve
Yahudi din adamlar gibi imamlar da hizmet vermeye balamtr.110
Amerikada, Mslmanlar demokrasinin gerei dinlerini gayet rahat bir ekilde
yaama ve bakalarna anlatma hrriyeti iinde yaamlar, pekok slm messeseler,
camiler, dernekler kurmulardr.
Amerikada Mslmanlar, byle kendi hallerinde yaarlarken, Katolik dnyas, II.
Vatikan Konsilinde alnan kararlar dorultusunda Mslmanlarla diyalog kurma, birbirlerini
daha iyi tanma adna faaliyetlere geti. Halen Georgetown niversitesinde hocalk yapan
profesr Borelli, kendisinin 1986da Katolik-Mslman Diyalounu New Yorkta balattn
syler111. Ancak, 11 Eyll olaylarna kadar, Hristiyanlarla Mslmanlar arasndaki iliki ok
sathi ve ok zayf bir izgide cereyan etmiti.
Bu arada eski ABD bakan Bill Clinton zamannda daha ok ei Hillary Clintonn
almalar ile Ramazan bayramnda dini liderler Beyaz Saraya davet edilip bayramlarn
109
Nyang, Sulayman S., a.g.e., s. 331.

Esposito, John L., Islam in the World and in America, World Religions in America, Editor: Jacob Neusner,
Kentucky, 1994, s. 252-257.
111
110
43
kutlama adeti balad. Bunu daha sonra dileri bakan Madeleine Albrightn 2000 yl
Ramazan (Aralk) aynda, ilk defa Mslman liderleri Dilerinde iftara daveti izledi.
Ardndan 2001 ylnda ilk defa devrin Amerikan Bakan George W. Bush, Amerikada
bulunan dn liderleri Beyaz Saraya davet ederek iftar yemei verdi112.
Artk Batda ve zellikle Amerikada dikkatleri ekecek seviyede bir varlk gsteren
Mslmanlarn kendilerini buralarda snt gibi grmelerinin doru olmadn dnen
teolog Prof. Carl W. Ernst, en az be milyon Amerikada ve on milyon Avrupada
Mslmann var olduunu, hala ne diye slam Dnyasnn karsna Bat Dnyasnn
srarla karlmasnn anlalmasnn zor olduunu syler113. Ona gre slam, artk Batda
ciddi bir varla sahip ve Batnn bir gerei, bir parasdr. Ernst, srarla, slamn Batya
rakip gsterilmesinin doru olmadn dnr.
Ancak, demokrasinin patronluunu yapan Amerikada 11 Eyll hadisesi pek ok eyin
deimesine sebep oldu. Mslman kurulular polis tarafndan basld, bilgisayarlarna el
kondu, baz din adamlar sorguya alnd. Hkmetin ve medyann ok sert yaklam, toplumu
ister istemez gerdi. Pekok Mslman, sadece isimleri sebebiyle havaalanlarnda byk
skntlara maruz kald, baz pilotlar yolcularndan baz Mslmanlarn srf ba rtl olduu
iin uaklar kaldrmad ve kalkan baz uaklar havaalanna geri dnd. Markette namaz klan
Mslmanlar apar topar karakola gtrld. Yani, tam bir paranoya yaand ve hala belli
lde yaanmaktadr. Hkmetin ve medyann birlikte hedef gstermesi ile Mslmanlar
hakknda her geen gn byyen bir endie ve slamofobi denen korku gereklemitir.
2.3. slamofobi
Gnmzde Amerikada slam kart propagandalar ve baz yetkililerin sorumsuz
davranlar sebebiyle Mslmanlar can ve mal gvenlii asndan zor gnler yaamaktadr.
slamofobi olarak isimlendirilen ve her gn krklenen bu sun korku ile halk, slamdan ve
Mslmanlardan
soutulmak
istenmektedir.
Bu
duygunun
kabarp
gelimesinde
Huntingtonn Medeniyetleraras atma tezinin rolnn hi de hafife alnamayacak lde

etkili olduu kabul edilmektedir114. Aratrma irketi Gallup'a gre, Amerikallarn yzde
112
2005 ylnda Condoleezza Ricen verdii iftar yemeine katlarak bizzat byle bir program yakndan takip
imkan olmutu.
113
Ernst, Carl W., Following Muhammad Rethinking Islam In The Contemporary World, The University of
North Carolina Press, 2003, s. 4. (Yaplan bir aratrmaya gre bugn Avrupada bu rakam 15 milyon
civarndadr. Bkz. http://www.ilmimercek.net/?Pg=Detail&Number=4288 (Eyll 2005))
114
Saeed, Amir, a.g.e., s. 447-448; http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0slamofobi (2009)
44
39'u, Mslmanlarn 'zel bir kimlik belgesiyle' dolamas gerektiine inanmaktadr. Bu

anketin ardndan yaanan iki somut olay endieleri artrmtr. Ahmed Faruk adl Amerikan
vatanda bir Mslman, uaktaki koltuunda namaz kld iin ikayet zerine yaka paa
aa indirildi. Yakn zamanda ocuklu, ei tesettrl bir aile benzer bir hadise yaad.
Uaa binerken motora yakn oturmann gvenli olup olmadn kendi aralarnda sesli bir
ekilde konuan Mslman yolcular, pilotun ani kararyla apar topar uaktan indirildiler ve
FBI tarafndan uzunca bir sorguya tabii tutulduar. Neticede masum vatanda olduklar
anlalnca zr dilenerek salverildiler. Washington Postun yapt bir baka aratrmaya
gre ise ankete katlan Amerikallarn yars Mslmanlara kar nartl baktn ifade
etmitir115.
Avrupa Irklk ve Yabanc Dmanln zleme Merkezi'nin (EUMC) slamofobi
raporuna gre, i hayatnda ayrmclk zellikle Mslman gmenleri hedef alyor. Fransa'da
Mslman gmenlerde isizlik oran, Mslman olmayan gmenlerden iki kat fazla.
Fransz Meclisi, Mslmanlarn i hayatnda ayrmcla uramasn engellemek amacyla i
bavurularnda "fotorafsz zgemi" kullanlmasn ngren bir yasay onaylad. lkede
birok gmenin i bavurusu, mlakata dahi arlmadan reddediliyor. Mslman
gmenler, ev kiralamakta da byk zorluklar yayor. Avrupa Konseyi Irklk ve
Hogrszlkle Mcadele Komisyonu, birok Avrupa lkesinde Mslman nfusun
banliylerdeki ucuz konutlarda yaamak zorunda kaldn ve bunun gettolamaya yol atn
belirtiyor. Yetersiz artlarda eitim gren gmen rencilerin byk ounluu, niversiteye
girmeyi baaramyor. Avrupa'da zellikle 11 Eyll'den sonra arta geen Mslmanlara
ynelik szl ve fiziki rk saldrlardaki art dikkat ekiyor. Avrupa'nn en byk
Mslman nfusunu barndran Fransa, slam kartlnn en youn olduu lkelerden biri.
Fransa slamofobiyle Mcadele Birlii'nin (CCIF) raporuna gre sadece 2005 yl iinde
gmen asll vatandalar 300'e yakn slamofobik saldrya maruz kald ve madurlarn
byk ounluunu bartl kadnlar oluturuyordu116.
11 Eyll sonras, ngiltere, Fransa, ve Hollanda bata olmak zere, btn Avrupa
lkeleri, terrle mcadelede sert kararlar aldlar. slamofobi denen bu bir tr slam dmanl
btn Avrupada ve Amerikada krklenmektedir. Baz sosyologlar, aslnda slama kar
uyarlmak istenen bu korkunun temelinde dine kar duyulan korkunun olduunu
115
116
http://www.zaman.com.tr/dizi.do?dizino=3&title=bati-ve-islamofobi (25 Austos 2006)

Bkz. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=338042&title=bati-ve-islamofobi-3-muslumanlar-terorparanoyasi-ve-irkcilikla-beslenen-islamofobiye-karsi-yasa-istiyor (25 Austos 2006, Cuma)
45
sylemektedirler. Zira, Avrupada, zellikle son iki asrda ateizm ok ciddi yaylmtr. Bu
oluturulmak istenen slamofobinin tezahrleri u ekilde ortaya kmaya balamtr.
Allensbach Enstits'nn Mays 2006 da yapt bir aratrmaya gre, Almanlarn yzde
56's lkedeki camilerin kapatlmasn isterken, yzde 91'i slam'n kadnlar bask altnda
tuttuuna inanyor ve yzde 62'si Mslman ve Hristiyan medeniyetleri arasnda byk bir
sava yaandn dnyor. Allensbach Enstits, bu sonular "yle grnyor ki,
medeniyetler atmas imdiden Almanlarn zihninde balad." szleriyle yorumlamtr.
Hristiyan Demokratlar'n iktidarda olduu Almanya'da, bir milletvekili, okullarda "Trke
konuan rencilere bahe sprme cezas" uygulanmasn teklif etmi, Aa Saksonya
Eyaleti ileri Bakan Uwe Schnemann ise "pheli grlen Mslmanlara pranga
taklmasn" yasa teklifi olarak sunmutu117. spanya'dan ngiltere'ye giden bir uakta da
'Ortadou grnl' iki yolcu, dier yolcularn basks sonucu 'terrist olduklar' phesiyle
seyahatten men edildi118.
2.4. Son Sz
11 Eyll sonras btn bunlar olurken br taraftan da, halk merakn giderme adna,
Kuran okumaya, slam hakknda seminerlere katlmaya balad. niversiteler ve baz
aratrma merkezleri pekok seminerler tertip ederek, bu merak belli lde gidermeye
altlar.
Bugn, hem Mslman hem de Hristiyan kurulularn nclk ettii pekok seminer,
konferans, yemek, davet vb. programlarla iki din mensuplar arasnda nemli ilikiler tesis
edilmektedir. Amerikada Mslman-Hristiyan ilikilerinin ne durumda olduunu, uzun yllar
Mslman-Hristiyan likilerinde rol alm Prof. John Borelli ile mzakere ettik. Kendisi,
bugnlerde zellikle Katoliklerle Mslmanlar arasnda hatr saylr bir diyaloun olduunun
altn izdi. Aslnda bunun da tam istenen seviyede olmadn ifade eden Borelli, bu
diyaloun daha ok Mslman Trklerin Amerikada hizmet veren dernekleriyle yapldn
syledi. Mslmanlarn hi bu kadar seviyeli bir ekilde diyaloa yaklamadklarn,
imdilerde sadece Katoliklerle deil, dier Hristiyan gruplarla ve hatta dier din
mensuplaryla diyaloglarn gerekletiini ve bunun gelecek adna her iki din mensuplar
adna olumlu gelimeler olduunu dile getirdi. Zaman zaman katldmz programlarda daha
saduyulu hareket eden Katoliklerin, mevcut Papann talihsiz aklamalarndan rahatsz
117
118
Bkz. http://www.zaman.com.tr/dizi.do?dizino=3&title=bati-ve-islamofobi
Bkz. http://www.zaman.com.tr/dizi.do?dizino=3&title=bati-ve-islamofobi
46
olduklarn, kendilerine Papa John Paulu rnek alp ona daha ok nem verdiklerini
mahede ettik.
Bu arada Katoliklerin yannda, Anglikan, Lutheran, Metodist ve dier Hristiyan
mezhepleri ile yaplan pekok diyalog programlarnda bulunduk. Grlen odur ki, youn bir
propaganda ile oluturulan slamofobi, akllardan ve kalplerden ok kolay silinmeyecee
benziyor. Mslmanlarn doru tannmas ve slamn aratrlmaya deer bulunmas iin
Mslmanlarn youn bir aba sarfetmesine ihtiya duyulmaktadr.
47
II. BLM
SLAM VE HRSTYAN TKADI VE BELL
BALI HRSTYAN MEZHEPLER
48
II. BLM
SLAM VE HRSTYAN TKADI VE BELL BALI HRSTYAN MEZHEPLER
almamzn burasnda, daha nce de ksmen ifade edildii gibi, her iki dinin temel
inan esaslarn z olarak vermekle bu iki dinin benzer ve farkl ynleri ortaya konacaktr.
Bunun, iki dinin ilikilerinde ve zellikle Hristiyanlarn slam hakkndaki baz
yaklamlarnn nereden kaynaklandn daha doru tesbit etmede yardmc olaca mit
edilmektedir. Bir mukayese yaplabilmesi iin her iki dinin temel inan esaslarn, nce slam
dininden balayarak takdim ediyoruz.
A. SLAM VE HRSTYAN TKADI
1. slam lahiyat
1.1. slamda Uluhiyet nanc
slam inancnda tek Tanr esastr119. Kutsal kitap Kuranda tek Tanrnn ismi Allah
olarak bildirilmitir120. slama gre, Allah, her eyi yaratan, her eyin ihtiyacn gren, ezeli
ve ebedi varln ismidir121. slam limlerinin ounluuna gre bu isim hi bir kkten
trememi, Yce Yaratcnn zel ismidir122. Temelde Allah hakkndaki bilginin kayna
Kuran ve Hz. Peygamberin hadisleridir. Bu iki kaynan verdii bilgilerin dnda kiiler
Allah hakknda bilgi edinemezler123. Bu yzden, slamda uluhiyet inancn anlamak iin bu
iki kaynaa bakmak gerekir. Bunlarn yorumlanmasndaki baz farkllklar deiik itikad
mezheplerin meydana kmasna sebep olmutur. Ancak bu almada Mslmanlarn
ounluunu tekil eden ve ehl-i snnet124 olarak isimlendirilen gurubun anlayn temel
119
Bakara, 2/163; 255, l-i mrn, 3/2,6,18; Mide, 5/73; Enm, 6/102; sr, 17/42, Mminn, 23/91; Kasas,
28/70; Safft, 37/4; Zuhruf, 43/84; Duhn, 44/8; Har, 59/22, 23; hlas, 112/1.
120
hlas, 112/1.
121
Yunus, 10/3,31; Rad, 13/16.
122
Rz, Eb Abdillah Muhammed Fahrddin, Meftihul- Gayb, Beyrut, 1990, c.1 s. 228; Yazr, Elmall
Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, Azim Datm, stanbul, ty., c. 1, s. 48; Yldrm, Suat, Kuranda Uluhiyyet,
stanbul, 1997, s. 105; er- Raz, Fahreddn, Meftihul- Gayb, Beyrut, 1990, c.1 s. 228.
123
bn Ebil-zz, Ali b. Ali b. Muhammed, erhu Akdetit-Tahv, yy, 1996, c. 1, s. 7-12; Heyet (Bekir
Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), slamda nan Esaslar, FAV, 2. Bask, stanbul, 1999, s.
112.
124
Ehl-i Snnet: Hz. Peygamberin snneti ile sahabe ve onlarn yolunda olanlara verilen isimdir. Bugn dnya
Mslmanlarnn yaklak %80ini oluturan bu grup, Hz. Peygamberin hadislerindeki kurtulan bu grup
(frka-i nciye) olarak kabul edilir. Badd, Ehl-i Snnetin sekiz zmreden olutuunu ifade ederken
(Badd, Eb Mansr Abdulkhir b. Thir b. Muhammed, el-Fark beynel-Firk, Msr, ty, s. 313-318),
49
almak daha doru bir yaklam olacaktr. Kelm mezheplerin birbirinden farkl dndkleri
pek ok nokta vardr. Bunlar zerinde uzun uzadya tartmak ve hepsinin fikirlerini ayr ayr
zikretmek tezin gayesinin dna kmak olacandan genelde slam dnyasnda byk kabul
grm Mturd ve Ear mezheplerinin grleri istikametinde konular zetlenmeye
allmtr.
Ehl-i snnet kelamclarna gre, uluhiyet inancnda ilk nce tenzih esastr125. Yani
Yce Yaratcy btn eksiklik ve zayflktan uzak kabul etmek en nemli husustur126. Buna
gre; Allah birdir127. Ei, benzeri ve orta yoktur. Ne sfatlarnda ne de fiillerinde hibir
varlk Onunla lemez128. Cevher ve araz deildir, vardr ancak bizim gibi cismaniyete
ihtiyac yoktur129. Ne zamanla kaytldr ne de mekan vardr. O zaman ve mekandan
mnezzehtir130.
Hibir
eye
muhta
deildir
ama
herey
Ona
muhtatr131.
dourulmamtr ve dourmamtr132. O hi bir yaratlma benzemez. O, hayattadr, vardr

ama varl kendindendir ve hayat hi bir eye bal olarak devam etmez. Dolaysyla
yemeye, imeye, uyumaya, evlenmeye ve def-i hacet gibi eylere ihtiyac yoktur133.
Allah ezel (balangc yoktur, hibir ey yokken o vard) ve ebeddir (sonu yoktur)134.
Her eyi vastasz grr, iitir, bilir ve her canlnn ihtiyacn hi bir zorluk ekmeden
hy rih Zebd drt zmre zikreder: Hadisciler, Mturd ve Er mezhepleri ve sofiyye. (Zebd, EbulFeyz Muhammed b Muhammed Martaz, thfus-Sadetil-Mttekn bi erh-i Esrri hyi Ulmid-Dn,
Beyrut, ty, c. 2, s. 86.) Ancak bu almada Ehl-i Snnet limleri denince, kelm deerlendirmeler olmas
hasebiyle Mturd ve Ear kelam limleri kastedilmektedir. Geni bilgi iin bkz: Teftzn, Mesd b.
mer Saduddin, erhul-Akid, stanbul, h. 1313, s. 16-17; Teftzn, Mesd b. mer Saduddin, erhulMaksd, stanbul, h. 1277, c. 2, s. 199; tb, Eb shk brahim b. Ms b. Muhammed el-Grnt, elMuvfakt f Uslil-Ahkm, Khire, 1969, c. 4, s. 48-52; tb, Eb shk brahim b. Ms b. Muhammed
el-Grnt, el-tism, Msr, ty, c. 2, s. 258-265; Bilmen, mer Nasuhi, Muvazzah lm-i Kelm Dersleri,
Dersaadet, stanbul, 1955, s. 22-23; Flal, Ethem Ruhi, amzda tikad slam Mezhepleri, stanbul,
1999, s. 53 vd.; Eb Zehr, Muhammed, ev. Abdulkadir ener, slmda Siys tikd ve Fkh Mezhepler
Trihi, s. 197-257.
125
bn Ebil-zz, a.g.e., c. 1, s. 11.
126
Yunus, 10/89,105,106; Yusuf, 12/38; Rad, 13/36; Nahl, 16/51,73,74; sr, 22,39,40,111; Hacc, 22/26,31;
uar, 26/213.
127
hlas, 112/1.
128
hlas, 112/4; Meryem, 19/65; r, 42/11.
129
bn Ebil-zz, a.g.e, c. 1, s. 57; bn Hmm, Kemal, Kitbul-Msyera, ar Yaynlar, stanbul, 1979, s.
24-29.
130
Vst, Ahmed b. brahim, en-Nashatu fi Sftir-Rabbi Celle ve Al, Beyrut, h.1394/1975, s. 18-20;
Gazzl, Ebu Hamid Muhammed, el-ktisad fil-tikad, Kahire, 1971, c. 1, s. 14, 16; e-ehristn,
Muhammed Abdulkerim; Nihyetl-kdm f lmil-Kelm, Kahire, 1948, c.1, s. 66.
131
hlas, 112/2.
132
hlas, 112/3.
133
Ankebt, 29/8; Ftr, 35/15.
134
Hadd, 57/3; Rahmn, 55/27.
50
giderir135. Rzk veren Odur136. Her canlya hayat veren ve her canlnn cann alan yine
Odur137.
nsan, Yce Yaratcy bilme, bulma ve Ona inanmakla mkelleftir. Mtrd, insann
aklnn bir olan Allah bulmaya yeteceini kaydeder138. Dolaysyla, akl sahibi ve bulua
eren herkes Allaha inanmakla mkelleftir. nsann varolu gayesi Allah tanyp, Onun
emirlerine boyun emesi, yasaklarndan uzak kalmas ve dolaysyla Ona kullukta
bulunmasdr139.
Ehl-i Snnet kelamclar, Allahn ancak kendisini Kuranda ve Hz. Muhammedin
hadislerde anlatt ekliyle doru olarak bilinebileceini belirtirler140. Kii Allah ztyla
bilemez ancak isim ve sfatlar ile bilebilir. Sfat, Allahn ztna nisbet edilen mnya,
kavrama verilen isimdir141. Bu kavramlar Allahn ne olduunu veya ne olmadn izh eder.
Bunlarn banda bizzat zt dellet edip ancak zt zerine zid bir manaya dellet etmeyen
vasfa Sfat- Nefsiyye denir. Allah eksikliklerden noksanlklardan uzak olarak tarif eden,
yani Onun ne olmadn anlatan sfatlar Onu tenzih eden sfatlardr. Bunlara Sft-
Selbiyye denir. Allahn vasflarn msbet olarak anlatan, yani ne olduu hakknda bilgi
veren sfatlara Sbt veya Zt Sfatlar denilmitir. Allahn fiilleri, icraatlar hakknda
bilgi veren sfatlara Fiil Sfatlar denilmitir. Bu sfatlar ehl-i snnet limlerince ne Allahn
ayndr ne de gayrdr. Allahn ayn deildir, zr, ayn olsayd bu sfatlarn ayrca
zikredilmesinin anlam olmazd. Ayr da deildir, zira ayr kabul edildiinde bu sfatlarn da
kadim olmas gerekecektir. Bu da taaddd kudem dediimiz problemi, yani birden ok
ebed ve ezel varln kabln netice verecektir. Bu da irktir142. Bunu bir varln aynadaki
135
l-i mr, 3/181; Nis, 4/58; Hacc, 22/75; uar, 26/11.

Ynus, 10/31,59; Hd, 11/6,88; Ra'd, 13/26; Hicr, 15/20; Nahl, 71,72,114; sr, 17/30,31,70.
137
Bakara, 2/28; M'min, 40/11; Csiye, 45/26; Mlk, 67/2; Tr, 52/35; nsn, 76/2.
138
Glck-Toprak, a.g.e., s. 60.
139
Mturd, Eb Mansr Muhammed b. Muhammed b. Mahmd el-Hanef, erhul-Fkhl-Ekber, Meclis
Diratil-Merifid-Dniyye, Haydarbd, h. 1231/1815 (Daha sonra Nafakat-nid-Dniyye olarak:
Katar, ty, s. 15-16; bn Hmm, a.g.e., s. 157-159.
140
Mturd, Eb Mansr Muhammed b. Muhammed b. Mahmd el-Hanef, Kitbut-Tevhid, Beyrut, 1970, s.
38; Glck, erafettin-Toprak, Sleyman, Kelam, 5. Bask, Konya, 2001, s. 210.
141
Glck - Toprak, a.g.e., s. 209-211; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), slamda
nan Esaslar, s. 125.
142
Teftazn, Ebul-Vef, Kelm lminin Bellibal Meseleleri, ev. erafeddin Glck, stanbul, 1980, s. 115144.
136
51
aksi olarak aklayan limler vardr. Aynadaki akis ne varln ayndr, zira onun bizzat
kendisi deildir. Gayrdr da denemez, nk o akis bizzat o varla delalet eder143.
Mslman bir kimse Allahn zt hakknda vcib ve ciz olan bu sfatlara inanmakla
mkelleftir144. Allahn sfatlar be ana blmde mtala edilir.
1.1.1. Sfat- Nefsiyye: Vcd sfatdr. Vcd, var olmak demektir. Allahn var
olduunu ifade eder. Ancak, Onun varl zorunludur. Yani Onun iin yokluk bir
an bile dnlemez. Buna Vcibl-Vcd denilir.
1.1.2. Sfat- Selbiyye: Allahn ztna layk olmayan, Ona acz ve eksiklik ifade
eden, yaratlm zellii tayan manalar selbeden, nefyeden sfatlardr145. Bunlar
srasyla:
1.1.2.1. Kdem: Ezel olmak demektir. Yni, O evveldir, ilktir, balangc yoktur.
Sonradan meydana gelmemitir146. O ztyla ve sfatlaryla ezeldir.
1.1.2.2. Bek: Bek, sonu olmamak demektir. Onun varl sonsuz olarak devam
147
eder
. Yani O'nun varlnn bir balangc olmad gibi sonu da yoktur. nk kdemi sabit
olan bir varln beks vcib olur.

1.1.2.3. Vahdaniyet: Allah, ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde birdir148. Ei, benzeri,
zdd, niddi ve orta yoktur. Vahdaniyetin zdd olan taaddt, birden fazla olma ve orta
bulunma Allah hakknda mstahildir. Allahn birlii say ynyle deil, ztnda, sfatlarnda
ve fiillerinde ei ve benzeri olmamas ynyledir149.
1.1.2.4. Muhlefetn li'l-Havdis: Sonradan olanlara benzememek anlamna gelir.
Allah ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde hibir varla benzemez150. Allah'n dndaki herey
sonradan yaratlm ve Allah tarafndan var edilmilerdir. Dier varlklar hadis (sonradan
143
Ear, Ebu'l Hasan Ali b. smail, Maklt'l-slmiyyn ve htilf'l-Musalln, I-II, thk., Muhammed
Muhyiddin Abdlhamid, el-Mektebet'l-Asriyye, Beyrut, 1995, c. 1, s. 250; mam- Rabbn, Mektbt,
Fazilet Neriyat, stanbul, ty., c. 1, s. 38-44; Nurs, Bediuzzaman, Szler, Ik Yaynlar, stanbul, 2004, 22.
Sz, Drdnc Lema, s. 384-388; Glen, Fethullah, Kalbin Zmrt Tepeleri, c. 4, s. , Nil Yaynlar,
stanbul, 2008.
144
Glck - Toprak, a.g.e., s. 219.
145
Glck - Toprak, a.g.e., s. 222; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), a.g.e., s. 126-129.
146
Safft, 37/151-152; Hadd, 57-3; hls, 112/3; bn Hmm, a.g.e., s. 21-22; bn Ebil-zz, a.g.e., s. 75-76.
147
Rahmn, 55/27.
148
hls, 112/1; M'minn, 23/91.
149
Gazzl, Ebu Hmid Muhammed, Kavidul-Akid, Beyrut, 1985, s. 172-173.
150
u'ar, 26/11.
52
yaratlan) olduu iin muhta varlklardr. Allah'n bunlardan birine benzetilmesi O'nda da
ihtiyacn varln iddia etmek olur ki, bu batldr. Bu sfat, Allah'n, mmkinattan olan ve
dier varlklarda bulunan, cisimlik, cevherlik, arazlk ve czlerden bir araya gelmek gibi
cismn durumlardan, yemek, imek, yrmek, uyumak, oturmak, kalkmak gibi beer
zelliklerden ve sevin, nee, keder gibi rh hallerden mnezzeh olduunu da ifade eder151.
1.1.2.5. Kyam bi-Nefsih: Cenb- Hakk varl iin hi bir eye ihtiyac olmayan,
varl kendinden ve vacib olan demektir. Yni varl vcibul-vcddur. Onun dndaki
herey var olmada ve varln devam ettirmede baka bir messire muhtatr. Cenb- Hakk
ise, muhta olmaktan kat surette mnezzehtir. Bu sebeple varl da, varlnn beks da
kendindendir152.
Ehl-i Snnet Kelamclar, Allahn selb sfatlarnn yannda Onun kendine has
kemlini ve stnln ifade eden Subt sfatlarnn olduunu belirtirler. Bunlar baz
limler arasnda gr farkllklaryla beraber sekize kadar kmaktadr153.
1.1.3. Sfat- Subtiyye
1.1.3.1. Hayat: Canl ve diri olmak demektir. Cenb- Hakk ebed bir hayat ile
diridir154. Canllarda hayatn balamas ve devam etmesi iin belli artlar gerekir. Halbki,
Allah bunlarn hibirisine ihtiya duymaz. Bu sfat aslnda ilim, irade, kudret gibi dier
sfatlarn da temelini tekil eder. Hayat sahibi olmayan bir varlk dier vasflar zerinde
tayamaz. Hayatn sona ermesi anlamnda lm veya zeval ise asla Allah iin
dnlemez155.
1.1.3.2. lim: Allah Tel, gizli-aikar, olmu-olacak, yakn-uzak, kk-byk
hereyi bilir156. Onun ilmi yaratlanlarn ilmi gibi deildir. nsanlarn ilmi gz, kulak, burun,
el gibi uzuvlarn yannda hava ve k gibi tabii vastalara ihtiya duyar. Ayrca bu bilgileri
zaman, mekan ve madde ile snrldr. Allahn ilmi ise, katiyyen hibir vastaya ihtiya
duymakszn ezel olarak mevcuttur. Artp eksilme de sz konusu deildir. Allah ezel ilmiyle
151
bn Ebil-zz, c. 1, s. 84-85; Glck-Toprak, a.g.e., s. 224-225.

Glck-Toprak, a.g.e., s. 225-226; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), slmda nan
Esaslar, s. 127-128.
153
Glck-Toprak, a.g.e., s. 229-230; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), slmda nan
Esaslar, s. 128-129.
154
Bakara, 2/255; l-i mrn, 3/2.
155
Ay.; Bkz. Ftr, 35/15; Gazzl, Kavidul-Akid, s. 54.
156
Enfl, 8/175; Hd, 11/5; M'minn, 23/17.
152
53
olacak hereyi bilir ancak bu bilgisi bir mdahale eklinde tecelli etmez. Allahn bilgisi
zaruri, mmkn ve muhal olan hereyi kapsar. Kll eyleri bildii gibi cz eyleri de bilir.
Yani O, ilmiyle hereyi kuatmtr157. Hibir ey Onun bilgisinin dnda deildir. Onun
ilmi, fikir, dnce ve istidlal mahsul de deildir. lim sfatnn zdd olan, bilgisizlik,
cehlet, gaflet ve unutma gibi noksanlk alametleri Cenb- Hakk iin muhaldir. Onun ilmi
Ztnn gerei ezel bir sfattr158. Onun ilim sfat kitap, snnet, icmann yannda aklen de
sabittir. Bir eyin mkemmellii onu icad edenin ilminin mkemmelliine delalet eder. Bu
muhteem kinat da btn gzellii ve mkemmellii ile kendini icad eden, yoktan var eden
ve badndrc bir dzen iinde devam ettirenin ilminin ne kadar mkemmel olduuna
delalet eder.
1.1.3.3. Sem: Allah Tel, iitilme zellii tayan hereyi iitir. Onun iitmesinin
keyfiyeti bizce malum deildir. O kendine has bir iitme ile iitir ve bizim ihtiya
duyduumuz kulak, ses, hava, sinir, beyin vs. gibi hi bir malzemeye ihtiyac yoktur. Bir eyi
iitmesi dierlerini iitmesine mni deildir. Sem sfat Allahn keml sfatlarndan olup
zdd olan iitmemek Onun iin dnelemez. O ayn anda btn iitilme zellii olan
eylerin kardklar seslerin hepsini birden iitir ve btn ihtiya sahiplerinin ihtiyacn grr.
Onun iin en ufak bir gaflet veya iitememe mmkn deildir. Aksi halde bu dzen bu
mkemmellikte devam edemez159.
1.1.3.4. Basar: Allah Tel, grlme hususiyeti tayan hereyi grr. Grmek iin
hibir cihaza, hibir organa, a vs. ihtiyac olmad gibi grmesinin hibir snr da yoktur.
O karanlkta olan da, aydnlkta olan da, gizli olan da, ak olan da hibir arta veya engele
taklmakszn grr160.
1.1.3.5. rde: Allah, btn ilerinde irade ederek, dileyerek icraatta bulunur161.
Bunun zdd olan cebr veya zorunluluk O'nun iin mevzu bahis olamaz. O hibir eye mecbur
deildir. Bu sfat, Allah'n ezel ve vcib bir sfat olup mmkini olma veya olmamas
hallerinden biriyle tahsisi anlamna gelir. Yani, o bir eyin olmasn dilerse o ey olur.
157
Talk, 65/12; Gazzl, Ebu Hmid Muhammed, Kavidul-Akid, s. 55.

Glck-Toprak, a.g.e., s. 235-236; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), a.g.e, s. 129130.
159
Nis, 4/58; Hacc, 22/75; u'ar, 26/11; Crcni, Ali b. Muahmmed Seyyid erif, erhul-Mevkf, stanbul,
h.1311/1893, c. 3, s. 73-74; Glck-Toprak, a.g.e., s. 235-236; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz,
lyas elebi), a.g.e., s. 129-130.
160
Bkz. Nis, 4/58; Hacc, 22/75; u'ar, 26/11; Glck-Toprak, a.g.e., s. 241; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf
evki Yavuz, lyas elebi), a.g.e., s. 130.
161
Ynus, 10/107; Hd, 11/105-107; Crcni, a.g.e., c. 3, s. 67.
158
54
Olmamasn dilerse o ey de olmaz. O'nun iradesi olmadan ne gne doar, ne rzgar eser, ne
yamur yaar, ne deprem olur, ne yldz kayar ve ne de bir canl nefes alabilir. Bu irade iki
ekilde tecelli eder. Birincisi, tekvn iradedir ki, btn yaratklar kapsar. Herhangi bir eye
taalluk ettiinde o ey vucda gelir. Dier irde ise, teri iradedir ki, o da Allah'n bir eyden
rz olmas, sevmesi, honut olmas mnsnadr. Tekvn irade hayr-er, taat-ma'siyet
hereye taalluk eden genel bir irade iken, teri irade ise yalnz hayra ve taate taalluk eden
daha husus bir iradedir. Teri iradenin gereklemesinde insann iradesi etkilidir. nsan hr
bir iradeye sahiptir. Bu hr iradesini hayra kullanmas durumunda teri irade ona taalluk
eder162.
1.1.3.6. Kudret: Allah Tel sonsuz g ve kudret sahibidir. Dilediini
gerekletirmede nihayetsiz kudret sahibidir. Hibir ey g ile O'na kar koyamaz ve O'nu
aciz brakamaz. Kudretin aksi olan acziyet ve za'fiyet Cenb- Hakk iin muhaldir. Bu sfat da
Allah'n zt ile kim ezel bir sfatdr163.
1.1.3.7. Kelm: Allah Tel, seslere, havaya, harflere vs. ihtiyac olmakszn
konuma, syleme, kelm etme sfatna sahiptir. Allah mtekellimdir. O, peygamberlerine
kitaplar indirmi, bazlar ile de konumutur. Mslmanlarn elindeki Kur'an, Allah'n Kelm
sfatnn bir rndr. Kelm sfat Allah'n ztyla kim ezeli sfatlarndandr164.
1.1.3.8. Tekvn: Yok olan bir eyi yokluktan varla karmak demek olan tekvn
sfat bir ksm slam limlerince Allahn fiil sfat kabul edilirken, bazlar da bunun
Allahn zt ile kim ezel bir sfat olduunu kabul ederek subt sfatlardan sayarlar165.
Allah iin vcib olan zt ve subt sfatlarn yannda Onun hakknda msbet veya
menfi ciz olan sfatlar da vardr. Bunlar Allahn icraatlarn ifade eden fiil sfatlardr. slm
limleri bunlar be kategoriye ayrmlardr. Bunlar, halk-tahlk (yaratma), ihd ve idll
(hidayet verme ve dalalete sevk etme), irsl ve inzl (peygamber ve kitap gnderme), bas ve
har (ldkten sonra diriltme ve toplama), tenm/terzk ve tazb (nimet verip rzklandrma
162
Gazzl, Kavidul-Akid, s. 179; Glck-Toprak, a.g.e., s. 237;238; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki
Yavuz, lyas elebi), a.g.e., s. 131.
163
Gazzl, a.g.e., s. 54; Glck-Toprak, a.g.e., s. 238-239; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas
elebi), a.g.e., s. 130-131.
164
Arf, 7/143; r, 42/51; Arf, 7/144; Meryem, 19/52; bn Hanbel, Eb Abdillah Ahmed b. Muhammed, elAkde, Dimek (am), h.1408, s. 106-107; Glck-Toprak, a.g.e., s. 241-242.
165
Ehl-i Snnetin Mturd ekolne gre tekvn sfat, Allahn subt sfatlarndandr. Zt ile kim ezel bir
sfatdr. Earler ise, bunun hakk bir sfat olmayp, itibri, izf ve dier fiil sfatlar gibi hdis (sonradan
var edilen) bir sfat olarak kabul ederler. (Glck-Toprak, a.g.e., s. 240); Ysn, 36/82.
55
ve dilediine azap etme) olarak isimlendirilmilerdir166. Bunun yannda ei benzeri olmayacak

ekilde yaratma (ibd), cziyyt ve temel unsurlar bir araya getirerek yeni eyler icat etme
(in), hayat verme (ihy), verdii hayat geri alp ldrme (imte) de Allahn fiil sfatlar
arasnda kabul edilir167.
1.1.4. Sfat- Haberiyye:
Ayet ve hadislerde bildirilen, hakiki manalarn idrak etmenin mmkn olmad, bu
ynyle de mtebih168 olarak kabul edilen yed, vech, istiv gibi vasflardr169. Selef
ulemas Allaha ait bu sfatlar iin yorum yapmaz ve zellikle istiv iin Buna iman
etmek vacip, hakknda soru sormak bidattr. stivay kabul ederiz, keyfiyetini
bilemeyiz. Halk arasndaki istivann anlam ise mehul deildir eklinde kanaatlerini
belirtirler. Ancak Mturd ve Ear mezhepleri biraz daha farkl dnr ve bu sfatlara baz
yorumlar getirirler170.
1.2. slamda Melek nanc
Melek Arapa bir kelime olup "haber gtren" anlamna gelir171. slm inancna gre,
melekler nurdan yaratlm varlklardr172. Cinsiyetleri yoktur, yeme-ime ve tuvalet gibi
ihtiyalar yoktur. Hr iradeleri de mevcut deildir. Bu sebeple Allahn kendilerine verdii
grevleri hakkyla yerine getirirler. Asla Allahn emirlerine isyan etmezler173. Nurdan
yaratldklar iin bir anda pekok yerde bulunabilir ve bir yerden bir yere ok hzl intikal
166
Bakara, 2/3,29,172; Enm, 6/1; Arf, 7/54; sr, 17/99; Furkn, 25/54; Ysn, 36/36; Ahkf, 46/33; Rm,
30/40; Sfft, 37/96; Bakara, 2/117, Enm, 6/98,101,141; Th sresi, 20/132; Ynus, 10/31; Ankebt,
29/17, 62; Mminn, 23/78; bn Ebil-zz, erhul-Akdetit-Tahviyye, c. 1, s. 92-93; Glck - Toprak,
a.g.e., s. 243-244.
167
Ysn, 36/ 79; Bakara, 2/164; Nahl, 16/65; Ysn, 36/33; Necm, 53/44; Bakara, 2/28; M'min, 40/11; Bakara,
2/258; Hicr, 15/23; l-i mrn, 3/156.
168
Mtebih: Kelime anlam, birbirine benzeyen, birbiriyle kartrlan ey demektir. Terim anlam ise,
Kuranda anlam kapal olup izaha ihtiya duyulan ayet ve kelimelere verilen isimdir. Mteabih ayetler,
mana itibariyle, mm-hs, nsih-mensuh ve mphem gibi ksmlara ayrlr. (Rgb el-sfahn, el-Hseyn b.
Muhammed, el-Mfredt fi Garbil-Kurn, Beyrut, ty. s. 254)
169
Glck-Toprak, a.g.e., s. 222.
170
Beyhk, Eb Bekr Ahmed b. Huseyn b. Ali b. Musa, Kitabul-Esm ves-Sft, Msr, h. 1358, s. 408; Suyt,
el-tkn f Ulmil-Kurn, Kahraman Yaynlar, stanbul, 1978, c. 2, s. 8; Zerkn, Abdulazim, Menhilulrfn f Ulmil-Kurn, Khire, 1980; c. 2, s. 286-290.
171
bn-i Manzr, Cemaleddin Ebul-Fadl, Lisanl Arab, Beyrut, 1955, c. 12, s. 386-387.
172
Mslim, Zhd, 58, c.5, s.842; Suyt, Celleddin Abdurrahman, el-Habik f Ahbril-Melik, s. 1.
173
Nahl, 16/49; Enbiy, 21/19; Tahrm, 66/6.
56
ederler174. Melekler kendilerine verilen grevlere gre pekok isim ve snflara ayrlrlar.
Bunlardan drt tanesi byk melektir. Bunlar:
Cebrl:
Allahn
mesajn
peygamberlere
getiren
melektir.
Yani,
Allahla
peygamberler arasndaki elidir175.

srfl: Sra flemekle vazifeli melektir. Sr, bir eit boru anlamndadr ama keyfiyeti
bilinmemektedir. Bu melek sra iki defa fleyecektir. Birinci flemesinde kyamet kopacak,
ikinci flemesinde ise, yeniden dirili (har) balayacaktr176.
Mkl: Tabiattaki hadiselerin
yrtlmesi,
dourulmas, rzklarn datlmas ile grevlidir
177
yamurun yadrlmas, gnein
Azrl: Ruhlarn kabzedilmesi ile grevli lm meleidir178.

Bunun dnda, insanlarn sa ve sol taraflarnda yer alp onlarn iyilik ve ktlklerini
yazan Kirmen Ktibn179, kabre girince sorguya eken Mnker Nekir180, Cennetin
kapsnda grevli Rdvan, Cehennemde grevli Mlik, srekli Allah tesbihle, Ona
kulluk etmekle grevli Mukarrabn melekleri bunlarn balcalardr181.
1.3. slamda Kutsal Kitap nanc
slam inancna gre, Allah, peygamberlerine inan, ibadet, ahlk, hukuk, sanat vb.
hususlarda hkm ihtiva eden metinler vahyetmitir182. Bunlarn bir ksm kitap olacak
hacimde geni deildir. Bunlara sahife denir. oulu suhuftur183. Bir ksmnn hacmi ise
174
Meric, 70/4.
Bakara, 2/97, 98; Tahrim, 66/4; Ayrca Bakara, 2/87, 253; Nebe, 78/38; Kadir, 97/4 ayetlerinde Rh ve
Rhul-Kuds isimleri ile Hz. Cebrl kastedilir; Suyt, a.g.e., s. 3-7.
176
Zmer, 39/68; Kamer, 54/7-8; Syt, a.g.e., 7-8.
177
Bakara, 2/98; Suyt, a.g.e., s. 2-3.
178
Secde, 32/11; Suyt, a.g.e., s. 3; Rz, Meftihul- Gayb, c. 2, s. 162.
179
Kf, 50/17-18; nfitr, 82/10-12.
180
Tirmiz, Ebu sa Muhammed b. sa, Snen, I-V, Matbaat Mustafa el-Bb el-Haleb ve Evldh, Kahire,
h.1356/1938, Ceniz, 70, c.3, s.383, hadis no. 1071; Geni bilgi iin bkz. Toprak, Sleyman, lmden
Sonraki Hayat (Kabir Hayat), 9. Bask, Konya, 2005, s. 348-354.
181
Suyt, a.g.e., s. 40; Eb Abdillah Amir Abdullah Flih, Mucemu Elfzil-Akde, Riyad, h.1417/1997, s.
387; bn Hmm, a.g.e., s. 227-228; Geni bilgi iin bkz. zbek, Durmu, Bugnk Semv ve lh
Kitaplarda Melekler ve zellikleri, Seluk niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Ayr Bask, Konya, 1990,
s. 314-328.
182
Bucaille, Maurice - Fatoohi, Louay - Al-Dargazelli, Msa-Firavun k Kitab, (Orjinal ismi: Mose et
Pharaon/Early History of the Children of Israel)ev. Aye Meral - brahim Kapaklkaya, Gelenek Yaynlar,
stanbul, 2002, 73.
183
Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), slamda nan Esaslar, s. 217.
175
57
kitap olacak byklktedir. slam kaynaklarna gre Yce Allah peygamberlerine 100 sahife
ve drt byk kitap gndermitir. Bunlar ylece sralamak mmkndr: 10 suhuf Hz.
Ademe, 50 suhuf Hz. te, 30 suhuf Hz. drise, 10 suhuf Hz. brahime184, Tevrt Hz.
Msya185, Zebr Hz. Dvda186, ncl Hz. sya187 ve Kurn, Hz. Muhammed (sas)e
inidirilmitir188.
slam limlerine gre, bir kitabn ilh kitap olabilmesi iin iki temel esas vardr.
Birincisi, kitabn ilh vahiy ile gelmesi, ikincisi de kaynaktan bugne tevatr yoluyla
ulamasdr. Bugn, Kurann dnda dier btn kitaplar bu zelliini kaybetmitir. Kuran
kendisinden nce gelen kitaplarn deitirildiini189, ancak Allahn Kuran kyamete kadar
muhafaza edeceini belirtmektedir190.
1.4. slamda Nbvvet nanc
slam itikadna gre, Allah, kullar ile kendisi arasnda bir eli olmas, insanlara
emirlerini ve yasaklarn ulatrmas, onlara iyi rnek olmas ve onlar ahiret yolculuuna
hazrlamas iin kendi ilerinden eliler gndermitir191. Kuran, peygamberler iin rasl ve
neb isimlerini kullanr192. slam limleri nebi ile resl arasnda yle bir farkn olduunu
ifade ederler. Resl; kendisine eriat veya kitap verilen eli; nebi ise, kendisine mstakil bir
eriat verilmeyen, kendisinden nceki peygamberlerin eriat zere amel eden elilerdir193. Bu
da peygamber olma, peygamberlik makamna sahip olmada btn peygamberlerin eit
olmakla beraber, kendi aralarnda birtakm derecelenmelere sahip olduunu gsterir. Baz
kaynaklarda ilk insan ve ilk peygamber Hz. Ademden son peygamber Hz. Muhammede
184
bnn-Nedm, Muhammed b. shk, el-Fihrist, Tahran, 1996, s. 24.

Bakara, 2/53; Enm, 6/91; Arf, 7/45; Hd, 11/17; Enbiy, 21/49.
186
Nis, 4/163; sr, 17/55; Enbiy, 21/105.
187
Bakara, 2/136; Nis, 4/163; Mide, 5/46; Hadd, 57/27; Sf, 61/6.
188
Bakara, 2/185; Nis, 4/82, 174; Mide, 5/48; Enm, 6/155; Ynus, 10/37; Ysuf, 12/2; Hicr, 15/9; sr, 17/9;
Th, 20/113; Enbiy, 21/50; Zmer, 39/27; r, 42/17; Zuhruf,43/3; Talk, 65/10; Burc, 85/21; Kadir,
97/1.
189
Bkz. Bucaille-Fatoohi-Al-Dargazelli, a.g.e, 73-83; Glck - Toprak, a.g.e., 359-360.
190
Hicr, 15/9.
191
Nahl, 16/36; el-Ksim, Muhammed Cemleddin, Delilt-Tevhd, Beyrut, 1984, s. 140-141; Eb Abdillah,
a.g.e., s. 193.
192
Bakara, 2/285; Nis, 4/165; Mturd, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed, Tevlt Ehlis-Snne,
Beyrut, 2004, c. 2, s. 24-25.
193
bn Hmm, Msyera, s. 198; Kad yaz, Ebul-Fadl yaz b. Musa b. yaz el-Yahsub, e-if bi-Tarfi
Hukkil-Mustaf, Beyrut, 1995, c. 1, s. 221-222; Mustafa Sabri, Mevkiful-Akli vel-lmi vel-lem,
Kahire, 1950, c. 4, s. 40; Itr, Hasan Ziyeddin, Nbvvet-i Muhammed (s.a.v.) fil-Kurn, Halep, 1973,
48-49.
185
58
kadar yz yirmi drt bin veya daha fazla peygamber geldii bildirilmitir. Bunlarn ancak
315i rasldr194.
Mturd ve Ear kelamclarna gre, btn peygamberlerde bulunan be ortak
zelliin var olduunu sylemilerdir.
1.3.1. smet: Peygamberler gnah ilemekten, isyan etmekten Allah tarafndan
korunmulardr. Bu hususiyet sadece peygamberlere has bir hususiyettir. Ehl-i snnet
kelamclar arasnda bir ksm farkllklar olsa da genelde, peygamberlerin peygamber
olmadan nce de irk komak gibi kfr ifade eden gnahlardan veya yalan syleme, hrszlk
yapma, tecavz veya fuhu yapma, bakalarnn malna, canna ve namusuna el uzatma gibi
insanlarn nefretini celb edecek kt davranlardan korunmulardr. Peygamberlik sonras
ise, kk byk her trl irk, kfr ve isyandan, haramlardan tamamen korunmulardr195.
Yalnz zelle tabir edilen kk hatalar kendilerinden sadr olmutur. Bunun bir hikmeti de
onlarn ilah olmadnn, nihayet insan olduklarnn vurgulanmas iindir196.
1.3.2. Sdk:
Peygamberler her zaman ve zeminde doruyu sylerler. Szleri ile de davranlar ile
de dorunun dna kmazlar. Yalan sylemek, yalan yere yemin etmek veya yalan ahidlik
yapmak peygamberlerin vasf deildir197.
1.3.3. Emnet: Peygamberler gvenilir kimselerdir. Onlar insanlarn en eminidirler.
Kendilerine verilen emanete sonuna kadar riayet ederler. Onlara verilen en byk emanet ise,
kendilerine verilen mesajlardr. Kendilerinin aleyhine bile olsa kendilerine gelen mesaj, yani
vahyi de byle bir emanet hassasiyeti iinde insanlara ulatrrlar198.
1.3.4. Fetnet: Peygamberler ok keskin bir zekaya, engin bir ileri grlle
sahiptirler. Peygamberlerin sezgi kabiliyetleri de ok gelimitir. Onlar olaylarn gidiatndan
194
Ahmed b. Hanbel, Msned, stanbul, 1981, c.5, s. 266; Geni bilgi iin bkz. zbek, Durmu, Saduddin
Teftazani ve Nbvvet Gr Peygamberlere snad Edilen Gnahlar ve Cevaplar, Konya, 2002, s. 173174.
195
Rz, Eb Abdillah Muhammed Fahrddin, Risle fi Beyni smetil-Enbiy, Kahire, 1968, s. 5.
196
Ebl Bek, Eyyb b. Ms el-Huseyn, Klliyat, stanbul, Matbaatul-Amire, h.1287/1871, s. 22-23.
197
En'm, 6/33. (Bu ayette mriklerin dahi Peygamberimizi yalanlamad ifade ediliyor.)
198
Bkz. Ahzb, 33/39.
59
neticeye dair ok isabetli kararlar verirler ve ok hzl bir ekilde iinden klmas zor
problemleri zerler199.
1.3.5. Tebli: Peygamberlerin en mhim vazifesi, kendilerine gelen vahyi insanlara
tebli etmektir. Her ne pahasna olursa olsun, ilh mesaj tastamam insanlara ulatrma btn
peygamberlerin hem en mhim vazifesi hem de vasf olmutur200.
Bu vasflarn yannda, peygamberlerin insanlar tiksindirecek, kendilerinden karacak
lde hastalk, sakatlk ve benzeri arzalardan slim olduu slam limlerince kabul edilen
bir husustur201. Bu anlamda Hz. Eyybun hastalndan bahseden Kurann ayetlerini de,
hastaln daha ok ieride olduu, dolaysyla grenleri tiksindirip karacak bir tarzda
olmad yorumunu yaparlar202.
Kuran, peygamberliin insanlardan erkek olanlara verildiine iaret eder203 ve
Maturd mezhebi limleri bata olmak zere pek ok slam limi de bunu kabul eder.
Peygamber, Allahtan vahiy alr. Bu vahyi Cebrl ismindeki melek getirir. Bunun yannda
davalarn isbat etmek ve desteklemek maksadyla onlara mucizeler verilmitir. Mucize,
insanlarn yapamayaca olaanst hadiselerdir204. Mesel, Hz. Salihin kayadan kartt
devesi205, Hz. Musnn asas, yed-i beyzs (parlayan eli)206, Hz. Davda demirin
yumuatlmas207, Hz. Sleymann rzgara hkmetmesi208, Hz. snn krlere, alaca
hastalarna Allahn izni ile ifa vermesi, yine Allahn izni ile lleri diriltmesi209, Hz.
Muhammed (s.a.s)in parma ile ay ikiye yarmas210, on parmandan eme gibi sularn
akmas gibi pekok hissi mucizelerin yannda en byk muzicesi Kuran gibi211.
199
Bkz. Bakara, 2/258; el-Beyd, Kemaluddin Ahmed b. Hasan, aretl Merm, Kahire, h.1368, s. 329 vd.
Bkz. Necm, 3/4.
201
Sbn, Muhammed Ali, en-Nbvve vel-Enbiy, Beyrut, 1985, s. 24-25, 44-46; Ayrca bkz. zbek,
Durmu, a.g.e., s. 167-173.
202
Bilmen, mer Nasuhi, Kurn- Kermin Trke Meli lisi ve Tefsiri, Bilmen Yaynevi, stanbul, ty., c. 6,
s. 3041.
203
Nahl, 16/43; Enbiy, 21/7.
204
Mturd, Kitabut-Tevhd, s. 176 vd.; Crcn, a.g.e., c. 3, s. 177 vd.; Sbn, Nureddin, Mturdiyye Akidi,
Terc. Bekir Topalolu, Ankara, 1978, s. 111.
205
Hd, 11/64-67; uar, 26/154-158.
206
Arf, 7/104-109; Th, 20/18-23; uar, 26/30-34.
207
Sebe, 34/10.
208
Enbiy, 21/81.
209
l-i mrn, 3/49; Mide, 5/110.
210
Kamer, 54/1-4; Buhr, Menkbl-Ensr, 36, c.4, s.243-244; Tefsru Sre (54), 1, c.6, s.52-53; Tirmiz,
Tefsru Sre (54), c.5, s.397-398, hadis no.3285-3289; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/377, 3/165.
211
Bkz. c, Ebul-Fadl Adudiddin Abdurrahman bni Ahmed Abdulgaffar, Kitbl-Mevkf, Beyrut, 1997, s. 3,
s. 405; mid, Ali ibni Eb Ali ibni Muhammed ibni Slim, Gyetl-Merm f lmil-Kelm, Khire,
200
60
1.5. slamda Ahiret nanc

ldkten sonra balayan ve yeniden dirilme ile devam eden dier bir hayat anlamna
gelen ahiret hayatna iman etme slamn alt iman esaslarndandr212. slam inancna gre,
lmden sonra kabre konan kimse orada farkl boyutlarda yeni bir hayata balar. Kabirde bir
ksm suallere tabi tutulur ve hayatn inanl, salih amel sahibi biri olarak geirmise kabri
Cennet bahelerinden bir bahe halini alr. Eer hayatn kafir olarak veya Allaha itaat
etmeyerek geirmise o zaman da kabri Cehennem ukurlarndan bir ukur olur213. Kabir
hayatna, bu dnya hayat ile ebed olacak ahiret hayat arasnda bir gei dnemi olduu iin
aralk anlamna gelen berzah hayat da denir214. Kuran ahiret hayat hakknda pek geni
bilgiler vermektedir215. Hadisi eriflerde bunlar daha da detaylandrlarak anlatlmtr. Buna
gre, len kimse nce kabirde bir hayat yaar216, birinci sra flenmesi ile kyamet kopar,
sonra ikinci sra flendiinde tekrar dirili (bas) gerekleir217. Btn insanlar tekrar diriltilir
ve bir alanda toplanrlar218. Buna har denir. Toplanma yerine de maher denir219. Sonra
herkes teker teker btn hayatndan hesaba ekilir. Dnyada iken kaydedilen iyiliklerinin ve
ktlklerinin yazl olduu amel defterlerini alrlar. Amelleri iyi olanlar sa tarafndan,
kt olanlar sol tarafndan alrlar220. Amellerin tartld, mahiyeti bizce mehul bir mizan
kurulur ve iyiliklerle ktlkler tartlr221. Bundan sonra srat kprs ad verilen,
Cehennemin zerine kurulmu bir kprden geilir. Herkes iman ve amel-i salihine gre
geer. Kimisi, normal insan yry sratinde, kimisi koar sratte, kimisi atn komas
sratinde, kimisi yldrm sratinde ve kimisi de hayal sratinde elli bin yllk mesafeyi bir
gnde alr. man ve amel-i salihi olmayanlar ise, Cehennem melekleri tarafndan Cehenneme
h.1391/1972, c. 1, s. 356-357; Gazzl, Eb Hmid Muhammed b. Muhammed, Fedihul-Btniyye,

Kveyt, ty., c. 1, s. 139-141.
212
Bakara, 2/4; Nis, 4/136; Buhr, mn, 2, c.1, s.9; Mslim, mn, 1, c.1, s.133-135.
213
Geni bilgi iin bkz. Toprak, Sleyman, lmden Sonraki Hayat (Kabir Hayat), 9. Bask, Konya, 2005.
214
Bakara, 2/154; l-i mrn, 3/169-170; Buhr, Ceniz, 86-88, c.2, s.103; Tefsir, 14, c.5, s.219-220; Tirmiz,
Ceniz, 70, c.3, s.383, hadis no. 1071; el-Kurtub, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed, et-Tezkire f
Ahvlil-Mevt ve Umril-hire, Drul-Menr, 1997, s. 159.
215
Arf, 7/147; Ynus, 10/26, 27, 50, 51, 52; Hd, 11/105-108; Rad, 13/5; brhm, 14/23; Hicr, 15/45-48;
sr, 17/9-10; Th, 20/12; Rm, 30/16; Sebe, 34/8.
216
Nes Ebu Abdurrahman Ahmed b. uayb b. Ali b. Sinan, Snen, I-VIII, Matbaat Mustafa el-Bb el-Haleb
ve Evldh, Kahire, h.1383/1964, Ceniz, 115,c.4, s.79-80; bn Mce Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid
er-Rebii el-Kazvini, Snen, I-II, Matbaatl-lmiyye, Msr, h.1313/1897, Zhd, 32, c.2, s.294-295.
217
Zmer, 39/68.; Kurtub, a.g.e., s. 160-166.
218
Ynus, 10/28; Ysn, 36/51; Tekvr, 81/5.
219
Kurtub, a.g.e., s. 179-187; Glck - Toprak, a.g.e., s. 471-472; Heyet (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz,
lyas elebi), a.g.e., s. 294.
220
sr, 17/13-14; Hkka, 69/19-35; nikk, 84/7-12; Kurtub, a.g.e., s. 285-291.
221
Arf, 7/8; Enbiy, 21/47; Kria, 102/6-10.
61
ekilirler222. Bundan sonra Allah, diledii bir ksm sevgili kullarna efaat hakk verir.
Allahn msaadesi lsnde dier ihtiya sahibi yaknlarna efaat ederler. En byk efaat
hakk ise, Hz. Muhammed (sas)e verilmitir223. Sonra, btn bu aamalar geenler
peygamberlerinin sahip olduu havuz balarnda toplanr ve onlarn elinden su ierler. Hz.
Muhammed (sas)in havuzunun ad ise Kevserdir. Hadiste verilen bilgiye gre, bu havuzun
suyunun rengi st gibi beyaz, kokusu miskten gzel, kadehleri yldzlardan daha ok ve ok
geni bir havuzdur. Oradan bir kez su ien ebediyyen bir daha susamaz224.
Bundan sonra ise, hak edenler hi kmamak zere ebed nimetlere nil olacaklar
Cennetlere225, dier bir ksm ise Cenneti hak etmedikleri iin ebed Cehenneme girecek ve
azap greceklerdir. Cennet sekiz kat olup, herkes iman ve ameline gre bu katlara
yerletirilecek, ebediyyen bitmez tkenmez maddi-manev nimetlere nail olacaklardr226.
Cehennemdeki azap atele olacaktr. Yedi kat olan Cehennemde azap trl trl olacaktr.
Yiyecekleri zakkum denen zehir gibi bir bitki, iecekleri ise, kan, irin ve kaynar su
olacaktr227. Bir ksm insan ise, Cennet ile Cehennem arasndaki Araf ismi verilen bir
tepede kalacak. Bunlar dnyada iken deli olan, ocukken vefat eden veya sevab ile gnah
eit olan kimselerdir. Herkesin hesab grldkten sonra, dnyada iken deli olan veya
ocukken lenler Cennete, gnah ile sevab eit olanlar ise, nce gnahnn cezasn ekmek
zere Cehenneme girerler daha sonra da ebediyyen kalmak zere Cennete girerler228.
1.6. slamda Kader ve Kaza
slam inan esaslarnn sonuncusu kadere imandr229. Yni, ilhi bir takdirin
mevcudiyetine iman etmektir. Bir ksm farkl tarifler verilse de kadere, Allah'n kinatta var
222
bn Hmm, a.g.e., s. 244-247.

Enm, 6/51; Eb Dvd, Snnet, 23, c.4, s.325-326; Tirmiz, Kymet, 11, c.4, s. 625, hadis no. 2435-2436;
bn Mce, Zhd, 37, c.2, s.301-304; Kurtub, a.g.e., 222-229.
224
Buhr, Rikk, 52, c.7, s.206-207; Mslim, mn, 330-331, c.1, s.490-491; bn Mce, Zhd, 33, c.2, s.296297; Ahmed b. Hanbel, c. 1, s. 392; bn Hmm, a.g.e., s. 240-243.
225
Bakara, 2/25; l-i mrn, 3/15, 107, 136, 198; Nis, 4/57, 122; Mide, 5/85, 119; Arf, 7/42, 43, 44, 46, 47,
49, 50; Tevbe, 9/22, 72, 89, 100; Ynus, 10/9-10; Hd, 11/23, 108; Rad, 13/23, 24, 29, 35; brhm, 14/23;
Hicr, 15/45-48; Nahl, 16/3032... (Kuranda Cennet, deiik isimlerle yaklak 200 civarnda zikredilir.)
226
l-i mrn, 3/133; Nis, 4/57; Tevbe, 9/72; Rad, 13/35; Ysn, 36/ 56; Zmer, 39/20; Rahmn, 55/72; Hadid,
57/ 21; Sff, 61/12; Tahrm, 66/11; nsn, 76/13; Mrselt, 77/41; Buhr, Tefsir, 2, c.5, s.146-147; bkz.
Mslim, Cennet, 3-15, c.5, s.687-694.
227
Bakara, 2/39, 80-81,174; l-i mrn, 3/88, 131; Mide, 5/72; Arf, 7/36; Tevbe, 9/17, 68; Ynus, 10/52;
brhim, 14/16; sr, 17/39; Kehf, 18/29; Th, 20/74; Mmin, 40/60; r, 42/45; Zuhruf, 43/74;
Muhammed, 47/15; Beyyine, 98/6; Kurtub, a.g.e., s. 292-295.
228
Arf, 7/40/51; Bkz. Subhi Slih, lmden Sonra Dirili, ev. erafeddin Glck, stanbul, 1981, s. 72.
229
Buhr, mn, 2, c.1, s.9; Mslim, mn, 1, c.1, s.133-135.
223
62
olacak her eyi ezelde planlamas anlam verilmitir230. Bu sebeple kader, Allah'n ilim
sfatyla dorudan ilgilidir231. Kaderde yazlan eyin yaratlmas, gereklemesi iine de kaza
denir232. nsan btn varlklar iinde kendisine hr irade verilen bir varlktr. Cinler de ayn
ekilde hr iradeye sahiptirler. Bu sebeple de mkelleftirler. Allah'n emirlerini yapma,
nehiylerini de terk etmekle grevlidirler. nsan, kendisine verilen hr iradesi ile bir tercihte
bulunur, ardndan Cenb- Hak kulda o fiili yapmaya ynelik bir g yaratr. Buna istita
denir. Kul bu gle o fiili yapar. Buna da kesb denir233. O halde kul kendi fiillerini yaratamaz,
hereyi yaratan Allah'tr. Kul sadece tercih eder. Allah da onun tercihi istikametinde ilerin
gereklemesini salar. yiyi tercih ettii zaman bunun karl olarak hirette mkafaat
grr, Cennet'e gider. Kty tercih ettiinde ise, Cehennemi hak eder234.
Allah hayr da erri de yaratandr. Zira O, yaratmada da tektir. Ancak, Allahn hayr
dileyenin dilemesine rzas vardr, erri dileyenin dilemisine ise rzas yoktur. Rzas
olmamakla beraber, imtihan srr gerei Allah o erri yaratr235. Allah, kullarna asla
zulmetmez236. Allah'n takdiri, dilemesi anlamna gelen kaderi yazlrken Allah insanlarn
iradelerini hesaba katarak yazmtr. Yani, onlarn iradelerini hangi istikamette kullanarak
amel edeceklerini ezel ilmi ile bilmi ve yle yazmtr. Onun bu bilmesi, insanlara mdahale
eklinde deildir. Yani ilim maluma tabidir. Allah yle yazd iin yle olmamakta, yle
olaca iin Allah yle yazmaktadr. Aksi taktirde, Allah'n bir ksm kullarna cebren
ktl yaptrd hkm kar ki, bu da zulmdr. Halbuki, Allah asla zulmetmez, insanlar
kendilerine zulmederler237.
Kaderdeki planlanan ey tam kaza olarak gerekleecek iken bir gelime olur. Mesel,
bana bir bela gelecei kaderde yazl olan kimse, bela gelmeden Allah'a snr, sadaka verir
vs., Allah'n houna gidecek bir i yapar ve kaderde yazl olandan farkl bir ey olur. O bela
230
Teftazn, erhul-Makasd, c. 2, s. 242; eyhzde, Abdurrahman b. Muhammed b.Sleyman, NazmulFerid ve Cemul-Fevid, Msr, h. 1317/m. 1899, s. 21. (Earler, kazay plan, kaderi de bunun icraas
olarak tarif ederler. Bkz. Crcn, Ali b. Muhammed Seyyid erif, et-Tarft, Dersaadet, stanbul, h.
1318/m. 1900, s. 152; Ear, Ebul-Hasan, el-Luma fr-Reddi al Ehliz-Zeyi vel-Bida, Beyrut, 1952, s.
46.)
231
Furkn, 25/2;
232
eyhzde, a.g.e, s. 21.
233
Mturd, erhul-Fkhl-Ekber, s. 16-17; bn Hmm, a.g.e., s. 100; Sbn, Nureddin, Mtrdiyye Akaidi,
Trc. Bekir Topalolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2005, s. 136-137.
234
Eb Abdillah Amir Abdullah Flih, a.g.e., 322-323.
235
bn Ebil-zz, a.g.e, c. 1, s. 79.
236
Kehf, 18/49; Nis, 4/40; Enbiy, 21/47.
237
l-i mrn, 3/117; Nis, 4/40; Kehf, 18/49.
63
tam gelecek iken, savuur gider. te buna "'at" denir238. Baz limler kaderin iki ana nshaya
yazldn, ilk ve temel nshann "Levh-i Mahfz veya mm- Mbn" denen bir yerde yazl
olduunu sylerler. Bu kader Allah katndadr, Allah'tan baka hi kimse onu bilemez,
gremez ve bu kader asla deimez. kinci bir nsha ise, dnya semasndadr. Zaman iinde
yazla, bozula kyamete kadar trl deiikliklere urayacak ve neticede kyamet gn temel
nsha ile ayn hale gelecek olan bu nshaya, yaz boz tahtas anlamnda "Levh-i Mahv-i sbt
veya Kitab- Mbn" denir. 'At, ite bu ikinci nshada cereyan eder. Her yl Berat gecesi
yeniden temize ekilen nshada, o yl yeni doacaklar, lecekler, hacca gidecekler vs. ve
rzklar yeniden yazlr. Bu ikinci levh'a Allah'n diledii kullar muttali olabilir239.
1.7. slam lahiyatndaki Belli Bal limler
slamn inan esaslarn ksaca ele aldktan sonra, bu din ile alakal daha geni bilgi
elde etmek isteyenler iin, en temel slm ilimleri ksaca tantmak yerinde olacaktr.
1.7.1 Kelm
Kelm, slm ilimler iinde en temel ilimlerden biridir ve belki de birincisidir. Kelm,
ksaca slam'n inan esaslarn slmn temel nasslar Kuran ve Snnet dorultusunda
inceleyen ve bu inan esaslarn muhaliflerin ileri srd itiraz ve phelere kar delillerle
savunan ilimdir. Kelmn konusu ncelikle, Allahn varl, birlii, zt ve sfatlardr. Daha
sonra melekler, ilh kitaplar, peygamberler, ahiret, kader, kulun fiilleri, rzk, hayr ve er
gibi konular temel balklardr. Bu ilim dal, tarihi sreci iinde felsefe ile mcadele etmek
durumunda kald iin varlk da inceleme sahas iine almtr. Ancak, Kelm lmi,
varl tabii bilimlerden farkl olarak, balangc ve sonu asndan, yani yaratl ve nihayet
sonu itibariyle dnecei yerle (mebde-med) iligili meseleler asndan inceler. Kelm,
mevzularn isbt etme hususunda felsefe ile mcadele ederken, Kuran ve Snnetin yannda
felsefenin ve mantn da baz konularn, baz kurallarn uygular. Tarih iinde, nasslarn
biraz farkl yorumlanmas ve baz siyasi olaylardan dolay bir ksm itikd mezhepler
olumutur.
238
Mturd, erhul-Fkhl-Ekber, s. 28-29; bn Kayyim el-Cevziyye Muhammed b. Eb Bekr, Beyrut, iflAll f Mesilil-Kazi vel-Kaderi vel-Hikmeti vet-Tall, h.1398/1972, s. 112; Glen, M. Fethullah,
Kitap ve Snnet Perspektifinde Kader, nc Bask, zmir, 1995, s. 173-174.
239
Bkz. Rad, 13/39; Geni bilgi iin bkz. Glen, a.g.e., s. 6, 173-174.
64
lk Kelm meselelerle uraanlar Mutezle mezhebi olmutur. Daha sonra Selef240,

Er, Mturd, a gibi mezhepler ekillenmitir. Kelm tarihi drt ana temel devreye
ayrlr. Mtekaddimn kelamclarnn bulunduu ilk devre ki, bu devrede slam itikadn
bozmaya ynelik ortaya kan batl inanlarla mcadele yaplmtr, bn Kllb ile balayan
ve bata Ear, Maturd gibi byk mezhepler olmak zere itikad mezheplerin olutuu
ikinci dnem, mm- Gazzl (h.505/m.1111) ile balayan mteahhirin dnemi, ve zmirli
smil Hakklarla (. 1946) balayan Yeni Devir241. Kelam sahasnda yazlan pekok eser
mevcuttur242.
1.7.2. Tefsir
Tefsir ilmi, Allah Telnn gnderdii son ilh kitap olan Kuran yine Allahn
muradn en doru ekilde anlama ynnden inceleyen bir ilimdir243. Konusu Kurandr.
Gayesi, Kuran en doru bir ekilde, Allahn murad dorultusunda anlamak ve anlatmaktr.
Kuran, Allah kelmdr ve bir mucizedir. Bu sebeple yaklak 600 sayfa kadar bir hacmin
iinde itikad, ibadet, muamelat, ahlak, sosyal hayat, insan psikolojisi, tabii ilimler ve ahiret
hayat ile alakal birok hakikatleri iermekte, pekok hkm bildirmektedir. Bu ayetlerin
bazlar ok ak olmakla beraber bazlar da erbabnn anlayabilecei slupta ifade edilmitir.
Tefsir, ancak belli bir ilme sahip lim veya limler topluluu tarafndan yaplabilir.
lm yeterlilii olmayan birinin Kuran yorumlamaya kalkmas iddetle yasaklanmtr.
Tefsir yaplrken mfessirler u yolu izlerler. Onlarn izahna gre, Kuran kendi kendini tefsir
eden bir kitaptr. Yni, bir yerde ok ksa deindii veya bir ynn anlatt bir eyi baka
bir yerde aarak izah eder veya baka ynleri hakknda bilgi verir. Bu sebeple ncelikle
240
Selefden burada kastedilen, kelam ilmiyle megul olan ve sahabe, tabiin, tebe-i tabiin geleneine uyarak,
mtebihat hakknda yoruma gitmeden, olduu gibi kabul eden kelemclardr.
241
Detayl bilgi iin bkz. Topalolu, Bekir, Kelm mi (Giri), stanbul, 1993, s. 47-62; Glck - Toprak, a.g.e.,
s . 3-13, 47-76; DA, Yavuz, Yusuf evki, Kelam maddesi, c.25, s. 201-202, T. D. V., Ankara, 2002;
Ayrca Bkz. Glck, erfeddin, Kelam Tarihi (Kiiler, Grler, Eserler), Esra Yaynlar, Konya, 1992, s.
11-12 vd.
242
Bazlar unlardr: Ebu Hanife, el-Fkhul-Ekber, el-lim vel-mteallim; mm Mturd, Kitbut-Tevhd;
mm Hasan el-Ear, el-bne an uslid-diyne, el-Lma f ehl-iz-zey vel-bida, Maklt; mmulHarameyn el-Cveyn, e-mil f uslid-dn; Kd Abdulcebbr, erhu Uslil-Hamse; Fahreddin er-Rz,
el-Metlibul-liye, el-Muhassal; mm Gazzli, el-ktisd fil-tikd, Teftazn, erhul-Akid, erhulMaksd; Seyyid erif Crcn, erhul-Mevkf; Ebul-Mn en-Nesef, Tebsratl-Edille; Ebul-Berakt
en-Nesef, el-Umde; bnul-Hmm, el-Msyeratn-Nniyye; Abdllatif Harpt, Tenkhul-Kelm f
akidi ehlil-slm; zmirli smail Hakk, Yeni lm-i Kelm; Filipeli Ahmed Hilmi, ss-i slm-Yeni Akid;
mer Nasuhi Bilmen, Muvazzah lm-i Kelm.
243
Suyti, Celaluddin, el-tkn f Ulmi'l-Kur'n, Kahraman Yaynlar, stanbul, 1978, c. 2, s. 221; Zerke,
Bedreddin Muhammed b. Abdillah, el-Burhn f Ulmil-Kurn, Beyrut, 1994, c. 1, s. 13; Zeheb,
Muhammed Hseyin, et-Tefsr vel-Mfessirn, Kahire, ty., s. 6; Zerkn, a.g.e., c. 1, s. 4-35; Subhi Salih,
Mebhis f Ulmil-Kurn, Beyrut, 1965, s. 289-298, 299-312.
65
Kuran, Kuranla tefsir edilir. Daha sonra Kurann teblicisi Hz. Muhammed (sas)in
hadislerine mracaat edilir. Bundan sonra sahabe ve tabiinin izahlarna baklr. Bundan sonra
da seleften ileri gelen limlerin tefsirlerine baklr. Kuran, her dnemde asla bal kalarak
tefsir edilmelidir. Zira, Kuran, kyamete kadar gelecek btn insanla rehberdir.
Temelde iki eit tefsir eseri ortaya konulur. Birisi rivyet tefsiri, dieri diryet tefsiri.
Rivyet tefsiri; ayetlerin manalar, nzul sebepleri, nasih ve mensh olanlar belirtilerek
yaplr. Bunlarda temel kaynak hadis, siyer ve tarih kitaplardr. Sahih rivayete ters, akla
aykr rivayetlere itimat edilmez. Diryet tefsiri ise, ayet hakknda aklayc bir rivayet
bulunmad taktirde reye mracaat edilerek yaplr. Bu yaplrken, lgat, belat gibi lisan
ilimlerinden istifade edilir. Bunu yapabilecek mfessirin belli artlar haiz olmas gerekir244.
Bunun dnda, ir, tasavvuf, ahkm, lgav, felsef, frkav, ilm, itim ve edeb, mevz
ve modern tefsirler de mevcuttur245. slm ilimler iinde en ok eser verilen sahalardan biri
olan Tefsir ilmi, zerinde hl pek ok alma yaplan bir ilimdir246.
1.7.3. Hadis
Hadis, Hz. Muhammed (sas)in sz, fiil ve takrirlerini, onun beer ve ahlk ynlerini
bildiren haberlere denir247. Hadis ilmi de, bunlar inceleyen, kendine has metedolojisi olan bir
ilimdir. Allah Rasl, slm dininin mbellii, Allahn peygamberi, Onun izni ile kanun
koyucu olmas hasebiyle, hayatnn zellikle Medine dnemi mercek altna alnmtr.
Syledii szler, yapt icraatlar, ahlak zellikleri, tasvip veya red eklindeki btn tavrlar
sahabesi tarafndan bir sonraki nesle aktarlmtr. Raslllah hayatta iken, hadislerinin
yazlmasn bir sre yasaklamtr. Bundan murad, hadisin Kuran ile kartrlmamas idi.
244
Kattn, Menn Halil, Ulmul-Kuran/Kuran limleri, ev. Arif Erkan, stanbul, 1997, s. 449-462, 493-511;
mer Nasuhi Bilmen, Byk Tefsir Tarihi, Bilmen Yaynevi, stanbul, 1973, c. 1, 105-107.
245
Bkz. Cerraholu, smail , Tefsir Tarihi, Fecr Yaynevi, Ankara, 1996, c. 2, s. 9-407; Demirci, Muhsin, Tefsir
Tarihi, stanbul, fav., 2003, s. 196-262.
246
Mukatil b. Sleyman, Kitbut-Tefsril-Kebir; Sfyanus-Sevri, Tefsrs-Sevri; Abdur-Rezzk b. Hemmm,
Tefsrul-Kurn; mam- Buhr, Tefsrl-Buhar; bn-i Cerir et-Taber , Camil-Beyn an Tevilil-Eser
vel-Kurn; Muhammed b. Muhammed el-Matrdi, Tevltl-Matrdiyye; Eb Bekr el-Cessas,
Ahkmul-Kurn; Eb Muhammed Baav, Melimt-Tenzl; mer b. Muhammed en-Nesef, et-Teysr
fit-Tefsr; Mahmut ez- Zamaher, el-Kef an-Hakikit-Tenzl; Eb Abdullah el-Kurtub, el-Cmi li
Ahkmil-Kurn; Ali b. Muhammed Hzin, Lubb fi Menit-Tenzl; Eb Hayyn el-Enduls, el-BahrulMuht; bn-i Kesir el-Basri, Tefsrul-Kurnil-Azm; Abdur-rahmn b. Eb Bekir es-Suyt, ed-DrrlMensr fit-Tefsri bil-Mesr; smail Hakk Bursev, Rhul-Beyn; ah Veliyyullah ed-Dihlev, FethurRahmn; Muhammed e-evkn, Fethul-Kadr; Ebu'l-Fadl Mahmud ls, Rhul-Men f TefsrilKurnil-Azim ve Sebil-Mesn; Reid Rza, Tefsrl-Menr; Elmall Mehmet Hamdi Yazr, Hak Dini
Kurn Dili.
247
Canan, brahim, Hadis Usl ve Tarihi, Aka Yaynlar, Ankara, 1998, s. 310.
66
Ancak, bir zaman sonra bizzat kendisi yazlmasn tavsiye etmitir248. Bu sebeple baz sahabe
bunlar kayda almtr249. Ancak kitap eklinde tedvni hicri ilk asrn sonlarna dorudur250.
Bundan sonra hadislerin hzla toplanp kitap haline getirilmesi almalar olmutur.
Hicri nc asra gelindiinde pekok hadis kitab tedvin edilmitir. Bu arada toplanan
hadislerin shhati, rivayet edenlerin bir ksm zellikleri tayp tamad, metnin Allah
Raslnn genel ifadelerine uyup uymad hususlarna nem verilmi ve bu sayede hadis
usl (metedolojisi) gelimitir. Hadisler, onu rivayet edenin zellikleri ve saylarna gre,
yani kaynann salamlna gre, mtevatir, sahih, hasen, zayf gibi ksmlara ayrlr. Hadis
kitaplar farkl tarzda tertip edilmi ve bu tertiplerine gre de isim almlardr. Mesel, en
hacimli olanlarna el-Cmi, fkh konularna gre sralananlara Snen, ravilerine gre
sralanana Msned denmitir251. Hadis ilminde de verilmi pekok eser mevcuttur252.
1.7.4. Fkh
Fkh ilmi, ibadetlere, muamelelere ve cezlara ait er hkmleri mufassal
delilleriyle ortaya koyan ilimdir253. Kii, bu ilim sayesinde Kuran, snnet, mmetin
limlerinin icmas ve liyakatli limlerin bir mevzuyu dier bir mevzuya kyas ederek ortaya
koyduklar hkmleri bilebilir. Bu ilme slam Hukuk ilmi de denilir. Fkh ilmi modern hukuk
ilminin btn konularn iine almasnn yannda, ibadet ile alakal hkmleri de ierir. Fkh
ilmi, hkmleri ve delillerini zikreder. Bu delillerden hkmlerin nasl karlacan ise fkh
usl ilmi ortaya koyar254. Bu sahada ilk eser Muhammed b. dris e-fiye ait olan erRisle dir. Fkhn ibadet ve muamelata ait olan ksmna eriat denir. Devletler hukukunu
248
Canan, a.g.e., s. 28-29.

Canan, a.g.e., s. 29-34.
250
Canan, a.g.e, s. 106-107.
251
Geni bilgi iin bkz. DA, Kandemir, M. Yaar, Hadis maddesi, c. 15, s. 26-64, T.D.V., Ankara, 2002;
252
Mlik b. Enes, Kitbul-Muvatt; Buhr, Eb Abdullah Muhammed b. smail b. brahim bnil-Muire elBuhr el-Cuf, el-Camius-Sahh; Mslim, Ebul-Hseyn Mslim bnul-Haccc el-Kueyr en-Neysbr,
el-Camius-Sahh; bn Mce, Eb Abdulilh Muhammed b. Yezid bn Abdulilh bn Mce, Snen; Eb
Dvd, Eb Dvd Sleyman b. Eas b. shak el-Ezd es-Sicistn, Snen; Tirmz, Eb sa b. Muhammed
b. sa b. Sevre es-Slem et-Tirmiz, Snen; Nes, Eb Abdurrahman Ahmed b. bn uayb b. Ali b. Bahr b.
Sinan b. Dnr en-Nes, Snen-i Nes; Ahmed b. Hanbel, Eb Abdullah Ahmed b. Muhammed e-eybn
el-Mervez, Msned; bn Hibbn, Muhammed b. Hibban b. Eb Htim et-Temm el-Best, Sahhu bn
Hibbn; Hkim, Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Hkim el-Neysbr, el-Mstedrek
Al Sahihayn; Drim, Abdullah b. Abdurrahman Eb Muhammed b. el-Fadl ed-Drim, Snen-i Drim.
253
Bkz. Muhammed Maruf Devlib, el-Medhal il lm-i Uslil-Fkh, Beyrut, 1965, s. 12; bn bidin, Redd'lMuhtr Ale'd-Drri'l Muhtr, stanbul 1982, c.1, s.34; Zernci, Burhneddin, Ta'lim'l-Mteallim, stanbul,
1980, s. 27; M. Eb Zehr, slm Hukuk Metodolojisi (Fkh Usul), 13; mer Nasuhi Bilmen, Hukuk-
slmiye ve Istlht- Fkhyye Kamsu, stanbul 1976, c.1, s.13.
254
Ebu Zehra, Muhammed, slam Hukuku Metodolojisi (Fkh Usl), Trc: Abdulkadir ener, Ankara, 1986, s.
13-14.
249
67
inceleyen blmne siyer denir. Ceza hukukuna ukbt, aile hukukuna "el-ahvl'ahsiyye", anayasa hukukuna da el-ahkm's-sultaniyye" isimleri verilmitir255.
Fkh ilmi ile itial eden lime fakh denir. Delillerden hkm karan, ictihad eden
kimseye de mctehid denir. Mctehidler seviye seviyedirler. Kimileri mstakil bir mezhep
sahibidir, mm- zam gibi. Kimileri de mezhebin iinde imamn genel prensiplerine bal
kalarak ictihad eden limlerdir, mam- Ebu Yusuf gibi. Birincilere mutlak mctehid
denirken, ikincilere mctehid fil-mezhep/mezhepte mctehid denilir. Seviyesi bu kadar
olmayan baz mctehidler de tercih ehli, taklid ehli gibi isimler alrlar.
slam dnyasnda bir ka byk fkh mezhebi vardr. Bunlar Hanefi, afi, Mlik,
Hanbel mezhepleridir. Bu mezhepler birbirlerinden detaylarda ayrlsalar da zde birbirleri ile
ayndr. Dolaysyla birbirlerini hak kabul ederler256. Gnlk hayatla da ok alakal olan fkh
ilminde ilk dnemden buyana her geen gnn ihtiyalarna cevap verme adna ortaya
konmu pekok eser mevcuttur257.
1.7.5. Tasavvuf
Tasavvuf, slmda rh hayatla ilgili tecrbelerin isimlendirildii, bu tecrbeler
nda insann kemle ermede takip edecei basamaklar ve yollar inceleyen ilim daldr.
slm, batan bu yana zhd, takvay, tefekkr, tevazuyu ve marifetullah elde etmeyi
tavsiye eder. Bununla hedeflenen ey, inanan kimsenin madd ynnn yannda mnev
ynnn de bir sistem dahilinde gelitirilmesidir258.
Tasavvuf, slmn ilk yllarnda bir ilim olarak ortaya konmamtr. Ancak, pratikte
Allah Raslnden bu yana yaanmtr. Zaman iinde Allah Raslnn, ashabnn ve arkadan
255
Zhayl, el-Fkhu'l-slm ve Edilletuhu, Dimak 1984, c.1, s.15; M. Eb Zehra. Usul'l-Fkh, s.96 vd.
Geni bilgi iin bkz. Karaman, Hayreddin, slm Hukuk Tarihi, stanbul, 1989, s. 216-226, 262-269.
257
mm- Muhammed, el-Cmiul-Kebir, el-Cmius-Sar; mm- fi Muhammd b. dris, er-Risle, elmm, Eb Cafer Ahmed b. Muhammed et-Tahv, el-Muhtasar, erhu Menil-sr, Ahkmul-Kurn;
Ebul-Hasen Ubeydullah b. El-Hseyin el-Kerh, el-Muhtasar, er-Risle; Ebu Bekir Ahmed b Ali el-Casss,
erhul-Muhtasar, Usll-Fkh; Ebul-Leys Nasr b. Muhammed es-Semerkand, Hiznetl-Fkh, UynlMesil, en-Nevzil, el-Fetv; emsl-Eimme Muhammed b. Ahmed es-Serahs, el-Mebst, Usll-Fkh,
erhul-Cmi li-Muhammed; Ali b. Muhammed el-Pezdev, el-Mebst, erhul-Cmiayn, Usll-Fkh;
Eb Bekir b. Mesd b. Ahmed el-Ksn, el-Bedius-Sani; Ali b. Eb Bekr el-Merginn, el-Hidye, elKd Ebul-Vehhb b. Nasr, el-Edille f Mesilil-Hilf; Ebu shk brhim b. Ahmed el-Mervez, erhulMzen; Eb Muhammed Abdullah b. Ahmed bn Kudme, el-Mun.
258
Kueyr, Ebul-Ksm Abdulkerm b. Hevzin el-Kueyr en-Neysbr, er-Risletl-Kueyriyye, Beyrut,
1993, s. 53-54; Geni bilgi iin bkz. Eraydn, Seluk, Tasavvuf ve Tarikat, Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1994, s. 85; Gngr, Erol, slm Tasavvufunun Meseleleri, tken, stanbul,
1996, s. 15; Glen, Fethullah, Kalbin Zmrt Tepeleri, c. 1, s. 1-4.
256
68
gelen salih kimselerin kalb mahedeleri, mkefeleri ve nefisle mcadelede kullanlan

yollar kaleme alnmtr. Bu sayede ilk tasavvuf eserleri ortaya konmutur259.
2. Hristiyan lahiyat
2.1. Hristiyanlkta Uluhiyet nanc
Hristiyanln inan esaslarn ele alrken bir paralellik arzetmesi iin slmn itikat
esaslarnn sras takip edilecektir. Fakat, Hristiyanlkta inan esaslar bu ekilde
sralanmamaktadr. Hristiyanlk dininin temeli sann Tanrnn olu olmas, teslis, kilise,
zenb-i asl (asl gnah), vaftiz ve ncillerden mteekkildir. Hristiyanln pek ok mezhebe
ayrlmas ve bunlarn inan asndan birbirinden byk farkllklar tamasndan dolay,
burada genel Hristiyanln inan esaslar hakknda zet bilgi verilecek, mezheplerin farkl
kabulleri dier blmde ele alnacaktr.
Hristiyan inanc temelde teslis akidesine bina edilmitir. Teslis; Baba, Oul ve Kutsal
Ruh lemesinin Tanr olduuna inanmaktr260. Bu inanca gre, Baba hereyin yaratcs,
hereyin sahibi, sonsuz varlktr261. Kutsal kitaba gre Tanr, brahimin, shakn, Yakubun
da Rabbidir262. O birdir, kudret sahibidir263. O Kuddstr264. Tahtn gklere kurmutur265. O
kendisine kulluk edilecek olandr266. Kendisinden korkulmas gereken yegane Zttr267.
Ahirette O, ameller hakknda hkm verecektir268. O mkemmeldir, hereyi bilir, hereyi
grr, hereyi iitir269. Onun gc hereye yeter270. Kendine ait iradesini yerine getirir271.
nsanlar erkek ve dii olarak yaratan Odur272, gnei douran, yamuru yadran273, btn
259
Belli bal tasavvuf eserlerine baz rnekler: Haris el-Muhsib, er-Riye, el-Vesy; Kelbz Abu Bakr
Muhammed, et-Taaruf li Mezhebi Ehlit-Tasavvuf; Nasruddin et-Ts, el-Lma; Eb Tlib el-Mekk,
Ktl-Kulb; Kueyr, Ebu Kasm Abdlkerim b. Havzin b. Abdlmelik b. Talha b. Muhammed Nisaburi,
er-Risle; Hucvr Ali bin Osman Cllb, Keful-Mahcb; mam- Gazzl, hyu Ulmiddn.
260
Schwarz, John, A Handbook of the Christian Faith, Minnesota, USA, 2004, s. 186-187; McManners, John
(Editor), Christianity, (Willes, Maurice: Christian Beliefs), Oxford University Press, New York, 1990, s.
554-560.
261
Kutsal Kitap, (Tevrat, Zebur, ncil) Yeni eviri, Kitab Mukaddes irketi, stanbul, 2001, Yaratl, 1/1;
Yeaya, 44/24; Bkz. Holy Bible, King James, Version, Boston, U.S.A., ty, Genesis, 1-1.
262
Markos, 12/26.
263
Luka, 1/49.
264
Matta, 6/9.
265
Matta, 6/9,26; 10/32,33.
266
Matta, 6/24.
267
Matta, 10/28.
268
Matta, 11/20-24; 12/41.
269
braniler 4:13; Yuhanna 3:20; Yuhanna, 5/14-15.
270
Luka, 1/37.
271
Matta, 19/26; Luka, 1/37.
272
Yaratl, 1/26-27.
69
canllar rzklandran, yediren274 ve giydiren275 de Odur. Tanr sevginin kendisidir, saf bir
ruhtur276. O bu sevgisini kendi ruhundan bir para olan olunu (say) insanlarn gnahlarnn
temizlenmesi gayesiyle dnyaya gndermekle gstermitir. Baba, kimse tarafndan gzle
grlemez. O, sa araclyla kullarnn arasna girmi ve grlmtr277.
Oul, sa Mesihtir. sa bakire Meryemden dnyaya gelmitir. 30 yalarnda iken 12
tane kendisine gnl veren havari seip onlarla seyahate kmtr. Her yerde insanlar Tanry
ve komular sevmeye davet etmi, hastalar iyiletirmi, lleri diriltmitir. sann mesaj
bata Romallar olmak zere Yahudileri de kzdrm. Nihayet havarilerden birinin Hz.
sann yerini ihbar etmesi sebebiyle yakalanarak armha gerilmitir. sa, yakalanmadan nce
havarileriyle son akam yemeini yemi, onlara, ldrleceini haber vermi, ekmei
gstererek bu benim etimi, arab gstererek de bu da benim kanm temsil etmektedir,
demitir. Kendisinden sonra onu hatrlamak iin bir araya gelip bunlardan tatmalarn
sylemitir. Hristiyan inancna gre, Hz. sa, yakalanr ve armha gerilir. ldkten sonra
Romallar onu defneder. Havariler gidip mezarna bakarlar, mezarnda onu bulamazlar.
lmnden gn sonra onun tekrar dirildiini kabul ederler278. Bu hususla alakal ncilde
baz cmleler mevcuttur279.
Hz. sa, bu ynyle insandr. Ancak, Baba olarak nitelendirilen Tanr onun iine
girmitir. Bylelikle Hz. sa, bir ynyle insan bir ynyle de Tanr kabul edilmitir. Bu
anlaya gre, sa ile Baba ayn cevhere sahiptir. 431 ylnda yaplan Efes Kolslnde, Hz.
sann annesinin Hz. Meryem olduu, Hz. sann bir yn insan bir yn ise Tanr olduu
kabul edilmitir280. lleri diriltme, hastalar iyiletirme ve krlere saln geri balama
gibi mucizelerinin varl kabul edilir281.
Hristiyan akidesine gre ilk insan Adem ile Havva Tanrnn yasaklad meyveyi
yedii iin Cennetten kovulmulardr. Bunu bir gnah kabul eden Hristiyanlar, bu gnahn
273
Matta, 5/45.
Matta, 6/26.
275
Matta, 6/30.
276
Yuhanna, 4: 8,16.
277
McGrath, Alister E. (Editor), The Christian Theology Reader, s. 196-197, Second Edition, Blackwell
Publishers, ngiltere, 2001.
278
McManners, John, a.g.e., s. 554.
279
Bkz. ...Mesih, gnahlarmza karlk ld, gmld ve nc gn lmden dirildi (1.Korintliler 15:3,4).
Ayrca bkz. Matta, 26/17-35; Markos, 14/12-31; Luka, 22/7-38; Yuhanna, 13.
280
Grenzy, Stanley J., What Christians Relaly Believe - Why, Kentucky, USA, 1998, s. 78-79; 85-105.
281
Yuhanna, 9/41; 2/1-11; Matta, 8/14-15; 8/23-27; Markos, 10/46-52; Luka, 5, 17-46; 17/11-19; Gascoigue,
Bomber, Christianity (A History), New York, 2003, s. 5; Matthews, Warsen, World Religions, Third
Edition, Canada, 1999, s. 330-331.
274
70
Ademin nesline de getiine, bundan kurtulmann ancak sann kurtarc olduuna inanp
vaftiz olmakla mmkn olduuna inanrlar282.
381de stanbulda toplanan konsl ise teslisin nc parasnn Kutsal Ruh
olduunu kabul etmitir. Katolikler, Kutsal Ruhun hem Babadan hem de Ouldan
kacana, Ortodokslar ise Oul yoluyla Babadan kacana inanrlar. Bu inanca gre Baba
btn ilerini Kutsal Ruh ile grr. O, Babann btn irade ve kudretine sahiptir. Kutsal Ruh,
Tanr gibi her yerde bulunur283.
ncillerde teslisi bildiren ak hibir ey yoktur. Ancak, 325de Baba ile Oul,
381deki konslde de Ruhul-Kuds (Kutsal Ruh) eklenerek Tanr lenmitir284.
Hristiyanlar, bu ly Tanrnn deiik tezahrleri, bir btnn paras gibi izah
ederler285.
Hristiyanlar Tanrya inanrlar ancak onlarn Tanrdan neyi kastettikleri hakknda
Maurice Wilesin yle bir yaklam vardr: Bugn Hristiyanlk Tanr inancn iki temel
akmdan besler. Birincisi, Tanr, brahimin, shakn ve Yakupun Tanrsdr. ncilin
hikayelerinin Tanrsdr. Bu sayede biz Onun szlerini ve karakterini anlarz. O, kendi
emirlerini takip etsin ve bir ksm zel insanlara baba olsun diye brahime, o seilmi
insanlar Msrdan kurtarsn ve vadedilmi topraklara gtrsn diye de Hz. Musaya arda
bulundu. O kullarnn ktlklerinden hzn duyar. yilikleri ile sevinir. Fakat asla onlarn
baaa gitmelerine msade etmez. O ok merhametli ve adaletlidir. Olunun (sa) gelmesi
ile Onun bu merhamet ve adaleti en zirve noktada, oul sann lm ve tekrar dirilmesi ile
gereklemitir. Fakat O ayn zamanda dnen bir aklla bulunabilen yce bir hakikatin t
kendisidir. Bu anlay eski Yunandaki Platonik bir anlay tamaktadr. O, tartmasz
gerein ta kendisidir. O uluhiyeti, kendindeki mkemmelliinde, hibir eye muhta
olmaynda ve insanlarn tutkularndan azade oluundadr286.
Kral Constantinin nayak olmasyla toplanan znik konslnde iki nemli grup
arasnda fikir atmas oldu. Bir grup Grek felsefesinin tesiriyle, kendilerini mevcut
Yahudilikten ayr klmak adna Hz. sann tanrsal gleri olduunu, kendisini insanln
282
McManners, John, a.g.e., s. 560.

McManners, John, a.g.e., s. 563-565.
284
Schwarz, a.g.e, s. 150.
285
Briscoe, Pete (General Editor), Christianitiy, Kaiser Jr., Walter C. God the Holy Spirit, Tennessee, USA,
2001, s. 90-92.
286
Edit: John McManners, History of Christianity, The Oxford Illustrated, New York, 1990, s. 553-554.
283
71
gnahlar iin feda ettiini ileri srerek trinity (leme) doktirinin temellerini atyordu. Bir
baka grup ise, Hz. sann Tanr tarafndan yaratldn ileri srerek tek Tanrya inanlmas
gerektiini savunuyorlard. Bunlarn banda skenderiye papazlarndan Arius (Augustine
Aurelius, 354-430) geliyordu287. O zaman bunlarn slogan O (sa) yokken de zaman vard
idi. Fakat konslde ounluun bir ekilde karar teslis ynnde oldu. Bu durumda baz
mhim problemler ortaya kmt. Mesela, Hristiyanlar iki veya daha fazla Tanrya m
tapacaklard. Sonunda buna yle bir izah getirdiler. Tanr birdir. Ancak, Tanr sada vcud
bulmutur. sa bir ynyle insan, bir ynyle de ilahtr, dediler. sa, insanln gnahlar iin
hayatn feda etti. Bu sebeple insanlar kurtuldu. te yandan insanlara kudsi yolu gstermek
adna Tanrnn ruhu kilisede tecelli etmitir. Buna da Kutsal Ruh (Holy Spirit) denir ki,
bununla teslis tamamlanm olmaktadr. Yeni bir kimlik kazanma, yeni srail nedir, sorusuna
kendilerince cevap verme, mevcut Yahudilerden kendilerini farkl hissetme adna Hz. saya
uluhiyet atfederek balayan iddia zamanla bir inan sistemi haline gelmitir288. Trinity, n
birde cemidir. Baba, oul ve Ruhul-Kudsten oluan ahsn veya ana uurun bir
vcutta birlemesidir289.
Baba Tanr, yaratlmamtr, ihata edilemez, gzle grlemez (invisible), tek Tanrdr,
btn alemleri O yaratmtr. Bu ilk ksmdr. Tanrnn kelimesi, olu ve Hristiyanlarn
Efendisi ise sadr. sa, Baba adna peygamberlerle grp, onlara misyon verir290.
Hristiyanlar kendilerinin sa ve Kutsal Ruhla bir btn tekil ettiklerine inanrlar.
Eer sa bu vcudun ba ise, Kutsal Ruh, ruhu ve Hristiyanlar da hcreleridir. Kilise, sann
bedenini temsil eder. Yani kilise eklinde insanlar arasnda grlr veya vcut bulur291.
Kilise, Hristiyanlar dnyada da Cennette de bir araya getirir. Hz. sa, yalanm,
meshedilmi292, kurtuluun sebebi olan Mesihtir293.
287
Schwarz, a.g.e, s. 151-152; Kng, Hans, The Catholic Church (A Short History), New York, USA, 2001, s.
49-51. (Arius, Pavlusun ortaya att asl gnah inancna da iddetle kar km, bu hususta Roma
idaresi ile ok mcadele etmitir.)
288
Smart, Ninian, The Worlds Religions, 2. Bask, Cambridge University Press, Londra, 1998, s. 257-261.
289
Smart, a.g.e, s. 259.
290
Smith, Huston, The Worlds Religions, Harper Collins Publishers, New York, 1991, s. 337.
291
Smith, a.g.e., s. 338.
292
Mesih, Aramice: (), Arapa: El-Mesih, branice:
Maiah, Yunanca: (), Musevi
metinlerinde mjdelenen, Yahudi milletinin kurtarcsdr. Mesih szc branice'de 'kutsal ya ile ovmak,
kutsamak' anlamna gelmektedir. Bat medeniyetlerinde Mesih anlamnda kullanlan Khristos szc,
branice Mesih szcnn Yunanca karldr. Tarih ncesi srail krallar ve yksek rahipleri, yeni
grevlerinin simgesi olarak yala kutsanrlard. Tevrat'n birok yerinde bu ilemin yapldna dair ayetler
vardr. Geni anlamyla bu unvan "Tanr'nn bir grev vermek zere semi olduu" kiileri de kapsyordu.
Eski Antlama'nn "Yeaya" kitabnda Yahudi'leri srgnden kurtaran Pers kral Kiros'a da bu nvanla
72
Hristiyanlar, Hz. saya oul ismini verenlerin bizzat havariler olduuna inanrlar.
Hz. sann insanlarn gnahlarn affetme yetkisinin olduuna, bunun da tanrsal bir g
olduuna inanrlar. sann sahip olduu bu tr kudreti hereyin kayna olan Babadan
aldn, yani sann Babann bir yansmas olduunu ileri srerler. Onu Sz olarak
tanmlayan Hristiyanlk dnyas bunu yle yorumlar, Sz, doasn ifade etmek zere
bilinten yaratlmtr, ondan farkldr ama onu aynen aklar294.
Hristiyanla ok byk tesiri olan ve havari kabul edilen Pavlus, Kutsal Ruh
araclyla Tanr'ya Abba (Baba) diye seslenebileceimizi sylyor diyerek Kutsal Ruhun
tanrsal bir yn olduunu belirtir.295. Mevcut ncillerde sa, Tanr olduunu sylemez.
Kendini "Tanrolu"296 ya da ksaca "Oul"297 olarak adlandrr.
Ulhiyet inancnda Hristiyanlk, baz farkllklarla beraber temelde lemeyi (teslisi)
kabul ederken, slam inanc tevhidi (birlemeyi) esas kabul eder. slam, ister uluhiyette, ister
rububiyette isterse fiillerinde kat surette Allahtan baka bir ilahn olmadn, aksini iddia
etmenin irk olacan belirtir.
2.2. Hristiyanlkta Melek nanc
Hristiyanlkta melek inanc vardr. Hristiyanlktaki melek inanc belli ynleriyle
Yahudilikteki ve slamdakine benzer298. Mesela, Hristiyan akidesine gre, melekler Tanr
tarafndan daha dnya yaratlmadan nce var edilen rhn varlklardr. Onlar Tanry
yceltmek, vmek, Ona hamdetmek, hizmet etmek ve Tanrnn elileri olarak grev yapmak
iin yaratlmlardr299. Hristiyan akidesine gre de tpk slamda olduu gibi, melekler
inanl insanlarn yardmclardr300.
nciller de pek ok yerde meleklerden bahsederler. Eski Ahidte 108 yerde, Yeni
Ahidte de 165 yerde melekten bahsedilmektedir. Bu ayetlerde Tanrnn melekleri deiik
(mesih) hitap edildii grlr. Bkz. Matta, 1/16; Korintliler, 1/23; Yeeya, 45/1;
http://tr.wikipedia.org/wiki/Mesih#Ya.C4.9F_ile_kutsama_gelene.C4.9Fi.
293
Smart, a.g.e., s. 259.
294
braniler, 1/2; Schwarz, a.g.e., s. 186/-187.
295
Galatyallara Mektup, 4,6.
296
Yuhanna 10,36.
297
Matta, 11/27.
298
zbek, Durmu, Bugnk Semv ve lh Kitaplarda Melekler ve zellikleri, Seluk niversitesi lhiyat
Fakltesi Dergisi, s. 302-312.
299
Luka, 2/14; Mezmurlar, 103/21, 148/1-2.
300
braniler, 1/14.
73
grevlerde istihdam ettii haber verilmektedir. Mesel, Hz. lyas yorgun iken ona bir melek
yemek piirir301. Hz. brahim, meleklere yemek hazrlatr ve beraber yemek yerler302. Bir
melek bir kavmi helak eder303, bir baka melek Hz. brahim olunu kurban edecei srada ona
seslenir ve bir ko getirerek olunu kesmemesini syler304.
Hristiyan inancna gre, melekler etten ve kemikten bir vcuda sahip olmayan ruhsal
varlklar olmalarna ramen, insan biiminde gzkebilirler305. Kutsal kitap onlarn baz
grevlerinden bahseder. Mesela, Tanr'ya vgler sundular306, dnya'ya haber getirdiler307,
Tanr'ya ait insanlar korudular308 ve bazen de Tanr'nn yargsnda arac olarak
kullanldlar309, Tanrnn isteini yerine getirirler310, onlar Baba'ya ve Mesih'e tapnrlar,311
bilgedirler312, gldrler313, kutsaldrlar314 ve sayszdrlar315.
Hristiyan inancnda meleklerin masum olduu kabul edilse de ncilde baz farkl
bilgiler mevcuttur. Mesela, ncil baz meleklerin gnah ilediini, bu sebeple Tanrnn onlar
affetmeyip Cehenneme atp karanlkta zincire vurduunu, yarglanncaya kadar burada
kalacaklarn syler316. ncil, eytann da cinlerin de daha nce melek olduunu, fakat
iledikleri gnah sebebiyle gk katndan murdar ruhlar durumuna drldklerini syler317.
Bunlarn meleklerin te biri kadar olduunu ifade eder318. ncil, Hz. Meryeme Hz. say
mjdeleyen melein Hz. Cebrail olduunu belirtir319. Bunun dnda Hz. Mikailin bir
peygambere yardm ettiini320, Hz. smail, Hz. shak ve Samsonun doacan, Hz. Yahya ile
301
1. Krallar, 19/5-6.
Yaratl, 18/1-8.
303
Krallar, 19/35.
304
Yaratlr, 22/9-14.
305
Yaratl, 19/1-22.
306
Mezmurlar, 103/20.
307
Luka, 1/11-30, 26-38; Luka, 2/9-14.
308
Mezmurlar, 91/11-12.
309
Matta, 13/49-50.
310
Mezmur, 103/20; Matta, 6/10.
311
Filipililer, 2/9-11; braniler, 1/6.
312
2. Samuel, 14/20.
313
Mezmur,103/20.
314
Matta, 25/31.
315
braniler, 12/22.
316
Petrus, 2/4.
317
Matta, 25/41; Vahiy, 12/7-9.
318
Vahiy, 12/3-4.
319
Bkz. ncil, Luka, 1/26.
320
Daniel, 10/13.
302
74
Hz. sann dnyaya geleceklerini haber verdikleri, tekrar dirilii ilan ettikleri ve Nasral
Yusufun ryalarna girip nasihatlerde bulunduklar bildirilir321.
Bir aratrmaya gre zellikle Amerikada meleklere inanma oran her geen gn
artmaktadr. Mesela, 1994de yaplan bir aratrmaya gre Amerikallarn %72si meleklerin
varlna inanrken bu oran 2004de %78e ykselmitir. Bu arada eytann varlna inanma
da yksek seviyelerdedir. 1994de halkn %55i buna inanrken 2004de %70i
inanmaktadr.322
Grld gibi Hristiyanlkta meleklere iman bir inan esas olarak mecbur
klnmadan te, kutsal kitapta yer ald iin bilinen varlklar zellii tamaktadr. Bu arada
eytan ve cinlerin de yine melekler cinsinden olduu kabul edilmektedir. Buna mukabil,
meleklere iman slam inancnn alt temel rknnden biridir ve meleklere iman hususundaki
en ufak bir tereddt kiiyi peygamberlere, onlarn getirdikleri mesajlara inanma hususunda
zaafa uratr. Ayrca, slam, meleklerle cinleri ve cinlerden olan eytan ok net bir ekilde
ayrr. Bunun yannda slam dini, melekler hakknda daha geni bilgi vererek, onlarn
misyonlar, isimleri hakknda insanln pek ok sorusuna cevap vermektedir.
2.3. Hristiyanlkta Kutsal Kitap nanc
Hristiyanlarda kutsal kitap inanc mevcuttur. Kutsal Kitap, Hristiyanlarca Tanrnn
gndermi olduu vahiylerin kaydedildii kitaplar mecmuas olarak kabul edilir323. Onlar
kitaplar olan ncillere, Hz. Davuda gelen Zebr olduu ileri srlen Mezmurlara ve Esk-i
Ahid olarak bilinen Tevrata inanrlar. Bunlarn hepsine birden Kutsal Kitap (Gospel/Holy
Bible) derler ve bir arada bulundururlar. Onlara gre Tanr, pek ok kez peygamberleri
vastasyla insanlarla konumutur. En son olarak ve en mkemmel ekli ile Olu vastasyla
konumutur. Hristiyanlara gre, Hz. sadan sonra vahiy gelmeyecektir324.
Hristiyanlarn pekou bugn mevcut olan Matta, Markus, Luka ve Yuhanna
ncillerini yazan kimselerin havari olduunu ve Oul sa Mesihin onlara vahyederek bu
321
Hale, Rosemary Drage, Christianity (The Illustrated Guide to World Religions, General Editor, Coogan,
Micheal D.), s. 73, Oxford University Press, New York, 1998.
322
"Eternal Destinations: Americans Believe in Heaven, Hell." Gallup Poll News Service, May 25, 2004.
323
Smart, Ninian, The Worlds Religions, 2. Bask, Cambridge University Press, Londra, s. 259; McManners,
John, a.g.e., s. 570-571.
324
braniler, 1/1-2; Elilerin leri, 2/16; Yoel, 2/28,29.
75
kitaplar yazdrdn iddia ederler325. Son kitap, Yuhannann kitabdr ve sann, ona
vahyetmesi iin bir melek gnderdii kabul edilir326.
Bu drt kitab bir hakikatin drt ayr ekilde anlatm olarak grrler. Btn
mevzularda bu ncilleri referans kayna gstererek byk deer verirler. Hristiyanlk
dnyasnda bu nciller zerine ok fazla alma yaplmtr. Birbirlerinden farkl yorumlar
beraberinde farkl mezhepleri dourmutur327.
Hristiyanlkta kutsal kitap ok nemlidir ve nciller bir dorunun drt ayr kii
tarafndan anlatlmas olarak kabul ederler. Herkes kendi dilindeki ncili okumaktadr. ncil
sohbetleri ve kilise ayinlerinde din adamlar tarafndan halka bir anlamda tefsir edilmektedir.
slamda ise kutsal kitabn dili tektir. Arapadr ve ilk gnden bugne en ufak bir deiiklie
uramamtr. Farkl dillerde pekok meli ve tefsiri olsa da Kuran orjinal diliyle mevcuttur.
Mslmanlar onu anlamak iin okuyup, tahsil etmenin yannda onunla ibadet ederler.
2.4. Hristiyanlkta Nbvvet nanc
Hristiyanlarn byk bir ksm Eski Ahidi kabul ettikleri iin, oradaki emirleri de
kabul ederler. Eski Ahidte peygamberlere iman kendilerinden istenmektedir328. Ancak bu
slamdaki peygamber anlayndan olduka farkldr. Bu inana gre, Tanr, peygamberler
vastasyla insanlar ile konumutur. Ancak, sadan nce para para konuan Tanr, sa
vastasyla btn syleyeceklerini toptan sylemitir329. Bununla beraber Hz. sann bir
peygamber deil Mesih olduu, Tanrnn olu olduu inanc vardr. Peygamberlikle alakal
ksm daha ok Yahudilere ait olan ksmlarda gemektedir. Hristiyanlar Hz. saya havari
olan kimselerin de bundan sonra baz ahslarn da Kutsal Ruh tarafndan vahiy ve ilham
aldklarn, dolays ile peygamber olduklarn kabul ederler. Bunun yannda Hristiyanlkta
aziz(Saint) ve ehid (martyr) kavramlar vardr ki, bunlarn eliyle mucizelerin
gerekleebileceine inanlr. Keramet kavram Hristiyanlkta bulunmamaktadr. Dolaysyla
peygamberlerin de, azizlerin de, ehidlerin de mucize gstermeleri mmkndr330.
325
Teece, Geoff, Christianity (Religion in Focus), s. 5, Smart Apple Media, U.S., 2005.
Smith, Huston, The Soul of Christianity, s. 121, New York, 2005.
327
Sharpe, Eric J, Comparative Religion (AHistory), Illinois, USA, 1990, s. 144-145.
328
2. Tarihler, (Chronicles) 20,20. Holy Bible, King James Version, s. 625, Boston-Amerika, ty.
329
Bkz. braniler, 1, 1-2.
330
Hale, a.g.e., s. 70-73.
326
76
ncil, Tanrya inanlmasn emreder. Eer inanlrsa ayaklarn yere basaca, i ve d

huzurun elde edileceini vurgulad yerde, peygamberlere inanlmas durumunda da baarl
olunaca teminatn verir331. Hristiyanla gre peygamberler Tanr ile konuurlar332,
insanlara liderlik ederler333, mucize gsterirler334, bazen olacak eyleri nceden haber
verirler335, dmann niyetini nceden renip haber verebilirler336, gnah knarlar337,
Tanrnn sadk kullarn imana davet ederler338, doru yolu gsterirler339, insanlara vaaz verir
faydal eyler retirler340, adaleti temsil ederler341 ve Tanrnn adaletini seslendirirler342.
Hristiyanlara gre baz peygamberler, Tanrnn kitabn (Bible) yazmtr. Musa, Yeaya,
Yeremya ve Pavlus gibi. Baz peygamberler Tanrnn kitabnn (Bible) dnda bir takm
metinler yazmlardr. lyas, Elia ve Yahya gibi. Baz peygamberler ise sadece szl olarak
insanlara teblide bulunur, yazl bir kitaplar olmaz. Bu tr peygamber pek oktur343.
Grld gibi Hristiyanlkta peygamberlere iman hususu da mecbur inanlmas
gereken bir inan esas olarak kabul edilmez. Eski Ahidde daha ok anlatlan ksmlarla
peygamberler hakknda bilgi sahibi olan Hristiyanlar, bu bilgileri kabulde de hrdrler.
Mezheplere gre farkl kabuller mevcuttur. Bunlar mezheplerin anlatld ksmda ksaca
geecektir. slamda ise, Kurann ve sahih hadisin peygamber olarak bildirdii herkese
inanmak mslmanln gereidir.
2.5. Hristiyanlkta Ahiret nanc
Hristiyanlk akidesinde ahiret inanc vardr. Fakat birbirinden ok farkl inan
rnekleri mevcuttur. Bir ksm genel kabuller ncilin verdii bilgiler erevesinde
ekillenmitir. Mesel, Hz. sann ikinci kez gelecei kabul edilir. Bu gelme ile kyamet
kopacak, herkes tekrar diriltilecektir. Kyametin asln ancak Baba bilebilir. Kyamet
koptuktan sonra insanlar hakknda hkm verme ii Oula verilmitir. Bu yzden sa,
kendine inananlar kurtaracak, onlara hibir ceza verilmeyecektir. Hz. sa bu iini bitirince
331
2 Tarihler, 20/20.
Msrdan k, 3/10, 4/10-17, 7/1-2; Yeremya, 1/7,17; Vahiy, 1/19.
333
1 Krallar, 18.
334
2 Krallar, 4/6.
335
Amos, 3/7; 2. Krallar, 17/23.
336
2. Krallar, 6/8-17.
337
Msrdan k, 5/1; Matta, 14/3-4.
338
Malaki, 4/5; 1 Krallar, 18.
339
2. Tarihler, 20/20; Vahiy, 12/17; 19/10; 14/12.
340
Msrdan k, 18/20; 1 Samuel, 12/23; Markos, 4/1, 6/2,34; Luka, 11/1.
341
1. Krallar, 18/40.
342
Hoea, 6/5.
343
lde Saym, 11/24-25, 1 Samuel, 10/5,6,10; 19/18/24; 1 Krallar, 18/4,13.
332
77
hakimiyeti tekrar Babaya teslim edecektir344. Baz Hristiyanlar Cennet ve Cehennemi

Tanrya yakn olma ve Ondan uzak olma eklinde anlamlardr. Onlara gre Cennet ve
Cehennem yaratlm birer mekan deillerdir. Bununla beraber Katolikler, dnyada yaplan
iyiliklerin insana ahirette yardm edeceine inanrlar. Ayrca, Cennet ve Cehennem arasnda
Araf olduunu kabul ederler. Protestanlar ise, ebed azab ve Araf kabul etmezler345.
Genel yaklam itibariyle insan ilk nce Cennette yaratld ama insan bir ocuk gibi
pek ok zaaflaryla beraber yaratld. Bu sebeple yolunu kaybeder. Tanr onu kemale ermesi
iin dnyaya gnderdi. Onu dnyadaki yaratklarn efendisi yapt. Fakat henz ocuk olan
insanln yetimesi, daha gzel olan bir aleme, Cennete geri gelmesi iin Tanr, Tanrnn
Kelimesi (sa) yoluyla insanlarn arasna geldi. Onlarn gnahlarnn balanmas iin ld.
Bununla onlara doru yolu gstermeyi istedi. nk insann akl tam kemale ermemitir
(mature), dolaysyla abucak yoldan kp, bakaldrp saptr346.
ncil, ahiretin varlndan, hesaba ekilmeden, hesabta aklananlarla hkm
giyeceklerin varlndan sz eder347. Tanrnn arsna kulak vermeyen, gnahn anda
kfre den ve tevbe etmeden bu dnyadan gidenlerin Tanrnn fkesine maruz kalacaklar
haber verilir. Ayrca ahiretteki hesapta hkm giyenlerin Cehennemde sonsuza dek korkun
cezalara arptrlaca ciddi bir dille ele alnr348.
Hristiyanlkta ahiret hakknda ok snrl bilgi mevcuttur. Baz hususlar dogma olarak
sunulur ve nedeni sorulmaz. Mesel, Hristiyanla gre, Hz. sann Tanr olduuna ve
insanln gnah iin ldne inanmak ahirette kurtulmaya yetecektir. Fakat bunun
detaylar, o gne kadar lmle beraber nelerin olaca ok iyi aydnlatlmaz. slam ise, dnya
ile ahireti bir birine balayarak, aradaki nemli ilikiyi belirtir. lm, kabir, bas, har, hesap,
kitaplarn datlmas, mizan, srat, efaat, havz u kevser ve nihayet Cennet-Cehennem
konularndan ayrntl bir ekilde bahseder. Bu da insanl, var olduu gnden bu yana
megul eden en byk sorulara ve endielere cevap tekil eder.
344
Matta, 28/18; 31-46.

Bu anlay, baz Katolik papazlarla yaptmz grmelerde, kendi anlaylar olarak ifade edilmitir.
346
Smith, a.g.e., s. 174.
347
Daniel, 12/2; Matta, 13/39-43; Yuhanna, 5/28; 2. Korintililer, 5/10; Vaiz, 12/14; Romallar, 2/16; Romallar,
14/1-12; Matta, 12/36-37.
348
Matta, 5/29; Markos, 9/43.
345
78
2.6. Hristiyanlkta Kader

Hristiyanlkta kaza ve kader inancnn genellikle insan hrriyetini snrlad
dnldnden ilk zamanlar zerinde fazla durulmamtr. Tanr'nn sadece hayrn
yaratcs olduu, ktlkleri Tanr'nn yaratmad, ktlklerin Tanr'nn izni ile, insanlar ve
eytanlar tarafndan meydana getirildiine inanlr349.
Hristiyan itikadna gre, Tanr insana hr irade vermitir. nsan fiillerinde tam bir
hrriyet iindedir. Dolaysyla onun iradesi bir bask altnda deildir. Yap itibariyle de ne
iyiye ne de ktye doru bir meyil zerine yaratlmamtr350. Ancak gnahla bir anlamda
kendini ldren insan, yani doalln kaybeden insan kendi bana hidayete erme gcne
sahip deildir. Bunlar iin sa kendini feda etmitir351.
Kader ve kaza konusunda Hristiyanlk net bir izgi izmemekte ve bunu bir inan
esas olarak da takdim etmemektedir. Bu sebeple de pekok Hristiyan kader kavramna
yabancdr. Hastanelerde Chaplain (dn rehberlik) vazifesi yaparken karlatmz Hristiyan
hastalarn hemen hepsinde Tanr neden beni cezalandryor sorusunun hakim olduunu
grdk. Bu soruya Hristiyan din adamlar cevap verememektedirler. slam inancnda ise,
kader, kaza, at, iradenin konumu, rzk ve daha pekok konu akla kavuturulmu ve
bunlar inancn bir paras klnmtr.
2.7. Hristiyan lahiyatnda Belli Bal limler
2.7.1. Kristoloji (Christology / sa Mesihi nceleyen Bilim)
Hristiyan Teolojisinde, Hz. sa'y inceleyen bilim daldr. Bu dal sa'nn hayatnn
yannda, zellikle sa'nn Hristiyanlk'taki ilh (Tanrsal) yan ve Mesih olgusu ile ilgilenir.
Bu kelime eski Yunancadaki (Christ)den tremitir. Bu bilim, sann, iyi bir retmen mi,
Tanrsal bir insan m, Tanr m, yoksa peygamber mi olduunu inceler. Bu inceleme sonunda
sann hi bir yerde kendisi iin Ben Tanrym dediine rastlanmad halde, ncilin baka
cmlelerini tefsir eder. Netice olarak, bu szlerin ancak onun Tanr olabilecei eklinde
yorumlanabileceini, aksini iddia etmenin mmkn olmadn ortaya koymaya alr.
Hypostatic Union tabir edilen Tanrsal Btnlk/Birliktelik kavramn, yani Hz. sada
349
Markos, 7/15-23; Yaratl, 8/21; Efesliler, 4/18; 1Yuhanna, 3/8.

Matta, 17/12; Yakup, 1/14.
351
Romallar, 5/6, 8/7, 3/10,12; Efesliler, 2/1-5; Koloseliler, 2/13; Yuhanna, 6/44,65; 1.Korintililer, 1/4; Titus,
3/3-5.
350
79
insan ve ilahlk ynnn nasl bir arada bulunduunu izaha alr. Hz. sann babasz
dnyaya gelmesinin (virgin birth) nemi ve Hz. sann Tanrnn olu olmasnn ne demek
olduunu aklamaya alr352. Hristiyanlk, bir anlamda Hz. sann hem Tanr hem insan
olduu, Oul olduu inancna dayand iin Kristoloji bilimi Hristiyan teolojisinde ok
nemli bir yere sahiptir353. Bu bilim, ortaya koymaya alt hkmlerine delil olarak
ncilden baz cmleleri kullanr354.
slm ilimler iinde byle bir ilim mevcut deildir. Zira, slamda din yalnzca
Allaha aittir355.
2.7.2. Bibliyoloji (Bibliology / Vahyi nceleyen Bilim)
Hristiyanlkta Kutsal Kitab' ve yazlmasndaki ilham inceleyen bilim daldr. Kutsal
Kitap (Bible), kurtulu ve sonsuzluk hakknda bilgi veren temel bilgi kayna mahiyetinde
Tanrnn ilhamlardr. Bibliyoloji, ncillerin gerekten Tanrnn sz olup olmadn,
yaptrm gcn, Tanr tarafndan her parasnn vahiy veya ilham edilip edilmediini,
ncillerde yanllklarn, elikilerin ve ztlklarn olup olmadn aratrr. ncillerin ilham
yoluyla geldiine deliller aratrr. En ok dayandklar delil ise Aziz Pavlusun Timoteosa
yazd, Kutsal Yazlarn tm Tanr esinlemesidir ve retmek, yola getirmek, azarlamak,
doruluk konusunda eitmek iin yararldr. Bunlar sayesinde Tanr adam her iyi i iin
donatlm olarak yetkin olur356 cmleleridir357.
352
http://www.gotquestions.org/Christology.html (2009)
Kristoloji ile alakal Batda pekok eser verilmitir. Bunlardan bazlar: Cullmann, Oscar, The Christology of
the New Testament; MacLeod, Donald, The person of Christ; O'Collins, Gerald, Christology: A Biblical,
Historical, and Systematic Study of Jesus Christ; McMahon, Christopher, Jesus Our Salvation: An
Introduction to Christology; Karkkainen, Veli-Matti, Christology: A Global Introduction; Bauckham,
Richard, God Crucified: Monotheism and Christology in the New; Rusch, William G., The Christological
Controversy.
354
sa yine halka seslenip yle dedi: Ben dnyann ym. Benim ardmdan gelen asla karanlkta yrmez,
yaam na sahip olur. (Yuhanna, 8/12); Ben iyi obanm. yi oban koyunlar uruna cann verir...
(Yuhanna, 10/11-15); nk bize bir ocuk doacak, bize bir oul verilecek. Ynetim onun omuzlarnda
olacak. Onun ad Harika t (Harikalar yaratan), Gl Tanr, Ebedi Baba, Esenlik nderi olacak.
Davutun taht ve lkesi zerinde egemen olacak... (Yeaya, 9/6); Hepsi ayn ruhsal iecei iti.
Artlarndan gelen ruhsal kayadan itiler ve o kaya Mesihti (1. Korintliler, 10/4).
355
Zmer, 39/3.
356
2. Timoteos, 3/16-17.
357
http://www.gotquestions.org/Bibliology.html (2009) (Bibliyoloji dalnda yazlan baz eserler unlardr:
Strouse, Thomas M., The Lord God hath spoken: A Guide to Bibliology; Criswell, W. A., Great Doctrines
of the Bible (Volume 1 - Bibliology); Chafer, Lewis Sperry, Systematic Theology Volume I Prolegomena
Bibliology Theology Proper; Clain-Stefanelli, Elvira Eliza, Select Numismatic Bibliology.)
353
80
2.7.3. Anjeloji (Angelology /Melek Bilimi)

Hristiyanlkta, yaratlm ruhn varlklar inceleyen bilim dal. Bu varlklara bata
melekler olmak zere cinler ve eytan da dahildir. Hristiyanlktaki melek bilimi kutsal kitap
dorultusunda bu yaratklar inceler. Bu bilim, meleklerin insanlarla alakasn, Tanrnn
onlara verdii grevleri inceler. Meleklerin yaratl, grlmeleri, farkl zellikleri,
dereceleri, iyi ve kt olmalar ile alakal kutsal kitapta verilen bilgileri derler. Bunlarn
yorumlamasn yapar. Bu bilim sayesinde insanlar, melekleri kutsal kitap dorultusunda daha
doru olarak anlamaya alrlar358. Bu bilim zellikle u sorulara kutsal kitaptan cevap arar.
Kutsal metinler (Bible) melekler hakknda ne diyor? Melekler erkek midir, dii mi? Bizi
koruyan melekler var mdr? Tanrnn melekleri kimlerdir? Kutsal kitapta geen Kerbm,
Serfm melek midir? Kilit ayet olarak da Btn melekler kurtuluu miras alacaklara hizmet
etmek iin gnderilen grevli ruhlar deil midir? ayetini kullanlrlar359. Anjeloji hakknda
da Batda ok sayda alma yaplmtr360.
2.7.4. Hermentik (Hermeneutics / Kutsal Metnin Yorumu)
Kutsal kitabn doru anlalmas iin metod ve teoriler ortaya koyan, kutsal metni
yorumlayan bilim daldr. Bu bilim bir eit yntemin addr. Yazarn eserini iyi anlamak,
metnin arkasndaki maksad kavramaya almak, bunun iin de yazarn yerine kendini
koyarak onun hissettiklerini hissetmeye almak gibi hususlar ierir. Bu sayede metin
yazarnn yazy yazarken dndkleri, yeniden dnlmeye allr. Bunu kutsal metinlere
uygulayan Hristiyanlar, Kutsal Kitab bu sayede yorumlamaya, tefsir etmeye almlardr.
Herkes kendine gre kutsal metinleri anlamaya alnca insan saysnca tefsir ve yorum
ortaya kacaktr. Hermentik, doru anlamak iin, dilin ok iyi bilinmesi gerektiini,
anlatmda kullanlan hikaye, atasz, deyi, iir, kronoloji, kanun, peygamberlerin mucizeleri,
kerametler, biyografik konumalar, harfler, iaretler vs. hereyin iyi bilinmesi gerektiini
syler. Bunun iin genel kurallarn yannda deiik anlatm formlarnn da kurallarnn
bilinmesi gerektiini syler. Bu bilimin gayesi kimsenin aklna gelmeyecek orjinal yorumlar
ortaya koymadan te, Tanrnn tam olarak ne dediini en doru ekilde anlamaktr. Zira,
358
http://www.bible.org/page.php?page_id=712 (2009)
brniler, 1/14.
360
Myers, Edward P., A Study of Angels; Keck, David, Angels and Angelology in the Middle Ages; Davidson,
Gustav, Dictionary of Angels: Including the Fallen Angels; Danielou, Jean- Heimann, David, Angels and
Their Mission: According to the Fathers of the Church; Chant, Ken, Angelology: A Study on the Secret
Messengers of God (Vision Foundations for Ministry); Clayton, George Jr., Angelology: Remarks And
Reflections Touching The Agency And Ministration Of Holy Angels; Wright, Elbert G., Angelology.
359
81
onlara gre ncil tarihi bir kitaptr, iinde tarihi olaylar vardr. Bunlarn gnmze
yorumlanmasna ihtiya vardr361.
Bu bilim hakknda ortaya konan pek ok eser vardr362.
2.7.5. Eskatoloji (Eschatology / Kyamet bilimi)
Son eyler, zamann, dnyann ve insanln sonu olacak olaya ilikin konular,
zellikle bu an belirleyen eitli olgu ve olaylar inceleyen teoloji dal. Bu bilim dal
kristoloji veya soteryoloji kadar Hristiyan teolojisinde kesin bilgileri ihtiva eden bir bilim
kabul edilmez. Eskatoloji, belli bal u sorulara cevap arar. Rapture (vecd-ar sevin) nedir?
Bu kelime kutsal metinde gemez. Ancak, Tanrnn, kyametin byk sarsnts esnasnda
btn inananlar bu dnyadan alp hesap gn iin baka dnyaya boaltmasna bu tabir
kullanlr. Bunun ne zaman olaca, sarsntlarn banda m, ortasnda m, sonunda m
olacan Eskatoloji kutsal kitap metinlerinden karmaya alr. Hz. sann ikinci geliinin
nasl olaca, bunun alametleri, nemi, Tanrnn bin yllk hakimiyeti konularna aklk
getirmeyi hedefler. Bu bilim, Hristiyanlarn son an hakkndaki meraklarn gidermeye, onlar
sona nasl hazrlanmalar gerektii hususunda eitmeye ve endielerini gidermeye gayret
eder363.
Bu konuda dayandklar temel delil, Aziz Pavlusun Titusa yazd mektuptaki Bu
arada, mbarek umudumuzun gereklemesini, ulu Tanr ve Kurtarcmz sa Mesihin
ycelik iinde gelmesini bekliyoruz cmlesidir364. Eskatoloji, Bat dnyasnn hep merak
duyduu konulardan biri olmutur365.
361
Fee G. - Stuart D., How To Read the Bible For All Its Worth: A Guide to Understanding the Bible.
Zondervan, Grand Rapids, Michigan, 1993, s. 14-20.
362
Bunlara misal olarak: Virkler, Henry A.- Ayayo, Karelynne Gerber, Hermeneutics: Principles and Processes
of Biblical Interpretation; Corley, Bruce- Lemke, Steve- Lovejoy, Grant, Biblical Hermeneutics: A
Comprehensive Introduction to Interpreting Scripture; Mueller-Vollmer, Kurt, The Hermeneutics Reader:
Texts of the German Tradition from the Enlightenment to the Present; Palmer, Richard E., Hermeneutics
(SPEP); Goldsworthy, Graeme, Gospel-Centered Hermeneutics: Foundations and Principles of Evangelical
Biblical Interpretation; Hartill, J. Edwin, Principles of Biblical Hermeneutics; Gadamer, Hans-Georg,
Philosophical Hermeneutics; Bruns, Gerald L., Hermeneutics Ancient and Modern (Yale Studies in
Hermeneutics); Lundin, Roger- Thiselton, Anthony C.- Walhout, Clarence,The Promise of Hermeneutics,
zikredilebilir.
363
http://www.gotquestions.org/Eschatology.html (2009)
364
Titus, 2/13.
365
Bkz. Eberle, Harold R.-Trench, Martin-Jones, Paul, Victorious Eschatology, Second Edition; Ratzinger,
Joseph Cardinal, Eschatology: Death and Eternal Life; Petry, Ray C., Christian eschatology and social
thought: A historical essay on the social implications of some selected aspects in Christian eschatology to A.
D. 1500; Pentecost, J. Dwight, Things to Come: A Study in Biblical Eschatology; Kelly, Anthony,
82
2.7.6. Misyoloji (Missiology / ncil Mesajnn Yaylmasnn Yollar, Metodolojisi)

Bu bilim, daha ok Hristiyanln insanlara nasl anlatlabileceini aratrr. Ayrca, bu
bilim, Hristiyan kilisesinin misyonu ile ilgili dzenli alma eklinde tarif edilir. Bir baka
anlatmla misyoloji, Hristiyan evrensel misyonunun tarih, teori ve uygulamasn felsef,
empirik ve teolojik bak asndan yanstan, antropolojik, kltrler aras iletiim, tarih,
metodoloji, ve teoloji gibi disiplinleri birletiren akademik bir disiplindir.366 Hristiyanl
anlatmay bir bilim halinde ele alan Bat dnyasnda bu sahada verilmi eserler de
mevcuttur367.
2.7.7. Soteryoloji (Soteriology / Kurtuluun Yollar ve Aralarn nceleyen Bilim)
Kurtuluu (salvation) inceleyen bilim daldr. Yani, Hristiyan olanlara lm annda
Hz. sann nasl yardm edecei ve ahirette onlar nasl kurtaracan tartan bilimdir. Bu
bilim, Hristiyan inancndaki takdisi, kutsamay, affedilmeyi, tevbelerin kabulun, keffaretleri
anlamaya yardmc olur. Soteryolojinin cevap bulmaya alt baz sorular vardr. Mesel,
bir kere kurtulan ebediyyen kurtulacak mdr? Kurtulu sadece iman ile midir yoksa imanla
beraber amel de gerekli midir? Kurtulu iin vaftiz olma art mdr? Vaftizle yenilenme ne
demektir? Tevbe nedir ve kurtulu iin bu art mdr? Tekrar yeniden Hristiyan olarak
domak ne demektir? Bu bilim, sadece Hristiyanlkta var olduu kabul edilen, hi bir dinde
sadece imann kurtulua yetmedii halde, Hristiyanlkta Hz. saya inanmak ile ebedi
kurtuluun nasl mmkn olacan izaha alr368.
Eschatology And Hope (Theology in Global Perspective); Schwarz, Hans, Eschatology; Erickson, Millard
J., Basic Guide to Eschatology, A Making Sense of the Millennium; Kik, J. Marcellus, Eschatology of
Victory; Wainwright, Geoffrey, Eucharist and Eschatology; Moltmann, Jurgen- Kohl, Margaret, The
Coming of God: Christian Eschatology; Riddlebarger, Kim, Case for Amillennialism, A: Understanding the
End Times.
366
http://www.misyonerlik.com/main/index.php?content=read-hid=246 (2009)
367
Terry, John Mark- Smith, Ebbie C.-Anderson, Justice, Missiology: An Introduction to the Foundations,
History, and Strategies of World Missions; Rogers, Glenn, A Basic Introduction to Missions And
Missiology; Taylor, William D., Global Missiology for the 21st Century: The Iguassu Dialogue
(Globalization of Mission Series); Bosch, David Jacobus, Transforming Mission: Paradigm Shifts in
Theology of Mission (American Society of Missiology Series, No. 16); Oborji, Francis Anekwe, Concepts
of Mission: The Evolution of Contemporary Missiology.
368
http://www.gotquestions.org/Soteriology.html (2009)
83
Yani, kurtuluun Hristiyanlar yaptklar gzel ilerle deil, ancak Hz. sann
merhameti neticesinde bir ikram olarak gerekleeceini savunur. Bu hususlar izah iin
Kutsal Kitap (Bible)n baz cmlelerini369 yorumlamaya alr.
zellikle u cmleler soteryolojinin temelini oluturur: Ama Kurtarcmz Tanr
iyiliini ve insana olan sevgisini aka gstererek bizi kurtard. Bunu dorulukla yaptmz
ilerden dolay deil, kendi merhametiyle, yeniden dou ykamasyla ve Kurtarcmz sa
Mesih araclyla zerimize bol bol dkt Kutsal Ruhun yenilenmesiyle yapt. yle ki,
Onun ltfuyla aklanm olarak umut iinde sonsuz yaamn miraslar olalm. Bu gvenilir
bir szdr. Tanrya iman etmi olanlarn, kendilerini iyi ilere vermeye zen gstermeleri
iin bu konularda srarl olman istiyorum. Bunlar insan iin iyi ve yararldr.370 Bu ksm da
Pavlusun mektuplar iindedir. Soteryoloji hakknda da Batda pek ok eser mevcuttur371.
2.7.8. Pateroloji (Paterology / Tanr Babay nceleyen Bilim)
Bu bilim, Hristiyanlkta Baba olarak isimlendirilen Tanry ve sfatlarn inceler. Bu
isim, Yunanca baba anlamna gelen Paterden tremitir. Pateroloji, Hristiyanlktaki uluhiyet
anlaynn Baba ile alakal olan ksmyla ilgilenir. Pateroloji, Tanrnn varl, sfatlar,
ncil teslis hakknda neler bildiriyor, insanlar yaptklarn hr iradeleri ile mi yaparlar yoksa
Tanrnn mutlak bir hakimiyeti, hkm m sz konusudur, konularna ncilden cevap arar.
Bu bilim dal, teslisi incelerken daha ok Babay dierlerinden ayran hususlar zerinde
durur372. Bu bilim daln zetleyen u cmleler, bu saha iin ok nemlidir. Tanrnn
zenginlii ne byk, bilgelii ve bilgisi ne derindir! Onun yarglar ne denli akl ermez,
yollar ne denli anlalmazdr.373
369
Efesliler, 2/8-9; Filipililer, 4/7.

Titus, 2/4-8.
371
Allen, David, Basic Studies in Soteriology; Tiessen, Terrance L., Who Can Be Saved?: Reassessing Salvation
in Christ and World Religions; Ninan, M.M., Soteriology: A Study on God's Sovereignity, Human Freedom,
Sin and Salvation; Gathercole, Simon J., Where Is Boasting: Early Jewish Soteriology and Paul's Response
in Romans 1-5; Chafer, Litt.D. Lewis Sperry, Soteriology (Systematic Theology, Volume III) by D.D.;
Stanley, David Michael, Christ's Resurrection in Pauline Soteriology.
372
http://www.gotquestions.org/theology-proper.html (2009)
373
Romallar, 11/33. Bu bilimle alakal bkz. Clinton, Timothy- Ohlschlager, George, Competent Christian
Counseling, Volume One: Foundations and Practice of Compassionate Soul Care; Collins, Gary R., The
Biblical Basis of Christian Counseling for People Helpers: Relating the Basic Teachings of Scripture to
People's Problems; Hozvicka D.D, Dr. John Paul, A Primer on Biblical Studies.
370
84
2.7.9. Pnmatoloji (Pneumatology / Kutsal Ruhu nceleyen Bilim)

Hristiyan Teolojisinde teslisin bir dier paras olan Kutsal Ruhu inceler. Kutsal Ruh
nedir veya kimdir, insanlar onu nasl ilerinde duyabilirler, Kutsal Ruhun vaftizi ne
demektir374, insan Kutsal Ruh ile nasl dolar, Kutsal Ruhun mucizev hediyeleri bugn iin
midir, sorularna cevap arar. Birok Hristiyan Kutsal Ruhu, Tanr tarafndan insanlara verilen
bir g veya kuvvet olarak kabul ederlerken, bu bilim onun akl, his ve iradeye sahip bir ahs
olduunu ortaya koyar ve bu fikirlerini ncille temellendirir375. Bu bilimin verdii bilgiye
gre, Kutsal Ruh, Hz. sann yerine yeryzne geldi376. Bu bilimin zeti u cmlelerde gizlidir. O
(Kutsal Ruh) gelince gnah, doruluk ve gelecek yarg konusunda dnyay sulu olduuna ikna
edecektir: Gnah konusunda, nk bana iman etmezler; doruluk konusunda, nk Babaya
gidiyorum, artk beni grmeyeceksiniz; yarg konusunda, nk bu dnyann egemeni yarglanm
bulunuyor.377
Batda
Pnmatoloji
hakknda
da
yaplan
almalarn
rneklerini
bulmak
378
mmkndr .
2.7.10. Hamartiyoloji (Hamartiology / Gnah bilimi)
Bu bilim, Hristiyanlk inancnda gnah kavramn inceler. Gnahn kayna, insanla tesiri
ve lmden sonra douraca neticeleri aratrr. Hristiyanlar, gnah, Tanrnn doru yolunun
iaretlerini karma olarak yorumlarlar. Bu tarife gre de, insan neden bu iaretleri atlar, nasl karr
ve bunun nemi nedir, gibi sorulara cevap arar. Bu sahay ilgilendiren baz sorular unlardr: Gnahn
tarifi nedir? nsan gnah Adem ve Havvadan miras olarak m almtr? Btn gnahlar Tanr nnde
eit midir? Bir eyin gnah olup olmadn nasl bilebilir insan?
Bu bilim, Hristiyanlara unu sunar. Hristiyanlar, sann kan ile kurtulua ermitir. O
kendisini, ona inananlar iin feda etmitir. Bu sayede onlarn gnahlar silinmitir. Ancak, insan hem
374
Hristiyanlarn bazlar bu vaftizin, mecazi olarak, Hz. sann iine girilerek yaplabileceini, bylece
kurtuluun gerekleeceini kabul ederler. Bunlar, Kutsal Ruhun vaftizinin ie dolu olduunu kabul
ederler. Yani, kii iman edince iine Kutsal Ruh dolar ve o kii vaftiz edilmitir. Su ile yaplan vaftiz ise, bu
iteki vaftizin dta gsterilmesinden ibarettir. Baz Hristiyanlar, Kutsal Ruhun vaftizini, iyilii yapabilme
gcnn Kutsal Ruh tarafndan verilii olarak kabul ederler. Pentakostallar da bunun bir anda pekok dille
konuabilme olduunu sylerler. (Bkz. 1. Korintliler, 12/13; Efesliler, 4/5; Elilerin leri, 1/5; 8/14-18;
10/44-46; 19/1-7)
375
http://www.gotquestions.org/Pneumatology.html (2009)
376
Yuhanna, 14/16-26; 15/26; 16/7.
377
Yuhanna, 16/8-11.
378
Karkkainen, Veli-Matti, Pneumatology: The Holy Spirit in Ecumenical, International, and Contextual
Perspective; Rogers, Eugene F., After The Spirit: A Constructive Pneumatology From Resources Outside
The Modern West (Radical Traditions); Welker, Michael, The Work of the Spirit: Pneumatology and
Pentecostalism; Dunn, James D. G., The Christ and the Spirit: Pneumatology (Christ and the Spirit, vol. 2);
Cooke Bernard J., Power and the Spirit of God: Toward an Experience-Based Pneumatology.
85
miras olarak, suu stlenerek hem de kiisel tercihlerle gnaha girer379. Bu bilimin zn ksaca
anlatan ncilin u cmleleridir. nk herkes gnah iledi ve Tanrnn yceliinden yoksun kald.
nsanlar sa Mesihte olan kurtulula Tanrnn ltfuyla, karlksz olarak aklanrlar.380
Buraya kadar z olarak slamn ve Hristiyanln inan esaslar ele alnmtr. Ardndan bu iki
din hakknda daha geni bilgi edinmek isteyenlere bu iki dinin ilahiyat bilimleri hakknda ksa bilgiler
verilmi, baz rnek eserler takdim edilmitir. Bundan sonraki ksmda ise, aratrmann alann
oluturan Hristiyanlar daha iyi tanmak, aralarndaki baz farkllklar grmek iin Hristiyan
mezhepleri hakknda yine zl anlatmlara yer vereceiz.
379
380
http://www.gotquestions.org/Hamartiology.html (2009)
Romallar, 3/23-24. Bu bilim dalnda da verilen bir ka eser unlardr: Chafer, Lewis Sperry, Systematic
Theology Volume 2 Angelology Anthropology Hamartiology; McCune, Rolland D., Systematic Theology
II: Anthropology, Hamartiology, Christology, and Pneumatology.
86
B. BELL BALI HRSTYAN MEZHEPLER

Hz. sadan sonra Hristiyanlk, Roma devletinin youn basklar altnda kalmtr.
Bununla beraber ok hzl bir yaylma gstermi ve ilk asrda Romada nemli kimseler bu
dini tercih etmilerdir. Bu durum, zamanla Hristiyanln Batya doru yaylmasn netice
vermi ancak bu arada Hristiyanlk Yunan ve Roma medeniyetinden ok etkilenmitir.
zellikle Romann putperestliinden (pagan inancndan) ve Yunan felsefesinden ciddi
anlamda etkilenmesine sebep olmutur381.
Dinler Tarihilerinin bazlar Hristiyanlk tarihini balangtan bu yana drt, bazlar
da devreye ayrrlar. Drde ayranlar balangtan Bat Roma mparatorluunun ykld
beinci asra kadar olan tebli dnemini ilk dnem kabul ederler. Bundan onaltnc asra kadar
olan dnem ikinci devre kabul edilmi ve bu dnemde Dou kilisesi ile Bat kilisesi ayrlm,
Hristiyanlk Avrupann kuzeyinde yaylma gstermitir. Onaltnc ve onyedinci yzyllar
Protestanln ortaya kt ve Bat kilisesinin Katolik kilisesi ile Protestan kiliseleri olmak
zere blnd dnem nc devre kabul edilir. Onsekizinci yzylla balayan ve hala
devam eden son devrede ise, Hristiyanlk iinde ok karklklar km, tartmalar kilise
dna tamtr382.
Hristiyanlk, tarih iinde pek ok incil yorumlar ve farkl kabuller sebebiyle pekok
mezheplere ayrlmtr. Ancak byk mezhep tarihe damgasn vurmutur. Bunlar
Ortodoks, Katolik ve Protestan mezhepleridir. Bunlar da kendi ilerinde pekok ayr gruplara
ayrlmlardr. Bat kilisesi (Bat Roma) ile Dou kilisesinin (Rum Ortodoks) ayrlmas 1054
ylnda vuku bulmutur. Bu tarihe kadar birlikte olan Katolik ve Ortodokslarn ayrlmasnn
pekok sebebi vard. Bunlardan birisi 5. yzylda Bat Roma mparatorluu yklnca stanbul
Dou Roma mparatorluunun (Bizans) bakenti olmutu. Bu durumdan Romallar hep
rahatszlk duymulard. Ayrca Romallar, yaadklar yerlerde Hristiyan olmayanlara dini
yaymak iin baz tavizler veriyorlard. Mesela, domuzu helal sayyor, boulmu hayvan etini
yiyorlard. te yandan Bat Roma mparatorluundan boalan otorite boluunu Romadaki
Papaln doldurmaya kalkmas ve Hristiyanlar hakknda hkm vermeye balamas
ayrlmann nemli sebeplerindendir. Bu rahatszlklara ek olarak 4. Hal Seferinde Katolik
hallarn, stanbulu yama etmesi bu ayrl kanlmaz hale getirmitir. Ruhul-Kudsn
381
Lindberg, Carter, A Brief History of Christianity, USA, 2006, s. 6-16; Aydn Mahmut, Yaan Dnya Dinleri,
Editr: Gndz, inasi, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, stanbul, 2007, s. 90-91.
382
Cilac, Osman, Gnmz Dnya Dinleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1998, s. 7677; Geni bilgi iin bkz. Johnson, Paul, A History of Christianity, NY, 1976.
87
Oul (Hz. sa) yoluyla Babadan (Tanr) ktna inanmalarna mukabil Katolikler Baba ve
Ouldan birlikte ktn iddia ederek ayrlmak istediklerini bir mektupla Ayasofyaya
bildirmilerdir. Bu ayrlmadan yaklak be asr sonra Bat kilisesinde baka ayrlk rzgarlar
esmitir. 16. yzylda Almanyada ortaya kan modernite hareketleri, Martin Luther ve
Kalvinin nderliini yapt yeni yeni dini akmlar Bat Kilisesini, yani Vatikana bal
Hristiyanlar farkl gruplara blmtr. Katolik dnyasnn bir ksm dogmalarn kabul
etmeyerek protesto etmeleri sebebiyle bunlara Protestanlar denilmitir383.
Bu ana mezhep baz noktalardan birbirlerinden keskin izgilerle ayrlrlar. Mesela,
Katolikler ve Ortodokslar, Hristiyanln Kitab- Mukaddesle beraber gelenekten (tradition)
renileceini kabul ederken, Protestanlar sadece Kitab- Mukaddesten renilebileceini
savunurlar. Buna bal olarak Katolikler kutsal kitabn tefsirini Rhul-Kuds tarafndan idare
edilen kiliselerin ve dolaysyla gnahsz olan Papann niha yorumu yapabileceine
inanrken, ayn yaklamda Ortodokslar Patriklerinin bu yetkiye sahip olduklarna inanrlar.
Protestanlar ise, Kutsal kitab tefsir etme yetkisini tek bana elde tutacak bir otoriteyi kabul
etmez384.
te yandan, tesliste hepsi hem fikir iken, Ruhul-Kudsn ortaya kmasnn nasl
gerekletiinde anlaamazlar. Katolikler ve Protestanlar Baba ve Ouldan birlikte sudr
ettiini iddia ederken, Ortodokslar Oul yoluyla Babadan ktna inanrlar385.
Yine hepsi ahsl Tanr (teslis) dnda ibadet edilecek tanrsal bir varln
olmadn kabul ederlerken, Katolikler, asl gnah suundan beri olarak yaratlan Hz.
Meryeme, yine Tanr katnda efaatleri umulan azizlere yalvarmak, onlarn geri kalan
eyalarna tazim etmek, Ortodokslarda da yine azizlere dua etmek varken, Protestanlar
azizlere ve onlarn tasvirlerine, geri kalan eyalarnarna tazimi Kitab- Mukaddese muhalif
bulurlar386.
Asl gnah387 her mezhep de kabul ederken, Katolikler, insann gnaha meyilli
olmakla beraber hayr iler ileme iradesinden bsbtn mahrum olmadn, beden arzularn
383
Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, stanbul, 2005, s. 261.

Yldrm, a.g.e., s. 261; Katar, Mehmet, Hristiyanlkta Temel Akmlar (Ortodoksluk), Yaayan Dnya
Dinleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, stanbul, 2007, s. 118.
385
Katar, a.g.e., Katolik Kilisesi, s. 109; Cilac, a.g.e., s.87.
386
Olgun, Hakan, a.g.e., Protestanlk, Hristiyanlkta Temel Akmlar, Yaayan Dnya Dinleri, Diyanet leri
Bakanl Yaynlar, stanbul, 2007, s. s. 128-129.
387
Hz. Adem ile Hz. Havvann Cennetten karlmasna sebep olan yasak aaca yaklama, meyvesinden yeme.
Bunu gnah kabul eden Hristiyanlar, bunun sonraki nesillere de getiine ve her doann bu gnahla
384
88
gnah deil, fakat gnaha sebep olduunu kabul ederken, Protestanlarn bazlar (Lutheran ve
Prisbiteryanlar) insann ftr doruluu kaybettiini, beden arzularn gnahn kendisi
olduunu ve insann Tanrnn raz olaca hayrl ileri ilemeye kabiliyeti olmadn kabul
ederler. Hz. sa bu sebeple insanl kurtarmak iin kendini kurban etmitir388.
Bu mezhebe gre de ibadet ve ayinler din grevlilerince idare edilirken, Ortodoks
ve Katoliklerde din adamlar arasnda derecelendirme vardr. Katoliklerde Kilisenin bakan
ve Petrusun vekili Papadr. Papann altnda kardinaller mevcuttur. Bunlarla zaman zaman
konsiller oluturulsa da, karar vermede Papa bunlara muhta deildir. Ortodokslukta ise,
Piskoposlar heyeti vardr. Bunlar iinde Patrikler en st seviyeyi ihraz ederler. Ancak bir tek
Patrik yoktur. Rus Kilisesi Patrii, Bulgar Kilisesi Patrii, stanbul Patrii vs. Protestanlarda
ise, papazlar sadece grdkleri vazife sebebiyle farkldrlar ancak rh g bakmndan
msavidirler. Hi kimse yegane lider ve kilisenin tek temsilcisi kabul edilmez389.
Bu byk mezhep de zaman iinde kendi ilerinde birok mezhebe ayrlmlardr.
Gnmzde kendilerini bir nevi Protestan grup olarak grp, ancak hibir mezhepten
saymayanlarn oluturduu (Non-denomination) ve kendilerine ait kiliselerin bulunduu baz
gruplar ortaya kmtr. Bu mezhepleri tarihi sreciyle beraber bir grafikte u ekilde
gstermek mmkndr.
doduuna inanrlar. (Aydn, Mahmut, Hristiyanlk, Yaayan Dnya Dinleri, D..B.Y., Ankara, 2007, s.
97.)
388
Cilac, a.g.e., s. 84-89; Katar, a.g.e., s. 110-128.
389
Bkz. Cilac, a.g.e., s. 84-89; Katar, a.g.e., s. 110-128.
89
Grafik 1:Hristiyan Mezhepleri390
Bu aratrmann yapld blgede ise, birbirlerinden ayr hareket etseler de hepsini

Protestanlk ats altnda toplanabilecek Hristiyan gruplar arlktadr. Bundan sonra Katolik
mezhebi gelmektedir. Bu sebeple Protestan mezheplerinden balayarak ksa ksa bu
mezhepler hakknda bilgi vermek yerinde olacaktr.
1. Protestanlk
Protestan kelimesi, Almanca, protestieren kelimesinden alnmtr ve protesto eden,
itiraz eden, bakaldran demektir391. 15. yzylda Alman din adam Martin Luther (14891546), Kitab- Mukaddesi Almancaya evirerek herkesin kendi dilinde onu okuyup anlamas
gerektiini iddia etmitir. Katolik Kilisesi, Lutherin fikirlerini tartmak iin 1529da Speyer
Meclisinde, Lutherin fikirlerinin birer dn sapklk olduunu karara balamak istediklerinde
Luther yanllar bunu kabul etmeyerek salonu terketmiler ve bunlar kaytlara protestatio
olarak gemi, o gnden sonra da Luther taraftarlar protestan olarak isimlendirilmitir392.
Luther, Roma Katolik Kilisesinin din adamlarnn gnahlar balamas, bunu bir rant haline
getirmeleri, ncil yorumunu kendi tekeline almalar, azizlere ve suretlerine ibadet edip onlarn
eyalarna sayg gstermeleri, bir anlamda kutsamalar ve ayin dilinin mutlaka Latince olmas
390
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Christian_denominations
Cilac, a.g.e., s. 88.
392
Olgun, a.g.e., s. 121-123.
391
90
gerektiini ileri srmeleri gibi hususlara kar karak Katoliklikten ayrlmtr. Lutheri takip
edenlerin says hergn artarak devam etmi ve Protestanlk gnmze kadar gelmitir393.
Gnmzde Protestanlk baz farkllklarla pek ok sayda mezhebe ayrlmtr.
Amerika'da, zellikle de Washington DC blgesindeki Protestanlarn genel nfusa oran
yaklak % 32 iken, kendi aralarndaki farkllklar sebebiyle her mezhep kendini bir anlamda
ayr Hristiyan grubu grr ve % 24.5 ile Katolikleri mevcut en byk grup kabul ederler.394
Bu durum, Protestan mezheplerinin byk gruplarn gsteren bir grafik ile daha iyi
anlalabilir.
Grafik 2: Protestan Mezhepleri395
1.1. Baptistler
Baptist mezhebi ilk olarak 16. yzylda ngilterede zuhur etmi, sonra Hollandaya ve
ardndan 17. yzylda Amerikaya gemi bir Protestan mezhebidir. Amerikada 19 byk
393
Olgun, a.g.e., s. 121-124; Cilac, Osman, a.g.e., s. 88-90.

http://www.adherents.com/rel_USA.html, (American Adults Religious Identification (ARIS), 2001.)
395
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Christian_denominations (2009)
394
91
farkl Baptist mezhebi vardr396. Baptistler, ncili otorite olarak kabul ederler ve kendilerine
zg yorumlama haklarnn olduuna inanrlar. Baptistlerin geneli Hz. sann btn insanlk
iin ldne, baz zel gruplar ise, sadece Hristiyanlar iin ldne inanrlar. Amerikada
ulusal ve gney Baptistleri olarak iki ana gruba ayrlrlar397. Toplamda 15 milyon civarnda
yeye sahip olan Baptistlerin ayrca Afrika kkenli olanlarnn oluturduu ok byk bir
grup daha vardr. Yaklak 8 milyonu bulan bu grup Amerikada Afrikallarn oluturduu en
byk dini gruptur. Amerikadaki Baptistler 2002 rakamlarna gre dier gruplar ile beraber
toplamda 28.5 milyon yeye sahiptirler398. Bir baka aratrma ise 170 ayr Baptist
organizasyonun yaklak 40 milyon yesi bulunduunu ortaya koymaktadr399.
Baptistler, Hz. say Tanr kabul ederler. Kutsal metinler inanlacak ve yaanlacak
yegane kurallar mecmuasdr. Yeni Ahid Kilisesi, vaftiz edilmi inanllar tarafndan
oluturulmutur. Blgesel gruplar, cemaatler zerktirler, hibir yere bal deildirler. Dn
hrriyet, ancak kiliselerin ve eyaletlerin birbirinden bamsz hareket etmesi ile
salanabilir400.
Ayinleri, genelde Kutsal Kitaptan baz paralar okuma, bir ksm ilahilerle Hz. saya
tekrar adanmaya davet etme eklinde olur. Yaklak bir saat srer401.
Baptistler, 25 Aralkta Kristmas402, Mart 21den sonraki ilk Pazarda Ester
(Paskalyay)403, bundan 50 gn sonra Pentecostu404 kutlarlar. Bu gnlerde birbirlerini tebrik
ederler. Esterdan 40 gn nce Ash Wednesday kutlarlar. Bu Estera (Paskalyaya) hazrlk
dneminin addr. Paskalyadan drt gn nce, Hz. sann son akam yemeini hatrlamak
iin Maundy Thursday (Kutsal Perembe)yi, yine Paskalyadan gn nce de, Hz. sann
ldn ve gmldn hatrlayarak Good Friday (yi Cuma)y kutlarlar405.
Baptistler, ocuk doduu andan bir yana kadar kilisede bir vaftiz ayini yaparlar.
ocuk bir kvetin iindeki suya batrlr karlr. Batrlmas Hz. sann lmn,
396
Mead, Frank S. - Hill, Samuel S., Handbook of Denominations in the United States, 11th. Edition, Nashville,
USA, 2001, s. 42-67.
397
Jordan, Anne D., Stifle, J. M., The Baptists, New York, USA, 1990, s. 27-42.
398
Matlins, Stuart M., Magida, Arthur J. (Editors), How to be a Perfect Stranger, The Essential Religious
Etiquette Handbook, Vermont, USA, 2003, s. 36-37.
399
Mead - Hill, a.g.e., s. 46.
400
Matlins - Magida, a.g.e. s. 39; Mead - Hill, a.g.e., s. 42.
401
Matlins - Magida, a.g.e. s. 37.
402
Hz. sann doduu gn kabul edilir.
403
Hz. sann ldkten sonra tekrar dirildii gn olarak kabul edilir. Paskalya bayram olarak da isimlendirilir.
404
Hz. sann ruhunun havarilerinin arasna indii gn kabul edilir.
405
92
karlmas ise tekrar dirilmesini temsil eder. Bununla Hz. saya ballklarn gsterirler.
Ayrca, kiliseye kabul olarak da tanmlanabilecek, genelde 9-12 ya aras yaplan ikinci bir
vaftiz treni daha vardr406.
1.2. Metodist Kilisesi
Metodist hareket ilk olarak 18. yzylda ngilterede John Wesley tarafndan
balatlmtr. Wesley, kendisi Anglikan mezhebinden olduu ve gerekte yeni bir mezhep
kurmay reddettii halde, Metodizm sonradan bir mezhep haline geldi407. Bu mezhebin
Amerika'ya gelii ise 18. yzyln sonlarna rastlar. lk olarak Metodist Kilise 1784te
Baltimoreda yaplan bir konferans sonrasnda kuruldu ve ABDnin ilk Metodist piskoposu
(bapapaz) burada seildi408.
19. yzylda gl misyoner faaliyetleri Metodizmin dier lkelerde yaylmasnda
etkili oldu. ngiliz misyonerlerini takip eden Amerikal misyonerler, Hindistan ve Afrikada
yeni kiliseler kurdular.
ok ksa bir tarihe sahip Metodistler, hzla kk farkllklarla birbirinden ayrlan
farkl metodist gruplar oluturdular. Bugn, dnya apnda 125, Amerika'da 23 tane farkl
Metodist mezhep bulunmaktadr. United Methodist Church bunlar arasnda en
bydr409.
Kuzey Amerikadaki Metodistler hakknda bir ksm istatistik bilgiler unlardr:
Amerika'daki Kilise Says: 35,469
Amerika'daki ye Says:
8,3 milyon (2002 ylndaki verilere gre)
Kanada'daki Kilise Says:
136
Kanada'daki ye Says:
6,930410
Metodistler, teslise inanrlar. Tanr "baba", Hz. sa "oul" ve Ruhu'l-Kuds. Ayrca,

insann tabiatnn gnahkarlk stne kurulduuna, insann daima alak gnll olmas
gerektiine, srekli pimanlk duymaya ihtiyac olduuna inanlr. Kiilerin zgr iradelerinin
406

Heitzenrater, Richard P., Wesley and the People Called Methodists, Nashville, USA, 1995, s. 293-308.
408
Haskins, James, The Methodists, New York, USA, 1992, s. 9; Mead - Hill, a.g.e., s. 224-228.
409
Matlins - Magida, a.g.e. s. 192-193.
410
407
93
olduunu kabul ederler. Metodistler doru yaamann nemi zerinde ok vurgu yaparlar.
Belli bal kutsal gnleri unlardr.
Advent: Gelme anlamna gelir. Noelden 4 hafta ncedir. Ama Noel'e hazrlanmaya
balamak ve Hz.sann retilerine odaklanmaktr.
Noel: 24 Aralk gecesi ve 25 Aralk gnn kapsar. Tanrnn vucut bulmasn
vurgular.
Lent: Paskalya'dan 6 hafta nce, Ash Wednesdayde balar.
Easter: Paskalya yortusudur. 21 Marttan sonraki ilk Pazar gndr. Hz. sann
yeniden dirilii kutlanr.
Pentecost Sunday: Paskalya'dan 7 hafta sonraki Pazar gndr. Kutsal ruhun gcn
kutlarlar. Genel olarak Hristiyan kilisesinin doumu olarak dnlr411.
Metodistlere gre henz doruluu ispatlanmam ve hayatta pratik kullanm
mmkn olmayan doktrin, hayat tarz geersizdir412. Onlara gre, ibadet, biraraya gelerek
Tanry yceltmek ve O'nun isimlerini zikretmek, O'nu anmaktr. Metodistler, ibadet ederken,
Tanry vme, dua etme, kutsal kitaptan alntlar okuma ve vaaz etme eklinde bir dizi
seramoni sergilerler413. Ayinde bir asl papaz vardr ki, bu kii ayini ynetir, vaaz verir.
Bunun yannda yardmc papaz vardr. Tren srasnda ekmek paracklar yenir zm suyu
iilir. Burada ekmek Hz. sann vucudunu, zm suyu da kann temsil eder. Trende The
United Methodist Hymnal isimli ilahi kitab ve ncil kullanlr. Metodistlerin kendilerine ait
bir ncil tercmeleri olmamalarna ramen, New Revised Standart Version en ok kullanlan
tercmedir. Ayinden sonra, resepsiyon iin ayrlan blmde ay ve kahve ikram edilir414.
Vaftiz treni ocuklarn hristiyanla ilk admlardr. Vaftiz suyunun bulunduu vaftiz
kurnas ayinde kullanlr. Papaz ocuun bandan vaftiz suyunu dker ya da ocuu kurnada
suya daldrr. Bu gnahlardan arnmay simgeler.
411

Haskins, a.g.e., s. 9.
413
414
412
94
Vaftiz treni haftalk Pazar ayini iinde yaplr415. Hristiyanla katlma treni416,
evlilik treni417, cenaze trenleri de kilisede yaplr418.
1.3. Lutheran Kilisesi
Lutheranlar, Alman reformcu olan Martin Lutherin Roman Katolik kilisesinin
uygulamalarna kar kmas ile ortaya kmtr419. Luther, rahipler arasnda rvete ve Latin
dilinden baka insanlarn kendi dilini kullanamamasna itiraz etmitir. Evlilii desteklemitir.
ocuklarn bebek iken vaftiz ederler ve vaftiz edilen ocuun Kutsal Ruh tarafndan
kendilerine hediye edildiine inanrlar420.
Martin Lutherin inan sistemini Kuzey Amerikaya, Alman ve skandinav gmenler
getirmilerdir. 1900lu yllarda Lutheran kiliseleri dil, inan ve Kuzey Amerika toplumunun
bu inanc benimseme derecesine gre blnmlerdir. Genel olarak bugnlerde liberal ve
muhafazakar olarak ayrlmlardr421.
Amerikadaki Lutheranlar, Evancelikl Lutheran ve Lutheran olarak isimlendirilirler.
Amerikada Evangalical Lutheranlarn 10816 adet kiliseleri ve 5.1 milyon yeleri
bulunmaktadr422.
Lutheranlarn ise, 6150
adet kiliseleri ve 2.6
milyon yeleri
bulunmaktadr423.
Lutheranlarn ayinlerinde ilahiler, duygulu okuma paralar, ncil, vaaz, t ve
genelde hep beraber okunan dualar bulunur. Bu ayin ortalama bir saat kadar srer. Ayinlere
erkekler ve kadnlar resmiyetten uzak gndelik elbiseleri ile katldklar gibi bazen gayet
resmi giysiler de giyerler. Ancak, ayine zel giysileri yoktur424. Ayinleri ksaca yle cereyan
eder. Ayin, tam sylendii saatte balar. Bu yzden herkes ncesinden orada olur. Ge
kalanlar ayinin konuma ksmnda ieri girmezler. Ancak konuma biter, arklar okunurken
ayine katlabilirler. Vaaz veya dua esnasnda dar kmak da ho deildir.
415

417
418
419
Gritsch, Eric W., A History of Lutheranism, Fortress Press, Minneapolis, USA, 2002, s. 1-5.
420
421
Mead - Hill, a.g.e., s. 203-206.
422
423
424
416
95
Din adamlarna Pastr denir. Pastr, vaizdir ve ayinleri idare eder. Bu pastrn bir de
yardmcs bulunur. Asistan minister denen bu zat, ayin esnasnda cemaate yardm eder ve
baz trenleri koordine eder. Ayinde rol alan dier kimseler ise unlardr. Lector, yazl
metinleri okur. Acolyte, kandilleri yakar, insanlara ve dier grevlilere yardmc olur. Ar
(Usher) ve Greeter gelenlere oturacaklar yer gsterir ve kitap datr. Music leader, koroyu
ynetir ve alg alar. Kilisede bulunan baz zel eylerin isimleri ise yledir. Altar sunak,
ayin esnasnda kullanlan masa, pulpit pastrn vaaz esnasnda kulland krs, lectern
yaznn okunduu yer, baptismal fontu vaftiz ederken kullanlan kse ve kros (Cross) veya
Crucifix ise hatr425.
Lutheranlar ayine katlan yabanclara kar yumuaktrlar. zin alnd taktirde btn
ayini grntlemek veya fotoraf ekmek mmkndr. Ayin sonunda arlarn gezdirdii
kutulara sadakalar konur. Ayine katlan misafirler, misafir defterini imzalamak, arkadalk
formunu imzalamak veya konuma yapmak zere krsye davet edilebilirler426.
Lutheranlara gre, On Emirde Tanrnn bizden bekledikleri ve bizim nasl
yaamamz gerektii anlatlmaktadr. Kutsal kitap insanlarn gnahlar sebebiyle cezay hak
ettiini ancak Tanrnn merhamet ederek onlar baladn haber verir. Hz. sa, dnyaya
gelerek btn insanlar adna onlarn cezasn ekmitir427.
Lutheranlar, dier protestanlarn kutlad gnlerin yannda 31 Ekim 1517de Martin
Lutherin, Almanyadaki Castle Church (Kale Kilisesi)nin kapsna 95 maddelik kendi
fikirlerini ieren bildirgeyi asmasnn ansna Ekimin son Pazarn kutlarlar428.
Lutheranlar ahlak anlay olarak herkese aktrlar. Homoseksellie net bir dille
kar kmazlar. Bunun ilerde ELCA (Amerikan Evanjelik Lutheran Kilisesi) tarafndan bir
karara balanacan dnyorlar. Homoseksellerin kiliselerine gelip katlmalarna,
fikirlerini aklkla ifade etmelerine kar deillerdir. Ancak, ayn cinslerin evlilii ve
homoseksel birinin kilise bnyesinde vazife almasna izin yoktur429.
425

427
428
429
http://www.religionfacts.com/christianity/denominations/lutheranism.html (2009)
426
96
Lutheran kiliselerinde yeni doan bebekler vaftiz edilir. Lutheranlarda vaftiz,

Tanrnn insanlarn gnahlarn affedip onlara sonsuz bir hayat vermeyi garanti ettii
manasna gelir430.
1.4. Evanjelizm
Evanjelistler, Katoliklerle Protestanlar arasnda orta bir yol tutan radikal bir protestan
mezhebidir. ncili en byk otorite kabul eder. Hz. sann lp tekrar dirildii hususuna
vurgu yaparlar. Bugn Amerikada ciddi bir siyasi nfuza sahiptirler. nan sistemi, kutsal
gnleri ve trenleri itibariyle tipik bir Protestan mezhebidir. Kendi iinde de farkl
yaplanmalarla farkl gruplara ayrlmtr. Evanjelistlerin bazlar hi bir Protestan mezhebine
bal olmazken, bazlar Baptist, bazlar Presbiteryan, bazlar Metodist ve bazlar da
Lutheran mezheplerine balanmlardr431.
yi haber anlamna gelen Evanjelist mezhebi, kat bir Hristiyan mezhebidir. Din
adamlarna preacher (vaiz) veya pastr diye isim verirler. ncile mutlak bir itaat vardr. Baz
Evangelistler kasaba kasaba, kilise kilise gezer ncil datrlar. En byk gayeleri, insanln
kurtarcs Hz. sann mesajlarn btn dnyaya duyurmaktr. Byk adr ve ok byk
kiliselerde halklar toplar vaazlar verirler. Misyonerlik almalarna ok nem veren
Evanjelistlerin misyonerliini Christian D. T. Niles: ... Bir dilencinin bir dier dilenciye
ekmei nerede bulabileceini sylemesidir... eklinde deerlendirir432. Son dnemlerde
Evanjelist din adamlarnn Amerikadaki skandallar ile sarslan Evanjelizm yine de nemli
bir gce sahiptirler. zellikle politikada ok iyi seviyededirler.
Pek ok Evanjelist ayn cinslerin evliliine ve krtaja kardr. 2004deki rakamlara
gre drt grup Evanjelistlerin kilise mensuplarnn toplam yaklak 377,000 civarndadr433.
1.5. Episkopaller ve Angilikanlar
Episkopal/Angilikan kilisesi Church of England olarak bilinen ngiliz Protestan
mezhebinden ayrlmlardr. Ancak aynen onlarn kitab Book of Comman Prayers (Ortak
Dua Kitab)n anlay zere kurulmulardr. lk defa 1607 yllarnda Amerikaya gelen
ngilizler bu mezhebin tohumlarn attlar. Amerikan devriminden sonra bu mezhep,
430

Mead - Hill, a.g.e., s. 210-211; 218; 233-235; 300.
432
http://en.wikipedia.org/wiki/Evangelism (2009)
433
http://www.religioustolerance.org/us_rel2.htm (2005)
431
97
Angilikan kilesisinden ayrld. 1967 ylnda da alternatif bir isim olarak Episkopal ismini
resmi olarak kabul etti. Amerikan devriminden sonra mezhep yok olma tehlikesi yaad. Zira,
pekok lider ve kilise yeleri ngiliz Kraliyetine gnlden bal idiler ve sava boyunca
ngiltere tarafn tuttular. Fakat mezhep, samimi ve gayretli misyonerleri tarafndan yeni
yerlerde yaylmaya balad hatta Afrika ve Latin Amerikada da kendine yeler buldu. Bu
mezhep alabildiine doktrinlerden soyutlanmtr. ncilin insanlar tarafndan kaleme
alndn, bunu onlara Kutsal Ruhun (the empowering spirit of God) ilham ettiini, bunun da
mezhep yelerinin Tanrnn hakikatlerine en iyi ekilde nufuz etme ve anlamaya yardmc
olduunu kabul ederler. 434
Episkopeller, Latince yerine ngilizce kullanmay tercih ederler. Episkopaller,
blgelere ayrlm ve bishop ad verilen dini liderlere ballk gsterirler. Bishoplar
demokratik seimle grev alrlar. Book of Common Prayer435 ismini verdikleri Ortak Dua
Kitabna gre -ki, bu Episkopallerin kutsal saydklar kitaptr- btn Hristiyanlar Hz. say
takip etmeli ve her hafta bir araya gelmelidirler. Birlikte dua etmeli, almal kazanmal ve
Tanrnn hkmranlnn heryere yaylmas iin kazandklarndan vermelidirler436.
Angilikanlar, Amerikada 2002 rakamlarna gre 7.359 kilise ve yaklak 2.3 milyon
mensuba sahiptir437. Angilikanlar misyonerlik almalarn zellikle Afrika ve Asya kkenli
mlteciler zerinde younlatrmlar ve 1973de alan ilk Asyal Amerikan Episkopelleri
dare merkezinden sadece sonraki yirmi yl iinde, yirmilerin altndaki cemaat says yzleri
amtr438. Ancak genelde ise, 1986dan 1996ya kadar olan srede artma deil azalma
olmutur439.
Angilikanlar, Baba (sonsuzdur, iyidir, hereye gc yetendir), Oul (Hz. sa, onun
hayat, lm ve tekrar dirilmesi insanlar gnahlarndan ve yok olmadan kurtarr) ve Kutsal
Ruh (Tanrnn sevgi gc ki, kadn ve erkein iinde harikulade bir surette grnr)a
inanrlar. Angilikan kilisesi insanlara srekli gnahkar olduklarn ve Hz. sada Tanrnn
sevgisinin grndn, onun hayat ve lmnn insanlarn kurtuluu iin olduunu bildirir.
Angilikanlar yanlz bana yaplan dua ve ibadetlerin hep eksik olacan dolaysyla bir araya
434
Matlins - Magida, a.g.e. s. 87; Mead - Hill, a.g.e., s. 129-131.

Holmes, David L., A Brief History of the Episcopal Church, Valley Forge-Pennsylvania, 1993, s. 9-11.
436
437
A.y.
438
Prichard, Robert, A History of the Episcopol Church, Revised Edition, Pennyslvinia, USA, 1999, s. 300.
439
Bkz. Prichard, a.g.e., s. 286. (1986da Amerika genelinde kiliselere kaytl Episkopallerin says 2.504.507
iken 1996da bu rakam %6.7 eksilerek 2.366.054 olmutur.)
435
98
gelerek yaplmasnn daha doru olduunu savunurlar440. Angilikanlar, ldkten sonra Hz. sa
tarafndan hesaba ekileceklerine, insanlarn bazlarnn hayatlar ve lmleri hakkndaki bu
hesab kazanp Cennete Tanrnn sonsuz ltuflarna kavuacana, dier bir grubun ise
kaybedip Tanrnn reddine ve ebedi lme maruz kalacana inanrlar441. Kutsal gnleri dier
protestan mezhepleri ile ayndr. Bunlar da tpk dier protestan mezheplerinde olduu gibi
evlilik ve cenaze trenlerini kilisede ayinle yaparlar. Yalnz Angilikanlar hayatlarnda bir kez
vaftiz olurlar. O da genelde bebek iken yaplr. Bununla gnahlarndan temizlendiklerine ve
ilahi iradeye boyun ediklerini gsterdiklerine inanrlar442.
1.6. Presbiteryanlar
Presbiteryan mezhebi, John Calvin (1509-1564)in reformist dnceleri zerine
kurulmu bir protestan mezhebidir. Bu mezhep mensuplar, Hz. say balayc ve kurtarc
kabul ederler. Ona itaat etmeyi, onun yaam tarzn rnek almay ve kiliseye katlp oradaki
ilerde yardmc olmay grev kabul ederler. Bunlar, Kutsal Ruhun, ncil ve hayatn
kutsall vastasyla insanlara hitap ettiine inanrlar. Presbiteryan inan sistemi Tanrnn
bykl zerine younlar. Bu byklk ki, hakikat ve gzelliin yannda niyet, ama,
enerji ve dilek zerine tasarlanmtr. Onlara gre insanln gayesi ve bu hayatn amac,
hayatn Tanrnn yarat sebebine gre dzenlemek ve bu sebeb urunda almak, gayret
etmektir443. Bu yzden Presbiteryanlar bir ok sosyal aktivitenin ban ekerler. Presbiteryan
mezhebi Amerikada 1982de Presbiteryan Kiliseler Birlii ad altnda ekillenmitir444.
Bugnk Presbiteryan mezhebi on farkl mezhebin inan esaslarnn birlemesinin bir
sonucudur.
Kanadadaki Presbiteryan mezhebi Avrupadan gelen yerleimcilerin kurduu ve bir
at altnda toplanan drt kol tarafindan oluturulmutur. Mezheb 1950 de hzl bir byme
kayederek 8.7 milyon insan arasnda 1.5 milyon ye ile lkenin en byk mezhebi
olmutur445.
440

442
443
Bass, Diana Butler, Christianity for the Rest of Us, New York, 2006, s. 104-105.
444
Smylie, James H., A Brief History of the Presbyterians, Louisville-Kentucky, USA, 1996, s. 141-143; Mead Hill, a.g.e., s. 291-296.
445
441
99
Presbiteryanlar, Tanrnn vicdann bizzat kendisi olduunu sylerler. Bununla Tanr

ile kul arasna kimsenin giremeyecei ve herkesin inancnn Tanr ile kul arasnda olduunu
kastederler. Onlara gre, Tanr Hz. sann iine girerek kendini gstermitir446.
Ayinlerinde, al duas okunur, ncilden pasajlar okunur, arap ve ekmek yeme fasl
yaplr, dua ve ilahilerle kutsamalar yaplr. Ayinlerde ncil ve ilahi kitaplar kullanlr.
Presbiteryanlar vaftiz ve dine katlma (communion) trenlerine ok nem verir,
bunlarn Hz. sa tarafndan tayin edildiine inanrlar.
1.7. Seven Day Advantistler
Seven Day Advantist mezhebi 19. yzyln ortalarna doru Amerikada William
Miller (1782-1849) tarafndan kurulmu bir Protestan mezhebidir. lk nceleri Deist olan
Miller, ald ncil dersleri neticesinde Baptist bir Hristiyan oldu. ncilde kyametin kopmas
ve Hz. sann ikinci kez gelmesi ile alakal olarak birok gizli kodlarn olduuna inand ve
1836da Evidences from Scripture and History of the Second Coming of Christ (Hz. sann
kinci Geliine Kutsal Metinden Deliller) ismiyle bir kitap yazd. Kyametin Cumartesi
kopaca grnde olan Miller yeni dncelerini temsil eden akma da yedinci gn temsil
anlamnda Seven-day adn verdi447.
Adventistler, kyametin ok yakn olduunu dnrler. Onlara gre, Tanrnn en
byk istei, Onun karakterinin insanlar tarafndan net bir ekilde grlmesidir. Eer, insan
bunu iyi grrse, Tanrnn kar konulmaz sevgisini iinde bulur. Tanr bugn de insanla
ncil aracl ile konuur. ncil insann yol haritasdr. Tanr insan sever bu yzden kendi
yaad gibi bir hayat insana bahetmeyi ngrr. Seven-day Adventistler, Tanrnn birebir
kendileri ile zaman geirmek istediini, kiinin bir yakn arkada gibi Onu kalbinde duymas
gerektiini sylerler. Vaftiz ile, lp tekrar Hz. sa ile dirilme sembolize edilir448.
Bu mezhep yeleri, Kutsal Kitaptaki Yahudilere ait blmlere dier Hristiyan
mezheplerine gre daha fazla deer verirler. Ayinlerini de, Yahudilerin kutsal gn olan
446

448
Mead - Hill, a.g.e., s. 36; http://www.adventist.org/beliefs/index.html (2009) (Seven-day Adventistlerin resmi
internet sitesi)
447
100
Cumarteside yaparlar. Et yemek, ay, kahve, alkol imek ve ttn kullanmak yasaktr. Kat
ahlk kurallar vardr449.
2005 rakamlarna gre Amerikada 12 milyon, btn dnyada da 25 milyon kaytl
yeye ulaan bu mezhep dnyann en hzl byyen mezheplerindendir450.
1.8. First Christians Kiliseleri
Dier adyla Mesihin Havarileri olarak isimlendirilen First Christians Kiliseleri,
1800lerin banda Amerikada ortaya km ve mezhepilie bir anlamda kar km bir
Protestan grubudur. Hz. sann havarileri ile yedii son akam yemei temsil eden ve
communion denen yemek seramonisine, vaftize ve zgrlklere nem verirler. Bunlar
olduka demokrattrlar. Bu yzden lokal rgtlenmelere msade ederler, lokal rgtler kendi
mlklerini edinir, kendi programlarn organize ederler. Ancak iki ylda bir blgesel rgtler
toplanrlar. Bu mezhep, zeka zrl insanlar, sava madurlar gibi yardma muhta insanlara
el uzatma, iftiyi destekleme, ehirleri ve eitimi gelitirme adna sivil toplum
yaplanmalarna yer verir451.
2002de bastrlan Amerika-Kanada Yllna gre, Amerikada 3,781 Mesihin
Havarileri kiliseleri ve 820,000 yeleri vardr. Kanadada ise, 26 tane kiliseleri ve 2,732
yeleri vardr452.
Bu mezhep mensuplar, komnyon (communion) denilen, Hz. sann son yemeini
temsilen yaptklar ayinle Tanrya teekkr ettiklerine, Hz. sann ruhuyla aralarnda var
olduunu gsterdiklerine inanrlar. Ayinlerinde vaaz verilir, ncilden paralar okunur ve
komnyon yaplr453.
Bu mezhebe ye olmak iin, dier Hristiyanlar gibi Hz. sann Mesih olduunu beyan
etmek gerekmez. ncildeki on emirde Tanr bizden neler istediini bildirmitir. Ancak yine
ncile gre insanlar bu emirleri yerine hakkyla getirememektedir. Mesihin Havarileri,
komnyon ayininin kendilerini dier insanlarla bir masa etrafnda birletirdiine inanrlar ve
449
Tmer, Gnay - Kk, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara, 1997, s. 325-326.
http://www.religionfacts.com/christianity/denominations/seventh_day_adventist.html (2009)
451
Matlins - Magida, a.g.e. s. 58.; Mead - Hill, a.g.e., s. 107-109.
452
453
Bkz. Matlins - Magida, a.g.e. s. 59.
450
101
bu sebeple btn Hristiyanlar bu ayine davetlidir454. Kutsal gnleri dier Protestan mezhepleri
ile ayndr. Bunlar, ocuk dnyaya gelince kiliseye getirirler. Pazar ayininin bir blmnde
bebein ailesinin, sponsorlarn ve kilisenin bundan sonra ocua rehberlik yapacan ifade
eder bir anlamay simgeleyen ksa bir program yaplr455. Genlik yalarna ayak basan ocuk
ya yalnz ya da bir snf arkadayla kiliseye gelir vaftiz olur. Bu sembolik olarak, Hz. sann
lmne,
tekrar
dirilmesine
ve
btn
gnahlarndan
temizlendiine
inanmann
gstergesidir456. Evlilik ve cenaze trenleri de kilisede yaplr. Mesihin Havarileri,

kendilerinin ldkten sonra sonsuza kadar Tanr ile beraber olacaklarna inandklar iin
lenin ardndan yas yapmazlar457.
1.9. Unity ve Uniteryanlar
ABDde 1961 senesinde temelleri atlan bu mezheplerin temel amac peygamberlerin
ve limlerin retilerini her yata ve her kltrden insanlara yaymaktr. Temel prensipleri,
Allah sevdiin gibi insan da sevmektir.
Bu kiliseler kurtuluun sadece Hristiyanla inanmaktan getii dncesini reddeder.
Bu sebepten dolay bir ok kii bunlar Hristiyanla dahil etmezler. Aslnda bu mezhebin
temelleri, Hz.sann lmnden ksa bir sre sonrasna dayanr. Pavlusun ortaya att kabul
edilen teslis inancna kar kan ve 325deki znik konslnde bu fikirlerini dile getiren
Aryus isimli bir papaz Tanrnn birliini savunmutur. Onun dnceleri konslde
reddedilmi fakat pekok insan daha sonra bu fikirlere gnl vermitir. Aryanizm ad verilen
bu akmn mensuplar yllarca ikence grm, srlm ve ldrlmlerdir. Bundan yllar
sonra Unity ve Uniteryan isimleriyle ilk kilise 1683de Transilvanyada kurulmutur458.
Kleliin kaldrlmas ve eitimde kalknma konular ile ciddi olarak ilgilenmilerdir.
Hz. sann ansna sayg duyarlar ancak onun Tanrln kabul etmezler. Hatasz olduunu
iddia etmezler. Btn dinlere kar hogr ile yaklarlar. ncili insanln tecrbesinin bir
rn grrler. Yazanlar insan olduu iin hatasz olacaklarn kabul etmezler. Bunlar, bir
otoritenin belirledii inanca deil daha ok akln kabul ettiine inanrlar. nsann hata
yapmaya eilimli olabileceini kabul ederler ama gnahla doduklarn kabul etmezler.
Tanrnn her dnemde insanlara rehber olarak peygamberler gnderdiine, bunlarn en
454

456
457
458
Matlins - Magida, a.g.e. s. 344; Tmer - Kk, a.g.e., s. 320; Mead - Hill, a.g.e., s. 330-332.
455
102
bynn de Hz. sa olduuna inanrlar. lmden sonra hayatn nasl olacan

bilemiyeceklerini ancak kendilerinin Tanrya olan sevgilerinden dolay Cehennemde
olmayacaklarna ve ruhun sonsuzluuna inanrlar459. 2002 rakamlarna gre Uniteryan
Kilislerinin Birleik Devletlerde 1,051 kilisesi ve 222,000 yesi bulunmaktadr.
Kilise ayini dua veya mzik ile balar. Kitab olarak yaygn olarak kullanlan dua ve
ilahi kitaplar vardr. Servis esnasnda diz kme yoktur.
Baz kutlamalar ise yledir. Uniteryanlar, Musevilerin Msrdan ka ve klelikten
kurtuluu ansna Martn sonundan Nisan bana kadar devam eder. Bir nevi tatil gibi
deerlendirilir. Kasmn son Perembesinde kran Gn, Kristmas, yaz ve k
gndnmleri, 21-22 Haziranla, 21-22 Aralkta kutlanr460.
Bunlar da dier Hristiyanlar gibi, doum, genlie adm at ve evlilik programlarn
kilisede ayinin bir ksmnda kk seramonilerle yaparlar. Uniteryanlarn ahiret inanc
hakknda ortak bir gr yoktur. Bu yzden cenaze trenini daha ok anma treni gibi
yaparlar. len birisinin taziyesi Kaybnz iin ok zgnm eklinde yaplabilir. Onlara
gre, Tanrnn dedii olur veya O imdi Tanrnn yannda gibi syleyiler uygun
deildir. Seramoni evde gerekleir461.
1.10. Science (Hristiyan Bilim) Kiliseleri
Bu mezhep, 19. yzyln sonlarnda Amerikada ortaya kan bir Protestan mezhebidir.
Kurucusu Mary Baker Eddy adnda bir kadndr. Mary 1866 ylnda ar bir kaza geirir ve
ncilden Hz. sann tedavileri ile ilgili blm (Jesuss healing at New Testament) okuyarak
iyiletiini syler462. Bunlar Tanrnn insan kendi grntsnde yarattna, Tanrnn
iyiliine, yarattklarnn gerek ve sonsuz olduuna inanrlar. Gnahn, hastalklarn ve
lmn Tanrdan geldiini dnrler. Ancak bunlarn insann aklnn bozulmas sebebiyle
olduunu kabul ederler. Gerek doruluun ancak ncilin nderliinde bulunabileceine
inanrlar. nanlarna gre, Tanr tektir ve sonsuzdur. Fakat Tanrnn olunu ve Kutsal Ruhu
da kabul eder, insann Tanrdan geldiini, Tanrnn grntsnde yaratldn sylerler.
Akllarnn Hz. sannki gibi saf, merhametli ve adil olmas iin dua eder ve gayret
459
Tmer; Kk, a.g.e., s. 321; Mead - Hill, a.g.e., s. 333-334.

461
462
Matlins - Magida, a.g.e. s. 69; Mead - Hill, a.g.e., s. 113.
460
103
sarfederler463. Hastalklardan iyilemenin yolunun Hz. sann 2000 yl nce yapt eyleri
yapmakla mmkn olacan savunurlar. Bu sebeple modern tbba mracaat ederek
iyilemeye scak bakmazlar.
Kilisenin merkezi Bostonda olup, dnya apnda 75 lkede 2000den fazla ubesi
bulunmanktadr. 2002 yl rakamlarna gre Amerikada 2,200 ve Kanadada 50 kadar
kiliseleri mevcuttur. ye saylar hakknda net bir bilgi mevcut deildir464.
Hristiyan Bilim Kilisesi mensuplar, ayinleri Pazar sabah yaparlar. Ayinde ncilin
King James Version diye bilinen basksndan, Mary Bakerin yazm olduu Ana Hatlarla
Bilim ve Salk kitabndan blmler okur, birlikte ark ve ilahi sylerler. Ocan ve
Temmuzun ikinci Pazarlarnda ylda iki defa bir araya gelirler. Bunlarn ayinlerinde ekmek
ve arap ikram edilmez. aramba akamlar da ncil dersleri yaparlar. Bu dersler de Pazar
ayini kadar nemlidir. zel gnleri ve kutlamalar yoktur. Bu anlamda Kristmas bile
kutlamazlar. stedikleri ile evlenirler, bir snrlama yoktur. Vaftiz yapmazlar ve kilisede
evlilik, cenaze trenleri yapmazlar. Bunlar hep istee braklmtr. Kiliselerinde pastr
bulunmaz. Ancak bir idari heyet vardr. Herkese bir rol verilir. Ayin, kendi aralarnda nceden
belirlenmi iki kiinin yardmyla yrtlr465.
1.11. Yahova ahitleri
Hristiyanlk iindeki reformist bir akm olarak 19. yzyln sonlarna doru
Amerikada ortaya kmtr. nceleri Evanjelik bir Protestan olan Charles Taze Russell,
ncil renci Hareketi (Bible Student Movement)ni kurdu. Charles ve ailesi, ncili
dierlerinin yanl anladklarn, kendilerinin ise en doru ekilde anladklarn ileri srdler.
Kendilerinin Hristiyan inancn ve adetlerini saflatrdklarna inandlar466.
Yahova ahitlerinin isimlerini ise, ncil renci Hareketi liderlerinden Joseph
Franklin Rutherford bakanlnda 1931de toplanan kongrelerinde benimsemilerdir. Bu ismi
463
Matlins - Magida, a.g.e. s. 71-74; Mead - Hill, a.g.e., s. 114-115.

Matlins - Magida, a.g.e. s. 71
465
466
Mead - Hill, a.g.e., s. 178-179; Matlins - Magida, a.g.e. s.124-125. Ayrca daha ok Trkiyedeki Yahova
ahitleri hakknda geni bilgilere yer veren, bu arada Yahova ahitlerinin genel zelliklerinden ve
tarihinden bahseden u iki kitapta daha geni bilgi bulmak mmkndr: Tanyu, Hikmet, Yehova ahitleri,
Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1980; Tmer, Gnay, Yeni Dkmanlar Inda
Yehova ahitleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, stanbul, 1987.
464
104
Kutsal Metinden almlardr467. Onlar, lemeyi kabul etmezler. lk yaratlmaya inanrlar.

ncilin Tanrnn ilham etmesiyle yazldna inanrlar. Ancak, zaman iinde onu
yorumlayanlarn yanl yorumladn, kendilerinin bunu aslna dndrdklerini savunurlar.
Tanrnn isminin Yahova olduunu, onun sonsuz g ve kudrete sahip olduunu kabul
ederler. Mukaddes Kitap, Tanrnn Szdr ve hakikattir. Mukaddes Kitaba her trl insan
sznden daha ok gvenilir. Tanrnn Kanununa insanlarn kanunundan ziyade itaat
edilmelidir. Yahova 'nn ahitleri, btn insanlara, Mukaddes yazlardaki hakikati bildirmek
sorumluluu altndadr. Mukaddes Kitabn ahlak standartlarna uyulmas arttr. Tanr
tektir468. Tanr, dnya zerindeki kt sistemi Armagedon Harbi ile ortadan kaldracaktr.
Tanr, her fert iin kader ve aln yazs izmemitir; herkes davranlarnda bizzat sorumludur.
sa Mesih, Tanr tarafndan mucizevi olarak domas salandndan, Tanrnn Oludur,
fakat Tanrya eit deildir. sa 'nn insan ncesi hayat vardr; Tanrnn yaratt ilk varlktr.
sa Mesih; bir ha zerinde deil bir direk zerinde lmtr. sa, hayatn, insanln
kurtuluu iin gerekli olan fidye olarak demitir. Kurtulu iin sa 'nn kurbanl yeterlidir.
sa Mesih, lmnden sonra ruhi bir ahs olarak yaamaktadr. sa 'nn ynetimindeki
"Gkteki Tanrsal Krallk", yeryzn adaletle ve sulh iinde ynetecektir. Btn milletlerden
seilen ve saylar 144.000 olan sadece kk bir grup, sa Mesih ile birlikte hkm srmek
zere "Ge" gidecektir. sa, cemaati kendi zerine bina etmitir (Petrus 'un zerine deil).
Dua, tanr Yahova 'ya ancak sa Mesih vastasyla yaplr. sa, Tanrya hizmet etmekte takip
edilmesi gereken bir rnek brakmtr. sa 'da ilahi tabiat bulunmaz. lahi Krallk, yeryzne
insan iin en iyi hayat standardn getirecektir. Ktlk ebediyen yok edilecek ama yeryz
asla imha veya yok edilmeyecektir469.
nsanlk, Hz. Ademin gnahlarndan dolay lmektedir. nsan onu, lmle birlikte
yok etmektedir. ller, insanln mterek mezarna gidecektir. lmden kurtulmak iin
yegane mit, diriltilmektir. Bu da Yahova ahidi olmaya baldr. Ancak bu sayede Adem
'den miras alnan gnah sona erecektir. nsan, tekaml etmeden yaratlmtr. Yahova
ahitleri, Cehenneme ve kadere inanmazlar. Yegane dinin Yahova ahitlerinin dini
olduuna, dierlerinin ise sahte olduuna inanrlar. Onlara gre eytan, bu dnyann grlmez
yneticisidir. Yahova ahitleri, ibadetlerinde suret, resim, ha, tespih, mum vs. kullanmazlar.
Ruh armak, fal bakmak, byclk, ispirtizma yasaktr. Yahova ahidi, dinleraras ibirlii
467
Tanklarm (ahitlerim) sizlersiniz diyor RAB, Setiim kullar sizsiniz. yle ki, beni tanyp bana
gvenesiniz. Benim O olduumu anlayasnz. Benden nce bir Tanr olmad, Benden sonra da olmayacak.
(Yeaya, 43/10) Burada geen ahitlerin kendileri olduuna inanmlardr.
468
469
Tanyu, Hikmet, Yehova ahitleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2. Bask, Ankara, 1980, s. 20-30.
105
faaliyetlerine katlamaz. Yahova ahidi, kendini bu dnyadan uzak tutmaldr. Yahova 'nn
ahidi, Yahovann askeridir, askerlik yapmaz, bayra put olarak grr. Azdan veya baka
bir yolla bedene kan almak "Tanrnn Kanunu" nun ihlalidir. Yahova ahitleri, milli mar,
milli duygular, milli snrlar kabul etmez. Sebt Gn, sadece Yahudilere verilmitir ve Musa
'nn Kanunu ile birlikte son bulmutur. Ruhan snflar, dini rtbe veya unvanlar Kutsal Kitaba
uygun deildir. Sakramentlerden sadece vaftiz ile ekmek-arap ayinini "Hatra Yemei"
eklinde nitelendirerek kabul ederler. Vaftizin ocuklara deil, yetikinlere ve tamamen suya
daldrmakla olacana inanrlar. Kendini Yahova ahitlerine adama (vakf), vaftiz vastasyla
sembolize edilir. Onlara gre, Yahova ahidi olmayan herkes "kei" dir ve onlara kardr.
Yahova ahitleri prensip olarak yaadklar lkede siyasi ve politik yaplanmay, devlet
sistemini kabul ederler. Fakat hibir ekilde siyasetle ilgilenmezler470.
Yahova ahitlerinin haftalk ayinleri vardr. Hz. Meryeme, azizlere ve haa sayg
yoktur. Gnlk ncil derslerini evlerinde aile olarak yaparlar. Kilisede genelde rol alanlar
erkeklerdir. Bunun yannda kap kap gezip insanlara ncil anlatma almalar vardr. Ylda
birka kez binleri kapsayan byk salon veya stadlarda bir araya gelirler471. 2002 rakamlarna
gre dnya genelinde saylar 6 milyona yaklaan Yahova ahitlerinin yaklak bir milyonu
Amerikadadr472.
1.12. Mormonlar
Mormon dini veya mezhebi, 19. yzyln balarnda Amerikada kuruldu. Joseph
Smith isminde birisi ilk nceleri Presbiteryan bir aileye mensup iken, birbirinden farkl
anlatm ve yaklamlar sebebi ile hibir kiliseye intisap etmemi, bir ormana ekilmitir.
Burada kendisine Tanrnn ve olu sann grndn, kendisine hibir kiliseye
balanmamas gerektiini, hepsinin yanl yolda olduunu sylediklerini iddia etmitir.
Josephn ifadelerine gre, yl sonra Moroni isminde bir melek gelerek ona Tanrnn
vahiylerinin yazl olduu altn levhalarn yerini sylemi ve bunlarn ngilizceye tercme
edilmesini istemitir. Joseph bu levhalar tercme etmi ve levhalar Moroniye geri teslim
etmitir. te bu levhalarn tercmesinden bugnk Mormonlarn kutsal kitap olarak kabul
470
Mead - Hill, a.g.e., s. 180-181; Matlins - Magida, a.g.e. s. 124-125;

http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Yehova_ahitleri (2009);
http://en.wikipedia.org/wiki/Jehovah's_Witnesses (2009)
471
Mead - Hill, a.g.e., s. 181; Matlins - Magida, a.g.e. s. 204-205.
http://en.wikipedia.org/wiki/Beliefs_and_practices_of_Jehovah%27s_Witnesses
472
106
ettikleri Mormon Kitab ortaya kmtr473. Joseph, kendisine tbi olan oniki kiiyi
misyoner olarak deiik yerlere gndermitir. Nihayet, kar grller kendisine inanan
yardmclar ile birlikte Josephi 1844de ldrmlerdir. Bundan sonra, Mormonlarn idaresi
bu oniki kiilik heyet tarafndan devam etmitir. Bugn de, liderlerini peygamber olarak
isimlendiren Mormonlar, seilerek gelen kimsenin Hz. sann temsilcisi olduunu iddia
ederler474.
Mormonlar hem ncile hem de kendi kitaplarna inanrlar475. Kilisede, Tanrnn
nnde kadn erkek eittir. Baba, Oul ve Kutsal Ruha inanrlar. Tanrdan gelen vahyin Hz.
sa ile sona ermediine, Joseph ile devam ettiine inanrlar. Alkol, ay, kahve ve sala
zararl yiyeceklerin kullanm yasaktr. Hz. sann tekrar geleceine inanrlar. Ancak, yeni
srailin Amerikada kurulacana, dolaysyla Hz. sann da Amerikaya geleceine
inanrlar. Birbirlerine karde olarak hitap ederler. Her Mormon iki yl kadar misyonerlik
yapma mecburiyetindedir. Mormonlar, aileye ok nem verirler, resmi evlilikten ok kilise
evlilii yaygndr476. ok evlilie izin verilmedii halde bunlar arasnda yaygndr. 2002
rakamlarna gre yaklak 11562 kilise ve yaklak be milyon yeleri vardr.
Ayinlerinde ilahiler, ncil ve kendi kitaplarndan pasajlar okunur. Genler ekmek ve su
datr. Genelde takm elbise ile ayine katlrlar. Misyonerleri de siyah takm, siyah ayakkab
ve beyaz gmlek giyerler. Yakalarna isimlerinin yazl olduu bir rozet takarlar. Kristmas ve
Paskalyay kutlarlar. Doum, evlilik ve cenaze trenleri kilisede yaplr. Vaftiz sekiz
yalarnda yaplr. Onlara gre, bunlardan kim dnyada tam anlamyla bir Mormon gibi
yaamsa o Tanrnn ocuudur. Hz. sa yeniden dirilecek, keffaret ve balanmalar olacak.
Kendilerini Son Zaman Azizleri diye isimlendirirler. Haftada en az bir kez akam (bu son
dnemlerden en ok Pazartesi olarak tercih edilmektedir) bir araya gelir, Kutsal Kitaptan ve
kendi kitaplarndan ders yaparlar477.
2. Katoliklik
Katolik terimi, ilk defa Antakyal Aziz Ignatius (M.. 107) tarafndan kullanlmtr.
Daha sonralar bu kelime Hristiyanlar tarafndan kabul edilen ortak inan ifade etmek
473
Johanson, W.F. Walker, What is Mormonism All About?, New York, USA, 2002, s. 14-16.
Matlins - Magida, a.g.e. s. 204; Mead - Hill, a.g.e., s. 195-197.
475
Johanson, a.g.e., s. 10-11; Matlins - Magida, a.g.e. s. 207; Matlins - Magida, a.g.e. s. 207.
476
Johanson, a.g.e., s. 122-123; Matlins - Magida, a.g.e. s. 211-212.
477
474
107
maksadyla ikinci yzyln balarnda Hristiyanlar tarafndan kullanlmaya balanmtr478.

Katolikliin esas, cemaat (communion), evrensel kilise ve papadr479. 1054 ylnda
Ortodokslardan ayrlmlardr480. Kendilerini Hz. sann vekili Petrusa balarlar. Ruhn
lider Papadr. Papa, kardinaller tarafndan seilir ve lnceye kadar da Papa olarak kalr.
Papa ayn zamanda Vatikan lkesinin devlet bakandr. Papa yeryznde Hz. sann yetkili
temsilcisidir. Emirleri tereddtsz kabul edilir. Papann masum olduuna inanlr481.
Katoliklerde dini hiyerari vardr. Papa, kardinaller, bapiskoposlar, piskoposlar ve papazlar
eklinde sralanr.
Baba, Oul ve Kutsal Ruha (teslis) inanrlar. Protestanlardan farkl olarak Kutsal
Ruhun Baba ve Ouldan birlikte ktna inanrlar482. Tanrnn vahyi Hz. sada
topladna inanrlar. O da havarilerini ncili retmek zere yetitirmi, onlar piskoposlara
bu misyonu vermi ve bylelikle devam edegelmektedir483. Kilise evrenseldir ve kutsaldr.
Kilise Kutsal Ruh tarafndan sevk ve idare edilmektedir. ncilin yorumu ancak kilise eliyle
olabilir. Azizler de Tanrnn yannda efaat edebilirler. Katolikler, Hz. Adem ile Hz.
Havvann Cennette yasak meyveden yemekle gnah ilediklerine ve bu gnahn evlatlarna
getiine inanrlar. Onlarn yasak meyveden yemeleri sonucu Cennetten kmalar, insanlar
Tanrdan soutmutur. Ancak, zde kadn ve erkek tamamen bozulmamtr. Dolaysyla
tevbe ile Tanrnn merhametini kazanabilir ve kurtulabilirler484.
Katoliklere gre ibadet Tanrya yaplr. Tm vahiyler Hz. saya gelmitir. Hz. sa
hem insan hem de ilah kabul edilir. Hz. Meryem gnahszdr, asl sutan uzaktr ve
bakiredir485. Hz. Meryem Tanr yannda efaat edebilir. O da ge ykseltilmitir486. Kiiler
asl gnahla doarlar, ancak papaza itiraf ederek (gnah karma) bundan kurtulabilirler.
1215de toplanan Lateran Konsilinde ergenlik ana eren her Hristiyann ylda en az bir kere
gnah karmas gerektii karara balanmtr487.
478
Katar, a.g.e., s. 102.

480
Kng, a.g.e, s. 84; Matlins - Magida, a.g.e., s. 298.
481
. Bu 1870deki I. Vatikan Konseyinde kabul edilmitir.(Matlins - Magida, a.g.e., s. 298)
482
Brantl, George (Editor), Catholicism, New York, USA, 1962, s.68-69.
483
Smith, a.g.e., s. 131-137; Mead - Hill, a.g.e., s. 95.
484
Brantl, a.g.e., s. 58-62; Matlins - Magida, a.g.e. s. 301.
485
Brantl, a.g.e., 74-78; Mead - Hill, a.g.e., s. 96.
486
Papalk, Hz. Meryemin Hz. sa gibi gnahsz olduunu 1854te, ge ykseldiini 1950de karara balam
ve bu hususlar tartlamaz dogma olarak ilan edilmitir. (Tmer, Kk, a.g.e., s. 364.)
487
Mead-Hill, a.g.e., s. 95; Cilac, Osman, a.g.e., s. 85.
479
108
Yedi tane kutsal trenleri (sacrament) vardr. Din adam (ruhban) snf mevcuttur ve
bunlar evlenemezler. Katoliklerde normal halk evlendikten sonra boanma hakkna sahip
deildir. Boanmadan sonra evlenme zina kabul edilir. Kilisede kylmayan nikah geerli
saylmaz. Vaftiz olmadan len Cehennemlik saylr. Evharistiya ayininde ekmee maya
katlmaz. Hesap gnn, Cenneti, Cehennemi ve Araf kabul ederler. Ayin latince yaplr.
Cuma gn et ve yal yiyeceklerden yemezler488. Ancak bugn Katolikler yzlerce snfa
ayrlmtr. Bunlardan bazlar, Cuma et yememe kuralna, bazlar boanmama kuralna
uymadklar gibi bazlar da Cennet ve Cehennemi bir yer, bir mekan olarak deil, Tanrya
yakn olma ve Tanrdan uzak olma eklinde kabul etmektedirler.
2002 yl rakamlarna gre, Katoliklerin 900 milyona yakn yesi ve 2000 piskoposluk
blgesi vardr. Amerikada 19,544 kilise, 63.6 milyon yesi, Kanadada ise 5716 kilise 12.5
milyon yesi vardr489.
Temel ayinleri, Pazar gn (mass) iki ksmdan oluur. ncilden vaaz ve dua.
Kiliselerde, Hz. sann, Hz. Meryemin ve genelde her kilisede bir azizin heykeli bulunur.
Ha zerinde armha gerilmi sa ikonu bulunur. Ayinde ekmek ve arap ikram edilir.
Bununla communion ayini yaplr. Mumlar yaklr. Bu mumlar nuru, hayat lutfunu ve krn
temsil eder. Kutsal gnleri dier Hristiyanlarnkinden farkl deildir. Vaftiz treni bebek
henz 6-8 haftalk iken yaplr. Bu trenle ocuun gnahlarnn temizleneceine inanrlar490.
3. Ortodoksluk
Hristiyanln byk ana mezhebinden birisidir. Yunanca asldan gelen Ortodoks
kelimesi, orthos ve doxa kelimelerinin birlemesinden oluur ve "doru inan" demektir.
Bu anlamda, Yahudilerin dindar ksmna ve Mslmanlarn snni ksmna da ayn isim
kullanlmaktadr491. Ortodokslar kendi tarihini Hz. sa'ya kadar gtrrler. Ortodokslarla
Katoliklerin ayrlmasna en byk sebep Ruhul-Kudsn kimden kaynakland sorusudur.
Ortodokslar Oul yoluyla Babadan ktna inanrken, Katolikler buna kar km ve Baba
ile Ouldan birlikte ktn iddia etmilerdir. Bu sebeple Katolikler, 1054 ylnda
Ayasofya'ya bir belge gndererek Ortodokslardan ayrldklarn bildirmilerdir. Daha
sonralar, 1204 yllarndaki hal seferlerinde stanbul'a gelen hal ordusunun stanbul'u
488
Tmer - Kk, a.g.e., s. 299-300; Mead - Hill, a.g.e., s. 95-96.

490
491
Bertholet, Alfred, Wrterbuch der Religionen, Stuttgart 1962, s. 202.; Katar, Mehmet, Ortodoksluk, a.g.e.,
s. 111; Matlins - Magida, a.g.e. s. 228.
489
109
yamalamas, Ortodoks kiliselerini basp papazlar ldrmesi, Ortodokslarn Katolik

dnyasna olan nefretini artrmtr492.
Kendilerini dou kilisesi olarak adlandran Ortodokslar, Roma'nn dousundaki
lkelerin kendilerine ait olduuna inanrlar. IX. Yzylda Slavlar bu mezhebi kabul
etmilerdir. Bulgarlar ve Srplar da bu yzylda bunlara dahil olmulardr. Rus Ortodoks
kilisesi 1917 ihtilalinden sonra Patriklik haline getirilmitir. Kilisenin ba (eitlerin birincisi)
stanbul'daki Patrik'tir. Dou Ortodoks Kilisesi'ni oluturan balca kiliseler Yunanistan,
Rusya, Bulgaristan, Romanya ve Srbistan kiliseleridir. Bununla birlikte Suriye, Koptik ve
Habeistan kiliseleri gibi baz Asya ve Afrika kiliseleri de Dou Ortodoks Kilisesi
snflamasna dahil edilebilirler493.
Zamanla cemaatler arasnda ba gsteren dini anlamazlklar Dou Ortodoks
Kilisesi'nde de blnmelere yol amtr. stanbul Ortodoks Kilisesi de, Rum Ortodoks;
Ermeni Ortodoks; Sryani Ortodoks olmak zere balca kola ayrlmtr. Rumlar
stanbul'u; Ermeniler, Erivan'; Sryaniler de Mardin'i merkez edinmilerdir494. 1964 ve 1965
yllarnda Ortodoks kiliseleri ba patrii Athenagoras ile Papa VI. Paulus Kuds'te buluarak
birleme almalar yapm. Aralarnda anlaarak 900 yllk afarozu kaldrmlardr. Bugn
bu iki byk mezhep birbirinden bamsz olarak varlklarn devam ettirmektedirler495.
2002 rakamlarna gre Amerika'da,
Antiocian Ortodokslarnn 227 kilisesi ve 70,000 yesi vardr.
Carpatha Rus Ortodokslarnn 78 kilisesi ve 50,000 yesi vardr.
Yunan Ortodokslarnn 508 kilisesi ve 1,500,000 yesi vardr.
Roma Ortodokslarnn 56 kilisesi ve 25,000 yesi vardr.
Rus Ortodokslarnn 721 kilisesi ve 1,000,000 yesi vardr.
Srp Ortodokslarnn 68 kilisesi ve 67,000 yesi vardr.
Ukrayna Ortodokslarnn 27 kilisesi ve 5,000 yesi vardr496.
Ortodokslar, Hz. sa'nn hem insan hem de Tanrsal ynnn olduunu, bu ynnn
Hz. Meryem onu dnyaya getirmeden nce de var olduunu, armha gerilme esnasnda ac
492
Mead - Hill, a.g.e., s. 243-244; http://tr.wikipedia.org/wiki/Ortodoksluk#cite_note-1 (2009)

Matlins - Magida, a.g.e. s. 228-229; http://tr.wikipedia.org/wiki/Ortodoksluk#cite_note-1
494
Mead - Hill, a.g.e., s. 245-247; http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Ortodoksluk (2009)
495
Hanerliolu, Orhan, nan Szl, stanbul 1975, s. 475.
496
493
110
eken yannn tamamen insan ynnn olduunu, Tanrsal ynnn bundan hi

etkilenmediini ileri srerler.
Son Fener Rum Patrii'nin lm zerine boalan Patriklik makamna Dimitri
Bartalameos (Ekim 1991) seilmitir. Ortodoksluun inan esaslarn ksaca yle
zetleyebiliriz. Baba, Oul ve Kutsal Ruh'un bir Tanrnn paras olduuna yani teslise
inanrlar. Patrik ruhn bakandr. Papa'y Hz. sa'nn vekili olarak kabul etmezler. O da bir
insandr ve hata edebilir. Kutsal Ruh, Oul yoluyla Baba'dan kmtr. Hristiyanlk tarihinde
ancak ilk yedi Konsil (325-787) geerlidir. Hz. Meryem, Hz. sa ve azizlerin kutsal tasvirleri
(kona) saygya deerdir. Her lke kendi diliyle ibadet edebilir. Ha sadan sola doru
karlr, ikonlarn kollar eit uzunlukta olmaldr. Evharistiya yininde ekmee maya, araba
su katlr. Vaftizden hemen sonra onaylama (Confirmation) yaplmaldr. Yedi sakrament
vardr. Kei, piskopos ve patrikler evlenemez. Buna karlk papazlar evlenebilir. A'raf,
ahiret hayatna geite, gnahkr kiinin ksa sreli bir bekleme yeridir497.
Her Ortodoks kilisesinde ikon bulunur ancak bunlara tapmazlar. badet sadece
Tanr'ya yaplr. badetlerini kiliselerinde yaparlar ve bu ayinler sebebiyle Tanryla grkemli
bir birleme gerekletirdiklerine inanrlar. Bu ayinlerde farkl olarak papaz ya da bapapaz
tarafndan yaklan ttsden kan dumann duaclar Cennet'e tad kabul edilir. Ayinde
erkekler takm elbise veya gnlk elbise giyerler ama kot giymek yasaktr. Kadnlar
omuzlarn ve dizlerini rtmek mecburiyetindedir498.
Dier Hristiyanlardan farkl olarak "Han Ykselii" ayinini 14 Eyll'de kutlarlar.
Tm gn oru tutulur. Mart'n 25'inde Hz. Meryem'in hamile kaln temsilen "Duyuru" ayini
yaparlar. Ocan 6'snda balayan ve bir hafta sren "Tanr'nn Grnm" kutlamalar
yaplr. Bu ayinde "anl sa" diye tebrikler yaplr. Bu, sa Mesih'in vaftizine iaret eder499.
Ortodokslar, yeni doan ocuklarn vaftiz ederek gnahlarndan arndrdklarna
inanrlar. Genlikte tekrar kiliseye kabul iin 1 ila 3 hafta kiliseye hizmet eder ve tekrar bir
ayinle kabul treni yaplr500. Evlilik ve cenaze merasimleri de kilisede yaplr. Ortodokslar
lmle ruhun bedenden ayrldn kabul ederler. Hz. sa tekrar dirilip geldiinde kralln
kuracak ve yeni bir a balatacaktr. Hesaplar o zaman grlp insanlar Cennet ve
497
Matlins - Magida, a.g.e. s. 234; Tmer - Kk, a.g.e., s. 162; Mead - Hill, a.g.e., s. 246-247;
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ortodoksluk#cite_note-1
498
499
500
111
Cehennem'e yaaylarna gre gnderilecektir. Ortodokslar, yeni bir eve tandklarnda da

"ev kutsama" treni yaparlar, dua ederler. Yaklak 10-15 dakika srer.501
Amerikada bulunan Hristiyan gruplar bu bilgilerini vermeye altklarmzla snrl
deildir. Bunlar yannda, Assemblies of God, Quakers (Friends), Bible Churchs, First
Nations, Reformed Churchs, Pentecostal, United Church of Christ, Amishler, Anabaptistler ve
bunun yannda bilgi vermeye altmz mezheplerin onlarca alt mezhepleri ile yzleri aan
Hristiyan mezhebi bulunmaktadr502.
501
502

Mead - Hill, a.g.e., s. 67 vd. Ayrca bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Christian_denominations
112
III. BLM
HRSTYANLARIN SLAMA BAKII:
(WASHINGTON DC BLGES RNE)
113
III.BLM
HRSTYANLARIN SLAMA BAKII:(WASHINGTON DC BLGES RNE)
A. WASHINGTON DC METROPOL BLGES
almann bu blmnde yaplan anketleri deerlendimeye geeceiz. Ancak, bunu
yapmadan nce aratrmann yapld Washington DC blgesi hakknda ksaca bilgi vermek
yerinde olacaktr.
1. Washington DC Metropol Blgesinin Genel zellikleri
Washington DC Metropol Blgesi, Amerika Birleik Devletleri'nin dousunda yer alr.
Bu blge Virginia, Maryland, West Virginia eyaletlerinin bir ksm ile Washington DC
(District of Columbia-Columbia Blgesi)'ni iine alr. Washington DC ehri blgenin merkezi
konumundadr. ehir 16 Temmuz 1790 ylnda kurulmu ve bakent kabul edilmitir503.
1871'de Kongrenin ald karara kadar Columbia blgesi iinde bir belediyelik ehir iken, bu
tarihte ehir ayn zamanda Columbia blgesi olarak da anlmaya balanmtr. ok nemli
dnya kurulularn iinde barndran ehir, Dnya Bankas, IMF, Dnya Salk rgt gibi
byk organizasyonlarn yannda 172 lkenin eliliklerini barnda barndrmaktadr504.
Blge iinde Fairfax, Alexandria, Arlington, Manassas gibi Virginia eyaletinde
bulunan ve Amerika'nn ekonomik adan en gelimi ehirleri mevcuttur. Ancak, hi bir
eyalete bal olmayan, zerk bir yapya sahip olan bakent Washington DC, blgenin ehir
merkezi konumundadr. Blge daha ok eyaletlerde ve federal hkmette alan memur, ii
kesimden ve serbest ticaret yapan insanlardan mteekkildir. Bu blge sanayi veya tarm
blgesi deildir. Blgenin en byk nehri Washington ehri ile Virgina eyaletini birbirinden
ayran Potomak nehridir. zerinde kk apl gemiler ve yatlarla seyahat imkan olan nehir,
ehre ayr bir gzellik katmaktadr. Blgede byk havaalan vardr. Bunlar iinde,
Virginia eyaleti snrlarnda bulunan Dulles Havaalan Amerikann uluslararas uularna
ak sayl havaalanlarndandr505. Blgenin ehir merkezi durumundaki Washington DC,
Amerika Bakannn evi ve resmi ofisi olan Beyaz Saray, Amerikann federal meclisinin
503 http://www.americaslibrary.gov/cgi-bin/page.cgi/jb/nation/capital_1 (2009)
504 http://en.wikipedia.org/wiki/Washington,_D.C. (2009)
505 http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Metropol_Area (2009);
http://en.wikipedia.org/wiki/Washington,_D.C. (2009)
114
ve senatosunun bulunduu Kongre binasn, IMF ve Dnya Bankasnn merkez binalarn,

Dnya Salk rgtnn merkezini ve daha pek ok nemli kurulularn merkezlerini
barndrmaktadr. CIAin merkezi ve Amerikann Savunma Bakanl Pentagon ise, Virginia
eyaleti snrlarndadr ama Washignton DCye be dakikalk bir mesafededir. ehir,
birbirinden heybetli ama yksek olmayan geni binalarla Roma mparatorluunun byk bir
bakentini andrmaktadr. Tpk eski Romadaki gibi, hemen her binann nnde veya
zerinde heykeller mevcuttur. Uzay mzesi, Kzldereli mzesi, Tarih Mzesi, Hayvanat
Bahesi ve daha pekok turistik yer ziyaretilerini cretsiz olarak arlamaktadr. Bu yzden
blge her yl yaklak yirmi milyon turiste ev sahiplii yapmaktadr506.
Resim 1. Amerika Birleik Devletleri
Resim 2. Washington DC Metropol
Blgesi
2. Blgenin Demografik zellikleri
Bu blge Amerika iin en kozmopolit blgelerden biridir. Blgede bir dnya mozayii
mevcuttur denebilir. Dnyann her yerinden, farkl din, dil, renk, rk ve kltrden insana
rastlamak
mmkndr.
Blgedeki
baz
niversiteler
71
farkl
lkeden
renci
bulundurduunu ve bunun kendileri iin ne denli byk bir zenginlik olduunu reklamlarnda
bir iftihar vesilesi olarak dile getirmektedirler.
2.1. Blgenin Coraf zellikleri
Blge, gayri resmi bir yaplanma arzeder. Drt eyaletin topraklarn ve Washington
DCyi iine alr. Toplam yzlm 2.328,4 km (6.028 mil kare) civarndadr. 2005 ylnda
506 http://www.dcwatch.com/govern/sports041028f.htm (28 Ekim 2004)
115
bir kilometer kareye den insan says 357.7dir507. Blge genelde dzlk, zaman zaman
kk tepeliklere sahiptir. Blge Atlas Okyanusuna ok yakndr. Yaklak 30 dakikalk bir
mesafe vardr. Okyanusla blge arasnda byk ykseklikler olmad iin, okyanus iklimi
belli lde blgeyi tesiri altna almaktadr. Bu sebeple iklimi genel olarak yazlar nemli ve
scak, klar souk ve karl gemektedir. Pek ok ynyle stanbul iklimiyle benzerlik
arzeden blgenin haritadaki konumu ise, Washginton ehri nazara alndnda 38 kuzey
enlemi ile 77 bat boylamndadr508.
2.2. Blgenin Nfusu ve Etnik Yaps
Washington DC Metropol Blgesi hakknda en son ve gvenilir istatistik bilgiler
devletin istatistik bilgileri yaynlad resmi web sitesi www.census.gov adresinde
mevcuttur. 2005 yl rakamlarna gre bu blgede 5,214,666 insan yaamaktadr. Bu rakam
2004 yl iin 5,157,608 olarak kaytlara gemitir. Bu haliyle 390 metropol blge iinde 31.
durumdadr. 2000 ylndan 2005 ylna kadar 244,950 tabii art, 173,534 kadar kimse de
gle buraya yerlemilerdir. Bu arada 5 yl iinde 159,579 lm, 404,529 doum
gerekleirken genel nfus art 418,484 kadar gereklemitir. Nfusun daha ok gen
olduu gzlenen blgede yalara gre nfusun dalm 2003 rakamlarna gre aadaki
gibidir. Yine 2003 rakamlarna gre her yz kadna bedel 95.3 erkek nfusu var509.
Tablo 1: Washington DC Metropol Blgesi Nfusunun Ya Gruplarna Dalm
____-5
5-14
15-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65-74
75-____
%7.1
%14.0
%12.8
%14.9
%17.1
%14.9
%10.0
%5.0
%4.2
Bu nfusun rklara dalm oran ise aadaki gibidir. 2003 rakamlarna gre nfusun
nerede ise te ikisi beyazlardan olumaktadr. Hispanik olarak tanmlanan Latin lkelerine
ait nfus ise her geen gn artarak devam etmektedir. Bunun en nemli sebeplerinden birisi
blgenin gelir seviyesi yksek olmas ve bu sebeple i imkanlarnn fazla olmasdr. Blgede
bulunduumuz alt yl iinde pekok illegal Hispanik nfusun buraya yerleip ok ucuz
cretlerle altklarna ahit olduk.
507
http://www.census.gov/compendia/smadb/TableB-01.xls (2008);
http://www.elk.itu.edu.tr/~batman/useful/olcu/olculer.html (2008)
508
Bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Va%C5%9Fington,_DC (2009)
509
http://www.census.gov/compendia/smadb/SMADBmetro.html (4 ubat 2009)
116
Blgede yaayan insanlarn 1980'deki rklara dalm: Beyaz %67.8, Zenci %26.0,
Asyal %2.5, Hispanik (Latin) %2.8, Dier % 0.9 iken bu oranlar 2006 ylnda u eklini
almtr. Beyaz %51.7, Zenci %26.3, Asyal %8.4, Hispanik (Latin) %11.6, Dier % 2.0510.
18 yan altnda ocuu bulunan aile oran blgenin geneline nisbetle %36.6'dr. 2000
yl verilerine gre evli olmadklar halde, arkadalaryla bir evi paylaanlarn oran %50.1, ie
giderken yalnz bana araba kullananlarn oran %67.5'dir. 1999'un verilerine gre %40.7'si
yllk 75,000 dolarn stnde bir gelire sahip iken, %7.2'si fakirlik snrnn altnda
yaamaktadr.
2000 yl rakamlarna gre doum says 73,578 iken bu rakam 2002'de 75,328'e
ulamtr. Yani 2000 ylnda blgenin genel nfusuyla oranlandnda doan ocuk miktar
binde 15.3 iken, 2002'de binde 15.1'lik bir orana sahiptir. Bu da ocuk edinme orannn genel
nfusa gre giderek dtn gstermektedir. 2000 ylndaki lm says 29,838 iken
2002de ise 30,421'dir. Bunlarn blgenin genel nfusuna oran ise, 2000'de binde 6.2,
2002'de ise binde 6.1'dir. ocuk lmleri 1990'da 764 ile her salkl doan bin ocukta 10.6
orannda, 2000'de 466 ile binde 6.3 ve 2002'de 509 ile binde 6.8'lik bir orana sahiptir.
2.3. Blgenin Eitim Durumu
Blgede, lise ve daha yksei eitim alanlarn genele oran %87.0'dir. niversite ve
daha yksek eitime sahip olanlar %42.5'dir. Yabanc lkelerden gelip burada ocuk sahibi
olanlarn oran ise blgenin geneline nisbetle %17.3'dir. Evlerinde ngilizce'den baka bir dil
kullananlarn oran %21.3'dr511. Blgede bulunan Washington DC ehri, orta ve lise
eitiminde ok iyi bir yerde deilken, niversite seviyesinde olduka kaliteli niversitelere
sahiptir. Georgetown niverstisesi, George Washington niversitesi, Katolik niversitesi
lkenin genelinde nemli yere sahiptirler. Maryland eyaleti iinde bulunan ve baz kampsleri
Washington ehrinde bulunan Johns Hapkins niversitesi, zellikle tp sahasnda dnyada
hatr saylr bir hrete sahiptir. Virginia eyaletinin Metropol blgeye giren kuzey ksmnda
ise, lise seviyesinde kaliteli eitim verilmektedir. lke genelinde byk baarlara imza atan
Tomas Jefferson lisesi ve Fairfax lisesi bunlardan bazlardr512.
510 http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Metropol_Area (2009)

511
http://www.census.gov/compendia/smadb/TableB-04.xls (5 Mays 2008)
512
http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_Virginia; http://en.wikipedia.org/wiki/Maryland (2009)
117
3. Blgenin Ekonomik Durumu

2003 rakamlarna gre blgedeki doktor says 22,334'dr. Bu rakam yaklak olarak
her 100,000 kiiye 440 doktorun dtn gsterir. Blgede 39 hastane ve toplamda 9,342
yatak mevcuttur. Bu da her 100,000 kiiye 184 yatak anlamna geliyor. Bir eit devlet
sigortas olan (medicare)'den yararlanan insan says 480,361'dir. Bu genele nisbetle %7.0'lik
bir oran demektir ve her 100,000 kiiden sadece 9,473 kiinin bu imkandan yararlanabildiini
gsterir. 2004'te sosyal gvenlik programndan istifade eden insan says 511,194'tr. Bu da
her 100,000'de 10.081 kiinin bu hakk kullanabildii anlamna gelir. Bu ylda emekli
olanlarn says 343,848'e ulamtr. Ayrca ekstra gvenlik programndan geliri olan insan
says (supplemental security income program recipients) 2004 ylnda 67,122'dir. Yani
100,000 iinde 1,306 kimse bu yardm almaktadr. Blgedeki ev says 2000 ylnda
1,890,036 iken 2004 ylnda %7.6'lk bir artla 2,033,679 olmutur.
Blgede kii bana den yllk milli gelir 2000'de 40,665 iken bu rakam 2002'de
42,773 dolara kmtr. Blgede kazanlan toplam bte 2000'de 196,093.1 milyon dolar iken
2002de 214,440.7 milyon dolara kmtr.
Blgede alan insan says 2,661,028 iken bu rakam sayda artarak 2,801,375'e
kmtr. Fakat isizlik, bu rakam artna ramen 2000'de 72,759 iken 2002 103,874'e
kmtr. Oran olarak %2.7 olan 2000 ylndaki isizlik oran 2004'de %3.7 olmutur513.
4. Blgenin Dn Yaplanmas
Blgenin resm bir stats olmamas dn yapnn net olarak ortaya konmasn da
gletirmektedir. Zira, onlarca county ad verilen yerleim biriminin yannda tam bir ehir
hviyeti tayan sadece Washington DC vardr. Ancak blgede kayda deer iki eyalet olan
Virginia ve Maryland eyaletlerinin geneline ait 2008 ylnda elde edilen verilerine gre genel
bir kanaat edinebiliriz. Bu verilere gre Virginia eyaletinin %76s Hristiyandr. Bunlar da
balca %30 Baptist, %14 Katolik, %7 Metodist, %3 Presbiteryan, %3 Episkopal-Anglikan,
%2 Lutheran ve %13 dier Hristiyan gruplar eklinde oranlara ayrlmlardr. Budist, Hindu,
intoist gibi dier dinlere sahip olanlar da %4 kadardr. Mslmanlar ve Yahudiler %1lik
513 http://www.census.gov/compendia/smadb/SMADBmetro.html
118
nfuslara sahipken kendisinin herhangi bir dine sahip olmadn syleyenler %12lik bir
orana sahiptirler514.
Marylandde ise, yine 2008 rakamlarna gre nfusun %79u Hristiyan, %4 Yahudi,
%1i dier dinlere mensup olanlardr. %13 ise herhangi bir dine mensup grnmemektedir.
Hristiyanlarn bu %79luk oran ise, %23 Katolik515, %18 Baptist, %11 Metodist, %6
Lutheran, %21 dier Protestan mezhepleri ve %3 de dier Hristiyan mezhepleri
eklindedir516.
Washington DC hakkndaki 2000 yl verileri ise yledir. Nfusun %28i Katolik,
%9.1i Amerikan Baptist, %6.8i Southern Baptist (Gneyli Baptist), %1.3 Ortodoks ve
%13 dier Hristiyan mezheplerine mensup. ehirdeki Hristiyan nfus toplam olarak
%58.2lik bir oran oluturmaktadr. ehirde %10.6 orannda Mslman, %4.5 orannda
Yahudi ve %26.8 orannda da ya herhangi bir dine mensup olmayan veya pratikte dinini
yaamadn ifade eden bir grup mevcuttur517. zellikle Mslman nfusun fazla
grnmesinde Afrika kkenli zenci Amerikal Mslmanlarn rol byktr. Fakat maalesef
yaklak 6 yllk bir gzlemin neticesi denebilir ki, bunlarn ok byk bir oran slam
yaamayp, sadece Mslman olduunu ifade etmektedirler.
514
http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_Virginia
Maryland eyaleti, ngilterede iken aznlk olup, Amerikaya gen Katolikler tarafndan kurulmutur. Bu
sebeple bu eyalette en byk orana sahipler Katoliklerdir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Maryland)
516
http://en.wikipedia.org/wiki/Maryland
517
http://en.wikipedia.org/wiki/Washington,_D.C.
515
119
B. ARATIRMANIN YNTEM
Bir konuda alan aratrmas yaplrken izlenen yol, aratrmann gvenilirlii ve
salkl sonu elde etmek iin ok nemlidir. Biz de almamzn gvenilir ve salam olmas
iin, bir evren ve rnekleme tesbiti, kapsam ve snrllklarn belirlenmesi, veri toplamada
salkl aralarn kullanlmas adna gerekli hususlar yerine getirdik.
1. Aratrmann Evreni ve rneklemi
Aratrmann evreni, aratrmann yapld yerin snrlarna, rneklemi de belli
kurallara bal olarak bu blgeden seilen ve seildii blgeyi hem nitelik hem de nicelik
bakmndan temsil eden daha kk gruba denir518. Bizim bu almadaki evrenimiz
Washington DC blgesinde yaayan Hristiyanlardr. rneklemler hi bir mezhep fark
gzetmeksizin belli bal Hristiyan gruplarn itirakini temin salanmtr. Sadece Katolik
mezhebinin bile 200n stnde ayr alt mezheplere ayrld, herkesin bir kede ayr bir
akm oluturarak, dier mezheplerden ayrldn iddia ettii bir corafyada btn
mezheplerin saysn tesbit de, bu mezheplerin hepsinden katlmc bulmak da elbette zordur.
Ancak, bu blgede yaayan ve ister nfusu itibariyle, isterse de toplumdaki sosyal stats
itibariyle sz sahibi Hristiyan mezheplerinden katlmn olmasn temin etmeye altk.
2. Aratrmann Kapsam ve Snrllklar
Aratrma, bu blgede bulunan deiik Hristiyan mezheplerinden 18 yan zerindeki
btn bay ve bayanlara yneliktir. Ankete aada gsterilecei zere 201 kii katlmtr.
Bunlarn mezheplere gre dalm da aada verilecektir. Anketimizi gren baz Yahudi,
Budist, Hindu ve paganist kimseler de olduka ilgi gstermilerdir. Fakat, bu aratrmann
erevesi Hristiyanlarla snrl kaldndan sadece Hristiyanlar zerinde anket yaplmtr. Bu
arada, ABDde 18 yan altndaki ahslar yetikin insan saylamayacandan ve kanunen
ailelerine bal olduklarndan, onlarn din gibi hususi bir konu hakknda cevap vermelerinin
aileleri tarafndan nasl bir tepkiyle karlanacan bilemediimizden, bu yan altndakilerle
anket yapmadk. alma esnasnda bir st ya snr, meslek tercihi, ehir tercihi, cinsiyet ve
etnik kimlik tercihi de yaplmad. Bu sebeple, 18 yan stndeki isteyen btn Hristiyanlarn
katlm temin edilmeye allmtr.
518
Bayyiit, Mehmet, Sosyo-Kltrel Ynleriyle Trkiyede Hac Olay, TDV Yaynlar, Ankara, 1998, s. 83.
120
3. Veri Toplama Aralar

Anket (survey) tr aratrmalarda iki yolla veri elde edilebilir. Birisi dorudan kat
zerinde sorular katlmcya verilerek ankete katlmas salanr. Dieri de mlakat yaplarak
elde edilir. Biz bu aratrmamzda her ikisini de tatbik ettik. Ayrca blge insanlarnn hayat
standartlarn, yaam tarzlarn gz nne alarak internet ortamnda anketimize itirakleri
salanmaya allmtr.
4. Verilerin Toplanmas: Anketin Uygulanmas
ncelikle anket sorularndan oluan 6 sayfalk anket formunu ulatrabildiimiz
kadaryla Hristiyanlarn ellerine verip doldurmalar temin edildi. Bu olduka zor gerekleen
bir yol oldu. Zira, katlmc dolduruncaya kadar beklemek ve anket formunu almak
gerekiyordu. ok az insan oturup 5-10 dakikasn verip byle bir ankete yardmc oldu.
Bundan sonra, baz kiliselerin papazlaryla konuarak, formlarn kilise cemaatine datlmas
ve papaza geri teslim etmeleri eklinde bir yol izlendi. Bunda da katlm az oldu. Bir baka
yol olarak, zarfn zerine adresimizi yazp, pulu yaptrp anket forumlarn doldurup azn
kapatarak bize gndermeleri iin yine deiik kiliselerde ve i yerlerinde katlmc teminine
alld. Bu yolla yaklak 60 katlmc temin edildi. Btn bunlar yaplrken teknolojinin
imkanlarn kullanarak ankete zel bir web sitesi hazrland. Hedef katlmclarn hi
zorlanmadan bu ankete itirak etmelerini salamakt. Webin ve anketin duyurusu, hem
deiik web sitelerinde hem de bror basp datarak mmkn olan heryere duyurulmaya
alld. Ayn zamanda, bu brorler baz niversitelerin ilan panolarna asld. Bu sayede
katlmclar ev, i veya okullarndan ankete itirak ettiler. Yaklak 110 kii bu yolla ankete
katlm oldu.
Buna ilave olarak, Washington DCdeki Gaziler Hastanesinde grevli, farkl
mezheplere mensup 5 adet Chaplain (Hristiyan din adam) ile mlakat yapld ve anket
sorular yneltildi. Katlmclar, btn samimiyetleri ile bu sorular cevapladlar.
Aratrmann yapld blgede yaklak 6 yldr, deiik vesilelerle Hristiyanlarla ayn
ortamda bulunma ve onlarn fikirlerini alma imkan olmutur. Konferans, panel, seminer,
kurslar ve iftar yemeklerinde bir araya geldiimiz farkl mezheplere ait Hristiyanlarn
Mslmanlara kar tavrlarna ahit olduk. Buralarda gzlemlediimiz baz olaylar ve
aldmz bilgiler de aratrma esnasnda bize olduka yardmc olmutur.
121
C. ARATIRMANIN SONULARI
1. rneklemin Sosyodemografik zellikleri
Bu blmde ankete katlan Hristiyanlarn kiisel bilgileri, sosyodemografik ve
ekonomik durumlar ile ilgili veriler sunulacak, bunlar zerinde deerlendirmeler yaplacaktr.
1.1. Eitim Durumlar
Tablo 2: Katlmclarn Eitim Seviyeleri
f
Lise
30
14.93
Yksekokul
24
11.94
niversite
67
33.33
Yksek lisans
57
28.36
Doktora
22
10.95
Dier
0.50
Toplam
201
100
Ankete katlanlarn % 13 lise mezunu, % 12si yksekokul, % 35i niversite, % 28

ykseklisans mezunu ve % 10u da doktora yapmtr. Blgede ankete katlanlarn sadece % 2
gibi kk bir orannn lisenin bir ksmn okuduu, yksekokul ve st mezunlarnn toplam
% 85i bulduu gz nnde bulundurulursa eitim seviyesinin gayet yksek olduu
grlecektir. Anketin ilerleyen blmlerinde deerlendirme yaplrken, deerlendirmelerde
kolaylk olmas sebebiyle, bu % 2lik ksm lise mezunlar ile berbarer deerlendirmeye
alnacaktr.
1.2. Cinsiyet Dalm
Ankete katlanlarn %60n bayan %40n ise baylar oluturmaktadr. Anketin
yapld Washington ehrinde de bayan nfusu % 53.1lik bir oranla erkeklerden daha
fazladr519. Ankete katlan bayan orannn genelin zerinde olmas dikkat ekmektedir. Bunun
519
http://factfinder.census.gov/servlet/ACSSAFFFacts?_event=-geo_id=04000US11_geoContext=01000US|04000US11-_street=-_county=-_cityTown=-_state=04000US11-_zip=-_lang=en_sse=on-ActiveGeoDiv=-_useEV=-pctxt=fph-pgsl=040-_submenuId=factsheet_1-ds_name=null_ci_nbr=null-qr_name=null-reg=null:null-_keyword=-_industry (2009)
122
sebebi; katlmclarn daha ok kilise evresinden olmas ve kiliseye devam eden mensuplarn
ounun da kadn olmas olabilir.
Grafik 3: Katlmclarn Cinsiyet Dalm
Bo
0%
Bay
40%
Bayan
60%
1.3. Mezheplere Gre Dalm

Katlmclar mezheplerine gre snflandrrken anketin yapld blgedeki byk
gruplar l alnmtr.
Tablo 3: Katlmclarn mezheplere gre dalm
f
Assemblies
2.5
Baptist
18
9.0
Katolikler
46
22.9
Christian Science
2.5
Church of Christ
18
9.0
Episkopal
4.5
Lutheran
3.0
Metodist
41
20.4
Mormon
1.5
Orthodokslar
1.5
Dier
35
17.4
123
Pentecostal
1.5
Presbiteryan
2.5
Seventh Day Adventist
0.5
Unitarian
0.5
Unitarian Universalist
0.5
United Church of Christ
0.5
Toplam
201
100
Bunlar Katolik, Protestan ve Ortodoks diye ana Hristiyan grubunda snflandrmak

da mmkndr. Ancak, ankete katlan veya katlmayan yerli halkla yaplan grmelerde
Protestanlk iindeki mezheplerin hepsinin kendini mezhebin alt kimlii ile isimlendirdikleri
grlmtr. Kendilerine en byk Hristiyan grubun hangisi olduu sorulduunda
Katolikler olduu cevab alnmtr. Halbuki, Protestanlarn toplam yaklak % 74
bulmaktadr.
Dier olarak isimlendirilen grubun iinde kendini sadece Protestan olarak
tanmlayan ve hi bir alt gruba ye olmayan yani Non-denominatinal Hristiyanlar ve
kendilerini sadece Hristiyan olarak tanmlayanlar vardr. Ayrca, Church of the Nazareth,
Evangelical, American Baptist (ki, bunlar kendilerini ayr kategorize ediyorlar) ve Messiah
Christian-Judah gibi dier Protestan gruplarndan insanlar ankete itirak etmilerdir.
Ankete katlanlarn % 22.9unu Katolikler, % 20.4n Metodistler, % 9unu
Baptistler yine % 9unu Church of Crist ve % 1.5ini Ortodokslar oluturmaktadr.
1.4. Ya Durumu
Ankete katlanlarn yaklak % 18.4n 18-25 ya grubundaki genler, % 21.4n
26-35 ya grubundaki genler, % 22.4n 36-50 yalar arasndaki orta yal insanlar, en
byk oran ise % 26.9luk oranla 51-65 yalar arasndaki olgun yataki insanlar
oluturmutur. Katlanlarn geri kalan % 10.9luk ksmn ise 65 ya zeri Hristiyanlar
oluturmaktadr. Anketin daha ok kilise evrelerinde gerekletirilebildii, gen yatakilerin
daha ok darlarda ankete katld gz nne alnrsa, kiliseye mensup insanlarn yalarnn
ortalamasnn ellinin zerinde olduu hemen dikkatleri ekmektedir. Aadaki grafikte bu
daha da net grlmektedir.
124
Grafik 4: Yalar
(66-89)
11%
(13-25)
18%
(13-25)
(51-65)
28%
(26-35)
(36-50)
(51-65)
(66-89)
(26-35)
21%
(36-50)
22%
1.5. Meden Durum

Tablo 4: Meden Durum
f
Bilinmiyor
0.5
Boanm
10
5.0
Evli
111
55.2
Bekar
71
35.3
Dul
4.0
Toplam
201
100
Ankete katlanlarn % 55.2si evli, % 35.3 ise bekardr. Dul oran % 4lerde kalrken,
boanmlarn oran sadece % 5lerde kalmtr. zellikle boanmlarn orannn Amerika
geneline gre az olmas dikkatleri ekmektedir. Bunun pek ok sebebi olabilir. Ancak yine
anket evresinin kiliseye ve dinine bal insanlar olmas, bize dindar insanlarn hayatlarnn
daha dzenli olabilecei hususunda bir fikir verebilir.
125
1.6. Etnik Dalm

Ankete katlanlarn yaklak drtte n beyazlar oluturmaktadr. Bu oran Amerika
genelindeki populasyan dalmna da ok uygundur. Onlarn arkasndan zenciler, onlarn
ardndan da Latin kkenli Hristiyanlar gelmektedir. Dier ismi ile Kzlderili birisi ankete
itirak etmitir.
Grafik 5: Irklar
Irklar
Beyaz
74.6
Dier
0.5
Hispanik(Latin)
7.5
Asyal
7.5
Afrikal-Amerikan
10.0
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
2. rneklemin Ekonomik Durum

Tablo 5: Gelir Dzeyi
Yllk Gelir
Bilinmiyor
0.5
10.000 $ Alt
3.5
10.000-25.000 $ Aras
2.5
25.000-50.000 $ Aras
34
16.9
50.000-75.000 $ Aras
45
22.4
75.000-100.000 $ Aras
37
18.4
100.000-150.000 $ Aras
50
24.9
150.000 $ zeri
22
10.9
Toplam
201
100.0
126
Ankete katlanlarn gelir durumu da yukardaki tabloda verilmitir. Buna gre

katlmclarn yllk gelirlerinin Amerika geneline gre (-ki, bu rakam 2000 rakamlar ile
yaklak $40.000520) yksektir. Katlmclarn yaklak % 77sinin yllk geliri 50.000 dolarn
zerindedir. Bu da aylk olarak yaklak 4500 dolar demektir. Refah seviyesinin yksekliine
ramen ankete katlanlarn iinde aylk 1000 ile 2000 dolar civarnda geliri olanlar da
mevcuttur. Bu da anketin birbirinden farkl yaam seviyelerine sahip yaygn bir alanda
gerekletirildiini gsterir.
3. rneklemin Meslek Dalm
Tablo 6: Meslekler
520
Muhasebe
3.0
Sekreter
2.0
Bankac
11
5.5
niversite
0.5
Mteri Hizmetleri
0.5
Eitim
23
11.4
Mhendis
16
8.0
dareci
0.5
Salk
1.0
Serviscilik
0.5
nsan Kaynaklar
1.5
Bilgi Teknolojisi
3.5
malatc
1.0
Vakfc
3.5
Dier
89
44.3
Satc
1.5
Din Adam
20
10.0
Bilim Adam
2.0
Toplam
201
100
http://www.dataplace.org/area_overview/index.html?place=p26.2:11-z=1 (2009)
127
Ankete katlanlarn meslek gruplar o kadar ok ve birbirinden farkldr ki, bunlar

tabloya dkmek mmkn deildir. Bu meslekler iinde eitimde grev alanlar yaklak %
11.4lk oranla en geni meslek grubunu olutururken, bunu % 10 ile din adamlar, % 8.0 ile
mhendisler ve % 5.5 ile de bankaclar takip etmektedir. Katlmclarn yaklak % 44.3
standart anketlerde uygulanan ve bu almada tercih edilen meslek gruplarnn dnda farkl
mesleklere sahiptirler. Katlmclar arasnda, avukat, film yapmcs, mzisyen, mteahhit,
spor antrnr, yazar, koruma grevlisi, laborant, arkc, hemire, sigortac, emekli ve
renci gibi daha pekok farkl meslek bulunmaktadr.
D. VERLER VE DEERLENDRMELER
Elde edilen bulgularn deiik balklar altnda incelenmesine ihtiya vardr. ncelikle
katlmclarn slam ve Mslmanlar hakkndaki bilgi seviyelerini, bu bilgiyi elde ettikleri
kaynaklar gsteren bulgular inceleyeceiz.
1. GENEL HALKIN SLAMA BAKII
Burada, verileri baz kategorilere alarak tahlil edeceiz. Bu sayede farkl gruplarn
ayn soruya ne ekilde cevap verdiini grecek ve daha analitik sonulara varacaz.
1.1. Hristiyanlarn slam Hakkndaki Bilgi Seviyeleri
Katlmclarn slam hakknda ne kadar bilgi sahibi olduklarn renmek maksadyla
slm literatre ait en temel baz terimleri sorup ne kadar hakknda bilgileri olduunu
sorduk.
1.1.1. Temel slm Terimler Hakkndaki Bilgileri
Katlmclarn slam ve Mslmanlar hakkndaki bilgilerini ve seviyelerini lme
adna dn baz terimler sorulmutur. Bunlardan Allah, % 41lik oranla bilinmekte % 34luk
oranla da iyi bilinmektedir. Mslman kelimesi ise ikinci iyi bilinen kelime olmutur.
Katlmclarn pek ou Muhammed ismini ve Kuran kelimesini byk bir yzde ile
biliyorlar. En az bilinen slm tabirler ise Kabe ve fetva kelimeleridir. leride grlecei
zere, bilgi kaynaklarnn daha ok medya, internet ve arkadalar olmas da daha ok
buralarda sk sk geen kelimelerin Allah, Muhammed, Kuran, Cihad kelimeleri olduunu
gstermektedir. Snni ve ia kelimeleri zellikle son dnemde ok medyatik olmakla beraber,
katlmclar bu iki kelime hakknda bilgilerinin net olmadn ifade etmilerdir. Zira, biraz
128
biliyorum diyenler snni kelimesi iin % 37, ia iin % 33dr. Bilmiyorum ile
biliyorum diyenlerin oran da birbirine ok yakndr. Mekke kelimesinin % 44lk oranla
biliniyor, % 23lk oranla da iyi biliniyor olmas dndrcdr. badetler hakknda sorulan
soruya verilen cevaplarda da Haccn yksek bir orana sahip olmas gsteriyor ki,
katlmclar, bilgi kaynaklaryla doru orantl olarak, daha ok medyatik isimleri tanyorlar.
Zira, her sene Hacc ibadeti, mevsimi geldiinde, Amerikadaki radyo, televizyon ve yazl
basnda bu konu geni yer almaktadr.
Tablo 7: Bilgi Seviyeleri Tablolar
Bilmiyor
Biraz Biliyor
Biliyor
yi Biliyor
Toplam
18
41
34
100
Muhammed 2
25
39
29
100
Kur'an
13
24
37
23
100
mam
34
21
29
13
100
Mslman
23
40
30
100
Cihad
13
33
32
19
100
Fetva
53
21
15
100
Snni
21
37
27
12
100
ia
27
33
26
11
100
Mekke
21
44
23
100
Kabe
68
11
100
Cevapsz
Allah
1.1.2. slamda Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri

Katlmclar, Mslmanlarn ahiret inanc ile alakal bilgilerini ylece ortaya
koymulardr. %31.14 Mslmanlarn hesap gnne inandn, %28.57si Cennet ve
Cehenneme inandklarn, %19.78 ruhlarla birlikte bedenlerin de dirileceini kabul
ettiklerini, %17.58in ise Mslmanlarn sadece ruhlarn dirileceine inandklarn ifade
etmilerdir. %2.93 gibi ok cz oranda bir grup ancak Mslmanlarn ahiret diye bir eye
inanmadklarn dnmektedir.
129
Tablo 8: Sizce Mslmanlar lmden sonras adna neye inanyorlar?

Sizce Mslmanlar lmden sonras adna neye inanyorlar?
f
lmden sonra hayat yok
2.93
Sadece ruhlar dirilecek
48
17.58
Ruhlar ve bedenler beraber dirilecek
54
19.78
Hesap gn var
85
31.14
Cennet ve Cehennem var
78
28.57
Bu soruya verilen cevapta bir husus dikkatimi ekmektedir. alma boyunca, deiik
zamanlarda Hristiyanlara kendi inanlar ile alakal sorular sorup cevaplar aldk. Bunlar iinde
ahirete ait sorduumuz sorulara maalesef ikna edici cevap alamadk. Grdk ki, aslnda
Hristiyanlar kendi dinlerini iyi bilmiyorlar. Ahiret gibi en nemli mevzuda dinlerinde neler
olduunu renmemiler. Ancak baz papazlarla grmelerimizde daha da enteresan
sonulara ulatk. Maalesef pek az mstesna, papazlar da ahirete iman hakknda bizi
doyurucu bilgiye sahip deillerdi.
almamzn ikinci blmnde ksaca izah etmeye altmz Hristiyanlkta Ahiret
nanc balkl konuda da grlecei gibi, aslnda mevcut Hristiyan kaynaklarnda, slamda
olduu gibi tatmin edici malumat mevcut deildir. Hal byle olunca, kendi dinlerinde ciddi
bilgi bulunmayan Hristiyanlar, slamdaki inan bilmeden uzak durumdadrlar. Verilen
cevaplarn ise, Mslmanlarn ahiret inanc hakkndaki bilgilerini ortaya koymaktan ok, bu
konudaki kendi inan ve anlaylarn ortaya koyduunu dnyoruz.
Aslnda ahiretle alakal bilgilerinin genelde ok s olmas ve bu dnyann sonunu
anlatmas sebebiyle, ou Amerikal bu konulara girmez ve konuyu siz atnzda da rahatsz
olurlar. Halbuki, insann cevap bulmas gereken en nemli konulardan birisi olmas sebebiyle,
karlatmz baz Amerikallarn bu meraklarn, bizim dinimizdeki inan renme adna
stste soru sormalarndan anlamaktayz.
Ankette bu soruyu Mslmanlarn inanlar asndan sormamz, onlarn inancn
sormamzdan daha az havay geren bir soru olsa da ok yabanc olunan bir husus olduu
anlalmaktadr.
1.1.3. Kuran Hakkndaki Bilgileri
130
Grafik 6: Kurann Kayna Hakkndaki Bilgileri
Katlmclarn Kuran hakkndaki bilgilerini lme adna bir soru sorulmu ve bundan
alnan netice yukardaki tabloda yanstlmtr. Buna gre, katlmclarn %33 Kuran Hz.
Muhammedin yazdn dnmektedir. %31i ise bunu insanlarn yazdn kabul
etmektedir. %22si bu soruya cevap vermezken sadece %14 Kurann Allah tarafndan
vahyedilmi bir kitap olduunu bilmektedir. Bu soruya evet demenin slamn kutsal
kitabn kabul ve bir anlamda slam kabul gibi alglanma ihtimali dnlebilir. Bu yzden
de katlmclarn daha ok dier klar tercihi sz konusu olmu olabilir. Ancak, bir dier
etken de, daha nceki blmlerde Hristiyanlarn kutsal kitap inanlarn incelerken grld
zere, azizlere vahyedildii ve onlarn ncili yazdn kabul etmeleri olabilir. Onlara gre,
peygamberler, azizler kutsal kitab yazmlardr. Bu yazmay da bizim bildiimiz ekliyle
vahiy katiplerinin yazmasndan biraz farkl alglamaktadrlar. Bu zatlara vahiy geldii ve
ylelikle yazdklar kabul edilmektedir. Bir baka etken de u olabilir. Kuran, Batda en ok
okunan kitaplar arasndadr. Kurann sadece meallerinin dahi insanlar zerindeki byk
etkisi sebebiyle slama alaka duyanlarn says her geen gn artmaktadr. zellikle baz
kilise evreleri bundan olduka rahatszlk duymakta ve Kuran aleyhinde propaganda
yapmaktadr. Halk arasnda kulak misafiri olunan baz sylemlere gre Kurann lde
yaayan, bedev birileri tarafndan uydurulduu, daha ok Tevrat ve ncil gibi eski kitaplarn
kopyas olduu iddia edilmektedir. Bu tr propagandalar, ankete katlanlarn cevaplarna da
belli lde yansm grnmektedir.
131
Grafik 7: Kuran Hakkndaki Bilgileri
Katlmclarn geneline sorulan bir soru ile Kuran hi okuyup okumadklar

renilmeye allmtr. Bu onlarn ulaabilecekleri en salkl bilgi kayna olan Kuran
bizzat kendisini grerek, okuyarak m onu tandklar, yoksa deiik vesilelerle iiterek mi
onu tandklarn bize gsterecektir. Bu soruya katlmclarn % 60.2 gibi byk bir oran
Kuran hi okumadn ifade ederken, % 33.3 ise birazn okuduunu belirtmitir. Yani,
yaklak % 94.5lik bir oran Kuran ok bilmemektedir. Sadece % 5i Kurann tamamn
okuduunu sylemitir. Katlmclarn yaklak % 10unun din adamlar olduu gz nnde
bulundurulursa, din adamlarnn dahi Kuran hakknda ciddi bir aratrma ve bilgi sahibi
olmadklar gzler nne serilmi olur.
almamz devam ederken, Kuran aleyhinde ok ynl propagandalarn yapldn,
zellikle, uydurma olduu veya Hz. Muhammedin Hristiyanlktan, Yahudilikten taklid
ederek uydurduunu ileri sren din adamlarnn tesirini grdk. Bununla beraber, 11 Eyll
hadisesi gibi baz saiklerin Kurann aratrlmasna vesile olduunu da gryoruz. leriki
yllarn, Kurann Amerikallar tarafndan daha iyi bilinecei yllar olacan sylemek yanl
olmaz.
1.1.4. badetler Hakkndaki Bilgileri
Katlmclarn, Mslmanlarn ibadetleri hakkndaki bilgilerini lmek zere sorulan
soruya % 25.8lik bir yzde ile Hacc diyenler en byk oran oluturur.
132
Grafik 8: Bildikleri badetler

u ibadetlerden hangisi size aina geliyor?
30.0
25.0
25.8
22.3
21.9
20.0
15.0
11.9
11.5
10.0
6.7
5.0
0.0
Namaz
Zekat
Oru
Hac
Dua
Hibiri
Bu bilginin tek kayna medya denebilir. Zira, Hacc ile alakal baka bir bilgi kayna
yoktur. Ardndan namaz gelmektedir ki, o da % 22.3lk bir orana sahiptir. Bu ibadet
hakknda katlmclarn, lkedeki camileri ziyaretlerinde, i yerlerinde veya okuldaki
arkadalarnn hergn namaz eda etmelerini yle veya byle grerek duyarak bilgi sahibi
olmalar kuvvetle muhtemeldir. Ardndan oru ibadeti % 21.9luk bir orana sahiptir. Bu
ibadeti de her sene Ramazan ay geldiinde, btn Mslmanlarn oru tuttuklarn, her sene
artan bir ilgi ile medyann gndeme getirmesi ile yakndan tanma imkan bulmaktadrlar.
Katlmclar, Zekat % 11.9, Duay da % 11.5lik bir oranla bildiklerini ifade etmilerdir.
Yine % 11.5lik bir oran ise hibirini bilmediklerini belirtmilerdir.
Mslmanlarn kime ibadet ettiklerini sorduumuz bir soru ile, onlarn Mslman
itikadndaki uluhiyet ve nbvvet konularna baklarn da lme planlanmtr.
Bu soruda birden ok k seilebildiinden katlmclarn bazlarnn hem Allah
kkn hem de Muhammed kkn birlikte iaretledikleri grlmtr. Byle olunca btn
iaretlemelerin says 243 bulmakta, yani katlmc says olan 201i amaktadr.
Aadaki grafikte ak bir ekilde, katlmclarn bu soruya verdikleri cevaplarn
oranlara yansmas pasta dilimleri eklinde gsterilmitir.
133
Grafik 9: Mslmanlar Kime badet Eder?
Bu grafikte, Mslmanlarn Allaha ibadet ettiini bilenlerin oran %77.8 iken, Hz.
Muhammede diyenlerin oran %18.5i bulmutur. %3.7lk bir oran ise, Mslmanlarn Hz.
saya ibadet ettiini dnmektedirler.
Daha nce de grld gibi, Hristiyanlar Allah kavramna ainadrlar. almamz
esnasnda yzlerce Hristiyanla, deiik programlarda karlatk ve mevzu ou zaman
Allaha ait bir konuya geldi. Grdk ki, hemen herkes Allah kelimesini biliyor. Ancak,
yine bu grtmz insanlarn Siz Hz. Muhammed (sas)e mi ibadet ediyorsunuz
sorusuyla karlatmz da oluyordu. Bu durumun ankete yansd grlmektedir.
1.1.5. Hz. sa ve Hz. Muhammed Hakknda Mslmanlarn nanc Hakkndaki
Bilgileri
Katlmclarn slam ilhiyat hakknda bilgilerini lme adna sorulan iki ayr soruya
verdikleri cevaplar birletirilerek bir tabloda verilmitir. Buna gre, Hz. Muhammed ile Hz.
say Mslmanlarn peygamber olarak kabul ettiini bilenlerin oran alacak ekilde ayn
km, %77.6lk bir oran bulmutur. Bundan sonraki en byk oran her ikisi iin de % 12
civarnda bilmiyorum kk olmutur. % 6s Mslmanlarn Hz. Muhammed (s.a.v.)e
Mesih olarak inandklarn dnmekte, % 4 yine Mslmanlarn Hz. sa (a.s.)a
Tanrnn olu olarak inandklarn dnmektedir. Grlen odur ki, Mslmanlarn Hz.
saya bak alarnn kendilerine anlatld yerde Hz. Muhammedin de kim olduu bilgi
olarak kendilerine verilmektedir. Ancak, yine baz kiliselerin Hz. Muhammedin ahsi
hayatndaki icraatlarn saptrarak ve karartarak anlattklarna, bu hususta elle datlan
134
karikatrl kitapklara ahit olunmutur. zellikle, Efendimizin Hz. Aie ile evlilii, ok
evlilii, savalar arptrlarak aleyhte propaganda malzemesi yaplmaktadr. Onun insanla
kazandrdklar, karakteri, ahlak, hogrs, merhameti vs. asla mevzu edilmeyerek
objektifliin dna klarak yanl, aleyhte almalar yaplmaktadr.
Tablo 9: Hz. Muhammed Ve Hz. saya Mslmanlarn nanc le lgili Bilgileri
Hz. Muhammed
Hz. sa
Cevap Yok
1.5
1.0
Bilmiyorum
12.4
12.9
Mesih
6.0
2.5
Peygamber
77.6
77.6
Tanrnn Olu
1.0
4.0
Aziz
1.5
2.0
Toplam
100
100
1.2. Hristiyanlarn Bilgilerinin Kayna

Ankete katlanlara slam hakkndaki bilgilerini nereden aldklar soruldu. Bu soruda
katlmclar birden fazla kk iaretleme hakkna sahip idiler. Bu yzden toplam iaretleme
says, katlmc saysndan fazla grnmektedir. Katlanlarn genelinin durumunu gsteren bu
tabloda insanlarn en ok bilgi aldklar kaynan i yerlerinde, okulda veya semtteki
arkadalar olduu ortaya kmtr. Yaklak % 22.07lik bir oran arkadalarndan bilgi
aldklarn belirtmilerdir. Bunu % 19.29la medya, % 15.74 ile belgesel takip etmektedir.
nternetten bilgi edinenlerin oran hi de azmsanmayacak lde % 11.57yi, Mslman
olmayan yazarlarn eserlerinden slam ve Mslmanlar hakknda bilgi alanlarn oran da %
11.11i gstermektedir.
135
Grafik 10: Bilgi Kaynaklar
slam hakknda birey bilmiyorum
1.23
nternet
11.57
Medya
19.29
Arkadalarla sohbet
22.07
Konferans, seminer, sempozyum
9.26
Belgesel
15.74
Gayri Mslim yazarn kitab
11.11
Mslman yazarn kitab

0.00
9.72
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
Bunlar alt alta getirdiimizde Washington DC blgesinde anketimize katlanlarn

bilgi kaynaklarnn salaml tartlr. Zira, medya, internet, gayri mslim yazarlarn hatta
Batda hazrlanan belgesellerin slam ve Mslmanlar hakknda verecei bilgilerin salaml
ve doruluu her zaman tartlr. Bu kaynaklardan bilgi alanlarn toplamnn ise genele oran
% 57.71dir. Arkadalarndan bilgi alanlarn aldklar bilgi ise tamamen o arkadalarn bilgi
seviyesi, slam inancna ball ve doru bilgi sahibi olup olmamas ile doru orantldr. Bu
da % 22.07dir. Ksaca, ankete katlanlarn yaklak drtte nn slam hakkndaki
bilgilerinin kayna arzu edilen salam kaynaklar saylmazlar.
Mslman yazarlarn kitaplar, konferans, seminer ve sempozyumlarlardan bilgi
edinenlerin oran genele gre sadece % 19 civarndadr. Bu kaynaklar da, kitab yazan yazar
veya konferans gibi programlar organize edenlere gre salaml tartlr bilgi kaynaklar
olmakla beraber, dierlerine gre daha salam olacaklar aikardr.
Buradan da anlalaca zere Amerikann bu kesiminde kendilerine ulalan ve ou
deiik kiliselere mensup olan Hristiyanlarn slam ve Mslmanlar hakknda salam
kaynaktan bilgi aldklarn sylemek olduka gtr. Yine ankete katlanlarn % 1.23 kadar
slam ve Mslmanlar hakknda hibir ey bilmediini belirtmitir.
1.3. Hristiyanlarn Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri
Hristiyanlarn Mslmanlar hakknda ne dndklerini renmek iin ankete
katlanlara baz sorular sorduk ve aldmz verileri aadaki ekliyle tablolara dktk.
136
Grafik 11: Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri

Mslmanlarn dier insanlarla yeteri kadar ilikide bulunduu dnyor
musunuz?
Elbette
2.0
Evet
30.3
Hayr
35.8
Asla
9.5
Kararsz
19.9
Bo
2.5
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
Katlmclar, Mslmanlarn dier insanlarla
25.0
yeteri
30.0
35.0
kadar ilikide
40.0
bulunup
bulunmadklar hakkndaki fikirlerinin sorulmasna % 35.8 ile hayr, % 30.3 ile evet
cevabn vermiler, % 19.9u ise kararsz olduunu belirtmitir. % 9.5 ise katiyyen yeterli
iliki kurmadklarn ifade eder mahiyette asla demilerdir. Bu oranlar bize Hristiyanlar
temsil eden katlmclarn, aslnda Mslmanlar yakndan tanma imkanlarnn olmadn,
sadece dardan seyrettiklerini ifade etmi olmaktadr. Tanmamann sebebinin ise, bizzat
Mslmanlarn iletiim sorunu olduu anlalmaktadr.
Amerikal bir Mslman bayan, Trkiyede geirdii Ramazan gnlerinden sonra
hislerini dile getirirken, aslnda tablonun iki tarafn grebilen biri olarak konumaktadr. Bu
bayan, sahurdan sonra Eyp Sultan Camiine sabah namazna giderken, yzlerce kadn ve
erkein arasnda cami yolunu tuttuunda hissettiklerini dile getirirken: Kendimi, kendisinden
nefret edilen bir aznln paras olmaktan kp, Allahn rahmet denizine doru akan insan
nehrinde bir damla olarak grdm demitir. Yaklak 8 yl slam aratran ve henz 8 yllk
Mslman olan bu bayan, Amerikada bir Mslman olarak ok yanl tannyor ve
biliniyoruz ancak doru anlalmak iin ok az gayret sarfediyoruz demiti.
137
Grafik 12: Btn Mslmanlar Ayn mdr?

Btn Mslmanlar ayn mdr?
Elbette
0.0
Evet
5.5
Hayr
36.8
Asla
51.7
Kararsz
4.5
Bo
1.5
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
Yine ayn gruba, btn Mslmanlarn ayn olup olmadklar sorulduunda % 51.7si
asla diyerek katiyyen bir genellemenin mmkn olmadn, % 36.8i de hayr diyerek
bunu kabul etmediini ifade etmitir. Katlmclardan sadece % 5.5 gibi kk bir orannn
btn Mslmanlar ayn grd anlalmaktadr. 11 Eyll ve arkasndan yaanlanlara
bakldnda Amerikan halknn bir numunesi konumundaki katlmclarn yine de
Mslmanlar hakknda genellemeye gitmekten kandklar grlmektedir.
Medyann hemen her gn aleyhte yayn yapmas elbette insanlarn uur altlarna
yerlemekte, slam ve Mslmanlar hakknda nyarglar oalmaktadr. Ancak, farkl bir
toplum yapsna sahip olan Amerikada bu olay sonras yargsz infazlardan ok, slam
hakknda merak ve aratrmalar artm, Kuran en ok satlan kitaplar listesinde birinci yerini
almtr521. niversiteler, dnce kurulular, dernekler konferans, seminer ve panellerle
slam ve Mslmanlar masaya yatrarak incelemeye almlardr. Bunun yannda, baz
Mslman gruplar diyalog almalar ile slamn doru anlalmasna ve aratrlmasna katk
salamlardr. Bu faaliyetler nemli bir rol oynayarak slamn bu corafyada beklenenden
daha iyi bir konumda muhatap alnmasn netice vermitir.
521
USA Today, November 27, 2001.
138
Grafik 13: Sizce Mslmanlar slam yi Biliyor ve Ona Gre mi Yayorlar?

Sizce Mslmanlar slam' iyi biliyor ve ona gre mi yayorlar?
Elbette
6.0
Evet
41.3
Hayr
12.9
Asla
5.5
Kararsz
33.3
Bo
1.0
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
Katlmclarn % 41.3 Mslmanlarn slam iyi bildiini ve ona gre yaadklarn

dnmektedir. Bu soruya % 12.9u hayr derken % 33.3 gibi byk bir oran da
kararszln ifade etmitir. Bu oranlar katlmclarn, anketin 19. sorusunda (Mslmanlarn
dierleri ile yeteri kadar iliki iine girip girmedikleri konusunda ne dndkleri)
sorulduunda verdikleri cevaplarla birlikte deerlendirildiinde, Mslmanlar ok yakndan
tanyamadklar,
sadece
etraflarnda
grdkleri
kadaryla
bilgi
sahibi
olduklar
anlalmaktadr.
Ankete katlanlardan bazlarnn Mslman denince aklna gelen kelimelerden
bazlar, adanmlk, dua, teslimiyet, tevazu gibi terimlerdir. almamz esnasnda
grtmz
Hristiyanlarn
pekounun
kendilerini
Mslmanlar
karsnda
bilgi
noktasnda yetersiz grdklerine ahit olduk. Bu sebeple dini konularn konuulmasna

genelde ok scak bakmyorlar. Kendilerinde olmayan cevaplarn Mslmanlar tarafndan
verilmesi ile hayret yayorlar ve bir adm tesinde biraz soukluk izhar ediyorlar. Bunun da
kendilerini biraz ezik hissetmelerinden kaynakland dnlebilir. Bazlar, bu sebeple
hemen mevzular politik olaylara tayarak rahatlama ihtiyac hissetmektedirler. Ankete
yansyan kadaryla da, onlarn karlatklar Mslmanlarn inandklar dinlerini, en azndan
kendilerinin kendi dinlerini bildiklerinden daha ok bildiklerini dnyorlar.
1.4. Hristiyanlarn Mslmanlarla likileri
Katlmclara tandklar hibir Mslman olup olmad sorulmu ve %86.6s bu
soruya olumlu cevap vermitir. Sorunun devamnda nereden tandklar sorulduunda ise, ok
139
byk bir oran i yerinden, okuldan eklinde cevap vermilerdir. Bu tankln yzeysel
olduunu almamz esnasnda bizzat mahede ettik.
yerinde ve okullardaki tanklk sadece selamlama ve zaman zaman gerekleen
ok ksa diyaloglardan ibarettir. Bu da birbirlerini yakndan tanma, zellikle de din gibi
hassas konular paylama adna yeterli deildir. Yani, slam hakknda katlmclarn bilgi
kayna olarak yksek bir yzde ile arkada kkn iaretlemeleri onlarn tandklar
Mslmanlarn daha ziyade i ve okul evresinden olmas sebebiyle aslnda salam bilgi
kayna saylmamaktadr. Bu tanklk ok yzeyseldir. Sadece grebildikleri, zaman zaman
dinledikleri yzeysel bilgiler erevesinde malumatlar vardr.
Grafik 14: Hi Bir Mslmanla Tanyor musunuz?
Hi bir Mslmanla tanyor musunuz?
Cevap yok
1%
Hayr
12%
Evet
87%
Bu arada komuluk ilikilerinin nasl olduunu renme adna unu sorduk.

Tablo 10: Mslmanlarla Komuluk likileri
Mslman bir aile sizin semtinize tansa tavrnz ne olur?
f
Cevapsz
3.0
Yeni bir yere tanrm
0.0
ocuklarm onlardan uzak tutarm
1.0
Benim iin mahzuru yok
134
66.7
Onlarla hemen tanrm
59
29.4
Toplam
201
100
Katlmclara, Mslmanlarn kendilerine yakn bir yere tandklarndaki tavrlar

sorulduunda % 66.7 gibi yksek bir oran bunda hibir mahzur grmediini ifade etmitir.
140
Bunca aleyhte doldurma, uur altn besleme ve Mslmanlar kt gsterme gayretine

ramen bu orann yksek olmas enteresandr. Onlarla hemen tanrm diyenlerin oran ise %
29.4dr. Cevap vermekten ekinen % 3lk kk bir orann yannda, bir eit tavr almay
ifade eden yeni bir yere tanrm kkn hi kimsenin iaretlememesi de olduka
anlamldr. Anketin bu sorusunda karlacak bir netice de, Amerikallarn ilk adm daha ok
Mslmanlardan bekledikleri grlmektedir. Kendilerinin buna ak olduklar anketin 22.
sorusuna verdikleri cevaplar gsteren yukardaki tablodan anlalmaktadr.
Yine, katlmclara Mslman bir komusunun kendilerini kltrel bir aktiviteye davet
ettiklerinde ne yapacaklar sorulmu ve % 80.1i bu tr programlara katlacan belirtmitir.
Sadece % 8.5i bu soruya olumsuz cevap verirken % 7.0i de kararsz olduunu ifade etmitir.
% 4.5luk bir oran ise bu soruya cevap vermekten kanmtr. Bu tablo ile hemen yukardaki
tablo karlatrldnda, katlmclarn ilk adm yine Mslmanlardan bekledikleri, slam
ve Mslmanlar tanmaya ak olduklar fikri g kazanmaktadr. Aardaki tablo bunun
ak bir gstergesidir.
Tablo 11: Mslman Komunun Davetine Katlr msnz?
Mslman komunuz sizi kltrel bir programa davet etse katlr msnz?
f
Cevapsz
4.5
Fikrim Yok
14
7.0
Hayr
17
8.5
Evet
161
80.1
Toplam
201
100
Bu arada Amerikada bulunduum birka yl iinde hem kendi gzlemlerim, hem de

etrafmda tecrbelerine mracaat ettiim, yllarca Amerikada yaayan Trklerden aldm
bilgiler nda unu syleyebilirim. Amerikallarn, zellikle byk ehirlerdeki komuluk
ilikileri yok denecek kadar zayftr. zellikle kiralk dairelerin bulunduu sitelerde oturanlar
hi birbirini tanmamakta, bir birlerinin kapsn hi almamaktadr. Mstakil evlerin
bulunduu mahallelerde de durum buna yakndr. Belki birbirlerini baheden baheye
selamlar ama scak ilikilere girmezler. Bir rencinin bandan geen bir hadisesi de buna
rnek tekil eder. Byle mstakil evlerin olduu nezih bir semtten ev kiralayan renciler, bir
gn komularyla tanma maksadyla ellerine bir hediye alr ve komularnn kapsn
alarlar. Komular, biraz da hayretle kapy aar. Zira bu allmn dnda bir durumdur.
Nihayet genleri ieri buyur eden yal komu, 30 yldr bu evde oturduunu, bugne kadar
141
kapsn hibir komusunun almadn belirtir ve genlere bir ilki gerekletirdikleri iin
ok teekkr ederler.
Amerikada, her yl belli mevsimlerde, zellikle Trkler komularn ziyaret ederek
hediyeler verirler. Buna pekok defa hem bizzat ahit olduk hem de itirak ettik. Mesel,
re Gnnde, komulara aure datlyor, Kurban Bayramnda taze et veya kavurma,
Ramazan Bayramnda tatl datlyor. Bu aktivitelerle, Amerikallarn hem Trk kltr
hakknda, hem de slam hakknda bilgilendirilmeleri, kalplerinin Mslmanlara kar
yumuamas, varsa yanl anlamalar bir nibze de olsa tadil etmesi hedef alnmaktadr. Bu
aktiviteler esnasnda, pekok Amerikalnn itiraflar ile karlalmtr. Bunlardan bazlar,
Mslman komular olduu iin bata ok tedirgin olduklarn, ancak kendilerini tandktan
sonra onlarn ne kadar iyi insanlar olduklarn anladklarn ifade etmilerdir.
Teksas eyaletinde yaanan bir baka olay da bunu destekler mahiyettedir. Bir Trk
ailesi, bir apartman sitesine tanr. Aile eitimli, evin hanm da tesettrldr. Scak kanl bir
eda iinde etrafyla ilikiye geerler ve bir Amerikal komu ile samimiyet kurmay baarrlar.
Amerikal aileyi evlerinde misafir eder, yemek ikram ederler, uzun uzun muhabbet etme
imkan bulurlar. Bu samimiyet bir mddet devam eder. Bir mddet sonra bu Trk ailenin
baka bir ehre tanmas gerekir. Onlar tandktan sonra, site sakinlerinin toplantsnda bu
aile gndeme gelir. lerinden birileri, burada terristler kalyordu, hemen haber verelim
yetkililer pelerine dsn Bu esnada, Trk ailenin dostu olan komu hemen sze girer ve
byk bir yanllk yaptklarn, kendilerinin onlar yaknen tandklarn, evlerine girip yemek
yediklerini belirterek Onlar Trkt, ben onlar yakinen tanma imkan buldum, katiyyen
terrist deillerdir, byk bir yanl anlama var demi, onlar byk bir yanl yapmaktan
korumutur.
Hasl, Mslmanlar, aleyhlerinde kan bunca yanl ve yalan haberden sonra, bazan
da sylenenleri hakl karacak eitimsiz Mslmanlarn yanl tavrlarndan dolay,
Amerikada byk bir tedirginlik iinde hayat srmektedirler. zellikle, evin hanm
tesettrl ise, bu tedirginlik daha da artmaktadr. Bu sebeple de, Mslmanlarn komular ile
tanma ve kendilerini tantma ihtiyac vardr. Aksi halde, komularnn onlar tanma ve
anlama gayretini hi gremeyeceklerdir. Yukardaki ankette, Amerikallarn, her hangi bir
davete seve seve katlacaklarn sylemeleri gzel bir husustur. Ancak, yaanan tecrbeler,
onlarn aslnda bu ite ok da istekli deil, bilakis biraz nazl olduklarn ortaya koymaktadr.
Davete geleceklerini, tpk ankette ifade ettikleri gibi, sevin iinde ifade ediyor grnseler
de, ok basit bir bahane ile davete katlmayabiliyorlar, hatta bazan bahane syleme ihtiyac da
142
hissetmiyorlar. Bu hususta tatl bir srar sergilemenin doru tannma adna faydal olacan
dnyoruz.
1.5. Hristiyanlarn slam Dinine Baklar ve Alakalar
Katlmclara, slam Dini hakknda neler bildiklerini ve nasl algladklarn grme adna baz
sorular sorulmutur. Bunun yannda, slam dinine ait baz deerlerle ne lde
karlatklarn da tesbit etme adna baz sorular sorulmutur.
Grafik 15: Genelin slamla Temasn Gsteren Tablolar
Hi namaz klnrken grdnz m?
Bo
2%
Hayr
28%
Evet
70%
Katlmclara slamla irtibatlarn, alakalarn renme adna hi namaz klnrken

grp grmediklerini sorduumuzda % 70inin buna ahitlik ettii % 28inin ise hi
grmedii ortaya kmtr. Namaz grme imkanlar daha ok okul ve i yerindeki Mslman
arkadalarndan, ziyaret ettikleri cami ve mescidlerden olma ihtimali yksektir.
Yine, almamz esnasnda karlatmz Amerikallarn Mslman lkelerinde
bulunduklarn rendik. Bunlarn ou, ya misyonerlik maksadyla ya da hkmet adna bir
grev iin bu lkelerde bulunduklarn ifade etmilerdir. Yani, merak sikasyla, turistik
amala, tanma amal bu lkelere giden insan says pek azdr.
Katlmclar, kendilerinin Mslmanlarn youn olduu bir lkede bulunup
bulunmadklar sorusuna %67.7 orannda hayr eklinde cevap vermilerdir. %30.3
orannda ise evet demilerdir. Ankette, bu soruya evet diyenlerin hangi lkede
bulunduklarn yazmalar iin bir yer ayrlmtr. Katlmclardan sadece ikisi Trkiyeyi,
ikisi Msr, birisi Malezyay, birisi Irak ve birisi de sraili yazmtr.
143
Grafik 16: Mslman Bir lkede Bulundunuz mu?
Hi halknn ou Mslman olan bir lkede bulundunuz

mu?
Evet
30%
Bo
2%
Hayr
68%
Yine katlmclarn slam ile alakalarn tesbit adna sorulan bir soruda hi cami veya mescid
ziyaretinde bulunup bulunmadklar sorulmu, % 56s hayr, % 41i de evet cevabn
vermitir. Her yerde cami ve mescidin yaygn olarak bulunmad gz nnde bulundurulursa
ziyaret etme orannn olduka yksek olduu anlalacaktr. Bu da onlarda slama kar bir
merakn varln gsterir.
Grafik 17: Cami veya Mescid Ziyaret Ettiniz mi?
Hi cami veya mescid ziyaret ettiniz mi?
Bo
3%
Evet
41%
Hayr
56%
Ayn maksatla kendilerine hi ezan veya Kuran dinleyip dinlemedikleri sorulduunda

ise, %48i evet, %48i hayr cevabn vermitir. Bu sorunun arkasnda, eer dinlediyseniz
144
neler hissettiniz gibi duygularn ifade etmeleri iin bir yer hazrlanmtr. Buraya duygularn
yazanlardan bazlar, ezan veya Kuran ok dokunakl, ok enfes, ok ili ve ok ruhn
bulduklarn sylemitir. Pek ou ise, dilini anlamadm iin birey hissetmedim eklinde
hislerini dile getirmilerdir. Bir tanesi, Malezyada be ay kaldn, gnde be vakit ezan
dinlediini, dilini anlamad halde, sabahlar sabah ezanyla uyanmann kendisi iin en gzel
duygulara kaynaklk ettiini itenlikle dile getirmek istediini yazmtr.
Katldmz
bir
dinleraras
diyalog
programnda
yaananlar
dikkati
eker
mahiyettedir. Programda Mslmanlar adna birka arkadala biz de katlmtk. Ksa bir ar
ve bir ezan okuduk. Konumalar yapld ve ardndan ikramlara geildi. nsanlar birbirleriyle
tanp konumaya baladlar. Bu arada, herkes gelip bizi tebrik ediyor, okuduumuz eyi ok
beendiklerini sylyor, ne anlama geldiini renmeyi arzu ediyorlard. Bir yal bayan
yanmza gelerek, sizi grmek isteyen birisi var dedi. Alp daha yal bir bayann yanna
gtrdler. Kadn hem kalbini tutuyor, hem de konuuyordu: Okuduunuz eyler btn
hcrelerime tesir etti, hl bu tesirin altndaym. Btn vcudum titriyor diyordu.
Arkadalarmz buna benzer pekok olay yaadklarn aktarmlardr.
Grafik 18: Ezan veya Kuran Dinlediniz mi?
Hi ezan veya Kur'an dinlediniz mi?
Bo
4%
Evet
48%
Hayr
48%
Bundan sonra onlarn slam dini hakkndaki dncelerini len baz sorulara verilen
cevaplar grelim.
145
Tablo 12: slam'n iddeti Savunduunu Dnyor musunuz?

slam'n iddeti savunduunu dnyor musunuz?
f
Kararsz
43
21.39
Asla
26
12.94
Hayr
78
38.81
Evet
43
21.39
Elbette
2.99
Cevapsz
2.49
Toplam
201
100
Katlmclarn genel olarak slam iddet yanls bir din olarak grp grmediklerini
renmek maksadyla sorulan soruya % 38.81i hayr, % 12.94 ise asla diyerek, slamn
iddete pirim vermediini ifade etmilerdir. Bylelikle katlmclarn yarsndan fazlas slam
iddet kayna grmemektedir. % 21.39unun ise kararsz olduu gz nne alnrsa,
katlmclarn sadece drtte birinin slam iddet yanls grd ortaya kacaktr. Bu da
slam ve Mslmanlar adna iyi bir tablo var demektir.
Tablo 13: Sizce slam, Yahudilik Ve Hristiyanla Kar Bir Tehdit Oluturuyor mu?
Sizce slam, Yahudilik ve Hristiyanla kar bir tehdit oluturuyor mu?
f
Kararszm
31
15.42
Asla
33
16.42
Hayr
88
43.78
Evet
30
14.93
Elbette
14
6.97
Cevapsz
2.49
Toplam
201
100
slam hem Yahudilik hem de Hristiyanlk adna bir tehdit unsuru olarak grp
grmedikleri sorusuna katlmclarn % 43.78i hayr, % 15.42si asla diyerek, slamn
Yahudiler ve Hristiyanlar iin bir tehdit unsuru tekil etmediini belirtmilerdir. Toplamda
sadece yaklak % 22lik bir oran bu soruya evet veya elbette diyerek, slam kendileri
146
iin bir tehdit unsuru kabul etmilerdir. Bu rakam genel konjonktre bakldnda slam adna
sevindirici bir tablodur. Zira, slam henz Batda yksek sesle anlatlmamakta, hala ok iyi
bilinmemektedir. Aksine, aleyhte yaplan haberler ve proramlar daha oktur. Buna ramen
katlmclarn slam hakkndaki kanaatleri ok olumsuz deildir.
Tablo 14: Katlmclarn Amerikallarn slam Nasl Bildikleri le Alakal Dnceleri
Amerikallarn slam' iyi bildiklerini dnyor musunuz?
f
Cevap yok
1.5
Kararsz
17
8.5
Asla
70
34.8
Hayr
94
46.8
Evet
12
6.0
Elbette
2.5
Toplam
201
100
Katlmclara, hem kendilerinin slam bilip bilmedikleri hem de genel olarak

Amerikallarn slam iyi bilip bilmedikleri hususunda ne dndkleri soruldu. Yukardaki
tabloda da grlecei gibi, %46.8 hayr diyerek, %34.8i de asla diyerek, Amerikallarn
slam iyi bilmediklerini dndklerini ifade etmilerdir. Katlmclarn toplamda sadece
%8.5i Amerikallarn slam iyi tandn, hakknda iyi bilgileri olduunu dnmektedirler.
Ankete katlanlarn ounluunun, anketi bizim yanmzda doldurmamalar ve kimliklerini
belli edecek ok zel bilgileri de vermedikleri halde ak gnlllkle slam Amerikallarn
bilmediini ifade etmeleri ok nemlidir. Zira bilmediini bilen kimseye, bilmedii eylerin
anlatlmas, yanl bildikleri varsa dzeltilmesi daha kolay olacaktr.
Aadaki tabloda ise, bizzat kendileri ile alakal bu soruya verdikleri cevabn verileri
grlmektedir.
Tablo 15: Katlmclarn Kendilerinin slam Bilmeleri le Alakal Dnceleri
Kendinizin slam' iyi bildiinizi dnyor musunuz?
f
Cevap yok
2.0
Kararsz
12
6.0
147
Asla
28
13.9
Hayr
100
49.8
Evet
46
22.9
Elbette
11
5.5
Toplam
201
100
Kendileri ile alakal olarak, %49.8 hayr, %13.9u ise asla diyerek katlmclarn
yaklak %63.7si slam iyi bilmediklerini itiraf etmilerdir. Ancak, kendilerinin slam
hakknda bilgileri olduunu iddia eden ve %22.9 ile evet, %5.5 ile de elbette diyen,
toplamda da %26.4 gibi byk bir orana varan kesim vardr. Bu Amerikallar hakknda
dndklerinden daha iyimser bir rakamdr. Yani, katlmclar, Amerikallarn genelde
slam ok iyi bilmediklerini ancak kendilerinin bir miktar bildiklerini ifade etmi
olmaktadrlar.
2. PAPAZLARIN SLAMA BAKII
2.1. Papazlarn slam ve Mslmanlar Hakkndaki Bilgileri ve Dnceleri
Aratrmann burasnda, katlmclarn genelinin yannda yaklak % 10u oluturan
din adamlar hakknda ayrca bir istatistik ortaya koymak, topluma srekli hitap eden, yn
veren papazlarn ayn sorulara verdikleri cevaplar tahlil etmek, bu insanlarn slam ile
alakalarnn seviyesini ortaya koyma adna nemlidir. Zira, rehberlerin, insanlara yn
verenlerin fotorafn ekmek, bize slamn bu insanlar arasnda iyi bilinip bilinmemesi
konusunda kimlerin nasl rol oynadn grmemizi salayacaktr. Ayrca, katlanlarn
genelinin ayn sorulara verdikleri cevaplarla papazlarn verdikleri cevaplar karlatrarak
incelemek bize ok nemli bir detay grme imkan salayacaktr.
2.1.1. Temel slm Terimler Hakkndaki Bilgileri
ncelikle slam temel kavramlar hakknda genelin ne kadar bilgi sahibini olduunu
bir kez daha grelim.
Tablo 16: Genelin slam Kavramlar Hakkndaki Bilgilerinin lm (Genel)
Aadaki slami terimlerden hangisini biliyorsunuz?
Cevapsz Bilmiyor
Biraz Biliyor Biliyor yi Biliyor
Toplam
148
18
41
34
100
Muhammed 2
25
39
29
100
Kur'an
13
24
37
23
100
mam
34
21
29
13
100
Mslman
23
40
30
100
Cihad
13
33
32
19
100
Fetva
53
21
15
100
Snni
21
37
27
12
100
ia
27
33
26
11
100
Mekke
21
44
23
100
Kabe
68
11
100
Allah
imdi de ayn sorulara papazlarn verdii cevaplara bakalm.

Tablo 17: Papazlarn slam Kavramlar Hakkndaki Bilgilerinin lm (Papazlar)
Aadaki slami terimlerden hangisini biliyorsunuz?
Bilmiyor
Biraz Biliyor
Biliyor
yi Biliyor
Toplam
Allah
8.33
16.67
37.50
37.50
100
Muhammed
9.09
27.27
18.18
45.45
100
Kur'an
22.73
18.18
27.27
31.82
100
mam
22.73
36.36
22.73
18.18
100
Mslman
9.09
22.73
36.36
31.82
100
Cihad
18.18
40.91
13.64
27.27
100
Fetva
59.09
27.27
9.09
4.55
100
Snni
36.36
36.36
18.18
9.09
100
ia
36.36
40.91
13.64
9.09
100
Mekke
8.70
30.43
39.13
21.74
100
Kabe
81.82
4.55
4.55
9.09
100
149
Genelin istatistiiyle karlatrldnda oranlar arasnda birbirine bir yaknlk sz

konusudur. Hatta Allah bilmeyenlerin oran genelde % 5 iken, papazlar arasnda % 8.33
bulmaktadr. Genel Kabe iin % 68 bilmediini ifade ederken bu oran papazlarda % 81.82
orann bulmutur. Hemen hemen btn maddelerde genele gre daha dk bir oranla
slama ait terimleri bilen papazlar yalnz Hz. Muhammed hususunda % 45.45lik bir oranda
iyi bildiklerini belirtmilerdir. Bu oran genelde sadece % 29 civarndadr. Genelin iinde
papazlarn da bulunduu dnlrse, bu % 29luk oran ykseltenlerin de yine papazlar
olduu ortaya kacaktr. Buradan hareketle papazlarn atalarndan gelen adeti pek bozmayp,
tpk slamn zuhurundan bu gne kadar btn devirlerde slama duyulan bir n artllkla
onu aratrma ihtiyac hissetmedikleri grlmektedir.
Bir sonraki soruda da grlecei gibi gnmzde Hristiyan din adamalarnn (pek az
istisna edilecek olursa), teknolojinin imkanlar ile hi bir gayret sarfetmeden herhangi birinin
medya yoluyla elde edebilecei bilgiler kabilinden bir malumatlar olduu grlmektedir.
Bunun yannda baz kiliselerin ocuklar iin datt kk izgi hikaye
kitapklarnda anlatlanlar da nazar- itibara alrsak baz Hristiyan papazlarn, aratrmadan
ve doru bilgiden yoksun, daha batan artl ve koyu bir taassup iinde hareket ettikleri
grlmektedir. Bizzat karlatmz bir kitapkta, Ortadoulu bir aile ABDde bir semte
tanr. Bu Mslman ailenin ocuklar komu ocuklar ile tanp oynarlar. Ardndan
ocuklar evlerine gidip ailelerine yeni arkadalarndan bahseder. Hristiyan ailenin ocuu,
olup biteni dedesine anlatr. Yal adam torununa o Mslman aileden uzak durmasn telkin
ederek, Peygamberimiz ve Kuran hakknda bir sr yalan dolanla ocuu korkutur.
Maalesef, bu kitapklar kiliseler eliyle herkese datlmaktadr. Mesaj, ok masumca
ocuklar zerinden byklere verilmektedir.
2.1.2. Kuran Hakkndaki Bilgileri
150
Grafik 19: Papazlarn Kuran Okuma Oran

Hi Kur'an' okudunuz mu? %
61.90
70.00
60.00
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
28.57
9.52
Hepsini okudum
Birazn okudum
Hi okumadm
Katlmclar iinde zellikle papazlarn Kuran okuyup okumadklarn tesbit adna

yaplan istatistik bize onlarn sadece % 9.52sinin Kurann tamamn, % 61.90nn ise bir
miktar okuduunu gstermektedir. Bu tabloya gre papazlarn % 28.57si ise Kuran hi
okumadklarn ifade etmilerdir. Zaman zaman grtmz papazlarn, Kuran biraz
incelediklerini sylemeleri, bizi bu konuyu daha derince aratrmaya sevketti. Yaptmz
mlakatlarda, katldmz programlarda, daha ok Kuran biraz okuduunu syleyen
papazlarn, zellikle Kurann cihad ile alakal, ok evlilik ile alakal ve gayr-i mslimlerle
alakal ayetleri incelediklerine ahit olduk. Yani, maniple edilerek, slam aleyhinde
kullanlan, tartmaya vesile olacak ayetlerin daha ok merak uyandrdn mahede ettik.
Bunda, slam aleyhinde yazlan kitaplarn, slam temsil adna bir sr yanllklar yapan
radikal evrelerin kendilerini ifade ederken bu ayetleri kullanyor olmalarnn tesiri
kanaatimizce byktr. Ayetleri, ok sath olarak inceledikleri iin de, maalesef Kuran
hakknda, dolaysyla da slam hakknda ok yanl kanaatlere sahip olmaktadrlar.
151
Grafik 20: Papazlar Kuran Hakknda Ne Dnyorlar?

Kur'an'n lahi bir kitap olduuna inanyor musunuz? %
nsanlar yazmtr
16%
Evet, Tanr
vahyetmitir
37%
Muhammed
yazmtr
47%
Katlmclardan papazlarn Kurann ilahi kitap olup olmad hususundaki fikirleri

sorulduunda genelin % 14lk oranna gre byk bir artla % 37si Kurann Allah
tarafndan vahyedilmi bir kitap olduunu kabul etmektedirler. Cevapsz brakan hi yok iken,
% 47si Kuran Hz. Muhammedin yazdn, % 16s da insanlarn yazdn ifade
etmilerdir. Genelin insanlar yazmtr kanaati % 31 gibi ok yksek iken papazlar neredeyse
bu orann yars bir oranda ayn kanaati paylamaktadr. Ancak dndrc olan, genelin %
33nn Kuran Hz. Muhammedin yazdn dnd halde papazlarn % 47 gibi byk
bir oran bu kanaattedir. Genelin bu konudaki orann da papazlar ykseltmektedir. Buradan
anlalan o ki, papazlar Kuran ve Hz. Muhammed hakknda aratrmakszn kulaktan dolma
bilgilere sahip ve cemaatlerine de hep bu bilgileri sunmaktadrlar.
2.1.3. Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri
152
Grafik 21: Papazlarn Mslmanlarn Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri

Sizce Mslmanlar ahiret hakknda neye inanyorlar?
Cennet ve Cehennem var
71.43
Hesap gn olacak
9.52
Ruh ve beden birlikte dirilecek
9.52
9.52
lmden sonra hayat yok 0.00

0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00 60.00 70.00 80.00
Papazlarn, Mslmanlarn ahirete nasl inandklar hakkndaki fikirleri sorulduunda

% 71.43lk bir oranla Cennet ve Cehennemin varlna inandklarn bildiklerini
sylemilerdir. Bir ka kkn ayn anda iaretlenebildii soruda % 9.52 ile hesap gnnn
varlna inandklarn bildiklerini, yine ayn oranla ruh ve bedenin birlikte dirileceklerini
kabul ettiklerini bildiklerini ve yine % 9.52 ile sadece ruhlarn dirileceine inandklarn
bildiklerini sylemilerdir.
Cennet ve Cehennem, Mslmanlar tarafndan srekli kullanlan ahiret ile alakal iki
nemli kavramdr. Batdakilerin enok sorduklar sorulardan birisi, siz lnce nereye, biz
lnce nereye gideceiz sorusudur. Buna ise, pekok Mslman dorudan sizler
Cehenneme, bizler Cennete eklinde cevap vermektedirler. Bunun pekok rneini zaman
zaman kilise mensubu Hristiyanlarn yaadklar olaylar bizlere aktarmalarnda, zaman
zaman da bizzat bizlere sorulurken kendilerinin duyduu bu trden cevaplar bizlerle
paylamalarnda grmekteyiz.
2.1.4. Nbvvet Hakkndaki Bilgileri
Biz bu bala ksaca Nbvvet Hakkndaki Bilgileri dedik. Aslnda btn bir
nbvvet konusunu onlara sormadk. Ancak, konumuz slam ve Hristiyanlk zerine olduu
iin her iki dinin by hakkndaki Mslmanlarn inancn sorduumuzda alacamz
cevap, bize az ok onlarn nbvvet anlayn da ortaya koymu olacak diye dnyoruz.
Papazlarn zellikle Mslmanlarn Peygamberimize nasl iman ettikleri hakknda ne
bildiklerini renmek zere genele sorulan ayn soruyu sorduk.
153
Grafik 22: Papazlarn Mslmanlarn Hz. Muhammedi Ne Kabul Ettikleri Hakkndaki

Bilgileri
Sizce Mslmanlar Hz. Muhammed'i ne kabul ediyorlar?
Aziz
4.35
Tanr'nn olu 0.00

Peygamber
95.65
Mesih 0.00
Bilmiyorum 0.00
0.00
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
Papazlar, Mslmanlarn Hz. Muhammede ne olarak inandklar hususundaki

sorumuza ise % 95.65lik byk bir oranla peygamber cevabn vermilerdir. % 4.35i ise
aziz eklinde cevaplamlardr.
Aratrmamzn banda da tesbit ettiimiz gibi, zellikle Ortaa Hristiyan din
adamlar, Mslmanlarn ve zellikle Peygamberimizin ok ksa zamanda btn dnyada
sevilmesi, hsn- kabul grmeleri, baar elde etmeleri, bu sayede pekok insann slam
semesi, bir hasedin uyanmasna, bir nefretin krklenmesine sebebiyet vermitir. Bunun
tesirlerini bugn de grmek mmkndr. Ancak, bunu btn Hristiyan din adamlarna temil
etmek doru olmaz. Baz Hristiyan papazlar, bal olduklar kilisenin genel anlay buna
msaade etmese de, Peygamberimizin byk baarsn itiraf etmektedirler.
154
Grafik 23: Papazlarn Mslmanlarn Hz. say Kabulleri Hakkndaki Bilgileri

Sizce Mslmanlar Hz. sa'y ne olarak kabul ediyorlar?
Peygamber
90%
Tanr'nn olu
5%
Bilmiyorum
0%
Aziz
0%
Mesih
5%
Katlmclardan papazlara Hz. saya Mslmanlarn nasl inandklar sorulduunda %

90 peygamber diyerek cevap vermilerdir. % 5i mesih, % 5i de Tanrnn olu olarak
inandklarn ileri srmlerdir. Papazlar, ok sk olarak Mslmanlarn Hz. sa hakknda
neler dndkleri ile ilgili sorulara muhatap olmaktadr. Zira, Hz. sa, Hristiyanln en
mhim konusudur. Katldmz programlarda, gerek halktan gelen sorular, gerekse
papazlarn akca ifadeleri gsteriyor ki, Mslmanlarn Hz. sa ile alakal bilgileri nedir ve
onun hakknda ne dnyorlar, sorusu Hristiyanlarn kafalarn ciddi megul etmektedir. Bu
sebeple, din adamlar, bu konuyla alakal aratrma iine girmektedirler. Buna ramen,
%10luk bir yanlma mevcuttur. Katlanlar iinde din adam saynn az olduu gz nne
alnrsa, bir kiinin, Hz. sa hakknda Mslmanlarn Mesih, yine bir kiinin de Tanrnn
olu olarak inandklarn bildii grlr.
Bu husustaki bilgilerinin byk oranda doru olmasnn sebebi, onlarn inancnn
temelinde yer alan Hz. sa hakknda Mslmanlarn neler dndn renmek istemeleri
yatmaktadr. Hemen her frsatta bunu sormaktadrlar. Mslmanlarn onu Tanr olarak veya
Tanrnn olu olarak kabul etmediklerini ok iyi bilmektedirler. Ancak ona Peygamber
olarak inanmalarn ona kar bir hakaret kabul ederlerken, Mslmanlarn Hz. saya ok
byk sayg duyduklarn rendiklerinde de hayretler iinde kalmaktadrlar. Zira,
Hristiyanlktaki nbvvet anlay slamda var olandan ok farkldr.
2.1.5. badetler Hakkndaki Bilgileri
155
Grafik 24: Papazlarn Mslmanlarn badetleri Hakkndaki Bilgileri

Aadaki ibadetlerden hangisini biliyorsunuz? %
30.00
25.40
25.40
25.00
19.05
20.00
14.29
15.00
10.00
5.00
9.52
4.76
1.59
0.00
Bo
Namaz
Zekat
Oru
Hac
Dua
Hibiri
Papazlarn Mslmanlarn ibadetleri ile alakalarn len hesaplamalar, halkn oranlar

ile papazlarn bu konudaki oranlarnn paralel olduunu ortaya koymaktadr. Papazlar
tarafndan da en ok bilinen ibadetler % 25.40lk oranlarla namaz ve hac, % 19.05 ile oru,
% 14.29 ile de zekattr. Dua her iki grupta da % 10u gememektedir.
Grafik 25: Papazlarn Mslmanlarn Kime badet Ettikleri Hakkndaki Kanaatleri

Sizce Mslmanlar kime ibadet ediyorlar?
Hz. Muhammed
19%
Allah
74%
Hz. sa
7%
Papazlar zerindeki aratrmada dndrc bir istatistik de Mslmanlarn kime

ibadet ettii hususudur. Bu soruya % 74 Allah cevabn vermitir. Bu oran, genel halkn
verdii % 77ye gre daha dktr. Genel halkn sadece % 4 Mslmanlarn Hz. saya
156
ibadet ettiklerini dnrken, papazlarn % 7si buna inanmaktadr. Papazlarn % 19 bu

soruya Hz. Muhammed diye cevap verirken bu hususta genelle ayn oran paylamaktadr.
2.2. Papazlarn Bilgi Kaynaklar
Grafik 26: Papazlarn Bilgi Kayna

slam hakkndaki bilgilerinizin kayna nedir? %
slam Hakknda Birey Bilmiyorum
0.00
nternet
13.79
Medya
19.54
Arkadalarla Sohbet
16.09
Konferans, seminer, sempozyum
10.34
Belgesel
14.94
Mslaman Olmayan Yazarn Kitabndan
16.09
Mslman Yazarn Kitabndan

0.00
9.20
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
Papazlarn slam hakkndaki bilgilerinin kayna sorulduunda, % 19.54nn

medyadan bu bilgileri ald, % 16.09unun Mslman olmayan yazarn kitabndan, %
16.09unun arkadatan, % 14.94nn belgesellerden, % 13.79unun internetten bu bilgileri
aldklar grlmektedir. Papazlarn Mslman bir yazarn kitabn okuma oran da genele gre
% 0.5 orannda dktr. Bu da bize, Hristiyanlara yn veren, her hafta onlara vaaz veren ve
dier dinler hakknda onlar bilgilendiren papazlarn slam hakknda salam bilgi kaynaklarn
kullanmayp, daha ok maniplasyona ak, medya, internet ve belgesel gibi kaynaklardan
beslendiklerini gstermektedir.
2.3. Papazlarn ki Dinin Benzerlikleri Olup Olmad Konusundaki Dnceleri
Kuran iki din arasnda temelde tevhid gibi mhim bir ortakln olduunu ifade
ederek, ehl-i kitab tevhid inancnda bir olmaya arr522. Hristiyanlk da tpk slam gibi Hz.
brahimin neslinden gelen bir Peygamberin getirdii din olunca her halkarda benzerlikler
522
l-i mrn, 3/64.
157
olacaktr. brhm dinlerden (Abrahamic Religions) saylan bu iki dinin benzerlikleri olup
olmadn sorduk papazlara.
Grafik 27: Papazlar slam le Hristiyanln Benzerlikleri Hakkndaki Grleri
slam ve Hristiyanlk arasnda benzerlikler olduuna inanyor musunuz?
Kararszm
0.0
Asla
5.0
15.0
Hayr
45.0
Evet
35.0
Elbette
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
Papazlarn slam ile Hristiyanlk arasnda benzerlikler olup olmad hususundaki

fikirleri sorulunca % 45i evet, % 35i de elbette diyerek benzerliklerin olduunu ifade
etmilerdir. Bu benzerlikleri sralarken, her iki dinin de bir Tanrya inanmasn, kimileri
benzer tarih olaylar, benzer ekilde ibadetler olduunu, her iki dinin de ar radikalleri
istemediini, ayn Tanrya ibadet ettiklerini, fakirleri kolladklarn, aileye deer verdiklerini,
ihlas gibi baz yksek ahlk deerleri desteklediklerini, her ikisinin de brhm din olduunu
ve ayn peygamberlere (Hz. brahim, Hz. smail gibi) inandklarn dile getirmilerdir.
Burada unu belirtmekte fayda vardr. Pekok Hristiyan mezhebi, zellikle Katolik
mezhebine mensup din adamlar her iki dinin ayn Yaratcya kulluk ettiini, teslisi ise,
Tanrnn inkarne (baka bir eyin iine girmek) olmas ile izah ederek, aslnda tek olduunu
ileri srerlerken, zellikle Baptistler, biraz da slama olan ar tepkinin gerei olarak
Mslmanlarla ayn Tanrya inanmadklarn iddia ederler.
2.4. Papazlarn slam Dini Hakkndaki Dnceleri
158
Grafik 28: Papazlarn slamn Makuliyeti Hakkndaki Dnceleri

slamn anlalabilir bir din olduunu dnyor musunuz?
Elbette
15%
Evet
50%
Kararszm
20%
Asla
0%
Hayr
15%
Katlmclardan papazlarn slam nasl grdkleri sorulduunda, yars slam makul,

anlalabilir bulduunu belirtmi, % 15i, bunu daha da kesin bir dille ifade ederek elbette
eklinde cevap vermilerdir. % 20si bu soruya kar kararsz kaldn ifade ederken, sadece
% 15i slam makul bulmadn ifade etmitir. Hibiri asla kkn iaretleyip, slam
katiyyen makul grmediini sylememitir.
Papazlarn cevaplar, genelin cevaplaryla kyaslandnda, papazlarn daha olumlu
baktklar ve daha az kararsz olduklar grlr. Mesela, kararszlar genelde % 26.37 iken
papazlarda bu oran % 15dir. Genel iinde asla diyerek slam hi makul grmeyenler var
iken papazlar iinde hi asla cevab yoktur.
Bir eyden duyulan endie veya korku onu bilmekle ters orantldr. Yani, bir eyi ne
kadar ok bilirseniz ona olan korkunuz o nisbette azalr, endieleriniz o nisbette yok olur523.
Bu adan bir nibze de olsa slam dier insanlardan fazla bilen Hristiyan din adamlar, en
azndan onun bir siyasi veya ideolojik bir akm olmaktan daha ziyade, bir din olduu
hususunda pozitif bir yaklam sergilemektedirler.
523
Allaha ait olan korku sair eyaya duyulan korku gibi deildir. Onu en iyi bilen, Ondan en ok korkandr.
Ancak bu korku, sayg ve hrmet eksenli bir korkudur. nsan Allahtan karmaz, daha ok Ona yaklatrr.
(Bkz. Kueyr, er-Risle, Havf, s. 125-131.)
159
Grafik 29: Papazlar slam iddet Taraftar Gryorlar m?
Sizce slam iddeti savunuyor mu?

Elbette 0.00
Evet
21.05
Hayr
36.84
Asla
10.53
Kararszm
0.00
31.58
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
35.00
40.00
Papazlarn slam iddet yanls grp grmediklerini anlamak zere sorulan soruya
% 36.84 hayr, % 10.53 orannda da asla cevabn vermilerdir. Yaklak % 21.05
orannda bir grup papaz ise slamn iddeti savunduunu dnerek evet demilerdir.
Amerikada slam aleyhinde srekli yaynlarn yaplmas, yanl haberlerin verilmesi ve
bunlar zaman zaman hakl karan marjinal gruplarn sertlik yanls davranlarnn yksek
sesle dnyaya anons edilmesi slam genel olarak iddet yanls gstermektedir. Evet
cevab vererek, slamn iddeti desteklediini dnen papazlarn ise, daha ok
Mslmanlarla diyaloa kapal, radikal Baptist gruplarn papazlar olduu dikkatleri
ekmektedir.
Ankete katlan bir Protestan papaz, zellikle medyada, 11 Eyll sonras ok kt bir
yaklamla, Mslmanlarn nerdeyse tamamnn terrist gsterilmeye alldn, bunun
katiyyen adil olmadn dile getirmektedir. Bu papaz kendisinin bir Mslman dostunun
olduunu da ifade etmektedir.
Buradan hareketle, Mslmanlarn kendilerini, dinlerini anlatp izah edebildikleri
kimselerin slama daha yumuak baktklar, ilikileri yok denecek kadar olan radikal
gruplarn ise, daha tavizsiz ve nyargl davrandklar sonucu karlabilir.
160
Grafik 30: Papazlarn slam Hristiyanlk ve Yahudilik in Tehdit Olarak Grmeleri

Sizce slam, Hristiyanla ve Yahudilie kar bir tehdit oluturuyor mu?
Elbette 0.00
Evet
15.79
Hayr
47.37
Asla
21.05
Kararszm
0.00
15.79
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
Yukardaki konu ile yakn alakal bir dier soruda slamn Hristiyanla ve
Yahudilie kar bir tehdit unsuru oluturup oluturmad sorulduunda ise, papazlarn
%47.37si hayr diyerek, %21.05i asla diyerek slam bir tehdit unsuru grmediklerini
ifade etmilerdir. Papazlarn %15.79u bu soruda kararsz kaldklarn, %15.79u ise, tehdit
unsuru olduunu iddia etmilerdir.
Genelin durumu nazara alndnda yine papazlarn genele gre slam daha az bir
dehdit unsuru grdkleri anlalr.
Tablo 18: Sizce slam, Yahudilik ve Hristiyanla Kar Bir Tehdit Oluturuyor mu?
f
Kararszm
31
15.42
Asla
32
15.92
Hayr
88
43.78
Evet
31
15.42
Elbette
14
6.97
Cevapsz
2.49
161
201
Toplam
100
Burada unu da belirtmek yerinde olacaktr. Bu ankete katlan papazlarn pekou

diyalog sebebiyle Mslmanlarn entellektel kesimiyle muhatap olduklarndan slamn
tehdit unsuru olmadn dndklerini sylemektedirler. Bununla beraber bazlar olduka
drst bir yaklamla, hergn etraflarnda kopartlan frtnalardan etkilendiklerini ifade
ederek, bu soruya cevap olarak slam kendilerine bir tehdit olarak grdklerini veya
kararsz olduklarn ifade etmilerdir. Zaman zaman diyalog gruplarnn aktivitelerine
katldmzda farkl manzaralarla karlatmz olmutur. zellikle orta byklkteki kilise
papazlarndan anketimize katlmayan bazlarnn diyaloa ok scak bakmadklarna ahit
olduk. Sebebi ise, cemaatlerinin slamn cazibesine kaplarak Mslman olmalar ve bu
sayede kilise cemaatinin saysnn azalacak olmas endiesidir. Pekou bunu bizzat ifade
etmilerdir.
2.5. Papazlarn Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri
Grafik 31: Papazlarn Mslmanlarn Geneli Hakkndaki Dnceleri
Sizce btn Mslmanlar ayn mdr?
Elbette 0
Evet
Hayr
35
Asla
60
Kararszm 0
0
10
20
30
40
50
60
70
Papazlarn Mslmanlarn geneli hususunda %60 asla diyerek, %35i de hayr

diyerek hepsini bir grmediklerini ifade etmilerdir. Sadece %5i evet hepsi ayndr derken,
hi biri kat ifade kullanmam, elbette eklinde cevap vermemitir. Bu da papazlarn daha
sa duyulu olduklarn, halkn geneline gre meseleye daha rasyonel yaklatklarn gsterir.
162
2.6. Papazlarn Diyaloa Baklar
Grafik 32: Papazlarn Mslman-Hristiyan Diyalouna Bak

Mslman-Hristiyan diyalouna inanyor musunuz?
Elbette
45
Evet
55
Hayr
Asla
Kararszm 0
0
10
20
30
40
50
60
Papazlara Mslman-Hristiyan diyalouna nasl baktklar sorulunca, % 55 evet

diyerek, % 45i de elbette diyerek diyaloa scak baktklar grlmektedir. Hibirisinin
diyaloa kar olmay zeminin diyalog yapmaya msait olduunu gstermektedir.
Bu soruya, katlmclarn genelinden alnan cevaplar da olduka msbettir. Bu durum,
dnyada deiik glerin her geen gn artarak devam eden slam ve Mslmanlar
aleyhindeki propagandalarna kar, slam inancn doru azlardan, salam kaynaklardan
anlatma imkannn varln gstermektedir. Bat dnyasnda slamn ve Mslmanlarn
doru bir ekilde anlatlmas ise, katiyyen misyonerlik edasnda, tebli tarznda
yaplmamaldr. Misyonerlii herkesten iyi bilen Bat dnyas buna hemen tepki
gstermektedir. Grtmz baz din adamlarnn byle bir endie tadklarn bizzat
mahade ettik. Hatta, bu endieyi ok ileri gtrenler diyaloa dahi ayn sebeple scak
bakmamaktadrlar.
almalarmzn devam ettii dnemde, Anglikan kilisesiyle Washington DC
blgesinde faaliyet gsteren ve daha ziyade Trk giriimcilerin kurduu Rumi Forum diyalog
merkezinin birlikte organize ettii drt haftalk bir seminer serisine katldk. Bu serinin ilk
ayanda, Anglikan kilisesi adna, kilisenin bayan pastrnn ei misafir konumac olarak
katld. Bu zat, doktoras olan ve papaz okulunda hocalk yapan bir teolog idi. Sznn hemen
banda Dinin gelecekteki yz slamdr. Bu sebeple biz, slam dinini tanmak,
163
Mslmanlarla diyalog iinde olmak mecburiyetindeyiz demiti. Btn salon bu cmlelerin

okunda iken, o bunun kendince delillerini izaha almt. Hayatndan baz misaller vererek,
Mslmanlarn kendi dinlerini Hristiyanlara oranla daha iyi bildiklerini ileri srmt.
Elbette, btn papazlar ayn kanaati tamamaktadr. Bu mevzuda, ankete katlanlar
iinde deil ama alma srecinde karlatmz baz papazlar misal verebiliriz. Mesela,
diyalog grmelerini balatmak zere, Koreli insanlarn ounluunu oluturduu bir
Protestan kilisesine giden Mslman bir diyalog grubunun iine katlmtm. Yine aslen
Koreli olan papaz, kendilerinin ok tutucu olduklarn ileri srerek, diyaloa scak
bakmadklarn ifade etmiti. Duruma ok aran ekipten birisi, papaza ne zaman Hristiyan
oldunuz? eklinde bir soru yneltti. Zira, sonradan Hristiyan olup, diyalou dahi reddedecek
bir tutuculuk nasl olabilir diye dnmemek elde deildi. Yal papaz, dedesinin Korede
Hristiyan olduunu, dolaysyla anne ve babasnn da Hristiyan olduunu, kendisinin byle bir
ailede bydn ifade etmiti. Bu da, Koreye giden misyonerlerin ne kadar nce bu ie
baladklarn gsteren arpc bir tablodur.
Bir baka rnek de, yine diyalog almalar kapsamnda Mslman bir grubun
kapsn ald Baptist bir papazdr. Bu papaz, grupla grmeyi kabul ettii halde, diyaloa
hi de scak bakmadklarn ifade etmitir.
Bunun dnda da, baz papazlarn kendi cemaatlerini kaybetme korkusundan diyaloa
gemek istemediklerini bildirdiklerini yine bu diyalog grubu alanlarndan renmi
bulunuyoruz.
Ancak, genelin diyaloa ak olmas, slamn entellektel seviyede temsiline ve
anlatlmasna imkan hazrlamaktadr. Kiliseler, niversiteler ve baz dernekler, hatta hkmet
kurulular kaplarn sonuna kadar ayor ve diyalou savunuyorlar. Burada btn
Mslmanlara i dt kadar, Kelam limlerine de ok mhim grevler dmektedir. Zira,
slam itikadnn en sade dille anlatld eserler ortaya koyma, bunlar ya tercme etme veya
yabanc dillerde telif etme grevi Kelamclarn iidir. Her kim diyalog diyerek Hristiyanlarla
bir araya gelse, sunaca bilgileri bir kitaptan veya dergiden takdim etmesi kar taraf iin
daha gvenilir olacaktr. Bu sayede hem merakllar en salkl bilgileri bulacak, hem de
aleyhteki propagandalara en seviyeli cevaplar verilmi olacaktr.
Baz Batl din aratrmaclar da diyalou gelecein vazgeilmez bir hadisesi olarak
kabul etmektedirler. Hans Kng, Milletleraras ortak bir ahlk anlay oluturulmadka
insan hayatndan sz edilemez, dinleraras bar temin edilmedike milletleraras bartan sz
164
edilemez ve dinleraras diyalog tesis edilmedike de dinleraras bartan sz edilemez

diyor524. Elbette diyalou dinlerin tevhidi gibi anlamak mmkn deildir. Bunun
gereklemesi de mmkn deildir. Ali Bula, sosyolojik bir tahlille buna mani sunar. 1)
Kelm/teolojik sebep; 2) Tarih sebep; 3) Aktel sebep. Dinlerin itikad adan farkl
telakkileri, mesela Hz. saya Hristiyanlarn Allahn olu demeleri ve bunu inanlarnn
temelleri yapmalarna mukabil, Mslmanlarn Hz. saya peygamber olarak inanmalar ciddi
bir farkllktr. Tarih hadiselerin, savalarn, igallerin de cidd anlamda bir uuralt
mktesebat oluturduu bir gerektir. Tarihte yaplanlar bir c alma sebebi grerek
gnmze tamann da kimseye fayda salamyaca bilinen bir gerektir. te yandan, aktel
durumda da pekok hadise bu birliin temininin mmkn olmadn ortaya koyacak
mahiyettedir. 11 Eyll olay, ardndan Afganistan ve Irak igalleri buna birer misal tekil
etmektedir525. Bununla beraber, dinlerin birlemesi zaten diyalog almas yapanlar
tarafndan asla hedef olarak alnan bir husus deildir. Herkesin grnen arzusu odur ki,
dnyamz tehdit eden, alk, sefalet, isizlik, ktlk, ekonomik krizler, yallarn trajik
durumu, hastalklar, siyas boumalar, savalar, alkol ve uyuturucu bamll, iddet ve
terr, rklk ve yabanc dmanl ve insan haklar ihlalleri gibi btn insanl ilgilendiren
daha pekok problemin zmne ortak areler aramak, birlikte, bar iinde, herkesi kendi
konumunda kabul ederek yaamaya, yani sosyal bara katkda bulunmaktr526.
almamz srdrrken yaadmz pekok tecrbe neticesinde ulatmz bir
kanaat de u olmutur. Gnmzde Amerikada, zelde din adamlar ve kiliseler, genelde de
halk, diyaloa biraz da hmaniste bir yaklamla bakmaktadr. Yani, diyalou yapan
insanlarn daha hogrl, bakalarn kabule ak, hmanist kiiler olduklar, diyaloa scak
bakmayanlarn ise, daha radikal ve marjinal kesimler olduklar kanaati mevcuttur. Bu sebeple,
diyalog arsna baz gruplar populist bir yaklamla srf marjinal kalmamak iin cevap
vermektedir.
Bir dier nokta, diyalou yapan kimselerin kendilerinden emin olduklar, dolaysyla
diyaloa kar olanlarn kendilerinden veya inanlarndan emin olmadklar kans mevcuttur.
Kendileri hakknda byle bir kanaatin domasndan endie edenler de diyalog yanls bir
grnt sergilemektedir.
524
http://www.interfaithdialoguebasics.be/the%20interfaith%20movement%20in%20the%2020th%20century.htm
(2009)
525
http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=506059 (10 Mart 1998)
526
Bkz. http://arsiv.zaman.com.tr/1998/03/13/yazarlar/2.html (13 Mart 1998)
165
Diyaloun tabii bir neticesi olarak, insanlar dier dinin inan esaslarn, yaam
biimini, hatta dinin kltre tesirini daha yakndan tanma frsat bulmaktadr. Diyalogda
insanlar kendi dinine geirmek (convert) temel hedef kabul edilmezken, baz din deitirme
rnekleriyle karlamak da mmkn olmaktadr. Bundan rahatsz olan baz din adamlarnn
diyalog kart tavrlar sergiledikleri de grnmektedir.
3. HRISTYANLARIN MEZHEPLERE GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII
Katlmclarn farkl mezheplerden seildiini daha nce belirtmitir. Burada,
mezheplerin birbirlerinden hangi konularda Mslmanlar hakknda farkl dndklerini,
hangi mezhep mensuplarnn slam ve Mslmanlar ne lde tandklar, bak alar
hakknda bir fikir vermesi adna baz tablolar arzedilecektir.
3.1. Ahirete man Hakkndaki Bilgileri
Tablo 19: Mezheplerin Mslmanlarn Ahiret nancna Bak
Sizce Mslmanlar lmden sonras adna neye inanyorlar?
lmden
sonra
hayat
yok
Sadece
ruhlar
dirilecek
Ruhlar ve
bedenler
beraber
dirilecek
Hesap Cennet ve
gn Cehennem
vardr
vardr
Toplam
Assemblies
f
%
0
0
1
16,67
1
16,67
2
33,33
2
33,33
6
100
Baptist
f
%
1
3,23
4
12,90
7
22,58
10
32,26
9
29,03
31
100
Katolik
f
%
4
6,25
13
20,31
11
17,19
20
31,25
16
25
64
100
f
%
0
0
2
33,33
1
16,67
2
33,33
1
16,67
6
100
f
%
0
0
1
25
1
25
1
25
1
25
4
100
Episcopal
f
%
0
0
2
22,22
2
22,22
3
33,33
2
22,22
9
100
Lutheran
f
%
0
0
0
0
3
42,86
2
28,57
2
28,57
7
100
Christian
Science
Church of
Christ
166
Metodist
f
%
2
4
9
16,98
11
20,75
17
32,08
14
26,42
53
100
Mormon
f
%
0
0
1
20
0
0
2
40
2
40
5
100
Ortodoks
f
%
0
0
0
0
1
50
0
0
1
50
2
100
Dier
f
%
0
0
14
20,29
14
20,29
20
28,99
21
30,43
69
100
Pentecostal
f
%
0
0
1
33,33
0
0
1
33,33
1
33,33
3
100
Presbiteryan
f
%
0
0
1
11
2
22,22
3
33,33
3
33,33
9
100
f
%
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
f
%
0
0
0
0
0
0
1
100
0
0
1
100
f
%
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
50
50
100
Seventh-Day
Adventice
Unitarian
Unitarian
Universalist
United
Church
of Christ
Bu tabloya gre Lutheranlardan ankete katlanlar hi firesiz doru cevap vererek,

Mslmanlarn ahiretle alakal olarak hem ruhlarla beraber cesedlerin dirileceini, hesap
gnnn olacan, Cennet ve Cehennemi kabul ettiklerini sylemilerdir. Seven
Adventistler, Uniterianlarn ayr grubu ve Ortodokslar da Lutheranlar gibi cevap
vermilerdir. Say olarak dierlerine gre daha fazla ankete katlan Dier grubundan %
20.29 orannda katlmc, Mslmanlarn sadece ruhlarn dirileceine inandn ileri
srmlerdir. Anketin kalabalk grubundan Katolikler ise, Mslmanlarn ahiretin yokluuna
inandklar dahil btn klardan iaretlemilerdir. Yine byk bir katlmc kitlesine sahip
Metodistlerden % 32.08i, Mslmanlarn hesap gnne inandn, % 26.42si Cennet ve
Cehennemin varlna inandklarn, % 20.75i ruhla beraber cesetlerin de dirileceine, %
16.98i de sadece ruhlarn dirileceine inandklarn sylemilerdir.
Katlmclara bilgileri nda slam anlalabilir, makul bir din olarak grp
grmedikleri soruldu. En ok katlmclarn bulunduu Katolik, Metodist, Baptist ve Dier
tabir edilen gruplarn fikirleri deerlendirmeye deecektir. Mezheplerin dalmn gsteren
167
tabloda izah edildii gibi, Dier olarak snflamaya girenlerin hemen hepsi Protestandr.
Katolikler Elbette diyenlerin %30unu, Metodistler ve Baptistler % 13er oran, Dierler
ise % 22sini oluturmaktadr. Makul grdklerini evet diyerek ifade edenlerin %22sini
Katolikler, % 30unu Dier tabir edilen grup, % 22sini Metodistler oluturmaktadr.
Baptistler ise % 6lk bir paya sahiptirler. slam makul grmeyerek hayr cevabn
verenlerde en byk oran % 23lk oranlarla Metodistler ve Dier leri oluturmaktadr.
Bundan sonra yine % 15lik ayn oranlarla Katolikler ve Baptistler gelmektedir. Assemblies,
Christian Science ve Pentekostal mezhepleri de % 8er eit oranla hayr demilerdir. Asla
diyerek slam katiyyen makul grmeyenlerin banda Protestanlardan oluan Dier grubu
gelmektedir. Bundan sonra % 33lk oranla Baptistler ve % 8er oranla yine birer Protestan
mezhepleri olan Pentekostal ve Presbiteryanlar gelmektedir. Bu soruya kararsz kalarak
Kararszm kkn iaretleyenlerin ounluunu % 31lik oranla Katolikler, % 25 ile
Metodistler, % 17 ile Dierleri, % 6ar oranlarla byk Protestan mezhebi olan
Baptistler, Lutheranlar ve Episkopaller oluturmaktadr.
3.2. slam Dini Hakkndaki Dnceleri
Tablo 20: Mezheplerin slam Makul Bulmalarnn Oran
slam makul bir din olarak gryor musunuz?
Kararsz
Asla
Hayr
Evet
Elbette
Assemblies
Baptist
33
15
13
Katolikler
31
15
22
30
Christian Science
Church of Christ
Episkopal
Lutheran
Metodist
25
23
22
13
Mormon
Orthodokslar
Dier
17
50
23
30
22
Pentekostal
168
Presbiteryan
Seventh-Day Adventist
Unitarian
Toplam
100
100
100
100
100
Bu tablodan ortaya kan sonuca gre, slam makul bir din grenler iinde
Katolikler, yaklak % 52lik bir oranla elbette ve evet diyerek slam daha anlalabilir
bir din olarak kabul etmektedirler. Bunda zellikle son dnemlerde Katoliklerin Washington
DC blgesindeki Mslmanlarla diyalog iinde bulunmalarnn etkisi olduu dnlebilir.
Zira, son bir ka ylda zellikle Georgetown niversitesi ve Katolik niversitesi ile bir Trk
kuruluu olan Rumi Forum isimli diyalog vakfnn ortaklaa gerekletirdii konferans,
seminer ve panellerin says krk gemitir. Bu tr programlara dinleyici olarak bizzat
katlarak takip ettim. Bu programlarda, iki dinin birbirini daha iyi tanma, karlkl deerlere
kar saygl olma, ortak noktalar ne karma gibi hususlara vurgu yaplmtr. Bu birbirini
daha iyi anlama gayretinin anketimizdeki bu soruya yansdn ve Katoliklerin slam
anlalabilir, aratrmaya deer grdklerini grmekteyiz. Zira ankete katlanlardan Katolik
olanlarn bazlar, anketin 8. sorusuna evet diyerek Mslman bir dostunun olduunu ve
Rumi Forum araclyla bu insanlarla tantn ifade etmilerdir.
Katlmclara Mslmanlarla diyaloa nasl baktklar sorulduunda, yukardaki
bilgileri dorulayan bir tablo ile karlalmaktadr. Diyaloa en ok inananlarn % 25inin
Katolikler olmas bunu gstermektedir. Diyaloa inanan dier iki byk grup % 21 ile
Metodistler, % 26 ile de Dier grubudur. Dier olarak isimlendiren Protestanlar, btn
katlmclar arasnda diyaloa evet diyenlerin % 29unu, Katolikler % 23n, Metodistler
de % 17sini oluturmaktadr.
Tablo 21: Mezheplerin slamn iddete Kar Tavr Hakknda Dnceleri
slam'n iddeti savunduunu dnyor musunuz?
Assemblies
Baptist
Kararsz
Asla
Hayr
Evet
Elbette
Toplam
50
50
100
17
169
11,76
11,76
29,41
35,29
11,76
100
11
20
13
49
22,45
10,20
40,82
26,53
100
Christian
Science
20
60
20
100
Church of
Christ
100
100
25
12,50
62,50
100
66,67
33,33
100
12
18
41
29,27
7,32
43,90
17,07
2,44
100
75
25
100
50
50
100
12
23
54
22,22
16,67
42,59
14,81
3,70
100
33,33
66,67
100
20
60
20
100
Seventh-Day
Adventice
Unitarian
Universalist
100
100
100
100
45
27
78
43
201
22,39
13,43
38,81
21,39
3,98
100
Katolik
Episkopal
Lutheran
Metodist
Mormon
Orthodoks
Dier
Pentecostal
Presbiteryan
Unitarian
United Church f
of Christ
Toplam
170
slamn iddeti savunduunu ileri srenlerin ounluu Baptist ve Episkopal gruplar

olmaktadr. Bunlardan Baptistler, Hristiyanln en radikal grubu olarak bilinir. Hogr ve
diyaloa ok yer vermezler. Bunun yannda bizzat kendileri ile grtmz Baptist
papazlardan diyalog yanls olanlarn da varln belirtmek gerekir. Saylar az da olsa bu
durum bizi bir genelleme yapmaktan alkoymaktadr. Episkopaller ise genelde Anglikandr.
Yani, ngiliz kilisesinden domu kilise grubudur. Misyonerlii en gl olan Hristiyan
mezheplerinden biri olan Episkopaller de, slama kar biraz da olsa nyarg mevcuttur.
Ancak, yine almalarmz esnasnda diyaloa ve dier dinleri de tanmaya ak Anglikan
kilise mensuplar ve papazlarla grme imkan olmutur. Bu da, bize genelleme
yapmamamz gerektiini gsterir. United Church of Christ grubundan bir tek kii cevap
vermi ve slamn asla iddet yanls olmadn belirtmitir.
Tablo 22: Mezheplerin, slamn Yahudilik ve Hristiyanlk in Bir Tehdit Oluturup
Oluturmad Hususundaki Grleri
Kararsz
Asla
Hayr
Evet
Elbette
Toplam
50
25
25
100
11
17
65
12
12
100
10
23
49
10
20
47
14
100
Christian
Science
20
60
20
100
Church of
Christ
100
100
38
13
25
25
100
17
33
33
17
100
16
41
22
20
39
15
100
Assemblies
Baptist
Katolik
Episkopal
Lutheran
Metodist
171
50
25
25
100
50
50
100
10
10
23
53
19
19
43
11
100
67
33
100
20
20
40
20
100
Seventh-Day
Adventice
100
100
Unitarian
Universalist
100
100
United
100
32
35
90
30
14
201
15.92
17.41
44.78
14.93
6.97
100
Mormon
Orthodoks
Dier
Pentecostal
Presbiteryan
Unitarian
Church
of %
Christ
Toplam
100
Bu tabloya gre mezhepler iinde slam kendilerine en ok tehdit kayna grenler

Lutheranlardr. Bu mezhepten ankete katlanlarn yars slam tehdit unsuru kabul ediyor,
yars da etmiyor. Onun dndaki her mezhepte az da olsa tehdit gren kesim var. Bunun
sebebi olarak baz eyler dnlebilir. slamn iddet yanls olduunu gsteren haberler,
hergn haberlerde slamla terr kelimelerini ayn cmlede zikretmeleri olabilir. te yandan,
hereye ramen slama girenlerin artmas, baz kilise liderlerinin Mslmanlarla diyaloa
scak bakmayp yelerini bu hususta uyarmalar, bir ksm Hristiyanlarn slam tehdit unsuru
grmelerine sebep tekil edebilir.
3.3. Diyaloa Baklar
172
Tablo 23: Mezheplere Gre Hristiyan-Mslman Diyalouna Baklar

Hristiyan-Mslman Diyalouna nanyor musunuz?
Bo
Kararsz
Asla
Hayr
Evet
Elbette
Belirsiz
Assemblies
33
12
17
Baptist
33
33
33
Katolikler
33
18
17
23
25
Christian Science
17
Church of Christ
Episkopal
Lutheran
Metodist
29
17
17
21
Mormon
Orthodokslar
Dier
29
33
29
26
Pentekostal
33
Presbiteryan
Seventh-Day Adventist
Unitarian
Toplam
100
100
100
100
100
100
Bu aratrmada dikkati eken nemli bir husus Baptistlerin, diyaloa hayr

diyenlerin % 33n, asla diyenlerin de % 33n oluturduklar, bylelikle Mslmanlarla
diyaloa hi de scak bakmadklar anlalmaktadr. Bu soruya cevap vermekten kananlar da
yine % 33 ile Baptistler, % 33er oran ile Katolikler ve Assemblies grubudur. Diyaloa asla
diyen dier mezhepler % 17lik eit oranla Katolikler, Metodistler ve Christian Science
grubudur.
Baz mezheplerin diyalog arzularnda misyonerlik duygusunun hakim olduunu
grmek ok da zor deildir. almamz esnasnda katldmz baz programlarda bunu bizzat
mahede ettik. Mesela, bir Christian Science kilise, Mslman bir diyalog vakfnn grme
173
talebini hemen kabul etti ve biz de itirak ettik. Program ok gzel organize edilmiti. ok
fazla yesi olmayan kilise mensuplar, katlmclara fevkalade nazik bir karlama sergilediler.
Kendilerine has olan kutsal kitaplarndan herkese birer tane hediye ettiler. Sunumlarnda ciddi
bir propaganda edas hakimdi ve ikramlarla bu program noktaladlar. Akas bu grubun,
slam ve Mslmanlar hemen hemen hi tanmadklar hissi hakim oldu bizde. Baz
kiliselerin ise, misyonerlik adna bir mitle diyaloa balayp, daha sonra beklentilerine cevap
bulamaynca irtibat kestikleri grlmtr.
Fakat, hepsi bu slupta deillerdir. Zira pek ok kilise, Mslmanlarn ounun
dinlerine ne kadar bal olduklarn, zellikle diyalou isteyenlerin kendilerinden ne kadar
emin olduklarn bildikleri iin diyalou diyalog erevesinde alglayp gayet seviyeli
programlara imza atmlardr.
4. KATILIMCILARIN ETM SEVYELERNE GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII
Katlmclarn, anket sorularna cevap verirken, aldklar eitimin ne kadar etkisi
olduunu grmek iin yine apraz tablolama yoluyla eitim seviyelerine gre slam ve
Mslmanlar ne lde tandklar, haklarnda neleri bildiklerini ve nasl dndklerini
tesbite alalm.
4.1. Temel slm Terimler Hakkndaki Bilgileri
Tablo 24: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn slami Terimlere Ainal
Aadaki slami terimlerden hangisi size aina gelmektedir?
Belli
deil
Bilmiyor
Allah
Lise
Yksek
okul
niv.
Yksek
Lisans
Dokt. Toplam
Biraz biliyor 0
10
36
Biliyor
10
11
29
21
81
yi biliyor
24
24
68
25
24
67
55
21
Toplam
Muhamme
Bilmiyor
Biraz biliyor 0
18
12
49
(SAV)
Biliyor
10
26
23
76
174
yi biliyor
19
19
25
24
67
55
21
10
26
Biraz biliyor 0
17
13
47
Biliyor
24
24
72
yi biliyor
15
15
46
25
24
67
55
21
13
30
14
68
Biraz biliyor 0
12
13
41
Biliyor
17
19
55
yi biliyor
27
25
24
67
55
21
Biraz biliyor 0
18
10
48
Biliyor
11
27
24
77
yi biliyor
19
19
59
25
24
67
55
21
11
25
Biraz biliyor 0
25
17
66
Biliyor
19
24
61
yi biliyor
15
11
39
25
24
67
55
21
17
15
38
29
105
Biraz biliyor 1
13
11
41
Biliyor
11
28
yi biliyor
15
25
24
67
55
21
16
41
Biraz biliyor 0
10
27
21
73
Biliyor
16
17
52
yi biliyor
24
25
24
67
55
21
10
19
11
Toplam
Bilmiyor
Kur'an
Toplam
Bilmiyor
mam
Toplam
Bilmiyor
Mslim
Toplam
Bilmiyor
Cihad
Toplam
Bilmiyor
Fetva
Toplam
Bilmiyor
Snni
Toplam
ia
Bilmiyor
58
54
175
Biraz biliyor 0
26
22
67
Biliyor
14
15
48
yi biliyor
22
25
24
67
55
21
17
12
11
41
Biliyor
32
28
10
86
yi biliyor
15
14
47
25
24
67
55
21
19
16
49
38
12
135
Biraz biliyor 0
17
Biliyor
19
yi biliyor
18
25
24
67
55
21
Toplam
Bilmiyor
Biraz
Mekke
biliyor
Toplam
Bilmiyor
Kabe
Toplam
Yukardaki tablo iyice incelendiinde, katlmclarn slm terimler hakkndaki

bilgilerini eitim seviyelerine gre grmek mmkndr. Bu tabloda dikkatleri eken bir
nemli nokta, eitim seviyesine gre, katlmclarn slm temel terimler hakkndaki
bilgilerinde ciddi farkllklarn grlmemesidir. Bunun anlam, aldklar eitimin her hangi bir
safhasnda onlara slam hakknda ekstra bilgi verilmediidir.
Aldklar bilgilerin kaynaklar daha nce getii zere, daha ok gndemi duyuran
kaynaklardr. Btn eitim seviyesindeki insanlar ayn imkanlarla bu kaynaklardan istifade
ettii iin de birbirlerinden ciddi farkllklar gstermemektedirler. Mesel, ia ve snni
hakkndaki malumatlar her eitim seviyesindekiler iin hemen hemen ayn dzeydedir. Zira,
bunlar hakknda bilimsel bilgiden ok, Irak harbi sebebiyle hergn televizyonlardaki
haberlerde getii kadar duyuyor ve biliyorlar. Katlmclar, drste bu iki terimi de ok iyi
bilmediklerini ifade etmiler. Zira, onlarn bu husustaki bilgileri sadece isme ainalk
eklindedir. Bunu, almamz esnasnda kiliselerde katldmz pekok programlarda
mahede ettik. Seminerin, panelin, sunumun konusu ne olursa olsun, soru-cevap faslnda
mutlaka ia ve snn konusu soruluyor. Bu mevzularda doyurucu bilgi verecek kimselerin
bulunamay konunun yanl anlalmasna sebep oluyor. Burdan hareketle, yine
176
Kelamclarn bu ihtiyaca cevap verir mahiyette yabanc dilde eser vermeleri, seminerlere
katlmalar ve byk merakl bir kitleyi tatmin etmeleri slam inanlarnn doru bilinmesi
adna nemli bir alma olacaktr.
4.2. Kuran Hakkndaki Bilgileri
Tablo 25: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Kurana Bak

Kur'an'n ilahi bir kitap olduuna inanyor musunuz?
Cevap yok
Lise
Yksekokul
niversite
Yksek Lisans
Doktora
Cevap yok
Toplam
nsanlar Muhammed
yazd
yazd
Evet,
Allah
Toplam
vahyetti
10
30
23
33
30
13
100
24
29
33
17
21
100
14
22
25
69
20
32
36
12
100
15
16
18
56
27
29
32
13
100
10
21
10
24
48
19
100
100
100
45
62
66
28
201
22,39
30,85
32,84
13,92
100
Kuran hakkndaki bilgileri veya bak alar eitim seviyelerine gre az da olsa
farketmektedir. Mesel, katlmclardan lise mezunlarnn % 33, yksekokul mezunlarnn
da % 33 Kurann insanlar tarafndan yazldn dnmektedir. Oysa bu rakam zellikle
doktora yapanlarda % 24lk seviyelere dmektedir. Katlmclar ierisinde en yaygn kanaat
ise, Hz. Muhammedin Kuran yazd istikametindedir. Lise mezunlarnn % 30u,
177
yksekokullularn % 17si, niversite mezunlarnn % 36s, yksek lisans yapmlarn %

32si ve doktora sahiplerinin % 48i bu kanaati tamaktadr. Bunda en byk roln, medya,
din adamlar ve aleyhteki yaynlara ait olduu dnlebilir. Zira, bizzat bir Mslmandan
veya Mslman kaynaktan bu konuyu okumayan, dinlemeyen herkesin karsna Kuran Hz.
Muhammedin yazd ynnde bir bilgi kacaktr. Gerek papazlarla yaptmz
grmelerde, gerekse baz kilise mensuplarndan aldmz bilgilere gre, zellikle alma
yaptmz blgede byle bir kanaatin hakim olduuna ahid olduk.
4.3. Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri
Tablo 26: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Mslmanlarn Ahiret nanc le
Alakal Dnceleri
Lise
Yksek
okul
niv.
Yksek
Lisans
Dokt Toplam
lmden sonra hayat f
yok
14
14
43
29
100
19
14
46
15
41
30
100
17
18
54
17
31
33
13
100
29
25
10
81
10
11
36
31
12
100
Cennet ve Cehennem f
27
22
10
74
var
12
36
30
14
100

Ruhlar
ve
bedenler f
beraber dirilecek
Hesap gn var
Yukardaki tabloda katlmclarn eitim seviyelerine gre Mslmanlarn ahiret inanc

hakknda neler bildiklerinin verileri yanstlmtr. Buradaki manzara da bir nceki tabloyu
dorular mahiyettedir. Eitim seviyelerinin artmas ile slam inanc hakkndaki bilgileri
artmamaktadr. Tabloda niversite mezunlarnn veya yksek lisans yapanlarn oranlarnn
yksek grlmesinin sebebi bu iki gruptan ankete katlan insan saysnn dierlerine gre daha
fazla olmasdr.
178
4.4. badetler Hakkndaki Bilgileri

Tablo 27: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre Mslmanlarn badetleri
Hakkndaki Bilgileri
Namaz
Zekat
Oru
Hac
Dua
Cevap yok
Belirsiz
Lise
10
10
10
11
22
Yksekokul
11
10
10
10
20
niversite
30
30
17
32
35
36
40
35
10
32
18
35
Yksek Lisans 37
37
20
38
34
35
41
36
12
39
18
Doktora
13
13
11
10
10
12
10
13
Toplam
100 100
53
100
96
100
115
100
31 100
51
100
Katlmclarn eitim seviyelerine gre Mslmanlarn ibadetleri hakkndaki bilgilerini

gsteren yukardaki tablo bize eitim seviyelerinin farkl olmasnn bu bilgilerine ok tesir
etmediini gstermektedir. Bu da bundan nceki dier iki tablodaki deerleri ve sonular
dorulamaktadr.
Amerikallar srekli okuyan insanlardr. Her seviyede eitime sahip insan okuma
alkanln daha ocukken almtr. Ancak, en ok okuduklar eyler roman ve hikaye tr
ile aktalitedir. Roman ve hikaye dnyas onlar ou zaman iinde yaadklar sosyal hayat
hayal gcn de devreye katarak daha ironik bir tarzda grmeyi temin ederken, bazan da
grmek istedikleri gibi hayat grmelerini salamaktadr. Bir nevi zevk kayna olan bu
kitaplar geneli itibariyle slama ait hibir ey iermezler.
Aktaliteye ait gazete, internet vs. ortamlar da yine slam anlatmaktan olduka
uzaktr. Haber kabilinden olan eyler ise, slam adna, hi de i ac bilgileri iermez. ou
itibariyle, sefalet, alk, sava ve yanl yorumlarla dolu bilgiler mevcuttur. Bu durumda
Amerikallarn slamn ne olduu hakkndaki bilgileri de son derece sath kalmaktadr.
Kaynaklarn hemen hemen ayn olmas da eitim seviyesine gre slam hakkndaki bilgilerin
ok deimediini gzler nne sermektedir.
179
4.5. Diyaloa Baklar

Tablo 28: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Mslman-Hristiyan Diyalouna
Bak Alar
Cevap yok Asla
Hayr
Evet
Elbette
Toplam
Belirsiz
0.50
Lise
41
14
19
30
14.93
Yksekokul
24
17
33
12
12
24
11.94
niversite
18
50
33
26
36
37
37
67
33.33
Yksek Lisans 2
12
17
33
15
21
35
35
57
28.36
17
11
15
22
10.95
100
100
100
201
100
Doktora
Toplam
17 100
72 100 101
Eitim durumlarna gre Mslmanlarla diyaloa nasl baktklarn tesbit adna

hazrlanan, yukardaki tablo, yine eitim seviyesinin kanaatlerinde ok byk deiiklie
sebebiyet vermediini gstermektedir. Bu bize yle bir bilgi de sunmaktadr. Katlmclarn
bulunduu sosyal grubun bak as, dnya gr, d dnya ile ilikileri, dini bilgi
seviyeleri belli bir dzeye ulamtr. Yani, bu konularda toplumun deiik gruplar arasnda
byk uurumlar bulunmamaktadr. Bir baka bak as da u olabilir. Btn eitim gruplar
slam ile ancak medya, internet, arkada ve belgesel gibi ortak bilgi kaynaklarndan istifade
etmilerdir. Bu da aralarnda belli bir dengenin olumasna sebep olmutur.
Tablo 29: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slam Dinine Baklar
Sizce slam makul bir din midir?
Cevapsz Kararsz
Cevapsz
Lise
Asla
Hayr
Evet
Elbette
50
180
10
11
10
21
13
16
35
12
26
Yksek
11
32
Lisans
10
29
17
19
Yksekokul
niversite
Doktora
Katlmclarn, eitim seviyelerinin slam makul grmelerine etkisini gsteren

yukardaki tablomuza bakldnda, niversite muzunlarnn %26lk bir oranla evet cevap
vermesi, yksek lisans yapmlarn %29u slam makul grdn ifade sadedinde evet
demesi ve doktora yapmlarn %19unun ayn kanaati paylamasndan, eitim seviyesinin
yksek olmasnn slama makul bakmaya sebep olduu dnlebilir. Ancak, bu soruya
evet cevab verenlerden sonraki en byk oran kararszlara aittir. Bunun yle bir izah
olabilir. slam yakndan tanyp renme imkan bulamayan katlmclar, bir trl
tereddtlerini aamamlardr. Kendi dinlerini de ok yakndan bilmeyen bu Hristiyanlarn, bir
anlamda medeniyetin gerei, dier dinlere gsterdikleri hogrnn gstergesi olarak byle
cevap veriyor olabilirler.
Tablo 30: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slamn iddeti Savunmas

Hakkndaki Dnceleri
Sizce slam iddeti savunuyor mu?
Cevapsz
Cevapsz
Lise
Yksekokul
Kararsz Asla
Hayr
Evet
Elbette
50
13
11
15
11
15
23
181
12
31
12
23
Yksek
13
10
20
12
Lisans
12
18
11
21
14
40
26
78
41
10
20
10
niversite
Doktora
Toplam
Katlmclarn eitim seviyesine gre slamn iddete pirim verip vermedii

hususundaki kanaatlerini gsteren tabloya bakldnda en ok yksekokul ve niversite
mensuplarnn bu hususa %23lk bir oranla hayr diyerek katlmadklar grlr. Lise
mezunlarnn ounluu ise evet diyerek slamn iddet yanls olduu ynnde fikir beyan
etmilerdir. Bu tablo, bize eitim seviyeleri daha dk olanlarn slam iddet yanls
grdklerini
gstermektedir.
Bunun,
eitim
srecinde
aldklar
slm
bilgiden
kaynaklandn sylemek zordur. Zira, eitim seviyelerine gre slam hakkndaki bilgilerini
incelediimizde ok farkl manzara karmza kmamaktadr. O halde eitimi daha fazla
alanlar, eitim srecinde slam hakknda daha ok bilgilendiriliyor veya bilinlendiriliyor
deillerdir. Bunun baka sebepleri olabilir. Mesela, eitimi daha fazla olanlarn, analitik
dnme, rasyonalist olma, hadiseleri daha iyi yorumlama, genelleme ve nyarglara daha
souk bakma gibi eitimin insanlara kataca genel prensipler nda konuya yaklayor
olabilirler. Bu da onlar, medyann yanl yaklamlarna daha mesafeli yaklamaya itebilir.
Tablo 31: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slamn Yahudilik ve Hristiyanlk

in Bir Tehdit Oluturup Oluturmad Hususundaki Grleri
Sizce slam Yahudilik ve Hristiyanla kar bir tehdit oluturuyor mu?
Cevapsz
Lise
Cevapsz
Kararsz
Asla
Hayr
Evet
Elbette
100
12
6,67
16,67
20
40
6,67
10
182
10
4,17
12,5
4,17
41,67
20,83 16,67
11
37
11,43
15,71
52,86
12,86 7,14
Yksek
11
13
21
Lisans
1,79
19,64
23,21
37,50
14,29 3,57
4,76
14,29
9,52
42,86
28,57 0
31
33
88
30
2,49
15,42
16,42
43,78
14,93 6,97
Yksekokul
niversite
Doktora
Toplam
4
5
2
0
14
Eitim seviyelerine gre katlmclarn slam Yahudilik ve Hristiyanlk karsnda

tehdit unsuru olarak grp grmediklerini gsteren yukardaki tabloda dikkati eken nokta, bu
soruya doktoras olan katlmclarn %28,57lik bir oranla evet diyerek slam tehdit unsuru
gren en byk grup olmasdr. Yksekokul mezunlar ile niversite mezunlar ise hem kendi
ilerinde, hem de hayr diyenler iinde iyi bir orana sahiptir. Lise mezunlarnn dahi slam
katiyyen bir tehdit unsuru olarak grmedii halde doktoral katlmclarn bu soruya evet
demelerinin sebebini bulmak olduka gtr.
5. KATILIMCILARIN BLG KAYNAINA GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII
Katlmclarn bilgi kaynana gre slam hakkndaki bilgilerinin, bak alarnn ve
dncelerinin nasl bir deikenlik arzettiini grmek iin yine apraz tablolatrma usulyle
yeni veriler elde ettik. Mesela, aada, katlmclarn Mslmanlarn ibadetleri hakkndaki
bilgilerinin, bilgi kaynaklarna gre nasl deitii grlmektedir.
Tablo 32: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslmanlarn Ahiret nanc
Hakkndaki Dnceleri
lmden
Ruhlar
Ruhlarla beraber Hesap
sonra
dirilecek bedenler
Cennet
de gn var Cehennem
183
hayat yok
dirilecek
var
10
11
23
11
38
13
36
12
10
28
14
34
11
39
13
14
26
17
30
15
46
15
46
15
14
13
23
11
33
11
26
24
42
28
40
19
61
20
67
21
Medya
24
30
20
37
18
52
17
55
18
nternet
17
11
25
12
34
11
42
13
Mslman
yazarn kitab
Gayri
Mslim
yazarn kitab
Belgesel
Konferans,
seminer, panel
Arkadala
sohbet
slam hakknda
birey
bilmiyorum
Katlmclarn bilgi kaynaklarna gre, Mslmanlarn ahiret inanc hakknda neler

bildiklerini grmek zere yukardaki tablo hazrlanmtr. Bu tablodaki veriler bizim genel
kanaatimizi destekler mahiyettedir. Yani, bilgi kaynaklarnn henz katlmclarn slam
hakkndaki bilgilerini deitirecek mahiyette olmadn, genelin, bilgilerini umum bilgi
kaynaklarndan aldn gstermektedir.
Tablo 33: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslmanlarn
badetleri
Hakkndaki Bilgileri
slam hangi kaynaklardan rendiniz?
Mslman
yazarn kitab
Namaz
Zekat
46
12
28
Oru
Hac
Dua
Hibiri
13
44
12
48
11
16
14
184
Gayri Mslim
48
13
31
14
46
12
59
13
15
13
53
14
33
15
54
15
69
16
18
16
20
16
39
10
26
12
40
11
49
11
14
12
77
21
41
18
76
20
90
20
22
19
30
24
Medya
65
17
39
17
66
18
78
18
17
15
32
26
nternet
44
12
26
12
46
12
50
11
14
12
16
13
yazarn kitab
Belgesel
Konferans
seminer,
sempozyum
Arkadalarla
sohbet
slam hakknda
birey
bilmiyorum
Katlmclarn, bilgi kaynaklarna gre Mslmanlarn ibadetlerine ne kadar aina

olduklarn gsteren yukardaki tablodan anlalan odur ki, katlmclar en ok namaz ve hacc
biliyorlar. Bu iki ibadette en byk bilgi kaynaklar %21 ve %20 ile arkadalar, %17 ve %18
ile de medyadr. Ardndan belgesel ve gayri mslim yazarlarn kitaplar gelmektedir. Dikkati
eken bir husus udur ki, btn ibadetlerde en ok bilgi kayna arkadalardr. Anketin 8.
sorusunda Mslman bir tandnz var m? diye sorulmu ve ok yksek bir oranda evet
denilmitir. Cevabn evet olmas halinde, nereden olduunu yazmalar kendilerinden
istenmitir. Byk bir oran, i arkada, komu veya okuldaki arkadalarn yazmlardr.
Bunlar da gsteriyor ki, arkadalarndan aldklar bilgi sadece gzlemleme ve sath
malumattan ibarettir. Bu sebeple de, verdikleri cevaplar slam ok iyi bilmediklerini
gstermektedir.
5.3. Diyaloa Baklar
Tablo 34: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslman-Hristiyan Diyalouna
Baklar
Cevap yok Kararsz
f
Asla
f
Hayr
Evet
Elbette
%
185
Mslman
11
14
17
37
10
21
20
10
47
13
100
11
22
14
31
15
57
16
15
41
11
10
36
22
14
45
22
79
22
Medya
14
17
21
46
22
66
18
nternet
11
22
14
30
15
34
11
yazarn kitab
Gayri Mslim
yazarn kitab
Belgesel
Konferans
Seminer
sempozyum
Arkadalarla
sohbet
slam hakknda
birey
bilmiyorum
Katlmclarn bilgi kaynaklarn l alarak Mslmanlarla diyaloa nasl baktklar

sorulmu, alnan netice bilgi kaynaklarnn onlarn diyalog grlerine ok tesir etmediini
gstermitir. Yukardaki tabloda diyalou en ok isteyenlerin bilgi kayna %22 ile arkada
evresi grnmektedir. Ancak, ikinci byk grubun bilgi kayna ise %18 ile medyadr.
Bu tabloda bir husus dikkati ekmektedir. O da, Mslman yazarlarn kitabn okuyan
kiinin diyaloa kararsz kalrken, gayrimslim yazarlarn kitaplarn okuyanlarn hi
birinin kararsz olmayp, daha ok diyaloa ak olmalar hususudur. Buradan akla ilk gelen
ey, acaba Mslman yazarlarn kitaplarnda nasl bir anlatm hakim ki, Mslmanlarla
diyalog hakknda insan kararsz brakyor. Amerikada kitaplarda bulunan Mslmanlar
tarafndan hazrlanan slama ait kitaplarn daha ok Vehhb zihiniyetindeki yazarlarn
kaleme ald dikkatlerden kamamaktadr. Bu da, okuyucunun slam ve Mslmanlar,
dierlerinin hayatna saygl, dncelerini ifadede hr olduunu dnen bir din olmaktan
daha ok, tavizsiz, tahammlsz ve daha sert bir anlaya hakim bir din olarak alglamasna
sebep olabilir. Dolaysyla da, diyaloa kar mesafeli olmalarna sebep olabilir.
186
5.4. Mslmanlara Hakkndaki Dnceleri

Tablo 35: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslman Bir Ailenin Kendilerine
Komu Olmasna Tepkileri
Eer semtinize bir Mslman aile tansa tavrnz ne olur?
ocuklarm
Hemen
Cevap
yeni
yok
yere
bir
tanrm
onlardan
uzak
durmalar
iin uyarrm
Benim
iin
Hemen
Toplam
tanrm
fark
etmez
11
39 10
19 9
11
45 11
24 11
71 11
27
11
58 15
36 17
98 16
11
36 9
22 10
59 9
22
91 23
46 22 140
Medya
18
22
79 20
39 19 122 19
nternet
18
11
47 12
23 11
73 12
Mslman
yazarn kitab
Gayri Mslim
yazarn kitab
Belgesel
60
10
Konferans
Seminer
sempozyum
Arkadalarla
Sohbet
22
slam
hakknda
birey
bilmiyorum
Katlmclarn
bilgi
kaynaklarna
gre
Mslman
bir
ailenin
semtlerine
tandklarndaki tavrlar sorulduunda, bilgi kaynaklarnn buna ok tesir etmedii

grlmektedir. Zira, medyann btn aleyhteki propagandalarna ramen, Mslman bir aile
kendi semtlerine tandnda onlarla tanmak isteyenlerin %19 ile ikinci byk grubunu
bilgilerini medyadan alanlar oluturmaktadr. Arkadalarndan slam hakknda bilgi sahibi
187
olanlar daha da yumuak ve hogrl dnmektedirler. Zira %22 ve %23er oranlarla bu

duruma scak baktn ifade etmilerdir.
6. KATILIMCILARIN MESLEK GRUPLARINA GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII
Katlmclarn meslek gruplarna gre slama dair bilgilerinin, Mslmanlarla olan
ilikilerinin ne lde deitiini tesbit adna apraz tablolama usulyle u verileri elde ettik.
Tablo 36: Katlmclarn Mesleklerine Gre slama Bak Alar
Sizce slam makul bir din midir?
Cevap yok Kararsz Asla
Hayr Evet Elbette Toplam
Cevap yok
Muhasebeci
Sekreter
Bankac
11
niversite
Mteri
Eitimci
15
23
Mhendis
16
dareci
Salkc
Servisci
nsan Kaynaklar
Bilgi Teknolojisi
malatc
Vakfc
Satc
Bilim Adam
Dier
49
12
10
80
19
175
Toplam %
2.62
28.84
7.49
5.62
Hizmetleri
44.57 10.86
100
188
Katlmclarmzn, meslek gruplarna gre, slam anlalabilir, makul bir din bulup
bulmadklarn gsteren yukardaki tabloda eitimcilerin byk bir oran slam anlalabilir
bir din olarak grmektedirler. Bu slam ve Mslmanlar adna sevindirici bir tablodur. Bir
toplumda nyarg ne kadar az olursa, orada kendini doru bir ekilde takdim etmek, anlatmak
isteyenler, o kadar avantajldr. Bu sebeple, katlmclarmzn iinde bulunduu Amerikan
toplumunun da slam hakknda ok fazla nyarglarnn olmamas, onu anlalabilir kabul
etmeleri, slam dinini doru anlatmay, yanllklar dzeltmeyi, ortaya atlan pheleri
gidermeyi hedef edinen kimseler iin byk bir frsattr. Bu noktada Kelam ilmi ile
uraanlarn slam itikadn doru anlatma ve yanl anlalmalara cevap verme adna samimi
gayretlerinin meyve verecei umulur.
7. KATILIMCILARIN YA GRUPLARINA GRE SLAMA VE
MSLMANLARA BAKII
nsann her ya seviyesine gre dnya gr, bilgi seviyesi, tecrbesi ve duygular
deiiklik arzeder. Bu adan, katlmclarn ya gruplarna gre slam ve Mslmanlar
hakknda nasl bir dnce farkll var veya yan buna tesiri var m, bunu renme adna
yine apraz tablolama yaparak aadaki verilere ulatk.
7.1. slm Terimler Hakkndaki Bilgileri
Tablo 37: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slami Terimlere Ainal
Aadaki slami terimlerden hangisi size aina geliyor?
Cevap
yok
Cevap yok
Bilmiyor
ALLAH
Az biliyor
Biliyor
~-25
26-35 36-50 51-65 66-~
Toplam
% 0
11
% 0
13
39
% 0
18
19
32
18
10
86
15
41
11
30
13
16
74
f
f
f
f
% 0
yi biliyor f
189
Cevap yok
Bilmiyor
MUHAMMEDAz biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Bilmiyor
KUR'AN
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Bilmiyor
MAM
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
MSLM
Cevap yok
% 0
14
35
% 0
10
% 0
18
10
10
55
% 0
26
16
30
16
77
14
36
11
26
11
15
65
% 0
12
31
% 0
10
30
% 0
14
11
13
11
49
% 0
23
16
32
13
10
75
15
35
10
23
52
% 0
11
25
% 0
18
31
15
11
82
% 0
15
39
11
11
42
% 0
20
22
12
53
% 0
10
25
12
29
% 0
14
% 0
f
f
f
f
% 0
f
f
f
f
f
% 0
f
f
f
f
f
f
f
190
Bilmiyor
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Bilmiyor
CHAD
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Bilmiyor
FETVA
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
SNN
Bilmiyor
11
% 0
10
13
12
10
48
% 0
23
17
35
15
81
17
38
14
28
10
12
68
% 0
13
32
% 0
14
33
% 0
16
11
21
15
12
11
70
% 0
10
33
19
16
57
% 0
27
10
22
10
46
% 0
10
22
% 0
23
44
23
18
14
122
% 0
11
21
11
58
13
40
% 0
19
26
% 0
12
10
16
% 0
% 0
14
12
46
% 0
22
14
28
15
11
11
79
f
f
f
% 0
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
Az biliyor f
191
% 0
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Bilmiyor
A
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Bilmiyor
MEKKE
Az biliyor
Biliyor
yi biliyor
Cevap yok
Biliyor
KABE
Az biliyor
Bilmiyor
13
37
10
20
53
% 0
25
14
27
% 0
13
% 0
10
17
14
12
61
29
12
27
16
72
13
34
10
21
50
% 0
10
24
12
25
% 0
12
% 0
19
% 0
12
11
48
% 0
23
12
32
21
11
85
15
10
40
12
23
10
54
% 0
11
25
% 0
27
53
30
25
15
150
% 0
13
25
14
12
71
17
% 0
11
21
% 0
10
f
f
f
f
% 0
f
% 0
f
f
f
f
f
f
% 0
f
f
f
f
f
192
yi biliyor
16
% 0
Katlmclarn ya seviyesine gre slm terimlere ainalklarn tesbit iin yukardaki

tabloya baklabilir. Burada dikkati eken bir nokta, katlmclar iinde en byk oran
oluturan 56-65 ya grubunun Allah, Muhammed, Kuran gibi en ok bilinen
terimlerde ounlua ramen ok dk bir yzde ile bu terimleri bildiklerini ifade
etmilerdir. 26-35 ya grubu ise hemen hemen btn terimlerde n srada yer almtr. 18 ila
50 yalar arasndaki grubun bu terimlere daha aina olduklar dikkatten kamamaktadr.
Yani, gen ve orta ya grubu slam hakknda daha ok ey duymu grnmektedir. Bunun
sebebi ise, lke gndeminde Mslmanlarn son 15 ylda ok daha sk bir ekilde gndeme
gelmesi olabilir. Hele son birka ylda btn televizyon, gazete, dergi vs. araclyla slam
hemen her gn gndeme tanmaktadr. Dolaysyla bunlar takip eden orta kuak bu terimlere
daha da aina konuma gelmektedir. Burada ainalk tabiri yerinde olacaktr. Zira,
katlmclarn ok byk bir oran bu isimleri iyi bilmediklerini ifade etmektedirler.
Tablo 38: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre Mslmanlarn Ahiret nanc le Alakal
Dnceleri
Cevap
yok
~-25
2635
36-50
5165
66-~
Toplam
37
43
44
54
22
201
lmden sonra f
hayat yok
Ruhlar
13
15
10
48
dirilecek
18
Ruhlarla
11
10
11
15
54
20
16
21
19
21
83
31
birlikte cesetler
dirilecek
Hesap
var
gn f
%
193
Cennet
ve f
Cehennem var
13
23
19
18
79
29
Yukardaki tablo, katlmclarn ya gruplarna gre Mslmanlarn ahiret inanc

hakknda neler dndklerini gstermektedir. Bu tabloya gre katlmclarn hemen her ya
grubunda birbirine yakn oranlarda cevaplar verilmitir. Katlmclardan 26-35 ya grubu hem
kendi grubunda hem de btn gruplar arasnda Cennet ve Cehennem var kkn en ok
iaretleyenler olmulardr. Bu konuda hesap gnnn olaca ve ardndan ruhlarla beraber
cesetlerin de dirileceini dnenleri her grupta birbirine yakn orandadr.
Tablo 39: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slami badetlere Ainalklar
Aadaki slami ibadetlerin hangisine ainasnz?
Cevap
yok
0
Cevap
yok
% 0,00
Namaz
Zekat
Oru
Hac
Dua
Hibiri
Toplam
% 0,51
f
% 0,51
f
% 0,51
f
% 0,51
f
% 0,51
f
% 0,00
f
% 0,50
~-25
26-35
36-50
51-65
66-~
Toplam
22
15
21
25
13
96
11,22
7,65
10,71
12,76
6,63
48,98
15
28
22
29
103
7,65
14,29
11,22
14,80
4,08
52,55
19
15
55
2,04
9,69
4,59
7,65
3,57
28,06
14
29
23
25
101
7,14
14,80
11,73
12,76
4,59
51,53
18
30
23
33
14
119
9,18
15,31
11,73
16,84
7,14
60,71
10
31
2,04
5,10
3,06
4,08
1,02
15,82
13
13
13
53
6,63
3,57
6,63
6,63
3,57
27,04
37
43
44
54
22
201
18,41
21,39
21,89
26,87
10,95
100
194
Yukardaki tablo, katlmclarn Mslmanlarn ibadetleri hakkndaki bilgilerini

gstermektedir. Buradaki veriler de katlmclarn ya gruplarna gre slm terimlere
ainalnda olduu gibi 26-35 ya grubunun genel olarak ibadetlere de dierlerinden daha
ok aina olduklarn gstermektedir. Ancak hac ibadeti, en ok 51-65 ya grubunda daha
ok bilinmektedir. Daha nce Tablo 14deki verilerde de grld gibi genelin en ok
bildii ibadet Hac ibadetidir. Hac ibadeti hakknda katlmclarn hemen hemen yegane bilgi
kayna ise medyadr. Bunu yine ya gruplarna gre dalmda da mahede etmekteyiz.
Burada da btn gruplarn en ok aina olduklar hacc ibadetidir.
Tablo 40: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slam Dinine Bak Alar
Cevap
yok
anlalabilir
bir din
olduunu
dnyor
musunuz?
26-35
36-50
51-65 66-~
Toplam
Cevap
yok
% 0
0.50
1.99
2.49
10
12
13
54
4.98
5.97
4.48
6.47
4.48
26.87
12
% 0
0.50
1.99
1.49
5.97
15
0.50
1.99
2.99
7.46
19
19
20
25
91
9.45
9.45
9.95
12.44
3.98
45.27
24
2.49
3.48
1.99
3.98
11.94
37
43
44
54
22
201
18.41 21.39
21.89
26.87
10.95
100
Kararsz
slamn
~-25
Asla
Hayr
Evet
Elbette
Toplam
% 0.50
f
f
% 0
f
% 0
f
% 0
f
% 0.50
Size gre
Cevap
slam,
yok
% 0
0.50
1.99
2.49
32
2.49
3.48
2.49
3.98
3.48
15.92
13
32
Yahudilik ve
Hristiyanla
kar bir
Kararsz
Asla
% 0.50
f
195
% 0
tehdit
oluturuyor
mu?
Hayr
Evet
Elbette
Toplam
Kararsz
Asla
Sizce slam
iddeti
savunuyor
mu?
Hayr
Evet
Elbette
Toplam
3.98
1.49
3.98
6.47
15.92
17
24
23
20
87
8.46
11.94
11.44
9.95
43.28
31
1.99
3.98
1.99
3.98
3.48
15.42
14
1.49
0.50
1.49
0.50
2.99
6.97
37
43
44
54
22
201
18.41 21.39
21.89
26.87
10.95
100
% 0
0.50
0.50
1.49
0.50
2.99
14
43
4.48
3.48
2.99
6.97
3.48
21.39
10
28
2.49
1.99
4.98
3.98
0.50
13.93
13
22
18
21
78
6.47
10.95
8.96
10.45
1.49
38.81
10
41
4.98
4.48
3.48
3.98
3.48
20.40
37
43
44
54
22
201
21.89
26.87
10.95
100
% 0
f
% 0
f
% 0
f
% 0.50
f
f
% 0
f
% 0
f
% 0.50
f
% 0
f
% 0.50
18.41 21.39
Yukardaki tabloda katlmclarn ya gruplarna gre slam dinine nasl baktklarn

tesbite matuf sorulan ayr sorunun verileri vardr. Birbiriyle alakal olan bu sorular bir
tabloda grmek mmkndr. Buna gre, slam anlalabilir bir din grp grmedikleri
sorusuna btn gruplar birbirine yakn oranda cevap vermiler. 51-65 ya grubu %10.45lik
bir oranla bu soruya en ok evet diyen gruptur. Bu grup en ok katlmcnn bulunduu grup
olmas sebebiyle btn yzdelerde daha nde grnmektedir. Kararszln ifade edenler
iinde de bu grup %6.47 ile yine en ndedirler.
slamn Yahudilik ve Hristiyanla kar bir tehdit olup olmamas hususunda ise, 2635 ya grubu hem btn katlmclar iinde, hem de kendi iinde en byk bir oranla hayr
196
cevab vermilerdir. Bu soruya en ok 66 ya zeri grup evet ve elbette diyerek

tedirginliklerini ifade etmitir. Btn gruplarn evet dedii sayda 66 ya zeri grubu yeleri
evet demilerdir. Tablo 37 ve 38de grld zere yal kesim slam ve Mslmanlar ok
iyi tanmamaktadrlar. Tanmadndan korkma ise gayet normaldir. Bu sebeple, yal kesim
kendilerine medya aracl ile gelen malumata gre karar vermektedirler.
slamn iddeti savunup savunmad sorusuna ise, evet diyenlerin oran hayr
diyenlere gre daha fazladr. Ya gruplarnda ise 26-35 ya grubu dierlerine gre daha ok
slamn iddet taraftar olduu kanaatindedir. 18-25 ya grubu ise, bu soruya elbette diyen
en byk gruptur. Genlerin slam iddet yanls grmesi, belli ki bilgi kaynaklar ile doru
orantl olarak yzeysel bilgiye sahip olmalar, aleyhteki haberlere daha kolay ikna
olmalarndandr. Bu soruda kararsz olanlar olduka azdr. Bu da katlmclarn bu konuda az
ok kanaatlerinin olduunu gsterir. Bu da batan beri ileri srdmz kanaatimizi
glendirmektedir. Yani, katlmclarn bilgi kaynaklar daha ok medya, internet, belgesel
gibi kaynaklar olduu iin, alnan bilgi daha ok maniplasyonlarn andadr. Doruluktan
olduka uzaktr.
7.5. Diyaloa Baklar
Tablo 41: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre Mslman-Hristiyan Diyalouna
Baklar
Cevap yok
Kararsz
Asla
Hayr
Evet
Elbette
Cevapsz ~-25
26-35
36-50
51-65
66-~
Toplam
100
100
17
41
24
12
18
100
17
17
67
100
33
33
33
100
15
11
20
16
69
22
16
29
23
10
100
14
26
18
33
11
103
14
25
17
32
11
100
197
Toplam
37
43
44
54
22
201
18
21
22
27
11
100
Katlmclarn ya gruplarna gre diyaloa inanp inanmadklarn gsteren yukardaki

tablada her ya grubunun diyalog taraftar olmas dikkat ekicidir. zellikle 51-65 ya
grubunda 49 kiinin evet ve elbette diyerek diyaloa ak olduklarn gstermesi nemlidir.
Bu grup kendi iinde %90.74lk bir yzdeyle diyalog taraftar olduklarn belirtmilerdir.
Diyaloa asla diyerek en ok tepki koyan grup ise 36-50 ya grubudur.
8. HRISTYANLARIN SLAM VE MSLMANLAR HAKKINDAK

ZLENMLER VE MERAK ETTKLER KONULAR
8.1. slam ve Mslmanlar Hakkndak zlenimleri
Anketin son sorusu ak ulu tabir edilen trdendir. Bunlardan ilkinde
katlmclara slam hakknda en ok ne sizin ilginizi ekiyor? sorusu sorulmutur. Bu
soruya biribirinden farkl onlarca cevap verilmitir. Bunlardan baz dikkat ekici olanlar
yledir. Katlmclarn bu soruya verdikleri cevaplar iinde en ok dikkati eken, aile, salam
aile balar, dine adanmlk, salam ve gzel ahlak, dua, Allaha boyun emek gibi
hususlardr. Bunun yannda; baz katlmclar slamn en ok ilgilerini eken ksmnn sevgi,
dierlerine kar sayg, gzel insanlar olduunu ifade etmilerdir. Baz katlmclar, hac,
Ramazan, oru, namaz, zekat, sadaka, fakirlere yardm, slamn be art, Hz. Muhammed
(s.a.v.), Kuran ve Snnet gibi ibadetler ve temel deerler olduunu belirtmilerdir. Bazlar
gndemin tesiriyle, snn ve ia, Mslmanlarn Yahudi ve Hristiyanlarla ilikilerinin
akllarna ilk gelen eyler olduunu sylemilerdir. Katlmclarn pek ou, slam kelimesi ile
kendini Allaha adam, samimi, ihlasl, hayatn dua ekseninde geiren, Allahn takdirlerine
daha teslimci inanm insanlarn akllarna geldiini beyan etmilerdir. Bunlardan 35
yalarnda yksek lisans yapm, beyaz, Amerikal bir bayan: Mslmanlarn pek ounun
Allahn emirlerine boyun eerek Ona kaytsz artsz itaat etmeleri Hristiyanlar dahi
utandracak seviyededir eklinde bir yorum yapmtr. Katlmclardan dier bir ksm, ezan,
Mekkede birbirinden pekok ynle farkl topluluun bir araya gelmesi, dn giyim ve mimari
gibi slamn d yzne dair grntleri hatrladn, dier bir ksm katlmclar, tek Tanr,
198
tutku seviyesinde inan, Allaha hamd ve halka hizmet, insan haklarna sayg gibi konularn
akla geldiini ve ilgilerini ektiini sylemilerdir.
Katlmclardan Metodist bir bayan, namaz ve kurbana iaret ederek, Mslmanlarn
kurban etlerinin 1/3n fakirlere, 1/3n camilere, 1/3n de kendilerine ayrd bilgisini
veriyor. Yal bir retmen emeklisi olan bu bayan Halknn ounun Mslman olduu bir
lkede bulundunuz mu? sorusuna evet cevab vermitir. Ancak lkeyi tasrih etmemitir.
Bir baka katlmc, slamda ilgisini eken eylerin hac, biribirinden gzel renklerle
bezenmi camiler, Arap dili ve zekat olduunu ifade etmitir.
Katlmclardan birka tanesi, slam tarihi ve kltrn n planda zikretmi,
Mslmanlarn tevazusundan etkilendiklerine iaret etmilerdir.
Ancak, btn bunlarn yannda bir ka tane katlmc, slamda kadn haklarnda
ihlallerin olduuna deinmi ve kendilerinin ilk aklna gelen bu tr yanl eylerin olduunu
sylemilerdir. Bu katlmclarn iki tanesi Baptist ve gen bayan olmas, aleyhteki
propagandalara abuk kaplabilecek bir yata (18) ve kadn olmann verdii hislerle cevap
verdikleri anlalmaktadr. te yandan, radikal bir Hristiyan grubun iinde bulunmann da bu
kanaate tesir edecei muhakkaktr.
8.2. Katlmclarn slam ve Mslmanlar Hakknda Merak Ettikleri Konular
Ak ulu bir dier soruda ise, katlmclara slam dini hakknda en ok neyi merak
ediyorsunuz? diye soruldu. En ok merak ettikleri mevzularn banda, intihar bombaclar,
snni-ia mezhepleri, dinin radikaller tarafndan niin kt gsterilmesine msade edildii, ii
ve snnilerin arasndaki farkn Hristiyanlktaki Katolik ve Protestanlk arasndaki fark gibi mi
olduu ve her iki grubun da Mslman ve karde olduklar halde neden birbirlerini
ldrdkleri, Amerikal Mslmanlarn iddeti neden daha yksek sesle knamadklar,
Kuran ve Kurann Mslmanlarn gnlk hayatna nasl tesir ettii, kadnlarn Allah ile
ilikileri, ibadetler, kadn haklar gibi mevzular ve neden kadnlara fazla ykleniliyor tarznda
sorulardr. Bu konular iinde en ok merak ettikleri cihad ve iddete slamn gerekten nasl
baktdr. Bazlar, karlatklar Mslmanlarn gayet mtevazi ve gzel insanlar olduklar
halde, dnyann deiik yerlerinden her gn haberlere intikal eden ve terrist faaliyet olarak
ne srlen birok hadisenin arkasnda neden Mslmanlarn olduunu anlayamadklarn
ifade etmektedirler.
Bunun yannda, kimisi Mslmanlarn, kurtulu (salvation) hakknda neye
inandklarn, Cennet konusunu, bir tanesi de Tanr Cumartesiyi (sabbath) kutsal olarak tayin
ettii halde neden Mslmanlarn Cumay sabbath (kutsal gn) kabul ettiklerini sormaktadr.
199
Bir katlmc, slamn iinde Afganistan gibi ok radikal lkelerden Endenozya gibi liberal
lkelere kadar birbirinden ok farkl anlaylar barndrd halde neden Mslmanlarn din
deitirmesine msaade edilmediini ve mrtedin ldrldn sormaktadr. Bu katlmc,
daha nceki soruda kendisinin halknn ou Mslman olan bir lkede bulunduunu ifade
etmitir. Belli ki, bu bilgiyi ve buna dayal olarak soruyu oradan edinmitir.
Bir ka katlmc, Mslmanlarn dier din mensuplar ile ilikilerini merak
etmektedirler. Bir tanesi, kadnlarn neden rtndn, etrafndaki kltrlerden farkl
davrandklarn merak etmitir. Bir baka katlmc, Mslman mezhepler arasndaki
farkllklar, bunlarn sebeplerini merak etmektedir. Bir katlmc, Mslmanlarn lm
neden sevdiini merak etmektedir. Bir dier katlmc bizim soru olarak sorduumuz konuyla
alakal olarak slam ile Hristiyanlk arasnda benzerliklerin neler olduunu merak etmektedir.
Bir katlmc, insanlar slam iddet kars olarak gstermeye alrlarken, neden
Mslmanlarn birini ldrrken tekbir getirdiklerini merak ettiini yazmtr. Bu katlmcnn
verdii bilgilerden henz 22 yanda bir Katolik olduu, Irakta bulunduu grlmektedir.
Askeriyede grev yaptn syleyen katlmc belli ki, yaad baz olaylarn tesiriyle
tepkisel bir slupla merakn ifade etmitir. Bir baka katlmc benzer bir yaklamla,
Mslmanlar insan haklarna saygl olduklarn syledikleri halde neden Allah adna diyerek
insan ldryorlar ve kendileri gibi inanmayanlara neden birazck olsun merhamet etmiyorlar,
eklinde hislerini ifade etmektedir. Bu katlmcnn da Katolik olmas dikkat ekmektedir.
Ancak her iki katlmc bir nceki soruya ikisi de slamn kendilerini etkileyen veya ilgilerini
eken ksmna verdikleri cevaplarda ok pozitif cevap vermilerdir. lk katlmc, gzel
ahlk deerlere sahip insanlar derken, ikincisi Tanrya iman diye cevap vermitir. Bu iki
katlmcnn cevaplar, saylar onlara varan dier katlmclarn slamn iddete bak
konusundaki soruya verdikleri cevaplarla paralellik arzetmektedir.
Bir katlmc, Araplar ile Arap olmayan lkelerin slam neden farkl yorumladklarn
merak etmektedir. Bu, Amerikada yaygn olarak yeni yeni varln gsteren Trk milletinin
slam temsili ile bugne kadar Araplarn bildik temsilleri arasndaki baz yorum
farkllklarna ahid olan bir katlmcnn merakdr. Zira, bu katlmc ankette kendisinin
tant hi Mslman olup olmad sorulduunda, cevap olarak bunun Trk birileri
olduunu ifade etmitir. Kimisi hacc, kimisi Kuran, kimisi Mekkeyi, kimisi orucu ok
merak ettiini sylemektedir. Orula alakal olarak, oru tutulurken neden suya msaade
edilmediini merak etmektedirler.
Birka katlmc, zellikle kadnn slamdaki konumu, haklar ve sorumluluklarn
merak ettiini dile getirmilerdir. Bir katlmc Taliban merak ettiini yazmtr.
200
Yine bir ka katlmc da Mslmanlarn Hz. saya nasl baktklarn merak

etmektedir.
Bu sorunun sonunda dikkatleri eken bir husus, bizim kendilerine bu hususta ne
biliyorsunuz diye sorduumuz baz konular onlar merak ettikleri konular iinde
zikretmektedirler. Yani, slamn temel mevzular hakknda renmek istedikleri pekok
eyin var olduu bir gerektir.
Son soruda ise Mslman denince akllarna gelen dncenin ne olduu soruldu.
Bu soruya baz katlmclar ok scak bir slupla, Hakka adanmlk, arkada, bar, sevgi,
sayg, tolerans, ezan, gl iman sahibi insan gibi gzel duygularn ve kavramlarn akllarna
geldiini sylerken, dier baz katlmclar ise, terrist, Ortadou, tahammlsz insanlarn
bulunduu lkeler, radikal, marjinal insanlar, iddet, cihad, kum, deve, l gibi kavramlarn
akllarna geldiini ifade etmilerdir.
Bu soruda katlmclarn pekounun savaa, kavgaya, terre deinmesi olduka
dndrcdr. Dier maddelerde ortadan cevaplar veren pek ok katlmc, ilerindeki
duygular serbeste da vurarak Mslmanlarn kendileri nazarnda silinmesi, dzeltilmesi
epey zor kt bir imajlar olduunu ak yreklilikle ifade etmilerdir. Bir katlmc gayet net
bir ifade ile, bizde terr ve Mslman kelimeleri maalesef hep yanyana zikredilmektedir
demektedir.
Kimileri, Mslman deyince akllarna gelen ilk eyin, ikinin ve domuz etinin yasak
olmasn sylerken aslnda bir noktaya iaret etmektedirler. Kendilerine srekli takdim edilen
slamn yasak, msamahasz, kat, esneklik ve yumuaklktan uzak, yaanmas ok zor bir
dindir. almamz esnasnda baz Hristiyanlarla yaptmz diyaloglarda, slam hakknda ilk
rendikleri konularn Hz. Muhammed (s.a.v)in ok evlilii, ok elilik, domuz etinin ve
ikinin slamda yasak klnmas olduunu mahede ettik. Bu mevzular ilk etapta
Amerikallar tarafndan sebebi anlalamaz ve kabul edilemez gelmektedir. Zira, ok ciddi
domuz eti ve iki tketimi olan bu lkede, ikinin sembolik de olsa kilisenin eliyle dinin bir
paras haline getirilmesi, bir baka dinde bunun haram klnmasn anlalamaz yapmaktadr.
Bazlar da sadece herhangi bir insan ve herhangi bir din diyerek kendilerince slamn
ok da fazla bir ey ifade etmediini belirtmilerdir.
201
SONU
Washington D.C. blgesinde yaayan yaklak ikiyz Hristiyan zerinde yaplan anket
almas ilgin sonular dourmutur. ncelikle, bu sayede Amerikallar zerinde akademik
seviyede byle bir alma ilk saylabilir. Alnan sonular Mslmanlar merak ettirdii
kadar, Hristiyanlarn da ilgisini ekmektedir. Anketin son ksmnda, irtibat bilgisini verip,
neticeyi mutlaka grmek istediini ifade eden pek ok katlmc olmutur.
Bu almada, anket sorularnn ciddi olarak bilgi seviyeleri ler mahiyette olmas ve
allmn biraz dnda olmas katlmclarn zaman zaman sorular cevapsz brakmasna
sebep olmutur. Bir iki katlmcnn hi bir soruya cevap vermeden bo anketi zarfa koyup
gndermesi de bunu gstermektedir.
Anket, birka din adamyla mlakat eklinde ses kayd yaplarak da ayrca
gerekletirilmitir. Bunlarn da, byle bir anketle ilk kez karlamaktan ve sorularn
dnlerek cevap verilmesini gerektiren trden olmasndan cevaplama esnasnda tereddtte
kaldklar, hatta zaman zaman cevap vermekten aciz kaldklar grlmtr.
Anketten karlacak balca sonular unlar olabilir:
1.
Ankete katlanlarn eitim durumu, cinsiyet, meslek, mezhep, rk ve ya
gruplarna gre dalm da gstermektedir ki, bu alma olduka objektif bir sahada
yaplmtr. Blgenin demografik ve sosyal durumuna uygun yzdelerde katlm olmutur.
2.
Anket, sahasnda bir ilktir. Bugne kadar ters istikamette ok alma
yaplmsa da bu ynde ciddi bir alma mevcut deildir. Bu alma ile aynann yn
deierek ilk kez bu anlamda Amerikallara bir ayna tutulmutur.
3.
almann sonular gz nne alndnda, katlmclarn slam itikad,
ibadetler ve slm terimler hakkndaki bilgilerinin ok zayf ve yzeysel olduu tesbit

edilmitir. Bilinen terimlerin ve ibadetlerin gndem araclyla ve verildii ekliyle
bilinebildii anlalmtr. En ok namaz ve hac ibadetlerinin bilinmesi, yine en ok Allah,
Muhammed, Kuran ve Cihad kelimelerinin tannmas da bunu gstermektedir. Ancak, bu
bilginin ne lde derin olduunu tesbit adna sorulan baz sorularda, bilgilerinin pek
ounun sath ve yanl olduu grlmektedir. Mesel, %33nn Kuran Hz. Muhammed
yazd, %31inin de insanlar yazd demeleri bunu gstermektedir. Ayrca, ahiret
mevzuunda da ok tereddtl cevaplar vermiler.
202
4.
Bilgiyi ler mahiyette sorulan sorulara verilen cevaplarn, yaa, eitim
seviyesine ve meslek gruplarna gre ok ciddi farkllklar arzetmedii mahede edilmitir.

Bu da, katlmclarn eitimleri sresince birbirlerine farkllk oluturacak ekilde slam
hakknda her hangi bir malumat almadklarn gstermektedir. Hemen herkesin bilgi
kaynaklar birbirine yakndr.
5.
Katlmclarn bilgi kaynaklarna bakldnda, medya, arkada, internet,
belgesel ve gayri mslim yazarn kitab en ok bilgi edinilen kaynaklar olarak gze
arpmaktadr. Grld gibi, katlmclar slam hakknda ok salam kaynaklardan
beslenmemektedirler. Aksine,
yanl
bilgilerin
ve daha ok da aleyhte
yaplan
propagandalarn besledii bir slam bilgisi ile kar karyadrlar.

6.
Katlmclarn dncelerini, bak alarn renmeye ynelik sorulan
sorulara ise, ya gruplarna, mezheplere gre farkl cevaplar alnmtr. Mesela, slam hemen
hepsi iddet yanls olarak grrken, daha ok gen ve orta neslin diyaloa inand, yallarn
ise onlara gre diyaloa daha kapal olduu grlmektedir. slam iddet yanls grenlerin,
Mslman deyince adanmlk, dua, sk skya dinine ballk kavramlarn hatrladklarn
sylemeleri, ardndan slam ile alakal merak ettikleri konular sorulduunda ise, neden iddete
pirim verildii, neden radikallerin sesinin ok kt veya direk olarak, neden Mslmanlarn
dierlerini ldrdn sormalar da gsteriyor ki, katlmclar, gerekten ok uzak, medyatik
malumatlarla slam hakknda kanaatlere sahiptirler.
7.
Kendileri ile iyi ilikiler iinde olunmu, diyalogla Mslmanlar daha
yakndan tanm katlmclar, verdikleri cevaplarda, d dnya ne kadar karalasa da ben

gerekleri grdm, biliyorum edasnda, Mslmanlar ve slam hakknda gayet olumlu ve
doru cevaplar vermilerdir.
8.
Konu din olunca, katlmclar iinde din adamlarnn ayr bir yeri vardr.
Onlar hakkndaki istatistik bilgiler de ok arpcdr. slamla alakal pek ok konuda,

papazlarn katlmclarn geneline oranla daha az bilgiye sahip olduklar ortaya kmtr. Bu
hi de memnuniyet verici bir durum deildir. nk, Amerika, halknn gayri mslim olduu
dier pekok lkeye gre dindardr. Ateizm oran resmi rakamlarda %15lerdedir527.
Toplumun dindar kesimi ise, her hafta bu din adamlarn dinleyerek bilgi sahibi olmaktadr.
9.
Bu anketle yle bir sonuca da varlabilir. Katlmclarn %22.07lik bir
oranla en ok bilgi aldklar kaynan arkadalar olduu grlmektedir. Buna ramen slam
527
Bu oran 2001 rakamlarna gredir. http://en.wikipedia.org/wiki/Religion_in_the_United_States
203
ve Mslmanlar hakknda verdikleri cevaptan hem bilgilerinin ok yeterli olmad hem de

kanaatlerinin ok iyi olmad grlmektedir. Arkadalarnn nereden olduu sorulduunda
da, iyeri, okul, komu gibi cevaplar verilmitir. Bu da gsteriyor ki, Mslman toplum
Amerikallarla ciddi manada entegre olamamlardr. Olabilenler de, slam gerektii gibi
temsil edememektedirler. ok az sayda katlmc, diyalog vesilesi ile bir ka Trk
Mslmanla tantn belirterek anketimizin sorularn cevaplamtr. Bunlarn da bilgi
olarak eksik ama kanaat olarak ok msbet kanaate sahip olduklar grlmtr.
10.
Ak ulu sorulara verilen cevaplardan, Amerikallarn Mslmanlar
kendilerinden ok daha dindar grdkleri anlalmaktadr. Merak ettikleri konulara

bakldnda ise, hep medyada kt gsterilen veya kilise evresinde yanl anlatlan
konularn dorusunun ne olduudur. ten ie bir renme arzusunun varl gzlenmektedir.
Baz katlmclar, en ok merak ettikleri eyin Kuran olduunu sylemilerdir. Gerei ancak
kaynandan renebileceini dnen bu katlmclar aslnda bu konuda yardm istediklerini
dile getirmi olmaktadrlar. Yzyze grmelerimizde bunun rnekleri ile de karlalmtr.
11.
Katlmclarn mezhep dalmna gre verdikleri cevaplardan, Baptistlerin
daha radikal grlere sahip olduklar, slam renmeye kapal olduklar gzlenmektedir.
12.
Katlmclardan pek az halknn ounun Mslman olduu bir lkede
bulunduunu syleyerek lke ismi vermitir. Bunlardan Irak, Msr ve srailde bulunduunu
syleyenler belki de oralarda slamn temsilinde yaanan zaaflardan olacak, ok msbet
kanaatler ifade etmezken, Trkiyeye diyalog faaliyetleri erevesinde giden ve Malezyada i
iin bulunan bir katlmc daha msbet kanaatlere sahip olduklarn ifade etmilerdir.
NERLER
1. Katlmclarn bilgi seviyelerinin dk olmas, bu noktada Mslmanlar harekete
sevk etmelidir. Medeni bir lke olan Amerikada herkes hr bir ekilde dinini yaayabilmekte
ve anlatabilmektedir. slamn daha gzel temsil edilmesi ve dorularn anlatlmas iin
dernekler
kurulabilir,
seminerler,
konferanslar
verilerek,
dergi
karlarak
toplum
bilinlendirilebilir. Bu noktada temsilin nemi ok byktr. Dinin emirleri dndaki

hususlarda rfn tesiriyle yaplan yanllklar, toplum tarafndan slama mal edildiinden,
doru temsil byk nem arzetmektedir. Temizlik, dzen, tertip, sznde durma, insanlara
saygl olma gibi aslen dinimizin de bize emir ve tavsiye ettii konularda, maalesef baz
Mslmanlar temsil zaaf yaamaktadrlar.
204
2. Katlmclarn bilgilerinin doru kaynaklardan temini zaruret arzetmektedir.

zellikle medyann tarafl haberlerinin nne geilmesi, onlar hakl karacak yanllara
girilmemesi, medyaya dorularn anlatld malzemenin temini ok nemlidir. Ayrca, halkn
rahat ulaabilecei, doru bilgileri ieren kitap, dergi, CD vs. hazrlanarak hizmetlerine
sunulmaldr. Burada Mslman halka i dt gibi, iin ilm boyutunu temsil eden
Kelamclara da ok byk grevler dmektedir. Bata temel slam itikadnn daha sonra da
bu toplumun merak ettikleri dn konularn salam kaynaklarla doru bir ekilde sunulmas
byk nem arzetmektedir. ngilizce kitap, dergi, CD hazrlanmas ve servis yaplmas acil bir
ihtiyatr. Zira, katlmclar iinde gayri mslim yazarn kitabn okuma oran, Mslman
yazarn kitabn okumadan daha yksektir. Yzyze grmelerimizde Amerikallarn gayri
mslim yazarlarda bir srarlarnn olmadn mahede ettik. O halde, slm yaynlarn,
belgesellerin, konferans, seminer ve panel eklindeki programlarn hzla artmasna byk
ihtiya vardr.
3. n yarglarn her geen gn artt bu toplumda, slamn doru anlatlmas ve
temsil edilmesi adna iki grubun birbirini daha yakndan tanmalarn temin edecek almalar
yaplmaldr. Dnyann deiik yerlerinde, zellikle de Irakta yaanan talihsiz olaylara bal
olarak belli gler slam ve Mslmanlar srekli karalamakta, Mslmanlar terrist
gsterme gayreti iine girmektedir. Mslmanlarn terrist olmadn, slamn sevgi,
merhamet ve bar dini olduunu ancak bir masa etrafnda oturarak bu insanlara anlatmak
mmkndr. Bu da diyalog almalarnn her kesimde hz kazanmas gerektiini
gstermektedir. Aksi takdirde, Amerikallar yanl kaynaktan beslenerek hep yanl
dnecek ve yaplan yanllar doru telakki edeceklerdir.
4. Amerika, din eitiminin ve tebliinin ok rahat yaplabildii laik bir devlet
yapsna sahiptir. Hristiyanlar bu haklarn ok iyi deerlendirmekte, her mahallede mezhepler
kendi kiliselerini, okullarn hatta niversitelerini kurmaktadrlar. Mslmanlar da kendilerini
ifade edebilecekleri, cami, dernek ve okullar aarak iyi bir temsil ortaya koymaldrlar. Bir
ksm byk niversiteler bnyesinde brhm dinlerin tahsilinin birlikte yaplaca enstitler,
faklteler kurularak dinin de bizzat kaynaklarndan ve ehil kimseler tarafndan tahsili
temin edilebilir.
5. Bu anlamda, zellikle din adamlarnn daha ok bilinlendirilmesi adna, kilise
liderleri ile diyaloglar kurulmal, karlkl seminerlerle, eitim programlaryla bunlarn slam
hakkndaki eksik bilgileri ve yanl kanaatleri dzeltilmelidir.
205
6. Devletler baznda da iyi ilikilerin nemi byktr. Zira, slam doru anlatma,
doru temsil etme btn kurumlarla ancak mmkndr. Buna da iddetle ihtiya vardr. 21.
asrda herkesin bir dierini tanma ve deerlerine sayg duyma mecburiyeti vardr. Bu mevzu
biraz siyasi olduu iin burada ksaca deinmekle yetineceiz.
7. Btn maniplasyon ve kkrtmalara ramen saduyusunu koruyan bir toplum
yapsna sahip olan Amerika iyi tahlil edilmelidir. Sosyoloji ve psikoloji bilimleri belli
aratrmalarla bu tahlilleri yapmal ve slam itikadnn bu topluma nasl daha slim bir ekilde
takdim edilebileceini Kelam limleri ile mzakereler yaparak ortaya koymaldrlar. Zira, bir
husus takdim edilirken muhatabn zelliklerini iyi bilmek ok nemlidir. Bu anlamda, 11
Eyll ncesi Amerikan toplumu ile sonras toplumu arasnda olduka fark vardr. Bunun en
gzel tahlilini ise, sosyoloji, psikoloji gibi sahalarn uzmanlar yapacaktr. Toplumun
phelerini giderme, sorularna cevap verme durumunda olan Kelamclar da bu tahlilleri gz
nnde bulundurarak hareket etmelidirler.
8. Amerikadaki bir akademisyen dostumun ahs aratrmalar ile verdii bilgilere
gre, bu lkede pekok niversitede slam ilimler blm mevcuttur. Bu rakamn 250nin
zerinde olduunu syleyen akademisyenler vardr. Ancak buralarda, on ila yirmi yerde
slm ilimler dersi veren retim eleman Mslmandr. Bu da bu lkede, slam ilimlerde
ders verecek Mslman akademisyen saysnda byk bir an mevcut olduunu
gstermektedir.
9. Bu alma bir rnek olabilir, bundan sonra Amerikann deiik yerlerinde ve
belli akademik merkezlerin de destei ile daha apl aratrmalar yaplmasna ihtiya vardr.
10. Amerikada slam zerine yaplacak akademik almalarn saysnn artmasna
ihtiya vardr. Bu slamn daha objektif gndeme gelmesine ve yanllklarn dzeltilmesine
yardmc olacaktr.
206
KAYNAKA
KTAPLAR:
ADAM, Baki, Hristiyanlk ve Dier Dinler, Trkiye Diyanet Vakf Ansiklopedisi, TDV,
stanbul, 1994.
AVCI, Casim, slm-Bizans likileri, Klasik Yaynlar, stanbul, 2003.
AHMED B. HANBEL, Msned, ar Yaynlar, stanbul, 1981.
AKGNDZ, Ahmet, Belgeler Gerekleri Konuuyor, Nil Yaynlar, zmir, 1990.
AKKD, Abbas Mahmd, el-Abkariyyt'l-slmiyye, Beyrut, 1968.
MD, Ali ibni Eb Ali ibni Muhammed ibni Slim, Gyetl-Merm f lmil-Kelm,
Khire, nr. Hasan Mahmd Abdullatf, h.1391/1972.
AYDIN, Mahmut, Yaan Dnya Dinleri, Editr: Gndz, inasi, Diyanet leri Bakanl
Yaynlar, stanbul, 2007.
AYDIN, Mehmet, 18. Yzylda Osmanl Dn Hogrsnn Konyadaki Gayrimslimlere
Yansmas, Osmanlda Hogr, Birlikte Yaama Sanat, Gazeteciler ve Yazarlar
Vakf Yayn, stanbul, 2000.
BADD, Eb Mansr Abdulkhir b. Thir b. Muhammed, el-Fark beynel-Firk, thk.
Muhammed Muhyiddn Abdulhamid, Drut-Trs, Msr, ty.
BASS, Diana Butler, Christianity for the Rest of Us, Harper Collins Publishers, New York,
2006.
BAUSCHKE, Martin, A Christian View of Islam, Islam and Inter-faith Relations, Edited
by Perry Schmidt-Leukel and Lloyd Ridgeon, SCM Press, London, 2007.
BAYYT, Mehmet, Sosyo-Kltrel Ynleriyle Trkiyede Hac Olay, TDV Yaynlar,
Ankara, 1998.
BELZR, Ahmed b. Yahya, Fthu'l-Bldn, Drul-Hicr, Beyrut, 1987.
207
BERTHOLET, Alfred, Wrterbuch der Religionen, Krners Taschenausgabe Band 125,

Stuttgart 1962.
BEYD, Kemaluddin Ahmed b. Hasan, ratl Merm min bratil-mm, nr. Yusuf
Abdurrazzk, Kahire, h.1368.
BEYHK, Eb Bekr Ahmed b. Huseyn b. Ali b. Musa, Kitabul-Esm ves-Sft, Msr, h.
1358.
BLMEN, mer Nasuhi, Byk Tefsir Tarihi, Bilmen Yaynevi, stanbul, 1973.
________, Hukuk- slmiye ve Istlht- Fkhyye Kamsu, Bilmen Yaynevi, stanbul,
1976.
________, Kurn- Kermin Trke Meli lisi ve Tefsiri, Bilmen Yaynevi, stanbul, ty.
________, Muvazzah lm-i Kelm Dersleri, Dersaadet, stanbul, 1955.
BOZKURT, Glnihl, Alman-ngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelimelerin I Altnda
Gayrimslim Osmanl Vatandalarnn Hukuki Durumu (18391914), Trk Tarih
Kurumu Yaynlar, Ankara, 1989.
BOZKURT, Glnihl, Osmanl Devleti ve Gayrimslimler, Trklerde nsani Deerler ve
nsan Haklar, Bayrak Yaynlar, stanbul, 1992.
BRANTL, George (Editor), Catholicism, Publisher: George Braziller, New York, U.S.A.,
1962.
BRISCOE, Pete (General Editor), Christianity a Fallowers Guide, Kaiser Jr., Walter C. God
the Holy Spirit, B & H Publishing Group, Tennessee, U.S.A., 2001.
BUCAILLE, Maurice - FATOOHI, Louay - AL-DARGAZELLI, Msa-Firavun k
Kitab, (Orjinal ismi: Mose et Pharaon/Early History of the Children of Israel)ev.
Aye Meral - brahim Kapaklkaya, Gelenek Yaynlar, stanbul, 2002.
BUHAR, Muhammed b. smail b. brahim b. El-Muire Ebu Abdillah, Sahih, I-VIII, DarutTbaatil-Amire, Kahire, h.1315/1899.
208
CANAN, brahim, Hadis Usl ve Tarihi, Aka Yaynlar, Ankara, 1998.

CERRAHOLU, smail , Tefsir Tarihi, Ankara, Fecr Yaynevi, 1996.
CEVDET PAA, Ahmet, Tezkir, Trk Tarih Kurumu Yayn, Ankara, 1986.
CHEJNE, Anwar, The Role of al-Andalus in the Movement of Ideas Between Islam and the
West, (Islam and the Medivel West Aspects of Intercultural Relations, Edited by Khalil
I. Semaan), State University of New York Press, Albany, 1980.
CLACI, Osman, Gnmz Dnya Dinleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2. Bask,
Ankara, 1998.
CRCN, Ali b. Muhammed Seyyid erif, erhl-Mevkf, Matbaa-i mire, stanbul,
1311/1893.
__________, et-Tarft, Dersaadet, stanbul, 1318/1900
DANMEND, smail Hamdi, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, Trkiye Yaynevi, stanbul,
1947.
DEMRC, Muhsin, Tefsir Tarihi, stanbul, FAV, 2003.
DEVLB, Muhammed Maruf, el-Medhal il lm-i Uslil-Fkh, Drul-lm lil-Melyn,
Beyrut, 1965.
EB ABDLLAH, Amir Abdullah Flih, Mucemu Elfzil-Akde, Riyad, h.1417/1997.
EB DVD, Sleyman b. El-Eas b. shak el-Ezd es-Sicistn, Snen, I-IV, MatbaatsSade, Msr, h.1369/1950
EB HAYYN, Muhammed b. Ysuf e-ehd el-Endls, Tefsrul-Bahril-Muht, DrulKtbil-lmiyye, Beyrut, 1993.
EB YSUF, Yakub b. brhm, Kitbu'l-Harac, Matbaats-Selefiyye, Kahire, h.
1397/1976.
209
EB ZEHRA, Muhammed, slam Hukuku Metodolojisi (Fkh Usl), Trc. Abdulkadir

ener, Fecr Yaynevi, Ankara, 1986.
___________, slamda Siyasi Ve tikadi Ve Fkh Mezhepler Tarihi, ev. Sbgatullah Kaya,
Harf Yayn letiim, stanbul, 2004.
EBL BEK, Eyyb b. Ms el-Huseyn, Klliyt, stanbul, Matbaatul-Amire,
h.1287/1871.
ERAYDIN, Seluk, Tasavvuf ve Tarikat, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar,
stanbul, 1994.
ERCAN, Yavuz, Kuds Ermeni Patrikhanesi, Trk Tarih Kurumu Yaynevi, Ankara, 1988.
ERNST, Carl W., Following Muhammad Rethinking Islam In The Contemporary World, The
University of North Carolina Press, 2003.
ESPOSITO, John L., Islam in the World and in America, World Religions in America,
Editor: Jacob Neusner, 3rd Edition, Westminster John Knox Press, Kentucky, 1994.
E'R, Ebu'l Hasan Ali b. smail, Maklt'l-slmiyyn ve htilf'l-Musalln, I-II, thk.,
Muhammed Muhyiddin Abdlhamid, el-Mektebet'l-Asriyye, Beyrut, 1995.
EAR, Ebul-Hasan, el-Luma fr-Reddi al Ehliz-Zeyi vel-Bida, Beyrut, 1952.
FAYDA, Mustafa, Hz. mer Zamannda Gayrimslimler, M...F.Y., stanbul, 1989.
FEE G. - STUART D., How To Read the Bible For All Its Worth: A Guide to Understanding
the Bible, Zondervan, Grand Rapids, Michigan, 1993.
FITZGERALD, Michael L. & BORELLI, John, Interfaith Dialogue: A Catholic View,
Maryknoll and Orbis Books, New York, 2006.
GALLUP POLL NEWS SERVICE, "Eternal Destinations: Americans Believe in Heaven,
Hell", May 25, 2004.
GASCOIGNE, Bamber, Christianity (A History), Carroll & Graf Publishers, New York,
2003.
210
GAZZL, Ebu Hmid Muhammed, el-ktisad fil-tikad, Kahire, 1971.

_________, Fedihul-Btniyye, Kveyt, ty.
_________, Kavidul-Akid, thk. Musa Muhammed Ali, Beyrut, 1985.
GLCK, erfeddin - TOPRAK, Sleyman, Kelam, Tekin Kitapevi, 9. Bask, Konya,
2001.
_________, Kelam Tarihi (Kiiler, Grler, Eserler), Esra Yaynlar, Konya, 1992.
GRENZ, Stanley J., What Christians Relaly Believe - Why, Published by Westminster John
Knox Press, Kentucky, U.S.A., 1998.
GRIFFITH, Sidney H., The Church in the Shadow of the Mosque, Princeton University
Press, New Jersey, 2008.
GRITSCH, Eric W., A History of Lutheranism, Fortress Press, Minneapolis, U.S.A., 2002.
GLEN, Fethullah, Kalbin Zmrt Tepeleri, Nil Yaynlar, stanbul, 2008.
________, Kitap ve Snnet Perspektifinde Kader, nc Bask, Ik Yaynlar, zmir, 1995.
GNGR, Erol, slm Tasavvufunun Meseleleri, tken, stanbul, 1996.
HALE, Rosemary Drage, Christianity (The Illustrated Guide to World Religions, General
Editor, Coogan, Micheal D.), Oxford University Press, New York, 1998.
HAMEV, Eb Abdillh Ykt b. Abdillh er-Rm el-Badd, Mucemul-Buldn,
Matbaatus-Sede, Msr, 1324/1906.
HAMDULLAH, Muhammed, Mecmuatl-Vesikis-Siysiyye, Drun-Nefis, Beyrut,
1985.
_____________, slam Peygamberi, ev. Salih Tu, Yeni afak Gazetesinin Kltr
Armaan, maj Basm, Ankara, 2003.
_____________, slam'da Devlet dresi, ev. Kemal Kucu, Ahmet Sait Matbaas, stanbul,
1963.
211
HANERLOLU, Orhan, Dnya nanlar Szl, Remzi Kitapevi, stanbul, 1975.

HASKINS, James, The Methodists, Hippocrene Books, New York, U.S.A., 1992.
HEITZENRATER, Richard P., Wesley and the People Called Methodists, Abingdon Press
Nashville, U.S.A., 1995.
HEYET (Bekir Topalolu, Yusuf evki Yavuz, lyas elebi), slamda nan Esaslar, FAV,
2. Bask, stanbul, 1999.
HEYET, Kurn- Kerm ve Meli, Trkiye Diyanet Vakf, Ankara, 1993.
HOLMES, David L., A Brief History of the Episcopal Church, Publisher: Continuum, Valley
Forge-Pennsylvania, 1993.
HOLY BIBLE, King James Version, Hendrickson Publishers, Boston, U.S.A., 2005.
HUNTINGTON, Samuel P., The Clash of Civilizations and The Remarking of World Order,
Simon & Scihuster, New York, 1997.
______________, Foreign Affairs, Summer 1993.
ITIR, Hasan Ziyeddin, Nbvvet-i Muhammed (s.a.v.) fil-Kurn, Halep, 1973.
BN BDN, Redd'l-Muhtr Ale'd-Drri'l Muhtr, amil Yaynevi, stanbul, 1982.
BN EB HTM, Abdurrahman b. Muhammed b. drs er-Rz, Tefsrul-Kurnil-Azm,
Riyad, 1997
BN EBL-ZZ, Ali b. Ali b. Muhammed, erhul-Akdetit-Tahviyye, ner. Abdullah b.
Abdil-Muhsin et-Turk ve uayb el-Arnat, Beyrut 1991.
BN HANBEL, Ab Abdillah Ahmed b. Muhammed, el-Akide rivayet Ebi Bekr el-Halll
(thk. Abdlaziz zeddin Seyrevn), Dimek 1408/1988.
BN HM, Ebu Muhammed Cemluddin, es-Sretn-Nebeviyye, Drul-Firk, Beyrut,
1992.
212
BN HMM, Kemaluddn Muhammed b. Ahmed Abdulvhid, Fethul-Kadir alal-Hidye,

Drul-Ktbil-lmiye, Beyrut, 1995.
_____________, Kitbul-Msyera, ar Yaynlar, stanbul, 1979.
BN KAYYM el-Cevziyye Muhammed b. Eb Bekr, ifl-All f Mesilil-Kazi velKaderi vel-Hikmeti vet-Tall, Beyrut, h.1398/1977.
____________, Ahkmu Ehli'z-Zimme, nr. Selhuddin el-Mneccid, Dimek/am,
1381/1961.
BN MCE, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebii el-Kazvini, Snen, I-II,
Matbaatl-lmiyye, Msr, h.1313/1897
BN MANZUR, Ebul-Fadl Cemlddin Muhammed b. Mkrim, Lisanl Arab, Beyrut,
1955.
BNN-NEDM, Muhammed b. shk, el-Fihrist, Drul-Mrife, Beyrut, ty.
C, Ebul-Fadl Adudiddin Abdurrahman bni Ahmed Abdulgaffar, el-Mevkf f lmilKelm, Drul-Cl, Beyrut, 1997.
JOHANSON, W.F. Walker, What is Mormonism All About?, Publisher: St. Mantin (Seller:
Landmark Ltd.), New York, U.S.A., 2002.
JOHNSON, Paul, A History of Christianity, Touchstone, NY, 1976.
JORDAN, Anne D., Stifle, J. M., The Baptists, Hippocrene Books, New York, U.S.A., 1990.
KADI YAZ, Ebul-Fadl yaz b. Musa b. yaz el-Yahsub, e-if bi-Tarfi HukkilMustaf, Drul-Erkam, Beyrut, 1995.
KANDEMR, M. Yaar, slam Ansiklopedisi, Hadis maddesi, T. D. V., Ankara, 2002.
KARAMAN, Hayreddin, slm Hukuk Tarihi, Nesil Yaynlar, stanbul, 1989.
KSN, Eb Bekr b. Mesd, Bedius-Sani f Tertbi-eri, Drul-Ktbil-Arab,
Beyrut, 1974.
213
KSM, Muhammed Cemleddin, Delilt-Tevhd, Drun-Nefis, Beyrut, 1991.

KATAR, Mehmet, Hristiyanlkta Temel Akmlar (Katolik Kilisesi), Yaayan Dnya Dinleri,
Diyanet leri Bakanl Yaynlar, stanbul, 2007.
KATTN, Menn Halil, Ulmul-Kuran/Kuran limleri, ev. Arif Erkan, Tima Yaynevi,
stanbul, 1997.
KAZICI, Ziya, Osmanl Devletinde Dini Hogr, Kltrleraras Diyalog Sempozyumu,
stanbul, 1998.
KURTUB, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed Eb Bekr b. Farh, et-Tezkire f AhvlilMevt ve Umril-hire, Drul-Menr, 1997.
_________, el-Cmi li Ahkmil-Kurn, Dru hyi't-Trsi'l-Arab, Beyrut, 1985.
KUEYR, Ebul-Ksm Abdulkerm b. Hevzin el-Kueyr en-Neysbr, er-RisletlKueyriyye, Drul-Hayr, Beyrut, 1993.
KUTSAL KTAP, Kitab Mukaddes irketi, 1. Basm, stanbul, 2001.
KNG, Hans, The Catholic Church (A Short History), Modern Library, New York, U.S.A.,
2001.
LINDBERG, Carter, A Brief History of Christianity, Blackwell Publishing, USA, 2006.
MATLINS, Stuart M., Magida, Arthur J. (Editors), How to be a Perfect Stranger, The
Essential Religious Etiquette Handbook, Skylight Paths Publishing, Vermont, U.S.A.,
2003.
MATTHEWS, Warren, World Religions, Third Edition, Wadsworth, Canada, 1999.
MTURD, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmd el-Hanef, KitbutTevhid, nr. Fethullah Huleyf, Beyrut, 1970.
___________, Tevlt Ehlis-Snne, Mektembetr-Risle, Beyrut, 2004.
214
___________, erhul-Fkhl-Ekber, Meclis Diratil-Merifid-Dniyye, Haydarbd, h.

1231/1815 (Daha sonra Nafakat-nid-Dniyye olarak: Katar, ty).
MCGRATH, Alister E. (Editor), The Christian Theology Reader, Second Edition, Blackwell
Publishers, ngiltere, 2001.
MCMANNERS, John (Editor), Christianity, (Willes, Maurice: Christian Beliefs), Oxford
University Press, New York, 1990.
______________, History of Christianity, The Oxford Illustrated, New York, 1990.
MEAD, Frank S. - Hill, Samuel S., Handbook of Denominations in the United States, 11th.
Edition, Abingdon Press, Nashville, U.S.A., 2001.
MUSTAFA SABR, Mevkiful-Akli vel-lmi vel-lem, Kahire, 1950.
MSLM, Ebul-Hseyn Mslim b. El-Haccac b. Mslim el-Kueyri en-Nisaburi, Sahih,
Dru-ab, Kahire, h.1319/1901.
NES, Ebu Abdurrahman Ahmed b. uayb b. Ali b. Sinan, Snen, I-VIII, Matbaat Mustafa
el-Bb el-Haleb ve Evldh, Kahire, h.1383/1964
NEWMAN, N.A, The early Christian-Mslim Dialogue: A collection of Decuments from the
First Three Islamic Centruies (632-900 A.D) Hatfield: Translations with Commentary,
Interdisciplianary Biblical Research Institute, 1993.
NYAZ, Mehmet, Trk Devlet Felsefesi, tken, stanbul, 1993.
NURS, Bediuzzaman, Szler, Ik Yaynlar, stanbul, 2004.
NYANG, Sulayman S., Challenges Facing Christian-Muslim Dialogue in the United States,
Christian-Muslim Encounters, Edited by Yvonne Haddad and Yazbeck Haddad, Florida,
1995
OLGUN, Hakan, Protestanlk, Yaayan Dnya Dinleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar,
stanbul, 2007.
215
ZBEK, Durmu, Saduddin Teftazani ve Nbvvet Gr Peygamberlere snad Edilen

Gnahlar ve Cevaplar, Moralite Yaynlar, Konya, 2002
________, Bugnk Semv ve lh Kitaplarda Melekler ve zellikleri, Seluk niversitesi
lhiyat Fakltesi Dergisi, Ayr Bask, Konya, 1990.
ZDEMR, Endls Mslmanlar, TDV Yaynlar, Ankara, 1997.
ZTRK, Levent, slm Toplumunda Hristiyanlar, z Yaynclk, stanbul, 1998.
RABBN, Ahmed Fruk Serhend, Mektbt, Fazilet Neriyat, stanbul, ty.
RGIB EL-SFAHN, el-Hseyn b. Muhammed, el-Mfredt fi Garbil-Kurn, Beyrut,
ty.
RAZ, Eb Abdillah Muhammed b. mer b. Hseyin Fahrddin, et-Tefsrul-Kebr
Meftihul-Gayb, I-XXXII, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1990.
______, Risle fi Beyni smetil-Enbiy, Kahire, 1968.
SBN, Muhammed Ali, en-Nbvve vel-Enbiy, Beyrut, 1985.
SABN, Nureddin, Maturidiyye Akaidi, Trc. Bekir Topalolu, Ankara, 1978. (Ayrca
Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2005)
SAEED, Amir, Media, Racism and Islamophobia: The Representation of Islam and Muslims
in the Media, Sociology Compass 1/2 (2007) Blackwell Publishing Ltd., 2007.
SOUTHERN, R. W., Western Views of Islam in the Middle Ages, Harvard University Press,
Cambidge, Massachusetts, 1962.
SCHWARZ, John, A Handbook of the Christian Faith, Publisher: Bethany House,
Minnesota, U.S.A., 2004.
SHARPE, Eric J., Comparative Religion (A History), Duckworth Publishers, Illinois, U.S.A.,
1990.
216
SMART, Ninian, The Worlds Religions, 2. Edition, Cambridge University Press, Londra,
1998.
SMITH, Huston, The Soul of Christianity, Publisher: HarperOne, New York, 2005.
_______, The Worlds Religions, Harper Collins Publishers, New York, 1991.
SMYLIE, James H., A Brief History of the Presbyterians, Westminster John Knox Press,
Louisville-Kentucky, U.S.A., 1996.
SUBH SLH, Mebhis f Ulmil-Kurn, Beyrut, 1965.
__________, lmden Sonra Dirili, ev. erafeddin Glck, Kayhan Yaynevi, stanbul,
1981.
SUYT, Celleddin Abdurrahman, el-Habik f Ahbril-Melik, ty, yy.
________, el-tkn f Ulmi'l-Kur'n, Kahraman Yaynlar, stanbul, 1978.
AHN, Sreyya, Fener Patrikhanesi ve Trkiye, tken Yaynlar, stanbul, 1980.
SARITOPRAK, Zeki & GRIFFITH, Sidney, Fethullah Glen and the People of the
Book: A Voice from Turkey for Interfaith Dialogue The Muslim World (Special
Issue), Blackwell Publishing, Hartford Seminary, Hartford, Connecticut, USA, Volume
95, Number 3, July 2005.
TIB, Eb shk brahim b. Ms b. Muhammed el-Grnt, el-Muvfakt f UslilAhkm, nr. Abdullah Draz, Matbaatt-Ticriyye, Khire, 1969.
_______, el-tism, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1991.
EHRSTN, Muhammed Abdulkerim; Nihyetl-kdm f lmil-Kelm, MektebetlMtenebbi, Kahire, 1948.
EYHZDE, Abdurrahim b. Ali Muhammed b.Sleyman, Nazmul-Ferid ve CemulFevid, el-Matbaatl-Edebiyye, Msr, h. 1317.
TABER, Muhammed b. Cerr, Trhu'l-mem ve'l-Mlk, Kahire, 1970.
217
TEFTAZN, Ebul-Vef Mesd b. mer Saduddin, Kelm lminin Bellibal Meseleleri,

ev. erafeddin Glck, Kayhan Yaynlar, stanbul, 1980.
___________ , erhul-Akid, stanbul, h. 1313.
___________, erhul-Maksd, stanbul, h.1305.
TH, Abdulwahid D., The Muslim Conquest and Settlement of North Africa and Spain,
Published by Routledge, 1989.
TANYU, Hikmet, Yehova ahitleri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2. Bask, Ankara,
1980.
TAYLOR, John B., Community Relationship Between Christians and Muslims, ChristianMuslim Dialogue, Edited by S.J. Samartha and J. B. Taylor, World Council of
Churches, Switzerland-svire, 1973.
TEECE, Geoff, Christianity (Religion in Focus), s. 5, Smart Apple Media, U.S.A., 2005.
TRMZ, Ebu sa Muhammed b. sa, Snen, I-V, Matbaat Mustafa el-Bb el-Haleb ve
Evldh, Kahire, h.1356/1938
TOPALOLU, Bekir, Kelm lmi (Giri), Damla Yaynevi, stanbul, 1993.
TOPRAK, Sleyman, lmden Sonraki Hayat (Kabir Hayat), 9. Bask, Tekin Kitapevi,
Konya, 2005.
TURAN, Osman, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkresi Tarihi, Naklar Yaynevi, stanbul,
1979.
_______, Trk Dnya Nizamnn Milli, slami ve nsani Esaslar, Turan Neriyat ve
Matbaaclk, stanbul, 1969.
TMER, Gnay - KK, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara, 1997.
TMER, Gnay, Yeni Dkmanlar Inda Yehova ahitleri, Diyanet leri Bakanl
Yaynlar, stanbul, 1987.
218
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Tarihi, TTK Yaynlar, Ankara, 1967.

NAL, Tahsin, Osmanllarda Fazilet Mcadelesi, Sebil Yaynevi, stanbul, 1968.
VSIT, Ahmed b. brahim, en-Nashatu fi Sftir-Rabbi Celle ve Al, Beyrut,
h.1394/1975.
WATT, W. Montgomery, The Influence of Islam on Medieval Europe, Edinburgh University
Press, Edinburgh-UK, 2004.
YAVUZ, Yusuf evki, slam Ansiklopedisi, Kelam maddesi, T. D. V., Ankara, 2002.
YAZIR, Elmall Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, Azim Datm, stanbul, ty.
YILDIRIM, Suat, Kuranda Uluhiyyet, Kayhan Yaynlar, stanbul, 1997.
_________, Mevcut Kaynaklarna Gre Hristiyanlk, Ik Yaynlar, zmir, 1996.
ZEBD, Ebul-Feyz Muhammed b Muhammed Martaz, thfus-Sadetil-Mttekn bi
erh-i Esrri hyi Ulmid-Dn, Beyrut, ty.
ZEHEB, Muhammed Hseyin, et-Tefsr vel-Mfessirn, Mektebet Vehbe, Kahire, 1989.
ZERKN, Muhammed Abdulazm, Menhill-rfn f Ulmil-Kurn, Drul-Ktbillmiyye, Kahire, 1980.
ZERKE, Bedreddin Muhammed b. Abdillah, el-Burhn f Ulmil-Kurn, Drul-Marife,
Beyrut, 1994.
ZERNC, Burhneddin, Ta'lim'l-Mteallim, ar Yaynlar, stanbul, 1980.
ZEYDAN, Abdulkerim, Ahkm'z-Zimmiyyn ve'l-Mste'min f Dri'l-slm, 1. Bask,
Badat, 1963.
ZHAYL, Vehbe, el-Fkhu'l-slm ve Edilletuhu, Drul-Fikr, Dimak, 1984.
_________, srul-Harb fil-Fkhil-slm, 2. Bask, Dimak, 1981.
219
WEB STES ADRESLER:

http://www.adherents.com/rel_U.S.A..html,
(American
Adults
Religious
Identification
(ARIS), 2001.)
http://www.adventist.org/beliefs/index.html (2009)
http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=25382 (25 Eyll 2006 )
http://www.amazon.com/s/ref=nb_ss_gw?url=search-alias%3Daps&fieldkeywords=muslim+perspective&x=12&y=15 (2009)
http://www.americaslibrary.gov/cgi-bin/page.cgi/jb/nation/capital_1 (2009)
http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Ortodoksluk (2009)
http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Yehova_ahitleri (2009)
http://arsiv.zaman.com.tr/1998/03/13/yazarlar/2.html (13 Mart 1998)
http://www.asam.org.tr/temp/temp787.pdf (Temmuz 2008)
http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2007/10/071011_pope.shtml (11 Ekim 2007)
http://www.bible.org/page.php?page_id=712 (2009)
http://www.bosnadayanisma.org/detay.asp?id=3 (2009)
http://www.census.gov/compendia/smadb/SMADBmetro.html (4 ubat 2009)
http://www.census.gov/compendia/smadb/TableB-01.xls (2008)
http://www.census.gov/compendia/smadb/TableB-04.xls (5 Mays 2008)
http://www.christianitytoday.com/ch/news/2001/oct05.html (2001)
http://www.cnnturk.com/2008/dunya/12/08/fransada.musluman.mezarligina.saldiri/503985.0/i
ndex.html (8 Aralk 2008)
220
http://www.dataplace.org/area_overview/index.html?place=p26.2:11-z=1 (2009)
http://www.dcwatch.com/govern/sports041028f.htm (28 Ekim 2004 )
http://www.diyanet.gov.tr/turkish/DIYANET/avrupa/avrupasubatmart2002/haberler.htm
(15
ubat-15 Mart 2002)

http://www.dw-world.de/dw/article/0,,2524281,00.html (14 Eyll 2004)
http://www.elk.itu.edu.tr/~batman/useful/olcu/olculer.html (2008)
http://en.wikipedia.org/wiki/Beliefs_and_practices_of_Jehovah%27s_Witnesses (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_Virginia (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Evangelism (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Jehovah's_Witnesses (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Christian_denominations (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Maryland (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Privacy (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Washington,_D.C. (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Metropolitan_Area; (2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Nagorno-Karabakh_War (2009)
http://factfinder.census.gov/servlet/ACSSAFFFacts?_event=-geo_id=04000US11_geoContext=01000US|04000US11-_street=-_county=-_cityTown=_state=04000US11-_zip=-_lang=en-_sse=on-ActiveGeoDiv=-_useEV=-pctxt=fphpgsl=040-_submenuId=factsheet_1-ds_name=null-_ci_nbr=null-qr_name=nullreg=null:null-_keyword=-_industry (2009)
http://www.gazeteport.com.tr/DUNYA/NEWS/GP_166715 (04 Mart 2008)
221
http://www.gotquestions.org/Bibliology.html (2009)
http://www.gotquestions.org/Christology.html (2009)
http://www.gotquestions.org/Eschatology.html (2009)
http://www.gotquestions.org/Hamartiology.html (2009)
http://www.gotquestions.org/Pneumatology.html (2009)
http://www.gotquestions.org/Soteriology.html (2009)
http://www.gotquestions.org/theology-proper.html (2009)
http://www.gulistandergisi.com/dergi_oku.php?id=288 (Kasm 2006)
http://haber61.net/news_detail.php?id=8621&uniq_ id=1229099845 (10 Aralk 2007)
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=5097579&p=2 (16 Eyll 2006)
http://www.ilmimercek.net/?Pg=Detail&Number=4288 (Eyll 2005)
http://www.interfaithdialoguebasics.be/the%20interfaith%20movement%20in%20the%2020t
h%20century.htm (2009)
http://www.misyonerlik.com/main/index.php?content=read-hid=246 (2009)
http://www.ntvmsnbc.com/news/259909.asp (3 Mart 2004)
http://public.cumhuriyet.edu.tr/~maydin/2007-html (2007)
http://ramazan.zaman.com.tr/ramazan/detaylar.do?load=detay&link=40 (2008)
http://www.religionfacts.com/christianity/denominations/lutheranism.html (2009)
http://www.religionfacts.com/christianity/denominations/seventh_day_adventist.html (2009)
http://www.religioustolerance.org/us_rel2.html (2005)
222
http://www.stargazete.com/acikgorus/almanya-8217-da-entegrasyon-ve-cok-kulturluluktartismalari-87397.htm (18 ubat 2008)

http://www.usatoday.com/life/books/2001-10-18-koran.htm (2001)
http://www.usconstitution.net/const.html#Am1 (2009)
http://tr.wikipedia.org/wiki/End%C3%BCl%C3%BCs_Emevileri (2009)
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ortodoksluk#cite_note-1 (2009)
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0slamofobi (2009)
http://tr.wikipedia.org/wiki/Va%C5%9Fington,_DC (2009)
http://www.zaman.com.tr/dizi.do?dizino=3&title=bati-ve-islamofobi-3-muslumanlar-terorparanoyasi-ve-irkcilikla-beslenen-islamofobiye-karsi-yasa-istiyor (25 Austos 2006)
http://www.zaman.com.tr/dizi.do?dizino=3&title=bati-ve-islamofobi (25 Austos 2006)
http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=506059 (10 Mart 1998)
223
EKLER
SURVEY: "CHRISTIANS' PERSPECTIVE ON ISLAM AND
MUSLIMS IN THE WASHINGTON D.C. REGION"
The purpose of this survey is to collect data about Islam, Muslims from the Christian perspective living in
Washington DC Metropolitan area. This survey is solely academic purpose and the data will be never shared by third parties.
Questionnaire: Ali Unsal (Ph.D. Candidate in Islamic Theology in Selcuk University, Konya, TURKEY)
Contact: survey@aunsal.org
1. Personal information
Education level:
Household income:
Profession: If you selected Other, please specify:
Denomination: If you selected Other, please specify:
Name of church:
Gender:
Female
Male
Place of Birth:
United States
Country other than United States
Age:
Marital status:
Race: If you selected Other, please specify:
Contact Info:
224
Please enter your e-mail address if you would like to get a copy of
the survey results:
2. Which of the following Islamic concepts are you familiar with?
Allah
Very familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Familiar
Somewhat familiar
Not familiar
Muhammad
Very familiar
Not familiar
Qur'an
Very familiar
Not familiar
Imam
Very familiar
Not familiar
Muslim
Very familiar
Not familiar
Jihad
Very familiar
Not familiar
Fatwah
Very familiar
Not familiar
Sunni
Very familiar
Not familiar
Shi'a
Very familiar
Not familiar
Mecca
Very familiar
Not familiar
Qa'bah
Very familiar
225
Not familiar
3. From what sources have you learned about Islam? (Mark all that apply)
Book by Muslim Writer
Book by Non-Muslim Writers
Documentary
Conference, seminar or symposium
Discussion with friend
Media
Internet
I know nothing about Islam
4. Have you ever read the Qur'an, Muslims' Holy book?

Read all
Read some
Have not read
If you have read the Qur'an, what is your impression of it?
5. Do you believe that the Qur'an is a Divine Book?

Yes, it is God's revelation
Muhammad wrote it
People wrote it
6. Which of the following Islamic forms of worship are you familiar with? (Mark all that apply)
Salah (Compulsory Prayer)
226
Zakat (Alms)
Sawm (Fasting)
Haj (Pilgrimage)
Dua (Supplication)
None
7. Who do you think Muslims worship? (Mark all that apply)

Allah
Muhammed
Jesus
8. Have you ever been acquainted with a Muslim?

No
Yes
If yes, explain relationship.
9. What do you think Muslims believe about Jesus?

Son of God
Prophet
Saint
Christ
I don't know
227
10. Do you think Americans have enough knowledge about Islam and Muslims?
Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
11. Do you believe that you have enough knowledge about Islam and Muslims?
Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
12. Do you think that there are similarities between Islam and Christianity?
Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
If you agree, please describe:
13. Do you think that Muslims know Islam well and live according to it?
Strongly agree
228
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
14. Do you know what Muslims believe about Muhammad?

Son of God
Prophet
Saint
Messiah
I don't know
15. Do you know what Muslims believe about life after death? (Mark all that apply)
There is no life after death
There is spritual resurrection only
There are both spiritual and bodily resurrections
There will be a Day of Judgement
There will be Heaven and Hell
16. Do you believe that Islam is a reasonable religion?

Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
If "agree" why?
229
17. Do you think Islam advocates violence?

Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
18. In your perspective, does Islam constitute a threat to Christianity and Judaism?
Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
19. Do you think that Muslims interact enough with others?

Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
20. Do you believe that Muslims are all alike?

Strongly agree
Agree
230
Disagree
Strongly disagree
Undecided
21. Are you in favor of Muslim-Christian dialogue?

Strongly agree
Agree
Disagree
Strongly disagree
Undecided
22. If a Muslim family moves into your neighborhood, how would you react?
I would meet them immediately
It would be fine with me
I would admonish my children to stay away from them
I would move to a new place
23. If your Muslim neighbors invite you to a cultural activity, would you attend it?
Yes
No
N/A
24. Have you ever seen Muslims' prayer?

Yes
No
231
25. Have you ever been in a country that has a Muslim majority?
Yes
No
N/A
26. Have you ever visited any Mosque or Masjid?

Yes
No
N/A
27. Have you ever listened to Adhan (call to prayer for Muslims) or Qur'an when it was recited?
Yes
No
N/A
If "Yes", what was your impression?
28. What aspect of Islam most appeals to you?
29. What aspect of Islam or Muslims are you most curious about?
232
30. What is your first sentiment when you hear "Muslim"?
Send
Thank you very much for your sincere contribution
233

235269

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

235269

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

HRSTYANLARIN SLAMA BAKII

1.9. Unity ve Uniteryanlar.......................................................................................... 102

2.1.3. Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri................................................................... 152

Tablo 2: Katlmclarn Eitim Seviyeleri

Tablo 3: Katlmclarn mezheplere gre dalm

Tablo 4: Meden Durum

Tablo 5: Gelir Dzeyi

Tablo 7: Bilgi Seviyeleri Tablolar

Tablo 8: Sizce Mslmanlar lmden sonras adna neye inanyorlar?

Tablo 9: Hz. Muhammed Ve Hz. saya Mslmanlarn nanc le lgili Bilgileri

Tablo 10: Mslmanlarla Komuluk likileri

Tablo 11: Mslman Komunun Davetine Katlr msnz?

Tablo 12: slam'n iddeti Savunduunu Dnyor musunuz?

Tablo 14: Katlmclarn Amerikallarn slam Nasl Bildikleri le Alakal

Tablo 15: Katlmclarn Kendilerinin slam Bilmeleri le Alakal Dnceleri

Tablo 16: Genelin slam Kavramlar Hakkndaki Bilgilerinin lm (Genel)

Tablo 17: Papazlarn slam Kavramlar Hakkndaki Bilgilerinin lm (Papazlar)

Tablo 19: Mezheplerin Mslmanlarn Ahiret nancna Bak

Tablo 20: Mezheplerin slam Makul Bulmalarnn Oran

Tablo 21: Mezheplerin slamn iddete Kar Tavr Hakknda Dnceleri

Tablo 22: Mezheplerin, slamn Yahudilik ve Hristiyanlk in Bir Tehdit

Tablo 23: Mezheplere Gre Hristiyan-Mslman Diyalouna Baklar

Tablo 24: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn slami Terimlere Ainal

Tablo 25: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Kurana Bak

Tablo 26: Eitim Seviyelerine Gre Katlmclarn Mslmanlarn Ahiret nanc

Tablo 27: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre Mslmanlarn badetleri

Diyalouna Bak Alar

Tablo 29: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slam Dinine Baklar

Tablo 30: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slamn iddeti Savunmas

Tablo 31: Katlmclarn Eitim Seviyelerine Gre slamn Yahudilik ve

Tablo 32: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslmanlarn Ahiret nanc

Tablo 34: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslman-Hristiyan Diyalouna

Tablo 35: Katlmclarn Bilgi Kaynaklarna Gre Mslman Bir Ailenin

Tablo 36: Katlmclarn Mesleklerine Gre slama Bak Alar

Tablo 37: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slami Terimlere Ainal

Tablo 38: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre Mslmanlarn Ahiret nanc le

Tablo 39: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slami badetlere Ainalklar

Tablo 40: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre slam Dinine Bak Alar

Tablo 41: Katlmclarn Ya Gruplarna Gre Mslman-Hristiyan Diyalouna

Resim 2. Washington DC Metropol Blgesi

Grafik 2: Protestan Mezhepleri

Grafik 3: Katlmclarn cinsiyet dalm

Grafik 6: Kurann Kayna Hakkndaki Bilgileri

Grafik 7: Kuran Hakkndaki Bilgileri

Grafik 8: Bildikleri badetler

Grafik 9: Mslmanlar Kime badet Eder?

Grafik 10: Bilgi Kaynaklar

Grafik 11: Mslmanlar Hakkndaki Dnceleri

Grafik 12: Btn Mslmanlar Ayn mdr?

Grafik 13: Sizce Mslmanlar slam yi Biliyor ve Ona Gre mi Yayorlar?

Grafik 14: Hi Bir Mslmanla Tanyor musunuz?

Grafik 15: Genelin slamla Temasn Gsteren Tablolar

Grafik 16: Mslman Bir lkede Bulundunuz mu?

Grafik 17: Cami veya Mescid Ziyaret Ettiniz mi?

Grafik 18: Ezan veya Kuran Dinlediniz mi?

Grafik 19: Papazlarn Kuran Okuma Oran

Grafik 20: Papazlar Kuran Hakknda Ne Dnyorlar?

Grafik 21: Papazlarn Mslmanlarn Ahiret nanc Hakkndaki Bilgileri

Grafik 22: Papazlarn Mslmanlarn Hz. Muhammedi Ne Kabul Ettikleri

Grafik 23: Papazlarn Mslmanlarn Hz. say Kabulleri Hakkndaki Bilgileri

Grafik 24: Papazlarn Mslmanlarn badetleri Hakkndaki Bilgileri

Grafik 25: Papazlarn Mslmanlarn Kime badet Ettikleri Hakkndaki

Grafik 26: Papazlarn Bilgi Kayna