Professional Documents
Culture Documents
Ηλίας Ρούσσος
Ηλίας Ρούσσος
Ηλίας Ρούσσος
Τα ελληνικά μάτια στο σύμπαν
Τα δαχτυλίδια και τα φεγγάρια του Κρόνου φιλοξενούν τις ερευνητικές αναζητήσεις του
βραβευμένου Έλληνα επιστήμονα. Μόλις 31 ετών, διαπρέπει στην Ηλιακή και την
Πλανητική Φυσική, αναζητώντας τα μυστικά του σύμπαντος και της ζωής στα πέρατα
του ηλιακού μας συστήματος.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1979, σπούδασε Φυσική και η τροχιά που διέγραψε από τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη
Διαστημική Φυσική και στο Διεθνές Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και μετά, τον έκανε επιστήμονα διεθνούς κύρους και
απήχησης. Ο Ηλίας Ρούσσος -σε συνεργασία με την ομάδα της κάμερας του διαστημικού σκάφους Cassini- ανακάλυψε την
ακριβή δομή των δακτυλίων του Κρόνου και μια νέα ζώνη ακτινοβολίας, η οποία βρίσκεται γύρω από την τροχιά του
δορυφόρου Διώνη. Για τη διδακτορική του διατριβή, που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Πλανητικής Επιστήμης,
τιμήθηκε με τη διεθνή διάκριση «Max Planck Society's Otto-Hahn-Medal», ενώ συνεχίζει την έρευνα από τη θέση που του
προτάθηκε στο διάσημο γερμανικό ινστιτούτο Max Planck.
Μεγαλωμένος στο Μαρούσι, από γονείς υπαλλήλους στον ΟΤΕ, και με δύο ακόμα αδελφούς, ο Ηλίας Ρούσσος ήταν ένας καλός
μαθητής που «απείχε από την περίπτωση του "άριστα"», όπως ο ίδιος θα πει, αλλά είχε ευχέρεια στα μαθήματα της θετικής
κατεύθυνσης. «Με εξαίρεση τα τελευταία χρόνια της σχολικής μου ηλικίας, οπότε με ενδιέφερε κυρίως ο αθλητισμός. Γενικά,
ήταν σαφής η τάση μου προς τις θετικές επιστήμες και την τεχνολογία, όμως τίποτα δεν ήταν ξεκάθαρο στο μυαλό μου. Ώσπου η
μεγάλη δημοσιότητα των αποστολών της ΝΑΣΑ στο Διάστημα με γοήτευσε απόλυτα και με ώθησε να αποφασίσω τις σπουδές
στον συγκεκριμένο τομέα».
Στην Αθήνα, κατά τις πανεπιστημιακές σπουδές του, διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του και ο Ηλίας δημιουργεί τις αληθινές φι-
λίες του. «Δεν είναι πολλοί οι στενοί φίλοι, αλλά είναι πραγματικοί, θυμάμαι ότι μοιραζόμασταν αμέτρητες ώρες με συζητήσεις
ο ένας στο σπίτι του άλλου και πηγαίναμε βόλτες ίσα-ίσα για να σκοτώσουμε τον χρόνο μας... κουβέντα και σινεμά»! Ακούγον-
τας φανατικά Radiohead και Sigur Ros, ο νεαρός «των χαμηλών τόνων», όπως ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του, αποδέχτηκε
από νωρίς τη γοητεία που άσκησε στη σκέψη του το
μυστηριακό Διάστημα. «Ήταν κάτι εξαιρετικά ευχάριστο, αλλά,
Σήμερα ζει στο Κάτλενμπουργκ Λίνταου, ένα
γερμανικό χωριό μερικών χιλιάδων κατοίκων, κι όσο κι αν ακούγεται περίεργο, δεν έχω
εργάζεται για πρώτη χρονιά στο Max Planck. καταλάβει ακόμα τον ακριβή λόγο για τον
«Προσπαθώ να οργανώσω την καθημερινότητα μου
και να θέσω τις βάσεις για το μέλλον μου –ευτυχώς οποίο το διδακτορικό μου διακρίθηκε και
στη Γερμανία μπορεί κανείς να κάνει μια καλή αρχή. βραβεύτηκε από το ινστιτούτο.»
Φυσικά, η ζωή σ' ένα χωριό δεν έχει τις ανέσεις και
τα ενδιαφέροντα της μεγαλούπολης, αλλά για μένα,
σ' αυτήν τη φάση, αυτό δεν μετρά. Μόνο η διαρκής συννεφιά και το κρύο με πειράζουν, διαφορετικά δεν έχω άλλο παράπονο
από τη ζωή εδώ».
Η χρονιά του 2003 στη Γαλλία ήταν εξαιρετική, αν και ξεκίνησε δύσκολα. Καθώς το πρόγραμμα σπουδών ISU είναι αρκετά
ευρύ και διακλαδικό, τα περισσότερα θέματα που διδάσκονται σε αυτό δεν ξεπερνούν κατά πολύ το βασικό επίπεδο, που είναι
και ο σκοπός του προγράμματος. Έτσι η αρχική μου εντύπωση ήταν ότι το πρόγραμμα είναι χαμηλού επιπέδου και ότι η επιλογή
μου ήταν λάθος.
Και μετά, στο Max Planck, ένα από τα σημαντικότερα σε παγκόσμιο επίπεδο ερευνητικά ινστιτούτα στις θετικές επι-
στήμες...
Το θέμα του διδακτορικού μου ήταν η μελέτη του διαστημικού περιβάλλοντος του Άρη ή του Κρόνου και των φεγγαριών του,
βάσει μετρήσεων από ανιχνευτές φορτισμένων σωματιδίων που μετέφεραν τα διαστημόπλοια Mars Express και Cassini, αν-
τίστοιχα. Να σας διευκρινίσω ότι τα ινστιτούτα Max Planck, που είναι γερμανικά
ερευνητικά κέντρα, δεν απονέμουν τίτλους σπουδών. Οπότε, το διδακτορικό μου το
απέκτησα μέσω του Πανεπιστημίου του Braunschweig, που συνεργάζεται με το ιν-
● ● ●
στιτούτο Max Planck, μέσα στο οποίο πραγματοποίησα το μεγαλύτερο μέρος της
ερευνητικής δουλειάς μου για το διδακτορικό μου. «Είναι εξαιρετικά
Εργάζεστε σε ένα από τα 80 παραρτήματα του ινστιτούτου. Μπορείτε να μας
κάνετε μια αξιολογική περιγραφή των ερευνών που γίνονται σε αυτό; σοβαρή η πιθανότητα
Τα περισσότερα ινστιτούτα Max Planck εδρεύουν στη Γερμανία· μερικά είναι ύπαρξης ωκεανών
εκτός.
νερού στο υπέδαφος
Καθένα ειδικεύεται σε θέματα βασικής κι εφαρμοσμένης επιστημονικής έρευνας σε δορυφόρων του Δία,
κλάδους όπως η Αστροφυσική, τα Μαθηματικά, η Βιολογία, η Κοινωνιολογία, η
Ιστορία της Τέχνης και άλλα, με σημαντικές διακρίσεις παγκοσμίως. Το ινστιτούτο όπως είναι η
όπου εργάζομαι ασχολείται με την έρευνα στο ηλιακό σύστημα και βρίσκεται στο Ευρώπη. Πιθανόν,
Κάτλενμπουργκ-Λιντάου, 30 χλμ. από την πόλη Gottingen, στην οποία θα
μεταφερθεί το 2014. Εδώ, τα δύο βασικά τμήματα έρευνας είναι της Ηλιακής μάλιστα, να
Φυσικής και της Πλανητικής Φυσικής. φιλοξενούν ζωή.»
Τι ερευνάτε συγκεκριμένα στον τομέα της Ηλιακής Φυσικής; ● ● ●
Το εσωτερικό του Ηλίου, τις δομές της ορατής επιφάνειας και της ατμόσφαιρας
του, καθώς και τη δυναμική της ηλιόσφαιρας (περιοχή όπου το μαγνητικό πεδίο του
Ηλίου και το πλάσμα του ηλιακού ανέμου αποτρέπουν την εισροή του διαστρικού πλάσματος). Το τμήμα Πλανητικής Φυσικής
επικεντρώνεται στην έρευνα όλων των βασικών δομών - το εσωτερικό, η επιφάνεια, η ατμόσφαιρα, η μαγνητόσφαιρα των
πλανητών του ηλιακού μας συστήματος και των δορυφόρων τους. Οι αστεροειδείς και οι κομήτες αποτελούν επίσης ένα ση-
μαντικό ερευνητικό θέμα του ίδιου τομέα.
Και το σημείο αιχμής σε αυτό το πεδίο;
Ένα νέο τμήμα, το τρίτο των ερευνητικών δραστηριοτήτων, που τα τελευταία χρόνια λειτουργεί πιλοτικά, είναι αυτό της
Ηλιοσεισμολογίας. Σημαίνει, δηλαδή, τη μελέτη του εσωτερικού του Ηλίου και των άστρων με βάση την ανάλυση σεισμικών
κυμάτων που εντοπίζονται στην επιφάνεια είτε του Ηλίου είτε των άστρων.
Τι είναι η μαγνητόσφαιρα;
Ο Ήλιος εκπέμπει προς όλες τις κατευθύνσεις μια συνεχή ροή φορτισμένων σωματιδίων (ηλεκτρονίων, πρωτονίων κ.λπ.). Η ροή
αυτή, που ονομάζεται ηλιακός άνεμος, «μεταφέρει» μαζί της και το μαγνητικό πεδίο του Ηλίου. Όταν αυτή η μαγνητισμένη ροή
συναντήσει το μαγνητικό πεδίο ενός πλανήτη, εκτρέπεται γύρω από αυτό. Η κοιλότητα που σχηματίζεται στον διαπλανητικό
χώρο, μέσα στην οποία το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη υπερισχύει, ονομάζεται μανητόσφαιρα. Όλοι οι πλανήτες του ηλιακού
μας συστήματος-εκτός από τον Άρη και την Αφροδίτη, οι οποίοι δεν έχουν δικό τους μαγνητικό πεδίο- έχουν τη δική τους μα-
γνητόσφαιρα. Οι μαγνητόσφαιρες δημιουργούνται από τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, αλλά και από αστεροειδείς,
δορυφόρους πλανητών και διάφορα αστροφυσικό σώματα, π.χ. οι Πάλσαρς.
Πώς αισθάνεστε που στην ηλικία σας έχετε ήδη τιμηθεί με μια τόσο σημαντική διάκριση για την ερευνά σας;
Ήταν κάτι εξαιρετικά ευχάριστο, αλλά, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, δεν έχω καταλάβει ακόμα τον ακριβή λόγο για τον οποίο
το διδακτορικό μου διακρίθηκε. Φαντάζομαι πως έχει να κάνει με τον όγκο της έρευνας καθώς και με το γεγονός ότι συνδυά-
στηκε η θεωρητική δουλειά με τα δεδομένα από τα πολλά διαφορετικά ερευνητικά πειράματα των δύο αποστολών Cassini και
Mars Express. Η διάκριση είναι μια επιπλέον επιβράβευση της δουλειάς και της υπομονής πολλών χρόνων, και δεν αναφέρομαι
μόνο στην περίοδο του διδακτορικού, ούτε καν αποκλειστικά στον εαυτό μου. Επιτυχίες χωρίς τη συνεισφορά της οικογένειας,
τω ν φίλων, των συνεργατών κα ι των καθηγητών δεν είναι εφικτές. Όπως επίσης αρκετοί από τους συμφοιτητές μου
πραγατοποίησαν εξαιρετικές διδακτορικές εργασίες χωρίς να πετύχουν κάποια διάκριση, γεγονός που πρέπει να μας υπενθυμίζει
ότι η επιτυχία μιας δουλειάς δεν καθορίζεται από το εάν αυτή θα βραβευτεί ή όχι.
Ένα φημισμένο ινστιτούτο, όπως το Max Planck, τι απαιτεί από Η φαντασία είναι
τους ερευνητές του;
Σκληρή δουλειά για να αντεπεξέλθει κάποιος στις απαιτήσεις του, απαραίτητο της
όπως είναι προφανές. Επιπλέον, στη δουλειά μας καλούμαστε
συνεχώς να πρωτοτυπήσουμε, ώστε να είμαστε σε θέση να ερμη- έρευνας γενικότερα,
νεύσουμε τα νέα δεδομένα που λαμβάνουμε από τις διάφορες όπως και η
διαστημικές αποστολές. Η πρωτοτυπία αυτή δύσκολα επιτυγχάνεται
αν δεν υπάρχει ο ανάλογος ενθουσιασμός για το αντικείμενο της δημιουργικότητα, αν
έρευνας, όσο σκληρά και αν εργαστεί κανείς. Επιπλέον, και πολλές φορές
καλούμαστε να αποδεικνύουμε την ποιότητα της δουλειάς μας, όχι
μόνο για να εξασφαλίσουμε τη θέση μας, αλλά και τα επιπλέον νόμιζα) ότι αυτοί οι
προγράμματα και τις πηγές χρηματοδότησης για το ινστιτούτο (ή
αλλιώς για να εξασφαλίσουμε τη λειτουργία του). Φαντάζομαι πως δύο όροι μπορεί να
αυτό ισχύει για οποιοδήποτε γνωστό ερευνητικό ινστιτούτο. ταυτίζονται.
Από την άλλη, είναι σημαντικό το ότι το ινστιτούτο, χάρη στην
οργάνωση του, προσφέρει στο προσωπικό του τη δυνατότητα να
επιτύχει υψηλούς στόχους. Οι υποδομές είναι εξαιρετικές κι όταν
πηγαίνω στο γραφείο μου, ξέρω ότι το μόνο με το οποίο θα ασχοληθώ είναι η έρευνα μου και τίποτε άλλο.
Πώς είναι για έναν Έλληνα επιστήμονα η επαγγελματική ένταξη σε ένα επιστημονικό πολυεθνικό
περιβάλλον στο εξωτερικό;
Η δουλειά σε ένα πολυεθνικό περιβάλλον έχει κάποιες ιδιαιτερότητες, αλλά, σε γενικές γραμμές, δεν βρήκα την
προσαρμογή δύσκολη. Πιστεύω πως ο σεβασμός στη διαφορετικότητα του καθενός αρκεί για να κυλάνε όλα
ομαλά σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Κανένας δεν έχει διαφορετική αντιμετώπιση (θετική ή αρνητική) εξαιτίας της
εθνικότητας του. Η εθνικότητα μπορεί να είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιεί τους ανθρώπους,
αλλά έχω σχηματίσει την εντύπωση πως ο χαρακτήρας των ανθρώπων είναι τελικά αυτός που κάνει τη μεγάλη
διαφορά.
Τι επιρροή έχει η τεχνολογία στις σχέσεις των ανθρώπων της γενιάς σας;
Είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας! Το γεγονός, βέβαια, δεν είναι αρνητικό, αρκεί να υπάρχουν τα όρια. Η
τεχνολογία μπορεί να διευκολύνει και να βελτιώσει την καθημερινότητα μας, όχι όμως να αντικαταστήσει τον
τρόπο σκέψης μας. Δεν ξέρω κατά πόσον η γενιά μου χρησιμοποιεί την τεχνολογία καταχρηστικά ή όχι - έχω
υπόψη μου παραδείγματα ανθρώπων και από τις δύο περιπτώσεις. Όμως, αυτό που βιώνω εδώ είναι ότι οι παρέες
μου έχουν ζωντάνια, συζητάμε και βρισκόμαστε, διαφορετικά δεν θα γινόταν να παραμείνω σε έναν τόπο μόνο για
τη δουλειά. Όπως, φυσικά, έχω στενούς φίλους στην Αθήνα, στους οποίους χρωστάω πολλά, όμως, σε αυτήν τη
φάση ζωής, το καλύτερο που μπορώ να κάνω είναι να κρατάω μαζί τους την επαφή, όταν έρχομαι μία ή δύο φορές
το χρόνο στην Ελλάδα.
0 Ηλίας Ρούσσos γεννήθηκε στην Αθήνα και άρχισε τις σπουδές του στο τμήμα (Διοίκησης
του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε το 2003.
• Συνέχισε το μεταπτυχιακό του στη διαστημική επιστήμη στο Πανεπιστήμιο του
Στρασβούργου.
• Από το 2005 (ως το 2008 εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στο ινστιτούτο Max
Planck στο τμήμα Έρευνας του Ηλιακού Συστήματος (Solar System Research).
• Μελέτησε στοιχεία για τον Κρόνο και για άλλες διαστημικές αποστολές, όπως η Venus
Express και η Mars Express, με τη βοήθεια της οποίας ο δρ Ρούσσος είχε τη δυνατότητα
να μελετήσει λεπτομερώς τη μαγνητόσφαιρα του πλανήτη.
• Το 2008 τιμήθηκε με το βραβείο Otto-Hahn του Max Planck για τα αποτελέσματα της
διδακτορικής του έρευνας σχετικά με τη μαγνητοσφαιρική αλληλεπίδραση από τα
φεγγάρια του Κρόνου αλλά και για τη συμβολή του στην καλύτερη κατανόηση του
μαγνητοσφαιρικού περιβάλλοντος του Άρη.
• Από το 2009 εργάζεται ως ερευνητής της διαστημικής επιστήμης για το τμήμα Έρευνας
του Ηλιακού Συστήματος στο ινστιτούτο Max Planck στο Μόναχο