Tasavvufun Eşyaya Bakışı

tasavvuf
ve Akademik Dergisi
Ankara 2003

Mustafa KARA:
"Tasavvufun bir tevhid
gzyle bakma kainata. da,
insana da, Allah'a da birlikte bakan bir gz."
Ethem Ali Mustafa Vahit Yk-
sel Gztepe, M. Mustafa Osman Nuri Kk
Mustafa Kara hocam, ncelikle kabul iin
ederiz. aka-
demik hayat
-Bugne kadar hi anlat" diyenlere de hep
Muhammed Hamidullah'm verdim. Hamidullah -Allah seHimet versin-
1970'li konferans iin Kayseri'ye geldi, verdi. Sonra soru-
cevap faslma geildi. Malum soru soruldu: "Efendim,
bir cevap verdi: geen gelecek
da mesele
-Bizden byle biz istiyoruz. Sleyman
Ve o okuyan da, biz
ileleri Sleyman bulduk, dedirler.
siz de bir dnemin olacak.
-Sleyman hoca bizden bir nceki nesil ve bi-
raz Bendeniz Rize'nin Gneyce ilesinde Gneyce anda
belde. ama ben ileydi, ilemiz de Rize-Erzurum yolu
zerinde olan bir iledir. Sahilden 40-50 km ierde. Bizim ile bi-
tiyor. Ovit Ovit Rizeiiierin 1951 Gneyce'de
Resmi byle. Ama 1949 gerekte. Sleyman
Bey'in da byle bir var. Geri benim durumum onunki kadar ro-
mantik onunkinde nfs czdan var, bendenizde yle bir
yok. Babam kk Sebebi gndermeden nce ha-

456
O ilkokula giden ve gitmeyenler takip edili-
yordu. Benden klik benden byk o okula
gidecek, beni ise yapacak, sonra ilkokula gnderecekti. Ama bu
sini ben ilkokula ve 1960 Gneyce Merkez
kokul unu bitirdim. hocam, yani 4 ve 5. beni okutan Seyfullah
Allah selamet versin, halen 1%0 ilkokulu bitirince, peder
o eski uygulamaya koydu ve beni yapmaya tekrar niyetlendi.
-Bi raz
-Babam Kuruz Hoca diye da iin o isimle syleye-
lim. Kutuz bizim aile Kuruz kelimesi bodur gelir.
hoca Peder Mehmet Kara 1918 Halen
Bizim blgede bir insan, birok insana hem dini alanda, hem
alan, fenni dahil, hizmet o blgenin gerekte n bir
rne k diyebilirim. 1977'de emekli oldu. 1977'ye kadar imam ve Kur'an
kursu 1960'da ki beni yapamayacak, nk tek
na hir yapmak zordur, tuttu Kur' an kursu ama izni almaya
1960 ihtilali yeni biraz imam camide Kur'an kursu
amak istiyor. gre, o zamanki problemleri so-
nunda izin Fahri (cretsiz) Kur' an kursu olarak greve
bu vesileyle da oldu. Beni tek
iin 3, 5, 10 olduk ve Kur'an okumaya Bir mddet sonra
pede r bir plan yaptl: Bu 10 bir olarak bir
da Arapa Bu arada, pederin bir ok kimseden Arapa oku-
syleyeyim, en son da Rize mfts, bir zat olan
(. 1969)'dan da ilkokulu yeni bu o-
cukb r iin bir plan izdi kendine gre: Bir nasara-yensuru ile
yim, bir da Bunu da ba-
bast, dedesi hoca olanlara Arapa olarak
Byle olunca ben de Arapa okuyacaklar getim. Byle bir karar ama
biz o gne kadar Nas Suresinden bu tarafa Nas'tan Suresine ka-
dar 3 cz ezberledik. Usul bu. Niin ezberliyoruz? Arapa ya,
ama imam zaman
mihrabiye diye, ezberledik. Arapa'ya Bir gn, iyi
yle bir oldu bilmiyorum, babama ''ben de yap-
mak istiyorum", dedim. Pederin de geldi neyse, hadi sen de
yap, dedi. Tarih 4 Nisan 1961, Ben byle pe-
der, o ikili gruptan da vazgeti. Herkes yapacak Daha sonra peder anla-
Efendiye bu fikrini O mft bey de yap-
istiyor. Ben bir buuk vefat eden dedem, bana Musta-

mustafa kara ile 457
fa" diye O zaman Mft Efendi de ki babama, "bu malum
o byle halde sen istemiyor musun?"
Burada annerne etmeyelim. cmleyi Kutuz Hoca zaman zaman
bize syler: "Annenizin cidcli takibi olmasaydJ sizin mmkn de-
ikisi de ve Bilmem ".f'' demeden bu
tamamiayabilecek miyiz?
1963'n eyllnde Ankara Cebeci'de Ethem 1963
Ankara Hatip gittim. Trabzon ve Hatipleri
uygun bir pansiyon Ankara'da ya-
kalmak i.izere, Ankara Hatib'e Muzaffer
nc Ankara bitirdi. <Gneyce Belediye iken
Ekim 2002'de vefat etti.) Hseyin Atay merhum pederi Bayezid Camii
Efendinin ikinci 1964'te Hatib'e nak-
lettim ve 1970'te bitirdim. 1970-1974 Kayseri Yksek Enstitsndeyiz.
-Neden de Kayseri?
kazanama O da . , . ,
bir tecelli. Abdulkadir Karahan rahmetlinin gadcine
diyelim. Demek ki kader orada Sleyman
bizi ne bilelim. O zaman Enstitle-
rinde bir usl Bir kompozisyon ya-
Kur'an, Arapa ve hadisten szl imtihan olu-
yordu. Kudin'a girdim, zaten, Ali rah-
imtihan birka sayfa sordu, hepsini okudum,
getik. Arapa'ya girdik, hamdolsun onda da iyiydik. Ha-
dise girdik, bilmiyoruz, Abdulkadir Karahan diye bir ha-
dis profesr var. edebiyat profesr ama Edebi-
yatta Hadis diye bir doktora tezi var onun. Ondan islam Enstitlerin-
de hadis derslerine de giriyor. Ansildopedisi'nin maddesini kim yaz-
dedi. Nereden Neyse, Kayseri 'ye gittim.
ay Sleyman da oraya hoca olarak tayin oldu. Sleyman beyle vicahl ta-
Kayseri'de oldu. devler iin, bitirir bitirmez
haziran kura ektik, Lisesi'ne tayin oldum, din ve
dersleri CI-IP-MSP koalisyonu ve ilk defa o sene Ahlak ders-
leri diye bir ders Biz o dersleri okutuyorduk. 74'n
karahisar'a gittim. Bir mddet sonra askere gideceksin, dediler. Ben de mdre
gittim, "Bizi askere dedim. O da: "Olur mu yahu, adam var
burda, daha askere gitmedi."dedi. Trkiye'de ilk defa
dnem askerlik iin, herkesi dneme, bizi de apar uzun dnem
askere Tuzla'ya gittim, drt ay. Tuzla'dan sonra kura ektik,

458
On ay da Babaeski'de O zaman Trakya ok civcivli, nk ota-
var. ok bir askerlik oldu. de bir Meri tatbikata gittik o
F.tlar. Askerlikten sonra yine kura ektik, bu sefer Lisesi ispir il-
emiz. Orada bir mddet sonra Enstitsnde asis-
Sleyman hocam 1975'in sonunda Bursa Yksek
Enstitsne Ben Lisesindeydim ama bu arada
tim Haber verdiler, 16 1976'da TasavvufTarihi'nden im-
girdim. Kararname vs. derken 1977'yi buldu. 1977'nln
Bursa'ya geldim, greve O gn bugndr
yukan dneminiz var.
-Evet, o da iin Bursa
Enstitsndeyken Srekli bir yerde birka
ay, birka ay, arada 18 askerlik.
-Tasavvufu ilginiz nereden O uzanan bir
var
Tasavvufu niye setim, bunu bir iki un-
sur buluyorum kendime gre. Hatipte iken, 1966 Nurettin
Topu'yla, yani Hareket dergisiyle O zaman 3 veya 4. herhal-
de. Zannediyorum birinci damar budur. Topu'nun
uslubu, o evre yani, benim tasavvufa nemli bir unsurudur.
-Hareket evresi.
-Evet, Hareket evresi. O zaman Topu henz emekli Erkek Lise-
sinde: 1966'dan sonra oraya gidip gelmeye
-Bu derecesi nedir? Srekli muydunuz, dersleri, kon-
feranslan vs., yoksa uzaktan bir mi sz konusu?
ama Topu nceki dnemlerde Ha-
tipte Bekir nesiinin onlara felsefe, din
psikolojisi Erkek Lisesinde Ama
Hatipte bir konferansa ama bizim onunla
Hareket Dergisini on tane gen Cumartesi gn Hareket Der-
gisi'nde hoca oraya geliyor. Bazen seminer ve sohbetleri de oluyor.
-0 zaman ka?
-16, 17 Hatip lisesindeyim.
-ok erken, bir durum.
-0 kendimi sayabiiirim gerekten. Daha syleye-
yim: Ben Hatipteyken -tabii gzellikleri de var,
ok hocalar- ok dzenli takip ettim, ba-
Topu var. Necip ve Sezai Karako'u da ok takip ettim. Ta-
bilki ok bir neticede. Topu'yla daha

kirniz oluyordu. nk kk bir muhit. Topu zaten sev-
meye n bir tip, bir tip. onunla daha ikili olu-
yordu. Hatipteyken dergiyi, Byk ve Hareket dergileri-
ni, dzenli olarak takip ettim. tam belki ama o der-
gileri dzenli olarak Bir belki kydeki ktphanemizde.
-Sizin ilk dnemde daba ok Hareket dergisinde mi
-Henz Hatipteyken ama Enstirsndeyken
Hatip lisesinde sadece. Topu dergi iin
ben bazen Latin evirirdim. Tabii br
iktisatta idi ama bilmedikleri iin Topu'nun el makalesini ben
okurclum, onlar yeni harflerle Byle bir gruptu, benim tasavvufa yne-
birinci sebebi herhalde budur. Pederden gelen bir damar da var tabii.
yn var
bizim kyde bir efendi halifelerinden
biri, Osman Niyazi Efendi bizim kydedir. tuhaf bu bizim kyde
halifcsi yoktur. Of'ta, aykara'da var da bizim kyde yok. 1909'da vefat ediyor
o. Pederin, Efendiden bir Halidi var ama bir ky
onu fazla Pederde benim tahminim, belki ba-
bam ama iyi bir olabilme kabiliyeti, kapasitesi var. ok da-
ha iyi bir noktaya gelebilirdi ama ky daha fazla olmuyor. Daha son-
raki veya seksenli Mehmet Za-
hit Kolku Efendiye gitti. Halvete girmek istedi. Peder'in durumu iyi
dir, hassas bir dengesi o denge ve halvetten onu ta-
Zahid Efendiden. Geri evrad ve okuyor. bir
var. Mesela dnyaya maddeye, paraya, pula muhakkak bize
akscdiyor, benim mutlaka ondan gelen bir var, onu hissediyo-
rum. o ok ileri, kemal bir noktada onu temsil ediyor.
-Karadeniz blgesi tasavvuja ve uzak
ki olarak ona
insanlara tesiri Oraru nedir onu bile-
rnem ama da karakterlerine tesirleri var. Bu
lir, bir de medrese var ya, bu bizim Karadeniz'de daha can-
Medrese tasavvufi mani oluyor. Yani
evet bir damar, bir Kadirl damar var ama medresenin bu
tasavvufi bana gre nema engel oluyor. Onun iin bi-
raz daha yani o damar yok ama Mesela oralarda-
ki medreselerde mderrislerin bir da ama bana gre ol-
gereken noktaya Medresenin belli bir noktada
durduruyor. Trabzon da tarihi ok eski bir mi? Ama kesinlikle

460 tasawuf
bir Kastamonu'yla mukayese edilemez. Daha halbuki sanki Kastamo-
gre ok daha zengin gereidr gibi. andaki grnm de byle-
dir. Geri anda birbirine giden gelen eskisi gibi ama
eskiden sanki, medresenin atmosferi ona biraz da engel oldu gibi geliyor bana.
Tasavvufu sememde birinci sebep Topu olabilir. Byle bir atmosferdeyken
Kayseri'ye gittik. Kayseri'ye gittikten sonra Ezel abiden bir mektup Birin-
ci herhalde.
-Ezel abi kimdir?
-Ezel Elvecdi, Hareket dergisinin sahibi, o zaman fakltesi talebesi. Bun-
koordine ediyor. Dergah sahibi.
olarak yani.
benden ben Hatipteyim, o talebe.
-Siz Har-eket dergisinin fiilen o ekipte var
1966 dneminde yokum, daha sonraki dnemde Ocak 1966'da
o zaman ben Hatip orta son veya lise birdeyim ama gidip
geliyoruz, seviyoruz. Emin beni biri odur. Emin
Hatipte Topu'nun da talebelerindendir, daha nceki
talehelerinden, Bekir neslinden. Edebiyat Fakltesinin he-
men Camii Cuma hutbelerini Emin okurdu o ca-
mide. zellikle onu seti, niversite talebeleri oraya geliyordu. Emin her Cu-
ma, uzun hutbelerini okurdu ve o hutbe Hareket Dergi-
sinek makale olarak Emin Devleti Kuran irade diye bir kita-
var. O hutbedir yani hutbeler ...
-Dergah onu?
-Hareket Bir daha da zannediyorum, ok gzel deneme-
lerdir onlar, dini, tlkrl, kltrel Topu her cuma oraya gelirdi, Top-
u'yla her cuma Cumartesi gnleri dergide
ama her cuma o ben de Orda onun-
la bazen namazdan sonra ufak sohbetler olurdu.
Efendim Edebiyat Fakltesi deyince, gene Muhammed
anal benim iin bir ltuf diyebilirim, benim iin bir
ye anda ona, o 1967, 1968 veya 1969 tam kestiremiyorum,
bilemiyorum belki Hamidullah her ay sreyle gelirdi
ve Tetkiklerl Enstits Edebiyat Fakltesinde ders Bu ders
herkese ama konferans gibiydi yani dersri fakat talebesi yoktu. Konferans
mahiyetinde ama ok dzenli dersler verirdi. Ben bir iki birlikte
Hatipten Hatip, yaya olarak ge-
lirdik, saati denk geliyordu demek ve ben dinlerdim. HaHi Hami-
dullah'a devam ediyor. Daha yzn seyrederdim, ne de-

mustafa kara tle 461
ok da ama byle tik'lerini seyrederdim. Dinler ta-
rihi daha ok, ay ay
ay Abbasileri Tarz bu. mtercimi Ya Yusuf Ziya
tercme ederdi ya da Salih
-jngilizce miydi dersler?
onlar Trke'ye eviriyordu. de asistan doktordu.
ders de vard1. Onu takip edemiyordum. Fakat kalan enstantane
Tercmeele hata hemen Hamidullah. Trke ko-
fakat takip ediyordu. Allah seliimet versin.
yle.
-0 d6nemde yani.
dnem, Hatip Topu da ok ona, Allah rahmet
eylesin, ok severdi.
-1 locam son da (Gnmz Tasavvuf Hareketleri) hacaya itbaf et-
men iz i tam yerine geldi.
-yledir, Talebelerime onu burada da syleyelim.
Diyorum ki "Benim iki sevgiJim var, biri biri erkek. " deyince biraz
"Yurt sevgililerim bunlar ama yurt iini bana,
yurt iki sevgilim var biri erkek biri Erkek Muhammed Hamidullah,
da Schimmel'dir." Hamidullah da burada bitirelim.
Kayseri Yksek Enstitsne gittim, Ezel abiden bir mektup geldi. Ha-
hibir mektubu btn mektuplar mahfuzdur, kartVizit-
ler dahil. Fakat bu mektubu henz bir gn bir yerden mut-
laka. bir mektup da mektubu, o da bir gn
nereden Ezel abi mektubunda selam, ketarndan sonra diyor ki,
"Size konusu olarak tekkeler uygun grld." Tekkeler eski daktiloy-
la ve harflerle tekkeler, onu iyi Bu demek, bu-
nun istanbul'daki Ali Bula, Nuri ztrk, Al1met
hepimiz Hatip mezunuyuz, Enstitsnde okuyoruz, Nuri bil-
mem hukuk fakltesine ama yazmaya Hareket
dergisinde Ali da, Nuri'nin de ilk ilk ye-
yeri Hareket'tir, Ahmet da yle. Herkese bir konu Ali
Bula'a konu, konu, Ahmet iktisat, Nuri zaten ta-
savvutla ilgili yazmaya gibi, bir iki benden nce.
gibi mi?
gibi Ezel bey diyor ki ilgi tekkeler, sen bu konuda
O kendisi talebesi, buraya dikkatinizi o
ta Bu de herhangi bir halen veya bu tarz-
da yazan izen insanlar, bir profesr oldu. Bu mektup geldikten sonra,

462 tasavvuf
te bu ikinci sebep, tasavvutla ilgili olarak bir grev
oluyor. Ondan sonra Sleyman beyle birinci
ta tasavvuf yoktu, iki veya teydi. Ben ufak tefek de-
nemeler de yazmaya, Tekkelerle ilgili
hafifren hafiften. Tekkeler zerine ilk yaZLm bir sene son-
ra Ondan sonra birka daha islam Enstit-
askerlik, o
ralarda da devam etti bu Askerde iken Tekkeler ve
bitirdim,
tanbul'a geldim, bir daktilo ve kye gittim. O yaz,
yani yazmda Tekkeler ve Zaviyeler'i daktilo ettim. gnderdim,
ben ele olarak gittim. 1977'nin da
-noktora tezinizin tezi de deniliyor)
Her doktora tezinin nk.
-77'nin greve Bursa Yksek Enstits TasavvufTa-
rihi olarak. Sleyman beyin Ana-
dolu imam Hatip Lisesi. Sleyman bey, O zaman islam
Enstitsncieki yle, hocalar var ama titrler yok. Hocalar var, Sleyman Ulu-
Halis Ayhan, o zaman bizdeydi. Bunlar hoca, Yksek Ensti-
ts yesi. Ama hibirinin yok, biz de Bi-
zim tezin bazen tezi, bazen tezi gibi, bile tam
belli ama neticede bizim bir tez mecburi, byle bir var.
Her gibi bizim de ilk ne hangi konuyu oldu.
Byle teden beriden. Birka gn sonra Hseyin Atay, Fazlurrah-
man'b birlikte O Hseyin Atay Trkiye'ye davet et-
btn isHim Enstitlerini gezdirdi ve konferanslar verdireli
bir oldu tabii. Amerika'dan 1977 senesinin belki
belki Geldi, konferans verdi. Birka gn beraber Hata onu
Ahmet Saim bindirdik, bir de orda bir teh-
like az Falurrahman lyordu. Telesiyejden Teleferikle
Bir de tek telesiyejle gezdi riyoruz gnl olsun di-
ye. Telesiyejin son dnyor. Biz devam ediyoruz. Biri ona in mi de-
di veya inmek mi istedi, derken Biz devam ediyoruz. mmkn
hoca gzmzn nnde, fed bir Allah'tan bir olma-
Daha sonraki telesiyeje bindi geldi hoca.
Onlara da soruyu sorduk, ne hocam diye. Hseyin Atay tabii da-
ha konunun, bir ara sabite olsun diye daha sonra
gre tasawuf, Teymiyye'ye gre Arabl gibi konular da
olabilir denildi. Neticede bir fikir tabii. Onlar dnd gitti. Sleyman

beyle tekrar Sleyman bey de bu konularda ok mdahaleci
neticede TeymiJryeye Gre Arabirezinde Bunun iinde
Teymiyye'nin gerekiyor. Teymiyye'nin okulda yok. O gn-
lerdepeder emekli oldu. Pederin maddeyle mnasebetleri Emekli
ikramiyesini prensip olarak. Biz al bu emekli gee-
cek, otelleri morelleri falan var Olmaz, ben kendi kymde
diyor. Bu senin filan, yok ikna edemedik, En son, al
te bir yerlere vakfet, var filan ya da benim Teymiyye klliya-
alacak param yok, bana para ver. diyor, ancak sonuoda
Teymiyye Enstits ktphanesine al, ben verece-
dedi. Tamam, bulduk bir Teymiyye pedere pa-
verdirdik, kti.iphaneye ben de onu onu Netice-
de Teymi,Y.Ye)'e Gre Arabfkonusunda bir yapmaya 77-
80 hem o konuyla hem de Bizim stat
enstitslerinde asistanlar da 6 saate kadar derse girebiliyordu o zaman.
derslcre de girdik. Tasavvufa Sleyman bey giriyordu. Tezimizi 80'de
savunduk, bitirdik. Tez da Hseyin davet ettik. Rahmetlik
Seluk geldi, bir de Sleyman rnek ders
rnek ders verdik. Tezimiz bitti, Bylece yesi olduk, titrimiz yok ama
Yksek islam Enstits TasavvufTarihi yesi olduk. Sonra YK kanunu
islam Ensttileri faki.ilteye 1982'de ve bu kanunla, mevzuatla bir-
likte tezler yeniden gndeme geldi. Bu tezler doktora tezi olsun mu,
gndeme geldi. YK bi r karar Tezler iin jriler
Doktora olabilecekse olsun, sre verilsin, telafi edj)sin. Byle bir meka-
nizma ve biz o kulvara girdik mecburen. Hocarn Sleyman ay-
anda doktor olduk. Jril erimiz Hatta onun doktora konusu "sema"
idi, da ubuku idi. ubuku geldi, menfi rapor verdi, gitti, ubuk-
gre o tez doktora olamaz. Bir ka da oldu bu. jriler ku-
ruldu. O zaman Ankara'da ve Erzurum'da ilahiyat Fakltesi var, yerde yok.
Neticede bu tezlerin bir doktora olarak kabul edildi. Bir sre veril-
di, edildi, onlar da dokror oldu. Bir da Neticede l983'de
doktor, 1984'de da doent olduk. Doent kadrosunada te-
mel sebebi Sleyman beyin talip o talip iin ben
Sleyman bey benden nce doent oldu, daha abuk verdi, ben biraz li-
bekledim. Ama yine Hatta Sley-
man beyden on gn ncedir. Sene 1994.
-Doktora iin size de jri kuruldu mu ve bu jride kimler
-Tabii, o jride Prof. Dr. Arniran Kurtkan Prof. Dr. Yusuf Ziya
Yusuf Ziya ilk Bu Zbdet'l-Buharl'nin mer

464
Ziyai.iddin Rahmetli hukukuydu, bize elekan oldu. Bir de
Do. Dr. Hseyin Ankara'dan bizim Faklteye bizim jrimiz ol-
du. Arniran Kurtkan da vahdet-i vcudu vahdet-i vcuda, hele Niyazi-i
Mlsrl' ye toz kondunnuyor. Bizim de yle bir yok, o biraz
ama sonradan tamam dedi. Hepsine Tezimizle ilgili durum da bu.
-Doktora tezini.z
Bana gre esas sebebi ben o konunun kalkama-
bunu itiraf edeyim. Teymiyyeye Gre lbn An1bf konusu zor bir konu,
bunu sylyorum. Kendime gre bana bir ok
Teymiyye sona epey Memnunuro bu
konuyu incelememden, nk benim Teymiyye'nin tasavvufa ile ilgili
Ama bana gre zor bir konu. onunla ilgili ana blmler
zaten makale halinde hem faklte dergisinde hem de lbn Teymiyye Kl/i-
ya 6 cilt, ordada uzun bir var. Mstakil kitap olarak bana gre ba-
gelmedi. Daha sonra zerinde gelebilirdi.
da, Teymiyye terazisinde Arabl'yi tartmak kolay bir
-Cetiye dnelim, sizi imam Hatip lisesinden nce oku-
tan herhangi bir kimse oldu mu? Bir de ondan sonraki dnemde et-
kisi hem okulun iinden hem de mesela
dem in Muhammed Hamidullah hoca gibi olanlar da olabilir, is-
Ilim Enstits dneminde yine sizi etkileyen kalan
kimh'rvar?
-Benim medrese okuma medrese usul Arapa oku-
Sadece Hatibe sene 1963'te, Arif Etik'in Kolay Arap-
a diye bir kk bir kitap, pederden onu okumaya Yani
Hatip'e ke-te-be yek-t-b'y biliyordum, o kadar, o da yeni
usulk. Bir kulak o kadar, onun geleneksel bir medre-
se grme Bu Harip ncesi bir ho-
cam yok sonra orda da peder var. Pede-
rin bizim ile mfts Efendi, onunla da oldu ama
bir hoca talebe yok. Hatibe gelince, birinci Ankara' da oku-
dum. EthemBey de bilir orada da ok gzel, Ama s-
reli bir beraberlik iin onlarla ilgili fazla bir
bul' daki beni en ok etkileyen Adil Teymur diye Arap-Fars mezu-
nu bir En son Allah selamet versin.
-eviri/eri filan var
-Abdullah b. Mbarek'in Kitabu 'z-Zhdn tercme etti. birlikte
kitaplar Bir ara doktoraya da ama yrtemedi. Zaman gazete-
sinde psikolog diye yazan Feriha Teymur herhalde onun Benim ya-

ile 465
tesir edenlerden biri odur. Topu kadar de
veya onun gibi, Hatip benim iimi okuyan
biridir o. Emin Hareket sebebiyle bir
var. Hatta, daha gzel bir geldi
Kayseri'ye gittikren sonra Emin
benim Gnl var ya, on..lann ona da-
kitaptaki hibiri
Emin Hareket'te benim birka tane
mektubum Bu kitaptaki 40. mektup Hareket'te
bir yenidir, 80'li
Ama o 40. Harekette gerekten mek-
tup bir denemedir. Emin oldu ama bu
iyi misin de. bu tarz bir bir denerne tr.
Tabii devam etmedi, devam etseydi. Bir ara rahat bir yerde beraber olur-
sak teklif ona, tekrar
-Acaba o da gibi
-Onu bilmiyorum ama ok
-Kendi gibi btr adeliniz var
-Maalesef, eski gelenek de odur yazan iki ni.isha yazar ama ben onu
yapamadun. saldama adetim yok fakat bana gelenleri
hibir Mmkn olsa zartlanyla birlikte ama ok
yer ediyor, bir de tasnif etmek, gerekiyor. ben tek-
rar dneyim, benim bir kupr biriktirme sevdam var. Metinler/e
Gnmz Tasavvuf Hareketleri var ya. Ondaki bilgileri ne zaman di-
ye sordu Hatip birinci itibaren
bir kupr toplama var.
gibi ...
-Evel. Kimsenin tavsiye de Mesela
di kydedir o, Muhammed Ali Clay koleksiyonum benim. ol-
senedir 1%3, ... yle bir sevda. Mesela Sezaj Kara-
ko'un keserelim gnlk gazeteden, deftere
mi?
kendisi dergi halinde duruyor. gazete
larda Sabah gazetesinde gnlk Sezai beyin. S-
tun'dur.
-Sonra onlar.
-Evet, sonra onlar gazete Ben keser, sayfaya
Byle defterlerim var, durur bunlar hala. oradan
geliyor.

466
-hi bit var demek ki.
-ok dzenli Ama yle bir var. Bu kitaptaki de odur, halen de
ediyor, var, fotokopiler, makaleler filan. Kuprler bazen ilgi-
li Tabii eskiden fotokopi yoktu, fotokopiyi
nerden Gazeteden, dergiden kesiyordum. o kitaplar-
dan buraya getik.
Etkileyen sylyorduk, zellikle bu ikisini syleyebilirim. Hayreddin
Karaman, Bekir Bekir beyin Ahmet edebiyat pro-
fesn'i anda, Saim Yeprem, bunlar hep oldu. Onlarla o kadar
bir da sreli oldu. Adil bey ve Emin zel-
likle bana tesir eden, bir muhabbet insanlar. islam enstitsn-
de Sleyman bir numara oldu gibi, 70'ten beri de beraberiz. Bu-
nun Halis Ayhan oldu.
-0 zaman Halis Ayhan Kayseri 'de
-Evet, o zaman Kayseri'de Kayseri Enstitsne o geldiler.
Bizden bir nce 69'da, Kayseri Yksek Enstitsnde boykotlar filan ol-
Zannediyorum hoca mdr o zaman. O kadro yere
tayin ediliyor, yeni bir kadro geliyor. Biz yeni kadro ile birlikte oraya talebe ola-
rak gidiyoruz. Yeni bir kadro, Halis Ayhan, Mikail Bayram, Hulusi Mu-
hammed Kandemir bunlar hep orda hoca. da var. Ekr em
Meh met Vehbi Ecer, Taner Orada Sleyman beyle, Ha-
lis Ayhan ve Kandemir'le yakm oldu. Sanat tarihine ilgim biraz da
orda nkal
-Siz i etkileyen hocalardan bahsettik. itibaren tesiri
da eser/erden, kitaplardan ve sizin tasavvufa y netmenize vesile
eser/erden, kitaplardan da bahseder misiniz?
-Henim kitap la olan evde, pederin Fakat daha en-
teresan bir var. Bizim Gneyce'de 1958 bir ktphane kuruldu. Hse-
yin Atay bizim kyldr. Bayraktar da. Hseyin Atay asistan
iken, 1958'de bizim maddi destek alarak Gneyce Ktphanesi'ni
kurdu. Bu ktphane de bizim pederin camide kuruldu.
hen 1961 'de gnlerde, Gneyce'de, Kur'an kursunun
yerde, gzel bir ktphane Mesela, bu Gneyce K-
tphanesi'nde ilahiyat Fakltesi'nin ilk hepsi 50'li ki
bir bulunmaz bu gn.
-Hse-yin beyin kitaplar
-Evet, bir Arapa, Trke, Farsa o gnk Tr-
kiye'den Ansiklopedisi ve Fakltesi ya-
olmak zere, btn kitaplan gnderdi. o sadece

468 tasawuf
nk o Seluklular tarihini iin orada da tekkeler, carikatlar
konusu, alperenler konusu var. Bylece ilerledi. ta-
sawut1a ilgili kitaplar, dergiler almaya
-0 dnemde tasavvufun kitaplardan da bahseder mi-
siniz ? Klasik/erden, dnya klasikleri, klasiklerinden vs.
-Talebelik Enstitsnde ok semeci bir okuma
zellikle ynelik bir de Geri tasawufla, tekkeyle ilgi-
li yazmaya ama o Sezai Karako, Necip Nurettin Topu,
tabiiCemil Meri'i de saymak gerekir, erevesinde bir okuma Kemal
Tahir, Mehmet Emin Bozarslan, Ahmet Ycekk, Cem gibi da
anda geriye yle gzkyor. Burada klasik-
leri de nemli bir yer tutuyor. klasiklerinden fazla bir okuma-
Birka kitap, roman mu kitap-
okudum. Bir de bu klasiklerinin zetleri Benim yaban-
dilim Ahmet etin Ertrk idi, iyi derecede
Enstits'ndeyken. o
da her okulda olmayan bir bu. Mesela Sefiller'in okuyordum
zetinden. Okuyup anlayabiliyordum. Biraz bu anlamda bir oldu
klasikleriyle. Yoksa dzenli olarak klasiklerini onu syleyeyim.
klasikleriyle tabii ister istemez hemhal olduk. Zaten byk rasawuf-
la ilgilidir, biliyorsunuz. Tasawuf yasak, tarikat yasak ama Hasan Ali Ycel'in d-
neminde tercme edilen tasawufla ilgilidir. Allah bir
Trk okuyucusuna tasawuf kltrn o sundu. CHP'li Milli
hizmetleriyle, gayretiyle byle bir Bostan ve Glis-
tan olmak zere Mesnevfden, Hikem-i Atiiyi'Jrye'den
kadar bir silsile. bir o ve bir okucluk.
-Hasan Ali Ycel bir tespit yapar
-Hasan Ali Ycel ile ilgili benim tespitim menfi zaten ma-
JOm. Mevlevihane'sinden geliyor ama otuzlu-
bakan ve bir de en byk bu ky enstitleri meselesidir. Ky
Enstitlerinin onu byk apta menfi bir olarak ortaya koydu.
Fakat ben 20'li bir makale haline de ge-
tirmi;itim tekke var, o yirmili Her
var, Necip ok ileride o ok daha gl. daha entere-
san son da Allah Bir ldkten sonra
da ok bir bir tevhid var, sona bir mevlid gibi, belki de Mev-
lid'e nazire olarak kimbilir. ok bir sona, 242 beyit
miydi galiba? Bana gre esas Hasan Ali Ycel odur, o izgidir. br izgisi, o
konjnktrel ve bir anlamda kendisinin de bir iz-
gidir diye

Mevlevi
-Neyzen.
-Muhalif olarak
-Tabii. Cumhuriyet devrimlerine muhalif.
-!!asan Ali Ycel bir veya doktora tezi olarak
-.i\ lmanya'da yksek lisans tezi Bugnlerde bir kitap Ah-
met Gner Sayar onun
-Hasan Ali Ycel mi?
-Tasavvuftan bile edebiyattan
-Bu son dnemde Mevlana ile ilgili speklasyonlar var. Bunlara
hir sergilememiz gerekiyor, tasawufular olarak bir ie-
risinde
Mevlana ile zaman zaman ilgili ok sert olu-
yor. Bin devam eden bir bu. 1000-1500 tarihini
sek, 7.aman zaman sufilerin mspet ynleri ok ne gibi,
ynleri de, yoruma gre menfi yn denilen ynleri de, gndeme
Her 7.aman bu yeni bir bir defa onu tespit edelim. Daha nceki
kirapiara ok sulamalar, ok yorumlar, ser-
gileniyor. Bugn de byle. Bugn Mevlana iin, bir iin ok ente-
resan, ok renkli ortaya Bunlara ncelikle in-
sanlara insan olarak gerekiyor. Nedir o? olan herkes d-
bir alabilir, bir yorum, bir refsir yapabilir. Bu ka-
herkes iin bir. Bu mfessir iin de, iin de, sufi iin de bu
genel prensipte Onun ve zeminin
uygun olarak syledikleri Yani ve zeminin
gre ok normal olan bir tespit, bazen 300 sene sonra, 500 sene sonra ok
anormal bir tespit haline gelebiliyor. Bu de grmek Bizim bugn
yle normal tespitlerimiz ki, iinde, bugn iin normal ve gayet ru-
tin olup bitiyor bu gn. Ama bir 100-200 sene sonra ok
anormal derecede Benim gelenlerden birini syleye-
yim; bugnlerde futbol meselesi ok Eskiden bir klelik meselesi
Kle satmak, anda ok anormal bir Biz bile bunu
ruz, syleyemiyoruz, klelik var yok muydu? bunu getirdi mi, getir-
medi mi, Halbuki bu, 200-300 sene nceki bir toplum
iin vaka-i adiyedir, veriyorsunuz hi kimsenin size bir syledi-
yok. Ama bugn iin bunu sylemek bile zor geliyor bize. Acaba klelik var
yok mu, niin niin filan ... Gnmze
mizck, benim tahminim, bu futbol da gelip geecek, bir ok numara ge-
lip gibi tarihinde. Belki 200 sene sonra bu

470
dan var ya, aynen klelikten gibi, insanlar uranacaklar. Bir insa-
na bdli miktarda para ver, on milyar, yz milyar ver, al ve kullan. Bu o de-
mektir. kadar milyar dolara onun zerin-
den elde ediyor, onu. terle, oraya atla, buraya
la, al yz mi lyar, sonuta bize ve nedir? Bunun dnk
klelik le, dnk kle insanla bir grmyorum. Ama
bugn iin bu olay hi kimsenin Gayet de gzel,
herkes mutlu ve memnun. ok ilgi de gryor. oluyor bu? Bununla
nu demek istiyorum. ve yorumlar zaman ve zemin ile
Onu o zaman ve zeminden 500 sene sonra yorumlamaya
Bu bir byledir. O neden
bu kitapta var, faHin kirapea bu var, efendim Er-
zurum! de Darwin gibi hepsi, bu zaman ve zemine
kendi kendi yerinden tek
gibi bir Bugn tekrar gndeme gelen Mevlana da byledir.
nite likli deniyor. Onelan sonra hurra. Halbuki o denen nere-
de, hangi ona bakmak Bu birincisi. 1200'l
bu olaya bi r de ona inmek Yani Mev-
lana aptal ki, Mevlana bunu sylyor, yle bir toplumda sylyor. Bileml-
yonun o toplumda bu szlerine ok sert tepkiler oldu mu?
-S'osyolojik, psikolojik inilmesi, irdelenmesi gerekiyor.
-Tabii, 1200'l bu olaya idi, ona bakmak
bir bu. buna olan bi r da, ba-
obylara zaman iinde Cinsellik denen veya cinsiyet denen
bir defa temel bi r bu seks her zaman her yerde var.
Bunun belki olabilir. Bugn de byledir. Bu gn Japon-
buradaki ya da Amerika'daki bura-
daki arz ediyor. Btn bu dnya kk bir ky
Jaflanna var. O zaman daha ok
bir boyutu ise cinsel nitelikli deniyor. Neyse o aja-
girmeyeJim bunun zerinden gidelim. cinsel ilc ilgi-
li konular Kerim'de de var. Kerim'i onu ken-
di gre milyonlarca var malum. bir
Kur'iln'daki bu cinsiyet ile ilgili ayetterin inanmaz. yani o ayetleri
okusa Mesela; "Nisaukm harsn lekm fe't harsekm e nna Bu
ayeti milyonlarca almaz anda Trkiye' de. Bu ayetin mdilini
ok'Uyunca hayret ederler, bu Kur'an'da var, derler. Niin? nk kendi
daki Kur'an ile bunu Halbuki bu Kur'an'da var. Bunun gibi
ayetler de var. Cinsel hayattan bahseden, usulnde n ...

-Orada bir itiraz hocam. Yeri iin syleyeyim.
bu gibi direk olarak de, "ha1-s" gibi alegorik ifadelerle, mecazf an-
latmila anlatarak bir anlamda toplumu ahlakf dejenerasyona
Ama Mevlana gibiler byle itiraz ediliyor. Mesela H ege/ din fel-
sefesinde kendinden sonrakilere yn bir insan, ilgili sylemi
yeri bitkiden alt konumda, bitkinin
Bu n 11 Hegel sylyor. Ama gnmzde Hegel 'i kimse bu sznden
nk gibi o gn ok normal bir zaman
getike
-Evet. Kanaatler o ko-
ilgili Mevlana da orada anlat-
bir anlatmak iin onu ki, bir daha syleyeyim,
bu cinsel ile ilgili, onu Mesnevl'de gren insanlar kalluyor,
ediyorlar. I-Ialbuki o mutlaka gnlk bu var-
Biz kendi zaman, kendi hemhal
bir araya zaman bu tip
Herhalde herkes Fakltesindeki hocalar buna
belki ama, Fakltesinde de herhalde "Inf diyerek gn-
de on defa seks veya bu Yani insanlar seks
anlatmak iin bir araya gelmiyor. Sohbet veya konusuna
iin
-IN yzl yani.
-J\Ifesnev1'de olunca, Mevlana syleyince kt, biz kendi syleyin-
ce, ise gayet gzel, kahkaha ile glyoruz. Mevlana ayna, ak-
settiriyor. Bizim belki kendi belki da suu
bu, kendi mahrem diye bir o kendi
Demek ki, 1200'l da bunu bir
ratta, bir ki, bunu sylyor. Onu dinleyen de normal O kle
misalini onun iin verdim. O gnk toplum bunu normal Bu
gnk toplum her neyse. bu tip konulara bakar-
ken ve zeminin bakmak
meselesi de bir boyut. Yani o da bir yo-
rum. Mikail Bey benim Kayseri'den Farsa hocamdlr. Sonra Bursa'da da beraber
olduk. Onun 30 yani yeni bir ama zaman zaman
byle aksediyor. Mikail Bey'de o tip zorlama yorumlar Bunu kendisine
Biraz da ile ilgilidir o,
-Ondan nce syleyen uar Seluk Ffbi Ma Ffb 'in nsznde
buna Acaba hoca ile bir konuyu mu Yoksa ta-
1ihte hir ilk

472 tasavvuf
-T lerhalde bir Belki bu ifadesi Mikail Bey' e aittir
de, irtibat, ilgili her-
hiHele daha ncekiler de
-Fibi Ma Fih 'te M evliina'ya "Niin on/an vilyorsunuz?"jalan
lar. nk onun ilgili tutumunu var. Mevlana
z afer gerekeler var." d(yor. "Siz kii-
firi Mslmana 6vyorsunuz. "diyorlar. Yani o dnemde de itirazlar var,
tutumuna
-Evet. Bu benziyor: En son Afganistan Afgartistan'da,
geldi Amerika, eze eze vurdu, ve yerine oturdu. bir Bin
Ladin' i tutuyor, bir tutmuyor. bu. Biz "Bu Ladin denen adam ba-
getirdi." Amerikan oluyoruz, bu gre. Mevla-
da o. Yani Bin Ladin'i gren herkes Amerikan Niin?
nk Bin Ladin'i grmek, grmek demek.
ben Amerikan yani Bin Ladin'i zaman? Mevla.na da yle.
Ortada bir rezalet var, afeti. Mevlana'da niye bu diye bir so-
ru soruyorsa, buna demek lazun? O zaman bir
Amerikan bugnk tarih itibariyle. Bir bu. zannedi-
o konuyla ilgili bir ifadesi var, bir vurgusu var. O da tasavvuf
kltr ile ilgilidir. geldi, .. Diyor ki bir
yerele olarak, de bunu gerektiriyor, yani btn
yoksa her sahibi ve maliki olan Esas fail
kim yani? "ta faile illallah" o zaman buna bir cevap
diyerek dikkatleri bir alana da olabilir. "Sen tutu-
yorsun!" Tabii zaman,
tutmak mmkn oh ne gzel da tabii. Ama biz
de byk bir bela zaman, evet biraz ta-
rafa bazen de kendimizle zaman, "Bunu hak enik
herh:llde, Allah kuluna gre demek ki bir halt ki
byle oldu." diyoruz. Ama br trl Amerika'ya kfrediyoruz mi? Veyahut
sol partilere, solcuysak partilere ykleniyoruz. Ama bir de irade-i
klliye meselesi var. zannedersem noktalardan biri de bu.
-13u. konuda lbn-i Arabi'nin bir sz var. Diyor ki, "Nefisler bu anla-
meyyaldir, y ani hakiki anlatmak bu yolla vermek istiyo-
ntm ... diyor. Bunu acaba Mevlana'da da mmkn m?
-Olabilir. Bir tarz o, bir o edebiyana da var, sadece tasav-
vufta Bir gre divan da sona Akif
de yle diyor ya. o gzle hakikare n divan
rap sona. Ama gerekten bu bu yolun yolcusu mu? Bir belki

yledir de, ama hepsinin yle mmkn Bir de ilimierin -
diller var, var, terminoloji var. Ona da dikkat etmek gerekir. Ara-
bl'de daha renkli de var, malum. zellikle rya konusu var onun. Yani bi-
bu naklinde bile zorluk olaylar var, var.
-imam Hatip dnemlerinizde Hareket dergisi ile olan ilginizden
tiniz. kitaptarla sz O
dnemde, o ekibin ierisinde yer beraber dnemde Nu-
rettirJ Topu'nun ya da Emin Bey'in vs. size da
lindf! ynlendirmeleri oldu mu?
-Evet. yle ok net kitap ismi ama hocalarla olan
de, o dar ereveli sohbetlerde zellikle, yani byk konferanslarda bu ol-
maz tabii. Mesela Milli Trk Talebe o zaman. Necip daha ok
orada konferans verirdi, byk bir salon. Orada da belki syleyen olurdu, ki-
okuyun filan diye ama, daha ok bu tip kk ereveli halkalarda
oluyor, yani 3, 5, 10 seminerlerde. Hareket dergisindeki seminerler de y-
le idi. Zaten yeri de yoktu. ok kck, sandalyenin
kadar bir oda idi. bereketli idi. Hseyin Hatemi de o zamanlar Hareket'in
Hsrev Hatemi daha ok edebiyatla ilgiliydi. Hseyin
Hatemi'nin ilk da islam Sosyalizm'dir. O Hare-
ket ve epey nk Topu da Sosyalizmi terimi-
ni o Bir reetesi olarak bu ifadeyi
Epey o terim. Daha sonra unutuldu. de
-Kaddafi de var o zaman?
-Yok, Kaddafi 1969'da piyasaya. Ama bunlar daha nce. 1969 ncesi Ali
-Ebu Zerr-i ile olarak- onlar daha sonra
yor. Bu Sosyalizm'in bir ok Hareket'de tefrika edildi ve
sonra da o
-Lenin 'in mektubunu da "Sizin dinintzde de sosya-
list temalar ... " o konuya da.
-Evet Geri sonradan grdm, o bir
eli, ama bu Sosyalizm, bir reetesi ola-
rak gneleme o Safahat gibi kitaplar hari, ve
mutlaka okuyun diye kitap pek gelmiyor. Ama Safahat gibi,
Ali Fuat Din ve Laiklik o biridir. A
Fuat de Topu ile dost olanlardan biridir. zannediyorum
1967' dir. Ben cenazesine cenaze-
sine ilk Hasan Basri 1964'de onun
cennesine
mi kendisiyle?

474
-Yok, maalesef.
-Illi Fuat ile?
-ok ama, gibi Hatip talebesiydirn. Hareket ile ir-
tibau ve cenazesine Hami yine
o en ve yazar-izer tarihiydi. Hareket
bir
-Onun da Hareket Dergisi ilgisi var hocam?
-Var. Ayhan Songar, Ali Nihad Tarlan, Gkhan Cemi! Meri, Meh-
met Kaplan ... Benim Trke yazma gc me tesir edenlerden biri de
da dzenli olarak okudum. nk o da Hareket'in
Nihat Sami ve Ahmet Harndi da benim iin nemlidir.
-Daha sonra Hareket Mehmet da
Harekettir. Sonra Dergah oldu O 74'e kadar zanne-
diyorum, Hareket ve orada de
bal5 Dergah Trke'si iyidir. Onu tavsiye edi-
yorum genlere. Yani Trke'yi da iyidir. Yahya Kemal gibi,
Ahmet Harndi gibi Trke gereken
bunlar. Mehmet Hameli tari-
hi, Ali Fuat Din ve Laiklik'i, Necip her eseri, hatta
gnl k okurduk o zaman gazetelerde. gnlk za-
ten sabah gazeteyi okurduk. Necip "ereve" yazar-
gazetelerde. Tabii polemikleri O poJemikler mesela, Topu'nun
na hi<,: uygun bir miza Necip Fazll tipi bir Msl-
Topu hi tasvip etmezdi ... Herhalde Necip onu
-Biraz aar bunu?
ikisi de Cumhuriyetten nce biri 1903
1909 ve Cumhuriyetin ilk tahsil yapan, niversite okuyan in-
sanlar. Byle birok insan var Trkiye'de. Bir
dalgalanmalar oluyor. Hem Necip hem Topu ikisi de tasavvufi yolla ha-
nceleri Necip bir 30'lu ta-
Abdlhakim Arvast ile, o kadar, bir dini olma-
yan, Kemalist bir izgisi 1930' da Menemen oldu, kitap-
ta var. Necip 1930'da o. Ve ile birlikte
To'pu da felsefe Trkiye'ye dnyor. Onun cia
Abdlaziz Bekkine ile Tabii Topu'-
nun, Necip gibi sivri ve ters bir yok, daha nceki
bir yok. Zaten da kk. Ama neticede Paris' ten
byk: bir yok. de birlikte Ama in-
yani, tari kata da mensup

izginiz de oluyor. Bu ile ilgili bir
Ben bu konuyu ocuklara, drt halifeyi rnek veriyorum.
"Dn halifenin Bu ile anda beraber
lar, zemini, Bu
ama, drd de bir ;;Hem dir. " diyorum. Burada da yle.
de Abdulaziz Bekkine de, Atvasi de Ama gerekten mt-
bir var
-Vahdet-i Vcud ile V abdet-i var desek?. ..
-Yok ... yle bir fark da yok.
-Nurettin Topu biraz vabdet-i vucutu, 6teki vabdet-i ...
de, bu gelen bir onu demek istiyorum. Ama
tabii ki yle bir yle bi r var. Topu zellikle
de, ne Necip imam Rabbanl'yi. Byle bir
var. Topu, Necip sadece B-
yk bir bir syler& Dz nem
Topu'da da Melaml ndedir. Yani gsteriden kaan bi r insan-
ok iyi olabilecek yerl eri a-
buk geerdi, diye. Gerekten bu anlamda MeHiml kendi
iinde deri nlikleri isteyen bir tiptir. Necip da tam aksi. hepsine Al-
lah eylesin.
Bir gn yi ne M.T.T.B.'de konferans var, rahmetle hepsini, gittik salo-
na. Hyi.ik bir salon konferans olacak, salonda koltuklar doldu. Geldi, ve
Sahneler falan dolu diye. Yani her yer dolacak, sahneye de
herkes yere oturacak vs . .. Gerek bu, hikaye ve Haf-
taya filan gn gelin dedi, gitti. br hafta ben de tekrar gittim. Hatipreyiz.
Bu sefer doldu ve ben sahnede tam gryordum. Ondan
biliyorum. Metinle de nottarla Yani not on-
lara babrak yle veriyordu ve ben tam dibindey-
bu Topunun yz sene bir Tam ak-
sine Topu geldi mi oturur, varsa cevaplar ve giderdi.
Miza bu.
-0 o dnemde Necip gn belki iinde sy-
leyeyim, biraz daha savunuyor, hkmler-
de vs. Byle birfark da var Yani biraz daha ve yo-
...
-Tabii, var. Hatipte kimya hocam Hseyin Hilmi Onu da rah-
metic Necip deyince geleli. Rahmetli Hseyin Hilmi o
zaman emekli bize derse geliyordu. Hseyin Hilmi ay-
Arvasl'ye ikisi de. Ama H. Hilmi belli ki ok Arvasl'yle,

476 tasavvuj
Neci p yle Kulundan Dinlediklerim'de Arvasl'yi, Atva-
si'yle olan Onu dikkatle okuyun, yz yze Arvasl'ye sorup
soru iki, , gemez. Yani ok az
Ama sanatkar kocaman bir kitap
Hseyin Hilmi sitili idi. girerdi. dakika soru-cevap
derdi, sonra ders derdi. Tabu talebe bu, 5 45 dakika yapar-
Ondan sonra zil Tam I l mihalde
hoca da tenkit ediyor ya Mamiyafta. Derste Necip gndeme gelir-
eli. Necip bir yok. Ama kalemi kuvvet-
li. Kaleminden istifade etmek derdi. da zaman zaman ihtilaf
oluyordu. ama Necip byle rahmetli Hseyin Hilmi
hoca. Sorunuzdaki bana "mezhepsizlik
anak
-Nurettin Topu hoca kendi Abd u/aziz Bekkine 'den bahseder miy-
di size?
-ok bahsetmezdi. ben, diyelim ki Ezel abi kadar
hocayla. Onlar fakltedeydi. Onlar daha ok beraber oldular Ama ok
bahsetmezdi, yeri bahsederdi. Bekkine ile ilgili en enteresan
metni, sonra hikayedir. Topunun biliyorsunuz hikayeleri
Orada Huzurundan isimli bir hilciye var. O hi-
kayeyi 1 952'de sonra o hzn le orada
olan duygusal bir yerde ondan iktibas
var. 15-20 tane sadece bir yerde Abdulaziz Bekkine'den iktibas var.
Zannediyorum ve hizmetle ilgili bir cmlesini naklediyor.
Onun pek yok. Sadece, Topu'yu Bekki-
ne'ye beraber gittikleri naklettikleri var. Bazen sabahlara kadar sohbet
Hatta o Fransa'dan dndkten sonra birok
var. Sabahlara kadar oturup ok derin felsefi Abdlaziz efendiyle
naklediyor, o o melami kendisi ile ilgili konular-
dan bahsetmekten nefret ederdi.
-J>eki sizin ya da Kayseri'de dnemde, bu ilim
adam lan kendi buidu-
gitmekten gnl eb/i insanlar var
-ok dzenli olarak yoktu. Daha nce gibi Hamidul-
derslerine gidiyordum, Edebiyat fakltesinde. Veya Zahit Kotku'nun camisi
de bizim o evredeydi. Mesela, Hatip talebesiyiz, bazen pazar gnleri hadi gi-
delim ikindi filan yerde gidip-geldiklerimiz oldu. Ama
byle ok bir Kayseri'de de Kayseri'de de yle bir
belki da, biz Ama gibi ya tesadfen veya yolumuz ge-
hadi da selam verelim, dediklerimiz oldu tabii.

mustafa kara ile 4n
-Nurettin Bey'in tken, o dnemde ondan etki-
sonucunda gnl ehli sizde?
anda. Belki de Topu tatmin ediyordu o duygu-
yu. Yani o gideriyordu. Zaten Hatip talebesiyiz, o anlamda bir
ihtiya
-Mesela Fethi gndemimize geliyor bu gnlerde, da
Bir dnemin gnl Bu gn bu tip edecek, rehberlik
yapacak gnl var. ara
tipi, bunun hissediyoruz. Siz 'nu

Onunla da enteresan bir var.
-Bundan bahsedelim. Ara adam yani genleri ynlendirecek
ideal tipler. Meselii N. Topu bir ekot F. ok etkili ko-
da. Dostluk Ozerine diye.
tm dediniz onunla, isterseniz oradan
-Tabii, onu da yad edelim bu vesileyle. Babaeskide'yim ve bitirmek
Ara gelip gidiyorum. Bir de Emin Hocam ve
Ezel Bey dediler ki: Fethi Bey sizi istiyor. Hi o zamana kadar.
duyuyorum ancak Enstitsn belki
de Burs falan veriyordu. Neyse gittik. bir
7. onun da mali Trk Petrol kim
bilemiyorum. gittik. Enteresan bir adam, tipi de yle enteresan.
Emin ettiler. kono Hareket dergisin-
deki makalelerimi bunu, bir gelsin greyim git-
herhalde, kendisi de iin. Sene 1976, yeni bi-
tirmi;.;im. Zaten 1977'de vefat etti. Bana dedi ki Bursa'da Yksek Enstits
Seni oraya hoca olarak O zaman olan
EnstiLlerine direkt atama da mmkn oluyordu. Benim bile kalkma-
eder gibi oldum. Mmkn bir ezici
adeta. Bu bir, dedi. Edebiyat Fakltesine gireceksin ve onu bitireceksin.
Enstity onu Yeniden Edebiyat Fakltesine girilecek. Ben
de saf efendim imtihana gireyim ama garanti edebilirim,
dedim. Ben sylerken o dalga geer gibi ezip geiyor, olacak, bitti o ka-
dar. makalelerinin birer nsha fotokopisini al gel diyor veya dergilerden bi-
rer tane al, filan saatte gel. Bu arada yokluyor, soldan, on-
kendilerine gre muhtemelen lleri var. Sohbet devam ediyor,
kilerle de bir beyit okudu. bir beyit, anda da
Bana dnd, ne demek dedi bu beyit? Ben de saf saf efendim bir daha tekrarlar
dedim. Elini saliayarak ooo! dedi. Byle biri yani, onu da getik. Bir da-

478 rasavvuf
ha okur mu? Sonra, ne kadar srd bu Emin
bir Kur'an okuttu, dergilerini al gel dedi bana, hepsini geti r. Ertesi
gn, biz de mecburen dergileri gittik, aksilik bu ya, tam gi-
geldik. yerlerden geldik, Gittik
asansrn nne, bir trl asansre binmez. Buyurun diyorum, binmiyor, o ba-
na buyur diyor ben orda. Ne kadar srd bilmiyorum.
Yine o minval zere Ahmet Nihat Akay'a dedi. Ah-
met Nihat Akay o zaman ki Milli en yetkili o. Milli
Ali Nail i Erdem btn o eviri yor, onun dosru. Ens-
tits ne hoca diyor. Yahu ben daha stajyerim. Enstitsn bitir-
beri kafamda var. Hatta enstity gnlerele Hacet-
tepe'de asistan olanA. Ocak' la O zaman Hacettepe'de mezuni-
yet fakltesi Master ve Ama fakltey-
di. Oraya Ankara'da doktora yapma niyetim var, o zaman master
yok zaten. Ama sonra askere iin o .. Yani bir asistan olma fik-
ri var ama o enstitye hoca arayacak, byle Dergileri ona
Daktilo kye gittim ve tekkeleri Son
ni verdim ve bir daha da zerinde Ne ben sordum ne o sor-
du. bir mddet sonra da imtihanlan Yksek islam Enstit-
lerinde. ben geldim. Bir daha da gr-
Allah rahmet eylesin. Byle enteresan bir tipti Fethi bu
da ilk ve son oldu. O tip insanlara olan ihtiya kesin tabii ki. Ama
da olmuyor. Byle ok kliklere, ra-
bu yapacak ada bulmak kolay olmuyor. Buna benzer adamlar var
da herkes kendi kendi partisini, kendi hizbini ne
koruyor. Fethi bey ise ok solcular dahil.
-nu ok zor bir mi
-Tabii ki ok zor, onun iin de Fethi bir tane oluyor, iki ta-
ne oluyor, tane oluyor. Herkes yle ok renkli insanlar. Kendine
gre birinde bir grd onu burs buluyordu, takip ediyordu,
gibi de var buna benzer yapanlar ama yelpazesi,
onun kadar olan biri var
-Fethi Bey'den an hayatta olan ve olarak Fethi be-
ye benzeyen, benim de bir mlakat yapma Ali
var. Bir defa gidip kendisiyle, sizin de isminiz
ti orada. Onunla oldu?
Ali Abi onun ismi, 85 ama yle diyoruz, yle deniyor.
zamanlar bende ona abi demeye ama yle, yle
Ali Abi ile Bursa'ya gittikten sonra yani 77'den sonra. Biz de

480 rasavvuf
nun Sebep Ali Abinin hassasiyeti. soru-
ya cevap veriyor, sonra bu "Azizim o cmle di-
yor. Bu ly tutturdun mu Ali Abiye gre, zaten
halbuki sohbeti gzel ama Ali Abi, ne
lar, ne ettiler diye zlyor. O yzden dikkatli olmak la-
zun. nk bir Yeri zaman tarihle ilgili de ence-
resan sylyor.
-Onun herhangi bir yere var
-Tabii, Sami Efendi, bir de Ali Haydar Efendi.
-Sami Efendi onu ziyarete
Mahmud Efendi var ya, onun Ali Haydar Efendidir. Mah-
mut Efendi ile Ali Haydar Efendiyi Ali Abidir. Ondan da bahseder,
Mahmud Efendi bizi filan der. Mahmut Efendi Ali Abiyi tenkit ediyor,
yok, diye. Ali abi de glerek diyor ki, Mahmut Efendiyi,
Ali Haydar Efendiyle ben
yok mu bala?
-Var var da- Mahmut Efendiye gre Ali Abi bir daha syledi.
"Ali I laydar Efendi, bana bir birlikte hediye Ali Hay-
dar Efendi bu, mridi bu. diyoruz ya, her belirleyemi-
yor. Mesela yle gerekebilir, ayak ayak stiine filan Ali
Haydar Efendi. Ama biri yle onu, br byle. Enteresan bir
-Daha nceki blmde ama tercih so-
ruyorum. Siz tasavvujla ilginizin ilk olarak, Hareket dergisinde size tekkeler
konusunun uerilmesiyle Bunun faklt edey-
ken tasawufu.n ilimler konumu, ilimiere stn-
ya da ilimierin z bir kanaat da
tasat'lluju tercih ettiniz?
-yle ok bir anda Ama bunu sev-
kesin, biraz da benim bunun temel etkenlerinden biri.
Hare/.?.et, Topu bunlar tabii ki sebepler. Ama herhalde ana sebep benim
ilgili, ilgili. o konu beni sanyordu, gidiyordu.
Onunla ilgili zevkle izerek
rum. ilimierin en iyisi, en stn budur gibi bir fikrim
-1/ocam soruyu Tasavvujim tekkeler vs. gibi tarihfynle-
rinden ziyade, tasavvufun insana gibi izahlar sei-
etkili oldu mu?
-Tabii ki. O daha ok ekiyordu. Tekkeler sonradan devreye girdi. Ama be-
nim esas dikkatimi eken Halkadan insana,
konulara Beni saran o. Sonra da Topu'nun sohbetleri buna ilave

Sleyman ile tasavvuf diye bir ders okuyunca .. . byle
st ste geldi. Ama tekrar edeyim; en stn budur, ilimierin en iyisi
budur gibi bir fikrim bugn de yle bir fikrim yok. En ben tar-
byle bir yok. Hibiri en stn hepsi en stn ...
-1 asavvuf ile ilimler mukayese, Gazzalf'nin Munkiz'inde-
ki istenir ya, mukayese ya-
parlar.
-Evet. Bir konunun nemini vurgularken tabii ki benzetmeler yapmaya
Ama mutlak olarak birilerini birilerini indirmek ...
Herkesin kendine gre fonksiyonu Birbirine
-T-locam, sizin ntspetle daha ok benzi-
yor. portresini izerken, dnya mesajesinden bahse-
derken, ok da mesafe kat bir gnll diyordunuz. Ga-
liba h iz burada biraz gryoruz, sizde.
-Evet. Galiba olabilir. Aile tahlillerine gi riyoruz Babama benze-
rneyi ne kadar isterim.
-Peki sizin veya bahsetmenizi
istesek ...
-iki var: Zleyha, Asiye. Kara kk ilir de
var. da nakledeyim. Peder bizim mz de ve
mz de (babam dahil drdmz) dedi. Yani
faklteye gitmek yasak, dedi. Bizim epeyce o yana bu yana
taklteye gitmek iin. Hatta da Ben de edebiyat faklte-
sini Fakat msaade etmedi. dedi. Ve o
mz de uyduk. Kara sonradan tarihi bitirdi ama, yine de
Dergah iken de O pederin
Pedere gre esas olan ve byk bir g-
nah, bir su olarak grr. Onun iin Dergah bir
zel ortaokulda din dersi sonra da bir faktilteye geti.
Ptder bunu mz de Hatip okuduk ve meslek-
olduk. anda ortanca Hseyin Kara Konya Anadolu Hatip
Lisesinde Onun da Arapa'dan var ama niversiteye in-
tikal etmedi. tabii pederin hangimiz daha
bilemiyorum. Ben kendime o noktada pay Ama tespitiniz
gibi geliyor. Biraderler
-1 ne zaman evlendiniz, ka var?
- J973'de faklte son yaz evlendim. Drt o-
var, biri iki Zehra ve Tuba evli, Merve, Safa ve
Begm var. oturuyorlar. no.lu bu se-

482
ne Anadolu Hatip Lisesini bitirdi. Drt no .lu Bilal efendi de bu sene 8.
bitirdi. Bursa Anadolu imam Hatipe Lisesine gidiyor.
nerelere gittiniz_ biraz onlardan bahseder misiniz?
-Uzun boylu imkanun Sempozyum ve konferanslar
iin birka defa Almanya'ya gittim sreli . Almanya gnlk, gnlk
konferanslar iin, vaazlar iin, bazen camilerde vaaz verdik, bazen salonlarda
konferans verdik. Hollanda'ya, treh'teki 'Tasavvuf ve Muhalifleri''
Alunet Ocak ile birlikte Bir defa gitmi$tik,
Trkiye Yazarlar ekibiyle. Humeyni'nin on gn-
lk bir geziydi, gibi gezdik. Suriye ve Amman'a da b;rer-
gn gittim. Geen sene Dubrownik gittik. Orada Ha-
lil bir koordine bir konferans
nce Ahmet Yesevl Sempozyumu iin Kazakistan'a, Tasavvufu sem-
pozyumu iin Nisan 2002'de Afganistan'a gittim. Bu sene de CEIPO
diye bir kurumun sempozyumuna Byle birka yere gittim de, di -
limiz yok. talebelik dneminde epey iyiydi, sonra ilgi
Doenrlikre Arapa'dan girdik. anda da byk bir eksiklik bir
dili bilmernek Byle bir imkan. Biraz da tembellik Ama iyi bir ba-
dili gen iin Onu halletmek gerekir.
-Eserlerinize dnersek, kendi
lan/ar, ya
da halen olan neler uar?
1977'de Malum asistan se-
ne Tekkeler ve Zaviyeler, daha nce talebeyken bir anlam-
da
-dl mi hocam o?
-Evet, Trkiye Milli Kltr dl o zaman.
Ondan sonra telif, tercme birka kitap
-Tercme ne var?
-Tercme olarak Tasavvujf Hayat var.
risalesi. Hikem'l-Ataiyye var. Tercme l-2
makale de var Fennl ile Ferid
Vahdet-i Vcud ile ilgili eserlerini Ama telif
olarak Bursa'ya gittikten sonra Bursa zerine arzu-
su istemez o iine
girdik. o elde edemedik.
Efendinin o zaman Fehameddin Efendi . Yadi-
grernedik O grseydik belki ..
-Sizden de gizlediler mi?

-E, tabii
b6yle Biz de hangi gitsek, ok gizli bir gibi

-yle, ekiniyorlar. Ben bunu: Bu cumhuriyetin 30'lu
bu noktada. Biraz zor geliyor bi-
ze ama, gryorum; nk bu insanlar, b-
yk babalan veya dedeleri. Byle bir korku onlar-
da. Ben Bursa'ya gittim 77'de. Fehameddin Efeodiyi biriyle
ona haber gnderdim. Bu duydum nk, belki de
ilk defa Ali Birinci'den gster-
medi. Sonra ben o aradaki dedim ki:
fakat ben Tekkeler ve
diye bir kitap bu gn piyasada. Bir
de Biz, su nedi r, ne az ok biliyoruz.
bu filan. Ama 80 bir
insan tabii, onun kanaatini 85'de ve-
fat eti, 85'e kadar biz 77-85. Ondan son-
ra da bir iki sene grernedik En son son-
ra ktphane inti-
kal etti . Ve biz koleksiyoncuda bulabiidik Emane-
ten bir da, fotokopi iin, msaade etti, sa-
de Yani satma birik-
tirme, muhafaza etme, byle bir
-Koleksiyoncu o zaman.
-Evet koleksiyoncu ama, bir koleksiyon.
Ahmer Erdnmez diye, ilerde mze haline gelirse, Bur-
ziyaret ederiz. bir
olmayan bir yok. 20, 30 topluyor, enteresan,
yerli , yazma, basma, at kadar
her 26 model araba var, geen sergiye da orda
grdm. araba 26 model. Neyse bu Bursa lle
ilgili malum Bursa Tekkeleri'ni de
sonra, ama
mak isteyen, Bursa Tekketeri ile ilgili yapan arka-
da, oluyorum.
Efendim en son Metinler/e Gnmz
Tasawu.f Hareket/et-i, onu da bu seme li ders etti di-
yelim. Byle bir ortaya anda
bir yok gerekten. Makaleler ver, bu

484 tasawuf
makaleleri bir ka beri bir ka istiyor Bir araya getire-
lim, ok oldu, diye. Onu da Dergah'a sz verdik. br bir
diyemiyoruz. Dergah basacak Ama ne zaman basar, basar,
anda benim kafamdaki taslak veya drt grup, veya drt ciltlik
bir eser.
olanlar
olanlar. olan bir iki makale belki. Hepsi
ama bu 25 sre ieresinde yerlerde ma-
kaleler. Bu makalelerin bir iinde. Onlar
o Makaleler iinde olmaz. Kitaplarda olmayan makaleleri nmzdeki
bir araya getiririz.
-Tasavvufi klasikterin dilimize konusunda neler syleyecek-
sin iz?
-Hamdolsun, anda gelinen nokta iyi. Trkiye'de ilk klasikierin hemen
hepsi. belki bir iki tane Trke'ye evrildi. Genelde de iyi.
-Bu noktada Dergah anmak belki hocam.
tabii Sleyman hizmetleri oldu. Sl eyman bey'in son
tercmesi de Esrar't-tevhfdi de tercme anda
gelinen nokta iyi. Ama tercmesi yok maale-
sef. Sleyman bey, Tabii Sleyman bey herkesi, her ter-
cme etmez. Gazzall'yi sever, Gazzall'yi tercme edebilir. ana kadar
bir tercmesi gerekiyor.
meselesine gelince, onlarda ben tercmeye Belki bunu sa-
da olabilir. Ama terimierin tercmesine Terimleri et-
mek Szlk terim tabii ki syleriz, bir terimden bahse-
derken ama fena beka terimi olarak her zaman fena beka ve-
ya clipnotta bunun Trke'si denilebilir. Terimleri korumak nk
onlar ilimleri temel unsurlar. Btn terimleri ama bir
hakikaten zor. sabite mesela. sabiteyi anlatmak bile zor, prob-
lemli bir Trke'ye evirmek. Ama hepsi yle terim-
leri korumak ek bilgiler koyulabilir. Menkabelerle edi-
lebilir. Ama bu terimleri tercme ederek, ona benzer kitaplar da var Trk-
e'de ama bence belki insanlar kendilerine gre bir fayda da umu-
belki de bilmiyorum. Ama bana ters geliyor. O terimleri
mak oluyor. terimler zerine O kopanyor bana gre.
Tercme edilmeyen, daha irili birok de var. Ortak
diyoruz ya, bir araya gelip birbirimizden haberdar olarak bir yap-
mak. Onu da Hatta mmknse birbirimize grev de vermek, is-
temck, istirham etmek geiyorsa. da Trke'de

diyebiliyorsak, onu Arapa'ysa Arapa, Farsa' ysa iyi olan bi-
rine sonra iin gayret gstermek
-Tasavvuf dergisinin bu yeni bir alan da ok isabetli olur
herhalde.
-Gzel olur. sizin da Oraya girmeli,
ona gre yapmak anda bir teklifim yok da. Diyelim ki bir kitap telifi,
bir tercme veyahur ok renkli bir sempozyumun mesela. Byle bir
de olabilir. Derginin ana izgisinde, ilerde mail kaynak bulursunuz,
sempozyumu da kendiniz tertiplersiniz. Ve onu iyi bir koordine ile, gzel bildi-
rilerle bir kitap olarak ortaya Dehk gelir bir de ya-
Daha da bir olur. Bunlar zaman iinde olabilir. an-
da bu gre o da olur Niyetleriniz halis
gre
-7'asavvuf Dergisini biz bedava olarak gnderiyo-
ruz. raklte dergileri her yere Bir de hocalar para verip 7Jeya
derginin iin de
-Evet belli merkeziere iyi olur. Dnyada tasavvuf-
la ilgili merkezler var, derginin oralara da gerekiyor. Mesela Harnit Al-
gar, Schimmel gibi insanlara nu o da sz eder. Bu derginin on-
eline gemesi Bu konuda en yapabiliriz. Bu
Ier daha ok Geldiklerinde verilebilir. Tesad-
fen olmak zellikle vermek
Dergimizi birinci planda tasavvuf hep okuyorlar,
takip ediyorlar. Genler, doktora, master veya ilgili aka-
demik yapacak bir kimseler var, itahtyat.fakltelerinde, Ede-
biyat, Felsefe veya Sosyoloji faklteleri nde. akademik
ma yapmak isteyen, ciddi bulunmak isteyen genlere neleri tav-
siye edersiniz?
-Bunun iin ilk lisanstan itibaren sylyoruz
bu ABC'si bir dili, bir dili. Bunu halletmek bu
Dil ilim ok nemli bir alettir, onu elde et-
mek ABC'si bu. bu ilimde objektiflik denen Kolay
zor bir
-zellikle sosyal ilim/erde.
-Evet, daha syleyelim, gerek il im olmak zordur. Bir oku-
mak, yazmak, izmek bunlar zor bana gre. Kitap yazmak, makale yazmak
zor bildiri sunmak zor Bana gre zor olan gerek ilim ada-
nk ilim olmak, sadece bilgi ile olan bir Yani kes-
bl var bu bir de vehbi var. Bir anlamda o vehbi vurgula-

486
mak iin syleyeyim: biraz da ilim olarak
Kesblolmadan bir benzemeyebilir bu kesbi de
aba gayret ermesi. O iine, ben tahlil yapabilme
gcn yani ilim hakikaten kendi yorumunu, bran-
bir tarzda hesaba ekebiliyor mu? Bu nemli bir
Bu bir anda da olan bir Zaman istiyor, zemin istiyor, tecrbe istiyor.
Bu tarz gerektiriyor. Bu tarz okumak da, almak,
kabiliyeri de nemli. Bunun bir de ahlak cephesi var. Top-
bahsederken syledik ya, ilim biraz da ie istiyor, bi-
raz tam Tam olursa, ok olursa o da oluyor. ilim
Artistlik bir Hele hele afetiyle Bunlar o
vehbi gc olan da gtiiryor, yok ediyor, eziyor, bir
gibi Bu yacak, mali konulara taktimayacak Bun-
lar zor nk bir Bu koymak kolay bit
daha gensiniz, bir bu Ama
buna koymak, demek kolay Medyada byle Medyaya niye
niye niye byle nk o da bir Et-
hem bey, bir araya gelelim olarak, bu medyaya koya-
diyor. Evet karar almak kolay da, uygulamak o kadar ko-
lay Niin? nk o da bir Ucunda var. B-
tn bunlar ilmi katleden Paraya
niz, siyasete ilim olmuyor. Bir yere
Ondan sonra artiselik Artistlikle de ilim birlikte yrmyor.
Onun iin diyorum, ilim beli oranda mnzevl olacak, belli oranda azla ye-
tinecek, belli oranda nefs edecek, belli oranda iine dnk olacak. Aksi
halde, kitap isim de oluyorsunuz, paralar da
ama ilim olmuyor. hepsine de demiyorum. da ola-
bilirsiniz bu anlamda. Ama mahza ilim bu yani. Onu sylemek istiyorum.
Yeni iin "bozuk pliik" gibi hep makamdan a-
hp duruyorsunuz.
-Savunma/ara zaman zaman. bir geliyor: Kimi a-
sanki o gibi oluyor. Mesela ben
Arabi'yi istemez o bizi kendine ekiyor, kendinde
istemez byle bir psikoloji nk ucu bu-
olmayan bir umman. Mesela bir var byk
ihtimalle, Mevliina hazretlerinin kaybolup gidecek. Ancak akade-
mik bir tezde de, bir kitap kendine has bir bir
slubu gerekiyor. Yeri getekiyor. Bu ikilemi s-
rekli Bu sizce?

-Tabi yle bir zorluk var. Bu hepimizin problemi. Bize gsterilen
bilim mnekkid bir kafa. bu gzel bir tenkiti bir
gzle bakmak, tahJili bir gzle bakmak. Ama bu nereye kadar, bu objektiflik de-
nen nedir? denen nedir? Tenkidl ve tahlili olarak
nedir, ne manaya geliyor, nereye kadar? Burada bir problemimiz var. Sosyal Bi-
limlerde var. Bizim diru ilimlerde iyice var. Tasawufta daha daha ok var. Bu na-
Bu biraz da .ilim bir Yani ArabJ:'yi
bir insan buna nereden bakacak? Nerede duracak? Bunun zerine dokto-
ra yapan hangi gzlkle bu bakacak? Bu tam
usulne gre size gsterilen bir yol bu ama problemde var, bunu da
sylemek Orada bir yerde Arabi gibi ye-
di yz senedir en byk biri, bununla hemhal deha di-
buna, hem bu takip edeceksiniz, hem de tenkit edeceksiniz.
tenkiL edeceksiniz? Nereden da tenkit edeceksiniz? nokta ne-
resi? Mesela bir sosyolog, Arabl'ye tasavvuf bilmeden bir
ortaya bilemiyorum. Ar-abi'yi inceleyen birisi sosyoloji bilecek, psikolo-
ji bilecek, tasavvufu bilecek. st perspektiften bakacak. Tenkit konusunda ise in-
san ister istemez "Men lem yezuk lem ya'rif'e gidiyor. Peki "men lem ye-
zuk Jcm ya' rif"in bu gn bir harbiyyesi var Var. bilim
bu noktada girebilir. Yani mevzu tasavvuf olunca Sosyal Bilim-
lerin problemierin stnde problemler ortaya
-ilmin zorluklanndan tarihinin kendine has epey
zorluklan var. Mesela ok bir yelpazeye durumda anda, sa-
nat, edebiyat, felsefe, psikoloji vs. tasavvuf tarihinin ok zengin. Biz
yeni tasavvuf tarihinin metodo/ofisinden bahseder
misiniz? Ozellikle, mesela klasiklerde ok
ikilemi srekli
-Tasavvuf tarihinin i problemleri de var tabii, her ilmin problemleri
gibi. Tasavvufun, tasawuf kltrnn her alaruna
bir problem olarak Bu anlamda tasavvuf tarihini bt-
nyle bilmek de mmkn Senegal'de hangi tarikatlar var? ok az bili-
veya bir makale onunla ilgili bir biliyoruz. Endonez-
ya'cb ne var, ne yok? Hindistan'da ne var, ne yok? Bulgaristan'da ne var, ne yok?
Bir de kltr tarihlerine tasavvuf na-
Biz biraz biliyoruz. Bize bir de dedelerimiz-
dir. Ama Seluklu'ya zaman bilgi Abbasilere daha da
bu anlamda cami, mani bir tasavvuf tarihi kltr-
ne sahip olmak ok zor. Ama muhtasar, mfid bir talam bilmek mmkn
tabii, onun iin de kitaplar okumak, makaleler okumak,

488 tasavvuf
bakmak gerekiyor. Bizim Trkiye'de ta-
savvuf tarihlerini kendimize gre bir tasavvuf tarihidir, biraz da Os-
bakarak tasavvuf tarihleridir ve bu anlamda Btnn
kavramak zor, hele bunun bir de, iktisada eclebiyata, siyasete
vs. ok zor. Byle bir problemimiz var. Bunu ne
Bunun arelerinden biri, biri, grev taksimi yaparak ortak bir
ma, te'lif veya tercme yapmak. Uzak giden bir gicle-
bilen bir oradaki durumu bize gerekiyor. Ondan
Schimmel, benim iin ok nemli, niin?
-Jiuet hocam, madem nerden geliyor bu sevgi?
Hamidullah gibi onu yle uzun boylu Schimmel'e
bir 5-10 tane dnya dilinin im-
. lcinbrla o hamur etmesi. O, az bir
-Saheser Dergimizde da
byii durumda idi.
-yledir yani. Orada m yoktur, gerekten. Bir de enteresan bir
o. mi o da ya o bir tarafa. Bir oldum,
sempozyumda Oraya da bildirisi onundu.
Sre 45 dakika. Oturdu, gzleri ni Teklemeclen, ko-
bitirdi. Gzlerini tam 45 dakika ... Byle en-
teresan birisi. Malum, o da aksediyor. bir By-
le Severek verek bir
-Ankara llahiyata hadis-i kudsi var ya "Bilinmeyi istedim insa-
Onun zerine iki saat Sadece bir hadis-i kudsi, iki
saat Sahih olup konusunda yn zerine.
-Evet. gre tabii sakat. Schimmel'in tefsiri de, hadisi de,
da, tasavvufu da bu zaviyeden bir araya getirip Bu bir ap me-
sele.sidir. kayda odur. Btncl eliyor-
lar bir btncl ortaya koyabiliyor. Bunlar alim insanlar. i-
ziyor. Ama bir manta.litesi, bir var. O her zaman bizimkiy-
le Erol bey ele yle. yle hatalar ki, Erol beye hi
Tasavvufun Meseleleri isimli Fazlurrrahman da yle. Bazen y-
le bir sylyor ki, o cmle Bu onun or-
tadan bana gre. Neticede insan biraz da ta-
bil. Meslek insana bir veriyor, veriyor. O gre yorumluyorsu-
nuz. Bu istifade da var,
de var.
mesela tasavvujla ilgili var. Schimmel'den
Iaya rak gelenleri miisbet, menfi. Mesela ben

mustafa kam ile 489
. duyztyornm, Amerika ls/am lkelerinde tasavvufun kitleleri harekete gei-
ren tespit edebilmek zere yapan bir adam
diye, byle iddialar var.
-Veya ajan diye, gibi Amerikan ajaru.
-Yani byle bir iddialar var. var. Genel bir
yapsak.
-Tabii, dnyada olsun, olsun, biz deyince daha ok ya-
kastedelim, nk Japonya'dan da var dnyada bir ok in-
san genelde kltrne, daha ok da tasavvuf kltrne ilgi duyuyor. Ta-
savvuf kltrne ilgi da bir ka gruba Bir mutla-
ka o sizin gruptur. Ama Ahmet, Mehmet onlardan o konuda ke-
sin bir sylemek zor. kendi tmesi iin her
Tasavvuf tarihini de inceletiyor, iktisat tarihini de inceletiyor, Anadolu kylerine
ordaki durumlardan da haberdar oluyor. Zaten byk dev-
let da bu. Bunu ok Biz bu gn byk
devlet olsak trl mmkn Bu gn
Herkes kabul ediyor bunu, isteyen etmesin. Dola-
byk projelerini o yrtr. Afganistan'a ginim. Dediler ki bi-
ze, 19 lkenin askeri var burada. bir lkenin askeri anda
her 18'i de Kabil'dedir. hibir tarafa gitmiyor.
O da belli: yani, onun kimse yok. Siz Kabil'de durun ba-
diyor onlara. Bu budur, o an iin. ta-
savvutla ilgili yeryzlinde ilmi bir ve-
ya bu byk devlet olma gcn srdrebilmeye yneliktir. Bunun iin para
adam. Bunun iin yoklama yokluyor, tekkelerle
yer, onla n n bir Demin dedik ya, servet
veti. bir Amerika, gayet tabii vazifesi o. Ve bir der-
de bu veya bu veya bu zenginlik
ona eyvallah diyor ve o kanaldan yiiryor. ikinci
bir ise, gerek anlamda ilmi bir tecesssn neticesinde Yani ilim
bir tespit ediyor kendine gre, onu kendi oramn-
da, kendi gc bir alet
Bir grubu en byle. Mesela, Henry Corbin'e byk im-
kanlar syleniyor. Gerekten Henry Corbin de ok nemli eserler ya-
eclisyon kritikler yani Fars kltrne hizmet etti. Bu da bunun
aksi. kullanabilirseniz bir kendi kltrnzn ulus-
bir boyut kazanabilmesi iin kullanabiliyorsunuz. Henry Corbin'in yap-
hakikaten Farsa mhim kaynaklar, dnyaya Bu da tek-
rar aksi. Onlar size byle numara gibi siz de varsa
gcnz bunu yapabilirsiniz.

490
ni kalabilir miyiz? Maalesef hep biz yapabilseyclik. Ama bunu
ifade etmemiz veya bu kategoride, hakika-
ten bizim Tabii bir sahip iin, kanaatle-
rinin hepsine Kanaatlerinin bir sathl, bir bir
kltrde Bir yok ama bir klrrde
iin, diyelim kltryle iin, mesela HaiHic
kendi gre yorumluyor, ve izah ediyor. Bizim uymu-
yor. Ancak onlar bu bilimsel bizden nce bir ok me-
safe katettiler ve hakikaten bizim de bazen yanyorlar.
tercme ediyor Bundan sonra da herhalde etmek gerekir.
Kayda en tercme etmek gerekir. Onlardan da istifade
ederek daha kaliteli ortaya gerekir. Bundan sonra
bir Onlar nce ama
bundan sonra kendi kltrmz, halledebilmeliyiz. Yani yle bir
noktaya gelebilmeliyiz. Bilmiyorum geldik mi? Ne zaman gelebiliriz' Bunlar tar-
Ama ila nihaye Kendi gcm-
z ortaya bu dili burada yanyor. Mmknse
makalelerimizi, hatta diliyle de
ra kendi dilleriyle de syleyebilmeliyiz diye
-Mhtedi buluyorsunuz?
-Mhtedilik psikolojisi biliyorsunuz zaman sivrilikleri de ihtiva eder.
bu mhtedilerin bir Abdulkadir es-Sufi de gibi, siv-
rilikler olabilir. Bu mhtedilerin bir gene o birinci katagoriye sokuluyor,
bir ama kesin bir delil elde ona aktarmak zor. Benim
byle bir yoktur. Yani o ajan, bu ajan, bu Ama ajan kul-
lanmak, demin de syledim byk devletlerin grevidir. Her devletin grevidir
de, byklerio daha nemli grevidir. Onun iin kesin kabul
ama herkesedeajan gzyle bakmak, tasawufla ilgileniyor ajan,
ajan, Hamit Algar ajan, Abdulkadir es-Sufi ajan ... bu
beni tatmin etmiyor. Onun iin mhtedilerin kendi psikolojilerine uygun olarak
;1eylere normal Ve kendi
toplumlan iin, en oradaki insanlar iin bir
Genel itibariyle tabii bu Guenon tipi daha istisnai bir tiptir. Rene Guenon
gibi olan ok Belki Schuon da yle olabilir. O biraz da Arabl'ye ben-
ziyor. Yani biraz daha yukarda. Onun ok daha byk. "Derin
Kim diyordu bunu?
-Nu.r'i Pakdil'in sz o.
-Evet. Rene Guenon biraz daha yle. Guenon'un Mslman ina-
nanlar var halen. Onu bilemem, ben Mslman
Ama bir gzlk sahibi, Arabl'nin syledikleri birok

mslimin dikkatini ekiyorsa Guenon da yle birok dikkatini e-
kiyor. Biraz daha st bir adam. o tarz bir do-
Yani herkese hitap etmez o.
-Schuon ve Guenon iin mi sylyorsunuz
-Evet, zellikle Guenon, Schuon biraz daha Guenon'un tatmin
insanlar ok Mslman, Yahudi yapmadan sylyorum
Guenon'un insanlar Ama yeryznde mutlaka o
tipler. Onlar da onunla tatmJn oluyor. Guenoniyenlerin hepsi ne ne
Her dinden
-Peki bunu. genel olarak tasavvuf iin bir tehlike addetmek mmkn m,
yle miyiz?
-Ben yle Ama meselesi. yle bir tehlike gnn-
Daha buna tehlike dersek Ara bl' de tehlike oluyor ba-
na gre. Arabl'ye tehlike diyen zaten Guenoniyenlere de tehlike diyor.
bir yol diyor mi? Ben yle olaya.
-izu.tsu 'nun kitaplan tercme edildikten sonra ve Chittick gibi kimselerin
me edilen kitaplan vahdet-i vcuda daha bir getirdi. Bu ki-
taplardan sonra akademisyenlerin Arabf ile ilgili negatif
gibi. Bu izlenime
bilmiyorum. yle bir izienim edinmedim. O kitaplar vahdet-i v-
cud'a mi? Bir de miza ve
da buna tesir ediyor. Mesela bir insanda felsefi ve entelektel bir
bu da olsa, tefsird de olsa bir Arabl'yle dirsek ku-
rabil iyor. Ama mutlaka felsefi tecessslerin Bu olunca bir
veya bir mutlaka i.rtibat kuruyor o kanalla. Gidece-
yer yok. Mutlaka bir oluyor. ne olursa olsun. Nerede
du ra belli olmayanbir ilim bile, gerekten ruhunda entelektel bir ara-
varsa bir yerde onunla Arabi' olur, Shreverdi Maktul
olur veya bir olur. Aksi halde doymuyor, mmkn olmuyor.
Ama byle bir yoksa tabii ki o kalacak veya tefsirde kalacak.
-Bir de herhalde.
bir de o var. itiraf ediyor itiraf ediyor, iti-
raf ediyor. Bir de etmeyenler var, bir de okumayanlar var. okuma diye
bir derdi yok ki, niye olsun. yle gidiyor gibi.
-Rva de Vitray Meyerovitch, islam Gler Yz veya z kita-
mucizeleri veya kerametleri konu alan bir Titri
akadernisyen bir Eva de Vitray. "Konya'da ben bir camiye girdim., ora-
da bana bir hal oldu. " diyor. "Kameraya ekildim. Oraya tekrar gittim.
bana bir cazibe merkezi oldu. Orada Tebrizi'nin

492 tasawuf
syleniyor." diyor. Byle bir anlatabiliyorlar. Biz ise by-
le bir olay olsa hii.la kapamak, gizlemek iin Onlar biraz daha
hr bize gre yoksa zihniyet sornnu mu acaba?
bir ortamdan burada rol oynuyor diye Yani
bir kltrden gelmeleri gznde, gnlnde bir
meydana geliyor, gibi geliyor bana, bir. bizele byle bir duygu-
tannu olsa dediniz. rtmeyenler de var. Bir profesr byle bir
sylese belki de glerler ona. Trkiye'de bir profesr rya
yor derler. Ama o tarz syleyen insanlar da var. profesr bel-
ki. Birok insan o tarz terennm ediyor. Ama bunu ka cid-
diye bilmiyorum tabii. Bir defa kltrel bu tarz msa-
it nde ya.
-Pozitivizm Son zamanlarda metafizik boyut daha
basktn mi?
-Bu tarz ok fazla inanmamak Kolay kolay pozitivizm,
her zaman olacak ama acaba bu parlak devri biraz mu? yle-
dir. Bazen sloganvari bir tarzda bizi gerekten an-
da bir hakimiyeti var, bu kesin. bir halindedir. O
bizi zaten. Yani bizim anda o
Bu toplurnlar Biz
anda o haldeyiz. demin soruldu, ilham, vahiy, diye. Ne-
dir bunlar? o iin kimse
bugn. Arabi'nin yok tasavvufun . . O kadar g-
l bir pozitivizm, modernizm, materyalizmin var ki gn-
deme zaman, zaten hayali: bir oluyorsunuz. Halbuki
bunbr tabii Bu her insanda olur, olmaz bu bir Ama
birlikte gleri var. Bu gleri bugn gndeme ge-
tirmek bile problem. Niin? nk btn dnyaya anda hakim olan g fark-
sizin olur.
-Roger Garaudy ile bir rportajda, 21. yy'a islam
vereiJilir. Ama ls/i:im bunu. dolduramazsa, gelecek spritalistlerin, ruhu-
larm, diyot. dinler bir kenarda Son dnemde filimler de
hep metafizik filimler. Bunu ve olaylan ...
-Evet onlar da var. Ama ben istikbalde sizin tahmininizin
istikbalde bu hakimiyeti ve tesiri
srecek. anda kestik deseler bile ki demedi ler, bunun tesiri bir
mddet daha devarn edecek. nihaye gider Gitmez. de ina-
Niin? Tek delilim var: Bugnk dnya dzeni gayr-i tabii ve gayr-i in-
Gayr-i insani bir dzen de ne kadar gidebilir? Yani gvencern, delilim o.

Ama sre konu'sunda bir syleyemiyorum. Etrafa bu tahripten
nereye giderseniz gidin hepsi gayr-i insan! ve gayr-i tabii. Yok ediyoruz
tkeliyoruz, bitiriyoruz, eziyoruz. Byle anormal, sona bir psi-
koloji Evet anda dnyada psikoloji devam edemez.
-Peki hemen buradan hareketle, insaniann hatta tm
gryorsunuz?
-Zaten yer yer tasavvufa da sebebi bu. Yani buna ister
deyin, ister dini tabii din deyin. D inin o tabillik. Yani in-
san! olan . .. Halbuki bugn ideal olarak sunulan dnyaya ba-
gayr-i tabii. hesaba
bir hayatla ok bir cmle bu belki
ama neticede ok basite indirgeyerek sylyorum bu tabii hayata ola-
Kesinlikle bu gnk kapitalizmle Postmoder-
nizm de Bugnk kapitalizmin bize enjekte
dnya insan bu
lll ben Belki de sonunda olacak. Nereye
olana Tabii olana Her nce tabiatla
evrecilik de numara. Kapitalizmin bir Bununla olmaz.
Espiri olarak bir vurguluyorlar ama sadede gelemiyorlar. evreci-
eyvallah ama evrecilik evre kurmakla olmuyor. Bu kapitalizmin
imkanlardan vazgeebiliyor musunuz? nce ondan Tabii
hay;H insani hayat o. Belki tekmr yeniden
yeniden Buna olmak nk bu s-
rekli olarak o tabiJlik Yok ediyoruz. byle bir hayat
olamaz. Yani byle bir ila nihaye mmkn Ama bu
istikbalde gzkmyor. Bilemiyorum ne zaman olur?
ele alma, onu izah etme konusunda, spritalistler gelecek
olacak, maddenin olacak diyor. Spritalistlerin bu ke-
hanetlerinin gibi bir var bende. Yani
mistikfaaliyetiere her zaman gibi, de ihti-
lJar, bu birinin veya konusundaki kana-
alini z nedir? Yani tasavvujula1, genel anlamda sp1italistler 'l"ltbuna
biraz fazla vurgu yaparak bedeni ihmal ediyorlar, ne dersiniz?
-Tabii Ben onun iin istikbal tasavvufundur demedim. Dikkat ettiyse-
niz ve insani olan .izgi diyorum. Burada tabii ve insani olan izgiyi kavra-
mada tasavvuf bize olacak. bir ufuk aacak. Bunda yok.
Yani L<lsavvufun var ya, o revhid nazariyesi. Vahdet-i vcud
bir kenara koyun, bir tevhid gzyle bakma var ya kainata, insana, her
ve Kanncaya da, insana da, Allah'a da birlikte bakan bir gz.

494 tasawuj
bu gzn tasavvuf kltr bizim ok yarayacak. Ta-
sawuf bize ok zengin bir malzeme, imkan ve malzeme sunacak. Ama
tasavvuf her tasavvuf bu bitirir filan gibi ifadeler Belki
bazen dikkat ekmek iin byle cmleler kullanabili riz. Tekrar ediyorum, bize
bizim iimizle da, de, beyninzi
de, gnlmz de bir araya getiren bir
yararlanmamak Bakmak gerekiyor, nk
niden feth edecek halimiz yok. Ve dnyada syleomeyen sz yok
bellidir. Hepsine de Spritalistler niin ne
nk meselesi Materyalizm ve pozitivizm bir noktadan son-
ra nefreti getirince, br taraftaki bir anormallik byyebilir. dini de orta-
da, dininin temel esprisi de ortada. bu, kendi
var olan yakalama meselesi. Bu kaybettik. kaybettik.
Avucumuzda kaybettik. Yeniden onu
-Bu tabii din konusunu sormak ist(yomm. Mesela Hintli bir mistik
na /m dinlerin adeta dejen.ere bahsederek
bu bile kul!ammyor. nk ona gre, ge-
reken bir unsur olmaktan ve bir biiline geldi. Bir 1-lristiya-
bir Yine
ris var bu tr mek olabilecek. Bu ti
ni gryorsunuz? Mesela Murti 'de, bir din
bir be1 merbamet eden, o evrense4 sanki evrensel
merhametini onlardan sezinleyebiliyoruz. Fakat bibir din mensubu da
bu insanlar. Peki bu tehlikeli biT sre mi acaba? Yani dnya dini falan diye
babsedilen mi kastedilen yoksa?
-Efendim onlara Onlar da bir bir
duyuyorlar, belki Fakat bunu ifadetendiri rken bir stil,
bir slOp Yani kendi ifade ederken, hepsi
tabii. hepsini kategoriye bu bir bana y-
le geliyor kendi mistik spritalist ifadelendirirken ne
ne kebap, yani da da bunu
syleriz gsteriyorlar. Tekrar ediyorum, hepsi iin sylemeyelim. Ama
sanki bir mesela bu din-i ilahi. O Hindistan'da de
belki buna benzer bir Yani bir noktada hangi nok-
tada veyahut bu noktaya hangi ismi verelim, bu
sylyorlar. bir geici bir
O da olabilir. Mesela diyelim filanca efendi bir topluma hitap
ediyor. Yani politika olarak bir topluma hitap ederken ister istemez
byle bir slOp Bu bir Yani esas sylemek bir

Ama ilk etapta daha daha daha renksiz bir
sylyor. Bu o kitlenin dikkatini ekiyor. Belki daha sonra esas me-
verecek. Bir byle tahmin ediyorum. Bir da ger-
ekten ona iin yle Ama yani bu gnn
haline geldi. bir ortaya O ok id-
bir tabii.
-Mesela, tabirini Allah
lar hocam, bunlar bir anlamda pozitivizrnin bi-r versiyonu.
bir ateizm oluyor.
-A Ilah 'tan ziyade d inin bir var. Bir insan bir in-
n gasp edebilir ama o din o bir
muhakkak verir. Mesela bir insan zerine basarak
bir yere gelir. ok bunu elde eder ama belli bir
da, din, o adamdan tekrar kendi usulteriyle
onu Yani dnyada yle bir adalet filan.
din, veya bu. Bu din filozoflarda da var.
din t<:rimi ni hangi anlamda bilmiyorum. Ama bu zamanda
da bir neticesi olabilir. Byle bir yolu buluyor kendine
gre. Peki bu gerekten iin bir yolu olabilir mi? Bir yorum olarak
dinlemek lazun. Gerekten bu tatmin edebilecek bir gce sahip midir?
Yok::>a herhangi bir mudur? Yorum yapmak kolay bir Herkes ken-
dine gre yorum yapar. Kitap da yazar, dergi de Ama ldkten sonrJ ka
bu yorum. nemli olan bu. srkleyebilecek gte bir yorum
yapmak nemli. cereyanlar, fikirler, insanlar var, haki-
katen tesir yaratan da var. Ama ben buna ok nem vermiyorum, ben
yz sene merak ediyorum. Bu fikirleri yz sene sonra nere-
de olacak? p kutusunda gnllerinde mP btn mesele. Bu
tarz hir yolu bulmak gerekiyor.
-7 asavvufa gre bir toplum dzeni kurulabilir mi? var.
Mesela o tasavvufun zel bir ihtiya tarihf sre ierisinde
toplumun belirli bir kesimine b itap veya tasavvufun yzde yz unsurla-
bir toplum ileri vadede toplumu akamete
ynnde var. zellikle Erol Gngr'le dile getirilen gibi; toplu-
mun tasavvuft meytllerle heba edilmemes-i ileri
srlen tezler var. Tasavvufun toplumu yolundaki tezine ba-

bir hadis-i Hadis-i buyuruluyor ki: "Sizin ze-
rinizde annenizin var, oluk var, bykJerinizin hak-
.. " Hadis bitiyor: "Her hak sahibine verin." hadisin

496 tasavvuf
son bu ifadeyi sorunuzun olarak kullanmak Herke-
se veriniz, diyor Peygamberimiz Efendimiz. Bu konu da byledir. Her-
kese, her il me vermek yapmamak
lam toplumu tasavvufla tasavvufla bir gerek yok de-
mek
-0 bak nedir?
-0 hak nedir, onu dne bakarak anlayabiliriz. Dne bakarak,
lam toplumundaki fonksiyonuna bakarak anlayabiliriz. Erol Beyin
ne ben Onun de vax. Erol Bey so-
ilim biridir. Ama bu her
gelmiyor. O mesela o yle birka tane sakat
Tasavvufu kendimize gre zaman tehlike oluyor ve-
ya kendisi oluyor. ikisi de Yani tasavvuf ne
kendisidix, ne de bir sistemdir. merkezler gibi,
ilimler gibi bir yndr, bir blmdr, bir ama n,
olmnsa olmaz bir Buna tasavvuf demezsinizde ahlak dersiniz, ahlak
dernezsiniz de ihsan dersiniz. O sizin bir ama bir toplum varsa, ola-
caksa, o toplumun iktisadi, ahlaki yn olacaksa, bu tasav-
vufi mekanizmayla birlikte olacak demektir. Derecesi olur, bu olur, o da tar-
Ama bir Mslman toplum varsa, orada demin syledim,
fikirlerden istifade etmemek Tasavvuf, dev-
leti n btn problemlerini mi zyor? bu da byle bir
yok. Ama tasavvuf, tabii bir hayat iin, kalbi' ve ak-
li birlikte dengeli bir hayat kurabilmesi iin, modern ifade il e kendi-
si ile olabilmesi iin nmze zengin bir "dnya" sunuyor. Zengin bir
ufuk Bu ufku bu utku tepmek. Bu ufku
grmek, okumak, anlamak, ve gerekiyor. Ama mutasav-
olan, olan herkes bu sahip midir? yle ele bir
yok, bu bir boyutu, bir boyutu. Ama tasavvufun vermek istedi-
ml..!saj insanldir, ve her zaman gibi bugn de biz ona
Tasavvuf kltr toplumdaki btn problemleri zen bir iksir
dir, byle bir gc yoktur. "Herkese vermek" derken onu kastediyorum.
ilimleri insana benzetecek olursak beyin hangisini
koyabiliriz? Zaten burada biraz da problem bu oluyor, hangisi en ste kana-
cak? Ilimlerden hangisini en st noktaya Tasavvuf
tasavvufu, kelam da kelam ilmini vs. en st mer-
tebeye istiyor. Bu konuda ne dersiniz?
-Siz de konuyu zrnek iin en st mertebeye vahyi olur biter.
onu. nk btn ilimler insan H.epsinin

-Trkiye'de deniliyar ki, bir taraftan tarikatlar hkmetleri, siyaseti kulla-
tarqftan da ve Bu
bir ne dersiniz?
-Evet devlet mi tarikatlar devleti
efendim hibiri hibirini kullanamaz. nk tarikatlar biliyor-
sunu%. bizim tezatlar burada tekrar gndeme geliyor. Trki-
ye' d<: tarikatlar ama serbesttir, resmen yasak, fiilen serbesttir.
di resmen yasak, fiilen serbest olunca ister istemez bir da olu-
yor. Siyasiler bu atmosferden istifade etmek istiyorlar, bu Bunu herkes bili-
yor. partiler de, sol partiler de .. Herkes kendine gre bu irtibat kur-
maya efendileele dirsek gemeye tu-
tuyorlar, kendilerine gre. bir da Bu anlam-
da siyasiler tarikat denebilir. Tabii buradaki 'kullanma'
kelimesi irkin bir kelime. Buradaki 'kullanma' nedir? Burada diyelim ki
efendi gerekten o partiden biri ise ki olabilir, buradaki 'kullanma' da anlam de-
o zaman. Ama gerekten partiyle falan ilgisi yoktur da, takiyye olsun
diye irtibat kura bilir. Bu tip insanlar da olabilir. Fakat burada bir
ma yapmak gerekiyor. olan insanlar, diyorum. Bu olan insanlar teknik
anlamda midir? O bir konu. anda benim kanaatime gre Trkiye'de
kahir ekseriyeti Ama h ir yere postu ol-
ne yetkisi vardu, ne gc ne icazetnamesi Yzde doksan
byledir. Ama Biz burada bu olan
herkesi. bu bir zaten, gibi yet-
kili Bir bir para pul bir
bir bu tip insanlar da tabii
ki kuruyorlar. nk derdi
bu aradal<.i 'kullanma' kel imesini her iki da Yani po-
efendiyi efendi mi Bu iki da olabilir. Ba-
zen da olabiliyor, maalesef byle bir durum var. Maalesef demek lazun,
nk gerek sufilerin gnlk politikalarla ben
Bu tip insanlar da az da olsa Devletin Devletin
da yine temel bir var. Bizim toplumumuz bu kltrden uzak
bu kesin. Bunun ok belgesini de Trkiye'de gryorsunuz
her zaman. Trkiye'de en menfur kelime tarikat kelirnesidir, en kt kelime odur.
Bir ktlemek demeniz yeterlidir. kelimesi
tutarsa zaten, hibir kelimeye ihtiya yoktur, onun grlr hemen.
di bu kadar bir kelime Trkiye'de devlet st dzey yet-
kililerinin tarikat trbe da olsa, trenler da ol-
sa, gryoruz. Konya ve trenler bun-

498
ok Bir Konya Mevlana ne?
T.C. semih'ta ne? bu soruyu sormak
ve almak gerekiyor. Kanunlara gre byle bir ama
fiilen var. Niin var? onu tekrar edeyim, bu kltrle birlikte gere-
kiyor. Bunu ister kabul edelim, ister etmeyelim. kanunlarda olsun, is-
ter byle. Gerek bu, bir gerek bu. Trkiye'deki insanlar tasavvuf klt-
rnden isterse her gn tarikata kfreden insanlar olsun bun-
lar, bir ynyle Tarikat tarikat
byiikleriyle Byk denince onlar akla geliyor. en son
Deniz geen seneki grdnz. partileri bir tarafa koyun,
tekkderi kapatan partinin genel Edebiili Yani
edebiyat derken kmsemek sylemiyorum, ben buluyorum,
iyi buluyorum o Politik, molitiktir, o ama bir CHP ge-
nel Edebilll'ye dikkat nemli buluyorum. Daha da
nemli cmlesi Deniz "Bizim
13. Bu cmleyi de ben. ok bir cmle-
dir, bana gre ama ka zerine gidiyor, o bir konu. Belki de bu cmle
CHP'lileri Evet bizim 13. Bu cmle-
den diyor ve bunu da ediyor kendisi, nk Mevlana, Yu-
nus Emre ve bu bu ok nemli, 80 son-
ra gelinen nokta itibariyle bu ok nemli ama o bu telif edile-
cek? devletin tarikata konusunda herhalde biraz daha zamana
var. Zaman bunu zecek. nk tarikata her gn kfreden bir g
de Trkiye'de halen. bir da olabilir, olsunlar.
-13 ir tasavvuf yapar hoca m? Kendinize ait bir
var Bir de tasavvuf'ile birbirinden konusuna
ne d(yorsunuz?
-Kendime has bir tasavvuf tarifi byle bir araya
cmle veya cmleler belki de anda yle kendime has bir ta-
rif Yine de bir tarif ver derseniz, derim ayetten hareket-
le: "Tasavvuf, seven, O'nun sevilen bir insan faaliye-
tidir. " Ama tasavvufla sz konusu Yani bu
mezhebinin gibi bir Yani ilmi ama mezhebi
sonradan Kelam ilmi ketarn mezhebi bunun
gibi kltr bu kltrn birer ekol olan tarikat sonradan
Bu anlamda bir var. Bu gnk anlamda tarikadar yokken ele ta-
tekke mrid Bunlar
ama A B C Bu anlamda bir var ta-
savvutla

mustafa kam ile 499
-Bu Din Dersi Milli Talim Terbiye Ku-
rulu, Din Genel daha ok yne-
lik 'l{retim bir kitap da normal ders ki-
Bu ders 8. 'tarikatlar-cemaatler' al-
bir blm Yeni programa byle bir blm Bu b6lm-
de tarikatiara ciddi anlamda bir var, tarikatlar olarak
gsteriliyor. Bir ktleme, karalama vm. Tasavvufve Tartkatlat kt, onlar in-
iradesini elinden bi.z bu ka-
devletin resmf ne diyorsa onlara gibi ifa-
de/eT var. btn bunlar, bu ifadeler resmf olarak kitapta Acaba
o insanlar tasavvuftt, mi byle bir
Yoksa hani demin dediniz ya demek bir kt/e-
mek iin yetiyor ... Devletin kadernelerindeki bu insanlar acaba tasavvuf
ve bu menfi sebebi nedir? Zaman za-
man halktan telefonlar bu ifade/erin dzeltilmesi iin mda-
hele etmemizi istiyordu telefon aan/ar.
-Ever byle bir hadisenin bilmiyordum, ilk kez sizden
duydum. haber ahyordum fakat yeni
programa tasavvuf konusu dahil edildi iyi oldu diye Demek ki
i yz O da henz gnnedikleri iin mi.ifre-
datt.aki bakarak bu bilgiteri da mahiyetinden
haberleri yoktu. Demek ki biraz nce gibi oradaki kanal gl
Yani Deniz Baykal'a muhalefet ediyorlar burada. Devletin bir bu Bu
kitaplardaki btn bu menfi cmleleri onlar istiyorlar mi?
-Evet.
-Enteresan bir ve tipik olarak aleyhteki bir gstergesi. Peki
o kitapta yerlerde Yunus Emre, Mevlana olacak mi? Maalesef byk
bir orada, talim terbiyede bir kanat merkezde bir var-
O orada hemen son koyar. Bir ok kurumda bu byledir. gelen
bir tarafa o o cmle Maalesef btn bir ke-
nara itilecek, bu menfi merkezdeki bir bti kiraplara gire-
cek, olacak bu tezatlar byle srp gidecek. Yine din dersi kitap-
lannda tasavvuf-tarikatlar yerilecek ama yine devlet treniere
devam edecek. Trkiye bu. Maalesef byk tezar.
-Yine yeni ders tekkelerin iin
1925 Siz zellikle tekkeleri
iin, tekkelerin toplumsal yn, son dnemleri ve husu-
sunda neler sylersiniz?
-Bu konuda ok sylenebilir. Tekkelerin ya da
meselesi cumhuriyet ncesi bir Tekkeleri

500 tasavvuf
sorusu dneminde bir sorudur. 1909-1919
bu hususta yazar-izerleri iki tez ortaya Is-
lah edelim. 2. ilga edelim. edelim"i kim syledi tahmin ediyorsunuz,
lar syledi, Abdullah Cevdet ve itihad Dergisi, syledi, savundu, izdi. Bu
tezde sadece tekkelerin btn rasavvuf kltrnn ortadan kal-
"Tasavvuf menfidir, morfindir" genel tezi
tir bu kanatta. Celal Nuri'nin bu tarz makaleleri tez ise edelim"
tezi idi. Bu srd ve nihayet Cumhuriyete gelindi. Islah edelim gr-
destekleyen da oldu Meclis-i son ve-
rilmesi, ama faaliyetleri hep bu tez
faaJiyetlerdendir. Fakat bir sonu bu iki tez Cumhuriye-
te geldik. Cumhuriyette de 1920-25 tekkelerin aleyhine bir yok, ak-
sine mspet var. Bir bir tarikar kurucusunun trbesindeki tren-
le meclis 23 Nisan 1920'de. meclisin iki tane var iki-
si de tekke Abdlhalim Efendi ile Cemaleeldin Efendi. Biri
ri Mustafa Kemal'in iki var ikisi de efendi. adam
yoktu mecliste? Bu bylece devam edip gidiyor. 1921-22'de zaten
var, en nde efendiler. 1923'te Cumhuriyet, 1924'te Diyanet
kuruluyor ve Tekke-Zaviyelerin ynetimi Diyanet'e devrediliyor. Bu tarihlerde
de bpatma diye bir gndemde Nihayet 1925'in Sait is-
patlak veriyor ve 1925'in sonunda da tekkeler Yani ilga hkm
hkm rafa
bu ilga ve fikirlerini niin ? bu iki tez niin
var? Demek ki tekkeler bu dnemlerde pek de parlak bir dnem
Demek ki tekkeler muhta bir haldeJer.
-Son dnemi kastediyorsunuz mi?
-Evet, son dnemini kastediyorum. Eski devirlerde de tenkitler
var ama son dnemlerde birlikte onlarda da ortaya n-
k devletin bu dnemlerde. Devletin demek messe-
selerin demektir. de messeselerinin demektir. Yani
bir devletin maliyesi, medresesi, askeri kecek, tekkeleri
bu mmkn tekkelerin bu dnemde hususun-
da inifak da solcusu da, o gnk tabi rle Trks de da
da ittifakla diyorlar ki var. Fakat ortaya zm
bu burada bitirelim, tekkeleri diyor.
ler edelim diyor. O gnk Trkler de, Ziya Gkalp olmak zere,
lahdan yana, ilgadan yana Ama bu fikri tutmuyor, neticede 1925'te
tekkeler Bu sebeple tekkeler ok kt, bir za-
diyenierin da var yani bunu da bilmek

Fakat ben ilgadan yana Ne ki byle bir
tecelli Onun iin Necip tekrar Tekkelerin hu-
susunda Necip Arvasi'den bir nakleder. Arvasi o gnlerde
'Efendim tekkeler
Efendi 'Zaten ki, var yle bir Bu da onu gste-
riyor. Arvasi 'tekkeler der mi hi? efendi kendi messesesinin ka-
ister mi hi' tabii ki istemez. Ama bir ediyor, 'ma-
alest: f ktk' diyor. rekkeler 1925'te Sait bahane edilerek kapa-
Bununla ilgili bir rivayet! size. Daha nce bir televizyoncia
kitapta da var Tekkeleri 1925'te peki bu kapatma
geici mi idi, yoksa srekli mi konusu gndeme o olayla ilgili de;
met inn'den Blent Ecevit'in, ondan Hikmet etin'in, ondan Nanuk Kemal
Zeybek'in, ondan da benim bir rivayeri Bu
rivayere gre tekkelerin geici
dur. Bu geici tedbir, gnmzden olaya toplumumuz iin
daha uygun geliyor. O glinlerde Sait ok byk bir olay, bu gnn
Apo-PKK hadisesinden daha byk bir olay. o gnk tekke-
lerin geici bir redbir olarak Fakat bu gnk vaziye-
te gryoruz ki bu redbirin geici bu topluma kesinlikle
uygun Objektif olarak bunu grrsnz. Ama iseniz
tabii ki gremiyorsun uz. Bu toplumun damarlanndaki bakarak
sylerseniz tekkelerin gerekten geici olarak gerekiyordu. Ama ol-
da olmuyor. Fakat iHinihaye bu gidecek Be-
nim ka naatim ila nihaye Toplumdaki gereklerle nereye kadar
lirsiniz. Bir noktadan sonra pes edeceksiniz. bir yok.
Biz kkrk, pek Siz hi 1960'tan sonra da
ders Menderes'le ilgili kfrnameler Ders 1961-
62'deki ders bulun, bir sr numara Ama geldi bir gene-
ral bunu 27 malum resmi tatil& bir geldi
Onu da yapan bunu da yapan Ama 1961'de bunun tahayyl bile
mmkn onun Demirel bile
na AP idi, DP'nin herkes biliyordu, ama
o da Demek ki bu i!anihaye gitmez, durumda vadede pek
mmkn gzkmyor ama byle de devam etmez kanaatindeyim. Bir gn gelir
bir 'bu byle der olur biter.
sylemeden olmuyor galiba.
-Maalesef. Trkiye tabiri de anayasaya gre
ama O da sekiz kanunundan biridir.
arada konuyu da biraz aar siz
bu/u ndunuz herhalde.

502 tasavvuf

-Hasan Kamil Bey 'le Abdlhakim Yce bulundu galiba.
fun pozitif veya negatif ne gibi bir fonksiyonu olabilir? kar-
tasavvuftur, ilim/erde, kelam, tefsir, hadiste bir donukluk, bir zihniyet
problemi var, deniliyor. Tasawufu da buna dahil ettiler sonu bildirgesinde.
Halbuki H. Kamil bey ben byle bir niye b6yle bir
dahil ettiler, bilmiyorum diyor. Ne dersiniz bu konuda?
bazen denir ya, bu tuzak soru, diye. Sizin bu sorunuz
iin demiyorum da sempozyumlann tuzak. kelimesi bizi etkili-
yor, tesir ediyor. Yani bazen yle ki sanki en
en makale, en .. . sona tuzak. Ko-
nu da, makalenin da, sempozyum da tuzak. konusu da bir tu-
zak. Sempozyumlar dzenleniyor: "Demokrasi" vs. Ni-
in? nk bu konular konusu. Bu konular ok nemlidir ama
bu tr tuzak olma ihtimali de var. Bunu unutmamak Ama ko-
var, o bir meselesi de byle.
Bir var. Peki nedir "Din ve De-
veyahut "Tasavvufve Tasavvufun zamanla ilgisi
dir? Genel olarak tasavvufun insanlara tar-
zamanla ve zeminle pek fazla ilgisi yok. Tasavvufun insanlara me-
sajlar bu tarz geici kelimelerin fevkindedir. Neden? nk insana, onun zne,
fikrine beynine hitap ediyor tasavvuf. tasavvufi esas-
veya bu zaman veya zeminle pek ilgisi yok. Nereye giderseniz gi-
din, i alemiyle, clerunl boyutuyla ilgili esaslar
hi mimarisi vs. ama
muhabbetle ilgili yorumu Tasavvufun bu anlamda
le p<.:k olmaz. Tabii ne de ok nemli. Bu gn
kapitalizm iziyor, kanununu koyuyor. Bize gel bu sa-
hada oyna deniliyor. tuzak bu. Btn kural ve esaslar kendileri ta-
konulduktan sonra bize 'sizin dininiz bu hususta ne eliyor?' diye sorulu-
yor. Yahu bu sizin sizin her Tuzaktan bunu
kastediyorum. Tasavvuf genel anlamda zaman ve zemine gre hitap
iin, insamn i hitap iin ve bunun kural ve kaiclesi
iin her zaman bir Bu gn hala
klasiklerini sebebi budur. 75 bu lkeele tasavvuf kltrne
menfi ama en ok satan yine oluyor. ze hitap iin, yok-
sa falan zne hitap onu iindir bu.
Yoksa hi Tabir caizse tasavvufun
dir. Bu kadar tahkire tasavvuf ve tarikadarla ilgili hi

Ders kadar, bu kadar aleyhte var. Ne kadar da
engelleseniz olmuyor Bu yolu mistik romanlar gndeme geliyor.
tab/derun1 bir yerden bir yerden,
bir gndeme geliyor. biz
kaybettik diyorum ya. okuyarak dol-
durmaya kendisinde, suyunun suyu, taklidin
taklidi . Ama bunu da
mistik gndeme geliyor. ilahiyat bile o okuyor.
kadar doktora-yksek lisans tezlerinden bahseder
lleride hangi konular var? Tez
istedilliniz hangi alanlar var.
-nce tezin tespiti ile ilgili kanaatimi syleyeyim. Bu gne kadar, lisans tezle-
ri de dahil olmak zere, hibir tez konusu sylemedim. Tar-
"Tasavvuf neyi merak ediyorsun, ne
renmek istiyorsun, niin bu alanda tez yapmak istiyorsun, ne yapmak istiyorsun,
bu konulan listele gel." diyorum. 3, S, l O konu geliyor. bir bir inceli-
Kimisi ok kimisi ok dar oluyor, kimisi ok bir isim oluyor fa-
kat kaynak ynnden o yoktur. Kimi
stnde kimisi de oluyor. Nihayet, diyelim ki on konu
getirdiyse bunu ikiye Sonra "Bu bir daha
sonra gel mtalaa edelim. " diyorum. Nihayet konuya karar veriyoruz. Oturuyor te-
zini Yksek lisans'ta da Doktora'da da metodu uyguluyorum. Yk-
sek lisans ve lisans tezleri oktur ama benden doktoraya d:a bitiren
tezler ile ilgilidir. O zamanlar bizde
yoktu, tezleri ben Doktora tezleri olarak Ka-
dir Artansoy-Bursa Murat ondan sonra ba-
na resmen olarak, Din Yksek Kurulu'nda uzman Harndi Tekeli var.
olan birka tane daha var. Tabii Sleyman Bey'e olarak yrt-
len tezler de var. Bu arada Sleyman Bey' le birka syle-
yeyim: Ben 1977'de asistan oldum. andaki de aynen o tarihlerdeki
gibidir. devam ediyor. Hibir
yok. Her aynen devam ediyor.
Tabii ki muhabbet onda yok
ama gibi, onun takip etme
77'deki psikolojimden hibir kaybetmedim.
tez de ben yrtrm. O da
iin bana gnderir. yapar-eder, ka-
rar veririz. anda da yksek lisans ve doktorada
er onlarla devam

;o4
-,Yizin ve Sleyman Bey'in birlikte doktora, yksek lisans tez-
lerin in hususunda bir syleyebilir misiniz? ilahiyat iin yak-
bir rakam verebilir misiniz?
-Tabi bunun tespiti iin Mustafa bakmak Rakam ola-
rak kesin ama yksek lisans tezlerimiz 15-20 yle zan-
daha fazla da olabilir. Doktora biraz daha az, 10 olabilir.
Son bizde daha da dili ve LES var biliyorsunuz, bu azalt-
Bizim de daha ok Her halele onlarda dil
yok. Geen sene yinni Bu sene de bir ara yirmi
Onlarda dil yok, bizim da bir orada
master, doktora
bir oradan esinlenerek yorum
Bilim Teknik Ege Oniversitesi Nefroloji blm Alman-
ya 'da dnya bir uzman olan ernekli Al-
man nefrologu ders vermesi davet ediyor. seviyor, uzman, tecrbesi ok
vs ... Alman nejrolog geliyor Trkiye'ye, iki sene ve lkesine geri dn-
yor. Niin geri Bilim Teknik Dergisi'nde, orada okudum.
Diyor ki; gittim ki profesr/erin, doent/erin giriyorsunuz, uzun
uzu11 5-6 saat sohbet edebiliyorsunuz. Bizim orada Almanya'da bir ho-
cadan bir bajia nce saatte dakikada B-
lm profesr var Trkiye 'de, profesrler, doent/er, asistanlar var
altta diyor. Alttakiler pm fesr/ere fikir retemiyorlar. Hocayla
evet diyorlar, zel ise
diyorlar. hi diyemtyorlar, diyor. Bizde byle bir
yok, hen bunlara Biz Almanya'da niversitede nefroloji blmn-
de ders verirken Bizim zlmeye muhta, acil,
yakw lekli onlar abuk Sonra
orta lekli seneyi kaplar, bir de yz seneyi iine
alau vadeli Ben orta ve uzun vade-
de ne t1 var, ben ona gre ders ve-
reyim dedim, diyor. bana dedi ki, "Hocam siz
gibi dersi ueri"f. "Bu bana ters geldi, diyor. Ondan sonra bizim Almanya'da st
ed e bilim vakitleri yoktur, diyor, kolay kolay bir araya ge-
lemez ter, hafta sontannda akademik bi7 konseyleri olur, orada bir araya gelir,
ve diyor. Burada profesr bir profes-
rn gidiyor, kadar ay iiyorlar, tavla oynuyor/ar,
sohbet ediyorlar diyor, siyaset il,gili alanla ata-
yine iyi. Yok partiydi, at ...
yorlm. Bir yesinin bu kadar vakti olur mu ben bunu

diyor. Bu sisteme ayak iin bana msaade et ben Al-
manya 'ya gidiyorum, Btiin bunlar muvacehesinde bizim Tasavvuf
krss olarak Van'dan btn niversitelerdeki krsler iin syl-
orta ve uzun vadede ne gibi ne dersiniz? As-
uygulamak zor ama ortada somut byle bir vadede di-
yoruz ki tasavvufu ile ilgili kltr eserlerimizi ilim alemine
maz Bursevf'nin btn eserlerini Bu bir gzel
bir Ondan sonra ne gelebilir, byle bir ptan izebitir misiniz?
-Bu sorunun ok zor. byle bir ina-
Fakat bu kadar niye biraz bunun iin mazeret retelim.
Bu nemli soruyu biz on sene nce niye nk on sene nce byle bir
projeksiyon yapabilme durumunda Bu sahada ar elemanlar
olarak da Tek kadro ne yapabilirsin? Yirmi bir plan
ne yapabilirsin? Proje bir ok bir tek ol-
maz. !\ma bu gnden sonra byle bir Bunu bir ilahiyat fakltesi de
yapabilir, bir ana bilim da. biz ana bilim olarak byle bir plan
yapabiliriz. Bir araya gelip, oturup da syleyebiliriz; is-
nu olsa da bu tarz Mesela Mustafa Tah-
rab hoca beri Mesnevi belki sene daha srecek.
Bu da bir projedir. ne orta vadelidir, ne uzun vadelidir ama bir projedir, ken-
disine gre. Fusus rahmetli Seluk Beyle ve de Mesneyl
getiler. Mesela proje ama benim de bir var. Be-
nim yeni kitapla ilgili olarak geen hafta Mustafa Kutlu abi de-
di ki, senin bu Tasavvuf ve Tatikatlar Tarihi bytmen bu son ki-
tap getirip Benim de byle bir var; Tasavvuf
ve Tarikatlar Tarihi bir veya iki cilt halinde gen Resiml i bir Ta-
savvuf Tarihi konulan grsel malzemeyle destek-
lemeyi Bir sGfi, bir tespih ya da bir bir resmi olabi-
!ir. Yani bu tip projeleri arttk ana bilim olarak bir top-
yapabilirsek bu Byle bir yapabilirsek bir
.yerde mutlaka bir gndem maddesi Yani
diye belirtmeliyiz. Ve insanlar da, de olsa gelsinler. Bir ok tek-
lif bunlann bir daha abuk sizin gibi kr-
ssnde bulunduran faklteler bunu daha abuk yapabilirler. Biz
de mesela Bursa'da biz de byle bir proje yapabiliriz. gibi
ve uzun vade diye projeler yok ama bu tarz
lecim var. Her bir Zaten yeni akademik
iin mecburen olacak Biliyorsun profesrler defteri
Profesr oldu mu arttk her bitiyor. Faklte dergisi kuruluna ben
yorum. Her genel profesrlerden hi gelmiyor.

5o6 tasavvuf
sorun Tasavvuf dergisi olarak bizde de var maalesef
-H undan sonra bu tr projeler hayati bir bu.
-Belki Trkiye'de Tasavvuf Taribi krssne yklenen misyonla biraz ilgili
ama, tarihileri genelde tarihle tasavvuft ha-
yatla pek de zellikle TasavvufTarihi akademisyen-
lerin tasavvuft bayata yn verme, bu hayata retme, -
zm !"ine bulunma ne gibi olabilir? Biraz nce de
gibi yzde doksan liyakatsiz elindedir bu hayat,
aresi ne? Btn bu aresi nedir?
-Sorun dnp daha nce geliyor. Tasavvufi ha-
neden bu kadar ok problem var' Mesela gnmzde ne-
den liyakatsiz? nk lkemizde tasavvufi hayat seksen Seksen
fakltesi olmayan bir toplumda ne derecede liyakatli bir hekim
rilebilir? Tarikarlar tasavvufi hayat yasaklanmadan nce de prob-
lemler var ama kesinlikle bu gnk problemlerle mukayese edilemez.
1915-20'li Meclis-i nemli etkileri var. imtihanlar
btn bunlar geiyor. bir var ama bu gnle mukayese
edilemeyecek kadar da bir kontrol var. kimdir? Kimden ne
Kimin nesidir? Btn bunlar biliniyor.
En denetim var. Demin syledim, 1924'te Diyanet
da kanun maddesinde mesacidle tekaya ve zevaya da
var. Yani bu ne demek? Denetim demek. Her nne gelen Bu
gn en cra bir kyiine imam olmak isteseniz bir sr
belge/evrak istenir ve bir denetime tabi tutulursunuz. Fakat gbe-
. nde birinci bir daire turun, postu serin ve ilan edin.
siniz ve kimse size bir soramaz. Ne evrak sorulur ne de denetlenirsiniz. Kim-
se sizi denetleyemez. 28 nce, ocak
1997'de Ecevit muhalefette idi. Diyaner ziyaret etti. Tam Ali Kal-
Ziyaret beyanat veriliyor: "Diyanet
ri denetlenmesini istedim." Bu
dan ki Ecevit denetimini istiyor. denetimini
anda Trkiye'de hibir messese yapamaz. nk resmen byle bir
yok Resmen denetimi de olmaz. hepsi
gnmzde. denetlenmesi de ok zor. Trkiye'deki tasavvufi'
tahlil ederken maalesef bu grmek gerekiyor.
Gelelim akademisyenlere. Btn bu yasaklarnalara i lahiyat Faklte-
lerinde Tasavvuf Tarihi krss ve dersi var. Bu da gibi bir de G-
nmiiz Tasavvuf Harekerleri bir ders konuldu. Bu da tezatlardan
birisi bence. her gn bakaret edeceksiniz, hatta ders kitaplannda bile

kfredeceksiniz, sonra da niversitelerde Bu ne perhiz bu ne la-
hana bunlar Ama bu ilanihaye
Bir yerde biri bu yaraya vuracak. Bu bu tezatlarla ila ni-
haye gidilemez. Neticede biz hocalar, akademisyenler ne olursa olsun bir resmi
Ne kadar olursak ne kadar serbest ya-
zarsak bu yasaklar mddete Demokles'in
altmda da tarla var. Bu ders veriyor,
yorsunuz. Ben o yazarken de hissettim. Btn bu
tasavvufi sevilmesi, ona yn verilmesi hususun-
da ne kadar olabilirsiniz? Tabii ki Neticede an-
anayasaya gre yasak olan bir kurum.
153. maddesi. Sekiz madde orada. Bunlardan biri de 677
kanun. Ve orada, T. C. deniliyer ki bu sekiz kanunun anaya-
saya ve mmkn Bu
da. Anayasa bu, ceza kanunu Bu anaya-
saya asla iddia edilemez diyor. Arna gibi bunun da bir
vakti var. 27 olanlar bu gn ok rahat
tasavvutl bizim syleyebileceklerimiz rnahduttur,
bunu itiraf edelim. Tabii burada kltrnn de etkisi
da bir Sleyman fonksiyonu ile bir Ethem Cebeci-
fonksiyonu olabilir.
-Bazen ders/erde, bazen de halktan sornlar geliyor. zellikle ol-
mas ma ismi ama tasavvuf sondar geli-
yor. zi1veye hadiseler
yor. TJiz de kendi gre Keramet'-
/er, hurafeler sornlar geliyor. Bizim bu noktada kriterimiz ne
-Bu hurafe denen konu da zor bir konu, bir konu, bir konu.
Hurafe nedir, ne meselesi kolay ve ucuz bir konu ncelikle bjze
hurafe diye sunulan gibi hurafe olmayabiliyor. Ama yle
iin yle grlyor ya da gsteriliyor. 'din
diyemedikleri iin bu sylyorlar. 'Tarikatlar, mezhep
fe' bu diyorlar.
-1 !emen tashih edeyim, ben burada derecede ile
kastediyornm. Mesela mrfdan ziyarete gidiyorlar, !as-
bir de ne grsnler neden tav-
oluyor?
-Tabii o gibi belli. Kerametlerle ilgili olarak her
yin sama sapan, hurafe gibi bir tutum Be-
nim bu husustaki Bana ya da bir an-

S08 tasavvuf
zaman cevap veriyorum. Bana falan ilgili olarak
hakikarte mu bilmiyorum. Ama hayatta
bir ok var, bir siz ele
ileride daha Hayatta oktur bu tr olaylar. Tele-
vizyonlan bile dikkatle izleyen bir grebilmektedir.
ya bi7. , bir kabul edemeyiz (!).
ya, Kur'an'a da byle Utanmasak ayetterin ele bir bir ke-
nara Onu hadisiere hadisler-
den onlar kilomuza uygun geliyor. problemin temelinde var,
kck her tartmaya Bu bu sikleti ekemiyor
demi yoruz. Yani Ziya gibi desek biraz Her tart-
bu sefer bizi bu rr
hadisderin her nce hesaba katmak
laz11n. Puslu bir havada gidiyoruz. Haddimizi bir ifadeyle.
bir bitiyontz. Buna

hisse insan
ne tuhaf. gitmiyor, dediniz mi cinler tepemize
Ama Alev okuyoruz. O bir kurgu
tan sona bir kurgu. Sinemalar da sona kurgu. Saatlerce seyrediyo-
ben ktl emiyorum. Btn bunlar Dnk in-
san o bu gideriyordu, gnmz ise
roman ve filimlerle. O kmsemek kadar ocuksu bir yok. yz
sene :-;onra bu tr filimlere de glnecek. Diyecekler ki bu iki binli
yan insanlar ne saf O kurgu okudu lar, kurgu sey-
rettil<:r, Dalga geecekler bizimle. Ama bu ya da romanlar-
la gemeye yok, bizim de byle bir by-
le bir dnyaya var. Mesnevl'de anlaulanlar bu. Ama biz 26 000
beyinen kala kala iki tane burada.
dneminde denetiemek iin bir mekanizma
bunu bugn
-Mesela bu Cumhuriyet ncesi o hile yok. Daha
da mcnfi Cumhuriyetten nce vakfiyelerin de
Bu neye benziyor? Tabii saltanatla idare edilen bir toplumda, bu yuka-
gelen bir On ocuk olursa bu, medreseye be-
olarak aksediyor, tekkeye olarak aksediyor. Yani
toplumdaki gelenekler oraya aksediyor. Bunu engelieyeJim diyorlar. SGfiler -
sebeplerini bunu koyuyorlar. sebepler de var
ama ana sebeplerinden biri bunu zelim

diyorlar. de bunun iin teklif ediyorlar.
tabii, o zaaf sebebi oluyor veya sebeplerinden biri oluyor. Cumhuriyet
devrinden sonra .zaten de de, hepsi bitti. anda o menfi du-
devam ediyor.
-lJir aranacak en alt vasiflar,
bilecek, kendin'i ahireti bilecek. Mesela
dnyadan habersiz. biraz evvel rnek, s-
hediye ediyor ama buna gelince dnyadan, konjok-
trden. haberi yok. Bunu
ben buna yorum gc diyorum. ya-
bulunuyorlar. Fakat biri A Biri B o drt halifeyi de
onun iin rnek veriyorum. yorum gc denen yani onunla izah et-
meye bir bir var
bilgiyi tarzda ortaya Ondan
sonra da herkesin kendine gre bir zuhur ediyor.
-Sleyman hacaya sorduk, yreklilikle cevap verdi. 1975'ten
kadar olan sahte ok Son
yinn i gznnde falanca hakiki gibi gt-
nyordu bit kimse var Akdeniz ve Kamde-
niz'd<.. >n Trkiye'nin her tarafindan isimler var Speklas-
yon diye hayatta olmayanlem zikredersek iyi olur kanaatindeyim. Bir
an, l'ehle-i gelen isimler kimler?
-Hemen itiraf edeyim, bu anlamda uzun boylu beraber
bir zat yok. Ama veya bu vesileyle bir defa da ol-
sa sohbetine insanlar oldu. Bunlardan birka defa
beraber mesela Safer syleyebilirim. Bursa'cia bir-
ka defa beraber oldum, ama tekrar edeyim hemhal olacak uzun bir bir-
liktel ik Birka defa ben Karagmrk'e gittim, birka defa o Bursa'ya
Musa efendinin bir sohbetinde bir celsede beraber oldum. Tabii
onlarla ilgili menfi bir sylemek benim iin mmkn anda ama sy-
gibi uzun sohbetlerimiz Canib Efendi zannediyo-
rum Emin Emin Acar'la da yle bir Yani
zel olarak gidip gibi yap-
be n, tasavvufi cemaarlerden bir davet vuku hibir
dan hepsine gittim. Bir Menzil'e de gittim, kendi gittim.
Bir iki gece orada Pek vermeden hatta, iste-
elim. Bu grmek, kendime gre bilgi eelinmek is-
tedim. birlikte oldu. Mesela Esad hoc.ayla se-
miner ya da sempozyumlarda beraber olduk.

510 tasavvuf
-Herhalde sorumu tam Mesela Hilmi Efendi Sleyman ho-
biliyorsunuz. biliyoruz, eserleri var, ne biliniyor.
Hi grmesek de sinyaliere zaman, bu
Bu manada sordum, yoksa hepsiyle mm-
kn Mehmed Efendi ortada, hizmetleri ortada, eser
ortada, buna dayanarak Yoksa Haline
kt diyemem, iyidir,
-Evet, bu isimlerini insanlar, olan insanlar zaten bir cemaatin
olan insanlar ve ben bir menfi da bilmiyorum, yle
syleyeyim. da duydum. veya onu da bilmiyorum. Mesela fi-
icazetnamesi yoktur, iznj yoktur. Byle de duyuyorum
dan, da ben ok bytmyorum. Yani mmkndr, diyorum. Tabii Trki-
ye'nin bir de var. Bu insanlar sahtekar gerekten bir ta-
yerlere iin bu alet edinmiyorlarsa ben: Yap-
ve syledikleriyle gelen gidenlere olabiliyorlar Teknik anlamda
te. Yani bir insan Menzil'e gidiyor ve bir da olsa ikiyi
bana gre iyi bir Oraya gitmesi iyidir. Hani bir renkir edi-
yor "Efendim gidiyorlar da tekrar ikiye dnyorlar. " Dnsn efendim, tekrar d-
ner br tarafa. sylyorum: Bir insan, bir Menzil'e gidiyor da bir de-
fa kelime-i okuyorsa bana gre iyi bir o. Tasavvuf mudur bu, ha-
Bu ne tasavvuftur, ne Ama buna vesile bana gre ar-
bir Bunu mspet bir olay olarak Bunun sz
konusu insanlar midir, midir? Gerekten o biraz da teknik bir konu.
Ama Trkiye'nin onlara da eyvallah demek gerekiyor, neticede insan-
lara oluyorlar. yle Bir de meselesi var. Bana hitap
eden bir kimse size ok fantezi gelebilir. Ethem Beyi ratmin eden bir bir
"aktr" gzkebilir. besaba katmak gerekiyor.
-Bir profesr sylyor: Ben dnyadaki tm ilimleri de biliyo-
rum. Ampam var, var, her gidiyorum. ka-
dar konferans verdim. Kitap Talebe Ama hibirisi benim
gelmiyor, talebem hile benim gelmiyor. Ama bir cahil
bin on bin gidiyor, diyor. Bunu nf.-ye
karizma meselesi biraz herhalde.
akla gelen insanlarla gnl kurmak bir bir
insanlann gnl dnyaianna hitap ederek onlarla muhabbet
kurmak bir Mahabbet ilimle bu mahabbet bilgiy-
le olmuyor, bir mahabbet denilen Tabii' biz hocalar,
hakikaten talebemize bir Talebelerimizin belki d-
hitap ediyoruz Ama br insanlar i hitap ediyor-

mustafa kara ile
lar, bir. zaten tasavvufta da temel olan bir bilgi malum.
Sevgi merkezli, mahabbet merkezli bir Teslimiyet merkezli bir
Teslim diyorlar Kelam okurken teslim diye
bir b ide yok veya okurken. Herhalde onun sebebi o olsa gerek. Yani mer-
kez kelime mahabbet, merkez kelime sevgi, merkez kelime gven ve teslimiyet.
Bu olunca haliyle ona gre bir hayat ve hakikateninsanlar seviyorlar

-Bunu madalyonun bir yz olarak mmkn m? Yani
kitlelere nfuz etmesi ve kitlelerin ona gnlden onun
iin delil gibi aleyhine de kullan. ki buna fi-
pop Trkiye'de bir hayran kitlesi var. Bu bu
l
-Evet. ben onunla tasavvuf de biraz benzer gryorum.
-Ruet bir konserde dinleyici/erin dans ederek
sesli bir ayinden. veya zikirden pek bir yok.
ihtiya hatta dokunma, mi adama dokunmak iin ne-
ler Tasavvufi hayat normal seyrinde cereyan etseydi bana gre o
ler yle Bu biraz da yine Yani onda tabu hal ve
insanlar neyi sevebileceklerini kavrayabilselerdi o yle
musiki da ilgisi var. Bir
bir yerde birine hay.-an gerekiyor, gerekiyor. Bu da psikolo-
jik bir vasat istiyor tabii. Normal faklteele olmuyor bu vasat, herhalde o pro-
fesrlin bu.
-Son Hamiduliab 'tan bir Onu gz n. nde
1 modem dnyada Avrupa ve Amerika 'da
inkar olunamaz bir rol var, biraz da buna temas edelim.
-Efendim bu deminki konuyla da Yani bu dokuz ay on gn-
lk zellikleri var, zaaflan var, var. giderilmesi sz
konusu. de 9 ay 10 Asya'dakiler de. Hepsinin
benzer var. Bu giderilmesi sz konusu. giderilecek?
Bu herkes kendi mistik gre gideriyor. mis-
gre, Hintlisi kendi gre gideriyor. Biz de kendi kltr-
gre gideriyoruz. Bu birlikte dnya kk bir
ky olunca daha abuk bir bazen kendi mistik
tatmin etmiyor. Bizim mistik dnyaya ilgi duyuyor veya daha ok Hint
ilgi duyuyor. malumunuz oraya daha ok ilgi duyuyorlar.
Bir da tasavvufuna ilgi duyuyor ve kendi kendi i
bununla doyurmaya, tatmin etmeye Bu anlamda ilginin
devam Ne kadar o konuyu tam kestiremiyo-

512 tasavvuf
rum. nk mistik eeceyanlar da gre Mslman-
veya daha az. onlar daha
ok ilgi gryor. Bu biraz da ilgili gayet tabii. Psikolojik biraz da.
Ama her mistik iinde olan insanlar bu hayatla ilgi
Bununla ilgili klasiklerinin zaten mhim bir tercme edildi.
Mesnevi'sinin ok lkemi.zdeki
modemistlerin de bu sebepten ciddi ciddi Mesnevi gryoruz.

genelde entelektel dzeyde olmuyor. Mesela Topu
sevgi, hareket ve diyor. Yani bttln sistemini a eylem ierisinde bir-
Bu eylem seugiyle zaman bir oluyor. za-
man hir olmuyor.
insan1 olan derken bunu kastediyorum. Tabii olmak ... Biz esas oyuz.
brleri "numara", bu dnyada olup biten bu numaralar, bu
lar, bu bize uygun Konjnktrel denilen
bize uygun Ancak biz onu tabii bir gibi bu sporcu sa-
da onun iin rnek verdim. ok tabii bir bir oJ ay gibi. Hal-
buki bir byle bir zihin,
hi yacak bir zihin, o da bir neticede. Mesela ok fe-
ci bir terim bu kle Ama pazarlar kuruluyor. o
lerio o bir tarafa, ve gtryorlar memle-
kete. Ama yle bir ortam var ki hibir terslik yok, ok bir para da
getiriyor. Hatta bu yani dnp duran bir

da ama byk byk medyalar vesaireler iin
biz kabul ediyoruz. Yani reklam Reklam sonra bizde
ihtiyd haline geliyor. Halbuki ne ihtiya ne de bir ama yle bir
yle bir ediyorlar ki ihtiya haline geliyor ve
zaman oluyoruz veya siz oluyor.
bir alem yani suni bir dnyada sanal bir alemde
-'JiikeNm denilen bu olsa gerek.
-Evet tam da yle acaip bir bu. Ben ona "tketim
en nde olan anda tketlin bir ve insan-
lar zevkle "zevkle di-
ye, onu bir nevi ibadet haline getiriyor. Kapitalizmin bir yerde, buna y-
le demek bunu Ama insan da mahvoldu.
-iskele Sancak'ta islam aleminin geride ilgili bir program
Orada bir felsefe profesr "Buna mmk.n de-
ilkeleri yok. Yani ne geliyorsa onu isitim
alemi ise ilkelerle bat-eket ediyor." Benim dikkatimi ekiyor. Mesela Nurettin
Topu da sevgi, hareket diyor. temel ilkeleri de iman, ilim,
amel veya ya ya da ikisi de eylem olu-
yor. Yani 'n ilkeleri gibi dinlerin de ilkeleri var. Ancak
btn ilkeleri ve geleni iin her caizdir. Bu su-
n 'f da onlar bize ve biz de bunu seve seve
-yle ama gnl m buna bir trl evet di yemiyor. Efendim bunda ola-
nk prensibi yok cmlesine de hemen eyvallah diyerniyo-
rum. nk o kabul etmek oluyor.
-Biz bu l.y de
-Evet biz bu ly yapabilsek ona darbeyi vurabiliriz. Ama
o. Yani yle bir haldeyiz ki on-
lar bize kuzu kuzu kabul ettiriyorlar, yutturuyorlar. sesler de
yor cb Maalesef stelik "drst"
Silah yapan, satan, kana bulayan bir toplum iin
"drst" kelimesi mi?
-ilahiyat jak.ltelerinde tefsir, hadis veya ketarn krslerlnde kadrolar tam.
Ta.stll'lJU.f taribi profesr galiba 9 tane, doent 6 tane, doent 7-8 ta-
ne. Ama tefsire ptofesr 22'ye biz onlara g6re% 25
Bizim yani tasavvuf tarihi krsler"inin ilahiyat fakl-
telerinde niin gecikti?
-Onun objektif sebebi dersimizin saatiyle ilgilidir. Eskiden beri, yani
Enstitlerinden beri tefsir, hadis, kelam, daima bizim iki ol-
hatta bazen Biz bir iki iken, sekiz oldu-

514 rasavvuf
Ders fazla. Bizde bir hoca yeterli iken onlar da hoca ge-
rekli idi. Esas sebebi bu. Bir de tabii Konya'da gibi, fakltelerimiz-
de de oldu. Konya gibi bir fakltemizele ki Enstits orada
1962'cle en eski islam Enstitlerinden birisidir o, hoca asistan
bir dnem ama hep Mesela
Enstirs dneminde tarihi Kamil onu.
Bir oldu, mstafi duruma mecburiyetinde Ondan
sonra bir ara asistan Bir ara bilerek diye haberler de
neticede bu tr st ste geldi. Hoca tabii asistan da
ziyade benim gre dersin rol Her
yerele bir hoca varsa idare ediyordu. hoca da bu konularda ok gayretli-
dir. olsun. Hep bunu gndeme getirir. Mutlaka olacak diye bir
var onun. olacak. Yeni faklteterin problemleri daha
anda hi yesi olmayan faklte var
-Mesela Urfa 'da kadanyla yok.
Dzen beyi musunuz?
-Ama o islam Fe/sefecisi mi?
Bey'in kadrosu Tasavvuf Anabilim "Aziz
G6re Allah, Kainat ve insan. " tasavvuftan ama biraz
ne
-Mehmet Bayrakdar da Davud Kayseri'yi ama Felsefecisi.
-0 tamamen Felsefecisi. Ama beyin kadrosu bu, derslere de o
giriyor zaten. anakkale, Rize,.Adana, Ela-
ve Kayseri4de yesi yok Tasav-vu.f Anabilim
-Bir de y6nlendirmek Mesela sen Niyazi ol,
sen tasavvufun etkisini sen gnmz konusun-
da. Yani bir genel bir de zel olarak konu-
lar olacak. Bunlara ihtiya var, bu konuda neler yapabiliriz?
-Tabi onlar iin de zaman zaman bir araya gelmek onu tahrik ve
eder. da olabilir. Bir araya gelemesek bile byle bir
kurabiliriz.
-Dergide yapabilir miyiz bunu? Dergi 6 ayda bir ve tm fa-
klte/erine Siz derg(yi herkese vermiyorum diyorsunuz
-Herkese vermiyorum. Ben faklte veriyorum. Mesela
doktorclur. Ama ilgilidir, ona veriyorum. Faklteele herkese vermiyorum. Daha
ok veriyorum.
-Bizim bu dergide herkesin haberi olacak senede bir veye
iki defa akademik faaliyet raporu gibi hangi konutann hangi ko-
nularda makale ne gibi faaliyetlerde ieren bir ra-

por olur. Bir tki defa .1 . ve 2. ieren bir akademik faali-
yet raporu bir gzel olur. Birbirimizden haberimiz olur.
-Gayet gzel olur. Mustafa o projesi devam eder bylece.
-Madem konuyu hocam, dergiyi
-Dergi onda yok. Ancak kalitesinin daha
ekmek anda kt demek istemiyorum. Ancak daha yukanlara ekiJ-
rnesi Daha iyi bulmak Daha seici olmak Hakem
ne daha dikkat etmek Biraz daha gayret ederek onu ve ara-
nan bir dergi konumuna mmkn olabilir. Tabii uluslar deyince
hemen akla dil geliyor. dilde oldu mu dergide?
-Ara Hemen hemen. her oldu.
yleyse.
-Bundan sonra her makalenin ingilizce 6zeti
-Hem o iyi olur hem de her bir dilde makale yayunlamak iyi
olur. Bu olur, veya Arapa olur. nemli Bir de dergiyi
bu merkeziere gnderiyor musunuz? Ktphane ve
-ok iyi
adreslerini nk onlar
nemlidir. Bir kendileri bulup temin
ederler. Ama ktphanele-
re, ktphanelerine gndermek
iyi bilenlerden adresler By-
le bir derginin gen
vik da nemli. Hakemler konusun-
da da gelen tenkitler bazen mo-
ralini bozabilir. Kesinlikle yle bir d-
Ben ve jri
ni rehberlik olarak ol-
varsa o O hasta bir
tiptir. Hakemlik bedava sunulan bir rehber-
liktir. Bundan daha iyi bir olamaz. Otu-
okuyoruz, kelimeleri iziyoruz, rehberlik
ediyoruz. Onun iin gen
etmek gerekiyor ve belki de hakemlerle ikili diyaloglar kunnak gerekiyor. Her
halkarda dergi iyi ama daha iyi Makalelerin kalitesi da.
Bir de var. Bazen genel ilgili makaleler geliyor.
herhalde prensip olarak engel bir durum yok.
olanlar, Takva' girmeli mi sizce?
-Tabii o tr makaleler girebilir.

516 tasavvuf
-Mesela "psikolojide 6/m "gibi bir konuda yorum getirirken Gazza-
/i'den, ibn Sina'dan verilerek bir g6rnnm arz edenleri de
yoruz.
-Bir de anda ve tasavvufla ilgili yapan da bir
diyalog kurulabilir. Onlardan da konabilir. Di-
yelim ki Hamid makalesi.
-Biraz Sizin sanatta ilginizden
bahsedebilir miyiz? Edebiyat, sinema, mzik ...
edebi ynm yok, sadece seviyorum. Ne ne ele
irim. olabilseydim. ok seviyorum Herkesin de
bu sanat en az biriyle gerekli gryorum. ilim
bir sanatla Bir tccar da olsak, ilim da olsak bir sanat da-
olmak Bir fantezi bana gre dW
ilgili en gl sanat. Bu anlamda
gerekli gryorum.
-zellikle bir alan var hocam hat gibi?
- tane ebced denemesi falan ama onlar
Onlara bakarak benim syleniyor fakat Sadece ok sevi-

-Ehced Onu
Zannetmiyorum da. ona Enstitde tale-
beyken, 74 mezunlanna iin byle bir denemek geldi. Herhal-
de eski kitaplarda grnce ... Bir de ebcedle ilgili bir kitap var. Herhalde ana se-
beplerden biri bu Pederin yerdeki kitaplardan biriydi kyde.
Onu zaman zaman da gidi-
yordu o harflerin tasvirleri. Herhalde o etti. Enstits son be-
ri byle bir ilgi oldu. Sonra Bazen denk geli-
yor, yle bir ortaya.
-Gnl Mektuplan kadany!a Bekir
Sezgin'e 6zel bi1 muhabbetiniz var. sanat alanlannda da,
bat vs. gibi alaniann ustalanndan kimlerle muhabbetiniz var.
yeni dnem ok ilgim yok. Daha ok klasik divan
tekke edebiyatma ilgim var. zellikle de iin tekke
ile her gn Mosikide de daha ok klasik Trk
tercih ediyorum. 1970'1i Nevzat korosu olurdu, onu dinlemek
iin hafta giderdim. Byle bir muhabbet. mosikileri de
kesin izgilerle Bazen zgn bir halk
den tekke kadar zevk duyuyorum. Bana gre ok esprite-
ri Klasik hari televizyoncia hibir progranu sona

518
-ok nadir hem ele. O nadir
bir ikisi de
bendedir. Kendisine
den Hatta birinde
eliyle ekme ekme diye
yor. an mdahele
ederdi. Ama kaak bir iki
ektim, Kayseri'de.
-GuzeJ sanatlardan mesela
ebrn gibi, tezhib gibi, tascwvu-
fa ilginiz?
-Demin de gibi
hepsinin muhibbiyim. Ancak
fiilen yani sanatkar olarak hi birisinde yokum. dinleyince his-
sederim Ama ne ebruzenim, ne neyzenim, ne de
-Tasauvufa mi hocam bunlar?
Gzel sanatlar insani ve iin, insanla ilgisi var, in-
san ediyor, ok byk bir g ve enerji tabii. Kul -
heba olup gidiyor. Trkiye'nin nchi rieri gibi, bir
enerjidir. iini onanyor, tamir ediyor, ihya ediyor. Bu
noktada belki gen insanlara da rehber olmak gerekiyor. Zi ra bunlar
den de olmuyor. Sanat nedir, neyi ifade eder? Sanat felsefesi zerine bir
okumak gerekiyor. Benim bu ynme hitap eden yine Topu'nun
Topu'nun zerinde ok konulardan biridir sanat, sanat tarihi, sa-
nat felsefesi, tabii ki sanat sanat iindir. Kendisi de, sanat tarihi
felsefenin Oradan da gelen bir var, zaten belli st ste gele-
rek hir birikim oluyor. Dinle sanat ok gl bir var. Bu kur-
mak gibi heba olup gidiyor. Dinle hi ilgisi olma-
yan sanatkarlar da oluyor hi Ama din- sanat, din-ahlak-sanat
ls ok bir l. Bunlardan istifade etmek gerekiyor. de-
gerekiyor. Byle sanat konusunda. Gzel sanatlar
da tasavvuf gibi gnl merkezli hi r faaliyet iin bu iki alan i iedir. B-
yk
-Teknolojik
-Henz hi bilgisayar elim de niyetim yok.
-Bu bir yoksa ilgisizlik mi?
da var ama bu sun'! bir genelde var. Sadece bil-
gisayara makinesinin hibir makineye dokunmak istemi-
yorum. Byle bir geliyor bana. Mesela evde bir var, yuka-

520 tasavvuf
-Ney. mi?
-Herhangi bir enstrman, ney Bir enstrman almak isterim. Be-
nim :->esi m gzel bir okuyama m ama musikiyi severim. Sufileri seve-
rn, bestekar sufileri daha ok severim.
-iekilikfilan musunuz hocam? Ev iinde .filan.
-Yok. yle bir kabiliyetim yok. Ev iinde okuma ve hibir
yapamam. ay demiernenin hibir yemekden anlamam, hibir ye-
mek de yapamam. O konularda ok gerilerdeyim.
-Zaten ay da imiyorsunuz.
- Anla yani. Bunun esas sebebi de okumam. bir makarna ya-
isterdim. Ama hibir yapamam. O anlamda becerim yok yani . Bir
sebebi de herhalde ve olmamam. ay yerine meyve ye-
riln. Evdekilere meyve
-Allah yengenin mrn uzun etsin diyelim o zaman.
-Evet ona dua ediyorum. onun halimiz
da syleyeyim, da sylyorum. Yemek konusunda bana
hibir diyemezsin. Niin? Bu gne kadar mesela bana gn yemek verme-
seler yemek nerde demem. Hele karpuz varsa, bir de ekmek peynir,
gn bunu yerim, hi yemek aramam.
-Niye diye
-Bu gne kadar yle bir Bizim hacanak var, o da aksine
titiz. Bazen ha" diyorum.
-Bizim Ankara var hocam. Sizde bilmiyotum ama. Ben
82'de asistan olm-ak Mehmet geldi, tebrik ederim profe-
sr dedi. olur daha filan diyecek olduk.
geldikten sonra o!U1-sunuz" dedi, "sen Girdin mi ta-
mam oldun say kendini. " Ondan sonra Ahmet geldi bana de-
di ki, ethem hoca sen okula gird,.in ama ben sema bu dedi,
uzu 11 uzun bir yeter dedi. Bu meslek
bir meslek Etbem dedi. ''O/ne g.le-
mezsin." Yani hoca evinde,
ile ba m kimisinde kimisinde zayif, kesin problem var. Dur-
madem kitap okuyorsun. "Van kulu"na biraz da ben kuluna bak,
gibi. O meseleyi
-llerhalde bu anlamda bilim olmak biraz da "mecnunluk" gerektiriyor.
Gerekten byk ilim biraz da trl olmuyor. Ak-
si halde kendinizi Burada nem arzedi-
yor. ne kadar olur? Bu konuda ben mesela Eksikle-
rimden biri ocuklarla ilgilenemiyorum.

-Ben de yleyim. Cemaat evlerinden birine onlar
-Ama bizde yle hocalar var ki lise sondaki ay oturup ders a-

-Peki makale yazabi/iyor mu?
-Yok makale
- evi tercih oluyor.
-Evet ve ay oturup kendi ile bir ilahiyat matematik
yor. fakltesini Benim iki da Hatibe girdi, bi-
tiremedi. Suun bir kendimde buluyorum, hepsini de. Niin?
Okuldaki br sebebiyle eve ocuklarla hi il-
Bu ok kt bir Tabii da bazen bundan
oluyor. da kendine gre var, da var. O noktada
hen kendimi kusurlu
-Hilmi Ziya lken al-
mal? iin tekiifte gtrn, mr boyu. bunlar benim ku-
benim yedi." Bedava ii-
ne dert ettiyse byle.
-Evet.
baba seme konusunda
ikisi evlendi gitti. bu sene Anadolu Ha-
tibi bitirdi. Ama gz kesemiyor. girme-
ye niyeti yok.
-0 siz Kutuz hoca gibi
-.1\tlaalesef biraz Bilal' i hibir zorla-
girmeden Anadolu Hatipe ynlendirdik. Girmiyorum cleseydi, onu da
Ailece Hatip gememiz gerekiyor. Bilal'den
memnunum. Bir ney notaya bakarak ney f-
lyor, anda. Bir de buna evet demesinden memnunum. Anadolu
Hatip Lisesinden sonra iin ne olur, drt sene sonraki bir Ama
gnl yle istiyor. Biz Kutuz hoca gibi O kesin, bu budur
sahiptir. Mesela ben da zlyorum, peder ve bizi
tirdi. Fakat n hibiri Biz iki erkek. Be-
zi n de var, hibiri bu gne kadar. Bundan sonra da kk-
ler olur olmaz bilemem. da kesilmesi beni zyor.
-Sitem ediyor mu peki
-Yok. o da tabii. da o, ona
yetiyor. Ve bu yaza kadar, bu yaz ilgilenir mi bilmem, iyice oldu
nk, her yaz kendisi okuttu. Zaten peder emeklilik ikramiyesi
Bir de, daha nce syledim, 77'de emekli oldu. Emekli ikramiyesi onun

522 rasaw uf
da talebe zaman oldu. Emeklilik da
Okutarak 77'den beri de devam ediyor. Nerdey-
se, evdeyse evde, camideyse camide srekli talebe okuttu.
bak kabul ediyor.
-Evet, br ri.irl iine sinmiyor. Bu anlamda da okuttu,
heps inin odur. Ama yok. O bitti. Bu 8 iyi-
ce bitirdi. bu Kur'an ve Hatiplerin 1998-2002
da hznn kim ne zaman yazacak?
-Bizim sizin bir var Ne-
tice olarak sylemek bir var
kelam alt st ettik. perdeyi, eyledik viran/ Sr-i lisan
ettikse affola
1
"
-ok ederiz bocam, bela! edin.
Not: 7. Sleyman beyle 51. 3.
paragrafta yer alan "beline kadar" ifadesini "kulak kadar"
dzeltir, ve zr dileriz.

Tasavvufun Eşyaya Bakışı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tasavvufun Eşyaya Bakışı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

tasavvuf

You might also like