Tasavvuf 1 ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22, ss. 219-233.

BAHRU'L-FEV ADLI TASA VVUFI

MUHTEV A AlSINDAN
Vahit
zet
Kelabazi'nin Bahru'I-Fevaid Eserinin Tasavvufi Muhteva Analizi
Bu makalede Kelabazi'nin tasavvufla olan ve gnmze en nemli iki eserinden biri
olan Bahru'l-fevaid eseri tasavvufi muhteva analiz Erken dnem tasavvu-
fuyla nemli bir eser Bahru'l-fevaidle ilgili bilgi verilmeden nce Kelabazi
bilgiler Tasavvufi hadis hayli bu eserin nemi ilkler-
den Bu makalede zamanda bu eserin yazma tespiti ve
matbu bilgiler de yer
Anahtar kelimeler: Kelabazi, Bahru'l-fevaid, Tasavvuf, Hadis,
Abstract
Analysis of Kelabazi's Work "Bahru'I-Fevaid" Terms of Sufi Cantext
This article analyzes the work of Kelabazi, Bahru'l fevaid, whlch is related to Tasawwuf and is one
of his two works reached to our days, in the cantext of Tasawwuf. Before giving
information about Bahru'l-fevaid which isa work related to the early Tasawwuf, brief
information has been provided about Kelabazi. This work is im portant in the sense that it ls one of
the works which contributed to the traditional of hadeeth commentaries. This article also
contains information about the determination of manuscript copies as well as printed copies of this
work.
Key words: Kelabazi, Bahru'l-fevald, Tasawwuf, Hadeeth, Commentary.
*
Dr., Ankara niversitesi ilahiyat Fakltesi, e-mail: vahitgoktas@gmail.com
Tasavvuf 1 ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
220 1 Dr. Vahit

devriyle alakah sistemin ana temellerini gster-
mesi. olduka nemlidir. KeHl.baz1, tasavvuf temelleri-
nin bir dnemde ve yine tasavvuf disiplininin en temel eser-
lerinden birini telif Kelabaz!'nin sufi, arif, imam, muhaddis,
fak!h, usulc, zahidlerin kutbu, salihlerin kutbu gibi nite-
onun ok ynl biri ortaya ilk
dnem sufilerinden ( .. 328/939), (.348/959), Ruzbar1
(.369/979), Nasrabaz1 (.367/977) ve Hafif (.372/982), (.334/945)
gibi devrin byk sufileriyle Bu da onun bu alakah
verilen bilgilerin birinci elden kaynak ilk
dnem hemen hepsinin zamanda birer muhaddis
bu dnemde hadis ilmine verdikleri nemi ve hadis
gstermesi dikkate bir .konudur.
Kelabaz1, X. ve siyaset byk
meydana bir dnemde bir O,
ilminin nemli merkezi olan Buhara' da kltryle
nemli bir ilim Kelabaz1, devrinin nemli ilim adamlanndan ilm!
hemen tm alanlarda vukufiyet sahibi, devrinin
cevap verebilecek mktesebat sahibi, dnernindeki inan ve
kelam1 problemlerini ele bir lliimdir: Kelabaz1'nin
btn ilimiere olan vukUfiyeti, o dnem sllfilerin ortak bir kaynak-
nk o Kur'an ve snnete birok
ilmi ilmiyle amil .I Bu ilim muhtelif ilim dalla-
nnda nemli eserler gryoruz.
Yine bu muhtelif ilim tedvin faaliyetlerinin daha nce
tesis edilen kaidelerin, bu esaslar dahilinde kaleme dnem olarak
da bilinmektedir. Sina (429/1037) olmak zere, Felsefesi'nin
temel Trk filozofu Farabi (339/950), Kelam ilminin iki nemli
siyeti mezhebinin Ebu'l Hasen (260/873-324/935) ile
mezhebinin Ebu Mansur (334/944) bu ya-
Tefsir rivayet temel
isimli eserin yazan Cerir et-Taben (224/838-310/922), tefsir ve
1 Sleyman Devrinde Tasavvuf, s. 16.
2 Bilal Saklan, Hadis Muhaddis Siifiler ve Sfifi Muhaddisler (h. IV./m.X.
Konya 1997, s. ll.
Tasavvuf 1 ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
Kelabiizi'nin Bahru'I-Fevaid Eserinin Tasavvufi Muhteva Analizi 221
da ve bu nemli bir isimdir.3
Bir Hanefi fakihl olan KeHl.bazi'nin tasavvuf ile hisse,
manaya ve zahir ile derecede nem veren Muhasibi (.243/857),
Ebu Talib el-Mekki (.386/996), (.465/1073), Serrac (.378/988),
Hucviri (.470/1077) ve Gazali (.505/llll)'nin tasav\ruf gibi ve
bir tasavvuftur. Bu nedenle u fikirlere yer yoktur.
4
Kelabazi, sadece dnemin dini ve tasavvufi etki-
bir sufi ve ilim d kendisinden sonraki sahlh bir tasav-
vuf sahip nclk eden ve hatta itikadi, arneli ve ahlaki
sahlh bir tasavvuf temellerinin ve bu gne ka-
dar nemli bulunan bir olarak tarihteki hak
yeri Sistemin ilk kuruculan zamanda ilk
Kelabazi ile birlikte tasavvufi kavramlar yerine Kendisin-
den nceki ve zellikle Muhasibi'nin metinlerinde
ve net Kelabazi' de sz konusu Onun iki
eseri gnmze kadar Bunlardan biri
fevaid' dir.
Ta'arruf
Kelabazi'nin bilinen en eseri mezhebi Bu
eser tasavvufun en nemli klasiklerinden biri olarak kabul bu hakikat
de, tasavvuf bilinmezdi" szyle ifade Ta'arruf
kendisinden sonra gelen Ta'
ilk yaparak ilim A.
John Arbery' dir. Arberry, eserin ilk defa tahkikini ve eser 1934
da Han d Bundan sonra Arberry eseri
lizceye bir mukaddimeyle Doktrine of Londra' da
3 Taberi zamanda bir mezheb kurucusud ur. Ancak mezhebi Bu d-
nemde Ta beri, Zarihlryye, ve mezhebieri taraftar bulmaya
el-Kamil fi't-Tarih, Beyrut 1966, c. IX, s. 136.
4 Bilal Saklan, Ebubekir Muhammed el-KeHlbazl ve Ahbar,
Konya 1991, s.l4; KeHlbazi'nin bilgi iin bk. Fikret Ebu Bekr
Muhammed b. Ebi b. Ya'kub b. Yusuf b. Kesir b. Hatim b. Abdirrahman el-
Glabadi (.380/990)'nin Ma'ani'l-Ahbar Eserinin hk Seksen Tahkik ve
Tahrlci, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya
1999, Trke mukaddimesi, ss. 75-84; Fikret "Muhaddis- Sufi Ebu Be-
kir el-Glabadi (Kelabazl) (380/990)" Marife, 8, Bahar 2008, ss. 77-104.
Tasavvuf ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
222 Dr. Vahit
Arberry' den sonra eserin ikinci tahkikini, tasavvuf
Abdulhalim Mahmud ile Taha Abdulbaki Bu eser 1960
Kahire' de Daha sonra Ahmed
lan tahkik 1993 Beyrut'ta Eserin daha sonra birok

tasavvufun en nemli biridir. Tasavvufla alakah
byk oranda btn meselelerden bahseden, tasavvuf tarihi ve doktrini ile
ilgili temel bilgiler veren, sfrfilerin akide ve tecrbelerinden bahseden bu eser,
Kelabazi mrnn sonuna kaleme Bu eser tasav-
vuf ve sfrfiler kanaatleri dzeltmeyi
Bu dnemde tasavvufla ilgili el-Lma ve
gibi eserlerin yer Yine bu eser kendisinden sonra gelen mutasav-
zellikle ( .465/1073 ), Gazali ( .SOS/1111) ve Ha ce Muham-
med Parsa (.822/1419)'ya etki konumuz olan
eseri ele almak istiyoruz.
1 Meani'l-Ahbar
Kelabazi'nin en az kadar nemli bir eserdir. Eser, muhtelif isimlerle
kaynaklarda gemektedir. isimler B ah 'l1evaid
bi ma' ani 'l-ahbar, ma' ani 'I-asar, ma' ani 'l-ahbtir, ma' ani 'l-ahbar, ma' ani 'l-


Fuat Sezgin bu eserin hi eri
375 senesinde telif kaydeder? Eserin lkemizde ve yurt muh-
telif ktphanelerde pek ok yazma

Eserin ilk kez,
5 Bk..Arthur John Arberry, London 1977.
6 Fuat Sezgin, tiirasi'l-Arabi, ev.: Mahmud Fehmi Hicazi c. I, Suudi Arabistan 1983,
s.l75.
7 yer.
8 Fuat Sezgin, tiirasii'l-Arabi" eserde, KeH!bazi'nin bu eserinin yazma nshalan
bilgileri verir: Yeni Cami 274 (307 vr. H.9. Murat Molla 610 (128 vr. 1055 h.),
Fatih 697 (288 vr.694 h.), 3ll (300 vr. llll h.), Mektebet-i camiat-i (151 vr.
1083 h.), Carullah 990 (100 vr ci vannda llll h.), ;t . <.S-'-'23, Paris5855 (398 vr. 691 h.\
Carit 1368 (169 vr. H. Belediyesi 3189c (248 vr. lll O h. Bk. Fihris
ma'hed mahttati'l-Arabi 63/1), Zahiri ye, Hadis 243, Kahire ikinci 96/1 hadis 8ll, Saray, m.
Ahmet 538/3 (272 vr. 605 h.), 600 (234 vr. 8. h. 619 (150 vr.744 h. Bk. el-fihris 129/2-130),
Veliyyddin, 718 (323 vr. 9. h. orlulu 128 (300 vr civannda 8. h. Muhammed
94/1, (209-1 b ll ll h.), Kastamonu 1398 (785 h. b k. Orients 5.45), Londra niversitesi,
19074, Halep Ahmediyye, 274 (302 vr. ll. h. Bk. Fehres ma'hed el-mahttati'l-arabiyye,
106/1) Fuat Sezgin, Tari/w tiirasi'l-Arabi, c. I, blm IV, Arapa ya ev.: Mahmud Fehmi Hicazi,
Suudi Arabistan 1983, s.l75.
Tasavvuf ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
Kelabazi'nin Bahru1-Fevaid Eserinin Muhteva Analizi 223
Belediyesi ktphanesindeki nsha (1011/1602 ya-
ile (1348/1929) kullanarak 223 ha-
disten 79 hadis'in tahkikini Muhammed Hasan ile Ahmed Ferid el-
Mez!d! birlikte Bu Bahru'l1evfiid bi-Ma'fini'l-
ahbfir Daru'l-ktbu'l-ilmiyye 1999 Beyrut'ta

9
9 Bahru'l-fevaid bi ma'il.n'i'l-ahbar Muhammed Hasan Muhammed ile
Ahmed Fer'id el-Mez!d! tahkik edilen eser, 1999 Beyrut'ta Fikret
sonra Tahkikte, ne ne de eserin
yazma herhangi bir bilgi Kelabazi'nin eserlerini tespit ederken
ise, sadece z-Znun'la yetinen muhakkikler, onun tam olarak .tespit etme-
dikleri gibi ona ait olmayan bir eseri de ona izafe iki eseri de tek bir
eser olarak Mellifin ismini dahi tam olarak tespit etmeyen muhakkikler, onun
vefat tarihini de tetkik etmeden Tahkikte 1011/1602 tarihinde istinsah edilen
kenderiye Belediyesi Ktphanesi ile 1348/1929 tarihinde istinsah edilen Daru'l-
Tarihlerden de zere, bu nshalar
olduka Bununla birlikte tespitierimize gre, eserin en eski tam ve H.522
tarihli olup daha 32 eserin tahkikini ya-
parken 7 adet tam yazma nshalarda 223 hadisin bulunurken, matbu olan bu
150 hadis Matbu ilk 100 Hadisini,
100 hadislik ile, geri kalan 50 Hadisini de Sleymaniye Carullah ile
Bir iki yerde takdirn-tehir hadis uygunluk
tespit Okuma hatalan ve ufak tefek eksiklikler dikkati ekmektedir. Ancak
matbu kitap, 215 varaka lll iin eserin neredeyse
ok eksiktir. Hadisler gibi konu da be-
Ancak Hadislerin tahrici durumu bilgiler
Eserin ilk 80 (100 hadis) tahkik olup
yazma iin bk. Glabadl, Trke mukaddi-
mesi, ss.75-84; Muhammde Mstemli takdirnde Ma'ani'l-
ahbar'la ilgili bilgileri verir: "Bu kitap 592 hadisi iine alan bir bir ifa-
deyle ve ahbilrve hadislerin 2?? nebev!hadisin
cem ve bir araya getirilmesiyle ortaya bir yeniden
konusunda ilim stad Abd'l-Hay Hablbi kendisinin
bir tavsifini yaparken "Ben onun bir yazma nsha-
Koleji Ktphanesinde buldum. Nsha, Abdlkerim b. Abdullah
hi eri 803' de 561 sayfa olarak eski Hokond ka istinsah
ve bu bir Arapa ilk
na bir telif ve Kelabazl'nin rUharn ortaya koyan cmlele-
ri gre Kelabazi Ebu (k.r.) Hz. Peygamber (s)'i r-
Resfilullilh(s) kendisine gl demetiyle reyhan demeti sunarak buyur-
"Taze iken ve kurumadan benim hadisierime yaz." Uykudan gl
demetini bulur. Bylece emir yazar." -Hace ifadele-
ri- Koleji Ktphanesinde 354 nurnarada ...
bir Seringer'de Mirvaiz Muhammed Yusuf
Ktphanesinde mevcuttur. Sefer hicri 701' de (s.5) Muhammed b. Haccac el-Abdesi
dan istinsah Bu nsha, devrinin gre daha
nceydi. Hala onun Lilhor niversitesi Ktphanesinde mevcuttur. Bu
274 ve ".f>ale' z-Zahid'I--ArifEbu Bekr b. Eb! el-
Tasavvuf ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
224 Dr. Vahit
Eser zerine ise daha ve daha Bu
17 zerinde 223 hadisten 100 hadisin tahkiki 1999 Fik-
ret "Eb Bekr Muhammed b. Ebf
b. Ya'kub b. b. Kesir b. b. el-Giilfibfidf
(.380/990)'nin Eserinin Tahkileve Tahrfci"
alhnda Seluk niversitesi'nde Yksek Lisans tezi olarak
zerine tahkik ise Sulidi Arabis-
tan' da Bu blm halinde mashr tezi olarak
Ebf Bekir Kelfibfizf, ve dirase
alhndaki bu birinci ve ikinci blm Ha tim tara-
nc blm ise Ahmed b. Ali Musa
Eser zerine Bilal Saklan 1991 Bekir Muhammed
ve alhnda bir Bu Saklan,
el-Buhari rahlmehullahu, haddesenil Ebu'l-Fadl Muhammed b. Ahmed b. Mezdek
haddesenil Muhammed b. Isa e!-Tarsus! v.s" b k. Mstemli, c. I, s. 4. Bura-
da eserin Sarayova Gazi Hsrev bilgileri bize a te-
bir bor telakki ederiz.
"'- ...
J fi.J , 'i,! w':
,_,"" (.1 (.1 ,;i ..:.380--->/990; ).
<JC::J .t;.:,u.:r- '"' !'-"
;1::.-. y. \.i. i
1
.1.o ..}>-,u. i , ;;b ._;u i J if'_,.
r-i;.:;...,...;:. _,.i.:.l_r-! ..!,),J.r-"' .,<jlill _,b:- <il_;>-;; ;_,ll <t_#
;1.:-.y. j..,.to>.} 4J! .li;.
.:; Jl..IS"J.r. J;IS' ,.,n: t::-P 1/200.;: .,-t.. J .: J ,_;_;5:1/225.
2 y. =L!-' J 4fY.-';I C\;; Jb..,....l :.t- ...l.J.. .:,r J ...
'--"" _;:. J ...,_..il tu..;
Eser yapan Saklan, onun nshalan bilgileri verir "Eserin g-
nmze kadar pek ok Bu nshalar en eski hicri 605
tarihlidir. Mellifin vefahndan 225 sene sonraya tesadf: eden bu nsha,
III. Ahmet Ktphanesi nurnarada Tam olan bu nsha, elimizde mevcut en
nshalardan biridir. Daha sonra eskilik H. 691 tarihli Paris 5855 numaradaki
nsha ile H. 694 tarihli Fatih 697numaradaki nshaya aittir."Saklan, s. 78; Ta'arruf'un
zbekistan Fenler Akademisi Biruni Enstits Yazmalar Fondundaki yazma
nshalanndan bizi haberdar eden Nadirhan Hasan'a bir bor
biliriz. Buna gre yazma nshalar Ebu Bekir Muhammed b. el-Buhari
el-Kalabazi, Ta' arrufli mezhebi't-tasavvuf, 1. yazma no 10395/VII. H. 1243/m. 1827 is-
. tinsah Ka tip 54vr. (ss. 31-85), Arapa; 2. Yazma no 3154 683 istis-
nan 40 vr. (ss.124-163).
10 http://www.kfcris.com/ http://213.150.161.217/scripts/minisa.dll/1125/D370/KEYSEARCH
bu eserler Melik Paysal ve Merkezi'nin niver-
site'de tezler blmnde 32489-32430-16419 numaralarda Bu
eserlerden bizi haberdar eden Fikret Karaprnara sonsuz sunu yorum.
Tasavvuf ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
Keliibiizi'nin Bahru'I-Feviiid Eserinin Tasavvufi Muhteva Analizi 225
Kelabazi'nin hay ah ve ilmi vermenin eser zerinde muhteva
ynnden, hadis ilmi kaynak ve isnad inceleme
br. Bu eser, doentlik olarak matbu
1.2.a. Eserin nemi ve Etkileri
Kelabazi bu eserinde, ahlak ve ibadet! e alakah 100' e

223 hadisin tasavvufi Hadislerin hikmet ve incelikleri ze-
rinde olarak hadisleri ayet, hadis saha be szleri, Arap
rf ve adetleri, mesel, ve sufi szleriyle izah

Hadis
de de odur ki, Kelabazi dini gerekilikten ve
mayan, ve sapmayan tasavvuf sahiptir.
13
Saklan, eserde mkerrerlerle birlikte 1028.hadis mevcut bunlar-
dan 590 hadisin senetli olarak 223 hadisin esas
267 hadise izahlar mracaat kaydehnektedir.
14
Hadislerin
genelde mellifimiz ile Resulullah(sl 7
gzlenmektedir.
1
s Ktb-i sitte melliflerinden Tirmizi ile bir
bulunurken, Ahmed b. Hanbel ile iki, Malik b. Enes'le

Eserine sevgiyle alakah hadislerin yaparak Kelabaz1 daha
sonra Hz. Peygamber'in bizzat kendi ifadelerinden bir dua zikreder ve aka-
binde dua 5 blm daha aar ve konuyla alakah ayet ve hadislerin
yorumunu yapar.
Eserin ortaya Kelabazl'nin eserinde
hadislerdeki konu burada zikrehnenin
ruz: Allah sevgisi ve sevginin alametleri, Dnyada Hz. Peygambere sevdirilen-
ler, nemi, ok yemek yemek, Haset ve su-i zan, Ebdal,
mak, Cehennem ehli, etkileyen hususlar;
Saliha ev ... ,Hafif sakal ve ucubu (nefsini terk ehnenin
nemi, ehnesi, Hasep
ve nesep, ekserisinin karller Fakirlik, Borlanma, Sesi
Kur'anla tezyin ehnek, sevgi gstermek, Kur'an nemi,
ll Saklan, s. 25.
12 yer.
13 B k. Devrinde s. 26.
14 Saklan, age., s. 227.
15 yer.
16 yer.
Tasavvuf ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
226 Dr. Vahit
Va' d konusu, Adavet ve muhabbet, Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer'in fazileti, A-
karna hkm, Oru, Kalbin mlayemet ve rikkati,
Allah' a hsn zan besleme, Adem'i kendi suretinde Hz.
Peygamber' in, kendi Yunus'tan stn istemesi,
nimetin eserinin izhar edilmesi, Nasihat, Hz. Peygamber' e en
sevimli olan fakirlik, hak Bela ve
musibetler, gzel yzller nezdinde giderilmesi, Kpek, ve re-
dindeki yeri, zulmette
Kibriya ve alimlerle beraber olmak, Mescide olarak girmenin hkm,
Adalet, tevbe etmek, gece ve gndz salih arnel-
lerle olmak, umumi hapisteki
tek ve teki sevmesi, Kalbin iki ve Al-
onu yere Tevekkl, terk
edene tehdit, Lanet, Yemin etmek, iki imek ve kakmak, Fakirlik,
zillet ve zulmet, Allah' a rucu etmek, Hz. Peygamber'in ebeveynine ede-
Arnel-i salihle m'minin Malaya' niyi terk etmek,
semaya, neb!nin mmete, da m'minlere emm Tevbe,
lanetli arnelini afetleri, Haya,
. etmek, ve nemi, gayreti, Sahura
nemi, mani
olup gnleri, ve cimrilik, Yalan yere yemin etmek,
Tevazu ve sadaka, glmesinden ne Allah'tan melal ne
demek, ucbu ne demek, Kur'an kederlerinidare edilmesi,
ve Hz. mer' den M'minin, m'min halde
zina Decca.I, Tevbe, zam ve durumu,
Sinek Muttakllerle beraber yemek yemek, Sarf ve adlin Zikir
ve nev' ileri, Haya perdesini Dnyaya
zahid olan kimseden Gzel ahlak, ve
gerekleri, Ksuf ve tecelli, Haya, Ri ya, zikirden gafil ku-
bevletmesi, Emirlere tevcih edilen tehditler, Allah'a kurbiyyet, Halil ve
habib Sahabe ve halifeler, Hz. mer'in fazileti, Hz. Ali'nin fazileti,
Hz. fazileti, ha ya Lika, Kabir Hz. Peygamber'in
"gzlerim uyur ama kalbim sznn bilgisi ve sevgi-
si, Za.Iimi affetmek, "Kibriyii kutsi hadisinin ve tenafs,
ihtilaflar, Yedullah meselesi, Yalan ryaya tehdid,
en faziletli namaz, Oru, Namazda rkudan imamdan nce ba-
durumu, ve terk, Hikmetin Allah korkusu
Meleklerin ilim taliplerine sermesi, zem ve ancak
Tasavvuf ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
Kelilbilzi'nin Bahru'I-Fevaid Eserinin Tasavvufi Muhteva Analizi 227
ihtiya ve zamret halinde talep, Fakirin kendisine in' am edeneduada bulun-
Dnyaya ynelenler ve ondan yz evirenler, Visal orucu, Hz.
kere yalan Hz. Peygamber'in ahirette peygamber ve insanla-
ra stn bununla Hz. lm
tokat Takva ve zikir, ve knye meselesi, M'minlere ha-
bulunmak, mmetin Evliya ve
ebdilller, Mazlumun seyyielerin zillim stnde Ke-
der, znt ve tembellik, Yakin, ldkten sonra isteyen adam, Dec-
cal'in Gaflet, Allah'la kul
perdenin Ru'yetullah meselesi, Hz. Pey-
gamber muhterem validelerinin Afiyet ve yakln, Tesbih ve
tehlil, Cenaze Ad em' in mrnden hibede Harrif dini, Dn-
zemrni, Allah ve Resullerine i fasit cennet kokula-
Cennette Hz. Peygamber' e olmak, nimetle-
ri, znilisnn olduktan sonra
Resim ve kpek, M'minlerin kadrinin yce
ucubdan ( nefsini yeryznde ol-
Kk arnelierin tazimi, Beleh saf cennetlik Muhabbet,
Gzel ahlak, Kur' an ve Haberin gzle grmek gibi
hadisi, Zilzal suresinin fazileti, Fedailu'l-Kur' an, Gayr-
sahih Huzuru kalp ile Kur'an tilaveti, fazileti, Mendub Kur'an
Gufran, Nebiz Kabir keyfiyeti,
Yemek yemenin Cennet ve ce-
hennem yiyecekleri, M'minlere mjde, Kur'an tilaveti
M'min ve hali, Hz. Peygamber'in minberde kere
"amin" demesi, Sefer, Nefsin afetleri, M' min'in dar
bela ve musibetler, Korkan kalbin Az da olsa hediyenin kabul edilmesi,
haset ve gazap, Ha vf ve reca, alametleri, Cehri ve hafi aat, Zi-
kir, Sefer ve giizel ahlak, Temenni ve namaza takdimi,
Byklerin kklerin hukukuna U cu b ve kibir, V ecd ve ah va-
lin
Seilen hadislerin konu da zere eser,
kadar sistematik Bunun ahlak ve tasavvufla ilgili konular
olmakla beraber; dnemin cevap verebilecek mahiyetteki
konular da gibidir. Bunlar; itikad, kelam, hukuk, sahabeden
fazileti gibi ... Yine mellif dnemdeki itikat ve
kelamla ilgili problemlerinin gnlk hayatta kendileri iin ola-
cak ve hukuki meseleler da bilgi Ancak
Tasavvuf ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
228 Dr. Vahit
zellikle belirtmek gerekir ki; burada zikredilen konularla ilgili mellif kendi
ortaya koyarken ahlaki ve tasavvufi tarzda bir sergi! e-
ifadesiyle "hadisi ere tefsir P konularda
dahi yorumlar neredeyse yok denecek kadar
Eserde, konu olarak tekrarlar var gibi grnse de
yorumlar arz etmektedir. Konular yerlerde tasnif olsa da
tam olarak sistematize denilemez. Eserin kltr tarihindeki
yeri ve nemi byktr. bu nem ile daha sonraki alimiere ve eseriere
etkilere
Ebu Said el Malim (.412/1022)'nin fi si,
Slem1 (.412/1022)'nin el-Erbfiin'i, Ebu Nuaym (.430/1038)'nin Ulu-
(.465/1072)'nin Erbafn'i, Herevi (.481/1089)'nin fi
Ebu'I-Hassan Muhammed b. V ed' an
Peravi (.500/1107)'nin eseri, Muhammed et-Tai
(.555/1160)'nin es-Silefi (.576/1180)'nin Ahmed er-
Rifa1 (.578/1183)'nin Hadisen eseri Kelabazl' den sonra
lar hadis ve

Bir sufi olarak hadisle
alakah eser verme ve etme biri olarak Kelabazl'nin bu
melliflere da olsa bir etkisinden sz edilebilir kanaatindeyiz,
Bu eser, IV /X. Snni akideye sufilerin hadis tuttuk-
yolu gstermesi nemlidir.
19
Eserde selef akidesinin: hakim oldu-
ve ibadet, ahlak itikad gibi konularda Kur'an ve Snnet izgisinde bir yol
grlmektedir.zo
Kelabazi ve bu eseriyle ilgili bilgileri verir: "Hakim Tirmizi
(.216/831)'den sonra tefekkre tarzda ve mahiyette hadis
edenlerden biri de Ta'amif tasavvuf Kelabazi'dir.
KeUlbaz1 iyi bir ve hadis alimi dir. Hadisleri tasavvufi tefekkre ve
uygun olarak Onun bu Konevi ve
Arabi (.638/1241) gibi yol Hakim Tirmizi'nin temeli-
ni konuda direkler Kelabazi duvarlar Ara bi
eliyle rlp ah Konevi Bunlardan sonrakiler bu
17 Saklan, Ma'iini, s. 33.
18 hadis ile ilgili yapan bu hadis
eserinde zikretmektedir. B k. H. Kamil Tasavvufi Hadis ve
Hadis Yay., ss. 40-47.
19 Devrinde s. 25.
20 Saklan, age., s. 81.
Tasavvuf ilmi ve Akademik Dergisi, 9 (2008], 22
Kelabazi'nin Bahru1-Fevaid Eserinin Muhteva Analizi 229
eskiyen, ya da bozulan
dir."21
Saklan eserin nemiyle ilgili bilgileri verir: konularda derlen-
223 kadar hadisin, ahlaki ve tasavvufi ihtiva eden
pek ok ynden nem arz ehnektedir. Evvela, kitaptaki hadisler genelde
senedli olarak Bu durum, esere,bir orijinallik
nk, gibi sened ve hadis ilminde ok byk bir yeri ve
nemi ve Hz. Peygamberin hadislerinin tesbitinde, kendisin-
den istifade edilen en byk unsurlardan biridir. sened mtekaddim ve
mteahhir hadis olarak da kabul edilmekte ve
senedieri hazfedilerek meydana getirilen hadis da orijinal olarak
nitelendirilmemektedir. Byle olunca, eserimizin orijinal olarak telakki edilmesi
uygun gibi, hadis tarihi ierisinde hadis
bir kabul edilen ve hadisin metinlerindeki garib kelime-
lerin mahiyetindeki "garibu'l-hadis"
manada hadis rnekleri gnmze kadar
gelebilme elde hasebiyle de, byk hadisi Hattabi
(.388/998) gsterilmektedir. Geri kaynaklarda Hattab1' den nce
ahfta da, mahiyetleri bilgi sahibi Byle olunca,
grlmektedir ki elimizdeki bu ilk rnlerinden ola-
rak grnmektedir. Genel nitelikli ilklerinden gibi,
zel nitelikli ilklerinden de
22
nemine binaen zamanda beldelerine
Nitekim daha Kelabaz!'nin vefahndan bir
eser de te tki k edilme Hayr kita-
bir Iyaz'da rivayet ehnektedir.
23
Eserin nemiyle ilgili olarak, syler: Bahru'l-Jevfiid, fV/X.
Snru kelam akidesine olarak getirdikle-
ri hadis yolu ve usfrl tesbit ehnemize imkan vermesi
da gayet gzel bir rnektir. Sonraki devirlerde bile hadisleri
Kelabazi kadar gl ve gzel ve tefsir eden ve
zahir alimlerine ok az tesadf edilir. Bu fevfiid gerekten
fevkalade nefis bir eserdir ve hibir Ta'arruftan daha az nemli
21 Hadis s.116.
22 Saklan, Ma'iinf, s. 33.
23 Tasavvufi Hadis s. 39.
Tasavvuf ve Akademik Dergisi, 9 [2008), 22
230 Dr. Vahit
Zira Ma'fini'l-ahbfir, ilk hadisiere biimini hem bugnk muta-
hem de zahir alimlerine en ve en gsterecek bir
niteliktedir. de gibi gerekten bil-
giler lzumsuz malumata yer

'l1evtiid'de
ve tefsirleri hadislerin sahih da nem Genellikle
ahlaki ve terbiyevi maksatlarda ve nasihat gayesi gden eserlerde
mevcud olan ve mevzu hadisiere bu eserde ok az
25
Daha sonraki dnemlerde, zellikle tasavvufi tefekkr ve
uygun olarak ile Kelabazi ve eseri Ma'fini'l-ahbfir
sfifilere ve Nitekim Sadreddin-i Konevi'nin
Hadis H. Kamil bu hususa dikkat ekerek bil-
hassa (.638/1241) ve Sadreddin Konevi'nin eseri
Ma'fini'l-ahbar'dan zellikle Konevi'nin Hadis'inde tesbih,
tahmid gibi konularda Kelabazi'nin benzedi-
ifade etmektedir. 26
Bunun Bahauddrn-i (.791/1389) ikinci halifesi olan,
Hoca Parsa (.822/1419) eserinde Kelabazi ve Ma'fini'l-
ahbfir' a da ahflarda Mesela "Al-i Muhammed' i bilmek, beraet vesile-
sidir." 27 hadisine tamamen tir.
28
Saklan, eserin
Filibe'yekadar da ifade eder.29 eserin hicrilllO'lara
kadar elden ele ve istinsah de rivayet edilmekte-
dir.30 el-Elbani de, sahih ve "Silsile"lerinde
zaman zaman Ma'fini'l-ahbfir'a ahflar tabi tuttu-
hadisleri tahri edenleri zikrederken bazan Kelabazl'nin de hadisi eserinde
ifade etmektedir.3
1
Btn bunlar, eserin kltr tarihi ierisinde byk bir nem arz etti-
gstermektedir. Bu eserin en nemli yn bizce bir olarak Kelabazi
ilk sfifllerin hadisleri ele biimini gstermesidir.
24 Devrinde ss. 25,26.
25 yer.
26 Hadis s. 116.
27 Parsa, ss. 496-498.
28 Aym eser, ss. 577-578.
29 Sakian, s. 77.
30 yer.
31 yer.
Tasavvuf ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
Kelabazi'nin Bahru'l-Fevaid Eserinin Tasavvufi Muhteva Analizi 1 231
1.2.b. Eserin Kaynaklan
Kelabazi ve eseri bu ynn tesbit ettikten sonra, de
kitapta, ve meselelerin mracaat edilen kaynak-
lara bir gz
Kelabazi bu eserini kaleme aksine eserin
ilgili fazla bilgi tir. Ancak ve kitaplardan istifade
Saklan, Kelabazi'nin, kitap ismi vermeksizin, birka garib kelimenin
iin garib'l-hadis konusunda bulunan Nadr b. ile Ebu
Ubeyd'den nakillerde ifade eder.3
2
Mesela, "Melaike Sa'd'm
ile O'nun iin ihtizaz etti (titredi). "33, rnealindeki hadis-i
mevcut" kelimesini Nadr b. "Ferah, sevin" olarak
ifade eder. Ebu Ubeyd'in hadisindeki bi-
hadisindeki "sebeha"kelirnesini "haffe" olarak sy-
ler.34 Bu bize Kelabazi'nin bu zatlardan istifade gstermektedir.
Yine Bu dnernde Hasan Basri (.l10/727)'nin el-Ehadis el-Mteferrika'
Sfyan es-Sevr! (.161/778)'nin es-Sevri
rivayetleri, Sfyan b. Uyeyne (.196/81l)'nin Msned'i, Pirfiz el-Kerhl
(.200/815)'nin Msned ve Erbilln'i, Hakim Tirmizi (.320/932)'nin N evadiri'l-
U sul fi Ehadisi'r-Rasfil eserleri Kelabazl'ye kadar olan dnernde
en nemli hadis
Eserdeki hadisin, isnad zincirinde ve Ebu'l-
Leys Kasr b. el-Feth'den rivayetlerin hemen hemen hepsinin
raviler bulunan Tirmizi'ye zellikle hadislerin tesbitte m-
racaat Mesela, Deccal ile ilgili hadis-i zikredil-
dikten sonra, Ebu Muhammed b. b. Sevre et-Tirmizinin hadis
"Haza hadisn hasenn sahihun" ifade Bu durum,
Tirmizi'nin Ma' temel gstermekte-
dir.
Kelabazi istifade kaynaklara ifadeler-
le ahfta bulunur, bilgi vermez; "Lgat ehlinden "Edebiyat-
"Mtekellimlerden "Filozoflardan
"Hukemadan "Ehli Kibardan "Eser ehli" "N azar ehli",
32 Saklan, age., s. 72.
33 Buhari, Menakibu'l-Ensar, 93803; Mslim, Fezail'l-Sahabe, 2466/124; Tirmizi, Menakib, 3848;
KeHibaz!, s. 225.
34 Saklan, age., s. 72.
Tasavvufl ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22
ve gibi.
3
5 Hace Muhammed
Parsa (.822/1419), Kelabaz1 ve benzeri alimierin kitab ve risalelerindeki-eski
szlerinden hakikat ehillerinin haiierine "Syleyene
sylenene bak" "temiz al, kirli hkmnce al-
kanaatindedir. 36
ayetlere tefsirlerden istifade eden Kelabaz1, konuyu izah iin
Leyla ile Mecnun hikayeleri ile s-Semmak ile Harun geen
ve zellikle b. Muhammedel-Hakim'in
de kaynak olarak 3
7
herhangi bir bilgi
muhtelif yerlerde nakillerde bulunan Kelabazl bu nakilleri bazen sef!edli verir,
bazen da isnad ilgili yapar. Bu Sak-
lan "Abdullah el-Antaki, Ahmed b. el-Misn, Ali b. el-Fadl,
Amir b. Abdullah, b. Kays. Avf b. Malik b. Ebi Hazim, Cafer
b. Muhammed, Cneyd Duayl b. Ali, Arnr b. A'la, Amr
Bekir el-Verrak, b. Muhammed el Hakim,
Sleyman ed-Darani, Yezid el-Bistami, Eflatun, el-Perra, Haccac el-
Hanefi, Hasen, Arap tabibi Haris b. Kelde, Kuzeyme b. b.
Edhem, Muhammed b. Ali et-Tirmizi, Muhammed b. mer
b. Abdulaziz, Said b. Uftaym, Salim b. Hani, Sehl b. Abdullah, Sufyan, Useyd,
Vehb b. Mnebbih, Yahya b. Muaz ve Zrare b. Evfa."3s
Hadis-i vesilelerle istifade ve
fikir ve ve eserler, Kelabazi'nin bize ok ynl bir
alim gsterir. kaynak olarak kabul edilen
kendisi bilgi tir. 39
gibi Kelabazl eseri kaynaklara hemen
hemen hi Bu durum, onun hepsinin
gstermez. Kanaatimizce, bu husus Kelabazi'nin kendinden nceki
alimierin uyaral< eserden ziyade mellifinin ismiyle yetinrne
cesinden olabilir.4o
35 Saklan, s. 73.
36 Parsa, s. 323.
37 Sakla n, age, s. 73.
38 yer. Burada zikredilen bir Ta'amifta da bulunulan
la birlikte gememektedir.
39 yer.
40 Saklan, Ma'iinf, ss. 71-75.
Tasavvuf I ve Akademik Dergisi, 9 (2008], 22
Kelabazi'nin Bahru'I-Fevaid Eserinin Tasavvufi Muhteva Analizi 1 233
Sonu olarak ilk dnem tasavvufi hadis ilklerinden ve hadis
ilgili gnmze mhim bilgiler sunan Kelabaz1'nin
isimli eseri en az Ta'arrufkadar nemlidir. Eser hadis ilklerin-
den Bu manada Kelabaz! kendisinden sonra gelen hadis
rnek Eser, tasavvuf, hadis, tefsir, tarihi ve birok ilahiyat
iin edebilecek bir klasik olma Ancak gnmzde
ilim yeterli ilgiyi Eserin henz tam olarak
Trke'ye tercme Eser bu haliyle
beklemektedir.
Kaynaka
Izzuddin Ebu'I-Hasen Ali, el-Kamil fi't- c. I-XIII, Beyrut 1966.
Seyfettin, Ke/iibiizive Keliimi Yksek Lisans Tezi, Seluk nv. Sosyal Bilimler Enstit-
s, Konya 1998.
Fikret, "Muhaddis- Sufi Ebu Bekir el-GHlbadl (Kelabazl) (380/990)", Ma rife, 8,
1, Bahar2008, ss. 77-104.
Fikret Hadis ve Hadisleri Anlama Yntemleri IV.-V.!m.X.-
Doktora Tezi, Seluk Vniversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Konya 2006.
Fikret, Ebu Bekr Muhammed b. Eb! b. Ya'kub b. Yusuf. b. Kesir b. Ha tim
b. Abdirrahrnan el-GHlbadl (.380/990)'nin Ma'ani'l-Ahbar Eserinin llkSeksen
Tahkik ve Tahr!d, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Li-
sans Tezi, Konya 1999.
Kelabaz!, thk. Muhammed Hasan Ferid el-
Mezldl Daru'l-ktbu'l-ilrniyye, Beyrut, 1999.
Kelabazl, Sleymaniye Ktphanesi, Fatih Blm, 697 numara. 280 vr.
Mstemli, M1;1hamrned Buhar!, Mezhebi Tasavvuf, c. I-IV, tah. Muhammed
Esatlr) Tahran 1363.
Parsa, Hace Muhammed, ev. Ali Erkarn Yay.,
1988'.
Saklan, Bil al, Ebubekir Muhammed e/-Ke/iibiizive M elinil bar, Konya 1991.
Saklan, Bilal, Hadis Muhaddis Sufiler ve Sufi Muhaddisler (h. IV./m.X.
Konya 1997.
Sleyman, Devrinde Dergay yay., 1992.
H. Kamil, Tasavvufi Hadis ve Konevi'nin Hadis AV, 1990.
Tasavvuf 1 ilmi ve Akademik Dergisi, 9 [2008], 22