Sveuilite u Zadru

Odjel za informacijske znanosti

Naziv kolegija: Organizacija informacija II
Nastavnik: dr. sc. Mirna Willer
Student: Maja Stazi

Format UNIMARC za pregledne zapise

Seminarski rad

Zadar, svibanj 2012.

Sadraj

1. Svrha.......................................................................................................................................3
2. Obrazloenje............................................................................................................................3
3. Ciljevi istraivanja...................................................................................................................4
4. Metodologija...........................................................................................................................4
5. Teorija ili model......................................................................................................................4

5.1 Upotreba formata UNIMARC za pregledne katalone jedinice i uputnice..............4

5.2 Odlike formata..........................................................................................................6
6. Analiza....................................................................................................................................8

6.1 Podudarnost formata UNIMARC sa smjernicama za pregledne katalone jedinice 8

6.2 Podudarnost formata UNIMARC/A s formatom UNIMARC/B...............................9
7. Oekivanja.............................................................................................................................10
8. Prethodni radovi....................................................................................................................11

1. Svrha
Svrha rada je prouiti nastanak i razvoj formata UNIMARC za pregledne zapise kako bismo
uoili potrebu za njegovim nastankom i upotrebom, njegov opseg, namjenu, strukturu te
analizirati njegove funkcionalne blokove (polja, indikatore i potpolja). Svrha je takoer i
ispitati podudarnost formata UNIMARC sa smjernicama za pregledne katalone jedinice i
podudarnost formata UNIMARC za pregledne katalone jedinice s formatom UNIMARC za
bibliografske podatke.

2. Obrazloenje
Potreba za nastankom UNIMARC formata koji se specifino bavi preglednim zapisima lei u
potrebi za olakanom meunarodnom razmjenom autoriziranih podataka u strojno itljivom
obliku izmeu nacionalnih bibliografskih ustanova. Vano je naglasiti kako prirunik za
UNIMARC format za pregledne katalone jedinice odreuje oznake polja, indikatore i oznake
potpolja to se dodjeljuju zapisima preglednih katalonih jedinica, uputnica i opih
objasnidbenih uputnica u strojno itljivom obliku. Ti se zapisi stvaraju kako bi se dale
smjernice za upotrebu imena odnosno naziva, jedinstvenih stvarnih naslova djela koja se ne
unose pod odreenim imenima autora, jedinstvenih stvarnih naslova za djela individualnih
autora i predmetnih odrednica u katalogu. Znaaj ovoga istraivanja je u prikazivanju odnosa
specifinosti unutar opisivanog formata (sastavni dijelovi zapisa, tehniki elementi zapisa) i
opisa blokova po kojima se formati UNIMARC/A i UNIMARC/B podudaraju.

3. Ciljevi istraivanja
Kakva je upotreba formata UNIMARC za pregledne katalone jedinice? Koliko je usklaen
sa smjernicama za pregledne katalone jedinice? Kakve su smjernice za oblikovanje formata?
Koliko je format UNIMARC za pregledne zapise usklaen s formatom UNIMARC za
bibliografske podatke? Takva pitanja su ciljevi istraivanja u ovome seminarskom radu, no
fokus je i na analizi strukture zapisa tj. materijalnog opisa i rasporeda podataka te analizi
oznaitelja sadraja zapisa u UNIMARC formatu za pregledne zapise.

4. Metodologija
U pisanju rada sluiti u se uglavnom analitikim metodama: pregledom literature i
prethodnih radova (prikupljanje i sinteza podataka), pregledom primjera iz prakse (putem
odabrane literature), samostalnim zakljuivanjem na osnovu primjera, istraivanjem putem
weba.

5. Teorija ili model

5.1. Upotreba formata UNIMARC za pregledne katalone jedinice i uputnice
UNIMARC za pregledne katalone jedinice i uputnice (UNIMARC/A) omoguuje:
- izradu baza podataka preglednih katalonih jedinica s vezom prema bazi bibliografskih
podataka unutar jednog sustava;
- oblikovanje OPAC-a (Online Public Access Catalogue: Korisniki usmjeren online katalog)
kako bi se udovoljile potrebe krajnjeg korisnika kojemu nedostaje adekvatno (struno) znanje
za pretraivanje kataloga, i kojemu je potrebno dati razliite oblike pri pretraivanju kataloga;
- oblikovanje jedinstvene baze podataka preglednih katalonih jedinica unutar distribuiranog
sustava s mogunostima prijenosa podataka unutar mree;
- razmjenu bibliografskih podataka, s podacima o preglednim katalonim jedinicama i
uputnicama u formatu ISO 2709 na nacionalnoj i meunarodnoj razini, ili bez njih.1
1 Willer, Mirna. UNIMARC u teoriji i praksi. Rijeka: Naklada Benja, 1996. Str. 168.
4

UNIMARC za pregledne zapise, kao dio skupine uzajamno zavisnih formata UNIMARC,
mora se pridravati odreenih standarda. Oni se odnose na tri temeljna dijela formata strojno
itljivog zapisa:
1. strukturu zapisa, tj. materijalni opis i raspored podataka,
2. oznaitelje sadraja zapisa koji identificiraju i pruaju informaciju o elementima, i
3. sadraj podataka zapisa koji prenose.2
Jedan od najvanijih razloga zato UNIMARC format za pregledne zapise mora biti usklaen
s UNIMARC formatom za bibliografske zapise je taj to se ta dva zapisa moraju zajedniki
upotrebljavati u sustavima. Jo jedan vaan razlog je i pitanje podatkovnih elemenata: za iste
podatkovne elemente u oba formata moraju se koristiti isti oznaitelji sadraja. To openito
znai da potpolja moraju odgovarati istim podatkovnim elementima, dok e se, zbog razliite
funkcije podatkovnih elemenata, razlikovati oznaivanje polja u bibliografskim zapisima i u
preglednim zapisima.3 Iz tih je razloga iznimno vano po strukturi usuglasiti formate, budui
da bi bilo nemogue koristiti i razmijenjivati zapise koje u njima nainimo. Uputno je i voditi
brigu o korisnikovim potrebama, te u svrhu boljeg razumijevanja formata voditi rauna o
njihovim pojmovnim slinostima.

5.2. Odlike formata

2 Prirunik za UNIMARC format za pregledne zapise / s engleskog prevela Slobodanka Radovi;
hrvatske primjere odabrali i izradili Zoran Ivanovi et al. Zagreb: Hrvatsko knjiniarsko drutvo,
2004. Str. 10.
3 Isto
5

Kako bi se usmjerili prema generalnim karakteristikama samog formata za pregledne zapise,

vano je definirati neke pojmove oko kojih se sam format razvio:
Pregledni zapis strojno itljiv zapis za preglednu katalonu jedinicu
Pregledna katalona jedinica katalona jedinica iji je prvi element jedinstvena odrednica
za osobu, korporativno tijelo, djelo, zatitni znak itd., koju je ustanovila odgovorna katalona
ustanova.
Uputnica katalona jedinica iji je prvi element neusvojena odrednica ili jedinstvena
odrednica i ija je namjena uputiti korisnika popisa, kataloga, bibliografije itd. s neusvojene
odrednice na odgovarajuu jedinstvenu odrednicu (tj. opa uputnica) ili s jedinstvene
odrednice na srodne odrednice (tj. unakrsna uputnica).
Opa objasnidbena uputnica katalona jedinica iji se prvi element obino sastoji od
skraenog ili kojeg drugog oblika, od kojeg se korisnik upuuje na opu skupinu ili odreenu
kategoriju odrednica.4
Odrednica prvi element katalone jedinice koji slui kao glavni element za uvrtavanje u
abecedni niz. Vrste odrednica prema funkciji unutar katalone jedinice (zapisa) su: odrednica
pregledne katalone jedinice, odrednica uputnice, odrednica ope objasnidbene uputnice.
Vrste odrednica prema odnosu s drugim odrednicama su: jedinstvena odrednica, usporedna
odrednica, srodna odrednica, neusvojena odrednica i odrednica pisana alternativnim pismom.5
Sastavni dijelovi zapisa su podaci o katalonim jedinicama, napomene i primarni entitet
( entitet naveden u bloku 2- - zapisa, odnosno entitet za koji je zapis izraen). U tehnike
elemente zapisa ubrajamo: oznaitelje sadraja, podatkovne elemente, oznaku podatkovnog
elementa, polje, polje promjenjive duine, oznaku polja, indikatore, potpolja, oznake potpolja,
odjeljitelje polja te oznake kraja zapisa.6
4 Prirunik za UNIMARC format za pregledne zapise / s engleskog prevela Slobodanka Radovi;
hrvatske primjere odabrali i izradili Zoran Ivanovi et al. Zagreb: Hrvatsko knjiniarsko drutvo,
2004. Str. 14.
5 Prirunik za UNIMARC format za pregledne zapise / s engleskog prevela Slobodanka Radovi;
hrvatske primjere odabrali i izradili Zoran Ivanovi et al. Zagreb: Hrvatsko knjiniarsko drutvo,
2004. Str. 15.
6 Prirunik za UNIMARC format za pregledne zapise / s engleskog prevela Slobodanka Radovi;
hrvatske primjere odabrali i izradili Zoran Ivanovi et al. Zagreb: Hrvatsko knjiniarsko drutvo,
6

2004. Str. 16.

7

Vano je spomenuti i funkcionalne blokove, koji predstavljaju polja u preglednom zapisu ili
zapisu ope uputnice. Podijeljeni su u 9 kategorija koje su sline kategorijama kod formata
UNIMARC za bibliografske podatke. Blok 0 - - je blok za identifikaciju, blok 1 - - je blok
kodiranih podataka, blok 2 - - je blok odrednica, blok 3 - - je blok napomena (u dosad
spomenutim blokovima je vidljiva usklaenost s UNIMARC formatom za bibliografske
podatke), blok 4 - - je blok podataka o opim uputnicama, blok 5 - - sadri podatke o
unkrsnim uputnicama, blok 6 - - je blok klasifikacijskih brojeva, blok 7 - - slui povezivanju
odrednica, blok 8 - - je blok izvora podataka te na kraju blok 9 - - koji je, kao i u sluaju
formata UNIMARC za bibliografske podatke, blok nacionalne upotrebe (sadri lokalne
podatke stvaratelja zapisa).7

6. Analiza
6.1. Podudarnost formata UNIMARC sa smjernicama za pregledne katalone
jedinice
Oznaitelji sadraja UNIMARC-a za pregledne katalone jedinice slijede propise Smjernica
za izradu preglednih katalonih jedinica i uputnica s obzirom na identifikaciju elemenata
podataka odnosno odrednica, njihovih odnosa i dodatnih informacija potrebnih za izradu
preglednih katalonih jedinica i uputnica. Smjernice odreuju tri vrste katalonih jedinica:
pregledne katalone jedinice, ope uputnice i objasnidbene uputnice. Pregledne katalone
jedinice i uputnice navode se u UNIMARC-u:
(1) izriitim kodiranjem vrste zapisa u Oznaci zapisa, mjesto znaka 6, i
(2) upotrebom pojedinih polja karakteristinih za odreenu vrstu zapisa.8

Primjer ovoga sluaja je blok 3 - - (blok napomena) gdje se navode polja za napomene koje se
koriste samo u zapisu pregledne katalone jedinice (tekstualna napomena za unakrsnu
uputnicu), ali se to polje ne moe javiti u zapisu objasnidbene uputnice. 9 Moemo zakljuiti

7 Prirunik za UNIMARC format za pregledne zapise / s engleskog prevela Slobodanka Radovi;

hrvatske primjere odabrali i izradili Zoran Ivanovi et al. Zagreb: Hrvatsko knjiniarsko drutvo,
2004. Str. 18.
8 Willer, Mirna. UNIMARC u teoriji i praksi. Rijeka: Naklada Benja, 1996. Str. 145.
8

kako su smjernice i njihove skupine sadraja dobro usklaene sa sadrajem zapisa formata
UNIMARC za pregledne katalone jedinice.
6.2. Podudarnost formata UNIMARC za pregledne katalone jedinice s
formatom UNIMARC za bibliografske podatke
Od velike je vanosti istaknuti vezu izmeu formata UNIMARC za pregledne katalone
jedinice i uputnice i formata UNIMARC za bibliografske podatke zbog potpunijeg
razumijevanja samog formata UNIMARC za pregledne katalone jedinice te odnosa izmeu
dvaju formata. Velika je podudarnost obiju formata te su sva polja odrednica UNIMARC-a za
bibliografske podatke podrana poljima formata UNIMARC za pregledne katalone
jedinice.10
Kod polja odrednica u formatu UNIMARC za pregledne katalone jedinice moemo povui
paralelu na upotrebu odrednica u formatu UNIMARC za bibliografske podatke (prvo su
navedena polja formata UNIMARC/A):
- polje 200 (osobno ime) korespondira s poljima 700, 701, 702, blokom 4 - - s ugraenim 700,
701, 702, poljima 600 i 604 s ugraenim 700, 701, 702
- polje 210 (naziv korporativnog tijela ili sastanka) korespondira s poljima 710, 711, 712,
blokom 4 - - s ugraenim 710, 711, 712, poljem 601 i 604 s ugraenim 710, 711 i 712
- polje 215 (naziv politikoteritorijalne jedinice ili zemljopisni naziv) korespondira s poljima
710, 711, 712, blokom 4 - - s ugraenim 710, 711, 712, poljima 601 i 607 te poljem 604 s
ugraenim 710, 711 i 712.
- polje 220 (obiteljsko ime) korespondira s poljima 720, 721 i 722, blokom 4 - - s ugraenim
720, 721, 722, poljem 602 i poljem 604 s ugraenim 720, 721 i 722
- polje 230 (stvarni naslov) korespondira s poljem 604 s ugraenim 720, 721, 722, poljem
500, blokom 4 - - s ugraenim 500 i poljem 605
- polje 240 (osobno ime i skupni stvarni naslov) korespondira s blokom 4 - - s ugraenim 7 - i poljem 500, poljem 604 s ugraenim 7 - - i 500, s blokom 7 - - i s poljem 500
9 Isto
10 Willer, Mirna. UNIMARC u teoriji i praksi. Rijeka: Naklada Benja, 1996. Str. 147.
9

- polje 245 (osobno ime i skupni stvarni naslov) korespondira s blokom 4 - - s ugraenim 7 - i 501, poljem 604 s ugraenim 7 - - i 501, s blokom 7 - - i poljem 501
- polje 250 (tematska predmetnica) korespondira s poljem 60611
Iz ovih primjera vidimo kako je usklaenost formata UNIMARC za pregledne katalone
jedinice (UNIMARC/A) i formata UNIMARC za bibliografske podatke zadovoljavajua i,
tovie, podudarnost se dogaa u nekim od kljunih polja u oba formata. Ova injenica je
izuzetno bitna i omoguuje razmjenu podataka meu ustanovama i unaprjeuje poslovanje u
svrhu najboljeg mogueg rezultata za samog krajnjeg korisnika.
U svrhu ilustriranja vanosti usklaenosti navedenih formata, vano je spomenuti popis
obveznih elemenata podataka za meunarodno koritenje zapisa preglednih katalonih
jedinica. Prema tom popisu, meu obvezne elemente spadaju:
- Identifikacija zapisa = definicija/opis, status zapisa, vrste zapisa, kategorija entiteta, kod
potpunosti zapisa, identifikator zapisa, ISADN, datum unosa u datoteku i identifikator verzije
-

Jezik

jezik

katalonog

sredita/kataloga,

skup(ovi)

znakova,

pismo

katalogiziranja/kataloga
- Normativni podaci = katalona pravila, izvorna knjinica/sredite za zapis
- Entitet = obiljeeno ili neobiljeeno osobno ime, autorizirana odrednica, nacionalnost
entiteta
- Uputnice = varijantni oblici jedinstvene odrednice (Vidi), srodna odrednica (vidi i)
- Napomene = izvor navoda, bibliografske, povijesne ili druge informacije o entitetu,
nepronaeni izvor podataka i ope napomene.12

11 Willer, Mirna. UNIMARC u teoriji i praksi. Rijeka: Naklada Benja, 1996. Str. 148.
12 Popis obveznih elemenata podataka za meunarodno koritenje zapisa preglednih katalonih
jedinica / s engleskoga prevela Mirna Willer. // Vjesnik bibliotekara Hrvatske 42, 1-4(1999), str. 66 70.
10

7. Oekivanja
Jasna je potreba za stvaranjem formata za prijenos zapisa autoriziranih oblika odrednica,
nakon stvaranja i prihvaanja formata UNIMARC za meunarodnu razmjenu bibliografskih
zapisa. Stvaranju samog formata prethodilo je stvaranje Smjernica za izradu preglednih
katalonih jedinica i uputnica od strane IFLA-e. Smjernice su posluile kao okvir i temelj za
izradu strojnog formata ra razmjenu tih podataka.
Kao zakljuak moemo izvesti injenicu da je format UNIMARC/A izuzetno koristan i
svrsishodan u dosadanjoj praksi, da je odreen i definiran dobrim dijelom zahtjevima
korisnika te da je dobro usklaen s matinim, UNIMARC/B formatom. Problem bi mogao biti
promjene u tehnolokom okruenju koje se ubrzano odvijaju i zbog kojih e format u
budunosti zasigurno biti teko odrati stabilnim.

8. Prethodni radovi
- Willer, Mirna. UNIMARC u teoriji i praksi. Rijeka: Naklada Benja, 1996.
- Popis obveznih elemenata podataka za meunarodno koritenje zapisa preglednih katalonih
jedinica / s engleskoga prevela Mirna Willer. // Vjesnik bibliotekara Hrvatske 42, 1-4(1999),
str. 66 - 70.
Literatura koritena u poglavlju Teorija ili model:
- Prirunik za UNIMARC format za pregledne zapise / s engleskog prevela Slobodanka
Radovi; hrvatske primjere odabrali i izradili Zoran Ivanovi et al. Zagreb: Hrvatsko
knjiniarsko drutvo, 2004.

11