AiFD XLIX (2008), ll, s.

377-384
Tahkik Yolu
1
WILLIAM C. CHITTICK
EV.:
DR., ANKARA . iLAHIYAT FAKLTESI
e-mail: vahitgoktas@gmail.com
zet
entelektel anahtar terimlerden birisi de tahkiktir.
Kelime tahkik; hakikatini,
gelmekte olup zamanda bu hakikate ynelik ve uygun insan ifade etmektedir.
Tahkikin genellikle peygamber (sav)'e ait duada yer
"Rabbim bize gibi gster".
Tahkik genellikle Mslman felsefeciler ve tealoglar bir metodoloji problemi olarak
ve takipileri hakikati, var temel hedefi olarak
Mevlana genellikle ve iin -ancak tek gzl rasyonel
olarak tahkiki gzler gremez. tahkik gerek
zorunlu bir
Mevlana Mesnev1'sinde, bir tekkede gece hiz-
metiye emanet eden bir yolcunun hikayesini "Tekkede kalan sufiler
ve ektikleri sahibine haber vermeden
satarlar. Gzelce bir ziyafet yoldan gelen yorgun ve a yolcuyla
birlikte hep beraber yemek yeyip sema' etmeye lar. Kendisine
izzet-i ikramdan memnun olan yolcu da sevin ve iinde
habersiz ve vecd iinde birlikte sema' eder. Sema', sona
gelince aksak bir khar biraft u khar biraft u khar
biraft- gitti, gitti, gitti" demeye hep birlikte
vecd gitti, gitti, gitti" diyerek sabaha
dek ayak teperek sema' ederler. sahibi de uyarak kendi
1 Bu makale, London Academy of Studies Transcen-
dent Phiolsophy, An Loumalfor Comparative Philosophy and Mysticism dergi-
nin Volume 8, December 2007 1-18 "Rumi's Path of Realization"

'' '
..
372 ----------------- AiFD XLIX (2008), ll
habersiz szleri syleyerek sema' eder. Sabah olunca herkes
tek tek tekkeyi terk etmeye en son sahibi olan yolcu Yk-
lerini alarak yklemek iin gider. Bir de bakar ki; yerinde
yok. Herhalde hizmeti suya diyerek biraz bekler. Hizmeti ge-
lince yolcu nerede diye sorar? Hizmeti cevaben yokla"
der. bir bana niye sylemedin, diye soran
yolcuya hizmeti der:
Valiahi defalarca geldim bu sana duyurmak istedim.
Fakat sen, gitti" szn hepsinden daha daha syl-
yordun.
O da biliyor, arifbir bu kazaya dedim; geri dndm.
dedi ki: Hepsi de bir sylyordu, Szlerinden bana bir zevk geldi.
Onlara uymam, rzgara verdi beni; o taklide yzlerce lanet olsun."
2
Hikayede, mrn veya insan ruhunun izin veren
simgeyi ifade etmektedir. Benzer bir hikayede Mevlana ve - ruh
ve beden- metaforik olarak olmadan Kuds'e vara-
maz, yani beden olmadan ruh gerek eremez. hikaye-
de yolcunun tekkedeki birlikte szler, nemini anlamadan
elde bilgi ve temsil etmektedir. Sabah, insan ruhunun
ifade etmektedir. Mevlana hikayeyi, taklidin kt
gstermek iin bilgimizde sadece
taklit eder ve ve hakikatini fark edemezsek, hedefimi-
zi kaybedecek ve hedefimize varmaktan hika-
yesinde, seyyah anlamakta ve
taklit beni rzgara
o taklide yzlerce lanet!"
Hikayenin zne bakarsak, ifadeler bize gelmektedir. Bu matemi,
- "o taklide "bir yzlerce lanet-, Oryantalistlerden ve Mslman re-
duyuyoruz. yedi yz nce taklidin,
toplumunu bir knt ve felakete grlebi-
lir. zamanda taklidi karar ver-
me olan yeniden neriyordu denile-
bilir. Ancak bunlar erken burada Mevlana ol-
duka bir bahsetmektedir.
ilimlerde taklit iki Birincisi ve
burada ictihatla Yetkin bir mctehid, bir
fikrini takip etmez, nk Kur'an ve Hadis'ten kanun
2 Hikaye Mesnevi'nin ikinci cildinin 515 ile 560. beyitleri Biz burada bu hikaye-
yi, tercmede tasarruflarda bulunarak zetlemeye ( .n.)
--
TahkikYolu ------------------- 373
mektedir. Ancak byk bir mtehit olmak
iin yeterli bilgisi ve yoktur, bu yzden bunlar mukallit olmak duru-
Bir bu alanda yetkin mtehitlerin hkmle-
rini kabul etmelidirler.
ilk Mslmanlar tedrici olarak Kur'an ve Hadisin
etkilerini ancak bunlar sonuta olduka kompleks bir hale
geldi. dnemlerde bile, duyulan mtehit olmak iin,
mrn Kur'an, snnet, sahabe ve tabiinin
gerekiyordu. Neticede, Snniler itihat
fikri kabul grmeye nk gerek bir mtehit ol-
mak iin yeterli niteliklere ok En iyi durumda alim-
ler yeni problemler iin fetvalar verebilirdi. Gnmzde, genellikle
modern dnyaya girebilmesi iin itihat tekrar ge-
iddia edilmektedir.
Taklidin ikinci zellikle felsefe ve tasavvuf olmak zere
entelektel gelenektir. Burada taklidin itihat tahkiktir. Tahki-
kin temel hakikatini ve Mevlana
taklitten bahsederken bu; teknik anlamda itihatla tahkik ile

3
itihat ve tahkik iki dini alanla ve iman veya nakil
ve Fakihler ve hukukular kendilerini eylemi ada-
felsefeciler ve bilgisine/hakikatine
Fakihler grlebilir faaliyet ile ederken, felse-
feciler ve grlmez
Kur'an tek bir kelime ile - gayb kelimesi ile - zetle-
mektedir. ve felsefecilerin tahkike iin
Temelde bunlar; Allah, melekler, kitaplar, peygam-
berler, kaza kader ve ahrettir. Bunlar kknde zetlenmektedir;
yani Allah'a Peygamberlere ve Ahirete iman.
Sufiler ve felsefeciler tahkikin bugn me-
tafizik, kozmoloji ve spritel psikoloji olarak bilgi
trlerinden bahsetmektedirler. Bu bilimler "entelektel" bilginin ("ak-
bilginin temelinde yer ve bunlar gayb kelimesi-
nin kaynaklanan ilimlerdir. Burada bize iman konula-
taklidin yasak Bir insan Allah'ave
3 Mevlana ictihat ve mctehit kelimelerini Mesnevi'sinde 30 yerde Bu kelimeyi
sadece bir yerde ilmindeki teknik anlamda (III, 3581), bu-
nun cehd, mcahede ve Allah yolunda nefse mcadele

374 ---------------- AiFD XLIX (2008), ll
peygamberlerine kulaktan duyma olarak bunun aksine tevhid
ve ve hakikatini anlayarak
itihat yoluyla elde edilen bilgi, Kur'an, Snnet ve selefin
Tahkik yoluyla elde edilen bilgi,
tm iman kesin olarak hakikatler alemine
aittir. Tahkik gibi bu kelime de hak ile kkten tremektedir. Gerek,
hakikat olmaya ve belli bir aleminde gerekten ve fiilen bulu-
Felsefi terminolojide, da verilmektedir ve
tasavvufunda buna sabite verilmektedir. ha-
kikatler gayb alemine ait ise, bunun nedeniduyusal kapasitelerimizin bun-
her ne kadar bunlar kalp le veya iman gz ile
a olsa da.
Grlebilir ve grlmeyen alemlerde mevcut olan her hakikatin bir
veya, olarak, bir hakikati Haki-
katierin biimlerde ve dzeylerde mertebeleri
bunlar entelektel Bunlar daha kesin ifadelerle Sufi-
lerin Hamseveya Molla vcud ifade-
ler ifade edilebilir. Tahkikin nemli bir herhangi bir haki-
ait zel mertebesinin edilmesidir.
Metafizik, kozmoloji ve spritel psikoloji, ve etki-
lerini icra alerolerin ve ile ilgilidir. Nakil bil-
gisi aksine, Mslman felsefecilerin hakikatleri modern bilim-
lerle yollardan yollarda bilinmektedir.
bu byle ise, bunun nedeni, felsefecilerin hakikatleri mmkn olan her muh-
temel biimde incelemeye ve sadece nakil bilgileri
nemleri ile Bunlar, aleminde ortaya
kan - kevn ve fesad alemi - tecessm hakikatler veya grleme-
yen ve ayetleri.olarak grrler. Tm
Hakikatten ve geri ona kabul ederler.
Modern bilim disiplinlerde tm esas
olarak "entelektel" bilgi" ile ilgilidir, "nakil" bilgisi ile Bilim
nakledilen bilgi olan uygun hareket
fetmekle Bunun yerine, geleneksel olarak
hakikat dzeyleri ve dereceleri konusunda hibir bilgileri olmasa da, "haki-
katlerin" bilgi gre, modern
bilimin hakikatleri sylemek demek, bunun, hangi dzeyde olur-
sa olsun ile ilgili olan "iman" ait
gelir. Mslman felsefecilerin ve bir ok Sufinin hakikatleri ve
derecelerinianlamak istemesi gibi - yani onlar, Kendi hakikatini ve
TahkikYolu ------------------- 375
Onun hakikatinin kainat iin etkilerini anlamaya -
kilde modem bilim da nesnelerini kavramaya
ki bunlar, bir bilinebilecek hakikatlerdir.
Bunlar en taklitle tahkikle Bunun
temsil gelenek nemi, tahkik ve taklit
daki daha dikkatli bir ele daha
Tahkik kelimesinin bir Hak
kelimesinin semantik gerek, hakikat, otantiklik, uygun-
luk, geerlilik, adalet, ykmllk ve grev fikirlerini iermekte-
dir. Hak, dilde olarak bir Kur-
'an ifadesidir. Bir ilahi isim olarak bu, her anlamda mutlak Hak ol-
ve Allah her trevsel ve greceli olarak hak diye ifade
gelmektedir ..
Tahkik, hak kelimesinden tretilen ikinci fiil trdr. Bunun
gerek, uygun ve yerinde tesis/ tespit edilmesidir. Felsefi bilimler er-
evesinde, hakikatini teyit etmek ve emin-
gelmektedir. Tasavvufta Mevlana'dan ok zaman nce
bu kelime bulma ve talepleri ile uyumlu olarak hareket etme
tahkiki, Allah yolundaki salikin hedefi ola-
rak belirlemektedir. yerde gibi,
tirecek bir etiket sememiz gerekse idi- kabul edilebilecek ve orta-
ya koyacak bir etiket- tahkike bir olan muhakkik kelimesinden
daha iyi bir ifade basit bir

Hakk kelimesi Kur'an'da 250 defa tekrar edilmekte, bir ok durumda
matufen Bir ok ayeti kainat
hakka "0, gkleri ve yeri hak ile
(6:73).
Ara bi genellikle hak ve faaliyeti zsel
korelasyon u Genellikle "Rabbimiz her ver-
ve sonra ona yolu (20:50) ayetine bulunmak-
Bu ayeti, Allah her bir verilen o
Bir her tam
olarak ve gibi Allah
dan hakikatini bilmelerini istemektedir. Burada
bir hadisi Bu hadis
"Senin, nefsinin zerinde Rabbinin zerinde
misafirinin zerinde zerinde o yzden her
hakka ver."
376 ---------------- AiFD XLIX (2008), ll
her hak sahibine verilmesi evrensel
bir durumdur. Bu sadece bu hadisin olan
spesifik durumlara zg Kur'an bize her hak ile yarat-
sylemektedir. Bu yzden her onlarla bir tr girmemize
olarakbize bir
bahsederken, ve nesnel gerek-
liklerini ve fiili hakikati tutmakta, ancak zamanda o gerek-
lik ve hakikate ynelik uygun insan da
lere veya kendilerine rol
dan bakarsak, her biri, gerekte ve hakikatte temel bir hakka sa-
hiptir ve kozmik alemde uygun bir rolleri bu
ile bakarsak, "bizim stmzde" (aleyna) hak-
yani onlara Her var
eden Gerek ve Hakikat olan Allah, her uygun ve cevap
istemektedir.
Kur'an genellikle hak kelimesini, gerek olmayan, hkmsz, uy-
gunsuz, b kelimesinin olarak
her hak ile gibi, zamanda "Gkleri, dnya-
ve olarak ayeti de sz konusudur (38:
27). Bir hibir gerek ve
hibir ve uygunsuz Her
gibi, erdem ve adalet ile uyumludur.
Tabi ki evrensel dzen bir istisna sz konusudur, bu da
Her ne kadar Allah gibi, ve uygunsuz-
ile olsa da, kendilerine zamanda serbest irade ve so-
rumluluk ve bu eksikliklerinin stesinden gelmelerini istemekte-
dir. Onun takip etmedikleri srece, Rabbin onlar zerindeki
na gre Bu bir ok ayetten birisi de
"Grmyor musun ki gklerdekiler ve yerdekiler, ve ay,
lar ve ve hayvanlar ve Allah'a secde etmekte-
dir?" (22:18)
Bir kainatta bulunan her hak olarak
ve var kabul etmektedir. Evrende bulu-
nan itibariyle, ve hakikatini ve
vermektedir. Sadece zel itibariyle Allah'a, in-
sanlara ve vermeyi reddedebilmektedir.
Her vermek iin, insanlar Hibir
gerek veya uygunsuz hayal etmemelidir. Hibir
gren ve fark etmeyen
Gf

-------------------377
Ku'ran bize sylemektedir:
bilerek (2:42). Bu dnyada, top-
lumda ve kendilerinde yz yze geldikleri
lara ve bakmak, her gibi grme kabili-
yetlerine geri dnmelerine Mevlana ve bir ok Su-
fi'nin varma konusundaki bu gafletin stesinden
gelme konusuna ki bu, ve ka-
buln kasten ve bilinli olarak reddetmekten
insanlara lleri dahilinde hitap etmek olan
peygamberlerin teyit etmektedir. "Biz bir peygamberi ancak kav-
minin ile gnderdik ki onlara o (Kur'an 14:4). Genelde
insanlar o ki, en hakikatini grememek-
te ve hak ve syleyemem ektedir. Peygamberler ve
gerek ve gerek hak ve bir
itibariyle her bir ancak Hz Muhammed bile Allah'-
tan kendisine hakikatini gstermesini talep kendisi
(herkese ederek) "Rabbim ilmimi (20:114) diye dua edilmesini
nermektedir. Bunun fizik, mhendislik ve sosyolojideki bilgilerini
Allah'tan talep etmeleri ol-
maz. Burada nemli olan konu, hakiki mahiyeti ve durumu-
muza cevap vermenin uygun bilgidir.
Demek ki Allah peygamberlerini hak ve bir yapma-
ve hak ile uyumlu olarak hareket gstermeleri iin gn-
gibi, "Allah kelimeleri ile
ister" (8:7). Ayet bundan sonra hkm-
sz ile beraber belirtmektedir. Bir insan-
lar fark etmeli ve konusunda
ru bir elde etmeye
bu dzeltilmesi ve faaliyetleri
olarak grlmesini de iermektedir. fenomenin
yatan nameni grmelidir. Zahirden biimden anlama, yzey-
den iyze, maddesel nesneden gemeye Bu, genelde
olarak her sadece uygun
kabuln gerektirmektedir. Genellikle ve g-
ryor da her zaman orada
de gibi:
"Hak meydana Ahmak, kalp mi-
diyle Dnyada yryp duran geer aka kalp paralar
harcanabilirdi?
378 ---------------- AiFD XLIX (2008), ll
olmasa olur da yalan olur? O yalan,
yleyse, btn szler deme; hak midiyle gnle tuzak
2928-29, 33)
4
belirtilmesi gerekir ki gibi grlmesi hibir
her bir grlmesi demek Hakikate amalayan
Sufiler, her grlmesinin tehlikeli bir hali
kabul etmektedir- her ne kadar bu "Nereye dnerseniz dnn, vechi
(2:115) ayetini bilemeyen bir daha iyi olsa da. Vahdet-i
vcut ifadesini olan Sufiler da, hak ile b
gerekli olan yapmadan "Her O'dur" (heme ost) halini
belirtecek iin bu ifadeyi
genellikle gibi, yz her grlmelidir, ancak
zamanda her yznn kendine zg da grlmelidir. Allah
yzn sonsuz gsterir. fkeli yz ile merhametli
yzn, dalaleti veren yz ile hidayeti veren yzn cesurca ve
tehlikelidir. yznn sonsuz tecellilerinin her birinin bir
ve her biri bu yzle o yze zg bir cevap talep eder.
Mevlana genellikle sekr dilini ancak zamanda bu-
nun gerek gz eden bir sekr
da bize Bu gerek durumu ko-
nusunda bir ve sadece dnya
ki buna biz bugnlerde veya nesnellik veriyoruz- ile
olarak gzkmektedir. olanlar czi sap-
ve nuru ile bakamazlar. Sekr halindekiler ise, ak-
zerindeki krallar gibi (III 2527).
dile geleneksel peygamberler ve
veliler yzn her grmektedir, ancak zamanda hak ile
ile uygun ve uygun olmayan da
Her bir ve Mutlak bilmek-
tedirler, ancak zamanda bir ok yenik ve
hakikatini de bilirler. tek rol, insanlara bir
ve hareket etme vermektir. Bu Allah
yolunda ilerlemek iin bir zorunluluk olarak grrler. de belirt-
gibi:
hak diyen biridir; her diyen de kt
(II 2942)
4 Beyitlerin tercmelerinde Abdlbaki tercmesinden Bk. Mevlana
Celaleddin-i Rumi, Mesnevi ve Kltr ve Turizm
Yay., Ankara 2000.
TahkikYolu ------------------- 379
zetle, tasavvuf iin, tahkik ile gerek ile gerek
ile yapma srecidir. Her hakikati-
nin ve rahmeti ve adaletini gz nnde
tutarak her tam olarak verilmesini gerektirmektedir. Bu yara-
gibi grmeyi gerektirmektedir- zira her mutlak Hak yarat-
ve hibir Bu, Allah, insanlar ve kainattaki
kozmik dengeyle uyum iinde hareket etmek gelmektedir. Her
yin kabul ederek Allah'a ve olan sorumlu-
yerine getirmesini gerektirmektedir.
Mevlana tahkik (ve bu kelimeden treyen muhakkik) kelimesini eserinde
birka defa Her da, anlamda
taklidin ifade etmektedir. Basite ifade etmek gerekirse taklit, bilgiyi
kulak yoluyla edinmektir. Bir sadece gerek iin bilmek
birileri iin kabul etmektir. ana baba-
uzmanlardan, yetkililerden, kitaplardan vs. duydu-
bilgisini bilginin yani iimizdeki
olan nurundan
Taklit mutlak anlamda kt bir bu tahkikin
bir Allah'tan ve peygamberlerden bilgisi-
nikulaktan duyma olarak kabul eder. Ancak, peygamberlerden "Allahtan
ilah yoktur" bilgisini olan bir sezgisel ve kesin bir
le bunun hakikati bilir. Burada gelenek
temel insankapasitesinden bahsetmektedir. Ancak bu bilgi
la dzeyde ve harekete geirilmezse, insan hakikati
gremez.
ki sadece bilgi toplama Ama;
ve uygun kabul etmektir. Bunu yapmak iin,
tm kendilerini olan Mutlak Hakka, Sonsuz Hakikate nis-
petle gerekmektedir. Bir tahkik dahil
olan mesaj; Allah'a nispetle hibir hak ve
sahih ve durumun tam olarak
hibir faaliyetin Mesnevi'si
sona tahkike ve
Taklit yoluyla bilmek ve fiiliyatta bulunmak
olan durumdur. taklide bir temel bulmadan, yani hakikate
.giden yolu olan peygamberleri ve evliyalan taklit etmeden taklit-
ten kurtulamaz. insan bunu ve samimi bir yaparsa,
ye hakikat yolu olur- ki her durumda hakikatin birok derecesi
Kesin olan ise, bilginin bir rehberin
380 ---------------- AiFD XLIX (2008), say1 ll
olmadan Sufiler gibi Mevlana da Hakikat yolun-
da gerekli konusunda etmektedir. Bir yerde
vuzlara diye hitap etmektedir. der:
"Sana okyanustan su getirecek iyi bir rehbere gerekir, sana ok-
yanustan su getirir.
Bu rehberinsana ilk seni taklitten kurtarmak tahkike
Tahkike kadar o (V 566- 68)
tam hakikatine varmak, peygamberler ve byk ve-
lilerin bir bilgi ve Taklit, ocuklar gibi ve ha-
reket eden bizim gibi yoludur. gibi:
"Yoldaki nerde, erlerin nerde? Onun ku-
runtusu nerde, gerek nerde?
ya ya ste; ya kuru zmle ceviz
kurarlar, ya da bir tuttururlar.
O takliti de illetli benzer; isterse ince konulara delil gs-
tersin." (V 1287- 89)
Bu durumda tahkik, gerekten bilmek ve uygun
kilde hareket etmektir. haliyle bilmek insan ruhunun znde
bulunan bir yetenektir, buna gelenek verir. Mukallitler hak-
ancak muhakkikler bilgiyi birinci elden
sunarlar. Mukallitler bilgi bulunurlar, ancak kendi kalple-
rine Mevlana ikinci elden elde edilen bilgiyi
rirken, bize herkesin gren kalbi sylemektedir:
"Gzn varsa bir bak da gr, ama kendi gznle bak; hibir habe-
ri olmayan bir gzyle bakma.
varsa kendi ne diye rehin
oluyorsun.
Taklide uymadan huy edin; kendi koru, onu (VI
3342- 44)
temel grevi neden gz sorula-
bilir. Birincisi, nemini bir
yoktur. Ve ikincisi, bir ok yorumcu, nemini, akla
rol kmsemek Ona gre ve tah-
kike bilgi beraber gitmektedir. hakikati bilinmeden Allah
sevilemez, ve Allah sevilmeden hakikati bilinemez. Taklit bilgisini
tahkik bilgisine Mevlana "ebedi
da her sylemektedir (V 588). her nispi hakikatte
Mutlak yzn grmesine izin verir.
"Hak hakka gizlice o sakilik eder." (III 4 7 42)
TahkikYolu ------------------- 387
Bugnlerde taklit kimsenin bunu sadece nakil
bilimleri ok ilgintir. Bu yzden, konunun sadece
dindar alimleri kr krne basite taklitle olup
ilgilenmektedirler. huku-
kunu modern dnyaya ayarlayarak gibi sadece ve
Bunun aksine herhangi bir i
yoktur, her ne kadar hallerine herhangi bir
olmasa da.
Bu ne olursa olsun, Mevlana dinin yani riteller ve top-
lumla olan ve itihat ele emir ve yasaklar-
da Aksine, Mesnevi'nin hemen de-
gibi o, "dinin ile" ilgilenmektedir -
iman, niyet,
gibi anlamak ve iman etmek iin,
mutlak ve sonsuz ve gerekli yapabil-
mesi gerekmektedir. Daha nce gibi, Allah'a
gayb alemine, grlmeyen aleme ki bu, saf ilahi
nur, te dnya ve ruhun potansiyelinin iermektedir. tm
ve fikirlerin zihinde bir biimi gz nne
aldanma, illzyon ve da hakikat alemine aittir, bunlar hak-
ile engellenebilir.
gibi Mevlana genellikle felsefecileri alaya ancak
onun bir varsaymak byk bir
bir felsefecilerle evvel ilk hakikat zerinde
kendileri ile mebde ve mead da
grnr dnya dzeyine ve daha sonra Allah'a
"evrimsel" olarak nitelenen bir ok ilk dnem felse-
fecilerinde de nk bu basiteruhun Allah'a dnme yolun-
da
Mevlana felsefecileri
reddeden ve mevcudiyetini inkar eden ve sadece kendi hisleri ile
ve felsefecileri gz nne almak-
Bu inleyen ktk hikayesinin yeniden yer almak-
Yeri ktk inlemeye Hikayenin nemini
Mevlana, mucizevi inkar edenleri Bunu
yaparken, "her ki bu bir ok Sufi
beyan edilen bir fenomendir (ve Kur'an'da- 41:21- bahsi ge-
mektedir). zamanda, akli kalp gz verilen bilgisi
ile ne srmektedir:
382 ---------------- AiFD XLIX (2008), ll
"Felsefeci dalar, fikirler yrtr, zanlara da,
dile gelmelerine, inanmaz. Ona de
ki: "Sen git de duvara vur"
Suyun szn, szn, szn ancak gnl ehli duyar,
anlar; sen
Hannane inihisini inkar eden felsefeci, velilerin duy-

O der ki: "Velilere gnllerinde uyanan sevda, sevgi, insanlar-
da bir ok hayaller etkiler de olmayacak

Gnlnde olan, duran de dnyada gizli bir felsefeci-
dir." (I 3280-81, 85)
bu bir felsefeci ise -"kalbi iinde ve
Hp bklen -bu durumda bugn bu hak eden birka alim ve bilim

bir yerde Mevlana felsefeyi, bu fi-
ziksel nesneleri maniple etmek ve kendilerini hakikatini aramak-
tan iin trettikleri bilimlerinde dahil etmektedir.
dokumak, denizin dibinden inciler
Hendese bilgisinin incelikleri, yahut hey'et, hekimlik bilgisi, felsefe,
Hep bu dnyaya bunlar, adama, yedinci kat stne
lacak yolu gstermez
Btn bunlar, yapma bilgisidir; da kzn, devenin
des tektir.
Hayvan, birka gn geinsin diye aptallar, bu bilgilere, gizli, ince
ler 1515-19)
Mevlana bugn burada modern bilgi
hak ve iin zor yntemler olan "gizemlerle" dura-
ve bilimler ve teknolojilerle dzeyde
grecektir. Bu tr tm bilgilerin ilk incelenen,
nan ve hakikatinigz etmesidir. hakikati sade-
ce gereklik iindeki genel tespit edilebilir
ve bu gelir, kkle-
rinden veya Mebde ve Mead kresel izole bir

gerekir ki tahkike sadece bir
faaliyet haliyle grmelidir, ancak zamanda
her bir hak sahibine de vermelidir. tm ve gerek
bilgisi, ve sorumluluk iermektedir. Bilgi eyle-
Mevln'nrn Tahkik Yolu ------------------- 383
mi bilen zerinde ahlaki ve etik iddialar bu bilenin duru-
mun hakikatini ve bir

ilimlerin" zerine her ynden
gerek ve geersiz gelmez. Bu, genel
ve Allah'a,
ve ruha olan ifade eder.
Bir bu tr bilgi ucu kesik ve yzeyseldir. Tabi ki bir
iin son derece - bu bilimlerin ampirik
konumuz Her halkarda, bilimler ve teknolojiler bize ya-
gerekli olup yoksa
daha iyi sylemez. Sadece hakikatini bile-
rek- Hakikatin genel onun iin neyin hak
gerekli sorusuna cevap verilebilir.
Bir Mevlana ve geleneksel tahkik modem
bilgi znde dar znde tahkike muhaliftir, ayni temelde taklide
benzemektedir. Daha ileri giderek ki modem bilim ve
menin en can taklit zerine bina
ilimler itibariyle kmlatiftir. Hibir muhakkik yoktur, nk
hakikatine hitap muhakkik diye bir bahsedilemez. Mo-
dem bilgi tamamen daha nceki bilim ve alimierin
bilgiler ve teorilere gerek hakikatini, tahkik
ederek kendisinin savunulur. sonu-
birlikte modem takip eden post-modem ilimde, hakikat is-
mini hak edecek bir tamamen absrttr.
Bugn ironilerden birisi de, bilimsel
iin kelimenin tahkik Mevlana'ya gre bu
dilin tamamen ters evrilmesidir, nk modem bilgi taklide
ve bu bilimi uygulayanlar mukallitlerdir. Bireysel bir bilim elde
ampirik bilgi sadece daha nceki bilim teorilerine
ve denetlerine Kendisi bunu ve
selefierinin geerli ancak bu bilgi
bir bu feno-
menin Mutlak Hak bilinen ve tespit edilen nu-
menin olabilir. Bilgi ve esas temeline herhangi bir geri
yoktur - ki bu ruhun temelinde bulunan veya kalptir - nk
modem bilgiyi kendileri Ha-
kikat olarak herhangi bir sz konusu
Alim ve bilim olarak bilen nefsi bilemezler.
384 ---------------- AiFD XLIX (2008), ll
Taklit modern bilginin temel tahkikin dereceleri oldu-
gibi taklidin de dereceleri Bir zoologun bitki rts bilgisindeki
taklidi, bir ders okuyan bir taklidinden, veya bir televizyon
belgeselinden bir bir mhendisin taklidinden
netten bilgiler iin, illzyondan "sanal" bilgi iin ne sy-
lenebilir.
Burada belirtmek nokta daha
derinden ve genellikle onun sunulan hissi
tesine modern insan iin olduka etin bir
nu O, sadece genel zamanda bil-
dikleri uzmanlar, bilim ve alimler de as-
mutlu bir sylemektedir: khar biraft u khar biraft u
khar biraft.Hepimizin sahip ve biz de pa-
rayla Taklidimizde syl-
yoruz. Gecede ok daha fazla bir
hayal ediyoruz. Kendi durumumuzun nemini ya-
Sadece ve hakikatini grememekle
yor, zamanda bir hakka sahip olabilecek her inkar ediyoruz. Okul-
lar, devletler ve bize bilgilerle tatmin oluyoruz.
Tm bilgimizi kulaktan dolma, iman veya kr taklit temelinde
Tahkik konusundaki tek zerinde ter-
cih etmek tabloider yerine The Kendimizin mukallit
hi - peygamberlerin ve velilerin mukallideri
kendimiz gibi mukallitlerin mukallitleriyiz. Kendimize gelip ha-
sadece biraz zaman alacak.
tahkik yolunun hedefi, kendi nefsinin bilme-
si ve toplumun ve bilmesidir.
tm bilgilerin temelinde, ruhun kkeninde bulunan,
dan kaynaklanan bir kesinlikle bilmektir.
Fihi mafih'ten tahkik yolunun bir pasajla
ma son veriyorum. Mevlana muhakkiklerin bilgisi
alimleri, ilimlerde Onlar, kendileri iin
hibir ifade etmeyen bilgisini ve sahip ol-
Kendileri iin bundan daha nemlisi ve kendilerine daha
kendi ancak onlar bunu bilmezler."