‫ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺗﻘﺮﯾﺐ اﻟﻤﻘﺼﺪ‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ اﻟﻮاھﺐ اﻟﻔﻀﻞ واﻟﻤﻨﺔ واﻟﺼﻼة واﻟﺴﻼم ﻋﻠﻰ ﻣﺮﻛﺰ داﺋﺮة اﻟﻨﺒﻮة وﻋﻠ ﻰ آﻟ ﮫ‬
‫وﺻﺤﺒﮫ اﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻛ ﺎﻟﻨﺠﻮم ﻓ ﻲ اﻟ ﺴﻤﺎء اﻟﻌﻠﯿ ﺔ وﻋﻠ ﻰ اﻟﺘ ﺎﺑﻌﯿﻦ ﻟﮭ ﻢ إﻟ ﻰ ﯾ ﻮم ﯾ ﺴﺮ ﻓﯿ ﮫ‬
‫ذوواﻟﻨﻔ ﻮس اﻟﻤﻄﻤﺌﻨ ﺔ )أﻣ ﺎ ﺑﻌ ﺪ( ﻓﻠﻤ ﺎ ﻗﺮأﻧ ﺎ ﻋﻨ ﺪ ﺷ ﯿﺨﻨﺎ اﻟﻌ ﺎﻟﻢ اﻟﻌﻼﻣ ﺔ اﻟﻌ ﺎرف ﺑ ﺎﷲ‬
‫اﻟ ﺸﯿﺦ ﺳ ﻠﯿﻤﺎن اﻟﺰھ ﺪي اﻟﻨﻘ ﺸﺒﻨﺪي اﻟﺨﺎﻟ ﺪي رﺣﻤ ﮫ اﷲ ﺗﻌ ﺎﻟﻰ رﺣﻤ ﺔ واﺳ ﻌﺔ رﺳ ﺎﻟﺘﮫ‬
‫اﻟﻤﻮﺳﻮﻣﺔ ﺑﻤﺠﻠﺔ اﻟﻨﺎﻇﺮﯾﻦ ﻓﻲ اﻟﻌﻤ ﻞ ﺑ ﺎﻟﺮﺑﻊ اﻟﻤﺠﯿ ﺐ وﺳ ﻤﻌﻨﺎ ﺗﻘﺮﯾﺮاﺗ ﮫ وﻓ ﺘﺢ اﷲ ﻟﻨ ﺎ‬
‫ﺑﺒﺮﻛﺘﮫ ﻣﺎ ﺷﺎء ﺧﻔﻨﺎ ان ﻣﺮ ﻋﻠﯿﻨﺎ زﻣﺎن ﻧﺴﯿﺎن ذﻟ ﻚ ﻟ ﺴﻮء ﺣﻔﻈﻨ ﺎ ﻓﺄردﻧ ﺎ أن ﻧﻘﯿ ﺪ ذﻟ ﻚ‬
‫ﻓﻲ ھﺬه اﻟﻮرﻗﺎت ﻋﻠﻰ ﺻﻮرة اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ ﺗﺬﻛﺮة ﻟﻨﺎ وﻻﻣﺜﺎﻟﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻘﺎﺻﺮﯾﻦ وﻧﺮﺟﻮ ﻣﻤﻦ‬
‫إﻃﻠـﻊ ﻋﻠﯿﮭﺎ أن ﯾﻨﻈﺮ ﺑﻌﯿﻦ اﻟﺸﻔﻘﺔ واﻹﻧﺼﺎف ﻣﻦ ﻏﯿﺮ ﺣﻘﺪ وﻻ اﻋﺘﺴﺎف وان ﻻﯾﺒﺎدر‬
‫ﻋﻠﯿﻨﺎ ﺑﺎﻟﻤﻼم إن ﻋﺜﺮ ﻋﻠﻰ ﺷﻲء ﺟﻠﺒﮫ اﻟﺴﮭﻮ واﻟﻨﺴﯿﺎن ﺑﻞ ﯾﺮﺧﻰ ﺑﺴﺎط اﻟﻌﺬر وﯾﺼﻠﺢ‬
‫ﻣ ﺎ ﺗ ﯿﻘﻦ اﻧ ﮫ ﺧﻄ ﺎء أوﺳ ﻘﻄﺎت اﻷﻗ ﻼم وﺳ ﻤﯿﺘﮭﺎ "ﺗﻘﺮﯾ ﺐ اﻟﻤﻘ ﺼﺪ ﻓ ﻲ اﻟﻌﻤ ﻞ ﺑ ﺎﻟﺮﺑﻊ‬
‫اﻟﻤﺠﯿﺐ"ورﺗﺒﺘﮭﺎ ﻋﻠﻰ ﻣﻘﺪﻣﺔ وأرﺑﻌ ﺔ ﻋ ﺸﺮ ﺑﺎﺑ ﺎ وﺧﺎﺗﻤ ﺔ )اﻟﻤﻘﺪﻣ ﺔ( ﻓ ﻲ اﻟﺮﺳ ﻮم اﻟﺘ ﻲ‬
‫ﯾﺘﻮﻗﻒ ﻋﻠﯿﮭﺎ اﻟﻌﻤﻞ ﻏﺎﻟﺒﺎ وﺗﺴﻤﯿﺘﮭﺎ وھﻲ أرﺑﻌﺔ ﻋﺸﺮ )اﻷول( اﻟﻤﺮﻛﺰ ھﻮ اﻟﺜﻘﺐ اﻟﺬي‬
‫ﯾﺠﻌﻞ ﻓﯿﮫ اﻟﺨﯿﻂ )اﻟﺜﺎﻧﻲ( ﻗﻮس اﻻرﺗﻔﺎع وھﻮ اﻟﻘﻮس اﻟﻤﺤﯿﻂ ﺑﺎﻟﺮﺑﻊ أوﻟﮫ ﯾﻤﯿﻦ اﻟﻨﺎﻇﺮ‬
‫إﻟﯿﮫ وأﺧﺮه ﯾﺴﺎره‬

‫‪Tanda -Tanda anu aya dina Rubu‬‬

‫‪1.‬‬ ‫اﻟﻤﺮﻛﺰ‬
‫‪Al-Markaz : lobang anu di asupan benang‬‬
‫ﻗﻮس اﻹرﺗﻔﺎع ‪2.‬‬
‫‪Qous Irtifa : busur anu ngubeng kana rubu mimitina‬‬
‫‪belah katuhu ahirna belah kenca dibagi 90° lamun‬‬
‫‪ngitungna ti awal qaos‬‬

‫ﻣﻘﺴﻮم ﺑـ)ص( درﺟﺔ أﻗﺴﺎﻣﺎ ﻣﺘﺴﺎوﯾﺔ أﻋﺪادھﺎ ﻣﻜﺘﻮﺑﺔ ﺑﺤﺮوف اﻟﺠﻤﻞ ﻃﺮدا ﻣﻦ أوﻟﮫ‬
‫وﺗﺴﻤﻰ أﻋﺪادا ﻣﺴﺘﻮﯾﺔ وﻋﻜﺴﺎ ﻣﻦ آﺧﺮه إﻟﻰ أوﻟﮫ وﺗﺴﻤﻰ أﻋﺪادا ﻣﻌﻜﻮﺳﺔ ﻓﻲ ﺛﻤﺎﻧﯿﺔ‬
‫ﻋﺸﺮ ﺑﯿﺘﺎ ﻓﻲ ﻛﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻤﺲ درﺟﺎت وھﻮ ﻣﻮزوع ﻋﻠﻰ اﺛﻨﻰ ﻋﺸﺮ ﺑﺮﺟﺎ ﻓﻤﻦ أوﻟﮫ‬
‫إﻟﻰ ﺛﻼﺛﯿﻦ درﺟﺔ ﻟﺒﺮج اﻟﺤﻤﻞ واﻟﻤﯿﺰان وﻣﻨﮭﺎ إﻟﻰ ﺳﺘﯿﻦ درﺟﺔ ﻟﺒﺮج اﻟﺜﻮر واﻟﻌﻘﺮب‬
‫وﻣﻨﮭﺎ إﻟﻰ ﺗﺴﻌﯿﻦ درﺟﺔ ﻟﺒﺮج اﻟﺠﻮزاء واﻟﻘﻮس واﻋﻜﺲ ذﻟﻚ ﻣﻦ آﺧﺮه إﻟﻰ أوﻟﮫ‬
‫ﻟﺒﺮج اﻟﺴﺮﻃﺎن واﻟﺠﺪي ﺛﻢ ﻟﺒﺮج اﻷﺳﺪ واﻟﺪﻟﻮ ﺛﻢ ﻟﺒﺮج اﻟﺴﻨﺒﻠﺔ واﻟﺤﻮت وھﺬه اﻟﺒﺮوج‬
‫ﻗﺴﻤﺎن ﺳﺘﺔ ﺷﻤﺎﻟﯿﺔ وھﻲ اﻟﺤﻤﻞ واﻟﺜﻮر واﻟﺠﻮزاء واﻟﺴﺮﻃﺎن واﻷﺳﺪ واﻟﺴﻨﺒﻠﺔ وﺳﺘﺔ‬
‫ﺟﻨﻮﺑﯿﺔ وھﻲ اﻟﻤﯿﺰان واﻟﻌﻘﺮب واﻟﻘﻮس واﻟﺠﺪى واﻟﺪﻟﻮ واﻟﺤﻮت‪) .‬واﻟﺜﺎﻟﺚ( ﺟﯿﺐ‬

‫‪1‬‬
 (‫اﻟﺘﻤﺎم وھﻮ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿـﻢ ﻧﺎزل ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ إﻟﻰ أول ﻗﻮس اﻻرﺗﻔﺎع ﻣﻘﺴﻮم ب)س‬
‫درﺟﺔ أﻗﺴﺎﻣﺎ ﻣﺘﺴﺎوﯾﺔ اﻋﺪادھﺎ ﻣﻜﺘﻮﺑﺔ ﺑﺤﺮوف اﻟﺠﻤـﻞ ﻃﺮدا ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ إﻟﻰ اﻟﻘﻮس‬

di ngaranan bilangan mustawiyah,lamun ngitungna ti ahir

qaos di ngaranan bilangan ma’kusah di bagi 18 kotak tiap-
tiap kotakna aya 5° tiap-tiap 1° eta 4 menit jadi tiap-tiap
15° eta 1 jam.eta Qous irtifa di bagi12 buruj nyaeta ti awal
qous nepi ka 30° eta buruj Mijan + Haml. tina 30° nepi ka
60° eta buruj Aqrob + Sur tina 60° nepi ka 90° eta buruj
Qous + Jauja ti ahir qaos nepika 30°eta buruj Jadyu +
Sarton.ti 30° nepi ka 60° eta buruj Dalwu + Asad ti 60°
nepi ka 90° eta buruj Hut + Sunbulah eta buruj anu 12
kabagi kana buruj Simali (Kaler) jeung.buruj Janubi
(Kidul)
3. ‫ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم‬
Jaeb tamam : garis lurus anu datang tina Al markaz
nepi kana awal Qous irtifa di bagi 60° lamun ngitungna ti
ALmarkaz di ngaranan bilangan mustawiyah. lamun
ngitungna ti awal qaos di ngaranan bilangan ma’kusah. di
bagi 12 kotak tiap-tiap 1 kotak 5°

‫وﺗﺴﻤﻰ اﻋﺪادا ﻣﺴﺘﻮﯾﺔ وﻋﻜﺴﺎ ﻣ ﻦ اﻟﻘ ﻮس إﻟ ﻰ اﻟﻤﺮﻛ ﺰ وﺗ ﺴﻤﻰ أﻋ ﺪادا ﻣﻌﻜﻮﺳ ﺔ ﻓ ﻲ‬

‫اﺛﻨﻰ ﻋﺸﺮ ﺑﯿﺘﺎ ﻓﻲ ﻛﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻤﺲ درﺟﺎت )واﻟﺮاﺑﻊ( اﻟ ﺴﺘﯿﻨﻲ وھ ﻮﺧﻂ ﻣ ﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧ ﺎزل‬
‫ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ إﻟﻰ أﺧﺮ اﻟﻘﻮس ﻣﻘﺴﻮم ﻣﺜﻞ ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم )واﻟﺨﺎﻣﺲ( داﺋﺮﺗﺎ اﻟﺘﺠﯿﯿﺐ وھﻤﺎ‬
‫ﻧﺼﻔﺎ داﺋﺮﺗﯿﻦ ﺧﺮﺟﺘﺎ ﻣ ﻦ اﻟﻤﺮﻛ ﺰ ﻣﻨﺘﮭﯿ ﺎ اﺣ ﺪھﻤﺎ إﻟ ﻰ أﺧ ﺮ اﻟﻘ ﻮس وﯾ ﺴﻤﻰ اﻟﺘﺠﯿﯿ ﺐ‬
‫اﻷول واﻷﺧﺮ إﻟﻰ أوﻟﮭﺎ وﯾﺴﻤﻰ اﻟﺘﺠﯿﯿﺐ اﻟﺜﺎﻧﻲ )واﻟﺴﺎدس( اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ وھ ﻲ‬
‫اﻟﺨﻄ ﻮط اﻟﻤ ﺴﺘﻘﯿﻤﺔ اﻟﻨﺎزﻟ ﺔ ﻣ ﻦ اﻟ ﺴﺘﯿﻨﻲ إﻟ ﻰ اﻟﻘ ﻮس )واﻟ ﺴﺎﺑﻊ( اﻟﺠﯿ ﻮب اﻟﻤﻌﻜﻮﺳ ﺔ‬
‫وھ ﻲ اﻟﺨﻄ ﻮط اﻟﻤ ﺴﺘﻘﯿﻤﺔ اﻟﻨﺎزﻟ ﺔ ﻣ ﻦ ﺟﯿ ﺐ اﻟﺘﻤ ﺎم إﻟﯿ ﮫ )واﻟﺜ ﺎﻣﻦ( داﺋ ﺮة اﻟﻤﯿ ﻞ وھ ﻮ‬
‫ﻗﻮس ﻣﻦ داﺋﺮة ﺻﻐﯿﺮة‬

4. ‫اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ‬
Sittini : garis anu lurus anu datangna tina markaj nepi
ka ahir qous bilanganana sarua jeung Jaeb tamam
nyaeta 60°

2
‫‪5.‬‬ ‫داﺋﺮة اﻟﺘﺠﯿﯿﺐ‬
‫‪Dairoh Tajyib : satengah lingkaran anu kaluar tina Al‬‬
‫‪markaj nepi ka ahir qous. Jeung ka awal qous.anu ka ahir‬‬
‫‪qous eta Dairoh tajyib awal anu ka awal qous eta Dairoh‬‬
‫‪tajyib syani‬‬
‫‪6.‬‬ ‫اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ‬
‫‪Juyub mabsutoh : sakabeh garis lurus anu kaluar tina‬‬
‫‪sittini kana qous irtifa‬‬
‫‪7.‬‬ ‫اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﻌﻜﻮﺳﺔ‬
‫‪Juyub ma’kusah: sakabeh garis lurus anu kaluar tina jaeb‬‬
‫‪tamam kana qaos irtifa‬‬
‫‪8.‬‬ ‫داﺋﺮة اﻟﻤﯿﻞ‬
‫‪Dairoh mel : busur tina lingkaran leutik jauhna tina Al‬‬
‫‪markaz lamun ceuk ulama mutaqodimin 24° dina jaeb‬‬
‫‪tamam atawa dina sittini.Lamun ceuk ulama muta’ahirin‬‬
‫'‪23° 27‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﻃﺮﻓﯿﮭﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ )ﻛﺪ( درﺟﺔ اﺣﺪھﻤﺎ ﻋﻨﺪ اﻟﺴﺘﯿﻨﻰ واﻷﺧﺮ ﻋﻨﺪ ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم‬
‫)واﻟﺘﺎﺳﻊ( ﻗﻮﺳﺎ اﻟﻌﺼﺮﯾﻦ وھﻤﺎ ﻗﻄﻌﺘﺎن ﻣﻦ داﺋﺮﺗﯿﻦ ﻛﺒﯿﺮﺗﯿﻦ ﺧﺮﺟﺘﺎ ﻣﻦ أول ﻗﻮس‬
‫اﻻرﺗﻔﺎع ﻣﻘﺎﻃﻌﺘﺎن ﻟﻐﺎﻟﺐ اﻟﺠﯿﻮب ﻣﻨﺘﮭﯿﺎ اﺣﺪھﻤﺎ إﻟﻰ )ﻣﺐ ك( ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻮي اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ‬
‫وﺗﺴﻤﻰ ﻗﻮس اﻟﻌﺼﺮ اﻷول واﻷﺧﺮ إﻟﻰ )ﻛﻮ ل( ﻣﻨﮫ وﺗﺴﻤﻰ ﻗﻮس اﻟﻌﺼﺮ اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
‫)واﻟﻌﺎﺷﺮ( ﻗﺎﺋﻤﺘﺎ اﻟﻈﻞ وھﻤﺎ ﺧﻄﺎن ﻧﺎزﻻن إﻟﻰ ﻗﻮس اﻻرﺗﻔﺎع اﺣﺪھﻤﺎ ﻣﻦ اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ‬
‫ﻣﻦ ﺟﻤﻠﺔ اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ ﻣﺘﻤﯿﺰا ﻋﻦ ﻏﯿﺮه ﺑﻨﻘﻂ ﻏﺎﻟﺒﺎ وﺗﺴﻤﻰ ﻗﺎﺋﻤﺔ اﻟﻈﻞ‬
‫اﻟﻤﺒﺴﻮط واﻟﺜﺎﻧﻲ ﻣﻦ ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم ﻣﻦ ﺟﻤﻠﺔ اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﻌﻜﻮﺳﺔ ﻣﻤﯿﺰا ﻋﻦ ﻏﯿﺮه‬
‫ﻛﺎﻷول وﺗﺴﻤﻰ ﻗﺎﺋﻤﺔ اﻟﻈﻞ اﻟﻤﻨﻜﻮس )واﻟﺤﺎدي ﻋﺸﺮ( اﻟﮭﺪﻓﺘﺎن وھﻤﺎ ﻗﻄﻌﺘﺎن‬
‫زاﺋﺪﺗﺎن ﻋﻠﻰ ﺷﻜﻞ اﻟﺮﺑﻊ ﻣﻦ ﺟﮭﺔ اﻟﯿﻤﯿﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎ وﻗﺪ ﺗﻜﻮﻧﺎن ﻣﻦ ﺟﮭﺔ اﻟﯿﺴﺎر وھﻮ‬
‫اﻷﺣﺴﻦ‬

‫‪9.‬‬ ‫ﻗﻮس ﻋﺼﺮ‬

‫‪Qous asar : sebahagian lingkaran anu gede anu kaluar‬‬
‫‪tina awal qous irtipa kana sittini 42° 20' tina Almarkaz‬‬
‫‪jeung kana sittini 26° 30' tina AL markaz.anu 42° 20' eta‬‬
‫‪Qous assr awal anu 26° 30' eta Qous asar syani‬‬
‫ﻗﺎﺋﻤﺔ اﻟﻈﻞ ‪10.‬‬

‫‪3‬‬
 Qoimah diil : garis anu kaluarna tina sittini tina
sawarehna juyub mabsutoh anu di bedakeun kalawan
pake titik di ngaranan Qoimah diil mabsut.jeung garis anu
kaluar tina jaeb tamam tina sawarehna juyub ma’kusah
anu di bedakeun kalawan pake titik di angaranan Qoimah
diil ma’kus Anu kahiji 7° tina Al markaz dingaranan Bil
aqdam. Anu kadua 12° dingaranan Bil asoobi
11. ‫اﻟﮭﺪﻓﺔ‬
Al hadfah : Sebahagian anu kaluar tina bentuk rubu
galib-galibna belah katuhu tapi alusnamah belah kenca

(‫)واﻟﺜﺎﻧﻲ ﻋﺸﺮ( اﻟﺨﯿﻂ اﻟﺬي ﯾﺠﻌﻞ ﻓﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺮﺑﻊ وھﻮ ﻇﺎھﺮ )واﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﺸﺮ‬
‫اﻟﻤﺮي وھﻮ ﻣﺎ ﯾﻌﻘﺪ ﻓﻲ اﻟﺨﯿﻂ واﻷﺣﺴﻦ أن ﯾﻜﻮن ﻟﻮﻧﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎ ﻟﻠﻮن اﻟﺨﯿﻂ )واﻟﺮاﺑﻊ‬
‫ﻋﺸﺮ( اﻟﺸﺎﻗﻮل وھﻮ اﻟﺬي ﯾﻌﻠﻖ ﻓﻲ ﻃﺮف اﻟﺨﯿﻂ ﻣﻦ رﺻﺎص أو ﻧﺤﺎس أو ﺣﺪﯾﺪ‬
(‫)اﻟﺒﺎب اﻷول ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ إرﺗﻔﺎع اﻟﺸﻤﺲ‬
‫ﺧﺬ اﻟﺮﺑﻊ ﺑﯿﺪﯾﻚ واﺟﻌﻞ اﻟﮭﺪﻓﺔ اﻟﻌﺎﻟﯿﺔ إﻟﻰ ﺟﮭﺔ اﻟﺸﻤﺲ وﻋﻠﻖ ﺷﺎﻗﻮﻻ ﺑﺨﯿﻄﮫ ﻻ ﺗﺠﻌﻠﮫ‬
‫ﺧﺎرﺟﺎ ﻋﻨﮫ وﻻ داﺧﻼ ﻓﯿﮫ ﺛﻢ ﺣﺮﻛﮫ ﺣﺘﻰ ﺗﺴﺘﺮ اﻟﮭﺪﻓﺔ اﻟﺴﺎﻓﻠﺔ ﺑﻈﻞ اﻟﮭﺪﻓﺔ اﻟﻌﺎﻟﯿﺔ ﻓﻤﺎ‬
‫ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وﻃﺮف اﻟﻘﻮس اﻟﺨﺎﻟﻲ ﻋﻦ اﻟﮭﺪﻓﺔ ھﻮ اﻻرﺗﻔﺎع‬

12. ‫اﻟﺨﯿﻂ‬
Al khoet :Benang anu di asup keun kana Al markaz
13. ‫اﻟﻤﺮى‬
Al murii :Benang anu di talikeun kana Al khoit
14. ‫اﻟﺸﺎﻗﻮل‬
Ssyaqul :benda anu di gantungkeun kana AL khoit

Anggaran irtifa
1. Cekel rubu ku dua leungeun leuwih alusna di teundeun
dina korsi anu husus paragi kana rubu
2. Padepkeun hadpah anu luhur ka arah panon poe
kalawan kaayaan benangna ulah kajero ulah kaluar tina
rubu
3. Robah-robah rubu sahingga hadpah anu handap
katutupan ku kalangkang hadpah anu luhur
4. Ngitung darjah ti awal qous kana benang maka eta
darjah irtifa

4
 Anggaran nganyahokeun jaeb tina irtifa

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺜﺎﻧﻰ ﻓﻰ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺠﯿﺐ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻻرﺗﻔﺎع وﻋﻜﺴﮫ‬

‫ﻋﺪ اﻻرﺗﻔﺎع ﻣﻦ اول اﻟﻘﻮس وادﺧﻞ ﻣﻦ ﻧﮭﺎﯾﺘﮫ ﻓﻰ اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ اﻟﻰ اﻟﺴﺘﯿﻨﻰ‬
‫ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ اﻟﻤﺪﺧﻮل اﻟﯿﮫ واﻟﻤﺮﻛﺰ ھﻮ ﺟﯿﺒﮫ وان اردت اﻻرﺗﻔﺎع ﻣﻦ اﻟﺠﯿﺐ‬
‫اﻟﻤﻔﺮوض ﻓﻌﺪه ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ ﻓﻰ ﻣﺴﺘﻮى اﻟﺴﺘﯿﻨﻰ واﻧﺰل ﻣﻦ ﻧﮭﺎﯾﺘﮫ اﻟﻰ اﻟﻘﻮس ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﺘﮭﻰ اﻟﻤﻨﺰول اﻟﯿﮫ واوﻟﮫ ھﻮ اﻻرﺗﻔﺎع‬
(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﻤﯿﻞ واﻟﻐﺎﯾﺔ‬
‫ﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ درﺟﺔ اﻟﺸﻤﺲ واﻧﺰل ﻣﻦ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻌﮫ ﻣﻊ داﺋﺮة اﻟﻤﯿﻞ ﻓﻲ اﻟﺠﯿﻮب‬
‫اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ إﻟﻰ اﻟﻘﻮس ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ اﻟﻤﻨﺰول إﻟﯿﮫ وأول اﻟﻘﻮس ھﻮ اﻟﻤﯿﻞ‬

1. Ngitung bilangan darjah irtifa tina awal qous kalawan

ngitungna make benang
2. Palebah qous irtifa anu katincak ku benang di bawa
lempeng kana sittini
3. Ngitung darjah tina markaz kana eta lempengan maka
eta darjah jaeb irtifa
Anggaran nganyahokeun irtifa tina jaeb
1. Ngitung bilangan jaeb dina sittini tina markaz
2. Tina bilangan jaeb dina sittini bawa lempeng kana qous
irtifa
3. Palebah lempenganana dina qous irtifa teundeun
benang
4. Ngitung darjah ti awal qous nepi kana benang maka
eta darjah irtifa tina eta jaeb
Anggaran meel
1. Teundeun benang dina darjah syamsi nyaeta tanggal
bulan masehi di tambah ku selisih buruj
2. Palebah dairotulmel anu katincak ku benang di bawa
lempeng kana qous irtifa
3. Teundeun benang dina palebah eta lempengan dina
qous irtifa

5
4. Ngitung darjah ti awal qous kana eta benang maka eta
darjah meel
Anggaran tamamul goyah

‫ﺛﻢ زده ﻋﻠﻰ اﻟﻌﺮض إن اﺧﺘﻠﻔﺎ وإﻻ ﻓﺨﺬ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ ﻓﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﻓﮭﻮ ﺗﻤﺎم اﻟﻐﺎﯾﺔ ﻓﺎن‬
‫ﻓﻘﺪ اﺣﺪھﻤﺎ ﻓﺎﻷﺧﺮ ﺗﻤﺎم اﻟﻐﺎﯾﺔ اﻧﻘﺼﮫ ﻣﻦ )ص( ﻓﺎﻟﺒﺎﻗﻲ ھﻮ اﻟﻐﺎﯾﺔ أو ﻓﻘﺪ ﻛﻼھﻤﺎ أو‬
(‫ﻛﺎﻧﺎ ﻣﺘﺴﺎوﯾﯿﻦ ﻓﻲ اﻻﺗﻔﺎق ﻓﺎﻟﻐﺎﯾﺔ )ص‬
(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺮاﺑﻊ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ واﻷﺻﻞ اﻟﻤﻄﻠﻖ‬
‫ﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﻋﺮض اﻟﺒﻠﺪ وﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﻤﺮﯾﯿﻦ ﻋﻠﻰ داﺋﺮﺗﻲ اﻟﺘﺠﯿﯿﺐ ﺛﻢ اﻧﻘﻠﮫ إﻟﻰ اﻟﻤﯿﻞ‬
‫ﻣﻦ أول اﻟﻘﻮس ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺮي اﻟﻤﻌﻠﻢ ﺑﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﺠﯿﯿﺐ اﻷول وﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم ﻣﻦ‬
‫اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ ھﻮ ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺮي اﻟﻤﻌﻠﻢ ﺑﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﺠﯿﯿﺐ اﻟﺜﺎﻧﻲ وﺑﯿﻦ‬
‫اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ ﻣﻦ اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﻌﻜﻮﺳﺔ ھﻮ اﻷﺻﻞ اﻟﻤﻄﻠﻖ‬

Jumlahkeun meel jeumg arud balad lamun ihtilap / cokot

selisihna lamun ittipak maka hasilna eta tamamulgoyah
Catatan
1. Lamun arud balad euweuh meel aya maka tamamul
goyah saarua jeung arud balad
2. Lamun meel euweuh arud balad aya maka
tamamulgoyah sarua jeung meel
3. Lamun arudbalad jeung meel euweuh duanana atawa
sarua gedena dina nalika ittifaq maka hanteu aya
tamamulgoyah
Anggaran goyah irtifa
90° kurangi ku tamam goyah maka hasilna eta goyah
irtifa, lamun euweuh tamamulgoyah maka gooyah lirtifana
90°
Anggaran bu’dul qutur jeung asal mutlaq
1. Teundeun benang kana arud balad ngitungna ti awal
qous palebah dairoh tajib awal jeung dairoh tajib tsyani
cirian ku muri
2. Pindahkeun benang kana mel ngitungna ti awal qous
3. Ngitung tina jaeb tamam kana muri anu luhur maka
hasilna eta bu’dulqutur

6
 4. Ngitung tina sittini nepi ka muri anu handap maka eta
asal mutlaq tatapina anu leuwih gampangmah tina muri
anu handap di bawa lempeng kana jaeb tamam tuluy
ngitung tina markaz kana eta lempengan mangka eta
asal mutlaq

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
‫ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ وﻧﺼﻒ ﻗﻮس اﻟﻨﮭﺎر واﻟﻠﯿﻞ وﻗﻮﺳﮭﻤﺎ‬
‫ﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم وﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﻤﺮي ﻋﻠﻰ اﻷﺻﻞ اﻟﻤﻄﻠﻖ ﺛﻢ اﻧﻘﻠﮫ إﻟﻰ ﺑﻌﺪ‬
‫اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأول اﻟﻘﻮس ھﻮ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ وﻣﺎ ﺑﯿﻨﮫ وﺑﯿﻦ أﺧﺮه ھﻮ ﻧﺼﻒ‬
‫ﻗﻮس اﻟﻨﮭﺎر إن اﺧﺘﻠﻒ اﻟﻤﯿﻞ واﻟﻌﺮض وإﻻ ﻓﮭﻮ ﻧﺼﻒ ﻗﻮس اﻟﻠﯿﻞ وأﯾﮭﻤﺎ ﻋﻠﻢ أوﻻ‬
‫إذا ﻧﻘﺺ ﻣﻦ )ﻗﻒ( ﺧﺮج اﻷﺧﺮ ﺛﻢ ﺿﻌﻔﮭﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﺗﻤﺎم ﻗﻮﺳﯿﮭﻤﺎ‬
(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺴﺎدس ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﻤﺴﺘﻮﯾﺔ اﻟﻐﺮوﺑﯿﺔ‬
‫ﺧﺬ اﻻرﺗﻔﺎع ﻓﺰد ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺒﮫ ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﺑﻤﺮي اﻷﺻﻞ إن اﺧﺘﻠﻒ اﻟﻤﯿﻞ واﻟﻌﺮض وإﻻ‬
‫ﻓﺎﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ‬

Anggaran Nisfull fadlah,Nisfulqous nahar, Nisfulqous lail

1. Teundeun benang kana jaeb tamam
2. Palebah asalmutlaq cirian ku muri
3. Pindahkeun muri kana bu’dulqutur tegesna geserkeun
kana jero rubu kalawan make ukuran bu’dulqutur
4. Ngitung tina awalqous kana benang maka eta
nisfullfadlah
5. Ngitung tina ahir qous kana benang maka eta nisful
qous nahar lamun ihtilaf mel jeung arud balad anapon
lamun itifaq mah maka eta nisfulqous lail
6. Manabae anu leuwih tiheula ka nyahoan tina nisful
qous nahar jeung nisful qous lail lamun di kurangan
tina180° maka bakal ka nyahoan anu hiji deui
7. Nisful qous nahar di tikel dua tegesna di x 2 maka
hasilna tamamuqous nahar
8. Nisfulqous lail di tikel dua maka hasilna eta
tamamuqous lail
Anggaran sa’ah mustawiyah gurubiah
1. Teundeun benang dina jaeb tamam

7
2. palebah asal mutlaq cirian ku muri
3. Ngahasilkeun irtifa syamsi tuluy eta irtifa di jaebkeun

‫وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأوﻟﮫ ﺣﯿﻨﺌﺬ زد ﻋﻠﯿﮫ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ إن ﻛﺎن اﻻرﺗﻔﺎع ﺷﺮﻗﯿﺎ إﺧﺘﻼﻓﯿﺎ‬
‫أو ﻏﺮﺑﯿﺎ إﺗﻔﺎﻗﯿﺎ وإﻻ ﻓﺎﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﺿﻊ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺨﯿﻂ واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أوﻟﮫ إﻟﯿﮫ‬
‫ اﻷول( إن ﻟﻢ‬: ‫ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( إن ﻛﺎن ﺷﺮﻗﯿﺎ وإﻻ ﻓﻤﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ ﺳﺖ ﺳﺎﻋﺎت )ﺗﻨﺒﯿﮭﺎت‬
‫ﯾﻤﻜﻦ ﻓﻲ اﻻﺗﻔﺎق اﺧﺮاج ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻣﻦ ﺟﯿﺐ اﻻرﺗﻔﺎع ﻓﺨﺬ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ وﺿﻊ‬
‫اﻟﻤﺮي ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأوﻟﮫ ﺣﯿﻨﺌﺬ زد ﻋﻠﯿﮫ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ إن ﻛﺎن ﺷﺮﻗﯿﺎ وإﻻ‬
‫ﻓﺨﺬ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ اﻟﺤﺎﺻﻞ واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ )و( ﺳﺎﻋﺎت‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺎ )واﻟﺜﺎﻧﻲ( ﻓﻲ اﻟﺸﺮﻗﻲ اﻻﺗﻔﺎﻗﻲ إن أﻣﻜﻦ اﺧﺮاج ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻣﻦ ﺟﯿﺐ اﻻرﺗﻔﺎع‬
‫وﻟﻜﻦ ﻟﻢ ﯾﻤﻜﻦ اﺧﺮاج ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻣﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وﺑﯿﻦ اوﻟﮫ ﻓﺨﺬ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ‬
‫وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﯿﮫ واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ )و( ﺳﺎﻋﺎت‬

kalawan muri asal mutlaq

4. Jaeb irtifa tambahan ku bu’dulqutur kalawan make muri
asalmutlaq lamun ihtilaf kurangan lamun ittifaq
5. Palebah qous irtifa anu ka tincak ku benang tambahan
ku nisfull fadlah lamun irtifa syarqi ihtilaf jeung gorbi ittifaq
di kurangan lamun irtifa syarqi ittifaq jeung gorbi ihtilaf
6. Ngitung ti awal qous kana benang jam 12:00 lamun
irtifa syarqi ngitung ti akhir qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi
Catatan
a. Lamun kajadian dina waktu ittifaq jaeb irtifa hanteu bisa
di kurangan ku bu’dul qutur maka cokot selisihna tuluy
teundeun muri asal mutlaq dina eta selisih tuluy benang
anu aya dina qous irtifa tambahan ku nisfullfadlah lamun
irtifa sarqi teundeun benang dina selisihna lamun irtifa
gorbi ngitung ti akhir qous jam 6:00
b. Lamun kajadian dina nalika syarqi ittifaq jaeb irtifa bisa
di kuranngan ku bu’dul qutur tatapina benang dina qous
irtifa hanteu bisa di kurangan ku nisfull fadlah maka
teundeun benang dina selisihna tuluy ngitung tina akhir
qous jam 6:00

8
 ‫)واﻟﺜﺎﻟﺚ( ﻓﻲ اﻻﺗﻔﺎق إن ﻛﺎن ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻣﺴﺎوﯾﺎ ﻟﺠﯿﺐ اﻻرﺗﻔﺎع ﻓﻀﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ‬
‫ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ )و( ﺳﺎﻋﺎت )واﻟﺮاﺑﻊ( ﻓﻲ اﻻﺗﻔﺎﻗﻲ اﻟﻐﺮﺑﻲ إن‬
‫ﻛﺎن اﻟﺤﺎﺻﻞ ﺑﻌﺪ زﯾﺎدة ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ زاﺋﺪا ﻋﻠﻰ )ص( ﻓﺎرﺟﻊ ﺑﮫ إﻟﻰ أوﻟﮫ واﺣﺴﺐ‬
‫ﻣﻨﮫ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﺳﺎﻋﺔ وﻛﺬﻟﻚ ﻓﻲ اﻟﺸﺮﻗﻲ اﻻﺧﺘﻼﻓﻲ ﻟﻜﻦ ﺗﺤﺴﺐ ھﻨﺎ ﻣﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ‬
‫)و( ﺳﺎﻋﺎت )واﻟﺨﺎﻣﺲ( إن ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ وﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻀﻊ ﻣﺮي اﻷﺻﻞ‬
‫ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ اﻻرﺗﻔﺎع واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أوﻟﮫ ان ﻛﺎن ﺷﺮﻗﯿﺎ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( وﻣﻦ اﺧﺮه إن ﻛﺎن‬
‫ﻏﺮﺑﯿﺎ ﻋﻠﻰ )و( )واﻟﺴﺎدس( ﻣﺎ ﺗﻘﺪم ﻣﻦ اﻟﺘﻔﺎﺻﯿﻞ ﻣﺤﻠﮫ ﻓﻲ ﻏﯿﺮ ﺧﻂ اﻻﺳﺘﻮاء أﻣﺎ‬
‫ﻓﯿﮫ ﻓﻼ ﺗﺠﺮي ﺑﻞ إذا أﺧﺬت اﻻرﺗﻔﺎع ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وﺑﯿﻦ ﻃﺮف اﻟﻘﻮس اﻟﺨﺎﻟﻲ ﻋﻦ‬
‫اﻟﮭﺪﻓﺔ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( إن ﻛﺎن ﺷﺮﻗﯿﺎ وﻣﺎ ﺑﯿﻨﮫ وﺑﯿﻦ ﻃﺮف اﻷﺧﺮ ﻋﻠﻰ )و( إن ﻛﺎن ﻏﺮﺑﯿﺎ‬
‫ھﻮ اﻟﺴﺎﻋﺔ ﻣﻄﻠﻘﺎ‬

c. Lamun kajaadian dina waktu ittifaq jaeb irtifa sarua

jeung bu'dul qutur maka langsung teundeun benang dina
nisfull faadlah tuluy ngitung ti akhir qous jam 6:00
d. Lamun kajadian dina ittifaq gorbi jeung ikhtilaf syarqi
saba’dana nambahan nisfull fadlah leuwih ti 90° maka eta
anu leuwih ti 90° di bawa balik ka jihat awalqous ngitung ti
awal qous jam 12:00 lamun ittifaq gorbi ngitung ti akhir
qous lamun ittifaq syarqi
e. Lamun kajadian euweuh nisfull fadlah jeung bu’dul
qutur maka teundeun muri asal mutlaq kana jaeb irtifa
tuluy ngitung ti awal qous jam 12:00 lamun irtifa syarqi,
ngitung ti akhir qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi
f. Perincian anu di carita keun ti heula eta pikeun salian
daerah khotul istiwa anapon lamun daerah khotul istiwa
mah (seperti pontianak) dimana-mana geus ngahasilkeun
irtifa eta hanteu kudu di jaebkeun balikta langsung ngitung
jam ti awal qous kana benang jam12:00 lamun irtifa
syarqi, ngitung ti akhir qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi

‫)واﻟﺴﺎﺑﻊ( ﻻﺑﺪ ﻣﻦ ﻧﻘﺼﺎن اﻟﺘﻤﻜﯿﻦ ﻣﻦ اﻟﺤﺎﺻﻞ ﻋﻠﻰ ﻛﻞ ﺣﺎل )ﺗﺘﻤﺔ( إذا أردت ان‬
‫ﺗﺤﺴﺐ اﻟﺪرج ﺑﺎﻟﺴﺎﻋﺔ ﻓﺎﺣﺴﺐ ﻛﻞ )ﯾﮫ( درﺟﺔ ﺳﺎﻋﺔ واﺣﺪة وﻛﻞ درﺟﺔ أرﺑﻊ دﻗﺎﺋﻖ‬
‫ﻣﻦ اﻟﺴﺎﻋﺔ وﻛﻞ دﻗﯿﻘﺔ ﻣﻦ اﻟﺪرﺟﺔ أرﺑﻊ ﺛﻮان ﻣﻦ اﻟﺴﺎﻋﺔ وھﻜﺬا ﻓﻲ اﻟﺜﻮاﻧﻲ واﻟﺜﻮاﻟﺚ‬
‫واﻟﺮواﺑﻊ وﻏﯿﺮھﺎ )ﺧﺎﺗﻤﺔ( إﻋﻠﻢ أن ﻏﺎﯾﺔ اﻻرﺗﻔﺎع ﻻ ﺗﺴﻤﻰ ﺷﺮﻗﯿﺔ وﻻ ﻏﺮﺑﯿﺔ ﻓﺈذا‬
‫أردت ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺳﺎﻋﺘﮭﺎ ﻓﻀﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻣﻦ أﺧﺮ اﻟﻘﻮس واﺣﺴﺐ ﻣﻦ‬

9
 ‫أوﻟﮫ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( إن اﺗﻔﻘﺎ وإﻻ ﻓﻤﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ )و( واﻧﻘﺺ اﻟﺘﻤﻜﯿﻦ وإن ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ‬
‫ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻓﺴﺎﻋﺔ اﻟﻐﺎﯾﺔ )و( ﻣﺘﻤﻜﻨﺎ‬
‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺴﺎﺑﻊ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﻤﺴﺘﻮﯾﺔ اﻟﺰواﻟﯿﺔ(‬
‫ﺧﺬ اﻻرﺗﻔﺎع وزد ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺒﮫ ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﺑﻤﺮي اﻷﺻﻞ ﻓﻲ اﻻﺧﺘﻼف واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ‬
‫اﻻﺗﻔﺎق واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أوﻟﮫ ﻋﻠﻰ )و( ﺳﺎﻋﺎت إن ﻛﺎن ﺷﺮﻗﯿﺎ وإﻻ ﻓﻤﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ(‬
‫ﺳﺎﻋﺔ )ﺗﻨﺒﯿﮭﺎت‪:‬اﻷول( ﻓﻲ اﻻﺗﻔﺎق إن ﻟﻢ ﯾﻤﻜﻦ اﺧﺮاج ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻣﻦ اﻟﺠﯿﺐ‬

‫‪g.‬‬ ‫‪Hasil itungan anu ti heula kudu di kurangan ku tamkin,‬‬

‫‪Lamun mekah ( 8 menit) lamun cianjur ceuk sawareh (2‬‬
‫)‪menit) ceuk sawareh (4 menit‬‬
‫‪Anggaran sa’ah mustawiyah Zawaliah‬‬
‫‪1.‬‬ ‫‪Teundeun benang dina jaeb tamam palebah asal‬‬
‫‪mutlak cirian ku muri‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪Ngahasilken irtifa tuluy eta irtifa di jaebken kalawan‬‬
‫‪muri asal mutlaq‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪Jaeb irtifa di tambahan bu’du qutur kalawan make muri‬‬
‫‪asal mutlaq lamun ikhtilap di kurangan lamun ittipak‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪Ngitung ti awal qous jam 6:00 lamun irtifa syatqi‬‬
‫‪ngitung ti akhir qous jam 12:00 lamun irtifa gorbi‬‬
‫‪Catatan‬‬
‫‪a. Lamun kajadian dina nalika ittipak jaeb irtifa hanteu bisa‬‬
‫‪di kurangi ku bu’du qutur maka teundeun benang dina‬‬

‫ﻓﺨﺬ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﯿﮫ واﺣﺴﺐ ﻣﻦ آﺧﺮه ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﺳﺎﻋﺔ إن ﻛﺎن‬
‫ﺷﺮﻗﯿﺎ وإﻻ ﻓﻤﻦ أوﻟﮫ ﻋﻠﻰ )و( وإن ﺗﺴﺎوﯾﺎ ﻓﺎﻟﺴﺎﻋﺎت )و( )اﻟﺜﺎﻧﻲ( إن ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﺑﻌﺪ‬
‫اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻀﻊ ﻣﺮي اﻷﺻﻞ ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ اﻻرﺗﻔﺎع واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أوﻟﮫ ﻋﻠﻰ )و( إن ﻛﺎن‬
‫ﺷﺮﻗﯿﺎ وﻣﻦ آﺧﺮه ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( إن ﻛﺎن ﻏﺮﺑﯿﺎ ﻛﻤﺎ ﺗﻘﺪم )اﻟﺜﺎﻟﺚ( ھﺬه اﻟﺘﻔﺎﺻﯿﻞ ﻣﺤﻠﮭﺎ‬
‫ﻓﻲ ﻏﯿﺮ ﺧﻂ اﻻﺳﺘﻮاء وأﻣﺎ ﻓﯿﮫ ﻓﻼ ﺗﺠﺮي ﺑﻞ إذا أﺧﺬت اﻻرﺗﻔﺎع ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وﺑﯿﻦ‬
‫ﻃﺮف اﻟﻘﻮس اﻟﺨﺎﻟﻲ ﻋﻦ اﻟﮭﺪﻓﺔ ﻋﻠﻰ )و( إن ﻛﺎن ﺷﺮﻗﯿﺎ وﻣﺎ ﺑﯿﻨﮫ وﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﮫ اﻵﺧﺮ‬
‫ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( إن ﻛﺎن ﻏﺮﺑﯿﺎ ھﻮ اﻟﺴﺎﻋﺔ )ﺗﺘﻤﺔ( ﻗﺎﻋﺪة اﻟﺤﺴﺎب واﻟﺘﻤﻜﯿﻦ ھﻨﺎ ﻛﻤﺎ ﺗﻘﺪم‬
‫ﻓﻲ اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﻐﺮوﺑﯿﺔ )ﺧﺎﺗﻤﺔ( ﻏﺎﯾﺔ اﻻرﺗﻔﺎع ھﻨﺎ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﺳﺎﻋﺔ ﻣﺘﻤﻜﻨﺎ داﺋﻤﺎ‬

‫‪Selisihna eta jaeb irtifa jeung bu’du qutur tuluy ngitung ti‬‬
‫‪akhir qous jam 12:00 lamun irtifa syarqi ngitung ti awal‬‬
‫‪qous jam 6:00 lamun irtifa gorbi‬‬

‫‪10‬‬
b. Lamun kajadian dina waktu ittifak jaeb irtifa jeung bu’du
qutur sarua gedena maka eta jam 6:00
c. Lamun kajadian euweh bu’du qutur maka sanggeus
dijaebken langsung bae ngitung jam tiawal qous jam 6:00
lamun irtipa syarqi ngitung tiawal qous jam 12:00 lamun
irtifa gorbi
d. Perincian anu tiheula dicaritakeun pikeun daerah salian
khotul istiwa anapon di daerah khotul istiwa mah
sanggeusna ngahasilken irtifa teh hanteu kudu di
jaebkeun jeung henteu kudu di tambahan / di kurangan ku
bu’du qutur balikta langsung bae ngitung jam ti awal qous
jam 6:00 lamun irtifa syarqi ti akhir qous jam 12:00 lamun
irtifa gorbi
e. Hasil itungan anu tiheula kudu di tamkin

Anggaran ngayahokeun dil mabsut tina irtifa

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺜﺎﻣﻦ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﻈﻞ ﻣﻦ اﻻرﺗﻔﺎع وﻋﻜﺴﮫ‬

‫ﺿ ﻊ اﻟﺨ ﯿﻂ ﻋﻠ ﻰ اﻻرﺗﻔ ﺎع واﻧ ﺰل ﺑﻘﺎﺋﻤ ﺔ اﻟﻈ ﻞ اﻟﻤﺒ ﺴﻮط اﻟﯿ ﮫ ﺛ ﻢ ارﺟ ﻊ ﻣ ﻦ ﻣﺤ ﻞ‬
‫اﻟﺘﻘﺎﻃﻊ إﻟﻰ ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤ ﺎم ﻓﻤ ﺎ ﺑ ﯿﻦ ﻣﻨﺘﮭ ﻰ اﻟﺮﺟ ﻮع واﻟﻤﺮﻛ ﺰ ﻣ ﻦ ﻋ ﺪده اﻟﻤ ﺴﺘﻮي ﻓﮭ ﻮ‬
‫ﻇﻠﮫ اﻟﻤﺒﺴﻮط وإن ﻧﺰﻟﺖ ﺑﻘﺎﺋﻤﺔ اﻟﻈﻞ اﻟﻤﻨﻜﻮس وﺗﺮﺟﻊ ﻣﻦ ﻣﺤﻞ اﻟﺘﻘﺎﻃﻊ إﻟﻰ اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ‬
‫ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ﻇﻠﮫ اﻟﻤﻨﻜﻮس )ﺗﻨﺒﯿﮫ( ان ﻧﺰﻟﺖ ﺑﮭﺎ وﻟ ﻢ ﺗﻠ ﻖ اﻟﺨ ﯿﻂ ﻓ ﺎﻧﺰل ﺑﺠﺰﺋﮭ ﺎ اﻟﻤﻤﻜ ﻦ‬
‫ﻓﺎﺿﺮب اﻟﺤﺎﺻﻞ ﻓ ﻲ ﻣﺨ ﺮج ذﻟ ﻚ اﻟﺠ ﺰء )وإن أردت اﻻرﺗﻔ ﺎع ﻣ ﻦ اﻟﻈ ﻞ ﻓ ﺎن ﻛ ﺎن‬
‫ﻣﺒﺴﻮﻃﺎ ﻓﻌﺪ ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ ﻓﻲ ﻣﺴﺘﻮي ﻋﺪد ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم ﺑﻘﺪره‬

1. Ngitung bilangan irtifa ti awal qous

2. Turun tina sittini dina lebahan qoimah dil mabsut neupi
kana benang
3. Palebah qoimah dil mbsut anu ka tincak ku benang
dibawa leumpeng kana jaeb tamam tuluy ngitung tina
markaj kana eta lempengan maka eta dil mabsut
Anggaran nganyahoken dil ma’kus tina irtifa
1. Ngitung bilangan irtifa ti awal qous
2. Papay tina jaeb tamam dina palebah qoimah dil
mankus neupi kana benang

11
3. Palebah qoimah dil mankus anu ka tincak ku benang
dibawa lempeng kana sittini tuluy ngitung tina markaj kana
eta lempengan maka eta dil mankus
Catatan
Lamun kajadian mapay tina sittini palebah qoimah dil
mabsut atawa tina jaeb tamam palebah qoimah dil
mankus hanteu papanggih jeung benang maka
cokot pecahan qoimah saperti ½ tina qoimah nyaeta 3
½° tuluy mapay palebah eta pecahan nepi kana benang
sanggeus di bawa lempeng kana jaeb tamam atawa kana
sittini hasilna di kalikeun kana penyebut eta pecahan
maka hasilna eta dil mabsut atawa dil mankus
Anggaran irtifa tina dil mabsut
1. Ngitung bilangan dil mabsut dina jaeb tamam tina
markaj tuluy dibawa lempeng nepi kana qoimah dil
mabsut
2. Palebah papanggihna teundeun benang

‫وادﺧﻞ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ ﻋﺪده إﻟﻰ اﻟﻘﺎﺋﻤﺔ ﻓﻀﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻌﮭﻤﺎ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻨﮫ وﺑﯿﻦ‬
‫أول اﻟﻘﻮس ﺣﯿﻨﺌﺬ ھﻮ ارﺗﻔﺎﻋﮫ وإن ﻛﺎن ﻣﻨﻜﻮﺳﺎ ﻓﻌﺪ ﻛﻤﺎ ﺗﻘﺪم ﻓﻲ ﻣﺴﺘﻮي اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ‬
‫وﻛﻤﻞ اﻟﻌﻤﻞ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ارﺗﻔﺎﻋﮫ )ﺗﻨﺒﯿﮫ( ﻓﺎن ﻧﺰﻟﺖ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ ﻋﺪد اﻟﻈﻞ وﻟﻢ ﺗﻠﻖ‬
‫اﻟﻘﺎﺋﻤﺔ ﻓﺎﻓﻌﻞ ﺑﺠﺰﺋﮭﻤﺎ اﻟﻤﻤﻜﻦ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ارﺗﻔﺎﻋﮫ اﻟﻜﺎﻣﻞ ﺗﺄﻣﻞ‬
(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺘﺎﺳﻊ‬
‫ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ أوﻗﺎت اﻟﺼﻠﻮات اﻟﺨﻤﺲ واﻹﻣﺴﺎك وﻃﻠﻮع اﻟﺸﻤﺲ واﻹﺷﺮاق واﻟﻀﺤﻮة‬
‫اﻟﺼﻐﺮى واﻟﻀﺤﻮة اﻟﻜﺒﺮى ﻋﻠﻰ ﺣﺴﺎب اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﻐﺮوﺑﯿﺔ‬
‫أﻣﺎ اﻟﻈﮭﺮ ﻓﺎﻧﻘﺺ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻣﻦ )ص( ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ وزده ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ‬
‫ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ھﻮ اﻟﻤﻄﻠﻮب ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﺳﺎﻋﺔ‬

3. Ngitung ti awal qous kana benang maka eta irtifana dil

mabsut
Anggaran irtifa tina dil mankus
1. Ngitung dil mankus dina sittini tina markaj tuluy di bawa
lempeng kana qoimah dil mankus mankus palebah
papanggihna teundeun benang

12
2. Ngitung ti awal qous kana benang maka eta irtifana dil
mankus
Catatan
Lamun kajadian dina nalika dibawa lempeng kana
qoimah dil mabsut / qoimah dil mankus hanteu
papanggih maka cokot pecahanana dil jeung
pecahan qoimah anu kira-kira bisa papanggih
saperti di cokot ½ na tegesna di bagi 2 tuluy palebah
papanggihna teundeun benang tuluy ngitung tina awal
qous kana benang maka eta irtifana dil
WAKTU SHOLAT SA’AH GURUBIYAH
Anggaran waktu dzuhur
90° di kurangan nisful fadlah lamun ittifak / di tambah
lamun ikhtilap hasilna di jadiken jam ngitungna ti awal
qous atawa ti akhir qous jam 12:00

‫وأﻣﺎ اﻟﻌﺼﺮ اﻷول واﻟﺜﺎﻧﻲ ﻓﻀﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ اﻟﻐﺎﯾﺔ واﻧﺰل ﻣﻦ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻌﮫ ﻣﻊ ﻗﻮس‬
‫اﻟﻌﺼﺮ اﻷول إﻟﻰ ﻗﻮس اﻻرﺗﻔﺎع ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ اﻟﻤﻨﺰول إﻟﯿﮫ وأوﻟﮫ ھﻮ ارﺗﻔﺎع‬
‫اﻟﻌﺼﺮ اﻷول وإن ﻧﺰﻟﺖ ﻣﻦ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻌﮫ ﻣﻊ ﻗﻮس اﻟﻌﺼﺮ اﻟﺜﺎﻧﻲ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ارﺗﻔﺎع‬
‫ﻋﺼﺮه ﻓﺎﺣﺴﺐ ﻣﻌﻤﻮﻟﮭﻤﺎ ﺑﻤﺜﻞ ﻋﻤﻞ اﻻرﺗﻔﺎع اﻟﻐﺮﺑﻲ ﻓﺎن ﻟﻢ ﯾﻮﺿﻊ ﻓﻲ اﻟﺮﺑﻊ ﻗﻮﺳﺎ‬
‫اﻟﻌﺼﺮﯾﻦ ﻓﺎﺳﺘﺨﺮج ارﺗﻔﺎﻋﮭﻤﺎ ﺑﻄﺮﯾﻖ اﻟﻈﻞ ﻛﻤﺎ ﺳﯿﺄﺗﻲ ﻓﻲ اﻟﺒﺎب اﻟﻌﺎﺷﺮ وأﻣﺎ‬
‫اﻟﻤﻐﺮب ﻓﮭﻮ )ﯾﺐ( داﺋﻤﺎ وأﻣﺎ اﻟﻌﺸﺎء اﻷول واﻟﻌﺸﺎء اﻟﺜﺎﻧﻲ ﻓﺰد ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ )ﯾﺰ( ﺑﻌﺪ‬
‫اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ‬

Anggaran waktu ashar awal

1. Teundeun benang dina goyah irtifa ngitungna ti
awalqous
Palebah qous ashar awal anu ka tincak ku benang di
bawa lempeng kana qous irtfa kalawan di teken ku jempol
Palebah lempengannana dina qous irtifa teundeun
benang tuluy di jaebkeun ku muri asal mutlak
2. Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan
lamun ittipak
3. Tambahan ku nisful fadlah lamun ittipak kurangan
lamun ikhtilap

13
‫‪4. Ngitung ti ahir qous jam 6:00‬‬
‫‪Anggaran waktu ashar syani‬‬
‫‪1. Teundeun benang dina goyah irtifa‬‬
‫‪2. Palebah qous ashar sani anu katincak ku benang‬‬
‫‪dibawa lempeng‬‬ ‫‪kana qous irtifa kalawan di teken ku‬‬
‫‪jempol palebah‬‬ ‫‪lempengannana teundeun‬‬
‫‪benang tuluy di jaebkeun ku muri asal‬‬ ‫‪mutlak‬‬
‫‪3. Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan‬‬
‫‪lamun ittipak‬‬
‫‪4. Tambahan ku nisful fadlah lamun ittifak kurangan lamun‬‬
‫‪ikhtilap‬‬
‫‪5. Ngitung ti ahir qous jam 6:00‬‬
‫‪Catatan‬‬
‫‪Lamun kajadian dina rubu hanteu di pasang qous ashar‬‬
‫‪awal jeng‬‬ ‫‪qous ashar sani maka ngahasilken irtifa‬‬
‫‪asahar awal jeung ashar‬‬ ‫‪tsani ku jalan dil mabsut.‬‬
‫‪cara-carana bakal di caritakeun dina‬‬ ‫‪bab ka 10‬‬
‫‪Anggaran waktu isya awal‬‬

‫وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأوﻟﮫ زد ﻋﻠﯿﮫ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻓﻲ اﻟﺜﺎﻧﻲ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻷول‬
‫ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( وﻗﺖ اﻟﻌﺸﺎء اﻷول وإن ﻓﻌﻠﺖ ﻣﺜﻞ ذﻟﻚ ﺑﺠﯿﺐ )ﯾﻂ( ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ‬
‫وﻗﺖ اﻟﻌﺸﺎء اﻟﺜﺎﻧﻲ وأﻣﺎ اﻟﻔﺠﺮ اﻟﺼﺎدق ﻓﺰد ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ )ﯾﻂ( ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ‬
‫واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأوﻟﮫ زد ﻋﻠﯿﮫ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻓﻲ اﻷول‬
‫واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻟﺜﺎﻧﻲ وﻣﺎ ﺣﺼﻞ ﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﯿﮫ واﺣﺴﺐ ﻣﻦ أﺧﺮه إﻟﯿﮫ ﻋﻠﻰ )و(‬
‫ﺳﺎﻋﺎت ﻓﻲ اﻟﺤﺎﻟﯿﻦ ﻓﮭﻮ وﻗﺖ اﻟﻔﺠﺮ وأﻣﺎ اﻹﻣﺴﺎك ﻓﺎﻧﻘﺺ ﻣﻨﮫ ﺿﻌﻒ اﻟﺘﻤﻜﯿﻦ ﻓﺎﻟﺒﺎﻗﻲ‬
‫وﻗﺖ اﻹﻣﺴﺎك وأﻣﺎ ﻃﻠﻮع اﻟﺸﻤﺲ ﻓﺎن ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻓﮭﻮ )ﯾﺐ( وإﻻ ﻓﮭﻮ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮭﺎ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ وﻗﺖ‬
‫ﻃﻠﻮع اﻟﺸﻤﺲ وأﻣﺎ اﻹﺷﺮاق واﻟﻀﺤﻮة اﻟﺼﻐﺮى ﻓﺎﺳﺘﺨﺮج ﻟﻸول ﺣﺴﺎب )د(‬
‫درﺟﺎت و )ل( دﻗﯿﻘﺔ ﺑﻤﺜﻞ ﻋﻤﻞ اﻹرﺗﻔﺎع اﻟﺸﺮﻗﻲ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ھﻮ اﻟﻤﻄﻠﻮب وﻟﻠﺜﺎﻧﻲ‬
‫ﺣﺴﺎب )ط( درﺟﺎت و )ل( دﻗﯿﻘﺔ ﺑﻤﺜﻞ ذﻟﻚ وأﻣﺎ اﻟﻀﺤﻮة اﻟﻜﺒﺮى ﻓﺰد ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ‬
‫)ط( و )ل( ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأوﻟﮫ‬
‫اﻧﻘﺺ ﻣﻨﮫ ﻛﺎﻣﻞ اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻓﻲ اﻷول وزده ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻲ اﻟﺜﺎﻧﻲ وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﯿﮫ واﺣﺴﺐ‬
‫ﻣﻦ أﺧﺮه ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ھﻮ اﻟﻤﻄﻠﻮب‬

‫‪Teundeun benang dina 17° tuluy di jaebkeun ku muri‬‬

‫‪asal mutlak‬‬

‫‪14‬‬
 Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Tambahan ku nifu paadlah lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Ngitung tiawal qous jam 12:00
Anggaran waktu isya sani
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Tambahan ku nifu paadlah lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Ngitung tiawal qous jam 12:00
Anggaran waktu subuh / fajar
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Tambahan ku nifu paadlah lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 6:00
Anggaran waktu imsak
Waktu fajar di kurangan dua kali lipat tamkin nyeta
pikeun pulo jawa (8 menit)
Anggaran waktu terbit
1.Teundeun benang dina dua kali lipat nisful fadlah
2. Ngitung ti awal qous jam 12.00 lamun ikhtilap/ti akhir
qous jam 6.00 lamun ittifaq
Catatan
Lamun kajadian euweuh nisful fadlah maka waktu terbit
jam 12.00
Anggaran waktu isroq
Teundeun benang dina 4 ½ ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Tambahan ku nisful fadlah lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Ngitung ti awal qaos jam 12:00
Anggaran waktu duha sugro

15
 ‫‪Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun‬‬
‫‪Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan‬‬
‫‪lamun ittifak‬‬
‫‪Tambahan ku nisful fadlah lamun ikhtilap kurangan‬‬
‫‪lamun ittifak‬‬
‫‪Ngitung ti awal qous jam 12:00‬‬
‫‪Anggaran waktu dhuha kubro‬‬
‫‪Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun kalawan‬‬
‫‪muri asal mutlak‬‬
‫‪Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan‬‬
‫‪lamun ittifak‬‬
‫)‪Tambahan ku kamil fadlah (dua kali lipat nisful fadlah‬‬
‫‪lamun ittifak kurangan lamun ikhtilap‬‬
‫‪Ngitung ti akhir qous jam 12:00‬‬

‫)اﻟﺒﺎب اﻟﻌﺎﺷﺮ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻷوﻗﺎت اﻟﻤﺬﻛﻮرة ﻋﻠﻰ ﺣﺴﺎب اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﺰواﻟﯿﺔ(‬

‫أﻣﺎ اﻟﻈﮭﺮ ﻓﮭﻮ )ﯾﺐ( داﺋﻤﺎ وأﻣﺎ اﻟﻌﺼﺮ ﻓﻀﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ اﻟﻐﺎﯾﺔ ﻓﺰد ﻋﻠﻰ ﻇﻠﮭﺎ ﻗﺎﻣﺔ‬
‫ﻟﻠﻌﺼﺮ اﻷول أوﻗﺎﻣﺘﯿﻦ ﻟﻠﻌﺼﺮ اﻟﺜﺎﻧﻲ وﻣﺎ ﺣﺼﻞ ﻓﺎﻋﺮف ارﺗﻔﺎﻋﮫ وﻛﻤﻞ اﻟﻌﻤﻞ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺣﺴﺎب اﻹرﺗﻔﺎع اﻟﻐﺮﺑﻲ ﻛﻤﺎ ﺗﻘﺪم ﻓﻲ اﻟﺒﺎب اﻟﺴﺎﺑﻊ وأﻣﺎ اﻟﻤﻐﺮب ﻓﮭﻮ ﻧﺼﻒ ﻗﻮس‬
‫اﻟﻨﮭﺎر ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( وأﻣﺎ اﻟﻌﺸﺎء اﻷول واﻟﺜﺎﻧﻲ ﻓﺰد ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ )ﯾﺰ( ﺑﻤﺮي‬
‫اﻷﺻﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ أو اﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأوﻟﮫ ﻓﻲ اﻟﺤﺎﻟﯿﻦ ﻓﮭﻮ‬
‫اﻟﻌﺸﺎء اﻷول ﻋﻠﻰ ﺳﺖ ﺳﺎﻋﺎت واﻓﻌﻞ ﻣﺜﻞ ذﻟﻚ ﺑﺠﯿﺐ )ﯾﻂ( ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ اﻟﻌﺸﺎء اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
‫وأﻣﺎ اﻟﻔﺠﺮ ﻓﺰد ﺑﻌﺪ اﻟﻘﻄﺮ ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ )ﯾﻂ( ﺑﻤﺮي اﻷﺻﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ‬
‫ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ وﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وأﺧﺮه ﻓﻲ اﻟﺤﺎﻟﯿﻦ ﻓﮭﻮ اﻟﻔﺠﺮ ﻋﻠﻰ )ﯾﺐ( ﺳﺎﻋﺔ وأﻣﺎ‬
‫اﻹﻣﺴﺎك ﻓﻜﻤﺎ ﺗﻘﺪم ﻓﻲ اﻷوﻗﺎت ﻋﻠﻰ ﺣﺴﺎب اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﻐﺮوﺑﯿﺔ وأﻣﺎ ﻃﻠﻮع اﻟﺸﻤﺲ‬
‫ﻓﻌﻠﻰ )و( إن ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻧﺼﻒ اﻟﻔﻀﻠﺔ وإﻻ ﻓﺰده ﻋﻠﻰ )و( ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ‬
‫ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ ھﻮ اﻟﻄﻠﻮع وأﻣﺎ اﻹﺷﺮاق واﻟﻀﺤﻮة اﻟﺼﻐﺮى ﻓﺎﺳﺘﺨﺮج‬
‫ﺣﺴﺎب )د( درﺟﺎت و )ل( دﻗﯿﻘﺔ ﻟﻸول و )ط( درﺟﺎت و )ل( دﻗﯿﻘﺔ ﻟﻠﺜﺎﻧﻲ ﻓﺎﻟﺤﺎﺻﻞ‬
‫ھﻮ اﻟﻤﻄﻠﻮب وأﻣﺎ اﻟﻀﺤﻮة اﻟﻜﺒﺮى ﻓﺰد ﻋﻠﻰ ﺟﯿﺐ )ط( درﺟﺎت و )ل( دﻗﯿﻘﺔ ﺑﻌﺪ‬
‫اﻟﻘﻄﺮ ﻓﻲ اﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ واﻧﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ ﻓﻲ اﻟﻤﻮاﻓﻘﺔ وﻣﺎ ﺑﯿﻨﮫ وأوﻟﮫ ﺣﯿﻨﺌﺬ اﻧﻘﺺ ﻣﻨﮫ ﻧﺼﻒ‬
‫اﻟﻔﻀﻠﺔ ﻓﻲ اﻷول وزده ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻲ اﻟﺜﺎﻧﻲ وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻨﮫ وأﺧﺮه أي اﻟﻘﻮس‬
‫ھﻮ اﻟﻤﻄﻠﻮب ﻋﻠﻰ ﺳﺖ ﺳﺎﻋﺎت‬

‫‪WAKTU SHOLAT SA’AH ZAWALIYAH‬‬

‫‪Anggaran waktu dhuhur‬‬
‫)‪Waktu duhur jam 12:00 atawa tambah 4 menit (12:04‬‬

‫‪16‬‬
 Anggaran waktu ashar awal
Teundeun benang dina goyah irtifa
Kanyahoken dil mabsut eta goyah irtifa
Tambahan 1 qomah (7°) lamun dil mabsut bil aqdam /
(12°) lamun dil mabsut bil asobi
Kanyahoken irtifana eta dil mabsut sanggesna di
tambahan 1 qomah (7°/12°)
Tenden benang dina eta irtifa tuluy jaeb ken ku muri
asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Ngitung ti akhir qoos jam 12:00
Catatan
Anu lewih gampangmah teundeun benang dina goyah
irtifa palebah qous ashar awal dibawa lempeng kana qous
irtifa kalawan di teken ku jempol tuluy teundeun benang
dina lempengan nana tuluy jaebkeun tambahan ku bu’du
qutur lamun ikhtilap kurangan lamun ittifak
Anggaran waktu ashar sani
Teundeun benang dina goyah irtifa
Kanyahokeun dil mabsut eta goyah irtifa tambahan 2
qomah (14°) lamun dil mabsut bil aqdam / (24°) lamun dil
mabsut bil asobi
Kanyahoken irtifana eta dil mabsut sanggesna di
tambahan 2 qomah
Teundeun benang dina eta irtifa tuluy jaebkeun ku muri
asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 12:00
Anggaran waktu magrib
Nisful qous nahar di jadikeun jam ngitungna ti akhir
qous jam 12:00
Anggaran waktu isya awal
Teundeun benang dina 17° tuluy jaebkeun kalawan muri
asal mutlak

17
 Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Ngitung ti awal qous kana benang jam 6:00
Anggaran waktu isya tsani
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun kalawan muri
asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Ngitung ti awal qous kana benang jam 6:00
Anggaran waktu fajar / subuh
Teundeun benang dina 19° tuluy jaebkeun kalawan muri
asal mutlak
Tambahan ku bu’du qutur lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 12:00
Anggaran waktu imsak
Waktu fajar di kurangan dua kali lipat tamkin
Anggaran waktu terbit
Jam 6:00 di tambahan ku nifu fadlah lamun ikhtilap di
kurangan lmun ittifak
Catatan: Lamun hante aya nisful fadlah maka waktu
terbit na jam 6:00
Anggaran waktu isroq
Teundeun benang dina 4 ½ ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Ngitung ti awal qous jam 6:00
Anggaran waktu duha sugro
Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak
Ngitung ti awal qous jam 6:00
Anggaran waktu duha kubro
Teundeun benang dina 9 1/2 ° tuluy jaebkeun
Tambahan ku bu’du qutur lamun ikhtilap kurangan
lamun ittifak

18
 Tambahan ku nifu paadlah lamun ittifak kurangan lamun
ikhtilap
Ngitung ti akhir qous jam 6:00

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺤﺎدي ﻋﺸﺮ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻋﺮض اﻟﺒﻠﺪ وﺟﮭﺘﮫ‬

‫إﻋﺮف اﻟﻐﺎﯾﺔ ﺑﺎﻟﺮﺻﺪ ﺑﺄن ﺗﺄﺧﺬ اﻻرﺗﻔﺎع ﻗﺮب اﻟﺰوال ﻣﺮة ﺑﻌﺪ أﺧﺮى ﻣﺎدام ﯾﺘﺰاﯾﺪ‬
‫ﻓﺈذا وﻗﻒ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ وﻃﺮف اﻟﻘﻮس اﻟﺨﺎﻟﻲ ﻋﻦ اﻟﮭﺪﻓﺔ ھﻮ اﻟﻐﺎﯾﺔ ﺛﻢ ﻗﻒ ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ‬
‫اﻟﻤﺸﺮق واﻧﻈﺮ إﻟﻰ ﻇﻠﻚ ﻓﺈذا ﻛﺎﻧﺖ ﺟﮭﺘﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺔ ﻟﺠﮭﺔ اﻟﻤﯿﻞ ﻓﺨﺬ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم‬
‫اﻟﻐﺎﯾﺔ واﻟﻤﯿﻞ وإﻻ ﻓﺰده ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻤﺎ وﺟﺪ ﻓﻲ اﻟﺤﺎﻟﯿﻦ ﻓﮭﻮ ﻋﺮض اﻟﺒﻠﺪ وﺟﮭﺘﮫ ﻓﻲ اﻟﺜﺎﻧﯿﺔ‬
‫ﺟﮭﺔ اﻟﻈﻞ ﻣﻄﻠﻘﺎ وﻛﺬا ﻓﻲ اﻷول إن ﻛﺎن اﻟﻤﯿﻞ أﻗﻞ ﻣﻦ ﺗﻤﺎم اﻟﻐﺎﯾﺔ وإﻻ ﻓﺠﮭﺔ اﻟﻤﯿﻞ‬
‫ﻓﺎن ﻋﺪم اﻟﻈﻞ ﻓﺎﻟﻤﯿﻞ ھﻮ اﻟﻌﺮض أو ﻋﺪم اﻟﻤﯿﻞ ﻓﺘﻤﺎم اﻟﻐﺎﯾﺔ ھﻮ اﻟﻌﺮض وﺟﮭﺘﮫ‬
‫ﻓﯿﮭﻤﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻟﻤﺎ وﺟﺪ ﻓﺎن ﻋﺪﻣﺎ ﻣﻌﺎ أو وﺟﺪا وﻻ ﻓﻀﻞ ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم اﻟﻐﺎﯾﺔ واﻟﻤﯿﻞ ﻓﺎﻟﺒﻠﺪ‬
‫ﻻﻋﺮض ﻟﮫ‬

Anggaran ngayahoken arud balad

Kanyahoken goyah irtifa kalawan make cara rosod
nyaeta ngalap irtifa tina mata hari dina deukeut kana
waktu jawal kalawan ngalap irtifana bulak - balik dina
salagi masih nambahan irtifa dimana geus hante
nambahan eta irtifa maka eta goyah irtifa (tina awal kaos
kana benang)
Sanggeus kanyahoan goyah irtifa maka kudu nangtung
anjen madep ka wetan tuluy tingali kalangkang awak
anjen aya di belah mana naha aya di belah kidul atawa di
belah kaler atawa sama sakali eweuh kalangkang
Cokot selisih tamam goyah jeung mel lamun ikhtilap
jihatna kalangkang jeung jihatna mel jumlahkeun lamun
ittifak maka hasilna eta arud balad
Catatan :
Lamun kajadian euweuh kalangkang maka arud balad
sarua jeung mel
Lamun kajadian aya kalangkang tatapina euweuh mel
maka arud balad sarua jeung tamam goyah
Lamun kajadian euweuh kalangkang jeung mel atawa
aya duanana tatapina hanteu aya selisih antara tamam

19
goyah jeung mel dina tingkah ittifak maka arud baladna
eta nol
Anggaran jihat arud balad
Lamun kajadian ittifak jihatna kalangkang jeung jihatna
mel maka jihatna arud balad eta sarua jeung jihatna
kalangkang
Lamun ikhtilap jihatna kalangkang jeung jihatna mel
kalawan kaayaan melna lewih letik tina tamam goyah
maka jihatna arud balad eta sarua jeung jihatna
kalangkang
Lamun ikhtilap jihatna kalangkang jeung jihatna mel
kalawan kaayaan melna sarua atawa leuwih geude tina
tamam goyah maka jihatna arud balad eta sarua jeung
jihatna mel

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺜﺎﻧﻲ ﻋﺸﺮ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻃﻮل اﻟﺒﻠﺪ‬

‫ﺗﺮﺻﺪ ﺳﺎﻋﺎت وﺳﻂ اﻟﻜﺴﻮف أو اﻟﺨﺴﻮف ﻓﻲ اﻟﺒﻠﺪ اﻟﻤﻌﻠﻮم اﻟﻄﻮل واﻟﺒﻠﺪ اﻟﻤﺠﮭﻮل‬
‫اﻟﻄﻮل ﺑﻤﺎ أﻣﻜﻦ ﻣﻦ اﻹﺳﺘﻘﺼﺎء واﻟﺘﺪﻗﯿﻖ ﺑﺤﺴﺎب اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﺰواﻟﯿﺔ ﺛﻢ ﺗﻨﻘﺺ أﻗﻞ‬
‫اﻟﺴﺎﻋﺔ ﻣﻦ أﻛﺜﺮھﺎ ﻓﻤﺎ ﺑﻘﻲ ﻓﮭﻮ ﻓﻀﻞ ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺎ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ ﻓﺎن ﻛﺎن اﻟﻔﻀﻞ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮم ﻛﺎن‬
(‫اﻟﻤﺠﮭﻮل ﻏﺮﺑﯿﺎ ﻋﻨﮫ وإﻻ ﻓﮭﻮ ﺷﺮﻗﻲ ﻋﻨﮫ ﺛﻢ ﺗﺄﺧﺬ ﻣﻦ ﺳﺎﻋﺎت اﻟﻔﻀﻞ ﻟﻜﻞ ﺳﺎﻋﺔ )ﯾﮫ‬
‫درﺟﺔ وﻟﻜﻞ أرﺑﻊ دﻗﺎﺋﻖ درﺟﺔ واﺣﺪة ﻓﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﻓﮭﻮ درج ﻓﻀﻞ اﻟﻄﻮﻟﯿﻦ ﺗﺰﯾﺪه ﻋﻠﻰ‬
‫ﻃﻮل اﻟﻤﻌﻠﻮم إن ﻛﺎن اﻟﻤﺠﮭﻮل ﺷﺮﻗﯿﺎ وﺗﻨﻘﺼﮫ ﻣﻨﮫ إن ﻛﺎن ﻏﺮﺑﯿﺎ ﻓﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﻓﮭﻮ‬
‫ﻃﻮل اﻟﺒﻠﺪ اﻟﻤﺠﮭﻮل‬
‫)وﺟﮫ أﺧﺮ أﺳﮭﻞ وأﺿﺒﻂ( وھﻮ أن ﺗﺼﺤﺢ اﻟﺴﺎﻋﺔ ﻓﻲ اﻟﺒﻠﺪ اﻟﻤﺠﮭﻮل اﻟﻄﻮل ﺑﻤﺎ‬
‫أﻣﻜﻦ ﺑﺤﺴﺎب اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﺰواﻟﯿﺔ إﺳﺄل ﻋﻨﮭﺎ ﻣﻦ ﻓﻲ اﻟﺒﻠﺪ اﻟﻤﻌﻠﻮم اﻟﻄﻮل ﺑﺎﻟﺴﻠﻚ )أي‬
‫اﻟﺘﻠﯿﻔﻮن( وﻣﺎ ﻣﺎﺛﻠﮫ ﻟﯿﺠﯿﺒﻚ ﺣﺎﻻ ﻓﻤﺎ وﺟﺪت ﻣﻦ اﻟﺘﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻋﺎت اﻟﺒﻠﺪﯾﻦ ﻓﺎﻓﻌﻞ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺎ ﺗﻘﺪم‬

Anggaran tul balad

Kanyahoken waktu tengah-tengah kajadian GERHANA
di negara anu geus kanyahoan tul baladna jeung negara
anu can kanyahoan tul baladna kalawan make jam istiwa
(sa’ah jawaliah)
Jam anu geude di kurangan ku jam anu leutik maka
hasilna eta selisih jam antara dua negara

20
 Lamun negara anu ma’lum leuwih leutik dina jam na
maka negara anu majhul aya di beulah wetan / lamun
negara anu ma’lum leuwih geude jamna maka negara anu
majhul aya di beulah kulon
Selisih jam antara dua negara di jadiken darjah jeung
dakikoh nyaeta tiap-tiap 1 jam jadiken 15° tiap- tiap 4
menit jdiken 1 daqiqoh maka hasilna selisih darjah antara
dua negara
Selisih darjah antara dua negara tambahkeun kana tul
balad anu ma’lum lamun negara anu majhul aya di beulah
wetan di kurangan lamun negara anu majhul aya di
beulah kulon

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﺸﺮ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺳﻤﺖ ﻣﻜﺔ وﺟﮭﺘﮭﺎ ﻣﻦ أي ﺑﻠﺪة ﺷﺌﺖ‬

‫إﻋﺮف ﻓﻀﻞ ﻃﻮﻟﯿﮭﻤﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ وﻓﻀﻞ ﻋﺮﺿﯿﮭﻤﺎ إن اﺗﻔﻘﺎ وإﻻ ﻓﺎﺟﻤﻌﮭﻤﺎ ﺛﻢ ﻋﺪ ﻓﻀﻞ‬
‫اﻷوﻟﯿﻦ ﻣﻦ اﻟﻤﺮﻛﺰ ﻓﻲ ﻣﺴﺘﻮي ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم واﻧﺰل ﻣﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ ﻋﺪده ﻓﻲ اﻟﺠﯿﻮب‬
‫اﻟﻤﻌﻜﻮﺳﺔ وﻋﺪ ﻓﻀﻞ اﻷﺧﺮﯾﻦ أو ﻣﺠﻤﻮﻋﮭﻤﺎ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻮي اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ واﻧﺰل ﻣﻦ ﻣﻨﺘﮭﻰ‬
‫ﻋﺪده ﻓﻲ اﻟﺠﯿﻮب اﻟﻤﺒﺴﻮﻃﺔ وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ اﻟﻤﻨﺰوﻟﯿﻦ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻂ‬
‫وأول اﻟﻘﻮس ﺣﯿﻨﺌﺬ ﻓﮭﻮ ﺳﻤﺘﮭﺎ ﻓﺎن ﻟﻢ ﯾﺘﻘﺎﻃﻌﺎ ﻓﺎﻧﺰل ﻣﻦ أﺟﺰاﺋﮭﻤﺎ اﻟﻤﻤﻜﻦ ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻨﮫ‬
‫وﺑﯿﻦ أوﻟﮫ ھﻮ ﻛﺎﻣﻞ اﻟﺴﻤﺖ ﻓﺎن ﻟﻢ ﯾﻜﻦ ﻟﻠﺒﻠﺪ ﻋﺮض ﻓﺎﻋﻤﻞ ﻣﺎ ﺗﻘﺪم ﺑﻌﺮض ﻣﻜﺔ ﺛﻢ‬
‫ﻣﻜﺔ ﺷﺮﻗﯿﺔ إن ﻛﺎﻧﺖ أﻛﺜﺮ ﻃﻮﻻ ﻣﻦ ﺑﻠﺪك وإﻻ ﻓﻐﺮﺑﯿﺔ وﺷﻤﺎﻟﯿﺔ إن اﺧﺘﻠﻔﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ أو‬
‫اﺗﻔﻘﺎ وﻛﺎﻧﺖ أﻛﺜﺮ ﻋﺮﺿﺎ ﻣﻦ ﺑﻠﺪك وإﻻ ﻓﺠﻨﻮﺑﯿﺔ وإن اﺗﻔﻖ اﻟﻄﻮﻻن ﻓﮭﻤﺎ ﻋﻠﻰ ﺧﻂ‬
‫اﻟﺸﻤﺎل واﻟﺠﻨﻮب وﺳﻤﺖ ﻣﻜﺔ ﺣﯿﻨﺌﺬ ﻧﻘﻄﺔ اﻟﺸﻤﺎل إن اﺧﺘﻠﻔﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ أو اﺗﻔﻘﺎ وﻛﺎﻧﺖ ﻣﻜﺔ‬
‫أﻛﺜﺮ ﻋﺮﺿﺎ وإﻻ ﻓﻨﻘﻄﺔ اﻟﺠﻨﻮب أو اﻟﻌﺮﺿﺎن ﻓﮭﻤﺎ ﻋﻠﻰ ﺧﻂ اﻟﻤﺸﺮق واﻟﻤﻐﺮب‬
‫وﺳﻤﺖ ﻣﻜﺔ ﺣﯿﻨﺌﺬ ﻧﻘﻄﺔ اﻟﻤﺸﺮق إن ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻜﺔ أﻛﺜﺮ ﻃﻮﻻ وإن ﻛﺎﻧﺖ أﻗﻞ ﻓﻨﻘﻄﺔ‬
‫اﻟﻤﻐﺮب‬

Anggaran simit makah

Kanyahoken selisih tul balad jeung tul makah ittifak
atawa ikhtilap
Kanyahoken selisih arud balad jeung arud makah lamun
ittifak / kanyahoken jumlahanana arud balad jeung arud
makah lamun ikhtilap
Ngitung dina jaeb tamam tina markaj ukuran selisih tul
balad jeung tul makah tuluy dibawa lempeng dina juyub
mankusah / ngitung dina sittini tina markaj ukuran selisih

21
arud balad jeung arud makah lamun ittifak atwa ukuran
jumlahna lamun ikhtilap tuluy dibawa lempeng dina juyub
mabsutoh
Palebah papanggihna anu di bawa lempeng tina jaeb
tamam jeung tina sittini teundeun benang. lewih alusna di
cirian ku muri
Ngitung tiawal kaos kana benang maka eta simit makah
Catatan
Lamun kajadian hanteu bisa panggih anu di bawa
lempeng tina jaeb tamam jeung tina sittini maka cokot
pecahanana tuluy ngitung ti awal qaos kana benang maka
eta simit makah
Lamun kajadian negarana euweuh arud balad saperti
PONTIANAK maka ngitungna dina sittini make arud
makah
Anggaran jihat makah
Lamun tul makah leuwih geude tinimbang tul balad
maka makah aya di beulah wetan
Lamun tul makah lewih leutik tinimbang tul balad maka
makah aya di beulah kulon
Lamun arud makah jeung arud balad ikhtilap atawa
ittifak tatapina arud makah leuwih geude maka makah aya
di beulah kaler
Lamun arud makah jeung arud balad ittifak tatapina
arud makah sarua atawa leuwih leutik tinimbang arud
balad maka makah aya di beulah kulon
Catatan
Lamun tul balad jeung tul makah sarua geudena
tatapina hante sarua arudna maka balad jeung makah aya
dina garis kaler kidul .simit makahna titik kaler Lamun arud
balad jeung arud makah ikhtilap atawa ittifak tatapina arud
makah leuwih geude anapon lamun arud balad lewih
leutik mah maka simit makahna titik kidul
Lamun kajadian arud balad jeung arud makah sarua
geudena tatapina aya beda dina tul baladna maka balad
jeung makah aya dina garis wetan kulon simit makahna

22
titik wetan lamun tul makah lewih geude, anapon lamun tul
makah lewih leutik mah maka simit makahna titik kulon

(‫)اﻟﺒﺎب اﻟﺮاﺑﻊ ﻋﺸﺮ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺠﮭﺎت اﻷرﺑﻊ‬

‫ﺗﺴﻮي اﻷرض ﻏﺎﯾﺔ اﻟﺘﺴﻮﯾﺔ ﺑﺎﻟﻤﯿﺰان وﺗﺮﺳﻢ ﻋﻠﯿﮭﺎ داﺋﺮة ﺑﺒﻌﺪ ﻻﯾﺒﻠﻎ أﻃﺮاف‬
‫اﻟﺴﻄﺢ اﻟﻤﻮزون وﺗﻨﺼﺐ ﻋﻠﻰ ﻣﺮﻛﺰھﺎ ﻣﻘﯿﺎﺳﺎ ﻣﺨﺮوﻃﺎ ﻣﺴﺘﺪﯾﺮا ﻃﻮﻟﮫ ﯾﻘﺎرب رﺑﻊ‬
‫ﻗﻄﺮھﺎ وﺗﻌﻠﻢ ﻋﻠﻰ ﻣﺪﺧﻞ ﻇﻠﮫ ﻓﯿﮭﺎ وﻣﺨﺮﺟﮫ ﻋﻨﮭﺎ وﺗﻨﺼﻒ اﻟﻘﻮس اﻟﻮاﻗﻊ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ‬
‫وﺗﺨﺮج ﻣﻦ ﻣﻨﺘﺼﻔﮫ ﺧﻄﺎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﻣﺎرا ﺑﻤﺮﻛﺰھﺎ ﻓﮭﻮ ﺧﻂ اﻟﺸﻤﺎل واﻟﺠﻨﻮب ﺛﻢ‬
‫ﺗﺨﺮج ﺧﻄﺎ آﺧﺮ ﻣﻘﺎﻃﻌﺎ ﻟﻸول ﻋﻠﻰ زواﯾﺎ ﻗﻮاﺋﻢ ﻓﮭﻮ ﺧﻂ اﻟﻤﺸﺮق واﻟﻤﻐﺮب ﻓﺘﺤﺼﻞ‬
‫ﻟﻚ أرﺑﻌﺔ أرﺑﺎع رﺑﻌﺎن ﺟﻨﻮﺑﯿﺎن اﺣﺪھﻤﺎ ﺷﺮﻗﻲ واﻷﺧﺮ ﻏﺮﺑﻲ ورﺑﻌﺎن ﺷﻤﺎﻟﯿﺎن ﻛﺬﻟﻚ‬
‫ﺛﻢ ﻋﺪ ﺳﻤﺖ ﻣﻜﺔ ﻣﻦ أول اﻟﻘﻮس إن ﻛﺎﻧﺖ ﺟﻨﻮﺑﯿﺔ ﺷﺮﻗﯿﺔ أو ﺷﻤﺎﻟﯿﺔ ﻏﺮﺑﯿﺔ ﻣﻦ ﺑﻠﺪك‬
‫وإﻻ ﻓﻤﻦ أﺧﺮه ﺛﻢ ﺿﻌﮫ ﻓﻲ رﺑﻊ اﻟﺪاﺋﺮة اﻟﺬي ﻓﯿﮫ ﻣﻜﺔ ﺑﺤﯿﺚ ﯾﻨﻄﺒﻖ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺮﺑﻊ‬
‫ﻋﻠﻰ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺪاﺋﺮة وﯾﻨﻄﺒﻖ ﺧﻂ اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ وﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم ﻋﻠﻰ اﻟﺨﻄﯿﻦ اﻟﻤﺤﯿﻄﯿﻦ‬
‫ﺑﺎﻟﺰاوﯾﺔ اﻟﻜﺎﺋﻨﺔ ﻋﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺪاﺋﺮة ﻓﺤﯿﻨﺌﺬ ﺗﻮﺟﮫ اﻟﺨﯿﻂ إﻟﻰ ﻣﻜﺔ اﻟﻤﺸﺮﻓﺔ واﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺳﻤﺘﮫ اﻟﻤﺤﺮاب‬

Anggaran nganyahokeun arah anu opat

Ratakeun taneuh / lantai kalawan make timbangan
(water pas)
Nyieun lingkaran kalawan ulah liwat tina latar anu
meunang nimbang
Palebah titik pusat lingkaran nangtungkeun benda
buleud anu kerucut (saperti paku) kalawan ukuran
panjangna ¼ tina garis tengah lingkaran
Cirian palebah asup kalangkang kana lingkaran jeung
palebah kaluar tina lingkaran
Busur antara madkhol jeung mahkroj dibagi dua,
palebah bagiannana nyieun garis lempeng nincak kana
titik pusat lingkaran maka eta garis kaler kidul
Nyieun garis anu nincak kana garis kaler kidul kalawan
kudu nyiku 900 maka eta garis wetan kulon
Ngitung simit makah dina rubu ti awal qous lamun
ayana makah di kidul wetan atawa kaler kulon / ngitung ti
ahir qous lamun ayana makah di kidul kulon atawa kaler
wetan

23
 Teundeun rubu dina ¼ lingkaran anu aya makah
kalawan markaj rubu kudu pas kana titik pusat lingkaran.
jaeb tamam jeung sittini rubu kudu pas kana dua garis anu
ngubeng kana sudut anu aya dina titik pusat lingkaran
maka eta benang madep ka makah

(‫)ﺧﺎﺗﻤﺔ ﻓﻲ ﺑﻌﺾ اﻟﮭﻨﺪاﺳﺎت‬

‫إن أردت ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻃﻮل اﻟﻘﺎﺋﻢ ﻣﻦ ﺟﺒﻞ أو ﻏﯿﺮه ﺧﺬ ارﺗﻔﺎﻋﮫ ﻣﻦ أﯾﻦ ﺷﺌﺖ وﻋﻠﻢ ﻋﻠﻰ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺪﻣﯿﻚ واﻋﺮف ﻇﻞ ذﻟﻚ اﻻرﺗﻔﺎع ﺛﻢ زد ﻋﻠﯿﮫ )ا( أو )ب( أو )د( درﺟﺔ أو‬
‫اﻧﻘﺺ ذﻟﻚ ﻣﻨﮫ ﻓﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﻓﺎﻋﺮف ارﺗﻔﺎﻋﮫ ﺛﻢ ﺧﺬ ارﺗﻔﺎع ذﻟﻚ اﻟﻘﺎﺋﻢ ﺛﺎﻧﯿﺎ واﻣﺶ‬
‫اﻟﻘﮭﻘﮭﺮي إن زدت وإﻟﻰ ﺟﮭﺔ اﻟﻘﺎﺋﻢ إن ﻧﻘﺼﺖ ﺣﺘﻰ ﯾﻘﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ذﻟﻚ اﻻرﺗﻔﺎع‬
(‫وﻋﻠﻢ أﯾﻀﺎ ﻋﻠﻰ ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺪﻣﯿﻚ ﺛﻢ اذرع ﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﻌﻼﻣﺘﯿﻦ ﻓﻤﺎ وﺟﺪ إﺿﺮﺑﮫ ﻓﻲ )ﯾﺐ‬
(‫إن زدت أوﻧﻘﺼﺖ )ا( واﺿﺮﺑﮫ ﻓﻲ )و( إن زدت أو ﻧﻘﺼﺖ )ب( واﺿﺮﺑﮫ ﻓﻲ )ج‬
‫إن زدت أو ﻧﻘﺼﺖ )د( ﻓﻤﺎ ﺣﺼﻞ زد ﻋﻠﯿﮫ ﻗﺎﻣﺘﻚ ﻣﻦ اﻟﻘﺪم إﻟﻰ اﻟﺒﺼﺮ ﻓﺎﻟﻤﺠﻤﻮع‬
‫ھﻮ ﻃﻮل اﻟﻘﺎﺋﻢ‬

Anggaran nganyahoken jangkungna gunung jeung

sabangsana
Kanyahoken irtifana eta gunung kalawan make alat rubu
kalawan palebah mana bae ngalap irtifana mah palebah
dampal suku nyieun ciri
Kanyahoken dil mabsut eta irtifa
Eta dil mabsut tambahan 1° atawa 2° atawa 4° atawa di
kurangan
Kanyahoken eta irtifa dil mabsut sanggeusna di
tambhan atawa di kurangan
Ngalap deui irtifa eta gunung anu akur jeung eta irtifa dil
mabsut sanggeusna di tambahan atawa di kurangan
lamun tiheula di tambahan maka ngalap irtifana kudu
mundur lamun tiheula di kurangan maka ngalap irtifana
kudu maju sanggeusna hasil irtifa palebah dampal suku di
cirian deui
Ukur jarak jauh ciri anu tiheula jeung anu kadua tuluy
kaliken kana 12 lamun tiheula di tambahan atawa di
kurangan 1° kaliken kana 6 lamun tiheula di tambahan
atawa di kurangan 2° kalikeun kana 3 lamun tiheula di

24
tambahan atawa di kurangan 4° tuluy tambahan ku
satangtung anjeun tina dampal suku neupi kana panon

‫وإن أردت أن ﺗﻌﺮف ﻋﻤﻖ اﻷﺑﺎر ﻓﺎذرع ﻗﻄﺮ اﻟﺒﺌﺮ واﻓﺮﺿﮫ أﺟﺰاء اﻟﻘﺎﻣﺔ ﺛﻢ ﻗﻢ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺣﺮف ﻓﻤﮫ وﺧﺬ اﻧﺤﻔﺎﺿﮫ ﺑﻨﻈﺮ اﻟﺤﺮف اﻷﺧﺮ ﻋﻨﺪ اﻟﻤﺎء وﻣﺎ وﺟﺪ ﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫واﻋﺮف ﻇﻠﮫ اﻟﻤﻌﻜﻮس ﺑﺎﻟﻘﺎﻣﺔ اﻟﻤﻔﺮوﺿﺔ واﻃﺮح ﻗﺎﻣﺘﻚ ﻣﻨﮫ ﻓﺎﻟﺒﺎﻗﻲ ﻋﻤﻘﮫ إﻟﻰ وﺟﮫ‬
‫اﻟﻤﺎء‬

Anggaran nganyahoken jerona sumur

Ukur garis tengah eta sumur kalawan eta garis tengah
di kira-kira keun juz qomah tegesna jadikeun per 7
(qomah bil aqdam) atawa per 12 (qomah bil asobi)
Kanyahoken inhifad eta sumur kalawan ningali pinggir
sebelah eta cai
Kanyahoken dil ma’kus eta inhifad kalawan make
qomah anu di kira-kiraken tegesna eta dil ma’kus di
kalikeun kana garis tengah sumur per 7 atawa per 12 (dil
ma’kus × garis tengah sumur ÷ 7 atawa 12 ) tuluy
kurangan ukuran sa tangtung anjeun tina dampal suku
neupi kana panon maka hasilna eta jero sumur neupi
kana beungeut cai

‫وإن أردت ﺳﻌﺔ اﻷﻧﮭﺎر ﻗﻢ ﻓﻲ ﺟﺎﻧﺒﮫ واﻧﻈﺮ إﻟﻰ اﻟﮭﺪﻓﺔ اﻟﻌﺎﻟﯿﺔ ﺟﺎﻧﺒﮫ اﻷﺧﺮ ﺛﻢ أدر‬
‫ﻗﺪﻣﯿﻚ ﺣﺘﻰ ﺗﻨﻄﺮ إﻟﻰ اﻷرض اﻟﻤﺴﺘﻮﯾﺔ واﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﺣﺎﻟﮫ اﻷول ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ ﻗﺪﻣﯿﻚ‬
‫واﻟﻤﺤﻞ اﻟﺬي وﻗﻊ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﺼﺮك ﻣﺴﺎو ﻟﺴﻌﺔ اﻷﻧﮭﺎر‬

Anggaran nganyahoken lebarna walungan

Ngalap inhifad di pinggir walungan kalawan ningali
pinggir sebelahna eta walungan palebah tung-tung cai
Ngalap inhifad katempat anu rata anu sarua jeung
ukuran inhifad walungan
Itung jarak jauh tempat anu di pake ngalap inhifad neupi
kana tempat anu katingali ku anjeun dina waktu ngalap
inhifad maka eta sarua jeung lebarna eta walungan

25
‫وإن أردت اﻟﻤﺴﺎﻓﺔ ﺑﯿﻦ اﻟﺒﻠﺪﯾﻦ اﻋﺮف ﻓﻀﻞ اﻟﻄﻮﻟﯿﻦ وﻓﻀﻞ اﻟﻌﺮﺿﯿﻦ أو‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮭﻤﺎ ﻛﻤﺎ ﺗﻘﺪم ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺴﻤﺖ ﺛﻢ ﻋﺪ اﺣﺪھﻤﺎ ﻓﻲ ﻣﺴﺘﻮي اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ واﻷﺧﺮ ﻓﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻮي ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم واﻧﺰل ﻣﻦ ﻣﻨﺘﮭﺎھﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﺠﯿﻮب وﺿﻊ اﻟﺨﯿﻂ ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ‬
‫اﻟﻤﻨﺰوﻟﯿﻦ وﻋﻠﻢ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﺎﻟﻤﺮي ﺛﻢ اﻧﻘﻞ اﻟﺨﯿﻂ إﻟﻰ اﺣﺪ اﻟﺨﻄﯿﻦ اﻟﺴﺘﯿﻨﻲ أو ﺟﯿﺐ اﻟﺘﻤﺎم‬
‫ﻓﻤﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺮي واﻟﻤﺮﻛﺰ ھﻮ درج اﻟﻤﺴﺎﻓﺔ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ واﺿﺮﺑﮫ ﻓﻲ )ﻛﺪ( ﻓﺎﻟﺨﺎرج اﻟﻤﺴﺎﻓﺔ‬
‫ﺑﺤﺴﺐ اﻟﺴﺎﻋﺔ‬
‫واﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ وﺗﻌﺎﻟﻰ اﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﺼﻮاب‬

Anggaran nganyahoken jarak jauh antara dua tempat

Kanyahoken selisih tul eta dua negara
Kanyahoken selisih arud eta dua negara lamun ittifak /
jumlahanana lamun ikhtilap
Ngitung dina sittini ukuran selisih tul dua negara tuluy di
bawa lempeng kana jaeb mabsutoh itung dina jaeb tamam
ukuran selisih arud dua negara lamun ittifak / jumlahken
lamun ikhtilap tuluy dibawa lempeng kana jaeb mankusah
palebah papanggihna tina eta lempengan tenden benang
kalwan di cirian ku muri
Pindahken benang kan sittini atawa jaeb tamam tuluy
ngitung tina eta markaj kana eta muri maka eta hasilna
darjah jarak antara dua negara tuluy kaliken kana 24
maka eta hasilna jarak jauh antara dua negara kalawan
jam atawa kaliken kana 111.111 maka eta hasilna jarak
jauh dua negara kalawan kilo meter
Catatan
Lamun dina lempengan sittni jeung jaeb tamam hanteu
papanggih maka cokot satenghna sakumaha anu geus di
caritaken dina simit makah

TAMAT

MARTY 5 september 2002

27 jumadi syani 1423

26