GRUNDFOS ENDSTR

POMPA ELKTABI

POMPA EL KTABI

Telif hakk 2004 GRUNDFOS Management A/Sye aittir. Tm haklar mahfuzdur.

Bu eser, telif haklar ve uluslararas muahedelerle korunmaktadr. Bu rnn hibir ksm,
GRUNDFOS Management A/S.nin yazl izni olmadan hibir ekilde veya hibir yntemle kopyalanamaz.

Uyar
Bu rnn ieriinin doruluunun salanmas iin gereken tm aba gsterilmitir, ancak
rnn ieriinin direk, dolayl, tesadfi veya sonu niteliindeki kullanmndan yada ieriin
esas alnmasndan kaynaklanacak kayplardan GRUNDFOS Management A/S sorumlu tutulamaz.

nsz
Optimum alma, yksek gvenilirlik, ve dk enerji tketimi sz konusu
olduunda, retim endstrisinin pompalardan beklentisi ok fazladr. Bu yzden
Grundfos, pompa ve pompa sistemlerinin oluturulmasnda dikkate alnacak eitli
noktalar yaln bir ekilde ele alan Pompa Elkitabn gelitirmitir.
Pompalar ve pompa sistemlerinin tasarm ve montaj ile ilgili alan mhendisler
ve teknisyenler iin, pompalara zel pek ok teknik sorunun cevaplarn ieren bir el
kitab hazrladk. Elkitab en bandan sonuna dek okunabilecei gibi, istenirse ksmi
olarak belli konular da okunabilecek ekilde dzenlenmitir.
Elkitab, pompa sistemlerinin tasarlanmasyla ilgili farkl aamalar ele alan 5 niteye
ayrlmtr.
1. nitede, farkl pompa tipleri ve bileenleri ile ilgili genel bir tantm yapmaktayz.
Burada ayrca, viskozitesi yksek svlar sz konusu olduunda hangi nlemlerin
alnmas gerektiine de deinmekteyiz. Ek olarak, farkl korozyon tiplerinin yan sra
en ok kullanlan malzemeler de burada tantlmaktadr.
Pompa performansnn okunmas ile ilgili en nemli teknik terimler 2. nitede
anlatlmaktadr.
3. nitede, sistem hidroliklerine ve pompa sisteminin en verimli ekilde almasn
salamak iin dikkat edilmesi gereken en nemli faktrlerden bazlarna deinilmitir.
Genellikle pompa performansnn eitli ayarlama metotlaryla ayarlanmas
gerektiinden, bunlara da 4.nitede yer verilmitir.
5.nitede, gnmzn pompa ve pompa sistemlerinde enerji tketiminin nemli rol
gz nne alna-rak mr devri maliyeti anlatlmtr.
Gnlk i yaamnzda Pompa Elkitabn kullanma alan bulabilmenizi ve faydal
bulmanz en iten dilek-lerimizle umuyoruz.

Blm Yneticisi

Gelitirme Mdr

Allan Skovgaard

Claus Brnholdt Nielsen

evirmenin notu: Trke karlklarndan ok orijinal veya Trkeletirilmi hallerinin kullanm yaygn olan baz terim ve ksaltmalar bu halleriyle kullanlm
olup, Elkitabnn en sonunda bu terim ve ksaltmalarla ilgili kk bir szlk
bulunmaktadr.

indekiler

nite 1 Pompa ve motor tasarm ...........................................7

Blm 1.1 Pompa yaps.............................................................. 8
1.1.1 Santrifj pompa .............................................................. 8
1.1.2 Pompa erileri ..................................................................... 9
1.1.3 Santrifj pompa karakteristikleri ...................................11
1.1.4 En sk kullanlan utan emili ve
inline pompa tipleri..........................................................12
1.1.5 ark tipleri (eksenel kuvvetler) ......................................14
1.1.6 Gvde tipleri (radyal kuvvetler) ..................................... 15
1.1.7 Tek-kademeli pompalar ................................................... 15
1.1.8 ok-kademeli pompalar ..................................................16
1.1.9 Uzun-milli ve mono blok pompalar .............................16
Blm 1.2 Pompa tipleri ........................................................... 17
1.2.1 Standart pompalar ........................................................... 17
1.2.2 ift-emili pompalar ........................................................ 17
1.2.3 Hermetik szdrmazl olan pompalar .......................18
1.2.4 Shhi pompalar ................................................................20
1.2.5 Atk su pompalar..............................................................21
1.2.6 Yar dalg pompalar ....................................................... 22
1.2.7 Sondaj pompalar ............................................................ 23
1.2.8 Pozitif deplasmanl pompalar ...................................... 24
Blm 1.3 Mekanik salmastralar ...........................................27
1.3.1 Mekanik salmastrann bileenleri
ve fonksiyonlar .............................................................29
1.3.2 Dengelenmi ve dengelenmemi salmastralar.....30
1.3.3 Mekanik salmastra tipleri ..............................................31
1.3.4 Salmastra yzeyi malzeme kombinasyonlar .......... 34
1.3.5 Salmastra performansn etkileyen faktrler ........... 36
Blm 1.4 Motorlar ................................................................. 39
1.4.1 Standartlar.........................................................................40
1.4.2 Motorun altrlmas ...................................................46
1.4.3 Besleme voltaj................................................................. 47
1.4.4 Frekans evirici ................................................................ 47
1.4.5 Motor korumas ...............................................................49

Blm 1.5 Svlar ........................................................................ 53

1.5.1 Viskoz svlar....................................................................... 54
1.5.2 Newton yasasna uymayan svlar................................55
1.5.3 Viskoz svlarn santrifj pompa
performans zerindeki etkileri ..................................55
1.5.4 Antifrizli bir sv iin doru pompa seimi......56
1.5.5 Hesaplama rnei......................................................... 58
1.5.6 Youn ve viskoz svlar iin
bilgisayar destekli pompa seimi .............................. 58
Blm 1.6 Malzemeler ............................................................ 59
1.6.1 Korozyon nedir?................................................................60
1.6.2 Korozyon eitleri .............................................................61
1.6.3 Metal ve metal alamlar ............................................. 65
1.6.4 Seramikler .......................................................................... 71
1.6.5 Plastikler ............................................................................. 71
1.6.6 Kauuk ................................................................................72
1.6.7 Kaplamalar .........................................................................73

nite 2 Montaj ve performans deerlendirme..................75

Blm 2.1 Pompa montaj ..................................................... 76
2.1.1 Yeni tesisat ......................................................................... 76
2.1.2 Mevcut tesisatn yenilenmesi ...................................... 76
2.1.3 Tek pompal tesisatta boru ak ...................................77
2.1.4 Grlt ve titreimlerin snrlanmas......................... 78
2.1.5 Ses seviyesi (L)....................................................................81
Blm 2.2 Pompa performans ............................................. 83
2.2.1 Hidrolik terimler .............................................................. 83
2.2.2 Elektriksel terimler .........................................................90
2.2.3 Sv zellikleri...........................93

nite 3 Sistem hidrolii .......................................................... 95

nite 5 mr devri maliyetinin hesaplanmas ...............127

Blm 3.1 Sistem karakteristikleri ......................................96

3.1.1 Tekli direnler .................................................................... 97
3.1.2 Kapal ve ak sistemler ..................................................98

Blm 5.1 mr devri maliyeti eitlii ..............................128

5.1.1 lk yatrm, satn alma maliyeti (Milk)........................ 129
5.1.2 Montaj ve iletmeye alma maliyeti (Mm)
5.1.3 Enerji maliyeti (Me) ....................................................... 130
5.1.4 letme maliyeti (Mi)..................................................... 130
5.1.5 evre maliyeti (Mcev).................................................... 130
5.1.6 Bakm ve onarm maliyeti (Mb) .................................. 131
5.1.7 Arza maliyeti, retim kayb (Ma)................................ 131
5.1.8 letmeye alma ve hurdaya karma maliyeti (Mh) 131

Blm 3.2 Seri ve paralel bal pompalar ......................... 101

3.2.1 Paralel bal pompalar .................................................. 101
3.2.2 Seri bal pompalar ...................................................... 103
nite 4 Pompalarda performans ayar .............................105
Blm 4.1 Pompa performansnn ayarlanmas ............. 106
4.1.1 Ksarak kontrol .................................................................107
4.1.2 Bypass kontrol ..............................................................107
4.1.3 ark apn deitirmek ............................................... 108
4.1.4 Hz kontrol .................................................................... 108
4.1.5 Ayarlama metotlarnn karlatrlmas ................... 110
4.1.6 Pompa sisteminin toplam verimi................................ 111
4.1.7 rnek: Debi %20 kadar drldnde oluan
rlatif g tketimi....................................................... 111
Blm 4.2 Hz kontroll pompa zmleri ...................... 114
4.2.1 Sabit basn kontrol..................................................... 114
4.2.2 Sabit scaklk kontrol ...................................................115
4.2.3 Bir sirklasyon sisteminde sabit
basn fark ....................................................................115
4.2.4 Debiye bal basn fark kontrol ............................ 116
Blm 4.3 Hz kontrolnn avantajlar ..............................117
Blm 4.4 Dahili frekans konvertrne sahip
pompalarn avantajlar ..................................................... 118
4.4.1 Hz kontroll pompalarn performans
erileri ............................................................................. 119
4.4.2 Farkl sistemlerdeki hz-kontroll pompalar .......... 119
Blm 4.5 Frekans konvetr ......................................... 122
4.5.1 Temel fonksiyon ve zellikleri ......................................122
4.5.2 Frekans eviricinin bileenleri .....................................122
4.5.3 Frekans evirici ile ilgili zel durumlar......................124

Blm 5.2 mr devri maliyeti hesab

bir rnek ............................................................................

132

Ekler................................................................................... 133
A)
B)
C)
D)
E)
F)
G)
H)
I)
J)
K)
L)

aret ve birimler ..........................................................134

Birim evirme tablolar ...............................................135
SI-nekleri ve Yunan alfabesi ................................... 136
Buhar basnc ve farkl scaklklarda
suyun younluu .........................................................137
Orifis ................................................................................138
Boru apndaki deiiklie bal statik
basn deiimi ............................................................ 139
Lleler ............................................................................ 140
Dirsek, vana, vs. deki basn kayplar
Iin Nomogram ............................................................. 141
20c deki temiz su iin boru kayb nomogram.....142
Periyodik sistem .......................................................... 143
Pompa standartlar..................................................... 144
Sv scaklnn bir fonksiyonu
olarak farkl svlarn viskoziteleri ............................145

Dizin ...........................................................................................151
Szlk

nite 1. Pompa ve motor tasarm

Blm 1.1: Pompa yaps

1.1.1
1.1.2
1.1.3
1.1.4
1.1.5
1.1.6
1.1.7
1.1.8
1.1.9

Santrifj pompa
Pompa erileri
Santrifj pompann karakteristikleri
En sk kullanlan utan emili ve hat-ii pompa tipleri
ark tipleri (eksenel kuvvetler)
Gvde tipleri (radyal kuvvetler)
Tek-kademeli pompalar
ok-kademeli pompalar
Uzun-milli ve mono blok pompalar

Blm 1.2: Pompa tipleri

1.2.1 Standart pompalar
1.2.2 ift emili pompalar
1.2.3 Hermetik szdrmaz pompalar
1.2.4 Shhi pompalar
1.2.5 Atk su pompalar
1.2.6 Yar dalg pompalar
1.2.7 Sondaj pompalar
1.2.8 Pozitif deplasmanl pompalar

Blm 1.1: Pompa yaps

1.1.1 Santrifj pompalar

Fizik uzman Denis Papin 1689 da santrifj pompay icat
etmitir ve gnmzde bu tr pompalar tm dnyada
en sk kullanlan pompalardr. Santrifj pompa basit bir
prensibe dayanmaktadr: Sv ark merkezine srklenir ve
santrifj kuvvetler araclyla arklarn evresinde dolar.
Yapsal olarak olduka hesapl, salam basittir ve yksek
hz sayesinde pompay direk olarak asenkron bir motora
balamaya imkan tanr. Santrifj pompalar srekli bir sv
ak salar ve ak, pompaya herhangi bir zarar verilmeden
kslabilir.
imdi, pompa ierisinde svnn akn gsteren ekil 1.1.1
e bakalm. Sv, pompa giriinden dnmekte olan arkn
merkezine gnderilir ve buradan da evresi boyunca
srklenir. Bu yap yksek bir verim salar ve temiz
svlarn tanmasna uygundur. Atk su pompalar gibi saf
olmayan svlar tamak durumunda olan pompalar ise,
maddelerin pompa iinde birikmesini nlemek zere zel
olarak tasarlanm arklara sahiptir. Baknz Blm 1.2.5.

ekil 1.1.1: Svnn pompa ierisinde ak

Radyal ak pompas

Kark ak pompas

Eksenel ak pompas

ekil 1.1.2: Santrifj pompalarn eitli tipleri

Santrifj pompa almyorken sistemde bir basn fark

oluursa , ak tasarmndan dolay sv yine de pompa
ierisinden geebilir.
ekil 1.1.2 de grebileceiniz gibi, santrifj pompalar eitli
gruplara ayrlabilir : Radyal akl pompalar, kark akl
pompalar, ve eksenel akl pompalar. En sk kullanlan
tipler, radyal akl pompalar ve kark akl pompalardr.
Dolaysyla, ileriki sayfalarda sadece bu tip pompalar
zerinde younlaacaz.
Ancak, pozitif deplasmana da blm 1.2.8 de ksaca
deineceiz.
Santrifj pompalarn performanslar, zellikle basma
ykseklii, debi yerleimi ve ayrca ekonomik alma ile
ilgili taleplerin farkllk gstermesi, bu kadar ok eitli
pompann bulunmasnn sebeplerinden sadece birkadr.
ekil 1.1.3 te, debi ve basnca bal olarak farkl pompa
tipleri gsterilmektedir

ok kademeli
radyal akl pompalar

Tek-kademeli radyal
akl pompalar

Kark akl pompalar

Eksenel akl pompalar

ekil 1.1.3: eitli santrifj pompa tipleri iin debi ve basma ykseklii

1.1.2 Pompa erileri

Pompa yaps ve pompa tipleri aleminde daha detaya
inmeden nce, pompa performans erilerinin temel
zelliklerini anlatacaz. Santrifj pompann performans,
performans erileri seti ile gsterilir. Santrifj bir pompann
performans erilerini ekil 1.1.4 te grebilirsiniz. Basma
ykseklii, ektii g, verim ve NPSH (ENPY) , debinin birer
fonksiyonu olarak gsterilmitir.
Normalde, pompa brorlerindeki pompa erileri sadece
pompa ksmn kapsar. Dolaysyla, bilgi brorlerinde
verilen P2-ekilen g deeri de sadece pompaya iletilen
gc kapsamaktadr- baknz ekil 1.1.4. Ayn durum, verim
deeri iin de sz konusudur, yani sadece pompa ksmn
kapsar. ( = ).
P
Motorun ve varsa frekans eviricisinin tek bir nite iinde
olduu baz pompalarda, rn. slak rotorlu pompalar
(baknz Blm 1.2.3), g erisi ve erisi hem motoru
hem de pompay kapsar. Bu durumda dikkate alnmas
gereken P1-deeri olacaktr.

verim

g tketimi

ekil 1.1.4: Santrifj bir pompa iin tipik performans

erileri. Basma ykseklii, g tketimi, verim ve NPSH,
debinin bir fonksiyonu olarak gsterilmitir.

Pompa erileri genel olarak, eri toleranslarn tanmlayan

ISO 9906 Ek A ya gre tasarlanr:

Q +/- 9%,
H +/-7%,
P +9%
-7%.

ekil 1.1.5: G tketimi ve verim erileri normalde nitenin sadece

pompa ksmn kapsar rn P2 and P

Srada eitli pompa performans erileri hakknda ksa bir

tantm yer almaktadr.

Basma ykseklii, QH-erisi

QH-erisi, belli bir debide pompann verebilecei basma
yksekliini gsterir. Basma ykseklii metre su stunu
[mSS] cinsinden llr; genellikle birim olarak metre
[m] kullanlr. Pompann basma ykseklii iin l birimi
olarak metre [m] kullanlmasnn avantaj, pompann
tamak durumunda olduu svnn tipinden QH erisinin
etkilenmemesidir, detayl bilgi iin blm 2.2 ye baknz.

ekil 1.1.6: Bir santrifj pompa iin tipik QH-erisi;

Dk debide yksek basma ykseklii ve yksek debide
dk basma ykseklii elde edilir.

Blm 1.1: Pompa yaps

Verim, -erisi
Verim, ekilen g ile kullanlan g arasndaki ilikidir.
Pompa aleminde verim P , pompann suya aktard g
(PH) ile mile aktarlan g (P2 ) arasndaki ilikidir:

p =

PH
.g.Q.H
=
P2
P2

svnn younluu, kg/m3,

g yerekimi ivmesi m/s ,
2
Q debi, m3/h. ve H basma ykseklii, m.
ifade etmektedir.

Debinin Q, m3/h. cinsinden ve basma yksekliinin H (m)

cinsinden llm olmas durumunda 20C deki su iin
hidrolik g aadaki gibi hesaplanabilir:

ekil 1.1.7: Tipik bir santrifj pompa iin verim erisi

PH = 2.72 . Q . H [W]
Verim erisinden de grlecei zere verim, pompann alma
noktasna baldr. Dolaysyla, debi ihtiyacn karlayan ve
pompann en verimli ak alannda almasn temin edecek
pompay semek nemlidir.

G tketimi, P2-erisi
Pompann g tketimi ve debi arasndaki iliki ekil 1.1.8 de
gsterilmitir. ou santrifj pompann P2 erisi ekil 1.1.8
dekine benzer yani debi arttka P2 deeri de artar.

ekil 1.1.8: Tipik bir santrifj pompa iin g tketimi erisi

NPSH-erisi (Net Positive Suction Head)

(ENPY-Emmedeki Net Pozitif Yk)
Bir pompann NPSH-deeri , kavitasyonun nlenmesi iin
pompann emi tarafnda olmas gereken asgari mutlak
basnc ifade eder ( baknz blm 2.2.1).
NPSH-deeri [m] cinsinden llr ve debiye baldr; debi
arttka NPSH deeri de artar, ekil 1.1.9. Kavitasyon ve NPSH
ile ilgili daha detayl bilgi iin blm 2.2.1. e baknz.

10

ekil 1.1.9: Tipik bir santrifj pompa iin NPSH erisi

1.1.3 Santrifj pompann

karakteristikleri
Santrifj pompann pek ok zellii vardr ve biz bu blmde
en nemlilerini tantacaz.
Bu blmde daha sonra deiik pompa tipleri hakknda
daha detayl tanmlamalara yer vereceiz.
Kademe says
Bir santrifj pompa, pompadaki fan saysna bal olarak,
tek kademeli pompa ya da ok kademeli pompa olabilir.
Pompa milinin konumu
Tek kademeli ve ok-kademeli pompalar yatay veya dikey
pompa milleriyle gelirler. Bu pompalar genellikle yatk tip
yada dik tip pompa olarak tanmlanrlar. Detayl bilgi iin,
blm 1.1.4. e baknz.
Tek-emili veya ift-emili arklar
arkn yapsna bal olarak bir pompa, tek emili veya iftemili arka sahip olabilir. Detayl bilgi iin, blm 1.1.5. e
baknz.
Kademelerin balants
Pompa kademeleri iki ekilde dzenlenebilir : seri yada
paralel, ekil 1.1.10 a baknz .
Pompa gvdesinin yaps
ki eit pompa gvdesi arasnda seim yapmaktayz:
Kvrml gvde ve klavuz kanatl dn kanal gvdesi.
Detayl bilgi iin, blm 1.1.6. ya baknz.

ekil 1.1.10: Paralel-bal fanl ikiz pompa

11

Blm 1.1: Pompa yaps

1.1.4 En sk kullanlan utan-emili ve in-line pompalar

Utan-emili

Yatay

Tek kademeli

Uzun-milli

12

ok kademeli

Mono blok

Mono blok

Utan emili pompa

Sv direk olarak arkn iine gider. Giri ve k 90 aya sahiptir. Baknz blm 1.1.9

n-line pompa

Sv direk olarak pompa hatt boyunca akar. Emi borusu ve k borusu birbirlerinin
aksi ynnde yerletirilmitir ve direk olarak boru sistemine balanabilir.

ift emili pompa

Eksenel olarak blnm pompa gvdesine sahip pompa. Blm 1.2.2 ye baknz.

Yatay tip pompa

Yatay pompa miline sahip pompa

Dikey tip pompa

Dikey pompa miline sahip pompa

Tek kademeli pompa =

Tek ark olan pompa. Blm 1.1.7 ye baknz.

ok kademeli pompa =

Seri balanm ok sayda arklar olan pompa. Blm 1.1.8 e baknz

Uzun-milli pompa

Pompa, motora esnek kaplin araclyla balanmtr. Motor ve pompa ayr yataklara sahiptir.
Blm 1.1.9. a baknz.

Mono blok pompa

Motora rijit balant araclyla bal pompadr. Blm 1.1.9 a baknz.

n-line

Yatay

Yatay/dikey

ift emili
Tek-kademeli

ok-kademeli

Tek-kademeli
Uzun-milli

Uzun milli

Monoblok

Monoblok

13

Blm 1.1: Pompa yaps

1.1.5 ark tipleri (eksenel kuvvetler)

Santrifj pompa, pompann hem sabit hem de dnen
paralar zerinde kuvvet oluturan bir basn retir. Pompa
paralar bu kuvvetlere dayanacak ekilde yaplr.
Eer pompadaki eksenel ve radyal kuvvetler birbirleriyle
dengelenmemise, pompann tahrik sistemini seerken
bu kuvvetler dikkate alnmaldr (motordaki asal temas
yataklar). Tek emili arka sahip pompalarda byk
eksenel kuvvetler oluabilir, ekil 1.1.11 ve 1.1.12. Bu kuvvetler
aadaki yollardan biriyle dengelenir :
Bask Yataklar araclyla mekanik olarak. Bu tr yataklar,
arklardan gelen eksenel kuvvetleri emmek zere zel
olarak tasarlanmtr.
arkn stndeki dengeleme delikleri araclyla, baknz
ekil 1.1.13
arklarn arkasna yerletirilmi conta ile ksarak ayarlama
yoluyla,baknz ekil 1.1.14
arkn arkasndan gelen dinamik darbe ile,baknz ekil
1.1.15
Pompa zerindeki eksenel darbeler, ift emili arklar
kullanlarak nlenebilir. (baknz ekil 1.1.16).

Aksiyel kuvvetler

ekil 1.1.11: Tek-emili

ark

ekil 1.1.12: Tek-emili ark olan

standart bir pompa

ekil 1.1.13: Tek-kademeli bir santrifj

pompada sadece dengeleme delikleri
kullanarak eksenel kuvvetlerin
dengelenmesi

ekil 1.1.14: Tek-kademeli bir santrifj

pompada k tarafnda yataklama
boluu ve dengeleme delikleri
kullanarak eksenel kuvvetlerin
dengelenmesi

ekil 1.1.15: Tek-kademeli bir santrifj

pompada
arklarn
arkasna
kanatlar koyarak eksenel kuvvetlerin
dengelenmesi

ekil 1.1.16: ift-emili ark

dzeninde eksenel kuvvetlerin
dengelenmesi

14

1.1.6 Gvde tipleri (radyal kuvvetler)

ekil 1.1.17: Tek emili

ark

Radyal kuvvetler

Radyal kuvvetler, gvde iindeki statik basncn sonucunda

oluurlar. Dolaysyla, eksenel sapmalar oluabilir ve bu da
ark ve gvde arasnda karma yol aar. Radyal kuvvetin
byklk ve yn, debiye ve basma yksekliine baldr.
Pompann gvdesi tasarlanrken, hidrolik radyal kuvvetleri
kontrol etmek mmkndr. ki eit gvde tipi bahsetmeye
deerdir: tek kvrml gvde ve ift kvrml gvde. ekil
1.1.18 den de anlayabileceiniz gibi, her iki gvde de sarmal
eklindedir. Aralarndaki fark, ift kvrml gvdede bir
klavuz kanat bulunmasdr.

ekil 1.1.18: Tek-kvrml gvde

ift kvrml gvde

Tek kvrml pompalar, kvrm iinde optimum verimlilik

noktasndaki bir simetrik basnla karakterize edilirler, ve
bu yap tm radyal ykleri ortadan kaldrmaktadr. Dier
tm noktalarda, ark etrafndaki basn dzensizdir ve
dolaysyla radyal kuvvetler mevcuttur.
ekil 1.1.19 da grebileceiniz gibi, ift kvrml gvdede her
kapasitede srekli olarak dk radyal tepkime gleri
bulunmaktadr.
Dn kanallar (ekil 1.1.20) ok kademeli pompalarda
kullanlmaktadr ve kvrml gvdelerle ayn temel
fonksiyonlara sahiptirler. Sv, bir arktan dierine
gemekte ,ayn zamanda suyun rotasyonu dmekte ve
dinamik basn statik basnca dnmektedir. Dn kanal
gvdesinin dairesel yapsndan dolay hibir radyal kuvvet
bulunmamaktadr.

ekil 1.1.19: Tek ve ift emili gvdelerdeki radyal kuvvetler

ekil 1.1.20: Dn kanall ok kademeli

dik-tip hat-ii pompa

Dn kanal

1.1.7 Tek kademeli pompalar

Genel olarak tek kademeli pompalar, toplam 150 m. den
daha yksek bir basma yksekliine ihtiya duyulmayan
uygulamalarda kullanlrlar. Tek kademeli pompalar
genellikle 2-100 m. aralnda almaktadr.
Tek-kademeli pompalar, debiye bal olarak dk basma
ykseklii salamalaryla karakterize edilir, baknz ekil
1.1.3. Tek kademeli pompa, hem dik hem de yatk tip
tasarml olabilir, baknz ekil 1.1.21 ve 1.1.22.

ekil 1.1.21: Yatay tip tek-kademeli

utan-emili monoblok pompa

ekil 1.1.22: Dik tip tek-kademeli

hat-ii monoblok pompa

15

Blm 1.1: Pompa yaps

1.1.8 ok kademeli pompalar

Yksek basma yksekliine ihtiya duyulan uygulamalarda
ok kademeli pompalar kullanlr. eitli saydaki kademeler
seri olarak balanmtr ve ak, bir kademenin kndan
dierinin giriine doru gerekleir. Bir santrifj pompann
salayabilecei toplam basma ykseklii kademelerin her
birinin salayabilecei basnlarn toplamna eittir.
ok kademeli pompalarn avantaj, debiye gre yksek
basma ykseklii salamalardr. Tek kademeli pompada
olduu gibi, ok kademeli pompalarn da hem dik hem de
yatk tipleri mevcuttur; baknz ekil 1.1.23 ve 1.1.24.

ekil 1.1.23: Dikey tip ok

kademeli inline pompa

ekil 1.1.24: Yatay tip ok kademeli

utan emili pompa

ekil 1.1.25: Ana kaplinli uzunmilli pompa

ekil 1.1.26: Ara kaplinli uzun-milli pompa

1.1.9 Uzun-milli ve monoblok pompalar

Uzun milli pompalar
Uzun milli pompalar, pompa ve motoru birletirmek iin
esnek bir kaplinin kullanld pompalardr. Bu tr kaplinler,
ana kaplin ya da ara kaplin eklinde bulunabilmektedir.
Eer pompa motora ana kaplinle balysa, pompann
bakm gerektiinde motoru skmek gerekir. Dolaysyla,
yerletirdikten sonra pompay hizalamak gerekir,baknz
ekil 1.1.25.
Dier taraftan, eer pompa ara kaplinle balanmsa,
motoru skmeye gerek kalmadan pompann bakmn
yapmak mmkndr. Hizalamaya gerek yoktur, baknz
ekil 1.1.26.

Monoblok pompalar
Monoblok pompalar u iki yapda olabilir: Pompann ark
direk olarak uzatlm motor miline baldr, ya da pompa
standart bir motora ve ana veya ara kapline sahiptir,
baknz ekil 1.1.27 and 1.1.28.

16

ekil 1.1.27: Sert kaplinli monoblok

pompa

ekil 1.1.28: eitli kaplin tipleri

Ana kaplinli
tip

Esnek kaplinli
uzun milli
pompa

Rijid kaplinli
monoblok
pompa

Ara kaplinli
(opsiyonel)

Blm 1.2
Pompa Tipleri

1.2.1 Standart pompalar

Santrifj pompalarla ilgili birtakm uluslararas standartlar
bulunmaktadr. Aslnda, pek ok lkenin kendi standartlar
bulunur ve bunlar aa yukar birbirleriyle rtmektedirler.
Standart bir pompa, rnein pompann alma noktas
gibi konularda resmi ynetmeliklere uygun pompadr.
Aada, pompalarla ilgili uluslararas standartlara birka
rnek verilmitir:

ekil 1.2.1: Uzun-milli standart pompa

EN 733 (DIN 24255), 10 bar iletme basnc olan

standart su pompalar olarak da bilinen utan emili
pompalara uygulanr.

EN 22858 (ISO 2858) 16 bar iletme basnc olan

standart kimyasal pompalar olarak da bilinen santrifj
pompalara uygulanr, baknz Ek K.
Yukarda bahsedilen standartlar, eitli pompa tipleri iin
montaj ebatlarn ve alma noktalarn kapsamaktadr.
Bu pompa tiplerinin hidrolik ksmlar ise reticiye gre
deimektedir dolaysyla bu ksmlar iin herhangi bir
uluslararas standart dzenlenmemitir.

ekil 1.2.2: Standart bir pompa nitesinin

plak mil ksm

Standartlara uygun olarak tasarlanm pompalar, servis,

yedek para, ve bakm asndan son kullancya avantaj
salamaktadr.

1.2.2 ift emili pompalar

ift emili pompa; pompa gvdesinin eksenel olarak ikiye
blnd pompadr. ekil 1.2.4 te, ift emili arka sahip
tek-kademeli ayrlabilir gvdeli bir pompa gsterilmektedir.
ift-giri yaps, eksenel kuvvetleri ortadan kaldrr ve
yataklarn dayanm sresini uzatr. Genellikle, ift emili
pompalar ksmen daha yksek verime sahiptir, bakm
kolaydr ve geni bir performans aralna sahiptir.

ekil 1.2.3: Uzun-milli ayrlabilir gvdeli

pompa

ekil 1.2.4: ift-emili arka sahip

ayrlabilir gvdeli pompa

17

Blm 1.2
Pompa Tipleri

Sv

1.2.3 Hermetik szdrmaz pompalar

Salmastra
Atmosfer

Pompann mil giriinin szdrmaz olmas gerektii

aikardr. Bu genellikle bir mekanik salmastra yordamyla
gerekletirilir, baknz ekil 1.2.5. Mekanik salmastrann
dezavantaj, toksik ve saldrgan svlarn tanmas sz
konusu olduunda yetersiz kalmas, ve bunun sonucunda
da szntlarn oluabilmesidir. Bu sorunlar, ift mekanik
salmastra kullanlarak bir lde zlebilir. Bu sorunlara
kar bir dier zm ise, hermetik szdrmaz bir pompa
kullanmaktr.
Hermetik szdrmaz pompalarn iki tipi bulunmaktadr:
Islak rotorlu pompalar ve manyetik tahrikli pompalar.
zleyen iki blmde, bu pompalar hakknda detayl bilgi
bulabilirsiniz.

ekil 1.2.5: Mekanik salmastral bir standart pompa rnei

Islak rotorlu pompalar

Islak rotorlu pompa, motor ve pompann yatak olmadan
tek bir nite halinde entegre olduu hermetik szdrmaz
pompalardr. Baknz ekil 1.2.6 ve 1.2.7. Pompalanan sv,
ince bir rotor kovan ile statordan ayrlm rotor haznesine
girer. Rotor kovan, sv ve motor arasnda hermetik
szdrmaz bir engel grevini grr. Kimyasal pompalar,
saldrgan svlara dayanabilecek trde malzemelerden ,
rn. plastik veya paslanmaz elik, yaplr.

Motor kovan

ekil 1.2.6: Islak rotorlu kimyasal pompas

En sk kullanlan slak rotorlu pompa tipi , sirklasyon

pompasdr. Bu tip pompalar, fazla grltye yol amamas
ve bakm gerektirmeyen yapsndan dolay genellikle stma
sistemlerinde kullanlr.

Motor haznesi

ekil 1.2.7: Islak rotorlu

Sirklasyon pompas

18

Manyetik-tahrikli pompalar
Son yllarda, saldrgan ve toksik svlarn tanmasnda
manyetik-tahrikli pompalar giderek daha sk
kullanlmaktadr.

D mknatslar

mknatslar

Kovan

ekil 1.2.8 de gsterildii zere, manyetik tahrikli pompa

iki mknats grubundan olumaktadr; bir i mknats ve
bir d mknats. Mknatslanma zellii bulunmayan bir
kovanla bu iki grup birbirinden ayrlr. Kovan, sv ve
atmosfer arasnda hermetik szdrmaz bir engel grevini
grmektedir. ekil 1.2.9 de grlebilecei gibi, d mknats
pompa srcsne ve i mknats da pompa miline baldr.
Bu ekilde, pompa srcsnden gelen tork pompa miline
aktarlr. Pompalanan sv, pompa iindeki yataklar iin
yalayc ilevini grr. Dolaysyla yataklar iin yeterli
havalandrmann olmas elzemdir.

ekil 1.2.8: Manyetik tahrik yaps

mknatslar
D mknatslar
Kovan

ekil 1.2.9: Manyetik-tahrikli ok kademeli pompa

19

Blm 1.2
Pompa Tipleri

1.2.4 Shhi pompalar

Shhi pompalar, pompalanan svnn hassas bir ekilde
tanmas ve pompalarn kolaylkla temizlenebilmesi
konularnn nem arz ettii balca, gda, iecek, ila ve
biyoteknoloji sanayilerinde kullanlr.
Bu sanayilerdeki alma artlarn karlayabilmek iin,
pompalarn yzey sertliinin 3.2 ila 0.4 m Ra. arasnda
olmas gerekmektedir. Bu deerlere ulamann en iyi yolu,
yap malzemesi olarak dvme veya haddelenmi paslanmaz
elik kullanmaktr, baknz ekil 1.2.12. Bu malzemeler eitli
yzeysel gereklilikleri karlamak iin kolaylkla ilenebilen
przsz bir yzeye sahiptir.

ekil 1.2.10: Shhi pompa

Shhi pompalarn temel zellii, kolay temizlenmeleri ve

bakmlarnn kolay olmasdr.
nde gelen shhi pompa reticileri, rnlerini aadaki
standartlara gre tasarlamtrlar:

EHEDG European Hygienic Equipment Design Group

(Avrupa Hijyenik Ekipman Tasarm Grubu)
QHD

Qualified Hygienic Design

(Kalifiye Hijyenik Tasarm)
ekil 1.2.11: Kendinden emili, yandan kanall shhi pompa

3-A

Shhi standartlar:
3A0/3A1: Endstriyel/ Hijyenik standart
Ra 3.2 m
3A2: Steril Standard
Ra 0.8 m
3A3: Steril Standard
Ra 0.4 m
Kum dkm

Hassas dkm

ekme elik
ekil 1.2.12: Malzeme yzeylerinin sertlii

20

1.2.5 Atk su pompalar

Atk su pompas, pompa ve motordan oluan kapal bir
nitedir. Bu yapsndan tr atk su pompas, ukur iine
daldrlarak montaja uygundur. Kaplin sistemli dalg tip
montajlarda genellikle ift kzak kullanlmaktadr. Kaplin
sistemi, pompann bakm, onarm ve deitirilmesini
kolaylatrr. Pompann bu yapsndan dolay, servis iin
ukura girmeye gerek kalmaz. Aslnda pompay ukurun
dndan otomatik olarak takmak ve skmek mmkndr.
Atk su pompalar, klasik pompalarda olduu gibi kuru
ekilde dikey ya da yatay olarak da monte edilebilirler.
Ayrca, bu tip montaj kolay bakm ve onarm salad gibi,
kuru ukurda takn olumas durumunda da pompann
kesintisiz almasn da salar, baknz ekil 1.2.14.

ekil 1.2.13: Islak montaj iin atk su

pompas detaylar

Normalde atk su pompalar, byk partiklleri tayabilecek

yapda olmaldr. Dolaysyla, blokaj ve tkanmay nleyecek
zel arklara sahiptirler. eitli ark tipleri mevcuttur;
tek-kanall arklar, ift kanall arklar, ve drt kanall
arklar, ve vorteks arklar. ekil 1.2.15 de bu arklarn farkl
tasarmlar gsterilmitir.
Atk su pompalar genellikle IP68 korumal bir kuru motorla
gelir (IP-snflar hakknda daha fazla bilgi iin blm 1.4.1
e baknz). Motor ve pompa ortak bir uzatlm mile ve
ara ya haznesinde bir ift mekanik salmastraya sahiptir,
baknz ekil 1.2.13.
Atk su pompalar, sz konusu tesisata bal olarak aralkl
veya srekli alabilirler.

ekil 1.2.14: Kuru montaj iin atk su pompas detaylar

Vorteks
ark

Tek-kanall
ark

ift kanall
ark

ekil 1.2.15: Atk su iin ark tipleri

21

Blm 1.2
Pompa Tipleri

1.2.6 Yar dalg pompalar

Yar dalg pompa, pompa ksmnn pompalanan sv iine
daldrld ve motorun kuru kald tip pompalardr. Yar
dalg pompalar genellikle, tank veya konteynerlerin
stne veya duvarlarnn iine yerletirilir. Yar dalg
pompalar, rnek olarak makine alet sanayisindeki kvlcm
makinelerinde, tme makinelerinde, talal retim
ve soutma nitelerinde veya tank ve konteynerlerin
bulunduu, endstriyel ykama ve filtrasyon sistemleri gibi
dier endstriyel uygulamalarda kullanlmaktadr.
malat tezgahlar iin olan pompalar iki gruba ayrlabilir:
Filtrenin temiz ksm iin olan pompalar ve filtrenin kirli
ksm iin olan pompalar. Kapal arkl pompalar genellikle
filtrenin temiz taraf iin kullanlr, nk gerektiinde
yksek basn ve yksek verim salayabilirler. Ak veya
yar-ak arkl pompalar ise genellikle filtrenin kirli
ksm iin kullanlrlar, nk metal talan ve paralarn
tayabilirler

ekil 1.2.16: Yar dalg pompa

22

1.2.7 Sondaj pompalar

ki tip sondaj pompas bulunur: Dalg motora sahip dalg
tip sondaj pompas ve pompaya uzun bir mil araclyla
balanm kuru motorlu derin kuyu pompas. Bu pompalar
genellikle su temininde ve sulamada kullanlr. Her iki pompa
tipi de, derin ve dar sondaj kuyularna monte edilmeye
uygun yaplmtr, ve dolaysyla dier pompa tiplerine
nazaran daha uzun olmalarn salayan kltlm apa
sahiptirler, baknz ekil 1.2.17.
Sondaj pompalar svnn iine daldrlmak zere zel olarak
tasarlanmtr, ve dolaysyla IP68 korumal bir dalg motora
sahiptirler. Pompa, tek kademeli ve ok kademeli ( en sk
kullanlan ok kademeli tiptir) olarak temin edilebilir, ve
pompa banda bir ek valf ile monte edilir.
Gnmzde, dalg tip pompalar ksmen derin kuyu
pompalarnn yerini almtr. Derin kuyu pompalarndaki uzun
mil, montaj zorluu getiren ve servis hizmetini zorlatran bir
dezavantajdr. Dalg motorlar hava soutmal olduundan,
genellikle ak tanklardan scak suyun pompaland
endstriyel uygulamalarda kullanlmaktadrlar.
Dalg
pompa ise bu kadar yksek scaklklarda alamaz, nk
motor kendisini soutmas gereken svnn iine daldrlm
durumdadr.

ekil 1.2.17: Dalg pompa

23

Blm 1.2
Pompa Tipleri

ekil 1.2.18: 3 farkl pompa tipi iin debi ve

basma ykseklikleri arasndaki tipik iliki:
1) Santrifj pompalar
2) Rotatif pompalar
3) Pistonlu pompalar

1.2.8 Pozitif deplasmanl pompalar

Pozitif deplasman pompas, kar basnlardaki
deiikliklere ramen, sabit hzda sabit saylabilecek bir
debi salar. Pozitif deplasman pompalarnn iki ana tipi
bulunmaktadr
Rotatif pompalar
Pistonlu pompalar

Santrifj pompa, rotatif pompa ve pistonlu

pompalarn performanslar arasndaki fark sada,
ekil 1.2.18 de gsterilmitir. Bu pompalardan hangisini
kullandnza bal olarak pompann kar basncndaki
ufak bir deiiklik debide de deiiklie yol aar.
Santrifj pompann debisinde bariz bir deiiklik olurken,
rotatif pompann debisi ok az deiecek, pistonlu
pompann debisi ise neredeyse hi deimeyecektir. Ancak,
rotatif pompalar ile pistonlu pompalarn pompa erileri
arasndaki farkn sebebi nedir? Rotatif pompalarn gerek
salmastra yzeyi pistonlu pompalarnkinden daha genitir.
Dolaysyla, her iki pompa da ayn toleranslarla tasarlanm
olsalar dahi, rotatif pompadaki boluk kayplar daha

Diyafram

byktr.
Pompalar, mmkn olan en yksek verim ve emme
yeteneini salamak iin mmkn olan en iyi toleranslarla
tasarlanmlardr. Ancak, baz durumlarda toleranslar
ykseltmek gerekebilir; rnein pompalarn, yksek
viskoziteli svlar, partikl ieren svlar ve yksek
scaklktaki svlar tamasnn gerektii durumlarda
Pozitif deplasmanl pompalar pulsatiftir, yani bir dng
iindeki hacimsel aklar sabit deildir.
Debi ve hzdaki deiim, pompa sistemindeki ve vanalardaki
dirence bal olarak basn dalgalanmalarna yol aar
Buhar

iftli alma

Tek ynl
ift ynl

Pistonlu
Dalg

Teklialma
iftli alma

Tek ynl
ift ynl
ynl

Pozitif
Deplasman
pompalar

Kanatk
Piston
Tek rotor

Rotatif

ekil 1.2.19: Pozitif deplasman pompalarnn snflandrlmas

Esnek membran
Vida

Gear
oklu rotor

24

Kenet
Dairesel piston
Vida

Drt ynl

Dozaj pompalar
Dozaj pompas, pozitif deplasmanl pompalar grubuna dahildir
ve tipik olarak diyaframl tiptedir. Diyafram pompalarnda
sznt olumaz nk diyafram, sv ve evresi arasnda bir
szdrmazlk salar.
Diyaframl pompa iki adet ek vana ile monte edilir- biri
pompann emi tarafnda ve dieri de basma tarafnda. Daha
kk diyaframl pompalarda diyafram, bir elektromknatsa
bal balant mili ile altrlr. Dolaysyla bobin, tam gerektii
sayda vuru alr, baknz ekil 1.2.21.
Daha byk diyaframl pompalarda ise, genellikle diyafram bir
kam mili tarafndan altrlan balant miline baldr. Kam
mili standart bir asenkron motor ile dndrlr, baknz ekil
1.2.22.
Diyaframl pompann debisi, vuru uzunluu ve/veya vurularn
skl deitirilerek ayarlanabilir. alma alann geniletmek
gerekiyorsa, byk diyaframl pompalara frekans eviriciler
taklabilir, baknz ekil 1.2.22.
Ek olarak, baka bir diyafram pompa tipi daha vardr. Bu tipte
diyafram, kademeli bir motor ya da bir senkron motorla alan
egzantrik tahrikli bir balant mili ile almaktadr, ekil 1.2.20
ve 1.2.23. Kademeli motor kullanldnda, pompann dinamik
alan geniler ve doruluu da nemli lde artar. Bu yapda,
pompann vuru mesafesini ayarlamaya artk gerek yoktur,
nk balant mili direk olarak diyaframa balanmtr. Sonu
ise, optimize edilmi emi ve mkemmel alma nitelikleridir.

ekil 1.2.21: Solenoid yay dn

Bunlardan tr, pompann hem emme hatt tarafn hem

de basma hatt tarafn kontrol etmek basittir. Gl vurular
salayan geleneksel elektromanyetik tahrikli diyaframl
pompalara kyasla kademeli motor tahrikli diyaframl pompalar,
katk maddesinin ok daha dzgn bir ekilde dozajlanmasn
mmkn klar.

ekil 1.2.20: Dozaj pompas

ekil : 1.2.22: Kam-tahrikli yay dn

ekil : 1.2.23: Krankl tahrik

25

nite 1. Pompa ve motor tasarm

Blm 1.3 Mekanik salmastralar

1.3.1
1.3.2
1.3.3
1.3.4
1.3.5

Mekanik salmastrann bileenleri ve fonksiyonlar

Dengelenmi ve dengelenmemi salmastralar
Mekanik salmastra tipleri
Salmastra yzeyi malzeme kombinasyonlar
Salmastra performansn etkileyen faktrler

Blm 1.3: Mekanik salmastralar

1950lerin ortalarndan beri mekanik salmastralar,

geleneksel szdrmazlk metodu olan salmastra kutusunun
karsnda nem kazanmaktadr. Mekanik salmastralar,
salmastra kutularna kyasla aadaki avantajlar
salarlar:
Mili skca kavrarken, oynama ve titreimler de daha
azalm olur.
Herhangi bir ayar gerektirmemektedir.
Salmastra yzeyleri srtnmeyi dk seviyede tutacak
yapdadr ve dolaysyla g kayb en dk seviyelerdedir.
Mil, salmastra bileenleri zerinde kaymaz ve dolaysyla
anmadan dolay zarar grmesi sz konusu olmaz (dk
onarm masraflar).
Mekanik salmastra, pompann svy atmosferden ayran bir
parasdr. ekil 1.3.1 de farkl pompa tiplerindeki mekanik
salmastralar gsteren birka rnek grebilirsiniz.
Mekanik salmastralarn ounluu, EN 12756 sayl
Avrupa standardna gre yaplmaktadr.
Herhangi bir salmastra semeden nce, sv ve dolaysyla
salmastrann o svya direnci hakknda bilinmesi gereken
baz hususlar bulunmaktadr:
Sv tipini tespit edin
Salmastrann maruz kalaca basnc tayin edin
Salmastrann maruz kalaca hz tayin edin
Yapsal boyutlarn belirleyin
zleyen sayfalarda mekanik salmastrann nasl alt,
eitli salmastra tipleri, mekanik salmastralarn hangi
malzemelerden yapld ve mekanik salmastrann
performansn etkileyen faktrler hakknda bilgi vereceiz.

28

ekil 1.3.1 : Mekanik Salmastral pompalar.

1.3.1 Mekanik salmastrann bileenleri ve

ilevleri
Mekanik salmastra, dnen ksm ve sabit ksm olarak iki
bileenden olumaktadr ve ekil 1.3.2 de listelenmi paralar
iermektedir. ekil 1.3.3 de farkl paralarn salmastrada nasl
yerletirildii gsterilmitir.
Salmastradaki sabit ksm, pompa gvdesinin iinde
sabitlenmitir. Salmastrann dnen ksm ise pompa miline
sabitlenmitir ve pompa alnca dnmektedir.
ki adet primer salmastra yzeyi, yay ve sv basnc
araclyla birbirlerine kuvvet uygularlar. alma srasnda iki
salmastra yzeyi arasndaki dar aralkta bir sv filmi oluur. Bu
film, atmosfere girmeden nce buharlar ve salmastra svsn
sklatrr, baknz ekil 1.3.4.

Mekanik Salmastra

Kodlama
Salmastra yzeyi (primer salmastra)

Dnem Ksmlar

Sekonder salmastra
Yay
Yay tutucu

Sabit ksm Yatak (salmastra yzeyleri, primer salmastra)

Statik salmastra ( sekonder salmastra)

ekil 1.3.2 : Mekanik salmastrann bileenleri

Sekonder salmastra
Primer salmastra

Yay

Sabit ksm
Dnen ksm

Yay tutucu

Sekonder salmastralar, i aksam ve mil arasnda sznt

olumasn nler..

Mil

Salmastra yzeyleri yay araclyla mekanik olarak

birbirlerine kuvvet uygularlar.
Yay tespit paras, mildeki momenti salmastraya aktarr.
Mekanik krk salmastralar araclyla moment direk olarak
krkler zerinden aktarlr.

Sekonder salmastra
Primer salmastra

ekil 1.3.3 : Mekanik salmastrann temel bileenleri

Buhar

Salmastra boluu

Buharlama
balar

Yalama Filmi
Sv Kuvveti
Yay kuvveti

alma srasnda sv, salmastra yzeyleri arasnda bir

yalama filmi oluturur. Bu yalama filmi bir hidrostatik ve
bir hidrodinamik filmden oluur.
Hidrostatik ksm, pompalanan svnn salmastra yzeyleri
arasndaki arala zorlanmasyla oluturulur.

ekil 1.3.4 : alr durumdaki mekanik salmastra

Hidrodinamik yalama filmi ise milin dnnn yol at

basn ile oluur.

Yalama filminin kalnl pompann hzna, sv scaklna,

svnn viskozitesine ve mekanik salmastradaki eksenel
kuvvetlere baldr. Salmastra boluundaki sv ;

29

Blm 1.3: Mekanik salmastralar

1.3.2 Dengelenmi ve dengelenmemi

salmastralar
Primer salmastra yzeyleri arasnda makul bir yzey
basnc elde etmek iin iki tip salmastra bulunmaktadr:
dengelenmi salmastra ve dengelenmemi salmastra

Dengelenmi salmastra
ekil 1.3.5: Snrl sznt ve hassas yalama zellikleri arasndaki
optimum oran

ekil 1.3.5, hassas yalama zellikleri ile snrl sznt

arasndaki optimum ilikiyi gstermektedir. Sizin de
tahmin edebileceiniz gibi optimum oran sadece, mekanik
salmastrann atmosfer tarafndaki ok dar buharlama
blgesinin haricinde, tm salmastra boluunun yalama
filmi tarafndan kapsandnda oluur.
svnn atmosfere buharlamasndan,

ekil 1.3.6 da dengelenmi bir salmastra gsterilmekte ve

salmastra zerindeki kuvvetlerin birbirlerini etkiledikleri
yerler belirtilmektedir.

Dengelenmemi salmastra
ekil 1.3.7 da dengelenmemi bir salmastra gsterilmekte
ve salmastra zerindeki kuvvetlerin birbirlerini etkiledikleri
yerler belirtilmektedir.

Salmastra yzlerinin temas alan

Salmastra yzlerinin temas alan
Yay kuvvetleri

Hidrolik kuvvetler

Hidrolik kuvvetleri

svnn dairesel hareketinden

A

dolay srekli deimektedir.

Salmastra yzeylerindeki tortulardan kaynaklanan
szntlarla sklkla karlalmaktadr. Soutma ajanlar
kullanlrken salmastrann atmosfer tarafndaki
buharlamadan dolay hzla tortu
olumaktadr.
Buharlama blgesinde sv buharlarken, svdaki
mikroskobik katlar salmastra boluunda kalr ve anmaya
yol aar.
Bu tortular pek ok sv eidinde grlebilmektedir. Ancak
pompalanan svnn kristalleme eilimi varsa, o zaman
bu bir sorun olabilir. Anmay nlemenin en iyi yolu,
tungstenli karbid (WC) veya silikonlu karbid (SiC) gibi sert
malzemelerden yaplm salmastra yzeyleri semektir.
Bu malzemeler arasndaki dar salmastra boluu (yakl. 0.3
m Ra)katlarn salmastra boluuna girme riskini en aza
indirir ve dolaysyla tortu oluumu da en aza indirilmi
olur.

30

ekil 1.3.6 : Dengelenmi

salmastra kuvvetlerinin
etkileimi

ekil 1.3.7 : Dengelenmemi

salmastrada kuvvetlerin
etkileimi

Salmastra yzeyi zerinde eksenel etkisi olan pek ok farkl

kuvvet bulunmaktadr. Yay kuvveti ve pompalanan svdan
gelen hidrolik kuvvet salmastray btn halinde tutarken,
salmastra boluundaki yalama filminin uygulad
kuvvet buna kar koyar. Yksek sv basncna bal olarak
hidrolik kuvvetler, salmastra boluundaki yalaycnn
salmastra yzeyleri arasndaki temasa kar koymasn
engelleyebilecek kadar gl olabilir. Hidrolik kuvvet sv
basncnn etkiledii alanla orantl olduundan, eksenel
etkiler sadece basn uygulanan alann kltlmesiyle
azaltlabilir.

Mekanik salmastrann dengeleme oran (K), alan (A) ile alan

(B) arasndaki oran olarak tanmla-nr: K=A/B

Karlatrmal
anma oran
Wear rate comparative
K = 1.15
K = 1.00
K = 0.85

K = Dengeleme oran
A = Hidrolik basnca maruz kalan alan
B = Salmastra yzeylerinin temas alan
Dengelenmi salmastralar iin dengeleme oran genellikle
K=0.8 civarndayken, dengelenmemi salmastralar iin bu
oran yaklak K=1.2dir.
0

20

40

60

80

100

120

140

Temperature
Scaklk 0C (oC)

1.3.3 Mekanik salmastra eitleri

ekil 1.3.8 : Farkl dengelenme oranlar iin anma oran

Srada belli bal mekanik salmastra tiplerine genel

hatlaryla deinilmesi yer almaktadr. Bu tipler; O ring
salmastra, krkl salmastra, ve tekpara salmastra olan
kartu salmastra.

ekil 1.3.9 : O-ring salmastra

O-ring salmastrann
avantaj ve
dezavantajlar

O-ring salmastralar
O-ring salmastrada, dnen mille dnen salmastra yzeyi
arasndaki szdrmazlk bir O ring tarafndan salanmaktadr
(ekil 1.3.9). O ring, scaklktaki deiimlerden ve anmadan
kaynaklanan eksenel yer deiimlerini yutacak ekilde
eksenel ynde serbeste kayabilmelidir. Sabit yatan hatal
yerletirilmesi srtmeye yol aabilir ve bunun sonucunda
O ringde ve milde gereksiz anmalar oluabilir. O ringler,
alma koullarna bal olarak NBR, EPDM ve FKM gibi
eitli kauuk eitlerinden yaplabilir.

Avantajlar:
Scak sv ve yksek basn
uygulamalarna uygun
Dezavantajlar:
Mildeki pas gibi tortular,
O-ring salmastrann eksenel
olarak haraket etmesini
engelleyebilir.

Katlanabilir yapda kr olan

kauuk krkl salmastra

Krkl salmastralar
Krkl salmastralarn ortak zellii dnmekte olan halka
ve mil arasnda bir dinamik szdrmazlk eleman olarak
grev yapan kauuk veya metal krktr.

Kauuk krkl salmastra

Kauuk krkl salmastrann krkleri (baknz ekil 1.3.10),
alma koullarna bal olarak NBR, EPDM ve FKM gibi
eitli lastik malzemeden yaplm olabilir.
Kauuk krklerin imalatnda iki farkl geometrik prensip
kullanlmaktadr :

ekil 1.3.10 : Kauuk krkl salmastra

Kauuk krkl salmastrann

avantaj ve dezavantajlar
Avantajlar:
Mil zerindeki pas gibi tortulara
hassasiyet gstermez
Kat ieren svlar tamaya uygundur
Dezavantajlar:
Scak sv ve yksek basn uygulamalar
iin uygun deildir.

Katlanabilen krkler
Sarlabilen krkler.

31

Blm 1.3: Mekanik salmastralar

Metal krkl kartu

salmastrann
avantaj ve dezavantajlar

Metal krkl salmastralar

Sradan bir mekanik salmastrada, salmastra yzlerini
kapamak iin gerekli kapama kuvveti yay tarafndan
yaratlr. Metal krkl bir salmastrada (ekil 1.3.11) yayn
yerini edeer kuvvetteki bir metal krk almaktadr.
Metal krkler hem dner halkalar ve mil arasnda
bir dinamik salmastra gibi, hem de bir yay gibi grev
yapmaktadr. stenen yay kuvvetine sahip olabilmeleri iin,
krklerinde belli sayda yivler bulunmaktadr.

Avantaj:
Mil zerindeki pas ve
kire gibi tortulara kar
hassasiyet gstermez.
Scak sv ve yksek
basn uygulamalarnda
kullanlabilir.

ekil 1.3.11 : Metal krkl

kartu salmastra

Dk dengeleme oran,
dk anma oran ve
dolaysyla daha uzun bir
mr salar.
Dezavantajlar :
Pompa doru ekilde
hizalanmamsa, mekanik
salmastrada daima bozukluk
oluabilir.
Ar scaklk veya basn
neticesinde yorgunluk
oluabilir.

Kartu salmastra
Kartu
salmastrann
avantajlar :

Mekanik kartu salmastralarda, tm paralar kompakt bir

nite halinde ve montaja hazr ekilde mil keesi zerinde
yer almaktadr. Klasik kartu sistemleriyle karlatrldnda
kartu salmastra pek ok fayda salamaktadr,ekil 1.3.12.

Basit ve hzl bakm

Salmastra
yzeylerini
koruyan tasarm
nceden yklenmi yay
Emniyeter tama

Soutma
Belli baz uygulamalarda, soutucu montajyla mekanik
salmastrann performansn uzatmak mmkn
olabilmektedir; baknz ekil 1.3.13. Soutma, mekanik
salmastrann scakln drebilir ve tortularn olumas
da nlenmi olur. Soutma, pompa iinde veya dnda
bulunabilir. Dk bir debinin pompann k tarafndan
salmastra alanna bypass edildii durumlarda i soutma
kullanlr. soutma genellikle stma uygulamalarnda
salmastrada daha fazla s olumasn engellemek iin
kullanlr. D soutma bir ykama svsyla yaplr ve
saldrgan veya tkanmaya yol aabilecek katlar ieren
svlarn tanmasnda sorunsuz almay temin amal
kullanlr.

32

ekil 1.3.12 : Kartu salmastra

ekil 1.3.13 : Tekli mekanik salmastradaki bir

soutma cihaz

ift mekanik salmastra

Katlar veya ar yksek/dk basn ve scaklktan dolay
oluabilecek anmaya tekli mekanik salmastralarn mrnn
yetersiz kalaca durumlarda ift mekanik salmastralar
kullanlr. Ek olarak, evreyi korumak asndan toksik, agresif,
ve patlayc zellikteki svlar iin de ift mekanik salmastralar
kullanlr. ki tip ift mekanik salmastra bulunmaktadr:
Tandem dzenindeki ift salmastra ve srt srta dzenindeki
ift salmastra.

Tandem dzenindeki ift salmastra

Bu tip ift salmastralar, tandem dzeninde, yani birbiri
ardna yerletirilmi ve ayr bir salmastra haznesine
koyulmu iki tane mekanik salmastradan oluur, baknz
ekil 1.3.14.

ekil 1.3.14 : Soutma svs sirklasyonu ile tandem salmastra

uygulamas

Bu salmastra tipi, basnlandrlm ift mekanik

salmastrann srtsrta dzeninde balanmasnn gerekli
olmad durumlarda kullanlr.
Tandem salmastra dzeni,
szntlar emen
sznt orann gsteren
buzlamay nlemek iin dtan takma salmastray
yalayan ve soutan
kuru almaya kar koruyan
yalama filmini dengeleyen
vakum olumas durumunda pompa iine hava girmesini
engelleyen
bir soutma svs sistemiyle monte edilmelidir, bu soutma
svsnn basnc her zaman iin pompalanan svnn
basncndan dk olmaldr.

ekil 1.3.15 : Soutma svs ile tek ynl tandem salmastra

uygulamas

Tandem - sirklasyon
ekil 1.3.14 de soutma svsnn basnsz bir tank yoluyla
sirklasyonu gsterilmektedir. Ykseltilmi tanktan gelen
soutma svs, termosifon hareketiyle ve / veya pompa
hareketiyle salmastra iinde dolar

Tandem tek ynl

Ykseltilmi tanktan gelen soutma svs, baknz ekil
1.3.15 . Sistemden hibir s yaylmamaktadr.

Tandem boaltma tertibat

Soutma svs tekrar kullanm iin toplanlmas amacyla
direk olarak salmastra haznesinde dolamakta veya
boaltma tertibatna ynlendirilmektedir, baknz ekil
1.3.16

ekil 1.3.16 : Soutma svs tahliyeli tandem salmastra uygulamas

33

Blm 1.3: Mekanik salmastralar

Tampon sv basnc

Tampon sv basnc
ile salmastra kovan

1.3.4 Salmastra yzeyi malzeme

kombinasyonlar

Pompalanan sv

Srada endstriyel uygulamalarda mekanik salmastralar

iin kullanlan en nemli malzeme elemelerinin anlatm
yer almaktadr: Tungsten karbr/tungsten karbr, silisyum
karbr/silisyum karbr ve karbon/tungsten karbr veya
karbon/silisyum karbr.

Tungsten karbr/tungsten karbr

(WC/WC)

ekil 1.3.17 : Srt srta salmastra dzeni

Srt srta dzenindeki ift salmastra

Mekanik salmastrann ypranmasna ve zarar grmesine
veya tkanmasna yol aabilecek andrc, agresif, patlayc
veya yapkan svlarn tanmas sz konusu olduunda
bu tip salmastra en iyi zmdr.
Srt-srta ift mekanik salmastra, ayr bir salmastra haznesi
iinde arka arkaya yerletirilmi iki tane salmastradan
oluur, baknz ekil 1.3.17. Srtsrta ift salmastra, ortam
ve pompa ile uraan insanlar korur.
Salmastra haznesindeki basn, pompa basncndan 1-2
bar daha yksek olmaldr. Basn, aadakiler araclyla
oluturulabilir;
Mevcut bulunan ayr bir basn kayna. ou
uygulamada basnl sistemler mevcuttur.
Dozaj pompas gibi ayr bir pompa.

Dolgu ile glendirilmi tungsten karbr genellikle, sert bir

tungsten karbr (WC)fazna ve genellikle daha yumuak
bir metalik balant ksmna sahip sert metalleri kapsar.
Doru teknik terim, dalg ile glendirilmi tungsten karbr
olmasna ramen kolaylk asndan ksaltlm ekli olan
tungsten karbr (WC) kullanlmaktadr.
Kobalt-bal (Co) WC, pompada dkme demir gibi temel
metaller mevcutsa sadece suyun iindeyken korozyona
dayankldr.
Krom-nikel-molibden-bal WC, EN14401 e eit bir korozyon
direncine sahiptir.
Sinterlenmi basz WC, en yksek korozyon direncine
sahiptir. Ancak hipoklorit gibi svlarn iindeyken korozyon
direnci o kadar yksek olmaz. WC/WC eklindeki malzeme
elemesi aadaki zelliklere sahiptir:

Son derece yksek anma direnci

ok salam, zor tama koullarna dayankl

Zayf kuru alma zellii. Kuru alma durumunda,

scaklk sadece birka dakika iinde yzlerce Celsius derece
ykselebilir ve dolaysyla O-ringler zarar grr.
Belli bir scaklk ve belli bir basn deerinin stne
kldnda, salmastra genellikle grlt yaratr. Grlt,
zayf salmastra alma koullarnn bir gstergesidir ve uzun
vadede salmastrann anmasna yol aar. Kullanm snrlar,
salmastra yzeyinin apna ve tasarmna baldr.
WC/WC eklindeki salmastra elemesinde, ilk 3-4 gn
hi grlt olumamasna ramen, grlt oluumunun
beklendii rodaj sresi 3-4 hafta srebilir

34

Silisyum karbr/silisyum karbr

(SiC/SiC)
Silisyum karbr/silisyum karbr (SiC/SiC), WC/WC ye
bir alternatiftir ve daha yksek korozyon direncine ihtiya
duyulduunda kullanlr.
SiC/SiC malzeme elemeleri aadaki zelliklere sahiptir:

4 gnlk rodaj sresi iinde gzenekli SiC salmastralarnn

grlt yaratmas beklenmelidir.

Q1G , kendinden yalamal, sinterlenmi SiC

Piyasada, kuru yalayclar ieren pek ok eit SiC
malzemeleri bulmak mmkndr. Q1G kodu, yukardaki
malzemelerin aksine, damtlm veya demineralize edilmi
suda kullanma uygun bir SiC malzemeyi ifade eder.

Dikkatli tanmas gereken son derece krlgan malzeme

Anmaya kar son derece direnli
Son derece yksek korozyon direnci. SiC ( Q1s, Q1p ve Q1G),
pompalanan svnn tipine bal olmakszn son derece zor
anr. Ancak, demineralize su gibi ok dk iletkenlie sahip
su bir istisnadr. SiC in Q1s ve Q1p ne zarar verir, ancak Q1G bu
svda da korozyona kar direnlidir.

Genellikle bu malzeme elemeleri dk kurualma

zelliine sahiptir, ancak Q1G / Q1G malzemesi ieriindeki grafit
miktarna bal olarak snrl bir sre de olsa kuru-almaya
kar dayankllk gsterir.

Farkl amalar iin eitli SiC/SiC biimleri bulunur:

Q 1G / Q 1G
nin basn ve scaklk snrlar, Q1p / Q1p
dzenindekilere benzer.
Grafit gibi kuru yalayclar, kuru alma durumunda
srtnmeleri azaltr,ki bu salmastrann kurualma
boyunca dayankll asndan son derece nemlidir.

Karbon/tungsten karbr veya karbon/

silisyum karbr in zellikleri
Tek karbon yzeye sahip salmastralar aadaki zelliklere sahiptir:
Dikkatli tama gerektiren krlgan malzeme

Q1s, youn sinterlenmi,ince granll SiC

Az miktarda ince gzeneklere sahip, direk sinterlenmi, incegranll bir SiC.
Bu SiC biimi, birka yl boyunca standart mekanik salmastra
malzemesi olarak kullanlmtr. Basn ve scaklk limitleri WC/
WC ninkilerden ok az daha dktr.

Q1p , gzenekli, sinterlenmi, ince granll SiC

Youn sinterlenmi SiCin bir varyasyonudur. Bu SiC, geni,
dairesel kapal gzeneklere sahiptir. Gzeneklilik derecesi %515, ve gzenek ap da 10-50 m Ra dr.

Kat paracklar ieren svlar kullanldnda anr

Korozyon direnci iyi seviyededir
Kuru almaya kar direnci iyidir (geici kuru alma)
Karbonun kendinden yalama zellii sayesinde,
dk yalama koullarnda (yksek scaklk)
bile grlt yaratmadan salmastra kullanlabilir.
Ancak, bu koullar karbon salmastra yzeyini
andrarak mrn ksaltacaktr. Anma, basn,
scaklk, sv ap ve salmastra yapsna baldr.
Dk hzlarda salmastra yzeyleri arasndaki yalama da
azalr, bunun sonucunda anmann artmas bekleniyor
olabilir. Ancak, salmastra yzlerinin hareket etmesi gereken mesafe ksald iin bu durum genellikle gereklemez.

Bu sebeplerden dolay, lk suda Q1p / Q1p

yzey malzemesi
ifti, WC/WC elemesine gre daha az grlt yaratr. Ancak, 3-

35

Blm 1.3: Mekanik salmastralar

Metal emdirilmi karbon (A), snrl korozyon direnci,

ancak gelimi mekanik dayanm, s iletkenlii ve
dolaysyla daha az anma salar.

Dnen ksmlarn santrifj pompalama hareketi. G

Daha az mekanik dayanm, ancak daha yksek korozyon

direnci dolaysyla sentetik reine emdirilmi karbon (B),
geni bir uygulama alanna sahiptir. Sentetik reine emdirilmi karbon, ime suyunda kullanm iin onaylanmtr.

Salmastra yzeyi srtnmesi

Scak su uygulamalarnda Karbon/SiC kullanm,

karbonun ve suyun kalitesine bal olarak SiC nun ar
biimde anmasna yol aabilir. Bu tip anma balca Q1s /
karbon da oluur. Q1p , Q1G veya bir karbon/WC elemesinin
kullanm ok daha az anmaya yol aar. Dolaysyla, scak
su sistemleri iin karbon/WC, karbon/ Q1p veya karbon/
Q1G nerilmektedir.

tketimi, dn hzna bal olarak ar ekilde artar

(yaklak 3.kuvveti kadar) .

ki salmastra yzeyi arasndaki srtnme;

ince sv filmindeki srtnme, ve
salmastra yzeyleri arasndaki temas noktalarndan
kaynaklanan srtnme
den oluur.
G tketimi seviyesi; salmastra tasarmna, yalama
koullarna ve salmastra yzeyinin malzemesine baldr.

1.3.5 Salmastra performansn etkileyen

faktrler
Daha nce bahsedildii gibi, hibir salmastra tamamen
szdrmaz deildir. leriki sayfalarda salmastra performans
zerinde etkisi olan u faktrleri tantacaz: Enerji tketimi,
grlt ve sznt. Bu faktrler teker teker anlatlacaktr.
Ancak, bunlarn birbirleriyle yakn ilikide olduunu, ve
dolaysyla bir btn olarak ele alnmalar gerektiini de
vurgulamak gerekir.

Enerji tketimi
Salmastrann dnmesini salamak iin g gerektii ak
bir gerektir. Aadaki faktrler g tketimi arttrr, bu da
mekanik salmastrann g kayb demektir:

36

ekil 1.3.18 : 12 mm lik bir mekanik salmastrada

g tketimi

ekil 1.3.18 de, bir mekanik salmastrann g tketimi iin

tipik bir rnek gsterilmitir. ekil, 3600 rpm e kadar mekanik
salmastrann enerji tketimindeki ana sebebin srtnme
olduunu gstermektedir.

Enerji tketimi, zellikle salmastra kutularna

bal olarak, nemli bir konudur. rnekten de anlayabileceiniz gibi, yumuak salmastray bir mekanik
salmastrayla deitirmek nemli lde enerji tasarrufu
salamaktadr, baknz ekil 1.3.19.

Grlt
ekil 1.3.19 : Salmastra kutusu ile mekanik salmastrann karlatrlmas

Salmastra yzeyi malzemesinin seimi, mekanik

salmastrann fonksiyon ve mr asndan kritik faktrdr. Dk viskoziteli svlar tayan
salmastralardaki dk yalama koullar grltye
yol aar. Scaklk arttka suyun viskozitesi azalr. Bu
da, scaklk arttka yalama koullarnn zayflayaca
anlamna gelir. Eer pompalanan sv, kaynama
noktasna eriir veya bu noktay aarsa, salmastra
yzeyinin stndeki sv buharlar, bu da yalama
koullarn daha da ktletirir. Hzdaki azalmann da
benzer etkisi vardr, baknz ekil 1.3.20.

Bar

25

20

Grlt
alma aral

15

10

3000 rpm deki hz

1800 rpm deki hz

1200 rpm deki hz

600 rpm deki hz

Sznt

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

ekil 1.3.20 : alma aral ile hz arasndaki iliki

Mekanik salmastrann yzeyi pompalanan svyla

yalanr. Dolaysyla daha iyi yalamann anlam daha
az srtnme ve daha ok sznt demektir. Bunun
aksine, daha az szntnn anlam ise daha kt yalama
koullar ve artm srtnme demektir. Pratikte,
mekanik salmastrada oluan sznt miktar ve g kayb
deikenlik gsterebilir. Sebebi ise szntnn, salmastra
yzeylerinin tipleri, svnn tipi, yay ykleri, vs. gibi
sebeplerden dolay teorik olarak nicelemenin imkansz
olduu faktrlere bal olmasdr. Bu yzden, ekil 1.3.21
sadece bir klavuz olarak alg-lanmaldr.

100

10

Kapatlmas gereken

Dw (mm) 100 B
B = dengelenmi
U = dengelenmemi

100 U

p ( basn fark)

00 00
15 18

80 B
n

00 00
30 1 ) 36
n
i
(m

80 U
60 B
60 U
40 B
40 U

30 B

30 U
20 B
20 U

Sznt oran erisini doru okumak iin (ekil 1.3.21), u

drt adm izlemelisiniz:
Adm 1: Basnc oku bu rnekte 5 bar
Adm 2: 30 mm dengelenmemi salmastra
Adm 3: Hz 3000 rpm

0.001

0.01

0.06 0.1

Sznt Q (ml/h)

ekil 1.3.21 : Sznt oranlar

Adm 4: Sznt oran 0.06 ml/h

37

nite 1. Pompa ve motor tasarm

Blm 1.4: Motorlar

1.4.1
1.4.2
1.4.3
1.4.4
1.4.5

Standartlar
Motorun devreye alnmas
Besleme voltaj
Frekans konvertr
Motor korumas

Blm 1.4: Motorlar

Motorlar, tm dnyada pek ok uygulamada kullanlmaktadr.

Elektrik motorunun amac rotasyon yaratmaktr,yani elektrik
enerjisini mekanik enerjiye evirmektir. Pompalar, elektrik
motorlar tarafndan salanan mekanik enerjiyle alrlar

ekil 1.4.1. : Elektrik motoru

1.4.1 Standartlar

ekil 1.4.2 : NEMA ve IEC standartlar

IEC
NEMA
Uluslararas Elektrik reticileri Birlii (NEMA) (National
Electrical Manufacturers Association), motorlar da dahil
olmak zere pek ok elektrikli rn iin standartlar oluturur.
NEMA asl olarak Kuzey Amerikada kullanlan motorlarlara
yneliktir. Standartlar genel endstri uygulamalarn
kapsamakta ve elektrikli ekipman reticileri tarafndan da
desteklenmektedir. Standartlar, NEMA Standard Publication
No. MG1. de bulunabilir. Baz byk motorlar NEMA standartlarnn kapsam dnda kalabilir.

40

Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (IEC) (The

International Electrotechnical Commission), dnyadaki pek
ok lkede kullanlan motorlar iin standartlar oluturur.
IEC 60034 standard, katlmc IEC lkeleri tarafndan
gelitirilerek tavsiye edilen elektriksel uygulamalar ierir.

retici

Kullanc

Kategori 3 deki
ekipmanlar
(3G/3D)

Koruma talimatlar ve Ex-motorlar

ATEX (ATmosphre EXplosible) (Patlayc Atmosfer),
farkl alanlarda patlama tehlikesi hakkndaki iki AB
talimatnamesine atfta bulunur. ATEX ynetmelii,
elektrikli, mekanik, hidrolik, ve pnmatik ekipmanlarla
ilgilidir. Mekanik ekipmanlarla ilgili olarak, ATEX
ynetmeliindeki gvenlik artlar, salmastra ve yataklar
gibi pompa ekipmanlarnn snmamasn ve gaz ve tozda
tutumamasn gvence altna alr. lk ATEX ynetmelii
(94/9/EC), patlama riski olan alanlarda kullanlacak
ekipmanlarla ilgili artlar hakkndadr.
retici, bu
artlar yerine getirmeli ve rnn kategorisine gre
iaretlemelidir. kinci ATEX ynetmelii (99/92/EC),
patlama riskinin sz konusu olduu alanlarda alrken
kullancnn uymas gereken gvenlik ve salk artlar
zerinedir. Elektrikli ekipmanlarn birer ateleme kayna
olmalarn nlemek iin eitli teknikler kullanlmaktadr.
Elektrik motorlarn ele alrsak, gaz ile ilgili olarak d (aleve
dayankl), e (arttrlm gvenlik) ve nA (kvlcmsz), ve toz
ile ilgili olarak da DIP (toz atelemesine dayankl) koruma
tipleri uygulanmaktadr.

Kategori 2 deki
ekipmanlar
(2G/2D)

Zon:
2 veya 22
Srekli
tehlike

ekil 1.4.3 : Zonlar ve Potansiyel

tehlike
ekipman kategorileri
arasnda bir balant
Dk
olmas minimum arttr. tehlike
Eer ulusal kurallar
daha katysa o kurallar
izlenmelidir.

Zne:
1 veya 21

Zon:
0 veya 20

Zon:
1 veya 21
Zon:
2 veya 22

Kategori 1 deki
ekipmanlar
(1G/1D)

Zonlar:
Gaz (G): 0, 1 veya 2
Toz (D): 20, 21 veya 22

ekil 1.4.4 : Patlama motorunun

iinde olur ve alev kanallar
araclyla motorun dna tanr.
Aleve dayankl Eexd motorlarn
scaklk snflar, d yzeyler iin
geerlidir.

Aleve dayankl motorlar koruma tipi EExd (de)

lk olarak, aleve dayankl EExd (de-tipi) motorlar, 2G
kategorisinde olup 1.Zon da kullanlmak zere dizayn
edilen ekipmanlardr. Stator haznesi ve flanlar, patlayc
bir atmosfer yaratmas muhtemel olan aleve dayankl
motor paralarn evreler. Motor bu muhafaza sayesinde,
kendi iin-deki patlayc bir karmn patlamas sonucunda
oluacak basnca dayanabilir. Patlamann bu muhafazay
evreleyen atmosfere yaylmas da bu ekilde nlenmi
olur nk alev yollar araclyla patlama nlenir. Alev
yollarnn ebatlar EN 50018 standardnda tanmlanmtr.
Aleve dayankl muhafazann yzey scakl mutlaka
scaklk snflarna uygun olmaldr.

Arttrlm gvenlikli motorlar koruma tipi EEx (e)

Arttrlm gvenlikli motorlar (e tipi), 1.Zon da kullanlmak
zere dizayn edilen 2G kategorisindeki ekipmanlardr. Bu
motorlar aleve dayankl deildir ve dahili bir patlamaya
dayanmak zere retilmemilerdir.

ekil 1.4.5 : Arttrlm gvenlie

sahip olan Eexe motorlarda hi
kvlcm olumayabilir. Scaklk
snflar hem i hemde d yzeyler iindir.

ekil 1.4.6 : ExnA - Kclcmsz

motorlarda herhangi bir
tutuma olumas beklenmez.

41

Blm 1.4: Motorlar

Bu tr bir motorun yaps; muhtemel ar scaklklara

ve normal alma srasnda oluabilecek kvlcm ve arklara, tahmin edilebilir arzalara kar arttrlm gvenlie
dayanr. Arttrlm gvenlikli motorlar iin scaklk
snflandrmas, hem i hem de d yzeyler iin geerlidir
ve dolaysyla stator sarglarnn scakln izlemek nem
arz eder.

2D/kategori 2 ekipmanlar

Kvlcmsz motorlar (nA tipi), 2.zonda kullanlacak 3G

kategorisindeki ekipmanlardr. Bu motorlar, normal
artlarda hibir ekilde olas bir patlayc atmosfer
yaratmazlar, baknz ekil 1.4.6.

Statik elektriin bir tutumaya yol amasn nlemek

amacyla, 21. Zon da kullanlacak ( potansiyel patlama
riski olan alan) 2.kategorideki bir DIP motoru zerindeki
soutma fan metalden yaplr. Ayn ekilde, tutuma
riskini azaltmak iin, harici topraklama kutbu da daha ar
yapsal artlara tabiidir. Muhafazann d yzey scakl,
motor etiketi zerinde belirtilmeli ve motor iin izin
verilen en kt artlardaki alma performansna karlk
gelmelidir. 21. Zon da ( potansiyel patlama riski olan alan)
kullanlacak motorlar, IP65 korumal olmak zorundadrlar,
yani toza kar tamamen korunmaldrlar.

Toz atelemesine dayankl (DIP)

3D/kategori 3 ekipmanlar

ki tip Toz Atelemesine Dayankl motor bulunmaktadr:

2D/kategori 2 ekipmanlar ve 3D/kategori 3 ekipmanlar.

22. Zon da kullanm iin (dk patlama riski olan alanlar)

Kvlcmsz motorlar koruma tipi Ex (nA)

ekil 1.4.7 : Standartlar ve koruma methodlar

42

olan 3.kategorideki DIP motorun zerinde belirtilen

scaklk, o motor iin izin verilen en kt artlardaki alma
performansna karlk gelmektedir. 22. zonda kullanlacak
motorlar, IP55 korumal olmak zorundadrlar, yani toza kar
korumal olmaldrlar. 2D/kategori 2 ekipmanlar ile 3D/
kategori 3 ekipmanlar arasndaki tek fark IP korumasdr.

Montaj (Uluslararas Montaj - IM)

Ayakl
Montaj

Ayakl montaj
delikli
Flan ile

Ayakl montaj
kapal
Flan ile

IM B3

IM B5

IM B14

IM 1001

IM 3001

IM 3601

IM B35

IM V1

IM V18

IM 2001

IM 3011

IM 3611

Motor montajnn farkl yolu vardr: Alttan takl motor,

delikli flan olan flan balantl motor (FF), ve kr flana
sahip flan balantl motor (FT). ekil 1.4.8 de eitli motor
montaj ekilleri ve bu montajlara uygulanan standartlar
gsterilmektedir. Motor montaj aadaki standartlara
gre belirlenir:
ekil 1.4.8 :eitli montaj metodlar

IEC 60034-7, Kod I,

IM kodlamas n takip eden
42590 kodu gibi.

eskiden kullanlan DIN

IEC 60034-7, Kod II

Koruma snflar
(Madde Giriine kar koruma - IP
[Ingress Protection] )

lk rakam
Kat maddelerin temas
ve giriine kar koruma

kinci rakam
Su giriine kar koruma

0 - Korumasz

0 - Korumasz

1 - Motor , 50 mm apnda yada

daha byk kat cisimlere kar
korumal. rn.el

1 - Motor, dey su damlalarna

kar korumal, youan su gibi

2 - Motor, 12.5 mm apnda ya da

daha byk kat cisimlere kar
korumal rn.parmak

2 - Motor gvdesi 150 lik bir ada

duruyorken dey su damlalarna
kar korumal

3 - Motor, 2.5 mm apnda yada

daha byk kat tanelere kar
korumal, rn. tel, aletler v.s

3 - Motor, 600 eimle ince su damlacklar serpintisine kar korumal

4 - Motor, 1 mm apnda yada daha 4 - Motor, herhangi bir ynden

byk zerrelere kar korumal rn. srayan suya kar korumal.
teller

Koruma snf, kat madde ve su giriine kar motorun

korunma derecesini ifade eder. Koruma snf, IP harflerinden
sonra iki basamakl saylarla ifade edilir, rnein IP55. lk
basamak kat maddelerin temas ve giriine kar korumay,
ve ikinci basamak da suyun giriine kar korumay ifade
eder; baknz ekil 1.4.9.

5 - Motor, toz giriine kar korunur 5 - Motor, bir hortumla herhangi bir
ynden fkran suya kar korumal

Boaltma delikleri stator haznesine, rnein youma

esnasnda giren suyun kmasna imkan tanr. Motor
rutubetli bir ortamda monte edildiyse, alt boaltma delii
almaldr. Boaltma deliinin almas motorun koruma
snfn IP55 den IP44 e deitirir.

8 - Motor, reticisi tarafndan

belirlenen koullar altnda srekli
olarak suya batrlmann etkisine
kar korumal

6 - Motor tamamen toz geirmez

6 - Motor, gl su fkrmalarna
(su jeti) kar korumal
7 - Motor, reticisi tarafndan
belirlenen bir sre iin geici
olarak suya 15 cm ile 1 m arasnda
batrlmann etkilerine kar
korumal

ekil 1.4.9 : Koruma snf, iki karfli IP den sonra iki basamakl
rakam ile ifade edilir; rnein IP55

43

Blm 1.4: Motorlar

Gvde boyutu

Flanlar ve mil ucu EN 50347 ve IEC 60072-1 ye uygun

olmaldr. Baz pompalarda, standartlarda tanmlanmam
perdahl bir motor mil ucu veya zel bir mil uzants
gerektiren bir kaplin bulunur.

100mm

ekil 1.4.11 te gvde boyutu, mil ucu, motor gc ve flan

tip ve ebad arasndaki iliki hakknda genel bilgiler yer
almaktadr. 63 ile 315M (dahil) aras ebatlardaki motorlar
iin bu iliki EN 50347 de tanmlanmtr. Bu iliki, 315L
ve daha st ebatlardaki motorlar iin hibir standartta
kapsanmamtr. ekilde, ebatlar oluturan farkl deerlerin
motor zerinde nerelerden lld gsterilmektedir.

B3

IEC 100L (Bu durumda L = 140mm)

Delikler aras
mesafe

ekil 1.4.10 : Gvde boyutu

zolasyon snf

140mm

Art tolerans
[C] 180

15

zolasyon snf IEC 60085 standardnda tanmlanmtr

ve izolasyon sisteminin scakla kar ne kadar dayankl
olduu hakknda bilgi verir. Bir izolasyon malzemesinin
mr, maruz kald scakla fazlasyla baldr. eitli
izolasyon malzemeleri ve sistemleri, yksek scaklklara
da-yanma glerine bal olarak izolasyon snflarna
ayrlmtr.

155

10

130
120

10

Maksimum scaklk art

80

105 125

Maksimum evre scakl

40

40

40

40

B
Snf

Maksimum evre
scakl
(C)

Maksimum scaklk
art
(K)

Art
tolerans
(K)

Maksimum
sarg scakl
(Tmax) (C)

40

80

10

130

40

105

10

155

40

125

15

180

ekil 1.4.12 : eitli izolasyon snflar ve bunlarn nominal voltaj ve

ykteki scaklk artlar

44

ekil 1.4.11 : Gvde boyutu ve g beslemesi arasndaki iliki

1
Frame size

2
Shaft end diameter

3
Rated power

4
Flange size

2-pole

4-, 6-, 8-pole

2-pole

4-pole

6-pole

8-pole

Free-hole
flange

Tapped-hole
flange

[mm]

[mm]

[kW]

[kW]

[kW]

[kW]

(FF)

(FT)

56

0.09; 0.12

0.06;0.09

FF100

FT65

63

11

11

0.18; 0.25

0.12 ; 0.18

FF115

FT75

71

14

14

0.37; 0.55

0.25; 0.37

FF130

FT85

80

19

19

0.75; 1.1

0.55; 0.75

0.37; 0.55

90S

24

24

1.5

1.1

0.75

FF165

FT100

0.37

FF165

FT115

90L

24

24

2.2

1.5

1.1

0.55

FF165

FT115

100L

28

28

2.2; 3

1.5

0.75; 1.1

FF215

FT130

112M

28

28

2.2

1.5

FF215

FT130

132S

38

38

5.5; 7.5

5.5

2.2

FF265

FT165

132M

38

38

7.5

4; 5.5

FF265

FT165

160M

42

42

11; 15

11

7.5

4; 5.5

FF300

FT215

160L

42

42

18.5

15

11

7.5

FF300

FT215

180M

48

48

22

18.5

FF300

180L

48

48

22

15

11

FF300

200L

55

55

30; 37

30

18.5; 22

15

FF350

225S

55

60

37

30

18.5

FF400

225M

55

60

45

45

22

FF400

250M

60

65

55

55

37

30

FF500

280S

65

75

75

75

45

37

FF500

280M

65

75

90

90

55

45

FF500

315S

65

80

110

110

75

55

FF600

315M

65

80

132

132

90

75

FF600

315L

65

80

160; 200; 250

355

75

100

315; 355; 400; 450; 500

400

80

100

560; 630; 710

560; 630; 710

FF840

450

90

120

800; 900; 1000

800; 900; 1000

FF940

FF600
315; 355; 400; 450; 500

FF740

45

Blm 1.4: Motorlar

1.4.2 Motorun altrlmas

Motorun altrlma ekliyle ilgili eitli yntemler
mevcuttur: Direk kalkl altrma, yldz gen altrma,
ototransformatrl altrma, yumuak kalk, ve frekans
konvertrl kalk. Bu yntemlerin her birinin birtakm
olumlu ve olumsuz ynleri vardr; baknz ekil 1.4.13.
ekil 1.4.13 : Kalk ekli

Kalk ekli
Direk kalk ( DOL )
Yldz gen kalk(SD)
(Y/)

Ototransformatr kalk

Frekans evirici ile kalk

Avantajlar
Basit ve masrafsz
gvenli kalk

Yksek ilk kalk akm

Yldzdan gene geerken oluan akm emplsiyonlar. Yk, dk
bir atalete sahipse uygun deildir. lk kalk torku dktr

Kalk akmnn kp kadar azalmas

"Yumuak" kalk. Akm emplsiyonlar olmaz. Pompa

kalkarken su darbeleri daha azdr. lk kalk akm
gereken ekilde drlebilir, tipik olarak 2-3 kere

Drlm voltajdan tam voltaja geerken akm emplisyonlar

lk kalk torku dktr

Akm emplisiyonlar olmaz. Pompa kalkarken su dar- lk kalk torku dktr.

beleri daha azdr. lk kalk akm gereken ekilde
Pahal
drlebilir, tipik olarak 2-3 kere. Motorun srekli
beslenmesi iin kullanlabilir.

Direk kalkl altrma (DOL)

sminden de anlalaca gibi direk kalkl altrma,
motorun direk olarak nominal voltajdaki beslemeye
balanmasyla altrlmas demektir. Direk kalkl
altrma, sabit beslemesi olan ve mekanik olarak salam
ve doru boyutlandrlm mil sistemlerine, rnein
pompalara uygundur. Direk kalk yntemi uygulanrken
yerel makamlara bavurmak nemlidir.

Yldz-gen altrma
fazl indksiyon motorlaryla kullanlan bu altrma
ynteminin amac, balang akmn drmektir. Bir
konumda, stator sarglarna gelen besleme akm altrma
iin yldz(Y) eklinde balanr. Dier konumlarda, motor
hz kazannca besleme akm sarglara gen () eklinde
tekrar balanr.

46

Dezavantajlar

Ototransformatrl altrma
sminden de anlalabilecei gibi, Ototransformatrl
altrmada bir ototransformatr kullanlmaktadr.
altrma esnasnda ototransformatr motora seri
balanr ve voltaj iki ila drt aama sonrasnda nominal
voltaja deitirir.

Yumuak yol verici

Yumuak yol verici, sizin de bildiiniz gibi, motorun
yumuak kalkn salayan bir cihazdr. Voltaj, daha
nceden belirlenmi bir voltaja belli bir srede kararak
elde edilir.

Frekans eviricili altrma

Frekans eviriciler motorlara srekli besleme salamak iin
tasarlanmtr ama ayn zamanda yumuak kalk iin de
kullanlabilirler.

1.4.3 Besleme voltaj

Motorun llen voltaj belli bir voltaj aralnda bulunur.
ekil 1.4.14 de, 50 Hz ve 60 Hz motorlar iin tipik voltaj
rnekleri gsterilmektedir.
IEC 60038 uluslararas standardna gre, motor %10
ebeke voltaj toleransyla alabilmelidir.
IEC 60034-1 standardna gre tasarlanm geni voltaj
aral olan motorlarda, rn. 380-415 V, ebeke voltaj %5
olabilir.
Motor nominal voltaj aralnda alt srece gerek
izolasyon snf iin izin verilen maksimum scaklk almaz.
Ar ularda olan durumlarda, scaklk tipik olarak 10 Kelvin
civarnda artmaktadr

Tipik voltaj rnekleri

50 Hz.
50 Hz. Pompalar aadaki voltajlarla alacak ekilde retilir.
3 x 220 - 240 / 380 - 415 Y
3 x 220 - 240 / 346 - 380 Y
3 x 200 / 346 Y
1 x 220 - 230 / 240
60 HZ.
60 HZ. Pompalar aadaki voltajlarla alacak ekilde retilir.
3 x 220 - 230 / 346 - 400 Y
3 x 220 - 255 / 380 - 440 Y
3 x 220 - 277 / 380 - 480 Y
3 x 200 - 230 / 346 - 400 Y
3 x 380 - 480
ekil 1.4.14 : Tipik voltajlar

1.4.4 Frekans konvertr

Frekans eviriciler, genellikle pompa hzn kontrol etmek
iin kullanlr, baknz nite 4. Frekans evirici, ebeke
voltajn yeni bir voltaja ve frekansa evirir, ve bylece
motorun farkl bir hzda almasn salar. Frekansn bu
ekilde ayarlanmas baz sorunlara yol aabilir:

ekil 1.5.15 IEC 60038 ye gre ebeke voltaj

motordan gelen akustik grlt; bu bazen sistemde

rahatsz edici bir grlt olarak alglanr.
Frekans eviricinin motor knda oluan yksek tepe
voltajlar

47

Blm 1.4: Motorlar

Frekans eviricili motorlarn izolasyonu

Faz izolasyonu ayn zamanda

faz kad olarakta anlr

Frekans eviricili motorlarla ilgili olarak, farkl zolasyon

snflarna sahip iki tr motor bulunmaktadr:

Faz izolasyonsuz motorlar

Faz izolasyonu kullanlmadan retilmi motorlarda, 460
V un zerindeki srekli voltajlar (RMS) sarglarda kvlcm
boalmas ve dolaysyla motorun tahrip olma riskini
arttrabilir. Bu prensiple retilmi tm motorlar iin bu
durum geerlidir. Srekli olarak 650 V un zerindeki tepe
voltajlaryla alma motora zarar verebilir.

Faz izolasyonlu motorlar

fazl motorlarda, faz izolasyonu normal olarak
kullanlmaktadr ve buna bal olarak besleme voltajnn 500
V un altnda olmas durumunda zel nlemler almaya gerek
yoktur.

Kuvvetlendirilmi izolasyonlu motorlar

500 ila 690 V arasndaki besleme voltajlarnda, motor
kuvvetlendirilmi izolasyona sahip olmak veya delta U
/delta t filtreleriyle korunmak zorundadr. 690 V ve st
besleme voltajlarnda ise motor hem kuvvetlendirilmi
izolasyona sahip olmak hem de delta U /delta t filtreleriyle
ko-runmak zorundadr.

zolasyonlu rulmanlara sahip motorlar

Rulmanlar arasnda zararl akm dolamn nlemek iin,
motor rulmanlar elektriksel olarak yaltlmaldr. Ebatlar
280 ve stnde olan motorlar iin bu geerlidir.

48

ekil 1.4.16 : Faz izolasyonu stator

Motor verimi
Genel olarak sylemek gerekirse, elektrik motorlar son
derece verimlidir. Motor ebadna bal olarak baz motorlarn
mile aktarlan g verimleri %80-93 arasndayken, daha
byk motorlarda bu oran daha da yksektir. Elektrik
motorlarndaki enerji kayb iki ekilde gerekleir: Yke
bal kayplar ve ykten bamsz kayplar.
Yke bal kayplar akmn karesiyle orantldr ve :

Stator sarglarndaki kayplar (bakr kayplar)

Rotor kayplarn (kayma kayplar)
Dalma kayplarn (motorun farkl blgelerinde)
kapsar.
Motordaki ykten bamsz kayplar ise:

Demir kayplarn (ekirdek kayplar)

Mekanik kayplar (srtnme)
ifade eder.

100

0.8

80

0.6

60

0.4

Yzde

0.2

Motor verimi, nominal ykn belli bir yzdesinin altnda

hzla azalmaya balar. Dolaysyla, motorun nominal
kapasitesinden ok dk seviyelerde altrlmasndan
kaynaklanacak kayplarn en aza indirilmesi iin motorun
ebadn iyi belirlemek nemlidir. Genel uygulama,
pompann g ihtiyacn karlayan bir pompa motoru
semektedir.

1.4.5 Motor korumas

Motorlar, izolasyon sistemine zarar verebilecek
scaklklara klmasna kar hemen hemen her zaman
korunmaktadrlar. Motorun yapsna ve uygulamaya bal
olarak, termik korumann baka fonksiyonlar da olabilir;
frekans eviricinin motor iinde olduu durumlarda hasara
yol aabilecek scaklklar nlemek gibi.

Termik koruma tipi motor tipine gre deiir. Termik

koruma seilirken, motor yapsyla birlikte g tketimi
de dikkate alnmaldr. Genel olarak, motorlar aadaki
durumlara kar korunmaldr:

40
20

ekil 1.4.17 : Verime kar yk,

g faktrne kar yk
( ematik izim)

Verim
G faktr
0

25

50
75
100
125
Nominal g yzdesi

100

150

75 kW

90

7.5 kW

80

0.75 kW

70

Sarglarda yava scaklk artna yol aan hatalar:

Yava ar ykleme
Uzun devreye alma dnemleri
Azaltlm soutma/ soutmann olmamas
Ortam scaklnn ykseltilmesi
Sk sk altrp durdurma
Frekans dalgalanmalar
Voltaj dalgalanmalar

60
Verim%

Cos

Verimlerine gre motorlar farkl kategorilerde

snflandrlmtr. En nemlileri, AB deki CEMEP (EFF1, EFF2
and EFF3), ve ABD deki APAct dir.

Uzun sre ar ykte altrldnda motorlar

arzalanabildii iin ou motor kastl olarak byk seilir
ve tam yk kapasitelerinin sadece % 75 ila %80 inde alr.
Bu seviyedeki ykte, motor verimi ve g faktr olduka
yksek kalr. Ancak eer motor %25 den daha az yklenirse, verim ve g faktr der.

50

Sarglarda hzl scaklk artna yol aan hatalar:

40

ekil 1.4.18 : Farkl motor

ebatlar iin verim ve
nominal yk arasndaki
iliki.
( ematik izim )

30
20
10
0

25

50

75
100
125
Nominal g yzdesi

150

Tkanm rotor
Faz hatas

175

49

Blm 1.4: Motorlar

Termik koruma (TP)

IEC 60034-11 standardna gre, motorun termik korumas
TP kodu ile birlikte etiketinde belirtilmelidir. ekil 1.4.19, TP
kodlamalar hakknda genel bilgi vermektedir

Sembol

TP 111
TP 112
TP 121
TP 122
TP 211
TP 212
TP 221
TP 222
TP 311
TP 312

Teknik ar ykleme
varyasyonu (1 basamak)

Sadece yava
(rn. Sabit ar ykleme)

Yava ve hzl ( srekli ar

ykleme ve blokaj gibi )

Sadece hzl ( blokaj

durumu gibi )

Seviye says ve
alma alan

Kapatmada 1 seviye
Acil sinyalinde ve
kapatmada 1 seviye
Kapatmada 1 seviye
Acil sinyalinde ve
kapamada 1 seviye
Kapatmada 1 seviye

Kategori 1
(3 basamakl)

1
2
1
2
1
2
1
2
1
2

Termik kontak ve termostatlar

Termik kontaklar, scakla bal olarak deien kk bimetalik kontaklardr. Geni bir kesme scakl aralna
sahiptirler; normalde ak ve kapal tipleri bulunmaktadr. En
sk kullanlan kapal olandr. Seri bal bir ya da iki adet kontak,
tpk termistrler gibi sarglarn iine yerletirilir ve direk
olarak ana kontaktr bobininin devresine balanabilirler. Bu
durumda rleye ihtiya yoktur. Bu tip koruma, termistrden
daha ucuzdur, ancak te yandan, hassasiyeti daha azdr ve ilk
ateleme hatasn tespit edemez.
Termik kontaklar ayn zamanda Termik, Klixon anahtarlar
ve PTO (Protection Thermique Ouverture) (Boluklu Termal
Koruma) olarak da anlr. Termik kontaklarn TP kodu her
zaman TP111 dir.

Motor ar termal yk altndayken izin verilen scaklk seviyeleri. Kategori 2 de, Kategori 1e
gre daha yksek scaklklara izin verilmektedir.

ekil 1.4.19 : TP tanmlar

PTC termistrleri
PTC termistrleri (Pozitif Scaklk Katsays Termistrleri)
motor sarglar iine retim srasnda yerletirilebilir veya
daha sonradan uyarlanabilir. Genellikle 3 adet PTC, sargnn
her faznda 1 er adet olmak zere seri balanr.
90C den 180C ye 5 derecelik admlarla kan scaklk
aralnda satn alnabilirler. PTC ler bir termik rleye
balanmal, ve kesme scaklna ulaldnda termistr
direncindeki hzl art bu rle tarafndan tespit edilmelidir.
Bu cihazlar dorusal deildir. Ortam scaklklarnda, 3
adet PTC den oluan bir setin direnci yaklak 200-300
ohm olacaktr ve termistr kesme scaklna ulatnda
bu diren hzla artacaktr. Eer scaklk daha da artarsa,
PTC termistr birka bin ohm a kadar kabilir. Termistr
rleleri genellikle 3000 ohm da kesme deerine ayarlanr
veya DIN 44082 standardnn ngrd kesme deerinde
retilir. 11 kW tan kk motorlar iin olan PTC ler, sarglar
stne yerletirilmise TP kodu TP211 dir. Eer PTC ler
sonradan uyarlanmsa, TP kodu TP111 olur. 11 kW dan byk
motorlarn TP kodu genellikle TP111 dir.

50

Tek-fazl motorlar
Tek-fazl motorlar genellikle dahili termik korumalaryla
gelirler. Termik korumalar genellikle bir otomatik tekrarkapamaya sahiptir. Bu, motor ebekeye balanrken
otomatik tekrar kapamadan kaynaklanabilecek kazalarn
nlenmesini salayacak ekilde bir balant yaplmas
gerektiini ifade eder.

-fazl motorlar
-fazl motorlar yerel dzenlemelere gre korunmaldr.
Bu tr motorlarn genellikle harici kontrol devrelerinde
dahili bir sfrlama konta bulunur.

Bekleme stmas
Bir stma eleman kullanlarak motorun bekleme
halindeyken stlmas salanr. Istc eleman zellikle nem
ve youmann olduu uygulamalarda kullanlmaktadr.
Bekleme stmasnn kullanlmas motorun evreden daha
scak olmasn salar ve dolaysyla motor iindeki bal
hava nemi daima %100 n altnda olur.

Rulman boluk ve toleranslar ISO 15 ve ISO 492 ye gre

tanmlanr. Rulman reticileri bu standartlar karlamak
zorunda olduklarndan, rulmanlar tm dnyada birbirleriyle
eletirilebilir.
Serbeste dnebilmesi iin bilyal rulmann kanal ve
bilyalar arasnda belli bir i boluk olmaldr. Bu i boluk
olmadan rulmanlar ya ok zor ekilde dnerler ya da hatta
taklp dnemez hale gelebilirler. te yandan, rulmandaki
i boluun ok geni olmas da , ar grltye veya
milin yalpalamasna yol aabilecek dengesizliklere sebep
olabilir.
Motorun hangi pompa tipine monte edildiine bal olarak,
tahrikli taraftaki derin oyuklu bilyal rulman C3 veya C4
boluuna sahip olmaldr. C4 boluklu rulmanlar, sya
kar daha az hassastr ve eksenel ykleri daha iyi tama
kapasitesine sahiptirler.
Eksenel ykleri tayan rulman aadaki koullarda C3
boluuna sahip olabilir;

ekil 1.4.20 : Istcl stator

Bakm
Motor, dzenli aralklarla kontrol edilmelidir. Uygun
havalandrmay salamak iin motorun temiz tutulmas
nemlidir. Eer pompa tozlu bir ortamda bulunuyorsa,
dzenli olarak temizlenmeli ve kontrol edilmelidir.

pompa, tamamen veya ksmen hidrolik tahliyeye

sahipse,
pompa, ok sayda ksa sreli dnemlerle alyorsa,
pompa uzun sre almyorsa,
C4 rulmanlar, deiken yksek eksenel kuvvetlere sahip
pompalar iin kullanlr. Keli temas rulmanlar ise,
pompann gl ve tek-ynl eksenel kuvvetler yaratt
durumlarda kullanlr.

Rulmanlar
Normalde, motorlarn n kapak tarafnda bir kilitli
rulman ve arka kapak tarafnda da mihver boluu olan
bir rulman bulunur. Mihver boluu; retim toleranslar,
alma srasndaki termik genleme, vs. iin gereklidir.
Motor rulmanlar, arka kapak tarafndaki yayl rondelalar ile
yerlerinde tutulur.
n kapak tarafndaki sabit rulman, derin oyuklu bilyal
rulman olabilecei gibi keli temas rulman da olabilir.

ekil 1.4.21 : Motorun kesit izimi

51

Blm 1.4: Motorlar

Rulman tipleri ve nerilen boluklar

Eksenel kuvvetler

Tahrikli taraf
Orta ila gl aras kuvvetler.
zellikle mil ucunun dua
itimi.

Tahriksiz taraf

Sabit derin-oyuklu bilyal rulman (C4)

Sabit derin oyuklu bilyal rulman (C3)

Sabit keli temas rulman

Sabit derin oyuklu bilyal rulman (C3)

Sabit derin oyuklu bilyal rulman (C3)

Sabit derin oyuklu bilyal rulman (C3)

Kk kuvvetler
(esnek kaplin)

Sabit derin oyuklu bilyal rulman (C3)

Sabit derin oyuklu bilyal rulman (C3)

e doru gl basn

Derin oyuklu bilyal rulman (C4)

Mil ucunda gl da
doru itim
Orta kuvvetler.
zellikle mil ucunun da
itimi ( ksmen pompada
hidrolik olarak tahliye
edilir )

Sabit keli temas rulman

ekil 1.4.22 : Pompa motorlar iin titipk rulman eitleri

Kalc olarak yalanm rulmanl motorlar

Kalc olarak yalanm kapal rulmanlar iin, aada
belirtilen yksek scakla direnli ya tiplerinden birini
kullann:
Lityum-bazl yalar
Poliretan-bazl yalar
Teknik zellikleri DIN - 51825 K2 standardn karlamal ya
da daha iyi olmaldr. Ana ya viskozi tesi:
40C de 50 cSt (10-6m2/sn.) ve
100C de 8 cSt (mm2/sn.)
den yksek olmaldr.
rnein % 30 40 ya doldurma oran olan
Klberquiet BQH 72-102

Yalama sistemli motorlar

Normalde, 160 ve daha byk ebatl motorlarn hem n
kapak hem de arka kapak taraflarnda rulmanlar iin
yalama rakorlar bulunur.

52

Yalama rakorlar, grnr ve kolaylkla eriilebilir

ekildedir. Motor:
rulmann etrafnda bir ya ak olacak,
rulmana yeni ya girecek,
eski ya rulmandan uzaklatrlacak,
ekilde tasarlanmtr.
Yalama sistemli motorlar yalama talimatlar ile birlikte
gelir, rnein fan kapa stnde bir etiket eklinde. Buna
ek olarak, montaj ve iletme klavuzunda da talimatlar yer
alr.
Yalayc genellikle lityum-bazl, yksek scakla uygun
bir yadr; rnein EXXON UNIREX N3 veya Shell Alvania
Grease G3. Ana ya viskozitesi,
40C de 50 cSt (10-6m2/s) den yksek,ve
100C de 8 cSt (mm2/s) olmaldr.

nite 1. Pompa ve motor tasarm

Blm 1.5: Svlar

1.5.1 Viskoz svlar
1.5.2 Newton yasasna uymayan svlar
1.5.3 Viskoz svlarn pompa performansna etkileri
1.5.4 Antifrizli bir sv iin doru pompa seimi
1.5.5 Hesaplama rnei
1.5.6 Youn ve viskoz svlar iin bilgisayar destekli pompa seimi

Blm 1.5: Svlar

1.5.1 Viskoz svlar

Hi phe yok ki, pompalarn en sklkla tad sv
sudur. Ancak, birtakm uygulamalarda pompalar, ya,
propilen glikol, gazolin, gb. farkl svlar da tamak
durumundadrlar. Bu tip svlar suya gre daha farkl
younluk ve viskoziteye sahiptir.
Viskozite, svnn kalnlnn bir lsdr.
Viskozite arttka svnn kalnl da artar. Propilen glikol
ve motor ya, kaln veya yksek viskoziteli svlara rnektir.
Gazolin ve su ise ince, dk viskoziteli svlardr.

ki tip viskozite bulunmaktadr:

Dinamik viskozite (), normalde Pa.s veya Poise cinsinden
llr. (1 Poise = 0.1 Pa.s)

Kinematik viskozite (), normalde centiStokes veya m2/s

cinsinden llr. (1 cSt = 10-6 m2/s.)

= svnn younluu

Dinamik viskozite () ile Kinematik viskozite () arasndaki

iliki, sa taraftaki formlde gsterilmitir.
leriki sayfalarda, sadece Kinematik viskozite () zerine
younlaacaz.
Sv

Scaklk deiimleri bir svnn viskozitesini nemli lde

deitirir; scak ya souk yadan daha incedir. ekil 1.5.1
de de grebileceiniz gibi, scaklk +20 den 20 oC ye
deitiinde %50 propilen glikol ieren bir svnn viskozitesi
10 kat artar.
Svlarn viskoziteleri hakknda daha fazla bilgi iin Ek L ye
bakn.

54

Sv
scakl
t [C]

Su

20

Benzin
Zeytin ya

Younluk
r [kg/m3]

Kinematik
viskozite
n [cSt]

998

1.004

20

733

0.75

20

900

93

50% Propilen glikol

20

1043

6.4

50% Propilen glikol

-20

1061

68.7

ekil 1.5.1: Su ve birka farkl sv iin viskozite deerlerinin karlatrlmas.

Younluk ve scaklklar da gsterilmitir.

1.5.2 Newton yasasna uymayan svlar

imdiye kadar bahsettiimiz svlar, Newton yasasna uyan
svlardr. Newton yasasna uyan svlarn viskoziteleri,
maruz kaldklar miktar ve hareketten etkilenmez. Mineral
yalar ve su , bu tip svlarn tipik rnekleridir. te yandan
Newton yasasna uymayan svlar kartrldklarnda
viskoziteleri kesinlikle deiir
Birka rnek vermek gerekirse;
Koyu svlar krema gibi kartrldklarnda viskoziteleri
artar.
Ketap gibi plastik svlar akn balamas iin almas
gereken bir ak noktas vardr. Bu noktadan sonra
kartrldklarnda viskoziteleri der.
Damlamayan boya gibi tiksotropik svlar kartrldka
viskoziteleri der.

Daha dk donma noktas, tf [C]

Daha dk zgl s cp [kJ/kg.K]
Daha dk s iletkenlii, [W/m.K]
Daha yksek kaynama noktas, tb [C]
Daha yksek genleme katsays, [m/C]
Daha yksek younluk, [kg/m3]
Daha yksek kinematik viskozite, [cSt]

Bir sistem tasarlanrken ve pompalar seilirken bu zellikler

dikkate alnmaldr. Daha nce belirtildii gibi, younluun
artmas daha byk motor gcn gerektirir ve viskozite
arttka pompann basma ykseklii, debisi ve verimi
derek daha byk motor gc ihtiyac dourur, baknz
ekil 1.5.2.

H, P,

Bu Blmde daha nce gsterilmi olan viskozite forml,

Newton yasasna uymayan svlar iin geerli deildir.
H

1.5.3 Viskoz svlarn santrifj pompa

performansna etkileri

Viskoz svlar, yani sudan daha yksek viskozite ve/veya

daha yksek younlua sahip svlar, santrifj pompa
performansn eitli ekilde etkiler:
G tketimi artar; dolaysyla ayn ilevi grmesi iin
daha byk bir motor gerekebilir.
Basma ykseklii, debi ve pompa verimi der.

Q
ekil 1.5.2: Yksek viskoziteli svda basma ykseklii,
verim ve g deiimi

imdi bir rnee gz atalm: Bir soutma sisteminde,

0C nin altndaki bir svy pompalamak iin bir pompa
kullanlmaktadr. Svnn donmasn nlemek iin suya,
propilen glikol gibi bir antifriz ajan eklenmitir. Pompalanan
svya glikol veya benzeri bir antifriz ajan eklendiinde, bu
sv sudan daha farkl zellikler kazanr. Sv aadaki
zelliklere sahip olacaktr;

55

Blm 1.5: Svlar

1.5.4 Antifrizli bir sv iin doru

pompann seimi
Pompa karakteristikleri asndan genellikle yaklak 20C
deki su esas alnr; yani kinematik viskozite yaklak 1 cSt ve
younluk da yaklak 1,000 kg/m olarak alnr.

KH
1.35
1.30

cSt
100

1.25

40
t

cS

1.15

cSt

1.20

60

Antifriz ieren 0C nin altndaki svlar iin pompa

kullanldnda, pompann gereken performans salayp
salayamayacan ve daha byk bir motorun gerekip
gerekmeyeceini incelemek gereklidir. zleyen Blmde, 5
- 100 cSt aras viskoziteye ve azami 1,300 kg/m younlua
sahip sistemlerde kullanlacak pompalar iin pompa erisi
dzeltmelerinin tespiti ile ilgili kullanlan basit bir yntem
tantlmaktadr. Ancak bu yntemin, bu Blmde ileride
anlatlacak olan bilgisayar destekli yntem kadar kesin
olmadn da ifade etmek isteriz.

1.10
1.05

20
cS
t
10
cSt
5 cS
t

1.00
KP2
1.9
1.8
1.7

Yksek viskoziteli svlar tayan pompalar iin

pompa erisi dzeltmeleri
Pompalan svnn gerekli alma noktas, QS, HS, ve
kinematik viskozitesi deerlerine dayanarak, H ve P2 iin
dzeltme faktrleri bulunabilir, baknz ekil 1.5.3.

10

1.6

1.5

60

1.4

cS

cSt

40
cSt
20 c
St
10 c
St

1.3
1.2
1.1

5 cSt

1.0
0.9
Q [m3/h]
140
130

0m

100

=2

H=

10

120
110
90

80
70

=4

H=

m
60

60
50
40
30
20
10

=6

ekil 1.5.3: Farkl debi, basma ykseklii ve viskozite deerlerinde

basma ykseklii ve g tketimi iin dzeltme faktrn tespit etmek
mmkndr.

56

ekil 1.5.3 u ekilde okunur:

H

ekilde kH ve kP2 bulunduktan sonra, temiz su iin karlk

gelen Hw ve dzeltilmi gerek mil gc P2S aadaki
formlle hesaplanabilir:
Hw = kH . HS

HW = kH . HS
P2S = kP2 . P2w .

Hw
Hs

s
w

Su

2
1

( )

Karm
Qs

Formlde;
HW : pompalanan svnn temiz su olmas durumunda
pompann karlk gelen basma ykseklii
P2W : pompalanan svnn su olduu durumdaki alma
noktasndaki (QS,Hw) mil gc
HS : pompalanan sv (katkl) iin istenen basma
ykseklii
P2S : pompalanan svnn su(katkl) olduu durumdaki
alma noktasndaki (QS,Hs) mil gc

Q
3

P
P2s

P2S = KP2 . P2w .

( ws )

P2w

Karm

Su

Q
ekil 1.5.4: Sistem iin doru pompay seerken pompa erisindeki
dzeltme

s : pompalanan svnn younluu

Pompa ve motor seme prosedr u aamalar kapsar:
w : suyun younluu = 998 kg/m3
Pompa seimi, su iin geerli olan normal teknik
dokmanlara/erilere dayanr. Pompa, alma noktasnn
Q,H = QS,Hw ,olduu durumu kapsamal ve motor da mil
stndeki P2S gcn karlayacak kadar gl olmaldr.
ekil 1.5.4 pompa seerken ve motorun izin verilen g
aralnda olup olmadn test ederken nasl ilerlemek
gerektii hakknda bilgi vermektedir.

Dzeltilmi basma yksekliinin hesaplanmas Hw

(HS ve kH a bal olarak), baknz ekil 1.5.4 1-2
Dzeltilmi alma noktasnda (QS, HW) performans
gsterebilecek bir pompann seilmesi
alma noktasnda (QS,Hw) ekilen gcn P2W okunmas,
baknz ekil 1.5. 3-4
P2W , kP2 , W ,ve S e bal olarak gereken yeni mil gcnn
P2S hesaplanmas, baknz ekil 1.5.4 4-5
Motorda P2S < P2 MAX durumunun varlnn kontrol. Eer bu
ekildeyse motor kullanlabilir. Aksi takdirde, daha gl bir
motor seilmelidir.

57

Blm 1.5: Svlar

1.5.5 Hesaplama rnei

Soutma sistemindeki bir sirklasyon pompas,
10C de arlka %40 propilen glikol ieren bir svy
pompalayacaktr. stenen debi QS = 60 m3/h, ve istenen
basma ykseklii de HS = 12 m. dir. stenen alma noktas
bilindiine gre, alma noktasn kapsayacak ekilde
su iin QH- karakteristiini bulmak ve pompay semek
mmkndr. Gereken pompa tipini ve ebadn tespit
ettikten sonra, pompann bu pompa ykn karlayacak
bir motora sahip olup olmadn kontrol edebiliriz.
Svnn kinematik viskozitesi 20 cSt ve younluu 1049 kg/
m3 dr. ekil 1.5.3 te, QS = 60 m3/h, HS = 12 m ve = 20 cSt
iin geerli olan dzeltme faktrleri gsterilmitir .

1.5.6 Youn ve viskoz svlar iin bilgisayar destekli pompa seimi

Baz bilgisayar destekli pompa seim aralar, sv younluu
ve viskozitesi giriine bal olarak pompa performans
erilerini dzenleyen bir zellik iermektedir.
ekil 1.5.5 te, az nce incelediimiz rnekten alnan
performans erileri gsterilmitir.
ekil, hem pompa viskoz svlar tarken olan performans
erilerini (koyu renkli izgiler) hem de su tarken olan
performans erilerini (kesikli izgiler) gstermektedir.
Grld gibi, basma ykseklii, debi ve verim azalm,
ve g tketiminde arta yol amtr.
P2 deeri 3.4 kW dr, ki bu Blm 1.5.4 te yaptmz
hesaplama rneinde bulduumuz sonuca karlk
gelmektedir.

kH = 1.03
kP2 = 1.15
HW = kH HS = 1.03 12 = 12.4 m
QS = 60 m3/h

[%]

14
12

Pompa, Q,H = 60 m/h, 12.4 m. deerindeki alma noktasn

karlamaldr. Gerekli pompa ebad belirlendikten sonra,
alma noktas iin P2 deeri bulunur, ki bu rnekte
P2W = 2.9 kW. Artk propilen glikol karm iin gerekli motor
gcn hesaplamak mmkndr.

10
8
70
6
4
2
0

P2S = kP2 . P2w .

H
[m]

S
w

0
P2
[kW]

10

20

30

40

50

4
3
2

1049
P2S = 1.15 . 2.9 .
998

1
0

= 3.5 kW

Hesaplama sonucunda, pompann 4 kW lk bir motora,

yani hesaplanan P2S = 3.5 kW karlayacak mmkn
olan en kk pompa ebadna sahip olmas gerektii
grlmektedir.

58

ekil 1.5.5: Pompa performans erileri

60

70

80 Q [m3/h]

60
50
40
30
20
10
0

nite 1. Pompa ve motor tasarm

Blm 1.6: Malzemeler

1.6.1
1.6.2
1.6.3
1.6.4
1.6.5
1.6.6
1.6.7

Korozyon nedir?
Korozyon tipleri
Metal ve metal alamlar
Seramikler
Plastikler
Lastik
Kaplamalar

Blm 1.6: Malzemeler

Bu Blmde pompa imalatnda kullanlan eitli

malzemelerle ilgili bilgiler bulabilirsiniz. Temel odak
noktamz, her metal ve metal alamnn neler sunabilecei
olacaktr. Ancak malzemelerin dnyasna dalmadan
nce, korozyonu daha yakndan tantacaz. Korozyonun
ne olduunu aklamann yan sra, korozyon tipleri ve
korozyon oluumunu nlemek iin yaplabilecekleri de
inceleyeceiz.

1.6.1 Korozyon nedir?

Korozyon genellikle, metallerin evresiyle kimyasal veya
elektro kimyasal reaksiyona girmesi sonucu metalde oluan
bozulma olarak tanmlanr, baknz ekil 1.6.1. Genel olarak
ele alrsak korozyon, bir metalin orijinal olarak eritilerek
elde edildii okside benzeyen doal haline dnme eilimi
olarak kabul edilebilir. Sadece altn ve platin gibi deerli
metaller doada metalik hallerinde bulunurlar.
Baz metaller yzeyde sk bir koruyucu oksit tabakas
olutururlar ki bu daha fazla korozyon oluumunu engeller.
Yzey tabakas krldnda kendi kendine eski haline dner.
Bu metaller pasif haldedir. Atmosfer artlarnda, inko ve
alminyumun korozyon rnleri olduka sk bir katman
olutururlar ve daha ileri korozyon nlenmi olur.
Benzer ekilde, paslanmaz eliin yzeyinde sk bir demir
ve krom oksit tabakas ve titanyumun yzeyinde de bir
titanyum oksit tabakas oluur. Bu metallerin yzeylerindeki
koruyucu tabakalar, bunlarn korozyona kar direnli
olmalarn aklamaktadr. te yandan pas, elik zerinde
oluan koruyucu olmayan bir korozyon rndr. Pas
gzenekli yapdadr, sk ekilde yapmaz ve korozyonun
ilerlemesini nleyemez, baknz ekil 1.6.2.

Metal ve almlarn korozyon direncini

etkileyen evresel deikenler.
pH (asitlik)
Oksitleyici ajanlar ( aosijen gibi)
Scaklk
Solsyon bileenlerinin konsantrasyonu
( kloridler gibi)
alma koullar
( Hz, temizleme prosedrleri, ve durdurmalar gibi )

ekil 1.6.1: Metal ve alamlarn korozyon direncini etkileyen evresel

deikenler

elik stndeki pas

Koruyucu olmayan korozyon rn

elik stndeki oksit katman

Koruyucu olan korozyon rn

ekil 1.6.2: Korozyon rnlerinden rnekler

60

1.6.2 Korozyon tipleri

Genel olarak metalik korozyon, maruz kalm bir yzeydeki bir
noktada oluan metal kaybn kapsar. Korozyon, tm yzey
stnde tek dze saldrlardan eitli blgesel saldrlara
kadar deien eitli formlarda gereklemektedir.
Korozyon saldrlarnn tip ve skl, evrenin kimyasal ve
fiziksel artlarna baldr. Bu artlar ayn zamanda korozyon
rnlerinin tipini ve alnmasn gereken kontrol nlemlerini
de belirler. ou durumda, korozyonun ilerlemesini tamamen
durdurmak imkansz ya da ok pahaldr; ancak, ilerlemeyi
makul seviyelerde tutmak genellikle mmkndr.
zleyen sayfalarda, korozyonun eitli ekilleri zerinde durarak
zellikleri hakknda size bilgi vermeye alacaz.

Tekdze korozyon
Tekdze veya genel korozyon, tm yzey zerinde eit ekilde
veya toplam alann byk bir ksmnda oluan korozyon
saldrlar ile tanmlanr. Metal krlana dek genel incelme
srer. Tekdze korozyon, en ok metal kaybnn olutuu tip
korozyondur.
Tekdze korozyona urayan metal rnekleri:
Havalandrlm sudaki elik
ndirgen asitlerdeki paslanmaz elik ( Slfrik asitteki EN
1.4301 (AISI 304) gibi)

ekil 1.6.3: Tek dze korozyon

Oyuklanma korozyonu
Oyuklanma korozyonu, korozyon ataklarnn belli bir
blgede younlam eklidir. Oyuklanma korozyonu
metal yzeyinde delik veya ukurlar oluturur.
Metali delmesine ramen arlk kayb olarak toplam
korozyon ksmen nemsiz seviyelerdedir.
Svnn
saldrganlna bal olarak, delme hz genel korozyon
hznn 10 ila 100 kat arasnda olabilir. Durgun ortamlarda
ukur daha kolay oluur.

ekil 1.6.4: Oyuklanma korozyonu

Oyuklanma korozyonuna urayabilecek metal rnei:

Deniz suyundaki paslanmaz elik

61

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler
1.1 Pump construction, (10)

atlak korozyonu
atlak korozyonu oyuklanma korozyonu gibi korozyon
ataklarnn belli bir blgede younlam eklidir. Ancak
atlak korozyonu oyuklanmadan daha kolay balar. atlak
korozyonu, iki metal yzey arasndaki dar aklklarda veya
alanlarda veya metal ve ametal yzeyler arasnda oluur
ve genellikle atlaktaki durgun artlarla ilgilidir. Dolaysyla
atlaklar, flan balantlarnda veya dili balantlarda
olduu gibi, korozyon asndan en kritik noktalardr.
atlak korozyona urayabilecek metal rnei:
Deniz suyundaki paslanmaz elik

ekil 1.6.5: atlak korozyonu

Taneler aras korozyon

sminden de anlalabilecei gibi, taneler aras korozyon
tane snrlarnda gerekleir.Taneler aras korozyon,
kristaller aras korozyon olarak da bilinmektedir. Tipik
olarak bu tip korozyon, kaynak srasnda veya yetersiz sl
uygulamaya bal olarak krom karbrn kmesiyle oluur.
Dolaysyla, tane snrlarndaki dar bir blge krom iinde
tketilir ve malzemenin gerisine nazaran korozyona kar
daha az direnli olur. Bu ok talihsiz bir olaydr nk krom,
korozyon direncinde nemli rol oynar.
Taneler aras korozyona urayabilecek metal rnekleri:
Paslanmaz elik kaynaklama veya sl ilem yetersiz
olduunda
Konsantre nitrik asit iindeki Paslanmaz elik EN 1.4401
(AISI 316)

ekil 1.6.6: Taneler aras korozyon

Seimli korozyon
Seimli korozyon, bir alamdaki sadece bir bileene saldran
ve alam yaps ierisinde o bileeni zen tip korozyondur.
Buna bal olarak alamn da yaps zayflar.

Pirin
inkonun korozyon rnleri
Bakr

Seimli korozyon rnekleri :

Dengelenmemi pirincin inkosunun giderilmesi, ki
sonunda zayflam, gzenekli bir bakr yaps oluur.
Dkme demirin grafitlenmesi; bunun sonucunda
da demirin zlmesine bal olarak sert ama kolayca
krlabilen bir grafit yaps oluur.

62

ekil 1.6.7: Seimli korozyon

Erozyon korozyonu
Erozyon korozyonu, korozyon ve erozyonu ieren bir
sretir. Korozyon ataklarnn hz, andrc sv ve metal
yzeyin bantl hareketleri ile artar. Yksek viskoziteli veya
trblans akl alanlarda mevziilenir. Erozyon korozyonu
ataklar, belli bir yn olan ekilli oyuklarla tanmlanr.
Erozyon korozyonuna urayabilecek metal rnekleri:
Deniz suyundaki bronz
Sudaki bakr

Ak

ekil 1.6.8: Erozyon korozyonu

Kavitasyon korozyon
Yksek hzla pompalanan bir sv basnc drr. Basn,
sv buhar basncnn altna dtnde buhar kabarcklar
(sv kaynar) oluur. Buhar kabarcklarnn olutuu
alanlarda sv kaynamaktadr. Basn tekrar ykseldiinde,
buhar kabarcklar sner ve youn ok dalgalar oluur.
Dolaysyla, buhar kabarcklarnn snmesi, yzeyden metal
veya oksitleri gtrr.
Erozyon korozyonuna urayabilecek metal rnekleri
Yksek scaklktaki sudaki dkme demir
Deniz suyundaki bronz
ekil 1.6.9: Kavitasyon korozyonu

Gerilim korozyonu atlamas (SCC)

Gerilim korozyonu atlamas (SCC), ekme gerilimleri
(uygulanan veya dahili) ile saldrgan ortamn birleik
etkilerini ifade eder. Malzeme, herhangi bariz bir ekil
bozukluu veya belirgin bir bozulma olumadan atlayabilir.
Oyuklanma korozyonu genellikle gerilim korozyonu
atlamas olayyla ilikilidir.
Gerilim korozyonu atlamasna urayabilecek metal
rnekleri:
Klorrlerin iindeki paslanmaz elik EN 1.4401 (AISI 316)
Amonyak iindeki pirin

ekil 1.6.10: Gerilim korozyonu atlamas

63

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler

<

1.1 Pump construction, (10)

Korozyon yorgunluu
Bir malzeme, dnsel olarak kopma dayankllnn son
noktasnn olduka altnda bir baskya maruz brakldnda
saf mekanik yorgunluk gerekleir. Eer metal ayn
zamanda saldrgan bir ortama da maruz braklrsa, bu
kusur ok daha dk gerilimlerde ve daha ksa srede bile
gerekleebilir. Saf mekanik yorgunluun aksine, korozyondestekli yorgunluk iin herhangi bir snr yoktur.

ekil 1.6.11: Korozyon yorgunluu

Korozyon yorgunluuna urayabilecek metal rnekleri:

Saldrgan atmosferdeki alminyum yaplar

Galvanik korozyon
Saldrgan bir elektrolit ve iki metalik malzeme temas
halindeyse (galvanik hcre), korozyon en az soylu olan
malzemede (anot) artar ve en soylu malzemede (katot)
ise azalr. Korozyondaki arta galvanik korozyon denir.
Herhangi bir metal veya alamn bir galvanik hcrede
korozyona urama eilimi, onun galvanik dizideki
konumuna baldr. Galvanik diziler, belli bir ortamda
( deniz suyu gibi, baknz ekil 1.6.12) farkl metal ve
alamlarn birbirine gre soyluluunu tanmlar.
Metaller galvanik dizide birbirlerinden ne kadar uzaksa,
galvanik korozyonun etkisi de o kadar byk olacaktr. st
utaki metaller veya alamlar soyluyken, alt utakiler en
az soylu olanlardr.
Galvanik korozyona urayabilecek metal rnekleri:
1.4401 ile temas halindeki elik
Bakr ile temas halindeki alminyum
Galvanik korozyonun ilkeleri katodik korumada kullanlr.
Katodik koruma, kurban anotlar (inko veya alminyum)
veya sktrlm akmlar kullanarak metal yzeyindeki
korozyonu azaltma veya nleme yollarndan biridir.

Alminyum- en az soylu

Bakr en soylu

ekil 1.6.12: Galvanik korozyon

Deniz suyundaki metal ve almlar iin galvanik sra

Soylu, katodik u ( korozyona uramas en az muhtemel)
Platin
Altn
Titanyum (pasif)
Gm
Paslanmaz elik (pasif)
Bakr
Bronz
Prin
Teneke
Paslanmaz elik (aktif)
elik
Alminyum
inko
Magnezyum
En az soylu, anodik u ( korozyona uramas en muhtemel.
ekil 1.6.13: Deniz suyundaki metal ve alamlar iin galvanik sra

64

1.6.3 Metal ve metal alamlar

zleyen sayfalarda, pompa imalatnda kullanlan farkl
metal ve metal alamlarnn zellikleri hakknda bilgiler
bulabilirsiniz.

Demir alamlar

Bronz arkta kavitasyon korozyonu

Demir alamlar, demirin temel bileen olduu alamlardr.

Demir alamlar, kolaylkla temin edilebilme, dk maliyet
ve ok ynl kullanlabilme zellikleri yznden tm
malzemeler iinde en yaygndr.

elik
Dkme demir arkta erozyon korozyonu

EN 1.4401 (AISI 316) te oyuklanma korozyonu

elik, balca demirin karbonla alam sonucu elde edilen

ve sklkla kullanlan bir malzemedir. elikteki karbonun
miktar, arlka % 0.003 den %1.5 e kadar deien bir
aralktadr. Karbon miktarnn, malzeme mukavemeti,
kaynaklanabilirlii, ilenebilirlii, ekilebilirlii, ve sertlii
zerinde nemli bir etkisi bulunur. Pratik bir kural olarak,
karbon ieriindeki art mukavemet ve sertlikte arta,
ancak ekilebilirlik ve kaynaklanabilirlikte azalmaya yol
aar. En yaygn elik tipi karbon eliidir. Karbon elii drt
kategoriye ayrlr; baknz ekil 1.6.14.

1 mm
ekil 1.6.14: Karbon eliinin drt tipi

Paslanmaz elikte taneler

aras korozyon

EN 1.4462 (SAF 2205)

de atlak korozyonu)

elik, dvme halde bulunabilecei gibi dkme olarak da

bulunabilmektedir. Dkme eliklerin zellikleri dvme eliin
zelliklerine olduka benzer. eliin en nemli avantaj,
imalat, ekillendirilmesi ve ilenmesinin ksmen daha ucuz
olmasdr. te yandan eliin dezavantaj ise, korozyon
direncinin paslanmaz elik gibi alternatiflerine gre daha
dk olmasdr.

65

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler
1.1 Pump construction, (10)

Dkme demir

Pulsu (yumuak)demir

Dkme demir, demir, silikon ve karbondan oluan bir alam

olarak kabul edilebilir. Tipik olarak karbon konsantrasyonu
arlka %3-4 arasndadr, ve byk ksm znmez ( grafit
taneleri veya pullar gibi) haldedir. En nemli iki tipi, gri dkme
demir ve pulsu (yumuak) dkme demirdir.
Dkme
demirin
korozyon
direnci
eliinkiyle
karlatrlabilecek dzeydedir, hatta bazen daha da iyidir.
Korozyon direncini arttrmak iin dkme demir srasyla,
arlka %13-16 orannda silikon veya arlka %15-35 orannda
nikel ile alamlanabilir. Sanayide, zellikle vana, pompa, boru
ve otomotiv paralarnda, eitli dkme demir tipleri yaygn
olarak kullanlmaktadr. Dkme demir, ntr ve alkali svlara
(yksek pH) kar iyi bir korozyon direnci gsterir. Ancak
asitlere (dk pH) direnci zayftr.

Gri demir

Pulsu

ekil 1.6.16: Pulsu demirin karlatrlmas ve kodlar

Pulsu demir arlka yaklak % 0.03-0.05 magnezyum ierir.

Magnezyum, pullarn kresellemesine yol aar ve bylece
grafit, bir ferrit veya perlit matriksi boyunca krecikler
veya pullar eklinde yaylr. Grafit pullarnn herhangi bir
keskin zellii yoktur. Pulsu grafitin yuvarlak ekli, gerilim
younluunu azaltr ve dolaysyla malzeme gri demire
gre ok daha yumuak olur. ekil 1.6.16,pulsu demir iin
germe kuvvetinin gri demire daha yksek olduunu aka
gstermektedir. Pulsu demir, yksek dayanklla (yksek
basn veya yksek scaklk uygulamalar) gerek duyan pompa
paralarnda sklkla kullanlmaktadr.

Paslanmaz elik
ekil 1.6.15: Gri demirin karlatrlmas ve kodlar

Gri demirde, grafit bir ferrit veya perlit matriksi boyunca,

taneler eklinde yaylm durumdadr. atlak yzeyler gri
bir grnm alr ( isim de buradan kaynaklanmaktadr!).
Grafit pullar, germe ykleri altnda stres toplayclar gibi
hareket eder; ekildiinde zayf ve krlgan, ama bask
altnda gl ve yumuak olmasn salar. Gri demir,
yksek titreim yutma zelliinden dolay motor bloklarnn
imalatnda kullanlr. Gri demir ucuz bir malzemedir, ve
en dk ekme riskiyle ksmen daha kolay dklr. Bu
yzden gri demir genellikle orta derece dayankllk gerei
olan pompa paralarnda kullanlr.

66

Paslanmaz elik, krom ieren elik alamdr. Standart

paslanmaz elikteki asgari krom oran % 10.5 tur. Krom,
paslanmaz eliin korozyon direncini arttrr. Korozyon
direncinin ykselmesinin sebebi, metal yzeyinde oluan
krom oksit filmidir. Bu son derece ince film tabakas,
uygun koullarda kendini yeniler. Alamlarda bulunan dier
tipik element rnekleri ise molibden, nikel ve nitrojendir. Bu
elementlerle alam yapmak, ileme, ekil verme, kaynaklama,
korozyon direnci, vs. ile ilgili olarak deiik zellikleri mmkn
klan farkl kristal yaplar oluturur. Genel olarak paslanmaz
eliin kimyasallara (asitler gibi) kar direnci elik ve dkme
demirden daha yksektir.

Paslanmaz elik klorr ieren ortamlarda oyuklanma korozyonu

ve atlak korozyonu gibi blgesel korozyona maruz kalabilir.
Paslanmaz eliin korozyonun bu tiplerine kar direnci,
kimyasal yapsyla son derece alakaldr. Paslanmaz eliin
oyuklanma direncinin lmnde PRE (Pitting Resistance
Equivalent) (ukurlama direnci denklii) olarak adlandrlan
deerleri kullanmak olduka yaygnlamtr.
PRE deerleri, bir ksm alam elementlerinin (klorr,
molibden, ve nitrojen) oyuklanma direnci zerindeki rlatif

etkilerinin dikkate alnd formllerle hesaplanr. PRE

ykseldike, blgesel korozyona olan diren de artar. PRE
deerlerinin paslanmaz eliin oyuklanma direncini tahmin
iin ok kaba deerler olduunu ve sadece farkl paslanmaz
elik tiplerinin karlatrlmas/snflandrlmas asndan
kullanlmas gerektiini unutmayn.
Aada, paslanmaz eliin drt temel tipini tantacaz;
ferritik, martenzitik, ostenitik ve ikili.

ekil 1.6.17: Paslanmaz eliin kimyasal yaps

Paslanmaz eliin kimyasal yaps ( % arlk )

Mikroyap

Kodlama
EA/AISI/UNS

% karbon
maksimum

%
krom

%
nikel

%
molibden

%
dier

Ferritik
Martenzitik
Ostenitik
Ostenitik
Ostenitik
Ostenitik
Ostenitik
karbon

Ostenitik
Ostenitik
Ostenitik
Ferritik /
Ostenitik
Ferritik /
Ostenitik
Mikroyap

Kodlama
EN/ASTM/UNS

% karbon
maksimum

%
krom

%
nikel

%
molibden

%
dier

PRE

Ostenitik
Ostenitik
Ostenitik
Ostenitik
Ferritik /
Ostenitik
Ferritik /
Ostenitik
1) Bir miktar ferrit ierir 2) SAF 2205 olarak da bilinir, 3) 254 SMO olarak da bilinir, 4) SAF 2507 olarak da bilinir
5) Oyuklanma Direnci Karl (PRE): Cr% + 3.3xMo% + 16xN%.

67

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler
1.1 Pump construction, (10)

FFerritik (manyetik)
Ferritik paslanmaz elik, iyi korozyon zellikleri, gerilim
korozyonu atlamasna kar olduka iyi diren ve orta
sertlik zellikleriyle tanmlanr. Dk alaml ferritik
paslanmaz elik, bileenlerin bakm gerektirmeyen ve
paslanmaz olmasnn gerektii yumuak ortamlarda
(ay kaklar, eviyeler, amar makinesi merdaneleri,vs.)
kullanlr.

Martenzitik (manyetik)
Martenzitik paslanmaz elik yksek dayankllk ve snrl
korozyon direnciyle tanmlanr. Martenzitik elikler, yaylar,
miller, tbbi aralar ve bak ve makas gibi keskin kenarl
aletlerde kullanlr

Ostenitik (anti-manyetik)
Ostenitik paslanmaz elik, en yaygn paslanmaz elik
tipidir ve yksek korozyon direnci, son derece iyi ekil
ekillendirilme, sertlik ve kaynaklanabilirlik zellikleriyle
tanmlanr. Ostenitik paslanmaz elik, zellikle EN 1.4301
ve EN 1.4401, sanayide hemen hemen tm pompa
bileenlerinde kullanlmaktadr. Bu tip paslanmaz elik
hem dvme hem de dkme olabilir.
EN 1.4305, tm
serbest ilenir elik tipleri arasnda en sk kullanlanlardan
biridir. Yksek slfr ieriinden (arlka %0.15-0.35 )
dolay, ilenebilirlii olduka artm ancak ne yazk ki
korozyon direnci ve kaynaklanabilirliinden dn vermesi
gerekmitir. Ancak yllar getike, dk slfr ierikli
ve dolaysyla da daha yksek korozyon direnli, serbest
ilenir snflar gelitirilmitir.
Eer paslanmaz elik, kaynaklamadakinden daha uzun bir
sre iin 500C - 800C ye kadar stlrsa karbon, eliin
iinde karbon olacak ekilde krom karbrleri oluturabilir.
Bu kromun pasif filmi koruma yeteneini azaltr ve
hassaslama olarak ifade edilen tanecikler aras korozyona
yol aabilir (baknz Blm 1.6.2).
Paslanmaz eliin dk karbon dzeylileri kullanlrsa,
hassaslama riski der. Dk karbon ierikli paslanmaz
elik, EN 1.4306 (AISI 304L) veya EN 1.4404 (AISI 316L) olarak
anlr. Her iki tipte de karbon ierii % 0.03 iken, normal

68

paslanmaz elik tipleri olan EN 1.4301 (AISI 304) ve EN

1.4401 (AISI 316) de karbon ierii %0.07 dir, baknz 1.6.17.
EN 1.4571 (AISI 316Ti) olarak anlan dengelenmi tipler az
bir miktar titanyum ierirler. nk titanyumun karbonla
birleme eilimi kromla birleme eiliminden daha fazladr,
bylece kromlu karbidlerin oluumu en az seviyede olur.
Modern paslanmaz eliklerde karbon ierii genellikle
dktr, ve L kalite eliin kolaylkla bulunabilmesi
yznden dengelenmi tiplerin kullanm gzle grlr
ekilde azalmtr.

Ferrit- ostenitik veya ikili (manyetik)

Ferrit-ostenitik (ikili) paslanmaz elik, yksek dayanrlk, iyi
sertlik, yksek korozyon direnci ve zellikle stres korozyonu
atlamas ve korozyon yorgunluuna kar mkemmel
direnciyle bilinir.
Ferrit ostenitik paslanmaz elik, tipik olarak yksek dayanm,
yksek korozyon direnci ve stres korozyonu atlamasna
kar dk hassasiyet veya bunlarn bileiminin gerektii
uygulamalarda kullanlr.
EN 1.4462 paslanmaz elik, pompa mili ve pompa gvdesi
imalatnda sklkla kullanlmaktadr.

Nikel alamlar

Bakr alamlar

Nikel esasl alamlar, alamdaki dier elementlere

gre nikelin en fazla oranda yer ald alamlar olarak
tanmlanr. En nemli alam bileenleri, demir, krom, bakr,
ve molibdendir. Alamdaki bileenler, ok eitli alam
snflar oluturulmasn salar. Nikel ve nikel alamlar,
pek ok zorlu alma koullarna kar dayanabilme
yeteneine sahiptir, rnein saldrgan ortamlar, yksek
scaklklar, yksek stres veya bu faktrlerin bileimi.

Saf bakr, mkemmel termal ve elektriksel zelliklere

sahiptir, ancak ok yumuak ve kolay erilebilir bir
malzemedir.
Alam iin yaplan eklemelerle farkl dkme ve ilenme
zelliindeki malzemeler elde edilmekte olup, bunlar
pompa, boru, balant paralar, basn tanklar retiminde
ve pek ok denizcilik, elektrik ve genel mhendislik
uygulamalarnda kullanma uygundur.

HastelloyTM alamlar, Ni, Mo, Cr, ve Fe ieren bir dizi

ticari alamlardr. InconelTM 625, HastelloyTM C-276 ve C22 gibi nikel bazl alamlar korozyona kar son derece
dayankldr ve dk hzl deniz suyu uygulamalarnda
oyuklanma veya atlama korozyonuna uramazlar, ve
yksek hzlarda da anmaya maruz kalmazlar.
Nikel esasl alamlarn fiyatlar, baz uygulamalarda
kullanmn snrlamaktadr. Nikel alamlar hem dkme
hem de ekme olarak bulunabilir. Ancak nikel alamlar,
sradan karbon eliine ve paslanmaz elik alamlarna
nazaran daha zor biim alr. Nikel alamlar, zellikle
kimya sanayindeki pompalarn paralarnn retiminde
kullanlr.

Bakr almlarnn yaygn tipleri

1)

Malzeme

Temel alam elemanlar ( % arlk)

inko Teneke

Nikel

Bakr

10-30

10-30

5-10

5-10

5-10

Bronz

10

Nikel bakr

20-30

Prin
Krmz Pirin (tun)

1) lenebilirlii arttrmak iin alam eleman olarak kurun

eklenebilir
2) Dayankll arttrmak iin bronz ile alminyum alam yaplabilir.
ekil 1.6.18: Bakr alamlarnn yaygn tipleri

Dk maliyeti, kolay ve masrafsz retimi ve ilenmesi

dolaysyla pirin, bakr alamlar iinde en sk kullanlandr .
Ancak, bronza nazaran dayankll daha azdr ve inko
kaybna yol aabilecek ortamlarda kullanlmamaldr.
(baknz seimli korozyon).
Deniz suyu gibi saldrgan svlarda kloridlere kar diren
asndan krmz pirin, bronz ve bakr nikelleri, dkme
demire nazaran daha direnlidir. Pirin, inko kaybna
eilimli olduu iin bu tr ortamlarda, kullanm uygun
olmaz. Tm bakr alamlar, alkali svlar (yksek pH),
amonyum ve slfatlara kar dk direnlidir ve anmaya
kar hassastr. Pirin, krmz pirin ve bronz, yatak, ark, ve
pompa gvdesi yapmnda ska kullanlmaktadr.

69

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler
1.1 Pump construction, (10)

Alminyum
Titanyum
Titanyum snflar

Alm

ASTM

nitelikleri

1,2,3,4 snflar

7,11 snflar

Oksijen ierii artan

CP snflar
Paladyum eklenmi
CP snflar

zellikler
Korozyon direnci ile,
retim ve kaynaklama
kolayl
ndirgenmi asitlere ve
oyuklanma korozyonuna
kar arttrlm diren
Yksek dayanklla sahip

5 snflar

%6 Al, %4 V

en yaygn alam. Havaclk

sanayinde sklkla kullanlr.

ekil 1.6.20: Titanyum snflar ve alam nitelikleri

ekil 1.6.19: Alminyumun temel alam maddeleri

Saf alminyum, hafif ve yumuak bir metaldir ve younluu

eliin te biri kadardr. Saf alminyum yksek termal
ve elektriksel iletkenlie sahiptir. En sk kullanlan alam
elemanlar, silikon (silumin), magnezyum, demir ve
bakrdr. Silikon, malzemenin dklebilme zelliini, bakr
ilenebilme zelliini, ve magnezyum da korozyon direncini
ve dayanklln arttrr.
Alminyumun en belirgin avantajlar, atmosfere maruz
kaldnda malzemenin koruyucu bir oksit kat oluturmas
ve korozyona kar son derece dayankl olmasdr. Anotlama
gibi ilemler, bu zelliini daha da arttrabilir. Alminyum
alamlar, ulam sanayi gibi dayanklln arla
orannn yksek olmasnn nemli olduu yaplarda sklkla
kullanlmaktadr. rnein, tatlarda ve uaklarda alminyum
kullanm, arln ve enerji tketiminin azalmasn salar.
te yandan alminyumun dezavantaj ise, dk veya yksek
pH ta ve klorid ieren ortamlarda kararl olmamasdr. Bu
zellii alminyumun su ieren zeltilerde, zellikle de debinin
yksek olmas durumunda, kullanma uygun olmamasna yol
aar. Bunu daha amak gerekirse, alminyum reaktif bir
metaldir, yani galvanik dizide dk bir konuma sahiptir
(baknz galvanik korozyon) ve soy metaller ve alamlarla
eletirildiinde kolaylkla galvanik korozyona maruz kalabilir.

70

Saf titanyumun younluu dk olup, son derece

yumuaktr ve dayankll da ksmen zayftr. Ancak snrl
miktarda oksijen eklenmesi titanyumu glendirir ve
bilinen ismiyle ticari-saf snflar oluturur. Alminyum
ve vanadyum gibi eitli alam elementlerinin eklenmesi,
yumuakln azalmas pahasna da olsa dayankll
bariz ekilde arttrr. Alminyum ve vanadyum alaml
titanyum (Ti-6Al-4V), titanyum endstrisinde en yaygn
olan alamdr. Pek ok havaclk makinelerinde ve uak
gvdelerinde kullanlmaktadr. Pahal bir malzeme
olmasndan dolay titanyum henz pompa bileenleri
imalatnda fazla kullanlmamaktadr.
Titanyum son derece reaktif bir malzemedir. Paslanmaz
elikte olduu gibi, titanyumun korozyon direnci oksit
filminin olumasna dayanr. Ancak bu oksit filmi, paslanmaz
elikte oluandan daha koruyucudur. Dolaysyla titanyum,
ukur ve oyuklanma korozyonuna yol aan deniz suyu gibi
saldrgan svlarda, ya klorda, veya organik kloridlerde
paslanmaz elie gre ok daha kullanldr.

1.6.4 Seramikler

Termoplastikler

Seramik malzemeler, doada tipik olarak kristal halde

bulunan inorganik, metal olmayan malzemeler olarak
tanmlanr. Metal ve ametal bileenlerden olumulardr.
Yaygn olarak kullanlan teknik seramikler, alminyum
oksit (almin - Al2O3), silikon karbid (SiC), tungstenli karbid
(WC), ve silikon nitrid (Si3N4) tir.

Termoplastik polimerler, birbiriyle ilikisi olmayan uzun

polimer molekllerinden oluurlar, rnein apraz balar
yoktur. Genellikle granl olarak temin edilirler ve dkme
ya da ekme gibi metotlarla retilebilmeleri iin stlrlar.

Seramikler, yksek termal kararllk, yksek dayanm, yksek

anma direnci ve yksek korozyon direnci gerektiren
uygulamalar iin uygundur. Seramiklerin dezavantaj,
yumuak olmamalar ve krlgan atlaklar oluturma
eilimidir. Seramikler balca, rulman ve salmastralar iin
salmastra yzeyi yapmnda kullanlr

Eya yapmna ynelik dk maliyetli plastiklerden (rn.

PE, PP, PVC), yksek masrafl teknik termoplastiklere (rn.
PEEK) ve kimyasal adan direli floropolimerlere (rn.
PTFE, PVDF) kadar uzanan geni bir yelpazeleri vardr. PTFE,
eritilip ilenemeyen birka nadir termoplastikten biridir.
Termoplastikler, pompa gvdesi yapmnda veya pompa ve
gvdesinin yaltmnda sklkla kullanlmaktadr.

Termosetler

1.6.5 Plastikler
Ksaltma

Polimer ismi

PP
PE
PVC
PEEK
PVDF
PTFE*

Polipropilen
Polietilen
Polivinilklorid
Polietereterketon
Polivinilidenflorid
Politetrafloroetilen

*Ticari ismi: Teflon

Termosetler, esneme ve dnleri engelleyen apraz balar

yznden stldklarnda kalc olarak sertleirler. apraz
balar, imalat srasnda kimyasallarn, s veya radyasyonun
kullanm sonucunda oluur, bu ilem iyiletirme
veya vulkanizasyon olarak adlandrlr. Termosetler,
termoplastiklere gre daha sert, boyutsal kararll daha
fazla, ve daha krlgandr, ve tekrar eritilemezler.

ekil 1.6.21: Polimer isimlerine genel

Baz plastikler, bitkiler gibi doal maddelerden tretilmi

olsalar da ou insan yapmdr. Bunlar, sentetik plastikler
olarak bilinir. ou sentetik plastik ham petrolden gelmekle
beraber, kmr ve doal gaz da kullanlmaktadr.
Plastiklerin iki ana tipi bulunur; Termoplastikler ve
termosetler (s ile sertleen plastikler). Termoplastikler,
tm dnyada en ok kullanlan plastik tipidir.

nemli termosetler; epoksitler, polyesterler, ve

poliretanlardr. Termosetler zellikle yzey kaplamalar
iin kullanlrlar.

Linearpolimer
polymer
chains
Lineer
zincirleri

Thermoplastics
Termoplastikler

Branchedpolimer
polymer
chains
Dallanm
zincirleri

Plastikler genellikle, malzemeye birtakm ek zellikler

katan katk maddeleri ierirler. Dahas, plastikler cam
elyaf veya dier elyaf ile takviye edilebilirler. Katk
maddeleri ve elyaf ieren bu plastikler, kompozitler olarak
da anlmaktadr.

Elastomers
Elastomer
Weakly
cross-linked
polymer
chains
Zayf apraz
balar onal
polimerzincirler

Thermosets
Termosetler

Plastiklerde bulunan katk maddeleri rnekleri:

Mekanik takviye iin inorganik dolgular
Kimyasal dengeleyiciler; rn. antioksidanlar
Yumuatclar
Alev geciktiriciler

Strongly
cross-linked
polymer
Gl
apraz
balar olan
polimer chains
zincirleri

ekil 1.6.22: eitli polimer tipleri

71

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler
1.1 Pump construction, (10)

Etilen propilen (EPDM)

1.6.6 Kauuk
Kstlama

Genel sim
Common types
of copper alloys

Ticari isim
rnekleri

NBR

Nitril kauuk

Buna-NR

EPDM, EPM

Etilen propilen kauuk

NordelR

FKM

Floroelastomerler

VitonR

MQ, VMQ, PMQ, FMQ

Silikon kauuk

SilopreneR

FFKM

Perfloroelastomerler

ChemrazR
KalrezR

ekil 1.6.23: Kauuk tipleri

Kauuk terimi hem doal kauuu hem de sentetik kauuu

kapsar. Kauuklar (ya da elastomerler) uzun-zincirli esnek
polimer olup, gerilmemi uzunluklarnn defalarca kez
daha fazla uzatlabilirler ve uygulanan bask kalktnda
hzla orijinal boyutlarna geri dnerler. Kauuklar aprazbaldr (vulkanize), ancak apraz-ba younluklar dktr,
baknz ekil 1.6.22. aprazba, bu malzemelerin elastik,
ya da lastiksi zellikleri asndan anahtardr. Elastikiyet,
szdrmazlk uygulamalarnda esneklii salar. Pompadaki
eitli bileenler kauuktan imal edilmitir; rn. Contalar ve
O-halkalar (salmastralar hakkndaki Blm 1.3 e baknz). Bu
Blmde, scaklk ve farkl sv eitlerine kar direnlerine
bal olarak eitli kauuk snflar ve temel zellikleri zerinde
duracaz.

Nitril kauuk (NBR)

100C ye varan scaklklar iin nitril kauuu, ya ve yakta
kar yksek direnci olan ucuz bir malzemedir. eitli
karmlar bulunur akrilonitril (ACN) ierii arttka ya
direnci de artar, ancak dk scaklklardaki esneklii
azalr. Nitril kauuklar yksek esneklie ve yksek anma
direncine sahip olmalarna karn, sadece orta derecede
sertlie sahiptirler. Dahas, kauuun atmosfer direnci
dk olup, zclere kar direnci zayftr. Genellikle
yaklak -30C ye kadar kullanlabilir, ancak daha dk
scaklklarda sadece belli tipleri kullanlabilir.

72

Etilen propilen mkemmel bir su direncine sahip

olup, yaklak 120-140C scakla kadar bu direnci
koruyabilmektedir. Bu kauuk tipi asitlere, gl alkalilere
ve metanol ve aseton gibi yksek kutuplu akkanlara kar
iyi bir dirence sahiptir. Ancak madeni yalara ve yakta
kar direnci ok zayftr.

Floroelastomerler (FKM)
Floroelastomerler (florokarbon kauuk) , ya, yakt, ve
polarize olmam zcler dahil pek ok kimyasala kar
koyabilmek zere tasarlanm geni bir kauuk ailesini
kapsar. FKM atmosferde ve eitli ya tiplerinde yksek
scaklklara kar ( karma bal olarak 200C ye dek)
mkemmel bir diren salar. FKM kauuklarn buhar, scak
su, metanol, ve dier yksek kutuplu akkanlara kar
direnci snrldr. Ayrca, bu tip kauuklar aminlere, gl
alkalilere ve ou freonlara kar dk direnlidir. Standart
ve zel karmlar bulunur- zel karmlar, arttrlm
dk-scaklk veya kimyasal diren gibi zel niteliklere
sahiptir.

Silikon kauuk (Q)

Silikon kauuklar, geni bir scaklk aralnda (havada 60C tan 200C ye kadar) esneklik, mkemmel elektriksel
yaltkanl ve toksik olmama gibi gze arpan zelliklere
sahiptir. Silikonlu kauuklar suya, baz asitlere ve oksitleyici
kimyasallara kar direnlidir. Konsantre asitler, alkaliler, ve
zcler silikonlu kauuklarla kullanma uygun deildir.
Genellikle bu tip kauuklarn ya ve yakta kar direnleri
dktr. Ancak, FMQ silikonlu kauuun ya ve yakta
kar direnci, MQ, VMQ, ve PMQ tip silikonlu kauuklara
nazaran daha iyidir.

Perfluoroelastomerler (FFKM)
Perfloroelastomerler, nerdeyse PTFE (politetrafloroetilen,
rn. TeflonR) ile karlatrlabilecek dzeyde ok yksek
kimyasal dirence sahiptirler. Yksek scaklklara dek
kullanlabilirler ancak zor ilenme, ok yksek masrafl olma
ve dk scaklklarda snrl kullanm gibi dezavantajlar
vardr.

1.6.7 Kaplamalar
Koruyucu kaplama- metalik, metalik olmayan (inorganik)
veya organik sklkla kullanlan bir korozyon kontrol
yntemidir. Kaplamalarn temel grevi (inko gibi galvanik
kaplamalar dnda), metal (substrat) ile evresi arasnda
etkin bir engel oluturmaktr. Daha pahal metaller yerine
normal eliin veya alminyumun kullanlmasn mmkn
klarlar. zleyen blmde, korozyonu engelleme amacyla
kullanlabilecek kaplama tiplerini inceleyeceiz:
Metalik ve metalik olmayan (inorganik) kaplamalar ve
organik kaplamalar.

Galvanik ve bariyerli korozyon korumalarnn karlatrlmas

Temel elii korumak iin, inko

koruma galvanik tepkimeyle
kendini yava yava kurban eder.

Nikel gibi daha soylu bir metalle

kaplanm elik, kaplamann zarar
grmesi halinde daha hzl anr.

ekil 1.6.24: Galvanik ve bariyerli korozyon korumalarnn karlatrlmas

Metalik kaplamalar
Substrata (kaplama yaplan yzey) nazaran daha az
soylu olan metalik kaplamalar
elik yaplarn atmosfer korozyonuna kar korunmasnda
inko kaplamalar sklkla kullanlmaktadr. inkonun iki
ilevi vardr: bariyer kaplama olarak hareket eder ve galvanik
koruma salar.
eliin herhangi bir ksm korozyona
maruz kalrsa, inko ncelikli olarak dk hzda korozyona
urar ve elii korur. ncelikli korumaya katodik koruma
denir. Hasar kkse, inkonun koruyucu korozyon rnleri
maruz kalan alan dolduracak ve anmay durduracaktr.

Substrattan daha soylu olan metalik kaplamalar

Nikel ve krom kaplamalarnn elektrolizle elik stne
uygulanmas, substrattan daha soylu olan metalik
kaplamalara rnektir. Ana metalin and alanlarn
etrafndaki kaplamann korozyona urad galvanik
kaplamalarn aksine, koruyucu kaplama zerindeki
herhangi bir boluk veya hasar, derhal ana metalin de
anmasna yol aar.

73

1.
Design
of pumps and motors
Blm
1.6: Malzemeler

<

1.1 Pump construction, (10)

Metalik olmayan kaplamalar

(inorganik kaplamalar)
Dnm kaplamalar, metalik olmayan(inorganik)
kaplamalarn nemli bir kategorisini oluturur.

Dnm kaplamalar
Dnm kaplamalar, substratn oksitlenmi bir solsyonda
kontroll bir korozyon tepkimesi sonucu oluur. Dnm
kaplamalarnn en iyi bilinen rnekleri, alminyumun
anotlanmas ve kromatlanmas, ve eliin fosfatlanmasdr.
Anotlama balca eliin yzey korumas iin kullanlrken,
kromatlama ve fosfatlama genellikle boyama ncesi nilem olarak kullanlr. Boyann yapkanln arttrmann
yan sra, boya tabakalar arasndaki pasn yaylmasn da
nler.

Boyalar
Yukarda belirtildii gibi, boyalar organik kaplamalar iinde
nemli bir snf olutururlar. ekil 1.6.25 te eitli organik
kaplama tipleri gsterilmektedir. Tipik bir boya ; polimerik
balar, zcler, pigmentler, ve katk maddeleri ierir.
evresel sebeplerden dolay, organik zcler giderek ya
su ile yer deitirmekte ya da tamamen kartlmaktadrlar;
rn. toz kaplama . Boyanm metal yzeylerde, metalle
direk temasta olan temel kaplama zerinde genellikle iki
kat veya daha fazla kaplama bulunur

Organik kaplamalar
Organik kaplamalar organik bileenler ierir ve farkl
tipleri ieren geni bir kapsam vardr. Organik kaplamalar,
spreyleme, daldrma, srme, kaplama veya elektro kaplama
( elektrik akm yoluyla boya uygulanmas) yntemleriyle
metale uygulanr ve scak havada vulkanizasyon bazen
gerekli bazen de gereksizdir. Metalin mekanik zellikleriyle
plastiklerin kimyasal zelliklerini birletirmek amacyla
metal substratlara, hem poliamid, polipropilen, polietilen,
PVDF ve PTFE gibi termoplastikler, hem de elastomer
kaplamalar uygulanr; ancak boyalar en sk kullanlan
organik kaplamalardr.

74

Yaygn organik kaplamalarn fiziksel durumlar

Reine
tipi
Akrilik
Alkid
Epoksi
Polyester
Poliretan
Vinil

zc- Subazl
bazl
X
X
X
X
X
X

X
X
X
X
X

Toz
ki bileenli
kaplama sv
X
X
X
X
X

X
X
X

ekil 1.6.25: Yaygn organik kaplamalarn fiziksel durumlar

nite 2. Montaj ve performans deerlendirme

Blm 2.1: Pompa montaj

2.1.1
2.1.2
2.1.3
2.1.4
2.1.5

Yeni tesisat
Mevcut tesisat
Tek pompal tesisatta boru ak
Grlt ve titreimin snrlanmas
Ses seviyesi (L)

Blm 2.2: Pompa performans

2.2.1 Hidrolik terimler
2.2.2 Elektriksel terimler
2.2.3 Sv zellikleri

Blm 2.1: Pompa montaj

2.1.2 Mevcut tesisat- yenileme

Tesisat iin deerlendirme ve pompa seiminin doru
yaplmas, gze arpandan ok daha fazla nemlidir.
Pompalar bydke, yatrm, montaj, devreye alma,
iletme ve bakm masraflar ksaca mr devri maliyetleri
(DM) de artar. Deerlendirme ve sat-sonras hizmetlerin
iin uzmanlarnca yaplmas ve geni bir rn yelpazesiyle
birletirilmesi, doru bir seimin temellerini oluturur.
Aadaki analiz, deerlendirme ve ipular tm tesisatlar
iin ortak olmakla birlikte, orta lekli ve byk tesisatlara
daha uygundur. ki tip tesisat iin grlerimizi anlatacaz:
Yeni ve mevcut tesisatlar.

2.1.1 Yeni tesisat

Eer boru hatt henz planlanmamsa, pompa tipi

seimi iin dier temel seim kriterlerini, rn. verim,
yatrm maliyetleri, veya mr devri maliyeti (DM), esas
alabilirsiniz. Bu Blmde bunlar incelemeyeceiz. Ancak,
genel prensip olarak verilen bilgiler henz planlanmam
boru hattna da uygulanabilir.
Eer boru hatt zaten planlanmsa, pompa seimi
mevcut tesisattaki bir pompann deiiminde olduu gibi
yaplr.

Aadaki be adm, mevcut bir tesisatta en uygun pompay

semenizde size yardmc olacaktr:

Tesisatn n incelemesinde aadaki hususlar gz

nne alnmaldr:
Temel boru ak bina iinde ve dndaki borular, rn.
zemin, deme veya tavandan geen borular.
Montaj noktasndaki boru tesisat; rn. pompann dz
boruya balanabilir (in-line) mi yoksa, utan emili (endsuction) mi olaca, boyutlar, kolektrler
Msait olan alan; genilik, derinlik ve ykseklik
Montaj ve bakm kolayl, rn. ekipmanlar arasndaki
geiler
Kaldrma ekipmannn olup olmad veya bu tr
ekipmanlarn alternatiflerinin varl
Zeminin tipi; rn. Dolu taban veya altnda boluk bulunan
asma taban
Mevcut yap
Mevcut elektrik tesisat

nceki pompa tesisat

Pompa markas,tipi, eski alma noktas, salmastras,
malzemesi, contalar, kontrol ekli, vs. gibi zellikleri
Gemii, rn. mr, yaplan bakmlar

leriye ynelik artlar

stenen iyiletirmeler ve yararlar
alma noktalar ve alma sreleri, scaklk, basn,
svnn zellikleri gibi yeni seim kriterleri
retici kriterleri; rn. Yedek para bulundurma

Tavsiyeler
nemli deiiklikler yapmak, ksa veya uzun vadede
veya her ikisinde birden fayda getiriyor olmal ve kayt
altnda tutulmaldr; rn. Tesisattaki tasarruflar, mr
devri maliyetleri (DM), grlt ve titreim gibi evresel
etkilerdeki azalma, ve bakmla ilgili kolaylklar

Seim
Mterinin de onaylayaca bir ncelikler srasna gre
yaplmaldr.
Doru pompa tipinin seimi ve tesisatla ilgili danmanlk
iin iki ey ok nemlidir; boru ak, ve grlt ve
titreimlerin snrlanmas. zleyen sayfalarda bu iki hususa
deinilecektir.
76

Deerlendirme
En iyi seenek
yi seenek
En son seenek
Uygun deil

Pompa tipi
Boru hatt
A. Dz boruya balanabilir
(in-line) tipte, ksa kaplinli

Pompaya

tipte, uzun kaplinli

En iyi seenek

yi seenek

yi seenek

En iyi seenek

yi seenek

yi seenek

Tavana

yi seenek

En iyi seenek

En iyi seenek

Zemin

yi seenek

En iyi seenek

En son seenek

Boyunca Yere

yi seenek

En iyi seenek

En son seenek

Tavana

yi seenek

En iyi seenek

En iyi seenek

Zemin

En iyi seenek

En son seenek

En son seenek

Boyunca Yere

En iyi seenek

yi seenek

yi seenek

yi seenek

En iyi seenek

En iyi seenek

En iyi seenek

yi seenek

Uygun deil

Zemin boyunca Boyunca Yere

Tavandan

C. Utan emili (end-suction)

Pompadan
Zemin

Yerden

B. Utan emili (end-suction)

tipte,ksa kaplinli

Tavana
Duvara montajDuvara montaj
ekil 2.1.1 Boru hatt ve pompa tipi

77

Blm 2.1: Pompa montaj

Paralel balanm ok saydaki pompa tesisatnda eriim,

doru pompa seimi yaplmas asndan ok nemli bir rol
oynar. Boru hattnn yapsndan dolay, paralel balanm
dz boruya balanabilir pompalarn eriilebilirlii her
zaman o kadar kolay olmamaktadr, baknz ekil 2.1.2.
ekilde de grld zere, paralel bal utan emili
pompalara eriim daha kolay olmaktadr.

2.1.4
Grlt
snrlandrlmas

ve

titreimlerin

Optimum bir alma salamak ve grlt ve titreimleri

en aza indirmek iin, baz durumlarda pompa ile birlikte
titreim yutucularn kullanlmas gerekebilir. Genellikle
7,5 kW stndeki motora sahip tm pompalar iin bu
husus dikkate alnmaldr. Ancak daha kk motorlar da
istenmeyen grlt ve titreimlere yol aabilirler. Grlt
ve titreim, motor ve pompa iindeki dnme hareketi ile
ve boru ve balant paralarndaki akla oluur. evre
zerindeki etki, doru tesisata ve tm sistemin genel
durumuna baldr. Aada, bir pompa tesisatnda grlt
ve titreimleri snrlamann 3 farkl yolunu tantacaz:
Zemin, titreim yutucular ve genleme paralar .

ekil 2.1.2:
Paralel bal 3 adet dz boruya balanabilir pompa, boru hattnn ekli
eriimi snrlamakta

ekil 2.1.3:
Paralel bal 3 adet utan-emili pompa,
boru hattnn eklinden dolay daha kolay eriim

Deme
Sert deme

Zemin
Zemin yaplar iki gruba ayrlabilir: Dolu deme ve asma
deme.

ekil 2.1.4: Dolu deme yaps

Deme

Dolu dk titreim geirme zelliine bal

olarak grlt riski minimumdur, baknz ekil 2.1.4.
Asma grlty yayma riski. Alttaki bo zemin,
rezonansl kutu eklinde hareket edebilir, baknz ekil
2.1.5.

Zemin demesi

Duvar

Pompa dzgn ve sert bir yzeye monte edilmelidir. Bu iki

tip zemin yaps iin drt temel montaj ekli bulunmaktadr:
taban, kaide, yzer kaide, ve titreim yutucular zerine
oturtulmu zemin.

Deme
Sert zemin

ekil 2.1.5: Asma deme yaps

78

Bodrum

ekil 2.1.6: Deme

Taban
Direk demeye montaj, dolaysyla titreimlerin direk
iletimi, baknz ekil 2.1.6.

Kaide
Direk olarak beton demeye oturtma, dolaysyla taban
montajndaki durum, baknz ekil 2.1.7.

Deme Taban plakas Pompa nitesi

ekil 2.1.7: Kaide

Deme Kaide Taban plakas Pompa nitesi

Yzer kaide
Dolgu maddesi (rn: kum) zerindeki kaideye kurulum
vibrasyon iletimin riskini azaltr. Baknz ekil 2.1.8.

ekil 2.1.8:
Yzer kaide

Deme Kum Kaide Taban plakas Pompa nitesi

Titreim yutucular zerine oturtulmu zemin

Kontroll titreim iletimi ile en uygun zm, baknz ekil
2.1.9.
Genel bir kural olarak, beton bir demenin arl pompa
arlnn 1,5 kat olmaldr. Dk pompa hznda titreim
yutucularn etkili ekilde almasn temin iin bu arla
ihtiya vardr.

ekil 2.1.9: Titreim

yutucular
zerine oturtulmu
temel

Deme
Titreim yutucular

Temel

Taban plakas

Pompa nitesi

Pompa
nitesi
ekil 2.1.10: Ayn temel
kurallar, dik tip
dz boruya balanabilir
pompalar iin de
geerlidir.
Temel
Titreim
yutucular
Deme

79

Blm 2.1: Pompa montaj

Titreim yutucular
Doru titreim yutucunun seimi iin aadaki bilgiler
gerekir:
Yutucunun zerindeki kuvvetler
Motor hz, mevcutsa hz kontrol
Gerekli titreim yutma %si ( tavsiye edilen deer %70
dir)
Doru yutucunun seimi tesisattan tesisata deikenlik
gstermekle beraber, yanl seilmi bir yutucu baz
koullarda titreim seviyesini arttrabilir. Dolaysyla
titreim yutucular, retici tarafndan boyutlandrlmaldr.
Titreim yutucularla birlikte monte edilen pompalarn
hem emme hem de basma taraflarnda daima genleme
contalar bulunmaldr. Pompann flanlarda asl kalmamas
asndan bu nemlidir.

Genleme contalar
Genleme contalar;
Sv scaklnn deitirilmesine bal olarak oluan
genleme/daralmalar emmesi iin,
Boru hattndaki basn dalgalanmalar sonucu oluan
mekanik gerilimleri azaltmak iin,
Boru hattndaki mekanik grlty izole etmek iin
(metal krkl genleme contalar hari)
monte edilirler.
Genleme contalar, boru hattndaki merkezin yer
deitirmesi, veya flanlarn doru hizalanamamas gibi
hatalar telafi etmek iin kullanlmamaldr.
Genleme contalar, hem emme hem de basma tarafnda
pompadan en az 1 ila 1,5 / DN ap uzaklnda monte edilir.
Bylece genleme contalarnda trblans engellenerek
daha iyi emme artlar ve basma tarafnda da asgari basn
kayb elde edilir. Su hz yksek olduu zaman (>5 m/s) en
iyisi boru hattnn ilgili yerlerine daha byk genleme
contalar yerletirmektir.

80

Genleme
contas

Temel
Pompa nitesi

Taban plakas
Titreim
yutucu
Deme

ekil 2.1.11 : Genleme contalar , titreim yutucular ve sabit boru

hattyla montaj.

ekil 2.1.12-2.1.14 te balant ubuu olan veya olmayan lastik

krkl darbe snmleyicilerinden rnekler gsterilmitir.
ekil
2.1.12
:
Balant
ubuklu, lastik krkl darbe
snmleyici

Darbe snmleyicilerinin sebep olduu kuvvetleri en aza

indirmek iin balant ubuklar kullanlabilir. Balant
ubuu olan darbe snmleyicileri, DN100 stndeki
boyutlar iin tavsiye edilmektedir. Balant ubuu
olmayan darbe snmleyici, pompa flanlar zerinde
bask yaratacaktr. Bu kuvvetler pompa ve boru hattn da
etkiler.

ekil 2.1.13 : Balant

ubuklar olmayan
lastik krkl darbe
snmleyici

Borular, darbe snmleyici ve pompa zerinde bask

yaratmayacak ekilde sabitlenmelidir, baknz ekil 2.1.11.
Sabitleme noktalar mmkn olduunca darbe snmleyici
yakn olmaldr. Darbe snmleyici reticisinin talimatlarn
izleyiniz.

ekil 2.1.14 : Balant

ubuklu metal krkl
darbe snmleyici

100C nin stndeki scaklklar ve bununla birlikte yksek

basncn bulunduu durumlarda, paralanma riski sz
konusu olacandan metal krkl darbe snmleyici
daha ok tercih edilmektedir.

2.1.5 Ses seviyesi (L)

Lp (dB)

Bir sistemdeki ses seviyesi, desibel (dB) cinsinden llr.

Grlt, istenmeyen sestir. Grlt seviyesi aada verilen
ekilde llebilir:
1. Basn Lp : Hava dalgalarnn basnc
2. G LW : Sesin gc
3.iddet-LI:m2
ye
den
g
bahsedilmeyecektir)

Ar eii

120
itme eii
100
Mzik

80
60

Konuma
40

(bu

kitapta

20
0

Bu deeri direk olarak karlatrmak mmkn deildir

ancak standartlara bal kalarak bu ara-snda
hesaplama yapmak mmkndr. Genel kural:

20

50 100 200 500Hz 1

ekil 2.1.15 : Frekansa karlk duyma eikleri

10 20kHz
Frekans
kHz

Kk pompalar, rn. 1.5 kW : Lw = LP + 11 dB

Byk pompalar, rn. 110 kW: Lw = LP + 16 dB

81

Blm 2.1: Pompa montaj

AB Makine Talimatnamesi, 85 dB(A) nn altndaki ses

seviyelerinin basn olarak ifade edilmesi gerektiini, ve 85
dB(A) nn stnde ise g olarak ifade edilmesi gerektiini
ngrmtr.

dB (A)

10
0
-10
-20
-30

Grlt kiiden kiiye deiik alglanmakta olup, duyma

yeteneine baldr; gen ve yal insanlarda farkl olmas
gibi. Dolaysyla, yukarda bahsedilen lmler standart
bir kulan hassasiyetine gre deerlendirilirler,bakn
z ekil 2.1.15. Deerlendirme, A-arlkl deerlendirme
(dB(A)) olarak bilinir, LpA eklinde ifade edilir, ve
lmler frekansa bal olarak ayarlanr. Baz durumlarda
artarken baz durumlarda azalr, baknz ekil 2.1.16. Dier
deerlendirmeler B ve C olup, bunlar genellikle baka
amalar iin kullanlmaktadr ve bu kitabn kapsam
dndadr.

-40
-50
-60
-70
-80
10

100

1000

10000 Hz

ekil 2.1.16 : A- arlk lme erisi

ki ya da daha fazla pompann alyor olmas durumunda,

ses seviyesi hesaplanabilir. Eer pompalarn ses seviyeleri
ayn ise, toplam ses seviyesi bu deere ekil 2.1.17 deki
deeri ekleyerek bulunabilir, rn. 2 pompa iin Lp + 3 dB,
3 pompa iin Lp + 5 dB. Eer pompalarn ses seviyeleri
farklysa, 2.1.18 deki deerler eklenebilir.
Ses seviyesinin gstergeleri, yanstc bir yzey zerindeki
serbest alan koullar olarak ifade edilir, yani duvarlar
olmayan sert bir yzeydeki ses seviyesini ifade eder. Belli
bir odadaki belli bir boru sistemindeki deerler iin garanti
vermek zordur nk bu deerler reticinin kapsam iine
alamayaca alanlardadr. Baz koullarn ses seviyesi
zerinde olumsuz (ses seviyesinin artmas) ya da olumlu
etkisi olabilir. Olumsuz etkileri ortadan kaldrmak veya
azaltmak iin montaj ve zeminle ilgili tavsiyeler verilebilir.

ekil 2.1.17 : Kaynaklarn eit olmas durumunda toplam

ses basnc seviyesinin art.

Deneysel deerler:
Art
+ 3dB
+ 5dB
+10dB

Alglanma ekli:
Snrda alglanma
Aka alglanma
ki kat daha grltl

ekil 2.1.18 : Kaynaklarn farkl olmas durumunda toplam ses

basnc seviyesindeki art.

82

Blm 2.2. Pompa Performans

Bir pompay incelerken, kontrol etmeniz gereken birtakm

eyler vardr. Pompann fiziksel durumunu; rnein
paslanma durumu veya ar grlt yapp yapmad gibi,
kontrol etmenin yan sra pompann istendii gibi alp
almadn anlamak iin birtakm deerlerin bilinmesi
gerekir. leriki sayfalarda, bir pompann performansn
incelerken odaklanma ihtiyac duyabileceiniz deer
grubunu tantacaz: Hidrolik terimler, elektriksel terimler,
mekanik terimler ve sv zellikleri

2.2.1 Hidrolik terimler

Pompa performansn incelerken, bilmeniz gereken
birtakm deerler vardr. Bu blmde en nemli hidrolik
terimleri tantacaz: Ak, basn ve basma ykseklii

Ak
Ak, belli bir sre iinde boru iinden geen sv miktardr.
Performans okurken iki parametre zerinde durmaktayz:
Hacimsel ak ve ktlesel ak .

Hacimsel ak (Q)
Hacimsel ak, pompa erisinden okuyabileceimiz deerdir,
ya da baka ifadeyle, svnn younluuna bal olmakszn
bir pompann belli bir srede tayabilecei hacimdir.
rnein su teminini ele alrsak hacimsel ak en nemli
parametredir, nk pompann belli bir hacmi tamas
gerekmektedir, rn. ime suyu veya sulama sistemleri. Bu
kitapta, debi terimiyle kastedilen hacimsel aktr

ekil 2.2.1: Hesaplama rnekleri

Ktlesel ak (Qm)
Ktlesel ak, bir pompann birim zamanda tad ktle olup,
kg/sn. olarak llr. Pompann birim zamanda ne kadar
ktleyi tayabilecei zerinde sv scaklnn etkisi vardr,
nk sv younluu scaklkla deiir. Istma, soutma ve
havalandrma sistemleri iin ktlesel ak bilinmesi gereken
bir deerdir nk ktle enerjinin taycsdr (baknz Is
kapasitesi).

83

Blm 2.2. Pompa Performans

Basn (p)
Basn, birim alandaki kuvvetin bir lsdr. Statik
basn, dinamik basn ve toplam basn bizim iin
nemlidir. Toplam basn, statik basn ve dinamik
basncn toplamdr:

Ptop = Psta + Pdin

Statik basn
Statik basn Psta aka dik olarak veya hareketsiz bir
svnn iine yerletirilmi bir basn ler ile llen
basntr, baknz 2.2.2.
ekil 2.2.2: Statik basn psta, dinamik basn pdin ve toplam basncn ptop
belirlenmesi

Dinamik basn
Dinamik basn pdin , svnn hzndan dolay oluur. Dinamik
basn normal bir basn lerle llemez, ancak aadaki
formlle hesaplanabilir:

Pdin =

1 2
. .
2

svnn younluunu [kg/m3]

v svnn hzn [m/s]
ifade etmektedir.
Dinamik basn, sv hz drlerek statik basnca
dntrlebilir, ve tersi de geerlidir. ekil 2.2.3 te sistemde
boru apnn D1 den D2 ye kt, ve bunun sonucu olarak
hzn v1 den v2 ye dt gsterilmektedir. Sistemde hibir
srtnme kaybnn olmadn varsayarsak, statik basn ve
dinamik basn yatay boru boyunca sabit kalacaktr.

1
2
Dolaysyla, boru apndaki art, ekil 2.2.3 te gsterildii
gibi, statik ykseklikte arta yol aar p2 ve bu da basn
ler ile llebilir.
ou pompa sisteminde, dinamik basncn pdin toplam
basn zerindeki etkisi ok azdr. rnein, suyun hz
4.5 m/sn ise, dinamik basn yaklak 0.1 bar dr, bu da
ou pompa sistemi iin nemsiz bir deerdir. Bu nite
ierisinde izleyen sayfalarda, dinamik basncn pompann
basma yksekliinin tespitindeki rolne deineceiz.

84

ekil 2.2.3: Svnn hz azaltlnca statik basn artar. ekilde nemsiz

miktarda basn kayplar olan bir sistem gsterilmitir.

Basncn llmesi
Basn, Pa (N/m), bar (105 Pa) veya PSI (Ib/in) cinsinden
llr. Basnc ele aldmzda, basn lm iin
referans noktasn bilmek nemlidir. Basn lm
asndan iki tip basn nemlidir: Mutlak basn ve
manometre basnc:

Basn birimleri iin evirim tablosu

Pa
1 Pa = 1 N/m2

Mutlak basn (pmut)

Mutlak basn,
tam vakum deeri sfr kabul
edildiinde, mutlak vakumun zerindeki basn olarak
tanmlanr. Mutlak basn deeri genellikle kavitasyon
hesaplarnda kullanlmaktadr.

atm*

bar
10

-5

9.87 . 10

at**
-4

mH2O

1.02 . 10

-5

1.02 . 10

mmHg
-4

750 . 10

1 bar

10

0.987

1.02

10.2

750

1 atm

1.013

1.033

10.33

760

1 at = 1 kp/cm3

1.013 . 105
0.981 . 105

0.981

0.968

10

736

1 m H2O

0.981 . 104

0.0981 0.0968

0.1

73.6

-5

* Fiziksel atmosfer ** Teorik atmosfer

ekil 2.2.4: Basn birimleri iin evrim tablosu

Gsterge basnc

Pompann basma ykseklii, o pompann svy ne kadar

yksee tayabileceini ifade eder. Basma ykseklii,
metre (m) cinsinden llr ve sv younluuna
bal deildir. Aadaki forml, basn (p) ile basma
ykseklii (H) arasndaki ilikiyi gstermektedir:

H basma ykseklii; [m]

p basn; [Pa = N/m2]
sv younluu; [kg/m3]
g yerekimi ivmesi; [m/s2]
ifade eder.

10.6 m

7.3 m

10.2 m

Basma ykseklii (H)

20C deki
deniz suyu
1300 kg/m3
1 bar = 7.3 m

95C deki su
960 kg/m3
1 bar = 10.6 m

20C deki su
997 kg/m3
1 bar = 10.2 m

1 bar

12.75 m

Gsterge basnc, ounlukla ar basn olarak

adlandrlr, normal atmosfer basncndan(1 atm) yksek
olan basntr. Genellikle p basnc, gsterge basnc
olarak ifade edilir nk ou sensr ve basn ler,
sistem ve atmosfer arasndaki basn farkn ler.

1 bar

20C deki mazot

800 kg/m3
1 bar = 12.75 m

1 bar

1 bar

ekil 2.2.5: Pompann

k tarafnda 1 bar basn varken drt farkl svnn
H(m)
pompalanmas, drt farkl basma
ykseklii (m) ve dolaysyla drt farkl
Duty point for diesel at 20C
12
alma noktas oluturur.
Duty point for water at 95C
10

Duty point for water at 20C

8

Duty point for brine at 20C

6
4

Normalde,basn p [bar] cinsinden llr, bu da

105 Pa deerindedir. Ancak, dier basn birimleri de
kullanlmaktadr; baknz ekil 2.2.4.

Bir pompann drt farkl svy tamas durumundaki

basn ve basma ykseklii arasndaki iliki ekil
2.2.5 te gsterilmitir. Pompann basma ykseklii,
svnn tipine baldr. ekilde de grlecei gibi, farkl
svlarn pompalanmas farkl basma yksekliklerine ve
dolaysyla farkl alma noktalarna yol aar.

85

Blm 2.2. Pompa Performans

Pompann basma yksekliinin tayini

Pompann basma ykseklii, pompa flanlarndaki basn
p2, p1 okunduktan sonra bu deerleri basma yksekliine
evirerek bulunur baknz ekil 2.2.6.
Ancak, eer iki lm noktas arasnda bir statik ykseklik
fark varsa, ekil 2.2.6 da olduu gibi, bu fark kapatmak
gerekir. Ayrca, iki lm noktas farkl ebatlardaysa, gerek
basma yksekliinin de buna gre dzeltilmesi gerekir.
Gerek basma
hesaplanr:

ykseklii

H,

aadaki

D2
p2
v1
h2

D1 p1

h1

formlle

H gerek basma yksekliini; [m]

p flanlardaki basnc; Pa = N/m2]
svnn younluunu; [kg/m3]
g yerekimi ivmesini; [m/s2]
h statik ykseklii; [m]
v svnn hzn; [m/s]
ifade eder.
Svnn hz v aadaki formlle hesaplanr:

v hz; [m/s]
Q hacimsel ak; [m3/s]
D delik apn; [m]
fade eder.
Bu iki forml birletirildiinde, basma yksekliini (H)
etkileyen faktrler unlar olacaktr: Basn deerleri p1 ve
p2, iki lm noktasnn statik ykseklikleri arasndaki fark
(h2-h1), pompadaki debi Q ve iki utaki delik aplar D1 ve
D2 .

Dinamik basntaki farktan dolay iki u aplar arasndaki

farka ynelik dzeltme gerekir. Dzeltme deeri, formlden
hesaplanmak yerine, bir nomogramdan da okunabilir,
baknz Ek F.

86

v2

ekil 2.2.6: Giri ve k ular farkl ebattaki standart bir utan emili
pompa

Hesaplama rnei
v2 = 5.43 m/s2

ekil 2.2.6 da gsterilenle ayn tipteki bir pompa, aadaki

zelliklere sahip bir sisteme monte edilmitir:
Q = 240 m3/h.
p1 = 0.5 bar
p2 = 1.1 bar
Sv: 20 0C deki su

Emme az ap D1 = 150 mm
Basma az ap D2 = 125 mm.
Basn lerlerin bal olduu iki azn ykseklikleri arasndaki
fark ; h2-h1 = 355 mm. dir.

D2= 125 mm
p2 = 1.1 bar
h2 - h1 = 355 mm
D1 = 150 mm
v1 = 3.77 m/s2

p1 = 0.5 bar

ekil 2.2.7: Giri ve k ular farkl ebattaki standart bir utan

emili pompa (rnek)

Artk pompann basma yksekliini hesaplayabiliriz:

Hesaptan da grlecei gibi, basn lerler araclyla llen

basn fark, pompann gerekte salad-ndan yaklak 1.1 m
daha dktr. Bunun bir aklamas olmaldr. lk olarak, basn
lerler arasndaki ykseklik farkndan dolay (0.36 m), ve ikinci
olarak da olan azlarn aplar arasndaki farktan, ki bu rnekte
0.77 m, dolay sapma olumutur.

87

Blm 2.2. Pompa Performans

Eer basn lerler ayn statik ykseklie yerletirilirse,

veya lm iin bir basn fark ler kullanlrsa,
ykseklikler arasndaki fark (h2-h1) telafi etmeye gerek
kalmaz. Giri ve kn birbirleriyle karlkl olduu dz
boruya taklabilen pompalarda, her iki u da genellikle
ayn aptadr. Bu tr pompalarda basma yksekliini
bulmak iin daha sade bir forml kullanlr:

Basn fark (p)

Basn fark, iki noktada llen basnlar arasndaki
farktr; bir sistemdeki vanalarn etrafndaki basn
d gibi. Basn fark lmnde basnla ayn
birimler kullanlmaktadr

Kuru tip hava suutucu

Sistem basnc
Sistem basnc, pompalar almyorken sistemdeki bir
noktada bulunan statik basntr. Kapal sistemler sz
konusu olduunda sistem basncn bilmek nemlidir.
En alttaki noktadaki (m) cinsinden sistem basnc Hsta
, daima sistemin yksekliinden yksek olmaldr ki
sistem sv ile doldurulabilip uygun ekilde tahliye
edilebilsin.

88

Soutucu

H syst
H syst > h

ekil 2.2.8: Kapal bir sistemdeki sistem basnc Hsta,

tesisatn fiziksel yksekliinden daha yksek olmaldr.

Kavitasyon ve NPSH
Basn, svnn buhar basncndan dk olduunda
pompada herhangi bir yerde kavitasyon oluur, baknz ekil 2.2.9 ve ekil 2.2.10.

Kavitasyon sonucunda debi (Q) ve basma ykseklii (H)

der, bu da performansta azalmaya yol aar, baknz
ekil 2.2.11. Kavitasyon kaynakl hasarlar, genellikle
sadece pompa skldnde grlebilmektedir. Ek
olarak kavitasyon, grlt ve titreimleri arttrarak
yataklar, salmastralar ve kaynak yerlerinin zarar
grmesine sebep olur.

Kavitasyon riskinin hesaplanmas

Kavitasyonu nlemek iin, maksimum emme basncnn
hesaplanmasnda aadaki forml kullanlr:

a
b
ten patlayan buhar kabarcklar
ekil: 2.2.9: Kavitasyon kabarcklarnn, ark kanatklarnn arkasndaki i
patlamalar
p

Hf Emi borusundaki srtnme kayb

NPSH (ENPY) = Emmedeki Net Pozitif Yk (en yksek

alma debisinde NPSH erisi zerinden okunur),
baknz ekil 2.2.12.

a = ark kanatklarnn n ksm

b = ark kanatklarnn arka ksm

p1

Buhar basnc

ark girii

ark k

ekil: 2.2.10: Basncn santrifj pompa iersindeki geliimi

hmax Maksimum emme basnc

Hb Pompann bulunduu yerdeki atmosferik basn;
teorik maksimum emme ykseklii, baknz ekil
2.2.13

Basn [Pa]

Emme azndaki basn, svnn buhar basncnn altna

dtnde (ekil 2.2.10 da sar nokta) kk buhar
kabarcklar oluur. Basn ykseldiinde bu kabarcklar
bozulur (ieriye patlar) (ekil 2.2.10 da krmz nokta)
ve ok dalgalarna yol aarlar. Bunu sonucunda kan
enerji arklara zara verebilir. arktaki hasarn oran,
malzemenin zelliklerine baldr. Kavitasyona kar
paslanmaz elik bronza gre daha dayankl, ve bronz
da dkme demire gre daha dayankldr, baknz
Blm 1.6.3

a = ark kanatklarnn n ksm

b = ark kanatklarnn arka ksm

Pompada kavitasyon
durumundaki eri

Q
ekil: 2.2.11: Pompada kavitasyon olutuundaki pompa erisi

NPSH

Q
ekil: 2.2.12: NPSH-erisi

89

Blm 2.2. Pompa Performans

NPSHgereken Pompa iin gereken emme basnc

NPSHmevcut Sistemdeki mevcut emme basnc

Barometre
basnc
p (bar)

Su
stunu
H (m)

Suyun
kaynama noktas

1.013

10.33

100

500

0.935

9.73

99

1000

0.899

9.16

96

2000

0.795

8.10

93

Deniz
seviyesinden
ykseklik (m)

Pompann NPSH deeri, ISO 9906 ya gre test edilerek

bulunur ve u ekilde gerekletirilir: Debi sabit tutulurken
emme ykseklii drlr. Basn fark %3 dnce,
pompann emme tarafndaki basn okunur, ve pompann
NPSH deeri olarak tanmlanr. Bu test farkl debiler iin
tekrarlanr, ve bu ekilde NPSH erisi oluturulur.

(C)

ekil : 2.2.13: Deniz seviyesinin stndeki barometre basnc

Baka bir ifadeyle; NPSH erisine eriildiinde kavitasyon

o kadar yksek olur ki pompann basma yk-seklii %3
der.

tm
(C )

Hv
(m)

150

45
40
35
30

140

Hb Svnn buhar basnc; suyun buhar basncyla ilgili

daha detayl bilgi iin ek D ye baknz.

130

He Emniyet faktr. He koullara baldr ve normalde

0.5 m ile 1 m arasnda deiir; 2 m. ye kadar gaz ieren
svlar iinse ekil 2.2.15 e baknz.

20

110

15

100

12
10

90
80

6,0
5,0

70

3,0

60

2,0

40
30
20

NPSH

10

Hb

1,5
1,0
0,8
0,6
0,4
0,3
0,2
0,1

Hv

ekil: 2.2.14: Emme hesab asndan nemli

olan eitli deerlerin gsterildii sistem

H [m]

2.2.2 Elektriksel terimler

NPSH
Hava ieren sv

Havalandrlm sv

Q [m3/s]

ekil: 2.2.15: Gaz ieren sv iin tipik NPSH-erisi

90

8,0

4,0

Hf

50

Pompa performansn incelemek istediinizde bilmeniz

gereken birtakm deerler bulunur. Bu blmde en nemli
elektriksel terimleri tantacaz: G tketimi, voltaj, akm
ve g faktr

25

120

G tketimi (P)
Pompalar eitli blmlerden oluur, ekil 2.2.16. Farkl
blmlerin g tketimi aadaki ekilde tanmlanmtr:

P1

P1 ebekeden gelen g, veya baka deyile, tketicinin

bedelini demek durumunda olduu g miktar

P2
P2 Pompaya gelen g ya da motordan kan g.
Genellikle mil gc olarak adlandrlr.
PH Hidrolik g pompann, debi ya da basma ykseklii
olarak svya aktard g

ebeke
beslemesi

Yaygn olarak kullanlan pek ok pompa tipi iin g tketimi

terimi genellikle P2 yi ifade eder. G, W, kW birimleriyle
llr.

Verim ( )
PH
Pompalarn verimi genellikle sadece pompa ksmnn
verimini P kapsar. Pompann verimi eitli faktrlere
baldr, rnein pompa gvdesinin ekli, ark ve difzr
tasarm ve yzey sertlii. Hem pompa hem de elektrik
motorunu ieren tipik pompalarda toplam verim motorun
verimini T de kapsar.

ekil 2.2.16 :Farkl g tketimi seviyelerinin belirtildii pompa nitesi

Eer bir frekans evirici de mevcutsa, frekans eviricinin

verimi de tm nitenin verimine dahil edilmelidir:

91

Blm 2.2. Pompa Performans

Voltaj (U)
Hidrolik bir sistemde basncn ak oluturduu gibi, voltaj
da bir elektrik devresi boyunca akm (I) oluturur. Voltaj,
volt (V) cinsinden llr ve direk akml (DC), rn. 1.5 V pil
veya alternatif akml (AC), rn. evlerin elektrik beslemesi,
vs. olabilir. Normalde pompalara AC voltaj beslemesi
yaplr.
AC ebeke beslemesinin yerleimi lkeden lkeye deiir.
Ancak, en yaygn yerleim; faz (L1, L2, L3) ve bir ntr(N)
ieren drt telden oluan plandr. Bu drt kablonun
yan sra, koruyucu bir toprak balants(PE) da sisteme
eklenmitir, baknz ekil 2.2.17.
3x400 V/230 V ebeke beslemesinde, fazlarn (L1, L2, L3)
herhangi ikisi arasndaki voltaj 400 V dur. Fazlardan biri ile
ntr (N)arasndaki voltaj ise 230 V dur.
Faz-faz voltaj ile faz-ntr voltaj arasndaki oran,
sanzdaki formlle tanmlanr:

L1
L2
L3
N
PE

400 V -fazl besleme

230 V Tek-fazl besleme

ekil 2.2.17: ebeke beslemesi, rn. 3 x 400 V

3x400 V/230 V ebeke beslemesinde, fazlarn

(L1, L2, L3) herhangi ikisi arasndaki voltaj 400 V
dur. Fazlardan biri ile ntr (N)arasndaki voltaj
ise 230 V dur.
Faz-faz voltaj ile faz-ntr voltaj arasndaki
oran:

Ufaz-faz = 3. Ufaz-ntr

Akm (I)
Akm, elektrik akdr ve amper (A) cinsinden llr. Bir
elektrik devresindeki akm miktar, besleme voltajna ve
elektrik devresindeki diren/zdirence baldr.

G (P) ve g faktr (cos veya PF)

Pompalar asndan g tketimi gerekten de ok
nemlidir. Standart AC motorlu pompalar iin g
beslemesi, giri voltaj ve giri akmn lerek ve motor/
pompa etiketindeki cos deerini okuyarak bulunur. Cos,
voltaj ve akm arasndaki faz asdr. cos ayn zamanda
g faktr (PF) olarak da anlr. P1 g tketimi, motorun
tek fazl ya da fazl olmasna bal olarak sanzdaki
formlle hesaplanabilir.

92

AC tek-fazl motor, rn. 1 x 230 V

AC -fazl, rn. 3 x 400 V

2.2.3 Sv zellikleri
Sistem hesaplarnz yaparken, doru hesaplama yapmak
iin sv ile ilgili bilmeniz gereken zellik bulunur: Sv
scakl, younluk ve s kapasitesi .

Sv scakl (t,T)
Sv scakl C (Celcius), K (Kelvin), veya F (Fahrenheit)
cinsinden llr. C ve K aslnda ayn birimdir ancak
0C suyun donma noktas ve 0 K de mutlak sfrdr; yani273.15C mmkn olan en dk scaklk. Fahrenheit ve
Celcius arasndaki hesaplama: F = C . 1.8 + 32 dir, yani
suyun donma scakl 0C ve 32F, ve kaynama noktas da
100C ve 212F tr.

4.4

kJ/kgK

kcal/kgK

1.0

0% Saf su
4.0

0.9

20%

3.6

0.8

34%
44%

3.2

0.7

52%

Sv younluu ()

2.8

0.6

Younluk, kg/m3 veya kg/dm3 cinsinden llr.

2.4

0.5

2.0

Svnn s kapasitesi (Cp )

-40

-20

20

40

60

80

100

120C

ekil 2.2.18: Etilen glikol iin s kapasitesiyle scaklk arasndaki iliki

Is kapasitesi, bir svnn stldnda birim ktle bana

ne kadar ek enerji ierebileceini ifade eder. Svnn s
kapasitesi scakla baldr, baknz ekil 2.2.18. Istma,
havalandrma ve soutma gibi enerji tama sistemlerinde
kullanlr. Havalandrma sistemindeki glikol ve su gibi
kark svlar, saf suya nazaran daha dk s kapasitesine
sahiptir, bundan dolay ayn miktarda enerji nakli
yapabilmek iin daha fazla debi gereklidir.

93

nite 3. Sistem hidrolii

Blm 3.1: Sistem karakteristikleri

3.1.1 Tekli direnler
3.1.2 Kapal ve ak sistemler

Blm 3.2: Seri ve paralel bal pompalar

3.2.1 Paralel bal pompalar
3.2.2 Seri bal pompalar

Blm 3.1: Sistem karakteristikleri

Daha nce Blm 1.1.2 de, pompa performans erilerinin

temel zelliklerine deinmitik. Bu blmde, farkl alma
koullarnda pompa performans erisini ve tipik sistem
zelliklerini inceleyeceiz. Son olarak da, pompa ile sistem
arasndaki etkileime odaklanacaz.

Pompa
karakteristii

alma
noktas

Bir sistemin karakteristii, sistemdeki debi (Q) ile basma

ykseklii (H) arasndaki ilikiyi ifade eder. Sistem
karakteristii, ilgili sistemin tipine baldr. ki tip sz
konusudur: Kapal ve ak sistemler.

Kapal sistemler
Pompann, sistemdeki boru, balant paralar, vanalar,
vs. den oluan srtnme kayplarn yenmesinin gerektii,
stma veya havalandrma sistemleri gibi sirklasyon
sistemleridir.

Ak sistemler
Su temini sistemleri gibi sv tama sistemleridir. Bu
tr sistemlerde pompa hem statik basma yksekliini
karlamal hem de boru ve elemanlarndaki srtnme
kayplarn yenmelidir.
Sistem erisi, pompa erisi ile ayn koordinat sisteminde
izildiinde, pompann alma noktas, iki erinin kesime
noktas olarak alnr, baknz ekil 3.1.1.
Ak ve kapal sistemler, sistem erisini etkileyen seri ya
da paralel bal direnlerden ( vana, boru, s eanjr, vs.)
oluur. Dolaysyla, ak ve kapal sistemlerden bahsetmeye
devam etmeden nce, bu direnlerin sistem erisi
zerindeki etkilerini ksaca anlatacaz.

96

Sistem
karakteristii
ekil 3.1.1 : Pompa erisiyle sistem karakteristiinin kesiim noktas
pompann alma noktasn gsteriri

3.1.1 Tekli direnler

Sistemdeki her bileen sv akna kar bir diren oluturur
ve bu da sistemdeki her eleman zerinde bir basma
ykseklii kaybna yol aar. Aadaki forml H basn
kaybn hesaplamak iin kullanlr:

H = k . Q2
k, ilgili elemana bal bir sabittir ve Q bu bileenlerden geen
debidir. Formlden de anlalaca gibi, basma ykseklii
kayb debinin karesiyle orantldr. Dolaysyla, sistemdeki
debiyi azaltmak mmknse, basn kayplarnda da nemli
lde bir d gerekleecektir.

Seri bal direnler

Seri bal elemanlardan oluan bir sistemdeki toplam
basn kayb, her elemann yaratt basn kayplarnn
toplamdr. ekil 3.1.2 de, vana ve s eanjrnden oluan
bir sistem gsterilmitir. Eer iki eleman arasndaki boruda
oluan kayplar dikkate almazsak, toplam basn kay-b
Htop, iki basn kaybnn toplanmasyla bulunur :

Htop = H1 + H2
Ek olarak, ekil 3.1.2 de sonu erisinin nasl grnecei
ve sistemin sadece bu iki elemandan oluan bir kapal
sistem olmas durumunda alma noktasnn ne olaca
da gsterilmitir. Formlden de anlalaca gibi, sonu
erisi belli bir Q debi deerinde oluan mnferit basn
kayplarnn toplanmasyla belirlenir. Ayn biimde,
sistemde direnlerin artmasnn daha dik bir sonu erisine
yol aaca da ekilde grlmektedir.

ekil 3.1.2 : Seri bal iki bileen iin basn kayb, mnferit basn kayplarnn
toplanmasyla bulunur.

97

Blm 3.1: Sistem karakteristikleri

Paralel bal direnler

Bileenlerin seri balanmasnn aksine, paralel balama
daha dz bir sistem erisine yol aar. Bunun sebebi, paralel
balanm bileenlerin sistemdeki toplam direnci ve buna
bal olarak da basn kayplarn drmesidir.
Paralel bal bileenlerin zerindeki basn kayb her zaman
ayndr. Sistemin sonu erisi, belli bir H deerinde her
bileenin debilerinin toplanmasyla ifade edilir. ekil 3.1.3
de, paralel bal bir vana ve s eanjrnden oluan bir
sistem gsterilmitir.
Toplam debi, H a edeer bir basn kaybnda aadaki
formlle hesaplanabilir.

Q top = Q 1 + Q2

ekil 3.1.3 : Paralel bal bileenler, sistemdeki direnleri drrler ve daha

dz sistem karakteristiine yol aar.

3.1.2 Kapal ve ak sistemler

Daha nce de bahsedildii gibi, pompa sistemleri balca
iki ana tipe ayrlmtr: Kapal ve ak sistemler. Bu blmde
bu sistemlerin temel karakteristiklerini inceleyeceiz.

Kapal sistemler
Tipik olarak kapal sistemler; stma sistemleri, havalandrma
sistemleri, proses soutma sistemleri, vs. de s enerjisini
tayan sistemlerdir. Bu tip kapal sistemlerin ortak bir
zellii, sv dolarken s enerjisinin de tanmasdr.
Aslnda sistemden beklenen, s enerjisini tamasdr.
Kapal sistemler, pompann sadece tm bileenler
tarafndan oluturulan srtnme kayplarnn toplamn
yenmek durumunda olduu sistemler olarak tanmlanr.
ekil 3.1.4 te, pompann stcdan gelen suyu bir kontrol
vanas araclyla s eanjrne tad bir kapal sistemin
ematik gsterimi yer almaktadr.
ekil 3.1.4 : Kapal bir sistemin ematik gsterimi

Boru ve balantlarla birlikte tm bu bileenler,

98

ekil

3.1.5 te gsterildii gibi bir sistem karakteristiine yol

aarlar. Kapal sistemdeki gerekli basn (sistem erisinin
gsterdii), (Q,H) = (0,0) noktasnda balayan bir paraboldr
ve aadaki formlle hesaplanr:

H = k . Q2
Forml ve eriden anlalaca gibi, debi azaldka basn
kayb da sfra yaklamaktadr.

Ak sistemler
Ak sistemler; svnn bir noktadan dierine tanmasnda
kullanlan sistemler olup, su temin sistemleri,
basnlandrma sistemleri, endstriyel uygulama
sistemleri, vs gibi rnekler verilebilir. Bu tr sistemlerde
pompa, hem svnn statik basncn hem de boru ve sistem
bileenlerinden kaynaklanan srtnme kayplarn yenmek
durumundadr.

ekil 3.1.5 : Kapal bir sistemin sistem karakteristii ( 0,0 ) noktasndan

balayan bir paraboldr.

Ak sistemlerde iki tip bulunmaktadr:

Gerekli toplam statik yksekliin pozitif olduu ak
sistemler
Gerekli toplam statik yksekliin negatif olduu ak
sistemler

ekil 3.1.6 : Pozitif statik ykseklie sahip ak sistemler

Pozitif statik ykseklie sahip ak sistemler

ekil 3.1.6 da pozitif statik ykseklie sahip tipik bir
ak sistem gsterilmektedir. Pompa, yer seviyesindeki
bir dinlendirme tankndan ald suyu bir binann tepe
sindeki at tankna tamak durumundadr. lk olarak,
pompa suyun statik yksekliinden (h) daha yksek bir
basn salamaldr. kinci olarak, iki tank arasndaki
boru, balantlar, vs. den kaynaklanan toplam srtnme kayplarn (Hs) yenebilecek basnc salamaldr.
Basn kayb, debi miktarna baldr, baknz ekil 3.1.7.

ekil 3.1.7 : ekil 3.1.6 daki ak sistem iin pompa performans erisiyle
birlikte sistem karakterislii

99

Blm 3.1: Sistem karakteristikleri

ekilde de grlecei gibi, ak sistemde eer pompann

maksimum basma ykseklii (Hmax) statik ykseklikten
(h) dkse hibir ak olmayacaktr. Sadece H > h olduu
durumda su dinlendirme tankndan at tankna doru
akmaya balayacaktr. Debi dtke basn kayplarnn
(Hs) azalaca, ve dolaysyla pompann g tketiminin
decei de pompa erisinde gsterilmitir.
Ksaca, debi (Q1) ve pompa ebatlar sistemin zel
ihtiyalarn karlamak durumundadr. Aslnda bu, sv
tama sistemleri iin genel bir kuraldr: Daha yksek
debi daha fazla basn kaybna yol aarken, debi dtke
basn kayb da azalr ve buna bal olarak g tketimi de
der.

ekil 3.1.8 : Negatif statik ykseklie sahip ak sistem

Negatif statik ykseklie sahip ak sistemler

Negatif statik ykseklie sahip ak sistemlere tipik
rnek, su temini sisteminde olduu gibi basnlandrma
sistemleridir. Tanktaki statik ykseklik (h) suyu tketiciye
getirir pompa almasa da su akar. Tanktaki su seviyesiyle
su k ykseklii arasndaki fark (h), Qo a eit bir debi
salar. Ancak bu basn, tketicinin istedii debiyi (Q1)
salamak iin yetersizdir. Dolaysyla, sistemdeki srtnme
kayplarn (Hs) yenmek iin pompa, basma yksekliini
(H1) e karacak ekilde basnlandrma yapmaldr. Sistem
ekil 3.1.8 de gsterilmitir. Pompa performans erisiyle
birlikte sistem erisi de ekil 3.1.9. da gsterilmektedir.
Oluan sistem erisi, H-ekseninde (0,-h) da balayan bir
parabol eridir.
Sistemdeki debi, tanktaki sv seviyesine baldr. Tanktaki
su seviyesini drrsek, ykseklik (h) de der. Bunun
sonucunda sistem karakteristii deiir ve sistemdeki
debi azalr, baknz ekil 3.1.9.

Sistemdeki toplam pompa performansn arttrmak

iin, pompalar genellikle seri yada paralel balanrlar.
Bu blmde pompalarn bu iki tip balant ekline
deineceiz.

100

ekil 3.1.9 : ekil 3.1.8 deki ak sistem iin pompa performans

erisiyle birlikte sistem karakteristii

Blm 3.2: Seri ve paralel bal pompalar

Sistemdeki toplam pompa performansn arttrmak

iin, pompalar genellikle seri yada paralel balanrlar.
Bu blmde pompalarn bu iki tip balant ekline
deineceiz.

3.2.1 Paralel bal pompalar

Paralel bal pompalar genellikle aadaki durumlarda
kullanlr:
gereken debinin tek bir pompann salayabileceinden
fazla olduu durumlar
sistemde deiken debiye ihtiya duyulduu ve bu
ihtiyacn paralel bal pompalar ap kapatmak suretiyle
karland durumlar.

Normalde, paralel bal pompalar benzer tip ve ebattadr.

Ancak pompalar farkl ebatta da olabilir, veya bir veya
birden fazla pompa hzkontroll olabilir, ve dolaysyla
farkl performans erilerine sahip olabilirler.
alr durumda olmayan pompalarda bypass dolamn
engellemek iin, pompalarn her birine seri ekilde birer
ek vana balanr. Paralel balanm ok sayda pompadan
oluan bir sistemin sonu erisi, pompalarn belli bir basma
yksekliinde salad debilerin toplanmasyla elde edilir.

ekil 3.2.1 : Benzer performans erilerine sahip paralel bal iki

pompa

ekil 3.2.1 de paralel bal iki e pompa gsterilmektedir.

Sistemin toplam performans erisi, her basma ykseklii
deeri iin; ki bu deer her iki pompa iin de ayndr-H1=H2
, Q1 ve Q2 deerlerinin toplanmasyla bulunur.
Pompalar e olduu iin, sonu erisinin maksimum
basma ykseklii Hmax de ayndr, ancak maksimum debi
Qmax iki kat byklnde olacaktr. Basma yksekliinin
her deeri iin debi, alr durumdaki tek bir pompann
debisinin iki kat byklnde olacaktr:

Q = Q1 + Q2 = 2 Q1 = 2 Q2

101

Blm 3.2: Seri ve paralel bal pompalar

ekil 3.2.2, paralel balanm iki adet farkl ebattaki pompay

gstermektedir. Belli bir basma yksekliindeki (H1=H2), Q1
ve Q2 deerlerini toplayarak toplam performans erisi elde
edilir. ekil 3.2.2. deki taral alan, o belli alan ierisinde
alacak tek pompann P1 olduunu gsterir, nk P2 ye
gre daha yksek maksimum basma yksekliine sahiptir.

Paralel balanm hz-kontroll pompalar

Debi ihtiyacnn deikenlik gsterdii durumlarda
en verimli pompa performansna ulamak iin paralel
balanm ve hz kontroll pompalardan oluan bir sistem
son derece kullanldr. Kullanlan yntem, su besleme
basnlandrma sistemlerindeki ile ortaktr. Daha ileride
nite 4 te, hz kontroll pompalara detaylca deineceiz.

ekil 3.2.2 : E olmayan performans erilerine sahip paralel bal iki

pompa

Ayn performans erisine sahip iki adet hz kontroll

pompadan oluan bir pompalama sistemi, geni bir
performans aralna sahiptir, baknz ekil 3.2.3.
Tek bir pompa Q1 deerine kadar gereken pompa
performansn karlayabilmektedir. Q1 in stnde istenen
performans karlayabilmek iin her iki pompa da almak
durumundadr. Her iki pompa da ayn hzda alyorsa,
toplam pompa erileri ekil 3.2.3. de turuncu ile gsterilmi
erilere benzeyecektir.
Q1 olarak belirtilmi alma noktasnn, tek bir pompann
tam hzda almasyla elde edildiine dikkat edin. Ancak,
iki pompa drlm hzda alrken de alma noktas
elde edilebilir. Bu durum ekil 3.2.4 te gsterilmektedir
(turuncu eriler). ekilde ayrca verim esas alnarak bu iki
durum karlatrlmaktadr. Tam hzda alan tek bir tekli
pompann alma noktas dk verime yol amaktadr,
bunun balca sebebi alma noktasnn pompa erisinden
olduka uzaa dmesidir. ki pompa drlm hzda
alrken elde edilen toplam verim, drlm hzda
pompalarn maksimum verimi az miktarda dse bile, ok
daha yksektir.
Tek bir tekli pompa istenen debi ve basma yksekliini
salayabilse bile, verim ve dolaysyla enerji tketimi
asndan bazen ayn anda iki pompa kullanmak gerekebilir.
Bir veya iki pompann altrlmas, gerek sistem
karakteristiine ve ilgili pompann tipine baldr.

102

ekil 3.2.3 : Paralel bal iki adet hz kontroll pompa ( eit ebatta ). Turuncu
eri drlm hzdaki performans gsterir.

ekil 3.2.4. : Tam hzdaki tek bir pompa ile drlm hzdaki iki adet
pompann karlatrlmas. Bu durumda iki pompal zm en yksek
toplam verime sahiptir.

3.2.2. Seri bal pompalar

Normalde, seri bal pompalar yksek basn gereken
uygulamalarda kullanlr. Bu ayn zamanda seri
balama prensibiyle alan ok kademeli pompalardaki
durumdur; bir kademenin bir pompaya eit olmas gibi.
ekil 3.2.5 de, seri balanm iki adet e pompann
performans erisi gsterilmitir. Toplam performans
erisi, koordinatlar sisteminde her debi deeri iin
basma yksekliinin iki katnn iaretlenmesiyle
oluturulur. Bu ekilde oluturulan performans erisi
, maksimum yksekliin iki katna (2Hmax) ve her
tekli pompa ile ayn maksimum debiye (Qmax) sahip
olacaktr.

ekil 3.2.5 : Seri bal iki adet e ebatl pompa

ekil 3.2.6 da seri balanm farkl ebattaki iki pompa

gsterilmitir. Toplam performans erisi belli bir ortak
Q1=Q2 debisindeki H1 ve H2 deerlerinin toplanmasyla
oluturulur.
ekil 3.2.6 daki taral alan, bu belirli alanda alabilecek
tek pompann P2 olduunu gstermektedir, nk bu
pompann maksimum debisi P1 den daha yksektir.
Blm 3.2.1 de anlatld zere e olmayan pompalar;
farkl ebattaki pompalardan veya bir veya daha
fazla saydaki hz kontroll pompadan olumu bir
kombinasyon olabilir. Sabit hzl bir pompa ve hz
kontroll bir pompann seri balanmasndan oluan
bir kombinasyon, genellikle yksek ve sabit basncn
istendii uygulamalarda kullanlr. Sabit hzl pompa
svy, k bir basn ileticileri PT ile kontrol edilen hzkontroll pompaya aktarr, baknz ekil 3.2.7.

ekil 3.2.6 : Seri bal iki adet farkl ebatl pompa

ekil 3.2.7 : Seri balanm e ebattaki sabit hzl pompa ve hz kontroll

pompa. Hz kontroll pompa ile basn ileticileri PT sayesinde P2 kndaki
basn sabit tutulmaktadr.

103

NTE 4. Pompalarda performans ayar

Blm 4.1: Pompa performansnn ayarlanmas

4.1.1 Ksarak kontrol
4.1.2 Bypass kontrol
4.1.3 ark apnn deitirilmesi
4.1.4 Hz kontrol
4.1.5 Ayarlama metotlarnn karlatrlmas
4.1.6 Pompa sisteminin toplam verimi
4.1.7 rnek: debi %20 kadar drldnde oluan rlatif g tketimi

Blm 4.2: Hz kontroll pompa zmleri

4.2.1 Sabit basn kontrol
4.2.2 Sabit scaklk kontrol
4.2.3 Bir sirklasyon sisteminde sabit basn fark
4.2.4 Debiye bal basn fark kontrol

Blm 4.3: Hz kontrolnn avantajlar

Blm 4.4: Dahili frekans konvertrne sahip pompalarn

avantajlar
4.4.1 Hz kontroll pompalarn performans erileri
4.4.2 Farkl sistemlerdeki hz kontroll pompalar

Blm 4.5: Frekans konvertr

4.5.1 Temel fonksiyon ve zellikleri
4.5.2 Frekans konvertrnn bileenleri
4.5.3 Frekans konvertrlerle ilgili zel durumlar

Blm 4.1: Pompa performansnn ayarlanmas

Belli bir uygulama iin pompa seerken, pompann

yksek verimlilik alannda alma noktas olan pompay
semek nemlidir. Aksi takdirde, pompann g tketimi
gereinden fazla olacaktr baknz ekil 4.1.1.

H
[m]

50
40

Ancak bazen sistem ihtiyalarnn deikenlik gstermesi

veya sistem erisinin zamanla deimesi gibi durumlarda,
optimum alma noktasna uyan pompay semek
mmkn olmayabilir.

20
10
0

Dolaysyla, deien ihtiyalara gore pompa performansn

ayarlamak gerekebilir.
Pompa performansn deitirmek iin en ok aadaki
yntemler kullanlmaktadr:
Ksma kontrol
Bypass kontrol
ark apn deitirmek
Hz kontrol
Pompa performansn ayarlamak iin hangi metodun
kullanlaca ilk yatrm masraflar ile pompann iletme
masraflarnn birlikte deerlendirilmesine baldr. ark
apnn deitirilmesi yntemi dndaki tm yntemler,
pompa alr durumdayken gerekletirilebilir. Sistemler
iin genellikle gereinden byk pompalar seilmektedir ve
dolaysyla performansn snrlanmas gereklidir- ncelikle
debi ve baz uygulamalarda maksimum basma ykseklii.
leriki sayfalarda bu drt eit ayarlama metodu hakknda
bilgileri bulabilirsiniz.

106

70
60
50

30

10

20

30

40

50

60

70

40
30
20
10
0
80 Q [m3/h]

ekil: 4.1.1: Pompa seerken, alma noktas yksek verimlilik

alannda olan bir pompa semek nemlidir.

4.1.1 Ksma kontrol

Hp

Pompa ile seri balantl bir ksma vanas kullanlarak

alma noktasn ayarlamak mmkn olmaktadr. Ksma
ilemi, ekil 4.1.2 de gsterildii gibi debinin azalmasna yol
aar. Ksma vanas sisteme fazladan diren katar, ve sistem
erisini daha yksek bir konuma tar. Ksma vanasnn
olmad durumdaki debi Q2 dir. Pompaya seri balanm
bir ksma vanas kullanldnda ise debi Q1 e dmektedir.

Ksma vanas

Hv

Sistem

Hs

Maksimum debiyi snrlamak iin ksma vanalar

kullanlabilir. Vanann eklenmesiyle, sistemde mmkn
olan maksimum debi snrlanm olur. rnekte, sistem
erisi tamamen dzgn olsa bile, yani sistemde hibir
diren olmasa bile debi asla Q3 den fazla olmayacaktr.
Ksma yntemiyle pompa performans ayarlandnda
pompa, o sistem iin gerekli olan basma yksekliinden
daha fazla bir ykseklie basacaktr.

Pompa
Sonu erisi
Daha kk pompa
Sistem

Hv

Ksma vanas

Hs

Q1

Q2

Q3

ekil: 4.1.2: Ksma vanas, sistemdeki direnci arttrr ve dolaysyla

debi azalr

Pompa ve ksma vanas daha kk bir pompayla deitirilirse,

pompa istenen Q1 debisini karlayabilecektir ancak basma
ykseklii daha dk olacak ve dolaysyla g tketimi de
daha az olacaktr ; baknz ekil 4.1.2.
Bypass vanas

4.1.2 Bypass kontrol

QBP

Pompa ile seri balanm bir vana kullanmak yerine,

pompa performansn ayarlamak iin pompann karsna
bir bypass vanas yerletirilebilir, baknz ekil 4.1.3.
Ksma vanasyla karlatrldnda, bypass vanasnn
yerletirilmesi pompada sistem karakteristiklerinden
bamsz belli bir minimum QBP debisinin olumasna
yol aacaktr. QP debisi, sistemdeki QS debisi ile bypass
vanasndaki QBP.debisinin toplamdr.

QP

QS

Sistem

HP

H
Bayypas vanas

Hmax
Daha kk
pompa

Sistem

Qs

QBP Sonu erisi

HP
Pompa

Bypass vanas, sistemde oluan maksimum basma

yksekliini Hmax snrna tayacaktr, baknz ekil 4.1.3.
Sistemde ihtiya duyulan debi sfr olsa bile, pompa asla
bir kapal vanaya kar almayacaktr. Ksma vanasnn
kullanld durumda olduu gibi, gerekli olan debi QS, bypass
vanas kullanmadan daha kk bir pompayla karlanabilir
ve bu durumda daha dk bir debi ve dolaysyla daha az
g tketimi oluur

QBP

QS

QP

ekil: 4.1.3: Bypass vanas, akn bir ksmn pompadan geirir ve

dolaysyla sistemdeki debi azalr.

107

Blm 4.1: Pompa performansnn ayarlanmas

4.1.3 ark apn deitirmek

Bir santrifj pompada performans ayarlamak iin
kullanlan bir dier yntem de pompadaki arkn apn
deitirmektir. Bu durumda ap klr ve buna bal
olarak da pompa performans azalr.

ark apnn kltlmesinin pompa alrken

yaplamayaca aktr. Pompa alrken gerekletirilebilen
ksma ve bypass yntemleriyle karlatrldnda, ark
apnn deitirilmesi pompa monte edilmeden veya
devreye alnmadan once gerekletirilmelidir. Aadaki
formller ark apyla pompa performans arasndaki
ilikiyi gstermektedir.

Formllerin ideal pompa iin olduuna ltfen dikkat edin.

Pratikte, ark ap kldke pompa verimi de dmektedir.
ark apndaki ufak deiiklikler Dx > 0.8 . Dn, verimde sadece
% ile ifade edilebilecek kk dmelere yol aar. Verimdeki
azalmann derecesi, pompa tipine ve alma noktasna
baldr (detaylar iin zel pompa erilerine bakn) .

Hn
Hx

Dn
Dx

Formllerde de grlebilecei gibi, debi ve basma ykseklii

ayn oranda deimektedir bu oran, ark apnn karesidir.
Formllerden elde edilen alma noktalar, (0,0) noktasnda
balayan dz bir izgi zerine yerletirilmitir. G tketimi,
ark apnn 4.kuvveti ile orantldr

4.1.4 Hz kontrol
Pompa performansn kontrol etmekle ilgili olarak bu
Blmde deineceimiz son yntem, deiken hz kontrol
yntemidir. Frekans evirici araclyla hz kontrol, debi
ihtiyacnn deikenlik gsterdii durumlarda pompa
performansn ayarlamak iin hi phesiz en etkili
yntemdir.

108

Qx

Qn

ekil 4.1.4: ark ap drldnde pompa karakteristiklerindeki deiim

Aadaki formller santrifj pompalarda hz deiiminin

pompa performansn nasl etkilediini bulmada
kullanlabilecek bir yaklam olarak verilmitir:

Yaklam yasalar, sistem karakteristiklerinin nn ve nx de

deimedii ve (0,0) dan balayan bir parabol oluturduu
durumlar iin geerlidir baknz Blm 3.1.1. G denklemi
ayrca, pompa veriminin her iki hzda da deimeden kaldn
ifade eder..
ekil 4.1.5 deki formller, pompa debisinin (Q) pompa hzyla
(n) orantl olduunu gsterir. Basma ykseklii (H), hzn
(n) karesiyle orantlyken, g (P) de hzn kpyle orantldr.
Pratikte hzdaki bir azalma, verimde hafif bir dmeye
yol aar. Drlm hzdaki (nx) verim, maksimum hzda
%50 ye varan dler iin geerli olan aadaki formlle
bulunabilir:

Sonu olarak, pompa hzn drdnzde ne kadar g

kazancnz olacan kesin olarak bilmeniz gerekiyorsa,
frekans eviricinin ve motorun verimlerini hesaba katmanz
gerekmektedir.

ekil 4.1.5: Farkl yaklam eitlikleri iin sistem karakteristikleri

109

Blm 4.1: Pompa performansnn ayarlanmas

4.1.5 Ayarlama yntemlerinin

karlatrlmas
Bir santrifj pompann performansn deitirmek iin
kullanlan drt deiik yntemi bu ekilde grm olduk.
imdi bunlarn birbirlerinden farkna deineceiz.
Pompa ve performans deitirici dzenei bir btn
olarak dnrsek, bu dzenein QH karakteristiklerini
inceleyebilir ve farkl sistemlerde elde edilen sonular
karlatrabiliriz.

a
Ksma vanas

Ksma kontrol
Ksma kontrol, pompa ile seri bal bir vanann
bulunduunu ifade eder, baknz ekil 4.1.6a. Bu balant
ayn maksimum basma yksekliinde ancak drlm
debi performansna sahip yeni bir pompa gibi hareket eder.
Pompa erisi Hn , vana erisi ve tm sistemi kapsayan eri
Hx iin ekil 4.1.6b. e baknz.

Bypass kontrol
Pompann karsna bir vana balandnda, baknz ekil
4.1.7a, bu yeni balant maksimum basma ykseklii
drlm ve QH erisinin karakteristii deimi yeni bir
pompa gibi hareket eder. Eri, ikinci dereceden olmaktan
ziyade dorusal bir yapdadr, baknz ekil 4.1.7b

Hn

Hx

Vana

Hn
Hx
ekil 4.1.7: Pompann karsna balanm bypass vanas

Vana

ekil 4.1.6: Pompaya seri balanm ksma vanas

b
Bypass vanas

ark apnn deitirlmesi

ark apnn deitirilmesi herhangi bir ekstra elemann
kullanlmasn gerektirmez. ekil 4.1.8 de drlm
QH-erisi (Hx) ve orijinal eri karakteristikleri (Hn)
gsterilmitir.

Hz kontrol
Hz kontrol metodu (ekil 1.4.9) azaltlm debi ve basma
yksekliinde yeni bir QH erisine yol aar. Erilerin
karakteristikleri ayn kalr. Ancak hz azaltldnda basma
ykseklii debiden daha fazla decei iin eriler daha
dzgn bir hal alr.
Dier yntemlerle karlatrldnda, hz kontrol ksaca
hz pompann nominal hz seviyesinin stne kararak
pompa performans aralnn nominal QH erisinin stne
kartlmasna da imkan tanr, ekil 4.1.9 daki Hy erisine
baknz. Eer bu ar senkronize alma ekli kullanlacaksa
motorun ebatlar da dikkate alnmaldr.

110

Hn

Hx

Hn

Hx

ekil 4.1.8: ark ap ayar

Hz Kontrol

ekil 4.1.9: Pompaya bal hz kontrolr

Hy

4.1.6 Pompa sisteminin toplam verimi

Hem ksma yntemi hem de bypass yntemi, vanalarda
hidrolik g kaybna yol aar, (Pkayb = k Q H). Dolaysyla
pompa sisteminin toplam verimi decektir.
ark apn Dx/Dn>0.8 aralnda kltmenin pompa verimi
zerinde bariz bir etkisi olmaz. Dolaysyla bu yntemin
toplam sistem verimi zerinde negatif bir etkisi yoktur.
Hz kontroll pompalarn verimi, hz dm nominal
hzn %50 nin altna dmedii srece sadece belli bir
oranda etkilenir, leride, verimin sadece % olarak ifade
edilebilecek kk oranlarda dtn ve hz kontroll
zmlerin toplam alma ekonomisi zerinde bir etkisi
olmayacan tartacaz.

4.1.7 rnek: Debi %20 orannda azaltldnda

oluan rlatif g tketimi
Belli bir uygulamada, debi Q = 60 m3/h. den 50 m3/h. e
drlecektir. Orijinal balang noktasnda (Q = 60 m3/h.
ve H = 70 m), pompaya %100 g verilmektedir. Performans
ayar yntemine bal olarak, g tketimi deiecektir.
imdi, g tketiminin performans ayar yntemlerinin her
biri zerindeki etkisine bakalm.

111

Blm 4.1: Pompa performansnn ayarlanmas

Ksma kontrol
Debi dnce g tketimi de yaklak %94 ne dmektedir.
Ksma sonucunda basma ykseklii artmaktadr, baknz
ekil 4.1.10. Baz pompalarda maksimum g tketimi
maksimum debiden daha dk bir debide gerekleir.
Byle durumlarda, ksma sonucu g tketimi de artar.

H [m]

= Deitirilmi alma noktas

= Orijinal alma noktas

76
70
55

P2
100%
94%

Bypass kontrol
Sistemdeki debiyi azaltmak iin, vanann pompa basma
yksekliini 55 m. ye drmesi gerekir. Bu da sadece
pompadaki debiyi arttrmakla gerekletirilebilir. ekil
4.1.11 de grlebilecei gibi, debi 81 m3/h. e karlmakta,
bu da orijinal g tketiminin %10 daha stnde bir g
tketimine yol amaktadr. Artn derecesi, pompa tipine
ve alma noktasna baldr. Dolaysyla, baz durumlarda,
P2 deki art sfra eittir ve hatta baz nadir durumlarda da
P2 de az bir d bile gzlenebilir.

50

Q [m3/h]

60

ekil 4.1.10: Nispi g tketimi- ksma kontrol

H [m]

= Deitirilmi alma noktas

= Orijinal alma noktas
70
55

P2

Q
110%

100%

ark apn deitirmek

ark ap drldnde, pompann hem debi hem
de basma ykseklii der. Debideki %20 orannda bir
azalmada g tketimi, orijinal deerinin %67 sine kadar
der, baknz ekil 4.1.12.

50

60

81

Q [m3/h]

ekil 4.1.11: Nispi g tketimi bypass kontrol

H [m]

Hz kontrol

= Deitirilmi alma noktas

= Orijinal alma noktas

Pompada hz kontrol ile hem debi hem de basma

ykseklii der, baknz ekil 4.1.13. Dolaysyla g
tketimi de orijinal deerinin %65 i civarna dm olur.

70
55

P2

Mmkn olan en iyi verimi elde etmek asndan,

pompann apnn ayarlanmas yntemi veya hznn
kontrol yntemi, tesisattaki debinin drlmesi iin
en uygun yntemlerdir. Pompann sabit, deitirilmi bir
alma noktasnda almas gerekiyorsa ark ap ayar
yntemi en iyi yntemdir. Ancak, debi ihtiyacnn deiken
olduu bir tesisatla kar karya isek, o zaman hz-kontroll
pompalar en iyi zm olacaktr.

100%
67%

50

60

Q [m3/h]

ekil 4.1.12: Nispi g tketimi ark apnn deitirilmesi

H [m]

= Deitirilmi alma noktas

= Orijinal alma noktas
70
55

Q
Q

P2
100%
65%

50

60

Q [m3/h]

ekil 4.1.13: Nispi g tketimi hz kontrol

112

zet
ekil 4.1.14 de nceki Blmde tanttmz farkl ayar
yntemleri hakknda genel bir bilgi verilmektedir. Bir
sistem iin ayarlama yntemi seerken, her yntemin art
ve eksileri dikkate alnmaldr.

Srekli ayar
mmknm?

Yntem

Ksma kontrol

Evet

Oluan permormans
erisinde
Q azalr

Pompa sisteminin Debide %20 azalma

toplam verimi
ile nispi g tketimi
Olduka
azalr

94%

Olduka
azalr

110%

Hafife
azalr

67%

Hafife
azalr

65%

Ksma vanas
Hn
Hx
Vana

Bypass kontrol

Evet

H azalr ve eri deiir

Bypass vanas

Hn
Hx
Vana

ark apn
deitirmek

Hayr

Q ve H azalr

D
Hn
Hx

Hz kontrol

Evet

Q ve H azalr

Hz kontrol

Hn
Hx
Hy

ekil 4.1.14: Ayarlama yntemlerinin zellikleri

113

Blm 4.2: Hz kontroll pompa zmleri

nceki blmde incelendii zere, pompalarda hz kontrol

yapmak pompa performansn sisteme uyarlamak asndan
etkili bir yoldur. Bu Blmde hz kontroll pompalar, PIkontrolrleri ve basn, basn fark, ve scaklk gibi sistem
parametrelerini len sensrlerle birletirme olaslklarn
tartacaz. zleyen sayfalarda, farkl seenekler rneklerle
tantlmaktadr.

4.2.1 Sabit basn kontrol

Pompa, bir dinlendirme tankndan ald suyu binadaki
eitli musluklara tayacaktr.
Musluktan akacak su talebi deikendir, dolaysyla sistem
karakteristii de gereken debiye gre deimektedir.
Konfor ve enerji tasarrufu asndan sabit basnl besleme
nerilmektedir.
ekil 4.2.1 de grlebilecei zere, zm, PI kontroll bir
hz kontrolrl pompadr. PI-kontrolr, gerekli basn
olan pset i, PT basn sensr ile llen gerek besleme
basnc p1 ile karlatrr.
Eer gerek basn ayar noktasndaki basntan yksekse,
PI-kontrolr p1 = pset olana dek hz ve dolaysyla pompa
performansn drr. ekil 4.2.1 de, debi Qmax dan Q1 e
drldnde ne olduu gsterilmektedir.
Kontrolr, gerekli k basncnn p1 = pset olmasnn
salanmas iin pompa hznn nn den nx e drldn
kontrol eder. Pompa tesisat, besleme basncnn 0 - Qmax
debi aral arasnda sabit olmasn salar. Besleme basnc,
tanktaki (h) seviyesinden bamszdr. Eer h deiirse, PIkontrolr pompa hzn p1 in her zaman iin ayar noktasna
eit olmasn salayacak ekilde deitirir.

Ayar noktas Pset

Denge
tank

PI
Kontrol

Gerek deer
Basn
transmitleri

Hz
Kontrol

Musluklar

ekil 4.2.1: Hz kontroll pompayla sisteme sabit basncn saland su temini

sistemi

114

4.2.2 Sabit scaklk kontrol

Hz kontrol ile performans ayar, birtakm endstriyel
uygulamalar iin uygundur. ekil 4.2.2 de, yksek kaliteli
retim iin su soutmal olmas gereken enjeksiyonlu
kalplama makinesine sahip bir sistem gsterilmektedir.

Ayar noktas tset

P
kontrol

Gerek deer tr

Hz
kontrol

Enjeksiyonlu kalp
makinesi

Soutma
tesisi

Makine, soutma nitesinden gelen 15oC deki su ile

soutulmaktadr. Kalplama makinesinin dzgn almasn
ve yeterince soutulmasn salamak iin, dn borusu
scakl tr = 20oC deerinde sabit tutulmaldr. zm, PIkontrolre sahip bir hz kontroll pompadr. PI kontrolr
gereken tset scakln, TT scaklk iletkeni ile llen dn
borusundaki tr gerek scaklk deeriyle karlatrr. Bu
sistemin sabit bir sistem karakteristii vardr ve dolaysyla
pompann alma noktas eri zerinde Qmin ve Qmax
arasnda yer alr. Makinedeki s kayb arttka, dn borusu
scaklnn 20oC de sabit tutulmasn salamak iin gerekli
soutma suyu debisi de artar.

Scaklk
sensrleri

ekil 4.2.2: Enjeksiyonlu kalp makinesi ve geri dn borusunda sabit scaklk

salayan bir scaklk kontroll sirklasyon pompasndan oluan sistem

4.2.3 Bir sirklasyon sisteminde sabit

basn fark
Sirklasyon sistemleri (kapal sistemler) , baknz nite 3,
hz-kontroll pompa zmlerine son derece uyumludur.
Deiken sistem karakteristiine sahip sirklasyon
sistemlerinde basn fark kontroll sirklasyon
pompalarnn kullanlmas avantaj getirir, baknz ekil
4.2.3.

Ayar noktas tset

P
kontrol

Gerek deer tr

Hz
kontrol

Fark basn
transmitleri

ekilde sirkle edilen svnn bir s eanjrnde stld

ve buradan da hz kontroll bir pompayla birime ; rn.
radyatrler, gnderildii bir sistem gsterilmitir. Gerekli
s ihtiyacna gre debiyi kontrol etmek iin her birime seri
olarak bir kontrol vanas balanmtr.
Pompann kontrol, pompa karsnda llen sabit basn
farkna gre kontrol edilir. Bu, pompa sisteminin 0 Qmax
Q-aralnda sabit basn fark salamas demektir ve ekil
4.2.3 de yatay bir izgiyle tanmlanmtr.
ekil 4.2.3: Sisteme sabit bir basn fark salayan hz kontroll bir sirklasyon
pompasnn kullanld stma sistemi

115

Blm 4.2: Hz kontroll pompa zmleri

4.2.4 Debiye bal basn fark kontrol

AyarSetpoint
noktas Hset

ekil 4.2.4 teki pompa sisteminin temel fonksiyonu,

radyatrler gibi tketim birimlerindeki kontrol vanalar
etrafnda sabit bir basn fark salamaktr. Bunu elde etmek
iin pompann, boru, s eanjr, balant paralar, vs.
deki srtnme kayplarnn stesinden gelmesi gereklidir.

Bu tr bir pompa sistemi iki ekilde tasarlanabilir:

Gerek
deerHH1 1
Actual value

Hz
Speed
controller
kontrol
Q1

Daha nce nite 3 te tarttmz zere, bir sistemdeki

basn kayb, debinin karesiyle orantldr. Sa tarafta
grdnz gibi bir sistemdeki sirklasyon pompasn
kontrol etmenin en iyi yolu, pompann debi arttka artan
bir basn salamasn mmkn klmaktr.
Debi ihtiyac dk olduunda, boru, s eanjr, balant
paralar, vs. deki basn kayplar da der ve pompa
sadece kontrol vanas iin gerekli olan basnc, Hset-Hf
temin eder. Debi ihtiyac arttka, basn kayplar da karesi
orannda artar ve dolaysyla pompa daha fazla basn
salamak durumda kalr; bu durum ekil 4.2.4 te mavi
izgiyle gsterilmitir.

PIP
controller
kontrol

DPT1
DPT2

Ayar noktas Hset

P
Kontrol

Gerek deer H1

Hz
kontrol

ekil 4.2.4: Sisteme debiye bal bir basn fark salayan hz-kontroll bir
sirklasyon pompasnn kullanld stma sistemi

Pompa karsna bir basn iletkeni koyulur ve sistem

debiye bal basn fark kontrol DPT1 ile alr,
baknz ekil 4.2.4.
Tketim birimleri
yaknna basn sensr
yerletirilir ve sistem, ekil 4.2.4 te gsterildii gibi
basn fark kontrol DPT2 ile alr.
lk zmn avantaj, PI-kontrolr, hz kontrol ve iletkenin
birbiri ardna yerletirilmesiyle salanan kolay montajdr.
Bu montaj ekli, tm sistemin tek bir nite olarak
teminini mmkn klar, baknz Blm 4.4. Sistemi alr
konumda tutmak iin, pompa erisi bilgisi kontrolrde
kaytl tutulmaldr. Bu bilgiler debi hesabnda ve ayn
zamanda pompa performansnn ekil 4.2.4 te gsterilen
mavi eriyi karlamasn salamak iin belli bir debide Hset
ayar noktas basncnn ne kadar drlmesi gerektiinin
hesaplanmasnda kullanlr

116

Tesisatta sensr yer ald ikinci zm ise sensrn

tesisata montajn ve gerekli kablolamadan dolay daha
yksek montaj masraflarn gerektirir. Bu sistemin
performans aa yukar ilk sisteminki gibidir. Sensr,
tketici birimdeki basn farkn ler ve besleme borular,
vs. deki basn kayplarndaki artn stesinden gelmek
iin gerekli basn artn otomatik olarak dengeler.

Blm 4.3: Hz kontrolnn avantajlar

Dk enerji tketimi
ou pompa uygulamalarnda pompann gnde 24 saat tam
kapasite almasna ihtiya yoktur. Dolaysyla, sistemdeki
pompa performansn otomatik olarak ayarlayabilmek bir
avantajdr. Blm 4.1 de anlatld gibi, bir santrifj
pompann performansn ayarlamann mmkn olan en
iyi yolu pompada hz kontrol yapmaktr. Pompalarn hz
kontrol genellikle frekans konvertr ile gerekletirilir.
zleyen sayfalarda, kapal ve ak sistemlerdeki hz kontroll
pompalar inceleyeceiz. Ancak hz-kontrol dnyasna
dalmadan nce, hz kontrolnn salad avantajlar ve
frekans konvertrne sahip hz-kontroll pompalarn
faydalarndan bahsedeceiz:

Hz-kontroll pompalar, belli bir grevi gerekletirmek

iin sadece o ie yetecek miktarda enerjiyi kullanrlar. Dier
kontrol yntemleriyle karlatrldnda, frekans kontroll
hz kontrol en yksek verimi ve dolaysyla enerjinin en
verimli ekilde kullanmn salar, baknz Blm 4.1.

Dk mr devri maliyeti
nite 5 te greceimiz gibi, bir pompann mr devri
maliyetinin hesaplanmasnda pompann enerji tketimi
ok nemli bir faktrdr. Dolaysyla, bir pompa sisteminin
iletme maliyetlerini mmkn olan en dk seviyede
tutmak nemlidir. Verimli iletim, daha dk enerji
tketimi salar ve bu da iletme maliyetlerini drr. Hz
kontroll pompalar kullanlarak enerji tketimini sabit
hzl pompalara nazaran %50 drmek mmkndr

evrenin korunmas
Enerjide tutumlu pompalar daha az kirlilie yol aar ve
bundan dolay da evreye daha az zarar verir.

Arttrlm konfor
Farkl pompa sistemlerinde hz kontrol yaplarak
konfor seviyesi ykseltilebilir. Su temini sistemlerindeki
pompalarda, otomatik basn kontrol ve yumuak-kalk
kullanm, sistemdeki yksek basntan kaynaklanan su
darbesini ve grlty azaltr. Sirklasyon sistemlerinde
hz kontroll pompalarn kullanm, sistemdeki grltnn
asgaride kalmasn salayacak ekilde basn farknn belli
bir seviyede tutulmasn salar.

Sistem maliyetlerinin azaltlmas

Hz kontroll pompalar, iletmeye alma ve
sistemde kontrol vanas kullanma ihityacn azaltr.
Dolaysyla, toplam sistem maliyetleri der.

117

Blm 4.4: Dahili frekans konvertrne sahip pompalarn avantajlar

Pek ok uygulama iin dahili frekans konvertr olan

pompalar kullanmak en uygun zm olmaktadr. Bunun
sebebi, bu pompalarn hz kontroll pompa zmlerinin
sunduu faydalar ile bir pompa, frekans konvertr
bir PI-kontrolr, ve bazen de bir basn sensrnn
birletirilmesiyle elde edilecek faydalar tek bir nitede
birletirmesidir. baknz ekil 4.4.1.

Ayar noktas

PIKontrolr

Dahili frekans eviricisi olan bir pompa sadece bir pompa

deildir, ancak pek ok pompa tesisatnda uygulama
sorunlarn zen veya enerji tasarrufu salayan komple
bir sistemdir. Deitirme ile ilgili olarak ise, dahili frekans
konvertr olan pompalar herhangi bir ekstra masrafa
gerek kalmadan sabit hzl pompalarla yer deitirilebilirler.
Tm gereken, bir g beslemesi balants ve dahili frekans
konvertr olan pompann boruya monte edilmesi olup,
pompa bu ekilde altrlmaya hazr haldedir. Montajcnn
tm yapmas gereken, sistemin almaya balayaca
gerekli ayar noktasn (basn) ayarlamaktr.

Frekans
konvertr

Aada, dahili frekans konvertrl pompalarn sunduu

avantajlara ksaca deinilmitir
PT

Kolay montaj
Dahili frekans konvertrl pompalarn montaj sabit hzl
pompalarnki kadar kolaydr. Tm yapmanz gereken,
motoru g beslemesine balamak olup pompa almaya
hazr hale gelecektir. retici, her trl i balant ve
ayarlarn yapmtr.

En uygun enerji tasarrufu

Pompa, motor ve frekans konvertr birbirine uygun
ekilde tasarlandndan, pompa sistemi dk enerji
harcayarak alr.

Tek tedariki
Pompa, frekans konvertr ve sensr tek bir tedariki
tarafndan salandndan, boyutlandrma, seim, sipari
prosedrleri,ve ayrca bakm ve servis hizmetleri asndan
kolaylk salanm olur.

118

ekil 4.4.1: Dahili frekans konvertr ve basn transmitteri olan bir pompa
nitesi

Geni performans aral

Dahili frekans konvertr pompalar ok geni bir performans
aralna sahiptir, bu da son derece deiken koullarda
verimli ekilde almalarn ve pek ok farkl talebi
karlayabilmelerini salar. Dolaysyla, dk performans
kapasitesindeki ok saydaki sabit hzl pompann yerine
daha az pompa kullanlabilir.
H
[m] 100%

4.4.1. Hz-kontroll pompalarn

performans erileri
imdi, hz-kontroll bir pompann performans erilerinin
nasl okunacana bir bakalm:
ekil 4.4.2 de, hz-kontroll bir pompann performans
erisi ile ilgili bir rnek yer almaktadr. lk eri QH-erisini,
ve ikinci eri de buna karlk gelen g tketimi erisini
gstermektedir.

70

90%
60 86%
50 80%
40

70%

30 60%
20
10
0

50%
25%
5

10

15

20

25

35

30

Q [m3/h]

P
[kW]
1

6
4

Sizin de grebileceiniz gibi, performans erileri hz %100

den %50 ye dene dek her %10 luk d iin verilmitir.
Benzer ekilde, maksimum hzn %25 ine karlk gelen
minimum eri de gsterilmitir. izimde gsterildii zere,
belli bir alma noktasn QH zerinde iaretleyebilir ve bu
noktaya hangi hzda ulalabileceini ve P1 g tketimini
bulabilirsiniz.

2
0

Q [m3/h]

ekil 4.4.2: Hz kontroll bir pompann performans erisi

Pompa erisi

4.4.2 Farkl sistemlerdeki

pompalar

Pompa erisi

hz-kontroll

Hz-kontroll pompalar pek ok uygulamada kullanlmaktadr.

Pompa performansndaki deiim ve dolaysyla olas enerji
tasarruflar ilgili sistemin zelliklerine baldr.

Sistem
karakteristii

Kapal sistem
Daha nce nite 3 te bahsettiimiz gibi, sistemin
karakteristikleri, sistemde belli miktardaki suyun tanmas
iin pompann basmas gereken yksekliin bir gstergesidir.
ekil 4.4.3 te kapal ve ak sistemlerin performans erisi ve
sistem karakteristikleri gsterilmektedir.

HO

Sistem
karakteristii

Ak sistem

ekil 4.4.3: Kapal ve ak sistemlerin sistem karakteristikleri

119

Blm 4.4: Dahili frekans konvertrne sahip pompalarn avantajlar

Kapal sistemlerdeki hz-kontroll pompalar

2

Q = 15 m /h

Istma ve havalandrma sistemleri gibi kapal sistemlerde,

pompa sadece boru, vana, s eanjr, vs. den kaynaklanan
srtnme kayplarn yenmek durumundadr. Bu Blmde,
kapal bir sistemdeki hz-kontroll bir pompay tantacaz.
15 m3/h tam kapasiteli aktaki toplam srtnme kayplar 16 m
dir, baknz ekil 4.4.4.
Sistem erisi (0,0) noktasnda balar, ekil 4.4.5 teki krmz
izgi. Sistemdeki kontrol vanalar her zaman iin belli bir
iletme basncna ihtiya duyar, bundan dolay pompa sistem
erisine gre alamaz. Bu yzden baz hz-kontroll pompalar
oransal basn kontrol fonksiyonuna sahiptir, bylece
pompa ekilde gsterilen turuncu eriye gre alacaktr.
ekil 4.4.5 de grebileceiniz gibi, asgari performans tam
hzn %57 si civarndadr. Sirklasyon sistemlerinde baz
durumlarda minimum eride ( tam hzn %25i) altrma uygun
olabilmektedir, rnein stma sistemlerinde gece almas sz
konusuysa.

H
Kazan
veya benzeri
Tketim noktalar
ekil 4.4.4: Kapal sistem

H
[m] 100%
24

99%
90%

20
16
12

80%
70%
60%

8
4
0

50%

25%
2

10

12

14

16

Q [m3/h]

P1
[kW]
1.2
0.8
0.4
0

ekil 4.4.5: Kapal sistemdeki hz-kontroll pompa

120

Q [m3/h]

Ak sistemlerdeki hz-kontroll pompalar

Pompann alma aral ve sistem zellikleri, ilgili sistemin
tipine dayanmaktadr.
ekil 4.4.6 da, basnlandrma /su temini sistemindeki
bir pompa gsterilmitir. Pompa, kendisinden h=20m
yksekte bulunan bir muslua Q = 6.5 m3/h debi salamak
durumundadr. Pompann giri basnc ps =1 bar olup,
musluktaki basn pt= 2 bar olmal ve tam kapasitedeyken
sistemdeki toplam srtnme kayb da pf =1.3 bar olmaldr.
ekil 4.4.7 de, yukarda tanmlanan zellikleri karlayabilen
bir pompann QH-erisi gsterilmitir. Sadaki eitlii
kullanarak kapal vana durumunda gereken basma
yksekliini (Ho) hesaplayabilirsiniz.

pt = 2 bar
ekil 4.4.6: Su temini sistemindeki bir pompa

h = 20 m

pf = 1.3 bar
ps = 1 bar
Q = 6.5 m3/h
H

pt - Akma noktasndaki basn

ps - Emme basnc

Eer debinin (Q)=6.5 m /h. olmas durumundaki maksimum

basma yksekliini hesaplamanz gerekiyorsa, aadaki
eitlii kullanabilirsiniz:

pf - Srtnme kayplar
h - Statik ykseklik

p -p
(2-1) . 105
Ho = h + t. s = 20 +
= 30.2 m
g
998 . 9.81

pf
1.3 . 105
Hmax = Ho +
= 30.2 +
= 43.5 m
.g
998 . 9.81

Kapal vanadan maksimum debiye Q = 6.5 m3/h. kadar

olan bu uygulamay
karlamak iin pompa, tam hzn

%65 ile %99 u arasnda olan ksmen dar bir hz aralnda

almaktadr. Daha az srtnme kayplarnn olduu
sistemlerde, hzdaki deiim daha da az olabilir. Eer hi
srtnme kayb yoksa, yukardaki durum iin minimum hz
tam hzn yaklak %79 u olacaktr.

H
[m] 100%
60
50
40

HO

Verilen bu iki rnekten anlalabilecei gibi, hzdaki ve

dolaysyla g tketimindeki olas deiimler kapal
sistemlerde en yksek seviyededir. Dolaysyla, en
yksek enerji tasarrufu potansiyeli kapal sistemlerde
yakalanabilmektedir.

Q - Debi

20
10
0
P1
[kW]

90%
80%
70%
60%
50%

25%
1

8 Q [m3/h]

1.2
0.8
0.4
0
Q [m3/h]

ekil 4.4.7: Ak sistemdeki hz kontroll bir pompa

121

Blm 4.5 Frekans konvertr

Daha nce belirtildii zere, pompalardaki hz kontrol

iin frekans konvertr kullanlr. Dolaysyla, frekans
konvertrlerine, alma prensiplerine daha yakndan
bakmak ve son olarak da bu cihaz kullanrken alnacak
nlemleri tartmak faydal olacaktr.

4.5.1 Temel fonksiyon ve zellikler

Asenkron bir motorun hznn balca motorun kutup saysna
ve besleme voltajnn frekansna bal olduu bilinen bir
gerektir. Besleme voltajnn genlii ve motor mili stndeki
yk de motor hzn etkiler, ancak ayn seviyede deildir.
Dolaysyla, asenkron bir motorda hz kontrol iin besleme
voltajnn frekansn deitirmek ideal bir yntemdir. Doru bir
motor mknatslanmas elde etmek iin, voltajn genliini de
deitirmek gerekir.

f1 > f 2

f1
f2

n
ekil 4.5.1: Motorun tork zelliklerinin yer deitirmesi

Frekans / voltaj kontrol, hz deiince tork zelliklerinin de

deimesine yol aar. ekil 4.5.1 de iki farkl frekans/voltajda
motor torku zellikleri (T) hzn (n) bir fonksiyonu olarak
gsterilmektedir. Ayn izimde pompann yk karakteristikleri
de gsterilmitir. ekilden de grlebilecei gibi, motorun
frekans/voltaj deitike hz da deimektedir.
Frekans konvertr, frekans ve voltaj deitirir, dolaysyla
diyebiliriz ki bir frekans konvertrnn temel grevi sabit
frekans/voltaj deitirmektir, rn. 3x400 V/ 50Hz i deiken
voltaj/frekans a dntrmek gibi.

4.5.2. Frekans konvertrnn bileenleri

Prensipte tm frekans konvertrleri ayn fonksiyonel
elemanlardan oluur. Temel fonksiyonu, daha nce de
belirtildii gibi, ebeke besleme voltajn farkl frekans ve
genilie sahip yeni bir AC voltajna evirmektir.
Frekans konvertr ilk olarak gelen ebeke voltajn
dorultur ve sonra enerjiyi bir kondansatrn bulunduu
ara devrede depolar. Bundan sonra DC voltaj farkl frekans
ve genilie sahip yeni bir AC voltajna evrilir.
Frekans konvertrndeki ara devre sayesinde, ebeke
voltajnn frekansnn k frekans ve dolaysyla da motor
hz zerinde hibir direk etkisi olmaz. Frekansn 50Hz ya
da 60Hz olmas fark etmez, nk redresr her iki durumla
da uyumludur. Ek olarak, giri frekans k frekansn
etkilemez, nk k frekans voltaj/frekans modeline gre
tanmlanr, ki bunu da invertr belirler. Yukarda belirtilen
gerekleri gz nnde tutarak, asenkron motorlarda
frekans konvertr kullanm aadaki faydalar salar:

Sistem hem 50 hem de 60 evrimli alanlarda herhangi bir

deiik yapmaya gerek olmadan kullanlabilir.
Frekans konvertrnn k frekans gelen frekanstan
bamszdr.
Frekans konvertr, ebeke besleme frekansndan daha
yksek k frekanslar salayabilir bu sayede ar senkron
iletim mmkn olur.
ekil 4.5.2 de grlebilecei gibi, frekans konvertrnde
ayrca bileen daha bulunur: Bir EMC filtresi, bir kontrol
devresi ve bir evirici .

ebeke voltaj AC

EMC
Filtresi

Redresr

Ara devre
DC

Konvertr

Kontrol devresi

ekil 4.5.2: Frekans konvertrnn fonksiyonel elemanlar

122

EMC filtreleri
Bu ksm frekans konvertrnn temel grevi deildir ve
prensipte frekans konvertrnn dnda braklabilir.
Ancak, Avrupa Birlii EMC Talimatnamesinin veya dier
yerel ynetmeliklerin artlarn karlamak iin filtre
gerekmektedir. EMC filtreleri, frekans konvertrnn
ebekeye kabul edilemeyecek ykseklikte grlt sinyalleri
geri gndermemesini ve dolaysyla ebekeye bal dier
elektronik ekipmana rahatszlk verilmemesini temin
eder. Ayn zamanda, ebekedeki dier ekipman tarafndan
yaratlan grlt sinyallerinin de frekans konvertrndeki
elektronik cihazlara ulap onlara hasar vermesi veya
bozmas da filtre tarafndan engellenir.

Kontrol devresi
Kontrol devresi blmnn iki grevi vardr: frekans
konvertrn kontrol eder ve ayn zamanda rn ve evresi
arasndaki tm iletiimden sorumludur

Umotor

Konvertr

Voltajn ortalama deeri

Frekans konvertrnn k voltaj, normal ebeke

voltajnda olduu gibi sinusoidal deildir. Motora gnderilen voltaj, birtakm kare-dalgal vurulardan oluur,
baknz ekil 4.5.3. Bu darbelerin ortalama deeri istenen frekans ve genilikte sinusoidal bir voltaj oluturur.
Ama frekans, markaya bal olarak ok dk kHz
deerlerinden 20 kHz e kadar deiebilir. Motor
sarglarnda grlt oluumunu engellemek iin, ama
frekans duyulabilirlik alannn (~16 kHz) zerinde olan bir
frekans evirici tercih edilmelidir.
eviricinin alma prensibi PWM (Pulse Width Modulation Darbe Genilik Modlasyonu) kontrol olarak
adlandrlr ve gnmzde frekans eviricilerin ounda
bu kontrol prensibi kullanlmaktadr.

t
T = 1/fm

ekil 4.5.3: Deiken frekansl (fm) ve deiken voltajl (Umotor)

AC voltaj

0
0

Motor akmnn kendisi nerdeyse sinusoidaldir. ekil

4.5.4 (a) da motor akm (st) ve motor voltajn grebilirsiniz. ekil 4.5.4 (b) de ise motor voltajnn bir ksm
gsterilmitir. Voltajn darbe/duraklama orannn nasl
deitii burada gsterilmektedir.

* Detay

ekil 4.5.4: a) PWM (Darbe Genilii Modlasyonu) kontrolnde motor

akm (st) ve motor voltaj b) Motor voltaj kesiti

123

Blm 4.5 Frekans konvertr

4.5.3 Frekans konvertryle ilgili

zel durumlar
a

Frekans konvertr takp kullanrken veya dahili frekans

konvertr olan pompalar kullanrken, montajcnn ve
kullancnn bilmesi gereken baz hususlar bulunmaktadr.
ebeke beslemesi tarafnda frekans konvertr, standart
bir asenkron motordan daha farkl davranacaktr. Bu
aada detayl olarak anlatlmtr.

ekil 4.5.5 a): -fazl, iki-kutuplu

standart bir asenkron motor

Frekans konvertrlerine sinusoidal olmayan g

beslemesi, -fazl besleme
Yukarda anlatld ekilde tasarlanm bir frekans konvertr,
ebekeden sinusoidal akm almayacaktr. Dierlerinin yan
sra bu da, ebeke besleme kablosu, ebeke anahtar, vs. nin
boyutlarn etkiler. ekil 4.5.5 de ebeke akm ve voltajnn ;
a)
-fazl, iki-kutuplu standart bir asenkron motorda,
b)
Frekans konvertr olan -fazl, iki-kutuplu standart
bir asenkron motorda,
nasl hareket ettii gsterilmitir.

ekil 4.5.5b):Frekans konvertr

olan -fazl, iki-kutuplu standart
bir asenkron motor

Standart motor

Frekans eviricili motor

ebeke voltaj

400 V

400 V

ebeke akm RMS deeri

6.4 A

6.36 A

ebeke akm, tepe deeri

9.1 A

13.8 A

3.68 kW

3.69 kW

cos = 0.83

PF = 0.86

G beslemesi, P1
cos ,
g faktr (PF)

ekil 4.5.6: Standart bir motor ile bir frekans konvertrnn akmlarnn
karlatrlmas

Her iki durumda da motor mile 3 kW besleme yapmaktadr.

Bu iki durumdaki akmlarn karlatrlmas sonucunda
aadaki farklar grlr, baknz ekil 4.5.6:

Frekans konvertrl sistemin akm sinusoidal

deildir.
Frekans konvertrl zmn pik akm ok daha
yksektir (yaklak %52 daha yksek)

P=3 . U.I cos

Bunun sebebi, ebekeyi, bir kondansatre bal redresre
aktaran frekans konvertrnn tasarmdr. Kondansatrn
arj edilmesi, dzeltilmi voltajn kondansatrde o
anda mevcut voltajdan daha yksek olduu ksa zaman
dilimlerinde gerekleir.
Yukarda deinildii zere, sinusoidal olmayan akmlar
motorun ebeke beslemesi tarafnda farkl durumlara
yol aar. Frekans konvertr olmayan standart bir
motorda, voltaj (U), akm (I) ve g (P) arasndaki iliki sa
tarafnzdaki kutucukta gsterilmitir. Frekans konvertr
olan motorlarda g beslemesini hesaplamak iin ayn
forml kullanlamaz.
124

U
I
cos

: ki faz arasndaki voltaj

: Faz akm
U ve I nn etkin deerleri (RMS deerleri) alnr.

: Akm ve voltaj arasndaki faz deiimi

Hesaplama rnei:
U=400 V, I=6.4 A, cos = 0.38
Sonu olarak P=3.68 kW deerinde g beslemesi bulunur.

Aslnda bu durumda, basit akm ve voltaj lmlerine

dayanarak g beslemesini hesaplamak gvenli bir yaklam
olmaz, nk bunlar sinusoidal deildir. Bunun yerine g
hesaplamas yaparken, cihazlardan yararlanlmal ve akm
ve voltajn anlk lmleri yaplmaldr.
Eer g (P) ile akm ve voltajn RMS deeri biliniyorsa, g
faktr olarak adlandrlan deer (PF), sa tarafnzdaki
formlle hesaplanabilir.
Akm ve voltajn sinusoidal olduu durumun aksine, g
faktrnn akm ve voltajn zamanla nasl yer deitirdiiyle
dorudan hibir ilikisi yoktur.
Frekans konvertrl bir sistemde montaj ve servisle ilgili
olarak giri akmn lerken, sinusoidal olmayan akmlar
lebilen bir cihaz kullanmak gerekmektedir. Genel olarak,
frekans eviriciler iin akm len cihazlar True RMS tipi
olmaldr.

Frekans konvertrleri ve toprak kaak akm koruma

anahtarlar (ELCB)
Toprak kaak akm koruma anahtarlar (ELCB),elektrik
tesisatlarnda ekstra koruma amacyla giderek daha fazla
kullanlmaktadr. Bu tr bir tesisata frekans konvertrnn
balanmas gerekiyorsa, o zaman tesisattaki ELCB,frekans
eviricinin DC tarafnda bir arza olutuunda akm kesecek
tipte olmaldr. ELCB nin toprak kaak akm durumunda
akm mutlaka kesmesini salayacandan emin olmak
iin, frekans konvertrlerle birlikte kullanlan ELCB lerin
ekil 4.5.7 ve 4.5.8 de gsterilen iaretlerle iaretlenmeleri
gerekir.

ekil 4.5.7: Monofaze frekans konvertrler iin ELCB iaretleri

ekil 4.5.8: Trifaze frekans konvertrler iin ELCB iaretleri

Gnmzde her iki tip toprak kaak akm koruma

anahtarlar da bulunmaktadr.

125

nite 5. mr devri maliyetinin hesap-lanmas

Blm 5.1: mr devri maliyeti eitlii

5.1.1 lk yatrm maliyetleri, satn alma fiyat (Miym)
5.1.2 Montaj ve iletmeye alma maliyeti (Mm)
5.1.3 Enerji maliyeti (Me)
5.1.4 letme maliyeti (Mi)
5.1.5 evre maliyeti (Mev)
5.1.6 Bakm ve onarm maliyeti (Mb)
5.1.7 Arza maliyeti (retim kayb) (Ma)
5.1.8 Yeniden iletmeye alma ve hurdaya karma maliyeti (Mh)

Blm 5.2: mr devri maliyeti hesab- bir rnek

Enerji maliyeti %90

Bakm maliyeti %2-5

lk yatrm maliyeti %5-8

nite 5. mr devri maliyetinin hesaplanmas

Bu blmde, DM nin ne olduunu, hesaplarken dikkate

alnmas gereken hususlar, ve nasl hesapla-nacan
anlamak iin bir pompann mr devri maliyetini
oluturan elemanlar inceleyeceiz. En sonunda da bu
kavram bir rnekle gstereceiz. mr devri maliyetini
detayl incelemeden nce, bu kav-ramn neleri kapsadn
anlamamz gerekir.

Bir pompann mr devri maliyeti,o pompann tm

mr boyunca satn alma, montaj, iletme, bakm ve
hurdaya karma masraflarnn toplam bir ifadesidir.
ekil 5.1.1: Pompa sistemlerinde mr devri maliyeti analizi iin bir
klavuz

The Hydraulic Institute, Europump ve US Department of

Energy tarafndan, Pompann mr Devri maliyeti (DM)
isminde bir kavram gelitirilmitir, baknz ekil 5.1.1. Bu
kavram, pompa sistemleri de dahil olmak zere eitli
sistemlerde firmalarn masraflarn en aza indirip, enerji
verimliliklerini en yksee karmalarna yardmc olmak
amacyla gelitirilmitir. mr devri maliyeti hesaplar,
yeni tesisatlar tasarlanrken ya da mevcut tesisatlarn
onarmnda bir karar arac olarak kullanlabilir.

Tipik mr devri maliyetleri

lk yatrm maliyetleri
Bakm maliyetleri
Enerji maliyetleri

mr devri maliyetleri (DM), aadaki elemanlardan

oluur:
Miym
lk yatrm maliyetleri, satn alma fiyat
Mm
Montaj ve iletmeye alma maliyeti
Me
Enerji maliyeti
Mi
letme maliyeti (iilik giderleri)
Mev
evre maliyeti
Mb
Bakm ve onarm maliyeti
Ma
Arza maliyeti (retim kayb)
Mh
Yeniden iletmeye alma/hurdaya
maliyeti

ekil 5.1.2:Endstriyel bir sirklasyon sistemindeki

tipik mr devri maliyetleri

karma

DM aadaki formlle hesaplanr:

DM = Miym + Mm + Me + Mi + Mb + Ma + Mev + Mh

zleyen paragraflarda, bu elemanlar tek tek tantlmaktadr.

ekil 5.1.2 den de grlecei zere, enerji maliyetleri, ilk
yatrm maliyetleri ve bakm maliyetleri en nemlileridir.

128

5.1.1 lk yatrm maliyetleri, satn alma

fiyat (Miym )

Kontrol
Panolar

Pompa

Bir pompa sisteminin ilk yatrm maliyetleri (Miym), o sistemi

altrmak iin gereken pompalar, frekans konvertrler,
kontrol panolar ve sensrler gibi tm ekipman ve
aksesuarlar kapsar, baknz ekil 5.1.3.
Genellikle, ilk yatrm maliyetleri ile enerji ve bakm
maliyetleri arasnda bir dorudan iliki bulunur. Yani, ou
zaman ucuz bileenlere kyasla pahal bileenlerin mrleri
daha uzun olur veya daha dk enerji tketirler.

5.1.2 Montaj ve iletmeye alma maliyeti

(Mm)

lkyatrm maliyetleri

Frekans
konvertr

Sensr

ekil 5.1.3: Bir pompa sistemini oluturan bileenler

8000
7000
6000
5000

Montaj ve iletmeye alma maliyetleri aadaki giderleri

kapsar:

4000
3000
2000

Pompalarn montaj
Tesisat
Elektrik kablolarnn ve cihazlarn balanmas
Sensr, frekans konvertrnn vs. montaj, balant ve
altrlmas
lk altrmada iletmeye alma deerlendirmesi

1000
0

lk yatrm maliyetleri

Sistem 1
5200

Sistem 2
7300

ekil 5.1.4: Sabit hzl pompa sistemi (sistem 1) ile kontroll bir
pompa sisteminin (sistem 2) ilk yatrm maliyetleri

lk yatrm maliyetlerinde olduu gibi, burada da dorudan

balantl seenekleri kontrol etmek nemli-dir. Dahili
frekans eviricili pompalarla ilgili olarak, bileenlerin ou
zaten rnn iinde bulunmaktadr. Dolaysyla, bu tr bir
pompann ilk yatrm maliyeti daha yksek, ancak montaj ve
iletmeye alma masraflar daha dk olacaktr.

129

nite 5. mr devri maliyetinin hesaplanmas

5.1.3 Enerji maliyeti (Me)

Dier kullanm
%80

ou durumda, pompa sistemlerinin mr devri maliyetleri

iersinde en yksek masraf, pompalarn senede 200
saatten daha fazla altn da gz nne alrsak, enerji
maliyetleri olmaktadr. Gerekten, dnyada tketilen
elektrik enerjisinin yaklak %20 si pompa sistemleri iin
kullanlmaktadr, baknz ekil 5.1.5.

Pompa sistemleri
%20

ekil 5.1.5: Dnya genelinde enerji tketimi

Aada, bir pompa sisteminin enerji tketimini etkileyen

faktrlerden bazlarnn yer ald bir liste bulunmaktadr:
Yk profili
Pompa verimi ( alma noktasnn hesab), baknz ekil
5.1.6
Motor verimi (yksek verimli motorlarn ksmi ykteki
motor verimi ile normal verimli motorlarnki arasnda
olduka byk farklar olabilmektedir)
Pompa ebad (toleranslar ve yuvarlamalar genellikle
gereinden byk pompalarn seilmesine yol aar)
Boru ve vanalar gibi dier sistem bileenleri
Hz-kontroll zmlerin kullanm. Endstride hzkontroll pompalarn kullanm ile, enerji tketimini %50
ye varan oranlarda drmek mmkn olabilmektedir.

5.1.4 letme maliyeti (Mi)

letme maliyetleri, pompa sisteminin almasyla ilgili
iilik masraflarn kapsar. ou durumda pompalarla
ilgili iilik masraflar dk seviyededir. Gnmzde
eitli gzetim ekipmanlar sayesinde, pompa sistemini
bir bilgisayar ana balayarak iletme masraflar
drlebilmektedir.

5.1.5 evre maliyeti (Mev)

evre maliyetleri, paralarn elden karlmasn ve
pompalanan svdan kaynaklanan kirlenmeyi kapsar. evre
maliyetlerinin, endstride kullanlan bir pompa sisteminin
mr devri maliyetine katks dk seviyelerdedir.

130

[%]
80

New
Existing

60
40
20
0

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

Q [M3/h]

ekil 5.1.6: Yeni ve mevcut pompalarn verimlerinin karlatrlmas

5.1.6 Bakm ve onarm masraflar (Mb)

Bakm ve onarm masraflar, isminden de anlalabilecei
gibi, bir pompa sisteminin bakm ve onarmyla ilgili tm
masraflar kapsar, rnein: iilik masraflar, yedek paralar,
nakil, ve temizleme.
Bir pompada optimum alma mr elde etmenin ve
bozulmalar engellemenin en iyi yolu, nleyici bakmlar
yaptrmaktr.

5.1.7 Arza maliyeti, retim kayb maliyeti

(Ma)
retim ilemlerinde kullanlan pompa sistemleri sz konusu
olduunda arza maliyetleri son derece nemlidir. Sebep
basittir: ksa bir sreliine de olsa retimi durdurmak ok
fazla masrafa neden olur. stenen pompa performansn
elde etmek iin tek bir pompa yeterli olsa da, pompa
sisteminde beklenmedik bir arza olumas durumunda
devreye girecek ve retimin devam etmesini salayacak bir
yedek pompa kullanmak her zaman iin iyi bir yaklamdr,
baknz ekil 5.1.7.
ekil 5.1.7: Yedek pompa, pompa arzalandnda retimin
devam etmesini salar.

5.1.8 Yeniden iletmeye alma ve hurdaya

karma maliyeti (Mh)
Pompa reticisine bal olmakla beraber, bir pompa
sisteminin yeniden iletmeye alnma ve hurdaya karlma
maliyetleri fazla deikenlik gstermez. Dolaysyla bu
maliyet ok nadir olarak dikkate alnr.

mr devri maliyetlerinin hesaplanmas

DM = Miym + Me + Mb

Bir pompa sisteminin mr devri maliyeti, sistemin mr

boyunca yukarda saylan tm maliyetlerin toplanmasyla
elde edilir. Tipik olarak bir pompann mr 10 ila 20 yl
arasndadr. Pompa sistemlerinde, mr devri maliyetleri
genellikle birka faktrn dikkate alnd daha basit
formllerle hesaplanr.
Bu forml sa tarafnzda
gsterilmitir.
131

Blm 5.2 mr devri maliyeti hesab bir rnek

imdi demin bahsettiimiz basitletirilmi forml

kullanarak bir rnek yapalm: Bir iletmenin yeni bir su
temini pompasna ihtiyac vardr ve dikkate alnan iki
zm bulunmaktadr:
Sabit hzl ok kademeli bir pompa
Deiken hzl ok kademeli bir pompa
Hesaplamalar gstermektedir ki; sabit hzl pompaya kyasla
deiken hzl pompa %40 daha az enerji tketmektedir.
Ancak, deiken hzl pompann ilk yatrm maliyeti (Miym)
sabit hzl pompannkinin iki kat kadardr.

kW

18.76

11.31

Gnlk alma saati

Yllk alma gn

Saat
Gn

12
220

12
220

Hesaplama dnemi

Yl

10

10

Toplam eneri tketimi

kWh

495,264

298,584

Elektrik gc bedeli
Pompa bedei
Bakm maliyetleri
Enerji maliyetleri

Euro/kWh 0.07
Euro
3,602
Euro
1,417
Euro
33,284

0.07
7,204
1,417
20,066

Toplam maliyetler

Euro

28,688

38,303

45,000
Pompa bedeli

40,000

Bakm maliyetleri

35,000

Enerji maliyetleri

Euro

30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000

Bu verilere dayanarak, iki zm iin de mr devri maliyeti

hesaplanabilir.
Deiken hzl pompann ilk yatrm maliyeti, sabit hzl
pompaya gre iki kat daha fazla olsa da ilk z-mn
toplam maliyeti sabit hzl pompa zmne gre %25
daha dktr.

Deiken
hzl

Ortalama g tketimi

Sistemde hangi pompann kullanlmas gerektiini

bulmaya, mr devri maliyeti hesaplamalar yardmc
olacaktr. Uygulamann zellikleri aadaki gibidir:
Gnlk alma sresi= 12 saat
Senelik alma sresi= 220 saat
mr = 10 sene (hesaplama dnemi)

Sabit
hzl

Pompa tipleri

0
Sabit hzl

Deiken hzl

ekil 5.1.8: Sabit ve deiken hzl pompalarn

mr devri maliyetleri

Deiken hzl pompalar, mr devri maliyetini drmenin

yan sra, daha nce nite 4 te anlatld zere, sistemde
sabit basn temini gibi birtakm iletimsel faydalar da
salar.

45,000
40,000
35,000
30,000
Euro

Deiken hzl bir pompa zmnn geri deme sresi

biraz daha uzundur, nk bu pompalar daha pahaldr.
ekil 5.1.9 dan da grebileceiniz zere, geri deme sresi
yaklak 2 senedir ve genel endstriyel uygulamalar iin
bu son derece iyi bir yatrm olarak kabul edilmektedir.

25,000
20,000
15,000
Sabit hzl

10,000

Deiken hzl

5,000
0
0

Seneler

ekil 5.1.9: Sabit ve deiken hzl pompalarn geri deme sreleri

132

10

EKLER

A) aret ve birimler
B) Birim evirme tablolar
C) SI-rnekleri ve Yunan alfabesi
D) Buhar basnc ve farkl scaklklarda suyun younluklar
E) Orifis
F) Boru apndaki deiikliklere bal olarak statik basntaki deiim
G) Nozullar
H) Dirsek, vana, vs. lerdeki basn kayplar iin nomogram
I)

20C deki temiz su iin boru kayb nomogram

J) Periyodik sistem
K) Pompa standartlar
L) Sv scaklnn bir fonksiyonu olarak farkl svlarn viskoziteleri

EK A

aret ve birimler
Aadaki tabloda, pompa ve pompa sistemleriyle ilgili
olarak en ok kullanlan iaret ve birimlerle ilgili genel
aklamalar bulunmaktadr.

aret

SI birimi

Birim
Yaygn kullanlan
dier birimler

Notlar
Basma ykseklii
Hacimsel ak
Ktlesel ak
Basn
Basn fark
Emmedeki net
pozitif yk
Younluk
Kinematik viskozite
Dinamik viskozite
Scaklk
Mutlak scaklk
ap
ap
Yerekimi ivmesi
Hz
Verim
Dn Hz
Zaman
G
Voltaj
Akm
Frekans
U ve I arasndaki faz
asnn kosins
G faktr

134

EK B

Birim evirme tablolar

Basn ve debi iin olan evirme tablolar, pompalama
sistemlerinde en sk kullanlan birimleri gstermektedir.

Pascal
( - birim m2
deki Newton )

Bar

Birim m2 deki
kilopard

Metre su
stunu

Teknik
atmosfer

Birim
saniyedeki
metre kp

Birim
saatteki
metrekp

Birim
saniyedeki
litre

Birim
dakikadaki
galon (ing)

Birim
dakikadaki
galon (ABD)

m3/s

m3/h

1 l/s

Ing
UK GPM

UK GPM
ABD

1 m3/s
1 m3/h

1
2.778 . 10-4

1 l/s

10-3
7.577 . 10-5
6.309 . 10-5

3600
1
3.6
0.02728
0.02271

1000
0.2778
1
0.07577
0.06309

1320
3.667
13.21
1
0.8327

15651
4.403
15.85
1.201
1

Fiziksel
atmosfer

Birim in2
deki paund

Akis ( Hacimsel )

1 ng GPM
1 ABD GPM

1 m3/s
1 m3/h
1 l/s
1 ng GPM
1 ABD GPM

Scaklk
Aada listelenen formller, scaklkla ilgili olarak en sk kullanlan birimlerin nasl evrileceini gstermektedir.
Santigrat derece den Kelvine
Santigrat derece den Fahrenheita

: T [K] = 273.15 + t [oC]

: t [oF] = 32 + 1.8 t [oC]

Kelvin

Degrees
Derece
Fahrenheit

0
100
- 17.8

273.15
373.15
255.35

32
212
0

Degrees
Derece
Celsius

T, t

1 C =
1K=
1 F =

1
1
9/5

1
1
9/5

5/9
5/9
1

135

EK C

SI-rnekleri ve Yunan Alfabesi

Factor
Faktr
9

10
106
103
102
10
10-1
10-2
10-3
10-6
10-9

1,000,000,000
1,000,000
1,000
100
10
0.1
0.01
0.001
0.000.001
0.000.000.001

Prefix
rnek

Symbol
Sembol

giga
mega
kilo
hekto
deka
deci
centi
milli
mikro
nano

G
M
k
h
da
d
c
m

Yunan
Alfabesi
Greek
alphabet

136

Alfa

Beta

Gamma

Delta

Epsilon

Zeta

Eta

Theta

Jota

Kappa

Lambda

My

Ny

Ksi

Omikron

Pi

Rho

Sigma

Tau

Ypsilon

Fi

Khi

Psi

Omega

EK D

Farkl scaklklarda buhar basnc ve suyun younluu

Bu tablo, suyun farkl
scaklklardaki t [oC],
buhar basncn p [bar] ve
younluunu [kg/m3]
gstermektedir. Ayrca,
mutlak scaklk da T [K] bu
tabloda gsterilmitir.

Suyun farkl scaklklardaki buhar basnc p ve younluu

T[K]

P[bar]

[kg/m3]

t[C]

T[K]

P[bar]

[kg/m3]

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

273.15
274.15
275.15
276.15
277.15
278.15
279.15
280.15
281.15
282.15
283.15

0.00611
0.00657
0.00706
0.00758
0.00813
0.00872
0.00935
0.01001
0.01072
0.01147
0.01227

0999.8
0999.9
0999.9
0999.9
1000.0
1000.0
1000.0
999.9
999.9
999.8
999.7

61
62
63
64
65
66
67
68
69
70

334.15
335.15
336.15
337.15
338.15
339.15
340.15
341.15
342.15
343.15

0.2086
0.2184
0.2286
0.2391
0.2501
0.2615
0.2733
0.2856
0.2984
0.3116

982.6
982.1
981.6
981.1
980.5
979.9
979.3
978.8
978.2
977.7

11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

284.15
285.15
286.15
287.15
288.15
289.15
290.15
291.15
292.15
293.15

0.01312
0.01401
0.01497
0.01597
0.01704
0.01817
0.01936
0.02062
0.02196
0.02337

999.7
999.6
999.4
999.3
999.2
999.0
998.8
998.7
998.5
998.3

71
72
73
74
75
76
77
78
79
80

344.15
345.15
346.15
347.15
348.15
349.15
350.15
351.15
352.15
353.15

0.3253
0.3396
0.3543
0.3696
0.3855
0.4019
0.4189
0.4365
0.4547
0.4736

977.0
976.5
976.0
975.3
974.8
974.1
973.5
972.9
972.3
971.6

21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

294.15
295.15
296.15
297.15
298.15
299.15
300.15
301.15
302.15
303.15

0.02485
0.02642
0.02808
0.02982
0.03166
0.03360
0.03564
0.03778
0.04004
0.04241

998.1
997.8
997.6
997.4
997.1
996.8
996.6
996.3
996.0
995.7

81
82
83
84
85
86
87
88
89
90

354.15
355.15
356.15
357.15
358.15
359.15
360.15
361.15
362.15
363.15

0.4931
0.5133
0.5342
0.5557
0.5780
0.6011
0.6249
0.6495
0.6749
0.7011

971.0
970.4
969.7
969.1
968.4
967.8
967.1
966.5
965.8
965.2

31
32
33
34
35
36
37
38
39
40

304.15
305.15
306.15
307.15
308.15
309.15
310.15
311.15
312.15
313.15

0.04491
0.04753
0.05029
0.05318
0.05622
0.05940
0.06274
0.06624
0.06991
0.07375

995.4
995.1
994.7
994.4
994.0
993.7
993.3
993.0
992.7
992.3

91
92
93
94
95
96
97
98
99
100

364.15
365.15
366.15
367.15
368.15
369.15
370.15
371.15
372.15
373.15

0.7281
0.7561
0.7849
0.8146
0.8453
0.8769
0.9094
0.9430
0.9776
1.0133

964.4
963.8
963.0
962.4
961.6
961.0
960.2
959.6
958.6
958.1

41
42
43
44
45
46
47
48
49
50

314.15
315.15
316.15
317.15
318.15
319.15
320.15
321.15
322.15
323.15

0.07777
0.08198
0.08639
0.09100
0.09582
0.10086
0.10612
0.11162
0.11736
0.12335

991.9
991.5
991.1
990.7
990.2
989.8
989.4
988.9
988.4
988.0

102
104
106
108
110

375.15
377.15
379.15
381.15
383.15

1.0878
1.1668
1.2504
1.3390
1.4327

956.7
955.2
953.7
952.2
950.7

112
114
116
118
120

385.15
387.15
389.15
391.15
393.15

1.5316
1.6362
1.7465
1.8628
1.9854

949.1
947.6
946.0
944.5
942.9

51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

324.15
325.15
326.15
327.15
328.15
329.15
330.15
331.15
332.15
333.15

0.12961
0.13613
0.14293
0.15002
0.15741
0.16511
0.17313
0.18147
0.19016
0.19920

987.6
987.1
986.6
986.2
985.7
985.2
984.6
984.2
983.7
983.2

122
124
126
128
130

395.15
397.15
399.15
401.15
403.15

2.1145
2.2504
2.3933
2.5435
2.7013

941.2
939.6
937.9
936.2
934.6

132
134
136

405.15
407.15
409.15

2.8670
3.041
3.223

932.8
931.1
929.4

t[C]

T[K]

P[bar]

[kg/m3]

138
140
145
150

411.15
413.15
418.15
423.15

3.414
3.614
4.155
4.760

927.6
925.8
921.4
916.8

155
160
165
170
175

428.15
433.15
438.15
443.15
448.15

5.433
6.181
7.008
7.920
8.924

912.1
907.3
902.4
897.3
892.1

180
185
190
195
200

453.15
458.15
463.15
468.15
473.15

10.027
11.233
12.551
13.987
15.50

886.9
881.5
876.0
870.4
864.7

205
210
215
220
225

478.15
483.15
488.15
493.15
498.15

17.243
19.077
21.060
23.198
25.501

858.8
852.8
846.7
840.3
833.9

230
235
240
245
250
255

503.15
508.15
513.15
518.15
523.15
528.15

27.976
30.632
33.478
36.523
39.776
43.246

827.3
820.5
813.6
806.5
799.2
791.6

260
265
270
275
280

533.15
538.15
543.15
548.15
553.15

46.943
50.877
55.058
59.496
64.202

783.9
775.9
767.8
759.3
750.5

285
290
295
300
305
310

558.15
563.15
568.15
573.15
578.15
583.15

69.186
74.461
80.037
85.927
92.144
98.700

741.5
732.1
722.3
712.2
701.7
690.6

315
320
325
330
340

588.15
593.15
598.15
603.15
613.15

105.61
112.89
120.56
128.63
146.05

679.1
666.9
654.1
640.4
610.2

350
360

623.15
633.15

165.35
186.75

574.3
527.5

370
374.15

643.15
647.30

210.54
221.2

451.8
315.4

t[C]

137

EK E

Orifis
Orifice

Orifis
3. Blmde de anlatld zere, bir pompann alma
noktas, pompa ile seri balantl bir diren eklenerek
ayarlanmaktadr. Pratikte, pompann k flanna bir boru
yerletirilerek bu normal olarak gerekletirilmektedir.

Aadaki grafik, boru/delik apna DN [mm], debiye Q

[m3/h.] ve gerekli basn kaybna H [m] bal olarak orifis
apn gstermektedir.

1000

63 =25 =10 =4
H
H
H
5
3
6
0
0
10 H=4 H=1 H=6. H=2.
=
H
H=

Q [m3/h]

100

10

1
1000

Dn=300 Dn=250
Dn=200
Dn=150
Dn=125
Dn=100
Dn=80
Dn=65

100

Orifice[mm]
[mm]
Orifis

Dn=50
Dn=40
Dn=32

rnek:
k flan 125 mm olan bir pompann basma yksekliinin
10

150 m/h debide 25 m dmesi gerekmektedir.

DN = 125 mm, H = 25 m, Q = 150 m3/h
59 mm apnda bir orifis yerletirmek gerekmektedir.

138

DN

EK F

Boru apndaki deiiklie bal olarak

statik basntaki deiim

Pompann llen basma yksekliine H eklenmelidir:

H =

22 - 12

2.g

Blm 2.2 de anlatld zere, boru apndaki bir deiim

8 . Q2

g . 2

1 _ 1
D24 D14

v1 giri tarafndaki sv hz [m/s]

v2 k tarafndaki sv hz [m/s]
Q debi [m3/h]
g yerekimi ivmesi [m/s2]
D1 giri balants ap [m]
D2 k balants ap [m]

svnn hznda deiime yol aar, ve dolaysyla dinamik ve

statik basn da deiir.
Basma yksekliinin hesaplanmas gerektiinde (baknz
sayfa 86), her iki balantnn boyutlar arasndaki farkn
llen basma yksekliine gre dzeltilmesi gerekir.

Grafikte H deeri, tipik D1/D2 balant aplarnda

debinin Q bir fonksiyonu olarak gsterilmektedir. Bu
rnekte debi Q [m3/sa] cinsinden ve H[m] cinsinden
llmtr.

rnek:
250 mm giri ap ve 150 mm k ap olan bir pompa
300 m3/sa pompalamaktadr. Balant boyutlarndaki
fark llen basma yksekliini ne kadar etkiler?
D1 = 250 mm

D2 = 150 mm

Q = 300 m3/h

Grafikten grlecei gibi, basma ykseklikleri arasndaki

fark H = 1 m. dir.

0
25

30
0
0/ 4
40 00
0 /3
50

0/

50

35

0/
30

20
0/
25

0 150
/
15 125
0/
20
0
15
0/
25

80

5/ 1 5 0
10 /1
0 00
12

80 125/
0/
10

1
/6 00/
5
65
80

65

H [m]

/5

0 80/
50

0
/4
65

50

D1 /D2 =

/3

10

0.10

0.01

10

100

3
Debi
Flow[m
[m3/h]
/h]

1,000

10,000

139

EK G

Lleler
Lle ap d [mm], gereken debi Q [m3/h] ve lleden
nce gereken basn p [bar] arasndaki iliki aadaki
nomogram yoluyla bulunur. Llenin kuadratik davrandn
varsayarsak:

Q1
Q2 =

( )
p1
p2

n = 0.5 olarak alnmtr. Baz llelerin daha dk n

deeri bulunmaktadr (reticiye dannz).
Basn
Pressure

p [bar]
Lle
ap diameter
Nozzle

Flow
Debi
Q [m3/h]

d [mm]

rnek:
3.5 mm lik bir lle 1 m3/h salayacaktr. Llenin

100.00

nndeki gerekli basn nedir?

p [bar]

Q = 1 m3/h., d = 3.5 mm
p = 4.8 bar

10.00

9.0

8.0

7.0

6.0

5.0

4.0

3.5

2.5

2.0

1.5

d=

1.0

1.00

0.10
0.01

140

0.1

Q [m3/h]

10

EK H

Dirsek, vana, v.s deki

basn kayplar iin
nomogram
rnek
Q = Debi , L/s
D = Borunun i ap
V = Ak hz , m/s
= Kayp katsays
HJ = Basn kayplar , m

Q = 12 l/s
D = 100 mm
V = 1.55 m/s
=5
HJ = 0.6 m

141

Dirsek , vana v.s deki basn kayplar iin klavuz deerler

Borudaki dirsek 900 R/D = 1.5
k kayplar
Menteeli ek vana
Kresel ek vana
Srgl vana

T paras

0.3
1.0 ( genlemeyen boru )
1 ... 2
0.7 ... 1.2
0.2

Y paras

EK I

20 0C deki temiz su iin boru

kayb nomogram
rnek
Q = Debi, l/s
D = Boru i ap, mm
k = Yzey sertlii, mm
HJ = Basn kayplar, m/100m

Q = 12 l/s
D = 100 mm
k = 0.1 mm
HJ = 2.5m/100m

Borudaki yzey sertlii ( k ) iin

klavuz deerler
boru malzemesi yeni boru
plastik
ekme elik
kaynakl elik
ekme paslanmaz elik
kaynakl paslanmaz elik
dkme demir
galvaniz elik

142

eski boru

EK J

Periyodik sistem

1
H

2
He

Hidrojen

Helyum

3
Li

4
Be

5
B

6
C

7
N

8
O

9
F

10
Ne

Lityum

Berilyum

Bor

Karbon

Nitrojen

Oksijen

Flor

Neon

11
Na

12
Mg

13
Al

14
Si

15
P

16
S

17
Cl

18
Ar

Sodyum

Magnezyum

Aliminyum

Silikon

Fosfor

Sulphur

Klor

Argon

19
K

20
Ca

21
Sc

22
Ti

23
V

24
Cr

25
Mn

26
Fe

27
Co

28
Ni

29
Cu

30
Zn

31
Ga

32
Ge

33
As

34
Se

35
Br

36
Kr

Potasyum

Kalsiyum

Skandiyum

Titanyum

Vanadyum

Krom

Mangan

Demir

Kobalt

Nikel

Bakr

inko

Galyum

Germanyum

Arsenik

Selenium

Brom

Kripton

37
Rb

38
Sr

39
Y

40
Zr

41
Nb

42
Mo

43
Tc

44
Ru

45
Rh

46
Pd

47
Ag

48
Cd

49
In

50
Sn

51
Sb

52
Te

53
I

54
Xe

Rubidyum

Stronsyum

Itriyum

Zirkonyum

Niobyum

Mobilden

Teknesyum

Rutenyum

Rodyum

Paladyum

Gm

Kadminyum

ndiyum

Kalay

Antinom

Tellurium

yot

Ksenon

55
Cs

56
Ba

57
La

72
Hf

73
Ta

74
W

75
Re

76
Os

77
Ir

78
Pt

79
Au

80
Hg

81
Tl

82
Pb

83
Bi

84
Po

85
At

86
Rn

Sezyum

Baryum

Lantan

Hafniyum

Tantal

Tungsten

Renyum

Osmiyum

ridyum

Platin

Altn

Civa

Talyum

Kurun

Bizmut

Polonium

Astatin

Radon

87
Fr

88
Ra

89
Ac

104
Rf

105
Db

106
Sg

107
Bh

108
Hs

109
Mt

110
Ds

111
Rg

112
Uub

113
Uut

114
UUq

Fransiyum

Radyum

Aktinyum

Rutherfordiyum

Dubniyum

Seaborgiyum

Bohriyum

Hassium

Roetgenium

Ununbium

58
Ce

59
Pr

60
Nd

61
Pm

62
Sm

63
Eu

64
Gd

65
Tb

66
Dy

67
Ho

68
Er

69
Tm

70
Yb

71
Lu

Prometyum

Samaryum

Europyum

Godalinyum

Terbiyum

Disprosyum

Holmiyum

Erbiyum

Tulyum

tterbiyum

Lutesyum

98
Cf

99
Es

100
Fm

101
Md

102
No

103
Lr

Ferniyum

Mendelyum

Nobelyum

Lavrensiyun

Seryum

Praseodimyum Neodimyum

Meitnerium Damstadtium

90
Th

91
Pa

92
U

93
Np

94
Pu

95
Am

96
Cm

97
Bk

Toryum

Protaktinyum

Uranyum

Neptunyum

Plutonyum

Amerikyum

Kuriyum

Berkelyum

Ununtrium Ununquadium

Kaliforniyum Ayntaynyum

143

EK K

Pompa standartlar

Pompa standartlar:
EN 733
EN 22858

Utan emili santrifj pompalar, rulmanyla birlikte 10 bar snfnda

Utan emili santrifj pompalar (16 bar snf)- Kodlar, alma noktas,
ve ebatlar

Pompa ile ilgili standartlar :

ISO 3661
EN 12756
EN 1092
ISO 7005
DIN 24296

Utan emili santrifj pompalar- taban plakas ve montaj boyutlar

Mekanik salmastralar Temel ebatlar, tasarm ve malzeme kodlar
Flanlar ve bunlarn balantlar Borular, vanalar, balantlar ve
aksesuarlar iin yuvarlak flanlar , PN-kodlar
Metalik flanlar
Svlar iin pompalar ve pompa bileenleri: Yedek paralar

Teknik zellikler, vs. :

ISO 9905
ISO 5199
ISO 9908
ISO 9906
EN 10204
ISO/FDIS 10816

Santrifj pompalar iin teknik zellikler- Snf 1

Santrifj pompalar iin teknik zellikler Snf 2
Santrifj pompalar iin teknik zellikler - Snf 3
Rotodinamik pompalar Hidrolik performans testleri -1 ve 2. dereceler
Metalik rnler Denetleme dokman tipleri
Mekanik titreim Makine titreiminin dnmeyen paralar
zerindeki lmlerle de-erlendirilmesi

Motor standartlar:
EN 60034/IEC 34 Dner elektrik motorlar

144

EK L

Sv scaklnn fonksiyonu olarak tipik

svlarn viskoziteleri

Viskozite:
Kinematik viskozite centiStoke [cSt] cinsinden llr.

Grafikte, farkl svlarn farkl scaklklardaki viskoziteleri

(1 cSt = 10-6 m2/s). Saybolt Universal [SSU] birimi de

gsterilmektedir. Grafikten de grlecei gibi, scaklk

kinematik viskozite ile ilgili olarak kullanlmaktadr.

arttka viskozite dmektedir.

Aadaki grafik [cSt] cinsinden kinematik viskozite

ile [SSU] cinsinden viskozite arasndaki ilikiyi gstermektedir.
Grafikte SAE-says da belirtilmitir.

60 cStnin stndeki kinematik viskozite iin, Saybolt Universal viskozite aadaki forml yardmyla hesaplanr:
[SSU] = 4.62 . [cSt]
Kinematik
Kinematicviskozite
viscosity

Sekunder Saybolt
Universal SSU

centiStokes cSt

Grafikte gsterilen younluklar

20 C iindir.

2
3
4
5

32
35
40

50
10

20

100

30
40
50

200
SAE no.

300
100

C)
( at 020
20
C de
o

400
500
SAE 10

200

1000
SAE 20

300
400
500

2000
3000

1000

2000

SAE 30

4000
5000

SAE 40

10000

SAE 60

3000

SAE 50

SAE 70

4000
5000

20000

10000

40000
50000

20000

100000

30000

30000
40000
50000

200000

100000

145

EK L

Etilen glikol

Konsantrasyon
Concentration
%
arlk
wt
%=
Scaklk
Temperature

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

-50

1107

259.7

-45

1106

173.7
118.6

-40
-35
-30

-15
-10
-5

1081

32.3

1098

101.2

1105

1089

57.3

1097

68.9

1104

82.7

1089

40.0

1096

48.1

1103

58.8

1080

23.5

1088

28.7

1095

34.4

1102

42.6

1072

14.1

1079

17.4

1086

21.1

1094

25.2

1101

31.5

-25
-20

146

60%

1055

7.2

1063

8.8

1070

10.9

1078

13.2

1085

15.8

1092

18.8

1099

23.6

1046

4.9

1054

5.8

1062

7.0

1069

8.5

1077

10.2

1084

12.1

1091

14.3

1098

18.0

1028

2.9

1036

3.4

1045

4.0

1053

4.7

1060

5.7

1068

6.8

1075

8.1

1082

9.4

1089

11.1

1096

14.0

1018

2.0

1027

2.5

1035

2.9

1043

3.3

1051

3.9

1059

4.7

1066

5.5

1074

6.5

1081

7.5

1088

8.8

1094

11.0

1017

1.7

1026

2.1

1034

2.4

1042

2.8

1050

3.3

1057

3.9

1065

4.5

1072

5.3

1079

6.1

1086

7.1

1092

8.8

10

1016

1.5

1024

1.8

1032

2.1

1041

2.4

1048

2.8

1056

3.2

1063

3.8

1070

4.4

1077

5.0

1084

5.8

1090

7.1

15

1014

1.3

1023

1.6

1031

1.8

1039

2.1

1047

2.4

1054

2.8

1061

3.2

1068

3.7

1075

4.2

1082

4.8

1088

5.9

20

1013

1.1

1021

1.4

1029

1.6

1037

1.8

1045

2.0

1052

2.4

1059

2.7

1066

3.1

1073

3.5

1079

4.0

1086

4.9

25

1011

1.0

1019

1.2

1027

1.4

1035

1.6

1043

1.8

1050

2.1

1057

2.4

1064

2.7

1071

3.0

1077

3.4

1083

4.1

30

1009

0.9

1018

1.1

1026

1.2

1033

1.4

1041

1.6

1048

1.8

1055

2.1

1062

2.3

1068

2.6

1075

3.0

1081

3.5

35

1008

0.8

1016

1.0

1024

1.1

1031

1.2

1039

1.4

1046

1.6

1053

1.8

1059

2.1

1066

2.3

1072

2.6

1078

3.0

40

1006

0.7

1014

0.9

1021

1.0

1029

1.1

1036

1.2

1043

1.4

1050

1.6

1057

1.8

1063

2.0

1069

2.3

1076

2.6

45

1003

0.7

1011

0.8

1019

0.9

1027

1.0

1034

1.1

1041

1.3

1048

1.4

1054

1.6

1060

1.8

1067

2.0

1073

2.2

50

1001

0.6

1009

0.7

1017

0.8

1024

0.9

1031

1.0

1038

1.1

1045

1.3

1051

1.5

1058

1.6

1064

1.8

1070

2.0

55

999

0.6

1007

0.7

1014

0.7

1022

0.8

1029

0.9

1036

1.0

1042

1.2

1048

1.3

1055

1.5

1061

1.6

1066

1.7

60

996

0.5

1004

0.6

1012

0.7

1019

0.7

1026

0.8

1033

0.9

1039

1.1

1045

1.2

1052

1.3

1058

1.4

1063

1.5

65

994

0.5

1001

0.6

1009

0.6

1016

0.7

1023

0.8

1030

0.9

1036

1.0

1042

1.1

1048

1.2

1054

1.3

1060

1.4
1.2

70

991

0.5

998

0.5

1006

0.6

1013

0.6

1020

0.7

1027

0.8

1033

0.9

1039

1.0

1045

1.1

1051

1.2

1056

75

988

0.4

996

0.5

1003

0.5

1010

0.6

1017

0.6

1023

0.7

1030

0.8

1036

0.9

1042

1.0

1047

1.1

1053

1.1

80

985

0.4

992

0.5

1000

0.5

1007

0.5

1014

0.6

1020

0.7

1026

0.8

1032

0.8

1038

0.9

1044

1.0

1049

1.0

85

982

0.4

989

0.4

997

0.5

1003

0.5

1010

0.5

1017

0.6

1023

0.7

1029

0.8

1034

0.8

1040

0.9

1045

0.9

90

979

0.3

986

0.4

993

0.4

1000

0.5

1007

0.5

1013

0.6

1019

0.6

1025

0.7

1031

0.8

1036

0.8

1041

0.8

95

975

0.3

983

0.4

990

0.4

996

0.4

1003

0.5

1009

0.5

1015

0.6

1021

0.6

1027

0.7

1032

0.7

1037

0.8

100

972

0.3

979

0.4

986

0.4

993

0.4

999

0.4

1005

0.5

1011

0.5

1017

0.6

1023

0.6

1028

0.6

1033

0.7

EK L

Propilen glikol

Konsantrasyon
Concentration
%
arlk
wt
%=
Scaklk
Temperature

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

-50

1077

2433.5

-45

1075

1390.3

-40
-35

1057

1045

817.6
494.4

1069

291.8

1072

157.1

1067

186.7

1071

307.2

87.1

1062

102.5

1066

122.6

1069

196.0

1051

44.9

1056

58.1

1060

68.6

1064

82.6

1067

128.2

1050

31.1

1054

39.8

1058

47.1

1062

56.9

1065

85.9
58.9

1039

11.4

1044

16.2

1048

22.1

1053

27.9

1056

33.2

1060

40.2

1063

1021

3.8

1027

4.8

1032

6.3

1037

8.7

1042

12.0

1047

16.0

1051

20.1

1054

23.9

1058

29.0

1061

41.4

5.1

1036

6.8

1040

9.1

1045

11.9

1049

14.7

1052

17.6

1056

21.4

1059

29.7

-10
-5

1074

22.2

-20
-15

468.8

1063

-30
-25

1070

1013

2.6

1020

3.1

1025

3.9

1031

1012

2.2

1018

2.6

1024

3.2

1029

4.1

1034

5.4

1038

7.0

1043

9.0

1046

11.1

1050

13.2

1053

16.1

1056

21.7

10

1011

1.8

1017

2.2

1022

2.7

1027

3.4

1032

4.3

1036

5.5

1040

6.9

1044

8.5

1048

10.1

1051

12.3

1053

16.2

15

1009

1.6

1015

1.9

1020

2.3

1025

2.8

1030

3.5

1034

4.4

1038

5.5

1042

6.6

1045

7.9

1048

9.6

1051

12.3

20

1008

1.4

1013

1.6

1019

1.9

1023

2.4

1028

2.9

1032

3.6

1036

4.4

1039

5.3

1042

6.3

1045

7.6

1048

9.6

25

1006

1.2

1011

1.4

1017

1.7

1021

2.0

1026

2.5

1030

3.0

1033

3.6

1037

4.3

1040

5.1

1042

6.1

1045

7.5

30

1004

1.1

1009

1.2

1014

1.4

1019

1.7

1023

2.1

1027

2.5

1031

2.9

1034

3.5

1037

4.2

1039

5.0

1042

6.0

35

1002

0.9

1007

1.1

1012

1.3

1017

1.5

1021

1.8

1024

2.1

1028

2.5

1031

2.9

1034

3.5

1036

4.2

1038

4.9

40

1000

0.8

1005

1.0

1010

1.1

1014

1.3

1018

1.5

1022

1.8

1025

2.1

1028

2.5

1031

2.9

1033

3.5

1035

4.0

45

998

0.8

1003

0.9

1007

1.0

1011

1.2

1015

1.4

1019

1.6

1022

1.8

1025

2.1

1027

2.5

1030

3.0

1032

3.4

50

995

0.7

1000

0.8

1005

0.9

1009

1.0

1012

1.2

1016

1.4

1019

1.6

1021

1.8

1024

2.2

1026

2.6

1028

2.9

998

0.7

1002

0.8

1006

0.9

1009

1.1

1012

1.2

1015

1.4

1018

1.6

1020

1.9

1022

2.2

1024

2.4

55

993

0.6

60

990

0.6

995

0.6

999

0.7

1003

0.8

1006

1.0

1009

1.1

1012

1.2

1014

1.4

1017

1.7

1019

1.9

1020

2.1

65

988

0.5

992

0.6

996

0.7

999

0.8

1003

0.9

1006

1.0

1008

1.1

1011

1.3

1013

1.5

1015

1.7

1016

1.9
1.6

70

985

0.5

989

0.5

993

0.6

996

0.7

999

0.8

1002

0.9

1005

1.0

1007

1.1

1009

1.3

1011

1.5

1012

75

982

0.5

986

0.5

989

0.6

993

0.6

996

0.7

998

0.8

1001

0.9

1003

1.0

1005

1.2

1006

1.4

1008

1.5

80

979

0.4

983

0.5

986

0.5

989

0.6

992

0.7

995

0.7

997

0.8

999

10.0

1001

1.1

1002

1.2

1003

1.3

85

976

0.4

979

0.4

982

0.5

985

0.5

988

0.6

991

0.7

993

0.8

995

0.9

996

1.0

998

1.1

999

1.2

90

972

0.4

976

0.4

979

0.4

982

0.5

984

0.6

986

0.6

988

0.7

990

0.8

992

0.9

993

1.0

994

1.1

95

969

0.3

972

0.4

975

0.4

978

0.5

980

0.5

982

0.6

984

0.7

986

0.7

987

0.8

988

0.9

989

1.0

100

965

0.3

968

0.3

971

0.4

974

0.4

976

0.5

978

0.6

980

0.6

981

0.7

983

0.7

984

0.8

984

0.9

147

EK L

Sodyum hidroksit

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

Konsantrasyon
Concentration
wt
%=
%
arlk
Temperature
Scaklk

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

1060

1117

1174

1230

1285

1334

1384

1435

1483

1530

1559

1058

1115

1172

1227

1283

1332

1381

1429

1480

1528

1556

10

1057

1113

1170

1224

1280

1330

1377

1423

1478

1525

1553

15

1056

1111

1167

1222

1277

1326

1372

1420

1471

1518

1546

20

1054

1.3

1109

1.7

1164

2.5

1219

3.6

1274

6.2

1322

10.1

1367

16.8

1416

25.4

1464

38.2

1511

51.8

25

1052

1.1

1107

1.5

1162

2.1

1217

3.1

1271

5.1

1319

8.3

1364

13.3

1413

19.9

1461

29.0

1508

39.0

30

1050

1.0

1104

1.3

1159

1.8

1214

2.7

1268

4.0

1315

6.5

1360

9.9

1410

14.4

1457

19.9

1504

26.2

35

1048

0.9

1102

1.2

1157

1.6

1211

2.3

1265

3.4

1312

5.5

1357

8.2

1407

11.6

1454

15.9

1501

20.5

40

1046

0.8

1100

1.1

1154

1.4

1208

2.0

1262

2.8

1309

4.5

1353

6.6

1403

8.9

1450

12.0

1497

14.7

45

1044

0.7

1097

1.0

1151

1.3

1205

1.8

1259

2.6

1306

3.9

1347

5.6

1396

7.5

1443

9.9

1490

12.1

50

1042

0.7

1094

0.9

1148

1.2

1202

1.6

1256

2.3

1302

3.3

1340

4.6

1389

6.0

1436

7.8

1483

9.4

55

1039

0.6

1092

0.8

1145

1.0

1199

1.5

1253

2.0

1299

2.9

60

0.7

1143

0.9

1196

1.3

1250

1.8

1295

2.4

25

30

40

45

1036

0.6

1089

65

1033

0.5

1086

0.7

1140

0.9

1193

1.2

1246

1.6

70

1030

0.5

1083

0.6

1137

0.8

1190

1.1

1243

1.5

75

1027

1080

1134

1186

1240

80

1025

1077

1131

1183

1237

kg/m3

1540

cSt

1600

100
55%
50%

1500

50%
45%
40%

45%

35%

40%
10

1400

30%

35%

25%

30%
1300

20%
15%
10%
5%

25%
20%

1200
15%
10%

1100

5%

0
20

148

35

50

55

60

65

70
C

1000
10

20

30

40

50

60

70

80

EK L

Kalsiyum klorr

Konsantrasyon
Concentration
wt
%=
%
arlk
Temperature
Scaklk

Sodyum klorr

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

[kg/m3]

[cSt]

10%

15%

20%

Konsantrasyon
Concentration
wt
%=
%
arlk
Temperature
Scaklk

25%

-25

1245

7.7

-15

-20

1244

6.3

-10

-15
-10

1138

3.0

5%

1189

4.3

1242

5.2

-5

1188

3.6

1241

4.4

1043

10%

15%

20%

1162

4.0

1120

2.9

1160

3.2

1082

2.2

1118

2.4

1158

2.7

1.8

1080

1.8

1116

2.0

1155

2.3

-5

1090

2.3

1137

2.6

1187

3.1

1239

3.8

1042

1.5

1079

1.6

1114

1.7

1153

1.9

1088

2.0

1135

2.2

1186

2.6

1237

3.3

10

1041

1.3

1077

1.4

1112

1.5

1151

1.7

1086

1.7

1134

1.9

1184

2.3

1235

2.9

15

1040

1.1

1075

1.2

1110

1.3

1148

1.5

10

1085

1.5

1132

1.7

1182

2.0

1233

2.5

20

1039

1.0

1074

1.1

1108

1.2

1146

1.3

1037

0.9

1072

0.9

1106

1.0

1144

1.2

1036

0.8

1070

0.9

1103

0.9

1141

1.1

15

1083

1.3

1131

1.5

1180

1.8

1230

2.2

25

20

1082

1.1

1129

1.3

1178

1.6

1228

2.0

30

25

1082

1.0

1127

1.2

1176

1.4

1226

1.8

30

1081

0.9

1125

1.0

1173

1.3

1223

1.6

149

Dizin

A
Ak sistem
Ak
Birimler
Hacimsel ak
Ktlesel ak
Aleve dayankl motor
Alminyum
Ara kaplin
Arza maliyeti
Arttrlm emniyetli motor
Asenkron motor
ATEX (ATmosphre EXplosible)
Atk su pompas
Ayar noktas

96,99
83
Ek B
83
83
41
70
16
131
41
40
41
21
114

B
Bakm ve onarm maliyetleri
Bakr alamlar
Basn
Basn fark
Basn lm
Birimler
Buhar basnc
Dinamik basn
Gsterge basnc
Mutlak basn
Rulman- zolasyonlu rulman
Sistem basnc
Statik basn
Basn fark
Basn fark kontrol
Basn kontrol
Sabit basn
Sabit basn fark kontrol
Sabit basn kontrol
Sabit besleme basnc
Basn lm
Basn transmitteri (PT)
Basma ykseklii
Besleme voltaj
Bilgisayar destekli pompa seimi
Boyalar
Buhar basnc
Bypass kontrol

131
69
84
88
85
85, Ek A
90, Ek D
84
85
85
48
88
84
88
116
114
115
119
114
85
114
9,85
47
58
74
90, Ek D
106

C-
alma noktas
ark
ift kanall
Tek kanall

96
14,21
21
21

Vorteks ark
ark apn deitirmek

21
108,,110

atlak korozyonu
62
elik
65
Gvde boyutu
44
evre maliyeti
130
ift emili ark
11,17
ift emili pompa
12,13,17
ift giri
17
ift kvrml gvde
15
ift kanall ark
21
ift mekanik salmastra
33
Tandem dzenindeki ift mekanik salmastra 33
ok kademeli pompa
11,12,13,16

D
Dahili frekans eviricili pompalar
Dalg pompa
Darbe Genilii Modlasyonu (PWM)
Deiken hz kontrol
Demir alamlar
Dengelenmemi salmastra
Dengelenmi salmastra
Derin kuyu pompas
Derin kuyu pompas
Dik tip pompa
Dinamik basn
Dinamik viskozite
Direk kalkl altrma (DOL)
Frekans evirici
Ototransformatrl altrma
Yldz/gen altrma
Yumuak kalk
Diyafram pompas
Dozaj pompas
Dkme demir
Dn kanal gvdesi

118
23
123
108
65
30
30
23
23
12,13
84
54
46
46,47
46
46
46
25
25
66
11,15

E
Eksenel akl pompalar
Eksenel kuvvetler
Elektrik motoru
Aleve dayankl motor
Arttrlm gvenlikli motor
Kvlcmsz motor

8
14
40
41
41
42

Dizin

EMC filtresi
EMC talimatnamesi
Enerji maliyeti
Enerji tasarrufu
Erozyon korozyonu
Esnek kaplin
Etilen propilen kauuk (EPDM)

Index

123
123
130
111,114,117
63
16
72

F
Faz yaltm
Ferritik (manyetik)
Ferritik-ostenitik veya ift (manyetik)
Floroelastomerler (FKM)
Frekans evirici

48
68
68
72
47,108,118

G
Galvanik korozyon
Genleme contalar
Gereinden byk pompalar
Gerilim korozyonu atlamas (SCC)
Gsterge basnc
Gvde
ift-kvrml
Dn kanal
Tek kvrml
Gri demir
G tketimi
Hidrolik g
Mil gc
Grlt (titreim)

64
80
106
63
85
15
15
15
15
66
10,91
10,91
91
78

H
Hacimsel ak
Birimler
Hat ii pompa
Hermetik szdrmazlkl pompa
Hz kontrol
Hidrolik g
Deiken hz kontrol

83
Ek A
12,13
18
106,108,110
10,91
108

I
IEC, motor
Is kapasitesi
Islak rotorlu pompa

40
93
18

kiz pompa
lk yatrm maliyetleri
letme maliyetleri

11
129
106,13

K
Kaide
Kapal sistem
Kaplamalar
Metalik kaplamalar
Metal olmayan kaplamalar
Organik kaplamalar
Kaplin
Ana kaplin
Ara kaplin
Esnek kaplin
Kark akl pompalar
Kartu salmastra
Kauuk
Etilen propilen kauuk (EPDM)
Floroelastomerler (FKM)
Kauuk krkl salmastra
Nitril kauuk (NBK)
Perfloroelastomerler (FFKM)
Silikon kauuk (Q)
Kavitasyon
Kavitasyon korozyonu
Kinematik viskozite
Ksarak kontrol
Ksma vanas
Kvlcmsz motor
Kvrml gvde
Kontrol
Bypass kontrol
Hz kontrol
Ksarak kontrol
Sabit basn fark kontrol
Sabit basn kontrol
Sabit scaklk kontrol
Korozyon
atlak korozyonu
Erozyon korozyonu
Galvanik korozyon

79
96,98
73
73
74
74
16
16
16
16
8
32
72
72
72
31
72
72
72
10,89
63
54, Ek L
106,110-113
107
42
11
106
107
108
107
115
114
115
60
62
63
64

Dizin

Gerilim korozyonu atlamas (SCC)

Kavitasyon korozyonu
Korozyon yorgunluu
Oyuklanma korozyonu
Seimli korozyon
Taneler aras korozyon
Tekdze korozyon
Korozyon yorgunluu
Koruma snf (IP), motor
Koyu sv
Krkl salmastra
Kuvvetlendirilmi izolasyon
Ktlesel ak

63
63
64
61
62
62
61
64
43
55
31
48
83

Noduler demir
NPSH (Net Pozitif Emme Ykseklii)

66
10,89

O
Oransal basn kontrol
Organik kaplamalar
O-ring salmastra
Ostenitik (manyetik olmayan)
Ototransformatrl altrma
Oyuklanma korozyonu
mr devri maliyeti
rnek

120
74
31
68
46
62
117,128
132

P
M
Manyetik srl
Martensitik (magnetic)
Mekanik salmastra
lev
Kartu salmastra
Krkl salmastra
Lastik krkl
Metal krkl salmastra
Soutma
Metal alamlar
Demir alamlar
Metal krkl salmastra
Metal olmayan kaplamalar
Metalik kaplamalar
Mil gc
Montaj ve devreye alma maliyetleri
Motor korumas
Motor verimi
Motor yaltm
Motorda bekleme stmas
Motorlar
Motorun altrlmas
Motorun yerletirilmesi (IM)
Mutlak basn

19
68
18,28
29
32
31
31
32
32
65
65
32
74
73
91
129
49
49
48
40
46
43
85

N
NEMA, motor standard
Newton yasasna uyan akkan
Newton yasasna uymayan sv
Nikel alamlar
Nitril kauuk

40
55
55
69
72

Paralel balantl pompalar

Paralel bal direnler
Paralel bal hz-kontroll pompalar
Paslanmaz elik
Perfluoroelastomers (FFKM)
PI-kontrolr
Plastik akkan
Plastikler
Pompa
Atk su pompas
ift emili pompa
ok kademeli pompa
Dik tip pompa
Diyafram pompa
Dozaj pompas
Eksenel akl pompa
Hermetik yaltlm pompa
Islak rotorlu pompa
Kark ak pompas
Manyetik tahrikli pompa
Mono blok pompa
Pozitif deplasman pompas
Santrifj pompa
Shhi pompa
Sondaj pompas
Standart pompa
Tek-kademeli pompa
Uzun-milli pompa
Yar dalg pompa
Yatay pompa
Pompa erisi
Pompa gvdesi

101
98
102
66
72
114
55
71
21
12,13,17
11,12,13,16
12,13
25
25
8
18
18
8
19
12,13,16
24
8
20
23
17
15
12,13,16
22
12,13
9
15

Dizin

Pompa karakteristikleri
Pompa montaj
Pompa performans erisi
Pompa performansnn ayarlanmas
Pozitif deplasman pompas
PTC termistrleri
PWM (Darbe Genilii Modlasyonu)

Index

9,96
77
9,96
106
24
50
123

Q
QH-erisi

Plastik akkan
Tiksotropik
Viskoz
Soutma
Standart pompa
Standartlar
IEC, motor
NEMA, motor
Shhi standartlar
Statik basn
Statik ykseklik

55
55
54
32
17
40
40
40
20
84

R
Radyal ak pompalar
Radyal kuvvetler
Rulman
zolasyonlu rulmanlar

8
15
51
48

S
Salmastra
Dengelenmemi salmastra
Dengelenmi salmastra
Salmastra boluu
Salmastra kutusu
Salmastra yzeyi
Santrifj pompa
Satn alma maliyetleri
Seimli korozyon
Seramikler
Seri balantl pompalar
Seri bal direnler
Ses seviyesi
Ses basnc seviyesi
Scaklk
Birimler
Shhi pompa
Silikon kauuk (Q)
Sinusoidal olmayan akm
Sistem basnc
Sistem karakteristii
Ak sistem
Kapal sistem
Sistem maliyetleri
Sv
Koyu sv
Newton yasasna uyan
Newton yasasna uymayan

28
30
30
29
28
28
8
129
62
71
103
98
81
82
93
Ek B
20
72
124
88
96
96,99
96,98
117
54
55
55
55

T
Tandem dzenindeki ift salmastra
Taneler aras korozyon
Tekdze korozyon
Tek-emili ark
Tekil direnler
Seri bal direnler
Tek-kademeli pompa
Tek-kanall ark
Tek-kvrml gvde
Temel balant
Termoplastikler
Termosetler
Tiksotropik sv
Titanyum
Titreim yutucular
Titreimler
Toprak-kaa devre kesicisi (ELCB)
Toz Atelemesine Dayankl (DIP)

33
62
61
11
97
97
11,12,13,15
21
15
16
71
71
55
70
79
78
125
42

U
Utan emili pompa
Uzun milli pompa
retim kayb maliyetleri

12
12,13,16
131

V
Verim
Drlm hzda verim
Verim erisi
Viskoz svnn pompa erisi

10
109
10
55

Dizin

Viskozite
Dinamik viskozite
Viskoz svlar
Vorteks ark

54,Ek L
54
54
21

Y
Yaltm snf
44
Yar-dalg pompa
22
Yatk tip pompa
12,13
Yeniden iletmeye alma ve hurdaya karma maliyeti
131
Yldz/gen kalk
46
Younluk
10,93
Birim
Ek A
Deniz suyu
Ek L
Su
Ek D
Yumuak kalk
46
Yzer kaide
79

Z
Zemin
Kaide
Titreim yutucular
Yzer kaide
Deme

78
79
79
79
79

SZLK

m/h
m/s
kg/h
kg/s
m/s
m/s
kWh
l/h
ml/h
min.
max.
rpm
Korozyon
Hidrolik
Viskozite

Antifriz
Orifis
Frekans

: m/sa.
: m/sn.
: kg/sa.
: kg/sn.
: m/sn
: m/sn.
: kWsa
: l/sa
: ml/sa
: asgari
: azami
: dakikadaki dn says
: anma, bozulma,
: su ile ilgili
: 100 cm svnn akclk lei olarak kullanlan kabn deliinden boalma sresinin
saniye olarak miktar.
: Bir svya katldnda o svnn donma derecesini drerek donmasn nleyen madde
: yark,koni/ silindir eklinde boru paras
: Ses, dalga vb.nde birim zamandaki titreim says, sklk

Sorumlu olmak temel ilkemizdir.

leriye ynelik dnmek bunu mmkn klar.
Yeniliki olmak hereyin zdr

Gebze Organize Sanayi Blgesi

hsan Dede Cad. 2. Yol 200. Sok.
No: 204 41480 Gebze / KOCAEL
Tel: 0262 679 79 79 pbx Fax: 0262 679 79 05

www.grundfos.com.tr

96563258 1104

GRUNDFOS Pompa San. ve Tic. Ltd. ti.