Η έγκυρη πράξη

(Las Palmas, Κανάριες Νήσοι, 29/09/98)

Ομιλία μπροστά σε μια ομάδα φοιτητών

Ποιά είναι η έγκυρη πράξη; Αυτή την ερώτηση απαντήθηκε ή έγινε προσπάθεια να απα-
ντηθεί, με διάφορους τρόπους και κάθε φορά λαμβανόταν υπόψη η καλοσύνη ή η κακία
της πράξης. Έγινε προσπάθεια να δοθεί απάντηση στην αξία της πράξης. Δηλαδή,
δόθηκαν απαντήσεις σε αυτό που από παλιά ήταν γνωστό σαν το ηθικό και το ενάρετο.
Κατά την διάρκεια πολλών χρόνων απασχολούμασταν στο να συμβουλευόμαστε τί είναι
ηθικό και τί είναι ανήθικο, καλό και κακό. Όμως βασικά, δεν μας ενδιέφερε να γνωρί-
ζουμε τί ήταν έγκυρο στην πράξη. Μας είχε απαντηθεί με διαφορετικό τρόπο. Υπήρχαν
θρησκευτικές απαντήσεις, υπήρχαν νομικές απαντήσεις, υπήρχαν ιδεολογικές απαντή-
σεις. Όλες αυτές τις απαντήσεις, μας έλεγαν ότι τα άτομα έπρεπε να κάνουν τα πράγμα
με ένα τρόπο και επίσης να αποφεύγουν να τα κάνουν με έναν άλλο. Για μας είναι πολύ
σημαντικό να πάρουμε μια ξεκάθαρη απάντηση πάνω σε αυτό το σημείο. Ήταν μεγάλης
σημασίας κι έτσι η ανθρώπινη ασχολία, σύμφωνα με το αν παίρνει μια κατεύθυνση ή
άλλη, αναπτύσσει επίσης ένα διαφορετικό τρόπο να βλέπει. Όλο αυτό προσαρμόζεται
στη ζωή σύμφωνα με την κατεύθυνση. Εάν η κατεύθυνσή μου προς το μέλλον είναι ενός
τύπου, το παρόν μου προσαρμόζεται επίσης σε αυτήν. Με τρόπο ώστε οι ερωτήσεις σε
σχέση με το έγκυρο, το άκυρο, το καλό, το κακό, επηρεάζουν όχι μόνο το μέλλον του
ανθρώπου, αλλά επηρεάζουν επίσης και το παρόν του. Επηρεάζουν όχι μόνο το άτομο,
επηρεάζουν τα ανθρώπινα σύνολα, επηρεάζουν τους λαούς.
Διάφορες θρησκευτικές θέσεις έδωσαν τη λύση τους. Έτσι λοιπόν, για τους πιστούς
καθορισμένων θρησκειών, επιβλήθηκαν κάποιοι νόμοι, κάποιοι κανόνες εμπνευσμένοι
από το Θεό. Αυτό ίσχυε για τους πιστούς αυτών των θρησκειών. Ακόμα, διάφορες θρη-
σκείες έδωσαν διάφορους κανόνες. Κάποιες υπέδειξαν ότι δεν έπρεπε να γίνονται καθο-
ρισμένες πράξεις για να αποφευχθεί κάποια αλλαγή των γεγονότων, άλλες θρησκείες το
υπέδειξαν για να αποφευχθεί η κόλαση. Κάποιες φορές αυτές οι θρησκείες δεν λαμβά-
νουν υπόψη τους ούτε ότι αρχικά ήταν παγκόσμιες, δεν το λαμβάνουν υπόψη τους
στους κανόνες τους και τις εντολές τους. Όμως το πιο ανησυχητικό από όλα αυτά συνί-
σταται σε αυτό που συμβαίνει σε περιοχές του κόσμου, όπου πάρα πολλοί από αυτούς
τους κατοίκους δεν μπορούν να τους τηρήσουν, ακόμα και αν το θέλουν με καλή πίστη,
δεν μπορούν να τηρήσουν αυτούς τους κανόνες γιατί δεν το αισθάνονται. Έτσι όπως
αυτοί που δεν πιστεύουν (οι οποίοι για τις θρησκείες είναι παιδιά του Θεού), δεν μπο-
ρούν να τηρήσουν αυτούς τους κανόνες, σαν να ήταν δοσμένοι από το χέρι του Θεού.
Μια θρησκεία, αν είναι παγκόσμια, πρέπει να είναι παγκόσμια όχι γιατί υπάρχει γεωγρα-
φικά στον κόσμο. Βασικά πρέπει να είναι παγκόσμια γιατί υπάρχει στην καρδιά του
ανθρώπινου όντος, ανεξάρτητα από την κατάστασή του, ανεξάρτητα από την γεωγρα-
φική του θέση. Έτσι τότε, οι θρησκείες δεν θα παρουσιάζουν κάποιες δυσκολίες στην
ηθική τους απάντηση.
Συμβουλευόμαστε λοιπόν άλλους διαμορφωτές συμπεριφοράς: τα νομικά συστήματα.
Αυτοί είναι διαμορφωτές, διαπλάθουν συμπεριφορές. Τα νομικά συστήματα εγκαθιστούν
με κάποιο τρόπο, εκείνο που πρέπει να γίνει ή πρέπει να αποφευχθεί στην συμπερι-
φορά της σχέσης, στην κοινωνική συμπεριφορά. Υπάρχουν κωδικοί κάθε τύπου για να
ρυθμίζουν τις σχέσεις. Υπάρχουν ακόμα και ποινικοί κώδικες, οι οποίοι προβλέπουν την
ποινή για καθορισμένα αδικήματα, για συμπεριφορές που κρίνονται μη κοινωνικές ή
ακοινώνητες ή αντικοινωνικές. Τα νομικά συστήματα έδωσαν επίσης την απάντησή τους
στην ανθρώπινη συμπεριφορά σε αυτό που κάνει με καλή ή κακή συμπεριφορά. Και
έτσι, όπως απάντησαν οι θρησκείες και ήταν καλό για τους πιστούς τους, τα νομικά
συστήματα απάντησαν επίσης και ήταν καλό για μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, ήταν
καλό μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης, αλλά δεν είπαν τίποτα στο άτομο ότι πρέπει να
υπακούσει με μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Γιατί ο λογικός κόσμος χωρίς αμφιβολία
παρατηρεί ότι είναι ενδιαφέρον να υπάρχει μια ρύθμιση της κοινωνικής συμπεριφοράς
με σκοπό να αποφευχθεί γενικό χάος. Όμως αυτή είναι μια τεχνική κοινωνικής οργάνω-
σης, δεν είναι μια δικαίωση της ηθικής. Και σίγουρα σύμφωνα με την ανάπτυξή της και
σύμφωνα με την έννοιά της, οι διάφορες ανθρώπινες κοινωνίες έχουν κανόνες συμπερι-
φοράς ρυθμισμένους νομικά, οι οποίοι μερικές φορές αντιτίθενται. Τα νομικά συστήματα
δεν έχουν παγκόσμια αξία. Χρησιμεύουν για μια στιγμή, για ένα τύπο δομής, άλλα δεν
χρησιμεύουν σε όλα τα ανθρώπινα όντα, ούτε χρησιμεύουν για όλες τις στιγμές και όλα
τα μήκη και πλάτη. Και το πιο σημαντικό από όλα, δεν λένε τίποτα στο άτομο σε σχέση
με το καλό και το κακό.
Επίσης συμβουλευόμαστε τις ιδεολογίες. Οι ιδεολογίες είναι περισσότερο φίλες της ανά-
πτυξης και πολύ περισσότερο έντονες στις εξηγήσεις τους, από ότι τα πιεσμένα νομικά
συστήματα, ή κάποιες φορές οι κανόνες ή οι νόμοι οι οποίοι έχουν φθαρεί με τον καιρό.
Κάποια δόγματα εξηγούν ότι το ανθρώπινο ον είναι ένα άπληστο ζώο, είναι μια ύπαρξη
που αναπτύσσεται σε βάρος όλων και το οποίο πρέπει να ανοίξει το βήμα σε πείσμα
όλων, σε πείσμα ακόμα και των άλλων ανθρώπινων όντων. Μια κατάσταση με θέληση
για δύναμη, είναι αυτή η οποία βρίσκεται πίσω από αυτή την ηθική. Με κάποιο τρόπο
αυτή η ηθική, που μπορεί να φαίνεται ρομαντική, είναι χωρίς αμφιβολία υπαρκτή και δεν
λέει τίποτα στο άτομο σε σχέση με το ότι τα πράγματα θα του βγουν άσχημα με τις φιλο-
δοξίες του της θέλησης για δύναμη.
Υπάρχει άλλος τύπος ιδεολογίας που μας λέει: όταν όλα στη φύση είναι σε εξέλιξη και το
ίδιο το ανθρώπινο ον είναι προϊόν αυτής της εξέλιξης και το ανθρώπινο ον είναι η αντα-
νάκλαση των συνθηκών οι οποίες υπάρχουν σε μια δεδομένη στιγμή, η συμπεριφορά
του δείχνει τον τύπο κοινωνίας στην οποία ζει. Έτσι τότε, μια τάξη θα έχει ένα τύπο ηθι-
κής και μια άλλη θα έχει ένα άλλο τύπο ηθικής, Με αυτό τον τρόπο, η ηθική καθορίζεται
από τις αντικειμενικές συνθήκες, από τις κοινωνικές σχέσεις και από τον τρόπο παρα-
γωγής. Δεν πρέπει να απασχολούμαστε πολύ όταν ένας κάνει εκείνο το οποίο μηχανικά
ωθείται να γίνει παρ’ όλο που, για διαφημιστικούς λόγους, μιλά για την ηθική μιας τάξης
ή την ηθική μιας άλλης. Περιορίζοντας την μηχανική ανάπτυξη, κάνω αυτό που κάνω
γιατί ωθούμαι από τέτοια αίσθηση. Πού είναι το καλό και πού είναι το κακό;… Υπάρχει
μόνο μια μηχανική σύγκρουση μορίων σε κίνηση.
Άλλες παράξενες ιδεολογίες μας είπαν πράγματα σαν αυτά: η ηθική είναι μια κοινωνική
πίεση η οποία χρησιμεύει για να ελέγξει τη δύναμη των ορμών και αυτή η αναχαίτιση,
που πραγματοποιείται, είναι μια κατάσταση του υπερεγώ, αυτή η συμπίεση η οποία
γίνεται στο καζάνι της συνείδησης επιτρέπει εκείνες τις βασικές ορμές να τείνουν να εξυ-
ψωθούν, να τείνουν πάρουν κάποια κατεύθυνση…
Έτσι ώστε ο φτωχός μας φίλος, ο οποίος πάει να περάσει μερικούς και άλλους με τις
ιδεολογίες τους, αισθάνεται ξαφνικά στο περιθώριο και λέει: «τί είναι αυτό που πρέπει να
κάνω, γιατί εκεί με πιέζει ένα κοινωνικό σύνολο, έχω ορμές και φαίνεται ότι αυτές μπο-
ρούν εξυψωθούν, υπό τον όρο ότι εγώ είναι καλλιτέχνης. Αλλιώς, ή ξαπλώνω στον
καναπέ του ψυχαναλυτή ή καταλήγω νευρωτικός.» Έτσι λοιπόν, η ηθική στην πραγματι-
κότητα είναι ένας τρόπος ελέγχου αυτών των πιέσεων οι οποίες, χωρίς αμφιβολία,
κάποιες φορές το καζάνι ξεχειλίζει.
Άλλες ιδεολογίες, επίσης ψυχολογικές, εξηγούν το καλό και το κακό σύμφωνα με την
προσαρμογή. Μια ηθική προσαρμοσμένη σε συμπεριφορά, επιτρέπει σε κάποιον να
προσαρμοστεί σε ένα σύνολο και στο μέτρο που κάποιος αποσυνδέεται από αυτό το
σύνολο, αποχωρίζεται από αυτό το σύνολο, έχει προβλήματα. Έτσι ώστε καλύτερα να
andar “derechito” και να προσαρμοστεί καλά στο σύνολο. Η ηθική μας λέει πιο είναι το
καλό και πιο είναι το κακό, σύμφωνα με την προσαρμογή την οποία πρέπει να εγκατα-
στήσει με το περιβάλλον του. Και θα είναι καλά… είναι άλλη ιδεολογία.
Όμως στην εποχή των μεγάλων πολιτιστικών προβλημάτων, όπως συνέβη σε άλλους
πολιτισμούς, βγαίνουν οι σύντομες, άμεσες απαντήσεις, σχετικά με αυτό που πρέπει να
γίνει και με αυτό που δεν πρέπει να γίνει. Αναφέρομαι σε αυτές οι οποίες ονομάζονται
«ηθικές σχολές της παρακμής». Σε διάφορες κουλτούρες (ήδη στην παρακμή τους),
βγαίνουν ηθικολόγοι οι οποίοι πολύ γρήγορα πραγματεύονται την προσαρμογή των
συμπεριφορών τους, όσο καλύτερα μπορούν, έτσι ώστε να δώσουν μια κατεύθυνση στη
ζωή τους. Είναι κάποιοι που λένε περίπου αυτό: «Η ζωή δεν έχει κανένα νόημα και
καθώς δεν έχει κανένα νόημα, μπορώ να κάνω ότι μου αρέσει… αν μπορώ». Άλλοι λένε:
«Καθώς η ζωή δεν έχει πολύ νόημα, πρέπει να κάνω εκείνα τα πράγματα που με ικανο-
ποιούν, που με κάνουν να αισθάνομαι καλά, σε βάρος του άλλου». Τελικά, κάποιοι
δηλώνου: «Ήδη βρίσκομαι σε μια άσχημη κατάσταση και ακόμα και η ίδια η ζωή είναι
πόνος, πρέπει να κάνω τα πράγματα κρατώντας ορισμένες φόρμες, κάποια ανιδιοτέλεια,
κάποια παλικαριά. Πρέπει να κάνω τα πράγματα σαν ένας στωικός». Έτσι ονομάζεται
αυτή η τελευταία σχολή της παρακμής: η στωική σχολή.
Έτσι λοιπόν οι θρησκείες, τα νομικά συστήματα, τα ιδεολογικά συστήματα, οι ηθικές σχο-
λές της παρακμής, δούλεψαν για να απαντήσουν σε αυτό το σοβαρό πρόβλημα της
συμπεριφοράς, για να εγκαταστήσουν μια ηθική, γιατί όλοι αυτοί έχουν επισημάνει την
σημασία που έχει η δικαίωση ή η μη δικαίωση μιας πράξης.
Ποιά είναι η βάση την έγκυρης πράξης; Η βάση της έγκυρης πράξης δεν δίνεται από τις
ιδεολογίες, ούτε από τις θρησκευτικές εντολές, ούτε από τις πίστεις, ούτε από τον κοινω-
νικό έλεγχο. Ακόμα και όταν όλες αυτές είναι μεγάλης σημασίας, η βάση της έγκυρης
πράξης δεν δίνεται από καμία από αυτές, αλλά δίνεται από την εσωτερική εγγραφή της
πράξης. Υπάρχει μια βασική διαφορά μεταξύ της αξιολόγησης η οποία φαίνεται να προ-
έρχεται από το εξωτερικό και αυτής της αξιολόγησης η οποία γίνεται από την εγγραφή
την οποία έχει το ανθρώπινο ον από αυτό ακριβώς που κάνει.
Και ποιά είναι η εγγραφή της έγκυρης πράξης; Η εγγραφή της έγκυρης πράξης είναι
εκείνη η οποία γίνεται αισθητή σαν ενωτική. Είναι εκείνη η οποία δίνει την ίδια στιγμή
αίσθηση εσωτερικής ανόδου και είναι, τελικά, εκείνη η οποία θέλει να επαναληφθεί γιατί
έχει γεύση συνέχειας στο χρόνο. Θα εξετάσουμε αυτές τις απόψεις χωριστά.
Η εγγραφή της εσωτερικής ενότητας από τη μια και η συνέχεια στο χρόνο από την άλλη.
Μπροστά σε μια δύσκολη κατάσταση, εγώ μπορώ να απαντήσω με το ένα ή με τον άλλο
τρόπο. Αν, για παράδειγμα, είμαι εχθρικός, μπορεί να απαντήσω βίαια και μπροστά σε
αυτή την κατάσταση που μου δημιουργεί το εξωτερικό ερέθισμα και αυτή η ένταση την
οποία μου προκαλεί, μπορεί να εκνευριστώ, μπορεί να αντιδράσω βίαια και κάνοντάς το
να δοκιμάσω μια αίσθηση ανακούφισης. Εκνευρίζομαι. Έτσι λοιπόν, φαινομενικά, έχει
ολοκληρωθεί η πρώτη συνθήκη της έγκυρης πράξης: απέναντι σε ένα εξοργιστικό ερέθι-
σμα, το προβάλλω προς τα έξω και κάνοντάς το εκνευρίζομαι και με το να εκνευριστώ
έχω μια ενωτική εγγραφή.
Η έγκυρη πράξη δεν μπορεί να δικαιολογηθεί απλά από τον εκνευρισμό εκείνης της στιγ-
μής, γιατί δεν έχει διάρκεια στο χρόνο αλλά το αντίθετο. Τη στιγμή Α παράγω τον εκνευ-
ρισμό αντιδρώντας με τον τρόπο που αναφέρθηκε. Τη στιγμή Β, δεν είμαι με τίποτα σε
συμφωνία με αυτό που έκανα. Αυτό μου δημιουργεί αντίφαση. Αυτός ο εκνευρισμός δεν
είναι ενωτικός εφ’ όσον η επόμενη στιγμή αντιφάσκει με την προηγούμενη. Είναι απα-
ραίτητο να το κάνω, επιπλέον, με την ενωτική εγγραφή στο χρόνο, χωρίς να παρου-
σιάσω κενά, χωρίς να παρουσιάσω αντίφαση. Θα μπορούσαμε να δώσουμε πολλά
παραδείγματα στα οποία την αίσθηση της έγκυρης πράξης για μια στιγμή δεν υπάρχει
την επόμενη και το υποκείμενο δεν μπορεί, να παρατείνει αυτό τον τύπο συμπεριφοράς
γιατί δεν εγγράφει ενότητα αλλά αντίφαση.
Όμως υπάρχει ένα άλλο σημείο: εκείνο της εγγραφής μιας αίσθησης εσωτερικής ανόδου.
Υπάρχουν πολυάριθμες πράξεις τις οποίες όλοι πραγματοποιούμε κατά τη διάρκεια της
μέρας, καθορισμένες τάσεις όπου εκτονώνουμε εκνευρισμό. Αυτές δεν είναι πράξεις που
πρέπει να δούμε ηθικά. Τις πραγματοποιούμε και μας εκνευρίζουν και μας προκαλούν
μια κάποια ευχαρίστηση, αλλά μένουμε εκεί. Και αν βγει εκ νέου μια ένταση, πάλι θα την
εκτονώσουμε αυτή την κατάσταση με αποτέλεσμα συμπυκνωτή, ο οποίος φορτίζεται με
ένα φορτίο και φτάνοντας σε κάποια όρια το εκφορτίζει. Και έτσι, με αυτό το αποτέλεσμα
συμπυκνωτή φόρτισης και εκφόρτισης, μας δίνει την εντύπωση ότι θα μας βάλλει σε
έναν αέναο κύκλο επαναλήψεων πράξεων και λέμε ότι αν η ζωή είναι απλά αυτό (ένας
κύκλος επαναλήψεων, ευχαρίστησης και πόνου), αυτή δεν θα υπερβεί το παράλογο.
Σήμερα, μπροστά σε αυτή την τάση, προκαλώ αυτή την εκτόνωση. Και αύριο με τον ίδιο
τρόπο… θα ακολουθήσει ο κύκλος των πράξεων, όπως η μέρα και η νύκτα, συνεχώς,
ανεξάρτητα από όλη την ανθρώπινη πρόθεση, ανεξάρτητα από όλη την ανθρώπινη επι-
λογή.
Υπάρχουν πράξεις, χωρίς αμφιβολία, τις οποίες πραγματοποιούμε κάθε φορά όλο και
λιγότερο στη ζωή μας. Είναι πράξεις οι οποίες μας δίνουν μεγάλη ενότητα εκείνη τη
στιγμή. Είναι πράξεις με την εγγραφή των οποίων, επιπλέον, κάτι καλυτερεύει σε μας
όταν τις κάνουμε. Και είναι πράξεις οι οποίες μας δίνουν πρόταση για το μέλλον, με την
αίσθηση ότι αν θα μπορούσαμε να τις επαναλάβουμε κάτι θα αυξηθεί, κάτι θα καλυτε-
ρεύσει. Είναι πράξεις οι οποίες μας δίνουν ενότητα, αίσθηση εσωτερικής ανόδου και
διάρκεια στο χρόνο. Αυτές είναι οι εγγραφές της έγκυρης πράξης.
Εμείς ποτέ δεν λέμε ότι αυτό θα είναι καλύτερο ή χειρότερο, ή πρέπει να γίνεται υπο-
χρεωτικά: έχουμε δώσει πολύ καλά τις προτάσεις και τα συστήματα εγγραφών που
ανταποκρίνονται σε αυτές τις προτάσεις. Μιλήσαμε για τις πράξεις που δημιουργούν
ενότητα ή δημιουργούν αντίφαση. Και, τέλος, μιλήσαμε για την τελειοποίηση της έγκυρης
πράξης, από την επανάληψη αυτών το πράξεων. Όπως για να κλείσουμε ένα σύστημα
έγκυρων πράξεων, είπαμε: «Αν επαναλαμβάνεις τις πράξεις σου εσωτερικής ενότητας
τότε τίποτα δεν θα μπορεί να σε σταματήσει». Αυτό το τελευταίο μιλά όχι μόνο για την
ενωτική εγγραφή, για την αίσθηση ανόδου, για την διάρκεια στο χρόνο. Αυτό μιλά για την
καλυτέρευση της έγκυρης πράξης. Γιατί είναι ξεκάθαρο ότι, δεν μας βγαίνουν καλά όλες
οι επιδιώξεις. Πολλές φορές κάνουμε ενδιαφέροντα πράγματα και δεν βγαίνουν τόσο
καλά. Θεωρούμε ότι αυτά τα πράγματα μπορούν να καλυτερεύσουν. Επίσης η έγκυρη
πράξη να καλυτερεύσει. Η επανάληψη τέτοιων πράξεων δίνει ενότητα και άνοδο και
διάρκεια στο χρόνο, συνεχίζοντας την καλυτέρευση της ίδιας της έγκυρης πράξης. Αυτό
είναι δυνατό.
Εμείς, δώσαμε, σε πολύ γενικές αρχές, τις εγγραφές της έγκυρης πράξεις. Υπάρχει μια
μεγαλύτερη αρχή, γνωστή ως Χρυσός Κανόνας. Αυτή η αρχή λέει αυτό: «Να συμπεριφέ-
ρεσαι στους άλλους όπως θέλεις να σου συμπεριφέρονται». Αυτή η αρχή δεν είναι και-
νούρια, υπάρχει χιλιετίες. Έχει αντέξει στο πέρασμα του χρόνου σε διάφορες περιοχές,
σε διάφορες κουλτούρες. Είναι μια αρχή με παγκόσμια αξία. Είναι διατυπωμένη με διά-
φορους τρόπους. Έχει θεωρηθεί από την αρνητική όψη, λέγοντας κάτι σαν αυτό: «Μην
συμπεριφέρεσαι στους άλλους όπως δεν θέλεις να σου συμπεριφέρονται». Είναι άλλη
εστίαση της ίδιας ιδέας. Ή ακόμα, έχει ειπωθεί: «Αγάπα τον πλησίον σου όπως τον
εαυτό σου». Είναι άλλη εστίαση. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν είναι το ίδιο με το να λέμε: «Να
συμπεριφέρεσαι στους άλλους όπως θέλεις να σου συμπεριφέρονται». Και είναι καλά,
και από παλιά μίλησαν για αυτή την αρχή. Είναι πολύ μεγαλύτερη από τις ηθικές αρχές.
Αυτή είναι πολύ μεγαλύτερη από τις αρχές της έγκυρης πράξης. Όμως, πώς θέλω να
μου συμπεριφέρονται εμένα; Γιατί δίνεται από την αίσθηση ότι θα ήταν καλό να συμπε-
ριφέρομαι στους άλλους όπως θέλω να μου συμπεριφέρονται. Και πώς θέλω να μου
συμπεριφέρονται; Θα απαντήσω σε αυτό που ειπώθηκε, ότι αν μου συμπεριφερθούν με
ένα τρόπο ο οποίος μου κάνει κακό ή αν μου συμπεριφερθούν με ένα τρόπο ο οποίος
μου κάνει καλό. Θα απαντήσω γύρω από το καλό και το κακό. Θα καθορίσω ξανά την
έγκυρη πράξη, σύμφωνα με τη μια ή την άλλη θεωρία, σύμφωνα με την μια ή την άλλη
θρησκεία. Για μένα θα είναι καλό ένα πράγμα, για άλλο άτομο δεν θα είναι το ίδιο. Και
δεν θα κάνει λάθος κάποιος ο οποίος θα συμπεριφερθεί πολύ άσχημα σε κάποιον άλλο,
εφαρμόζοντας την ίδια αρχή, γιατί θα του αρέσει να του συμπεριφέρονται άσχημα.
Είναι πολύ καλή αυτή η Αρχή η οποία μιλά με αυτό τον τρόπο για την συμπεριφορά στον
άλλο, σύμφωνα με το καλό για κάποιον, όμως θα ήταν καλύτερα να γνωρίζουμε τι είναι
καλό για κάποιον. Έτσι έχουν τα πράγματα, μας ενδιαφέρει να πάμε στην βάση της
έγκυρης πράξης και η βάση της έγκυρης πράξης βρίσκεται στην εγγραφή που αποκτάται
από αυτήν.
Αν πω: «Πρέπει να συμπεριφέρομαι στους άλλους όπως θέλω να μου συμπεριφέρο-
νται», αμέσως απαντώ: «γιατί;» Θα έχει κάποια εξέλιξη για κάποιον, θα έχει κάποιο
σχήμα για την διανοητική λειτουργία το οποίο δημιουργεί του προβλήματα σε κάποιον
όταν αυτός συμπεριφέρεται άσχημα στους άλλους. Και πώς μπορεί να είναι αυτή η λει-
τουργία; Αν εγώ βλέπω σε κάποιον μια πολύ κακή συνθήκη, ή βλέπω αμέσως ότι
κάποιος υποφέρει από μια πληγή ή ένα τραύμα, κάτι θα αντηχήσει μέσα μου. Πώς μπο-
ρεί να αντηχήσει μέσα μου κάτι το οποίο συνέβη στον άλλο; Είναι σχεδόν μαγικό! Συμ-
βαίνει σε κάποιον να υποφέρει από ένα ατύχημα και κάποιος άλλος αισθάνεται σχεδόν
φυσικά την εγγραφή. Εσείς μελετάται τέτοια φαινόμενα, γνωρίζεται καλά ότι σε όλη την
σύλληψη ανταποκρίνεται μια εικόνα και καταλαβαίνεται ότι κάποιες εικόνες μπορούν να
τεντώσουν κάποια σημεία έτσι όπως άλλες μπορούν να τα χαλαρώσουν. Αν σε όλη την
σύλληψη ανταποκριθεί μια αναπαράσταση και από αυτή την αναπαράσταση γίνει με τη
σειρά της εγγραφή, δηλαδή, μια καινούρια αίσθηση, τότε δεν είναι πολύ εύκολο να κατα-
νοήσουμε πώς με την αντίληψη ενός φαινομένου και με το να ανταποκριθεί η εσωτερική
εικόνα με αυτό το φαινόμενο (κινητοποιώντας αυτή την εικόνα), έχω σαν συνέπεια
αίσθηση σε διάφορα μέρη του σώματός μου ή του εσω-σώματός μου, το οποίο έχει
μετατραπεί από την δράση της προηγούμενης εικόνας. Αισθάνομαι ταυτισμένος όταν
κάποιος υποφέρει από μια πληγή γιατί στην οπτική αντίληψη τέτοιου φαινομένου αντι-
στοιχεί μια ξαφνική οπτική εικόνα και σε σχέση με αυτό ένας καταιγισμός συναισθητικών
και απτών εικόνων από τις οποίες, επιπλέον, έχω μια καινούρια αίσθηση η οποία τελικά
μου προκαλεί την εγγραφή του θανάτου του άλλου. Δεν θα ήταν καλό να συμπεριφέρο-
μαι στους άλλους με άσχημο τρόπο, γιατί πραγματοποιώντας αυτόν τον τύπο δραστη-
ριότητας έχω την αντίστοιχη εγγραφή.
Θα μιλήσουμε σχεδόν τεχνικά. Γι’ αυτό θα παραστήσουμε εικονικά την λειτουργία των
κυκλωμάτων βήμα – βήμα, ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι η δομή της συνείδησης συμπε-
ριφέρεται σαν μια ολότητα. Ωραία, ένα πράγμα είναι το πρώτο κύκλωμα το οποίο αντα-
ποκρίνεται στην αντίληψη, απεικόνιση, με καινούρια λήψη από την εσωτερική αναπαρά-
σταση και αίσθηση. Και άλλο πράγμα είναι το δεύτερο κύκλωμα το οποίο έχει σχέση με
την πράξη και αυτό σημαίνει: από κάθε πράξη την οποία προωθώ προς τον κόσμο, έχω
επίσης εσωτερική εγγραφή. Αυτή ανατροφοδοτείται, για παράδειγμα, είναι εκείνη η
οποία μου επιτρέπει να μαθαίνω κάνοντας πράγματα. Αν δεν πάρω ανατροφοδότηση
από τις κινήσεις που έκανα, ποτέ δεν θα μπορέσω να τις βελτιώσω. Μαθαίνω να γράφω
στη μηχανή μέσω της επανάληψης, δηλαδή, εγγράφω πράξεις μεταξύ επιτυχίας και
λάθους. Όμως μπορώ να εγγράψω πράξεις μόνο αν τις πραγματοποιήσω. Με κάθε
τρόπο, από αυτό που κάνω από αυτό έχω εγγραφή. Επιτρέψτε μου μια εκτροπή. Υπάρ-
χει μια μεγάλη προκατάληψη η οποία κάποιες φορές έχει εισβάλλει στο παιδαγωγικό
χώρο. Σύμφωνα με αυτή την πίστη μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε αντί να κάνουμε.
Σίγουρα, μαθαίνουμε γιατί συγκρατούμε την υποδοχή του δεδομένου, όμως τέτοιο δεδο-
μένο δεν απομνημονεύεται απλά, αλλά πάντα ανταποκρίνεται σε μια εικόνα η οποία, με
τη σειρά της, κινητοποιεί μια καινούρια δραστηριότητα: συγκρινόμενη, απορριπτόμενη
κλπ. Και αυτό δείχνει την αδιάκοπη δραστηριότητα της συνείδησης και όχι μια υποθετική
παθητικότητα στην οποία απλά διαμένει το δεδομένο. Αυτή η ανατροφοδότηση είναι που
μας επιτρέπει να λέμε: «πατάω λάθος κουμπί». Έτσι εγγράφεται η αίσθηση της επιτυ-
χίας και του λάθους. Έτσι πηγαίνει βελτιώνοντας την εγγραφή της επιτυχίας, έτσι κυλά
και έτσι πηγαίνει αυτοματοποιώντας την σωστή πράξη του γραψίματος στη μηχανή.
Μιλήσαμε για ένα δεύτερο κύκλωμα. Το πρώτο αναφερόταν στον πόνο του άλλου τον
οποίο εγγράφω σε μένα. Το δεύτερο κύκλωμα μιλά για την εγγραφή την οποία κάνω
από την πράξη που παράγω.
Εσείς γνωρίζεται τις διαφορές οι οποίες υπάρχουν μεταξύ των πράξεων που ονομάζο-
νται καθάρσεις και των μεταφερόμενες πράξεων. Οι καθάρσεις αναφέρονται βασικά στις
εκτονώσεις των εντάσεων και εκεί μένουν. Οι μεταφερόμενες πράξεις είναι διαφορετικές,
επιτρέπουν να μεταφέρω εσωτερικά φορτία, να συνθέσω περιεχόμενα και να διευκο-
λύνω την καλή ψυχική λειτουργία. Γνωρίζουμε ότι εκεί υπάρχουν νησιά με διανοητικά
περιεχόμενα, περιεχόμενα τα οποία δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, υπάρχουν δυσκολίες
για την συνείδηση. Ναι, σκέφτεται, για παράδειγμα προς μια κατεύθυνση, όμως αισθάνε-
ται προς μια άλλη και, τελικά δρα προς μια άλλη διαφορετική, κατανοούμε ότι αυτό δεν
αντιστοιχεί και ότι η εγγραφή δεν είναι πλήρης. Φαίνεται ότι μόνο όταν βάζουμε γέφυρες
μεταξύ των εσωτερικών περιεχομένων, η ψυχική λειτουργία αντιστοιχεί και επιτρέπει να
προχωρήσουμε ένα βήμα ακόμα. Είναι γνωστές τεχνικές μεταφοράς πολύ χρήσιμες οι
οποίες κινητοποιούν και μετατρέπουν καθορισμένες προβληματικές εικόνες. Ένα παρά-
δειγμα αυτής της τεχνικής έχει παρουσιαστεί σε λογοτεχνική μορφή στις Καθοδηγούμε-
νες Εμπειρίες. Αλλά επίσης γνωρίζουμε ότι η πράξη και όχι μόνο η εργασία με τις εικό-
νες, μπορεί να λειτουργήσει φαινόμενα μεταφοράς και φαινόμενα αυτομεταφοράς. Δεν
θα είναι το ίδιο ένας τύπος πράξης από μια άλλη. Θα υπάρχουν πράξεις οι οποίες θα
επιτρέψουν να γίνει σύνθεση εσωτερικών περιεχόμενων και θα υπάρχουν πράξεις τρο-
μακτικά διασπαστικές. Καθορισμένες πράξεις παράγουν στο ανθρώπινο ον τέτοιο βαρύ
φορτίο, τέτοιο μετάνοια και εσωτερική διαίρεση, τέτοια βαθιά ανησυχία, ώστε αυτό το
άτομο ποτέ δεν θα θέλει να τις επαναλάβει. Και, δυστυχώς, έχουν παραμείνει τόσες
πράξεις συνδεδεμένες δυνατά με το παρελθόν. Παρ’ όλου που δεν θα επαναληφθούν
τέτοιες πράξεις στο μέλλον, θα συνεχίσουν να πιέζουν από το παρελθόν χωρίς να κατα-
λήγουν, χωρίς να παραδίνονται, χωρίς να επιτρέπουν ώστε η συνείδηση να μεταφράσει,
να μεταφέρει, να συνθέσει τα περιεχόμενά της και να επιτρέψει στο υποκείμενο αυτή την
αίσθηση εσωτερικής ανόδου για την οποία μιλήσαμε προηγουμένως.
Δεν είναι αδιάφορη η πράξη η οποία πραγματοποιείται στον κόσμο. Υπάρχουν πράξεις
από αυτές οι οποίες δίνουν εγγραφή ενότητας και πράξεις που δίνουν εγγραφή αντίφα-
σης, διαίρεσης. Αν μελετηθεί αυτό προσεκτικά, στο φως αυτού που είναι γνωστό στο
θέμα των μεθόδων κάθαρσης και μεταφοράς, αυτό το θέμα (της δράσης στον κόσμο, σε
αυτό το οποίο κάνει στην ενοποίηση και την ανάπτυξη των περιεχομένων), θα είναι
πολύ περισσότερο ξεκάθαρο. Όμως, σίγουρα, όλη αυτή η εικονική παράσταση των
κυκλωμάτων για να γίνει κατανοητή τη σημασία της έγκυρης πράξης είναι ένα
πολύπλοκο θέμα. Ωστόσο, ο φίλος μας συνεχίζει να λέει: «Κι εγώ τί κάνω;». Εμείς
εγγράφουμε σαν ενωτικό και (αξιόλογο, πολύτιμο) να μεταφέρουμε σε αυτόν ο οποίος
αισθάνεται στο περιθώριο (χωρίς να αναφερόμαστε στη ζωή του), αυτά τα πράγματα
που γνωρίζουμε ελάχιστα αλλά με λόγια και πράξεις ειλικρινείς. Αν αυτό δεν του κάνει
τίποτα, εμείς θα κάνουμε (όπως τόσα άλλα πράγματα τα οποία θα επιτρέψουν να
ξεπεραστεί ο πόνος και η οδύνη). Συνεχίζοντας με αυτό τον τρόπο, θα δουλέψουμε
επίσης για μας τους ίδιους.