4.

KARTEZYEN KOORDNATLAR
M.Feridun Dengizek

KARTEZYEN KOORDNATLAR

Uzayda herhangi bir noktann yerinin

(konumunun) belirtilmesi iin iki ayr koordinat
sistemi kullanlr. Bunlar;

Polar koordinat sistemi

Kartezyen koordinat sistemi

Yaadmz i mekanlar genellikle kbik

olduu iin kbik hacmlar iin konum
koordinatlar verilmesi daha kullanldr.

Bu nedenle vektrlerin kartezyen

koordinatlarda tanmlanmas ileri dahada
kolaylatrr.

ki boyutlu problemler iin dzlemsel

kartezyen koordinatlarn (Coplanar
coordinates) kullanlmas yeterli olmaktadr.

KARTEZYEN KOORDNATLARDA KUVVET TANIMI

ki boyutlu kartezyen koordinatlarda

gsterilmi F kuvvetinin
x eksenindeki iz dm Fx
y eksenindeki iz dm Fy
olarak tanmlanr.
FX=F*Cos
Fy=F*Sin

ekil 1

ekil 2 de F kuvvetinin y ekseninde yn negatif

olduundan
Fy= -F*Sin

ekil 2

KARTEZYEN VEKTR NOTASYONU

Kartezyen vektr notasyonunda
x ynndeki vektrler iin i
y ynndeki vektrler iin j
Notasyonlar kullanlr.
Kartezyen notasyonu ile
ekil 3 deki F vektr

F Fx i Fy j

eklinde yazlr.

F zerindeki ok bu deerin vektrel

bir deer olduunu belirtir

ekil 3

KARTEZYEN VEKTR TOPLAMASI

Toplanacak vektrler nce kartezyen koordinat

sistemine gre bileenlerine ayrlrlar
Sonra her bileen kartezyen notasyonuna uygun
olarak yazlrlar.
F1=F1x+F1y
F2=-F2x+F2y
F3=F3x-F3y

FR=F1 +F2 + F3
FR=(F1x i+F1y j )+(-F2x i +F2y j)+(F3xi -F3yj)
FR=(F1x-F2x+F3x)i+(F1y +F2y -F3y)j
FRx=FX
FRy=Fy
FR=(FRx)i+(FRy )j

2
2
FR FRx
FRy

tan 1

FRy
FRx

PROBLEM 4.1
PROBLEM 3.2 NN KARTEZYEN VEKTR NOTASYONU LE ZM
FR=FA+FB
FA=-FAx-FAy
FB=FBx-FBy
FAx=-6,000*Cos60 =-3,000N
FAy=-6,000*Sin60 =-5,196N
FA=(-3,000i - 5,196j)N
FBx=2,000*Cos45 =1,414N
FBy=-2,000*Sin45 =-1,414N
FB=(1,414i 1,414j)N
FRx=FX FRx=-3,000+1,414N =-1,586N
FRy=Fy FRy=-5,196-1,414N =-6,610N
2
2
FR FRx
FRy

FR ( 1,586) 2 ( 6,610) 2 FR 6,797 N

tan

FRy
FRx

tan 1

6,610
76.510
1,586

3 BOYUTLU VEKTRLERDE KARTEZYEN NOTASYONU

ki boyutlu vektr ilemlerinde

kartezyen notasyonu
kullanlmadan vektrel ilemler
kolaylkla yaplr.

Ancak boyutlu vektr

ilemlerinde kartezyen notasyonu
kullanlmadan sonuca ulamak
daha zordur.

Kartezyen koordinat sisteminde

x,y,z eksenlerinin ynleri sa el
kural ile tespit edilir.

KARTEZYEN KOORDNAT
SSTEM MODEL GRNLER

3 BOYUTLU VEKTRLERDE KARTEZYEN NOTASYONU

3 Boyutlu vektrn bykl

F=Fx i +Fy j +Fz k

F Fx2 Fy2 Fz2

3 Boyutlu vektrn as.
Bu a koordinat dzleminde x,y,z eksenleri
ile Toplam kuvvet F vektrnn
arasndaki A, B, C alardr.

A as x ekseni ile F vektr arasnda

B as y ekseni ile F vektr arasnda
C as z ekseni ile F vektr arasndadr

CosA

Fx
F

CosB

Fy
F

CosC

Fz
F

3 BOYUTLU VEKTRLERDE KARTEZYEN

NOTASYONU
F vektr kartezyen notasyonu ile yazlmas
Fx=F*CosA
Fy=F*CosB
Fz=F*CosC

F Fx i Fy j Fz k

F F cos Ai F cos Bj F cos Ck

F vektr Bykl

F Fx2 Fy2 Fz2

F F 2 Cos 2 A F 2 Cos 2 B F 2 Cos 2 C

F 2 F 2 (Cos 2 A Cos 2 B Cos 2 C)

cos 2 A cos 2 B cos 2 C 1

F Fx2 Fy2 Fz2

K AISI BLNEN BOYUTLU VEKTR ANALZ

Bileenlerine ayrlacak vektrn kuyruu

koordinat eksenlerinin kesitii O noktasnda
olmaldr.

Eer verilen vektrn bykl ile birlikte iki

as biliniyorsa bilinmeyen dier a aadaki
bantdan bulunabilir.

Cos 2 A Cos 2 B Cos 2 C 1

Daha sonra aadaki bantlar kullanlarak
vektrn x,y,z eksenlerindeki bileenleri bulunur.

Fx
Fx F * cos A
F
Fy
cos B Fy F * cos B
F

cos A

cos C

Fz
Fz F * cos C
F

K AISI BLNEN BOYUTLU VEKTR ANALZ

FI =F* sinB
Fx =FI * sin

Eer verilen iki adan

birisi koordinat
dzlemlerinden
birindeki iz dmn
as ise bu durumda
trigonometri
kullanlarak bu ann
iki eksendeki
bileenleri bulunarak
zme gidilmelidir.

Fx=F*sinB*sin

Fy=F*cosB

Fz =FI * cos
Fz =F* sinB *cos

F Fx i Fy j Fz k
F (F * sin B * sin )i (F cos B) j (F * sin B * cos )k

Problem 4.2

Bir odann tam kesinde akl bir halka halat ile 200 N luk
bir kuvvetle ekilmektedir.
p dikey ke izgisinden 450 , yatay ke izgisinden ise 600
ada ekilmektedir.
Uygulanan kuvvetin x,y,z eksenlerindeki bileenlerini
kartezyen koordinat notasyonu ile yaznz.

ZM

Cos 2 A Cos 2 B Cos 2 C 1

Cos 2 60 Cos 2 45 Cos 2 C 1

0.52 0.712 Cos 2 C 1
Cos 2 C 0.25
CosC 0.25 CosC 0.5
C=600 veya C=1200
C=1200 odann snrlar dnda kalacandan, C=60 0 olarak tespit
edilir.
F=F*CosA i + F*CosB j + F*CosC k
F=200*cos60i + 200*Cos45j + 200*Cos60k
F=100i + 141.42j + 100k
Fx=100N, Fy=141.42N, Fz=100N

3 BOYUTLU VEKTRLERN TOPLAMASI

ki veya daha fazla boyutlu vektrn toplanmas iin
nce her vektrn kartezyen notasyonu ile x, y, z
bileenlerine ayrlm olarak yazlmas gerekir.
Bileenlere ayrlan vektrler i, j, ve k olarak eksende
toplamlar alnr.
Tm vektrlerden elde edilmi bu eksendeki
bileenlerinden toplam sonu vektrnn bykl ve
alar toplanarak bulunmu olur.
FT F x i F y j F z k

Problem 4.3

Bir odann tam kesinde akl bir halka

halat ile 100 N luk bir kuvvetle
ekilmektedir.

Halat zemin dzleminden 600 , halatn

zemin zerindeki iz dm ise duvar
dzlemlerinden 450 ada ekilmektedir.

Uygulanan kuvvetin x,y,z eksenlerindeki

bileenlerini kartezyen koordinat
notasyonu ile yazn.

eksendeki byklklerini bulunuz

Halatn ke izgilerinden alarn

bulunuz.

Problem 4.3 zm

nce F vektrnn zemin zerindeki iz

dm F kuvvetini bulalm
FI =F*cos60 F=100*cos60=50 N
Fx=F*sin45 Fx=50*sin45=35.36N
Fz=F*cos45 Fz=50*cos45=35.36N
B=900-600 B=300
Fy =F*cosB Fy=100*cos30=86.6N

F=35.36 i+86.6j+35.36k
CosA

Fx
35.36
A cos 1 (
) A 69.290
F
100
B=300

CosC

Fz
35.36
C cos 1 (
) C 69.290
F
100

CosA

Fx
F

Problem 4.4
Bir halkadan iki ayr halat ile farkl
ynlerde kuvvet uygulanmaktadr.
Halatlardan birisinden belirtilen
alarda 300 N kuvvet etki
etmektedir.
Halka zerinde y ekseni ynnde
toplam FT=800N toplam kuvvet
ortaya kabilmesi iin F2 kuvvetinin
bykln ve alarn bulunuz.

Problem 4.4 zm

Problemin zm iin kuvvetlerin ayr ayr

bileenlerinin bulunmas gerekir.
F1 kuvvetinin hem bykl hem alar
bilindii iin bileenleri kolaylkla bulunur.
cos A1

cos B1

cos C1

F1x
F
cos A1 1x F1x 300 * cos 45
F
300
F1x 212.13N

F1y
F
F1z
300

cos B1

F1y

300
F1y 150 N

F1y 300 * cos 60

F1z
F1z 300 * cos 120
300
F1z 150 N
cos C1

F1 =(212.13 i + 150j 150k)N

Problem 4.4 zm

F2 Kuvvetini analiz edebilmek iin elde hibir veri bulunmamaktadr.

Ancak Toplam kuvvet alar ile birlikte bilindii iin toplam kuvvetin
analizinden F2 kuvvetiinin bileenleri bulunabilir

FT toplam kuvvetinin hem bykl hem yn bilindii iin kartezyen

koordinat sisteminde kolaylkla yazlr.
FT=FTx i + FTy j + FTz k
FT=(0 i + 800 j +0 k)N

FT F x i F y j Fz k

FT (F1x F2 x )i (F1y F2 y ) j (F1z F2 z )k

(0i 800 j 0k ) N ((212.13 F2 x )i (150 F2 y ) j (150 F2 z )k ) N

(0i) N ((212.13 F2 x )i
F2 x 212.13N

(800 j) (150 F2 y ) j
F2 y 800 150
F2 y 650 N
(0k ) N (150 F2 z )k
F2 z 150 N

Problem 4.4 zm
F2=(-212 i + 650 j -150 k)N

F2 F22x F22y F22z

F2 (212.13) 2 650 2 150 2
F2 700 N

CosA 2

CosB 2

cos C 2

F2 x
212.13
A 2 cos 1 (
) A 2 107.64 0
F2
700

F2 y
F2

B2 cos 1 (

650
) B2 21.790
700

F2 z
150
C 2 cos 1 (
) C 2 77.630
F2
700

Problem 4.4 zm (zet)

Birden fazla boyutlu vektrlerin toplanmasnda nce

bilinen vektrler bileenlerine ayrlr.
Sonra her eksendeki bileenler toplanarak eitlik
kurulur.
Bileenler bulunduktan sonra bilinmeyen a deerleri
tespit edilir

Problem 4.5
Yanda grlen halka 500N kuvvet ile belirtilen alarda ekiliyor.
Bu halkaya gelen kuvveti kartezyen notasyon ile yaznz.
zm
ki a biliniyor. ncy bulalm

cos 2 A cos 2 B cos 2 C 1

cos 2 60 cos 2 B cos 2 60 1
cos 2 B 0.5
cos B 0.707
Cos B=+/- 0.707 olmas iki zm olduunu
gstermektedir. Bunlar
a)

45 o

b)

135o

ekilden ann y ekseni stnde eksi ynde olduu

iin -0.707 doru zmdr. B= 135o

F F cos Ai F cos Bj F cos Ck

F (500 * ( cos 60))i (500 * cos135) j (500 * cos 60)
F 250i 354 j 250k

Problem 4.6
Yandaki resimde grnen kancann zerinde
etkin olan toplam kuvvetin bykln ve
alarn bulunuz.
nce F1 kuvvetinin eksenlerdeki bileenlerini
bulalm.
F1=600*(4/5) = 480N
F1x=F1*sin30 =480*sin30=240N
F1y=F1*cos30 =480*cos30=416N
F1z=F1*(-3/5) =600*(-3/5) =-360N
F1=(240i+416j-360k)N
Sonra F2 yi kartezyen koordinatlarda bulalm

cos 2 A cos 2 B cos 2 C 1

cos 2 120 cos 2 B cos 2 60 1
cos 2 B 0.5
cos B 0.707

B=45o veya B=135o

B<90 B=45o

F F cos Ai F cos Bj F cos Ck

F2 (400 * cos 120)i (400 * cos 45) j (400 * cos 60)
F2 200i 282 j 200k

Son olarak Toplam kuvveti bulalm.

FT=F1+F2
FT= (240i+416j-360k)N + (-200i+282j+200k)N
FT= ((240-200)i +(416+282)j+ (-360+200)k )N
FT =(40i+698j-160k)N

F Fx2 Fy2 Fz2

FT 40 2 6982 (160) 2
FT 717 N

cos A
cos B
cos C

Fx
40
A cos 1 (
) A 86.8o
F
717

Fy
F

B cos 1 (

698
) B 13.2o
717

Fz
160
C cos 1 (
) C 103o
F
717