Professional Documents
Culture Documents
45–82
*
Bu makalede verilen yazmalardan sadece Ahmed b. Muhammed Nâsıruddîn Ebu’l-Abbas
İbnu’l-Muneyyir’in (683/1284), Şerhu Mecmai’l-Bahreyn / ﺷﺮح ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦadlı eseri
Kıbrıs Sultan II. Mahmud Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
46 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
GİRİŞ
8
Muvatta’nın, Muhammed (b. el-Hasan eş-Şeybânî) Rivâyeti hakkında bilgi ve
değerlendirme için bkz. Aydın Taş, Muhammed b. Hasan eş-Şeybani’nin Hukuk Anlayışı
(Usul Anlayışı), Doktora Tezi, EÜSBE, Danışman: Prof.Dr. H. Yunus Apaydın, Kayseri
2003, 59-62.
9
Şeybânî’nin Kitâbü'l-Asl’ı hakkında ayrıntılı bilgi ve değerlendirme için bkz. Halit Ünal,
“el-ASL”, DİA, TDV, İstanbul 1991, III, ss. 494-495; Taş, Şeybani, 26-32.
10
Ali Hakan Çavuşoğlu, “el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, İstanbul 2006, XXXI,
ss. 470-473, 470-472.
11
Esed b. Furât hakkında detaylı bilgi için bkz. Cengiz Kallek, “ESED B. FURÂT”, DİA,
İstanbul 1995, XI, ss. 366-367.
12
İmam Muhammed’in yanına gelmeden önce Medine’de bulunan Esed, Malik’e çok soru
sormaya başlayınca bundan rahatsız olmuş ve ona, “Eğer bunu istiyorsan Irak’a gitmen
gerekir” demiş, bunun üzerine o da Irak’a gitmiştir (Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-
Kevserî (1952), Bulûgu’l-Emânî fî Sîreti’l-İmâm Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî, yy.
1355, 14; Ahmed Abdusselam, “Mukaddime” (el-Mudevvenetu’l-Kubrâ tahkikine
yazdığı), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1415/1994, I, ss. 101-109, 104; Muhammed ed-
Desûkî, el-İmam Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî ve Eseruhû fi’l-Fıkhi’l-İslâmî,
Dâru’s-Sekâfe, 1. bs., Katar 1407/1987, 125). Esed daha sonra kadı sıfatıyla, Afrika’da
Ebu Hanife’nin görüşlerinin yayılmasında etkili olmuştur (Mahmood Hüseyin Ali, Ebu
Hanife'nin (İmam-ı Azam'ın) İslam Hukuku ile İlgili Temel Görüşleri, Doktora Tezi,
İÜSBE, Danışman: Niyazi Öktem, İstanbul 1988, 168). Ayrıca bkz. Taş, Şeybani, s. 18,
19, dipnot 56.
13
Ebû Hanîfe’nin hayatı, eserleri, fıkhî görüşleri ve hakkındaki literatür için bkz. Mustafa
Uzunpostalcı, “EBÛ HANÎFE (Hayatı ve Şahsiyeti, Eserleri, Fıkıh İlmindeki Yeri)”, DİA,
İstanbl 1994, X, ss. 131-138; Ali Bardakoğlu, “EBÛ HANÎFE (Literatür)”, DİA, İstanbl
1994, X, ss. 143-144.
14
İmâm Muhammed’in hayatı, eserleri, eserlerinin taksimi ve genel olarak
değerlendirilmesi, hüküm çıkarımında başvurduğu deliller, içtihat yöntemi, Hanefî
ekolündeki yeri ve rolü hakkında detaylı bilgi için bkz. Taş, Şeybânî, 10-174.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 49
____________________________________________________________________________
20
Çavuşoğlu, “el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/470.
21
Abdullah b. Abdülhakem’ın hayatı ve eserleri için bkz. Saffet Köse, “İBN
ABDÜLHAKEM, ABDULLAH”, DİA, İstanbul 1999, XIX, ss. 276-277.
22
İbnü'l-Mâcişûn hakkında bkz. H. Mehmet Günay, “İBNÜ'L-MÂCİŞÛN”, DİA, İstanbul
2000, XXI, ss. 122-123.
23
Çavuşoğlu, “el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/470-471.
24
Yahya b. Ömer el-Kinânî’nin hayatı ve eserleri için bkz. Ahmet Özel, “KİNÂNÎ, Yahyâ
b. Ömer”, DİA, Ankara 2002, XXVI, ss. 33-34.
25
İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî’nin hayatı ve eserleri hakkında bkz. H. Yunus Apaydın, “İBN
EBÛ ZEYD”, DİA, İstanbul 1999, XIX, ss. 451-453.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 51
____________________________________________________________________________
26
Çavuşoğlu, “el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/471.
27
Eser hakkında daha ayrıntılı bilgi ve değerlendirmeler için bkz. Çavuşoğlu,
“el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/470-472.
28
Çavuşoğlu, “el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/472.
29
Bkz. Ali Vasfi Kurt, Endülüs’de Hadis ve İbn Arabî, İnsan Yayınları, İstanbul 1998, 264-
267; Çavuşoğlu, “el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/472.
52 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
30
İbn Rüşd el-Cedd’in hayatı ve eserleri hakkında bkz. Ali Bardakoğlu, “İBN RÜŞD”, DİA,
İstanbul 1999, XX, ss. 254-257.
31
İbn Ebû Zemenîn hayatı ve eserleri hakkında bkz. Saffet Köse, “İBN EBÛ ZEMENÎN”,
DİA, İstanbul 1999, XIX, ss. 449.
32
Bkz. Kurt, Endülüs’de Hadis ve İbn Arabî, 264-267; Çavuşoğlu,
“el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/472.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 53
____________________________________________________________________________
33
Ali Hakan Çavuşoğlu, Irak Mâlikî Ekolü (III.-V./IX.-X. YY.), Doktora Tezi, MÜSBE,
Danışman: Prof.Dr. Mehmet Erdoğan, İstanbul 2004, 90-92.
34
Mâzerî’nin hayatı ve eserleri için bkz. Eyyüp Said Kaya, “MÂZERΔ, DİA, Ankara 2003,
XXVIII, ss. 193-195.
35
Bkz. M. Yaşar Kandemir, “KÂDÎ İYÂZ”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, ss. 116-118, 117;
Murat Gökalp, Kadı Iyâz ve Şifa Adlı Eserinde Peygamber Tasavvuru, Doktora Tezi,
AÜSBE, Danışman: Prof.Dr. Kâmil Çakın, Ankara 2005, 50.
54 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
1. er-Risâle li’bni Ebî Zeyd el-Kayravânî / اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ ﻹﺑﻦ أﺑﻲ زﻳﺪ اﻟﻘﻴﺮواﻧﻲ
()ﻓﻲ اﻟﻔﻘﻪ
İbn Ebu Zeyd Mâlikî mezhebi fıkhına dair yazdığı er-Risâle adlı bu
temel metinle tanınır. Mâlikî fıkhının temel metinlerinden biri olan eser
üzerine İbn Nâcî, Zerrûk, Ali b. Muhammed el-Menûfî, Muhammed b.
İbrahim et-Tetâî başta olmak üzere birçok alim şerh yazmış, bazı alimler de
eseri manzum hale getirmişlerdir. Baş tarafındaki akaitle ilgili bölüm de
çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Kuzey Afrika ve Endülüs'te olduğu gibi
Doğu İslâm dünyasında da çok rağbet görmüş ve ders kitabı olarak
okutulmuştur41.
Telif Tarihi: 327/939.
Yazması: S/Nuruosmaniye, r. 1775, v. 95; S/H.HüsnüP, r. 9/1160,
v. 118-120.
Matbusu: Fas, ty.; Kahire 1296, 1304, 1314, 1319, 1323, 1324, 1338,
1340, 1354; Muhammediyye 1407/1987; nşr. Hâdî Hammû-Muhammed
Ebü'l-Ecfân, Beyrut 1406/1986 (Megrâvî'nin Gurerü'l-Makâle fî Şerhi
Garîbi'r-Risâle'siyle birlikte).
Matbu Çevirisi: Fransızcaya çevirenler: Edmond Fagnan (Paris
1914), L. Bercher (Alger 1945, 1948, 1949) ve Kevser Abdüsselâm el-Basîrî
(Cezayir-Kahire 1988). İngilizceye çevirenler: A. D. Russell ve Abdullah b.
Me'mûn es-Sühreverdî (London 1906), J. Kenny (Minna/Nigeria 1992).
40
Ebû Muhammed Abdullah b. Abdülhakem el-Mâlikî (214/829), İmam Mâlik'in önde
gelen talebelerindendir. Bkz. Köse, “İBN ABDÜLHAKEM, ABDULLAH”, DİA,
XIX/276.
41
Apaydın, “İBN EBÛ ZEYD”, DİA, XIX/451-452.
56 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
42
Eser, Mâlikî mezhebinin el-Müdevvene dışındaki temel rivayet kaynaklarının tamamında
yer alan farklı rivayet ve görüşleri derleyen önemli bir çalışmadır. Çavuşoğlu,
“el-MÜDEVVENETÜ'L-KÜBR”, DİA, XXXI/472.
43
Apaydın, “İBN EBÛ ZEYD”, DİA, XIX/452.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 57
____________________________________________________________________________
44
Leys Suûd Câsim, “İBN ABDÜLBER en-NEMERΔ, DİA, İstanbul 1999, XIX, ss. 269-
272, 271.
58 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
olarak); Dâru Sâdır, Beyrut ty. Bu neşirler, esas alınan nüshanın eksik oluşu
sebebiyle “Kirâü'd-Dûr” bahsiyle bitmekte olup eserin yarıya yakın kısmı
noksandır ve hayli istinsah ve okuma hataları taşımaktadır. Eser tam metin
halinde Muhammed Haccî ve Saîd A'râb'ın tahkikiyle yayımlanmıştır (I-III,
Beyrut 1408/1987)48.
48
Bardakoğlu, “İBN RÜŞD”, DİA, XX/256.
49
Kandemir, “KÂDÎ İYÂZ”, DİA, XXIV/117; Gökalp, Kadı Iyâz, 51-52.
50
Gökalp, Kadı Iyâz, 51-52
51
Kadı İyaz’ın bu adda bir eserinden söz edilmemektedir (bkz. Kandemir, “KÂDÎ İYÂZ”,
DİA, XXIV/116-118; Gökalp, Kadı Iyâz, 41-57). Onun için bu eserin gerçekten ona ait
olup-olmadığının araştırılması gerekmektedir.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 61
____________________________________________________________________________
52
H. Bekir Karlığa, “İBN RÜŞD”, DİA, İstanbul 1999, XX, ss. 257-288, 273.
53
Karlığa, “İBN RÜŞD”, DİA, XX/273.
62 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
54
Muhammed el-Hâdî Ebü’l-Ecfân, “İBN ŞÂS”, DİA, İstanbul 1999, XX, ss. 369.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 63
____________________________________________________________________________
55
Hulûsi Kılıç, “İBNÜ'I-HÂCİB”, DİA, İstanbul 2000, XXI, ss. 55-58, 57.
56
Kılıç, “İBNÜ'I-HÂCİB”, DİA, XXI/57.
64 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
57
Kılıç, “İBNÜ'I-HÂCİB”, DİA, XXI/57-58.
58
Kılıç, “İBNÜ'I-HÂCİB”, DİA, XXI/57-58.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 65
____________________________________________________________________________
59
H. Yunus Apaydın, “KARÂFÎ, ŞEHÂBEDDÎN”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, ss. 394-400,
399.
66 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
söylemektedir. Her iki iddia da ispata muhtaçtır. Diğer bir Hanbelî usulcüsü
İbnü'n-Neccâr'ın (972/1564) bu eserin adını Tenkîhu'l-Mahsûl şeklinde
zikrettiğini de göz önünde tutarak Tenkîh’in el-Mahsûl'ün özeti olduğu ve
Tûfî'nin el-Muhtasar derken bu eseri kastettiği de söylenebilir60.
Yazması: Millet/FeyzullahE, mecmua, r. 1/2150.
60
Apaydın, “KARÂFÎ, ŞEHÂBEDDÎN”, DİA, XXIV/399-400.
61
Apaydın, “KARÂFÎ, ŞEHÂBEDDÎN”, DİA, XXIV/400
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 67
____________________________________________________________________________
62
Saffet Köse, “İBNÜ'L-HÂC el-ABDERΔ, DİA, İstanbul 2000, XXI, ss. 52.
68 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
63
M. Kâmil Yaşaroğlu, “İBN ABDÜSSELÂM el-HEVVÂRΔ, DİA, İstanbul 1999, XIX,
ss. 287-288, 288.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 69
____________________________________________________________________________
66
Erdoğan, “el-MUVÂFAKÂT”, DİA, XXXI/406-408.
67
Cengiz Kallek, “İBN FERHÛN, BURHÂNEDDİN”, DİA, İstanbul 1999, XIX, ss. 492-
493, 493.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 71
____________________________________________________________________________
eş-Şerhu’l-Kebîr ala Muhtasari Halîl / اﻟﺸﺮح اﻟﻜﺒﻴﺮ ﻋﻠﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺨﻠﻴﻞ )ﻓﻲ
(اﻟﻔﻘﻪ
Telif Tarihi: 779/1377.
Yazması: Topkapı/III.Ahmed, r. 1/1140, v. 272 (905 h), r. 2/1140,
v. 286 (905 h), r. 3/1140, v. 306 (906 h), r. 4/1140, v. 282 (907 h), r. 1/1139,
v. 298 (882 h), r. 2/1139, v. 276 (882 h); AdanaİH, r. 837, v. 216 (969 h),
r. 4836 (son cilt), v. 291 (1056 h).
(ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ أﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ اﻟﻘﻴﺴﻲ اﻟﺪﻣﺸﻘﻲ اﻟﻤﺎﻟﻜﻲ )إﺑﻦ ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ
(أﺣﻤﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ أﺑﻮ اﻟﻌﺒﺎس اﻟﻔﺎﺳﻲ اﻟﺒﺮﻟﺴﻲ اﻟﻤﺎﻟﻜﻲ )زروق
Şerhu Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayravânî / ﺷﺮح رﺳﺎﻟﺔ إﺑﻦ أﺑﻲ زﻳﺪ
(اﻟﻘﻴﺮواﻧﻲ )ﻓﻲ اﻟﻔﻘﻪ
Yazması: S/Y.Cami, r. 1/744, v. 48.
71
Özel, “MENÛFΔ, DİA, XXIX/157.
72
Özel, “MENÛFΔ, DİA, XXIX/157.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 75
____________________________________________________________________________
73
Muhammed el-Hâdî Ebü’l-Ecfân, “MAKKARÎ, MUHAMMED B. MUHAMMED”, DİA,
Ankara 2003, XXVII, ss. 446-447, 446.
74
Ebü’l-Ecfân, “MAKKARÎ, MUHAMMED B. MUHAMMED”, DİA, XXVII/446.
76 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
el-Fethu’l-Mubîn alâ Şerhi Molla Miskîn / اﻟﻔﺘﺢ اﻟﻤﺒﻴﻦ ﻋﻠﻰ ﺷﺮح ﻣﻼ
(ﻣﺴﻜﻴﻦ )ﻓﻲ اﻟﻔﻘﻪ
Yazması: AtıfE, r. 798-799.
SONUÇ
KISALTMALAR
A. KÜTÜPHANE ADLARI75
Beyazıt/Umumi:
75
Bu başlık altında, makalede geçen yazmaların bulunduğu kütüphane ve onlara ait
koleksiyonların tam listesini de belirtmek amacıyla, kısaltma kullanılmayanlar da
verilmiştir.
F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12:2 (2007) 79
____________________________________________________________________________
S/Ayasofya:
S/Fatih:
S/Hamidiye:
S/Laleli:
S/Nuruosmaniye:
Topkapı/III.Ahmed:
Topkapı/III.Ahmed, Medine:
B. DİĞER
Bkz./bkz.: Bakınız
bs.: Baskı
80 Dr. Aydın TAŞ
____________________________________________________________________________
c.: Cilt
h: Hicrî
Hz.: Hazreti
Nşr./nşr.: Neşreden
Orj.: Orijinal
s.: Sayfa
v.: Varak
KAYNAKÇA