ΕΛΠ 10 Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό. Η Έννοια του Πολιτισμού.

Όψεις
του Ελληνικού Πολιτισμού
Τόμος 1, Κεφάλαιο 1: Πολιτισμός

Διαμόρφωση και εξέλιξη όρων: πολιτισμός, κουλτούρα, μαζική κουλτούρα, υψηλή

τέχνη
Πολυσημία: παιδεία, καλλιέργεια, καλές τέχνες, ήθος, θρησκεία, έθιμα, παραδόσεις,
ιδεώδες ηθικής τελείωσης. Α. Kroeber + C. Kluckhohn= συλλήψεις του ίδιου
φαινομένου

Πολιτισμός civis, Αγγλία, Γαλλία 16ος αυλική αριστοκρατία

Michel de Montaigne= πολιτισμικός σχετικισμός= όχι ανώτερη η Ευρώπη
17ος άγριοι, βάρβαροι, πολιτισμένοι
1758 Jean- Jeacques Rousseau= εναντίον θεάτρου, υπέρ λαϊκών γιορτών
17ος –19ος Διαφωτισμός= αμφισβήτηση απόλυτης μοναρχίας, πίστη στην προοδευτική
πορεία οικουμένης προς τελειοποίηση

Κουλτούρα colere, 1ος π. Χ. Κικέρωνας cultura animi

15ος- 16ος Αναγέννηση Thomas Moore + Roger Bacon= cultura intellecti

18ος αυτοδύναμο ουσιαστικό στην Αγγλία και στη Γαλλία για μόρφωση αστών
διανοούμενων, κοινωνική αναγνώριση, Γαλλομανία γερμανικής αριστοκρατίας

Τέλη 18ου Johann Gottfried Herder= απορρίπτει οικουμενισμό διαφωτισμού, ποικιλία

ανθρώπινης φύσης, ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία κάθε φυλής, εθνικό κράτος φυσικός
θεσμός, αμφισβήτηση γαλλικής αυτοκρατορίας, όραμα γερμανικής συνένωσης
κρατιδίων, κατάταξη λαών ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης του πολιτισμού τους.
Ισχυρό αντίκτυπο στο ρομαντισμό= έμφαση στη φύση, επανεκτίμηση λαϊκής
παράδοσης. {1792-1815, γαλλογερμανική διένεξη} και στο εθνοδοτικό δόγμα=
δικαίωμα κάθε έθνος αυτόνομη διακριτή πολιτική οντότητα, και στην εθνολογία και
κοινωνική ανθρωπολογία και στον ιστορισμό= κάθε εποχή αυτόνομη ενότητα
19ος εξελικτισμός= μονόδρομη πορεία της ανθρωπότητας από την αγριότητα στον
πολιτισμό (G. Klemm, H. Spencer, F. Engels, E. Durkheim). Tότε αποικιοκρατία.
1859 Δαρβίνος, Η εξέλιξη των ειδών ---ανώτερες και κατώτερες φυλές, 1830 F.
Liszt= πεπρωμένο γερμανικής φυλής να κυβερνήσει τον κόσμο

Νεωτερικότητα= οι καινοτομίες που διαμόρφωσαν το σύγχρονο κόσμο

Υψηλή κουλτούρα= καλλιτεχνικά και πνευματικά επιτεύγματα, περιορισμένο
εκλεκτό κοινό
Μαζική κουλτούρα= υποπροϊόν, γνώρισμα βιομηχανικής κοινωνίας, απευθύνεται και
καταναλώνεται από πολλούς.
1945 T.S. Eliot + R. Williams= κουλτούρα, συνολικός τρόπος ζωής
1950-1960 αποσύνθεση αποικιοκρατίας, δημιουργία νέων εθνικών κρατών---
κατάρριψη μύθου περί μονόδρομης εξέλιξης του πολιτισμού, αποδόμηση
παραδοσιακών πολιτικών και πολιτισμικών ιεραρχιών
1960 F. Boas= οι κουλτούρες των λαών σε διαρκή ανταλλαγή, αλληλεπίδραση,
αναδιάταξη. Τότε διαδοχή ιστορισμού με νεοιστορισμό= κάθε εποχή διέπεται από
αντιφατικότητα
Μαζική κουλτούρα καθιερώθηκε τον 20ο , ΜΜΕ
1789 Γαλλική επανάσταση---βιομηχανική επανάσταση, τα λαϊκά στρώματα
πρόσβαση στην πολιτική και εκπαίδευση

Κριτική στη μαζική κουλτούρα

Μέσα 19ου Alexis de Tocqueville= «μπερδεμένο πλήθος», M. Arnold= «άξεστες
μάζες», F. Nietzsche= “pulchrum est paucorum hominum”= επέκρινε την επέκταση
της εκπαίδευσης στα πλατιά λαϊκά στρώματα
Αρχές 20ου Ortega y Gasset= «νέοι βάρβαροι»
Μέσα 20ου T.S. Eliot, F. R. Leavis

Αριστερή κριτική

Σχολή Φραγκούρτης 1923 ίδρυση, 1933 Αμερική, επιστροφή το 1949, Th. Adorno,
M. Horkheimer, H. Marcuse, L. Lowenthal= η μαζική κουλτούρα δεν
αναδύεται αυθόρμητα, οικ. κριτήρια, κυριαρχία στερεοτύπων, δήθεν
ελευθερία επιλογής, καμία πρωτοβουλία, διατήρηση status quo
1951 Hanna Arendt= «μαζάνθρωπος»
1960 φεμινιστικό και αντιρατσιστικό κίνημα, διείσδυση αμερικάνικών προϊόντων=
πολιτισμικός ιμπεριαλισμός

1950-1970 ΗΠΑ προοδευτικός εξελικτισμός= οι ταξικές οροθετήσεις και

συγκρούσεις της πρώϊμης βιομηχανικής εποχής έχουν ξεπεραστεί με γιγάντωση
μεσαίας τάξης και διάδοσης κουλτούρας ΜΜΕ
1960 Ed. Shils= ΜΜΕ νέοι χώροι ανάπτυξης για διανοούμενους, οι λαϊκές τάξεις όχι
μόνο βάναυση κουλτούρα
1974 H. J. Gans= αντικατάσταση μαζικής κουλτούρας με δημοφιλής, αισθητικός ή
πολιτισμικός πλουραλισμός= αναγνώριση ισοτιμίας κουλτουρών επειδή
ανταποκρίνονται σε ανάγκες
1964 Um. Eco= διαφορά υψηλής και χαμηλής μόνο πώς προσλαμβάνεται

1970 H. M. Enzensberger και 1979 Fr. Jameson= τα ΜΜΕ ανταποκρίνονται σε

πραγματικές ανάγκες
αρχές 20ου Ant. Gramsci= η αστική ιδεολογία ενσωματώνει αξίες υποτελών τάξεων
τέλη 20ου St. Hall= το περιεχόμενο των κουλτουρών αντιφατικό και μεταβαλλόμενο,
σημασία η κοινωνική θέση του δέκτη
πολιτισμικές σπουδές= μελέτη δημοφιλούς κουλτούρας
πολιτισμικός λαϊκισμός= απόλυτη εμπιστοσύνη στη δύναμη του κοινού και
απρόβλεπτη χρήση ΜΜΕ (M. De Certeau, J. Fiske, P. Willis)

Υψηλή τέχνη
Σχετικιστική προσέγγιση= η κρίση γίνεται όχι βάση εγγενών χαρακτηριστικών ενός
έργου τέχνης αλλά βάση εξωγενών παραγόντων, π.χ. την κοινωνική θέση αυτών που
τα χρησιμοποιούν (Karl Mannheim, P. Bourdieu)
18ος ροκοκό, ευρωπαϊκή αυλική τέχνη, επιτήδευση
μέσα 18ου Royal Academy of Arts, High Art, πραγματεύεται υψηλά θέματα με ακριβή
τρόπο όπως η κλασική τέχνη και στοχεύει στην πνευματική ανάταση
18ος νεοκλασικισμός, επίσημη τέχνη γαλλικής επανάστασης. Τότε αρχαιολογικές
ανακαλύψεις, ίδρυση μουσείων, διάδοση θεσμού Ακαδημιών Τέχνης
19ος ο κοινωνικός ανταγωνισμός εντοπίζεται πλέον ανάμεσα στην αστική τάξη και τα
εξαστισμένα λαϊκά στρώματα
αρχές 20ου W. Benjamin= εγκωμιάζει ΜΜΕ στην απομυθοποίηση μουσείων,
φετιχιστικό χαρακτήρα υψηλής τέχνης

1870 ιμπρεσιονισμός, πρώτη πρόκληση

20ος φουτουρισμός, κυβισμός, κονστρουκτιβισμός, εξπρεσιονισμός, υπερρεαλισμός,
pop art
τέλη 20ου μεταμοντέρνα τέχνη ανάμειξη υψηλού και χαμηλού, υπέρβαση διάκρισης
υψηλής και μαζικής τέχνης
1992 K. Mannheim= μείωση απόστασης υψηλού και χαμηλού---πολιτισμικό
εκδημοκρατισμό της ευρωπαϊκής κοινωνίας