KUR'AN'DA VE KAYNAKLARI

Vahit
zet
Bu makalede genel halinde Kerim'de bilginin bilgisi
ve bu bilgi iinde insana bildirdikleri, kendisine bildirilen bu bilgiye ne
ele bilgisi ele bilgisine de
tarihinde bir konu olan bilgi edinme
Kur' temelli olarak grupta duyu
vahy, rya. Bu konuyu tavzif edici ara konu
Konu tamamen Kur'an merkezli olarak
Anahtar Kelimeler: Bilgi, ilim, bilginin Kur' an, alim, ilm-i ledn
KNOWLEDGE AND SOURCES OF KNOWLEDGE IN QURAN
Abstract
This article deals in general with the forms of knowledge in Quran, God's knowledge
and what He makes man know within this knowledge, and how man reaches this
knowledge which is made available. While considering the knowledge of human beings, the
knowledge of unbelievers are also studies. Means of acquiring knowledge, which is one of
the discussed issues of Islamic history of thought, are classified under thee five groups on
Quranic basis: Five sensual organs, reason, revelation, dream. While explaining these
headings, the issue hs been detailed with sub-headings. The issue has been completely
studied around the center of Quran.
Keywords: Knowledge, science, source of knowledge, Quran, knower, ilm-i
ledun
(c.c.)
Rabbimiz alim-i O (c.c.) ilmin ve tm ilmin sahibidir.
ona ait gibi bilgisi de ona aittir.
''Dr., Ankara niversitesi Fakltesi, e-mail: vahitgoktas@gmail.com
160 !
o
.,
"Gklerin, yerin ve ikisi her kendisine ait olan
Allah ycedir ...
"Yaratan bilmez mi? O, en gizli bilir, (her
."z
Ayet-i ker1menin mucibince yaratmak bilgi ile gibi
bilmesi de tabii bir neticesidir. yaratan,
gibi bildiklerini de bilir. Bu bizi, ilim olarak ne bilirsek
bilelim o ilmin Rabbimiz mevcut ve onun ilminin hibir
ilmin sonucuna gtrr.
Burada konu husus Rabbimizin her hususu
Konumuz ilmin ona ait ve tm sahip
ilmin O'nun ilminden bir para hususudur.
"Onlar (insanlar vb.) O'nun ilminden, kendisinin bir
kavrayamazlar."
3
ayet-i celilesi bu hakikati ifade eder.
Allah Teala Her Bilir
hakiki sahibi olan Rabbimizin ilmi her Bu gerek, Yce
da:
"Gklerdeki ve yerdeki her bilir. Gizlediklerinizi de
da bilir. Allah, zn (kalplerde bilendir."
4
ve onun evresinde bulunanlar (melekler) Rablerini hamd
ederek tespih ederler, O'na ve inananlar iin diyerek)
dilerler: 'Ey Rabbimiz! Senin ve ilmin her O haJde
tvbe eden ve senin yoluna ve cehennem koru."
5
O'nun ancak O bilir. Karada ve
denizde da bilir. Hibir yaprak ki onu bilmesin. Yerin
da hibir tane, hibir hibir kuru yoktur ki bir
kitapta ( bilgisi dahilinde, Levh-i Mahfuz' da)
" ... Allah, her bilir."
7
buyrularak
1
Zuhruf suresi, 85. ayet.
Mlk 14. ayet.
3
Bakara suresi, 255. ayet.
Tegabun suresi, 4. ayet.
5
Zmer suresi, 7. ayet.
6
En' am suresi, 59. ayet.
7 Mcadele suresi, 7. ayet.
161
Bilgisi
itibariyle cahildir. Rabbimiz bu durumu ifade
insan ok cahil ve pek zalimdir."
1
Hz. Adem (a.s.) Rabbimiz ona isimlerini ve bu
ilk talim ile ilk insan cehaletten oldu. "Allah, Ad em' e btn
isimlerini

Ayet-i ker1meden de zere bilgisinin
Yce Allah'
Rabbimizin Hz. Ad em' e isimlerini klasik tefsir
ilk anlamda Yce Hz. Adem' e
gndelik hayatta isimlerini olarak tefsir
Bu talim, insana, ilim elde edecek bir kapasite yani ve kabiliyeti
verilmesi olarak da Bu durumda insan meleklerden olarak ilim
retebilme ve bylece onlardan ne
Bu gerek Kur' an' da: "Melekler, '(Ey Rabbimiz!) Seni btn eksikliklerden uzak
Senin bize bizim hibir bilgimiz yoktur.
her bilen, her hikmetle yapan sensin' dediler."
3
buyrularak ifade
edilir.
ilmi Hibir insan her iddia edemez. Bu durum
insana haddini bilmesi edebini Rabbimiz: "Her ilim sahibinin stnde
daha iyi bir bilen

buyurarak bu ferman eder.
Yine insana ilimden ok az bir nasip
" .. .Size pek az ilim

Bu ayet genellikle ruh insana ok az bilgi
olsa bile ayetin bu anlamda daraltacak bir karine mevcut
Ayet insana verilen ilmin mutlak manada az da ifade
etmektedir.
Rabbimiz insana ilim da
"Rahman, Ona ifade

Ahzab suresi, 72. ayet.
2 Bakara suresi, 31. ayet.
3 Bakara suresi, 32. ayet.
4 Yusuf suresi, 76. ayet.
5
suresi, 85. ayet.
" Rahman suresi, 1-3. ayetler.
162
ve kendini ifade edebilmek insana byk bir nimettir.
nakli ve talimi ancak ifade-i meram ile mmkndr ki buna ise ancak
veya yazma ile imkan bulunabilir.
"Yaratan Rabbinin oku! O, "al ak" dan
Oku! Senin Rabbin en cmert
O, kalemle insana

ve yazmak bir beyan ve kalem, Rabbimizin insana
ilmin
bilgisi insan zerinde bir cevher ve
veren rabbimiz dilerse ilmi geri de alabilir.
"Ey insanlar! ... Hi biz sizi topraktan, sonra az bir sudan (meniden),
sonra bir "alaka" dan, sonra da belli belirsiz bir "mudga" dan ki
size (kudretimizi) belli bir sreye kadar rahimlerde
durduruyoruz. Sonra sizi bir ocuk olarak sonra da temyiz ve
kuvvette) tam gcnze iin (sizi kemale erdiriyoruz.) lenler
olur. Yine iinizden bir da rnrn en ki, bilirken
hibir bilmez hale gelsin ... "
2
Yce Allah ilim vererek onu insanlardan stn
hale getirebilir. Buna Hz. Yakub rnek verebiliriz.
" ... o (Hz.Yakub), biz kendisine iin bilgi sahibidir. Fakat
insanlarm bilmezler."3
zere Hz. Yakub (a.s.) Rabbimiz olan bir ilimle
alim rnekler de
"Olgunluk ona (Hz. Yusuf) hikmet ve ilim verdik. biz, iyi
byle

"An dolsun! Biz Davud' a ve Sleyman' a ilim verdik. Onlar, "Ham d, bizi
m'min stn Allah'a mahsustur" dediler.
Sleyman, Davud' a varis oldu ve, "Ey insanlar, bize dili ve bize her
verildi. bu, bir ltuftur" dedi."
5
"Biz, Lut' a da bir hikmet ve bir ilim verdik ve onu irkin yapan
1
Alak suresi, 1-5. ayetler
2
Hacc suresi, 5. ayet.
3 Yusuf suresi, 68. ayet.
4 Yusuf suresi, 22. ayet.
s Nem! suresi, 15-6. ayetler.
163
memleketten

Kur' Kerim' de peygamber olmayan de ilim
bahsedilir. Tefsir Hz. olarak ilim
"Derken bir kul buldular ki, biz ona bir rahmet
kendisine bir ilim

rneklerden insana verilen ilmin Rabbimizin bir ltfu ve in' ve
iyilik yapanlara bu iyiliklerinin bir olarak
Yce Allah kavimlere de ilim ile devirlerinde
milletlerden stn
"And olsun, o azap tan; Firavun' dan k. nk o,
haddi bir zorba idi. Andolsun, bir bilgi zerine (dnemlerinde)
alemiere stn

sahip ilim bazen haddi ve
da sebep Bunun sonucunda ise bu insanlar helake duar
"Peygamberleri onlara deliller getirince, sahip bilgi ile
(ve alaya Sonunda alaya almakta
kendilerini

zere ilim, kavimleri milletlerden stn
sahip olunan ilim ile ve kabulden yz evirmek ise bir helak
sebebi olabilmektedir.

Kur' Kerim' de ahiret ilminden nasipleri
ifade edilir. sadece dnyevi ilimiere sahip olabilirler. Bu durum

"yle ise bizim zikrimizden (Kur'an'dan) yz eviren ve dnya
bir istemeyen kimselerden yz evir. ilimden
nokta! senin Rabbin, yolundan daha iyi bilir. O, hidayete ereni de
daha iyi bilir."s
1
Enbiya suresi, 74. ayet.
2
Kehf suresi, 65. ayet.
3 Duhan suresi, 30-2. ayetler.
"Mrnin suresi, 83. ayet.
5 Necm suresi, 29-30. ayetler.
164 f1drrt7n.
Bilgi Edinme
bilgi edinme tarihinde bir konudur.
Bu bilgi neler bu
de bahis mevzuu
bilgi edinme
1. duyu
2.
3. Vahy
4. Rya
bu bilgi edinme
1. Duyu
grme, koku alma, tat alma ve dokunma hislerine sahip olarak
hamse olarak bilinen duyu Yce
mteaddit ayetler mevcuttur.
a. Grme
biz halindeki az bir sudan (meniden) ve onu
imtihan Bu sebeple onu ve grr

dileseydik, gzlerini bsbtn kr ederdik de (bu halde) yola
koyulmak iin Fakat grecekler ki?!"
2
zere insan grme duyusu ile Grme insan iin
bir bilgi hibir bilgiye sahip bir
grmekle onun birok bilgi oluruz. Bununla birlikte gzn
bilgiler her zaman mutlak manada gvenilir olmayabilir. Bazen gzlerimiz
veya Hakikati anlamakta gze tmyle gvenilemez.
Bunun rnekleri mevcuttur.
"(Sihirbazlar), "Ey Musa! Ya nce sen at, ya da nce atanlar biz dediler.
(Musa), "Siz dedi. Bunun zerine onlar ( ellerindekini)
gzlerini bylediler ve onlara korku Byk bir sihir

"Hani zaman gzlerinize az gsteriyor, sizi de
gzlerinde ki Allah, olacak bir Btn Allah'a
1
suresi, 2. ayet.
2
Yasin suresi, 66. ayet.
3
A' raf sur esi, 115-6. ayet.
165
dndrlr."l
Demek ki sihir vb. zel durumlar insan etkileyebilmekte ve bu
duyular edinilen bilginin helal getirmektedir. Yine
vb. zel durumlar veya veya anlarda duyu
iinde bulunulan durumdan etkilenmekte ve hakikati

"Ona gir" denildi. grnce onu (zeminini) derin bir su
ve eteklerini Sleyman, ona "Bu, (zemini) billurdan bir
dedi."2
"Hani sanki bir gibi stne
da zerlerine (Onlara:) "Size Kitab'a
ve onun iindekileri ki, Allah' a gelmekten

b.
de Rabbimizin insana nemli bir duyudur. Kur'an'da
zellikleri grmeden nce zikredilir: " ... Bu sebeple onu ve
grr

Her ne kadar "leysel haberu kel grmek gibi
mevcutsa da bilgi gzden ilerde bir makama sahiptir. Kr
peygamber mevcut iken peygamber yoktur. Hz. Yakub gzlerinin
kr Yusuf suresinde zikredilir:
"Vah! Yusuf'a vah!" dedi ve zntden iki gzne ak O
iinde
Haber alma iman etmesi, ile kemil.l bulur.
Duymayan ve anlayamayan iman etmesi de zordur.
"Ey insanlar! Size bir rnek verildi. ona iyi kulak verin (dinleyin). Sizin
Allah'tan bir sinek dahi yaratamazlar, hepsi bunun iin
toplansalar bile. sinek onlardan bir kapsa, bunu ondan kurtaramazlar.
de ikiz, istenen de."
6
"Biz onlardan nce, kendilerinden daha zorlu nice nesilleri helak ettik de lke
lke kaacak delik Kaacak bir yer mi var? bunda,
Enfal suresi, 44. ayet.
2
Nemi suresi, 44. ayet.
3 A'raf suresi, 171. ayet.
2. ayet.
s Yusuf suresi, 84. ayet.
6 Hacc 73. ayet.
166
. !
olan yahut bulunup kulak veren kimseler iin bir

zere Rabbimiz ve byk
vermekte ve dinlemeye davet etmektedir.
duyumuz da mutlak manada gerek bilgi olamaz.
durumlar da kulak sesi olarak ve anlamaya
neden olabilir. Gnlk her gelen bu durum
bilgi
Kutsal halde anlayamayanlardan sz
edilir:
(Kur'an okurken) seni dinleyenler de var. Onu iin
kalpleri zerine perdeler (gereriz), ... "
2
"Andolsun biz, cinler ve insanlardan, kalpleri olup da bunlarla anlama yan,
gzleri olup da bunlarla grmeyen, olup da bunlarla
cehennem iin var ettik. bunlar hayvanlar gibi, hatta daha da
bunlar gafillerin ta kendileridir."
3
zaman gider. szlerine kulak
verirsin. Onlar sanki elbise kereste gibidirler. Her kuvvetli sesi kendi
aleyhlerine Onlar onlardan Allah kahretsin!
da (haktan) evriliyorlar!"
4
Dilimizdeki "sulu olur." atasz her sesi kendi
aleyhlerine olarak gzel bir rnektir. Bu ayette
duyusunun, hakikati, iinde ruh haline gre olarak
de delil
c. Tat alma
Tat alma duyusu da insan iin bir bilgi Ancak malumdur ki insan
tat alma duyusu ile dar bir bilgi sahip olabilir. tat alma
duyusuna hitap eden ayetler mevcuttur.
"Allah' a gelmekten sz verilen cennetin durumu
Orada bozulmayan su st ienlere zevk
veren ve szme bal Orada onlar iin meyvelerin
her Rablerinden de Bu cennetiikierin durumu,
temelli kalacak olan ve para para edecek kaynar su iirilen
1
Kaf suresi, 36-7. ayetler.
Enam suresi, 25. ayet.
3
A'raf suresi, 179. ayet.
Mnafikun suresi, 4. ayet.
. :'O.
167
kimselerin durumu gibi olur mu?"1
"0, birinin suyu lezzetli ve tuzlu ve olan iki denizi
da grnmez bir perde ve nleyici bir engel


Tat alma duyusu da yamlabilir. Hasta iken her olarak
buna rnektir.
Duyu en gzel rneklerden birisi de serap
Yce rabbimiz ser ap hadisesini Kur' an' da zikreder:
edenlere gelince; arnelleri bir ldeki serap gibidir.
kimse onu su Yanma hibir bulamaz. bunun gibi k.fir
de hesap gn arnellerinden bir bulamaz). Ancak bulur da
Allah onun tastamam grr. Allah, abuk grendir."
3
Tat alma duyusunun bilgiyi hibir
mmkn tarif ile Tuzluyu, vb.
ancak tadarak anlayabiliriz. Hibir deneysel maddenin tarif edemez.
"Ebediyen gen kalan imekle
ve cennet srahileri,
ibrikleri ve kadehleri, meyveleri ve arzu ettikleri etlerini
." 4
d. Kokualma
Koku alma duyusu da bir bilgi Kur'an'da koku duyusundan
bahsedilir:
"Allah, yeri iin var etti. Orada meyve(ler) ve hurma
taneler, kokulu bitkiler O halde, Rabbinizin hangi
nimetlerini yalan yorsunuz?" s
iyi kimseler, Naim cennetindedirler. Koltuklar zerinde,
seyrederler. yzlerinde, nimetierin sevincini grrsn. Onlara, mhrl
(el saf bir iecekten iirilir. Onun (iiminin) sonu bir misktir
misk gibi koku bunun iin O
tesnimdir. Bir ki, Allah'a olanlar ondan ierler."6
1
Muhammmed suresi, 15. ayet.
2 Furkan suresi, 53. ayet
3 Nur suresi, 39. ayet.
4
suresi, 17-21. ayetler.
5
Rahman suresi, 10-3. ayetler.
6
Mutaffifin suresi, 22-8. ayetler.
168 f}{trron 2008
"O gn yzler ki zillete
girerler. Son derece bir kaynaktan iirilirler.
Onlara, ve kt kokulu bir dikenli bitkiden yiyecek yoktur. O, ne besler
ne de
"(Hz. Yusuf) Bu gtrn de yzne koyun ki, gzleri
ve btn ailenizi bana getirin" dedi. Kervan dan)
(Hz. Yakub), "Bana bunak demezseniz, ben Yusuf'un kokusunu
dedi."2
Koku duyusuda ok dar bir bilgi sahiptir.
ile de bilgi sahibi olabiliriz. Kt kokunun bir delaleti gibi.
Ancak burnumuzun her bilgi de yine mutlak olmayabilir. Burun
da duyu gibi bir kokuyu iki insan
olarak Bu durum bize koku alma duyumuzun da
bilgi mutlak hakikate yetersiz
gsterir.
e. Dokunma
Dokunma duyumuz bir bilgi sertlik veya
ve vb. zelliklerini dokunarak Bu
duyumuzla ilgili olarak Rabbimiz:
ayetlerimizi inkar edenleri biz Derileri
dkldke, iin derilerini Allah,
mutlak g sahibidir, hkm ve hikmet sahibidir."
3
"Onlar ve glgelerde koltuklara

"Sabretmelerine da cennet ve ipek(ten giysiler) ile
Orada koltuklar zerine olarak bulunurlar. Orada ne
grrler, ne de dondurucu

"Onlar iin cehennem stlerinde de cehennem
rtler var. biz zalimleri byle

"Onlar ipekten olan Bu iki cennetin
meyveleri (zahmetsizce kadar)

1
suresi, 2-7. ayetler.
2
Yusuf suresi, 93-4. ayetler
3 N isa suresi, 56. ayet.
4
Yasin suresi, 56. ayet.
5
suresi, 12-3. ayetler.
6 A' raf suresi, 41. ayet.
7
suresi, 54. ayet.
. . '0.
169
" .. edenler iin giysiler stnden de kaynar
su dklr. Onunla, iindekiler ve derileri eritilir. Onlar iin bir de
demirden topuzlar

Dokunma duyumuz da bazen dokunma sayesinde elde
bilgilere de her zaman tam gvenilemez. Elimizi nce
suya sokup sonra uya sokunca suyu daha Bu
durum dokunma duyumuzun basit bir
"Aziz'in (hizmetisi olan)
murad almak Ona olan biz onu bir
iinde gryoruz" dediler. haber
gnderip (Ziyafet dzenleyip) onlar iin oturup yer
Her birine birer de verdi ve Yusuf'a, dedi.
Yusuf'u grnce, onu pek byttler ve ellerini kestiler.
Allah iin, bu bir insan ancak bir melektir" dediler."
2
zere dokunma sonucu ellerinin
kesilmesi bilgisini gvenilir bir
duyumuzdan bahsettikten sonra bilgi olarak
geelim.
2.
da bir bilgi edinme ve muhakeme gc olarak da
bilgi edinme insana byk imkanlar aar.
sayesinde insan devam ettirme iin gerekli bilgiyi edinir. insana
sahip bilgilerden hareketle yeni bilgiler edinmesini temin eder.
Yine duyu ile elde edilen bilgilerden hareketle bu bilgilerin arka
yorumlar ve daha sonulara Bir manada hem bilgi edinme
hem de bilgileri yorumlama melekesidir.
Kerim'de Rabbimiz sebebiyle sorumlu

" ... Ey sahipleri! Allah' a gelmekten ki eresiniz."3
"Onlar ayaktayken, otururken ve zerine yatarken anarlar.
Gklerin ve yerin zerinde "Rabbimiz! Bunu yere
seni eksikliklerden uzak Bizi koru" derler."
4
1
Hacc suresi, 19-21. ayetler.
2
Yusuf suresi, 30-1. ayetler.
3
Maide suresi, 100. ayet.
4 Al-i suresi, 191. ayet.
170
"Bu Kur'an; kendisiyle ancak tek ili:1h bilsinler
ve sahipleri diye insanlara bir bildiridir."
1
"An dolsun, biz bunu insanlar ibret diye tekrar
tekrar Fakat nankrlkte direttiler."
2
Akletmeyenlerin cehennemdeki Kur' an' da
"Yine derler: kulak veya
alevli bylece itiraf ederler. alevii
rahmetinden uzak olsun!"3
Ayetlerden gre var bilgi edinilmesi iin yeterli
en nemli
inkar Onlar iin cehenneme
duar Yoksa olmayan zaten dinen sorumlu ki azaba
duar olsun.
Yine ayetler olan her da ifade etmektedir ki
bu durum bizim kendi halimizi bir defa daha gzden geirmemiz
Herkes ama acaba herkes mu?
da bazen Bu yzden tm bilgilere her
zaman gvenilmez. olma durumunda akl'i melekeleri zaafa
Yine ve bunama gibi durumlarda
bozulmakta ve ynlendirebilmektedir.
"Ey iman edenler! iken ne bilineeye kadar... namaza

4
"Ey insanlar! Rabbinize gelmekten nk ok
byk bir Onu gn, her emzikli emzirmekte
geer ve her hamile da
grrsn; halbuki onlar Ne var ki ok
."s
Demek ki ikinin edip gidermesi gibi saatinde grdkleri
manzaralar insanlar akl'i melekelerini yitirecekler ve sanki
gibi Bu gerek bize heyecan, korku, ve hatta
sevin bu durumlarda insana
olarak
1
suresi, 52. ayet.
2
Furkan suresi, 50. ayet.
3
Mlk suresi, 10-l.ayetler.
4 Nisa suresi, 43. ayet.
5
Hacc suresi, 1-2. ayetler.
Lut kavmi, gidererek onu bir
rnektir. ne sz dinieyecek ne grecek gzleri, ne de
akledecek mevcuttu:
"(Melekler, Lut'a:) "mrne andolsun ki onlar gzleri
halde, iinde duruyorlar (Bu durumda asla seni
dinlemezler)" dediler."
1
Dinimiz akletmeye byk nem Rabbimizin insana en byk
nimetlerden birisi de akletme Bu anlamda hayvanlardan
ve onu sorumlu Kur' an' da akletmeyenler
yeryznde yryen Allah en kts,
kullanmayan grmeyen) dilsizlerdir."
2

Rabbin dileseydi, yeryznde hepsi elbette topyekun iman
ederlerdi. Byle iken sen mi m'min olsunlar diye,
Allah' izni hibir kimse iman edemez. Allah, aza
(gzelce) kullanmayanlara verir. De ki: "Gklerde ve yerde neler var, bir
Fakat ayetler ve inanmayan bir topluma hibir fayda


Demek ki ve mucizeler kullanmayan insanlara hibir tesir
gstermiyor. Ayetlerde kullanma ile

3. Vahiy
bilgi biri de vahiydir. alimleri bu nakl
da Nakl, insana Yce Allah ilmi ifade eder
ki bu ise kutsal kitaplar ve peygamberlerin bildirdiklerinden ibarettir.
Kur' an' da Rabbimizin kutsal kitaplada
ifade edilir:
" ... (Ey Muhammed!) Sana bu her iin bir yolu
gsteren bir rehber, bir rahmet ve Mslmanlar iin bir mjde olarak indirdik."
4
"0, sana hak ve kendisinden ncekileri olarak indirdi. O,
daha nce ve insanlar iin birer hidayet olarak
da indirdi. ayetlerini inkar edenler iin bir azap
Hicr suresi, 72. ayet.
2 Ertfal suresi 22. ayet.
3 Yunus suresi, 99-101. ayetler.
Nahl suresi, 89. ayet.
172
Allah, mutlak g sahibidir, intikam sahibidir."
1
" ... Allah, sana (Kur' an' ve hikmeti in ve sana
sana ltfu ok byktr."2
Allah insana peygamberler bilginin
asla yoktur. Her en bilen Allah
bilgisinde bir veya Bu durum Kutsal

"Kendisinde hibir bulunmayan bu alemierin Rabbi

"Hala anlamaya o, Allah'tan
mutlaka onda birok

Kur' an' da bir veya bir bilginin ifade
edilmektedir. Bu durum bilgi naklin
ifade etmektedir.
Ancak burada temel bir problem inanmayan insan iin vahiy bir bilgi
olabilir mi? Bu soruya olumlu cevap mmkn Elbette bir insan
vahyin ona bir bilgi olamaz.
Vahyin bilgi tam gvenilir olmakla birlikte bu
bilginin insan hasebiyle ve
tarihte birok temel nedeni Kur'an'da Rabbimiz bu durumu:
"Onlar, kendilerine bilgi geldikten sonra, yznden
belli bir sreye kadar (ertelenmesi ile ilgili olarak)
Rabbinden bir sz hemen hkm verilir di. .. "
5
Allah din Kitap olanlar, kendilerine ilim
geldikten sonra ihtiras ve yznden
Kim Allah' ayetlerini inkar ederse, bilsin ki Allah ok abuk grendir."
6
buyurarak
Grlyor ki bilginin bir husus, o bilginin
ve bir husustur. inanan bir bilgi
durumunda olan nakli, inceden ineeye derinlemesine idrake
bir yorumlama ile anlamaya gerekmektedir.
1
Al-i suresi, 3-4. ayetler.
2
N isa suresi, 113. ayet.
3 Secde suresi 2. ayet.
4 N isa suresi, 82. ayet.
5
sur esi, 14. ayet.
6
Al-i suresi, 19. ayet.
173
"Onlar Kur' an' Yoksa kalplerin zerinde kilitleri mi var?"
1
"Andolsun biz, Kur' an' almak iin Var
alan?"2
kendilerine bilgilerden o
sorarak elde etmelidirler. Kendi
gre yorum yapma her zaman mevcuttur ancak yolu
Kur' an' da
"Kendilerine gvenlik veya korku ile ilgili bir haber
onu yayarlar. Halbuki onu peygambere ve ilerinden yetki sahibi kimselere
gtrselerdi, elbette bunlardan, onu sonu (hkm)
nitelikte onu bilirler di. .. "
3
"Senden nce de ancak, kendilerine erkekleri
peygamber olarak gnderdik. ilim sahiplerine sorun."
4
Vahyin bir boyutu da Hz. Peygamber efendimizin insanlara
bildirdikleridir. Peygamber efendimizin bir insan olarak konularda
bizlere bilgiler Allah' tan bilgilerdir. Bu bilgiler Kur' an'
Peygamberimiz elde bilgiler gibi
Rabbimizin Peygamberimize Kur'an bilgilerdir.
Rabbimizin Peygamberimizle olan Kur' an verebiliriz:
"Hani peygamber birine, gizli bir sz Fakat o sz
haber verip Allah da bunu peygambere bildirince, peygamber bunun
bir bir da Peygamber, bunu ona
haber verince o, "Bunu sana kim bildirdi?" dedi. Peygamber,
"Bunu bana, bilen ve haberdar olan Allah haber verdi" dedi."
5
Ayette bahsedilen bilgi Kur'an'da gre bu bilgi Rabbimiz
Peygamberimize Kur' an bir bilgi olarak
Peygamberimizin bilgiler de bilgi
gvenilirdir. nk Peygamberimiz kendi heva ve gre
ifade
zaman andolsun ki, (Muhammed haktan)
ve O (Muhammed), nefis arzusu ile (Size Kur'an
Muhammed suresi, 24. ayet.
z Kamer suresi, 17. ayet.
J Nisa suresi, 83. ayet.
Nahl suresi, 43. ayet.
5
Tahrim suresi, 3. ayet.
174
. l
ancak kendisine bildirilen bir
Bu noktada peygamberimizin bildirdilderine ile
herhangi bir sze bir fark yoktur.
ki insan, gnlk birok insanla ve bu ve
birok szler duymakta ve bir
bir ise Bu durum kendisinde
gvenle alakah bir husustur. yle durumlar olur ki
derecede bir bilgi ok gvenilen bir insan getirilince
ok daha basit bir konuda gvenilir olmayan bir bilgiye ile
Demek ki bilginin daha ok bilgiyi
getirenin belirleyici
Gndelik kendisine gelen hemen hemen her habere inanan modern
boyunca bir kez bile gven problemi Peygamberimizin
bildirdilderine veya en bir
husustur.
Daha hazin bir durum da ki dneminde insanlar,
peygamberimizin itharn Onlar peygamberimizin
insanlara vahyin mahiyetine itiraz ediyorlar ve vahyin kabul
onlara zor geliyordu.
"Ey Muhammed! Biz ok iyi biliyoruz ki syledikleri elbette seni incitiyor.
Onlar gerekte seni fakat o zalimler ayetlerini
inkar ediyorlar."z
Bu durum bize bilgi vahyin ikinci olarak
peygamberimiz bildirilen bilgilerin
her hangi bir ifade eder. Ayetten
Peygamberimizin mnkirlerin kendilerine bilgiyi
gvensizlik nedeniyle de mahiyeti reddettiklerini
"Yoksa onu (Muhammed kendisi) uydurdu mu diyorlar? De ki:
syleyenler iseniz, haydi siz de onun benzeri bir sure getirin ve Allah'tan
kim varsa da yle Onlar,
ilmini ve kendilerine yorumu olan bir
Kendilerinden ncekiler de (peygamberleri ve onlara indirilen
byle Bak, o zalimlerin sonu oldu."
3
Necm suresi, 1-4. ayetler.
2 Enam suresi, 33. ayet.
3
Yunus suresi, 38-9. ayetler.
175
Lednni ilim
zere vahiy peygamberlere ait bir Yce Allah
peygamber olmayanlara da bilgiler verebilir. Lednni ilim vahiy
bilgileri suretiyle kendi
ilme denir.
"Derken bir kul buldular ki, biz ona bir rahmet
kendisine bir ilim

Bu ilmin konusundaki delil ise Hz. bu sahip
ilmi zere yapmak istemesidir. Hz. Musa bu ilmin
bilgi hususunda
"Musa ona, "Sana bilgilerden bana, iletici bir bilgi
iin sana tabi dedi. Adam, dedi: sen benimle
asla sabredemezsin. yzn bir
sabredebilirsin?" Musa, beni Hibir de sana
dedi."2
Bu ilim acaba hangi Ve kimlere verilir? Gibi sorular akla
geliyor. Bu sorulara cevap ayetler verelim:
"Ey iman edenler! Allah' a gelmekten O, size
ktden edecek bir verir ve sizin ktlklerinizi rter, sizi
Allah, byk ltuf sahibidir."
3
" ... Kim Allah'a gelmekten Allah ona bir yolu aar."
4
" ... Kim Allah' a gelmekten sa, Allah ona bir verir."s
"Allah, hikmeti verir. Kime hikmet ona oka
demektir. Bunu ancak sahipleri anlar. Allah yolunda her ne
harcar veya her ne Allah onu bilir. Zulmedenlerin
yoktur. verirseniz ne gzel! Fakat gizleyerek fakiriere
verirseniz bu, sizin iin daha ve bir da keffaret
olur. Allah,
"Sleyman, "Ey ileri gelenler! Onlar bana teslim olmadan nce hanginiz bana
onun (kralienin) getirebilir?" dedi. .. Kitaptan bilgisi olan biri, "Ben onu,
gzn amadan nce sana getiririm" dedi. Sleyman,
1
Kehf suresi, 65. ayet.
2
Kehf suresi, 66-9. ayetler.
3
Enfal suresi, 29. ayet.
4
Talak suresi, 2. ayet.
5
Talak suresi, 4. ayet.
"Bakara suresi, 269-71. ayetler.
176
halde grnce dedi: "Bu, m, yoksa nankrlk m
diye beni denemek iin, Rabbimin bana bir ltfudur. Kim kendisi
iin olur. Kim de nankrlk ederse (bilsin ki) Rabbim her
zengin dir, cmerttir ."
1
Lednni ilim sylemekle gre
samimi bir ile amel eden muvahhid mminlere Rabbimizin bir Furkan
mahiyetinde, hikmet cinsinden rahmetine matuf bir ilm-i mbarektir. Bu
ilmin de ve tasdiki ancak ile mukayyettir.
uymayan her ilim ve bir drt veyahut bir rnekr-i
ilahidir. Bu sebeple ilhamat trnden veya hatiften gelecek sesler
hep bu merbuttur. muhalif de da olmayan varidat ve ilhamat
ise arz edilmeyip sahibi kalbinde tavakkuf eder. izhar etmez.
Aksine setr ile ya teyid edecek bir haber veya reddedecek bir karine bekler.
4. Rya
Rya, her ruhsal bir Rya bir bilgi trdr. Ancak
gerekmektedir. Kur'an'da Hz. Yusuf'un, Hz.
Peygamberimizin ve Hz. bahsedilir. Hz. Yusuf
ve Hz. Yusuf'un zindan iki
da bahsedilir. Demek ki bir bilgi kimin
bir nemi yoktur. Bir peygamber de rya yoluyla bilgilendirilebilir
bir alelade insan da. ise bir ilimdir ki Allah Teah1 bu

" .. bylece biz Yusuf'u o yere ve ona (ryadaki)
yorumunu diye byle Allah, galiptir, fakat
bunu bilmezler."
2
"(Hz. Yusuf) Rabbim! Gerekten bana mlk verdin ve bana szlerin
yorumunu Ey gkleri ve yeri yaratan! Dnyada ve ahirette sen benim
velimsin. Benim Mslman olarak al ve beni iyilere kat."
3
Kur' an' da zikredilen ryalar:
1. "Hani Yusuf, Gerekten ben (ryada) on bir
ve grdm. Grdm ki onlar bana boyun
dedi: anlatma. Yoksa, sana tuzak
kurarlar. nk Rabbin seni bylece
seecek, sana (ryada grlen) yorumunu ve daha nce
1
Neml suresi, 38 ve 40. ayetler.
2
Yusuf suresi, 21. ayet.
3
Yusuf suresi, 101. ayet.
177
ve nimetlerini gibi sana ve Yakub soyuna da
Rabbin bilendir, hkm ve hikmet sahibidir."
1
gidip) Yusuf'un huzuruna girdiklerinde; Yusuf ana
ve "Allah' iradesi ile gven iinde girin" dedi. Ana
zerine Hepsi ona (Yusuf'a) ile Yusuf dedi ki:
bu, daha nce yorumudur. Rabbim onu
benimle bozduktan sonra; Rabbim beni zindandan
ve sizi lden getirerek bana ok iyilikte bulundu. Rabbim,
nice incelikler sergileyendir. O, bilendir, hkm
ve hikmet sahibidir."
2
2. "Onunla beraber zindana iki daha girdi. Biri, "Ben ryamda
zm grdm" dedi. "Ben de ryamda
zerinde, bir ekmek grdm. Bize bunun yorumunu
haber ver. biz seni iyilik yapanlardan gryoruz" dedi. Yusuf dedi ki:
"Sizin yemek size gelmeden nce, onun ne bildiririm. Bu,
bana Rabbimin Ben, Allah' a inanmayan ve ahireti inkar eden
bir milletin dinini ... Ey zindan yorumuna
gelince,) biriniz efendisine sunacak, ise ve
yiyecektir. Yorumunu bylece

3. "Kral, "Ben ryamda yedi semiz yedi yedi
ve yedi de kuru gryorum. Ey ileri gelenler! rya
bana dedi. Dediler ki: "Bunlar karma
Biz byle yorumunu bilmiyoruz."
"Yusuf dedi ki: "Yedi adetiniz zere ekin ekeceksiniz. az bir
miktar hari, bitiklerinizi Sonra bunun yedi kurak
gelecek, az bir miktar hari bu iin biriktirdiklerinizi yiyip
bitirecek. Sonra bunun bir gelecek. O
zaman (bol ve

4. "ocuk kendisiyle birlikte yryecek gelince
ona, "Yavrum, ben ryamda seni grdm. ne
dersin?" dedi. O da, yap. beni
sabredenlerden dedi. Nihayet her ikisi de emrine) boyun
de onu iin) yz st yere ona,
seslendik: "Ey hkmn yerine getirdin. biz
1
Yusuf suresi, 4-6. ayetler.
2
Yusuf suresi, 99-100. ayetler.
3
Yusuf suresi, 36-7, 41. ayetler.
suresi, 43-9.
178
iyilik byle bu bir Biz,
e) byk bir vererek onu i)

5. "Andolsun, Allah, Peygamberinin (Hz. Muhammed)
Allah dilerse, siz gven iinde veya
olarak, korkmadan Mescid-i Haram'a gireceksiniz. Allah, sizin bildi
ve size bundan bir fetih daha verdi."
2
Peygamber efendimiz sahabesine sorar ve rya gren onu
Kendisi de ve sonra da yorumunu
Bu durum bize bilgi olarak bir ifade ifadesidir.
"Semre Cndeb anh) "Resfilullah (aleyhissaHhu
vesselam) "Sizden bir rya gren yok mu?" diye Grenler de, O'na
kadar Bir sabah bize yine sordu: "Sizden bir rya
gren yok mu ?" Kendisine: "Bizden kimse bir grmedi!" dediler. Bunun
zerine: "Ama ben grdm." dedi ve .. "
3
Ancak her rya hak olmayabilir. vesvesesi de olabilir:
"Urve (r.a.), Hz. anha'dan "Hz. Peygamber
aleyhissalatu vesselam bana dedi ki: "Ryamda sen bana gece gsterildin:
Melek seni bana bir ipek ierisinde getirdi ve "Bu senin zevcendir, a onu!"
dedi. Ben de iindeki sendin. Ben (Hz. "Bu rya Allah ise,
onu dedim."
4
"Ebu Katade anh)'nin gre: Resuluilah (aleyhissalatu
"Rya Hulm rya)
yle ise, sizden biri, gitmeyen kt bir rya (hulm) grecek
olursa sol tkrsn ve ondan Allaha istiaze etsin (Byle yaparsa
kendisine asla zarar veremeyecektir."
5
hadislerden hareketle ryalar gibi ryalar da
Elbette ryalar bir bilgi olamazlar. Bu noktada rya
ile Sorusu gelmektedir.
bulunan hibir rya rya olamaz. haram ve gnah
olan bir husus bulunan ryalar ve vesvesesidir. En
Saffat suresi, 102-11. ayetler.
2 Fetih suresi, 27. ayet.
3
Buhari, Til'bir 48, Ezan 156, Tehecct 12, Cenaiz 93, By 2. Cihad 4, Bedl-Halk 6,
Enbiya 8, Tefsir, Beraet 15, Edeb 69; Mslim 23, (2275); Tirmizi, R'ya 10, (2295).
4
Buhari, Nikah 9, 35, Ta'bir 20, 21; Mslim, Fezailu's-Sahabe 79; Tirmizi, (3875).
5
Buhari 39, Bed''l-Halk ll, Til'bir 3, 4, 10,14, 46; Mslim, Rya 5, (2262); Muvatta 1, (2, 957);
Tirmizi, Rya 4, (2288); Ebu Davud, Edeb 96, (5021).
. !.:<,
179
Allah bilir.
Netice itibariyle Allah her bilmektedir ve bilgisi bilgisinin
ok az bir Kur' Kerim' de bilgi formlarda
Allah mutlak bilendir. bu bilgi iinde insana bildirdikleri sayesinde insan
kainata hkmedebilmektedir. tarihinde oka bir konu
olan bilgi edinme Kur' an temelli olarak grupta
duyu vahy, rya. Bu
konuyu tavzif edici ara konu Konu tamamen
Kur'an merkezli olarak Vahy kltr de insana kendi
bilgisinden bildirmesi sayesinde